PGT 434 PENGURUSAN DISIPLIN- EBOOK BULI

PGT 434
PENGURUSAN DISIPLIN SEKOLAH
BULI!
DISEDIAKAN OLEH:
FATIN SYAHILAH BINTI MOHMAD NADZAIR 136358
NUR ATIQAH BINTI RUSLAN 136447
NURFARHA NAJWA BINTI SAIFUL BAHRIN 136470
SITI NORSHAHIRA BINTI RAMLI 136502
SYEIRLIN BINTI HAASAN AMIR 136507

ISI KANDUNGAN
▶ Pengenalan
▶ Prosedur menangani masalah buli
◆ Surat Pekeliling/ Surat Ikhtisas
◆ Susun Jalur Proses
▶ Statistik terkini masalah buli
▶ Video tentang masalah buli
▶ Punca berlakunya masalah buli
◆ Individu
◆ Ibu bapa (keluarga)
◆ Rakan sebaya
◆ Sekolah
◆ Persekitaran (masyarakat)
◆ Media massa
▶ Kesan berlakunya masalah buli
◆ Kesan buruk kepada mangsa buli
◆ Kesan buruk kepada pembuli
◆ Kesan buruk kepada keluarga mangsa buli
◆ Kesan buruk kepada keluarga pembuli
◆ Kesan buruk kepada masyarakat
▶ Langkah menangani masalah buli
◆ Peranan individu
◆ Peranan ibu bapa (keluarga)
◆ Peranan rakan sebaya
◆ Peranan sekolah
◆ Peranan masyarakat
◆ Peranan media massa
◆ Peranan pihak berkuasa
▶ Aktiviti
◆ Quizizz
▶ Rujukan

PENGENALAN
Masalah buli merupakan masalah disiplin yang serius pada masa
kini. Akhir-akhir ini masalah buli ini menjadi semakin meningkat
dalam kalangan murid di sekolah. Kementerian Pendidikan
Malaysia memandang serius terhadap isu buli ini kerana
mendatangkan implikasi kesan negatif kepada mangsa-mangsa
yang terlibat. Masalah buli ini bukan sahaja mencederakan murid
tetapi telah mengakibatkan kematian juga jika serius. Gejala buli ini
sering berlaku di kawasan di sekitar sekolah seperti di bilik darjah,
di padang, di koridor sekolah, di dalam dewan, di kantin dan paling
sering dilakukan di tandas. Terdapat banyak punca yang telah
menyumbang kepada berlakunya masalah buli dalam kalangan
murid terutamanya persekitaran murid itu sendiri. Oleh itu, semua
pihak haruslah berganding bahu mengembleng tenaga bagi
mengatasi masalah buli ini dalam kalangan murid termasuklah
individu, ibu bapa, pihak sekolah, masyarakat dan pihak-pihak
berkuasa yang lain.

definisi buli
Kementerian Pendidikan mendefinisikan 'buli' sebagai perbuatan
mendera atau mempermainkan murid atau kumpulan murid
supaya menyesuaikan dengan suasana yang baharu atau
perlakuan mendera atau mempermainkan-mainkan seseorang
murid atau kumpulan murid yang biasanya lemah atau perlakuan
menggertak atau menakutkan murid atau kumpulan murid (KPM,
2005).
Manakala menurut Kamus Dewan edisi keempat (2015), buli
dapat diertikan sebagai perbuatan atau mempermain-mainkan
orang, biasanya orang yang lemah, dengan tujuan untuk
menggertak, mencederakan, menakutkan disebabkan orang
berkenaan.
Jamalsafri (2010), telah mendefinisikan buli merujuk kepada
apabila seseorang murid yang lemah itu terdedah kepada
tindakan yang negatif secara berulangkali oleh seseorang murid
atau kumpulan yang lebih dominan. Buli ini biasanya
mempamerkan "hubungan asimetri kuasa" ataupun satu "sistem
penyalahan kuasa". Tindakan negatif yang berulangkali akan
menimbulkan tekanan dan menyakitkan kepada mangsa buli.

elemen-elemen yang
erkaitan dengan masalah
buli
Secara umumnya, elemen-elemen berikut adalah berkaitan
dengan masalah buli iaitu:
i) Buli melibatkan ketidakseimbangan kuasa di mana kanakkanak
atau remaja yang membuli berkuasa dari segi umur, saiz,
sokongan rakan sebaya atau status.
ii) Membuli adalah perlakuan yang diulang-ulang di mana
seseorang kanak-kanak itu disisihkan lebih daripada sekali dan
lazimnya dalam keadaan yang kronik.
iii) Tujuan membuli adalah untuk memudaratkan mangsa.
iv) Keagresifan secara fizikal, penghinaan berbentuk verbal atau
lisan, penyebaran fitnah atau gosip dan penyisihan daripada
kumpulan sebaya termasuk dalam tingkah laku membuli.

individu yang terlibat
dengan buli
i) PEMBULI
-Pembuli adalah murid-murid yang suka memulakan
pergaduhan dan mengejek kanak-kanak lain. Terdapat dua
jenis pembuli; pembuli agresif dan pembuli pasif. Pembuli
agresif ialah individu yang suka bergaduh, garang, suka
memaksa, tahap keyakinan tinggi, berfizikal tegap dan
pendesak.
ii) MANGSA BULI
-Mangsa buli dikategorikan kepada dua; mangsa pasif dan
mangsa provokatif. Mangsa provokatif
merujuk kepada
mangsa buli kadang kala juga membuli murid lain. Manakala,
mangsa pasif yang bukan pembuli jarang cuba menindas
orang lain melalui tingkah laku agresif.
iii) PEMERHATI (BYSTANDER)
- Pemerhati merupakan seseorang atau sekumpulan rakan
sebaya yang menyaksikan atau tahu tentang kejadian buli
yang berlaku terhadap seseorang yang lain. Pemerhati
(bystander) dibahagikan kepada tiga jenis iaitu 'helpful
bystander', 'hurtful bystander'', dan 'passive bystander'.

kategori buli
Perbuatan buli dapat dikategorikan kepada lima kategori iaitu
kategori buli fizikal, buli lisan, buli isyarat, buli memeras ugut dan
buli memulau.
1. FIZIKAL
-memukul
-menumbuk
-menendang
-menolak ataupun menarik mangsa
-menampar
-mencubit
-memulas telinga
-menindih atau menghimpit
-menyekeh atau mengetuk kepala
-mencekik
- meraba
2.LISAN
-mengejek
-memberi panggilan atau gelaran yang mangaibkan
-memfitnah
-mencarut dan memaki hamun
-menghina, mengherdik atau mempersendakan
3. ISYARAT
-menjelir lidah
-menjegil mata
-menunjukkan isyarat lucah

kategori buli
4. MEMERAS UGUT
-meminta wang secara paksa
-memaksa mangsa membuat kerja/kerja rumah
-meminta barang secara paksa
-memaksa magsa menjelaskan bayaran
-menyembunyikan barang mangsa
-mengugut supaya dirahsiakan perbuatan salah laku, dan
sebagainya
-memaksa mangsa melakukan salah laku
5. MEMULAU
-sengaja tidak memasukkan mangsa dalam kumpulan
-menafikan mangsa daripada mendapat kemudahan yang
sepatutnya.
-sengaja tidak memberikan kerjasama dengan mangsa.

