30.01.2013 Views

didi mxedarTmTavari _ petre bagrationi

didi mxedarTmTavari _ petre bagrationi

didi mxedarTmTavari _ petre bagrationi

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

saqarTvelos Tavdacvis saministro<br />

saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis gaerTianebuli Stabi<br />

J7 samxedro ganaTlebisa da sabrZolo momzadebis<br />

departamenti<br />

ssip iv. javaxiSvilis istoriisa da<br />

eTnologiis instituti<br />

caca CxartiSvili<br />

<strong>didi</strong> <strong>mxedarTmTavari</strong> _ <strong>petre</strong><br />

<strong>bagrationi</strong><br />

meomris biblioTeka #10<br />

Tbilisi<br />

2008


Tqvens winaSea axali seriis ,,meomris biblioTekis~ meaTe wigni; seria<br />

iTvaliswinebs wignebis mTel wyebas, romlebSic popularulad iqneba gadmocemuli<br />

saqarTvelosa da msoflio istoriis yvelaze saintereso da mniSvnelovani movlenebi.<br />

seriis mizania qarTveli meomris da imedia, ara marto misi, patriotuli<br />

aRzrda da codnis miwodeba misaReb formebSi. seriaSi gaTvaliswinebulia<br />

popularuli, magram maRal profesionalur doneze dawerili saxelmZRvaneloebi; es<br />

patara, magram tevadi da kargad gaformebuli broSurebi mieZRvneba qarTvelTa<br />

udides mefe daviTs, Tamars, giorgi brwyinvales, bagrat III-s, saqarTveloSi<br />

warmoebul mTavar da gadamwyvet brZolebs, XIX_XX ss-is gamoCenil qarTvel<br />

oficrebs, saqarTvelosa da msoflio samxedro istoriis calkeul sakiTxebsa da<br />

a.S.<br />

seriis gamocemis iniciatorebi arian iv. javaxiSvilis istoriisa da eTnologiis<br />

instituti da saqarTvelos Tavdacvis saministro.<br />

<strong>didi</strong> survili da imedi gvaqvs, rom meomarTa da oficerTa garda, saqarTvelos<br />

yoveli moqalaqe siamovnebiT miiRebs am seriis yovel axal wigns.<br />

seriis garekanze moTavsebuli warwera da <strong>didi</strong> daviTi yvelas Seaxsenebs, rom<br />

brZola saqarTvelosTvis dResac grZeldeba.<br />

seriis saredaqcio kolegia: istoriis mecnierebaTa<br />

doqtori, profesori vaJa kiknaZe<br />

recenzenti: istoriis mecnierebaTa<br />

doqtori, profesori dodo WumburiZe<br />

kompiuteruli uzrunvelyofa: Lleila xurcia<br />

ydis dizaini: giorgi kiknaZe<br />

redaqtori: nargiz xarabaZe<br />

teqnikuri redaqtori: mari WoniSvili<br />

istoriis mecnierebaTa<br />

doqtori, profesori Tamaz beraZe<br />

damtkicebuli da samoqmedod SemoRebulia saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis<br />

gaerTianebuli Stabis J7 samxedro ganaTlebisa da sabrZolo<br />

departamentis ufrosis _ polkovnik nodar qviliTaias mier<br />

saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis gaerTianebuli Stabis<br />

topografiuli sammarTvelos stamba. 2008 w.<br />

q. Tbilisi, general kvinitaZis q. #20<br />

tel.: +995 32 91-19-83<br />

faqsi: +995 32 91-19-83<br />

2<br />

vaJa kiknaZe


<strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong>s biografiis pirvel avtorad iTvleba samxedro<br />

istorikosi a. viskovatovi, romelmac 1838 wels `enciklopediur<br />

leqsikonSi~ agviwera TiTqmis yvela brZola, romelSic <strong>bagrationi</strong><br />

monawileobda, aRniSna misi damsaxureba da jildoebi. p. <strong>bagrationi</strong> man<br />

ase Seafasa: `igi iyo erT-erTi cnobili da brwyinvale generali~.<br />

sabWoTa periodis istorikosebma gansakuTrebiT <strong>didi</strong> muSaoba<br />

Caatares 1812 wlis samamulo omisa da kerZod, p. <strong>bagrationi</strong>s sabrZolo<br />

damsaxurebaTa amsaxvel dokumentTa publikaciis saqmeSi.<br />

upirveles yovlisa, aRsaniSnavia, 1945 wels gamoqveynebuli ruseTis<br />

centralur samxedro istoriul arqivSi daculi masalebi da<br />

dokumentebi, romlebic Sekriba da gamosacemad moamzada amave arqivis<br />

xelmZRvanelma n. Sliapnikovma.<br />

qarTul enaze SedarebiT sayuradRebo naSromia pedagog ivane<br />

kuWuxiZis wigni `<strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong>~ (gamocemulia 1953 wels).<br />

miuxedavad imisa, rom i. kuWuxiZe arc istorikosia da arc samxedro<br />

saqmis specialisti, man SeZlo p. <strong>bagrationi</strong>s cxovrebasa da<br />

SemoqmedebasTan dakavSirebuli ZiriTadi istoriuli movlenebis sworad<br />

gadmocema.<br />

p. <strong>bagrationi</strong>s saiubileo TariRTan dakavSirebiT, qarTul enaze<br />

gamoqveynda n. nakaSiZis, m. axobaZisa da sxvaTa mcire moculobis<br />

naSromebi, romlebic gaTvaliswinebulia mkiTxvelTa farTo wrisaTvis.<br />

sakmaod farTo adgili aqvs daTmobili <strong>bagrationi</strong>s damsaxurebas<br />

profesor i. anTelavas naSromSi `qarTvelebi 1812 wlis samamulo omSi~,<br />

romelic pirvelad 1963 wels gamoica, xolo meored _ 1984 wels<br />

qarTul da rusul enaze. aqve unda aRvniSnoT is faqti rom, am<br />

ukanasknelSi wina naSromTan SedarebiT, mkafiod aris asaxuli p.<br />

<strong>bagrationi</strong>s roli 1812 wlis sabrZolo operaciebSi.<br />

aseve sayuradRebo naSromebad unda CaiTvalos: S. axobaZis `<strong>didi</strong><br />

<strong>mxedarTmTavari</strong> <strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong>~, d. gvritiSvilis `<strong>bagrationi</strong>s<br />

ucnobi werilebi~, m. gonikiSvilis `bagrationTa dasaxleba da<br />

moRvaweoba ruseTSi~, n. nakaSiZis `borodinos gmiri~. CamoTvlil<br />

avtorTa Soris metad sayuradReboa S. megrelaZis wigni `<strong>petre</strong><br />

<strong>bagrationi</strong>~, sadac dawvrilebiT aris ganxiluli <strong>bagrationi</strong>s samxedro<br />

moRvaweoba, misi damsaxureba brZolebSi.<br />

garda amisa, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis xalxTa megobrobis<br />

muzeumSi, wlebis manZilze, Tavi moiyara p. <strong>bagrationi</strong>s cxovrebisa da<br />

moRvaweobis amsaxvelma sakmaod sayuradRebo, dRemde Cveni<br />

mkiTxvelisaTvis ucnobma fotomasalam.<br />

Cven SevecadeT, gamoqveynebuli masalebisa da literaturis<br />

safuZvelze, Tavi mogveyara p. <strong>bagrationi</strong>s sabrZolo damsaxurebis da<br />

cxovrebis amsaxveli ZiriTadi, sayuradRebo da damaxasiaTebeli<br />

cnobebisaTvis. mkiTxvelisaTvis sainteresoa, albaT, isic, rom<br />

3


agrationis cxovrebisa da moRvaweobisadmi miZRvnili metad saintereso<br />

mravali dokumenti da memuarebi revoluciamdeli da sabWoTa periodis<br />

mkvlevarTa yuradRebis gareSe darCa.<br />

saqarTvelo-ruseTis urTierTobas mravalsaukunovani da tragikuli<br />

istoria aqvs.<br />

1801 wlidan, ruseTis mier, aRmosavleT saqarTvelos aneqsiis<br />

Semdeg, samefo sagvareulos TiTqmis yvela warmomadgeneli ruseTis<br />

sxvadasxva qalaqebSi gadaasaxles.<br />

mogvianebiT, imereTis samefos ruseTis imperiis sazRvrebSi<br />

moqcevisTanave, samefo taxtis yvela mosalodnel pretendents igive<br />

bedi ewia – isinic ruseTSi, ZiriTadad moskovSi, peterburgSi,<br />

voroneJSi, belgogradSi da sxva qalaqebSi, erTimeorisagan dacilebul<br />

adgilebSi daasaxles.<br />

samefo sagvareulos warmomadgenelTa saqarTvelodan ruseTSi<br />

gawveva da iq dasaxleba miznad isaxavda samefo taxtis pretendentebis<br />

samSoblodan mocilebas.<br />

ruseTSi gadasaxlebuli qarTvelebi imperiis samsaxurs Seudgnen.<br />

bevri maTgani gamoCenili samxedro piri gaxda da ruseTis mTavrobis<br />

<strong>didi</strong> ndoba da maRali Cini daimsaxura.<br />

qarTvel mefeTa sagvareulos STamomavali, <strong>petre</strong> ivanes Ze<br />

<strong>bagrationi</strong> ruseTis armiis im mxedarTmTavarTa ricxvs ekuTvnis,<br />

romelTac didebis axal safexurze aiyvanes samxedro xelovneba da<br />

daimkvidres legendaruli sardlis ukvdavi saxeli.<br />

<strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong> daibada 1765 wels, yizlarSi. mamamisi – ivane<br />

aleqsandres Ze <strong>bagrationi</strong> – qarTveli mefis vaxtang meeqvsis Zmis _<br />

ieses SviliSvili iyo. <strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong>s papam – aleqsandrem, samxedro<br />

pirma, rodesac polkovnikis Cinamde miaRwia, samsaxurs Tavi daaneba da<br />

yizlarSi dasaxlda. misma Svilma ivanem – polkovnikis CiniT datova<br />

samxedro samsaxuri. <strong>petre</strong> maSin daibada, roca mamamisi sekundmaiori iyo.<br />

momdevno wlebSi ivanes vaJiSvilebi: aleqsandre da revazi SeeZina. im<br />

xanebSi yizlarSi, rogorc axlad dafuZnebul qalaqSi, ar arsebobda arc<br />

gimnazia da arc raime saxis samxedro saswavlebeli, sadac <strong>bagrationi</strong>s<br />

mSoblebi Svilebs ganaTlebas miaRebinebdnen, xolo moskovSi,<br />

peterburgsa da sxva centralur qalaqebSi Svilebis gagzavnis<br />

SesaZlebloba maT ar hqondaT. miuxedavad amisa, <strong>bagrationi</strong> uswavleli<br />

ar darCenila. vidre mamida peterburgSi dapatiJebda, mas ojaxSi<br />

qarTuli tradiciuli aRzrda miuRia.<br />

<strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong>s miwer-mowera im drois gamoCenil moRvaweebTan<br />

da sxva masala adasturebs, rom mas axalgazrdobaSi sakmaod<br />

safuZvliani zogadi ganaTleba hqonda miRebuli. mkvlevarTa aRiarebiT,<br />

man Zalze kargad icoda rusuli ena da marTlwera. igi werda da<br />

4


laparakobda qarTul enazec, rac tradiciuli qarTuli saojaxo<br />

aRzrdis nayofi iyo.<br />

<strong>petre</strong>m, iseve rogorc misma winaprebma, bavSobidanve gadawyvita<br />

samxedro samsaxurSi Sesvla. misi mamida, ana aleqsandres asuli,<br />

ruseTis kancler andria borisis Ze golicinze iyo gaTxovili da, raRa<br />

Tqma unda, <strong>didi</strong> avtoritetiT sargeblobda mTavrobis warmomadgenelTa<br />

Soris. 1782 wels 17 wlis <strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong> mamidasTan imyofeboda<br />

peterburgSi. erT saRamos, roca ana aleqsandres asuli TavianTi<br />

axloblis, im droisaTvis yovlisSemZle Tavad gr. potiomkinis ojaxSi<br />

stumrad imyofeboda, man Sesaferis momentSi saubari Camoagdo da<br />

potiomkins <strong>petre</strong>s samxedro samsaxurSi gamweseba sTxova. maspinZelsa da<br />

stumrebs Zalian moewonaT axalgazrda, romelic ramdenime saaTis Semdeg<br />

serJantis CiniT gamoistumres mamidis saxlSi. <strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong> swored<br />

am CiniT gaigzavna CrdiloeT kavkasiaSi moqmed muSketerTa meore<br />

polkSi * , romelsac polkovniki pieri meTaurobda. am dros ruseTis<br />

samxedro nawilebi CrdiloeT kavkasiaSi Tavisuflebismoyvare,<br />

daumorCilebeli CeCnebis winaaRmdeg ibrZodnen. 1783 wels <strong>petre</strong>m<br />

pirvelad miiRo CeCnebis winaaRmdeg brZolaSi monawileoba da Tavisi<br />

gabeduli, sazriani moqmedebebiT xelmZRvanelobis yuradReba miipyro,<br />

riTac praporSCikis Cini daimsaxura. igi ramdenime wels iRebda<br />

monawileobas Crdilo kavkasiis mTielTa winaaRmdeg warmoebul<br />

brZolaSi da windaxeduli, mamaci mebrZoli TandaTanobiT ixveWda<br />

saxels.<br />

1785 wels erT-erTi gaafTrebuli brZolis dros, praporSCiki<br />

<strong>petre</strong> daiWra. Wriloba sakmaod seriozuli iyo. man gaqceva veRar SeZlo<br />

da mebrZolTa gvamebs Soris daeca. Sebindebisas CeCnebma daxocilTa<br />

Zarcva daiwyes. isini brZolis dros daWril <strong>petre</strong>s waawydnen da tyved<br />

waiyvanes. male cnobili gaxda tyved Cavardnili praporSCikis vinaoba,<br />

amitom mamamisis xaTriTa da mansur magomas miTiTebiT, daWrils<br />

gansakuTrebulad uvlidnen, male gamoajanmrTeles da yizlarSi gauSves<br />

mamidasTan. gamojanmrTelebuli <strong>petre</strong> kvlav Tavis nawils daubrunda.<br />

brZolaSi gawafulma da sakmaod gamocdilma <strong>petre</strong>m monawileoba<br />

miiRo 1787-91 wlebis ruseT-TurqeTis omSi. igi 1783 wels oCakovTan<br />

gamarTul sisxlismRvrel brZolaSi wina xazze iyo da pirveli SeiWra<br />

cixesimagreSi. am sabrZolo operaciaSi man Tavisi simamaciTa da<br />

SeudrekelobiT pirvelad miipyro ruseTis armiis mTavarsardlis Tavad<br />

p. potiomkinis yuradReba da kapitnis Cini miiRo.<br />

1790 wels ukve sakmaod cnobili kapitani <strong>bagrationi</strong> kavkasiaSia da<br />

monawileobas iRebs mTielTa winaaRmdeg brZolaSi. 1793 wels p.<br />

<strong>bagrationi</strong> ukve premier-maioria. TurqeTTan da Crdilo kavkasiis<br />

mTielebTan brZolaSi aqtiuri monawileobisa da gambedaobisaTvis<br />

ramdenjerme miiRo jildo. igi 1794 wels poloneTis winaaRmdeg<br />

5


mowyobil laSqrobaSi monawileobda, amjerad gamoCenili mxedarTmTavris<br />

a. suvorovis 1 xelmZRvanelobiT.<br />

poloneTis kampaniaSi misi ukanaskneli brZola 24 seqtembers<br />

gaimarTa praRasTan, sadac man Cveuli, swrafi, erTsulovani SeteviT<br />

ukuaqcia mowinaaRmdegis cxenosanTa SenaerTi da gaqceulebs vislamde<br />

sdia, risTvisac <strong>didi</strong> mxedarTmTavris feldmarSal * a. suvorovis piradi<br />

