Les Bibliothèques Virtuelles Humanistes technique et administrative ...

Les Bibliothèques Virtuelles Humanistes 

Extrait de la convention établie avec les établissements partenaires : 

- ces établissements autorisent la numérisation des ouvrages dont ils sont dépositaires (fonds 

d'Etat ou autres) sous réserve du respect des conditions de conservation et de manipulation 

des documents anciens ou fragiles. Ils en conservent la propriété et le copyright, et les images 

résultant de la numérisation seront dûment référencées. 

- le travail effectué par les laboratoires étant considéré comme une « oeuvre » (numérisation, 

traitement des images, description des ouvrages, constitution de la base de données, gestion 

technique et administrative du serveur), il relève aussi du droit de la propriété intellectuelle et 

toute utilisation ou reproduction est soumise à autorisation. 

- toute utilisation commerciale restera soumise à autorisation particulière demandée par 

l'éditeur aux établissements détenteurs des droits (que ce soit pour un ouvrage édité sur papier 

ou une autre base de données). 

- les bases de données sont déposées auprès des services juridiques compétents. 

Copyright - © Bibliothèques Virtuelles Humanistes 

© Bibliothèque Municipale de Tours

* 

* 

^Tijm,m»mn^-im 

_. 

*&*» 

*ç*^^^mm 

TOPOGRA 

PHI A ANTIQ.VAE 

ROMAE, 

I o a N n E BanholettixoMarliano 

o 

S» 

0 

H 

> 

H 

n! 

Patritio MediohiienB 

autore. 

o 

o 

H 

SE 

> 

PVD SE B. 

UGDVNI, 

GRYPHIVM 


FRANCISdVS 

RABELAESVS HBDICVS 

Ckrifi.doftifîimo'cfcfliro D. loitnniBeMo 

ParifienfiEpj/copo,Rrgti$ mfnu 

Riori confejfu confilittrio 

S. P. D. 

N G E N S l'Hc beneficiorwm eu* 

j mulus , quibus me nuper augen* 

! ium crmndwmq; pHftijîi Antiftes 

j Clarifiime,ia in memoria mea pea 

\ nitminfedif.nuïïo uteueUimodo, 

M in obliuioncm diuturnitutis ad* 

' ducipojfe confidam. Atty utinam 

tmhi Um effet immortditoli Uudwm tuxrwm fatisficere 

expeditum , quint certwm ejï meriwn tibi gratiam ufe 

perfoluerejety fi no ptribm offices {qui enim poffemO 

tjl in meiio omnibus ttntum non mincis ty membr'n 

omnibus captif pofiu: Vidiffe uero Rom

mus, ideam mihi quandam mente er cogititione forma* 

ueram earum rerim quorum me defideriwm eà pertrax 

xcrat. Satueram emm primum quidem uiros dodos, 

qui ijs in locis iaftationem haberent , per que nohs uia 

effet, conuenire,confine'^ cum eus fàmikariter, er au* 

dire de ambiguvs aliquot problematù , que me anxiuM 

iamdm habebant. Dcinde (quod artis erat met) plan* 

tis, animantia , er pbarmaca nonnuUa contueri , quibut 

GaUta carere,ûli abundare dicebantur.TosTremo fie 

Vrbkfààem calamo perindeac penicMo depingere, ut 

ne quid effet , quod non peregre reuerfm mumcipibin 

mevs de librk in promptu depromere poffem . Eaq; de 

re fàrraginem annotuctonum ex uarqs utrimq; lingue 

autonbus coUeftam mecumipfe detuleram . Ac primum 

quidem iïïud etfi non ufquequaq; pro uoto , baud maie 

tmen fuccefiit. Vlantxs autem nulias ,fed nec animait* 

tia uïïa habet itdia, que non antè nobis er uifa efjént 

er nom. Vnicam Vlatmwm uidimus ad fyeculu/m "Diana 

Ariane. QUpd erat pofiremum , id fie perfici dihgen* 

ter , ut nulli notàm magis domum effefuam , quàm Ro* 

mammibi Romecfcuiculos omneis putem . Neque non 

tu quod tempom uacuum erat in celebri ilia tua er ne* 

goaofalegatione,id lubens colluBranda Vrks monu* 

mentis dabas . N« tibi fuit fatis expofiu. uidtffe, eruen* 

da etiam curafti, coempto in eam rem uineto non con* 

temnendo . Cwm («

«fciti/s mecum Nicolao Regio, Claudiocfc Cappuifie-, 

domesUck tuk iuuenibus honesïifiimk,antiquit&tkq; fin* 

diofifiimk ,ecce tibiexcudi cceptut efï Marliani liber* 

Cuius mihi quidem itt leuationi confiftio fuit , ut effe 

. folet luno Lucina cwm egreparientibus adefl . Eundcm 

cnim fatum conceperam , fed de editione angebar equi* 

demanimo atque intimk fenfibus . Etfi enimargumen* 

tu/m ipfu/m excogiationem non habebat difficilem , non 

facile amen uidebatur rudem ey congesïitiam molem 

enucleatè,aptè,çr concinnè digerere.Ego ex Tba* 

letk Milesij inuento,fublato Sciothero Vrbem uicatim 

ducla ab oriente obeuntkcj; folk , tu/m Autbri atque 

Aquilonk partibus orbitt. tranfuerfa partiebar , ocu* 

fo

fci nefào quomodo miffut fine epijlok nuncupdtoria. 

