da Dr. Giusep Capaul en pdf - Fundaziun Retoromana Pader Flurin ...
da Dr. Giusep Capaul en pdf - Fundaziun Retoromana Pader Flurin ...
da Dr. Giusep Capaul en pdf - Fundaziun Retoromana Pader Flurin ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Pader</strong> <strong>Flurin</strong> Maiss<strong>en</strong> - il cumbattant e piunier ei buca pli<br />
DA DR. GIUSEP CAPAUL<br />
(anr) Son<strong>da</strong> sontga avonmiezdi sederasa la nova che <strong>Pader</strong> <strong>Flurin</strong> Maiss<strong>en</strong>, il s<strong>en</strong>ior <strong>da</strong>lla<br />
congregaziun b<strong>en</strong>edictina svizra, seigi morts cun prest 93 onns <strong>en</strong> claustra a Mustér. Ins<br />
veva udiu ils <strong>da</strong>vos dis che sias forzas mondi<strong>en</strong> <strong>da</strong> r<strong>en</strong>diu cun ried. Cunquei ch'ils z<strong>en</strong>ns<br />
cuschevan il di <strong>da</strong> sia mort, han ins intervegniu <strong>da</strong> sia spartgi<strong>da</strong> tras ils mediums. Vigelgia<br />
<strong>da</strong> Pastgas ha pader <strong>Flurin</strong> bandunau nus per adina. Oz, mardis Pastgas, vegnan sus<br />
restonzas terrestr sur<strong>da</strong><strong>da</strong>s alla tiara b<strong>en</strong>edi<strong>da</strong> sin il santeri claustral. Bunamein in<br />
tsch<strong>en</strong>taner ha sia veta zun activa cuzzau, mu<strong>en</strong>tond bia e laschond anavos fermas<br />
passi<strong>da</strong>s.<br />
<strong>Pader</strong> <strong>Flurin</strong> Maiss<strong>en</strong> - cul num Fidel - ei naschius ils 22 d'avrel 1906 sco burgheis <strong>da</strong> Sumvitg a Glion <strong>en</strong><br />
ina gron<strong>da</strong> faniiglia. Il gimnasi ha el frequ<strong>en</strong>tau a Mustér e concludiu cun la matura ad Engelberg.<br />
Su<strong>en</strong>ter frequ<strong>en</strong>ta el in onn lecziuns filosoficas alla Universicad <strong>da</strong> Friburg ed <strong>en</strong>tra lu <strong>en</strong> claustra a<br />
Mustér. 1929 fa el profess cul num <strong>Flurin</strong>, t<strong>en</strong>or il secund patrun <strong>da</strong>lla diocesa <strong>da</strong> Cuera. 1933 vegn<br />
pader <strong>Flurin</strong> ordinaus spiritual ed ha primizia. Il tal<strong>en</strong>tau conv<strong>en</strong>tual <strong>da</strong>t maneivel <strong>da</strong>mogn ad in tschuat<br />
lavur adossa<strong>da</strong>. El instruescha franzos alla scola claustrala, romontsch als novizs, diregia la musica<br />
stud<strong>en</strong>tica, ei preses <strong>da</strong>lla congregaziun mariana ed ha quitau dils hosps. 1934-36 studegia el sci<strong>en</strong>zias,<br />
naturalas a Friburg e seprepara aschia sco magister <strong>da</strong> fisica, matematica, geografia e mineralogia.<br />
D<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> eis el staus zacons onns il responsabel per la cuschina. El ha era dirigiu in temps il chor<br />
claustral. Ses studis ha el concludiu 1944 cun ina dissertaziun <strong>da</strong>vart «Fuorns e cavacristallas <strong>en</strong><br />
Surselva», in'ovra ch'ha mant<strong>en</strong>iu il caracter <strong>da</strong> stan<strong>da</strong>rd.<br />
<strong>Pader</strong> <strong>Flurin</strong> era in magister «sui g<strong>en</strong>eris», <strong>da</strong> tut atgna ed unica tempra. Sia stanza <strong>da</strong> fisica eri in ver<br />
cabinet <strong>da</strong> curiositads, ina combra per <strong>da</strong> tuttas sorts experim<strong>en</strong>ts sco era in forum per discutar <strong>da</strong>vart<br />
<strong>da</strong>mon<strong>da</strong>s las pli multifaras. Per numerus <strong>da</strong> ses stud<strong>en</strong>ts fuva ella ina fontauna d'ideas e sia instrucziun<br />
ina vera oasa alternativa el far e trafficar tradiziunal d'ina scola claustrala. Aschia eis el s'imprimius ella<br />
memoria <strong>da</strong> g<strong>en</strong>eraziuns ch'el ha instruiu toch<strong>en</strong> 1981.<br />
Il perschuadiu Romontsch sursilvan<br />
Lungatg e cultura romontschaein i sia veta ora a pader <strong>Flurin</strong>fetg a cor. El ei staus 1941 d<strong>en</strong>terils<br />