madloba daimsaxura. igi dauaxlovda evropaSi saxelmoxveWil<br />

feldmarSals, bevri ram iswavla da gadaiRo misgan, rasac SemdgomSi<br />

siamayis grZnobiT igonebda. am xnis ganmavlobaSi suvorovi darwmunda,<br />

rom mas <strong>didi</strong> momavlis mqone, mxedarTmTavruli niWiT dajildovebul<br />

pirovnebasTan hqonda saqme, romlisTvisac gza unda mieca samxedro niWis<br />

gamosamJRavneblad. 1798 wels <strong>bagrationi</strong> polkovniki gaxda, xolo erTi<br />

wlis Semdeg, 1799 wels, 34 wlis vaJkacs ukve general-maioris<br />

samxreebi amSvenebda.<br />

1789 wels safrangeTSi revoluciam gaimarjva. axali qveynis<br />

winaaRmdeg evropis monarqebi dairazmnen. Seiqmna koalicia, romlis<br />

mizani iyo safrangeTSi monarqiis aRdgena. frangi xalxi revoluciuri<br />

monapovris dasacavad aRdga.<br />

1798 wels safrangeTis winaaRmdeg axali koalicia Seiqmna inglisis,<br />

avstriis, TurqeTis, ruseTisa da neapolis monawileobiT. am koaliciis<br />

ZiriTadi Zala inglisis, ruseTis da avstriis kavSiri iyo. imave wlis<br />

bolo dReebSi peterburgSi xeli moaweres SeTanxmebas, romlis<br />

Tanaxmadac ruseTs evropaSi safrangeTis winaaRmdeg saeqspedicio<br />

korpusi * unda gaegzavna, ingliss samxedro xarjebi unda gadaexada; jari<br />

gamohyavda avstriasac. mokavSireebma, inglisis mTavrobis meTauris pitis<br />

winadadebiT, TxovniT mimarTes ruseTis mTavrobas, raTa SeerTebuli<br />

jarebis mTavarsardlad pavle pirvelis mier Serisxuli da<br />

peterburgidan gadasaxlebuli feldmarSali a. suvorovi daeniSna.<br />

ruseTis imperatori iZulebuli gaxda <strong>mxedarTmTavari</strong> gadasaxlebidan<br />

daebrunebina. imperatoris mier Seuracxyofili, sasowarkveTilebaSi<br />

Cavardnili 69 wlis feldmarSali Tavis mamulSi, sof. konCanskoeSi<br />

atarebda moxucebulobis ukanasknel dReebs. igi ganawyenebuli iyo<br />

imperator pavle pirvelis moqmedebiT, magram axalma ambavma gaaxara da<br />

sicocxlis wadili gauRviZa. dedaqalaqSi mas <strong>didi</strong> zeimiT da imediT<br />

Sexvdnen. suvorovi miiRo TviT imperatormac. feldmarSali daeTanxma<br />

imperators SeerTebuli Zalebis mTavarsardlad daniSvnaze, mxolod<br />

brZolis velze Tavisufali, damoukidebeli moqmedebis ufleba iTxova.<br />

pavle pirveli, amjeradac iZulebuli iyo Tanxmoba ganecxadebina.<br />

ruseTis korpusis garda, suvorovs daumorCiles avstriis armia 86<br />

aTasi meomriT. feldmarSali suvorovi, rogorc SeerTebuli Zalebis<br />

mTavarsardali, saCqarod avstriis dedaqalaq venaSi unda Casuliyo.<br />

ruseTs italiaSi 65 aTasi mebrZoli unda gaegzavna. Tavis mxriv,<br />

6


avstrias sabrZolo mzadyofnaSi hyavda mozrdili armia. safrangeTis<br />

armiis 235 aTasi jariskaci ukve brZolebSi iyo Cabmuli holandiidan<br />

xmelTaSua zRvamde. SeerTebuli Zalebis mTavarsardalma suvorovma<br />

<strong>petre</strong> bagrations avangardis * meTauroba Caabara, romlis moqmedebazec<br />

bevrad iyo damokidebuli ruseTis armiis winsvla. roca suvorovi 1799<br />

wlis 14 marts venaSi Cavida, avstriisa da safrangeTis jarebs Soris<br />

gaafTrebuli brZolebi mimdinareobda. am brZolebSi avstriis jari<br />

damarcxda. suvorovis xelmZRvanelobiT ruseTis jarma oTxi Tvis<br />

ganmavlobaSi 400 km. gaiara frangebisaken. 1799 wlis 11 aprils general<br />

p. <strong>bagrationi</strong>s avangardi sisxlismRvrel brZolebs awarmoebda breSis<br />

cixesimagresTan. aq qarTveli generali fexSi daiWra msubuqad, magram<br />

brZolis veli ar miutovebia. brZolis Sedegad aTasze meti tyve da 46<br />

zarbazani igdes xelT. mokavSireebma breSi daikaves, es iyo maTi pirveli<br />

gamarjveba italiaSi. 13 aprils bagrationma q. bergami aiRo, 15 aprils<br />

Tavisi avangardiT daewia ramdenime dRis ukandaxeul general seriuries<br />

divizias da 12-saaTiani brZolis Semdeg frangebi sastikad daamarcxa q.<br />

lekosTan. bagrationma qalaqi daikava. misi gmirobis ambavi mokavSireTa<br />

jarebSi yoveldRiur salaparako Temad iqca. suvorovi ver malavda<br />

aRtacebas gen. <strong>bagrationi</strong>s sazriani da gabeduli moqmedebis gamo.<br />

1799 wlis 6-8 ivniss gen. bagrationma kvlav gamoiCina Tavi mdinare<br />

trebTan gamarTul brZolaSi. aq man gadamwyveti Setevis dros jaris<br />

suvoroviseuli manevrireba gamoiyena. brZolaSi pirveli Caeba<br />

<strong>bagrationi</strong>s avangardi. suvorovis armia sami koloniT utevda da<br />

SemuSavebuli gegmis Tanaxmad, mtris ganlagebis siRrmeSi SeiWra. brZola<br />

mowinaaRmdegis ganadgurebiT damTavrda. am gamarjvebisaTvis imperatorma<br />

pavle pirvelma <strong>bagrationi</strong> wminda anas pirveli xarisxis ordeniT<br />

daajildova. imperatorisadmi gagzavnil yvela patakSi mTavarsardali<br />

suvorovi xazs usvams general <strong>bagrationi</strong>s mamacobas. italiis kampaniaSi<br />

gmirobisa da Tavis gamoCenisaTvis suvorovma <strong>petre</strong> bagrations sakuTari<br />

xmali aCuqa. saxelovani maswavleblis saCuqars mamaci generali<br />

sicocxlis bolomde atarebda.<br />

ruseTis armiis italiaSi gamarjvebam mokavSireTa – inglisisa da<br />

avstriis – mmarTvel wreebSi ukmayofileba da SeSfoTeba gamoiwvia. maT<br />

eSinodaT ruseTis gaZlierebisa da Tanac suvorovis gamarjvebiT<br />

maqsimalurad undodaT esargeblaT. am mizniT maT axali gegma wamoayenes:<br />

italiaSi unda darCeniliyo avstriis jari, suvorovis armia ki<br />

Sveicariisaken unda wasuliyo, raTa iq umweo mdgomareobaSi Cavardnil<br />

gen. rimski-korsakovis korpuss SeerTeboda.<br />

1799 wlis bolos daiwyo suvorovis armiis legendaruli laSqroba<br />

italiidan SveicariaSi. armiis avangards kvlav <strong>bagrationi</strong> meTaurobda.<br />

rTul bunebriv pirobebSi daikava man sen-gotardis urTulesi<br />

uReltexili, daZlia mtris winaaRmdegoba `eSmakis xidTan~ da<br />

7


uzrunvelyo armiis SveicariaSi gadasvla. TviT SveicariaSi gadalaxa<br />

rosStikis uReltexili da mutenis dablobSi gavida. am gzaze manamde<br />

arc erT armias ar gaevlo. am dros rimski-korsakovis korpusi<br />

frangebma Seaviwroves da suvorovis ganadgurebac gadawyvites. ruseTis<br />

armia avstrielTa Ralatis Sedegad alyaSi aRmoCnda. sursaT-sanovage<br />

gaTavda, Svela ki arsaidan Canda. urTules pirobebSi alyidan gasvla<br />

uSualod <strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong>s xelmZRvanelobiT ganxorcielda. igi gaiWra<br />

mragelis mTiT glarisaken, saidanac Tovlian mTebSi gza gaikafa.<br />

glarisTan <strong>bagrationi</strong> mesamed daiWra msubuqad, magram amas laSqrobaSi<br />

xeli ar SeuSlia. feldmarSalma suvorovma generalisimusis * wodeba<br />

miiRo. aseTi <strong>didi</strong> laSqrobis Semdeg armia ruseTisaken gaemarTa. 70<br />

wlis mTavarsardali avadmyofi brundeboda samSobloSi, magram<br />

gaxarebuli iyo, rom Tavis mowafesTan – bagrationTan erTad<br />

uaxlovdeboda peterburgs. SuaRame gadasuli iyo, roca suvorovi<br />

peterburgSi Sevida. iq mas aravin daxvedria, garda imperatoris Sikriki<br />

dolgorukovisa, romelmac moaxsena: `Tqveno brwyinvalebav, misi<br />

imperatorobiTi udidebulesobis mier davalebuli maqvs gadmoqceT, rom<br />

generalsimus, Tavad suvorovs akrZaluli aqvs imperatoris sasaxleSi<br />

Sesvla~. amasTanave moaxsenes, rom Catarebuli brZolebis Sesaxeb<br />

angariSi unda waredgina xelmwifisTvis. suvorovs arc es<br />

gadawyvetileba moewona da ganacxada: `me vemzadebi angariSi Cavabaro<br />

RmerTs, xelmwifeze axla fiqric ar minda~. suvorovma icoda<br />

imperatoris ukmayofileba, magram amgvar Seuracxyofas mainc ar<br />

moeloda.<br />

suvorovisa da kutuzovis 2 Semdeg gen. <strong>bagrationi</strong> yvelaze<br />

damsaxurebul da gamoCenil mxedarTmTavrad iyo aRiarebuli.<br />

peterburgSi dabrunebul omgadaxdil gmirs imperatoric, samefo karis<br />

warmomadgenlebic da sazogadoebac kargad Sexvdnen. yvela natrobda<br />

legendaruli generlis naxvas. yvelas ainteresebda misi gacnoba.<br />

<strong>bagrationi</strong>s sabrZolo damsaxurebiT kmayofilma imperatorma 1800 wlis<br />

aprilSi <strong>didi</strong> sofeli uboZa mas litvis guberniaSi.<br />

sabrZolo didebiT Semkul generals srulebiT ar ainteresebda<br />

mamulebi, naboZeb soflebs arc ki moinaxulebda xolme da miRebisTanave<br />

hyidda. aseve moiqca amjeradac. mas arc soflis da arc yma-glexis<br />

movla-patronoba SeeZlo da arc amisi dro hqonda. legendaruli<br />

laSqrobidan dabrunebis Semdeg, igi peterburgSi cxovrobda da TiTqmis<br />

yovelTvis eswreboda mejlisebsa da saRamo-zeimebs. `saRamos magidasTan~,<br />

rogorc maSin sasaxlis vaxSams uwodebdnen, yovelTvis epatiJebodnen 12-<br />

20 pirovnebas. maT Soris yovelTvis iyo <strong>bagrationi</strong>c. saRamoobiT<br />

speqtaklebsa da bal-maskaradebs marTavdnen, romelsac xSirad<br />

peterburgis maRali sazogadoebis warmomadgenlebi da imperatoris<br />

axloblebi eswrebodnen. erTxel, aseTi garTobisas, saxelganTqmuli<br />

8


agrationi peterburgelma axalgazrda lamazma qaliSvilma ekaterine<br />

pavles asulma skavronskaiam SeniSna. igi mdidari da cnobili, samefo<br />

karTan daaxloebuli mSoblebis asuli iyo. misi deda – sefeqali<br />

ekaterine vasilis asuli – imperatrica ekaterine II-is uaxloesi da<br />

uflebamosili favoritis gr. potiomkinis disSvili, friad gavlenian<br />

pirovnebad iTvleboda sasaxleSi. mama _ pavle martinis Ze skavronski,<br />

imperatoris ojaxis naTesavi iyo da amave dros zRaprulad mdidari,<br />

adre neapolSi ruseTis elCad msaxurobda. mSoblebis simdidriTa da<br />

dedisagan STamomavlobiT Tandayolili silamazis gamo, ekaterine pavles<br />

asuli mTel peterburgSi erT-erT saukeTeso sapatarZlod iyo<br />

aRiarebuli. erT-erT mejlisze mefis sasaxleSi, grafis axalgazrda<br />

asuls <strong>petre</strong> moewona da misi gacnoba gadawyvita. <strong>petre</strong>m es SeniSna da<br />

wasvla daapira. lamazma qaliSvilma daiviwya im dros maRal wreebSi<br />

miRebuli wesi, gaeSura karisaken, gza gadauWra <strong>petre</strong>s da momxiblavi<br />

xmiT uTxra: `Tavado, mamac generals ar SeSvenis sust arsebasTan ukan<br />

daxeva~. ase moxda maTi gacnoba, magram gairkva, rom ekaterines <strong>petre</strong>s<br />

coloba ar surda. sabolood ki mefis brZanebiT, maTi qorwineba mainc<br />

Sedga. mejvare TviT imperatori pavle I iyo. qorwinebis Semdeg,<br />

bagrationma Seityo, rom suvorovi ukanasknel dReSi iyo da sikvdils<br />

ebrZoda. miuxedavad imisa, rom imperators yvelasaTvis akrZaluli<br />

hqonda avadmyofis naxva, <strong>bagrationi</strong> mainc xSirad iyo masTan. suvorovi<br />

male gardaicvala. imperatoris brZanebiT igi aleqsandre nevelis<br />

lavraSi dakrZales.<br />

pirad cxovrebaSi <strong>petre</strong> bagrations bedma ar gauRima. qorwilis<br />

Semdeg, mTeli erTi Tvis manZilze, igi cdilobda saerTo enis gamonaxvas<br />

meuRlesTan, mis mravalricxovan gavlenian naTesavebsa da axloblebTan,<br />

magram amaod. 1800 wlis noemberSi <strong>bagrationi</strong> meuRliTurT peterburgSi<br />

dabrunda. ekaterine pavles asuli dros mxiarulad atarebda<br />

axloblebsa da megobrebSi, cdilobda meuRlisagan gancalkevebiT<br />

yofiliyo. ekaterine skavronskaiasTan nacnob-megobarTa stumrobas bolo<br />

ar uCanda. igi Tavisi mziTvis fuls TviTonve xmarobda. <strong>bagrationi</strong> ki,<br />

