Lana eta garapen teknologikoa Xabiertxo eskola ... - Mendebalde

Lana eta garapen teknologikoa Xabiertxo eskola-liburuanKarmele Perez UrrazaEuskal Herriko Unibertsitatea. Didaktika eta Eskola Antolakuntza Saila.toppeurk@vg.ehu.esAbstractThe pedagogic tradition for the development of scholastic knowledge takes from the social and cultural context the elements that areclose to and typical of the students. Together with language, folklore, geography or history, it takes from the work environmentmeaningful elements for the social and cultural knowledge of the country and develops them in the form of textbooks. In this sense,Xabiertxo is not different from other textbooks used in Elementary School, but it should be particularly regarded as the pioneer in thehistory of Basque textbooks as well as a guide work for the Basque curriculum, because it places those elements within the context ofthe Basque Country.LaburpenaEskola-ezagutza garatzeko joera pedagogikoak testuingurune soziokulturaletik hartzen ditu ikasleak hurbil eta bereak dituen osagaiak.Bere herriaren ezagutza sozial eta kulturala bermatzeko hizkuntzaz, folklorez, geografiaz edo historiaz baliatzen den moduan lanarenmundutik osagai esanguratsuak hartzen ditu testuliburuen bidez garatuak ahal izateko. Horretan, Xabiertxo ez da desberdintzen egungooinarrizko eskola liburuetatik baina berak osagai horiek –besteek ez bezala- Euskal Herrian uztartzen dituelako euskal curriculumareneta testugintzaren historian aintzindari eta gidari gisa hartu beharra dugu.Hitz gakoak: lana, testuliburua, curriculuma.1. Hurbilketa historikoa Euskal EskolareninguruanErdal eskola izan da Euskal Herrian mendez mendenagusi, eta Euskal Eskolaz dakigunetik esan dezakegu,gehienetan, ekimen berantiarrak izan direla eta gizartemailan iraupen gutxikoak. Egitasmo horietan guztietan,ilunetan zein distiratsuetan, euskararekin egiten dugutopo, bera baita beti, hezurmamitu nahi den gorputzarenmuina, burmuina, alegia.Erdi Arotik aurrera diglosi egoera batean bizi izanda euskaldungoa, eta euskararen egoera diglosikoaesparru guztietara zabaltzen zen (Zalbide 1990: 214).Egile honek dakarrenez, arauzko eskolaketa oro har, etabertako idazlangintza espezifikoki, erdarazkoa izanikere, euskaldun jendeak ez ziola normalean euskaldunizateari uzten. Urte luzeetako formazio sakoneko erdalheziketa hori ez zegoen gizarte maila guztitarajeneralizatua, eta horregatik baserrikoek zeinkalekumeek famili giroan eta herriko ohituretan etatradizioan jasotzen zituzten sozializazioaren elementuprimarioak, euskaraz jasotzen ziren. Erdaldunenfamilietan ere, eguneroko harremanak euskarazmantendu ohi ziren sarri askotan (lagunarte hurbilean,kaleko tratuan,...) eta, horrela, belaunaldiz belaunaldihizkuntz jarraipena segurtaturik gelditzen da.Baina, XIX. mendearen bukaeran, Euskal Herriarenizaera (juridikoa, politikoa, ekonomikoa, demografikoa,kulturala) erabat aldatzen da. 1876an euskal foruakabolitzean sortzen den mugimendu abertzale etaeuskaltzaleak betidaniko u helduleku politiko etakulturalak huts egiten duela ikusten du. Ordutik aurrera,euskal nortasuna, euskal ezaugarriak definitzen etadefendatzen arituko dira euskaltzaleak. Eraso horriaurre egiteko joera foruzalea eta autonomizaleaareagotu egiten dira eta, Euskal Herriaren historia,kultura, hizkuntza berreskuratzeko behar intelektual etapolitikoa sentitzen da. Honela, euskal izaera sustatzeariekiten dio mugimendu berri honek. Ekimen horretannabarmentzen den intelligentsiak eta, batez ere, SabinoAranak eta bere proiektuak, euskaldunon historiaberrinterpretatu egingo du baina honek proiektu politikogisa landuko du Euskal Herria, eta nazionalismoarenbidez gainditu du neoforalismoa (Torrealdai 1997: 101).Sasoi honetako berreskurapen egoeran sortzen diralehen euskal eskolak. Lehen aldiz historian euskara datresna eta helburu irakaskuntzan, baina, nolabait esatekoiniziatiba pribatuz. Auzo-eskolak dira Administrazioaksorturiko lehenak. Esperientzia honek gutxi iraun zuen,Liga Monarkikoak, sendotzean, eskoletako jokamoldeelebiduna aldatu egin zuelako 1922an eta auzo-eskolak,testuliburuetako kutsu politikoa zela eta, debekuz itxizituelako. Euskal eskolak, harrezkero, egoera hobeagoaezagutu zuen Eusko Pizkundearen gorakadarekin, etaeuskal nazionalismoak eta euskaltzaletasunak estatubotereariirabazitako autonomiari esker. Orduan, eskolasistemaofizialetik at, loratzen dira hainbat euskaleskola-esperientzia, hots, ikastola, etxe -eskola,formulazio pedagogiko berriak, auzo -eskolak etanekazal eskolak... (Fernandez 1994: 18-29). Honenostekoa da, euskal irakaskuntzak ezagutu duenegitasmorik abertzaleena, hots, Ikastolen eredua,1960ko hamarkadan eskola nazional gisa sortua etagaurdaino ezagutzen duguna. Hala ere, egun,mugimendu hori ez da kristalizatu bere eredu bakar etanazional batean.Euskalingua 2003,2,162-170 © Mendebalde Kultura Alkartea, 2003 162

1.1. Euskal eskola-liburuak: XabiertxorenaurrekariakEuskal testugintzaren lehen lekukoak XVI. mendeankokatu da, elizaren eskutik datozkigun kartilen bidez.Euskaraz idatziriko lehen eskola-liburua LeitzarragarenABC edo Christinoen Instructionea (1571) da, etakristau dotrina-liburua den neurrian ikasliburua erebadela, orduko eskolen curriculuma eta izaera ikusirik(Azurmendi 1985: 376). Ildo beretik jarraituz, hau da,kristau dotrina haur euskaldunei erdaraz irakatsibeharrak eragin zuen euskarazko lehen ikasliburuakkristau dotrina irakasteko liburuxkak eta gramatikakizatera. Adibidez, Iparraldean, 1790eko hamarkadetaneta hurrengo mendearen lehen bietan lehen mailakoirakaskuntzan hizkuntza bakartzat frantsesa ezartzekodekretua aldarrikatu zenean, haur euskaldunek ez zutenmenperatzen frantsesa. Hezkuntza -agintariak eta, batezere, hainbat euskal pedagogo frantsestuak konturatuziren frantsesa sartzeko modu bakarra eta didaktikokierrentagarriena