iniziants <strong>da</strong> «La Talina» -quella revista <strong>da</strong>lla Romania «pergiuv<strong>en</strong> e vegl che leva s'exercitar esemadirar<br />
el scriver» - ch'el ha eraredigiu plirs onns. 1969 ha elconfun<strong>da</strong>u igi Institut per studis retoromontschs a<br />
Rumein. Da quel ei sorti<strong>da</strong> 1982 la Fun<strong>da</strong>ziun <strong>Retoromana</strong> pader Placi a Spescha a Laax. Quella<br />
instituziun - per tgirar e derasar il romontsch sursilvan e sia cultura - ha el promoviu sco presid<strong>en</strong>t,<br />
scolast ed animatur. Cura ch'el era <strong>da</strong>ll'opiniun ch'il romontsch sursilvan fuvi <strong>en</strong> prighel tras certas<br />
novaziuns e refuormas, ha el adina puspei alzau e mussau il det, admon<strong>en</strong>d e re<strong>da</strong>mond toch<strong>en</strong> sisum<br />
per ils dretgs <strong>da</strong> sia minoritad linguistica. Quei succedeva <strong>en</strong> in lungatg direct e nunfrisau.<br />
Igl ecolog profetic<br />
1965 ha pader <strong>Flurin</strong> surpriu l'administraziun dil b<strong>en</strong>efeci claustral a Rumein <strong>en</strong> Lumnezia. Cheu ei in<br />
camp resch niev sesaviarts. Sper sia incarica per propi <strong>da</strong> b<strong>en</strong>eficiat - ch'el ademplescha toch<strong>en</strong> avon in<br />
onn - ha el <strong>en</strong>tschiet a s'occupar e sviluppar alternativas <strong>en</strong>ergeticas - sco biogas ed <strong>en</strong>ergia solara.<br />
Quell'activitad ei sorti<strong>da</strong> <strong>da</strong> siu profund quitau per la creaziun divina periclita<strong>da</strong> <strong>da</strong>ll'explotaziun ed abus<br />
tras il patertgar ed agir utilitaristic e consumistic dil carstgaun modern Da quella perspectiva ei cra<br />
seresulta<strong>da</strong> la giustificaziun per siu <strong>en</strong>dinau cumbat <strong>da</strong> mant<strong>en</strong>er al Rein suffici<strong>en</strong>tamein aua restonta<br />
<strong>en</strong> connex cun l'erecziu'n <strong>da</strong> novas ovras hidraulicas <strong>en</strong> Surselva e siu clom «Salvei la Greina» per gie<br />
buca sfundrar quei plaun sut in lag articifial per gudignar electric.<br />
<strong>Pader</strong> <strong>Flurin</strong> ei <strong>da</strong>v<strong>en</strong>taus in perschuadiu def<strong>en</strong>sur <strong>da</strong>ll'ecologia e tschercau part<strong>en</strong>ari naziunal ed<br />
internaziunal dils mieds <strong>da</strong> massa per motivar e pres<strong>en</strong>tar ses postulats concern<strong>en</strong>ts. Surlunder ha il<br />
«<strong>Pader</strong> verd» referiu, scret bia e sez redigiu «fegl sgulonts» tras avertir consequ<strong>en</strong>tamein ed<br />
insist<strong>en</strong>tamein <strong>da</strong> surfar cun trer a nez las <strong>en</strong>ergias'. El sez ei staus consequ<strong>en</strong>ts. Encunter ina detga<br />
opposiziun ha el mi<strong>da</strong>u <strong>en</strong>tuorn il bein puril <strong>da</strong>ustral a Rumein <strong>en</strong> in m<strong>en</strong>aschi ecologic alternativ<br />
exemplaric. Il cerchel <strong>da</strong> ses amitgs, admiraturs e cumbattants ei <strong>da</strong>v<strong>en</strong>taus gronds e siu clom profetic<br />
ius lunsch viadora.
Malgrad il temperam<strong>en</strong>t cumbattiv <strong>da</strong> pader <strong>Flurin</strong>, siu spért <strong>da</strong> piunier eis el restaus il perschuadiu<br />
b<strong>en</strong>edictin che ha tras siu surrir ed humor adina era schau percorscher sia cumpon<strong>en</strong>ta humana. Aschia<br />
resta el <strong>en</strong> memoria ton a quels che han adrnirau sco a tals che han buc adina capiu el. Cun pader<br />
<strong>Flurin</strong> piar<strong>da</strong> la claustra <strong>da</strong> Mustér in grond, schegie buc adina sempel conv<strong>en</strong>tual, la Surselva<br />
romontscha in fegl zun attaschau e biars quel che veva la forza ed il dun profetic <strong>da</strong> sedustar per quei<br />
che cultura e cultira han sch<strong>en</strong>ghegiau a nus. Siu testam<strong>en</strong>t ei che quei vegni tgirau e duvrau per igl<br />
avantatg g<strong>en</strong>eral che munta ver progress a liunga vesta per il bi<strong>en</strong> <strong>da</strong> tuts.