Tumca, rogorc egerTa * leib-gvardiuli batalionis * Sefi, did xelfass<br />

iRebda – 2280 maneTs weliwadSi, magram mdidruli, xelgaSlili<br />

cxovreba uyvarda da yovelTvis valebSi iyo. ekaterines erTi suli<br />

hqonda, rogorme meuRle daetovebina da sazRvargareT wasuliyo. 1805<br />

wels evropaSi saerTaSoriso viTareba daiZaba. <strong>petre</strong> bagrationma<br />

brZolis vels miaSura, meuRlem ki dro ixelTa da sazRvargareT<br />

gaemgzavra, raTa SemdgomSi sabolood daSoreboda bagrations.<br />

1799 wlis 9 noembers safrangeTSi gadatrialeba moxda –<br />

direqtoria daemxo, napoleoni 3 pirveli konsuli gaxda. 1804 w.<br />

safrangeTi imperiad gamocxadda, generali napoleoni ki imperatorad.<br />

9


1805 wlis 11 aprils inglissa da ruseTs Soris safrangeTis<br />

sawinaaRmdego xelSekruleba daido. napoleonis winaaRmdeg evropis<br />

upirvelesi saxelmwifoebi dairazmnen. maTi mizani iyo safrangeTis<br />

jarebis gandevna italiidan, hanoveridan, Cr. germaniidan, holandiidan da<br />

Sveicariidan. inglis-ruseTis am kavSirs SeuerTda avstria, SvedeTi da<br />

neapolis samefo. amrigad, Seiqmna safrangeTis sawinaaRmdego – rigiT<br />

mesame koalicia.<br />

1805 wlis 10 agvistos ruseTis jari kutuzovis meTaurobiT<br />

avstriis sazRvarze gadavida da ulmisaken gaemarTa. am dros napoleonis<br />

armia bulonSi idga da inglisis winaaRmdeg brZolas apirebda. avstriis<br />

46 aTasiani armia kutuzovis misvlamde damarcxda. kutuzovma gzaSi<br />

Seityo avstrielTa kapitulacia, gadawyvita ukan daxeva da general<br />

buksgevdenis 45 aTasian korpuss SeuerTda. kutuzovis armias ukan<br />

daxevisas SeuerTda avstrielTa mcirericxovani SenaerTebi. igi md.<br />

ensTan apirebda napoleonis armiis SeCerebas. aseT rTul da, SeiZleba<br />

iTqvas, gamouval mdgomareobaSi avstrielebma kutuzovis armia miatoves.<br />

24 oqtombers frangebma <strong>bagrationi</strong>s ariergards * Seuties amStetenTan.<br />

mowinaaRmdegis Warb Zalebs <strong>bagrationi</strong>s ariergardma sastiki<br />

winaaRmdegoba gauwia. male kutuzovic movida damxmare ZaliT<br />

ariergardis sabrZolo poziciebTan. brZola rusTa sasargeblod<br />

warimarTa. kutuzovma daubrkoleblad ganagrZo ukandaxeva, kremsTan<br />

marSal morties divizia daamarcxa da md. dunai gadalaxa. yvela<br />

gadasasvleli xidi dawves, raTa napoleonis armiis mdinareze gadmosvla<br />

Seferxebuliyo. napoleonma xidebisa da venis aReba saxelganTqmul<br />

miurats 4 daavala. Mmiuratma marTlac aRasrula Tavisi imperatoris<br />

brZaneba.<br />

venis xidis aRebis Semdeg, frangebma kutuzovisaTvis gzis moWra<br />

gadawyvites da <strong>didi</strong> siswrafiT gaeSurnen cnaimisken. kutuzovi mixvda,<br />

rom frangebis avangardi moaswrebda xsenebul punqtSi Sesvlas da armia<br />

daiRupeboda. saWiro iyo miuratis SeCereba manam, sanam ruseTis jari<br />

cnaimisaken mimaval gzas ar gascdeboda. miuratis SeCereba Zneli da<br />

TiTqmis warmoudgeneli, magram aucilebeli iyo. am rTuli amocanis<br />

Sesruleba bagrations daevala. dayovneba saqmes avnebda. <strong>bagrationi</strong><br />

mswrafl moqmedebaze gadavida – Tavisi jariT golabrunisaken daiZra. 3<br />

noembers <strong>bagrationi</strong> Tavisi SenaerTiT daniSnul adgilze iyo. 2<br />

noembers frangebma Seteva daiwyes. cxare brZolebis Sedegad <strong>bagrationi</strong>s<br />

SenaerTebi frangebma alyaSi moaqcies. rusma meomrebma sazriani da<br />

gambedavi meTauris wyalobiT frangTa garemocva gaarRvies da ukandaxeva<br />

iwyes. napoleonis brZanebiT frangebma brZola Sewyvites. bagrationma<br />

ukan daixia da velze 2402 mebrZoli da mTeli artileria datova.<br />

frangTa armia ramdenjerme aRemateboda <strong>bagrationi</strong>s SenaerTs, magram<br />

misma samxedro niWma da Seudrekelobam Tavisi gaitana. frangebma ver<br />

10


SeZles ariergardis garSemortyma da tyved wayvana. bagrationma 50-ze<br />

meti tyve da frangebis erTi alamic igdo xelT.<br />

<strong>bagrationi</strong> am brZolidanac gamarjvebuli gamovida. man gardauvali<br />

damarcxebisagan ixsna Tavisi ariergardi da uzrunvelyo armiis<br />

ukandaxevac. am brZolisaTvis igi dajildovda wmida giorgis meore<br />

xarisxis ordeniT da mieniWa general-leitenantis wodeba. 18 noembers<br />

bagrationma moulodneli da swrafi ieriSiT q. viSau aiRo, kutuzovis<br />

armia ki q. olmiucSi Sevida. aq ruseTisa da avstriis imperatorebi –<br />

aleqsandre pirveli da franci imyofebodnen, romelTa samxedro<br />

saqmeebSi Carevam, rogorc SemdegSi davinaxavT, mokavSireTa SeerTebuli<br />

Zalebis damarcxeba gamoiwvia. kutuzovi mixvda, rom napoleonTan brZola<br />

ruseTis armias kargs aras moutanda. misi azriT, frangebTan brZola<br />

SeuZlebeli iyo, vinaidan napoleonis armias yovelmxrivi upiratesoba<br />

hqonda kutuzovis armiasTan SedarebiT. aseT viTarebas daerTo isic, rom<br />

saomari moqmedebis gegmebis SemuSaveba da xelmZRvaneloba imperatorebma<br />

aiRes xelSi. aleqsandre I da franci samxedro xelovnebis codnas<br />

moklebulni iyvnen. orive imperatori daJinebiT moiTxovda napoleonis<br />

armiasTan generaluri brZolis gamarTvas. brZolaSi gamocdilma<br />

feldmarSalma kutuzovma sworad Seafasa situacia, gaiTvaliswina<br />

Tanafardobac da sastiki winaaRmdegoba gauwia imperatorTa<br />

gadawyvetilebas. kutuzovis gegmiT, armia karpatebisaken unda wasuliyo,<br />

Seetyuebina napoleonis Zalebi da mxolod amis Semdeg gadasuliyo<br />

kontrSetevaze. sxvagvar gamosavals feldmarSali ver xedavda.<br />

kutuzovis gegma imperatorebma ar moiwones. aleqsandre pirvels<br />

ruseTis armia uZleveli egona, Tanac darwmunebuli iyo, rom prusia<br />

Seutevda napoleonis armias, meore mxriv franci arwmunebda, rom<br />

napoleonis armiis damarcxeba ar gauWirdebodaT mokavSireebis saerTo<br />

Zalebs. aleqsandre I-is azrs iziarebda yvela, visac saqmisa araferi<br />

gaegeboda. kutuzovis gegmis dawunebisTanave aleqsandre pirvelma da<br />

francma mTavarsardals Tavs moaxvies avstrieli generlis veiroteris<br />

mier SemuSavebuli gegma, romlis ganxilvazec <strong>bagrationi</strong> ar gamocxadda,<br />

kutuzovs ki demonstratiulad eZina. bagrations mainc gaacnes<br />

veiroteris gegma, romelic man daiwuna da Tqva: `Cven brZolas<br />

wavagebT~.<br />

kutuzovi darwmunda, rom Tavis azrsa da gadawyvetilebas ver<br />

gaitanda da sabrZolvelad moemzada. 1805 wlis 2 dekembers venidan<br />

CrdiloeTiT, 120 km. daSorebiT, sof. austerlicTan moxda<br />

sisxlismRvreli brZola. safrangeTis armias TviT napoleoni<br />

xelmZRvanelobda, romelmac kargad gamoiyena mokavSireTa jarebis<br />

araorganizebuli moqmedeba da brwyinvale gamarjvebasac miaRwia.<br />

bagrations am brZolaSi armiis marjvena frTa ebara da gaafTrebuli<br />

ebrZoda frangebs. <strong>bagrationi</strong> erTaderTi iyo austerlicTan brZolaSi,<br />

11


omelmac gauZlo lanis, nansulisa da sxva generlebis Warbi Zalebis<br />

Semotevas. brZolis velze 15 aTasi rusi da avstrieli mebrZoli daeca,<br />

20 aTasi tyved Cavarda, TiTqmis mTeli artileria frangebs CauvardaT<br />

xelSi. mTavari mainc is iyo, rom armia damarcxda da daiSala. sami<br />

imperatoris brZola napoleonis gamarjvebiT damTavrda.<br />

1806 wlis ivlisisaTvis ruseT-safrangeTis urTierToba gauaresda.<br />

austerlicTan damarcxebis Sedegad, avstrias brZolis unari aRar<br />

hqonda da iZulebuli gaxda safrangeTTan zavi daedo. ruseTis armiis<br />

damarcxebiT Seuracxyofili aleqsandre pirveli napoleonisaTvis<br />

samagieros gadaxdas fiqrobda da mokavSireebs eZebda, raTa<br />

gaerTianebuli ZalebiT Seetia napoleonis armiisaTvis. inglisi mzad iyo<br />

ruseTis mxare daeWira, magram mas jaris gamoyvana ar SeeZlo da<br />

mxolod mokavSireTa dafinansebas kisrulobda. ruseTs esaWiroeboda<br />

prusiis mokavSireoba, vinaidan mas 150-aTasiani armiis gamoyvana SeeZlo.<br />

1806 wels Seiqmna safrangeTis sawinaaRmdego meoTxe koalicia<br />

ruseTis, inglisis, prusiisa da SvedeTis SemadgenlobiT. inglisi<br />

amjeradac mokavSireTa dafinansebas kisrulobda. ZiriTadi cocxali<br />

Zalebi ruseTsa da prusias unda gamoeyvana. napoleoni aRSfoTebuli iyo<br />

prusiis mier ruseTis mxardaWeriT. 1806 wlis 8 oqtombers safrangeTis<br />

195 aTasiani armia saqsoniis teritoriaze SeiWra. napoleonma swrafad<br />

gaanadgura prusia da daikava berlini. ruseTis armia iZulebuli gaxda<br />

ukan daxeva daewyo, rac warmatebiT xorcieldeboda p. <strong>bagrationi</strong>s<br />

saariergardo brZolebiT. 8 Tebervals proisiS-ailausTan<br />

sisxlismRvreli brZolebis Sedegad, rodesac napoleoni damarcxebulad<br />

Tvlida Tavs, mTavarsardalma benigsenma ukan daxeva brZana. xolo 1807<br />

wels gadamwyvet brZolaSi fridlandTan gamarjveba napoleons darCa,<br />

romelmac ruseTs Tavs moaxvia tilzitis zavi. ruseTi kontinentalur<br />

blokadaSi aRmoCnda.<br />

tilzitis samarcxvino zavis Semdeg, ruseTis mTavrobam omis dawyeba<br />

gadawyvita SvedeTis winaaRmdeg, raTa imperiis teritoria gaefarTovebina<br />

SvedeTis SemadgenlobaSi Semavali fineTis xarjze. fineTi maSin<br />

SvedeTis SemadgenlobaSi Sedioda. iq moqmed korpusSi, romelsac<br />

generali f. bekvegsvedeni meTaurobda, erT divizias saTaveSi p.<br />

<strong>bagrationi</strong> edga. rTul winaaRmdegobaTa daZlevis Semdeg, bagrationma<br />

daikava qalaqi tamerforsi da bernebergi. Sveciis armia gaTiSuli<br />

aRmoCnda. <strong>bagrationi</strong>s Setevis SesaCereblad Svedebma orjer gadasxes<br />

desanti ruseTis armiis zurgSi da q. abo daikaves, magram bagrationma<br />

swrafad gaanadgura Svedebi. 1809 wels Seteva ganaxlda SvedeTze,<br />

ruseTis armia sam korpusad gaiyo. <strong>bagrationi</strong> erT-erT maTgans<br />

meTaurobda.<br />

25 marts 17 000 mebrZoliT, alandis kunZulebis gavliT, man<br />

stokholmze laSqroba daiwyo. bagrationma gaiara iseTi rTuli gza,<br />

12


sadac arasodes arc erT armias ar gaevlo, ris Sedegad Svedebs alyis<br />

saSiSroeba SeeqmnaT, isini uwesrigod garbodnen, maTi dedaqalaqisaken<br />

gza xsnili iyo. Svedebi iZulebuli gaxdnen zavi eTxovaT da<br />

ruseTisaTvis fineTi da alandis kunZulebi daeTmoT.<br />

am laSqrobaSi warmatebisaTvis p. bagrationma infanteriis<br />

generloba, e. i. sruli generlis Cini daimsaxura. SvedeTTan omis<br />

damTavrebis Semdeg, p. <strong>bagrationi</strong> moldaveTis armiis mTavarsardlad<br />

dainiSna. es armia balkaneTSi moqmedebda, misi moRvaweoba mTavarsardlis<br />

Tanamdebobaze daemTxva balkaneTis xalxebis ganmaTavisuflebel<br />

moZraobas TurqeTis winaaRmdeg. misi moRvaweoba moldaveTis armiaSi<br />

mTavarsardlis Tanamdebobaze imiTaa saintereso, rom igi aq pirvelad<br />

meTaurobda armias da, samxedro saqmeebis garda, politikur sakiTxebs<br />

wyvetda. omis damTavreba TurqebTan m. kutuzovs mouxda, romelmac<br />

brwyinvale gamarjvebis Semdeg, 1812 wels ruseTze laSqrobis win,<br />

buqarestis sazavo xelSekrulebis gaformeba SeZlo.<br />

kontinentalur blokadaSi Cabmuli ruseTi rTul viTarebaSi<br />

aRmoCnda da igi arRvevda tilzitis zavs. msoflio batonobaze meocnebe<br />

napoleons ki esmoda, rom mis gegmebs win ruseTi eRobeboda.<br />

1811 wlis bolosaTvis ruseT-safrangeTis urTierToba ukiduresad<br />

daiZaba. ruseTis dasavleT sazRvrebTan napoleonma 200-aTasiani armia<br />

daabanaka. aRmosavleT prusia da varSavis sahercogo safrangeTis<br />

jarebiT aivso. aqve iyo sursaT-sanovagisa da artileriis uzarmazari<br />

sawyobi, rac naTlad metyvelebda saomari moqmedebis moaxloebaze. omis<br />

dawyebis win, napoleoni yovelTvis interesdeboda, Tu rogori<br />

<strong>mxedarTmTavari</strong> hyavda mowinaaRmdeges, rogori organizacia iyo<br />

sardlobaSi, Zlieri iyo Tu ara mTavarsardali? 1812 wlis omis win,<br />

napoleoni misTvis saintereso zemoaRniSnul kiTxvebs dabejiTebiT<br />

pasuxobda: rusebs hyavT mxolod erTi, namdvili, kargi generali<br />

<strong>bagrationi</strong>, magram mas meorexarisxovani roli akisria. benigseni uniWoa<br />

da isic meorexarisxovan rols asrulebs. kutuzovi napoleonma<br />

austerlicTan daamarcxa, magram abuCad arasdros igdebda, mas eSmak,<br />

windaxedul winamZRolad Tvlida. barklai-de-tolze 5 cnobebi ar hqonda,<br />

mas saSualo gaqanebis generlad Tvlida, romelzec frangebi <strong>didi</strong><br />

warmodgenis ar iyvnen. meore kiTxvaze dabejiTebiT pasuxobda, rom<br />

ruseTis armiaSi ar iyo erTmmarTveloba. organizacia sardlobaSi<br />

saerTod moisustebda. samxedro saqmeebSi imperatori ereoda, romelsac<br />

warmodgena ara hqonda ras akeTebda. napoleonma yvelaferi es kargad<br />

icoda da amitomac ar eSinoda omis dawyebis.<br />

bagrationma momavali saomari moqmedebis gegma Seadgina da<br />

imperators gaugzavna. gegma SeteviTi suliskveTebiT iyo Sedgenili.<br />

masSi <strong>didi</strong> yuradReba hqonda daTmobili armiis materialur momaragebasa<br />

da rezervis momzadebas. gegma ar iqna miRebuli, Tumca, samxedro<br />

13


specialistebis azriT, <strong>bagrationi</strong>s mier Sedgenili gegma bevr seriozul<br />

mosazrebas Seicavda. saomari moqmedeba karze iyo momdgari da ruseTis<br />

armias samxedro gegma ar gaaCnda. ar iyo daniSnuli armiis<br />

mTavarsardali.<br />

1812 wlis martSi ruseTis samxedro ministri, infanteriis<br />

generali barklai-de-toli dainiSna dasavleTis pirveli armiis<br />

mTavarsardlad, imave dros, igi darCa samxedro ministradac. samxedro<br />

ministris saqmeebs droebiT, barklai-de-tolis armiaSi yofnisas, gen. a.<br />

gorCakovi awarmoebda. dunais armiis mTavarsardlad m. kutuzovi<br />

dainiSna, dasavleTis meore armiis mTavrsardloba bagrations eboZa, gen.<br />

a. tormasovi 6 mesame sarezervo armiis mTavarsardali gaxda. ruseTis<br />

armias oTxi mTavarsardali Caudga saTaveSi. erTmmarTveli<br />

mTavarsardali ki, rogorc aRiniSna, saomari moqmedebis pirvel etapze<br />

ruseTs ar hyolia. mTavarsardlis rols, rogorc dasavleTis pirveli<br />

armiis ufrosi, barklai-de-toli asrulebda, Tumca aleqsandre pirveli<br />

ereoda yvela saqmeSi.<br />

24 ivniss aleqsandre pirvelis pativsacemad gamarTul bals<br />

pirveli armiis TiTqmis yvela generali eswreboda. gvian RamiT<br />

imperators acnobes frangebis gadmosvla nemanze. napoleonma<br />

gamoucxadeblad daiwyo omi ruseTis winaaRmdeg.<br />

napoleonis 520-aTasianma armiam nemani gadmolaxa. damatebiTi<br />

samxedro Zalebis miRebis Semdeg safrangeTis armia 580 aTas mebrZols<br />

iTvlida. napoleonis armiis winaaRmdeg dasavleTis sazRvrebTan 205-210-<br />

aTasiani sami damoukidebeli armia idga. dasavleTis 140-aTasiani armia<br />

barklai-de-tolis meTaurobiT nemanze iyo ganlagebuli. mis SeiaraRebaSi<br />

558 zarbazani Sedioda. dasavleTis 50 aTasiani meore armia podolskis<br />

armiis bazaze iyo Camoyalibebuli da p. <strong>bagrationi</strong> meTaurobda. am armias<br />

