23.07.2013 Views

2 - Facoltà di Medicina e Chirurgia

2 - Facoltà di Medicina e Chirurgia

2 - Facoltà di Medicina e Chirurgia

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Corso <strong>di</strong> Laurea Specialistica in<br />

MEDICINA e CHIRURGIA<br />

corso integrato FISICA - <strong>di</strong>sciplina FISICA<br />

LA DIFFUSIONE<br />

- MOTO DI AGITAZIONE TERMICA<br />

- DIFFUSIONE LIBERA (LEGGI DI FICK)<br />

- DIFFUSIONE ATTRAVERSO MEMBRANE


MOTO DI AGITAZIONE TERMICA<br />

moto casuale delle molecole<br />

agitazione termica<br />

T = 1 mv<br />

3<br />

2 2<br />

2 = k T<br />

k = = 1.38 10 –16 erg K –1<br />

R<br />

No<br />

v rms<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

= v2<br />

=<br />

3 k T<br />

m<br />

(costante <strong>di</strong> Boltzmann)<br />

v = 8 3π v rms<br />

2


MOTO DI AGITAZIONE TERMICA<br />

velocità <strong>di</strong> <strong>di</strong>ffusione v D :<br />

vA B ≡ v → D<br />

A<br />

B<br />

v rms >> v D<br />

aria (T= 288 K) v rms ≈ 500 m s –1 v D ≈ 1 m s ––1<br />

3600 s ora –1 500 ms –1 = 3.6 10 3 5 10 2 m ora –1 = 1800 km/ora<br />

acqua (T= 293 K) v rms ≈ 10 m s –1 v D ≈ 1 mm s –1<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

3


MOTO DI AGITAZIONE TERMICA<br />

GAS T = 288 K (15°C)<br />

idrogeno H2<br />

elio He<br />

azoto N2<br />

ossigeno O2<br />

mercurio Hg<br />

macromolecole<br />

macromolecole<br />

virus<br />

virus<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

m M v rms<br />

(g) (g mole) (m s –1 )<br />

3.35 10 –24 2.016 1880<br />

6.65 10 –24 4.002 1340<br />

4.65 10 –23 28.02 506<br />

5.32 10 –23 32.00 474<br />

3.33 10 –22 200.6 189<br />

1.67 10 –20 10 4 26<br />

1.67 10 –18 10 6 2.6<br />

1.67 10 –16 10 8 0.26<br />

1.67 10 –14 10 10 0.026<br />

4


MOTO DI AGITAZIONE TERMICA<br />

ACQUA T = 293 K (20°C)<br />

acqua H2O<br />

ossigeno O2<br />

urea CO(NH2)2<br />

glucosio C6H12O6<br />

macromolecole :<br />

ribonuclease<br />

emoglobina<br />

DNA<br />

virus del tabacco<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

M (g mole) v rms (m s –1 )<br />

18 10<br />

32 7<br />

60 5<br />

180 3<br />

13683 0.6<br />

68000 0.3<br />

6 10 5 6 10 –3<br />

50 10 6 1.5 10 –3<br />

5


r<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

STIMA DI LIBERO CAMMINO MEDIO<br />

libero cammino me<strong>di</strong>o l ≡ <strong>di</strong>stanza me<strong>di</strong>a<br />

fra un urto e quello successivo<br />

urto con molecola puntiforme<br />

l<br />

l<br />

r'<br />

V l = volume <strong>di</strong>sponibile in me<strong>di</strong>a<br />

per ogni particella<br />

V M = volume <strong>di</strong> una mole<br />

V l = π r 2l = V M<br />

N o<br />

urto fra due molecole<br />

non puntiformi<br />

V l = π (r + r') 2 l<br />

=<br />

22.4 litri<br />

N o<br />

6


STIMA DI LIBERO CAMMINO MEDIO<br />

V l = π (r + r') 2l = V M<br />

N o<br />

l =<br />

V M<br />

N o π (r + r') 2<br />

con<strong>di</strong>zioni NTP :<br />

T = 273 K (0°C) - p = 1 atm - V M = 22.4 litri<br />

molecola N 2 , O 2 r = r' ≈ 1 Å = 10 –8 cm<br />

l =<br />

22.4 10 3 cm 3<br />

6 10 23 x 3.14 (2 10 –8 ) 2 cm 2 = 2 10–5 cm = 0.2 µm<br />

t c = l<br />

v rms<br />

1<br />

t c<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

=<br />

2 10 –5 cm<br />

5 10 4 cm s –1 = 4 10–10 s<br />

= 2.5 10 9 collisioni/secondo<br />

!!!<br />

7


C(x)<br />

C<br />

1<br />

C2 C 1<br />

J<br />

s<br />

→<br />

C 2<br />

o x 1 x 2<br />

I a LEGGE DI FICK<br />

istantanea<br />

Δx = x 2 – x 1<br />

t = costante<br />

meccanismo<br />

"gra<strong>di</strong>ente <strong>di</strong> concentrazione"<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

x<br />

I a legge <strong>di</strong> Fick<br />

J = – D<br />

ΔC<br />

s Δx<br />

D = coefficiente <strong>di</strong> <strong>di</strong>ffusione<br />

D = f (T)<br />

dC(x)<br />

J = – D<br />

s dx<br />

→<br />

J = – D grad C(x)<br />

s<br />

8


II a LEGGE DI FICK<br />

• andamento temporale della concentrazione:<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