euskararen bidez izango zela. Orduanhasten dira ernetzen, bai Iparraldean eta geroxeagoHegoaldean, elebitasunaren ikuspegi faltsu horretatikabiatuz, noski, lehen irakaskuntzako maisu zeinpedagogoek (Astigarragak, Iturriagak, Landazibalek)eta eskola-ikuskariek (Artxuk eta Egurenek) buruturikogramatika elebidunak, euskararen bidez erdarazkogramatikak erakusteko helburu zutela, kasu guztietan(Zalbide 1990: 226; Iztueta 1996: 232). Garai honidagokionez, esan daiteke, Euskal Herrian, haurreneuskal liburu bakarra kristau-dotrina izan dela, etaeuskara eskolan sartzeko egitasmo batzuk aldarrikatudutena da erdaren irakaskuntza, euskararena sartu bai,baina erdararen menpean, erdara traumarik gabe ikasiahal izateko.Gramatika eta dotrinen ostekoak dira kartilak.Liburu batzuek helburu didaktiko edo pedagogikoazuten, beste batzuk instrukziorako eginak zeuden eta,hainbat kasutan helburu bikoitzarekin eginiko ale edosaiakera xumeak izan arren, euskal testugintzarenhistorian ahaztu ez egiteko moduko lan idatziak dira.Guztien artean, guk bereziki eta kronologiko honakohauek aipatzen ditugu: 1828an, Baionan, M. Eyhartzekargitaraturiko Haurtchoen lehen escola errientic gabe,edo aitamac errient..., Zalacainek 1875ean Tolosanargitaraturiko Iracurtzaren asierac edo lenasteacEuscalerrico aurrentzat, lehen kartila izan daitekeena;J. J. Mogelek, 1886an, Bilbon bizkaieraz argitaraturikoBaserritar nequezaleentzaco escolia, edo icasbidiac, etaAurora Maria Azkuek 1900ean, Bilbon argitaratutakoGeografía brevemente dispuesta por A: M-A. Paraniños de primera enseñanza y premiada en concursopropuesto por Euskalzale. Erkindea A. M. A.k eskolatxikiko umeentzat laburtsu eratua ta Euskaltzalekasmaturiko batza dian sariztatua, bizkaieraz etagaztelerazko zutabeetan bananduko 186 galde-erantzunsortaz osatutako lehen geografi liburua.Aipatu dugun zerrenda luze horretatik arreta bereziaeskaini nahi diogu Zalacain-en lanari, kartila horrekeuskal irakaskuntzaren historian suposatzen duenekarpen kualitatiboagatik. Zalacainen Iracurtzarenasierac edo lenasteac Euscalerrico aurrentza kartilaezezagun honen atzean, ordura arte ikusi ez zen interespolitiko berri bat nabarmendu daiteke (Dávila Balsera1997: 607). Honek dakarrenez, bigarren gerratekoagintari karlistek, eta lehenengoz irakaskuntzan,euskararen irakaskuntza dute lehen helburutzat etabigarrentzat gaztelerarena. Kartila honek, bere hogeitalau orritan zehar metodo silabikoa erabiliz eta,ahozkotasun aldetik, hitz errazenetik zailenetara joanez,hainbat otoitz eta kristau ikasbidetako ikasgaieskaintzen ditu, haurra irakurketan trebatuz joan dadin.Horregatik, Dávilak uste du, batetik, edukiari begirakartila hau bat datorrela irakaskuntza karlistarenkatolikotasunarekin eta, bestetik, argitalpen honek forugaraiko irakaskuntza politikan nagusitu zenpentsamoldeari bukaera ematen diola. Bestalde,historikoki aztertuta, kartila honek euskal eskolaliburuen berreskurapenari hasiera ematen diola uste du,bide berdinak urratuz eta antzeko ezaugarriekin idaztenbaitituzte Ormaetxe apaizak eta Sabino Aranak,hurrenez hurren, 1896an eta 1897an, beren kartilak.Kepa Andoni Ormaetxearen Agakia euskeraz irakurtenikastekoa, (bizkaieraz idatzia, 1897an irakurgaiak,otoitzak eta hiztegitxoa gehituz berrargitaratua), 1896ankokatzen du, eta bigarrena urte bat beranduago, 1897an,Sabino Aranaren Umiaren lenengo aizkidea, bizkaierazegina eta “bizkaitar batek iratzija”. Bizkaitar biaklagunak eta euskaltzaleak izanik, lehenak herrikoeuskara erraza darabilen bitartean, besteak, euskaragarbizalearen ñabardurarekin batera, “Jaungoikoa etaLagi-Zarra” goiburuaren ideologia abertzalea proiektatunahi zion irakurleari, haurrari zein helduari (Arrien etal. 1987: 10).Bizkaiko Auzo-eskolak bideratzearekin batera, datorhainbat testulibururen sorkuntza ere. Izan ere, auzoeskolahorietan libururik ez baitzen, Luis Elizaldeikuskatzaile euskaltzalearen ekimenaz antolatutakotestugintzarako lehiaketaren sarien argitalpenekekarriko dute lehen uzta, ordukoak baitira bizkaierazidatziriko Euskeraz irakurteko irakaspidea ta lenengoirakurkizunak (Gaztañaga, 1920) silabarioa, Euzkoerrixen edesti laburra (Eugenio Urroz, GabrielManterola, 1920), Euskal Zenbakistia (Luis Elizalde,1920), Azijerea ta ozazunbidea (Xemeingo C, 1920),eta Ume euzkeldunen laguna (lehengo eta bigarrenidaztija) (Joseba Altuna, 1920). Baina, 1922an BizkaikoAldundian eta Liga Monarkikoa sendotu abertzaleennagusiagoa galduko denean, agintari berriek auzoeskolenizaera aldatu egingo dute (Arrien et al. 1987,10). Lehenengoz, irakaskuntzari izaera elebidunaemango zaio eta bertan erabiltzen ziren aipatutakoliburu horiek, beraien testuetako pasarte batzuek kutsupolitikoa omen dutelako, galarazi egingo dituzte.Horregatik, eskolarako euskaraz idatzirikotestugintzak 1920. urtetik aurrera ezagutu zuen lehenbultzakadarik nabarmena. Euskaraz idatzirikotestuliburuen premia lehendik antzemana bazen ere,premia larriaz agertu, 1921. urtean agertu zen. Izan ereBizkaiko Aldundiaren eskuetan zeuden Auzo Eskoletan© Mendebalde Kultura Alkartea, 2003 163