180 zarbazani hqonda da volkoviskis midamoebSi idga. dasavleTis mesame<br />

armia 45 aTas mebrZols iTvlida. mis SeiaraRebaSi 165 zarbazani<br />

Sedioda. es armia sarezervo iyo da amitom, meore armiidan <strong>didi</strong><br />

manZiliT 200-km-de mocilebiT idga luckis raionSi. am armias generali<br />

tormasovi meTaurobda. armiis mTavarsardali ar iyo daniSnuli da<br />

faqtobrivad imperatori ganagebda samxedro operaciebis bed-iRbals.<br />

safrangeTis armia TandaTan miikvlevda gzas ruseTis Suagulisaken.<br />

napoleons Zalebis siWarbis gamo dasavleTis orive armia ukan ixevda<br />

drisis banakisaken, rac general fules gegmiT iyo gaTvaliswinebuli.<br />

napoleons orive armiis cal-calke ganadgureba hqonda ganzraxuli.<br />

frangTa Warbi Zalebi fexdafex misdevdnen ukandaxeul <strong>bagrationi</strong>s<br />

armias. 28 ivniss bagrationma sof. mirTan gaanadgura frangebis<br />

avangardi, romelsac vestfaliis mefe ieronimi meTaurobda. <strong>bagrationi</strong>s<br />

armia organizebulad ixevda ukan da xSirad did zaralsac ayenebda<br />

mowinaaRmdeges. 11 ivliss saltanovkasTan davus 7 60-aTasian armias<br />

14


agrationis armiaSi Semavali raevskis 10 aTasiani korpusi ebrZoda.<br />

<strong>bagrationi</strong> aRtacebuli iyo raevskis 8 korpusis gmirobiT da korpusi<br />

erTi diviziiT gaaZliera. meore dRes davus 60 aTasian armias marSal<br />

morties korpusi SeuerTda. 13 ivliss gaTenebisas <strong>bagrationi</strong>s armiam<br />

dnepri gadalaxa da smolenskis gzas daadga. male raevskis korpusic<br />

SeuerTda <strong>bagrationi</strong>s armias. <strong>bagrationi</strong>s armiis SeerTeba ZiriTad<br />

ZalebTan TiTqmis SeuZlebeli iyo. napoleoni darwmunebuli iyo, rom<br />

meore armia ver SeZlebda pirvel armiasTan SeerTebas da gadawyvetili<br />

hqonda <strong>bagrationi</strong>s armiis ganadgureba. napoleonis imedebi ar<br />

gamarTlda. bagrationma <strong>didi</strong> zarali miayena mowinaaRmdeges da ZiriTad<br />

Zalebsac SeuerTda. peterburgSi kvlav <strong>bagrationi</strong>s gmirobaze<br />

alaparakdnen. marTlac, <strong>bagrationi</strong>s uSualo damsaxureba iyo orive<br />

armiis daniSnul adgilze SeerTeba.<br />

<strong>bagrationi</strong> darwmunebuli iyo Tavisi moqmedebis sisworeSi.<br />

aleqsandre pirvelisa da misi mTavari banakis Sexedulebis miuxedavad,<br />

igi xSirad damoukideblad wyvetda saomari moqmedebis sakiTxebs. igi<br />

ukmayofilo iyo barklai-de-tolis gauTavebeli ukandaxeviTac. amisaTvis<br />

xSirad akritikebda kidec mas. <strong>bagrationi</strong>s armiis ZiriTad ZalebTan<br />

SeerTebiT ganrisxebuli napoleoni smolensks uaxlovdeboda. 4 agvistos<br />

man smolenskisaTvis zarbaznebis daSena da Semdeg qalaqis aReba brZana.<br />

qalaqi xanZarSi gaexvia. napoleonis armia smolenskis misadgomebTan<br />

gamagrda. 5 agvistos dilidan frangebma Seteva ganaaxles. RamiT ruseTis<br />

armiam smolenski datova. qalaqi frangebma daikaves. smolenskis<br />

datovebis gamo, bagrationsa da barklai-de-tols Soris urTierToba<br />

kvlav daiZaba. peterburgSi bevri saCivari midioda barklai-de-tolze.<br />

igi ruseTis armiis mTavarsardlad ar iyo daniSnuli, magram rogorc<br />

samxedro ministri da pirveli armiis mTavarsardali, faqtobrivad mTel<br />

armias xelmZRvanelobda. aleqsandre I-s ar undoda misi Secvla axliT,<br />

magram armia da peterburgis sazogadoeba mis gadayenebas moiTxovda.<br />

smolenskis datovebis Semdeg ki, axali mTavarsardlis daniSvna<br />

aucilebeli gaxda.<br />

rogorc moskovis gubernatoris T. rostopCinis 9 Canawerebidan<br />

irkveva, bevr gavlenian generals, kutuzovisaTvis dauvalebia<br />

imperatorisaTvis eTxova barklai-de-tolis Secvla <strong>bagrationi</strong>T. armiaSi<br />

zogi benigsenis 10 momxre iyo, magram meti wili generlebisa <strong>bagrationi</strong>s<br />

kandidaturas uWerda mxars. <strong>bagrationi</strong>s samxedro niWsa da didebas<br />

evropa icnobda, magram mTavarsardlad misi daniSvna aleqsandre pirvelma<br />

ar isurva, radgan `misi gvari iseve, rogorc barklaisa, ar iyo<br />

rusuli~.<br />

17 agvistos ruseTis armiis mTavarsardlad kutuzovi dainiSna. 67<br />

wlis m. kutuzovma mTavarsardloba Caibara da safrangeTis armiasTan<br />

generaluri brZolisaTvis mzadebas Seudga. napoleonis armia<br />

15


sagrZnoblad iyo Semcirebuli. smolenskis dakavebis Semdeg igi mxolod<br />

180 aTasamde mebrZols iTvlida. amitom iyo, rom napoleonma<br />

ramdenjerme SesTavaza aleqsandre pirvels zavi, magram pasuxi arc<br />

erTxel ar miuRia. aleqsandre pirveli ganeraluri brZolis gamarTvas<br />

moiTxovda. axalma mTavarsardalma kutuzovma napoleonis armiasTan<br />

generaluri brZolis asparezad borodinos veli airCia. 22 agvistos<br />

mowinaaRmdegeebma borodinosTan sabrZolo poziciebi daikaves.<br />

napoleonis armia 135 aTas kacs iTvlida. mis gankargulebaSi 587<br />

zarbazani iyo. ruseTis armia ki 132 aTasi mebrZolisagan Sedgeboda. maT<br />

SeiaraRebaSi Sedioda 624 zarbazani. ruseTis armiis marjvena frTasa da<br />

centrs barklai-de-toli xelmZRvanelobda. yvelaze susti marcxena<br />

frTa, rogorc kutuzovi atyobinebda imperators, bagrations ebara. 24<br />

agvistos frangebis avangardma SevardinoSi ganlagebul 12 aTas<br />

mebrZols Seutia. sisxlismRvrel brZolaSi frangebma maSveli Zalebi<br />

miiRes, maTi ricxvi 40 aTasamde gaizarda. napoleonis Warbma Zalebma<br />

Sevardino daikaves. <strong>bagrationi</strong> TviTon Caeba brZolaSi, win gauZRva jars<br />

da Sevardino ukan daibruna. brZolam gvian saRamomde gastana. bolos<br />

kutuzovma ZiriTad poziciebze daxeva brZana. bagrationma ukan daixia.<br />

25 agvistos orive mxare kvlav sabrZolo poziciebs amagrebda da<br />

gadamwyveti SetakebisaTvis emzadeboda. 26 agvistos kvlav ganaaxles<br />

brZola.<br />

frangebis mxridan, brZolas ganTqmuli mxedarTmTavrebi<br />

meTaurobdnen. saerTo xelmZRvanelobas ki TviT safrangeTis imperatori<br />

axorcielebda. diliT, pirveli Seteva davum wamoiwyo 25-aTasiani<br />

korpusiT. 102 zarbazani Seunelebliv uSenda cecxls rusTa marcxena<br />

frTas, romelsac <strong>bagrationi</strong> icavda 8-aTasiani SenaerTiT. davu medgar<br />

winaaRmdegobas waawyda da kontuziis miRebis Semdeg datova brZolis<br />

veli. frangebis meore ieriSsac ar mohyolia Sedegi. Tumca marcxena<br />

fleSi * aiRes, magram <strong>bagrationi</strong>s mebrZolTa gmirulma kontrSetevam<br />

ukuaqcia mowinaaRmdegeTa rigebi. frangTa mesame SeteviT, marcxena da<br />

marjvena fleSebi iqna aRebuli, magram bagrationma kvlav daibruna<br />

dakarguli pozicia. jer isev 9 saaTi iyo, magram frangebi meoTxed<br />

gadavidnen Setevaze. Warbi Zalebis swrafi SeteviT fleSebi kvlav<br />

daikaves. mTavarsardlis mier gamogzavnili damxmare rezervis<br />

saSualebiT, bagrationma frangebs Seutia da aRebuli fleSebi<br />

daatovebina. <strong>bagrationi</strong> Tavganwiruli ibrZoda im dRes. mas ver<br />

warmoedgina brZolis velze damarcxeba. napoleoni mTel Zalas<br />

<strong>bagrationi</strong>s winaaRmdeg mimarTavda, romelmac ramdenime Seteva moigeria,<br />

magram frangebma 45-aTasiani SenaerTiT miitanes ieriSi <strong>bagrationi</strong>s<br />

poziciebze. igi 18 aTasi mebrZoliT unda gamklaveboda Warb Zalebs.<br />

bagrationma napoleonis moieriSeebs <strong>didi</strong> zarali miayena, magram mZimed<br />

daiWra. brZolis vels mainc ar tovebda, sanam sisxlidan daclili<br />

16


cxenidan ar Camovarda. <strong>bagrationi</strong>saTvis es mexuTe Wriloba ukanaskneli<br />

aRmoCnda. 27 agvistos <strong>bagrationi</strong> moskovSi waiyvanes. misi janmrTeloba<br />

sagrZnoblad gauaresda, tkivilebi awuxebda, cieb-cxeleba daemarTa, mada<br />

daekarga da uZiloba dasCemda.<br />

sabWoTa istoriografiaSi, p. bagrationze 1812 wlis samamulo omis<br />

sakiTxebze momuSave avtorebs Soris SeiniSneba azrTa sxvadasxvaoba <strong>didi</strong><br />

mxedarTmTavris Wrilobisa da gardacvalebis Taobaze. am miTqma-moTqmas<br />

naTeli mohfina iakob govorovis wignma, (romelic <strong>petre</strong>s<br />

gardacvalebidan 3 wlis Semdeg daibeWda) `Tavad <strong>petre</strong> ivanes Ze<br />

<strong>bagrationi</strong>s sicocxlis ukanaskneli dReni~. wignSi sworadaa Sefasebuli<br />

<strong>didi</strong> mxedarTmTavris p. <strong>bagrationi</strong>s samxedro moRvaweobis mniSvneloba.<br />

es mTel wignSi SeimCneva, gansakuTrebiT, <strong>bagrationi</strong>s avtoriseuli<br />

daxasiaTebisas. mkvlevarTaTvis cnobilia, Tu rogor ar eTmoboda p.<br />

bagrations brZolis veli, ra Sinagani winaaRmdegobebiT aRsavsem datova<br />

is daWrilma. amasTan dakavSirebiT, TviTmxilvelis gadmocemiT, metad<br />

saintereso faqts vecnobiT: `Tavadma im dros miatova brZolis veli,<br />

roca frangTa Tavganwiruli suliskveTeba ukve Seryeuli iyo da maTi<br />

jaris kolonebi ukandasaxevad iyvnen mzad~. govorovis sityviT: `Tavadi<br />

gulistkiviliT tovebda didebisa da pativis vels, mzera erTTavad<br />

brZolis velisaTvis miepyro, sakuTari Wriloba daviwyeboda da irgvliv<br />

gamskdari Wurvebisa da findixis wvimaSi kvlav brZolas<br />

xelmZRvanelobda. brZolis velze darCenil generlebs sxvadasxva<br />

gankargulebebs ugzavnida da maTgan eloda pasuxs. Seuxveveli<br />

Wrilobidan sisxli sdioda, srul gamarjvebas eloda, romliTac unda<br />

dagvirgvinebuliyo Cveni laSqris umagaliTo gmiroba. magram batoni<br />

adiutantebi raki xedavdnen, rom Tavadi sisxlisagan icleboda, eqims<br />

eZebdnen mis dasaxmareblad.<br />

maSin, me, – wers govorovi, – pirvelad veaxeli mas. gulmodgined,<br />

gausinje gasisxlianebuli fexi da Wrilobis siRrmisa da siganis<br />

gamokvlevis Semdeg, mivxvdi, rom wvivis winaZvali iyo dazianebuli.<br />

zondirebiT mogvrilma gausaZlisma tkivilma miaxvedra Tavadi, rom<br />

Wriloba mZime iyo. jaris mTavari samedicino inspeqtoris, baton v. i.<br />

vilies mobrZanebiT Tavadma Zalze gaixara. man xelmeored gasinja,<br />

gaasufTava da gadauxvia Wriloba, ris Semdegac Tavadi moskovs<br />

gaemgzavra. moJaisks ramdenime versiT gacda Tu ara, meore dRes, 27<br />

agvistos, jarSi gamomigzavna adiutanti da TavisTan mixmo. meTauris<br />

TanxmobiT polki mivatove da mis dasaxmareblad gaveSure. mZime<br />

mdgomareobaSi damixvda, xurvebaSeyrils mCxvletavi tkivilebi saSinel<br />

tanjvas ayenebda, mada dahkargvoda, pirveli Rame uZilod gaetarebina.<br />

28 agvistos, saRamos me da batonma gangartma, dasavleTis armiis<br />

mTavarma eqimma, romelic Tavadis piradi eqimi gaxldaT, SevuxvieT<br />

Wriloba, romelic jer kidev anTebiTi iyo, xurveba grZeldeboda, Tumca<br />

17


tkivili odnav Cacxra, im cxeli safenebis wyalobiT, wina dRes rom<br />

vixmareT. meore dRes, 29 agvistos, gadaxvevisas WrilobaSi <strong>didi</strong><br />