D d2C(x,t) dx2 =<br />

dC(x,t)<br />

dt<br />

C = C(x,t)<br />

non efficacie nello stato stazionario<br />

9


C<br />

C 1<br />

C 2<br />

o<br />

LEGGI DI FICK E STATO STAZIONARIO<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

produzione,<br />

approvigionamento<br />

C1 C2 = costante<br />

= costante<br />

x<br />

eliminazione,<br />

consumo<br />

stato stazionario<br />

I a legge <strong>di</strong> Fick<br />

J s = costante<br />

10


C(x,t)<br />

C 1<br />

t=0<br />

COMPARTIMENTO 1<br />

o<br />

STATO NON STAZIONARIO<br />

M<br />

t t t<br />

4 t 2 1<br />

3 tfinale t finale<br />

C = C(x,t)<br />

da IIa legge <strong>di</strong> Fick<br />

JsM = JsM (t)}<br />

COMPARTIMENTO 2<br />

C 1f = C 2f<br />

t = tfinale C = C 1f 2f JsM = 0 equilibrio <strong>di</strong>namico :<br />

1 2<br />

J = J<br />

sM sM<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

C 2<br />

x<br />

→ 2 → 1<br />

11


meccanismo gra<strong>di</strong>ente <strong>di</strong> concentrazione<br />

SOLUZIONI<br />

DIFFUSIONE LIBERA<br />

J s = – D ΔC<br />

Δx<br />

D = coefficiente <strong>di</strong><br />

<strong>di</strong>ffusione libera<br />

MISCELE GASSOSE gas perfetti<br />

n p i<br />

(gas i-esimo) p V = n R T C = i<br />

i i = i V R T<br />

J si = –<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

I a legge <strong>di</strong> Fick II a legge <strong>di</strong> Fick<br />

D i<br />

RT<br />

Δp i<br />

Δx<br />

D i<br />

d2p (x,t) i =<br />

dx 2<br />

dp i (x,t)<br />

dt<br />

12


DIFFUSIONE ATTRAVERSO MEMBRANE<br />

SOLUZIONI<br />

COMPARTIMENTO 1 COMPARTIMENTO 2<br />

I a legge <strong>di</strong> Fick<br />

D M<br />

C 1<br />

J sM = – D M α ΔC<br />

Δx<br />

α<br />

= – P ΔC<br />

Δx<br />

C 2<br />

J sM<br />

= coefficiente <strong>di</strong> <strong>di</strong>ffusione attraverso la membrana<br />

P = permeabilità <strong>di</strong> membrana<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

13


DIFFUSIONE ATTRAVERSO MEMBRANE<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

