Qershor 2009 - Gazeta rrenjet

∑ 

Per scoprire le radici 

dell’albero genealogico 

bisogna 

essere muniti di conoscenza 

e coraggio, cose che a noi 

albanesi non mancano. 

«Le stelle non si vergognano 

di sembrare lucciole, ma 

anche le lucciole si onorano 

di sembrare stelle». 

∑ 

. Anno 7 

. numero 3 

. Giugno 2009 

Iliret populli me i vjeter 

ne Ballkan 

Dëshmia e prof Ibrahim Kelmendi bërë publike në vitin 1950 

Ka qenë viti 1950 kur prof Ibrahim Kelmendi ka 

shpalosur idetë e tij, ndërkohë ka hedhur teza të 

guximshme për prejardhjen e shqiptarëve. Duke 

shfletuar gazetën Flamuri që botohej ne Romë gjejmë 

një seri shkrimesh të prof Kelmendit që kanë gjuhën, 

mendjen dhe vlerësimin e tij për gjenezën e kombit më 

të hershëm në Europë. Nuk janë thjeshtë citime, por 

një analizë sintezë me fakte e dokumente që sillen të 

reja. Në këtë gjurmë 50 vite me vonesë shumë studiues 

shqiptarë po sjellin atë çka prof I. Kelmendi dhe të tjerë 

i kanë bërë të njohura, por që nuk janë njohur brenda 

kufijve të Shqipërisë për me të vetmin shkak thelbësor, 

regjimi. 

Populli më i vjetër i Ballkanit pa dyshim është populli 

shqiptar, i cili në kohërat e vjetra prej Adriatikut 

deri në Danub, tue përfshi edhe Ungarinë Perëndimore 

shprehet prof Kelmendi. Të parët e tij quheshin ilirë. 

Këta qenë ndër arianët më të parë që patën ardhë në 

Europë. Vendi i tyre quhej Iliri. Për Ilirët prof Kelmendi 

ka bërë të njohur teza të autorëve të antikitetit. Për 

ardhjen e tyre nuk ekziston ndonjë datë e saktë, çohet 

deri në shekullin XX përpara Krishti. Prof Kelmendi 

merr dhe citon Herodotin. Që i quan barbarë dhe thotë 

se u ngjanin thrakasvet. Të këtij mendimi kanë qenë 

edhe shkrimtarë të moçëm grekë. 

Pamja fizike: Prof Kelmendi reshton këto tipare: 

Ilirët kishin trup të gjatë, muskulaturë të vogël, inteli- 

James Belushi: Për mua është me të vërtetë emocionuese. 

Në vendlindjen time unë jam rritur 

në një komunitet shqiptar. Të jesh një shtetas, 

qytetar i Shqipërisë, (plotëson) mbush përfundimisht 

jetën time, që nga fillimi, gjyshi, babai im, gjyshja 

dhe tani që kthehem. Është fund i një cikli, përmbyshja 

e një cikli për mua. Jam krenar për Shqipërinë 

dhe për të gjitha arritjet që ka bërë, për atë që më ka 

dhënë mua dhe familjes time, mendoj se është me të 

vërtetë fantastike.”Por, sikundër shumë shqiptare të 

diasporës që u lindën përtej kufijve shqiptare, edhe 

James Belushi, vëllai i vogël i këngëtarit të bluzit 

amerikan Xhon Belushi, përgjatë vizitave të tij ka vërejtur 

ndryshimet. 

Sa herë që vij në Shqipëri jam i impresionuar nga 

progresi që po ndodh në vend jo vetëm në anën fizike 

por edhe në atë emocionale. Njerëzit duket të jenë gjithmonë 

e më shumë optimistë, të emocionuar, ata hedhin 

hapa të sigurt përpara, qytetet duken shumë të bukura 

dhe progresi i biznesit vazhdon të rritet. Është ndryshe. 

Pjesa tjetër e botës po vuan një rënie e ekonomisë, dhe 

Shqipëria duket se qëndron ende e fortë, qëndron lart, 

kështu që është një kënaqësi të shohësh këtë.”Jo vetëm 

dashuria për origjinën, tashmë edhe projektet për të 

ardhmen do ta sjellin shpesh e më shpesh në vendin e 

të parëve. Kompania me të cilën unë po bashkëpunoj 

tani është Balkan Resources. 

Është një kompani që punon në miniera. Jam shumë 

i lumtur të bëj biznes këtu sepse besoj se të bësh 

biznes në Shqipëri është fitimprurëse, është e mirë për 

ekonominë dhe është mirë për njerëzit në Shqipëri që 

të punësohen. Tani punoj edhe me Eagle Mobile, që më 

kthen sërish në Shqipëri. Eagle Mobile është pjesë e një 

komuniteti të madh, me përgjegjësi të madhe, dhe ka 

dhuruar fonde për fëmijët jetimë, në arsimin dhe edukimin 

e tyre. Disa nga këta jetimë kanë vuajtur humbjen 

e nënës e të babait. Ata kanë nevojë, kanë nevojë që t’i 

drejtojmë. Kështu që gjithçka që unë bëj këtu, duhet 

dhe do të ketë qëllimin që unë të jap ndihmën time, me 

aq pak sa kam mundësi. 

. Mensile di attualità e cultura italo-albanese . 

Direttore editoriale: Hasan Aliaj 

gjencë të qartë, energjikë dhe luftëtarë shumë të mirë. 

Flokët dhe sytë e zij. 

Paganizmi: Besojshin në shumë perëndi: Medaurus, 

Binaus, Latra, Seutona etj 

Pozita shoqërore dhe politike e gruas: Prof Kelmendi 

jep një të dhënë të rëndësishme që pak njihet 

dhe është bere objekt. Gruaja në shoqënin ilirvet gëzonte 

konsideratë të mirë. Ushtronte edhe pushtet politik 

dhe në mes të sundimtarëve të Ilirisë gjejmë edhe 

mbretëresha. Sikurse tek indoevropianët e tjerë edhe 

këta në altarin e perëndisë sakrifikofshin. Jetonin ma 

shumë prej gjuetisë. 

Raca: Të të njëjtit gjak e gjuhe ishin edhe epirotët. 

Stabroni thotë se Ilirët, Epirotët dhe Maqedonasi flitnin 

një gjuhë. Shumë shkrimtarë modernë thonë se kultura 

greke ndër maqedonasit ka qenë e sipërfaqshme. Pra 

shprehet Kelmendi, nënshtetasit dhe luftëtarët e Filipit, 

dhe të Aleksandrit që mbritën në Hindi dhe ndër piramidat, 

flitshin gjuhën nane të shqipes sw sotme. 

Fiset ilire: Ilirët kanë qën të ndarë në fise: Ardianët, 

Laebetët, Liburnët, Autoariatet, Dalmatët, 

Dradhanët, Venetët si dhe mesapët dhe japuget që ba- 

Përmbushje e një cikli, 

kthim në rrënjët e të parëve 

Kështu e quan Xhejms Belushi aktin e marrjes së nënshtetësisë shqiptare, 

që e bën atë një shqiptar të vërtetë, tashmë me të gjitha të drejtat, në një 

rrëfim ekskluziv për Tv Klan 

Çdo të thotë për të të jetë imazh i një kompanie si 

Eagle? 

Unë jam një aktor, dhe më kanë punësuar për të 

bërë reklamat për të qeshur dhe simpatike dhe më pëlqen 

shumë kjo. Mendoj se janë shumë të zgjuar. Mendoj 

se Eagle Mobile është një kompani e përgjegjshme, 

ofrojnë shërbim cilësor me një çmim të arsyeshëm, dhe 

më pëlqen të jem pjesë e një kompanie që ka vlera të 

mëdha. Dhe kjo kompani ka vlera të mëdha. 

A keni ndonjë mesazh për artistët shqiptarë? 

Gjatë xhrimit të kësaj reklame kemi punuar me 

shumë artistë shqiptarë. Ata janë të gjithë shumë të 

mirë, shumë të talentuar. I vetmi mesazh që do të jepja 

është të punojnë sa më shumë që të munden sepse sa 

më shumë të punosh aq më professional, i mirë bëhesh. 

Po xhirohen më shumë reklama, më shumë filma, po 

përjetojnë gjithmonë e më shumë, dhe me punën e tyre 

mund të kenë një impakt, influencë shumë të madhe në 

shoqërinë tonë.”Ai do të bëjë realitet edhe një ëndërr, 

të kthejë në jetë shtëpinë e Belushëve, në Teza. Ah, po. 

Në Teza. Është një fshat i vogël shumë i bukur, me mal, 

lumë. Është i mrekullueshëm. 

Eshtë mistik. Dhe do të doja që të rindërtoja 

shtëpinë ku kanë jetuar Belushët. Është shumë e komplikuar, 

por është një ëndërr e imja. Por ka qenë gjithmonë 

ëndrra ime të bëhem shqiptar, dhe ja ku jam.”Por 

jo vetëm kaq, pasi Xhejms Belushi do të këndojë e bëjë 

shou për të gjithë falas, në Sheshin Nënë Tereza, në një 

koncert Live, që do të transmetohet direkt në Klan. Dua 

të them gjithashtu se këtë të diel, në orën 8 në Sheshin 

Nënë Tereza unë do të performoj muzike live me një 

grup shqiptar. Dhe jam shumë i emocionuar për këtë. 

Do të kënaqemi, kështu që shpresoj ta shikoni. Do të 

këndojmë e kërcejmë kështu që do të kalojmë bukur. 

“Dhe jam shumë i lumtur të mësoj se TV klan po jep 

filmin “Jeta sipas Xhimit. Punova në atë shou për 8 vite 

në SHBA me 182 episode dhe jam shumë krenar për 

punën, jam krenar që po transmetohet në Shqipëri. Në 

disa episode luajnë dhe fëmijët e mi, kështu që nëse e 

shihni do të arrini të gjeni se kush janë të mitë. 

nga Gezim Llojdia Valona 

Correva l’anno 1950 quando il professore Ibrahim 

Kelmendi espose le sue idee, mentre presentava 

coraggiose tesi sulla provenienza degli albanesi. 

Sfogliando il giornale La bandiera, pubblicato a Roma, 

troviamo una serie di articoli del professor Kelmendi 

che riportano il linguaggio, la mente e le sue valutazioni 

sulla genesi della più antica nazione in Europa. Non si 

tratta solo di citazioni, ma di un’analisi sintetica accompagnata 

da fatti e documenti nuovi. Su questi passi 

cinquant’anni più tardi molti studiosi albanesi stanno 

riportando ciò che è già stato reso pubblico dal professor 

Kelmendi e da altri esponenti, ma che non ha 

avuto eco all’interno dei confini albanesi per un unico 

fondamentale motivo, il regime. Il più antico popolo dei 

Balcani è senza dubbio il popolo albanese, che nei tempi 

antichi si estendeva dall’Adriatico fino al Danubio, 

compreso l’Ungheria Occidentale, sostiene il professor 

Kelmendi. I suoi avi venivano chiamati Illiri. Erano tra 

i primi ariani arrivati in Europa. Il loro paese era conosciuto 

come Illiria. Sugli Illiri il professor Kelmendi ha 

esposto le tesi degli autori dell’antichità. 

Sul loro arrivo non esistono date certe, risalgono 

fino al XX° secolo a. C.. Il professor Kelmendi cita Erodoto, 

che li chiama barbari e sostiene che assomiglino 

ai traci. Della stessa opinione erano anche gli antichi 

James Belushi: “È davvero emozionante per me. 

Nel mio paese natale sono cresciuto in una comunità 

albanese. Essere un cittadino, un cittadino 

albanese (aggiunge), completa definitivamente la mia 

vita, fin dall’inizio, il nonno, mio padre, la nonna anche 

adesso che torno. È la fine di un ciclo, il compimento di 

un ciclo per me. Sono orgoglioso dell’Albania e di tutti 

gli obiettivi da lei raggiunti, per quel che ha dato a me e 

alla mia famiglia, penso che sia davvero fantastica”. 

Ma, come molti altri albanesi della diaspora nati 

fuori dai confini albanesi, anche James Belushi, fratello 

minore del cantante blues John Belushi, durante le sue 

visite ha notato i cambiamenti. “Ogni volta che torno in 

Albania resto impressionato dal progresso in atto nel 

paese non solo dal punto di vista fisico ma anche da 

quello emotivo. Le persone sembrano essere sempre più 

ottimiste, emozionate, fanno dei sicuri passi in avanti, 

le città sembrano molto belle e il progresso del commercio 

continua ad accentuarsi. È diversa. L’altra parte 

del mondo sta subendo un crollo dell’economia, mentre 

l’Albania sembra rimanere ancora forte, persiste in alto, 

perciò è un piacere verificare questo”. 

Non solo l’amore per le origini, ormai anche i progetti 

per il futuro lo porteranno sempre più frequentemente 

nel paese degli avi. “La compagnia con cui 

sto collaborando adesso è la Balkan Resources. È una 

compagnia che si occupa di miniere. Sono molto felice 

di occuparmi qui di commercio perché penso che il 

business in Albania sia proficuo, rappresenta un bene 

per l’economia ed è un bene per il tasso di occupazione 

in Albania. Ora lavoro anche con Eagle Mobile, che 

mi riporta di nuovo in Albania. Eagle Mobile è parte 

di un’ampia comunità dalle grandi responsabilità e ha 

stanziato fondi per i bambini rimasti orfani, per la loro 

educazione e la loro preparazione scolastica. Alcuni di 

questi orfani hanno subito la morte di entrambi i genitori. 

Sono bisognosi, necessitano di una guida. In questo 

modo tutto quello che io faccio qui, deve avere e avrà 

l’obiettivo di dare il mio contributo, per quanto è nelle 

mie possibilità”. 

∑ 

Te zbuloshe rrenjet 

e trungut gjinetik 

patjeter duhet te 

jesh i paisur me dituri e kurajo, 

te cilat ne shqiptareve 

nuk na mungojne. 

«Yjet nuk e kane per turp te 

duken si xixellonja,por dhe 

xixellonjat e kane per nder 

te duken si yjet». 

∑ 

. Distribuzione gratuita in: 

Albania, Australia, 

Belgio, Canada, Germania, 

Grecia, Francia, Italia, 

Stati Uniti e Svizzera 

Gli Illiri, il più antico 

popolo dei Balcani 

La testimonianza del professore Ibrahim Kelmendi resa pubblica nel 1950 

scrittori greci. 

L’aspetto fisico: Il professor Kelmendi delinea 

questi tratti: Gli Illiri erano alti, avevano una scarsa 

muscolatura, una chiara intelligenza, erano energici e 

degli ottimi guerrieri. I capelli e gli occhi erano neri. 

Il battesimo: Credevano in molte divinità: Medaurus, 

Binaus, Latra, Seutona ecc. 

La posizione sociale e politica della donna: Il 

professor Kelmendi da un dato interessante da pochi 

conosciuto e trattato. Nella società illirica era riservata 

alla donna un’alta considerazione. Esercitava anche il 

potere politico e tra i regnanti d’Albania possiamo trovare 

delle regine. Come tra gli altri indoeuropei, anche 

questi sull’altare delle divinità offrivano dei sacrifici. 

Vivevano per di più di caccia. 

La razza: Dello stesso sangue e lingua erano anche 

gli epiroti. Strabone dice che gli Illiri, gli Epirioti e i Macedoni 

parlavano la stessa lingua. Molti scrittori moderni 

sostengono che la cultura greca tra i macedoni era superficiale. 

Perciò, dichiara Kelmendi, i cittadini e i guerrieri 

di Filippo e di Alessandro giunti in India e tra le piramidi, 

parlavano la lingua madre dell’odierno albanese. 

Le tribù illiriche: Gli Illiri erano suddivisi in tribù: 

gli Ardiani, i Labeati, i Liburni, gli Autariati, i Dalmati, 

segue a pagina 2 segue a pagina 2 

Compimento di un ciclo, il 

ritorno alle radici degli avi 

Così chiama James Belushi l’atto del conferimento della cittadinanza albanese, 

che lo rende un vero albanese, ormai con tutti i diritti 

Cosa significa per lei essere l’immagine di una 

compagnia come la Eagle? 

Io sono un attore, mi hanno assunto per fare delle 

pubblicità divertenti e simpatiche e questo mi piace 

molto. Penso che siano molto intelligenti. Credo che la 

Eagle Mobile sia una compagnia responsabile che offre 

un servizio di qualità con un prezzo ragionevole e mi 

piace far parte di una compagnia dai grandi valori. E 

questa compagnia ha grandi valori. 

Ha qualche messaggio per gli artisti albanesi? 

Durante la ripresa di questa pubblicità abbiamo lavorato 

con molti artisti albanesi. Sono tutti molto validi, 

pieni di talento. L’unico messaggio che trasmetterei è 

quello di lavorare il più possibile, perché più si lavora 

è maggiore è la professionalità, la qualità. Si stanno girando 

più pubblicità, più film, stanno vivendo sempre 

più esperienze e con il loro lavoro possono avere un impatto, 

un’influenza molto grande nella nostra società”. 

James realizzerà un altro sogno, riportare in vita la 

casa dei Belushi, a Teza. “Ah, sì. A Teza. È una piccola 

frazione molto bella, circondata dalle montagne, da un 

fiume. È meravigliosa. È mistica. E mi piacerebbe poter 

ricostruire la casa dove hanno vissuto i Belushi. È 

molto complicato ma è il mio sogno. Ma è sempre stato 

il mio sogno diventare albanese ed ecco dove sono”. 

Ma non si ferma qui, James Belushi canterà e farà uno 

show gratis aperto a tutti, in Piazza Madre Teresa, in un 

concerto live che verrà trasmesso in diretta da Klan. 

“Desidero dire anche che questa domenica, alle ore 

20 in piazza Madre Teresa ci sarà una mia performance 

di musica live con un gruppo albanese. E mi sento molto 

emozionato per questo. Ci divertiremo, per cui spero 

che possiate vederlo. Canteremo e balleremo perciò sarà 

piacevole. E sono molto felice di sapere che TV Klan 

sta trasmettendo la serie “La vita secondo Jim”. Ho lavorato 

in quello show per otto anni negli USA girando 

182 episodi e sono molto orgoglioso del lavoro svolto, 

sono orgoglioso della sua trasmissione in Albania. In 

alcuni episodi recitano anche i miei figli, così se lo seguirete 

riuscirete a indovinare quali sono.

Liburna kerkon historine 

ne gjirin e vlores 

Një ekspeditë e përbashkët italo-shqiptare ka 

filluar punën në Gjiun e Vlores Orikumi është 

një baze e mirë për të eksploruar gadishullin e 

Karaburunit i cili mbyll nga krahu perëndimor gjirin 

e Vlorës. Gadishulli i Karaburunit është me i madhi i 

bregdetit shqiptar me gjatësi 16 km dhe gjerësi maksimale 

4,5 km. Bregu perëndimor i Karaburunit është 

spektakolar me gjire dhe plazhe të vogla e të izoluara, 

me ujëra të thella dhe shumë të pastër. Në veri të gadishullit 

gjendet shpella detare e Haxhi Alisë (lundërtar 

ulqinak i shek. XVII). Kjo është shpella më e madhe 

detare e Shqipërisë. Plazhet kryesore të Karaburunit 

janë ato të Dafinës dhe Grames. 

Këto janë plazhe të izoluara të cilat mund të arrihen 

vetëm me rrugë detare. Pranë plazhit të Grames gjendet 

shpella e Skllevërve, e cila në kohën antike shfrytëzohej 

për nxjerrjen e gurit nga ana e skllevërve. Në faqet 

e plazhit të Grames shfaqen gjithashtu mbishkrime antike, 

të cilat mendohet se janë shkruar nga lundërtarët e 

ndryshëm që kane kaluar aty. Ekspedita do të fokusohet 

kryesisht në zonën nënujore të Gjiut, ku fshihet një pjesë 

e historisë së lashtë. Drejtori i parqeve arkeologjike 

Amantia-Orik, u shpreh për se “ideja për të filluar këtë 

ekspeditë, u hodh gjatë një vizite që zhvilloi ditët e fundit 

në këtë park, një ekspeditë e drejtuar nga Adrian 

Anastasi, drejtor i arkeologjisë nënujore Durrës dhe 

Xhulian Volpe, rektor i Universitetit të Foxhias (Itali), 

të cilët realizuan një rikonjicion të sitit arkeologjik 

Orik, në kuadrin e projektit “Liburnia”, që ka nisur të 

zbatohet në bregdetin jugor të Shqipërisë”. 

“Liburna” ose arkeologjia shqiptare e nënujit, është 

një projekt kombëtar, i cili është përfshirë në marrëveshjet 

2007-2010 me qeverinë italiane. Ai ka si objektiv 

studimin e bregdetit shqiptar dhe ndërtimin e hartës arkeologjike 

të tij. Pjesë e punës së projektit është edhe 

një kërkim i realizuar para pak javësh në zonën nënujore 

të Porto Palermos, ku u zbuluan objekte qeramike të 

shekullit IV dhe u realizua zonifikimi i plotë i kësaj pjese 

të bregdetit”,. Sipas tij, një nga fazat më interesante të 

projektit, është eksplorimi i Gjirit të Vlorës dhe Treportit, 

ku puna do të përqendrohet në zonën nënujore të tij. 

Projekti ka si objektiv studimin e bregdetit shqiptar 

dhe ndërtimin e hartës arkeologjike të tij. Pjesë e punës 

nojshin në pjesën e jugut të gadishullit italian. Përveç 

këtyre kishte edhe fise të tjera. Ky fenomen shpjegohet 

vetëm me përbamjen dhe natyrën e vendit ku banonin. 

Dëshmi e ilirëve në tempullin e Delphit: Prof Kelmendi 

sjell një të dhënë të Herododtit. Herodoti thote se 

atat patën mesue edhe tempullin e Delphit. Prezencën 

e shqiptarëve në rranxe të Akropolit të Athinës(Plaka 

lagjja ma e vjetër e këtij qyteti) e çojnë në kohna shumë 

të vjetra dhe mbështesin në një varg të Thuqidhidhit ku 

ban fjalë për një popullatë barbare me rranjet t’Akropolit 

ku ende sot ndigjohet një shqipe e gjymtueme. 

Bërthama e shtetit ilir: Bërthama më serioze e 

njei shteti Ilirian qe fisi i Ardianvet. Me autariatet, Labeatet, 

Liburnet, e fise të tjera, krijuan nji shtet, i cili 

në shekullin e IV pr Kr, u ba shtet glorioz.. 

Kryeqyteti i këtij shteti u bë Shkodra. Për tu 

mbrojtur nga keltët, qysh në fillim të shekullit të IV pr. 

Kr, rreth bërthamës së përmendun u mbështuallën të 

gjithë fiset që prej Trieste e deri në Arte dhe kështu u 

kijua mbretnija ma e madhe e Ilirvet nden Mbretin Bardhyl. 

Mos ta harrojmë se ka historianë që jetën shtetnore 

të Ilirvet e çojnë qysh ne shekullin XII, pr. Kr. Më 

385 Bardhyli mundi mbretin Amintas të Maqedhonisë, 

ia pushtoi pjesët perëndimore të shtetit dhe detyroi të 

paguante haraç. Filipi i II e mundi Bardhylin dhe i pushtoi 

të gjitha krahinat deri në Ohër tue i aneksue në 

shtetin e vet. Mbas vdekjes së e Bardhylit, shumë fise u 

tërhoqën në jetën lokale dhe kështu filloi bjerrja fatale 

e Ilirvet. 

Dardanët: Koncepti që ka dhënë për këtë fis prof 

I. Kelmendi. ”Ndër fiset e Ilirvet, ma i madhi qe fisi i 

Dardhanevet. Vendi i tyre ishte Kosova e sodme deri në 

Nish dhe në Jug, në Vardarin e Sipërm deri në afrësinat 

e Manastirit. Kryeqyteti i Dardhanis ishte Shkupi i cili 

quhej atehere Skupi(Scupi). Vehej në dukje bukuria e 

gravet të tyre. Edhe sot ka mbete në Kosovë e në vende 

të tjera, kur duen të ekzaltojnë bukurinë e ndoji femre 

thonë: ”Qenka si Dardhane”. 

Jo rallë e ndien njeriu ketë krahasim në raste të 

tilla në Greqi, ku sigurisht ka mbete qysh prej kohnavet 

të lashta. 

Luftëtarë: Dardhanet përmenden si luftëtarë të 

mirë dhe rezistenca e tyre kundër maqedhonasvet e romakvet 

asht e ndigjueme. 

Detarë të zotë: Ilirët kanë qenë të zotet edhe si 

detar. Tregtia e grekvet në Adriatik pësonte dëme të 

mëdha nga kusarët etyre. Për të siguruar tregëtinë, 

grekët e ftuan Romën për ta qetësue Adriatikun nga 

iliret. 

Luftërat me Romen: Në vjetin 228 pr Kr u pa 

zbarkimi i parë i romakvet në Iliri, që sundohej asi kohe 

në pjesë të madhe prej mbertëreshës Teuta. Lutfa 

nuk përfundoi me nji a dy beteja, por zgjati ma shumë 

së projektit është edhe një kërkim i realizuar para pak 

javësh në zonën nënujore të Porto Palermos, ku u zbuluan 

objekte qeramike të shekullit IV dhe u realizua 

zonifikimi i plotë i kësaj pjese të bregdetit. një nga fazat 

më interesante të projektit, është eksplorimi i Triportit, 

Vlorës, ku puna është përqendruar në zonën nënujore 

të tij. Vitin ekaluar nga eksplorimi i kësaj ekspedite u 

nxorren nga thelluesit e detit rreth 200 objekte te cilat u 

inventarizuan ne Muzeun historik arkeologjik te Vlores. 

Specialistet italian të cilët janë kryesisht pedagogë dhe 

studentë të Universitetit të Foxhia, kanë si synim eksplorimin 

e këtyre viseve nënujore të mbetura ne gjendje 

të ketill për qindra vjet. Nga ky eksplorim objektet 

katalogohen dhe i dorëzohen muzeut më të aferim të 

qytetit. Ekspedita e vitit të kaluar rezultoi e suksesshme 

për numrin e madh të objekteve nënujore që u zbuluan 

sidomos ato që i përkasin Treportit. Arkeologu Neritan 

Ceka thote se: Një qytet tjetër, prapë në Gjirin e Vlorës, 

më pak i njohur, por shumë i rëndësishëm, ishte dhe 

Triporti, i zbuluar nga Karl Paç në vitin 1904, një mur i 

çuditshëm që zgjatet nga kodra në drejtim të bregut. 

Ka ngjallur gjithmonë diskutime, pasi ishte një rrugë 

që lidhte qytetin e vogël në kodër me pjesën tjetër, duke 

menduar se ka patur një lagunë, apo mund të kishim një 

skelë. Gjatë gërmimeve të viteve ‘70 u sqarua se ishte 

një murr rrethues që jep idenë e një vendbanimi shumë 

të madh, një qytet të rëndësishëm. Gjiu i Vlores shquhet 

edhe për një veçanti të madhe. Per numrin e madh te anijeve 

të mbytura. Këtu gjenden anije të mbytura siç është 

anija Italiane “Po”, e fundosur ne vitin 1941 gjatë Luftës 

italo – greke. Por nje numër anijesh te tilla u eksploruan 

vitin shkuar nga njw grup italianësh specialistë të detit. 

Pritet që ekspedita e cila filloi zhytjen e saj ne Gjin e 

Vlorës të zere më rradhe shpellat të cilat gjenden ne kete 

zonë përgjatë bregdetit jugor. Keshtu per te dytin vit me 

rradhe ‘Liburna’ një projekt italo-shqiptar I ndërmarr nga 

Arkeologjia Nënujore Durrës me drejtues Adrian Anastasi 

dhe Prof Hoti dhe nga pala italiane Xhuliano Volpe, 

rektor i Universitet Foxhia –Itali. Grupi i zhytjes eshte 

instaluar për dy javë ne bregdetin e Radhimes dhe kryen 

zhytje paradite dhe ne pasdite .Interes do të shënojë dita 

e fundit kur do te kryhet dorëzimi i objekteve që ka mbajtur 

deti ne Gjin më të rendesishem të vendit. 

NStoriaM 

Una spedizione congiunta italo-albanese ha 

iniziato i lavori nella baia di Valona. Orikum 

rappresenta un’ottima base per poter esplorare 

la penisola di Karaburun, che delimita all’occidente 

la baia di Valona. La penisola di Karaburun è la più 

grande di tutta la costa albanese, con una lunghezza 

di 16 km e una larghezza massimale di 4,5 km. La riva 

occidentale di Karaburun è spettacolare con le sue baie 

e le piccole e isolate spiagge, dalle acque profonde e 

molto pulite. A nord della penisola si trova la caverna 

marina di Haxhi Alia (navigatore originario di Ulqin 

del XVII secolo). Rappresenta la caverna marina più 

grande d’Albania. Le spiagge principali di Karaburun 

sono quelle di Dafina e Gram. Sono delle spiagge isolate 

che possono essere raggiunte solo via mare. Vicino 

lla spiaggia di Gram si trova la caverna degli Schiavi, 

utilizzata nell’antichità per la raccolta delle pietre da 

parte degli schiavi. 

Sulle superfici della spiaggia di Gram è possibile 

vedere anche delle incisioni antiche, che si suppone 

siano state scritte dai diversi navigatori di passaggio lì. 

La spedizione si focalizzerà principalmente nella zona 

subacquea di Gjiu, dove si cela una parte della storia 

antica. Il direttore dei parchi archeologici Amantia- 

Orik ha dichiarato che “l’idea di intraprendere questa 

spedizione fu avanzata durante una visita durante i suoi 

ultimi giorni dalla spedizione guidata da Adrian Anastasi, 

il direttore dell’archeologia subacquea di Durazzo 

e Giuliano Volpe, rettore dell’Università di Foggia, che 

portarono alla realizzazione di una ricognizione del sito 

archeologico Orik, nel quadro del progetto “Liburnia”, 

in esecuzione lungo la costa meridionale dell’Albania”. 

“Liburnia”, oppure l’archeologia albanese subacquea, è 

un progetto nazionale incluso negli accordi 2007-2010 

con il governo italiano. Ha come obiettivo lo studio 

della costa albanese e la costruzione della sua mappa 

archeologica. 

Parte del lavoro di progettazione è la ricerca realizzata 

poche settimane fa nella zona subacquea di Porto 

Palermo, dove sono stati scoperti oggetti di ceramica 

del IV secolo ed è stata eseguita la piena zonificazione 

di questa parte della costa”. A suo avviso, una tra le 

fasi più interessanti del progetto è rappresentata dalle 

. Anno 3 . n. 4 . Ottobre 2005 . pagina 2 

Liburnia cerca la storia 

nella baia di Valona 

segue da pagina 1 segue da pagina 1 

se dy shekuj. Më 168 pr. Kr. konsulli romak Lucius 

Anicus kaloi si rrefe nëpër Iliri dhe pushtoi Shkodrën 

dhe në kalanë e saj zuni rob mbretin Gencius të cilin 

bashkë me të shoqen Etlevën dhe dy të bijtë e dërgoi 

në Romë, për të stolisur kthimin e tij trimfal. Mbas këtij 

suksesi Ilira u shpall provincë e Romes. Por në realitet 

lufta nuk pushoi aspak. Ilirët bëjshin vazhdimisht 

kryengritje. Sa pushonte a shtypej në njanën fishkullonte 

në tjetrën. Ma e njoftuna është kryengritja e kryesume 

prej Batos e cila qe përhap në krejt Ilirinë. Kjo 

lëvizje e mnerrsheme përmendet me emnin: “Bellum 

Batonianum (6-8 mb Kr. ). Luftërat me iliret, Romë i 

kanë kushtue shumë shtrenjtë si në njerëz ashtu edhe 

në material. As nji popull nuk i ka qëndrue fuqivet të 

saja aq sa i kanë rezistue Ilirët. Ma vonë kur në Ilir u 

stabilizua qetësia, ilirët i suallën Romë edhe shërbime 

të konsiderueshme. Lagjionet më të mira ajo i rekrutonte 

në Iliri dhe gjeneralët Ilirianë luftuan në Britani, 

Rhin, dhe në Eufrat. 

Nga katundarët Iliriane dualën edhe perandorë si: 

Claudius, Aurelian, Probus, Dioclecian, Maximian, 

Konstandini i madh. 

Zbulimet arkeologjike dëshmojnë: Për të mujte 

me formue një ide të qartë mbi qytetnimin e ilirvet nuk 

janë të bollshme dokumnetat e shkrueme. Por zbulimet 

arkeologjike në Bosnje. Dalmaci e Kroaci na apin 

prova binëse për qënien e një qytetërimi të naltë ndër 

ilirë. Për të kursyer fjalët po përmendim një pjesës nga 

enciclopedia Britanica”Në Bosnje, banesat e liqenit në 

Butmir, vorrezat e Jezerinës e të Glosinac si dhe vende 

të tjera kanë ruajte orendi prej guri dhe prej brini, 

zbukurime prej bronxi e prej hekuri, armë etj si dhe 

sende ma të vonshme prej argjendi, teneqeje, qelibari 

e madje edhe prej qelqi. Të gjitha këto na tregojnë periudhat 

e ndryshme të qytetërimit primitiv të Iliranvet 

qysh prej kohevet neolithike e këndej. Sidomos kulturat 

Hallstatt dhe La Tene paraqiten veçanërisht ma së miri 

Po të tilla zbulime janë bamun edhe në Dlamaci e në 

Kroaci- slavoni. 

Kristainizmi tek ilirët: Prof I. Kelmendi përmend 

faktin se ilirët ishin ndër të parët popuj në Evropë që 

erdhën ne kontakt me Kristanizmin. Në vitin 53 Shën 

Pavli predikoi Ungjillin ndër ilirët, ndërsa 4 vjet më 

vonë nxënësi i tij Titus. Ne shekullin e V-VI, Durrësi 

dhe Nikopoli u bën qendrat më të forta të kristianizmit 

në Iliri Mbas tyre vinte Shkodra, Tivari. Në kohën e 

Justinianit Shkupi u bë kryeqyteti moral dhe administrativ 

i krejt Ilirisë. 

Studimi i prof Ibrahim Kelmendit përvijohet me 

principatat dhe me tej për gjenzene tone dhe ardhjet 

sllave ne Ballkan me periudhat e mëvonshme që zënë 

vend në historinë e këtij kombi të hershëm sa vet kontinenti 

ynë. 

i Dardani, i Veneti come anche i Messapi e gli Japigi, 

situati nella parte meridionale della penisola italiana. 