raodenobiT aRmoCnda Cirqi, Wrilobis kideebi SeSupebuli iyo da anTeba<br />

mTel nawils mosdeboda. Tavadis sicocxles seriozuli safrTxe<br />

emuqreboda.<br />

agvistos 30-s Zalze mZime mdgomareobaSi myofi Tavadi moskovSi<br />

Cavida. gzaSi ramdenimejer mixmo gausaZlisad mtkivani daWrili fexis<br />

gasasworeblad. TiTqos mTeli dRe grZeldeboda qancis gamwyveti<br />

xurveba. pulsi Zalze aCqarebuli hqonda, wyurvilis grZnoba ki<br />

dauokebeli. saRamoTi igi inaxula moskovis general-gubernatorma, f. e.<br />

rostopCinma da roca Seityo, rom Wrilobis da saerTod, mTeli<br />

organizmis mdgomareoba savalalo iyo, TviTon iTava saxelovani eqimis,<br />

profesoris, hildebrantis mowveva. <strong>petre</strong>s imedi gauCnda da ase mimarTa<br />

eqims: `batono eqimo!.. am Wrilobam ukve sicocxlis naxevari wamarTva,<br />

imedi unda viqonio Tu ara gankurnebisa da ramdenad swrafad SeiZleba<br />

es moxdes. Cemi eqimebis xelovnebaSi eWvi ar Semparvia, magram Cemi<br />

survilia, yvelam erTad mimkurnaloT. am mdgomareobaSi ajobebs sam<br />

gamocdil eqims daveyrdno da ara ors~. <strong>petre</strong>m eqimisagan imis dapireba<br />

miiRo, rom mas imeds ar gaucruebdnen. is dRe man SedarebiT kargad<br />

gaatara. saRamos, fexis gadaxvevis dros aRmoCnda, rom Wriloba<br />

adrindelTan SedarebiT gaumjobesebuli ar iyo. amas isic daerTo, rom<br />

<strong>petre</strong>m wamlebis sma Sewyvita. Rame Zalze cudad gaxda, autaneli<br />

tkivilebi awuxebda. govorovi werda: damamSvideblad Taflian wyalTan<br />

erTad katabalaxas nayeni miveci, ramac odnav daamSvida da CaTvlima<br />

kidec. gzis gagrZeleba aucilebeli gaxda, ramac igi Zalian gatanja.<br />

iZulebuli gavxdiT sergievskis lavraSi SevCerebuliyaviT. saRamos<br />

Wrilobis gadaxvevis dros, davinaxeT, rom Cirqma saxe icvala. wvivis<br />

Zvali zed Sua nawilSi iribad dazianebuli Canda. Wrilobis amgvarma<br />

mdomareobam gvaiZula ukidures saSualebaze – wvivis mokveTis<br />

operaciaze gvefiqra. roca Tavads movaxseneT operaciis Sesaxeb, man uari<br />

ganacxada. `Tqveni medicina arc ise Raribia, rom Cems sneulebas ver<br />

uwamlos. amitom mtkiced var darwmunebuli, rom uoperaciodac SevZleb<br />

gankurnebas~. Tavadisagan aseTi gadamwyveti pasuxis miRebis Semdeg, Cvenma<br />

saerTo samedicino konsiliumma daaskvna, rom Tavadis daTanxmeba<br />

operaciaze SeuZlebeli iqneboda. mdgomareoba ki uaresdeboda. vTxove<br />

nebarTva, Wriloba gagvefarToebina, rom Cirqs Tavisuflad edina,<br />

dazianebuli Zvali Wurvis namsxvrevisagan gagveTavisuflebina da<br />

WrilobaSi CarCenili ucxo sxeuli amogveRo. magram golicinis mamulSi,<br />

sofel simSi misvlamde es procesi gadaido.<br />

8 seqtembers gakeTda mcire operacia, gasufTavda Wriloba, magram<br />

aman Sedegi ver gamoiRo, aucilebeli gaxda fexis mokveTa imitom, rom<br />

ukve gangrenis niSnebi SeimCneoda. Tavadma isev uari ganacxada<br />

18


operaciaze. sicocxlis siyvaruli Tavads ukarnaxebda wamlebi esva,<br />

magram pirdapir acxadebda, rom isini naklebad rgebda mas. igi ironiuli<br />

RimiliT eubneboda eqimebs: `Tqveni medicina, rogorc Cans, mxolod<br />

janmrTelebs rgebs. <strong>petre</strong> mxolod erTi `wamlis~ kmayofili iyo (es iyo<br />

wyalSi gazavebuli Sampanuri). Tavadi mpirdeboda, omis damTavrebis<br />

Semdeg CemTan erTad kavkasiis wylebze gamgzavrebas. 10 seqtembers<br />

Tavadi <strong>petre</strong> Zalian sevdianad gamoiyureboda, misi sxeulisagan mxolod<br />

ConCxi darCa, gamomSrali, danaoWebuli kanis miRma mxolod Zvlebi<br />

mouCanda. erT-erTi gadaxvevis dros, Tavadma miTxra, wers eqimi,<br />

`mxolod RmerTis imediRa unda mqondes, me mxolod mis wmida ganaCens<br />

veli~.<br />

mTeli Rame Tavads ar movSorebivar. mesmoda xSiri, Rrma,<br />

locvismagvari oxvra, vxedavdi, rogor ecvleboda da ekrunCxeboda saxe.<br />

pulsi susti da talRovani iyo.<br />

11 seqtembers dilidanve Tavadma Tavisi adiutanti batoni breJinski<br />

ixmo da didxans elaparaka, rogorc Tavis sando kacs.<br />

amis Semdeg, xelmosawerad Semoutanes peterburgSi gasagzavnad<br />

gamzadebuli raRac qaRaldebi. Tavadma ramdenime brZaneba gasca, rac<br />

uSualod mis neba-survilze iyo damokidebuli. Semdeg ki eqimebi<br />

migviwvies gadasaxvevad. Tavadma ki ase gviTxra: gadawyvetili maqvs<br />

dReidan aRar miviRo wamlebi, sakmarisia. Tqven yvelaferi gaakeTeT, rac<br />

SegeZloT. axla uflis nebasRa vemorCilebi. am sityvebis Semdeg, Tavadma<br />

Rrmad amoisunTqa da susti xmiT warmoTqva: `RmerTo Cemo, Cemo<br />

mxsnelo!~ vamCnevdi, rogor efineboda saxeze Savi naRveli, TvalebSi<br />

TandaTan Cauqra sicocxle, tuCebze silurje gadaekra. mTeli dRis<br />

ganmavlobaSi ar miuRia wamali, garda sasmelisa, romelic esoden<br />

siamovnebda.<br />

mdgomareobis gauaresebis gamo Tavads movaxsene: `Tqveno<br />

brwyinvalebav, xSirad RvTis madli saswaulebrivad moqmedebs sneulze,<br />

amitom xom ar inebebdiT mRvdeli gvexmo wminda ziarebis misaRebad?~<br />

`diax! kargad mesmis es rasac niSnavs... me mudam marTlmorwmune<br />

qristiani viyavi. ubrZaneT, axlave moiyvanon mRvdeli. am pasuxSi Cans<br />

Tavad <strong>bagrationi</strong>s pirovneba da didebuli qristianis marTlmorwmune<br />

suli.<br />

am sityvebis warmoTqmis Semdeg sicocxlis ukanaskneli wuTis<br />

molodinSi gulgrilma simSvidem gaunaTa Tavads nawamebi saxis yoveli<br />

nakvTi. TiTqmis ukve mouTmenlad da kmayofilebiT ewada ganeSorebina<br />

yofierebis warmavlobis samosi da maradiuliT Semosiliyo. saRamos 9<br />

saaTze Tavadma qristianis yoveli ukanaskneli vali moixada.<br />

dasustebuls ena ebmoda. Rame autanel tanjvaSi gaatara. 12 seqtembers<br />

leTargiam dilidanve waarTva Tavads mgrZnobelobis unari. dRis pirvel<br />

saaTze igi gardaicvala.~<br />

19


misi sikvdilisTanave simSi mivida meore armiis Stabis ufrosi<br />

general-leitenanti sen-pri 11 , romelic Wrilobis gamo vladimiris<br />

guberniaSi, simTan axlos sofelSi mkurnalobda. manve iTava<br />

dasaflavebis organizacia.<br />

<strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong>s yofili adiudanti, gamoCenili generalleitenanti<br />

da partizanuli brZolebis organizatori denis davidovi 12<br />

27 wlis ganmavlobaSi ibrZoda mxedarTmTavris neStis borodinos velze<br />

gadasvenebisaTvis. 1839 wlis ivnisSi d. davidovma Tavisi sayvareli<br />

generlis neStis borodinoSi gadasvenebis nebarTva miiRo, magram male<br />

TviTonac gardaicvala da <strong>bagrationi</strong>s neStis gadasvenebas ver moeswro.<br />

1839 wlis 26 agvistos, kievis husarTa * polkis TanxlebiT, <strong>bagrationi</strong>s<br />

neSti borodinos velze gadaasvenes. <strong>bagrationi</strong>s cxedari dakrZales im<br />

Zeglis kvarcxlbekis qveS, romelic borodinos gmirTa samaxsovrod iyo<br />

agebuli. man samudamo bina daido borodinos velze, sadac sasikvdilo<br />

Wriloba miayena napoleonis armias da TviTonac sasikvdilod daiWra.<br />

mis saflavs 73 wlis ganmavlobaSi amSvenebda warwera: `infanteriis<br />

generali Tavadi <strong>petre</strong> ivanes Ze <strong>bagrationi</strong> meTaurobda dasavleTis<br />

meore armias, daiWra borodinos brZolaSi 1812 wlis 26 agvistos.<br />

gardaicvala Wrilobisagan 1812 wlis 12 seqtembers 47 wlisa~. misi<br />

saxeli mieniWa egerTa meeqvse polks, romelsac igi meTaurobda<br />

suvorovis laSqrobis dros.<br />

amrigad, Tavisi xanmokle, magram boboqari sicocxlis gzaze, <strong>petre</strong><br />

bagrationma, rogorc sardalma da rogorc adamianma, udidesi simamaciT<br />

gadaitana msoflios samxedro istoriaSi manamde gaugonari usastikesi<br />

da umZafresi brZolebi da gadalaxa bunebrivi da xelovnuri<br />

dabrkolebebiT aRsavse grZeli gzebi.<br />

bagrationma monawileoba miiRo 20 did laSqrobaSi da 150<br />

brZolaSi. am brZolebSi igi xuTjer daiWra, magram mwyobridan arasdros<br />

gamosula. vidre bolos, 1812 wels borodinos velze miRebuli Wriloba<br />

sasikvdilo ar aRmoCnda.<br />

<strong>bagrationi</strong>s mier ganvlil cxovrebis gzas Tu gadavxedavT,<br />

davinaxavT, rom igi dabadebuli iyo mxolod samxedro saqmisaTvis. erT<br />

simReraSi igi `laSqris RmerTad~ ixsenieba. misi adiudantis, cnobili<br />

partizanisa da poetis denis davidovis gadmocemiT, bagrations<br />

gamomuSavebuli hqonda ariergarduli brZolebisa da moZraobis sakuTari<br />

taqtika. ariergarduli brZolebis warmoebis Sesaxeb, TviT <strong>bagrationi</strong><br />

Semdegs ambobda: `Tu Seebmebi mowinaaRmdeges brZolaSi, _ mTavar Zalebs<br />

CamoSordebi da mters Tavs Caugdeb gasanadgureblad, Tu moeridebi<br />

brZolas, – mters saSualebas miscem mTavar Zalebs wamoewios~.<br />

maSasadame, rTul saariergarado brZolaSi, <strong>bagrationi</strong>s azriT, saWiroa<br />

raRac gansakuTrebuli saSualo xazi, Taviseburi alRo, raTa arc mters<br />

Cauvarde da arc mTavar ZalebTan miuSva is. ase moqmedebda yovelTvis<br />

20


agrationis xelmZRvanelobiT ariergardi, romelic mogeriebiT<br />

poziciebze didxans arasodes ar Cerdeboda, mudam moZraobda, erTi<br />

TavdacviTi poziciidan meoreze, brZoliT ixevda da saerTo brZolaSi<br />

ebmeboda, Tu es gamowveuli ar iyo aucileblobiT. igi yovelTvis<br />

cdilobda mtrisTvis saSualeba ar mieca mTavar Zalebs im manZilze<br />

miaxloeboda, romelzedac artileriis cecxliT zians miayenebda. mTavari<br />

Zalebis Tavisufali ukandaxeviTi moZraobis uzrunvelyofis mizniT,<br />

mdevari mtris yovelTvis aseT manZilze SeCereba ariergardis<br />

xelmZRvanelobisagan moiTxovda did sifxizles, Sorsmxedvelobas,<br />

mosazrebis simaxviles da moqnilobas, riTac <strong>bagrationi</strong>, davidovis<br />

sityviT, uxvad iyo dajildoebuli. swored misi am RirsebiT aixsneba is<br />

garemoeba, rom yvelgan, _ italiaSi, SveicariaSi, avstriaSi, prusiaSi Tu<br />

ruseTSi, _ mZime ariergarduli an avangarduli amocanebis Sesruleba<br />

yovelTvis mas evaleboda, da isic brwyinvaled, SeiZleba iTqvas,<br />

Seudareblad asrulebda metad pasuxsageb amocanebs.<br />

misi erT-erTi <strong>didi</strong> Rirseba iyo erTi Tvalis gadavlebiT poziciis<br />

sworad Sefaseba da misi susti da Zlieri mxareebis swrafi aRqmis<br />

unari, rac man araerTxel gamoamJRavna brZolis velze.<br />

im brZolebSi, romelSic <strong>bagrationi</strong> monawileobda igi pirveli<br />

Seebmoda mters da ukanaskneli tovebda brZolis vels. mas brZolis<br />

velze, TiTqmis yovelTvis, saqme hqonda Tavis drois saukeTeso<br />

sardlebTan, romlebsac xSirad TviT napoleoni xelmZRvanelobda, magram<br />

arasodes aravisTvis araferi dauTmia.<br />

TviT suvorovi aSkarad xedavda <strong>bagrationi</strong>s samxedro niWs,<br />

mamacobas, didad endoboda da friad pasuxsageb davalebebs aZlevda mas.<br />

suvorovi icnobda bagrations ara marto rogorc marjve da gulad<br />

mxedarTmTavars, aramed, rogorc saimedo samxedro xelmZRvanelsac. am<br />

mxriv sainteresoa erTi metad sayuradRebo faqti: 1799 wlis 30 maiss<br />

suvorovi bagrations specialur werils ugzavnis da avalebs graf<br />

belagrdis xelmZRvanelobiT moqmed avstrielTa jaris nawilebs, rom<br />

piradad man, bagrationma gadasces da SeaTavsebinos suvoroviseburi<br />

`gamarjvebis mecniereba~, `suvoroviseburi brZolis taqtika~. es iyo<br />

udidesi ndoba gamoCenili mxedarTmTavrisa Tavisi mowafisadmi.<br />

mkiTxvelisaTvis udaod saintereso iqneba calke ganvixiloT<br />

<strong>bagrationi</strong>s mxedarTmTavruli Tvisebebi, romelTa wyalobiT igi gaxda<br />