PROSEDUR MENANGANI
MASALAH BULI
Bagi menangani masalah buli di sekolah, Kementerian
Pendidikan Malaysia (KPM) telah mengeluarkan dua
surat pekeliling mengenai gejala buli iaitu:
- Surat Siaran Langkah Menangani Gejala Buli Di
kalangan Murid Rujukan Kp(Bs/Hep)8543/053(19)
Bertarikh 20 Jun 2005.
- Surat Pekeliling Ikhtisas Bil. 8/2010: Garis Panduan
Mencegah Dan Menangani Perbuatan Buli Dalam
Kalangan Murd Sekolah.

SURAT SIARAN LANGKAH MENANGANI GEJALA BULI
DIKALANGAN MURID RUJUKAN
KP(BS/HEP)8543/053(19) BERTARIKH 20 JUN 2005.

SURAT PEKELILING IKHTISAS BIL. 8/2010: GARIS
PANDUAN MENCEGAH DAN MENANGANI
PERBUATAN BULI DALAM KALANGAN MURD
SEKOLAH.

Buku Panduan Pengurusan Menangani Buli Di
Sekolah(2005) mencadangkan tiga orientasi dalam
menangani gejala buli di sekolah iaitu orientasi
perkembangan, orientasi pencegahan dan orientasi
pemulihan.
1. Orientasi Perkembangan
Mempertingkatkan pemahaman dan pengiktirafan
darihal wujudnya perbezaan antara individu (individual
differences). Oleh itu, program-program yang
dirancang perlu mampu untuk membimbing murid
memahami diri sendiri dan perbezaan mereka dengan
orang lain.
Murid disedarkan tentang potensi masing-masing dan
peluang-peluang yang terbuka kepada mereka supaya
mereka tidak perlu untuk menjadi pembuli bagi
memperoleh apa yang diingini. Pada masa yang sama,
dapat menyedarkan murid-murid yang lemah agar tidak
menjadi mangsa buli kerana mereka berupaya dan
berhak menentukan supaya tidak ditindas.
Orientasi Perkembangan sesuai dijalankan secara
berterusan supaya setiap murid mengetahui hak
masing-masing dan gejala buli tidak lagi berlaku di
sekolah.
2. Orientasi Pencegahan
Bercorak proaktif dengan menumpu kepada program
intervensi awal. Jenis-jenis kelakuan yang boleh
ditakrifkan sebagai membuli disebarluaskan kepada
murid.
Selain itu, murid-murid juga disedarkan darihal
mekanisme melaporkan kes-kes buli yang berlaku dan
tindakan-tindakan yang diambil oleh pihak sekolah
untuk menghukum pembuli dan melindungi mereka
yang dibuli. Tindakan pencegahan ini diharap dapat
mengurangkan niat dan kecenderungan perkara
membuli daripada berlaku kerana murid-murid
mengetahui tindak-tanduk mereka akan mendapat
perhatian guru.

CARTA ALIRAN MENGENALPASTI
KES BULI DI SEKOLAH
Mendapatkan jumlah sebenar
murid di sekolah
Mendapatkan maklumat murid berisiko buli daripada
data SSDM sekolah
Menyediakan borang soal selidik berkaitan untuk menjalankan
kajian buli dalam kalangan murid
Mendapatkan maklumat murid berisiko buli daripada data SSDM sekolah.
Mengedarkan borang soal selidik kepada murid kumpulan sasaran
Mengumpul dan memproses borang soal selidik yang
lengkap
Bincang dengan AJK Antibuli Sekolah mengenai tahap buli dan
khidmat bimbingan dan kaunseling yang diperlukan
Bincang dengan pentadbir mengenai tahap buli dan khidmat
bimbingan dan kaunseling yang diperlukan
Merancang dan melaksanakan program mengikut
keperluan dan kesesuaian permasalahan murid
Penilaian
Gagal
Berjaya
Mendokumentasi
Tamat

3. Orientasi Pemulihan
Memfokuskan kepada masalah buli selepas kejadian itu
berlaku. Dalam fasa ini, guru-guru yang terlibat
khususnya guru disiplin dan guru bimbingan dan
kaunseling cuba menangani masalah yang ditimbulkan
oleh pembuli supaya ia tidak berulang.
Selain itu, mangsa buli juga diberi bantuan dan
sokongan supaya episod buli yang dialuinya tidak
meninggalkan implikasi fizikal dan mental yang
mendalam dan dapat meneruskan persekolahan sebagai
murid normal.

CARTA ALIRAN MENGENDALIKAN KES
BULI DI SEKOLAH
Wujud kejadian buli
Terima dan rekod aduan buli
Menjalankan siasatan dan
mengumpulkan bukti dengan segera
Mengambil tindakan sewajarnya
terhadap pembuli dan mangsa
Merujuk kes kepada guru
kaunseling untuk tindakan
Gagal
Berjaya
KES BERAT
Merujuk kes kepada pakar psikatri
bagi tindakan selanjutnya
Hantar laporan kepada pentadbir
sekolah
Tamat

