IV - Mendebalde

Mundakako arrantzaleei egineko grabazioen transkripzioa (IV)Eneko BarrutiaBilboko Hizkuntza Eskola Ofizialabarrutia5@euskalnet.netAbstractThis is the transcription of a recording made from a fisherman from Mundaka, in order to enrich the corpus of popular Basquelanguage.LaburpenaHerriko euskararen corpusa gehitu guran, Mundakako arrantzale bati egineko grabazio baten transkripzioa da berau.Keywords: transcripts, the variety of fishermen, oral corpora, Biscayan Basque.Gako hitzak: transkripzioak, arrantzaleen hizkera, ahozko corpusa, bizkaiera.Herriko euskeraren corpusa gehitu guran,Mundakako arrantzale bati egineko grabazio batentranskripzioa da artikulu hau.2000. urtean argitaratu nuen Bizkaiko arrantzaleenhiztegia. Léxico marinero vizcaino liburua. Liburuhorretan Mundakako lekukoa Dimas Zaldunbide izanzen, 1921ean jaioa. Zaldunbideri laurogei ordu ingurugrabatu nizkion eta berarekin izaneko laugarrengrabazioaren edo laugarren orduaren transkripzioa dahonako hau. Grabazioaren data 1990eko apirilaren 5ada.Arrainen gainean egiten dugu berba hasikeran. Gero,zatirik handiena talasonimiak hartzen du. Mapa bateroan nion, hainbat leku-izen idatzita zeuzkana.Mundaka, Izaro, Bermeo inguruko leku-izenak diraasko, kostakoak zein kanporagokoak.Artikulu honen helburua bikoitza da. Alde batetik,arrantza-mundua aztertu nahi duenarentzat lagungarriizatea. Bestetik, herriko euskeraren corpusa hornitugura da. Corpus hori zenbat eta handiagoa izan, orduaneta errazago atera ahal izango ditugu era askotarikoikaskizun eta ondorioak.Grabazioan entzuten den guztia transkribatu dut, baiinformanteak esanekoa, bai neuk esanekoa. Neukesanekoa letra etzanez ageri da eta lekukoak esanekoaletra beltzez. Batzuetan parentesiak erabili ditut,parentesi barruko testua ez dudala hain argi ulertzenadierazteko. Benetako dokumentua grabazioa bera daeta argitaratzen denean hobeto ulertu eta zuzendu ahalizango da parentesien esangura. Dena dela, Dimashonetan ere berezia zen, boz argia zuen eta ondoazaltzen zituen gauzak.Han-hor-hemen berbaren baten gaineko ohartxoaipini dut. Gehienak hizkerari dagozkio, eta, gutxibatzuk, esangurari edo gaiari.Aikomen orain urte batzuk neure lagun Dimasek etabiok edukiko elkarrizketa.Dimas Zaldunbide1990-IV-54 Ae, imiñdxa dau? Bueno, sein gusu? 1marukie, mastran-, au es, estakotmastrangie. Mastrangi da, arraidxin antz-antzantzekue.Bardin-bardin-bardin-bardiñe, únicodako, bustenien, sué esaten tzaguna (..)lan 2 pikó bipiko bibai. Ño! e sártzen badau e.. dolore gogorrak emotendawena. Se dako, ee, e-segiduse dako, sartzen da ta arpoyeles dako gero..arpoyeles dako olan ee gántxules dako. Sártzen dagero esiñ ataraselan esango lekisu olako bi?mastranga bi, mastranga biperloi baltza?perlói baltzá da, bardin-bardin-bardiñe perloyelakue. Bardin-bardin-bardin-bardiñe, bay dela,baltz-berdiskie. Da orretako koipie, erreteko-ta,arrain gosuawe, perloñ 3 e gorridxe baiñonon ataraten da?arrastan, arrastan bai, arrastan. Gitxi atrapaten dae? Gitxi atrapaten da... Eskirie, eskira baltza, da, e1 berak berba zerrenda bat egin zuen, ea horiek esandaote geneuzkan.2 aulan, alan edo olan izan liteke. Beharbada aulanizango da.3 lapsusa beharbada, perloi e gorridxe baiño.Euskalingua 2009,14,6-15 © Mendebalde Kultura Alkartea, 2009 6

.../ 9 au Bermio, MundakaMundakaurrien dawen kalie seiñdxe, urrien dawena?kálie? Errekado. Itxagon, serrunbotan 10 (dauen)imintxeko.. Ya astuta dakotas, len e burúsdxakitxenaitxusen, bakixu, len burusdxakitxenaitxusen baye oiñ astutea, runbuek... ori kasi obeto ixengo da lótu 11 , da gero eitxendunien, áurdun esanaurdun esan, bai?e? Ostantzin e (dxungo) dxatzu.. /stop/ lotu (dugu),lotute, gero eitxen dunien esan (..), eiñ dxe gero e?/stop/ gero ekarku baye!baye ori esplikasiñue lema-dxalina taLema-dxálie, dau, Antzora, da 12 , Otzarrin bitxartindau baixé bat, amalau- amalau píeko mariitisenien 13 ,agertuten dau beren burue, ostantzin esta- estaukusten, tapata dau beti, amalau- amalau píetigora.. agertuten dau beren burue, da ortik batelak,Lema-dxalie, osea, lema luxi 14 erutebien, atxiñe, da,pása igwal gánetik eta lemie apurtuten san, orréitxikixeten san “Lema-dxalie”dxan eitxenapurtu,apurtu itxebal- apurtu itxebales ba "Lemadxalie",esatiles, lema dxate- (bala), eso es.. Áu da..