Oltre a queste c’erano anche altre tribù. Il fenomeno 

può essere spiegato solo dalla composizione e dalla natura 

del paese in cui abitavano. 

Le testimonianze degli Illiri nel tempio di Delphi: 

Il professor Kelmendi riporta un’informazione di 

Erodoto. Erodoto sosteneva che si recassero anche 

presso il tempio di Delphi. La presenza di albanesi nel 

cuore dell’Acropoli di Atene (il quartiere più antico 

della città) risalgono a tempi remoti e trovano sostegno 

in un verso di Tucidide in cui si parla di un popolo 

barbaro alle radici di Acropoli dov’è ancora possibile 

ascoltare un albanese parziale. 

Il nucleo dello stato Illirico: Il più autoritario nucleo 

di uno stato Illirico apparteneva alla tribù degli 

Ardiani. Assieme agli Autariati, i Labeati, i Liburni e 

altre tribù formarono uno stato divenuto glorioso nel IV° 

secolo a. C.. Scutari fu eletta capitale. Per difendersi 

dai Celti, fin dall’inizio del IV° secolo a. C., intorno al 

nucleo sopra citato si raccolsero tutte le tribù da Trieste 

fino ad Arte e prese così vita il più grande regno degli 

Illiri sotto il re Bardhyl. Ci preme ricordare che alcuni 

storici fanno risalire la vita statale degli Illiri al XII° 

secolo a. C.. Nel 385 Bardhyl sconfisse il re Aminta III 

di Macedonia, invase la parte occidentale dello stato 

costringendolo a pagare pegno. Filippo II sconfisse Bardhyl 

occupando tutte le regioni fino ad Ohrid, annettendole 

al suo stato. Dopo la morte di Bardhyl, molte tribù 

si ritirarono a vita locale, segnando così l’inizio della 

fatale caduta degli Illiri. 

I Dardani: Sulla tribù il professor I. Kelmendi si è 

così espresso: “Tra le tribù degli Illiri, la più grande era 

quella dei Dardani. Il loro territorio era l’odierno Kosovo 

fino a Nis e al sud, l’alta Vardaria fino ai dintorni di 

Manastiri. La capitale della Dardania era Skopje, chiamata 

allora Scupi. Veniva messa in risalto la bellezza 

delle loro donne. Resiste ancora oggi l’uso in Kosovo e 

in alcuni altri paesi, di dire quando si vuole esaltare la 

bellezza di una donna “Sembra una Dardana”. Non di 

rado è possibile ascoltare un simile paragone in Grecia, 

un’eredità sicuramente dei tempi antichi. 

Guerrieri: I Dardani vengono nominati come ottimi 

guerrieri e la loro resistenza contro i macedoni e i 

romani è nota. 

Abili navigatori: Gli Illiri erano anche abili a navigare. 

Il commercio dei Greci nell’Adriatico subiva 

grandi danni per via dei loro briganti. Per rendere sicuro 

il commercio, i Greci invitarono Roma a liberare 

l’Adriatico dagli Illiri. 

Le guerre con Roma: Nel 228 a. C. ebbe luogo il 

primo sbarco dei Romani in Illiria, all’epoca dominata 

in gran parte dalla regina Teuta. La guerra non si con- 

esplorazioni della baia di Valona e di Treporto, dove 

il lavoro si concentrerà nella zona sottomarina. L’anno 

scorso come risultato dell’esplorazione di questa spedizione 

furono raccolti dai sommozzatori circa duecento 

oggetti, in seguito inventariati presso il Museo storico 

archeologico di Valona. Gli specialisti italiani, principalmente 

pedagoghi e studenti dell’Università di Foggia, 

hanno come obiettivo l’esplorazione di questi luoghi 

sottomarini fermi nello stesso stato da secoli. Dopo 

l’esplorazione gli oggetti vengono catalogati e consegnati 

al museo cittadino più vicino. La spedizione dell’anno 

scorso ebbe molto successo per via dell’alto numero 

di oggetti immersi negli abissi scoperti, in particolare 

quelli di Treporto. L’archeologo Neritan Ceka afferma 

che: Un’altra città, sempre nella baia di Valona, meno 

conosciuta ma di grande rilevanza è Treporto, scoperta 

da Karl Paç nel 1904, uno strano muro che si estende 

dalla collina in direzione della riva. Ha sempre nutrito 

discussioni, trattandosi di una via di collegamento tra la 

piccola città sulla collina e l’altra parte, pensando che 

avesse una laguna, oppure un porto. 

Durante gli scavi degli anni ‘70 fu chiaro che si 

trattasse di un muro di cinta che suggeriva l’idea di un 

grande luogo abitato, una città importante. La baia di 

Valona si distingue per un’altra particolarità: il grande 

numero di navi inabissate. Qui è possibile trovare navi 

affondate come la italiana “Po”, inabissata nel 1941 

durante la guerra italo - greca. Un grande numero di simili 

navi sono state esplorate l’anno scorso da un gruppo 

di italiani, specialisti del mare. Prossimamente si 

suppone che la spedizione, dopo aver iniziato le immersioni 

nella baia di Valona, visiti tutte le grotte situate 

sulla zona lungo la costa meridionale. In questo modo 

si realizzerà per il secondo anno di seguito “Liburna”, 

un progetto italo - albanese intrapreso dall’Archeologia 

Subacquea di Durazzo con a capo Adrian Anastasi e il 

professor Hoti e dalla rappresentanza italiana Giuliano 

Volpe, rettore dell’Università di Foggia. Il gruppo delle 

immersioni si è installato per due settimane sulla riva 

di Radhimi e prosegue le perlustrazioni due volte al 

giorno, mattina e pomeriggio. Sarà interessante l’ultimo 

giorno, quando ci sarà la consegna degli oggetti sottratti 

dal mare nella baia più importante del paese. 

Iliret populli me i vjeter ne Ballkan Gli Illiri, il più antico popolo dei Balcani 

cluse dopo una o due battaglie, ma si protrasse per più 

di due secoli. Nel 168 a. C. il console romano Lucius 

Anicus percorse come un fulmine l’Illiria e invase Scutari, 

facendo prigioniero nel suo castello il re Gentius, 

che fu poi inviato assieme alla consorte Etleva e i due 

figli a Roma, per arricchire maggiormente il suo trionfale 

ritorno. Dopo un simile successo l’Illiria fu dichiarata 

provincia di Roma. Ma in realtà la guerra non terminò. 

Gli Illiri si ribellavano continuamente. Appena l’insurrezione 

cessava o veniva spenta, riprendeva da un’altra 

parte. La più famosa è la rivolta guidata da Bato, estesa 

in tutta l’Illiria. Questo grande movimento è stato nominato 

“Bellum Batonianum (6-8 d-C. ). Le guerre con 

gli Illiri sono costate a Roma care in uomini così come 

in materiali. Nessun popolo si è mai opposto tanto alla 

sua forza quanto gli Illiri. Più tardi, quando la calma 

regnò sull’Illiria, gli illiri resero a Roma dei notevoli 

servigi. Le migliori legioni venivano reclutate in Illiria 

e i generali Illirici combatterono in Britannia, Rhin ed 

Eufrate. Dalle file dei contadini illirici giunsero anche 

degli imperatori come Claudius, Aurelianus, Probus, 

Diocletanius, Maximianus, Constantinus Maximus. 

Le scoperte archeologiche testimoniano: Perché 

sia possibile formare una chiara idea sulla civiltà degli 

illiri non sono abbondanti le fonti scritte. Ma le scoperte 

archeologiche in Bosnia, Dalmazia e Croazia forniscono 

delle prove convincenti sull’esistenza di un’alta civiltà 

tra gli illiri. Per risparmiare le parole ci avvaloriamo di 

una parte dell’enciclopedia Britannica: “In Bosnia, le 

abitazioni intorno al lago di Butmir, i cimiteri di Jezerina 

e di Glasinac così come altri luoghi hanno conservato 

degli oggetti di pietra e corno, degli ornamenti di 

bronzo e di ferro, armi ecc così come oggetti più recenti 

d’argento, di rame, d’ambra e addirittura di vetro. Tutto 

questo ci mostra i diversi periodi della civiltà primitiva 

degli Illiri dai tempi neolitici in poi. In particolare 

le culture Hallstatt e La Tene si presentano al meglio. 

Simili scoperte sono state fatte anche in Dalmazia, in 

Croazia e Slovenia... 

Il cristianesimo tra gli Illiri: Il professor I. Kelmendi 

ricorda che gli illiri erano tra i primi popoli in 

Europa entrati in contatto con il Cristianesimo. Nel 

53 San Paolo predicò il Vangelo tra gli Illiri, seguito 4 

anni più tardi dal suo allievo Titus. Nel V°-VI° secolo, 

Durrazzo e Nicopoli divennero i più forti centri del 

cristianesimo in Illiria. Seguivano Scutari e Tivari. Ai 

tempi di Giustiniano Skopje fu eletta capitale morale e 

amministrativa dell’intera Illiria. 

Gli studi del professor Ibrahim Kelmendi proseguono 

con i principati e più in là con la nostra genesi e gli 

arrivi slavi nei Balcani nei periodi successivi, il cui 

posto nella storia di questa antica nazione sarà grande 

quanto il nostro stesso continente.

pagina 3 . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . 

NCulturaM 

Anna – Shqiptarja Izraelite e Amerikes… 

Dy dite mbasi kishim mbërritur ne New York, 

“mecenia”- ja jone Ana Kohen dhe i shoqi, 

Markus, na ftuan për darke. Por, Fat Velaj, nuk 

mundi te vinte. Siç dukej, ishte me i lodhur nga unë, 

prej nderimit te orarit me Evropën dhe donte te flinte. 

Shkuam me makine, buze oqeanit. Këtu, është një 

shëtitore e bukur ku ne, na pëlqen te vijmë shpesh. 

Ka shume gjallëri si edhe restorante ku gatuhet mjaft 

mire – tha Ana. Dhe, ishte një vend vërtet tërheqës, 

ku dhjetëra restorante ruse ndiqnin njeri – tjetrin, te 

gjithë me pamje nga deti. Vij këtu, sepse kjo shëtitore, 

me kujton atë te Vlorës, ne Ujë te Ftohte – shtoi e 

ngashëryer Ana. Mbasi u ulem, shikuam menytë dhe 

pastaj, Ana porositi duke folur rusisht. E di rusishten 

ti? – e pyeta unë i habitur. Po, unë e kam studiuar ne 

shkolle, ne Vlore, dhe e mbaj mend mire. E, përveç kësaj, 

kam qene nxënëse e shkëlqyer dhe gjuhet e huaja 

me pëlqenin – tha ajo duke qeshur, pa e fshehur me te 

drejte krenarinë.. 

Nisem te shijonim, specialitetet dhe gjellrat ruse. 

Unë, si hyrje kisha marre ‘borsh’, një supe emrin e se 

cilës e mbaja mend qysh nga adoleshenca, atëherë kur 

kisha lexuar librin ‘Vegjëlia ime’ te Maksim Gorkit. 

Dhe, teksa darkonim, kalonim nga një bisede ne tjetrën 

edhe pse i shoqi i Anës, nuk dinte shqip. Por, ajo bënte 

përkthyesin dhe biseda, ecte pa ndonjë vështirësi te 

madhe. Markus, është izraelit polak. Një tip i heshtur 

ne dukje, sqimatar, por tepër inteligjent dhe vëzhgues i 

mprehte. Historia e familjes se tij është e dhimbshme, 

si shumica dërmuese e hebrenjve qe përjetuan shoahun 

nazist, krimin me te pashembullt ne historinë e 

njerëzimit. 

Prindërit e tij u zhduken ne kampet naziste te shfarosjes. 

Vete Markus kish shpëtuar vdekjes për mrekulli. 

Ai, ishte i vogël kur nazistet bastisnin shtëpitë dhe 

rrëmbenin çdo hebre, për ta çuan drejt vdekjes. Markusin 

e vogël e fshehu një familje polake. Gjermanet 

erdhën dhe kontrolluan shtëpinë. Te zotet e shtëpisë e 

kishin vene atë, te flinte me fëmijët e tyre. Dhe vogëlushi 

i pafajshëm, Markus, shpëtoi. Pse? Nga qe ishte 

biond dhe nazistet, kur panë qe ata flinin ngjeshur njeri 

pas tjetrit, te gjithë kokëbardhë, menduan se ishin fëmijë 

te një familje. Por, vëllai i tij i cili ishte brun, nuk 

shpëtoi dot. Ai u zhduk pa lenë gjurme, bashke me te 

tjerët. Ne fytyrën, sytë e gjestet e Markus, edhe sot e 

kësaj dite, edhe pse kane kaluar dekada vitesh, fshihet 

e dukshme drama e asaj ngjarje te llahtarshme e te kob- 

Ne diten e 1005 vjetorit te San Nilos, u nda 

nga jeta prifti arberesh, me origjine shqiptare, 

padre Nilo Somma. Ne kete dite, ne pervjetorin 

e San Nilos, emer kuptimplot me te cilin e kishin 

pagezuar prindrit e tij, kjo rastesi ka nje domethenie, 

sepse padre Nilo Somma ishte i lidhur shpirterisht, 

moralisht dhe fizikisht me manastirin San Nilo. Ne 

Santa Maria te Grotttaferrates, ne kete vend me vlera 

te larta historike, fetare e kulturore, ai hyri ne moshe 

te re. U largua nga vendlindja e tij me nje qellim qe 

te studionte e t’i sherbente Zotit menderisht e fizikisht. 

Padre Nilo Somma ishte nje studiues i perpikte 

e i zellshem. Pasi mbaroi studimet ne art, literature 

e muzike atij ju ngarkuan nje sere detyrash, te cilat i 

kreu me besnikeri e devotshmeri deri ne momentin e 

fundit te jetes se tij. Si drejtor i korit te manastirit, ai 

Centro Ottico 

elmar 

•OptOmetria 

•COntattOlOgia 

•rieduCaziOne visiva 

•OCChiali dall’economico 

al firmato 

•OCChiali di marCa 

a prezzi eCCeziOnali 

•COntrOlli della vista 

gratuiti 

Via Gasperina, 220 

roma - Tel. 06/7231552 

shme. Pas darke, bëmë një shëtitje buze oqeanit. Era e 

freskët dhe nata e ndriçuar nga një hënë e zbehte, te 

bënin te bije ne mendime. Nuk e kisha menduar kurrë 

se, një dite, do te mund ta takoja Anën. Me te, mbaja 

kontakte te shpeshta nëpërmjet internetit dhe kjo gjë, 

me gëzonte se tepërmi. Dhe kisha arsye pse ta ndeja 

veten te gëzuar e bile edhe te privilegjuar. Kjo gjë, për 

shume arsye. Se pari e mbi te gjitha, sepse jo vetëm qe 

jemi te dy vlonjate, por bile edhe nga një lagje. Te dy 

kemi lindur ne Vrenez, ne një prej lagjeve me te vjetra 

te Vlorës,ku jetonin një varg familjesh fisnike e mjaft 

te nderuara te qytetit. 

Kam qene ne moshe te vogël, por e mbaj mend fare 

mire te bukuren Anna, vajzën e lagjes sime. E mbaj 

Padre Nilo, 

nje kompozitor i shquar! 

la gjurme te thella jo vetem me zerin e tij, me tekstet 

e ndryshme, te cilat kendohen prej korit, por mbi te 

gjitha me muziken e tij, te hartuar sipas pentagrameve 

te muzikantit te pare Bizantin Jan Kukuzeli. E kishte 

studjuar me themel muziken e ketij kompozitori 

te madh. Ato qe kishte mesuar e studiuar ne tekstet 

e para bizantine i vuri ne sherbim te manastirit San 

Nilo. 

Padre Nilo e adhuronte Jan Kukuzelin jo vetem si 

krijuesin e pentagrameve te muzikes Bizantine, por 

sepse ata kishin nje lidhje gjaksore, rridhnin prej nje 

origine, ajo shqiptare - Ilire. – “Ai ishte nje shembull 

per te gjithe ne, - na tha Arkimadriti padre Emiliano 

Fabbricatore, - zeri i tij ishte i jashtezakonshem”. Kur 

zhvilloheshin meshat, padre Nilo pavarsisht nga detyra 

si drejtor e kompozitor, ndodhej ne mes te korit, kendonte 

aq embel. Ne keto evenimente fetare, kur kori 

kendonte, kisha mbushej me besimtare. Ata e njihnin 

mire programin e Abacise dhe vinin ne meshe jo vetem 

per te kryer lutjet e nevojshme, por mbi te gjitha 

per te degjuar kenget e korit te kompozuara nga padre 

Nilo. Per ta ishte i afert, i dashur dhe i respektuar. Ne 

diten e festes te San Nilos kori kendoi per te. “Cfare 

emocione te bukura e te fuqishme u krijuan ate dite, 

- na tha Franco De Angeli. Te gjithe admironin padre 

Nilon, te qete me shikim te thelle, por ne fytyren e 

tij shikohej nje gezim i pacmuar! Pasi u largua padre 

Nilo, kori ate dite feste vazhdoi te kendonte kenget e 

tija te preferuara”. 

Me komunitetin shqiptar padre Nilo kishte lidhje 

te forta. Me kujtohet, u ndodha rastesisht ne zyren e 

tij, ne periudhen kur ai ishte mire me shendet. Ne 

gjuhen shqipe, te cilen e kishte mesuar nga prinderit 

e tij dhe e kishte per nder qe e fliste, me tha: “kur 

kendoj me ngjan vetja si anija qe lekundet mbi dallget 

e qeta te detit.” Deti per te ishte kuptimplot dhe 

i shtrenjte. Kur shkonte me studentet e liceut ne det, 

ai qendronte buze detit, me shikimin pertej, ne horizont, 

ne lindje, aty ku ndodhej vendi i origjines se 

tij: Shqiperia te cilen e kishte ne zemer. Dhe me te 

vertete, ne kete dite, 26 shtator 2009, te shenuar per 

Abacine dhe gjithe Grottaferaten, ai u largua si nje 

anije drejt hapsirave te kaltra te detit, i shoqeruar nga 

melodite e muzikes se tij, te cilat i kendonte dhe i 

deshi aq shume! 

nga Vasil Qesari France 

nga Hasan Aliaj 

mend si tani, atëherë kur dilte nga ‘Rrugica e Izraeliteve’, 

për te bere shëtitje nga Skela, bashke me shoqet 

e saj te gjimnazit e me pas, te universitetit. Ishte vajze 

e hijshme, Ana! Shtatlarte, e veshur me shije, sy te zi e 

tërheqës, flokë te dredhura e tipare plot nur. Ajo dhe familja 

e saj e nderuar, jetonin ne një rrugice te Vrenezit 

ku banonin shume familje izraelite. Ne fakt, për ne ato 

ishin si gjithë familjet e tjera dhe origjina e tyre, s’përbente 

asnjë problem për te jetuar vëllazërisht me ta, ne 

dashuri, harmoni te plote e respekt shembullor. 

Anna bashke me familjen, ikën ngaqyteti ynëi përbashkët 

ndofta, ne mos gabohem, aty nga viti 1966. 

Por, megjithatë ajo dhe gjithë familja, s’e harruan kurrë 

Vlorën, qytetin tone. Anna i la studimet përgjysmë. Ajo 

Padre Nilo, 

un compositore di spicco! 

Nel giorno del 1005° anniversario di San Nilo è 

passato a miglior vita il prete arbëresh di origine 

albanese, Padre Nilo Somma. In questo 

giorno, nell’anniversario di San Nilo, il nome pieno di 

significato con cui era stato battezzato dai suoi genitori. 

Questa coincidenza ha un senso, poiché Padre Nilo 

Somma era legato spiritualmente, moralmente e fisicamente 

con il monastero di San Nilo. A Santa Maria di 

Grottaferrata, un luogo dagli alti valori storici, religiosi 

e culturali, era entrato in giovane età. Si era allontanato 

dal suo paese natale con l’intento di studiare e servire 

Dio mentalmente e fisicamente. Padre Nilo Somma 

era uno studioso preciso e zelante. Dopo aver finito gli 

studi in arte, letteratura e musica, era stato incaricato 

di svolgere diversi compiti, portati avanti con fedeltà 

e devozione fino all’ultimo respiro. Come direttore del 

coro del monastero, egli lasciò delle tracce profonde 

non solo con la sua voce, tramite i diversi testi cantati 

dal coro ma soprattutto con la sua musica, composta 

secondo i pentagrammi del primo compositore bizantino 

Jan Kukuzeli. Aveva dettagliatamente studiato la 

musica di questo compositore. Quello che aveva imparato 

e studiato sui primi testi bizantini era stato messo 

a disposizione del monastero di San Nilo. 

Padre Nilo adorava Jan Kukuzeli non solo come il 

creatore del pentagramma della musica bizantina, ma 

anche per il legame di sangue che li accomunava, provenivano 

dalla stessa origine, quella albanese-illirica. 

- Era un esempio per tutti noi, - ci ha riferito l’Archimandrita 

Padre Emiliano Fabbricatore, - la sua voce 

era straordinaria. Durante le messe Padre Nilo, indipendentemente 

dal suo ruolo di direttore e compositore, 

si trovava in mezzo al coro, cantava così soavemente. 

In questi eventi religiosi, quando il coro cantava, la 

chiesa si riempiva di fedeli. Essi conoscevano bene il 

programma dell’Abbazia e venivano a messa non solo 

per svolgere le preghiere necessarie, ma soprattutto per 

ascoltare le canzoni del coro composte da Padre Nilo. 

Era conosciuto, amato e rispettato da tutti. Il giorno della 

festa di San Nilo il coro cantò per lui. “Quali belle e 

potenti emozioni nacquero quel giorno”, - ci disse Franco 

de Angeli. - “Tutti ammiravano Padre Nilo, un uomo 

calmo con uno sguardo profondo, ma sul suo viso era 

possibile notare una gioia impagabile! E dopo essersene 

andato Padre Nilo, il coro quel giorno di festa continuò 

ishte studente ne fakultetin e stomatologjisë ne Tirane e 

me pas, fill mbas largimit nga Vlora,u diplomua shkëlqyeshëm 

jashtë, fillimisht ne Greqi e pastaj ne Shtetet 

e Bashkuara te Amerikës ku edhe u njoh me Markus, 

me te cilin u martua. Por largimi i saj nga Shqipëria, 

nuk e shkëputi atë kurrë atë nga vendlindja. Sepse, ajo 

kaloi ne qytetin e bukur bregdetar, vitet me te bukura te 

rinise dhe përjetoi aty kujtime te paharruara. Ndaj ajo, 

thotë me krenari, përherë: Unë jam, Ana, vlonjatja!... 

Ana Kohen është bere një emër mjaft i njohur, 

ne mbare diasporën shqiptare ne Amerike. Prej shume 

vitesh, ajo është ne krye te organizatës se njohur 

AAWO ( Organizata e Grave Shqiptaro – Amerikane ). 

Me dashurinë e saj te pakufishme për Shqipërinë dhe 

shqiptaret, me përkushtimin e saj për mbrojtjen e pavarësisë 

se Kosovës (gjate konfliktit te fundit e me pas 

ajo ka dhënë një ndihme te palodhur për përballimin 

e krizës si edhe për ndihmën ndaj emigranteve te ardhur 

nga trojet shqiptare), me ndihmën pedagogjike e 

materiale qe ka dhënë here pas here ndaj Universitetit 

Shtetëror ne Tirane, si edhe me angazhimin e saj te 

gjate e te palodhur ne një varg organizmash e nismash 

proshqiptare ne Amerike, ajo është nder personalitetet 

e njohur ne mbare boten shqiptare, brenda dhe jashtë 

saj. Ish-presidenti i Republikës se Shqipërisë, zoti Alfred 

Moisiue ka dekoruar atë, me medaljen “Për merita 

te larta civile”, ndërsa Vlora, qyteti i saj i lindjes, dy 

vjet me pare e ka nderuar me titullin e larte: ‘Qytetari 

Nderi’. 

Me Anën, ndërkohë, mua me lidhnin edhe përkushtime 

te tjera. Ajo,është po ashtu, një nder veprimtaret 

me te spikatura për mbrojtjen e qytetit te Vlorës nga 

ndotja dhe dëmtimi ekologjik. Ne shume raste e me 

mënyra te ndryshme, ajo me patosin dhe dashurinë e 

saj te pashembullt për vendin e lindjes (gjë e cila do 

te bënte, ndofta, te skuqej çdo shqiptar indiferent), ka 

dale gjithmonë ne mbrojtje te qytetit buze Adriatikut. 

Unë e shume te tjerë e kemi mbështetur atë, sepse Vlora 

nuk duhet te lejohet te kthehet ne një qytet-mynxyre, 

një qytet-katrahure! Me det dhe qiell te piste, me njerëz 

qe do thithin ajër te ndotur e me një breg qe do bjere 

ere karburantesh. Sepse, Vlora duhet mbrojtur gjer ne 

fund nga qe e meriton, për vete historinë, bukuritë dhe 

pasuritë e saj turistike. Pikërisht, këtë apel, bën Anna 

! Këtë gjë mbron shqiptaro-izraelitja Anna Kohen, me 

një dashuri e ndjenje te mrekullueshme malli e krenarie. 

Shembulli i Annes është frymëzues! 

a cantare le sue canzoni preferite.” 

Con la comunità albanese Padre Nilo aveva dei forti 

legami. Mi ricordo di una volta in cui casualmente mi 

trovai nel suo ufficio, nel periodo in cui era in buona 

salute. In lingua albanese, imparata dai suoi genitori 

e che reputava un onore parlare, mi disse: - “Quando 

canto mi sento come una nave che dondola sulle calme 

onde del mare.” Il mare gli era caro e pieno di significato. 

Quando andava con i studenti del liceo al mare, si 

fermava sulla riva, con lo sguardo rivolto dall’altra parte, 

all’orizzonte, all’est, lì dove si trovava il suo paese d’origine, 

l’Albania, che portava nel cuore. E davvero quel 

giorno, il 26 settembre 2009, importante per l’Abbazia e 

tutta Grottaferrata, lui si allontanò come una nave verso 

gli spazi celesti del mare, accompagnato dalle melodie 

della sua musica, che cantava e amava così tanto! 

Mensile di attualità e cultura italo-albanese 

∑ 

Anno 7 = Numero 5 = Ottobre 2009 

∑ 

Direttore editoriale: Hasan Aliaj 

Sede operativa presso: Hasan Aliaj 

via Filippo Coridoni 23, 00046 

Grottaferrata (Roma) Tel. 0039/0683606938 

Hasan.aliaj@tiscali.it 

Redazione.rrenjet@yahoo.com 

editoriarrenjet@hotmail.it 

Direttore responsabile: Massimo Marciano 

Proprietario ed editore: Marciano Mediaservice 

di Massimo Marciano 

Hanno collaborato: Stefan Kume, Saimir Lojla, Moikom Zeqo, 

Pavli Haxhillazi, Gezim Llojdia, Andrea Llukani 

Traduttrice: Besiana Polovina 

Direzione, redazione e amministrazione: via Cavour 21, 00044 

Frascati (Roma). Tel. 069416366, fax 0662276721, e-mail: 

mediaservice@massimomarciano.it 

Registrazione del Tribunale civile di Velletri n. 11/2003 

del 25/6/2003 

Stampato nel mese di ottobre 2009 dalla tipografia La 

Madonnina di Solustri Luisa, via Domenichino n. 28, 

Grottaferrata (Roma)

Bashkohemi me indinjaten jo vetem te historianeve 

dhe akademikeve por te te gjithe popullit shqiptar 

per shkrimin absurd antishqiptar ne Enciklopedine 

e Akademise se Maqedonise, ku pretendohet me 

paraqite shqiptaret, banues te asaj krahine, si endacake, 

te dalun e te ardhur prej kushedi se ku, qe paskeshin 

zbritur nga malet si invadues duke pushtuar teritorin e 

maqedonasve ne dem te serbo-sllaveve. Kjo Akademi 

ka treguar nje meri dhe mllef te pabermajtur kundrejt 

nje populli te vjete, i pranishem dhe autokton prej mijavjetesh, 

o vetem ne tokat e tyre te tanishme por ne te 

gjithe gadishullin ballkanik, prej Danubit deri ne detin 

Adriatik e me tutje, me parardhesit e tyre, Pellasge, Ilire 

e Thrake. 

Ne kete kontekst eshte absurde te pretendoosh te ndryshosh 

historine me pak rreshta te futura ne nje enciklopedi, 

e cila permeteper te ben te mendosh se ka edhe 

mungesa e shtremberime te tjera te qellimeshme te historise. 

Pervec faktit se sllavet nuk mund te kene te drejten 

qe ta mbajne veten maqedonas duke mos pase qene kurre 

te tille, shqiptaret kane banuar ne ato teritore prej mija 

vjetesh, ndersa sllavet barbare endeshin ne malet e Uralit 

duke u ushqyer me peme te egra, rrenje e barishte, 

dhe vetem ne shekujt VII-VIII, zbriten si hordhi shkaterruese 

mbi krahinat ilire duke grabitur, djegur, rrenuar 

e vrare, ne orvajtjen per te mposhtur e shfarosur ilirothrake-shqiptaret, 

pa ia arritur qellimit. Deri ne fund te 

shekullit XIX, si Maqedoni ishte e njohur Shqiperia, dhe 

si mqaqedonas shqiptaret, qe nuk kishin akoma nje shtet 

te tyrin faktik dhe vuanin nen pushtimin turk. 

Mbreterit e Napolit mbanin si garde mbreterore nje 

regjiment shqiptaresh, e quajtur Maqedon, sepse i perbere 

krejtesisht nga shqiptare me kostumet e tyre per 

uniforme. Prandaj rezulton gjithe e kunderta nga ajo 

qe pretendojne akademiket serbo-maqedonas, dhe emni 

Maqedoni, ne kuptimin e nje shteti serbo-sllav eshte 

krejtesish fallso, sepse maqedonet ne asnje menyre nuk 

mund te ishin slave, as serbe as bullgare, duke qene nje 

popull krejtesisht iliro-thrak. 

Maqedonia (e ashtuquajtur) u krijua si republike e 

gjashte nga Tito, per t’i nda shqiptaret dhe tokat e tyre ne 

dy pjese, ndryshe te bashkuara ne nje teritor te vetem, do 

ta benin krahine e Kosoves dy here ma te madhe e ma te 

populluar, duke rrezikuar ekulibrin artificial te vete Jugosllavise. 

Greket nga ana e tyre, e kane nje far te drejte 

per emnin Maqedoni, sepse serbo-sllavet e tanishem aty 

te pranishem, nuk mund te retendojne te jene pasardhesit 

e maqedonve thrako-ilire, te paret e shqiptarve, sepse, 

ne ato treva, nuk ka shkelur kurre gjurme sllavi ne ate 

kohe te lashtesise. Emni Maqedoni, krahine Ilire, u takon 

pasardhesve shqiptare. Duke pasur parasyshe qe e 

lart permedura Akademi e Maqedonise orvatet te shtremberoje 

dhe te fallsifikoje historine ne dem te shqiptarve 

nepermjet te asaj enciklopedie famekeqe, dhe duke menduar 

se ka qene nje veprim i qellimshem i planifikuar 

mire, shprehim indignjaten tone e thelle per nje krim te 

tille, aq edhe me i rende dhe absurd sepse i kryer nga 

nje trup i teri akademik dhe jo nga nje individ i thjeshte. 

Permbyllim duke propozuar nje peticion global te 

shqiptarve dhe te vendeve te tjera mike, per denimin dhe 

mos botimin e kesaj enciklopedie. Mendojme qe edhe BE 

duhet te nderhyje jo vetem per te qortuar por edhe per te 

vendose dhe zbatuar ndalimin e kesaj enciklopedie, qe 

turperon edhe kulturen e historine evropiane. 

NAttualitàM 

Ci uniamo all’indignazione non solo degli storici 

e degli accademici ma dell’intero popolo albanese 

per ciò che riguarda l’assurda unità antialbanese 

all’interno dell’Enciclopedia dell’Accademia 

delle Scienze e delle Arti di Macedonia, con la pretesa 

di presentare gli albanesi, abitanti della regione, come 

nomadi, selvaggi e dall’origine vaga, scesi in seguito 

dalle montagne come usurpatori, occupando il territorio 

macedone a scapito dei serbo-slavi, Quest’Accademia 

ha dimostrato un odio e ira incontenibile verso un popolo 

antico, presente e autoctono da millenni, non solo nei 

suoi territori odierni ma in tutta la penisola balcanica, 

dal Danubio fino al mare Adriatico e oltre,con i loro 

antenati, i Pelasgi, gli Illiri e i Traci. 

In questo contesto è assurdo pretendere di cambiare 

la storia con poche righe inserite in un’enciclopedia, che 

per di più portano a credere possibili altre mancanze e 

manipolazioni intenzionali della storia. Oltre all’impossibilità 

da parte degli slavi di considerarsi macedoni, non 

essendo mai stati tali, gli albanesi popolavano quei territori 

da millenni, mentre gli slavi barbari erravano sui 

monti Urali cibandosi di frutti selvatici, radici ed erbe e 

solo nei secoli VII-VIII scesero come orde devastatrici 

sulle regioni illiriche derubando, bruciando, devastando e 

uccidendo, nel tentativo di sconfiggere e annientare gli illiri 

– traci - albanesi, senza riuscire nell’intento. Fino alla 

fine del XIX secolo, come Macedonia veniva riconosciuta 

l’Albania e come macedoni gli albanesi, ancora privi di un 

loro stato effettivo e sofferenti sotto il dominio turco. 

I re di Napoli avevano come guardia reale un reggimento 

di albanesi, chiamato Macedone poiché inte- 

. Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . pagina 4 

Il paladino d’Europa. Scanderbeg e la cultura 

umanistica-rinascimentale (1444-1468) 

Il processo lungo e laborioso che segna il passaggio 

graduale dal’età medioevale al rinascimento si svolge 

attraverso la fondamentale fase del trapasso storico 

dalla cultura prettamente teologica e metafisica alla 

nuova corrente umanistica, laica e protesa a rivalutare gli 

aspetti terreni dell’uomo. 