SesaniSnavi sardali.<br />

mSoblebis mokrZalebulma materialurma mdgomareobam ar misca<br />

saSualeba momaval generals mieRo saWiro samxedro ganaTleba. amas,<br />

sxvaTaSoris, xSirad xazs usvamdnen misi mtrebic da megobrebic, magram<br />

bagrations gavlili hqonda <strong>didi</strong> mxedarTmTavris suvorovis mdidari<br />

praqtikuli skola.<br />

21


suvorovma `gamarjvebis mecnierebis~ arsi Semdeg sam sityvaSi<br />

gamoxata `Tvalzoma, siswrafe, Seteva~, rac niSnavda: `rogor dabanakde,<br />

rogor iaro mwyobrSi, rogor sdio da urtya mowinaaRmdeges~. suvorovi<br />

aRniSnavda, rom Tvalzoma aucilebelia imisaTvis, rom `SearCio adgili,<br />

gansazRvro mowinaaRmdegis Zala da gamoicno misi Canafiqri~. sardals<br />

unda Seswevdes unari erTi SexedviT SearCios xelsayreli pozicia,<br />

miaxloebiT mainc daadginos mowinaaRmdegis ricxvi da Zala, daadginos<br />

brZolis dro da adgili, gaerkves Seqmnil viTarebaSi da miiRos<br />

erTaderTi swori gadawyvetileba.<br />

yvela omi, romelSic bagrations miuRia monawileoba, adasturebs,<br />

rom mas SesaniSnavad SeuTvisebia `gamarjvebis mecnierebis~ es elementi.<br />

amis naTeli magaliTia brwyinvaled Catarebuli brZolebi SengrabenTan<br />

(1805) da preisiS-ailausTan (1807). Znelia warmoidgino ufro rTuli<br />

viTareba, vidre SengrabenTan, magram ufro Znelia ukeTesi<br />

gadawyvetilebis miReba, vidre is, romelic bagrationma miiRo Tavis<br />

mcirericxovani razmiT mtris 30-aTasiani jaris alyis garRvevisas.<br />

suvorovis moZRvrebis meore umniSvnelovanesi elementi – siswrafe<br />

da Tavdasxmis moulodnelobaa. `mters hgonia, rom Sen 200-300 versis<br />

iqiTa xar, Sen ki nabijs auCqare orjer, samjer, da moulodnelad,<br />

swrafad eci. mowinaaRmdege gelodeba mindvridan, Sen ki cicabo mTebidan,<br />

uRrani tyeebidan daesxi Tavs, Seaviwrove, urtyi, sdie, gons mosvla ar<br />

acalo,~ _ werda suvorovi. igi xSirad imeorebda: `erTi wuTi<br />

gamarjvebis momtania~. bagrations kargad axsovda ostatis es darigeba<br />

da xSirad mimarTavda mas. amas naTlad adasturebs misi moqmedeba 1812<br />

wlis saomar kampaniaSi. rogorc cnobilia, <strong>bagrationi</strong>s da barklai-detolis<br />

armiebis gaerTianebisaTvis xelis SesaSlelad da maTi cal-calke<br />

ganadgurebis mizniT, napoleonma meore (<strong>bagrationi</strong>s) armias daadevna<br />

136-aTaskaciani jari, romelic samjer sWarbobda <strong>bagrationi</strong>s Zalebs.<br />

meore armiis alyis Semortyma da misi ganadgureba frangma imperatorma<br />

miando Tavis saukeTeso marSlebs: davusa da miurats. uaRresad mZime<br />

pirobebSi, warmoudgeneli siZneleebis gadalaxviT, zafxulis papanaqeba<br />

sicxeSi, <strong>bagrationi</strong>s armia xSirad dReSi 50 verss gadioda. generali<br />

moxerxebulad iyenebda bunebriv pirobebs, xSirad icvlida mimarTulebas,<br />

abnevda mters da aiZulebda mas Seecvala winaswar dasaxuli gegma.<br />

davuca da miuratic darwmunebulni iyvnen, rom alyas Semoartyamdnen da<br />

gaanadgurebdnen bagrations, vidre igi dneprs gadalaxavda da mis<br />

marcxena napirze barklais armias SeuerTdeboda, magram imedi<br />

gaucruvdaT. bagrationma sworad Seafasa Seqmnili viTareba, Secvala<br />

armiis moZraobis mimarTuleba da gadalaxa dnepri novobixovTan da ara<br />

mogiliovTan, sadac mas mteri elodeboda. am moulodneli manevriT<br />

bagrationma mteri daabnia, gadalaxa dnepri, armia ixsna ganadgurebisagan<br />

da uzrunvelyo misi SeerTeba barklaisTan.<br />

22


odesac <strong>bagrationi</strong> analizs ukeTebda armiis mier ganvlil gzas<br />

volkoviskidan dnepris marcxena napiramde, igi samarTlianad SeniSnavda,<br />

rom jariskacTa da oficerTa simamace, gadasvlis siswrafe, Tavis<br />

daRweva samjer Warbi mowinaaRmdegisagan – TviT suvorovis aRtacebas<br />

da gakvirvebas gamoiwvevda.<br />

da bolos, `gamarjvebis mecnierebis~ mesame elementi – Seteva. Tavad<br />

suvorovi SeteviTi omis <strong>didi</strong> ostati iyo da ukandaxevas, garda<br />

gansakuTrebuli SemTxvevisa, ar scnobda. `nabiji ukan sikvdilia, win<br />

neba gaqvs ori, sami da aTi nabiji gadadga~, _ ambobda <strong>didi</strong> sardali.<br />

misi azriT, warumateblobis erT-erTi mizezia SiSi. `vinc SeSinda, igi<br />

naxevrad damarcxda. SiSs <strong>didi</strong> Tvalebi aqvs, erTi aTad mogeCveneba, _<br />

werda suvorovi. amitom Tavis moZRvrebaSi igi ambobs, rom `jariskaci<br />

unda iyos janmrTeli, mamaci, mtkice, Seupovari~. es Tvisebebi<br />

bagrations Tan sdevda mTeli cxovrebis manZilze. mis am Tvisebebze<br />

uTiTebda yvela, vinc ki mas icnobda, visac masTan uomia. `uSiSaria<br />

brZolaSi, safrTxisadmi gulgrili... erTgulia dawyebuli saqmis,<br />

mtkicea mis SesrulebaSi,~ _ wers bagrationze generali ermolovi. misi<br />

simamace legendaruli iyo. araviTari safrTxe ar aSinebda. yvelaze mZime<br />

wuTebSi sulis simSvides ar kargavda. amasTan dakavSirebiT SeiZleba<br />

moviyvanoT imdroindeli anekdoti. erTxel misi adiutanti denis<br />

davidovi gamocxadda masTan da upataka, rom `mowinaaRmdege cxvirwinaa~.<br />

igi fiqrobda, rom aseTi gamoTqma imoqmedebda generalze. <strong>bagrationi</strong>,<br />

romelic SesaniSnavad grZnobda viTarebis sirTules, jarSi panikis<br />

asacileblad, miubrunda da mSvidad upasuxa adiutants `axla ki<br />

dasadgenia visi cxviris winaa: Tu Seni cxvirisa, maSin dayovneba ar<br />

SeiZleba, unda avCqardeT, xolo Tu Cemi cxviris winaa, maSin jer kidev<br />

<strong>didi</strong> dro gvqonia~ (cnobilia, rom bagrations <strong>didi</strong>, kexiani cxviri<br />

hqonda). davidovs gaukvirda aseTi pasuxi, magram ifiqra, rom<br />

mdgomareoba arc ise seriozulia da damSvidda.<br />

jariskacebi, romelTac odesme <strong>bagrationi</strong>s xelqveiT umsaxuriaT,<br />

aRfrTovanebulni iyvnen misi uSiSrobiT da vaJkacobiT. igi iyo maTTvis<br />

gambedaobisa da Seupovrobis magaliTi. isini mzad iyvnen misTvis Tavi<br />

gaewiraT. am mxriv Zalze mravlismetyvelia ekaterinoslavis kirasirTa<br />

polkis unter-oficris _ andrianovis SemTxveva. borodinos brZolaSi<br />

andrianovi bagrationTan iyo da atarebda mis Wogrits, rukebsa da sxva<br />

saWiro nivTebs. igi yvela kritikuli situciis mowme iyo, brZolaSi<br />

Cabma swyuroda, magram xmis amoRebas ver bedavda. mxolod maSin,<br />

rodesac man dainaxa sasikvdilod daWrili sardali, mowiwebiT<br />

miuaxlovda da mimarTa: `Tqveno brwyinvalebav! Cveni polki orjer Seeba<br />

mters, Tqven samkurnalod mihyavxarT. damrTeT neba SevuerTde Cems<br />

amxanagebs, imedi maqvs ramdenime frangs avkuwav~. sardalma daakmayofila<br />

unter-oficris Txovna, romelic gmirulad ibrZoda da gmirulad<br />

23


daiRupa kidec. jariskacebs yovelTvis axsovdaT, rom isini ibrZodnen<br />

legendaruli gmiris gverdiT, romlis piradi vaJkacoba maTi gmirobis<br />

masazrdoebeli iyo.<br />

suvorovis msgavsad, <strong>bagrationi</strong>s leqsikonidan amoRebuli iyo<br />

gamoTqmebi: `ar vici~, `ar SemiZlia~. ar yofila SemTxveva, rom mas uari<br />

eTqvas romelime operaciaze, raoden rTuli da saxifaToc unda<br />

yofiliyo igi, Tu amas sabrZolo interesebi iTxovda. igi uyoymanod<br />

Tanxmdeboda, erTi SexedviT, ganwiruli operaciis ganxorcielebazec.<br />

amis saucxovo magaliTia isev da isev brZola SengrabenTan. kutuzovma<br />

bagrations dausaxa metad rTuli amocana. mas jaris mcire SenaerTiT (6<br />

aTas kacamde) unda SeeCerebina frangebis 30 aTasiani armia napoleonis<br />

saukeTeso marSlebis meTaurobiT. am armiis mizani iyo xeli SeeSala<br />

kutuzovisaTvis gaerTianebuliyo ruseTidan momaval jarTan. napoleoni<br />

cdilobda, rom brZola Caetarebina rusTa Zalebis SeerTebamde.<br />

kutuzovi, romelic angariSs uwevda mtris did ricxobriv<br />

upiratesobas, Tavs aridebda am brZolas maSveli Zalebis mosvlamde,<br />

amitom mas ukan unda daexia. ukandaxevis dros mTavari Zalebis dacva<br />

<strong>bagrationi</strong>s razms daekisra. am amocanis Sesruleba razmis ueWvel<br />

daRupvas niSnavda. amis Sesaxeb kutuzovi werda imperator aleqsandres,<br />

rom igi `swiravs nawils mTelis gadasarCenad~. icoda Tu ara<br />

bagrationma sad agzavnidnen mas? esmodaT Tu ara mis mebrZolebs, rom<br />

isini ganwirulebi iyvnen? am kiTxvebs pasuxobs kampaniis monawile<br />

norovi, romelic wers: `generlidan jariskacamde yvelam icoda amis<br />

Sesaxeb, xolo <strong>bagrationi</strong> brZoliswina TaTbirze Tavis oficrebTan<br />

erTad sikvdils pirdapir TvalebSi uyurebda~. es davaleba man<br />

brwyinvaled Seasrula. kutuzovs usazRvrod gauxarda <strong>bagrationi</strong>s<br />

dabruneba, amave dros Zalian gakvirvebulic darCa, arc ukiTxavs<br />

araferi. erTi ki Tqva: `Seni dabruneba savsebiT sakmarisi pasuxia<br />

CemTvis~. norovis TqmiT, bagrationma am gamarjvebiT `aago monumenti,<br />

romelsac samxedro istoria maradis Seinaxavs~.<br />

suvorovis msgavsad, <strong>bagrationi</strong>c ver itanda gamoTqmas `ar<br />

SemiZlia~. ruseT-SvedeTis omis dros (1808-1809), romelsac xSirad<br />

ruseT-fineTis oms uwodeben, vinaidan saomari moqmedeba umTavresad<br />

fineTis teritoriaze da fineTisaTvis mimdinareobda, operatiuli gegmiT<br />

gaTvaliswinebuli iyo gayinuli bicinis yuris gadalaxva da aldanis<br />

kunZulebis dapyroba. iseTi cnobili samxedro moRvaweebi, rogoric<br />

iyvnen knoringi, barklai-de-toli, grafi Suvalovi, imperators<br />

dabejiTebiT umtkicebdnen gadasvlis SeuZleblobas. mdgomareobis<br />

Sesaswavlad, adgilze gagzavnili iyo grafi arakCeevi, rodesac man yvela<br />

generlisagan uaryofiTi pasuxi miiRo, <strong>bagrationi</strong>s azri ikiTxa. pasuxi<br />

orsityviani iyo: `gvibrZaneT – wavalT~. cnobilia, rom es operaciac<br />

bagrationma brwyinvaled ganaxorciela.<br />

24


agrationis erT-erTi <strong>didi</strong> mxedarTmTavruli Tviseba imaSi<br />

mdgomareobda, rom igi SesaniSnavad uxamebda Tavis moqmedebebs Seqmnil<br />

viTarebas da saWiroebis SemTxvevaSi Setevas ukandaxeviTac cvlida. am<br />

TvalsazrisiT, sayuradReboa misi werili arakCeevisadmi, daTariRebuli<br />

1809 wlis 22 noembriT, romelSic igi, TurqeTis winaaRmdeg moqmedi<br />

ruseTis armiis mTavarsardali, xsnida droebiTi ukandaxevis mizezebs.<br />

`ukanasknel dros, – wers <strong>bagrationi</strong> _ ara marto, nawilebis ufrosebi<br />

ityobinebodnen, aramed Tavadac davrwmundiT, gansakuTrebiT<br />

tataricasTan brZolaSi, rom kavaleriis da artileriis cxenebi sakvebis<br />

simciris gamo ise dauZlurdnen, rom maT arafriT ar SeeZloT<br />

warmatebiT moqmedeba – ai, ZiriTadi mizezi Cemi ukandaxevisa. mTeli Cemi<br />

adrindeli samsaxuri, vfiqrob, gamodgeba imis mtkicebad, rom me mxdali<br />

ara var, magram uazro gambedaoba mimaCnia mxedarTmTavrisTvis did<br />

codvad~.<br />

suvorovi `gamarjvebis mecnierebaSi~ ambobs, rom oficeri da<br />

sardali ganuwyvetliv unda zrunavdnen jariskacis janmTelobaze,<br />

fiqrobdnen mis Wir-varamze. oficeri jariskacis mbrZanebelic unda iyos<br />

da gulwrfeli megobaric. Tamamad SeiZleba iTqvas, suvorovisa da<br />

kutuzovis Semdeg ruseTis armiaSi arasdros ar yofila sxva generali,<br />

romelsac iseTi siyvaruli daemsaxurebinos, rogoric daimsaxura<br />

bagrationma. igi uyvardaT ara mxolod imitom, rom SesaniSnavi sardali<br />

iyo da masTan brZolaSi yofna gamarjvebas niSnavda, aramed imisTvisac,<br />

rom igi jariskacis namdvili megobari iyo. arc ise <strong>didi</strong> xania, rac<br />

napovni iqna <strong>bagrationi</strong>s erT-erTi brZaneba, romelic man gasca dunais<br />