“Piedra de Laga” 15ta euskeras selan deitxuten-?Lagako baixie, Lagako baixie, bai, "Piedra deLaga", Lagako baixie, au e oten da, ee ma- maretxikidxas be bistán oten daatxa da ori be?bai atxa, baixie, baixie. Da oten da bistan au ee..mare txikidxekas 16 be bistan dau, oiñ e plemarien,plemara- e marerditxi gora tapá eitxen da, tapaeitxen da bai.. Áu da.. “Punta Agane”, “PuntaAgane” dasuekselan deitxuten tzasue orreri?oneri deitxuten tzagu Espónjiesuek “Punta Gane” es?es, Esponjie. Áu da baixé bat, berton Antzorape- eamen e, Antzoran ámetiko mandan, Laga mandatidawena da ori. Dau e kostatik urre baye, ori be betidau bistán, ori beti dau bistan, orreeri deitxutentzagu.. e “la esponja”, Esponjie.. Áu da “bajo deLaga”, au beti dau e tapata, au beti dau tapataselan deitxuten tzasue?9 Dimas planoa zabaltzen.10 ze errunbotan.11 grabagailua gelditu.12 da = eta.13 i luzea dela esango nuke, marietisenien baino.14 u-ren ostean inoiz palatilazatu egiten du, i balitzlegez.15 mapa irakurtzen.16 zalantza daukat txikidxekas edo txikidxegas ote dioen.Lagako baixi oneri besuentzako baisi ser da?baixí = atxá, atxa bai, baixi = atxa, Lagako baixie.An 17 gure etzin telefonue.. Áu da.. Eskomulgatxe,deitxuten tzagu guk amen, “Deskomulgatxe”ser da?áu da púnta batbi daus esta?bai baya oneri púntiri deitxuten dxako, dana da bat,da oneri deitxuten dxako: Deskomulgatxe..Eskomulgatxe, onetako, au e Lagatik, Lagakopláidxatik urteten dau, Lagako plaidxatik da urtetendawena, da onetako an kurtze bat goidxen, kurtzebat-ako goidxen, an e baten bat itxo dalakun edoo,bai bai.. Gero, ameti due, amen, amen e Lagá(n) 18goidxen, ámen Arroix mándatik, Arróixser da, mendidxe?mendidxe bai, amén dau aldietzie, da au aldietzie,oneas ermitxi- oneas e, kurtzis imiñdxe, daueskíñádíé“eskiñadie” ser da?eskiñadie = arridxe ta arie, arridxe.. arín bitxártie,eskiñie, eskiñie. Ori arridxe da Ogoñoti datorrena,da, onek arridxek urteten dau, nór-nordesteka, nórnordesteka,urteten dau, ogetasei metrorarte edo..igwál e gitxitxuauonarte?bai, ogetasei metrorarte edo gitxitxuau, da agertutenda, ordun Lekeitxoko farolaikusten dabai, Lekeitxoko farola agertuten denien, orduenakabaten da eskiñadie da dator basie edo arie..Bweno.. Amén dau, beste eskiñada bat deitxutendxakona, se Otzarri, dau, arin bitxartin dau,Otzarriko baixietako bwélta gustidxen arie, arie. Dadau ba termiño bat e, semat e mílla erdidxen eeerredondela edo dako.. arie, da gero dator atxá,arridxe. Da, an arridxen, beñ e allega eskero..lesteraka, lesteraka dxunda, ámen e.. ámen e... Lagá-Lagá-púntik urteten dawena, esto, ór daukarabiñerun kaseti ixeniko etze bat, bai. Da, arenparajera allegaten sarenien aregas ee nortee nórtesur,andi gora dau arridxe, andi gora dau arridxe,allega arte.. allega arte Lagako baixie, Lagakobaixera allegatesarenien, andik 19 gora dau ariearie dau yaarie baiortik arraintxen ibiltxekoarraintxanibiltxeko tximinoitxen daa, órrek,eskiñadak eta órrek, da breketan-da ibiltxekoori “bregi” beste arrain bat-a?bai17 han, zentzu arruntean ez ezik, arreta deitzeko ereerabiltzen da. Askotan esklamazio modura: han! Hau,esklamazioa izan ez arren, arreta deitzekoa izango da.18 gehiago uste dut Lagán izango dela.19 pausa txiki bat egin du hemen.© Mendebalde Kultura Alkartea, 2009 8

ori estakot apuntatabai, brekie daabrekie!bai bai baia!, entenidu tzut “bregie”es, brekie, brekie. Mwy bien...Ixaroáu da Ixaro, amén dau baixé bat, ixena dako Potorarri,bai, Potor-arri, potorro- deitxuten tzo potorruekesta txoritxorídxé,or oten diles plántata bertán, plántata otendi bertan baixin ganien, orreitxi deitxuten dxakoorreri.. Potor-arri. Bera-, bai, baye amén e.. Ixaron eamén Plantxá mándan, au da Plantxie deitxutendxakonaau de Plantxie?bai, au da Plantxieapuntakot bestien e, dxakitxeko... Plantxie aues?bai bai... Béste púnti ándikue Artxikoteau?baiArtxikote?Artxikote... Ámetiko alderdidxen, amétikoalderdidxen Madalenapiedana da au es?ba au au aspi-, au au, ori, kastillun e ametikoalderdidxeMadalanapieMadalenapie..aueso es... Amén dau beste baixe bat, Potorrarri txikideitxuten dxakona, Potorrarri txikibestin onduen dau?es es es, amétikoo- amétiko alderdidxen, ametikoalderdidxen dau Potorrarri txiki deitxuten dxakona,ori marien tapata oten da, tapata oten da eplemarien, ostantzin e, marerditxi bera ukusten da,Potorrarri txiki. Da beste bat-au Potorrarrinagosidxen barruko mandan.. Arri-ederbai, amen daubai, Arri-eder.. Suk esu okingo igwal e.. bai, amen,Arri-ederra, Potor-arri ta Arri-ederixena estako imiñdxa esta?bai, aur, Arri-ederra.. muy bien.. Gero