Berdasarkan Tinjauan Kebangsaan Kesihatan dan Morbiditi
(National Health and Morbidity Survey, NHMS) 2017 yang
dijalankan oleh Kementerian Kesihatan, dianggarkan 16.2%
murid Tingkatan 1 hingga Tingkatan 5 menjadi mangsa buli
secara amnya. Negeri dengan kes buli yang paling banyak
berlaku adalah Selangor dengan anggaran 72, 344 murid
terkesan.
Dalam kebanyakan jenis buli, Selangor sering berada di
kedudukan teratas dengan jumlah mangsa buli terbanyak
kecuali untuk kategori "mengejek kerana agama". Dalam
kategori ini, Sarawak dianggarkan mempunyai 2,930 mangsa,
sementara Selangor 2,585 murid.
Tambahan, kemungkinan seseorang dibuli kerana bangsa,
kewarganegaraan atau warnanya (10.6%) lebih tinggi
berbanding kerana agama (4.7%). Dalam kes ini, murid lelaki
lebih cenderung untuk dibuli (11.9%) berbanding dengan wanita
(8.9%).
Berkaitan dengan buli fizikal, murid lelaki mempunyai peluang
yang lebih tinggi untuk menjadi mangsa pada 10.6%. Bagi
wanita, kemungkinan mereka dibuli secara fizikal lebih rendah
pada tahun 2017, iaitu 4.6%.
Sebaliknya, murid perempuan lebih cenderung untuk menjadi
mangsa bagi kategori mengejek fizikal (tubuh badan) berbanding
lelaki, masing-masing pada 19.4% dan 13.4%. Mengejek fizikal
(tubuh badan) adalah jenis buli kedua yang paling meluas, 15.9%
murid Malaysia menjadi mangsa buli.
Negeri yang paling banyak menjadi mangsa ejekan fizikal (tubuh
badan) adalah Selangor, ia mungkin kerana merupakan negeri
yang besar. Oleh itu, para pelajarnya lebih terdedah kepada
gambaran tubuh badan yang dipaparkan di media.
Secara keseluruhan, jumlah kes buli di Malaysia berada pada
tahap yang membimbangkan. Sekurang-kurangnya satu
daripada sepuluh pelajar menjadi mangsa buli pada tahun 2017.

STATISTIK STATISTIK TERKINI
MASALAH BULI
https://malaysiaindicator.com/theprevalence-of-bullying-in-malaysia/
Berdasarkan Tinjauan Kebangsaan Kesihatan dan
Morbiditi (National Health and Morbidity Survey, NHMS)
2017 yang dijalankan oleh Kementerian Kesihatan.

SENARAI laporan AKHBAR
TERKINI BERKENAAN BULI

VIDEO MASALAH BULI
Add body text
https://www.youtube.com/watch?
v=u20vvULWgrE&t=54s

PUNCA BERLAKUNYA
MASALAH BULI
Individu
Keluarga
Rakan
Sebaya
Sekolah
Persekitaran
(Masyarakat)
Media
Massa

FAKTOR INDIVIDU
Buli yang berlaku dalam kalangan murid sekolah terjadi
melibatkan pelbagai faktor sama ada faktor dalaman atau
faktor luaran. Faktor dalaman melibatkan faktor individu
iaitu diri remaja itu sendiri dan faktor keluarga manakala
bagi faktor luaran pula melibatkan pengaruh rakan sebaya,
pengaruh media massa, sikap masyarakat dan sebagainya.
Faktor individu dapat dilihat melalui sikap pembuli itu
sendiri yang ingin dilihat sebagai orang yang hebat. Mereka
ingin menunjukkan kekuatan dan kehebatan diri dengan
tujuan ingin disanjung oleh orang lain. Pembuli juga merasa
puas apabila melakukan buli terhadap orang lain. Semakin
mangsa rasa takut semakin tinggi darjah kepuasan yang
dirasai oleh pembuli. Ini juga dapat dikaitkan dengan faktor
fizikal pembuli di mana pembuli biasanya terdiri daripada
mereka yang berbadan besar dan tegap yang bertindak
membuli murid yang bertubuh lebih kecil.
Selain itu, murid yang melakukan perbuatan buli juga
disebabkan mereka merasakan diri mereka tidak selamat
jika tidak berbuat sesuatu yang boleh melindungi diri
daripada perkara yang tidak diingini. Mereka kerap berasa
curiga dan tidak selamat semasa berada di sekolah dan
untuk mengatasi perasaan itu, mereka mula membuli murid
junior. Kejayaan membuli murid junior akan menunjukkan
mereka kuat, berkuasa dan tidak mudah digertak.
Contohnya, laporan akhbar Berita Harian pada 21 Januari
2020 menyatakan bahawa tiga murid Tingkatan 1 Sekolah
Menengah (SM) Sains Kuching lebam di seluruh badan
selepas dipercayai dibuli dan dibelasah sekumpulan murid
senior sekolah berkenaan. Kejadian dilaporkan berlaku di
asrama lelaki dengan semua mangsa dikatakan ditumbuk
dan diterajang oleh ‘gangster asrama’ terbabit, yang terdiri
daripada murid Tingkatan 3, 4 dan 5.

FAKTOR INDIVIDU
Punca dominan yang mencetuskan gejala buli dalam
kalangan murid ialah kurangnya penghayatan nilai-nilai
agama dan moral dalam diri murid yang terlibat.
Kebanyakan remaja pada hari mempunyai stigma bahawa
ajaran agama sudah ketinggalan zaman dan tidak relevan
untuk dipraktikkan pada zaman ini. Agama Islam
menggariskan nilai-nilai murni dan akhlak mulia yang
selaras dengan tuntutan agama. Contohnya, nilai hormatmenghormati
sesama manusia, kasih-sayang, belas
kasihan, amanah, bertanggungjawab dan sebagainya.
Malah setiap agama di dunia ini juga seperti agama Kristian
dan Hindu turut menekankan nilai-nilai murni yang baik
dalam kehidupan. Namun, mereka yang terlibat dalam
gejala buli ini tidak lagi menghayati dan mengamalkan
suruhan agama. Murid-murid yang ketandusan nilai-nilai
agama tidak dapat membezakan perkara yang baik dan
buruk malah tidak mempedulikan pahala dan dosa lalu
sanggup menganiaya rakan-rakan sendiri tanpa rasa
berdosa. Mereka juga sanggup bersikap kejam dengan
memukul, memeras ugut dan menghina rakan-rakan yang
lemah.

FAKTOR IBU BAPA
(KELUARGA)
Gejala buli berlaku dalam kalangan remaja khususnya
murid sekolah juga disebabkan kegagalan ibu bapa dalam
menjalankan tanggungjawab mendidik anak-anak. Pada
zaman yang serba moden ini, kebanyakan ibu bapa terlalu
sibuk dengan kerjaya masing-masing untuk meningkatkan
taraf kehidupan mereka.
Hal ini menyebabkan mereka
kurang memberikan belaian kasih sayang, kemesraan dan
perhatian kepada anak-anak mereka. Anak-anak yang
ketandusan kasih sayang ini akhirnya beralih perhatian ke
arah perkara-perkara yang tidak baik.
Keadaan menjadi lebih parah apabila ibu bapa pada hari
ini tidak memberikan didikan agama yang sempurna
kepada anak-anak mereka. Hal ini terjadi kerana ibu bapa
pada alaf ini sering mempunyai tanggapan bahawa ajaran
agama tidak penting berbanding dengan pendidikan
akademik yang dianggap sebagai tiket kejayaan anak-anak
pada masa hadapan. Sikap ini menunjukkan bahawa
terdapat ibu bapa yang semakin alpa akan tanggungjawab
hakiki mereka dalam membesar, mengasuh dan mendidik
anak-anak mereka.
.