irakaskuntzaren zati bat euskaraz ematen zenez gero,lehen irakaskuntzarako arlo eta ikasgai guztiak euskarazemateko testurik ez zegoen eta prestatzearen ekimenarilehentasuna eman zitzaion Bizkaiko Aldunditik. Ordukoirakaskuntzaren egoera historikoak erakusten digu(Estornes Zubizarreta 1983: 199-201) bi urte geroago,1923an, Junta horrek onartu zuela Landetaren leheneskola-proiektua. Esan daiteke, eskola-proiektuarekinbatera, aditzera ematen zela euskaraz ekoizturikoliburuen beharrizana eta, horregatik, ezinbestekotzat jozuten ¨Comisión de Libros euskéricos¨ izenekobatzordea sortzea. Egia esateko, bitarte horretan EuskoIkaskuntza proiektu apaletan baino ez zegoenmurgilduta. Bere gain hartuak zeuzkan Urabayen etaBuztinza -ren bizkaierazko irakurketa liburua, Landetakproposatutako kartila, edo 1921eko “Julian Elorza”sariaren bidez proposaturiko euskal historiaren testuaburutzea, gazteleraz eta euskaraz inprimatzea. Batzordehorren lehen erabakiaren emaitza legez, bi liburudauzkagu: batetik, Gasteizeko Seminarioak prestaturikoHistoria Sakratua, eta bestetik Xabiertxo irakurketaliburua. Xabiertxo, Lopez Mendizabalek irabazitako“Euskalerriaren-Alde” elkartearen saria izanik, 1925eanargitaratu zen, ¨Txiki¨ marrazkilariaren irudi bikainezhornitua, eta horregatik, ekimen txalogarria delairuditzen zaigu kontuan izanik diktadura gorri-gorrianzegoela.Xabiertxo eskola liburuaren aurrekarien kronologiariamaiera emateko esan dezakegu Euskal Pizkundearenmugimenduaren inguruan eta bultzadaz, 1900-1936epealdiko urteak oso emankorrak izan zirela euskaltestugintzan. Sortu berriak ziren Ikastolei oinarrizkotestuez hornitzeko helburuekin sekulako ahaleginakegin ziren Euskal Herri osoan zehar eta egindakosorkuntzari eskainitako ekimenari eta ahaleginekonomikoaren ondorioz lortutako emaitzei esker,euskal testuliburugintzaren loraldiak pizkundearenfruiturik oparoenetarikoa ekarri zuen. Horregatik,Euskal Pizkundeko R.M. Azkue eta Sabino Aranaaitzindariengandik hasi eta beste askoren artean, gukgeuk, Lopez de Mendizabal–Ixaka, Permin Iturriotz,Gabirel Jauregi edo Aita Zabala-Arana liburu-egileak,testuliburuak eta haur literatura landu zituztenak,goraipatuko genituzke irakorlan mundu horretan. Ez daahaztu behar Aita Zabala-Aranaren lanak -1920an hasieta 1936ko gerran hil zen arte-, eskola liburu asko idatzizituela, gehienak bera irakasle zen Donostiako MuñoaFundazioko ikasleentzat (Calleja 1994: 93). Bereak diraEdesti Deuna, ume ikaslariyentzat (1921), EuskoLutelesti Txikia (1922), Daneurtiztia, Amabiataltxoatan, (1922), Zenbakiztiya (1922), eta Josutxu,umientzako Otoi-idaztiñua (1931).2. Xabiertxo: euskal curriculumarenhastapeneanAipatu dugun testugintzaren zertzelada horietatikabiaturik, Torrealdairekin batera esaten dugu liburuxkaeta eskuliburu gehien prestatu zituena Isaac Lopez deMendizabal izan zela 1907tik aurrera: Zenbakistia(1913), Umearen laguna (1920), Nekazaritza (1929),Martin Txilibitu (1931) eta Seaska-abestia (1932) etaXabiertxo (1925), arrakasta handiena izan zuena. Liburuhonetan euskal nazionalismoaren sintesia agertzen damodu erraz, atsegin eta irudikapen biziaz emana (DávilaBálsera 1997: 616) erlijiotasuna eta natura besarkatzendira, irudietan eta apaindurietan euskal ohiturak etaEuskal Herriko testuingurua ardatz gisa hartzendirelarik.Garaiko testugintzaren izaera kontuan izanikXabiertxo ikasmaterial gisa oso aurreratua zela esanbeharra dago. Liburuaren arlo formalean nabarmendudaiteke inprenta eta testugintza ezagutzen zituenegilearen kutsua. Testua, ikonografia eta tarte hutsakzainduak daude irakurlearen aspergarritasuna eta nekeaekiditeko batetik, eta bestetik, ikaslearenerakargarritasuna eta motibazioa lortzeko. Irudi askodaude, tamaina askotakoak eurak eta orrialdearenkokapenean egokiro jarriak ikasleren adinaren arretaribegira. Bestalde, oso irudi biziak dira(kuatrikromatikoak gehienak) ikaslearen testuaren etaikonografiaren arteko lotura ondo soldatzeko eta,horrela, helarazten den edukia esanguratsukibarneratzen dela segurtatzeko. Liburuko orriz orrikoirudi-agertze horrek betetzen duen funtzio didaktikoaz,azken batean, testuan esaten denarekin hurbilketa lortugura da, bide zuzenetik, azkarragotik, biziagotik,atseginagotik ikaslearen motibazioa eta testuarekikoidentifikazioa areagotuz. Horregatik, liburuarendiskurtsoa, batik bat, idatzizkoaren bidez eraikia dabaina ikonografiaren laguntzaren bidez osatua.Liburuaren edukia ikaslearen aurreanaurkezterakoan (Goodson 2000: 199) joera pedagogikoa(kulturala) hautatzen du liburugileak. Joera utilitarista(ikaslearen ogibideari zuzendutakoa) edota akademikoa(zientifikoa) albo batera utziz, irakurlearentestuingurune ezagunarekin konektatutako nahi duegileak. Erabilgarritasun horrek eraginda, hizkera gozozeta samurraz abiatzen da ikaslearen ingurune hurbiletik:bere etxetik, bere familiatik, bere sentimenduetatik, berekulturatik, bere herritik... Eta ikaslearen adinarekikoidentifikazioa lortuko da, hain zuzen, eduki gehienapertsonaia baten inguruan eratuz: “ume euskaldunfededun”areneredua zen, bere herria, hizkuntza, erlijioaeta ohiturak maite zituena [...] ideologia nazionalistakbultzatutako ereduzko umea” (Calleja 1994: 93).Aipatutako mikrokosmos hori erabat islatua dagoikonografia osoan zehar. Irudi gehienek (inon zehaztugabeko gutxi batzuek, salbuespen) Euskal Herrikoerrealitate soziohistorikoa islatu gura dute eta,horregatik, horiek denek badute edo erakusten duteeuskal gizartean uztartutako osagairik. Irudi horieksorburutik euskal gizartekoak direla, orriz orrikoidatzizko testuaren irakurketak aditzera ematen duenez.Xabiertxo 1925ean egilearen beraren argitaletxeakplazaratu zuen tamaina txikiko argitalpen gisa -144orriz eta honen marrazki erdiaz osatua- eta “60kohamarkadara arte gehien berrargitaratu den eskolaliburua, eta areago, esan genezake baita, ikastolan ikasi© Mendebalde Kultura Alkartea, 2003 164