améndakosus.. Antzorapien, amén tximinoitxan-dadxuten garenien, atxiñako agurek imin tzon ixenaoneri, iko-arboli oten san or, iko-arbolie, da nondikatrapa su tximinoyek? eta Ikopetik, bai, esatiles aménMundakan esaten san ori?bai, Mundakan (bai) bai, Ikopetik. Gero onerideitxuten dxako Kanálaweau dana?bai.. Áu da Kanalawe, au.. Kanalawe.. Gero, bárrieta orrek okingo (txu...) Santa Katalina punta labarra (...), bako. Gero, amén dau baixe bat... amendau, arie esukusten amen? baixie, “piedra”p da piedra 20piedra bai. Amén dau baixe bat, deitxuten tzoena..ee... Káixerren.. baixieKaiserren baisiebai.. Kaixerren baixieKaiser, “Kaiser” ser da?Káixer ixen da neure aitxitxeonbre! Seure aitxitxebai, da orrek-, orrek topaban ori baixie, orrektopaban e apaidxus edo ba baixie, arien ártien,kóño!, agarraten tzon da, baixie, Káixerren baixie.Káixer deitxuten tzon nire aitxitxeri, gerrádénporan,katorseko gerran, ixen san partidjaidxuKáixerrena... da álan imin tzoen ixenaisisesixenaKáixer, eso es. Gero dau, amen eskiñadabat... lápixe... amen dau eskiñadie, áu da eskiñadie...Áu da Altarriser da, atxa?atxa, au da atxa da dana e? Da áu da Altarrikoeskiñadie, au, imiñi gura 21 basuo sea au emetik eta Isarorarte?e onarte, onarteonarte?baiAltarri, Altarriko?eskiñadie... Gero, amétik e kánpora, amétikánpora,au e, ogetamar brasa, ogetamar métro 22 , métrutandau au, métrutan ongo da au... “metros”, “metros”.Amén ogetamar métro ingeruen... segiten dau arie,da 23 eskiñadieeskiñadi da au?eskiñadi dau, ametik, Ixaro alderditik, aulan...onetara due, damén 24 , akabaten da. Oneri, deitxutentzoe, imiñi gure basu.. Kánpoko eskiñadieau barrutik dawena?es, ori arridxe daau, amenbai, ori da arieau de Kanpoko eskiñadieKánpoko eskiñadie, orra dxuten gara, begiandidxekatrapaten, begiandidxek, tximinoyekantzekuk esta?tximinoyetie, begiandidxekKanpoko eskiñadieKanpoko eskiñadie, orra dxuten gara.. tximinoitxen,begianditxen. Da or atrapaten sin atxiñe,begianditxen ee ibiltxen dan parajien, or atrapatesan makallo arrañe20 artikulua amaitutzat eman ondoren irakurri dut hau,pjedra izango da, noski.21 ezinezkoa gura edo gure dinoen jakitea.Beheratxuago gure basu idatzi dut, hor ez dut idatzioharrik, egin nezakeen baina.22 ogetamar brasa esana zuzenduz.23 da = eta, kasu honetan.24 damén = da amen© Mendebalde Kultura Alkartea, 2009 9

orain ya es?es, errasi be kendu, txíllue(k), txitxarro-kumietxillu be pentzaten dot estakbatxillu da besegue, gastetan, gastetanbeseu-txillue?beseu-txíllue, eso es, besegu-txíllue, gastetan. Daamen, eskiñadin kanpoti dau baixe bat.. amen estakoapunteta onek.. estak(u) markata amen.. bertatik,Kanpoko eskiñadatik milla erdi ingeru.. kánporau,dau baixie, esate batera- aulako parajin edoselan estau markaten amen ba?estau markaten, (estau markaten orrek)...jaramonipes...estau konpleto edoestau markaten onepe... Au, au ixengo da, au,berrotama- metro ingerun dau, au da arridxeta se ixen dako orrek?orrek? Berrotamar metro ingerun dau ori arridxe, eimin tzuten parajin neuk amen... Onetako ixenaKukutz-arriKukutz arriKukutz-arri. Atxiñe kukutz(ak da ataten) silakon datakartak, da or atrapate sin, Kukutz-arriapuntakotbai, amen parajin...takartak be bai?kukutzak, ba perloye da kukutz(e)a, bardiñdxebai, kukutza da perloye, da Kukutz-arri, orreitxikdei(txuten-) bai. Gero beste bat-au ámen, beste arribat-au, amén.. berrotamar brasa, berrogei brasa baamen, amen ingeruan, amen ingeruen, irurotaaamarmetro ingeruenorduen emetik?bai bai, amen ingeruen, beste baixe batse ixen dako orrek?onetako ixena Iru arri andidxetako baixieIru arri andidxetako?baixieIru arri andidxetako?bai... Deitxuten tzoe oneri Iru arri andidxetakobaixie, se, ametik Elantxobetik, Ogoñotik agertutendie, iru arri andi, da a agertuten denien dau e, oribaixie, orreitxik dako, iru arri andidxek agertuten diOgoñotik. Da orreitxi dako arek Iru arri andidxetakobaixi ixena, da imintxen da Mundekako torrietorrie, se-?fa-, elixako torrie, Mundakako elixako torri oten daorduen, Ixaroko plantxín gánien, da iru arriandidxek e beste alderditxik. Or dau ori Iru arriandidxetako baixie... Bueno, beste bat... Au(“Ugarri”) badako, amen dakoselan?