Il periodo storico quattrocentesco segna il trapasso 

istituzionale dall’ordinamento feudale alla aggregazione 

urbana fondata sull’unità comunale vera e propria, ulteriormente 

rinvigorita successivamente alla pace di Lodi 

del 1454, che pone fine alle contese tra i principati, instaura 

una situazione di equilibrata distribuzione territoriale 

e di convivenza diplomatica tra le varie potenze italiane 

e sancisce l’affermarsi di una prosperità economica 

e di un benessere sociale diffuso, seppur circoscritto ai 

ceti superiori. La relativa intesa di massima sulla base 

del comune interesse e della interdipendenza strategica 

fra le numerose realtà statali in cui si fraziona il territorio 

italiano rafforza la omogeneità della cultura politica 

e sociale comunale, basata sulla trasformazione interna 

del governo locale dalla forma municipale al principato, 

che determina il monopolio del potere pubblico e del 

dominio territoriale alla famiglia detentrice per meriti 

economici e blasone nobiliare della egemonia cittadina, 

concentrato nelle mani di un singolo individuo di nobili 

natali: il Signore. 

Questa epoca rifulge di uno spirito vivificatore ed 

innovatore che non solo fa progredire notevolmente le discipline 

liberali esistenti, quali la filosofia teoretica e la 

metafisica, ma elabora campi di ricerca e metodi di indagine 

inediti e destinati ad avere ampio risalto nei secoli a 

venire, come appunto la filologia moderna, la storiografia, 

e promuove uno straordinario sviluppo in ascesa vertiginosa 

delle arti meccaniche, cioè delle materie relative 

allo studio scientifico della natura e dei fenomeni fisici. 

Tale rilevante stagione di rifioritura della civiltà umana è 

tuttavia tenuta sotto scacco dalla minaccia costante della 

invasione ottomana, che incombe come una spada di Damocle 

sulla prosperità e soprattutto sulla indipendenza 

della intera Europa, insidiandone lo sviluppo culturale e 

mettendo a repentaglio l’autonomia delle istituzioni politiche 

e sociali, gettando un sinistro cono d’ombra sul 

progresso degli studi e sulla libertà di espressione artistica 

ed attentando pericolosamente al primato della laicità 

del sapere filosofico, che faticosamente viene dibattuto e 

conquistato attraverso i cenacoli platonici ed aristotelici 

fioriti nelle università italiane all’insegna del contrasto 

simbolico, immortalato nelle espressioni figurative e nelle 

disquisizioni speculative dei maestri dell’umanesimo, da 

Giotto a Ficino, tra le tenebre dell’oscurantismo teocratico 

e dogmatico di matrice medievale alla luce rischiarante 

della conoscenza che si concentra sulla promozione della 

ecdotica medievale, legata al culto letterale della grammatica, 

alla filologia, metodo avvincente di confronto critico 

e di esplorazione investigativa delle radici culturali 

antiche ricreato ex novo su basi epistemologiche dotate di 

spessore storiografico e di acribia nello studio delle fonti 

dai maestri dell’umanesimo moderno: Leonardo Bruni, 

Poggio Bracciolini, Lorenzo Valla ed altri minori. 

Esaminiamo il lasso epocale compreso tra il 1444, 

anno in cui Scanderbeg, l’eroe nazionale albanese, prende 

il comando della armata allestita dalla coalizione europea 

contro i Turchi e gli Arabi, e viene investito del 

ruolo effettivo ed emblematico di plenipotenziario difensore 

della civiltà continentale dalle mire egemoniche e 

dagli intenti di colonizzazione non solo territoriale, ma 

anche e soprattutto religiosa e culturale che permeano 

l’offensiva ottomana, e il 1468, termine mortale del suo 

mandato. Si svolgono in questa porzione ridotta della storia 

quattrocentesca numerosi eventi cruciali, che attraversano 

tutti i campi della espressione umanistica, dalla 

edizione critica e commentata dei classici, alla nascita 

di opere filosofiche significative per i successivi sviluppi 

rinascimentali, ad imponenti creazioni artistiche in ambito 

figurativo, fino a rilevanti scoperte scientifiche. Tutta 

questa rigogliosa proliferazione di progressi civili, umani, 

creativi, intellettuali sarebbe stata stroncata e vanificata 

sul nascere nel malaugurato caso che l’Europa avesse 

dovuto soccombere all’invasione di un Impero condizionato 

da tendenze teocratiche ed arroccato su posizioni 

antisecolari ed astoriche. 

Prendiamo, per cominciare, la filologia, disciplina 

trasversale alle varie ramificazioni della cultura scritta 

che collega il preumanesimo di Bracciolini, Petrarca e 

Coluccio Salutati all’umanesimo vero e proprio. La straordinaria 

stagione quattrocentesca di scritti eruditi e di 

edizioni critiche che mirano a ripristinare in base a criteri 

ecdotici la lezione originaria dei testi classici, recuperando 

fonti smarrite nel naufragio medievale o corrotte dai 

copisti, si arricchisce nel 1444 del trattato Elegantiarum 

linguae latinae libri sex (1435-1444) di Lorenzo Valla, 

celebre studioso e cultore della latinità, già autore del 

cruciale opuscolo De falso credita et ementita Constantini 

donatione (edito nel 1440), in cui si prefigge lo scopo 

di confutare la leggendaria donazione patrimoniale alla 

Chiesa, origine giuridica del potere temporale del Papato; 

nel saggio dedicato alla lingua latina si tratta della 

ricostruzione del sermo antico delle origini e del periodo 

classico, allo scopo di emendare le forme idiomatiche 

letterarie dalle impurità e dalle degenerazioni introdotte 

dagli amanuensi medievali. Non vi è dubbio che siamo 

in presenza di un impresa meritoria che si pone in linea 

di continuità con la illustre tradizione di analisi storicogrammaticale 

praticata nelle scuole di retorica umanistiche 

e testimonia l’importanza dello studio storicamente 

definito e contestualizzato culturalmente dei classici. 

Questa tendenza metodologica, confermata dai successivi 

studi di Valla, Emendationes sex librorum Titi Livii 

de secundo bello punico (1445-1446), viene estesa ad altri 

campi dello scibile, ad esempio nello scritto Adnotationes 

in Novum Testamentum (1449), che inaugura la serie delle 

esegesi filologiche della Sacra Scrittura, dimostrando 

come anche i testi religiosi possano essere sottoposti ad 

una revisione interpretativa in chiave ermeneutica e gnoseologica 

rigorosamente razionalistica e laica, svincolata 

da ipoteche pregiudiziali dogmatiche e teologiche. Strettamente 

connessa alla fervente attività filologica, è la dottrina 

metafisica di Marsilio Ficino, riorientata in termini 

di speculazione filosofica su temi classici e legata al platonismo 

cristiano, ma non priva di influssi dell’ermetismo 

e del misticismo orientale, interpretati in chiave mistica e 

trascendente. Il caposcuola della corrente trascendentale 

platonica in seno all’alveo rinascimentale si distingue per 

la indefessa opera di traduzione e di diffusione di portata 

Nje provokim i qellimshem 

ndaj shqiptarve 

di Nicola Bietolini 

nga Lek Pervizi Belgio 

europea dei testi platonici (1462-1468), propedeutica alla 

comprensione del suo pensiero, che concilia la dottrina 

plotiniana della emanazione dei Molti dall’Uno con il culto 

dell’eros platonico reinterpretato nella duplice accezione 

mondana e spirituale, ma con una predilezione per 

la valenza conoscitiva ultraempirica e persino extranazionale 

insita nell’atto di amore gratuito e disinteressato 

dell’uomo verso Dio. 

Definisce così la sua nozione di pia philosophia, incentrata 

sulla rivelazione progressiva del Verbo o Logos 

divino, che si manifesta in due forme complementari e 

compatibili: la filosofia pagana, nella quale scorge affinità 

trascendentali con il misticismo cristiano, e la tradizione 

biblica. Tale armonizzazione tra raziocinio umano 

e Scrittura divina supera le differenze tra versanti teorici 

e gli attriti tra fede e ragione. La pubblicazione a stampa 

della Bibbia, grazie alla invenzione di Guttemberg, nel 

1455, è significativa sia per la filologia, in quanto costituisce 

il primo tentativo di edizione critica rudimentale 

di un testo, che ovviamente per la storia della teologia e 

della filosofia, in quanto permette il diffondersi presso i 

ceti alfabetizzati di un corpus scritturale di riferimento 

per ulteriori edizioni e commenti ecdotici ed allarga notevolmente 

gli orizzonti per una libera rilettura ermeneutica 

da parte dei singoli esegeti, dalla quale scaturisce la 

riforma luterana. 

Sul fronte della speculazione teologico-filosofica 

spicca la figura e la posizione storica assunta da Niccolò 

Cusano in seno al dibattito in corso tra le varie correnti 

quattrocentesche, aristotelismo, platonismo, misticismo. 

Dopo avere illustrato la sua tesi circa la natura ed i limiti 

della conoscenza umana, sostenendo la che di Dio si può 

parlare solo in termini di infinito ineffabile ed inattingibile 

dall’intelletto umano finito nel trattato De docta 

ignorantia (1440), proprio nella fase in cui si acuiscono 

i conflitti interreligiosi e la minaccia dell’impero Ottomano 

si profila all’orizzonte sempre più insistentemente, 

il teologo e filosofo reimposta in termini assolutamente 

innovativi il problema del rapporto tra le varie religioni 

monoteiste e rifiuta ogni posizione assolutistica, proponendo 

la unita sostanziale della fede indipendentemente 

dalle forme rituali e dottrinarie che essa assume presso 

diversi latitudini culturali. 

Con singolare e profetica coincidenza cronologica, 

nello stesso anno in cui l’Europa assiste impotente alla 

conquista ed alla assimilazione del dissolto impero bizantino 

da parte dei Turchi, culminata nella presa di Costantinopoli 

(1453), Cusano scrive il De pace fidei, in cui 

postula una convivenza pacifica tra le varie fedi religiose 

ed immagina che esponenti significativi dell’islamismo, 

dell’ebraismo e del cattolicesimo si riuniscano per dialogare 

su temi etici, all’insegna del reciproco rispetto. Se 

l’egemonia del credo musulmano e della settaria ed univoca 

monopolizzazione della sfera religiosa europea ad 

opera della assolutizzante conversione islamica si fosse 

estesa anche al nostro continente, avremmo assistito al 

vanificarsi del movimento umanistico, all’eclissarsi del 

suo cosmopolitismo ecumenico e del suo spirito critico 

ed innovatore, al trionfo del dogmatismo più retrivo ed 

antisecolare. 

La chiave di volta per comprendere appieno l’essenza 

della rinascita del Quattrocento va tuttavia individuata in 

una branca dell’attività che catalizza in modo immediatamente 

percepibile e perspicuo tutti gli spunti molteplici 

dell’umanesimo: la pittura. L’arte figurativa è infatti in 

grado di interpretare in forme simboliche ed emblematiche 

immediatamente discernibili lo spirito di un’epoca e 

di rintracciarne tutte le sfaccettature specifiche, attinenti 

ai molteplici settori dello scibile, e di compendiarne gli 

aspetti fondamentali, gli archetipi semantici distintivi in 

una diatesi iconografica che li rappresenta e li rispecchia 

fedelmente ed efficacemente. Noi moderni rimaniamo ammirati 

e sconcertati dalla profusione di straordinarie opere 

figurative che segnano il trapasso dal declinante ed esaurito 

stile neogotico all’effervescente e pulsante culto umanistico 

della rivisitazione attualizzante dei modelli classici. 

Passando in rassegna il catalogo di capolavori prodotti 

nell’ambito dello scorcio temporale contrassegnato 

dalla rassicurante ed encomiabile investitura di Scanderbeg 

a condottiero principe ed a guida ufficiale della 

resistenza europea antiturca, ci imbattiamo in numerosi 

titoli attinti dal repertorio italiano, francese, fiammingo, 

tedesco. La caratteristica comune, anzi, vorremmo dire, 

il presupposto filosofico-culturale imprescindibile per 

la loro ideazione e realizzazione consiste proprio nella 

matrice tematica religiosa e segnatamente legata al culto 

cristiano e mariano, ma anche espressione della dottrina 

protestante. Basti citare gli affreschi del Convento di S. 

Marco del Beato Angelico (1440-1447), che esemplificano 

il suo spirituale ed etereo, dalle immagini soffuse e 

delicate, il compunto lirismo, la delineazione aerea delle 

forme aggraziate e nitide, il ritmo ampio e spazioso della 

composizione; il ciclo di affreschi di San Francesco ad 

opera di Piero della Francesca (1452-1466), espressione 

di una rigorosa ed ispirata padronanza della tecnica 

compositiva per piani geometrici sovrapposti, che denota 

l’assimilazione magistrale della prospettiva, straordinaria 

ed epocale conquista teorica quattrocentesca; la Vergine 

della Misericordia (1452) e l’Incoronazione della Vergine 

(1453) del maestro francese Enguerrand Charonton; 

per l’area protestante, il Retablo del Giudizio Universale 

(1443-1446) e il Retablo dei Sette Sacramenti (1452- 

1455) del fiammingo Gorier van der Weyden e il Retablo 

di San Pietro (1444) del tedesco Konrad Witz. 

Spetta alla alleanza antiturca, ed in notevole misura 

al suo valoroso e leale comandante Scanderbeg, avere 

protetto efficacemente il fervere di attività sperimentatrici 

che anima l’intera compagine culturale europea immunizzando 

il nascente umanesimo dall’esiziale pericolo 

di un’invasione colonizzatrice, che avrebbe sortito come 

diretta conseguenza lo stroncamento definitivo del processo 

costruttivo della cultura rinascimentale ed avrebbe 

originato la scomparsa delle cruciali conquiste ottenute 

nel campo della filosofia morale ed etica, della scienza, 

dell’arte, della filologia e della linguistica, accorpabili 

secondo il duplice comun denominatore dello spessore 

critico storiografico e speculativo, che si staglia all’orizzonte 

ermeneutico del suo tempo come fondamentale archetipo 

valutativo per tutti fenomeni scientifici e poetici, 

trasversale alle varie tematiche intellettuali ed alle distinte 

correnti teoretiche, e della libertà civile ed estetica, 

gettando così solide basi filosofiche per la costruzione 

dell’antidogmatismo sperimentale e dell’antidispotismo 

pluralistico moderno. 

Una provocazione intenzionale 

agli albanesi 

ramente composto da albanesi, con i loro costumi tradizionali 

come uniformi. Risulta perciò tutto l’opposto 

rispetto alla’pretesa degli accademici serbo-macedoni, 

e il nome Macedonia, con il significato di uno stato 

serbo-slavo, è del tutto falso, in quanto i macedoni non 

potevano in alcun modo essere slavi, serbi o bulgari, 

trattandosi di una popolazione prettamente illirico - 

trace. La (cosiddetta) Macedonia fu creata come sesta 

repubblica da Tito, con l’intento di dividere gli albanesi 

e le loro terre in due parti, altrimenti unite in un unico 

territorio, rendendo la regione del Kosovo due volte più 

grande e popolata, mettendo a repentaglio l’equilibrio 

artificiale della stessa Jugoslavia. Dal canto loro i greci, 

possono pretendere dei diritti sul nome Macedonia, in 

quanto i serbo-slavi di oggi lì presenti non possono dire 

di discendere dai macedoni traco - illirici, gli avi degli 

albanesi,poiché in quelle terre non c’è alcuna traccia di 

un passaggio slavo nei tempi antichi. Il nome Macedonia, 

regione illirica, appartiene ai discendenti albanesi. 

Avendo presente che la sopra citata Accademia di 

Macedonia tenta di distorcere e falsificare la storia a 

discapito degli albanesi attraverso quell’enciclopedia 

di cattiva fama, ritenendolo un gesto intenzionale e ben 

pianificato, esprimiamo la nostra profonda indignazione 

per un simile crimine, ancora più grave e assurdo 

perché compiuto da un intero corpo accademico e non 

da un semplice individuo. Concludiamo proponendo 

una petizione globale degli albanesi e degli altri paesi 

amici, sulla condanna e la non pubblicazione di questa 

enciclopedia. Crediamoche perfino l’UE debba intervenire 

non solo per criticare ma anche per stabilire ed 

eseguire il fermo di questa enciclopedia, che getta vergogna 

anche sulla cultura e la storia europea.


Dr.jur.Emid Tedeschini lindi në Durrës në vitin 

1909 në nji familje të vjeter durrsake të parët 

e së cilës kane qenë mjekë dhe farmacista dhe 

në të njajtën kohe edhe me funksione diplomatike si 

konsuj të përgjitheshëm të Republikes së Venedikut 

qyshë nga vitit 1766 dhe mbas vitit 1800 si konsuj të 

përgjithshëm të perandorisë austro-hungareze në territorin 

shqiptar të perandorisë turke. 

I mbetun jetim në vitin 1915 u dergue në Vjene ku 

mbaroi shkollen fillore. Mbas saj u dergue në Goricie 

dhe në Trieste ku në vitin 1929 perfundoj gjimnazin 

klasik. Fill mbrapa shkoi për studime në Mynhen në 

Gjermani ku në vitin 1935 mbaroi fakultetin juridik me 

“Magna cum laude”. U kthye në Shqipni ku si vendbanim 

zgjodhi Shkodrën si nji qytet me rrajë të kulturës 

europrendimore. Deri në shtator 1943 punoi gjyqtar per 

çështje civile dhe penale ordinere. Gjatë okupimit të 

Shqipnisë nga trupat gjermane, qëndroi i papunë në 

shtëpi. Qysh nga viti 1945 ushtroi profesionin e avokatit 

në Shkoder derisa në vitin 1967 e hoqen për shkak 

te bindjeve te tija. U dërgue në Ndermarrjen Ushqimore 

dhe mandej në Uzinen e Telave si përkthyes i gjuhve të 

hueja deri sa doli në pension. 

Krijimtaria e tij intelktuale: 

Në moshën 30 vjeçare ngarkohet me përkthimin 

në gjuhen italiane të “Kodit Civil 

te Mbretnise se Shqipnise” (360 faqe), 

botue në vitin 1939. Po ashtu 

ngarkohet me përkthimin në italisht 

edhe të “Kodit të Tregtisë së Mbretnisë 

së Shqipnisë” (222 faqe), botue 

në vitin 1941. Fill mbas, merret 

me studimin e së “Drejtës Dokësore 

(zakonore) shqiptare” respektivisht 

“Kanunit të Lek Dukagjinit”, kryeveprës 

së patriotit martir kosovar, 

At Shtjefën Gjeçovit. Simbas dr.jur. 

Emid Tedeschinit botimi i Kanuni 

në vitin 1933 kishte dy të meta: 

-Nuk ishte sistemue simbas 

kritereve juridike si dhe I mungonte 

pjesa e dorëshkrimeve te Gjeçovit sa nji e 

treta e landës, kurr të publikuem. 

Në marrëveshtje me françeskanët në Shkodër, 

dr.jur. Emid Tedeschini ndërthuri dorëshkrimin e ri të 

Gjeçovit dhe bani kodifikimin e landës simbas kritereve 

juridike bashkëkohore. Botimi u ndërprè në vitin 

1944 kur mbas “Çlirimit”, shtypshkroja, biblioteka dhe 

NFìgura tè shquaraM 

Anthoni Athanas, ky patriot i mirë! 

Kur e takova për herë të parë, në prag të nëntëdhjetave, 

Anthoni Athanas vazhdonte ende ta 

menaxhonte vetë restorantin më të dashur dhe 

më të famshëm ndër pesë restorantet e tij, “Anthony’s 

pier 4”. Ishte një ditë dhjetori e vitit 1999, në prag të 

mijëvjeçarit të ri, kur parkuam makinën përballë restorantit 

të tij, dhe kur unë u mundova të kujtoja se 

ç’kishte qenë ajo gjë që e kishte bërë këtë restorant të 

famshëm dhe ndër më të njohurit në Boston. Ishte ende 

herët, por Anthoni 89-vjeçar kishte mbërritur. I veshur 

shik, si çdo mëngjes ai kishte ndezur zjarrin dhe kishte 

filluar të drejtonte stafin e tij, një pjesë e madhe e të 

cilëve qenë emigrantë shqiptarë të pas 1990. Në më 

shumë se tre orë, ngjiti dhe zbriti disa herë shkallët nga 

zyra e tij e vogël në katin e tretë, mbushur me foto dhe 

suvenire të shumë viteve dhe me vështrim të merakosur 

kërkonte që gjithçka të ndodhej në vend për drekën 

që po afronte. Dukej se jeta e tij ishte e lidhur pazgjidhshmërisht 

me këtë restorant, ngritur 40 vjet më pare, 

aty ku nuk e besonte askush se do të kishte sukses. 

Atë ditë dhe në disa biseda gjatë vitit në vazhdim, 

Anthoni Athanas kishte dëshirë të kujtonte se kur ai 

bleu atë copë tokë, në një zonë magazinash pranë portit, 

ku vështirë se mund të kalonte edhe një kalimtar 

i humbur, shumë vetë besuan se ky ishte edhe fundi. 

Ai rrëfente se një miku i tij i vjetër, Kristo Thanasi, i 

merakosur për fatin e shokut kishte sjellë një mbasdite 

në atë zonë të harruar Fan Nolin. Kjo është toka që 

ka blerë Anthoni, i kishte thënë, jo pa dhimbje, por 

akoma më e dhimbshme kishte qenë përgjigjja e Fan 

Nolit: Anthoni nuk i ka mendtë në vend, ja kishte kthyer 

peshkopi i nderuar. - Ai do të humbasë por do të 

humbasim edhe ne. 

Kjo shaka që Athanasi ma tregoi në të gjitha takimet, 

pa menduar që ma kishte thënë herën e parë, ishte 

vetëm njëra anë. Atë ditë të parë, duke më shëtitur 

në të gjithë restorantin, më tregoi se ditën që vendosi 

ndërtimin e restorantit dhe bleu truallin në atë kalatë 

të portit thirri gruan mënjanë. I kërkoi asaj të vendoste 

disa dollarë në një anë dhe i tregoi se për investimin 

kishte vënë peng në bankë gjithë pasurinë, përfshi edhe 

shtëpinë. 

- Nëse humbisja, nuk do të më mbetej më asgjë, 

foli ai, pa e fshehur krenarinë për triumfin, tashmë, 40 

vjet më pas. - Por unë isha mësuar të rrezikoja dhe nuk 

më pëlqen të humbas kurrë, shtoi ai. Madje suksesi i 

restorantit qëndronte pikërisht tek ajo që shihej si pika 

e dobët e tij: një autostradë që po i ndërtohej përbri. 

Athanasi kujtoi se si çoi aty vëllain, me të cilin punonin 

prej shumë vitesh. U përpoq ta bindte se do të kishte 

sukses dhe një moment i kishte thënë me një gjuhë prej 

profetësh: ajo rrugë që po ndërtohet aty do të na sjellë 

mjaft klientë. Dhe në fakt ndodhi kështu. Një rrugë që 

kalon pranë restorantit është edhe gjetja e artë që e bëri 

atë mjaft të frekuentueshëm. Ishte një ditë e ftohtë, por 

me diell dhe nuk e di pse plakut të fisëm po i pëlqente 

të kujtonte atë kohë. Ai ecte dhe ndalonte në hollin e 

restorantit gjigand dhe dhjetëra fotografi e shohin nga 

muret e tij. Suvenire të katër dhjetëvjeçarëve që fare 

mirë mund të konsideroheshin edhe suvenire të viteve 

të trazuara të SHBA. Një koleksion fantastik artistësh 

të Hollivudit dhe politikanësh nga e gjithë bota. Një 

paradë e shtatë presidentëve të fundit të SHBA, nga 

Xhon Kenedi, me lukun e tij të qeshur e rinor, klient i 

vjetër i restorantit, e deri tek Bushi e Klintoni. Nga Perandori 

i Japonisë Aki Hito e deri te Kancelari Gjerman 

Helmut Kohl. 

Pa harruar njerëzit më të rëndësishëm të atdheut të 

tij. Një album në faqet e zverdhura të të cilit qëndronin 

Fan Noli dhe Ramiz Alia, Sali Berisha, Rexhep Mei- 

dani dhe Pandeli Majko. Nuk e di sa ndenja atë ditë, 

por në ikje, ai më dhuroi një libër të botuar nga “Nju 

York Times” dhe që titullohej “Mrekullia amerikane”. 

Një libër në të cilin tregoheshin fatet e emigrantëve që 

kishin mbërritur nga vendet e tyre vetëm me plaçkat e 

trupit dhe në pak vite qenë shndërruar në milionerë. 

Disa muaj më vonë e takova sërish, tashmë në Shqipëri. 

Ishte në moshë të thyer, por kishte vizituar dy herë në 

gjashtë muaj Shqipërinë dhe Kosovën, ndihej krenar 

për këtë dhe i pëlqente të rrëfente. Nuk e di pse herën 

e fundit që e pashë kishte një ndjenjë të fortë nostalgjie. 

Një nostalgji që ja përforconte respekti i njerëzve dhe 

gjuha shqipe që dëgjonte kudo. 

- E di, më tha, jeta ime është e pabesueshme. Ai 

filloi të më kujtonte me dhimbje dhe me sens humori 

atë ditë të largët të vitit 1915, kur mes flakëve të luftës 

së parë botërore i hipur mbi një mushkë, së bashku 

me familjen dhe disa të afërm kishte lënë Korçën në 

drejtim të Pireut. I kujtohej pak ai udhëtim i largët edhe 

pse siç tregonte atë ditë, për shumë kohë më vonë ishte 

zënë me kushëririn e tij që kishin udhëtuar bashkë. Ai 

ende nuk e dinte nëse vërtet kishin hipur në mushka 

apo gomarë. Por sidoqoftë, mushka apo gomari qenë 

treguar bujarë. I kishin çuar refugjatët e ardhshëm deri 

në portin grek prej nga kishin marrë anijen për në Nju 

Jork. Anthoni ishte atëherë vetëm pesë vjeç. 

Babai i tij kishte emigruar me 1907 në SHBA, por 

ishte kthyer përsëri dy vjet më vonë. Tregtar i vogël, 

ai kishte arritur ta bënte të suksesshme një kafe që në 

Korçë njihet ende si kafja e bilbilave. Por duket se djali 

nga Trebicka kishte të tjera ambicie. Dhe nuk e kishte 

harruar kurrë Amerikën e magjishme, vendin ku mund 

të ndodhte çdo gjë. Ai u martua dhe më 1910 lindi 

djalin e parë, që e quajti Anthon. Pesë vjet më vonë 

braktisi biznesin e tij në Korçë, për t’u shpërngulur në 

Boston të SHBA. Atje ku kishte kaluar dy vjet në vitet 

1907-1909. 

Atëherë pesë vjeçar, Athanasi kujtonte se si mbërritën 

në Ellias Island, një ishull i vogël pranë Nju Jorkut 

ku qenë vendosur edhe zyrat e emigracionit të SHBA. 

Dhe ku çdo ditë mbërrinin vaporët me mijëra emigrantë, 

nga e gjithë Evropa, në kërkim të ëndrrës amerikane. 

Familja u vendos përfundimisht në Bedford, një 

qytezë pranë Bostonit, ku i ati i tij hapi një dyqan të 

vogël ku shiste fruta dhe perime. Athanasi kujtoi se në 

vitin 1917 atje ishin 50 familje shqiptare nga Korça 

dhe Tepelena dhe shqipja dëgjohej kudo. Për më tepër 

gjyshja fliste vetëm shqip dhe fëmijët e ruajtën gjuhën 

e prindërve. Ai më rrëfeu se si një dite i ati i dha disa 

kuti me luleshtrydhe dhe ai filloi të trokiste derë me 

derë për t’i shitur ato. Ditën e parë nuk ja arriti dhe kur 

u kthye në shtëpi me pemët e kalbura e kishte mbytur 

dëshpërimi. I ati e bindi se biznesi nuk është i lehtë 

dhe se mbi të gjitha për të pasur sukses duhej të ishte 

këmbëngulës dhe i ndershëm. 80 vjet më vonë ai nuk 

kishte harruar asnjë prej këtyre dy parimeve që e patën 

ndihmuar aq shumë në jetë. 

Të nesërmen doli përsëri me kutitë eluleshtrydheve 

dhe kësaj here nuk ktheu në shtëpi asnjë. Që nga ajo 

ditë braktisi shkollën dhe filloi biznesin me të atin. Por 

dukej se djali i ri kishte plot ambicie të tjera. 15-vjeçar 

braktisi dyqanin e të atit dhe filloi të punonte në restorant. 

Ndizte zjarrin dhe bënte gjithë punët e tjera që 

gjithçka të ishte në rregull për mjeshtrin. Në të vërtetë, 

kujtonte ai, mjeshtrat ishin fanatike dhe kur gatuanin 

nuk donin që ne t’ju merrnim zanatin. Por ne i shihnim 

fshehurazi dhe kur ktheheshim në shtëpi i shkruanim 

formulat e tyre. Punonte në një restorant kur në Bedford 

nga Blendi Fevziu 

mbërriti kriza e viteve ‘30 dhe fabrikat e pambukut u 

mbyllën. Atëherë la familjen dhe u vendos në Nju Jork, 

ku vijoi të punonte për disa kohë në një restorant. Ishte 

në atë kohë, në moshën 18-vjeçare, kur pa Aleksandër 

Moisiun, që luante Otellon në një nga teatrot e Brodueit. 

Ishin po ato vite kur filloi të lexonte në Nju Jork, 

një gazetë të arbëreshëve të Italisë që botohej gjysmë 

shqip dhe gjysmë italisht. Nju Jorku duket se kishte 

lënë gjurmë në jetën e tij dhe formimin e tij. Kujtonte se 

mbrëmjeve ëndërronte gjatë të kishte biznesin e tij. 

Dhe nuk do të vononte shumë për ta pasur realisht. 

Në mes të viteve ‘30 babai i vdiq në moshën 56-vjeçare 

dhe ai, si djali më i madh, u kthye të kujdesej për 

familjen në Bedford. Tashmë kishte eksperiencë në fushën 

e restoranteve dhe në vitin 1937 hapi restorantin e 

parë në qytetin e tij. Midis dokumenteve në bibliotekën 

e studios, në katin e sipërm të restorantit te famshëm, 

Anthoni Athanas më kishte shfletuar me mburrje edhe 

kontratën e blerjes së restorantit të parë. Për një shumë 

prej 5 mijë dollarësh, duke vënë kesh vetëm 1800. Në 

të vërtetë ende, 50 vjet më pas, duart i dridheshin kur 

kujtonte se me ato 1800 dollarë të mbledhur me mjaft 

mundim kish nisur një biznes, i cili do t’i sillte miliona 

më vonë. 

Atëherë kisha vetëm 1800 dollarë shtoi ai, ndërsa 

në fillim të viteve ‘90, vetëm nga një gjyq me një firmë 

të hebreje humba afro 200 milionë dollarë. Natyrisht 

ato u zëvendësuan përsëri më vonë. Por me sa dukej 

Restoranti i parë qe me fat për shqiptarin ambicioz. Pak 

kohë më vonë ai bleu një ndërtesë pranë që deri atë ditë 

kishte qenë kinema dhe e bëri parking. Vendosi ajrin e 

kondicionuar ndër të parët në qytet, filloi publicitetin 

në gazetë dhe restoranti mori famë për gatimin dhe mikpritjen. 

Më 1940, kur dukej se biznesi i tij qe vënë në 

vijë, u martua me një vajzë shqiptare nga Stratoberdha, 

e lindur në SHBA. Me të pati katër djem dhe asnjeri 

prej tyre nuk fliste, së paku deri atë moment shqip. 

Kam frikë se atë moment, kur vdekja i qe afruar dhe ai 

e ndiente mirë se ishin vitet e fundit të tij, ky ishte edhe 

pengu i madh i Athanasit. 

- E di, - më tha - ata nuk kanë pasur një baba aq të 

mirë sa e kisha unë. Restoranti i bizneseve u bë i pari 

për familjen Athanasi. Më 1945 hapi restorantin e dytë 

dhe më pas edhe dy të tjerë. Ai kishte katër restorante 

më 1960, kur bleu një nga kalatat e portit të dikurshëm 

të Bostonit dhe vendosi të ndërtojë aty restorantin që i 

dha më shumë famë dhe natyrisht para se kushdo tjetër. 

“Anthony’s pier 4” përfundoi me 1962 dhe ai u ndërtua 

i gjithi në stilin kolonial. E di se cila është ajo gjë që 

më ka motivuar në jetë dhe më ka bërë të ndihem mirë, 

më pyeti? 

- Biznesi, ju përgjigja pa mendje, i bindur se 

mbarëvajtja e tij ka një dimension të rëndësishëm në 

jetën e një amerikani. 

- Jo djalë, ma ktheu me një toskërishte të vjetër 

si të dalë nga kushedi ç’libra të vjetër të rilindasve. 

Komuniteti Shqiptar dhe të ndjerit pjesë e tij. Më tregoi 

se ishte vetëm dhjetë vjeç kur shqiptarët që banonin në 

Bedford, u mblodhën së bashku në kishë për pashkë. 

Ai u lidh fort me komunitetin shqiptar dhe që nga ajo 

ditë e largët e vitit 1920, nuk reshti së punuari për atë 

komunitet. Madje gjëja më e vështirë e jetës së tij kishte 

qenë gjithnjë që të sqaronte se është shqiptar dhe 

vetëm shqiptar. Se emri i tij nuk ka të bëjë me Greqinë 

dhe se kisha ortodokse shqiptare është e ndarë nga ajo 

greke. Nuk e di a ja kishte arritur kësaj. Shumë vite më 

vonë, kur ai nuk ishte më tashmë, ndërsa i kërkova një 

taksije të më ndalonte atje, shoferi foli qetë: ah, resto- 

studjuesit françeskanë u zhgatrruen. 

Per fat Emid Tedeschini kishte nji 

kopje të dorëshkrimit të punës së tij 

studimore dhe materjali nuk humbi. 

Njenën kopje ia kerkoi Universiteti 

Tiranes si materjal studimi. Në kuadrin 

e nji studimi juridik-historik të 

tij mbi të “Drejtën Zakonore Shqiptare” 

ka botue gjatë viteve 1963-1965 

në revistën juridike “Drejtësia Popullore” 

të Ministrisë së Drejtësisë katër 

artikuj-studimor, të cilët mandej u 

ndërprenë jo per shkak të tij. Keto 

artikuj studimor do ti ripublikoj në 

të ardhmen. 