duen ikasle belaunaldi batzuen eskola liburu bakarraizan dela ere” (Calleja 1994:174). Hainbat alditanargitaratu eta beste hainbestean agortua bizkaierazmoldatutako bertsioan ere plazaratu izan zen 1959an,Aita Onaindiak moldatua.Xabiertxo tamainaz txikia izan arren bere txikitasunhorretan aberatsa izan da oso euskal irakaskuntzarenikuspuntutik. Berak banatzen ditu aurreko eta ostekoeuskal testugintza eta, zentzu horretan, mugarri gisa hardaitekeela uste dugu. Arrazoi horrexegatik, ez dira faltaXabiertxoren edukiari zein izaerari heldu diotenak.Koldo Izagirrek (1981) -literaturatik abiaturik,adibidez- “Xabiertxo izan dela belaunaldi askoreneskola liburua, eta irakurgai printzipalena haurrentzat,urtetan” aitortuz Euskal Herriari loturiko edukiari heldudio liburuaren mamia aztertzerakoan. Liburuakaitzinako herri ipuinak dakartzala azaltzen digu edo,bestelako irakurgaiak (ludiaren zatiak, ortza edo zerua,mendiak, alaitasuna, soin-enborra...) eta, irakurgairenartean, Euskalerriaren edertasuna eta bere herriezagunenak agertzen dituztenak eta “mugarik gabekozazpi probintzien mapa” eta Euskal Eresia...Hezkuntzaren teoriatik, berriz, Idoia Fernandezek(1995: 165) curriculumaren garapenaren bidez liburuakluzatzen duen mezuari jartzen dio arreta. Eduki batzuei(erlijioari, familiari, ingurune naturalari eta baserrigiroari) ematen zaien trataeraren bidez XX. mendehasierako jeltzaleen ideologia islatzen da testuliburuanzehar eta, modu horretan, jeltzaleen ideologiahezkuntza -ideologia bilakatzen dela uste du egileak.Ildo beretik sakonduz Begoña Bilbaok (2000) bere tesilaneanislatu du euskarak eta kultura erreferenteekliburuan zehar duten trataera, eta XX. mendeko bestetestuliburuetan datorrenarekin alderaketa lana eginez,idatziaren zein ikonoaren eduki-azterketari ekin dio.Hala ere, liburuak aipatutako eduki horiez gain bestegai batzuk ere jorratzen ditu. Garaiko irakaskuntzako“gauzak irakasleko” libururen izaeratik nahiko hurbilegonik liburu honetan ez direla falta, horregatik,edozein herrik lan arloari eskaintzen dizkion edukiak,hala nola gizakiaren eta herriaren garapenari loturikolanbideak, teknika adierazpenak, industriaren sektoreak,zientziaren aurkikuntzak eta garapen teknologikoarenagerpena... Gai horiek, beraz, isla zuzena duteXabiertxon, irudiz zein testuz, ondorengo lerroetanzehazki azalduko dugunez.2.1. Lana eta garapen teknologikoa Xabiertxoeskola liburuanArestian aipatu dugunez, liburuaren diskurtsoatestuz eta ikonoz osatua dago, baina testuak hartzen dioaurrea ikonografiari presentzia laukoitzaz.Ikono guztiak marrazkiak dira eta edukiari begirahonako lehentasunez agertzen dira testuan birsartuak:beherako ordenuan gizonezkoa lehenengoa eta,ostekoak paisaia, fauna, pertsona heldua zein haurra,baserria, klima, nekazaritza-sektorea eta lanbideak,besteak beste. Ikono guztietatik ia heren batek lanarizein garapen tekniko eta teknologikoari egiten dieerreferentzia zuzena testuliburuan zehar. Horietatik,lanbideek eta industriaren lehen sektoreak duteadierazpen-maila altuena, %38 eta %52koportzentajerekin, hurrenez hurren. Lanbide denakEuskal Herriaren testuingurunetik abiaturik nekazalinguruneari loturik agertzen dira, baserriari (%25kasutan), nekazaritzari (%50 kasutan) eta basogintzari(%25 kasutan). Horietariko agerpen gehienak, bestalde,gizonezko helduari dagozkio. Egon, ba daude aisialdia,aurkikuntza zientifikoa eta garapen teknologikoaadierazten duten marrazkiak, baina oso maila apalagoanbestekin konparatuz gero.Testuz adierazpen zehatzagoa aurkitzen duguaipaturako alor horiekiko. Horregatik lanaren ingurukoaipamenak zein garapen teknologikori loturikoaktestuaren edukiari begiratuz islatuko ditugu, diskurtsoaazpimultzo edo hitz-giltzarrietan horrela bilduz:Xabiertxo-n baserria da gauza askoren sorburua.Baserriaren mundutik sortzen dira nekazaritza,abelazkuntza, basogintza, soroak, familia eta senideak.Baserria da ingurune fisiko eta kulturala biltzen dituengunea. Bertan lanbide asko garatzen direnez gero,familiako partaideak ere, lan mundu horretanmurgildurik sozializatzen direla esan daiteke. Baserriaeta baserritarra dira garrantzitsuenak. Horregatik,nekazaritzara dedikatzen diren baserritar horiei nekazarideitzen zaie. Nekazaritza asko agertu arren, beraz,nekazaritza ez da gune garrantzitsuena, baserria baizik.Horrela agertzen da baserriaren mundua adibidez:"Baserian, nekazaria bizi da". "Bere soroak bertan ditueta bere basoak inguruan. Mendi-gañean,atsegintasunez beterik, txuri-txuri ikusten degu baseria"(29 or.). Baserri hori, bestalde, toki ideala edobukolikoa da, "Nere etxea", Elizanburu-ren kantakadierazten duenez: "Naiz ez izan gaztelua, maite det niksor-lekua aiten aitek autatua [...]. Antxen ni bainaizsortua, an utziko det mundua, galtzen ez ba-det zentzua"(29 or.).Nekazaria da, beste alde batetik, hainbat pasarte etakontakizunen protagonista. "Urezko arautzak egitenzituen oloa" izenekoa, adibidez horrela hasten da:"Nekazari batek..." (46 or.). Berdin honako bestehonetan: "Etxeko abereak eta piztiak. Gure etxeetanizaten ditugun abereak laguntza aundiak egitendizkigute. Beyak esnea ematen digu. Zaldi..." (48-49orr.), edo "Bi goldeak " (53 or.), edo "Sugea etanekazaria" (60 or.). Berdin gertatzen da, abelazkuntzazedo basogintzaz diharduen Iturriaga-ren ipuin honetan:"Artzaya eta ardiak" (40 or.).Nekazariaren aipamen horrekin batera,nekazaritzaren deskripzio ugari ematen da. Nekazaritzazertan datzan azaltzeaz gain, nekazariak erabiltzen duentresneria ere agertzen zaigu: "Nekazaritza.Nekazaritzaren bidez lurak landu eta uzta eder etaugariak biltzen dira. Azi txiki batek ale asko ematenditu lurak bear bezala ongaritu ta lantzen ba-dira.Golde, atxur, bostortz eta gañerakoaz iraultzen diralurak lenengo, eta gero azia erein. Sega ta itayaz egiten© Mendebalde Kultura Alkartea, 2003 165