(Uger arri), baixie, baiosea ondo daubai, ori bai, ondo dau bai... Amen e, “puntaMurgua”, “Murgu txiki”suk selan?Murgúemen “Burgua”ba guk emegas deitxutesukemegasemegas Murgú. Da, amen dau, “punta de”-, au daMurgu txiki, da au da Murgu nagosidxe, ónau e, oridau, Santa Kataliñatik ségidxen, lélengo púntidatorrena, ori da Murgu nagosidxe, da gero dator,Murgu txiki. Se da, bardin, antz-antz-antzeku da,Burgu andidxen a, Murgu nagosidxen antza dakobay txikitxu dabay txikitxu da, eso es... Lamídxan-púntie,Lamídxan-púnti da, oiñ estaitx e farola kendubadawi, or e farola ote san Álfan, Alfan dawen efarola, Álfan goidxen dau farolapentzaten dot argidxe dakola(...), baye bakixu ni enabilleles oiñ ortik, ba, or-dáu eLamidxengo farola, oiñ eiñdxawin e mólla barridxe,bertan Lamidxa-pien eiñdxawie, ori molla barridxe,Álfako mólli deitxuten tzoen (oin), ori da Lamidxanpeko25 , Lamidxaren aspiko baixie. Gero, amenGibelpen-Gibelpe da ori? ser da?bai, Gibelpe da, Gibeleko etzi deitxuten tzo aldietzidau an goidxen, Gibeleko etzie, aldietzie. Da Gibelpideitxuten tzo aren e beye. Da, ór dau, Gibelpekobaixieamen?amen- amen ingerun, amen ingeru(e)nGibelpeko baisiebai, or, baixe bat-au or, Gibelpekue, or e... or e,brekí ta olaku atrapaten da, da esakera bat-akoorrekse esakera dako?esakeri dako orrek, trañien, atxiñe, baporak trañien,da otor san donostiarra.. da deitxuten tzoen, apurbaten akorda arte ogon ia... aren ixena, ño!... enaiakordatendolostiarraren isena?bai, enai akordaten... Enai akordaten ixena, patroifamatue deitxuten tzoen orreri, “Gibeleko baixiari,etxadi iñikue”, bai, enai akordaten ixenaesakeri edo kantie?esakerie, da kanta- kanta modure (eitxen tzon) bai,bai... Se, antxobie, ukusten da, uren e aspidxendawenin ukusten da gorritxasunales, da orrék,baixek eitxen dawie, gorritxasuneitxen dau eeuretan, baixiek, da arepentzaban, antxobi edosardiñi edo a dela, arrañe dela, da in tzon etxadieGibeleko baixiri, orreitxik e kanta modure ote san,enai akordaten ixena (ta), patroi famatue /Txangilleko baixi-, Txangill- Txangillselan?Txangilleko baixiri, beste baixe bat-au amen-da,beste bat-au Txangille25 Lamidxan edo Lamidxen dinoen ez dakit, Lamidxenbeharbada gehiagotan.© Mendebalde Kultura Alkartea, 2009 10

non e-bertotik urre, bai baiBermiotik urriau?bai bai, Bermiotik urre, baiselan dako isena?Txangíllé, bai, Txangilleko baixiari etxadi iñikueTxangilleko baisie?bai, orreri ein tzon etxadie, orrepatroi famosuorreke- d-, e kiputza, donostiarra. Gero amen e, amen eba, oneri deitxuten tzagu, Ixaron barrukoalderdidxeri, arridxe amaitxuten denien barrurentz,PosuePosue? Au?bai, amalau metro dawe lekue(n), Posue... Ónerideitxuten tzoe, amen Bermion, ronpeolasen, nórtemándieau eau da ronpeolas, oneri deitxu- Frantxun-atxak,Frantxun-atxak deitxuten tzo óneriestaus batzuk “Peña de oro”, peña deorrekestotas esetuten nik, "Peña de oro"-tabaporak on die, bapora on dabaporabapora on da “Peña de oro” 26 baye nik estot esetutenoriestaitxondo esan badot“Peña de oro” bapora da, baye oiñ estaitx e, aménkostán bádau e, ixena ori “Peña de oro” dakona,neuk estot esetuten, neuk estot esetuten... Punta, Gibel-Gibeleko puntie, Gibeleko puntie, ondo dau ori.“Punta Galdes”, da “Punta Txillarri” diño amensuek selan?SillarriSillarri, au txarto dauor-dá eiñdxawena. Or-dá eiñdxawena, Portutxikidxe, deitxuten tz(oe) oiñ, or eiñibien 27 , petroliunee ori, tuberidxe datorrena, orra Sillarrire eibin ormóllatxu bat eta politxo in san, portu módure iñdxeon san, da gero estaipe ekolojistak e obliga badawikentzin ostabe, amaitxu denin e petroliun 28tuberidxen biarras, estaitx amaitxuu dawinin,ekolojistak kendu badawie, ba portu poli-politxe onda or, or áurrin egoten gara tximinoitxen-da,egwaldi txe-, egwaldi txar bat edo, dawenin basartzeko modun politxo, bai, aun 29 kendu eiñdxawiemóllieda amen ser dau Potorro-Poto(rro)-atx“Potor-atx”, olan?Potorratx baiolan?26 Bermeoko Aritxatxu hondartzako haitz bat.27 egin ei eben?28 Dimasek petroliue esaten du, Bermeon petrolidxue.29 on, orain. Dimasek beste batzuetan ere aun edo auñformak darabiltza, orain esateko.baipotorruek otenbai,orreitxi da, bai. Au da, Kábuko plantxieseiñ, onek atxak?orrek baixetausenaselan esan su?e Kábuko plantxie“plantxie” ser da ba?plantxí da, arridxe, duna ba, plantxadan dunaesatiles e, lixun duna, orreri deitxuten tzoe"plantxie", Ixarope beren plantxí dako, amen,plantxie... “Aketxe”“Aketxe”? suepe bai olan?Akatxe 30 selan?Akatxeorduan "Aketxe" es“Aketxe” es, Akatxe... Da au San Jwan deGastelugatxe on-4 B.. Bakidxo, da, au punta Basordas da.. ori eiñdxawelekun ee.. sentralaa selan da, nuklearra?bai, bai. Bweno, punta-Basorda, da Bakidxo-púntie,“punta de Baquio”, Bakidxo-punti