Mbas nji pune shumëvjeçare 

dr.jur. Emid Tedeschini perfundoi ne vitin 1955 të parin 

fjalor anglisht-shqip me 25 mij sakje, me mënyrën 

e të shqiptuemit, me pjesë shtojce gramatikore gjithsejt 

1229 faqe të daktilografueme. Njenën kopje e ka marrë 

Universiteti si “materjal studimi”. Pak ma vone Universiteti 

botoi fjalorin e parë anglisht-shqip me vetem 18 

mijë fjalë, pa mënyren e shqiptimit dhe shtesat grama- 

ranti i Anthonit, grekut, po e di, e di. 

Kisha ka qenë edhe vendi që na ka lidhur së pari 

me komunitetin e sqaronte ai. Aty kishte njohur për 

herë të parë një ditë pashke, Fan Nolin. Njeriun që 

do ta respektonte dhe nderonte gjithë jetën. Djalë i 

ri, ai u lidh shpejt me Vatrën dhe Diellin. U bë mik i 

Konicës dhe sidomos i Fan Nolit. I kujtonte të dy me 

admirim edhe pse Fan Nolin e kish njohur më mirë. 

Konica vdiq shpejt dhe ai kujtonte se si e varrosën në 

Boston, kujtonte fjalimin e mrekullueshëm të Fan Nolit 

dhe ditët e majit 1995, kur së bashku me disa shqiptarë 

të tjerë përcollën eshtrat e tij për në Tiranë. Nuk 

e di nëse e kish vuajtur faktin se pavarësisht se ç’kish 

bërë për komunitetin shqiptar, atdheu ja kish mbyllur 

dyert keq. Që nga ikja e largët e 1915, vetëm në 1989, 

plot 74 vjet më pas, qe kthyer në Shqipëri. Në vitin 

1968, kur bëheshin festimet për 500 vjetorin e vdekjes 

së Skënderbeut pati trokitur për herë të parë në derën e 

Ambasadës Shqiptare në Paris. Kërkoi një vizë për në 

Shqipëri, por kur mësuan lidhjen e tij me Vatrën nuk i 

hapen as derën. 

Një herë tjetër i ra gjatë ziles së Ambasadës Shqiptare 

në Romë, por nga ana tjetër nuk mori përgjigje, 

pasi mësuan se vinte nga diaspora e SHBA. Rasti e solli 

të vizitonte Shqipërinë vetëm me 1989, kur linjat e fanatizmit 

politik ishin zbutur dhe dukej se në atdhe po 

frynte një erë e re. Ai kujtonte se shumë miq të tij ishin 

kundër kësaj vizite dhe se kishin frikë për fatin e tij. 

Mbërriti në një Shqipëri të qetë dhe gjëja e parë që i 

ra në sy qe se njerëzit ishin veçanërisht të kujdesshëm, 

flisnin pak dhe ju largoheshin të huajve. Në Hotel Dajti 

e pritën mirë dhe njëra nga punonjëset e shërbimit, i 

dha me vete një hudhër kur iku. Vizitoi Korçën, por nuk 

mundi të shkojë në Trebickë, fshati i lindjes së babait. 

Humbi kështu rastin të vizitonte fshatin që nuk e kishte 

parë kurrë. Më pas u kthye edhe pesë herë të tjera në 

Shqipëri. Ajo që bisedonim bashkë ishte e fundit. 

Nuk u pamë më asnjëherë. Deri në ditë të vitit 

2005, kur erdhi lajmi se kish ndërruar jetë. Ishte 95 

vjeç dhe po linte pas një histori suksesi. Nuk e di pse 

ndjeva një keqardhje të thellë atë ditë. Besova se mund 

ta ndjente çdo shqiptar që do ta njihte historinë e tij 

dhe që hallakatjet e pas vitit 1990 i kishin lënë së paku 

një emigrant në familje. Shkruajta një artikull që e 

titullova: Athanasi, një shqiptar i mirë! A ishte vërtet i 

tillë. Sot mund të përgjigjem pa asnjë hezitim, PO. Në 

një botë të mbushur me retorikë patriotizmi, ai ishte 

nga ata të paktët njerëz që për 90 vjet me radhë kishte 

qenë një patriot i mirë. Pa e kuptuar, pa e ditur, pa u 

turbulluar nga suksesi i tij amerikan. Kishte qenë një 

patriot që atë moment, kur 5 vjeçar, kishte hipur në 

një gomar apo mushkë për të udhëtuar nga Korça drejt 

Pireut e më pas SHBA. E kish mbartur patriotizmin me 

vete. Nuk e kish dashur për votë, për kredo, për karrierë 

apo për t’u evidentuar diku. E kish pasur thjesht 

një dimension të jetës së tij, një nevojë të atdheut të 

munguar. Atdheut që e kish parë vetëm pesë herë në 

90 vjet. Më pak se shumë shtete të tjera të botës që 

kish vizituar, por që s’e kish harruar kurrë. Më shumë 

se kushdo tjetër ai reflektonte atë thënie të Xhon Kenedit, 

presidentit që e kish njohur dhe dashur aq shumë: 

“Mos pyet kurrë se ç’ka bërë atdheu për ty, por thuaj 

se ç’ke bërë ti për atdheun”. Kam bindjen, se nëse në 

momentet e fundit të jetës dikush do t’ia kishte bërë 

këtë pyetje, ai kish plot për t’i thënë. Kam bindjen se 

ai kish bërë gjithçka, duke qenë një nga rastet e fundit, 

kur suksesi, largësia, mungesa e kontaktit dhe mëria 

politike e atdheut, nuk ja kish zbehur dashurinë për të. 

Zoti dhëntë që më shumë njerëz të kenë pasionin dhe 

përkushtimin e tij… 

Miqtë e Amerikës-Miqtë e Bill Klintonit dhurojnë Gjak në Kosovë 

Jetëshkrim i nji juristi shqiptar: 

Dr.jur. Emid Tedeschini (1909-1989) 

nga Paul Tedeschini 

tikore. Mandej dr.jur. Emid Tedeschini shfletoi faqe për 

faqe te gjitha volumet e enciklopedive Mayer dhe Treccani 

ku mblodhi të gjithë terminologjinë juridike latine 

dhe perpiloi të parin “Lexicon te terminologjisë juridike 

latine” me 4500 skaje të spjegueme në gjuhen 

gjermane (mbeti dorëshkrim). Ka ba nji përkthim nga 

gjermanishtja prej 300 faqesh dorëshkrim të së “Drejtes 

Romake”, që i ka sherbye fakultetit juridik Tirane. 

Ma vonë ka përkthye nga italishtja kryevepren e 

Makjavelit “Il pricipe” (mbeti dorëshkrim). Gjatë periudhës 

së krijimtarise së tij dr.jur. Emid Tedeschini 

ka ba shume studime per Universitetin e Tiranës dhe 

si njohës i shumë gjuhve të hueja, perfshi këtu edhe 

rusishten, ka ba përkthime për ministrì të ndryshme 

edhe materjale mbi të Drejten Nderkombëtare dhe në 

veçanti mbi të Drejtën Gjermane dhe te Drejten Krahasuese. 

Po ashtu ka ba reçensione rreth studimeve të 

studjuesve kosovarë dhe të huej mbi të Drejtën Zakonore 

Shqiptare. Mbi vlerat e dr.jur.Emid Tedeschinit ka 

shkrue Dr.Prof.Ismet Elezi në librin e tij “Mendimi juridik 

shqiptar” -Tiranë 1999, kapitulli XVI - “E Drejta 

Zakonore Shqiptare”, faqe 93-95: 

«…Emid Tedeschini, mbetet nje shkencëtar i 

shquar shqiptar, një erudit i madh, poliglot dhe 

punëtor i palodhur i shkencës».

Ekspedita Zvicerane zbulon 

murin e shekullit te IV 

Ekspedita e perbashket Zviceriano shqiptare 

udhehiqet nga drejtori shqiptar Vasil Bereti 

dhe drejtori zvicerian Jean Paul Descoeudres 

Prof. arkeologjia. Ekspedita zvicerane shprehet 

drejtori Llojdia, ka ne përbërje te saj nje ekip me 11 

studiues,dhe student te Universitet te Gjenevës si dhe 

rreth 10 punonjës shqiptar. Prej një muaji gërmimet 

filluan për gërmimin e murrit rrethues te qytetit antik. 

Ekspedita përbenë vitin e dyte te gërmimit ne Orikum. 

Gjate vitit te pare u kryen për njohje magnotomerike 

ne zonën e nekropolit te Orikumit, ne mënyre qe te ri 

dekomentoheshin varret e zbuluara deri me sot si dhe 

për te kuptuar shtrirjen e sipërfaqes se varrezës. Ekspedita 

nderrmorri sondazhe ne pjesën jugore te kodrës se 

Orikut. U gërmuan gjithsejtë rreth 15 sondazhe me përmasa 

5x1 m te cilat na lejuan te testonin një hapësire 

rreth 113 m. Te gjate dhe rreth 30 me te gjere. 

Për këtë viti sondazhet u shtrinë rreth murrit 

rrethues te qytetit. Puna filloi ne pjesën veri-perëndimore 

ku murri ndiqet për disa metra .Sipas drejtuesve 

te ekspeditës kërkimi synonte për te gjetur shtresën e 

hershme te qytetit.Tabloja qe paraqitet është se nga 

zbulimi u ndesh murr i periudhës se hershme te Shek 

3 si dhe murre te vonshme qe i përkasin periudhës se 

Justinianit .Gjate kërkimit u ndesh ne një material te 

pasur arkeologjik. U gjeten amfora te cilat kane një hershmëri 

gjë qe zbresin kohen e tyre ne shek V-VI para 

Krishtit dhe kane shërbyer për transport vaji ose vere. 

Fragment muri qe u zbulua i përket Shek .III pr Krishti. 

Dhe afër tij një ndërtim te shekullit IV pr Krishtit, 

ndërtimi jashtëm vazhdon me 3 radhe por qe ka pësuar 

edhe dëmtim. Qeramika e pasur e cila u gjet edhe vitin 

e shkuar jep te dhëna me te sakta per kohen e qytetit. 

Amforat e gjetura pasurojnë hershmërinë e qytetit antik 

i cili ne periudha te hershme ka qenen porti kryesor me 

nje port te brendshëm, ku behej dhe transporti i gurëve 

nga Karaburuni drejt Apolonisë por edhe ne Triport. 

Gonata Consagra pjesëtar i ekspeditës zvicerane mbron 

doktaturen ne arkeologji shprehet se synimi i këtyre 

sondazheve është jo vetëm njohja me e mire monumenteve 

te qytetit por edhe krijimi i një kronologjie sa me 

te sakte për sitin. Punimet e ekspeditës i vizitoi diten 

e e mërkurë ambasadorja zvicerane ne Shqipëri. Me 

zbulimin e murrit, shprehet drejtori Llojdia, këtij siti do 

ti shtohen numri i vizitoreve, ku vetëm për tre muajt e 

fundit shkoi ne 1500 vizitore kryesisht te huaj. 

QYTETI ANTIK I ORIKUT 

Qyteti antik i Orikut përmendet për herë të parë 

nga historiani grek Skylaksi në shek VI-V para Krishtit 

në veprën e tij “Lundrimi”, ku ai përcaktohet me emrin 

Jeriko.,shprehet drejtori i Parkut arkeologjik Orikum, 

Germadhat e qytetit antik te Orikut (Pashalimani i sotem), 

gjenden ne pjesen me jugore te gjirit te Vlores 

dhe 42 km ne jug te Apollonise, ne nje skele te futur 

brenda bregut mbi kodren qe mban emrin Paleokaster, 

e larte 20 m mbi nivelin e detit. Kodra e Paleokastres, 

ne pjesen me te larte te saj ka nje shesh te vogel ku 

ishte vendosur qyteti. Nga veriu, ajo vjen pak e thepisur 

ndersa nga lindja deri ne afersite e kenetes ulet me ane 

te dy tarracave natyrore pak a shume te ngushta. Ne tarracen 

e siperme duken edhe sot gjurme gdhendjesh ne 

shkemb, qe nuk jane gje tjeter vecse teprica ndertesash 

te ndryshme te qytetit. 

Po ne kete ane ngjitet per ne akropol nje rruge e 

gjate 10.8 m dhe e gjere 2.40 m, e ndare ne 27 shkalle 

te gdhendura gjithashtu ne shkembin natyror. Kodra e 

Paleokastres rreth 5 ha qarkohej ne rrezen e saj prej 

nje muri mbrojtes 950 m te gjate. Ne pjesen e siperme 

te kodres gjendej nje mur i dyte, i cili krijonte akropolin. 

Pervec tyre nje mur i terthorte me drejtim lindjeperendim 

e ndante kodren ne dy pjese simetrike me 

njera-tjetren. Krijohej keshtu nje sistem mbrojtes i perbere 

prej 4 seksionesh te vecuara te cilat komunikonin 

ndermjet tyre dhe mund te rezistonin ne menyre te pavarur 

edhe kur njera pjese binte ne dore te armikut. Si 

skeme urbanistike ketu kemi te bejme me tipin e qytetit 

me akropol ne mes. 

Oriku u shfrytezua prej romakeve ne lufterat kunder 

ilireve dhe maqedoneve, luajti rol ne luften civile midis 

Cezarit dhe Pompeut. Flota maqedone e Aleksandrit te 

Madh te Maqedonise e pushtoi me 214 p.e.s. Dëshmi e 

fortë për këtë, është edhe fakti se Teatri Antik i Orikut, 

Per shume shqiptar madej edhe per italian do te 

ishte nje nder te kishin nje aktivitet ne Rome – 

Parioli ne via Eleonora Duse, 2D aty ku ndodhet 

qendra e boseve te italise, pikerisht aty Henri shqiptari 

ka hapur nje dyqan jo shume te madh te vogel nga 

metrat katror, por i kendshem e me shije te holle per 

ate mall qe tregeton sic jane bizhuterit antike dhe moderne 

te ardhura nga Tajlanda, Nepal etj. Pas suksesit 

ne qendren Albano Laziale ne Via Sant’Ambrogio, 

5 Henri me te dashuren e tij Emanuela vendosen qe 

kete aktivitet ta hapnin edhe Rome – Parioli ne Via 

Eleonora Duse, 2D. Ndokush edhe s’mund ti besonte 

kesaj iniziative i quante te mare endra rinore por, jo dy 

i ndërtuar në shek III-II para 

Krishtit është identik me atë 

të Trojës. Kapaciteti i teatrit 

shkon nga 400-spektatorë. Ai 

është përdorur për mbledhje 

publike, për shfaqje të ndryshme 

dhe në epokën romake 

(shek III-I para Krishtit) u 

shfrytëzua për të organizuar 

ndeshje me gladiatorë dhe 

kafshë të egra. 40 metra në 

jugperëndim të Teatrit, ndodhet 

Altari, ku flijoheshin 

kafshë të ndryshme për nder 

të perëndive. Në faqen lindore të Akropolit zbresin dy 

palë shkallë të gdhendura në trupin shkëmbor të kodrës, 

me gjerësi 2.5 metra, që kufizojnë ambiente godinash 

publike, të skalitura thellë në gurë. Gjithashtu, 

në hapësirën e qytetit janë zbuluar edhe pesë puse me 

thellësi deri në 20-23 metra, që shfrytëzoheshin për ujë 

të pijshëm në ato raste kur ujësjellësi binte në duart e 

armikut. 

Mes tyre përfshihet edhe Pusi i Shenjtë, një nga 

objektet më të rëndësishme të Parkut Kombëtar Arkeologjik 

të Orikut, ndërtimi i të cilit daton në shekullin 

V para Krishtit. Ai ka një thellësi prej 12 metrash. Në 

të kryhej riti i mbushjes së ujit, përpara se të kryhej riti 

i blatimit të dhuratave ndaj hyut (perëndisë), në Tempullin 

e Apollonit. Gërmimet e fundit këtu janë bërë të 

paktën 22 vjet më parë, kur u zbuluan një pjesë e amfiteatrit, 

nekropoli, shkallët që të çonin tek akropoli, etj. 

Pjesa më e madhe e gjurmëve të këtij qyteti, ndodhen 

nën tokë dhe nën sipërfaqen e ujërave të lagunës që 

gjendet shumë pranë. Në ditët me mot të kthjellët, një 

pjesë e rrënojave reflektojnë në sipërfaqen e ujit. Oriku 

përjetoi një zhvillim të vrullshëm gjatë periudhës së 

pushtimit osman, për shkak edhe të pozitës gjeografike. 

Qyteti antik i Orikut, si pjesë e Parkut Kombëtar Arkeologjik 

Amantia-Orikum, vlerësohet si një objekt me 

vlera në funksion të zhvillimit të turizmit. Veç formave 

të njohura, siç janë ato të përgatitjes së fletëpalosjeve e 

materialeve të tjera, për promovimin e tij shfrytëzohet 

interneti, kontaktet me agjenci turistike lokale, kombëtare 

etj. Në janar të vitit 2006, qyteti antik i Orikut, 

u shpall Park Arkeologjik Kombëtar. dhe Bashkise se 

Orikumit ne Lindje. 

TEATRI 

Daton ne shek. I-re para Krishtit, ndertuar me nje 

kapacitet prej 400 spektatoresh, ka te zbuluar sheshin 

e Orkestres. 

PUSI I UJIT 

duhet te kete qene rreth 20 m i thelle, sot ai eshte 

rreth 12 m i thelle si rrjedhoje e mbeturinave aluvionale. 

SHKALLET SHKEMBORE 

Kane nje gjeresi prej 2.5 m dhe distance te barabarte 

nga njera- tjetra. 

ALTARI 

Vendodhja -25 vm ne VL te teatrit 

Permendet ne germimet e vitit 1958-60 V.Bllavatsa. 

Dh.Budina. 

GJETJET 

1-bazament me 9-10 blloqe guri 

2-bazament me 

3-friz me gdhendje 2 

4-blloqe te muratures 3-5 

5-qeramike(qeramike holle te gjitha te shkateruara) 

Laguna e Orikumit ne vetvete ze nje siperfaqe 

prej130 ha ndersa fushat e ulta rrethuese te Dukatit 

mbulojne rreth 1000 ha. Zona perbehet nga nje fushe 

e ulet me prejardhje nga material solide te depozituara 

prej lumit te Dukatit. Laguna ka nje thellesi maksimale 

prej 3 m dhe lidhet me detin nepermjet nje kanali te 

vetem me gjatesi 50 m. Laguna rrethohet nga nje dige 

ne drejtimin Lindje-Jug, ku nje stacion pompimi nuk 

lejon rrjedhjet e ujerave te embla ne lagune. Ne pjesen 

Jug-Lindore te lagunes gjendet nje ish-mocalishte e 

drenazhuar ne trajten e nje toke torfe te pasur. Per arsye 

te shkembimit te ulet te ujit me detin dhe ri devijimit 

te lumit te Dukatit (15 vjet me pare), i cili me pare 

perfundonte ne lagune, i gjithe ekosistemi ka pesuar 

nje ndryshim te rendesishem te rregjimit te ujit. 

NArcheologiaM 

La spedizione congiunta 

svizzero-albanese viene 

guidata dal direttore 

albanese Vasil Bereti e il 

direttore svizzero Jean Paul 

Descoeudres, professore di 

archeologia. La spedizione 

svizzera, rivela il direttore 

Llojdia, ha al suo interno 

un’equipe di 11 studiosi e 

studenti dell’Università di 

Ginevra, così come circa 10 

dipendenti albanesi. Da un 

mese gli scavi sono iniziati 

intorno al muro della città antica. La spedizione è 

al secondo anno di scavi a Orikum. Durante il primo 

anno furono eseguite con lo scopo di ottenere dei dati 

magnetometrici nella zona della necropoli di Orikum, 

per poter poi ridocumentare le tombe scoperte fino ad 

ora e comprendere l’estensione della superficie del 

cimitero. La spedizione ha effettuato dei sondaggi nel 

lato orientale della collina di Oriku. Sono stati scavati 

esattamente 15 sondaggi dalle misure 5x1 m che permisero 

di testare uno spazio di circa 113 metri lungo e 

30 metri largo. 

Per questo anno i sondaggi si sono sviluppati intorno 

al muro di cinta della città. I lavori sono iniziati lungo 

il lato nord-occidentale dove il muro viene seguito per 

diversi metri. Secondo i dirigenti della spedizione la ricerca 

mira a trovare lo strato antico della città. Il quadro 

che si presenta è quello del ritrovamento di un muro risalente 

al III a.C secolo così come altri muri del periodo 

di Giustiniano. La ricerca ha portato alla luce del materiale 

archeologico ricco. Sono state trovate alcune anfore 

antiche risalenti al V-VI secolo a.C. utilizzate per il 

trasporto dell’olio o del vino. Il frammento del muro scoperto 

appartiene al III a.C, affiancato da una costruzione 

del IV secolo a.C. che prosegue all’esterno in tre file e 

che mostra di aver subito alcuni danni. La ricca ceramica 

trovata anche l’anno scorso offre dei dati più esatti sul 

periodo della città. Le anfore ritrovate arricchiscono gli 

anni di storia della città antica, in epoche remote il porto 

principale con un altro porto all’interno, dove veniva 

eseguito anche il trasporto delle pietre da Karaburuni 

verso l’Apollonia ma anche Treporti. Gonata Consagra, 

membro della spedizione svizzera con dottorato in archeologia 

sostiene che l’obiettivo di questi sondaggi non 

sia solo una migliore conoscenza dei monumenti della 

città, ma anche la creazione di una cronologia il più 

possibile precisa per il sito. I lavori della spedizione 

sono stati visitati mercoledì dall’ambasciatrice svizzera 

in Albania. Con la scoperta del muro, afferma il direttore 

Llojdia, il numero dei visitatori di questo sito aumenterà, 

dopo aver raggiunto la quota, solo nell’ultimo mese, 

di 1500 visitatori principalmente stranieri. 

LA CITTÀ ANTICA DI ORIKU 

La città antica di Oriku viene nominata per la prima 

volta dallo storico greco Skylacis nel secolo VI-V a.C. 

nella sua opera “Periplus”, dove viene indicato con il 

nome di Jerico, afferma il direttore del parco archeologico 

di Orikum, le rovine della città antica di Oriku 

(l’odierno Palishman), si trovano nella parte più meridionale 

della baia di Valona e 42 km a sud dll’Apollonia, 

in un porto incastonato all’interno della costa sulla 

collina dal nome di Paleokastra, alta 20 metri sul livello 

del mare. La collina di Paleokastra ha nella sua parte 

più alta una piccola pianura dove si era sviluppata la 

città. Al nord, ha l’aspetto di un dirupo mentre all’est 

fino alle vicinanze della palude si abbassa per via delle 

due terrazze naturali abbastanza strette. Nella terrazza 

superiore è possibile ammirare ancora oggi le tracce 

di alcune incisioni sulla roccia, nient’altro che resti 

dei diversi edifici della città. Sempre sullo stesso lato 

s’inerpica verso l’acropoli una strada lunga 10.8 metri 

e larga 2.40 metri, divisa in 27 scalini sempre incisi 

sulle rocce naturali. 

La collina di Paleokastra veniva circondata ai suoi 

piedi da un muro di cinta lungo 950 metri. Sulla parte 

superiore della collina si trovava un secondo muro che 

formava un acropoli. Oltre a questi, un muro contorto 

con direzione est-ovest divideva la collina in due parti 

simmetriche. Prendeva vita così un sistema di difesa co- 


La spedizione svizzera 

scopre un muro del IV secolo 

Shqiptari Henri Sadedini dhe suksesi i tij 

te rrinjte me mbeshtetjen e prinderve ja ariten qellimit. 

Dyqani i bizhuterise ne Parioli eshte hapur brenda ne 

te hyjne jo vetem te rrinje, por edhe klient te moshave 

te ndryshme dhe turist. Ajo qe te bene pershtypje ne 

kete dyqan te kendshem eshte se ne hyrje ne te dy anet 

ansore te deres kane vendosur fotografi te cilat tregojne 

nje pjese te biografis se tyre ne kete aktivitet te cilet 

jane te dashuruar aq shume. 

Kjo paraqitje ka krijuar shume pershtypje tek kliente 

te cilet pasi shikojne fotot te reklamuara jashte hyjne 


brenda me kenaqesi. Ata ndeshen me buzeqeshjen e 

dy te rrinjeve qe ju afrojne gjithcka. Kjo miresjellje ka 

frutet e veta sepse sic na thane: Henri dhe Emanuela 

tregetia po shkon mire. Me te vertete prej ketij suksesi 

eshte nje kenaqesi per komunitetin shqiptar ne Rome 

dhe ne gjithe Italine qe nje pjestar i komunitetit te tyre 

eshte integruar me shpejtesi ne jeten e ketij vendi dhe 

jo vetem kaq ka perparuar shume. Kur e pyesim Henrin 

per gjithe keto suksese ai me modesti te pergjigjet: 

une gjithcka ja dedikoje edukates sime familjare te ci- 

stituito da quattro sessioni separate che comunicavano 

tra di loro e che potevano resistere in modo indipendente 

anche quando una parte cadeva nelle mani del nemico. 

Come schema urbanistico si tratta della tipologia 

di città con l’acropoli al centro. Oriku fu sfruttata dai 

romani nelle guerre contro gli illiri e i macedoni, ebbe 

un ruolo nella guerra civile tra Cesare e Pompeo. La 

flotta macedone di Alessandro il Grande di Macedonia 

la invase nel 214 d.C.. Una forte testimonianza di questo 

è il fatto che l’Antico Teatro di Oriku, costruito nel III-II 

a.C. era identico a quello si Troia. La capacità del teatro 

raggiungeva i quattrocento spettatori. La costruzione fu 

utilizzata per le riunioni pubbliche, diversi spettacoli e 

in epoca romana (secolo III-I a.C.) fu sfruttato per l’organizzazione 

di scontri tra gladiatori e animali selvatici. A 

40 metri al sud del Teatro si trova l’Altare, dove venivano 

sacrificati diversi animali in onore delle divinità. Sul 

lato orientale dell’Acropoli scendono due file di scale 

incise sul corpo roccioso della collina, dalla larghezza 

di 2.5 metri e che delimitano gli ambienti degli edifici 

pubblici, scavati in profondità nella pietra. 

Allo stesso tempo, sono stati trovati sulla collocazione 

della città anche cinque pozzi della profondità di 

20-23 metri, sfruttati per la raccolta dell’acqua potabile 

nei momenti in cui la fornitura idrica cadeva nelle 

mani dei nemici. Tra loro c’è anche il Pozzo Santo, uno 

degli obiettivi più importanti del Parco Nazionale Archeologico 

di Oriku, la costruzione del quale risale al 

V secolo a.C.. Ha una profondità di 12 metri. Al suo 

interno veniva compiuto il rito della raccolta dell’acqua, 

prima di eseguire il rito dei sacrifici dei doni alle 

divinità, nel Tempio di Apollo. Gli ultimi scavi qui sono 

stati eseguiti almeno 22 anni fa, quando fu scoperta una 

parte dell’anfiteatro, la necropoli, le scale che portano 

all’acropoli ecc. La maggior parte delle tracce di questa 

città si trovano sottoterra e sotto la superficie dell’acqua 

della laguna vicina. Durante le belle giornate una parte 

delle rovine si riflette sull’acqua. Oriku ebbe un ampio 

sviluppo durante il periodo di occupazione ottomana, 

anche per via della sua posizione geografica. La città 

antica di Oriku, come parte dl Parco Nazionale Archeologico 

Amantia Orikum, viene ritenuta di grande valore 

in funzione allo sviluppo del turismo. Oltre alle forme 

conosciute, come quelle della preparazione di dépliant 

e altri materiali, per la sua promozione si fa uso di internet, 

di contatti con le agenzie turistiche locali, nazionali 

ecc. Nel gennaio del 2006 l’antica città di Oriku è stata 

dichiarata Parco Archeologico Nazionale. 

IL TEATRO 

Risale al I secolo a.C., è stato edificato con una capacità 

di 400 spettatori, la sede dell’Orchestra è scoperta. 

IL POZZO D’ACQUA 

Deve aver avuto una profondità di venti metri, oggi 

è profondo dodici metri come conseguenza dei detriti 

alluvionali. 

LE SCALE ROCCIOSE 

Hanno una larghezza di 2.5 metri e una distanza 

identica. 

L’ALTARE 

È situato a nord-est del teatro. 

Viene nominato negli scavi del 1958-60 V. Bllavatsa. 

Dh. Budina 

I RITROVAMENTI 

1-basamento di 9-10 blocchi di pietra 

2- basamenti 

3-capitello con incisioni 

4-ceramiche (sottili ceramiche rovinate) 

La laguna di Orikum occupa una superficie di 130 

ettari mentre le pianure basse circostanti di Dukati coprono 

1000 ettari. La zona è costituita da una bassa 

pianura formata dai materiali solidi depositati dal fiume 

di Dukati. La laguna ha una profondità massimale di 

3 metri e viene collegata al mare attraverso un canale 

lungo solo 50 metri. È circondata da una diga a sud-est, 

dove una stazione di pompaggio non consente che le acque 

dolci fluiscano in laguna. Nella parte sud-est della 

laguna si trova un ex palude drenata lungo il tratto di 

una terra ricca di torba. Per A causa del ridotto scambio 

di acqua con il mare e la deviazione del fiume di Dukati 

(15 anni fa), che terminava prima in laguna, l’intero 

ecosistema ha subito un importante cambiamento del 

regime delle acque. 

let me kane mesuar se sukseset arihen vetem me pune 

intesive ashtu sik kane vepruar ata ne keta 20 vjete ne 

Itali dhe njekohesisht me buzeqeshje drejtoje gishtin 

nga Emanuela I premtova Henrit se do te shkruaja per 

te me qellim te mire ja se si eshte integruar nje i ri 

shqiptar por, me teper qe cilido shqiptar apo italian kur 

te lexoje kete shkrim te thjeshte te kaloje ne Parioli 

ne Via Eleonora Duse, 2D e patjeter do te shkoje kete 

realitet. Aty kane per te takuar Henrin dhe shoqen e tij 

Emanuelen dy te rrinje qe kane deshire per pune dhe te 

perballen me sfida te reja. Padyshim do te mesojne prej 

tyre dhe pasi te njihen me dyqanin jam i bindur qe do 

te blejne nje nder bizhuterit qe ndodhen aty.


Personazhet e nje nate feste 

Ka ngjarje qe mund te tregohen, ka te tjera qe 

cdokush mundohet, duke gelltitur lotet e heshtjes, 

ti ruaje thelle, aq thelle brenda vetes, sa 

edhe zoti vete e ka veshtire apo nuk ka kohe t’i vezhgoje 

e te te ndihmoje dhe s’ka arkeolog ti germoje e ti nxjerre 

ne siperfaqe, por ka ngjarje te tilla qe duhen treguar 

e shkruar, se eshte e pamundur te heshtesh, se mund te 

besh “bam” e te plasesh ne vend. I belber te jesh – te 

vjen goja. Pa sy te jesh – te behen me te medhenj se 

te Qikkllopit... keshtu me ndodhi mua e plasa, derisa 

mendova se me erdhi rradha, ketu, ne kontinetin qe, 

ndryshe quhet “toka e premtuar”, ku gazetat ne gjuhen 

time, jane eksploruar vite e vite me rradhe, nga dhjetra 

gazetar, te rinje a profesionist. Veshtire te shkruash per 

gjera qe shume te tjere para teje i kane thene e sterthene, 

shkruar e rishkruar ne te gjitha format e artit te 

letrave. Gjithsesi, cdokush ka ndjesin e tij ndaj sendeve 

fenomeneve e ngjarjeve, sejcili ka stilin e tij, kendeveshtrimin, 

arsyen, qellimin, brengen apo nje premtim te 

dhene vetes apo dikujt. 

E pra, për personazhet e një nate feste, siç mban 

titullin edhe ky reportazh, dua patjetër t’u them diçka. 