(TurqeTis) frontze 1809 wels. am brZanebiT igi avaldebulebs<br />

nawilebis meTaurebs gamudmebiT izrunon `dabali Cinebis janmrTelobaze,<br />

romelnic egzom saWironi arian qveynisaTvis da imsaxureben mamobriv<br />

mzrunvelobas~. imave brZanebaSi naTqvamia, rom yoveli ufrosi unda<br />

cdilobdes daimsaxuros Tavisi xelqveiTebis siyvaruli da pativiscema,<br />

ar Takilobdes maT, rogorc TanamSromlebs, romlebTanac iyofs didebas.<br />

erTi sityviT, ufrosi unda iyos xelqveiTisTvis, rogorc RviZli mama~.<br />

iSviaTad moiZebneba romelime <strong>mxedarTmTavari</strong>, romelic bagrationze<br />

ufro metad aCvevda xelqveiTebs moTminebas, siZneleebis gadalaxvas. igi<br />

zrunavda armiis jariskacebze. amas adasturebs misi werili graf<br />

arakCeevisadmi, romelSic vkiTxulobT: `arafers ar viSureb maTTvis<br />

(jariskacisaTvis); ukanaskneli kapikiT Cems erTgulebs vasmev, vaWmev,<br />

vaxaliseb Cinebuli samsaxurisaTvis... umjobesia movkvde, vidre<br />

eqstraordinaluri Tanxa SevWamo. movkvde patiosnad, magram SiSveli~.<br />

amave dros <strong>bagrationi</strong> Zalze mkacri iyo da yvelasagan samxedro<br />

disciplinis dacvas moiTxovda. am mxriv sainteresoa misi ori brZaneba.<br />

maTgan pirveli exeba jarSi saSiSi senis – loTobis gavrcelebas. meore<br />

ki – jarSi umizezod Tofebis gasrolas. brZanebaSi saubaria<br />

25


disciplinis darRvevis faqtebze, kerZod ki, dezertirobasa da<br />

samsaxurisaTvis Tavis aridebis SemTxvevebze. igi naTlad gviCvenebs<br />

sardlis Seurigeblobas samxedro disciplinis nebismieri darRvevisadmi<br />

da gvaZlevs saSualebas vimsjeloT im meTodebsa da xerxebze, romelsac<br />

iyenebda <strong>bagrationi</strong> xelqveiTTa aRsazrdelad. igi iyo ara marto<br />

brwyinvale <strong>mxedarTmTavari</strong>, aramed jariskacTa da oficerTa didebuli<br />

aRmzrdelic. <strong>bagrationi</strong> ar eTanxmeboda imaT, visac disciplinis<br />

amaRlebis erTaderT da saukeTeso saSualebad rozgebi da mkacri<br />

sasjeli miaCnda. misi azriT, mkacri, zogjer sastiki zomebis miReba<br />

saWiroa, magram mxolod ukidures SemTxvevaSi, rodesac sxva<br />

saSualebebs araviTari Sedegi ar mohyolia. mas miaCnda, rom samxedro<br />

piri (damoukideblad misi wodebisa) pirvel rigSi unda daarwmuno, rom<br />

misi saqcieli cudia da samxedro eTikis normebis Seusabamoa. aseTi piri<br />

unda daupirispiro disciplinirebul da sanimuSo mebrZols da amiT<br />

masSi sircxvilis grZnoba gamoiwvio da mxolod imis Semdeg, rodesac<br />

darwmundebi, rom yovelive amas ar mohyolia sasurveli Sedegi, unda<br />

mimarTo ufro mkacr zomebs. imis dasamtkiceblad, rom <strong>bagrationi</strong> ase<br />

iqceoda, moviyvanT misi meore brZanebis teqsts: `Cvenamde aRwevs xmebi,<br />

rom bevri batoni oficeri yovlismowyalebiT Cemdami mindobili armiisa<br />

cxovrobs buqarestSi, iasiSi da sxva adgilebSi, avadmyofobisa da sxva<br />

sababiT mxolod samsaxurisagan Tavis aridebis mizniT. me ar SemiZlia<br />

virwmuno, rom ruseTis aznaurni, romelnic samSoblosaTvis ara Tu<br />

qonebas, sicocxlesac ar iSureben, aseTi samarcxvino xerxebiT cdiloben<br />

aaridon Tavi samsaxurs maSin, rodesac axlandel sabrZolo operaciebSi<br />

aqvT <strong>didi</strong> SesaZleblobebi moixveWon dideba, gamoiCinon vaJkacoba da<br />

mamacoba da amiT daamtkicon erTguleba samsaxurisadmi... samSoblosadmi.<br />

magram winaaRmdeg Cemi imedisa, Tuki aseTi oficrebi sadme cxovroben, me<br />

srulad var darwmunebuli, rom amis (brZanebis) miRebisTanave<br />

gamocxaddebian meTaurebTan da TavianT saqciels gamoisyidian erTguli<br />

samsaxuriT~. am brZanebis gacemisas bagrationma icoda, rom aRniSnuli<br />

faqti sruli sinamdvile iyo, magram yvelaferi ise warmoadgina, TiTqos<br />

mas daujereblad miaCnda oficris aseTi saqcieli samSoblos<br />

gansacdelis Jams. es disciplinis ganmtkicebis da xelqveiTebze<br />

zemoqmedebis sakmaod saintereso xerxi iyo. im SemTxvevaSi, Tu aseT<br />

midgomas Sedegi ar mohyveboda, igi mizanSewonilad miiCnevda ufro<br />

mkacri zomebis miRebas, ris Sesaxebac imave brZanebaSi wers: `Tuki amis<br />

Semdeg romelime oficeri avadmyofobis, an sxva sababiT ar gamocxaddeba<br />

Tavis nawilSi da winandeburad aaridebs Tavs samsaxurs, maT Sesaxeb<br />

piradad movaxseneb xelmwife imperators, rom Rirsni ar arian iyon mis<br />

samsaxurSi da isini ara marto gagdebulni iqnebian jaridan, aramed<br />

samSoblodanac gaZevebulni~. msgavsi xerxebisa da meTodebis saSualebiT<br />

<strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong> yovelTvis aRwevda mizans. amitomaa, yvela, vinc mas<br />

26


axlos icnobda, erTsulovnad aRniSnavda, rom masTan samsaxuri sapatio,<br />

magram rTuli saqme iyo.<br />

dideba, warmateba, xarisxi, erTbaSad rodi moipova bagrationma, man<br />

yovelive amas miaRwia ara simdidriT, ara mefis sasaxleSi samsaxuriT,<br />

aramed daZabuli SromiT, gansakuTrebuli gambedaobiTa da niWiT,<br />

brZolis velze TavdadebiTa da umagaliTo mamacobiT.<br />

italia-Sveicariis laSqrobaSi <strong>bagrationi</strong>s mier Cadenili<br />

sakvirveli sagmiro saqmeebiT aRtacebulma suvorovma, samSobloSi<br />

dabrunebisas upirvelesad <strong>bagrationi</strong> warudgina mefes, rogorc<br />

saukeTeso generali `romelic Rirsi iyo umaRlesi jildosi~.<br />

denis davidovi, romelic mTeli 5 wlis ganmavlobaSi <strong>bagrationi</strong>s<br />

adiudanti iyo, gadmogvcems: `saomari moqmedebis dros <strong>bagrationi</strong> arc<br />

dRe da arc Rame tansacmels ar ixdida; dRe-RameSi 3 an 4 saaTi eZina,<br />

magram Tu am dros mowinave sadarajo razmebidan ram cnoba movidoda,<br />

igi myisve daurideblad unda gaeRviZebinaT. uyvarda xelgaSlili<br />

cxovreba, jariskacebSi xSiri gavla da maTi dasaCuqreba, Tundac<br />

ubralo, magram guliTadi saCuqriT. TavisTvis igi metad mcirediT<br />

kmayofildeboda, ar svamda arc arays, arc Rvinos. sadilad mis sasmels<br />

Seadgenda mxolod ori patara Wiqa espanuri Rvino – madera. misi<br />

tansacmeli ubralo iyo: samxedro mundiri, mxrebze koxtad mogdebuli<br />

nabadi, Tavze buxris qudi da xelSi maTraxi~.<br />

bagrations didad afasebda misi upirvelesi mowinaaRmdege<br />

napoleonic ki, romelmac bagrations ruseTis armiis `saukeTeso<br />

generali~ uwoda.<br />

<strong>bagrationi</strong>s pirovnebis Sesaxeb, v. glinka ambobda: `ukiTxavadac ki,<br />

pirveli danaxviT, SeiZleboda mixvedriliyaviT, rom igi warmoSobiT<br />

saqarTvelos romelime kuTxidan iyo, SeiZleba gadauWarbebliv iTqvas,<br />

rom <strong>bagrationi</strong>s samxedro xelovnebaSi, jariskacebSi samSoblosadmi<br />

siyvarulis grZnobis gaRvivebas pirvelxarisxovani adgili hqonda<br />

daTmobili.~<br />

mkiTxvelisaTvis, albaT, saintereso iqneba is cnoba, rom 1812 wlis<br />

ruseTis samamulo omSi sul 72 qarTvels miuRia monawileoba (aqedan<br />

ors mxolod sazRvargareTul laSqrobaSi), maT Soris 12 generali<br />

yofila (ori <strong>bagrationi</strong>, ori iaSvili, ori fanCuliZe, sami javaxiSvili,<br />

simon gangebliSvili, anton SalikaSvili da pavle bibiluri).<br />

sinamdvileSi, omis monawileTa ricxvi, ra Tqma unda, meti iyo, kerZod,<br />

rigiTi mebrZolebis raodenoba, magram maTi saqmianobis aRnusxviT maSin<br />

aravin iyo dainteresebuli.<br />

1812 wlis ruseTis samamulo omSi monawile qarTvelTa sruli siis<br />

Sedgena ara marto Znelia, aramed TiTqmis SeuZlebelic. es exeba<br />

gansakuTrebiT rigiT mebrZolebs, romelTa Sesaxeb cnobebi Zalian<br />

mwiria. mdgomareobas ramdenadme asworebs saqarTvelos ukanaskneli mefis<br />

27


giorgi XII Svili bagrati, romelmac Seadgina omis monawile<br />

qarTvelebis miaxloebiTi sia, riTac fasdaudebeli wvlili Seitana XIX<br />

saukunis dasawyisis ruseT-saqarTvelos urTierTobis istoriis<br />

Seswavlis saqmeSi. omis monawileTa dasaxelebisas, zog SemTxvevaSi,<br />

uTiTebs samxedro wodebebs da gvawvdis lakonur cnobebs maT Sesaxeb.<br />

mogvyavs es sia bagratis mier miRebuli TanmimdevrobiT:<br />

batoniSvili ilia, giorgi XII–Ze leib-egerTa polkis oficeri;<br />

batoniSvili konstantine, daviT imerTa mefis Ze `yazaxis polkis<br />

kapitani~ da imperatoris fligel-adiutanti, saxelovnad ibrZoda<br />

borodinos velze; <strong>bagrationi</strong> <strong>petre</strong> ioanes Ze, Tavadi, mravali brZolis<br />

monawile, mokles frangebma borodinos velze, general-maiori; bibiluri<br />

pavle sergos Ze, borodinos velze brZolis dros dabrmavda;<br />

Saxnavaziani <strong>petre</strong> iakobis Ze, Tavadi, gvardiis kapitani, daiRupa<br />

borodinos velze brZolis dros; <strong>bagrationi</strong> revaz ioanes Ze, Tavadi,<br />

polkovniki; estate Teimurazis Ze javaxiSvili, Tavadi, gusarTa polkis<br />

oficeri; abumelikovi daviTi, Tavadi, leib-gvardiis gusarTa polkis<br />

polkovniki; WavWavaZe aleqsandre garsevanis Ze, Tavadi; iaSvili levani,<br />

Tavadi, artileriis generali; ColoyaSvili flore durmiSxanis Ze,<br />

Tavadi; qarTveliSvili zaqaria iosebis Ze da sxva. bagratis siiT 1812<br />

wlis ruseTis samamulo omSi 37 qarTvels, 10 somexs, erT leks da erT<br />

oss miuRia monawileoba. magram sxva masalebis Seswavlam dagvarwmuna,<br />

rom es sia sruli ar aris. bagratis siaSi ar arian Setanilni, Zmebi<br />

fanCuliZeebi, romelTa monawileoba 1812 wlis omSi dadasturebulia.<br />

erTi maTgania general-leitenanti ivane daviTis Ze (1759-1815), xolo<br />

meore general-maiori simon daviTis Ze (1764-1818), isini aqtiurad<br />

monawileobdnen ruseTis imperiis yvela omSi. Zmeb fanCuliZeebsac<br />

araerTxel uomiaT suvorovisa da kutuzovis uSualo xelmZRvanelobiT.<br />

saerTod, imdroindel ruseTSi es gvari metad popularuli Cans wers i.<br />

anTelava Tavis wignSi `qarTvelebi 1812 wlis samamulo omSi~.<br />

batoniSvils uyuradRebod dautovebia javaxiSvilTa gvaris oTxi<br />

warmomadgeneli: ivane simonis Ze javaxiSvili, simon simonis Ze<br />

javaxiSvili (sasikvdilod daWrila 1812 wlis samamulo omSi), filipe<br />

simonis Ze javaxiSvili, (general-maioris wodebas atarebda), nikoloz<br />

giorgis Ze javaxiSvili (leib-gvardiis litvis polkis praporSCiki).<br />

bagratis siaSi ar Cans mefe baqaris SviliSvili, kapitani <strong>petre</strong> iakobis<br />

Ze, romelic borodinos velze daiRupa. bagrats gamorCenia agreTve<br />

napoleonis winaaRmdeg mebrZoli oTxi Zma gedevaniSvili: erTi kapitani,<br />

ori poruCiki da erTi praporSCiki. Tu SevajamebT yovelive zemoTqmuls<br />

gamodis, rom 1812 wlis ruseTis samamulo omSi 70 qarTvels miuRia<br />

monawileoba (aqedan ors mxolod sazRvargareTul laSqrobaSi).<br />

omis monawileTa Soris Cven vxvdebiT rogorc aristokratiis, ise<br />

sazogadoebis dabali wris – glexobis warmomadgenlebsac. Cndeba kiTxva:<br />

28


odis da ra viTarebaSi moxvdnen isini ruseTSi? Cans, maTi erTi nawili<br />

ruseTSi dabadebula. samamulo omis iseTi TvalsaCino monawileTa<br />

winaprebi, rogorebic iyvnen gangebliSvili, bibiluri, SalikaSvili,<br />

baraTaSvili, erisTavi, fanCuliZeebi, javaxiSvilebi ruseTSi jer kidev<br />

1724 wels aRmoCndnen, qarTlis mefe vaxtang meeqvsesTan erTad.<br />

qarTvel samxedro moRvaweTa meore jgufi ruseTSi 1801 wlis<br />

Semdeg gaCnda. am wlidan moyolebuli, vidre 1812 wlamde aleqsandre<br />

pirvelis mTavrobam samefo ojaxis TiTqmis yvela wevri gadaasaxla<br />

samSoblodan. imis SiSiT, rom maT kvlav ar daewyoT samefo taxtisaTvis<br />

brZola. maTTan iyo Tanmxlebi amala, romelSic momavali samamulo omis<br />

zogierTi monawilec yofila. magaliTad, dedofal mariams Tan axlda<br />

vaJiSvili, ilia giorgis Ze, romelic pirveladaa moxseniebuli<br />

batoniSvili bagratis siaSi. omis meore monawile ioseb gabaSvili<br />

ruseTSi 1803 wels moxvda, rogorc batoniSvilis amalis wevri. aseTia<br />

qarTvel moRvaweTa ruseTis samxedro asparezze gamoCenis ZiriTadi gza.<br />

Cvens qveyanaSi <strong>didi</strong> pativiscemiT inaxaven 1812 wlis omis gmirTa<br />

saxelebs, romelTa Soris, saerTo aRiarebiT, pirveli adgili<br />

samarTlianad ukavia p. bagrations.<br />

<strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong>s cxovrebis ukanaskneli dReebis Sesaxeb arsebuli<br />

masalebis Seswavlisas, gairkva, rom zogierTi mkvlevari brals sdebs<br />

eqimebs daudevrobaSi, ramac maTi azriT, xeli Seuwyo <strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong>s<br />

daRupvas. SesaZlo iyo Tu ara misi gadarCena? arsebobs mravali mizezi<br />

imisa, rom es varaudi simarTled miviCnioT. oficialur `samedicino<br />

angariSSi~ iseTi azria gatarebuli, TiTqos eqimebma yvelaferi iRones,<br />

magram mxedarTmTavris sicocxlis SenarCuneba SeuZlebeli iyo. TiTqos<br />

eqimebis rCeva-darigebas avadmyofi ar iRebda, amasTan, sxvadasxva<br />

daavadebebma ise daasustes da gamofites <strong>petre</strong>s organizmi, rom<br />