bitxartin dau,mendi bat, ure daidxola (dau) beti, ure daidxola uredaidxola ta deitxuten dxako, amen estau apuntata,amen ingerun ongo da: Ura daridxoerreki da?e, menditxi bera dator ee uré, bai, bai, da beti daudaidxola, Dxatátik dator ori, Dxatatik datorren e,Dxata mendi-.. orti bera dator e orita Ura daridxoUra-daridxo dako ixena orrek, bai, mwy bjen.. Amenesan gendun Billawen fralliefrallie, amen?amen, Isla de Billanoislie da frallie?es, bertan urteten dau, kaputxin antzien da frallinantzin urteten dau atxa batek or, berton, berton e?fralliefrallie, Billauko frallie deitxuten tzoeBillauko fralliebai, eso es.. Oiñ ónek e, ametik e, enau e, enau e,ortik enau pratiko...oin ser dau “Gaviota”? Ser dau ba?mendidxen bat, mendidxen batta au “Solupie”?au-, au dau, amén dau, kantara batkantarakanta-kanta- kantarie, bakixu kantaria.. sér den,arridxe.. da, aretakon púntie, aretakon puntie, au,30 Ákatx esaten dute bermeotarrek, Dimasen hau mapairakurtzearen eragina izan daiteke.© Mendebalde Kultura Alkartea, 2009 11

weno “Canal de Sentella” deitxuten tz(oe) bayeesebes, estako kanalik, esebe estako orrek. Da, améndauseles aldietziek, oiñ e dana dau kostruita amenetze barridxek eta baye, orreitxik deitxuten- Solupe,Solupe. Amen dau arridxe, da, amen e gédxena,barrurarte, atxa dxo arte dau arie, amenkantarapin-da.. amen kantara- “kantari” deitxutentzoe, amen da- dana dau e.. Gero ámen dau... amenarridxe, amen dau, marka gure basuamen ser dau?sinkwenta y sjete metros, arridxe, bai, orrerideitxuten tzoe...baisie?ba- baixek, bai ba arri swéltutaus or, arri swéltuek...AndiñoAndiño?baieuskeras da ori?bai, Andiño deitxuten tzo orreri, Andiñoko baixie.Bweno, Andiñokoo baixak, baixa swéltuek, baixaswéltutaus or. Gero, amen, Armintzagas.. nórteingeruen,amen ingeruen, dau beste baixe bat,Armintzako baixie deitxuten tzoenasuek es?es, gu eskara otorten ea esta suen berbiees, esArmintzako baisieArmintzako baixienik gu dot bates be seuen-Mundekakue?es, diñot suen berbaka bai bai bai, orku estaitx.. (Da) gedxauMundekakue...ongo dis kalak emetik esta?J(o)sus! Amen e pasaten dxatzuna, amen pasatendxatzuna estakosula non marka. Se amen dakosu..Aitxitxen kalie.. da Aitxitxen kalati dakosu, bertanurrin Altarriurre daus?bai. Gero da, Altarriko arridxé, len esan tzutena.Altarriko eskiñadie, Antzorako pláidxe.. Antzorapie,Arane agiridxe, “Arana agiridxen” diño amen bayeArane deitxuten tzagu guk, Arane agiridxe, onetie-Arane, suek “e”"gas?Arana, Arane. Ibiltxen gara, ónetie kalak, breketakota tximinoitxako ta o- orretako baiño esti onek e?Arana-agiridxe, Aritxatxu, Aritxatxu dau Bermiokokanposantun aspidxen, Aritxatxu, Aritxatxukopláidxe.. Arraspe. Arraspe da, Mundekakoerridxuen, Sabino Aranan kanposantun aspidxendawen e sénue da, Arraspe. Arraspe. Or a, atxiñearrá eitxen-da dxuten sin enbarkasiñuek eta, orsartze sien atxiñe, oin sarratute dau trenen bidis daorreas, ba or sartzen sin e, gallego barkuk 31 otortesinak e atxiñako patátxakpatatxak serpatatxakónek e balandro santar batzuk ee bakixu.Gatzes kargata otorte sien, orra, da, fabriketarakotagatza, geure aitxitxe ixeten san pratiku orduen,erridxokue, da arek sartzen txusen e, or Arraspen...Artapi da, beste bat, Artapi da, an e, len esan tzutelekuen e, Ogoñon-.. Ogoñon goidxan urtete ban artábat, artii = arbolie, da aren aspidxen ba eskiñadie:“Artapeko eskiñadie”, bai.. Artxikote da Ixaropúntie. Nórteko mandieau?bai, aurí 32 da Artxikotea bweno apuntatabai,Ixaro puntie. Gero, ba esan tzutena amen,Artxikoteko eskiñadie.. Artxikoteko eskiñadiees au Altarrikobai,baye amen dau beste bat, Artxikoteko eskiñadieamen gorawen?amen amen ameneske estakot lekoripe(bai ba) orreitxipe, amentxe, amentxe eitxen da,amen, amen, amen imiñi, ba arridxe dau or da,amen, arie dawe lekuenamen?baida selan esan su?Artxikoteko eskiñadie... Gero Askarretxe.Askarretxe dau, Mundekako Santa Kataliñakomolla atzien, atxa da ori, Askarretxe, or e askárrakoten sinles atxiñe, “askarra” bakixu ser denestakitxaskarra da karramarro bixarra deitxuten tzagunaMundekan, karramarro bixarra, da órretan sillutan,oten sen 33 e, órrek e askarrak, karramarro bixarrak“askarra” non esaten da ba?“askarra”, kiputzak eta olan e, asko deitxuten tzoe,“askarra”, da kánpoteko 34 jentipe bai, guk ekarramarro bixarra, karramarro bixarra. Da or otesiles asko, ixena imin tzoen atxiñakoo sarrak, Askaratxe,eso es... Bañerapienon dau ori?Bañerapi dau Mundekako elixin atzien, Bañerapie,Bañerapie. Gero Barrie.. Barru-atxe... Barru-atxe 35 ..a! Ixaron atzeko alderdidxen, Barru-atxe, Barruatxe,baixé bat, Barru-atxe... Bermio-agiridxen 36 ,Bermio-agiridxen, e, or e Bermio-agiridxen, da,31 Adjektiboa izenaren aurrean darabil horrelakoetan:noruego barkuetan...32 auri erabiliz gero, Bermeon azentua áuri da.33 sin (zien) neukan transkribituta, baina sen entzutendut orain.34 hemen ere tesian kanpotiko idatzi nuen, baina orainkanpoteko entzuten dut.35 mapakoa irakurriz eta zer ote den pentsatuz.36 hemen ere mapa irakurtzen dabil.© Mendebalde Kultura Alkartea, 2009 12