FAKTOR IBU BAPA
(KELUARGA)
Kegoyahan institusi kekeluargaan juga menjadi
pemangkin kepada gejala buli yang melanda di negara
kita.
Intitusi keluarga porak-peranda disebabkan oleh
tiada lagi persefahaman antara pasangan suami isteri.
Oleh itu, kes penderaan, pertengkaran dan perceraian
semakin meningkat dari hari ke hari. Menurut Statistik
Perkahwinan dan Perceraian Malaysia 2020, jumlah
perceraian dalam kalangan rakyat negara ini meningkat
12 peratus kepada 56,975 pada 2019, berbanding 50,862
pada tahun sebelumnya. Keluarga yang porak-peranda
akan lalai untuk memberikan kasih sayang mereka
kepada anak-anak remaja yang sentiasa memerlukan
belaian dan perhatian daripada ibu bapa mereka.
Jabatan Kebajikan Masyarakat melaporkan bahawa 50
peratus remaja yang terlibat dalam gejala negatif terdiri
daripada remaja yang mempunyai konflik keluarga.
Keadaan ini membimbangkan kerana akan menjejaskan
perkembangan remaja dan pembentukan personaliti
remaja. Maka tidak hairanlah apabila remaja sanggup
terlibat dalam gejala samseng ini untuk menarik
perhatian dan mendapatkan sekelumit kasih sayang
daripada ibu bapa mereka yang semakin alpa dalam
memikul tanggungjawab hakiki mereka

FAKTOR RAKAN SEBAYA
Pengaruh rakan sebaya juga merupakan antara faktor
gejala buli semakin menular dan kian serius di negara
kita pada hari ini. Kebanyakkan ibu bapa sekarang ini
bekerjaya dan jarang meluangkan masa bersama anakanak.
Kekangan masa yang terhad antara ibu bapa dan
anak-anak ini menyebabkan remaja lebih banyak
menghabiskan masa bersama rakan-rakan. Hal ini yang
mendorong remaja pada hari ini lebih mempercayai
rakan-rakan berbanding ibu bapa dan guru-guru
mereka. Jika diperhatikan kejadian membuli melibatkan
sekumpulan murid dan biasanya usia mereka adalah
sebaya. Tekanan rakan sebaya akan mendorong murid
terpengaruh untuk mengikut tingkah laku rakan mereka
yang suka membuli. Tindakan remaja yang sanggup
menuruti kata-kata kawannya tanpa memikirkan risiko
dapat diumpamakan seperti kerbau dicucuk hidung.
Bukan itu sahaja, kebanyakan remaja tidak ingin
dipulaukan atau disisihkan oleh ahli kumpulan
sekiranya enggan menuruti perlakuan dan kata-kata
mereka. Ekoran sikap remaja yang tersalah memilih
rakan menyebabkan mereka mudah dipengaruhi oleh
anasir-anasir negatif seperti membuli.
Pendek kata,
pengaruh dan tekanan daripada rakan sebaya turut
mejadi penyebab kepada kemelut buli semakin sukar
ditangani. Contohnya, dalam akhbar Berita Harian
bertarikh 21 November 2019, polis menahan 10 murid
Tingkatan Dua di sebuah sekolah agama, di Pasir Puteh
bagi menyiasat kes buli membabitkan seorang rakan
mereka. Mangsa dipercayai kerap dibuli beberapa
rakan sekelasnya itu supaya menyiapkan kerja sekolah
mereka.

FAKTOR PERSEKITARAN
(SEKOLAH)
Faktor persekitaran sekolah juga menjadi faktor remaja
terlibat dengan masalah sosial (buli). Dalam satu kajian,
faktor buli disekolah berpunca daripada sikap guru sendiri.
Guru hanya memberi perhatian sepenuhnya kepada murid
pintar sahaja, pelajar yang bermasalah dianggap menjadi
beban untuk diajar kerana dikatakan mempunyai kognitif
yang rendah dan hanya melambatkan proses pengajaran.
Selain itu, faktor murid bermasalah juga berpunca dari guru
yang terlalu tegas mengenakan hukuman disiplin terhadap
pelajar yang bermasalah. Akhirnya, pelajar yang dihukum ini
memberontak dengan melepaskan sikap memberontak itu
dengan melakukan buli terhadap murid-murid lain yang
dianggap lemah.
Faktor lain yang berpunca dari sekolah juga disebabkan
sekolah kurang melakukan program motivasi dan juga
pantauan disiplin yang lemah terhadap murid.

FAKTOR PERSEKITARAN
(MASYARAKAT)
Selain dari rakan sebaya, faktor persekitaran iaitu
masyarakat setempat juga boleh menjadi punca berlakunya
‘buli’ dalam kalangan remaja. Masyarakat yang bersikap
tidak ambil tahu kerana risau dianggap menjaga ‘tepi kain’
menjadi faktor utama berlaku masalah sosial dalam
kalangan remaja. Mereka ini hanya sibuk menguruskan hal
keluarga dan anak-anak mereka sahaja, dan apabila melihat
anak-anak jiran mereka melakukan tindakan abnormal
ketika diluar kawasan rumah, mereka ini tidak menegur dan
tidak dilaporkan kepada ibu bapa remaja tersebut malah
dibiarkan kerana risau dianggap menjaga tepi kain.
Disebabkan perkara ini, ketika anak-anak berada diluar
kawasan rumah, mereka kurang mendapat pantauan dari
orang yang lebih dewasa selain dari ibu bapa mereka sendiri.
Akhirnya, remaja-remaja ini akan mudah terjebak dan bebas
melakukan aktiviti abnormal seperti membuli kerana tiada
lagi pantauan dari orang yang lebih dewasa ketika berada di
luar kawasan rumah.

FAKTOR MEDIA
MASSA
Punca seterusnya boleh dilihat melalui pengaruh media massa.
Media massa kini juga telah menjadi pemangkin kepada budaya
negatif ini. Pelbagai genre filem dan drama bersiri luar negara
yang disiarkan di televisyen sentiasa memaparkan budaya asing
yang sememangnya kontras dengan budaya tempatan.
Program-program yang diimport dari negara-negara barat
berunsurkan aksi-aksi ganas telah mula masuk ke negara kita
tanpa tapisan dengan mudah melalui medium laman sosial seperti
Facebook, Twitter, Tumblr, Tiktok, dan sebagainya.
Terdorong dengan perasaan ingin mencuba aksi-aksi yang
dipaparkan, pelaku buli akan cuba meniru setiap tindak tanduk
ganas tersebut dan bertindak melakonkannya keatas mangsa buli
mereka tanpa memikirkan padah yang bakal mereka perolehi.