Wrilobis morCenis araviTari imedi aRar iyo da a.S.<br />

ukanasknel periodSi gamoqveynebul masalaTa avtorebi ki amtkiceben,<br />

rom piriqiT, <strong>bagrationi</strong>s gamowrTobili organizmi amtani iyo da<br />

janmrTelobas igi ar uCioda: rom `qirurgiul mkurnalobaSi Secdomebi<br />

daSvebuli iqna daWris pirvelive dRidan da mkurnaloba rom sworad<br />

warmarTuliyo, SesaZlebeli iyo mxedarTmTavris gadarCena~.<br />

a. maliSevi da e. loginova araswor mkurnalobaSi damnaSaved<br />

samarTlianad Tvlian eqim viles. aRniSnuli mkvlevarebi qirurgiul<br />

CarevaSi sruliad ar gulisxmoben daWrili fexis amputacias. maTi<br />

mtkicebiT, aseTi RonisZiebis acileba SesaZlebeli iyo organizmidan<br />

Wurvis namsxvrevebis droulad amoRebisa da TviT avadmyofis<br />

transportirebis saTanado wesebis dacvis Sedegad.<br />

medicinis mecnierebaTa akademiis wevr-korespodentis b. petrovis<br />

azriT: `zedmetia laparaki, pirvel dReebSi fexis amputaciaze, vinaidan<br />

cecxlmsroleli iaraRiT miyenebuli Wriloba, momakvdinebeli ar iyo~.<br />

29


is faqti, rom Wriloba 13 dRis ganmavlobaSi saTanadod Seswavlili ar<br />

iyo, TavisTavad yvelaferze metyvelebs. xolo rodesac dagvianebiT<br />

Wrilobidan amoiRes Wurvis namsxvrevebi, damsxvreuli Zvlis nawilebi,<br />

tansacmlis nafleTebi da a. S. gasagebi gaxda infeqciis wyaro.<br />

`samedicino angariSSi~ eqimebi Tavs imarTlebdnen imiT, rom operaciis<br />

gakeTebis saSualeba avadmyofis evakuaciis bolo punqtamde ar iyo.<br />

magram cnobilia, rom avadmyofi moskovSi or dRes SeaCeres da<br />

operaciac moeswreboda. moxda piriqiT, eqimebi bagrations eTanxmebodnen<br />

simSi naCqarevad gadayvanaze. iq ki operacia dagvianebuli aRmoCnda.<br />

amitom, bunebrivia, p. <strong>bagrationi</strong>s gardacvalebis Semdeg, eqimebma<br />

iseTi dokumenti Seadgines, rogorc `samedicino angariSia~, romliTac<br />

sazogadoebas da mTavrobas arwmunebdnen avadmyofis mkurnalobis<br />

sisworeSi. analogiuri azria gatarebuli i. govorovis naSromSic.<br />

masalebis gacnoba cxadyofs, rom p. <strong>bagrationi</strong> eqimTa uyuradRebobisa<br />

da daudevrobis msxverpli gaxda. rogor SeiZleba sxvamxriv avxsnaT eqim<br />

i. govorovis gancxadeba, rodesac igi simSi Catarebuli operaciis<br />

Semdeg wers: `gulwrfelad vaRiareb, rom Zvlisa da sxva nawilebis ase<br />

dazianebas araviTar SemTxvevaSi ar velodi~.<br />

bunebrivia, ibadeba kiTxva, ganzrax xom ar Seuwyves xeli<br />

<strong>bagrationi</strong>s daRupvas? vfiqrobT, arc esaa gamoricxuli, radgan<br />

<strong>bagrationi</strong>s esoden <strong>didi</strong> avtoriteti sruliad miuRebeli iyo im drois<br />

samxedro Tu saxelmwifo moRvaweTa nawilisaTvis.<br />

vfiqrobT, garegnulad, kargi urTierTobis miuxedavad, arc<br />

imperatori iqneboda esoden saxelovani sardlis mocilebis winaaRmdegi,<br />

radgan mas awuxebda misi disa da <strong>petre</strong>s urTierTobis ambavi. <strong>petre</strong>s<br />

gardacvalebis Semdeg, mefem specialuri komisia gaagzavna simSi <strong>petre</strong>s<br />

werilebis gasarCevad. aleqsandre I-s gansakuTrebiT ainteresebda misi<br />

dis ekaterines werilebi <strong>petre</strong>sadmi, raTa samefo kari `ar<br />

galanZRuliyo~. <strong>bagrationi</strong>s pirad saqmeTa ganmgeblis, generalleitenant<br />

s. soloRaSvilis 13 gancxadebiT, es werilebi, romlebic mefes<br />

ase awuxebda, sikvdilamde ramdenime dRiT adre TviT <strong>petre</strong>m dawva,<br />

magram ekaterinesa da <strong>petre</strong>s urTierTobis damadasturebeli nivTi mainc<br />

gadarCa. p. <strong>bagrationi</strong>s savele yuTSi, romelic mas mudam Tan dahqonda<br />

aRmoCnda Tambaqos kolofi. mis mooqrovil garekanze gamosaxuli iyo<br />

ekaterine pavles asuli, romelic qarTveli TavadiT iyo gatacebuli.<br />

imave yuTSi aRmoCnda ordenebi, romlebic saxelovani mxedarTmTavris<br />

gulmkerds amSvenebdnen: ruseTis wm. andria pirvelwodebulis, wminda<br />

aleqsandre nevelis pirveli xarisxis, wm. giorgis meore klasis, wminda<br />

vladimirisa da anas pirveli xarisxis, ioane ierusalimelis ordenebi,<br />

briliantebiT moWedili oqros xmali warweriT `mamacobisaTvis~,<br />

ramdenime medali da Rerbiani beWedi, aseve ucxouri ordenebi: romis<br />

samefo umaRlesobis, wm. lazares da mavrikiis <strong>didi</strong> jvrebi, avstriis<br />

30


maria terezas <strong>didi</strong> jvari, prusiis Savi da wiTeli arwivebis ordenebi.<br />

borodinos brZolis Semdeg mas eloda yvela umaRlesi jildo, magram<br />

samwuxarod, daRupulTa dajildoveba maSin ar xdeboda.<br />

samwuxarod, miuxedavad qarTvelTa Tavdadebisa da erTgulebisa,<br />

qarTveli gmirebi mainc miuRebel pirebad rCebodnen mefis ruseTisaTvis.<br />

rusuli Sovinizmis gamovlineba Tavs iCens ara marto mefis ruseTis<br />

dros (<strong>bagrationi</strong>s udroo daRupva), aramed sabWoTa periodSic, rodesac<br />

afeTqebul iqna <strong>petre</strong>s saflavi (1969 weli). unda vaRiaroT, rom<br />

yvelanairi (mefis Tu sabWoTa) ruseTisaTvis miuRebeli aRmoCnda<br />

qarTveli generlis Tavdadeba. am saxelovani generlis bedi albaT imis<br />

kargi dasturia, rom yvela qarTveli, vinc ruseTs erTgulad emsaxura,<br />

bolos mainc ganwiruli aRmoCnda, da ise daisaja, rogorc <strong>petre</strong><br />

<strong>bagrationi</strong>.<br />

aqedan gamomdinare, aucileblad unda aRiniSnos, rom <strong>bagrationi</strong><br />

Tavis samSoblos ki ara, mis dampyroblebs emsaxureboda Tavdauzogavad,<br />

rac samwuxarod, zogadad, mravali qarTvelis xvedria...<br />

31


40<br />

pirTa ganmartebiTi leqsikoni:<br />

1. suvorovi aleqsandre vasilis Ze (1730-1800) <strong>didi</strong> rusi<br />

<strong>mxedarTmTavari</strong>, XVIII s. meore naxevris, TiTqmis yvela omis<br />

monawile. samxedro Teoritikosi, mowinave samxedro xelovnebis<br />

warmomadgeneli. 1799 wels italia-Sveicariis laSqrobis dros<br />

mokavSireTa armiis mTavarsardali, ruseTis armiis<br />

generalisimusi.<br />

2. kutuzovi mixeil ilarionis Ze (1745-1813) generalfeldmarSali.<br />

1777 wels TurqeTTan omSi dakarga Tvali.<br />

mravali omisa da brZolis monawile. 1805-1807 wlebis<br />

kampaniaSi ruseTis armiis mTavarsardali, peterburgis generalgubernatori.<br />

1812 wels gaerTianebuli armiebis mTavarsardali.<br />

gardaicvala qalaq bunclauSi (poloneTi) dakrZalulia yazanis<br />

taZarSi, qalaq peterburgSi.<br />

3. napoleoni (1768-1821) safrangeTis imperatori. warmoSobiT<br />

korsikeli, samoRvaweo asparezze misi gamosvla dakavSirebuli<br />

iyo safrangeTis 1789-1794 wlebis revoluciasTan, romelmac<br />

cxovrebis gza gaukafa. 24 wlisam brigadis generloba<br />

daimsaxura. q. tulonis dacvis dros kontrrevoluciuri<br />

Zalebisa da inglisis flotis winaaRmdeg brZolebSi, ruseTidan<br />

misi armiis gandevnis Semdeg miuxedavad rigi warmatebisa, 1814<br />

wels damarcxda da gaasaxles kunZul elbaze, saidanac<br />

dabrunebis Semdeg kvlav ibatona 100 dRe da bolos vaterlos<br />

velze 1815 wels damarcxebis Semdeg gaasaxles wm. elenes<br />

kunZulze, iqve gardaicvala 1821 wels. 1840 wels misi neSti<br />

parizSi gadaasvenes.<br />

4. miurati ioham (1771-1815) neapolitaniis mefe, safrangeTis<br />

marSali. 1798 wels napoleonis adiutanti, ruseTze laSqrobis<br />

dros safrangeTis armiis avangardiT pirveli Sevida moskovSi.<br />

5. barklai-de-toli mixeil bogdaxis Ze (1761-1818) warmoSobiT<br />

Sotlandieli, dabadebuli rigaSi. monawileobda ruseT-<br />

TurqeTis omebSi, 1805-1807 wlis kampaniaSi da ruseT-Sveciis<br />

omSi, 1809-1810 wels fineTis samxedro gubernatori, 1810 wlis<br />

dasasrulidan samxedro ministri, 1812 wels erTdroulad<br />

pirveli armiis mTavarsardali. moskovis datovebis Semdeg<br />

armiidan wavida da ministris Tanamdebobac datova. 1813 wels<br />

dabrunda samxedro samsaxuris mesame armiis mTavarsardlis<br />

Tanamdebobaze. 1809 wels mieniWa infanteriis generlis wodeba.<br />

1814 wels general-feldmarSlis CiniT aamaRles. gardaicvala<br />

1818 wels.


6. tormasovi aleqsandre <strong>petre</strong>s Ze (1752-1819) grafi, kavaleriis<br />

generali, 1812 wels mesame armiis mTavarsardali. kutuzovis<br />

gardacvalebis Semdeg droebiTi sardloba ikisra. 1812 wlidan<br />

moskovis samxedro gubernatori.<br />

7. davu lui-nikola (1770-1823) hercogi, safrangeTis marSali<br />

napoleonis armiis pirveli korpusis meTauri.<br />

8. raevski nikoloz nikolozis Ze (1771-1827) suvorovis mowafe<br />

general-leitenanti, samamulo omis gmiri. 1812 wels me-7<br />

korpusis meTauri, Tavi isaxela smolenskis dacvis dros.<br />

borodinos brZolaSi icavda centralur batareas, romelic misi<br />

saxeliT Sevida istoriaSi, <strong>bagrationi</strong>s saukeTeso megobari.<br />

9. rostopCini Tevdore vasilis Ze (1763-1826) omis dros<br />

moskovis general-gubernatori. meTaurobda moskovis guberniis<br />

saxalxo laSqris Sekrebas, p. <strong>bagrationi</strong>s megobari.<br />

10. benigseni leonti leontis Ze (1745-1886), kavaleriis generali,<br />

baroni, ekaterine II-sa da aleqsandre I-is epoqis omebis<br />

monawile; 1806 -1807 wlebis kampaniis dros ruseTis armiis<br />

mTavarsardali, borodinos brZolis dros kutuzovis armiis<br />

Stabis ufrosi.<br />

11. sen-pri emanuili (1776-1814) grafi, ruseTis armiis generali,<br />

adiutanti, warmoSobiT frangi. 1791 wels gadmosaxlda<br />

ruseTSi. monawileobda 1806-1807 wlebis, 1812-1814 wlebis<br />

brZolebSi. 1812 wels meore armiis Stabis ufrosi, mokles<br />

reimsTan brZolaSi.<br />

12. davidovi denis vasilis Ze (1784-1839). 1807-1812 wlebSi<br />

<strong>bagrationi</strong>s erT-erTi adiutanti. axtirkis husarTa polkis<br />

polkovniki, partizanul moZraobaSi regularuli armiis<br />

nawilebiT moqmedebis erT-erTi organizatori da meTauri,<br />

poeti, samxedro istoriul sakiTxebze mravali naSromis<br />

avtori. 1827 wels ruseT-sparseTis omis dros monawileobda<br />

kavkasiaSi gaCaRebul brZolebSi. iyo general-leitenanti.<br />

13. soloRaSvili simon ivanes Ze – general-leitenanti, ermalovis<br />

cnobiT igi iyo qarTvel TavadTa ojaxidan, 1810-1812 wlebSi<br />

samxedro saministroSi ekava general auditoris Tanamdeboba.<br />

igi iyo gamocdili iuristi, mravali wlis ganmavlobaSi iyo<br />

<strong>bagrationi</strong>s ndobiT aRWurvili piri, exmareboda <strong>petre</strong>s rCevadarigebebiT.<br />

laSqrobaSi gamgzavrebisas <strong>petre</strong> mas abarebda<br />

Zvirfas nivTebsa da sabuTebs.<br />

41


terminTa ganmartebiTi leqsikoni *<br />

avangardi – mewinave razmi, romelic laSqrobisa da mowinaaRmdegis<br />

devnis dros mTavar Zalebs icavs.<br />

ariergardi – razmi, romelic mTavar Zalebs icavs ukan daxevis dros.<br />

batalioni – qveiTi ZiriTadi taqtikuri SenaerTi, romelic ramdenime<br />

aseulisagan Sedgeba.<br />

generalisimusi – umaRlesi samxedro wodebuleba zog qveyanaSi,<br />

Cveulebriv miekuTvneba gansakuTrebuli mniSvnelobis damsaxurebisaTvis,<br />

kerZod, saxelmwifos yvela SeiaraRebuli Zalis xelmZRvanelobisaTvis<br />

omis dros.<br />

egeri – msubuqi qveiTi nawili.<br />

korpusi – operatiul-taqtikuri SenaerTi, romelic ramdenime<br />

diviziisagan Sedgeba.<br />

feldmarSali – mefis ruseTis, agreTve, zog ucxo qveynis armiebSi<br />

generlis umaRlesi Cini; am Cinis mqone piri igivea, rac generalfeldmarSali.<br />

fleSi – velze gamagrebuli adgili, romelic sagangebo ovalur kuTxes<br />

qmnis mowinaaRmdegis mxares.<br />

husari – mefis ruseTSi da zogi qveynis (Tavdapirvelad ungreTis<br />

armiebSi msubuqi kavaleriis jariskaci an oficeri, romelsac ungruli<br />

forma ecva).<br />

42


gamoyenebuli literatura da wyaroebi:<br />

• avaliani g. _ rusi da qarTveli xalxebis sabrZolo<br />

Tanamegobrobis istoriidan, Tb., 1967.<br />

• anTelava i. _ qarTvelebi 1812 wlis samamulo omSi, Tb., 1984.<br />

• axobaZe m. _ <strong>didi</strong> <strong>mxedarTmTavari</strong> <strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong>, Tb., 1958.<br />

• borisovi s. _ <strong>bagrationi</strong>, 1941.<br />

• gvritiSvili d. _ <strong>bagrationi</strong>s ucnobi werilebi, saqarTvelos<br />

mecnierebaTa akademiis moambe, 1944, t. I.<br />

• gonikiSvili m. _ bagrationTa dasaxleba da moRvaweoba ruseTSi,<br />

Tb., 1986.<br />

• govorovi i. _ Tavad <strong>petre</strong> ivanes Ze <strong>bagrationi</strong>s sicocxlis<br />

ukanaskneli dReni, Tb., 1990.<br />

• kuWuxiZe a. _ <strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong>, Tb., 1953.<br />

• lomouri T. _ <strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong>, Tb., 1942.<br />

• megreliZe S. _ Cveni saxelovani samxedro winaprebi, Tb., 1979.<br />

• nakaSiZe n. _ borodinos gmiri, Tb., 1961.<br />

• froneli al. _ <strong>petre</strong> <strong>bagrationi</strong>, Jurnali `klde~, 1912, #1-10.<br />

• ServaSiZe a. – qarTveli mxedrebi ruseTis armiaSi,<br />

`literaturuli aWara~, baTumi, 1960; <strong>bagrationi</strong>s nakvalevze,<br />

Jurnali, `droSa~, 1981, #5.<br />

• comaia s. – qarTvelebi, romelTac monawileoba miuRiaT 1812 wlis<br />

frang-rusTa omSi, `ganaTleba~, Tb., 1915, #1.<br />

43

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!