I a legge <strong>di</strong> Fick<br />

J sM = – P ΔC = P (C 1 – C 2 )<br />

→<br />

J = – D α gradC = – P Δx gradC<br />

sM M<br />

meccanismo<br />

"gra<strong>di</strong>ente <strong>di</strong> concentrazione"<br />

14


D. SCANNICCHIO 2007<br />

PERMEABILITA' DI MEMBRANA<br />

permeabilità P :<br />

P = D M α<br />

Δx<br />

[P ] = [L][ t] –1<br />

=<br />

D M n π R 2<br />

Δx<br />

unità <strong>di</strong> misura: C.G.S. cm s –1<br />

15


DIFFUSIONE ATTRAVERSO MEMBRANE<br />

C(x)<br />

C 1<br />

C 1M<br />

C2 C2M o<br />

C 1<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

M<br />

x 1 x 2<br />

C M<br />

C 2<br />

Δx<br />

concentrazione<br />

nella membrana<br />

C 1M = α C 1<br />

C 2M = α C 2<br />

C M = n V<br />

x V = volume all'interno<br />

della membrana<br />

(soluzione + materiale membrana)<br />

16


DIFFUSIONE ATTRAVERSO MEMBRANE<br />

C 1M = α C 1<br />

C 2M = α C 2<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

J sM = – D M<br />

C 2M – C 1M<br />

Δx<br />

= – D M α ΔC<br />

Δx<br />

C = M<br />

(soluzione + materiale membrana)<br />

n V V = volume all'interno<br />

della membrana<br />

= – D M<br />

α C – α C 2 1<br />

Δx<br />

=<br />

17


DIFFUSIONE ATTRAVERSO MEMBRANE<br />

legame fra D e D M<br />

formula <strong>di</strong> Einstein-Stokes D =<br />

A - area efficace poro <strong>di</strong> raggio R<br />

r<br />

apertura<br />

circolare<br />

del poro<br />

π (R – r) 2 =<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

R<br />

R–r<br />

parete della membrana<br />

π R2 (1 – ) 2 = π R2 r<br />

ε<br />

R<br />

1<br />

ε 1<br />

k T<br />

6 π η r<br />

r<br />

= (1 – )2<br />

R<br />

18


DIFFUSIONE ATTRAVERSO MEMBRANE<br />

B - urti nell'attraversare il poro<br />

MEMBRANA<br />

l interno ≠ l esterno<br />

ε = coefficiente <strong>di</strong> hindrance<br />

P = n π R2 α D<br />

M = = ε D<br />

Δx Δx Δx<br />

α ε D<br />

ε = f (<br />

r<br />

2 R<br />

)<br />

D M = ε 1 ε 2 D = ε D<br />

ε =<br />

D M<br />

D<br />

< 1<br />

assenza <strong>di</strong> membrana : α = 1 ε = 1 D. SCANNICCHIO 2007<br />

19


DIFFUSIONE ATTRAVERSO MEMBRANE<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

assenza <strong>di</strong> membrana : α = 1 ε = 1<br />

(<strong>di</strong>ffusione libera)<br />

J s = – D ΔC<br />

Δx<br />

presenza <strong>di</strong> membrana : α < 1 ε < 1<br />

J sM = –<br />

n π R<br />

ΔC<br />

Δx<br />

2 ε D = – α ε D ΔC<br />

Δx<br />

α ε D<br />

J = – P ΔC P =<br />

sM Δx<br />

20


DIFFUSIONE ATTRAVERSO MEMBRANE<br />

membrana artificiale (cellophane)<br />

R = 66 Å, T = 298 K, solvente H2O, Δx = 50 µm, ε = (1 – ) 2 r<br />

R<br />

urea<br />

glucosio<br />

β-dextrina<br />

ribonucleasi<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

D (×10 6 )<br />

(cm 2 s –1 )<br />

13.8<br />

6.73<br />

3.22<br />

1.18<br />

r P (×104 )<br />

(cm s –1 (Å) )<br />

2.04<br />

4.44<br />

8.98<br />

21.66<br />

7.09<br />

3.42<br />

1.17<br />

0.093<br />

ε<br />

0.86<br />

0.82<br />

0.55<br />

0.13<br />

21


n =<br />

P =<br />

DIFFUSIONE ATTRAVERSO MEMBRANE<br />

Δx = 50 µm = 5 10 –3 cm<br />

R = 66 Å = 6.6 10 –7 cm<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

n πR 2 ε D<br />

Δx<br />

ε = 0.86<br />

D = 13.8 10 –6 cm 2 s –1<br />

P = 7.09 10 –4 cm s –1<br />

n =<br />

cellophane<br />

urea<br />

P Δx<br />

πR 2 ε D<br />

(sistema C.G.S.)<br />

7.09 10 –4 x 5 10 –3<br />

3.14 (66 10 –8 ) 2 x 0.86 x 13.8 10 –6 = 2.2 1011 pori/cm 2<br />

!!!<br />

22


D. SCANNICCHIO 2007<br />

C = C(x,t)<br />

soluzione<br />

S = S 1 = S 2<br />

ΔC = – Δn<br />

ΔV<br />

II a LEGGE DI FICK<br />

= – Δn<br />

S Δx<br />

Δx = x 2 – x 1<br />

S 1<br />

x 1<br />

J s1<br />

ΔV<br />

S 2<br />

x 2<br />

J s2<br />

ΔJ s = J s2 – J s1 = Δn<br />

S Δt<br />

x<br />

23


ΔC = – Δn<br />

ΔV<br />

= – Δn<br />

S Δx<br />

Δn = ΔJ s S Δt = – ΔC S Δx<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

ΔJ s<br />

Δx<br />

= – ΔC<br />

Δt<br />

D d2C(x,t) dx2 =<br />

II a LEGGE DI FICK<br />

dJ s<br />

dx<br />

dC(x,t)<br />

dt<br />

ΔJ s = J s2 – J s1 = Δn<br />

S Δt<br />

= – dC<br />

dt<br />

J s = – D dC<br />

dx<br />

C = C(x,t)<br />

24


DIFFUSIONE ATTRAVERSO MEMBRANE<br />

D. SCANNICCHIO 2007<br />

II a legge <strong>di</strong> Fick<br />

D M<br />

d 2 C(x,t)<br />

dx 2<br />

=<br />

dC(x,t)<br />

dt<br />

con<strong>di</strong>zioni stazionarie :<br />

dC(x,t)<br />

= 0<br />

dt<br />

C 1 = costante<br />

C 2<br />

= costante<br />

(approvigionamento)<br />

(consumo)<br />

25

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!