KESAN BERLAKUNYA
MASALAH BULI
KESAN
BURUK
KEPADA
MANGSA
KESAN
BURUK
KEPADA
PEMANGSA
KESAN
KEPADA
KELUARGA
MANGSA
KESAN
KEPADA
KELUARGA
PEMANGSA
KESAN
KEPADA
MASYARAKAT

KESAN BURUK KEPADA
MANGSA
Kesan buli membawa keburukan kepada mangsa sama ada
dari segi jangka masa pendek mahu pun jangka masa yang
panjang. Mangsa yang kerap didedahkan dengan gejala buli
akan menyebabkan kemahiran sosial mereka semakin rendah.
Hal ini terjadi kerana mangsa tiada keyakinan diri yang
optimum untuk berdepan dengan orang ramai. Maka mangsa
lebih selesa untuk bertindak sebagai individu yang bersifat
pasif. Dalam jangka masa pendek, kesan buruk kepada
mangsa buli dapat diperhatikan dari segi psikologikal. Mangsa
lebih berisiko ditimpa kemurungan dan cepat berasa cemas.
Dari segi fizikal pula, mangsa berisiko berada dalam keadaan
yang tidak normal pada bahagian otak yang dinamakan
sebagai corpus callosum. Bagi kesan jangka masa panjang,
mangsa menghadapi tekanan hidup yang mana
kecenderungan ke arah tekanan hidup yang akan menganggu
kesejahteraan mental mangsa.
Murid-murid yang dibuli juga akan berasa takut datang ke
sekolah. Kebanyakan mangsa buli biasanya bersaiz lebih kecil
dari segi fizikal jika dibandingkan dengan pembuli. Oleh sebab
itu, mereka tidak mampu melawan kerana takut dengan
pembuli. Pembuli biasanya akan menyuruh mereka
melakukan sesuatu untuk kepentingan pembuli sendiri. Jika
mereka membantah, mereka akan dipukul dan didera.
Terdapat sesetengah pembuli yang membawa kawankawannya
untuk membelasah murid yang dibuli. Bagi muridmurid
perempuan pula, mereka suka menyindir dan
mengutuk sesama sendiri. Perbuatan ini boleh menyebabkan
mangsa berasa ketakutan. Hal ini menyebabkan murid yang
dibuli akan berasa takut dan tidak berani datang ke sekolah
lagi yang akhirnya menjejaskan prestasi akademik mereka.

KESAN BURUK
KEPADA PEMANGSA
Pemangsa yang sering membuli rakan mereka akan turut
menimpa kesan buruk. Hal ini dapat diperhatikan melalui
tindakan pemangsa yang akan memberi kesan kepada kawalan
emosi yang berkesan. Pemangsa tidak dapat mengawal emosi
kemarahan mereka dengan baik menyebabkan mereka terlibat
dengan keganasan. Selain itu, sifat empati terhadap orang lain
turut diabaikan dalam diri mereka. Tingkahlaku mereka yang
sering terlibat dengan kegansan akan memberi kesan dengan
menjadi dirinya berpotensi terjebak dalam kumpulan
keganasan seperti mafia.
Selain itu, kesan buruk kepada pemangsa ialah mereka juga
mengalami kemurungan. Kajian penyelidikan juga
menunjukkan bahawa sesiapa sahaja yang terlibat dengan buli
sama ada mereka yang membuli orang lain atau mereka yang
dibuli mempunyai risiko tinggi untuk mengidap kemurungan.
Hal ini kerana mereka yang terlibat dalam gelaja buli ini turut
diselubungi perasaan takut, resah dan cemas setelah mereka
melakukan kecederaan fizikal mahupun mental kepada
mangsa buli itu. Perasaan bersalah dalam hal tersebut sering
menghantui diri pemangsa sehingga mereka tidak dapat hidup
dengan tenang menyebabkan mereka turut mengalami
kemurungan yang teruk.

KESAN KEPADA
KELUARGA MANGSA
Keluarga mangsa turut dapat diperhatikan kesan buli malah
kawalan emosi keluarga mangsa lebih terdedah dengan
masalah trauma apabila mengetahui ahli keluarga mereka
diibuli. Trauma sering terjadi apabila sesuatu keadaan buruk
berlaku tanpa dibendung sehingga keseksaan tersebut
membawa kepada kematian. Semangat untuk melangsungkan
hidup turut hilang apabila orang tersayang diseksa tanpa
disedari dan tidak mengambil mana-mana langkah
pencegahan.
Selain itu, jika berlaku kecederaan terhadap ahli keluarga yang
dibuli ia memberi kesan dari pelbagai sudut termasuklah dari
segi wang ringgit, masa, tenaga dan sebagainya. Tanpa
sebarang alasan yang munasabah, buli juga tanpa disedari
boleh mengakibatkan permusuhan dan putusnya silaturrahim
dalam kalangan saudara seagama.

KESAN KEPADA KELUARGA
PEMANGSA
Kesan buruk kepada keluarga pemangsa dapat diperhatikan
apabila masyarakat dan individu di sekeliling mereka
memandang serong terhadap keluarga mereka. Keluarga ini
juga boleh dikategorikan sebagai bersekongkol dengan
penjenayah kerana tindakan mereka yang membiarkan
pemangsa terus berada dalam masalah disiplin. Nama baik
keluarga mereka turut tercemar kerana tidak dapat mendidik
anak-anak dengan betul.
Keluarga pemangsa turut mendapat kesan iaitu juga ibu bapa
sering mengalami pelbagai akibat termasuk kemurungan
kerana tidak berdaya untuk memperbaiki keadaan. Mereka
juga berasa ingin bersendirian dan tidak mahu bersosial
dengan masyarakat. Hal ini kerana mereka berasa sangat
malu untuk bergaul dengan masyarakat luar yang
mengetahui bahawa ahli keluarga mereka ada yang terlibat
dalam kes buli sehingga boleh membawa kepada
kemurungan.