Mundekako torrie, imiñdxe, konbentun edo m..kanposantun goiko alderdidxen dawen e aldietziisdau, eskiñadie Bermio-agirikue. Gero Bermio aurrindau beste baixe bat..Bermioáurrien...or estau baye amen igwal ongo da... beitunon dawen, idxe ronpeolas allegata dau bertaraau amalaubaise isen dako orrek?Bermio aurreko baixie, Bermio aurreko baixieonek estakoestako, estako... Amén e Kanalawen, eitxen da uraasitxuawe, Busturiko mendidxe agertuena olan esaten dabaikala bat-a?bai, kalie, Busturiko mendidxe agertuen, ori dauMundekako plaidxin ándiko alderditxik, andikoalderditxik, Kanalawen, baye deitxuten dxakoBusturiko mendidxe agertuen, aulako- kanteri da, daurteten dau aulako piko- píko batek urteten dau,Portuondo(n) puntan, ori da Busturiko mendiagertuen... Bweno “Elixatzie”, elixe bidxek imiñdxe,elixe bidxek imiñdxe, gu dau esan, Mundekakoelixie, da Santa Kataliñako ermitxie, bidxek imiñdxebatera, da, Bermion e agertuten da, oiñ e a etziebotata dau, ba or oten san, etze bat, entradanbertan, pixarrie, pixarrasko tellatu okitxe ban orrek,da, imiñdxe, ronpeolas-púntie, aregas ee.. es! oriagertute senien, ori agertuten senien, ote san or earridxe, bai, (eskiñie, bai)da onek ixenak seuri pregunta tzue?e? asko bai, baida nor etor san ba?nik e esetu besgison bat etor san?gixon batzuk-eta, nik esetuseuriniribe pregunta, arepe eingo ban ba seuk eitxen sunmodun niri pregunta, areri pregunta, da, aulan. Nike askori dakotzat omonda ónek e aulan.. Ónek e...“Errota-agiridxe” 37 , baixie, eskiñadie. Eskola-pe,Eskolape, Eskolape da or, Gibelpiee esan duna,Eskolapie, or e, Matzakurantzien, ba or e Gibela-Gibel pásata Matzakurau, dau eskola bat, escwela(de) barriada, ba, or be.. or be, dau ee eskiñadie, da“Eskolapeko eskiñadie”, orreitxi deitxuten tz(uen)..“Etzebarri agertuen”... “Etzebarri agertun” au dau,Laga- Lagán, “Etzebarri agertuen eskiñadie”,Lagán. Da, bertan “Etzebarri agertuen” dau baixebatse isen dako?“Etzebarriko agertuko baixi(e)”, “Etzebarriagertuko baixie” dau baixa bat... Farol-bidxetan, da37 irakurriz.kábu-puntan, farol bidxek, or e atxa dau gogorra,bai, atxa gogorra, da or e, oten die, bweno, oiñ egitxiau bai- bay len e angiretan esko-apaidxuen,angiretan oten sin or esuek e dxuten siñien?bai bai, atxiñe bai, bai, atxiñe bai... “Ikopi” len esantzutenaa arboliebai... “Iñaki-n etzie agertuen” 38 , agiridxensuek selan? “agertuen” “agirien”?ba agertue, bai “agertu” nai “agiridxe(n)”. Ori dau,an Kanpoko eskiñadan, Ixaro atzien, Kanpokoeskiñadan, ori-, ori be da, begianditxako lekue,begiandidxek (atrapaten da amen, tximinoitxen)...Len esan tzutena, “Iru arri andidxek”, ori da baixiedawena an kánpo alderdidxen.. “Kabratxe” da,baixe bat-awena, ee.. Santa Kataliñako ermitxinaspidxen puntan, urteten dau baixe batek, dau baixabat, areri deitxuten dxako “Kabratxe”, Kabratxebai.. Len esan tzutena, “Káixerren baixie”onbre ori seure aitxitxena.. Berak topa sawenorduen?bai, bai, bai. Orreitxi dako ixena (au)lan,Kaixerr(ena), orreitxik. Berak e, estaipee,apaidxues 39 edo seosetan ibilitxe igwal, ondúnagarra, da (k)oño, amen estau e, amen e oiñ-árte arion da ta selan da? aulan e, baixi agertu.. da neureaitxitxe... esan du.. “Kasetatzie” 40 , len talan oten sankasetietalan oten san?talan, berton oten san kaseti karabiñerunaonbre, karabiñerunabai, da orreitxi deitxuten tzon, atzeko alderdidxe"Kasetatzie"denpora asko da ori kendu dala?bai urtetxutie, bai, urtetxutie.. urtetxutie. Orreriitxasu tapa eitxe ban, egwaldi gogorretan, bai, nikukusi dot e, familidxe, urtitie, urte asko, ni, bagastie, frontoira eskapata, itxasug 41 ganetik eitxentzon etziri, bakixu non oten san? Bakixu arek arbolabidxek selan dausen, (talan), ametiko alderditxik,antxe, antxe puntan, antxe puntan bai...“Kukutzarri” 42 , len esan tzutena, len-, “Kanpokoeskiñadie”.. “Kañaberape”, Kañaberape dau, SantaKataliña, daa Murgú bitxartien, daus baixa batzuk,atxiña angiretan e, angirak atrapate sin or, dakañaberatauseles bertan e soluen, orreitxi deitxutentzoen “Kañaberape”, “Kañaberapeko baixek”...Ónek esanda dakotzut, Lagako agiridxen, Lagako38 irakurriz.39 aparioagaz. Bermion apaidxuas esaten da, bainaDimasi behin baino gehiagotan apaidxues –es entzutendiodalakoa daukat, bokal asimilazioz.40 irakurriz.41 zelan transkribitu jakin ez eta horrelaxe utzi dut.42 irakurriz.© Mendebalde Kultura Alkartea, 2009 13