Ata, kanë një emër që i bashkon rreth një fjale – shqip; 

rreth një kënge – shqip; rreth një valleje – shqiptarçe; 

rreth një Flamuri - Kuqezi. Me dy ngjyra apo 

dy krerë, ai Flamur prin, më parë se dhëndri e nusja 

në një dasëm; më parë se një artist a një udhëheqës; 

më parë se vdekja a lindja; më parë se nëna të të bëhet 

nënë e baba – babë; më parë se belbëzimi yt drejt arratisë… 

Personazhet e këtij shkrimi kanë edhe emra të 

përveçëm shkruar në çertifikatën e një kombi apo atë 

personale dhe quhen: shkodranë, korçarë, vlonjatë, gjirokastritë 

kuksianë, fierakë e lushnjarë, elbasanllinj e 

durrsakë, tiranas e pogradecarë, shkupianë, gjakovarë, 

prizrenas, tetovarë...dibranë... Por, le të ndalem këtu-te 

dibranët. Më lejoni t’i prezantoj gjatë rrëfimit tim, ashtu 

siç u takova e u njoha edhe unë me ata, në një natë feste 

simbolike për të gjithë shqiptarët… Një telefonatë nga 

larg, nga kryeqyteti i vendit tim të dhemshur, një zë 

vibrues, shumë i njohur, më thotë ngazëllyeshëm:”… 

Nesër nisem…”. “Mirëardhsh! Të pres., të presim…”- 

i përgjigjem. Zëri i ngrohtë, i afërt, me të mbërritur në 

aeroportin “Zh. Kenedi”, më flet përsëri: “ Takohemi në 

‘Micali Terrace’ në orën 18.00…” 

Pasi u informova mirë se ku ndodhej vendi ku do 

të oranizohej festa, nga padurimi u gjenda atje dy orë 

e ca më parë. Mendova se nuk do të kish njeri dhe do 

të mund të qetësohesha paksa nga emocionet e krijuara 

nga ardhja e mikeshës sime të kahershme, nga përballja 

me një mjedis krejt të panjohur për mua dhe takimet 

me njerëz që do t’i takoja për herë të parë…Me vete 

mbaja një buqetë të madhe(disa buqeta të mbështjella 

bashkë), me lule nga më të bukurat, ku shumicën e bënin 

karafilat e trëndafilat e kuq… Nuk qe e thënë të ulesha, 

diku, në një cep të lokalit, të pija një birrë dalëngadalë 

me monologun tim e të tymosja një cigare. Më afrohet 

menjëherë një zotëri, me xhentilesë, që i shkonte shumë 

për shtat e më drejtohet anglisht. “Jam shqiptare, i 

them. Kam biseduar me zotin… Kam ardhur për festën 

e Flamurit…” Ndjeva se trupi m’u bë mornicë, si liqeni 

kur drithërohet nga puhiza e lehtë që pogradecarët e 

quajnë me një emër të veçantë –Krivecë. Buzët mezi 

po bashkonin shkronja e fjalë, sytë pupuliteshin për 

të mbajtur brenda tyre ndonjë lot të mundshëm që jo 

rrallë më dalin në raste emocionesh; lulet a thua po 

shtrydheshin brenda duarve, ndërkohë që po mundohesha 

të liroja njerën dorë për t’u takuar më zotërinë, i 

cili duke e zgjatur në drejtimin tim më foli menjëherë 

shqip: “Mirëse keni ardhë! Ejani me mua…’’ Kështu, 

krah njeri - tjetrit po ecnim mespërmes një salle që 

llamburiste nga drita e abazhure gjithfarësh, stolisur si 

nëpër përrallat e njëmijë e një netëve…Më vendosi në 

një tavolinë (që e kishin caktuar për mysafirët ). Aty 

bëri dhe prezantimin e tij. Ishte “i zoti i shtëpisë” i kësaj 

mbrëmjeje apo si themi shpesh “kryetari i familjes”, 

i familjes nga më të mëdhatë në diasporën shqiptare të 

Amerikës, Xheladin Pjeça – kryetari i Shoqatës Atdhetare 

“DIBRANE”. Më ka mbetur në kujtesë mirësia, 

thjeshtësia, dashamirësia dhe përkushtimi i këtij zotërie 

nga fillimi deri në mbarim të festës që gjithçka të 

shkonte në mënyrë perfekte. Përkujdesja e jashtëzakonshme 

për mysafirët nga Dibra e Madhe, nga Tirana, 

nga qytete të ndryshme të NY, të cilët, me ardhjen e 

tyre, kishin nderuar atë dhe gjithë komunitetin… 

nga Iliriana Sulkuqi SHBA 

Per molti albanesi e altrettanti italiani sarebbe un onore avere un’attività 

a Roma, ai Parioli, a via Eleonora Duse 2/D, sede dei magnati 

d’Italia, esattamente lì l’albanese Henri ha aperto un negozio dalle 

dimensioni contenute ma gradevole e dal gusto fine sulla scelta degli articoli 

venduti, bigiotteria antica e moderna proveniente dalla Thailandia, 

dal Nepal ecc. Dopo il successo del loro punto vendita nel cuore di Albano 

Laziale, a via Sant’Ambrogio 5, Henri decise assieme alla sua compagna 

Emanuela di aprire l’attività anche a Roma, ai Parioli, a via Eleonora Duse 

2/D. Qualcuno poteva anche non avere fiducia in quest’iniziativa, ritenerli 

pazzi, crederli sogni di gioventù, eppure i due giovani, con l’appoggio dei 

genitori, riuscirono nel loro intento. Ora che il negozio ai Parioli è stato 

aperto, viene frequentato non solo dai giovani, ma anche da clienti di diverse 

fasce d’età e turisti. Quello che colpisce dell’incantevole negozio è 

Siç thashë në fillim, kisha ardhur shumë më përpara 

se të fillonte festa. Pas prezantimit me njeri – tjetrin, 

z. Xheladin më krijoi mundësinë të vazhdoja monologun 

me vete dhe me lapsin e gazetarit, duke më vënë 

në “shërbim”, në vend të tij(pasi ishte, kuptohet, shumë 

i zënë me organizimin e gjithëçkaje), një qiri të ndezur, 

një birrë( sikur ta dinte sa nevojë kisha për atë në 

ato momente), dhe një taketuke të sajuar, mbushur me 

pak ujë, për përjashtime të veçanta, pasi dihet se në 

Amerikë ndalohet pirja e duhanit në të gjitha ambjentet 

publike, qofshin restorante a kafene. U mrekullova. 

Tani e ndjeja veten si të shtëpisë… Monologu im 

nuk mund të vazhdonte gjatë. Nuk më linin ca tinguj, 

ca nota, ca këngë gjysma-gjysma, për arësye provash, 

që më grishnin të zgjohesha nga çudia e realitetit ku 

ndodhesha dhe të ma bënin jetësore atë që ëndërroja 

në vendin tim. Fragmente këngësh të ndryshme, nga 

Veriu, Myzyri,Jugu,Prishtina e Dibra, nga Viset e Fiset 

shqiptare edhe me akcent krahinor që gjatë mbrëmjes 

u kënduan vetëm nga katër këngëtarë, shoqëruar vetëm 

nga katër instrumentistë me emrin – personazh -“FI- 

SNIKËT”. “Fisnikët’’- katër djem, më të pashëm njeri 

se tjetri, më të talentuar njeri se tjetri, më të shkolluar 

e më punëtorë njeri se tjetri, i dhanë mbrëmjes magjinë 

e tetë, atje ku nuk ngjitet asnjë art tjetër në festa të tilla. 

ARJET ZIBA - nga Struga, SHKËLQIM RUSJA - nga 

Lezha, ERNEST MUHAXHERI nga Peja dhe FATON 

KAJA nga Prishtina - një kuartet i jashtëzakonshëm 

muzikor që bashkon copat e ndara të zemrave nga të 

gjitha trojet shqiptare – në një të vetme, në atë të këngës 

së bukur popullore e qytetare të një kombi. 

Këngëtarët- personazhe që i bën të përveçëm ai që 

i mbledh të gjithë, ai që unë kërkova ta takoj të parin; 

ai që me minuta të tëra na mbajti mbërthyer, duke e 

dëgjuar apo duke vallëzuar të gjithë sëbashku; ai që 

ftoi dhe mbajti në shtëpinë e tij mikeshën time që ende 

nuk po më del nëpër rreshtat e shkrimit,(ndoshta 

është “fshehur” edhe ajo diku, për të hequr emocinet…), 

- HAXHI MAQELLARA. Ndërkohë që unë po 

shkruaj këto rradhë, më lajmëron një e njohura ime, 

se të tjerë miq nga Tirana kanë mbërritur në shtëpinë 

e tij të madhe, sa gjithë Dibra, - Mirush Kabashi dhe 

Saimir Kumbaro, artistë dhe krijues që s’ka shqiptar në 

botë që nuk i njeh. E pra, ai, personazhi tjetër i “natës 

së magjishme” dibrane, ka një emër që mbahet mend 

lehtë, ose, po e takove nuk e harron lehtë. Haxhiu - njeriu 

i apasionuar pas këngës dhe i dashuruar pas librit; 

streha – luk për artistë dhe njerëz të zakonshëm, që me 

shpirt japin paksa, për pasurinë kombëtare; privilegji i 

çdokujt që ka mundësi të pijë qoftë edhë një kafe me 

të. Sëbashku me vëllanë e tij Agronin, “ i ranë Shqipërisë 

rreth e qark” për pak orë. Nëpërmjet repertorit 

të tyre, “shetitëm” të gjithë nëpër vendlindjet tona. 

ZONJA E MADHE apo e ftuara e veçantë: 

“…Pra,mallkue njai bir Shqyptari, 

qi këtë gjuhë të perëndis’ 

trashëgim që na e la i Pari, 

trashëgim s’ia le ai fmis; 

edhe atij, iu thaftë, po goja, 

që përbuz këtë gjuhë hyjnore; 

qi n’gjuhë t’huej,kur s’asht nevoja, 

flet e t’veten e le mbas dore…” 

(GJ. Fishta) 

(vazhdon ne numrin e ardhshem) 

via Filippo Coridoni 23, 

00046 Grottaferrata (Roma) 

3. 0039/0683606938 

Hasan.aliaj@tiscali.it 

Redazione.rrenjet@yahoo.com 

editoriarrenjet@hotmail.it 

NAttualitàM 

Mike Bongiorno era forse 

di origine albanese? 

Forse non è il momento più opportuno 

per divulgare e rinforzare 

l’idea che Mike Bongiorno, 

riconosciuto dal suo popolo come 

“il papà della televisione italiana”, 

potesse essere di origine albanese. 

Com’è noto, la sua morte è avvenuta 

improvvisamente, seppur 85enne 

mostrava un’evidente vitalità fisica 

e mentale. Tutti gli italiani si sono 

raccolti in lutto, altri popoli hanno 

fatto altrettanto, senz’altro anche noi 

albanesi. Questa perdita ha occupato 

le prime pagine dei quotidiani e 

i titoli principali delle edizioni dei 

notiziari. Anche da noi, come altrove, 

è stato onorato come un grande 

italiano. Eppure, chiedendo umilmente perdono nel caso 

in cui dovesse risultare inopportuno il momento da 

noi scelto per insistere sulla possibile origine albanese 

di Mike Bongiorno, ammettiamo di essere stati avviati 

lungo questo percorso dal peso dell’obbligo spirituale di 

poter forse avere il diritto di onorare il mai dimenticato 

Mike come un nostro lontano connazionale. 

Ecco perché portiamo fino alla fine questa congettura, 

mentre viene mondialmente riconosciuto che 

il famoso giornalista in alcuna biografia, intervista e 

perfino nella suo libro, pubblicato poco tempo fa, sulla 

sua vita, abbia mai accennato di avere una lontana 

origine albanese. Ha sempre riconosciuto come parte 

delle sue radici di avere una nonna italiana originaria 

di Torino e che suo nonno, siciliano, foss emigrato negli 

USA all’inizio di dicembre deel 1892. Nato a New York, 

Mike apparteneva alla comunità degli italiani americanizzati. 

Le sue possibili origini albanesi sono state citate 

dall’autore di queste righe in un unico paragrafo, all’interno 

di un articolo il cui tema era diverso, pubblicato 

su un quotidiano molto letto, quasi un anno fa. Allora 

come testimonianza presentava all’opinione pubblica 

due dettagli. Uno era legato a una delle trasmissioni 

del suo ciclo, “Quizz”, risalente a quarant’anni fa 

e andato in onda sulla televisione italiana. In quella 

puntata Buongiorno aveva chiesto a un italiano invitato 

in studio se ci fosse un altro paese al mondoin cui 

un’intera regione veniva chiamata con il saluto italiano 

“Buongiorno”. Il concorrente aveva riflettuto a lungo 

senza trovare la risposta. Con gli occhi che brillavano 

il grande giornalista italiano gli aveva spiegato che una 

simile regione si trovava molto vicino, in Albania. A 

quei tempi l’episodio aveva avuto un forte eco, poiché 

molti di noi seguivano la Rai attraverso i famosi apparecchi 

illegali, prodotti in modo artigianale e conosciuti 

nel dialetto albanese come “kanoçe”. 

L’insistenza di Mike Bongiorno neltentativo di 

spiegare con trasporto al suo connazionale la parola 

“Mirëditë” e in particolare la gioia a fatica trattenuta 

ma ben visibile nei suoi occhi non furono in molti a 

notarla. Non costituisce una prova nemmeno adesso. Il 

suo entusiasmo di quei momenti può essere riconducibile 

alla naturale soddisfazione di sapere che al mondo 

con il cognome Buongiorno non esistesse un semplice 

paesino, una cittadina o una città, come spesso accade, 

ma un’intera regione. 

Il secondo dettaglio ha a che fare con un’amichevole 

polemica sviluppata poco più di un anno fa in Sicilia 

tra gli abitanti del paese natale del nonno di Mike, Michelangelo 

Bongiorno, chiamato Campofelice di Fitalia 

e quelli del comune di Mezzojuso. Entrambe le parti 

riscattavano i natali degli avi del grande giornalista. 

In verità, a una prima lettura, la civile disputa poteva 

essere frutto di un mero fatto amministrativo. Nel 

1852 Campofelice di Fitalia era divenuta una frazione 

di Mezzojuso per poi riacquistare l’autonomia solo 

nel 1951. Così, in un certo modo Mike Buongiorno era 

originario di entrambi i paesi. Nel frattempo rendiamo 

noto al lettore che Mezzojusoè un’antica residenza 

degli arbëreshë ed è tutt’ora la sede principale dei nostri 

connazionali emigrati in Italia durante la grande 

epoca di Scanderbeg, principalmente in seguito alla 

sua morte. In tutto il perimetro intorno a Mezzojuso è 

vedere all’entrata, su entrambi i lati all’angolo della porta, delle fotografie 

attaccate che testimoniano una parte del loro percorso nell’attività di cui 

sono così tanto innamorati. 

Questa presentazione colpisce molto i clienti che dopo aver visto le 

foto pubblicizzate all’esterno entrano con grande piacere, scontrandosi con 

il sorriso dei due giovani che offrono a loro di tutto. Una simile gentilezza 

da i suoi frutti perché, come ci hanno spiegato Henri ed Emanuela, il commercio 

sta andando bene. In verità un simile successo è un piacere per la 

comunità albanese a Roma e in tutta Italia, lieta di vedere che un loro rappresentante 

si sia così velocemente integrato nella vita di questo paese e 

non solo, abbia anche fatto così tanti passi in avanti. Quando domandiamo 

a Henri di tutti questi successi ci risponde con modestia: dedico tutto alla 

mia educazione familiare, che mi ha insegnato che i successi si possono 

di Ylli Polovina 

L’albanese Henri Sadedini e il suo successo 

possibile trovare, all’interno così come 

all’esterno, abitazioni italiane e 

anche albanesi. Il famoso comune di 

Palazzo Adriano, studiato da tutti noi 

sui testi scolastici, si trova a meno di 

venti chilometri distante. 

Campofelice d’Italia si trova a 

meno di cinque chilometri da Mezzojuso. 

Il paese ha avuto origine intorno 

al 1800, costituendo prima solo 

la residenza di un principe del luogo. 

Il nobile veniva chiamato anche 

Principe di Fitalia e fitalia non aveva 

un’etimologia italiana ma greca, 

la cui radice indicava il vitigno o la 

piantagione. Senz’altro il nome è stato 

gli è stato attribuito dagli emigranti 

d’oltremare, nel quindicesimo secolo, provenienti dal 

Peloponneso e che erano, com’è storicamente noto, 

poco greci e molto arbër, numerose famiglie albanesi 

impiegate nella difesa contro gli attacchi ottomani dei 

castelli della Repubblica Veneta in terra ellenica. Nel 

frattempo il principe, assecondando le esigenze agricole, 

fece popolare i dintorni della sua residenza invitando 

alcuni degli abitanti dei paesi limitrofi. Si trovavano 

qui anche molti residenti locali di origine arbëresh. 

Rendiamo noto un terzo dettaglio: il cognome di Mike. 

Il famoso giornalista tendeva a precisare ogni volta che 

il suo cognome non fosse Buongiorno, il famoso saluto 

italiano. Era irremovibile e bene attento affinché venisse 

scritto Bongiorno. Era in realtà nel giusto, sia il 

nonno che gli avi prima di lui a Campofelice di Fitalia 

portavano questo cognome. Cosa significa questo? 

Probabilmente gli antenati desideravano separarlo 

dall’origine della lingua del luogo e sostenere la provenienza 

da un’altra lingua. E quest’altra lingua, nel 

nostro caso l’arbëresh, “Mirëdita” non rappresentava 

solo un saluto, ma il nome di un’intera regione ricca di 

storia. Era una terra legata al cattolicesimo, al Papa di 

Roma e in particolare a Giorgio Castriota Scandërbeg, 

ampiamente ammirato anche dagli italiani. Conservando 

intatta la provenienza, frutto di un saluto che si 

affiancava al nome di una regione, per cui anche sinonimo 

di ricchezza o influenza politica, lasciavano intendere 

la loro appartenenza alla cerchia di quei capitani 

uniti nella promessa di una resistenza anti-ottomana e 

anti-islamica ad Alessio. Così la famiglia Mirdita immigrata 

in Grecia e poi giunta in terra italiana, traducendo 

il proprio cognome, lo differenziò dall’usuale saluto. I 

suoi discendenti appartenevano ad un grande casato 

albanese, erano uomini di “sangue blu” emigrati lì solo 

per necessità. In questo modo si può meglio comprendere 

quella particolare luce negli occhi di Mike 

Bongiorno durante il quizz di quarant’anni fa. In verità 

l’intera vita dei Bongiorno negli Stati Uniti d’America 

ha avuto il profilo di un modo di vivere nobile. 

Pensiamo al grande Mike! Non vi sembra si comportasse 

da principe? Nel frattempo aggiungiamo che il 

cognome Bongiorno è appartenuto a poche famiglie al 

mondo, davvero poche. E’ molto particolare. Alcune si 

trovano negli USA, una minima parte è emigrata in Australia. 

Sicuramente appartengono tutte al ramo “testardo”, 

“leader”, nord-albanese del comune arbëresh in 

Sicilia. Forse quel che abbiamo presentato come ipotesi 

su una possibile origine albanese di Mike Bongiorno è 

ben poco per avere l’autorità della prova. Ci scontriamo 

anche con la difficoltà di sapere che, diversamente da 

altri personaggi popolari italiani che non hanno negato 

le loro origini arbëresh, il famoso giornalista non ha 

mai fatto alcun riferimento a una discendenza albanese 

risalente a sei secoli prima. 

Nel frattempo, dalle loro dimore arbëresh in Italia, 

sono emigrati anche diversi nostri lontani connazionali, 

divenuti mafiosi. Anche quando questi ultimi non 

ne facevano parola, veniva immediatamente svelata la 

loro origine etnica. Che Mike Bongiorno non sia mai 

dimenticato! Speriamo ci possa perdonare per averlo 

disturbato in un simile momento e per non averne scelto 

un altro in seguito. Tutto è stato fatto per poterlo onorare 

e sentirci fieri per la ipotetica possibilità che nel suo 

sangue scorresse un po’ del nostro. 

raggiungere solo con un lavoro intenso, 

così come loro hanno fatto in questi 

vent’anni in Italia, indicando allo stesso 

tempo con il sorriso Emanuela. Ho promesso 

a Henri che avrei scritto su di lui 

non solo con l’intento di mostrare come si 

è ben integrato un giovane albanese, ma 

per di più perché ogni albanese o italiano possa, dopo aver letto l’articolo, 

passare ai Parioli a via Eleonora Duse 2/D e aver modo di toccare con mano 

questa realtà. Potranno incontrare lì Henri e la sua compagna Emanuela, 

due giovani che amano lavorare e affrontare nuove sfide. Senz’altro impareranno 

da loro e dopo aver familiarizzato con il negozio, sono sicuro che 

acquisteranno con piacere la bigiotteria esposta.

Poetja Këze (Kozeta) Zylo, siç e cilësojnë njerëzit 

që e njohin, është një grua plot vitalitet. Në 

jetën e saj ajo ka një background plot veprimtari 

pedagogjike, politike dhe shoqërore. Në emigrim 

ajo është cilësuar si një njeri vullnetmirë. Profesor 

Peter Prifti e quan:”Ambasdor of goodwill” e popullit 

shqiptar në Amerikë, sepse ka një empati të rrallë 

për bashkatdhetarët e saj”. Organizata e gruas “Zëri 

ynë” në New York e shpalli atë “Gruaja e vitit 2008”, 

ndërsa Shoqata Mbarëkulturore-Atdhetare I.Qemali në 

Vlorë i dha titullin “Personalitet i shquar i kulturës 

mbarëkombëtare”.«Këto të gjitha, sigurisht, nuk i japin 

emrin e poetes. E rendita këtë CV të shkurtër të saj 

për të pohuar të vërtetën e formuluar në shprehjen e 

njohur,»stili është vetë njeriu». Pa hezitim, po e quaj 

Kozeta Zylon një poete qytetare, duke patur parasysh 

nocionin e fjalës «qytetari’ «, që nënkupton qëndrimin 

e individit në mënyrë të vetëdijshme ndaj të drejtave 

dhe detyrave politike, morale dhe mbrojtjes së tyre. 

Këtë epitet po ia kaloj edhe asaj si poete, duke patur 

parasysh përmbajtjen ideo-emocionale të krijimtarisë 

së saj letrare. Kozeta Zylo, deri më sot, ka botuar tre 

vëllime poetike: «Monumenti i lotit»(20005),»Pranverë 

pa mimoza»(2006) dhe «Mjelmat po të vijnë»(2008). 

Pjesën më të madhe të poezive të këtyre vëllimeve i 

ka shkruar dhe i ka botuar duke qënë larg atdheut, në 

emigrim në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. 

Janë, mbi të gjitha, këto krijime që dëshmojnë, në 

radhë të parë, vetëdijen e saj patriotike. Sytë dhe mendjen 

e saj ajo i mban nga vendlindja. «Hapu qiell, të 

shoh Shqipërinë» shkruan në poezinë «Shqipërinë e 

kam përjetë». Ndjenja e saj patriotike merr formë lapidare 

tek poezia «Monumenti i lotit». Poetes i duket 

vetja e saj si Doruntina e legjendës e «martuar» larg 

(në mërgim) që pret «vëllanë» të vijë ta kthejë në atdhe 

(«Vetja ime»), atdhe i cili, sipas saj, vuan si një 

Promete i lidhur («Askush nuk të thotë»). Patriotizmi 

i poetes nuk mund t’i anashkalonte problemet e genit 

shqiptar nëpër botë. Ajo, me poezi të tilla si «Pengu 

im Kosova»,»Çameria» e plot të tjera, u ka kushtuar 

vargje të zjarrta luftëtarve dhe dëshmorve për çlirimin 

e Kosovës, ka shkruar vargje të dhimbshme për 

Çamërinë. Kozeta Zylo, si pjesëmarrëse aktive në zhvillimet 

demokratike në Shqipëri, ka shkruar plot vjersha 

me tematikë kundër diktaturës dhe amullisë të viteve 

të para pas saj. Ajo është partizane e vendosur e lirisë 

së fjalës, thurr vargje për «lirinë e shpirtit» dhe i atri- 

Albanologu, perkthyesi, studiuesi dhe nje nder 

njohesit me te mire te letersise te tradites dhe 

bashkehore, i nderuari dhe respektuari z. Robert 

Elsie ka thene: “Letersia shqiptare nuk njihet ne 

bote...” Rreth ketij mendimi po vetequajme fenomeni 

ne fjale (mbasi letersia shqipe ne bote nuk njihet dhe 

do te thoja as letersia e fenomenit artificial, qe tashme 

eshte vetem brenda shqipfolesve e shqipshkrueve) nuk 

ka argumentuar asgje ne interviten e fundit hedhur po 

ne kete grup (toplisten e alb-shkences) nga biografi i tij 

z. Çerçiz Loloci. 

Ne kete rast z. Elsie ka thene nje te vertete, mbasi 

bota nuk eshte vetem nje qark i ngushte intelektualesh 

dhe politikanesh francez, por ne planetin tone ka mbi 6 

miliard banore, qe me shumice jetojne ne 5 kontinente. 

Ne kolonite franceze ne Afrike, ku si gjuhe zyrtare ose 

sekondare eshte frengjishtja letersia shqipe eshte e panjohur. 

Shume autor afrikane jane te njohur ne Amerike, 

fale klubeve, qendrave kulturore, kishave metodiste 

protestane, katolike, evangjeliste etj., shoqatave dhe organizatave 

afrikano-amerikane qe jane me shumice. Ne 

Afrike jeton nje popullsi mbi 700 milione banore. Nuk 

kemi pare deri me sot njerez ne qytetet e shteteve te 

Afrikes te vihen ne radhe per te lexuar letersi shqipe, 

por kemi pare helikoptere te OKB-se, Frances etj., qe te 

hedhin ndihma ushqimore per mbijetesen e ketyre njerezve 

te mire por fatkeq... Edhe ne kontinentin tjeter 

gjithashtu ne Australi letersia shqipe nuk eshte e njohur. 

KJo me sa duket lidhet me diatancen e madhe midis 

2 hemisferave veri-jug. Edhe ne Indi (me shumicen 

e nje popullsie te varfer ose te tejvarfer sikurse quhen 

fakiret e Indise), qe ka nje popullsi mbi 1 miliard banore 

letersia shqipe serisht nuk mendoj se njihet. Megjithate 

India dallohet per llojshmerine e kultures, shkrimtareve, 

aktordhe filmat kinematografik. Ne Amriken 

Latine (Amerika e Jugut), ku flitet dhe shkruhet spanjisht 

(me perjashtim te Brazilit, ku flitet portugalisht), me 

sa kam biseduar me disa miq qe jetojne ne New York, 

letersia shqipe nuk njihet e per me teper as fenomeni i 

vetekrijuar nga media elektronike shqiptare. Ne ShBA 

(me popullsi 302 milion banore) letersia shqiptare nuk 

njihet, mbasi nuk ka autor #1 best seller (te perfshire ne 

botimet e gazetes prestigjioze The New York Time). Shu- 

buon vetes qëndrueshmërinë e një martireje që «edhe 

pse mbi prush eca zbathur/Mendimet shpesh me zjarr i 

komentova»(Cuditem dhe vetë»).Poetja i bën apel politikës 

që të bashkohet për prosperitetin e vendit të vet 

(«Lypsarit»,»O popull,zgjohu»). Këto poezi dhe plot të 

tjera skicojnë portretin e një krijuese qytetare. Edhe në 

lirikën erotike poetja e shpreh qartë angazhimin e saj 

qytetar. Mbase, epiteti «qytetar» në këtë rast, tingëllon 

si paradoksal. Intimiteti i ka kufjitë brenda zemrës dhe 

mendjes sonë, ka kufijtë e vet të shenjtë ku nuk ka 

të drejtë të përzjehet askush, kufij që njeriu mund t’i 

mbajë të mbyllur tërë jetën.»Qytetarinë» e kësaj lirike 

e shikoj, pikërisht, në guximin e autores për të shpalosur 

në mënyrë të vetëdijshme dhe pa asnjë paragjykim 

këtë fshehtësi intime. Ky nuk është as narcisizëm, as 

vetëmburrje dhe, aq më pak provokim. Eshtë një sfidë 

që i bëhet vetëburgosjes të ndjenjave intime të femrës 

për shekuj me radhë. Në poezinë tonë ka ndodhur prej 

disa vitesh një «revolucion» i vërtetë në trajtimin dhe 

në shprehjen artistikisht të ndjenjave erotike të poeteshave 

tona. 

Kjo duket jo thjesht në rritjen e numurit të tyre, që 

trajtojnë këtë tematikë, por në vetë mënyrën e shprehjes 

hapur, pa ndroje dhe sinqerisht, gati me naivitet, të 

ndjenjave dhe të perjetimeve erotike. Edhe poetja Kozeta 

Zylo nuk druhet që ta hedhë në vargje dhe ta publikojë 

(botojë) pasionin e çasteve intime, krahas përjetimeve 

dhe ndjenjave «të pastra» qytetare. Heroina e saj lirike 

e shpall hapur të drejtën e saj për të folur për «enigmën 

e dashurisë», »Ndoshta pena e poetit.../Zbuloi, me në 

fund, enigmën e dashurisë»(«Për një puthje princi»). 

Ajo na flet për «drithërimat e zemrës» dhe «punët 

mëkatare çiftërore»(«Një gonxhe e zjarrtë lundron mbi 

valë»). Ajo na drejtohet me sinqeritet:»Mos më qortoni, 

që e shuajta etjen e ndaluar»(«Një Romeo e një Zhuljete 

rishfaqen përsëri»), sepse e konsideron këtë një pjesë 

të emancipimit të vet, larg çdo mendimi apo pasioni 

pervers. Ajo e quan erotizmin një «vegim»,»një dëshirë 

pak si të marrë», por të bukur «si një endërr e qelqtë» 

(«Shëëët!...»).Nuk e di se si, por lirika erotikee poetes, 

më kujtoi serenatat e qytetit tim që aq çiltër e pa ndroje 

i kanë kënduar dashurisë dhe pasionit erotik që më 

shumë se një shekull e gjysmë më parë. Sigurisht, jemi 

në një kohë tjetër, këto lirika nuk këndohen pranë Bu- 

NCulturaM 

rimit të Çardhakut, por buzë liqenit të Tiranës dhe buzë 

oqeanit Atlantik. Autor i tyre nuk është më një burrë, si 

në serenatat korçare, por një femër, një poete. Kozeta 

Zylo nuk i këndon, thjesht,pasionit. Po të ishte kështu, 

lirizmi i saj do të katandiste në një erotizëm «xhungle». 

Në poezinë «E di», ajo e shpreh qartë thelbin human 

të këtij erotizmi:»Eshtë dicka tjetër që na lidh,/Shpirti 

ynë përjetësisht, perjetësisht». Ajo vë emrat e Romeos 

dhe të Zhuljetës përbri çiftit të dashuruar të poezive të 

saj. Të gjithë e dimë «sfondin» erotik dhe atë shoqëror 

të çiftit shekspirian dhe fundin tragjik të tyre. Heroina 

lirike e Kozeta Zylos ka një shqetësim tjetër:»Askund 

nuk ndjej...parfum Romeo dhe Zhuljetë». Ky «parfum» 

është metafora e dashurisë së pastër. Poetja i 

kundërvihet kështu moralit të shthurrur, që aq shpesh 

sot, erotizmin e banalizon, për të mos përdorur epitet 

tjetër. Kritika letrare e ka quajtur poeten «romantike». 

Edhe kjo nuk e mohon. Në qoftë se lufton me «pallë 

në dorë» në fushën e patriotizmit dhe të politikës, apo 

problemeve të tjera shoqërore, këtu, në fushën intime, 

ka çaste që e tremb guximi i vet, ajo shkruan:»Te nesërmen 

mezi e pres/Për të vallëzuar me fjalën erotike/ 

Në qiell a s’di se ku/veç jo në tokën mëkatare»(«Ritual 

i pavdekshëm»),»Eja të ikim në planete të panjohura», 

i lutet të dashurit të zemres («Një Romeo dhe një 

Zhuljetë po rishfaqen përsëri»). 

Poetja është e vetëdijshme se vjen nga një e kaluar 

konservatore (për erotikën kishin të drejte të 

flisnin vetëm burrat dhe poetët) dhe se jeton akoma 

në një mjedis plot paragjykime, prandaj pohon 

me dhimbje:»Askush s’më kupton, vetëm vetja ime» 

(«Vetëm»). Kjo është një dramë intime jo vetëm e kësaj 

heroine. Eshtë një pjesë e dramës shpirtërore të shoqërisë 

shqiptare sot. Dramë që aq shpesh na zhgënjen 

dhe na bën (ose na ka bërë) edhe neve «romantikë» 

duke marrë arratinë e mërgimit në kërkim të lumturisë. 

Dhe, për ta mbyllur këtë vështrim të shkurtër mbi krijimtarinë 

e poetes, disa fjalë për «qytetarinë» e vetëdijes 

së saj krijuese. Autorja në poezinë «Misioni i vargut» 

shkruan:»Do t’i gris vargjet e mia/Në se ato nuk janë 

bërë shpirti juaj». Ajo, natyrshëm, nuk ka se si ta kuptojë 

krijimtarinë e vet pa lexuesin. Por sa e arrin ajo 

këtë. Në krijimtarinë poetike të Kozeta Zylos (sidomos 

në vëllimin «Mjelmat po të vijnë»),vë re një lëvizje të 


Vetëdija qytetare e një poeteje 

me vete nuk dine se ne cilin kontinent ndodhet dhe cfare 

gjuhe flitet. Nje mik amerikan me tha kohet e fundit 

se cfare gjuhe flitet ne shtetin tend: rusisht apo kinezshe, 

mbasi ai kishte lexuar se Shqiperia ka qene nen 

influencen politike dhe ekonomike te ish Bashkimit Sovjetik 

dhe me vone te Kines... Ne Azi, ku eshte e perqendruar 

2/3 e popullsise se botes letersia shqipe dhe 

autoret e saj (ose nder me te miret sikurse i quajne “kritiket” 

e shtypit sot ne Shqiperi si “fenomen”, “disident”, 

“gjeni te letrave shqipe”, “balzaku i koheve moderne”, 

etj.) jan te panjohur. Kina me nje popullsi 1.3 miliard ze 

vendin e pare ne bote (sipas demografeve amerikane) 

per gjuhen me te folur dhe te shkruar dhe serisht letersia 

shqipe eshte e panjohur, mbasi nuk ka asnje autor 

best seller ose #1 te shitur ne librarite kineze. Une mendoj 

se njohja e letersise se nje shteti ka te bej edhe me 

zhvillimin ekonomik. Kina sot ka nje zhvillim ekonomik 

marramendes dhe se investitoret amerikane me shumice 

po i transferojne kapitalet e tyre financiare ne Kine sepse 

produktet e konsumit kane kosto me te ulte. Kjo ka 

bere qe Kina te jete ne qender te vemendjes te botes se 

sotme. Mbas ekonomikese vjen edhe kultura, arti etj. 

Lojrat olimpike te fundit te mbajtura ne Kine ishin me 

teper nje zhvillim i kultures dhe artit 5 mijevjecar kinez. 

Kinezet kane shume botime te tyre edhe ne New York ne 

gjuhen angleze, kane shkolla, qendra arti kulture dhe ne 

kete menyre ata promovojne arritjet e artit dhe kultures 

se tyre duke mos harruar traditen. Komuniteti shqiptar 

ne Amerike nuk ka qendra serioze te konsoliduara dhe 

per me teper ka vetem grupe ose individe ka kane njetin 

e mire te bejne dicka pozitive per artin dhe kulturen e 

tradites te trojeve etnike shqiptare, por s’kane force financiare 

dhe aftesi bashkekohore organizuese. Ne shtetin 

me te zhvilluar ekonomik te Azise dhe te dyten ne 

bote pra Japoni nuk ka asnje autor shqiptar qe te kete 

sukses nga shitja e librave te xhepit. Ne Europe pervec 

frances ku ndonje autor eshte botuar ne disa mijera kopje 

nuk ka serisht edhe ketu asnje autor shqiptar best 

seller, mbasi edhe per “fenomenin” nuk ka asnje informacion 

te sakte per tirazhin, ribotimete herpashershme 

nga shitja e librave te xhepit. Per mendimin tim me shume 

zhurme behet ne mediat shqiptare per shqiptaret. 