KESAN KEPADA
MASYARAKAT
Masyarakat lebih selesa berdiam diri daripada bersuara
menentang gejala buli. Gejala buli yang semakin berleluasa
menyebabkan masyarakat sudah terbiasa melihat keganasan
yang berlaku di sekelilingnya. Kesannya akan dapat dilihat apabila
dunia sudah menganggap bahawa keganasan adalah perkara
yang biasa berlaku dan tidak dapat dibendung.
Masyarakat juga hidup dalam suasana yang mencurigakan yang
penuh dengan kesedihan dan kepahitan, dan berasa kegagalan
untuk melindungi anak mereka atau orang yang mereka cintai
daripada dibuli. Seseorang yang telah dibuli mungkin mempunyai
situasi negatif yang menyebabkan dia terlibat dalam pertengkaran
dan persaingan sosial.

LANGKAH MENANGANI
MASALAH BULI
PERANAN
INDIVIDU
PERANAN
IBU BAPA
(KELUARGA)
PERANAN
RAKAN
SEBAYA
PERANAN
SEKOLAH
PERANAN
MASYARAKAT
PERANAN
MEDIA MASSA
PERANAN
PIHAK
BERKUASA

LANGKAH MENANGANI
MASALAH BULI
PERANAN INDIVIDU
PEMBULI
Langkah menangani masalah buli dari segi individu (pembuli)
adalah individu sendiri harus bijak memilih rakan kerana
biasanya murid akan mudah terpengaruh dengan perbuatan
rakannya. Contohnya, jika rakannya minat membaca buku,
maka murid tersebut juga akan dipengaruhi dan membaca
bersama-sama. Perkara ini sama juga jika rakan murid itu
sentiasa melibatkan diri dalam kes buli di sekolah. Maka,
mereka akan turut terikut-ikut sekali.
Selain itu, individu boleh mendapatkan khidmat kaunseling,
khidmat nasihat, sokongan emosi sebagai inisiatif bagi
membantu mereka dalam pemilihan penyelesaian konflik yang
dialami. Ia merupakan langkah yang efisien bagi mengatasi
mereka daripada terus terlibat dalam kancah masalah buli.
Bukan itu sahaja, individu yang terlibat dalam gejala buli ini
boleh giat melibatkan diri dalam mana-mana program
bersesuaian yang dilaksanakan sama ada dianjurkan oleh pihak
sekolah, komuniti setempat, badan kerajaan atau NGO (badan
bukan kerajaan). Secara langsung, mereka akan
dapat
kesedaran dan menghindarkan diri dari terlibat dalam masalah
tersebut serta mengisi masa lapang dengan perkara yang
berfaedah.

LANGKAH MENANGANI
MASALAH BULI
PERANAN INDIVIDU
MANGSA BULI
Langkah menangani masalah buli dari segi individu (mangsa
buli) adalah individu yang menjadi mangsa buli harus
memberanikan diri tampil untuk melaporkan kepada pihak
sekolah dengan segera agar masalah itu dapat diatasi dengan
secepat mungkin demi keselamatan diri serta kesejahteraan
sekolah. Sekiranya langkah pencegahan tidak diambil dengan
segera, dan kes ini masih tidak dibicarakan, masalah buli akan
semakin bertambah dan berleluasa lagi.
Selain itu, mangsa buli boleh mendapatkan bantuan
profesional. Jika mereka mendapat bantuan yang diperlukan
pada masa yang tepat, ia akan menjadi cara bagi mengelakkan
diri daripada terus dibelenggu akan masalah buli. Sekiranya
gangguan itu menyebabkan kemurungan dan mula berfikir
untuk mencederakan diri, maka mereka harus memberitahu
orang dewasa yang dipercayai dengan segera. dan berbincang
dengan salah seorang ibu bapa, kaunselor sekolah atau doktor
mengenai pilihan untuk pergi ke ahli terapi bertauliah.
Mangsa buli juga boleh mempelajari seni pertahanan diri
sebagai langkah untuk melindungi diri apbila dibuli Dengan
mempelajari teknik melawan dan mempertahankan diri,
mereka dapat mengurangkan risiko terdedah sebagai mangsa
buli. Mereka tidak akan diganggu pembuli kerana memiliki
kelebihan ilmu berkenaan dan juga boleh berperanan
membantu rakan lain yang berkemungkinan dibuli sama ada
secara fizikal, mental atau emosi.

LANGKAH MENANGANI
MASALAH BULI
PERANAN IBU BAPA
(KELUARGA)
PEMBULI
Ibu bapa kepada pembuli seharusnya peka terhadap aktiviti
yang dilakukan oleh anak-anak supaya dapat dikawal tingkah
lakunya.
Tindakan yang boleh dilakukan oleh ibubapa yang pertama
ialah memberi perhatian kepada anak-anak. Ibu bapa terlalu
sibuk dengan kerja sehingga tiada masa dengan anak-anak dan
anak-anak berasa sunyi. Oleh itu, ibu bapa perlu meluangkan
masa dengan anak-anak dengan menanyakan keadaan
pembelajaran di sekolah dan mengetahui perkembangan anakanak
di sekolah.
Tindakan yang kedua ialah ibubapa kepada pembuli haruslah
meluangkan masa bersama-sama anak-anak supaya anakanak
tidak berasa sunyi. Ibu bapa perlu bijak membahagikan
masa antara kerja dengan masa anak-anak supaya mereka
tidak terabai.

PERANAN IBU BAPA
(KELUARGA)
PEMBULI
Tindakan yang seterusnya yang boleh dilakukan oleh ibu bapa
kepada pembuli ialah memberikan didikan agama, moral dan
nilai-nilai murni. Anak-anak yang terdidik dengan sempurna
pastinya mempunyai akhlak yang baik dan dapat menghindari
daripada masalah buli di sekolah.
Di samping itu, ibu bapa kepada pembuli perlulah
menunjukkan teladan yang baik supaya anak-anak
menjadikannya sebagai contoh di sekolah.
Selain itu, ibu bapa kepada pembuli boleh memberikan
dendaan secara sederhana dan tidak melampau agar dapat
memberi pengajaran semasa kecil supaya mereka berasa
takut untuk melakukan masalah atau benda yang tidak
berfaedah.

PERANAN IBU BAPA
(KELUARGA)
MANGSA BULI
Tindakan yang seterusnya ialah ibu bapa kepada mangsa buli
perlulah mengikuti perkembangan sekolah anak-anak.
Contohnya, ibu bapa boleh menghubungi guru kelas untuk
menanyakan perkembangan akademik anak-anak mereka.
Kadang-kadang melalui perkembangan akademik ini , ibu bapa
dapat mengesan jika anak-anak mereka mempunyai masalah
di sekolah contohnya menjadi mangsa buli.
Di samping itu, ibu bapa kepada mangsa buli hendaklah sering
bertanyakan masalah atau tekanan yang dihadapi oleh anak
mereka supaya ibu bapa melaporkan kepada pihak sekolah dan
seterusnya dapat mengelak anak-anak mereka daripada
menjadi mangsa buli.