aixi ta onek, Lagako errotako agiridxen da onek e,ónek = baixekLaidatxu be imintxen daubai, “Laidatxu” ba bakixu, a plaidx(e).. Amen e“Madalenapi” esan tzutena... Murgu txiki,Matzakuuko budxek, Matzakoko budxetie,Matzakuko sénuen, amén e, baiamen e daubai. Ugerrik- Ugerri txe Matzaku bitxartien, ote sinatxiñe, iru búdxe, arribadarako, kendu bin dagedxau est(i) imiñi, gedxau est(i) imiñi, (an) kendubien, iru budxe ote sin or, amén e, amasei métroooingeruen or, or ote sien, baiametik bat edo?bai, amen amentxe, amentxeamentxe irurekbai bai, irurek ote sien e.. amasei metro ingeruuurien ote sien... “Eskolapi” esan (du), “Burgu” bebai, (..) eskiñadie, "Murgu nagosidxe", Burgutxikidxe, ónek esan tzut... Ogoño, “Ogoñokoeskiñadi” be esan dun, Ondartza.. agiridxen,Ondartzapeko eskiñadan, “Ondartzapeko eskiñadi”da, Santa Kataliñatik, Santa Kataliñatik Murguraduna, barrako pálue, Mundekako barrako(ko) paloargidxe, Santa Kataliñatik sarratuten basu arriresartze sara, da a erun bixu agertuen, agertun erunbixu, e, libre dxuteko arétán... Au “Patxiko káli” daan e Laidatxu puntan... da, “Peña esponja” esan tzute, lenaEsponjieesan tzut ori. Da, Peñas de Kareaga ta ónetie bertanTxorrokopuntako atxak deitxuten tzo orreri, estakoinportantzirik orreklen beste modo batera esan esaten, Kareagako-Kareagako(n) baixakbeste isen bat estako orain edo?beti, guk e, Kareaganeko, órrek “Kareaga” ixetensan bertan bixitxen sales an, Kareagan aspikobaixek, Kareagan etzie, bakixu seiñdxen e, astillerunatzeko alderdi(dxen dau)baye estakitx esan badostie beste-, datorrenegunien esango tzut ebeste ixen bat-ako?.... Au “Tonpoipe” be da,Tonpoye deitxuten tzo Bermion, Frantxun-atxan..goidxén, e, ee, Aritxatxu mandan, areri deitxuten tzo“Tonpoye”suek es?bai, "Tonpoye"suepe baibai, baye- gu orrenbeste eskara ibiltxen, orbermiotarra ibiltxen da gedxau, “Tonpoipie”,Tonpoipie“Txangille” 43 ?bai, Txangille len esan tzut “Txangilleko baixie”... ETxorrokopunta.. Da Txangilli, aurrien, imintxen tzu,Txangille aurrin dau, baixe bat43 mapa irakurriz.ondo dau imiñdxe au.. Urkulue?Urkúluek, Urkulue, ónek kalatie, kánpuen, Urkulutxikidxeketa “Urkulu-nagosidxek” ónetie,besegutan da ibiltxen dinak. Oiñ ukusku amen...ba kala asko daus Mundakan orduan es?bai, ba ónek e batelentzat, óne kala txikitxutie, káliedeitxuten tzagu baye (da) esta e?, amen batel bat edxuten dena ta, tximinoitxan-da (..), estakoinportantzirik. Gero kálak, kalak besegutako taorretako, ya diferentiek, dxun bi da ba kánpora,kánpora. Kálarik urriena, kálarik urriena, amendawenik, da...emetik Bakidxotik?Bermiotik e, bueno, kábuti nortien, kábuti nórtien...amata ein apur baten topa arte.. /etentxua/ Datorrenillin eingo tas e, irurota bederatzi urte, bai... Au da“pes-palo”, da angirin antza dako, baye estaonek sertzutie?onek txitxarruek, txitxarruek, txitxarruk daus eklase asko es?bai, dakosu ee txitxarro suridxe, kasan atrapaten dentxitxarrue, ori, e koipi okitxen dau, udan atrapatenda ori, daa, txitxarro baltza, txitxarro buruandidxe,txitxarro marikoyeori seiñdxe “txitxarro frantzesa”?frantzesa, bai, txitxarro andidxe ixeten da ori, dagero txitxarrillue, = txitxarro kumiebadau be “lebatz-marikoye” be bai?e, e, deitxuten tzoe, porreglajeneral (da), lebatza,arrá, arrá, lebatz arretik eta emera igarteko, selakuden, igarten da, emitako bustena lus- e lodidxe,lodidxe, da ee, da laburrawe. Da, en kanbio arratakobustena meye, oiñ ordun oten denin e, e esatendenaa.. au ee erdi marikoyen antzekoo.. lebatza da,estai ni lebatz (geixu ixeten bada), buru andidxeokitxen dau, da bera meye, ori da, da suriri 44arregidxe 45 be suri-suri-suridxeori da marikoye?marikoye edoarra es?arra, arra, arra. Da beste gause bat, txibidxinaimiñdxu?“jibias” erderas esta?bai.. Ondarrun txokuesuek es?es, Ondarrun txibidxida suek?guk txibidxie.. Txarto nabil, Ondarrun.. tximinoyerideitxuten tzoe txibidxe, tximinoyeri, da, txibidxirideitxuten tzoe txokú, eso es... Rodaballue 46suek selan deitxuten tzasue?rodaballue /stop/ (..) ta platuxie, alkarren antzekutie,da rodaballuetakos, píntxuek e lepuena da bestik estako44 lapsusa seguru antzean.45 beste lapsus bat, aregidxe-ren ordez.46 irudiak ikusiz.© Mendebalde Kultura Alkartea, 2009 14

