01.05.2013 Views

da Dr. Giusep Capaul en pdf - Fundaziun Retoromana Pader Flurin ...

da Dr. Giusep Capaul en pdf - Fundaziun Retoromana Pader Flurin ...

da Dr. Giusep Capaul en pdf - Fundaziun Retoromana Pader Flurin ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>Pader</strong> <strong>Flurin</strong> Maiss<strong>en</strong> - il cumbattant e piunier ei buca pli<br />

DA DR. GIUSEP CAPAUL<br />

(anr) Son<strong>da</strong> sontga avonmiezdi sederasa la nova che <strong>Pader</strong> <strong>Flurin</strong> Maiss<strong>en</strong>, il s<strong>en</strong>ior <strong>da</strong>lla<br />

congregaziun b<strong>en</strong>edictina svizra, seigi morts cun prest 93 onns <strong>en</strong> claustra a Mustér. Ins<br />

veva udiu ils <strong>da</strong>vos dis che sias forzas mondi<strong>en</strong> <strong>da</strong> r<strong>en</strong>diu cun ried. Cunquei ch'ils z<strong>en</strong>ns<br />

cuschevan il di <strong>da</strong> sia mort, han ins intervegniu <strong>da</strong> sia spartgi<strong>da</strong> tras ils mediums. Vigelgia<br />

<strong>da</strong> Pastgas ha pader <strong>Flurin</strong> bandunau nus per adina. Oz, mardis Pastgas, vegnan sus<br />

restonzas terrestr sur<strong>da</strong><strong>da</strong>s alla tiara b<strong>en</strong>edi<strong>da</strong> sin il santeri claustral. Bunamein in<br />

tsch<strong>en</strong>taner ha sia veta zun activa cuzzau, mu<strong>en</strong>tond bia e laschond anavos fermas<br />

passi<strong>da</strong>s.<br />

<strong>Pader</strong> <strong>Flurin</strong> Maiss<strong>en</strong> - cul num Fidel - ei naschius ils 22 d'avrel 1906 sco burgheis <strong>da</strong> Sumvitg a Glion <strong>en</strong><br />

ina gron<strong>da</strong> faniiglia. Il gimnasi ha el frequ<strong>en</strong>tau a Mustér e concludiu cun la matura ad Engelberg.<br />

Su<strong>en</strong>ter frequ<strong>en</strong>ta el in onn lecziuns filosoficas alla Universicad <strong>da</strong> Friburg ed <strong>en</strong>tra lu <strong>en</strong> claustra a<br />

Mustér. 1929 fa el profess cul num <strong>Flurin</strong>, t<strong>en</strong>or il secund patrun <strong>da</strong>lla diocesa <strong>da</strong> Cuera. 1933 vegn<br />

pader <strong>Flurin</strong> ordinaus spiritual ed ha primizia. Il tal<strong>en</strong>tau conv<strong>en</strong>tual <strong>da</strong>t maneivel <strong>da</strong>mogn ad in tschuat<br />

lavur adossa<strong>da</strong>. El instruescha franzos alla scola claustrala, romontsch als novizs, diregia la musica<br />

stud<strong>en</strong>tica, ei preses <strong>da</strong>lla congregaziun mariana ed ha quitau dils hosps. 1934-36 studegia el sci<strong>en</strong>zias,<br />

naturalas a Friburg e seprepara aschia sco magister <strong>da</strong> fisica, matematica, geografia e mineralogia.<br />

D<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> eis el staus zacons onns il responsabel per la cuschina. El ha era dirigiu in temps il chor<br />

claustral. Ses studis ha el concludiu 1944 cun ina dissertaziun <strong>da</strong>vart «Fuorns e cavacristallas <strong>en</strong><br />

Surselva», in'ovra ch'ha mant<strong>en</strong>iu il caracter <strong>da</strong> stan<strong>da</strong>rd.<br />

<strong>Pader</strong> <strong>Flurin</strong> era in magister «sui g<strong>en</strong>eris», <strong>da</strong> tut atgna ed unica tempra. Sia stanza <strong>da</strong> fisica eri in ver<br />

cabinet <strong>da</strong> curiositads, ina combra per <strong>da</strong> tuttas sorts experim<strong>en</strong>ts sco era in forum per discutar <strong>da</strong>vart<br />

<strong>da</strong>mon<strong>da</strong>s las pli multifaras. Per numerus <strong>da</strong> ses stud<strong>en</strong>ts fuva ella ina fontauna d'ideas e sia instrucziun<br />

ina vera oasa alternativa el far e trafficar tradiziunal d'ina scola claustrala. Aschia eis el s'imprimius ella<br />

memoria <strong>da</strong> g<strong>en</strong>eraziuns ch'el ha instruiu toch<strong>en</strong> 1981.<br />