Asnje nga autoret sikurse thuhet ne Shqiperi se jane te 

nga Vangjush Ziko Canada 

njohur qofte edhe ne france nuk shkruan librat e vet 

direkt ne gjuhen frenge qofte ky edhe “fenomeni” apo 

“gjeniu i letrave shqipe. Tani lind pyetja se ku eshte e 

njohur letersia shqipe dhe per pasoje dhe veprat e 

shkrimtarit (te shquar per boten shqiptare) z. Ismail Kadare, 

mbasi nuk ka asnje best seller. Po jap vetem nje 

shembull. Ne Amerike dhe bote deri tani jane shitur 7 

milion libra (sipas gazetes The New York Times dhe revistes 

TIME) me autor Presidentin tone Barok Obamen, 

duke qene nder me te shiturit nder disa presidente te 

Amerikes te marre sebashku. Pra nje figure politike qe 

nuk ka me shume se 1 vit ne skenen politike amerikane 

dhe boterore botohen deri ne 7 milion kopje ndersa nuk 

dime sa sa eshte tirazhi i botimeve te gjithe autoreve 

shqiptare te perkthyer ne bote sot, kjofte dhe i “gjeniut” 

“shkrimtarit me te famshem nderkombetar Kadare” sikurse 

thuhet ne mediat shqiptare. Deri me tani shkrimtaret 

shqiptare shkruajne ne gjuhen shqipe per t’u 

lexuar nga lexuesit po shqiptare. Pikerisht mosnjohja e 

letersise shqiptare ne bote dhe konstatimi i drejte i albanolgut 

te njohur z. Robert Elsie nuk eshte bere objekt 

i analizave nga media shqiptare, te pakten sa kam mundur 

te lexoj deri me sot. Edhe vete z. Ka dhene nje pergjigje 

te pergjithshme (qe te kujton politikanin cimcakez 

z. F. Nano qe flet shume e s’thote asgje konkrete) 

dhe asje konkrete. Pra ne kete rast z. Elsie na la te kuptonim 

edhe pse ne mediat shqiptare behet zhurme shume 

rreth “fenomenit” ai eshte i panjohur ne bote. Kur 

kete konstatim me kohe e kam thene une dhe shume te 

tjere, te gjithe jemi quajtur trathtare, kunderkombetar 

etj. brockulla te fjalorit te diktatorit largkjofte ose Dulles 

se Gjirokastres. Meqenese kete konstatim e deklaroi 

me ne fund drejte dhe sakte z. Elsie media hesht. Deri 

kur do te vijohet nga media servile te genjehet lexuesit 

se ky apo ai shkrimtar eshte kolos, gjeni, balzak, etj., 

epitete kilometrike te vendosur para dhe mbas emrit te 

personit kjofte ky edhe z. Kadare. Une mendoj se idhujt 

e krijuar prej rere shpejt koha do te tregoj se jane apo 

jo te tille. Te marrim vetem rasitn e Shqiperise. Ne Shqiperi 

3/4 e territorit te saj jane reliev kodrinor dhe malor, 

ku dhe eshte perqendruar edhe 55-60% e popullsise 

rurale. Ne zonat e thella malore ende sot e kesaj dite 

nuk shkon shtypi dhe qarkullon libri artistik shqiptar 

brendshme, që do ta quaja «egocentrike», të kundërt 

me atë «centrifugale». Mendimi dhe ndjenja mblidhen 

në qendër (në botën intime të krijuesit), në vend që të 

shpërndahen në periferi (në botën e problemeve që e 

rrethojnë atë). Nuk e tjetërson veten krijuesi me këto 

ngjarje, por bëhen këto pjesë e botës intime të tija. Këtë 

u përpoqa ta vë në dukje më lart duke folur për lirikën 

erotike. Por edhe tematika patriotike, po ta shohesh me 

kujdes vëllimin «Mjelmat po të vijnë», vë re se si autorja 

temat mbi patriotizmin i jep të personalizuara në 

vargje që flasin, në radhe të parë, për vetveten dhe jo në 

vargje të përgjithshme apo të ballëpërballshme. 

Ciklin për atdheun, në këtë vëllim, ajo e fillon me 

poezinë «Mezhgorani» («Ç’m’u shfaqe sot, Mezhgorani 

im»), për të vazhduar me poezi të tjera si «Streheza» 

(«Të erdha, streheza ime, të erdha/E di që më prisje»). 

Dhe e natyrshme është. Atdheu, për secilindo, fillon nga 

«vatra familjare». Edhe Odisea, shtegtari i përjetshëm, 

që poezia botërore e ka bërë personifikim të mallit për 

atdheun e braktisur, përmallohet në çastet e para kur 

shkel në Itakë, duke parë dhe shijuar «tymin e ëmbël 

të shtëpisë». Po. Nga intimiteti zë fill poezia e vërtetë 

lirike. Pikërisht, drejt kësaj ka lëvizur poezia më e re 

e poetes Kozeta Zylo. Dhe ka ndodhur kështu me poezinë 

e saj, ajo që ndodh dhe në natyrë. Ndodhin lëvizjet 

e shtresave të nëndheshme, pastaj lëkundjet në sipërfaqen 

e tokës. Kjo lëvizje ka sjellë dhe «lëkundje» në 

laboratorin krijues të autores. Me vëllimin «Mjelmat po 

të vijnë» ajo arrin me sukses atë që i duhet një vargu 

të vërtetë poetik. Fjalët në të e ndjejnë veten ngushtë, 

shtërnguar, kurse mendimet fitojnë hapësirë dhe thellësi. 

Me vargje të tilla poetja, jo vetëm na tregon, por na i 

përcjell emocinalisht ndjenjat dhe mendimet që mbartin 

në vetvete fjalët e zakonshme. Ndryshime kanë ndodhur 

dhe në ligjërimin poetik. Poetja nuk i mbetet rob metrit, 

rimës apo stolisjes së vargut me figura. Në vargjet e këtij 

vëllimi mendimi rrjedh lirshëm, në trajtën e një monologu 

apo rrëfimi, ku momenti dhe detaji konkret nxitin 

mendime asociative të çastit dhe të kohës që ka kaluar, 

duke krijuar një tërësi organike emocionuese. Krijimi 

bëhet kështu vërtet i figurshëm, semantika e fjalës 

shkrihet me semantikën e mendimit dhe ne shijojmë atë 

kënaqësi estetike që na jep poezia. Kështu vargjet e autores 

bëhen edhe të lexuesit. Poetja Kozeta Zylo realizon 

kështu artistikisht «qytetarinë» e saj. Dhe kjo është një 

arritje jo e vogël. Kjo premton edhe për më shumë për 

të nesërmen e krijimtarisë së poetes. 

Z. Robert Elsie ka te drejte kur thote se: 

“Letersia shqipe nuk njihet ne bote” 

nga Klajd Kapinova New York 

dhe i huaj. Te rinjte sot ne qytete por edhe ne katunde 

jane me shume te interesuar qe kohen e lire ta kalojne 

mes miqve dhe shokve ne disko, plazhe, eskursione, 

koncerte, kinema, party, internet, toplista rinore argetuese, 

website personale, my space, facebook, apo per te 

gjetur rrugen me te lehte per t’u larguar nga Shqiperia 

per nje jete shume me te mire se periudha e tejzgjatur 

tranzitore qe s’dihet se kur do te mbaroj etj. dhe nuk 

kane deshire te ngujohen me ore ose dite te tera duke 

lexuar libra politik, gazeta me shkrime kilometrike etj. 

Nese nje te riut ne Shqiperi do t’i afrosh si dhurate nje 

liber te nje shkrimtari te njohur apo nje CD apo te shkoj 

per feste me shokete shoqet, aiose ajo sigurisht qe do te 

zgjedh te dyten. Brezi i ri ne Shqiperi mbas viteve 1990 

nuk eshte i interesuar te lexoj libra me kooperativista, 

dimra te vetmise se madhe, qe jane produkt i sistemit 

komunist, ndonese media qe trashegon mentalitet dhe 

aksion komunist per inerci shkyhet e bertet s eketo jane 

shume te bukura. Ne Shqiperi nje shkrimtar kjofte edhe 

ky z. Kadare njihet vetem fizikisht ose si emer, mbasi 

asnjeri prej tyre nuk di te thote nje titull libri ose personazhi 

te veprave te tij. Nje pjese e rinise qe jeton sot ne 

katund ka me shume interes te bej disa lek, dhe ne zonat 

e thella malore te kullosin bagetite se me ato ai 

nxjerr qumeshtin, mishin, gjalpin duke i kullotur ato sa 

me mire. Une nuk di se nje i ri qe del ne mal me bageti 

te marre me vete edhe librin. Ai preferon nje radio me 

bateri se nje liber. Nese ai do te lexonte librin delen do 

ta cante ujku apo do te rrezohej ne ndonje humnere... Te 

rinjte ne qytet e kane mendjen tek argetimi qefi e jo tek 

librat. Edhe ndonje qe shkon ne universitet kerkon qe ta 

marr ate sa me lehte pa vrare mendjen shume. Te vertmet 

raste kur nje shkrimtar shqiptar njihet eshte kur 

profesori i deges se gjuhe letersise i jep si teme diplome 

kete apo ate autor qe ai pelqen dhe nuk e le ne deshiren 

e studentit qe te mbroje diplomen me nje teme te tradites 

te pashkelur me pare ne fushen e hulumtimeve, duke 

sjelle nje risi edhe per vete kulturen shqiptare. 

A eshte me mire te debatohet me argumenteper 

konstatimin e sakte te perkthyesit, studiuesit dhe albanologut 

bashkekohor z. Robert Elsie se te flitet per fenomene 

te rreme qe nuk ekzistojne ne realitet jo vetem 

ne Shqiperi por as ne bote...


Nje shkolle qe premton 

shume ne te ardhmen 

Ne shqiperi kur shikon aritje ne fusha te ndryshme sidomos ne ate 

te arsimit instiktivisht gezohesh, por me teper ketij entuziazmi i shtohet 

deshira qe emigrantet nje dite te kthehen ne atdheun e vete. Padyshim 

keto aritje e kane nje shpjegim, politikat e qarta dhe afat gjata ne arsim 

dhe perpjekjet individuale private te pedagogeve ne aktivitet 

et e ngritura arsimore. Pasi u njohem me sukseset e shkolles jo publike 

“Reald” ne qytetin e Vlores presidenten e ketij institucioni arsimor zonjen 

Gjinofefa Muskaj e morem ne intervist. 

Zonja presidente si ju linda ideja per hapjen e 

shkolles? 

Une kam vite qe punoje si pedagoge profesion te 

cilin e njoh mire dhe e kam per zemer. Eksperienca prej 

shume vitesh ne kete fushe te bukur nje dite me obligoje 

qe te mendoja seriozisht per te hapur nje shkolle te 

till sic eshte kjo qe ju shikoni. 

Shkolla si objekt eshte cilesore dhe kjo eshte nje 

e vecant qe e dallon ate prej shume shkollave qe 

shtrihen ne qytet, por deshirojme te na thuash si u 

prit prej kolegeve te tu dhe qytetareve vlonjat? 

Te them te drejten ne shume koleget e mi qe me 

kane vleresuar per punen dhe pasionin tim per pedagogjin 

kjo shkolle u prit pozitivisht te cilet me inkurajuan. 

Mund te permend koleget si Elvira Aliaj…., ndersa disa 

te tjere qe kane hapur shkolle pa e njohur kete profesion 

shprehen frike sepse konkurenca tani do te ishte 

me e madhe. Shkolla jone ka ne perberjen e saj jo vetem 

te gjitha ambientet e duhura njelloje si nje shkolle europiane, 

por edhe nje kabinet pedagogjik te kualifikuar 

me krenari pohoje me cilesorin. Keto dy kontigjente i 

kam ndjekur vete une personalisht. Rezultati qysh nga 

hapja e shkolles e deri me sot eshte i kenaqshem. 

Zonja presidente te perqendrohemi tek shkolla 

cfare komponetesh ka ajo dhe ne cfare kategorie futet 

sipas kerkesave te ministrise se arsimit? 

Shkolla “Reald” ju afron nxenseve mjedise te kendshme 

e bashkekohore per mesim, clodhje dhe argetim, 

te qeta e te sigurta. Ne ambjente e saj gjenden laborator 

bashkekohore ne studimin e shkencave natyrore Kimi, 

Fizik e Biologji. Dy laborator informative me hard e 

software, me sherbim interneti te shpejte dhe pa limit. 

Kur flasim per laboratoret ne i kemi krijuar te gjithe 

sepse ne e kemi te qarte se ne laburatore nxensit do 

te konkretizojne ato qe kane mesuar ne teori. Ne kemi 

laborator modern me pervetsim interaktiv te gjuheve te 

huaja etj. Me pak fjale ne kemi kushte te favorshme per 

cilindo nxenes sipas natyres dhe shklalles se studimit. 

Keshtu permbushja e kritereve te shkolles eshte jo vetem 

cilesore por e them me plot gojen nuk ka dallim nga 

shkollat e mesme europiane. I vetmi dallim eshte sepse 

ne kemi pak vite qe funksionojme por jam e bindur se 

me punen cilesore te kabinetit tone do te njihemi e do 

te jemi me prestigjos. 

Meqense ra fjala mbi njohjen e shkolles suaj jo 

vetem ne vend, por edhe jashte a keni bere ndonje 

tentavie per te realizuar kete njohje ne rruge zyrtare? 

Pik se pari rruget per njohjen e shkolles sone jane 

te shumta, por nje nder ato me kryesoret eshte nxjerja 

me kualitet e nxenseve qe kane frekuentuar kete shkolle. 

Ne kemi nxjere nje sere objektivash dhe programe 

te ndryshme jo vetem ne mbarvajtjen e mesimit prej 

pedagogeve dhe interesimin e studenteve per lenden, 

por njekohesisht ne shume raste ne programet e pla- 

Çdokushi qe shkruen diçka, ban pa tjeter nji pune 

shume te vlefshme dhe jep nji kontribut te madh 

per plotesimin gjithnji e ma teper te boshlleqeve 

te “Historise dhe Kultures Shqiptare” ne çdo 

aspekt. 

Do te ishte e tepert te filloj me shkrue ketu per qytetin 

2400 vjeçar te Shkodres, brì Liqenit te Shkodres, kalase 

se Rozafes, malit Tarabosh, lumit Buna dhe lumit 

Drin, qe ka qene kryeqendra e Ilirise, vend-qendrimi i 

mbretenve ilir, e Gentit, e Teutes, e Bardhylit, e Glaukut, 

e Klitit, e Agronit etj. Do te ishte e tepert te filloj 

te shkruej se Shkodra edhe gjate okupacionit turk 

ka qene qendra e vilajetit ma te randesishem ne trojet 

mbar-shqiptare, me portin ne lumin Buna, qe derdhet 

ne detin Adriatik, port qe ka qene shume i randesishem 

per Ballkanin jug-prendimor. E natyrisht ne kete qender 

te madhe, te zhvillueme, pa tjeter ka pase edhe nji 

mjekesi ma te zhvillueme se ne te gjitha trojet e tjera te 

banueme nga popullsia shqiptare. Dhe asht pikrisht per 

kete aresye qe Docent Dr. Kerçiku kandidat i shkencave 

mjeksore, i diplomuem ne Vjene dhe me nji kulture 

me te vertete europiane, ka shkrue librin- monument 

shkencor: “Zhvillimi i Shendetesise ne Shkoder gjate 

shek. XVIII-XX (Kontribut per Historine e Pergji- 

nifikuara kemi hartuar dhe detyrat tona si pedagog ne 

mbarvajtjen e mesimit i cili te jete bashkekohor me kerkesa 

te reja gjithmon ne rritje dhe ne trajtimin e metodave 

efikase per cdo student sipas kapaciteteve. Ndersa 

me jashte per te krijuar kontatakte te reja me shkolla 

cilesore na eshte paraqitur nje kerkese nga Instituti San 

Giusepppe ne Grotta ferrata te Romes shpresojme kete 

kontakt ta konkludojme se shpejti. Ky kontakt si nder 

te paret per ne do te kete vlera te larta per shkollen do 

te jete nje pervoje pozitive dy paleshe, por per ne kjo 

njohje ka nje domethenje jo vetem ne aspektin pedagogjik 

por me teper ne ate te bashkepunit dhe shkembit te 

eksperiancave dhe kulturave midis dy shkollave. 

Ju jeni nje shkolle e re, a mund te na thoni si 

e keni realizuar thenjen e John Dewey qe “shkolla 

duhet t’i ngjaje jetes”? 

Kete thenje qe une personalisht e vleresoje shume e 

kemi vene ne jete. Shkolla jone afron nje sere sherbimesh 

ndihmese si bar, restorant me kuzhine moderne, fast food, 

oborr me ambiente te gjelberuar e komode, transportin 

me autobus etj. Studentet mund te qendrojne edhe pas 

mesimit nga ora 15 deri ne oren 18 per te studiuar apo 

kryer veprimtari te tjera ne funksion te mesimit dhe edukimit 

nen kujdesin e stafit mesimor. Jam e bindur sepse 

studentet kur shikojne keto kushte tamem sic thot: John 

Dewey do ta dashurojne shkollen e do te ndjejne per te. 

A mund te na thoni ky vit shkollor si filloje, si 

jane rezultatet e deri tanishme ne regjistrimin e studenteve? 

Rezultatet per kete vit jane te kenaqeshme por, 

ajo qe me bene pershtypje eshte se ka patur interesim 

nga qytetaret, fjale te mira e shume koplimente morem 

prej tyre jo vetem per godinen, por per menyren e organizmit 

dhe programimit. Kete besim qytetareve une 

ju premtoje se do ta bejme realitet duke ju pergjigjur 

jo vetem ne kualitetin e mesimit te femijeve te tyre, por 

Studenteve do t’ju plotesojme kushtet qe mos t’ju mungoje 

asgje. Shkolla jopublike “Reald” do te kthehet si 

nje shtepi e dyte per studentet e saj kjo do te thot shume 

per mjua si drejtuese dhe kabinetin e shkolles…. 

theshme te mjekesise ne Shqipni)”, prej 300 faqesh, 

te botuem ne Tirane ne vitin 1962, i cili fillon keshtu: 

“Mjekut te cilesuem “Me duar t’arta”, mjekut ma te 

shquem qe lindi qyteti i Shkodres Federik Shirokes 

(1907-1955), i cili dijen e vet e vuni me vetmohim ne 

sherbim te popullit tue dhane kontribut te çmueshem ne 

zhvillimin e shendetesise gjate ndertimit te socializmit ne 

vendin tone, shokut te studimeve e te punes, ia kushton 

autori”. 

Ne kete liber te Dr. Kerçikut jane paraqite 103 

tebela statistikore te nxjerruna me shume durim dhe 

profesionalitet nga rregjistra te ndryshem sidomos nga 

regjistrat e Kishes Katolike Shkoder mbi regjistrimin 

e popullsise katolike, mbi lindjet, rregjistrimet dhe 

vdekjet ku jane shenue edhe shkaqet e vdekjeve. Per 

shkak se per popullsine muslimane nuk ka pase regjistra 

dhe te dhana zyrtare, thote autori, atehere konkluzionet 

jane nxjerre per analogji edhe per te gjithe banort 

e Shkodres e rrethina me malsì. 

Ky liber ka 74 fotografi te rralla te institucioneve 

mjekesore, te mjekve te huej dhe vendas, te farmacistve 

te huej dhe vendas, dentistve te huej dhe vendas dhe 

NCulturaM 


nga Paul Tedeschini 

Una scuola che promette 

molto in futuro 

In Albania nel vedere delle conquiste in diversi campi e in particolare in quello 

dell’istruzione istintivamente si gioisce, ma per di più a quest’entusiasmo si 

aggiunge il desiderio che un giorno gli emigranti tornino nella loro patria. 

Senz’altro queste conquiste hanno una spiegazione, le politiche chiare e 

durevoli nell’istruzione e i tentativi individuali privati dei pedagoghi 

nell’apertura delle attività d’istruzione. Dopo essere venuti a conoscenza 

dei successi della scuola privata “Reald” della città di Valona, abbiamo 

intervistato la preside di questo istituto d’istruzione, la signora Gjinofefa Muskaj. 

Signora preside, com’è nata l’idea di aprire la scuola? 

E’ da anni che lavoro come pedagoga, una professione 

che conosco bene e a cui sono molto affezionata. 

L’esperienza di molti anni in questo bel campo mi ha 

obbligata un giorno a valutare seriamente l’apertura di 

una scuola come quella che lei vede adesso. 

La scuola oggettivamente è di qualità è questa 

è una particolarità che la distingue da molte altre 

scuole che si inalzano lungo la città, ma desideriamo 

sapere com’è stata accolta dai suoi colleghi e dai 

cittadini di Valona? 

A dire il vero molti miei colleghi che stimavano 

il lavoro e la mia passione per la pedagogia hanno 

accolto questa scuola positivamente e mi hanno 

incoraggiata. Posso nominare colleghi come Elvira 

Aliaj..., mentre altri, alcuni dei quali hanno aperto 

delle scuole senza conoscere questa professione, 

hanno espresso paura perché la concorrenza sarebbe 

stata maggiore. La nostra scuola ha nella sua composizione 

non solo tutti gli ambienti necessari identici 

a quelli di una scuola europea, ma anche un gabinetto 

pedagogico qualificato e che con orgoglio riconosco 

come quello di maggiore qualità. Questi due 

contingenti sono stati seguiti da me personalmente. 

Il risultato dall’apertura della scuola ad adesso è soddisfacente. 

Signora preside, concentriamoci sulla scuola, 

quali componenti ha e di quale categoria fa parte 

secondo le richieste del ministero d’istruzione? 

La scuola “Reald” offre agli alunni ambienti gradevoli 

e contemporanei adatti allo studio, al relax e 

al divertimento, sereni e sicuri. Nei suoi ambienti si 

trovano laboratori contemporanei per lo studio delle 

scienze naturali quali la Chimica, la Fisica e la Biologia. 

Ha due laboratori informatici ricchi di hardware 

e software, con un servizio internet veloce e senza 

limiti. Parlando di laboratori ricordiamo di averli 

aperti tutti perché avevamo ben chiaro che nei laboratori 

gli alunni avrebbero concretizzato quello che 

studiavano come teoria. Possediamo dei laboratori 

moderni con apprendimento interattivo delle lingue 

straniere ecc. In poche parole, vantiamo delle condizioni 

favorevoli per ogni alunno secondo la natura 

e il grado di istruzione. In questo modo il completamento 

dei criteri della scuola è non solo di qualità 

ma lo dico pienamente convinta, non presenta alcuna 

differenza dai licei europei. L’unica distinzione è il 

fatto di essere entrato in funzione da pochi anni ma 

sono certa che con il lavoro di qualità del nostro gabinetto 

ci faremo conoscere e acquisiremo maggiore 

prestigio. 

Siccome ha citato il riconoscimento della sua 

te personalit mjeksor ne pergjithesi. Permban po ashtu 

103 tabela statistikore simbas viteve, smundjeve, shkaqeve 

te smundjeve, moshave te te smurve etj. si dhe 

46 grafike te mbeshtetun ne keto statistika. Po ashtu 

ka Listen emnore te 120 mjekve civil dhe ushtarak 

shqiptar qe kan sherbye ne Shkoder si dhe vitet gjate 

te cileve ato sherbyen, listen emnore te 75 mjekve turq 

civil dhe ushtarak me sherbim ne Shkoder si dhe vitet e 

sherbimit, listen emnore te 44 mjekve italian civil dhe 

ushtarak si dhe vitet e sherbimit, listen emnote te 20 

mjekve austriak dhe gjerman si dhe vitet e sherbimit, 

listen emnore te 26 mjekve civil dhe ushtarak te kombesive 

te ndryshme dhe vitet e sherbimit, listen emnore 

te 94 farmacistave shqiptar dhe vitet e sherbimit, listen 

emnore te 29 farmacistave turq dhe vitet e tyne te sherbimit, 

listat emnore te 9 farmacistave italian, austriak, 

gjerman dhe te kombesive te tjera dhe vitet e sherbimit. 

Po ashtu ka listen emnore te 111 priftenve katolik qe 

kan qene famullitar dhe kan ba regjistrimet ne “Librin 

Defuntorum= te vdekjeve” dhe ne “Librin Baptisatorum= 

te pagzimeve” ne qytetin e Shkodres, neper fshatrat per 

rreth si dhe neper malsina. Ka po ashtu dy Shtojca mbi 

scuola non solo nel paese, ma anche all’estero, ha 

mai tentato di rendere questo riconoscimento ufficiale? 

Per iniziare, le vie per il riconoscimento della nostra 

scuola sono numerose, ma una delle principali 

consiste nel raggiungimento di risultati finali di qualità 

degli alunni che frequentano la scuola. Noi abbiamo 

dato il via a una serie di obiettivi e diversi programmi 

non solo per quanto concerne il successo dell’insegnamento 

dei pedagoghi e l’interessamento da parte degli 

studenti per la materia, ma contemporaneamente in 

molti casi nei programmi pianificati abbiamo elencato 

anche i nostri compiti come pedagoghi nel buon svolgimento 

dell’insegnamento, che dev’essere contemporaneo, 

con nuove richieste sempre in crescita e con il 

trattamento di metodi efficaci per ogni studente secondo 

le capacità. Mentre all’estero, per poter creare dei 

nuovo contatti con scuole di qualità ci è pervenuta la 

richiesta dell’Istituto San Giuseppe di Grottaferrata di 

Roma e speriamo di portare a compimento questo contatto 

al più presto. Questo contatto, tra i primi per noi, 

avrà un valore alto per la scuola e sarà un’esperienza 

positiva per entrambe le parti, ma per noi questa conoscenza 

ha un significato non solo per l’aspetto pedagogico, 

ma soprattutto per quello della collaborazione 

e dello scambio delle esperienze e delle culture tra le 

due scuole. 

Voi rappresentate una nuova scuola, ci potete 

dire come avete realizzato l’aforisma di John Dewey 

per cui “la scuola deve assomigliare alla vita”? 

Questa frase che io personalmente apprezzo molto 

è stata messa in pratica. La nostra scuola offre una serie 

di servizi utili come il bar, il ristorante dalla cucina 

moderna, il fast food, il cortile immerso nel verde 

e comodo, il trasporto con l’autobus ecc. Gli studenti 

possono trattenersi anche dopo la lezione dalle ore 15 

fino alle ore 18 per studiare o svolgere ulteriori attività 

collegate all’apprendimento e all’educazione, sotto l’attenzione 

del gruppo d’insegnanti. Sono convinta che gli 

studenti, appena viste le condizioni faranno quello che 

sostiene John Dewey, ameranno la scuola che entrerà 

nei loro cuori. 

Ci può raccontare com’è iniziato quest’anno 

scolastico, quali sono i risultati raggiunti finora 

nell’iscrizione degli studenti? 

I risultati per quest’anno sono soddisfacenti ma, 

quello che mi colpisce è l’interesse mostrato da parte 

dei cittadini, le buone parole e i molti complimenti raccolti 

non solo per l’edificio, ma anche per l’organizzazione 

e la programmazione. Questa fiducia dei cittadini 

prometto di tramutare in realtà rispondendo non solo 

con la qualità d’insegnamento dei loro figli, ma facendo 

in modo che agli studenti non manchi niente. La scuola 

non pubblica “Reald” si trasformerà in una seconda 

casa per i suoi studenti e questo significa molto per me 

come dirigente e per il gabinetto della scuola. 

Nuk ka “Histori Mjeksie Shqiptare” pa Dr. Kadri Kerçikun! 

“Smutoren e Sckodres” ne vitin 1904 dhe ate te vitit 

1905, ka permbledhjen anglisht te permbajtjes se librit, 

ka dhjet faqe Bibliografi, Indeksin e vendeve dhe personave 

simbas faqeve perkatese, indeksin e çeshtjeve 

simbas faqeve, ka pasqyren e klisheve si dhe natyrisht 

edhe pasqyren e landes e cila ndahet ne gjasht kapituj: 

Kapitulli i pare: Pershkrimi i shkurten i gjendje 

gjeografike, politike dhe shoqnore te qytetit dhe te krahines 

(Ambjenti gjeografik, veshtrimi historik, Shkodra 

ne shekujt XVLL-XX), 

Kapitulli i dyte: Levizja demografike e popullsise 

katolike te qytetit (Mbi popullsine e qytetit gjate shekujve 

XVLL-XLX, te dhana mbi levizjen demografike te 

popullsise katolike ne Shkoder ne vjetet 1757-1947: 

martesat, lindjet, vdekjet, mortaliteti infantil, vdekjet e 

femijve 1-4 vjeç, vdekjet aksidentale, vitaliteti demografik), 

Kapitulli i trete: Smundjet epidemike ne qytetin 

dhe rrethin e Shkodres (Perhapja e smundjeve epidemike 

ne Shkoder-veshtrim i pergjitheshem, Menyra e 

varrimit dhe perhapja e smundjeve infektive, murtajapestis, 

lija-variola, kalera-cholera), 

segue a pagina 12

XHuxhmaxhuxhet 

sulmojne Skenderbeun 

Pak vende të vogla si Shqipëria kanë fatin e 

mire të kenë njëheresh dy figura të madhësisë 

botërore si Gjergj Kastriotin – Skenderbeun 

dhe nobelisten e shquar Gonxhe Bojaxhiu, e 

njohur si Nënë Tereza. Kemi arsye t’i nderojmë dhe 

t’i respektojmë ata që kanë shtuar famën e mirë të 

vendit tonë në mbarë botën. Skenderbeu ka hyrë në 

historinë e artit ushtarak si një nga gjeneralët më të 

mëdhenj të kohës, si një strateg i shquar i luftimeve 

mbrojtëse, sepse me një ushtri të vogël mundi të 

përballonte dhe të shkatërronte taborret e ushtrisë 

osmane, më të organizuarat dhe më modernet e kohës 

së vet, prandaj taktika e tij studiohet në të gjitha 

akademitë ushtarake, duke përfshirë dhe shkollat 

e Amerikës. Me Besëlidhjen e Lezhës Skenderbeu 

vuri themelet e një shteti arbër të organizuar, sepse 

as para tij, as pas tij princët shqiptarë nuk mundën 

të gjenin rrugën e bashkimit. Për 25 vjet me radhë 

Skenderbeu mbrojti lirinë e vendit të vet. 

Lufta e tij pengoi ekspansionin osman drejt 

Evropës, për çka fitoi mirënjohjen e shteteve evropiane 

qëkur ishte gjallë dhe ca më shumë pas 

vdekjes. Në qiellin shqiptar emri i Skenderbeut ka 

qenë si një yll polar për gjithë brezat pasardhës, burim 

frymëzimi për zgjimin e ndërgjegjes kombëtare 

nga Rilindasit, shembull i ndritur për t’u pasuar 

nga kryengritësit që orvateshin t’i kthenin popullit 

lirinë, dinjitetin, bashkimin e trojeve, heroi më 

i pasqyruar për artistët e vendit tonë dhe të huaj. 

Mirëpo këto vitet e fundit po dëgjohen kritika të forta 

në të dy anët e Atlantikut për veprën dhe jetën e 

tij. Tani po marrim vesh se Skenderbeu paska bërë 

gabime të mëdha e të pafalshme nga të cilat po përmendim: 

Aiu tregua bukëshkalë, renegat, tradhëtar 

(hiç më pak), sepse shkeli besën që u kishte dhënë 

osmanëve kur dezertoi nga ekspedita në Hungari, 

ku e kishte dërguar Sulltani. 

Ai e la ushtrinë turke në mëshirën e fatit duke 

u kthyer kaçakçe në Arbëri dheduke pushtuar me 

dinakëri Kështjellën e Krujës. Kryengritja e tij dhe 

lufta 25 vjeçare qe katastrofë për Arbërinë, sepse 

solli shkatërrime të tmerrshme për pesë shekuj, 

në vend t’i kishte shërbyer Sulltanit dhe të kishte 

fituar favoret e tij duke bërë krushqi me të si fqinjët 

e tij serbë dhe grekë. Skenderbeu renegat i fesë 

islame, sepse u rikonvertua në fenë katolike duke 

bërë aleancë me Papën e Romës. Shembulli i tij u 

pasua dhe nga të tjerët prandaj meriton të lanetiset 

nga Sherihati. 

Disa nga këto epitete dhe gjykime për figurën e 

tij kanë rrënjë shekullore, sepse hasen qysh te kronistët 

bizantinë e osmanë që shoqëronin ekspeditat 

e Sulltanëve për pushtimin 

e Arbërisë. Nga pikëpamja 

e historianëve osmanë që 

e kundronin shovinizmin 

e Perandorisë Osmane 

si shtrirje të qytetërimit 

mbi popujt barbarë ose 

të pafe, ato janë të përligjura, 

mirëpo nuk kemi 

si të mos shprehim habi 

kur këto teza i përsëritin 

me zell edhe një kategori 

shqiptarësh të arsimuar, 

si ish professorë historie, 

imamë që shërbejnë 

në xhamiat shqiptare dhe 

paguhen nga komuniteti 

shqiptar dhe tani së fundi 

edhe një studiues si z. Hysamedin 

Ferraj që mbrojti 

tezën e doktoraturës me 

argumentime “shkencore” 

se Skenderbeu ishte 

renegat. Natyrisht nuk 

mund t’i mohohet asnjë 

studiuesi të sjellë fakte 

dhe t’i argumentojë sipas 

dëshirës, as nuk mund të 

thuhet se Skenderbeu e 

kreu çdo gjë gjatë jetës së 

tij në mënyrë ideale dhe të 

përkryer. Pas pesë shekujsh 

e gjysmë mjaft veprime 

gjykohen ndryshe, sikurse 

ngjet rëndom edhe pas pesë vitesh, mirëpo kemi të 

drejtë të pyesim kujt i shërben zvogëlimi, njollosja, 

apo rrëzimi nga piedestali i Heroit Kombëtar në një 

kohë krize, kur të gjitha forcat duhet tëia kushtojmë 

bashkimit kombëtar? 

Skenderbeu është gur themeli në historinë e 

popullit shqiptar, një yll imadhësisë së pare në 

qiellin e pamatë, një hero që ka frymëzuar brezat 

prej shekujsh, një strateg ushtarak gjenial, figura 

më e njohur e shqiptarëve në botë, i cili famën dhe 

lavdinë e arriti me veprat që kreu në shërbim të atdheut, 

të lirisë dhe të qytetërimit evropian, prandaj 

xhuxhmaxhuxhë t, qofshin edhe me grada shkencore, 

as nuk mund ta ta rrëzojnë nga ajo lartësi ku e 

mban ndërgjegja e popullit shqiptar, as nuk mund 

të gërvishtin piedestalin e tij. 