LANGKAH MENANGANI
MASALAH BULI
PERANAN SEKOLAH
Pihak sekolah merupakan pihak yang terpenting yang dapat
mengatasi masalah buli di sekolah. Hal ini kerana, gejala buli ini
sering berlaku di sekitar sekolah.
Tindakan yang boleh dilakukan oleh pihak sekolah yang pertama
ialah mengadakan program berkenaan buli. Contohnya, ceramah
tentang masalah buli oleh pakar kaunseling. Hal ini, murid
mengetahui implikasi buli dan seterusnya dapat mencegah
masalah buli di sekolah.
Tindakan yang kedua yang boleh dilakukan oleh pihak sekolah
ialah menganjurkan kempen tentang buli contohnya kempen
"JAUHI BULI". Kempen ini boleh dijalankan dengan memilih murid
yang terlibat dengan gejala buli supaya mereka berasa insaf
terhadap perbuatan mereka dengan memantau keadaan dan
aktiviti mereka di sekolah.
Tindakan ketiga yang boleh dilakukan oleh pihak sekolah yang
ketiga ialah guru menyemai sikap saling menghormati antara
murid melalui pembimbing rakan sebaya, melalui aktiviti yang
dijalankan di kelas atau sebagainya.

LANGKAH MENANGANI
MASALAH BULI
PERANAN SEKOLAH
Tindakan yang boleh dilakukan oleh pihak sekolah yang
selanjutnya ialah pihak sekolah perlu mengenakan tindakan
disiplin dan undang-undang yang tegas kepada pembuli supaya
ianya memberi pengajaran kepada pelajar lain supaya tidak
mengikuti salah laku tersebut. Phak sekolah boleh mengenakan
tindakan membuang sekolah ke atas pembuli jika didapati
bersalah supaya memberi pengajaran kepada pembuli.
Pihak sekolah juga boleh membuat tinjauan tentang buli yang
berlaku di sekolah dan membuat tindakan susulan. Contohnya,
pihak sekolah boleh membuat soal selidik terhadap murid untuk
mengetahui tentang masalah buli yang berlaku di sekolah
contohnya di kawasan mana, ciri seorang pembuli, faktor pembuli
membuli murid dan mengetahui cadangan bagi mengatasi
masalah buli di sekolah yang dicadangkan oleh murid bagi
mencegah masalah buli ini.

LANGKAH MENANGANI
MASALAH BULI
PERANAN SEKOLAH
Tindakan yang boleh dilakukan oleh pihak sekolah yang keempat
ialah guru memberikan penekanan terhadap subjek pendidikan
moral, pendidikan sivik dan pendidikan islam. Melalui subjek ini,
murid dapat mempelajari nilai-nilai murni yang perlu ada dalam
diri dan seterusnya dapat mencegah murid dari melibatkan diri
dengan masalah buli di sekolah.
Pihak sekolah perlulah mengenakan peraturan dengan tegas
kepada individu yang terlibat dengan masalah buli seperti
memanggil untuk kaunseling secara berkala, memanggil ibu bapa,
membuang sekolah jika didapati masalah buli yang dilakukan
melampau dan menbahayakan murid yang lain.
Guru bimbingan dan kaunseling juga memainkan peranan yang
penting dalam mencegah masalah buli di sekolah. Guru bimbingan
dan kaunseling boleh memberi bimbingan dan kaunseling kepada
individu yang terlibat dengan buli supaya mereka tidak
mengulanginya lagi.

LANGKAH MENANGANI
MASALAH BULI
PERANAN RAKAN
SEBAYA
Rakan sebaya memainkan peranan yang penting. Rakan sebaya
seharusnya saling menasihati dan menegur antara satu sama lain
apabila salah seorang daripada mereka telah tersasar jauh daripada
landasan yang betul. Mereka sepatutnya menggalakkan penerapan
perlakuan yang baik dalam diri mereka dan rakan-rakan. Sebagai
contoh, apabila mereka melihat salah seorang rakan mereka sedang
membuli orang, rakan sebaya berperanan untuk menghalang dan
menegahnya daripada melakukan perbuatan tersebut dan bukannya
turut terlibat sekali untuk membuli.
Pembimbing Rakan Sebaya (PRS) merupakan salah satu unit
sokongan kepada murid-murid untuk meluahkan masalah yang
mereka hadapi. Menurut Zuraidah (1988), konsep asas program ini
ialah ‘rakan bantu rakan’. Dalam konteks ini, murid yang telah
mendapat latihan khas akan berusaha memberikan bantuan kepada
rakan-rakan di sekolah yang menghadapi pelbagai masalah disiplin
misalnya, buli.
Selain itu, rakan sebaya juga boleh memberi sokongan dan dorongan
serta motivasi. Murid yang mempunyai keyakinan dan motivasi yang
tinggi lebih cenderung untuk melakukan perkara yang berfaedah
dan tidak terlibat dalam aktiviti-aktiviti salah laku seperti tingkah
laku buli.
Rakan sebaya yang prihatin boleh menjadi mata dan telinga kepada
murid yang menjadi mangsa buli bagi mengatasi masalah ini
berlaku. Mereka boleh memberikan laporan kepada guru atau
kaunselor sekolah untuk tindakan lanjut. Dengan itu, guru-guru
dapat mengambil langkah pencegahan dengan lebih cepat. Masalah
buli ini sememangnya dapat diatasi dengan peranan yang dimainkan
oleh rakan sebaya.

LANGKAH MENANGANI
MASALAH BULI
PERANAN MASYARAKAT
Masyarakat merupakan individu yang memainkan peranan
penting dlaam mencegah masalah murid dalam kalangan murid.
Tindakan yang boleh dilakukan oleh masyarakat ialah masyarakat
perlulah peka terhadap masalah buli yang berlaku di luar kawasan
sekolah. Masyarakat boleh menyertai kempen yang dijalankan
oleh pihak sekolah bagi mengetahui tindakan yang boleh dilakukan
jika terdapatnya masalah buli di kawasan sekolah atau di luar
sekolah.
Masyarakat juga boleh menganjurkan kempen kesedaran atau
menyertai kempen kesedaran tentang masalah buli yang
dianjurkan oleh pihak-pihak tertentu. Jika masyarakat
menganjurkan kempen kesedaran, ia dapat memberi pendedahan
kepada orang lain tentang masalah buli yang timbul. Dan jika
kempen kesedaran tentang buli dianjurkan oleh pihak tertentu,
masyarakat dapat mengetahui tentang masalah buli dengan lebih
mendalam lagi bagi mencegah masalah buli yang berlaku di
sekolah.