Il perschuadiu Romontsch sursilvan<br />

Lungatg e cultura romontschaein i sia veta ora a pader <strong>Flurin</strong>fetg a cor. El ei staus 1941 d<strong>en</strong>terils<br />

iniziants <strong>da</strong> «La Talina» -quella revista <strong>da</strong>lla Romania «pergiuv<strong>en</strong> e vegl che leva s'exercitar esemadirar<br />

el scriver» - ch'el ha eraredigiu plirs onns. 1969 ha elconfun<strong>da</strong>u igi Institut per studis retoromontschs a<br />

Rumein. Da quel ei sorti<strong>da</strong> 1982 la Fun<strong>da</strong>ziun <strong>Retoromana</strong> pader Placi a Spescha a Laax. Quella<br />

instituziun - per tgirar e derasar il romontsch sursilvan e sia cultura - ha el promoviu sco presid<strong>en</strong>t,<br />

scolast ed animatur. Cura ch'el era <strong>da</strong>ll'opiniun ch'il romontsch sursilvan fuvi <strong>en</strong> prighel tras certas<br />

novaziuns e refuormas, ha el adina puspei alzau e mussau il det, admon<strong>en</strong>d e re<strong>da</strong>mond toch<strong>en</strong> sisum<br />

per ils dretgs <strong>da</strong> sia minoritad linguistica. Quei succedeva <strong>en</strong> in lungatg direct e nunfrisau.<br />

Igl ecolog profetic<br />

1965 ha pader <strong>Flurin</strong> surpriu l'administraziun dil b<strong>en</strong>efeci claustral a Rumein <strong>en</strong> Lumnezia. Cheu ei in<br />

camp resch niev sesaviarts. Sper sia incarica per propi <strong>da</strong> b<strong>en</strong>eficiat - ch'el ademplescha toch<strong>en</strong> avon in<br />

onn - ha el <strong>en</strong>tschiet a s'occupar e sviluppar alternativas <strong>en</strong>ergeticas - sco biogas ed <strong>en</strong>ergia solara.<br />

Quell'activitad ei sorti<strong>da</strong> <strong>da</strong> siu profund quitau per la creaziun divina periclita<strong>da</strong> <strong>da</strong>ll'explotaziun ed abus<br />

tras il patertgar ed agir utilitaristic e consumistic dil carstgaun modern Da quella perspectiva ei cra<br />

seresulta<strong>da</strong> la giustificaziun per siu <strong>en</strong>dinau cumbat <strong>da</strong> mant<strong>en</strong>er al Rein suffici<strong>en</strong>tamein aua restonta<br />

<strong>en</strong> connex cun l'erecziu'n <strong>da</strong> novas ovras hidraulicas <strong>en</strong> Surselva e siu clom «Salvei la Greina» per gie<br />

buca sfundrar quei plaun sut in lag articifial per gudignar electric.<br />

<strong>Pader</strong> <strong>Flurin</strong> ei <strong>da</strong>v<strong>en</strong>taus in perschuadiu def<strong>en</strong>sur <strong>da</strong>ll'ecologia e tschercau part<strong>en</strong>ari naziunal ed<br />

internaziunal dils mieds <strong>da</strong> massa per motivar e pres<strong>en</strong>tar ses postulats concern<strong>en</strong>ts. Surlunder ha il<br />

«<strong>Pader</strong> verd» referiu, scret bia e sez redigiu «fegl sgulonts» tras avertir consequ<strong>en</strong>tamein ed<br />

insist<strong>en</strong>tamein <strong>da</strong> surfar cun trer a nez las <strong>en</strong>ergias'. El sez ei staus consequ<strong>en</strong>ts. Encunter ina detga<br />

opposiziun ha el mi<strong>da</strong>u <strong>en</strong>tuorn il bein puril <strong>da</strong>ustral a Rumein <strong>en</strong> in m<strong>en</strong>aschi ecologic alternativ<br />

exemplaric. Il cerchel <strong>da</strong> ses amitgs, admiraturs e cumbattants ei <strong>da</strong>v<strong>en</strong>taus gronds e siu clom profetic<br />

ius lunsch viadora.


Malgrad il temperam<strong>en</strong>t cumbattiv <strong>da</strong> pader <strong>Flurin</strong>, siu spért <strong>da</strong> piunier eis el restaus il perschuadiu<br />

b<strong>en</strong>edictin che ha tras siu surrir ed humor adina era schau percorscher sia cumpon<strong>en</strong>ta humana. Aschia<br />

resta el <strong>en</strong> memoria ton a quels che han adrnirau sco a tals che han buc adina capiu el. Cun pader<br />

<strong>Flurin</strong> piar<strong>da</strong> la claustra <strong>da</strong> Mustér in grond, schegie buc adina sempel conv<strong>en</strong>tual, la Surselva<br />

romontscha in fegl zun attaschau e biars quel che veva la forza ed il dun profetic <strong>da</strong> sedustar per quei<br />

che cultura e cultira han sch<strong>en</strong>ghegiau a nus. Siu testam<strong>en</strong>t ei che quei vegni tgirau e duvrau per igl<br />

avantatg g<strong>en</strong>eral che munta ver progress a liunga vesta per il bi<strong>en</strong> <strong>da</strong> tuts.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!