da moztuketa" (131 or.). Beste kasu batzuetan,nekazariak biltzen dituen uztak aipatzen diraaberastasun-iturri gisa: "Gaari, olo, arto, artatxiki etagaragarak; babarun, aza, arbi, [...] eta gañerakoak,aberastasun aundiak ekari ditzayeke lura ondo lantzendutenei" (131 or.), uzta horiek biltzeko prozesu osoaagertzen delarik: "Garia. Garia ereiteko lenbizi luralandu bear da. Lura goldez iraultzen da. Lura iraulitagero sokor-jotzaleaz sokorak jo bear dira. Ondorengaraleak erein. Andik..." (89 or.).Modu honetan, nekazaritzaren uztatik sortutakohainbat prozesu eta ogibide agertzen dira: "Garia bilduondoren igara batera, erota batera, eramaten da. Anerotariak alea eioaz, autsa egiten du. Auts oni iriñaderitzayo. Okiñak, ur eta ariñaz, orea egiten du. Geroorantza erantzi-ta legamia egiten da. Ondoren labeanere eta ogia egiña gelditzen da" (22 or.), edo,"Erekayak" izeneko pasarteak dakarrenez basoarenustiatzetik sortutakoak: "Janariak egosi ta eretzeko, suaegin bear da. Sua egiteko, erekiñak, txirbil, ezpal, etaegurak bear dira. Su artu bezin laster, erekiñak garaateratzen du. Sua, egur-ikatzaz ere egin diteke. Ikatzaikaskiñak egiten dute. Txondora deitzen..." (85 or.).Gauza bera egiten da burdinaren lanketaz (86 or.).Horrela, lanbide horiekin batera hainbat kontaketa etapasadizo agertzen direla esan daiteke. Adibidez,Iturriagaren "Aizkora eta kirtena" izenekoan, horrelahasten da, "Egurgile bat sort-egitera joan zan basoanbarena..." (87-89 orr.). Berdin antzera deskribatzenzaizkigu baserriaren zereginetatik sortutako bestelanbide batzuk: "Argiña eta zurgiña. Oek izan diragizonaren lenbizitako langintzak. Bion artean egitendituzte etxeak..." (31 or.). Azpimarratzekoa da,lanbideen deskripzioan ematen den aberastasuna.Lanbidearen prozesuaren nondik-norakoa azaltzeazbatera, ogibidearen izena, materialak eta hainbat tresnaberezi aipatzen dira.Are gehiago, nekazaritzaren alde onak goraipatzendiren moduan, nekazariaren kezka eta beldurrak ereaipatzen dira: "Uzta-biltzea. Au izaten da nekazarientzaturtearen aldirik onena. Ainbeste neke artu bait-zuenudaberiak lurak lantzen, ongaritzen eta garbitzen. Etaberak izan zituen bildurak, udarako ekaitz etakaskabarak guzia galduko ote zion? Bañan orainnekazaria pozik da: udare ederak, sagar usaidunak tamats-mordo gozoak bildu ditu. Lan egin bear da beti,zerbait bildu nai ba-da. Ereiten ez duanak ez du biltzen"(70 or.). Bistan dagoenez, uzta da lana ondo eginarenordaina. Hala ere, nekazarien nekeak eta arazo horiekelkartasunaren bidez, familiaren elkartasunaren bidez,alegia, gaindi daitezkeela azaltzen zaigu, "Alkartasunaindara da" izeneko pasarteak dakarrenez: "Nekazaribatek seme-alaba asko zituen. Bañan geyenetan berenartean asare izaten ziran [...]. Alkartasuna indara da:izan au beti gogoan" (102-103 orr.).Aurreko pasarteetan ikusi dugunez, lana goraipatzenden zeregina da, hots, zerbait lortu nahi bada, aurretiklan egin behar dela esan nahi zaigu. Lana da, beraz,poza eta, aldi berean, etekina, eta Jaungoikoakguregandik espero duena. Adibidez, "Gizonaren bizia"aipatzen duenean, horrela agertzen da: "Gure bizia osolabura da. Jayotzen da gizona, eta gero hainbestelanetan azi ta bizi ondoren, azkenik, zartutakoan ilegiten da [...] Jainkoak bakarik iraungo du beti: Berabakarik da betiko" (76 or.). Lan hori berez, edozeintokitan egiteko dugun zeregina da; batzuek buruz egitendute, beste batzuek eskuz "Guziok lan egin bear degu"pasartean datorrenez: "Lantegietan, oletan, saltokietan,langileak batu dira beren lanari ekiteko. Argiña, ormakegiten asi da; zurgiña, bere zura ta egurak lantzen;burñigiña, altzairu ta burniak erabiltzen; jostuna,soñekoak ebakitzen; oñetakogilea, oñetakoak egiten.Sendagilea ere badijoa bere gaxoak ikustera. Irakasleaberiz bere ikasleai irakastera. Ene umetxoa: gizonguziok lan egin bear degu, batzuek batera eta besteakbestera, batzuek eskuz, besteak buruz. Lan gabe ez dagoez janaririk, ez jantzirik, ez bizitokirik, ez pozik, ezatsegiñik. Guziok lan egitea Jainkoaren gogoa da"(111-112 orr.).Ikusi dugunez, lanaren ordaina norberaren poza etalortzen den etekina dira, Jainkoaren poza lortzendelako; oporrak eta aisialdia, berriz, ez dira lanarensaritzat ulertuak, zintzo izatearen ondorio gisa baizik,honako pasarte honek adierazten duenez: "Ondartzan.Xabiertxo eta Iziartxo oso onak dira, ta aitak eta amakDonosti´ko ondartzara eraman dituzte [...]. Umeak,onak diranean, beren gurasoak pozik eramaten dituzteonelako gauz ederak ikustera" (95-96 or.). Bestebatzuetan, eguneroko bizitzaren aldi desberdinakeskatzen dituzten familiartean une goxoak pasatzekoaldiak dira, "Neguan" pasartean datorrenez: "Bañanneguak bere atsegiñak ere ba-ditu. Etxe-bareneanbildu-ta orduan, ere lan egiten da; ta arats luzeetansutondoan aldi ederak igarotzen dituzte senideakalkaren artean jolasean edo aita eta amarenirakaskizunak ikasten. Lan egin dezagun gogotikneguan, gero eguraldi onak etortzean egurastera pozgeyagoz atera gaitezen" (72 or.), edo edozeineuskotarrek maite behar dituen herri ohiturazgozatzeko: "Euzkotar batentzak kirolik edo jolasikederena pelota-kirola da. [...] Euzkotar guziok jolas au,oso maite bear genduke; gure-gurea ta eder-edera baitdabenetan..." (136 or.). Horiekin batera, testuliburuakEuskal Herriko ohituretan barneraturiko honako bestehauek ere aipatzen ditu: futbola, mendigozale izatea,lasterkaria, igarilariak...Lan egitea goraipatzen denez gero, gutxitzat hartzendira horren aurkako jarrerak, hala nola, alferkeria etanagitasuna. Baztertu beharreko jarrera horiek esaerazaharretan, kontakizunetan edo eskola bizimoduanagertzen dira: "Gaur egin dezakezuna ez biarko utzi"(24 or.); "Zerorek egin dezakezuna besteri ez egin-azi"(24 or.); "Xabiertxo´k ikasi du irakurtzen. Martin´ekalpera dalako, ez du irakurtzen ikasi nai [...] Martin,beriz, beti aspertuta egoten zan. -Ik ere ikasi zak, etagauz politak jakingo dituk - esan zion Xabier´ek" (10or.).© Mendebalde Kultura Alkartea, 2003 166