NStoriaM 

nga Naun Prifti Shba 


I nani attaccano 

Scanderbeg 

Pochi paesi piccoli 

come l’Albania hanno 

la fortuna di avere 

contemporaneamente due 

grandi personaggi d’importanza 

mondiale come Giorgio 

Kastriota-Scanderbeg e il famoso 

nobel Gonxhe Bojaxhiu, 

conosciuta come Madre 

Teresa. Possiamo ragionevolmente 

onorare e rispettare 

coloro che hanno ampliato 

la buona fama del nostro paese 

nel mondo intero. Scanderbeg 

è entrato a far parte 

nella storia dell’arte militare 

come uno dei generali più 

grandi dei tempi, come uno 

spiccato stratega dei combattimenti 

in difesa, poiché 

con un piccolo esercito riuscì 

ad affrontare e annientare 

i battaglioni dell’esercito 

ottomano, all’epoca tra i più 

organizzati e moderni, cosa 

che rende la sua tattica oggetto 

di studio in tutte le accademie 

militari, comprese 

le scuole in America. Con la 

Lega di Alessio Scanderbeg 

gettò le fondamenta di uno 

stato arbër organizzato, perché 

né prima di lui, né dopo i 

principi riuscirono a trovare 

la via dell’unione. 

Per 25 anni di seguito Scanderbeg difese la libertà 

del suo paese. La sua guerra impedì l’espansione ottomano 

verso l’Europa, cosa che gli valse il riconoscimento 

degli stati europei finché era in vita e ancor di 

più dopo la morte. Sul cielo albanese il nome di Scanderbeg 

ha rappresentato una stella polare per tutte le 

generazioni successive, una fonte d’ispirazione per il 

risveglio della coscienza nazionale da parte dei Rilindas 

(intellettuali del Rinascimento albanese), luminoso 

esempio da ereditare dai rivoltosi che tentavano di restituire 

al popolo la libertà, la dignità, l’unione delle 

terre, l’eroe più rappresentato dagli artisti del nostro 

paese e da quelli stranieri. Ma in questi ultimi anni si 

sentono forti critiche dai due lati dell’Atlantico sulla 

sua vita e opera. Ora apprendiamo che Scanderbeg ha 

commesso degli errori grandi e imperdonabili tra cui 

citiamo: egli si dimostrò irriconoscente, voltafaccia, traditore 

(nientemeno), perché non mantenne la promessa 

fatta agli ottomani quando disertò la spedizione in Ungheria 

dov’era stato inviato dal Sultano. Egli abbandonò 

l’esercito turco nelle mani del destino tornando segretamente 

in Arbëria e occupando con furbizia il Castello 

di Kruja. La sua insurrezione e la guerra di 25 anni 

fu una catastrofe per l’Arbëria perché portò a terribili 

devastazioni per cinque secoli, invece di servire il Sultano 

approfittando dei suoi favori e imparentandosi con 

lui come i suoi vicini serbi e greci. Scanderbeg voltafaccia 

della religione mussulmana, poiché riconvertito 

alla fede cattolica alleandosi con il Papa di Roma. Il 

suo esempio fu imitato anche da altri per cui merita di 

essere maledetto dal Sherihati (la legge ottomana). 

Alcuni tra questi epiteti e giudizi sulla sua figura 

hanno una radice secolare, perché si incontrano fin dai 

cronisti bizantini o ottomani che accompagnavano le 

spedizioni dei Sultani verso l’occupazione dell’Arbëria. 

Dal punto di vista degli storici ottomani che osservavano 

lo sciovinismo dell’Impero Ottomano come l’espansione 

della civiltà sui popoli barbari o privi di fede, essi 

sono giustificati, ma non possiamo non esprimere incredulità 

quando queste tesi vengono ripetute con zelo anche 

da parte di una categoria di albanesi istruiti, degli 

ex professori di storia, alcuni imam che servono nelle 

moschee albanesi e vengono pagati dalla comunità albanese 

e ultimamente anche da parte di uno studioso 

come il signor Hysamedin Ferraj che ha sostenuto la 

tesi di dottorato con argomentazioni “scientifiche” sul 

Scanderbeg voltafaccia. Naturalmente non si può negare 

a nessuno studioso di portare dei fatti e argomentarli 

a suo piacimento, non si può nemmeno dire che Scanderbeg 

portò a termine ogni cosa nella sua vita in modo 

ideale e perfetto. Dopo cinque secoli e mezzo molte 

gesta vengono considerate diversamente, come spesso 

accade anche dopo soli cinque anni, eppure abbiamo il 

diritto di chiedere a chi serve ridimensionare, macchiare 

o far cadere dal piedistallo il nostro Eroe Nazionale 

in un momento di crisi, quando tutte le forze devono 

essere dedicate all’unità nazionale? Scanderbeg è la 

pietra fondamentale nella storia del popolo albanese, 

una stella di prima grandezza nel cielo infinito, un eroe 

che ha ispirato le generazioni da secoli, uno stratega 

militare geniale, la figura più famosa degli albanesi nel 

mondo, che raggiunse la fama e la gloria con le opere 

compiute a servizio della patria, della libertà e della 

civiltà europea, per cui i nani, seppur dotati di titoli 

scientifici, non possono né farlo cadere dall’altezza a 

lui assegnata dalla coscienza del popolo albanese, né 

scalfire il suo piedistallo. 

Sa ndikon politika ne shkencen historike? 

Ne fakt, nje pjese e madhe e ketyre problemeve 

te karakterit shkencor jane te lidhura me 

probleme te karakterit politik. Trysnia e raporteve 

politike te dites eshte e ndjeshme ne punen 

e historianeve dhe gjuhetareve pamvaresisht perkufizimit 

te studiuesit Marc Bloch, se «historianet duhet 

te jene te sinqerte». Ne librin e Historise te klases 

se 7, ne Kap.7,3 mbi Revolucionin grek shtjellohet 

se Intelektualet greke kishin filluar te mendonin per 

nje shtet kombetar grek. Revolucioni u zhvillua ne tri 

etapa …se u dallua edhe Bubulina ne betejat e flotes 

detare etj. Ne rradhe te pare lufta kunder pushtuesit 

osman nuk qe nje revolucion por nje lufte çlirimtare. 

Dhe para se te japim mendimin tone per kete lufte, le 

te lexojme se ç’fare kane shkruar disa nga studiuesit 

te kesaj ngjarjeje. Eshte nje fakt i pamohueshem se 

ne tokat qe me vone formuan shtetin Grek jetonin nje 

shumice banoresh thesprot (çame) dhe arvanitas. «Pas 

shekullit 14 ne Greqi elementi mbizotrues jane arbereshet. 

(f.363 AK) “Ne kohen kur Greqia fitoi pavaresine, 

ne Athine nuk flitej tjeter gjuhe perveç shqipes” 

(f305 SF) Lamartini, duke folur per familjen qe u kujdes 

per te ne Greqi sa kohe qe ishte semure,thoshte 

fare qarte «familje shqiptare si te gjitha, ne te gjithe 

vendin (Greqi)». (f.8 KK)Pukevil: “(shqiptaret) kane 

qene autoret kryesore jo vetem te pavaresise se mbreterise, 

por edhe te perparimit te saj ekonomik, pa te 

cilin Greqia nuk do te mund te ngrihej as moralisht, 

as materialisht.” (f.37 MF) «Ulqinaket kane luftuar ne 

kryengritjen greke…» (f.194 SF) 

Pra kjo popullsi shqiptare me shpirt liridashes u 

ngrit te luftonte pushtuesit turq, per nje jete te lire ne 

trojet e tyre. Emrat e medhenj te kapedaneve shqiptare 

si Kanari (pese here kryeminister i Greqise moderne), 

Karaiskaqi, Andruco, Dhiako, Isko, Pallaska,Griva, 

Mjauli, Bakola,Bubulina, Kriezoti e shume te tjere si 

i famshmi Marko Boçari apo Foto Xhavella jane heronjte 

e vertete te 21. 

«Nuk numerohen se sa heronj te Panteonit te 

historise sone kane gjak iliro-shqiptar» shprehet ne 

Fjalorin enciklopedik «Ilios» profesor Kumari. Me 15 

janar 1821 nen perpjekjet e Odise Andrucos e patrioteve 

te tjere formohet «Aleanca Kombetare» nje 

marreveshje e shqiptareve ortodoks dhe mysliman per 

te luftuar se bashku edhe me greket kunder turqve. 

«Kryengritja e popullit grek …nisi dhe u vulos 

me kete marreveshje historike me 15.01.1821» (f.462 

AK). Por me vone «nuk behej me fjale per nje lufte 

çlirimtare kunder turqve «halldupe» po per nje lufte 

fetare, te cilen e drejtonin jo me kapedanet dhe 

prijesit popullore por despotet, fanariotet dhe te tjere 

te ardhur nga jashte…nga njera ane (luftetaret 

shqiptare-shenimi im) hidheshin kundra turqve nga 

ana tjeter eliminoheshin nga vete aleatet e tyre…lufta 

u shnderua ne civilo-fetare.»(f.458AK) Me pak fjale 

kjo eshte pasqyra e kesaj lufte te 1821 te cilen e kemi 

«thjeshtezuar» duke u mjaftuar vetem me emrin e 

Bubulines dhe disa datave dhe e quajme «revolucion 

grek». 

Kur «fshesa» fshin vlerat dhe figurat historike 

ne tekstet e historise. 

Nje dukuri shume e dukshme ne tekstet e historise 

eshte «modestia» ne paraqitjen e epokave dhe 

ngjarjeve. Keshtu nuk permendet gjekundi se ishte 

fisi dardan i ilireve qe zbuloi dhe praktikoi i pari perdorimin 

e hekuritqe perben nje revolucion ne jeten 

prehistorike. «Pelestet (ilire-shenimi im) lane ndikim 

me te madh ne fqinjet e tyre ne veri,fenikasit. Fenikasit 

trasheguan nga pelestet…perdorimin e hekurit 

dhe mjeshterine e lundrimit»(f.18 MM) mjeshteri qe 

i beri fenikasit zoter te detrave dhe tregetaret me te 

medhenj te botes se lashte. Po nga «modestia» ne 

tekstet tona te historise nuk permendet roli i madh qe 

kane luajtur shqiptaret ne jeten politike, ushtarake, 

kulturore, shoqerore, civilizuese e modernizuese te 

shume shteteve. Po ta nisim nga Iliret e deri ne ditet 

nga Fatbardha Demi 

tona do te na duhej nje liber vetem me emra. «Shqiperia 

ka qene hambari ku greket, romaket, bizantinet 

e turqit kane marre njeri pas tjetrit».(f.74 MF) Nuk po 

permend Pape,Shenjtore, Kryekomandante, Mbreter 

e Perandore, Pashallare, Kryeministra e burra shteti, 

artiste,ndertues, bamires e personalitete te shume fushave 

te tjera qe konrtibuan ne Itali, Greqi, Turqi e me 

gjere ne Europe dhe Egjypt, Siri, Irak, Libi etj.(shembuj 

te shumte kemi edhe ne ditet tona, qe e çuan shqiponjen 

pellazge deri edhe ne Hene ). Figurat me te 

shquara te shqiptareve qe dhane kete ndihmese jashte 

territoreve te kombit te tyre, gjithashtu duhet te zene 

vend ne historine tone (qofte edhe me pjese leximi apo 

materiale plotesuese). A duhet femijet tane ta njohin 

kete kontribut te popullit te tyre ne Ballkan,Europe e 

me gjere? Mangesi e dukshme ndihet edhe per figurat 

historike edhe ne ngjarjet e ndodhura brenda trojeve 

shqiptare ne tekstet e kl.4 – vitin e 3 gjimnaz. 

Perpjekjet per shkollen dhe gjuhen shqipe Rilindasit 

e kane quajtur, lufte. 

Ne tekstet e historise pothuajse nuk ndihet lufta 

shume vjeçare e popullit shqiptar per ruajtjen dhe 

perhapjen e gjuhes shqipe si dhe per çeljen e shkollave 

ne territoret e banuara nga shqiptaret. Nje lufte e 

gjate, dhe e karakterizuar nga perndjekjet, burgimet, 

terrori dhe vrasjet e heronjve te saj si Naum Veqilharxhi, 

Papa Kristo Negovani, Petro Nini Luarasi e 

shume te tjere. Kjo lufte perbente nje nga veprimtarite 

kryesore te Rilindesve tane. Armiku kryesor i gjuhes 

shqipe ka qene kisha ortodokse (greke), ky eshte nje 

faktqe nuk mund te mohoet. «Kishat jane motorrat 

politike me te fuqishem ne Gadishullin Ballkanik dhe 

epshet e qemotshme te ballkanasve gjejne shprehjen e 

tyre me te hidhur nen veladonin e fese.» (f.64 ED) 

Kur«zhduket» lufta çlirimtare e popullit tone 

gjate Luftes se dyte Boterore. 

Dhe po e mbyll kete veshtrim te pjesshem mbi 

tekstet e historise me pasqyrimin e Luftes se dyte 

Boterore ne vitin e 3 gjimnaz. Ne Kapitullin 9,1 

shohim se si pasqyrohet kjo lufte kunder agresionit 

fashist ne Jugosllavi, Rumani,Bullgari dhe ku 

nuk mungon as edhe lufta Italo-Greke. Dhe e gjej 

Shqiperine ne vitet 1945 deri 90 te perfaqsuar me 

afro dy faqe. Mos valle nje gabim i shtypshkronjes? 

Shqiperia eshte i vetmi vend ballkanik qe e zhvilloi 

dhe e fitoi luften kunder fashizmit me gjakun e bijve 

te vet pa asnje ndihme te huaj. Dihet gjithashtu se 

kjo lufte nisi si nje lufte çlirimtare kunder pushtuesit, 

tradite mijeravjeçare e popullit tone. Kthesa ne 

nje revolucion social eshte nje ngjarje qe ze vend 

ne historikun e kesaj lufte dhe perben nje pjese te 

historise se shqiptareve. Mangesite per sa i perket 

sasise se informacionit, materiailit fotografik, emrave 

te figurave te shquara te historise sone jane te 

ndjeshme ne tekstet e historise (kl.4 deri ne vitin e3 

gjimnaz). Reduktimi ne disa rrjeshta per periudha te 

rendesishme, numerimi thjesht i datave dhe ngjarjeve 

si dhe pershkrimit me pothuajse dy rrjeshta te 

luftes se madhe qe populli shqiptar beri per gjuhen 

shqipe (kl 4- vitin e 3 gjimnaz) e zbehin shume rolin 

e shkences se historise shqiptare qe mesojne nxenesit 

tane.Historia, ne fushen e saj nuk ben perzgjedhjen 

e fakteve per t’i pasqyruar, perndryshe, ku do 

te qendroje roli i saj njohes per brezat e ardhshem? 

Historia nuk mbulohet, sheqeroset apo transformohet 

dhe as duhet te harrohet, sepse «ata qe harrojne te 

kaluaren, siç na e kujton George Santayaana, jane te 

detyruar per ta perseritur ate». Si perfundim, nje histori 

e dhene si koncentrat kimik, e pa debatuar me 

te gjitha tezat e shtruara nga studiues te ndryshem, e 

percjelle sipas «shijeve» politike dhe pa kontrollin 

shkencor te informacionit qe jep, nuk do te mund te 

realizoje ate qellim qe na e ka perkufizuar Barleti 

yne: Te tregoje gjurmet mbi te cilat duhet te ecin 

brezat e ardhshem!


Në vitet e para tranzitive të stërgjatura,dhe në 

vazhdën e tyre, shqiptarët, veçanrisht moshat e 

reja u turrën nëpër rrugët e botës për të kërkuar 

rrugët e jetës. Vendi ynë i mbylluar kishte dëgjuar e 

lexuar nga mediat e shkruar dhe ajo pamore; për drogën, 

korrupsionin e prostitucionin, por nuk i kishte njohur, 

ishte i virgjur, nuk ishte i prekur nga këto sëmundje 

të rënda të shekullit. Ikanakët e rinj, në emigracion u 

ndeshën, madje u joshën lehtësisht edhe me tregun e 

etur të drogës, tregun e majmë të prostitucionit, etj. 

TË MARRËT NGRITËN URËN, 

DO PAGUJMË TAKSËN… 

Shumëkush vrapoi “në kërkim të “kohës së humbur”. 

Përmes dy sistemeve ishte një Lum ndarës, 

Këllirmadh që duhej kaluar matan. Shumë të mënçur 

qëndronin buzë këtij lumi për të kaluar matan. Bënin 

kalkulime të shumta, llogarinë e Kokës; Po të hidheshin 

në dallgët rrëmbyese, a mund të dilnin matan, në “Bregun 

e Parajsës”?! Rezultantja u rezultonte; të humbnin 

edhe kokën, nëse do të do të ndërrmerrnin inkursionin. 

Përballë tyre dhe shumë të marrë, mjaftë të etur. Ndryshe 

nga të mençurit, kjo kategori nuk i hynte shumë 

përllogaritjeve të rastit. Vetëm ata ëndërronin: “Bregun 

e Parajsës”, pa Koston! Shumice e kësaj sëre u hodhën 

në “Lumin Këllirë”. Bilanci nëpër tabelat e publikuara 

dhe në shumicën e tabelave të pa publikuara, të marra 

me rezervë rezulton se: 90 përqind e trimoshave që u 

hodhën në Lum, u mbytën, ndërsa 10 përqind e tyre 

dualën matan! Pra, këta 10 përqind që shpëtuan, sakrifikuan, 

investuan, ngritën edhe Urën mbi Lumin 

Ogurzi, për të kaluar gjithë ne kalimtarët! Madje ata 

pan, mësuan dhe në dy anët e urës ngritën edhe Arkat 

për të vjelë taksën për kalimtarët e mjetet… Jemi të 

detyruar të pagujamë me një Këmbë, këtë Taks, Kosto 

të rrugëas! Ata investuan, ne do të taksohemi! Por edhe 

ata duhet të paguajnë Taksën, e mëkatit, ata që kanë 

dhe aq sa kanë mbi shpinë, dhe mbi shpirtëra të Shqiptarëve! 

Etja, kjo pangopsia për të kapërcyer ende Lumin 

Këllirë, për të përfituar pa mund e djersë, Mëkati 

më i Madh në jetë, ka ende në bregun e tij, kontigjente 

të shumtë, nga ata që nuk din as tabelën e shumzimit, 

shetisin me Kabrioleta me timon nga krahu i djathtë, 

dhe bukuroshet përpara, por dhe nga ata të kollarisurit, 

që sodisin në breg edhe në ditët e sotme. Pronari një 

lokali të thjeshtë, i mësuar dhe me kulturën e europiane 

këkonte të zbatonte ato parametra qytetare, civile 

që ekzistojnë në botën e qytetruar, për të punësuar një 

Kamariere. Kamarieria simpatike u prezantua vet, dhe 

zotronte moshë dhe aftësi, në mardhëne me pronarin, 

duke dakorduar për kontratën e punës. Mirpo…Pas saj 

nuk ishte vetja, por padrinoja që dikotonte, menaxhonte 

dhe zotëronte krijesën, e cila kishte humbur Pavarsinë 

dhe i mungonte Liria! Madje donte të diktonte zotësinë 

e tij dhe ku Zot ishte pronari, i Lokalit! Thuhet se të 

marrit duhet hapur rrugë, por kjo thëne e lashtë, është 

zvëndësuar me aksiomën e sotme, të qytetarisë:Të marrëve 

duhet tu presim Udhët! Kanë kaluar mëse 5 vjet 

kur bisdonim e pijmë kafen e rastit me ish Ambasadorin 

Bashkim Zeneli, në Athinë kur përmënda, shtetin 

e Qytetarëve! “Është e parakohëshme”, më thot i 

nderuari gazetari i njohur, Zeneli, për ne Shqiptarët, të 

sapo futur në këtë sistem! Ky është vullnet dhe mbetet 

aspiratë qytetare dhe mbarëshqiptare… 

PASUNARËT ORDINER 

Rezultatet e këtij “sprindi” e renditën vendin tonë 

në shifra më të larta si ”modelin” e drogës, prostitucionit, 

dhe të korrupsionit! Atë kohë nuk ishte i formuluar 

me ligj droga, prostitucioni e korrupsioni, etj. Gjithkush 

është koshient se më “të shkathëtit” e kohës i shfrytëzuan 

këto “resurse”, vakumin ligjor në kapërcim të tranicionit 

shoqëror e politik të vendit, vunë një grusht 

para, bënë goxha e“prokopi”. Një shprehje e mënçur 

thot: “Sa të matet i mënçuri, është sosur i marri”. “Të 

shkathëtit” e kishin spundon, doemos edhe nga politika 

e ditës dhe komunikimin me celular me ta. Nga 

kontigjenti i “pasunarëve të pa shkollë”, fluturues, e 

pa me nder b…, radhiten edhe pasanikët e kullarisur, 

dinak të politikës dhe të pushtetit të lidhur mes tyre. Të 

dytët akuzohen edhe nga vet brënda radhëve të veta për 

lidhje me të parët, si “baron të drogës”, shfrytëzimin e 

deri në sakrifikimin e tyre. S’më shqiten nga kujtesa 

fjalët e asaj nënë labe, përpara 15 vjetëve, kur i treguan 

disa udhëtarë që udhëtonin me trenin e shkatërruar, të 

“fakir fukaras”me gisht vilat e ngritura ndan rrugës : 

I shikon nëno si i ngritën vilat djemtë e nënave: “Po 

more bir! Po pyesni se ato vila e kanë nga një arkivol 

brënda”! 

Nëpër rrugët e kurbetit jemi ndeshur, me vajza 

shqiptare edhe nëpër rrugët e Athinës, të Romës, në 

qëndër të Athinës, përballë hotelin “Paron”, etj, të 

cilat ja bëjnë “muh”, ruahen si “djalli nga temiami” 

nga policia, kamerat, nga “bravot”, padronët e tyre, e 

bashkëqytetarët. Nuk mund të flasin shqip. Një hall 

dhe një tmerr i ka zhytur! Kemi ndjekur kronikat policore 

dhe filmimet e orgjive në hotelet, vendase të 

Athinës,e më pas prangosjen e tyre nga policia. Përballë 

Hotelit “Paron” në Athinë, është i hapur përditë 

tregu, ose Lajqia e mishit të bardhë në gjuhën vendore! 

Do të shohësh madje të joshesh nga rraca të ndryshme. 

Ka me bollëk edhe shqiptare, që ja bëjnë Muh dhe kan 

nga mbrapa Bravot e tyre, shesin shpirtin e trupin për të 

nxjerrë kafshitën e bukës, për të majmur bravot që janë 

prapa tyre. Përballë tyre ka kaluar edhe ish Kryeministri, 

Ilir Meta në takim me emigrantët, në “Parnon”, ku 

bëm dhe fotën bashkë, por as ai që vlerësohet si më i 

ndjeshmi, nuk ka hapur gojë për këtë plagë të madhe që 

NAttualitàM 

Tregu i mishit të bardh plaga që rrjedh dhe politika që hesht 

rrjedh përditë në trupin e drobitur të shqiptarëve… 

NGJARJA E TRISHT 

Sapo kishte rënë një muzg i butë vjeshte bashkë me 

gjethet e pemëve. Ne po ecnim permes pyllit të dendur 

të dritave, me vështrimin e tendosur në xhamat e autobuzit. 

Nuk i njihnim mirë rrugët e Athinës, ndërsa 

gjuhën pothuaj s’e zotëronim fare.Udhëtarët hipnin e 

zbrisnin. Një çift i veshur mirë dhe të pashëm, mërmëritën 

me zë te ulët, përpara këmbëve të mia. 

-Ulu- i foli shqip vajzës, duke i treguar sediljen qe 

ishte bosh ngjitur me mua. 

-Mund te uleni dhe ju këtu –i thashë djalit dhe u 

ngrita ne këmbë, për të zënë vendin bosh, përballë. 

Ai falenderoi dhe u ul ngjitur me vajzën. Te dy 

të rinjtë dukeshin të sapomartuar. Djali i qethur dhe i 

rruar me një kostum pis të zi, që llamburiste si luspat 

e peshkut nën rrezet e diellit. Vajza kishte veshur një 

mini, fare të shkurtër, lart mbi kokat e gjurit. Makiazhin 

e kishte vënë të rëndë, saqë edhe qepallat dukeshin të 

barrosura rëndë. Bënte, ç’bënte dhe shpesh përpiqej të 

zgjaste minin për të mbuluar kofshët e lëmuara. Përpara 

mbante një çantë, si per t’u bërë pritë “ dylbive 

” të ndonjë qejfliu a ziliqari. Djali ishte në moshë shumë 

prapa meje, megjithatë sikur më shëmbellente. Ku 

mund ta kem parë? Vazhduam rrugën. Edhe ata nuk 

shiheshin në sy. Po i afroheshim qendrës se qytetit. Vajza 

u bë gati per të zbritur, duke bërë këmbë për te dera 

e autobusit. Ndërsa djali s’e lëvizi vendin. Mu duk se, 

e përcolli fare ftohtë vajzën e sapomartuar. E shoqëroi 

me një vështrim të stisur, sikur të mos ishin bashkë 

dhe sikur nuk ishin të njohur fare. Vajza po ecte serbes 

ndanë trotuarit, paralel me autobusin e stopuar, përballë 

semaforit. Befas, i hodhi nje vështrim vjedhurazi 

dhe po të tillë, me ngritje të vetullave, ju përgjigj dhe 

djali mbështetur faqen e tij në xhamin e autobusit… 

Rrugëtim është dhe kushedi. Nëse deri ne ato çaste 

mendimi ishte i përfillshem, i justifikuar për atë çift “të 

martuar nga të parët”, nuk e di se si, sikur me vërshoi 

një rryme e ftohtë ajri dhe me bëri të tërin kallkan. Nën 

xhamat e syzeve, mundohesha të shihja vajzën, që lamë 

pas dhe djalin që kisha përballë, për te fiksuar mbase 

portretin e tyre. Vajza me minin ecte vetëm, si për të 

bërë autopsinë e mendimeve të mia. Po shikoja vjedhurazi 

djalin e pispillosur. Eshtë dhëndër, që e nderova, 

apo kodosh dhe përsëri s’u turpërova?! 

NDODH QË TË NGATËRROHEMI 

Edhe ndodh, që ndonjëherë të ngatërrojme vetveten. 

Ndodh, që jeta me “kapriçiot” e veta, të të drejtojë 

në rrjedhën trishtuese. Dhe trishtimi, që për ne është 

bërë bashkëudhëtar në jetë, të të servirë trampolinën e 

ferrit. I gjori njëri, duke kërkuar shtigje për të dalë nga 

terri, fantazia, e shtyn në arsyetime të realizueshme dhe 

të parealizueshme. Madje arsyetimi në të tilla raste, bën 

të vështirën të thjeshtë dhe të thjeshtën të vështirë. Pas 

pak minutave, me në fund, u gjendëm në derën e apartamentit 

të Paulinit. Mendova se, nuk do të më linte 

shije të hidhur, udhëtimi me trolin e parë. Megjithëse 

nga Agim Jazaj-Athinë 

ne, shqiptarët jetojmë gjatë me të keqen. Dhe e keqja 

shpesh sjell të keqën në portë. Megjithatë në këtë rast, 

asgjë e keqe nuk ishte shfaqur. I ramë ziles së shtëpisë 

dhe prapa saj u dëgjua greqisht pyetja: 

-Kush është? 

-Aldua, Aldua –jam, i’u përgjigja. 

U hap dera e jashtme dhe tek porta e shtëpisë, kishte 

dalë e shoqja e tij, Vali. Koka me ata pak flokë me 

ishte lagur nga vesa e hollë e shiut, që nuk dallohej me 

lehtësi. U përqafuam të përmalluar dhe zumë vendet. 

Perfunduam dhe pyetjet e zakonshme dhe u justifikova 

për vonesën e ardhjes. Në rrëzë të qoshit të dhomës, 

qëndronte dhe një burrë. Pinte thellë cigaren e duhanit. 

Hiri i tij i pa shkundur i kishte shkuar pothuajse tek 

gjysma e cigares. 

-Eshtë një mik i imi – ma prezantoi, Paulini. Duket, 

se nuk e dalloi dhe këtë prezantim, sepse nuk reflektoi 

në kohë. Pastaj duke më prezantuar mua tek ai; 

“Eshtë një mik po i imi”. I preku gjurin me dorë si për 

të “zgjuar” dhe atëherë tjetri reagoi, duke më vështruar 

dhe më tundi kokën, lehtë. 

-Qoftë shëndosh –iu përgjigj prezantimit. Mendova 

se do të ket ardhur për të njëjtin sebep, si dhe unë. I 

përfunduam dhe pyetjet e jetës këtu në kurbet. 

I panjohuri për mua dukej se nuk e ndiqte fare bisedën, 

sikur të mos ndodhej fare në këtë bisedë. Ishte 

fare indiferent. Ishte mes atij ambjenti dhe shfaqej se 

nuk ishte i pranishëm. Sikur i qenë mbytur gjemitë. 

-Është nga Tirana –thotë papritur, Paulini, si për të 

thyer qetesinë. Me origjinë është nga… 

-Tani këtu në Athinë- është ? 

-Jo, jo- është në Tiranë. Ka ardhur ka disa ditë. 

Nuk pyeta më sepse po përgjigjej vëtëm i zoti i 

shtëpisë dhe kushedi mendova… Burrit s’mund t’i jepje 

më shume se të dyzetat. Kishte një vështrim të thellë, 

ballin e lartë dhe fytyrën e thatë. Vriste vazhdimimsht 

ballin. Vështronte sikur të komunikonte me diçka në 

tavanin e dhomës, sikur kërkonte në vështrimin e tij të 

përqëndruar. 

-Është gazetar, ky miku im –vijoi, Paulini duke iu 

drejtuar atij. 

Tjetri lëvizi kokën dhe hodhi vështrimin. 

-Aldo, Aldo e quajnë…..- Ndoshta kishte qëllim 

t’i largonte mikut të tij ngarkesën, që me siguri ja dinte. 

E kam lexuar edhe këtu në emigracion, vazhdon të 

shkruaj. 

-Gazetari edhe mund t’na ndihmojë- tha me gjysëm 

zëri, tjetri, ardhur nga Tirana, duke vështruar gjithë sy 

nga mua dhe priste të miratoja se po, mund të ndihmoja. 

-Kushedi çfarë mund të ketë- thashë me vete. 

-Të dëgjojmë pastaj… 

Po prisja dhe unë nga ai dhe ai duket se po priste 

nga mua, sikur të dija se si e kishte hallin. Mbetëm 

në pritje të njëri -tjetrit. Duket se dhe kjo shkëndijë e 

hedhur, u shua shpejt në rrjedhën e bisedës. Pas pak, 

burri u ngrit në këmbë. 

-Po dal njëherë – i thotë të zotit të shtëpisë. 

-Kthehu shpejt – i thotë ky. -I dhashë dorën. 

Vallja e Osman Takes 

Vallja e Osman Takës është në radhë të parë një histori e bukur. Tharmi historik është një nga arsyet e 

kujtesës së saj të blertë në kohëra. Të dhënat më të sigurta për të të dërgojnë në Konispol ku mendohet të 

ketë lindur kapedani Osman Taka, emrin e të cilit mban kjo valle epiko-lirike. E vetë konispolatët tregojnë 

në formën e gojëdhënave të shumta edhe fabulën që e kanë përcjellë në kohëra. 

Në atë pasuri të madhe gojore 

dhe kulturore të kombit 

tonë Vallja Çame e Osman 

Takës padyshim është një nga majat 

më të larta të saj.. Kjo valle është 

njëherësh edhe histori dhe legjendë, 

edhe ndjenjë e fuqishme njerëzore, 

edhe poezi, edhe dramë, edhe fabul 

apo simbolikë. Është një valle që në 

mënyrë shumë të natyrshme ka lindur 

të tjerë motive, ka lindur të tjera 

vargje, ka lindur një madhështi tjetër 

mbi të. Nuk është e rastit që studiuesët 

më të shquar të valles shqiptare 

në shekuj si Ramazan Bogdani, 

Nexhat Agolli etj, por edhe studiues 

të tjerë të Ballkanit, janë marrë posaçërisht 

me studimin e kësaj valleje 

të jashtëzakonshme si fabul, si 

koreografi dhe mbeten ende shumë e 

shumë më tepër për të thënë për të. 

Nuk është gjithashtu e rastit që jehona 

e tingujve dhe e forcës së valleve 

të tilla të kalojnë shumë shpejt kufinjtë 

krahinorë e të shkojnë shumë, 

shumë më larg. Diku në disa zona 

të Çamërisë në Shqipërinë e Jugut 

ajo është kënduar si vijë melodike. 

Edhe vetë studiues grekë e pranojnë 

atë si një valle të vjetër Arvanitiko 

(shqiptare) ose Çamiko (çame), 

ndërkojhë që ka edhe disa prej tyre 

qëe kërkojnë të marrin autorësinë 

kombëtare të kësaj valleje. 

Themelet e lavdisë së këtyre 

valleve shumë të njohura e të bu- 

nga Namik Selmani 

kura kanë qenë e mbeten shumë të 

forta dhe si gurë të rëndë të kulturës 

sonë kombëtare që nuk shkulen 

lehtë nga kujtesa. Janë shumë studiues 

të huaj anglezë, francezë që 

kanë kaluar në Çamëri dhe e kanë 

vlerësuar këtë valle. Në kohën kur 

Bajroni vizitoi trojet e Sulit u befasua 

nga vallet epikë të kësaj krahinë 

dhe thuri vargje shumë të bukura që 

do të bëheshin edhe si një burim i 

fuqishëm informacioni kulturor të 

Çamërisë në botën perëndimore. 

Shkroi vargjet më të bukura për të. 