Ne igitur m lucem fie ut erat defirmvs er ucluti 

«xî?«?i®- prodiret,uifum efl fub clanfiim no* 

imnts tm ouftiajs etmttere .Tupro fins 

gularitua ku/maniftte boni omnu 

confules,nosq; (quod fùcts) 

amabiï. Vde. Lug* 

duntpndieCd. 

Seplemb. 

l)}4. 


IOBARTHO 

LEMAEI MARLIANI PA 

TRICII MEDIOLA' 

nenfis Antique Rome To* 

pogrophia. Liber 

primw. 

Defituurbis. CAP .1. 

il VONIAM, quidquidin rerum 

j natura exiRit, neceffe efl id certk 

I finibus contineri,eertoqi determi* 

j nari loco: ideofiflurut operepre 

j tium mihi uideor:fi,quemadmodu 

a folêt Cofmograpbi,priufquam ad 

..... El edifieiorum urbk declarotionetn 

aggrediar,pauca quxdam defitu ipfius attigero. Quod 

baudfcio cur à ceterk, in hocfcribendi génère uerfatk, 

fit pretermiffum:nifi fvrte prefentibutbotninibus, tem* 

poribus'q^tmtumfatkfkere cupientes,buiufmodilabo* 

rem fibifuperuocuufvrefînt arbitrati. Me autem , quem 

baud ingratum etiamfimrk,exterkq\ nationibus prejh 

re oportet,fumma ope niti decet,utab iUk,quacunq; ra* 

tione omiffa,diligenter explere ualeam,ne Lucianifibu* 

lam quandamimitotus, in aère, aranearum'q-, compo edi* 

ficiaipfainflwraffe,uelpotiusfj>arfiffe iudicer. Quo* 

re cum nobk,ficuti poëtk,non liceot , etiam in reardua, 

er difficili, à dcorm immortdium itwocatione , licebit 

a fétem 


x ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR; 

fdtettt ah iïïorum domicilia,id efl, à capitolio, aufbicari. 

Capholinut Capitolinm igitur mons,maiorem ubi oRendit latitu* 

mons. dinein,fecundwm pedk Romani antiquam menfurâ,otHn 

gentos non excedit pedesûongitudo uero profyiciïs oc* 

cn.fv.rn. efliuwm,miïïe er quingentos.babet autem ulruq) 

comu in bemicyclifirmtm,ey in orbemfepté firme fh* 

dia amplexaturù quo,fecundum longituiinem, conudk 

eiufdem, uel paulo ampliork , latitudink diRerminatur 

PdttfWW. nions Valatinusiqui «no laterepedu fexcentoruhuicitt 

imminet,ut Capitoliu/m utruq} ultra ipfum porrigat cor* 

nu.Secundum uero lotus eiufdem in ortum eRiuwm uer* 

gens,efl primo pedibws centum prolixiut. As tertio,ortu. 

hyemdem,Cceliumq; monté rejf>iciente,duplici ferè Ion 

gtudine fuperatur. Quartu,ctterk omnibus maius, cir* 

cwmcontinet Niaximwm:èregioneuerà Auentinmfte 

Hat. ConRituens it&q; quadrangulum quatuor laterum 

inequalium miïïe,er ducentos pafiws continet Pdatinus. 

Ad fecundu latws cuiws iacet pùnicies, que à cdpitefvri 

Romani ad extremâ coUk Quirinalk partem in Subur* 

ram uergentem,quingëtk perficitur pedibusùnterdtm t& 

menlatitudo bec uariatur.Longitude autem coprebenfa 

ah utraq^fronle inter Capitolium,firuNerue, er C«* 

lium montemiatqi bine ab eodi Ccelio, er Valatino:inde 

ueràdSuburra,çrEfquil'ijs,quoad S. Marceïïimedem 

ttttingat, miXle propè adimplet paffws.Ad dterum autem 

Capitoli] cornu,dtera efl planicies,que apud Marceïïi 

tbeatrim,unde principium babere uolmus, ab ipfo mon, 

te ad Tyberim in quingentos extenfa efl pedestmox ue* 

rô,i régions conuatlk, de qui in principio egimut, qui* 

ûuuiut 


LIBER î. * $ 

fiutdus ipfe curfum oblique fiecMt. Auentinusq\ mos à Va 

latino recedit , latiws diffùnditur,coaràïatur deinde inter 

eofde montes,fecundu uariam eomfirmam,ufc^ ad Cce* 

Uolum,ulterius ufq$ ad portant Capenam,ipfa tmtum uia 

Auétinus à Cceltolo dirimitur.Longitudo à dextera Ty 

berim,cr AuentimmùfiniRra Copitoliu,Pdatintm,&' 