Nekazaritza lanetik aparte, baina nekazaritzarenuztatik eta bere salerosketatik bizi diren beste lantokibatzuk aipatzen dira: "Ogia okiñaren etxean egiten da.Aragia, arategian saltzen da. Gozokiak..." (33 or.).Horrela, gozotegia, ardotegia, sagardotegia, oyaldegiaeta oñetakotegia aipatzen dira. Beharrizan horiekasetzetik dator salerosketari ematen zaion garrantzia:"Ez da naikoa gauzak eta gayak egitea. Egiten dituenakbesteri saldu egin bear dizkio; eta bear dituanak erosi.Ortik etori da salerosketa..." (133 or.). Hala ere,salerosketari ematen zaion garrantzia ez da kontsumoanoinarritzen. Alderantziz, esaldietan eta ipuinetanmoralejak dakarrenez, diruzale izatea eta alferrikgastatzea ez dira ohitura onak, ez dira ontzat hartzendiren jarrerak, beraz: "Merkea dalako bear ez dezungauzik ez beñere erosi" (24 or.), "Arokeriak, diru askoeramaten digu" (24 or.), "Eta an gelditu zan gizondiruzale ura ez olo eta ez ure" (46 or.). Ondasunakkontserbatzearen filosofia zuhaitzetara ere aplikatzenda: "Zuaitzik gabe gure ibayak agortuko lirake; gureolak gelditu egin bearko lukete. Kentzen den zuaitzbaten ordez bi beri ipiñi bear lirake" (81 or.). Moduberdinean, janaria mespretxatzea edo alferrik botatzeatxarto ikusten da, honako pas arteak agerian uztendigunez: "Martin´i bere amak ogi zati bat eman diogañean eztiarekin. Martin´ek eztia mizkatzen du. Etaogia bota egin du. Ori gaizki egiña da. Ez da ogirikbeñere jaurti bear. Beartsu askok pozik artuko zutenogi-puska ori" (22 or.).Lanbide horietatik aparte, eguneroko bizimoduanezagunak diren beste lanbide batzuk ere aipatzen dira,euren eginkizun nagusia agertuz: "Jostunak, egitendizkigu gure jantziak. Idaztigileak, irakurtzen ditugunidaztiak. Arantzaleak arapatzen ditu arayak. Ikaskiñakegiten du ikatza. Sendagileak sendatzen gaitu gaxotzengarenean. Bizargiñak bizara kendu eta ilea mozten du.Nekazariak lantzen ditu lurak. Erementari edoburniarotzak, burniaz gauz asko egiten ditu. Baratzazayakzaintzen dizkigu beriz gure baratzak " (33 or.).Lanaren esparruan ere, etxeko lanaren zereginakgeneroaren arabera banaturik agertzen direla aipatubehar da. Joera hau ez da baserriaren ingurukofamilietan agertzen, testuliburuko protagonista bizi deningurune kaletar horretan baizik, Xabiertxo eta berearreba Iziartxo -ren gurasoak ez baitira baserritarrak.Famili mota horietan horrela banatzen dira gurasoenzereginak: "Amak bere umetxoak jantzi ta garbitu ditu.Aita bere lanerako etxetik irten da" (110 or.).Emakumeari dagozkio etxe barruan amatasuna etaseme-alaben zainketa; aitari, berriz, etxetik kanpo lanegitea, eta etxe barruan haurren ikastolako etxerakoariketen gainbegiraketa (batuketak eta kenketakerakustea... eta abar). Alabak ere amarengandik jasotzendu hark betetzen duen rol berbera. Adibidez, Xabiertxotestuliburuan Iziartxo protagonistaren izaeraagertzerakoan, honela dio: "Izaiartxo oso biotz onekoada. Ixila, zintzoa eta garbia. Bere gurasoak asko maitedute. Bere amari etxea txukuntzen ere laguntzen dio" (7or.). Xabiertxo -aren kasurako ez da horrelakoaipamenik egiten.Testuan zehar asko agertzen diren beste bi lanbideikasle eta irakaslearena dira. Ikastola da euskalohituretan, jakintzan eta gizabidean sozializazio-gunegarrantzitsua, honako pasarte honek adierazten duenez:"Ez; ikastolara joan nai diat. Joaten ez ba-gaituk ezdiagu ezer ikasiko. Xabiertxo´k ikasteko gogoa du.Xabiertxo mutil on bat izango da" (9 or.); edo bestehonek dakarrenez: "Umeak ez ba-dute burua ernaieukitzen, ez dituzte irakaslearen erakuspenak entzungo,eta onela ez dute ezer ere ikasiko. Entzun ondo, umemaiteak " (16 or.). Horregatik, pertsona ona izateakhonako bi ezaugarri biltzen ditu bere baitan: batetik,jakintza eta, bestetik, esanekoa izatea -ematen zaionereduarekiko-. Euskotar balioetan oinarrituriko ereduhori imitagarri jartzen da, moralki egokitzat. Arrazoiberagatik, eredu horrekiko leialtasunak emango diopertsonari bere izaera morala, euskotar gisa noski,ondoko esaldiak aditzera ematen duenez: "Eta etzazuelabeñere aztu Jakintzak eta Zintzotasunak batez ere,ematen diotela gizonari izenik onena" (140 or.).Jakintza horren sozializazioaren hastapena, gainera,irakurketaren zaletasunez elikatzen hasiko delanabarmentzen da, Ikastolatik bertatik, hots, "gauzpolitak irakurtzen [...] Manu Zorgin ta Baso-jaunarenedestiak" (10 or.) irakurriz batera.Bestalde, gizabidetasun hori familian eta ikastolangaratu behar den jarrera da, gizarteratze egoki batekhala eskatzen duelako: "Etxean eta ikastolan ere istilugabe egon eta ibili bear luke. Ume gaizki eziak betiizketan eta beti deadarka ibiltzen dira. [...] Ume ondoezia, nunai ondo ikusia izango da" (11 or.), hots,"Gizabideak erakusten digu zer eratan ibili bear degungizartean" (11 or.).Horregatik, ulertzekoa da irakaslearen lanbideariematen zaion garrantzia. Irakasle hitza beti maiuskulazidazten da, errespetuz tratatua izan behar den pertsonabaita, ikasleak bere esanetara zain egon behar duelarik:"Xabiertxo´k egun-onak ematen dizkio Irakasleari etagero onek esandako guztia ongi entzuten du. Onelalaister izango da Xabiertxo mutil guzietan geyendakiena" (9 or.). Irakaslearen iritziak, gainera, autoritatemorala erakusten du, ikasleak imitagarri edo eredutzathartzen duena. Hala ere, ez da goitik behera ezartzenden eredua. Erabakiak ikasleak berak hartzen ditu,irakaslearen jokabideak hala bideraturik, "Mutilzintzoa" pasarteak agertzen duenez: "Xabiertxo´k zibabat arkitu du kalean. Bere Irakasleari eman dio.-Ziba onek Andoni´rena izan bear du.-Galde zayozu berari.Xabiertxo´k antxe ematen dio bere ziba Andoni´ri"(54 or.).Herriko erakundeetan burutzen den lanaz eretestuliburuan zerbait aipatzen zaigula esan dezakegu.Hala ere, aipatu, egiten da, baina ez oso moduzuzenean, lanbideen izenak ez baitira zehazki agertzen:"Eriko-etxean, eria zaindu ta zuzentzen dutenak biltzendira" (28 or.). Ikusten denez, zeregin hori herria© Mendebalde Kultura Alkartea, 2003 167