estako.. Amen estaus orre kalak.... donsella,maragota, donsella dalulie?baitxilipitxerue?bai, da “maragota” da, galleguk deitxuten-“maragota”, durdue, bai“pancho”? suek selan?pántxue, bai pantxue, edo txíllue, txílluebeseu txikidxe?bese(g)u txikidxe, bai. Cabracho, faneca, lubina,corvina.. Abadejo, lenguau, caballa. "Caballa" daberdelajurel txitxarru datxitxarrue, congrioda angel selan da, “aingerue”?aingerue bai, e, aingerue etzagu deitxuten orreri, epes e, ee, orreri deitxuten tzagu, kagwen djes, ori beerrasi kendu- kendu in san, akordako nai baye,(ño!).. billawe, billawe, astu eitxen dxastes e gauseketa. Amen e ámuek eta entzerakonek eitxen dies emen?bai bai bai bai, bai bai.. Oin botaten tzue,tximinoitxan be, oiñ urten (dawen) arrañek, emólletik kañaberias botaten tzue, or urten dawenarrañe, onetie botérakpregunta bat, igwal barkuek etxadi iñdxebadako baye gawes, okitxen txus argi batzuk dxakitxekogero bestiek e etxadi iñdxe dakonae etxadi iñdxa-, bai, berak e ártiek, artitarus ebudxek, bweno argidxek, argidxek, bwéltanbwéltan-bwéltan,dako kortxun (a) imiñdxe, da,ukusten dau ba bestie baorrekbakoye isenik edo?es!, es, argidxek, es, inportantzi bako-, argidxe/stop/.. e berba, nón dausen, serrunbotan dausen da, seori, au eesta ikusten amen, au txikitxu da esta?bai, baye, eingo lekidu 47 , márka... semik erundadakost eemetik goitxik?bai, semik erunda dakost e, trasportadorak-eta,ostantzin e márka eingo lekidu. Bweno, kalak, kalak,usaten dunak Lekeitxotik asi, da Pléntzi..Plentzirarte, die: Santamoro, au dau....seutiñosules esan, es esan librokuees es, bai bai bai bai, Santamoro, au dau, enfilata,Santa Eufemia, Santa Eufemiak urteten dauLekeitxo alderditxik, bai, da, Otoidxo, da,Lekeitxoko farolen goidxeOtoidxoOtoidxo, bai, or-dáu kálie, or-dáu káli beratzi mílle,kostatik, dau, Santamoro, baieurepe olan deitxuten tzoe, lekeitxarrape bai?47 lekidu = geunke, gendukebai bai, Santamoro. Gero.. Basamendi, es, au es,Basamendi es.. Basa-sabala, Basa-sabala, dau, SantaKataliñako.. faroletik nórtien, amabi mille.Andrakala dau... bertan ee errunbuen, beratzi milleingeruen, beko alderdidxe da ori e? Bekoalderdidxe, gero andi gora(ntz ..) dxuten da arrastanbiarrien... Gran-, Gran-kaltoGran-kaltobai, Gran-kalto, dau, ogetamairu mílle, nordestienSanta Kataliñako faroletik, osea Lekeitxotik, ori da,otamar milletako káli deitxuten tzagune, dxutendinak “Eskote”ser da “Eskote”?Gran-kalto, da “Eskote”, kálieser atrapaten da ortik?besegue, besegue, lebatza, daa, txitxarru be bai, bai.Or e, gu ibiltxen giñen arrastan, baye ónek elebasalik ibiltxen di apur be barrurau, or dau“Kábretoneko posue 48 ”, Kápreton, “Kápretonekoposue”, da orrek oten di-, ónek oten di posunkánpoko mandan edo posun barruko alderdidxen,or e, or ibiltxen die. Guk ortik kanpora, eitxengendun biar bai... /stop/ ... “Mar de España”, “Marde España” deitxuten tzagu aulan, ointxe dawemoduen, dau 49 “Saltacaballos”beste kala bat-a?bai, au e betitau, Saltacaballos, bakixu non dawen 50 ,Cástron. Daus, ogetabi mílla Matz- Matzakutik,ogetabi milla Matzakutik, Matxakotik 51 , oesnorustien,oes-norusteti noruste kwarta oestien,amen be eitxen da ba, eun brasa ta berreun dairutamar brasararte, (ar) besegue. Gero dau bestebat: “Alta”, Álta deitxuten tzagu. Bílbon ee, Bílbon eáurrien, Bílboko Ábrin aurrie(n). Matzakutitausamasei mílla, norustien, noruste kwárta oestien. Orbe ba eitxen da eun-, eun brasatik e bérreun daogetamar brásara, da dau basie, da, arriarrikirridxe= “cascajo”. Or atrapaten da besegue,da lebatza ta (o)lakue, arrastan liridxu asko, asko!,Josus! Kabarga, Kabarga dau, bertón Áltan e, Altane, ámetiko alderditxu(..), górautxuau, da orradxuten da norustien, Matzakutik, da or be eitxen daba berreun brasan, eun da piku brasan biar, esatilesee palangrak eta, piedrabolak-etaor be beseuebai,Basamendi dau, mílla bi gorau ori baiño, osea,ori da kála bat esta? Baye dau e, eitxen daweles e-48 gaztelaniaz “fosa de Capbreton”49 edo da au (eta hau) (?)50 uste dut nón dawén dioela.51 neuk hobeto ulertzeko Matxitxakotik esan gura izanbalu legez.© Mendebalde Kultura Alkartea, 2009 15