Janë të shumta pikturat e piktorëve 

të huaj për këto valle. Vallja e 

Osman Takës është në radhë të parë 

një histori e bukur. Tharmi historik 

është një nga arsyet e kujtesës së saj 

të blertë në kohëra. Të dhënat më të 

sigurta për të të dërgojnë në Konispol 

ku mendohet të ketë lindur kapedani 

Osman Taka, emrin e të cilit 

mban kjo valle epiko-lirike. E vetë 

konispolatët tregojnë në formën e 

gojëdhënave të shumta edhe fabulën 

që e kanë përcjellë në kohëra. Në 

atë kohë Osman Taka ishte i burgosur 

në burgun e Janinës sepse kishte 

kundërshtuar me armë në dorë e më 

forcë pushtetin osman. Disa e quajnë 

një lloj rebeli dhe kryengritës 

popullor kundër pushtuesit otoman. 

Disa ditë para se në Janjnë të 

bëhej panairi i radhës, i dënuari për 

vdekje Osman Taka që priste ditën e 

ekzekutimit të tij, na paska kërkuar 

që të hedhë një valle para vdekjes. 

Para bashkëkombasve të tij të shumtë 

që në çdo panair mbushnin sokakët 

e qytetit, klubët e shumtë, hanet 

ku vinin kuajt e bukur të pazarit. 

Të hidhte një valle që ai e kishte 

mësuar që në fëmijëri e që kjo ditë 

ishte në këtë mënyrë përcjellja më 

e bukur nga jeta e tij heroike. Kërkesa 

na shkoi deri te Valiu i Janinës 

që e kishte të drejtën ligjor për të 

dhënë një urdhër të tillë. Në pazarin 

e madh të Janinës ku kishte aq mallra 

të ardhura nga Stambolli e nga 

Evropa, nga PIreue nga Athina, nga 

Filati,Margëllëçi e nga Preveza, kishte 

me qindra e qindra njerëz. Me 

kuaj të ngarkuar e me parë me hanet 

plot me njerëz, me tregtarë, më 

udhëtarë të shumtë, duket se Janina 

në atë ditë ishte dekori më i bukur 

i një valleje të tillë. Ishte skena më 

e madhe ku mund të shfaqej shpirti 

kryengritës i këtij valltari që përfaqësonte 

jo vetëm një njeri, një krahinë, 

por edhe një komb të tërë. Po 

shkruante Janina një faqe të bukur 

të historisë së jetës së saj. Me duar 

të lidhura Osman Takën e sjellin në 

sheshin qëndror të qytetit.q në atë 

cast do të quhej ndryshe edhe “Sheshi 

i Kërcimit”. 

segue a pagina 12 

I zoti i shtëpisë sipas rastit e përcolli te dera. Diçka 

mërmëriti në intimitet. -Mirë u pafshim, zoti gazetar!më 

përshendeti. 

Pa mësuar kërkësën se për çfarë mund të ndihmoj, 

na dha dorën sërishmi dhe hapi derën. Iku nëpër dritat 

e shumata, në zymtësinë e mendimeve. 

Mbetëm të dy me Paulinin, ndërsa gratë kishin kaluar 

në dhomën tjetër dhe bënin muhabetet e tyre. 

-Ka një mal me halle, i gjori- tha Paulini. Një zot e 

di se ç’heq shpirti i atij njeriu. 

Po e shihja në bebe të syrit. Ç’farë kishte miku i 

tij nga Tirana. Ç’farë të ket? Bota është e ngarkuar me 

halle. Në botë, nuk gjen njeri pa brengë. 

VAJZA E ZHDUKUR 

Nuk thonë kot: Halli, hallit nuk i ngjan. Para ca kohësh, 

i ka ikur vajza nga shtëpia. Ishte në Universitet, 

dega e biznesit. Asnjë shqetësim nuk kishte shfaqur, 

as të ëmes nuk i kishte thënë gjë. Tundi kokën dhe më 

vështronte sikur të dija vendndodhjen e asaj vajze. Dy 

gisht letër i kishte lënë sipër tavolinës, vajza: “Unë po 

iki”. As poshtë saj “ju puth, as vajza juaj”… Kaq ishte 

letra e shkruar, që u ka përvëluar zemrat atyre njerëzve. 

Atë copë lëtër i ati, burri që u largua nëpër terrin e 

natës, nëpër Athinën e qytetëruar, e mban në xhep. Një 

ditë prej ditësh, sikur i shkrepi një rreze drite dhe për 

prindërit e gjorë. Një zë nga telefoni i komshiut: “Jam 

mirë, mos kini merak”. Kaq ishte. Ishte, apo nuk ishte, 

zëri i vërtetë i saj? Kur e kishte pyetur se ku ndodhej, 

menjëhërë i ishte mbyllur telefoni. Dhe më shumë ishte 

hapur plaga, në atë familje. 

Gjithçka kishin kuptuar, se jeta e vajzës, ishte në 

duart e të tjerëve, të piratëve të kohës. Nuk kaloi shumë 

dhe i ati, i’u drejtua vehtës. Bleu një vizë 4 mujore dhe 

ka ardhur këto ditë këtu, nëpër Athinë, kërkon, pyet, 

po kë? Ku të drejtohet? Asgjë nuk di, ku të shkojë? 

Miku im Paulini, mbaroi rrëfimin për mikun e vet, mu 

lut mua, se diçka duhet të bëja, për këtë fatkëq. E çfarë 

mund të bëja, çfarë? Sa shumë shkrime bëhen për tema 

te tilla! Dhe kjo plagë, nuk po shkon drejt mbylljes, 

përkundrazi. Më sëmbuan në shpirt fjalët e Paulinit dhe 

burri që iku në mugëtirën e asaj nate për të kërkuar, 

atë që i dhëmb shpirti. Tymi i duhanit, kishte rënë si 

mjegull deri në dysheme. Mendova se, diçka mund të 

cingrisja si dhe për të plotësuar dëshirën e mikut tim, 

Paulinit, sidoqoftë, këto janë “krisma në ajër”. Në atë 

bisedë e sipër duket se përpara syve më “mbiu” çifti i 

lumtur”, që ju lirova vendin në autobuz, gjatë udhëtimit 

për këtu. Vajza me mini dhe djali, apo djalli, të pispillosur 

dhe përshëndetjen e tyre të stisur, zbritjen e vajzës 

në vendin e “ferrit”. Po jetonim të dy në ato çaste me 

brengën e këtij njeriu. 

Koha po mblidhte. U ngritëm të ktheheshim përsëri, 

në shtëpinë tonë të refugjatit. 

SHKRIMI MË MBETI NË DORË 

Të nesërmen në mbasdite, u nisa për në redaksi, 

me shkrimin e përgatitur, titulluar “Plagë e hapur”. Po 

kontrolloja rrugët, me adresë të shënuar në bllok. Rreth 

e rrotull, vëreheshin lëvizje të femrave të disa kombësive 

dhe të jepnin përshtypjen e lëvizjeve jo të zakonshme. 

Aty, në kthesë, mu duk se, një ditë me parë, më 

humbi nga vështrimi vajza me mini…Njihej si zonë e 

ushtrimit të prostitucionit, ose shitje e mishit të bardhë. 

Përgjatë rrugës lexoheshin në anglisht, dy tre hotele të 

vjetër. Semafori jeshil, më urdhëroi udhë kalimin. Bëra 

këmbë. Një britmë e fortë më stopoi përsëri në vend. U 

hutova i tëri. Mu duk shumë e afërt, rrënqethëse. 

O zot –thashë dhe këtu s’po na ndahen klithmat. 

Nuk e dallova për momentin, se nga po dilte. Leshërat e 

kokës, mu ngritën përpjetë. Gjithë kalimtarët u stopuan 

dhe vështronin të çartur. Vështrimi i kalimtarëve drejt 

hotelit përballë, saktësoi burimin e atyre klithmave. Pas 

pak, ja behën dy a tre policë, në derën e hotelit. Hyjnë 

rrëmbimthi drejt shkallëve të tij. 

- Ç të ket ngjarë? – pyesnin njerëzit. 

Një makinë e vogël e policisë, zuri vend pranë 

derës së hotelit. Policët, hapën dyert, rrinin në gadishmëri. 

Komunikuan me radio. Policët, që sapo hynë 

brenda, dolën duke shoqëruar një vajzë, që mundohej 

të shmangej nga vështrimi, me një mini të shkurtër… 

Pas saj, një meso burrë dhe ky me të njëtin fat, atë 

të shoqërimit nga dy policë të tjerë.Vetëtimthi, i futën 

brenda në makinën që priste gjahun me dyer të hapura. 

Mos isha në ëndërr!? Fshij sytë! Ç’po ndodh kështu? 

Është e vërtetë kjo që më shëmbëllejnë? Ndodhesha 

pranë fare. S’po gabonin sytë. Ajo ishte, ajo që kisha 

parë një ditë më parë dhe po ai burri, që kisha takuar, 

tek Paulini. Ai ishte, ai.. prapa e ngakan kusuret, këtë 

kusuremadhin. Edhe këtu, më doli përpara. E vështrova 

dhe një hërë në ndënjesën e pasme të veturës, tek 

la mbrapa misterin. Harrova krejtësisht, se më priste 

redaktori, sipas marëveshjes që kishim bërë. Zemra sa 

s’mu shkul nga vendi. Burri i ardhur nga Tirana, ishte 

ai që kërkonte vajzën e vet, ai që ishim takuar një natë 

më parëtek, Paulini. Ai kërkonte, kërkonte, ku mund të 

binte në gjurmë. Atje ku mendonte dhe s’e dëshironte, 

në shtëpinë publike e kishte gjetur atë, që i kishte lënë 

dy gisht letër. Nuk kishin kaluar, shumë çaste dhe nga 

dhoma e qejfit u dëgjuan ulërimat e dy njerëzve, ulërimat 

që ngrinë gjithë ata banorë. 

/”Një në prag e një në derë”/ 

/“plasën si qelqja me verë”/. 

Veç, jo si Konstandini me Dhoqinën, vëlla e motër! 

Ishin babë e bijë! Ç’farë ndodhi? Burri qante me të 

madhe, në kor, me të qante dhe e bija. Në një makinë 

policie, humbën nga sytë, pas kthesës së rrugës…

Ai iu afohet sazexhinjve që 

ishin thirrur për këtë qëllim për t’i 

treguar se cila do të ishte melodia 

e valles që ai do të kërcente. Ishte 

një valle që Osman Taka e kishte 

mësuar që në fëmijëri dhe ata që ia 

kishin mësuar nuk dihet se kur e kishin 

mësuar vetë për t’ua përcjellë 

më vonë brezave… 

Dhe ia zgjidhën duart. Si mund 

të kërcente një valltar me duar të 

lidhura kur ai me to do t’i drejtohej 

aq bukur tokë, detit që të Çamërisë 

e sidomos qiellit ku shkonin tingijt 

e sazeve popullore?… Thonë se atë 

ditë ai kishte kërkuar që t’i sillnin 

edhe një sini. Një tepsi të madhe 

nga ato që nënat çame bënin bakllavatë 

e dasmave të djemve e vajzave 

të tyre. Dhe atje, mbi atë sini të madhe 

e aq të vogël për një valle kaq 

madhështore si ajo, vallja u bë si jo 

më bukur. Krenare. Në vallen që do 

të merrte mori edhe disa shokë që i 

kishte njohur që më parë për të krijuar 

atë gjysëm vetulle të bukur që 

krijon vallja çame që herë ngrihej e 

herë ulej si një dallgë e detit Jon. I 

papërkulur për ditët e gjata të burgimit 

e aspak i ligështuar për vdekjen 

që e priste pas disa ditësh nga një 

dorë xhelati. Osman Taka e hodhi 

vallen që mori që atë ditë emrin e 

tij si jo më bukur. Mund të quhej 

ajo edhe Vallja e Lirisë. Në ballë të 

njerëzve ishte Valiu. 

Ai që kishte dhënë urdhër që të 

lirohej nga burgu për disa orë e ai që 

mund të urdhëronte edhe për lirinë 

e tij. Dhe thonë se edhe ai u mahnit 

ashtu si të gjitha ata që kishin 

harruar pazarin duke parë magjinë 

valles së tij. Dhe dha urdhërin më të 

rralë të jetës së tij .Thonë se Osman 

Taka u lirua..Thonë…. E vallja e 

tij u kthye në një legjendë të rrallë 

shqiptare. Kështu Vallja e Osman 

Takës përbën një nga kulmet më të 

arrira të foklorit shqiptar të Shqipërisë 

së Jugut, në Çamëri. Epika, 

historia dhe sidomos lirika që e shoqëron 

atë në çdo qelizë të saj i japin 

një madhështi që do ta lakmonin 

segue da pagina 11 

Vallja e Osman Takes 

Krishterimi në Iliri i ka fillimet që nga vitet apostolike, 

d.m.th që në shekullin e parë pas Krishtit. 

Apostull Pavli gjatë udhëtimeve të tij misionare 

ka predikuar krishterimin në Iliri. Gjatë udhëtimit 

të tretë misionar, që e filloi në pranverën e vitit 53 dhe 

e përfundoi në verën e vitit 56, Apostull Pavli qëndroi 

dy vjet e gjysmë në Efes, prej ku u detyrua të largohej 

pas një kryengritjeje të paganëve të udhëhequr nga 

argjendari Dhimitër kundër tij. Rrëmuja e krijuar në 

Efes e detyroi Apostull Pavlin të shkonte në Maqedoni 

dhe prej andej në Iliri. Kjo dëshmi përmendet te letra 

drejtuar Romanëve (15;19): “Nga Jerusalemi deri në Iliri 

kam kryer shërbimin e Krishtit”. 

Gjatë udhëtimit nëpër Iliri Apostull Pavli kaloi nga 

Apolonia. Kjo vërtetohet tek Veprat e Apostujve (17;1): 

“Dhe pasi kishin kaluar nëpër Anfipoli dhe nëpër Apoloni 

arritën në Selanik, ku ishte sinagogjia e Judejve.” 

Lind pyetja:-A e ka vizituar apostull Pavli Apoloninë? 

Teologu Dhimitër Beduli në një libër të pohon se apostull 

Pavli ka kaluar nga Apolonia. I të njejtit mendim 

është edhe studiuesi Shaban, por historiani Ilirjan Gjika 

mendon se Apolonia që ka vizituar apostull Pavli nuk 

është Apolonia e Ilirisë, por ajo e Maqedonisë. 

Arkeologu Neritan thekson se grekët themeluan 30 

qytete me emrin e Apolonit, një prej të cilëve është Apolonia 

e Ilirisë. Ilirjan Gjika është i mendimit që Apolonia 

ku ka kaluar apostull Pavli ndodhej midis qyteteve 

Amfipol (sot Neohori) dhe Neapolis (sot Kavalla). Gjithashtu 

edhe studiuesi Luan Rama mendon se apostull 

Pavli nuk ka kaluar nga Apolonia e Ilirisë, por zbarkoi 

në portin e Neapolis dhe më pas u nis drejt Filipes. 

Ndërsa teologu Pirro Kondili na vërteton se Apostull 

Pavli ka kaluar vërtet nëpër Apoloni. Kristianizimi i 

Apolonisë mendohet të jetë bërë në shekullin e parë pas 

Krishtit prej apostull Pavlit. Pasi predikoi krishterimin 

në Apoloni, apostull Pavli dorëzoi në gradën episkopale 

Marinin, i cili ishte një prej shtatëdhetë dishepujve 

të Krishtit. Në Kodikun e Bibliotekës së Jeruzalemit, 

Marini renditet në vendin e 56 pas Qesarit, episkopit 

të Durrësit. Nëpër Apoloni kalonte dega jugore e Udhës 

Egnatia në stacionin që romakët e quanin Clodiana. 

Apostull Pavli ka kaluar një dimër në Nikopojë. 

Kjo jepet te letra dërguar Titit (3;12): “Kur të dërgoj 

Artemin ose Tikikun, bëj çmos për të ardhur tek unë 

në Nikopojë, sepse vendosa të dimëroj aty”. Nikopoja 

ishte vend i njohur klimaterik në Gjirin e Ambrakisë, 

të gjithë vallet e një kombi. Trupi, 

koka, duart, fytyra me një shprehje 

të veçantë janë të shkrira si në 

asnjë valle tjetër. Më tej në sfond 

një melodi e shtruar dhe hedhëse 

e gërnetës nën goditjet ritimke e të 

ëmbl;a të një defi tërë ritëm e rrisin 

bukurinë e saj. 

Valltari si filim futet me një hap 

e me një vështrim krenar Pastaj ulet 

thellë në pozicion duke e rrotulluar 

trupin sa majtas sa djathtas Kërcen 

me maja të gishtërinjve sikur valltari 

përgatitet për t’u hedhur diku. 

Mbase për të marrë lirinë që e ëndërronte 

secili. Kulmi i valles është 

kur korifeu pasi peshon mbi duar të 

mbajtësit përkulet prapa në gjysëm 

ulje. Pasi hidhet që pëpara përkulet 

me trupin prapa deri sa koka të 

mbështetet në tokë e në gjoksin e tij 

tashmëtë kalon mbajtësi e të tjerë 

për t’u hedhur në krahun tjetër madhështia 

e kësaj valleje dhe e këtij 

valltari qëndrom në një elelgancë të 

jashtëzakonshme, në qëndrimin burrëror 

e në shpirtin e sakrificës të një 

luftëtari, të një heroi. Trupi i tij është 

gati të bëhet urë që shokët e tij të hidhen 

në krahun tjetër ndoshta në një 

sulm të papritur…Me tesi apo edhe 

në një shesh vallja e ka mbajtur të 

ndezur shpirtin kryengritës dhe artistik, 

fabulën artistike të saj të papaërisitshme 

në kohërat që kanë ardhur 

më tej. Duke e parë këtë valle 

në hapësirën kohore dhe gjoegrafike 

të krahinës së Çamërisë themi me 

plot gojë se ajo është njëlloj libri i 

tingujsh dhe lëvizjesh ku lexohet 

psikologjia e karakteri të papërkulur 

i popullsisë së Çamërisë Një plastikë 

e pasur, një forcë e madhe e brendshme 

nxitëse është shprehja më e 

saktë e psikologjijsë së kësaj krahine.Janë 

të shumta edhe vallet që 

vijnë më vonë në trevat çame duke 

pasur këtë radhë si object artistik 

heroizmin e tij. Kështu në Filat e në 

Konispol janë këngë të tilla që janë 

njëkohosisht edhe valle të kënduara 

me këtë emër, si “ Kënga e Osman 

Takës”, “Osman Taka, o lule” dhe 

“Hajde, ore Osman Takë“ pa folur 

këtu për qindra e qindra vargje poetësh 

që janë frymëzuar nga kjo valle 

kulmore, nga ky emocion i papërshkruar 

që të jep një valle e tillë. 

Në një ballafaqim të munguar 

me vallet e tjera të krahinave të 

Shqiqpeisë para Çlirimit kjo valle 

do të bëhej e njohur për një publik 

të gjërë vetëm më 1978 kur një nga 

valltarët më të shquar të krahinës 

së Çamërisë Taip Madani nga zona 

e Konispolit e paraqiti këtë valle në 

Festivalin Folklorik Kombëtar të 

atij viti. Më tej kjo valle të paktën 

që prej gati 35 vitesh ajo është 

bërë pjesa më e kudondodhur e 

repertorit të Ansamblit të Këngëve 

dhe Valleve Popullore për shumë e 

shumë vite me radhë duke qënë një 

nga pjesët më kulmore të programit 

të tij. Ajo është bërë sot vallja më 

përgjithsuese e shumë programeve 

dinjitoze që përgatiten në shkallë 

vendi apo edhe në takime ndërkombëtare 

në ceremoni të mëdha 

kombëtare. Në Festivalet e Këngës 

dhe Valles Çame që organizohen që 

prej tre vjetësh në Sarandë në kujdesin 

e Unionit Artistik të Kombit 

Shqiptar kjo valle është pjesa më 

e dukshme që kësaj radhe ka kaluar 

në mënyrë të natyrshme në një 

grup fëmijësh valltarë të Markatit të 

drejtuar nga Taip Madani që kësaj 

radhe është drejtuesi dhe udhërrëfyesi 

më i saktë i kësaj valleje 

në brezat e valltarëve të rinj çamë. 

Është e pamundur që të mbledhësh 

në një shkrim mbresat e të gjitha atyre 

spektatorëve, studiuesve vendas 

e të huaj që e kanë parë këtë valle 

madhështore, brenda e jasht vendit. 

Nëse do ta shikonim edhe në planin 

e aftësisë së një vallatari për të qenë 

koruifeu i saj është e pamundur që 

të ekzekutohet pa qenë një virtuoz i 

saj, sepse kërkon në të njëjtën kohë 

disa elementë të profesionalizmit të 

valltarit. 

Valja e Osman Takës është nga 

ato valle që bëjnë epokë në artin e 

nje populli sado. 

me vendndodhje aty ku është Preveza e sotme. Ishte 

një nga qytetet kryesore të Epirit dhe lidhej me Udhën 

Egnatia nëpërmjet një degëzimi që kalonte nëpër Butrint. 

Me siguri Apostull Pavli ka pasur miq të krishterë 

në Nikopojë, të cilët e kanë strehuar për të dimëruar 

aty. Duhet theksuar se Titi ishte episkop në Kretë. Ai 

u thirr prej Apostull Pavlit në Nikopojë dhe më pas e 

gjejmë duke vepruar në Dalmaci, me qëllim që të vizitonte 

bashkësitë e krishtera të krijuara prej tij, ashtu 

siç i shkruan edhe Timotheut në letrën e dytë (4;9-11): 

“Përpiqu të vish shpejt tek unë, sepse Dhima më la 

pasi deshi këtë botë dhe iku në Selanik, Kreshenci në 

Gallati, Titi në Dalmaci. Me mua është vetëm Llukai, 

merre Markun edhe sille me vete, sepse e kam shumë të 

domosdoshëm për shërbesë”. Gjithashtu tradita thotë se 

në Iliri ka predikuar krishterimin edhe Ungjillori Lluka. 

Këtë fakt kaq të rëndësishëm e gjejmë te Sinaksari i 

NLetteraturaM 

Si u perhap krishterimi ne Iliri 

nga Andrea Llukani Tirane 

Skica 

Piktori 

i vogel 

nga Albert Zholi Tirane 

Ajo lulishte, në lagjen Kallamaqi (Athinë), ishte 

e qetë. Atë pasdite, si për cudi, mungonin zonjat 

me qen dhe stolat ishin gati të boshatisur … 

Dy të rinj, që nuk u dukej fytyra, por të ngjallur e me 

mishëra të rënduara, bënin, sic bëjnë të rinjtë zakonisht, 

këtu në Greqi, pa dalë nga bota e tyre e qejfit … 

Diku, andej nga kreu, më tërhoqi vëmendjen një 

fëmijë që pikturonte ose sic bënte përballë një kavaletë 

të vogël. Pranë tij ishte një moshe e re burri, që herë 

pas here i flist e piktorit të vogël, duke lëvizur dorën 

e djathtë. Më shtyu kureshtja dhe u afrova pa i ndjerë 

hapat … 

Fëmija nuk i kalonte të 7-8 vjetët. Dorën e djathtë e 

ngrinte dhe e zgjaste, me lëvizje të matura, duke i dhënë 

formë portretit të Skëndërbeut. U mrekullova nga ai cast 

krijimi. Djaloshi, që në sytë e mi po e rriste portretin e 

tij prej fëmije, tkurrte pak cepat e syve, për t’i dhënë 

thellësi shikimit, apo për të thirrur, kujtesën e shpirtit 

dhe i jepte tipare të vërteta Heroit tonë të madh …Përsëriste 

ato lëvizjet e sakta të dorës dhe tkurrjen e cepave 

të syve dhe Skëndërbeu me përkrenaren kokëhije e 

me hundën si sqep shqiponjë e me mjekrën, që I binte 

mbi mburojën e gjoksit, e me një shpatë, që i delte gati 

mbi kokë rrinte i kënaqur përballë piktorit të vogël. 

-Po tani si të duket babi?- foli në shqip piktori. 

-Të lumtë Andi, tashti ngjan si Skëndërbeu. 

Fëmija, që mezi e priste vlerësimin e të jatit, iu 

hodh në qafë i gëzuar. 

-Shumë bukur e ke bërë – fola unë dhe u afrova në 

atë mjedis krijimi të gëzuar. Andi si fitimtar ndaj Skëndërbeut 

ndjehej i qetë e i lumturuar. 

-Të lutem do ma japësh mua këtë pikturë ?! 

Ai s’e priste këtë kërkesë dhe i hutuar hodhi sytë 

nga i jati. 

Ai I buzëqeshi në miratim. 

-Po të pëlqen, t’a fal me gjithë zemër, e bëj prapë, 

tashti s’e harroj kurrë e kam këtu- dhe dorën e pikturës 

e vuri mbi gjoks, sikur donte të thoshte “ e kam në kujtesën 

e zemrës”. U larguam nga lulishtja, ashtu sic 

ishim të tre të gëzuar ose më mirë, të katërt, se bashkë 

me ne ishte edhe SKËNDËRBEU... 

Dy zonja hynë në lulishte të tërhequra nga qentë ... 

Dy të rinjtë e ngjallur bënin akoma sic bëjnë zakonisht 

të rinjtë këtu... 

Madh (Volumi 10 data 18). 

Tek Ungjilli pas Llukës (10;1) tregohet se Krishti 

kishte 70 dishepuj: “Pastaj Zoti caktoi shtatëdhjetë të 

tjerë dhe i nisi dy nga dy përpara tij në çdo qytet dhe 

vend ku Ai do të shkonte”. Një prej 70 dishepujve të 

Krishtit ishte edhe Shën Qesari, të cilin Apostull Pavli 

e vendosi si Episkop të parë të Durrësit. Qesari ishte 

hebre me origjinë nga Aleksandria, pra më saktë nga 

hebrenjtë e diasporës. Ai më parë quhej Apolon dhe 

pas pagëzimit mori emrin Qesar. Në fillim e gjejmë duke 

predikuaur krishterimin në dhe më pas në Korinth. 

Fama e tij ishte shumë e madhe saqë konkuronte edhe 

vetë Apostull Pavlin. Emrin e Qesarit e hasim edhe diku 

tjetër tek letra drejtuar Filipianëve (4,22): “Gjithë shenjtët, 

por sidomos ata të shtëpisë së Qesarit”. Me shprehjen 

ata të shtëpisë së Qesarit nënkuptojmë bashkësinë 

e krishtëre të Durrësit, e cila në vitet 58 pas Krishtit ka 

pasur rreth 70 familje të krishtera. Në një dorëshkrim të 

vjetër që gjendet në biblotekën e Kishës së Jeruzalemit 

përmendet Shën Qesari si episkop i parë i bashkësisë së 

krishterë të Durrësit. Shën Qesari më vonë u fronëzua 

episkop i Koronës në Peloponez, pasi dorëzoi në Durrës 

pasardhësin e tij Shën Astin, i cili e drejtoi Kishën e 

Durrësit në kohën e perandorit Trajan (98-117). Gjatë 

përndjekjes së shpallur kundër të krishterëve nga Trajani, 

Shën Asti u martirizua prej qeveritarit të atëhershëm 

të Durrësit Agrikola. Një ditë të nxehtë korriku 

Shën Astin e zhveshën lakuriq duke i lyer trupin me 

mjaltë dhe e varën në një pemë, ku dorëzoi shpirtin tek 

Perëndia i pickuar nga bletët edhe grerat. Nuk dihet me 

saktësi se ku është bërë martirizimi, i cili padyshim ka 

qenë publik. Lipsanin e tij e morën të krishterët dhe e 

varrosën. Më vonë mbi varrin e tij u ngrit një Kishë e 

madhe katedrale dhe Asti u shpall Shenjti mbrojtës i 

qytetit të Durrësit. Kisha Ortodokse Shqiptare e përkujton 

dhe e nderon këtë martir më 6 Korrik. 

Në ditën e martirizimit të Shën Astit, kishin ardhur 

nga Italia me një anije edhe shtatë të krishterë. Ata qenë 

larguar nga vendi i tyre për t’i shpëtuar përndjekjes ndaj 

të krishterëve që kishte filluar Perandori Trajan. Kur 

panë qëndrimin burrëror të Shën Astit, deklaruan haptazi 

që ishin të krishterë. Atëherë Agrikola urdhëroi që 

të mbyteshin në det. Emrat e tyre qenë Peregrini, Lukjani, 

Pompeu, Heziku, Papia, Staurnini dhe Germani. 

Të shtatë i mbytën në detin Adriatik duke marrë kështu 

kurorën e lavdishme të martirit. 


“Sot 

nuk ka 

shok!”… 

Me një shok, të porsaardhur në Athinë, hymë 

në një lokal vetëshërbimi. Shoku im zuri 

vend në një nga tavolinat e fundit, ndërsa 

unë u afrova në banak. Dy koka-kola,- i them 

banakierit. Banakieri hapi banakun dhe më zgjati 

pijet freskuese. Kur i zgjata paratë e pashë me vëmendje. 

Ishte Kadriu, shoku im i shkollës. Ishte 

shëndoshur ca, por ato vetulla të trasha e të lidhura 

me njëra-tjetrën, e bënin ta njihje mes njëqindave 

e jo më këtu, të vetëm pas banakut …Doja të bëja 

ndonjë shakka, si ato të shkollës, por s’mu dha në 

cast, vetëm i fola duke qeshur në emër. 

Ai, sikur nuk e kish dëgjuar zërin tim të gëzuar, 

që tha emrin e tij, pa asnjë reagim më ktheu reston 

e parave. 

I fola përsëri në emër, por Kadriu i shkollës 

përsëri nuk reagoi. Ktheu kokën nga një burrë, që 

hyri në banak, nga e prapsmja e dyqanit dhe heshte 

si për inatin tim… E shikova në sy e s’i besoja 

vetes. E mendova se e gjitha ishte një shaka dhe 

prisja ndonjë befasi nga Kadriu. Burri tjetër që unë 

e përktheva si pronar të lokalit, hyri andej nga kish 

dalë. Kadriu dhe unë ishim vetëm. Ai, pa më parë 

në sy, foli: “ Dëgjo këtu ! Së pari nuk jam Kadriu, 

por jam Spirua. Edhe në gjendjen civile kështu e 

kam emrin. Dhe së dyti, në punë mos më shqetëso. 

Kam familje. Secili ka zgjedhur udhën e tij për 

të jetuar. Sot nuk ka shok…” Dhe iu drejtua një 

klienti tjetër. 

“ Sot nuk ka shok!”, më bucitën veshët deri në 

dhimbje. Ato fjalë m’i tha Kadriu, shoku i shkollës, 

që kishim mësuar bashkë, duke e tërhequr zvarrë 

për të mos mbetur në klasë, gati në të gjithë vitet. 

Dhe Kadriu i shkollës ose Spirua i banakut, nuk më 

respektoi as sa një grek i panjohur. 

“… Sot nuk ka shok…” më godisnin fjalët dhe 

këmbët më nxorrën nga lokali. Dy shishet me freskuese 

i lashë mbi banak. Vetëm shoku, që kish 

këmbë më ndoqi nga pas, pa marrë vesh se c’kishte 

ndodhur e pa dëgjuar ato fjalë të plumbëta : “ Sot 

nuk ka shok!”… 

segue da pagina 9 

Nuk ka “Histori 

Mjeksie Shqiptare” 

pa Dr. Kadri Kerçikun! 

Kapitulli i katert: Mbi smundjet e tjera akute 

dhe kronike infektive (Fruthi-morbilli, kolla e 

keqe-pertussis, skarlatina-scarlatina, hardhuca-diphteria, 

lengjyra-typhus abdominalis, dizenteria, 

tifa e morrit-typhus exanthematicus, kolifiksa-tuberculosis, 

gerbula-lepra, malarja), 

Kapitulli i peste: Te dhana mbi historine e mjeksise 

se Shkodres (Veshtrim i pergjithshem, mjeksia 

popullore ne fshatrat dhe qytetine Shkodres, mjeket e 

Shkodres, farmacistat e Shkodres, dentistat, mamite), 

Kapitulli i gjashte: Institucionet shendetesore ne 

qytetin e Shkodres (Spitali civil vendas, sherbimi ambulator, 

banjat ne qytetin e Shkodres). 

Kapitulli i peste fillon me Veshtrimin e pergjitheshem, 

vazhdon me Mjeksine popullore dhe mandej me 

mjekt e huej qe kan sherbye perkohesisht ne Shkoder 

qyshe nga shekulli i Xlll e deri tek mjeku i pare me 

banim te perhershem ne Shkoder Doktor Emidio Tedeschini 

(1730-1800) nga Mbretnia e Napolit, i cili permendet 

nder shume dokumenta. I pari kontakt me kete 

mjek asht letra e tij e dates 23 nandor drejtue zyres se 

tregetise se Venedikut si dhe ne librin e Pagzimeve te 

Kishes Katolike ku me daten 27 janar 1966 ai figuron ne 

regjistrat e Kishes katolike ne Shkoder si kumbar pagzimi. 

Ma vone ky mjek u transferue ne Durres ku u emnue 

Konsull i Venedikut. Te bijte e tij farmacistat Gjuzepe 

Tedeschini (1782-1858) dhe Francesco Tedeschini ( 

1785-1868) u bane ma vone Konsuj te Pergjitheshem 

te Austro-Hungarise per te gjithe territorin shqiptar nen 

Turki. Farmacisti Francesco Tedeschini krijoi lidhje 

martesore me familjen tradicionale farmacistash Ashiku 

ne Shkodre. Thuhet se mbas Dr. Emidio Tedeschinit ka 

qene me banim te perhershem ne Shkoder ndonji mjek 

shqiptar i diplomuem ne Itali, por i pari mjek shqiptar 

me banim te perhershem ne Shkoder, qe dihet me siguri 

dhe me dokumenta, asht doktori Kol Mark Suma (1768- 

1828) i mbiquejtuni edhe Kol Heqimi ose Nikolò 

Mediko. Ky ka qene i martuem ne vitin 1792 me 

te motren e farmacistit Dr. Francesco Tedeschini. 

Permbi Dr. Kol Suma-Heqimin, te vllaun e tij dr. 

Simon Sumen (farmacist) dhe paseardhesit e tij, si 

nji nder familjet ma te vjetra te Shkodres, nga e cila 

kan dale mjek dhe farmacista, ka shkrue kardiologia 

e njohtun Terezina Suma (Medicinae doctor) ne 

vitin 2003 nji liber shume interesant, prej 130 faqesh 

dhe me fotokopje dokumentash dhe fotografì 

te rralla.

Qershor 2009 - Gazeta rrenjet

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?