kudeatzean datza, hala ere, ez da ofiziorik edo agintekargurik aipatzen.Baserriko eta nekazaritzako ingurunetik lanbideasko sortzen dela ikusi badugu ere, lantegiak ereaipatzen dira. Lantegiak pertsonaren sormenetik etaaurkikuntzatik sortutako aurrerapen teknologikomodura aipatzen dira, eta ez horrenbesteindustrializazioren ondorio gisa. Horregatik, lantegiakhiri bihurtu diren herrixkaren ezaugarritzat agertzendira, eta kaletar ingurunean kokatu arren, lantegiarenmundu hori ez da baserriaren aurkotzat jartzen: "Eribatean kaleak edo karikak, enparantzak, ibiltokiak,lantegiak, ostatuak eta beste gauz asko ikusten ditugu"(28 or.).Lantegiak Euskal Herriko ola zaharren bilakaeragisa ulerturik, gaur egun lantegi horietan egiten direnproduktuak aipatzen dira, batetik: "Ola deitzen zietenlen burnia urtu eta lantzeko egiten ziran etxe aundiai.Oraindik ere nun edo an ikusten dira ola zarak. Bañangaurko egunean era askotako olak ditugu: ingi-ola edopaper-olak, iltze-olak, txapel-olak eta beste asko" (103or.). Eta bestetik, makinari esker langileek lanaerosoago egin dezaketela esaten zaigu, hots, denboragutxiagotan eta neke gutxiagorekin: "Arigariak dira olaoyetan diran aurerapenak. Lenago langile batek amargauz, egun guzian gelditu gabe egiñaz, egiten bazituen,orain, ia neke gabe, eun eta bereun egin lezazkike.Gizonak sortutako aurerapenak arigariak dira" (103-104 orr.).Lantegien jabetasunaz edo arazo sozialaz ez daaipamenik egiten (82 or.), gizarte horretan gizarte-klasedesberdinak daudela islatu arren. Kalean agertzen direnibiltarien eta iñudearen janzkeran islatzen dena,adibidez. Pertsonen anaitasuna eta elkartasuna goraipatuegiten diren baloreak dira, Jaungoikoak horrela guraduelako "Guziok anayak gera ta guziok alkar maiteizatea nai du Jainkoak" (6 or.); baina aipamenak soilikez dakar balioaren barneraketa. Gizarte idealizatuaagertzen zaigu.Oharraraztekoa da, bestalde, aipatutako lantegihorietan egiten den lana, beste esparru batzuetan egitenden lanetik bereizten dela. Lantegiko lana ekintza hitzazadierazten dute, horrela definituz: "Ekintza-itzak ola etalantegietan gizonak egindako lanak adierazten dizkigu.Era askotakoak dira lan oek. Milaka gauz egin ta sortuditu gizonaren buru argiak. Ekintza´ren biotza indarada. Indara bear da hainbeste ta hainbeste tramankuluedo makina igitzeko..." (132 or.).Dena den, gizakiengan nabarmen sinisten da, gizakiburuargiek duten sorkuntzari izugarrizko garrantziaematen baitzaio testuliburuan. Lehen sorkuntzaJaungoikoarengan jarriz, honen osteko gainontzekoguztia gizakiarengan 1 jartzen da, gizakia Jainkoarenantzeko sortu baitzen: "Jaungoikoa da gauz guztienegilea" (5 or.). "Gizona" deskripzioan azaltzen zaigu1Kasu guztietan "gizona" hitza agertu arren, gizakiarenerreferentzia egiten dela uste dugu.Jaungoikoak nola egin zuen pertsona: "Gizona Jainkoaklur piska batez egin zuen. Eta Bere antzera egin zuelakogizonaren soña arigaria bada, bere adimena oraindikere arigariagoa da. Onetsi dezagun Jainkoa, zortugaituztelako" (12 or.). Horregatik, gizakiaren gogoanjartzen da pertsonaren ezaugarri garrantzitsuenetarikobat, "Gogoa" pasarteak azaltzen duenez: "Jainkoakgizonaren soña, auts piska batez egin zuan etaaurpegian aize emanez gero gogo edo anima sortu zuenaren baruan. Gogo eta animak bizi gaitu. Gogoarenbidez oldoztu edo pentsatzen degu [...]. Izan gaitezengorputzez garbiak; bañan animaz al bada garbiagoak.Anima on eta garbiai gure Jainkoak betiko zorionaemango die" (19 or.). Ulertzekoa da, beraz, gogo edopentsamendu sorkor horren emaitza direla sortu direnasmakizun garrantzitsuenak: etxea, idazketa, neurriak,garraioak, lantegiak, eta komunikabideak. "Idazketa"pasarteak azaltzen digunez, adibidez, "Jainkoak eginzuenetik bertatik gizonak itz-egiten ba-zekian; bañanalaz ere, urte asko joan ziran beste gauz arigari ausortu zuen arte, bere gogoak, bere itzak, arian, olean,laruan, paperean, ikusten dira lero edo ikuraz idatziairaun-araztea askoz geroztik sortu zuan gizonak; etaorixe da idaztea" (105 or.). Salerosketaren aurrerapenakekarri zuen neurrien zehaztasun beharra: "Gizonak sortuzituen neuriak ere, saltzeko gauzetan okerik izanetzedin" (133 or.). Berebiziko garrantzia ematen zaiogarraioen aurkikuntzari, hots, oso denbora gutxian tokibatetik bestera joatea ahalbideratzen duen asmakizunari:"Gurpila ta gurdia ere aspaldi sortuak ditu. Bañan gerota laxterago ibili nairik azkenengo urtietan Bultzi edoTrena sumatu du. Bai aurerapen aundiak ekari dizkiolagizonari sumaketa eder orek!" (133-134 orr.).Horregatik, lur, itsas zein aireko garraio batzuenaipamenekin batera (gurtariña edo automobila, egazkiedo aeroplanoa, urpejantzia eta urpeontzia), irudi etasoinuaren komunikabideen aurkikuntzak goraipatzendira (argazki makina, urutizkia, airegabeko urutizkia)(135 or.).Aparteko atala eskaintzen zaio elektrizitatearenaurkikuntzari, berari esker baserriko bizimodua hobetuzitekeelako eta hainbat lantegik erregai horri eskerfuntziona dezaketelako: "Argia [...]. Aspaldi oliyoaz,argizariaz, lerargi edo eretxinaz edeo aroliyoaz egitenzuten argia. Orain tximistargi edera eri txikietan etabaserietan ere ikusten degu. Gure aurekoak orelakoargi edera ikusi izan ba-zuten, berari begira zoratuegingo ziran" (30-31 orr.).Asmakizunarekin batera gizakiaren borondate,adimen, eginahal, edo aginte egokiaren ondorioz,hainbat euskotar ospetsu bilakatu direla esanez, eurenlanbideak ere agertzen zaizkigu. Arrantzale anonimoakbatetik, "Kolon itsasgizon bulartsuak arkitu zuenAmeriketa. Bañan, askok uste dutenez, ura baino lenagoarantzale euzkotarak bai omen ziran ara iritxiak" (107or.). Bestetik, berebiziko aipamena merezi duen Elkano:"Elkano euskotara izan zan ludi guzia lenbizi inguratuzuena. [...]. Bañan an, Magalanes angotarak il eta,bere lagunak Elkano jari zuten agintari..." (109-110orr.). Aipatua den beste euskotar ospetsu bat© Mendebalde Kultura Alkartea, 2003 168