LANGKAH MENANGANI
MASALAH BULI
PERANAN MASYARAKAT
Tindakan yang boleh dilakukan oleh masyarakat ialah masyarakat
perlulah mengadu kepada pihak sekolah atau pihak berkuasa jika
terlihat gejala buli yang berlaku di sekitar sekolah atau di luar
sekolah. Hal ini, masyarakat dapat menjalankan tanggungjawab
untuk mencegah masalah buli yang berlaku di sekitar sekolah atau
di luar sekolah.

LANGKAH MENANGANI
MASALAH BULI
PERANAN
MEDIA MASSA
Peranan media massa merupakan wahana yang berkesan
untuk mendidik manusia dan berupaya mempengaruhi tingkah
laku dan pemikiran manusia. Filem-filem yang mengandungi
adegan ganas yang keterlaluan dan yang boleh mendidik
murid untuk meniru aksi buli hendaklah disekat daripada
tontonan umum. Media juga perlu memaparkan filem, gambar,
cerita dan rencana yang menonjolkan kesan-kesan buruk buli.
Di samping memberikan hiburan, media massa dapat
menyifarkan gejala buli dalam kalangan murid.
Tanggungjawab media massa, sama ada media elektronik,
media internet mahupun media cetak amat penting dalam
menangani masalah buli.
Selain itu, platform media massa ini juga boleh digunakan
untuk menghebahkan kempen-kempen anti buli. Kaedah yang
boleh dilakukan adalah seperti pengiklanan di radio,
televisyen, surat khabar dan juga media sosial, misalnya
Facebook, Instagram, Twitter dan banyak lagi. Secara
langsung, masyarakat Malaysia akan dapat kesedaran akan
pentingnya untuk membanteras gejala buli.

LANGKAH MENANGANI
MASALAH BULI
PERANAN PIHAK
BERKUASA
Kementerian Pelajaran perlu merangka serta membentuk
program latihan kepada guru-guru tentang cara untuk mengenal
pasti dan menangani masalah perlakuan buli dalam kalangan
pelajar sekolah. Hal ini kerana, guru perlu bersikap lebih terbuka
dan merapatkan hubungan dengan mangsa buli supaya mereka
lebih bersedia untuk melaporkan kejadian buli kepada guru yang
mereka percayai. Secara langsung, ia dapat membantu pihak
guru mengenal pasti tanda-tanda awal masalah tingkah laku buli
seterusnya dapat bertindak atas arahan pihak sekolah untuk
mencegah dan membantu pelajar yang mengalami masalah
tingkah laku buli.
Kementerian Pendidikan Malaysia telah mengeluarkan garis
panduan kepada pihak sekolah untuk mencegah dan menangani
kes buli di sekolah. Garis panduan tersebut membenarkan pihak
pengurusan sekolah menguruskan kes buli. Oleh itu, pihak
sekolah boleh merujuk garis panduan ini ketika menangani
masalah buli dan seterusnya mampu membendung masalah ini
daripada berleluasa.
Untuk mengatasi masalah disiplin dan buli ini, pihak Kementerian
Pendidikan Malaysia boleh menjalin kerjasama dengan
kementerian-kementerian lain. Sebagai contoh, menjalin
kerjasama dengan pakar psikiatri di hospital Kementerian
Kesihatan Malaysia dan hospital-hospital universiti yang boleh
menawarkan kepakaran mereka untuk membantu pihak sekolah
menangani kes-kes yang kerap terlibat dengan salahlaku disiplin
dan mempunyai tingkah laku yang agak liar dan ganas seperti
buli.

LANGKAH MENANGANI
MASALAH BULI
PERANAN PIHAK
BERKUASA
Memandangkan tingkah laku buli ini tidak hanya berlaku di dalam
kawasan sekolah sahaja, maka kerjasama pihak luar seperti
pihak polis, pihak berkuasa tempatan dan penglibatan
masyarakat keseluruhannya adalah perlu untuk memantau
kegiatan murid-murid terutama sekali ketika mereka berada di
luar kawasan sekolah. Kawalan disiplin bukan hanya dalam
kawasan sekolah semata-mata, tetapi mereka juga perlu dididik
untuk mematuhi peraturan dan undang-undang ketika berada di
luar kawasan sekolah. Hal ini kerana, masalah buli ini boleh juga
berlaku di luar kawasan sekolah. Oleh itu, penglibatan semua
pihak amat penting bagi membendung gejala buli ini daripada
berleluasa.

AKTIVITI
Klik link untuk menjawab
sedikit soalan bagi menguji
kefahaman pembaca:
https://quizizz.com/join
/quiz/5ff9fa3c001a3d0
01b5a7735/start?
studentShare=true

rujukan
Azneezal Ar-Rashid Bin Mohd Ramli, Nora Binti Mislan & Siti
Mislia Binti Selamat. 15 Oktober 2015. Seminar Pendidikan
2005. Fakulti Pendidikan, UTM.
Jamalsafri Saibon. 2014. Memahami Tingkah Laku Buli Dalam
Kalangan Murid Sekolah. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa, Jilid
4(1), 1-12.
James Ang Jit Eng (2019). Pengurusan Disiplin Murid (3rd
Ed.). PTS Professional Sdn. Bhd.
Mahadi bin Hj. Khalid. Tingkah Laku Buli dalam Kalangan
Pelajar Sekolah Menengah Kebangsaan Agama di Sarawak.
Seminar Penyelidikan Pendidikan Institut Perguruan Batu
Lintang Tahun 2007.
Mohd. Aris bin Anis & Mohd. Noor bin Abd. Rashid. (2005).
Masalah Buli Di Sekolah. Seminar Pendidikan 2005, Fakulti
Pendidikan, UTM.
Mohd Razimi Bin Husin, Nur Izzati Binti Mat Isa1, Nur Haqima
Farhana Binti Abdul Rahim, Wan Nur Izzwani Binti Wan Izham,
Nur Atasya Izati Binti Bakeri, Farah Nurhafiza Binti Shamsul
Anuar & Najiha Binti Mohbob. 2020. Gejala Membuli dalam
Kalangan Pelajar Sekolah. Journal of Humanities and Social
Sciences. Vol.2, Issue No.1.22-33.
Nor Junainah Mohd Isa, Mohd Sobri Ismail, Amelia Mohd
Noor. 2019. Masalah buli dalam kalangan murid: apakah kata
guru?. Jurnal Perspektif. Jil. 11 Bil. 2 (1-14).