argazkigintzan kokatzen dute: "Argazkigintza edoFotografia, dirudienez euzkotar batek, Dagere´k sortuada" (135 or.). Musika-arloan, berriz, "edozeineuzkotarek maite dituen euzko-eresiaren egilea" den"Donosti Aba ereslari euzkotar ospetsua" (137 or.)aipatua dator.Horrez gain, eta lehen ikusi dugunez, idazketari etahizkuntzari ematen zaion garrantzia dela eta,inprentaren prozesua zehatz-mehatz azaltzeaz batera,aurkikuntza horren asmatzaileari bere tokia eskaintzenzaio "Gutenberg doixtarak irarkintza sortu zuenezkero,irarkinez irariak egiten dira" (106-107 orr.).3. Gogoeta batzuk Xabiertxo liburuareninguruanEuskararen erabilerari begira, adibidez, testuliburuabere edukiaren bidez sozializazio-tresna bihurtzen zen.Liburua, aldi beran, kultur biltegia zen eta euskararenondarea. Liburua euskaraz burutzen zen, euskalmundutik sortzen, belaunaldi berriei euskal munduatransmititzeko. Euskararen berreskurapena nahitaezkoazen eta, berarekin batera, Euskal Herriaren nortasunarieutsi behar zitzaion. Horregatik, edukiak euskarazburutu behar ziren, euskara lantzeko, kulturaezagutzeko eta aberria maitatzeko.Gaiak eurak ere balio abertzaleetan sozializatzekotresna erabiltzen dira, Euskal Herriaren nortasunkolektiboaren berreskurapen tresna gisa. Liburua EuskalHerritik Euskal Herrirako burutzen da eta euskaraz.Baserria eta nekazal kultura hartzen dira ikasgunetzat,eta bertan kokatzen dira lanbideak, prozedurateknikoak, eskulanak, ohiturak, olerkiak, kantak, zeinaurrerapen teknikoak edo garapen industriala, urteakpasatu ahala, baserri-giro hori hiritarragoa agertu arren.Ingurune horretan gizakiengan sinisten da eta, beraueneginahal kolektiboa (elkartasuna, auzolana) goraipatzenda aberriak behar duen batasunari begira eta etsaiarieusteko. Aipatutako sozializazio horri begira,abertzaletasunaren balioak (abertzale ona izatea)goraipatzen da testuliburuan, bertan irakasleeuskaldunen esanak imitagarri bihurtuz. Aberriariburuzko gaiak lantzen dira testuliburuen bidez, etaEspainiar zein frantziarra Estatuak ez dira aipatzen, ia.Are gehiago, horiekiko identifikazioak saihesten dira.Curriculumean, bestalde, Landetaren eta foruzaleennazionalismoan oinarrituriko eskola dugu, estatuhezkuntzaofizialean lantzen ziren edukietatik aldendunahi zelarik.Xabiertxo liburuan lan munduari ematen zaiontrataera oraingo eskoletako curriculumearen bidezlandu beharrekoarekin konparatzen dugunean osagaiasko komunak direla ikusten dugu. Lanaren kontzeptuaez da aldatu, urteak pasatu ahala. Lana, beraz,gizakiarekin batera agertzen da denboran zehar eta, lanhorrek garrantzia du gizartearen aurrerakuntza etagarapenerako; lehen bazuen eta orain ere. Gai horreninguruko ezagutza testuliburuetan sartzearen aldekojarrera erabat adostua dago munduko eskola curriculumgehienetan, trataera garaikide espezifikoz agertu arren.Lana eta langintzak edozein herritan aurki daitezkeengizartearen adierazpenak dira, eta Euskal Herrian erehorrelakoak egunero ikusten ditugu non-nahi. Lanarilotutako ogibideak, produkzioa, kontsumoa eta aisialdiaziren, besteak beste, XX. mendearen hasierakohamarkadetako eskolako gaiak. Gaur egun ere, mendebat beranduagoa, berdinak direla ohartzen gara. Leheneta orain, garapen teknologikoak lanaren eta ogibideenizaeran sortutako aldakuntzak (onurak eta kalteak)agertzen dira. Berdin gertatzen da inguruneko lanek etaogibide ohikoenek ingurune fisikoarekin adieraztenduten harremana azaltzerakoan. Baina gure aurretikoekasmatu zuten. Guk baino egoera latzagoa ezagutu zutentestugintzaren alorrean, hala ere, hura gaindituz etaEuskal Eskolaren aldeko urratsak emanez eskolatikbertatik hasi ziren gai horiek Euskal Herriarenikuspuntutik jorratzen. Horrela jokatuz erakutsi zigutenherri-ezagutza eta ezagutza unibertsalagoa, biak, baterauztarturik etorri behar direla eta, ez dagoela euskalirakaskuntza eraikitzerik oinarrizko eskolakoikasmaterial horiek Euskal Herritik –hizkuntzaz etakulturaz- abiatzen ez diren bitartean. Ikasgai ederrageure aurrekoena! Badugu zer ikasi!4. AipamenakArrien, G.; Granja, J. J.; Akesolo, L. (1987). Haurliburu didaktikoen errolda, 1800-1976. Catálogo deobras didácticas infantiles 1800-1976, II. EuskalMundu-Biltzarra.Azurmendi, J. (1985). "Irakaskuntza eta pentsamenduaEuskal Herriko historian", in: Intxausti, J.: EuskalHerria, Historia eta Gizartea, Historia y Sociedad,Donostia: Jakin, Lankide Aurrezki Kutxa . 357-386orr.Bilbao Bilbao, B. (2002). Kultura ErreferenteakOinarrizko Hezkuntzako Curriculumean EuskalHerriko Eskoletan, Doktore-tesia, Euskal HerrikoUnibertsitatea, Argitaratu gabeko tesia, 2002.Dávila Balsera, P. (1997). "Los libros escolares eneuskera", in: Escolano, A.. (Dir.): Historia ilustradadel libro escolar en España. Del Antiguo régimen ala Segunda República, Madrid: Fundación GermánSánchez Ruipérez. 599-620 orr.Estornés Zubizarreta, I. (1983). La sociedad de EstudiosVascos. Aportación de Eusko Ikaskuntza a laCultura Vasca (1918-1936), Donostia: EuskoIkaskuntza.Fernandez I. (1994). Oroimenaren hitza. Ikastolenhistoria 1960-1975, Bilbo: UEU-Udako EuskalUnibertsitatea.Fernandez, I. (1995). "La escuela vasca y la largahistoria de la postguerra", in: Dávila Balsera, P.(Coord): Lengua, escuela y cultura. El proceso dealfabetización en Euskal Herria, siglos XIX y XX,Bilbo: Euskal Herriko Unibertsitatea. 159-191 orr.Goodson, I. (2000). El cambio en el curriculum,Barcelona: Octaedro.© Mendebalde Kultura Alkartea, 2003 169

Izagirre, K. (1981). “Gerraurreko eskola literaturaz oharbatzuk”, Oh! Euzkadi, 7, otsaila, Donostia: LurArgitaletxea.Iztueta, P. (1996). Intelligentsia kimatuaren orbelak ,Donostia: Kutxa Fundazioa.Iztueta P. (2000). Hezkuntza, Hizkuntza eta BotereaEuskal Herrian, Donostia: Utriusque Vasconiae.Perez Urraza, K. (2002). Zientzia, teknologia etalanbideen agerpena Euskal Herriko testuliburuetan,Doktore-tesia, Euskal Herriko Unibertsitatea,Argitaratu gabeko tesia.Torrealdai, J. M. (1997). Euskal Kultura gaur, Nafarra:Jakin.Zabaleta Imaz, I. (1998). Euskal nazionalismoa etahezkuntza (1895-1923), Bilbo: Euskal HerrikoUnibertsitatea, Doktorego Tesiak Saila, ArgitalpenZerbitzua.Zalbide, M. (1990). "Euskal eskola, asmo zahar bideberri", in: Eusko Jaurlaritza: Euskal EskolaPublikoaren Lehen Kongresua. 1. Tomoa. Vitoria-Gasteiz: Ponentziak eta Komunikazioak, EuskoJaurlaritza, Hezkuntza, Un ibertsitate eta IkerketaSaila. 211-271 orr.© Mendebalde Kultura Alkartea, 2003 170