Cceliuhabet, miUe'q; pafiibus uix tranfigitur. Cdpitolij, 

Valatiniifc montkfitu defcripto, hkfy campk,terminkc^ _ .. 

circunfepto,cum Câlins tertius urbi fierit additus,tertio x "** 

ordine iurefequi uidetur.bic enim planicie Vyranùdk fir 

mam itn, conflituente,ut bafis quingentoru pedwn prope 

ampbitheatrufit,a Valatino difiungitur. In ea autem efl 

uia Appia,que apud circum Kaximufola Ccelium à Va 

latino difterminat,tendit'q; ad portant Capenâ,relinquts 

àfinislra inter Cozliim, er Cozliolu uoUem pedufexeen 

torumlatitudine,fecundumeandemuiam:nam ad portant 

Gobiufam circa dimidiam parte anguRioruidetur.Longi 

tudo à uia Appia ultra eandé portam progrediés, fhdia 

quatuor continef.fuccedunt deinceps marna adfkdium, 

que ad portant Afinariam ufq-cu Calio iungutur.Cce* 

liolus igitur bac uaUe , uia Appia ab ortu'q-, eRiuo , atq; 

byemali manibus urbk clauditur.ambit auté prope mite 

paffus.SedadCalmreuertamur.bicobipfaAfinaria,fe= " 

tundwm muros urbk,in ortum eRiuum per quatuor ftrè 

fhdiafirtur-.occurrunt deinde muri à fronte adfhdia 

duo,ufque ad portant Neuiam,à quo redeundo in occo* 

fwm eRiuum uia Labiconaab Efquilifs difjpartitur.mox 

ttiam à fronte apud S.MarceUinum fefe offtrens ad am* 

phitbeatrwn uf$ progreditur, Âmbit auté duo mille, er 


4 ANTICLVAE ROMAE TOPOGR. 

«jurogenfoj paffm: uariaturty eo modo,ut nuttacertafèr 

ma ei çonRitui poffe uideatur.quemadmodu necfequen* 

AltentinMf ftbus, Nom Auentinut quartus in ordine duos montes eo 

plefiiuidetur, parsemai Tyberim Utior addimidium 

ipfius montk,fecmdwm longitudinem à Tyberi ad mce* 

nia exiRentem,qualem firmam conRituere uidetur, mox 

enim prope portant HoRienfem fcinditur uia obliqua, 

que ad ongulum Circi Maximi, er Ccelij montkdueés, 

à dextera dteram Auentini montvs partem relinquit, di* 

uifam à C uia Appia uf$ ad portant CapenomJ qua 

ai HoRienfem mûri intérim fenfim curuati à meridie,or 

tucfc byemali banc includunt, Ambitum autem totiut 

Auentini no magkex noRra diméfione quàm ex uerbk 

T)iony,Ubet ofléder?,qui tertio libro fie aif.Ancus Auen 

tinwtn coHem ntodice editu,in orbem,fhdia firme decem 

er otto copleâentem,'nuro cinxit.ln decimo tmé baud 

minus duodeçimftadijseffetradit, Sedbuim diuerfitatk 

dubiuin totlit ipfe dumfubiungit,ïlonenim totut M.Vit 

]erio,& Sp, Virginie Çpff. babitsbatur, federatpubli* 

cw,&fyluariï plenut.Habet autem Auentinut ab occa* 

fufolkbyemdi çampum late patentem quadrangulu qua 

tuor laterum inequalium coRituentem: quorum primum 

in meridiem uergens fex propemodum cotinet fladia,a' 

quinqi inpccaftmiurbkq; moenibusanéo çinguntur,fe* 

cundo oppofitu paru minori tronfigiturfbatio;quatuor 

uero fkdijs quart» Tyberim, inter hunçipfum campum 

er Tranjlyberinam regionemfkmté,rejf>iciens.Seque* 

batur reâo ordine laniculus mons,uerum cum ab Anco 

Martio, non inopk loci , fed ne aliquando trx hoRium 


LIBER I. i 

tffet,aMitmfit urbii commodiut relinquetur ad eam par 

tem,que TranRyberinam regioné percurrct. Ad Efqui nfquilie. 

lias igiturtranfeomui'.quas à meridie uia Labkana,ob oc* 

cajù uero eRiuo,uaUe inter Cotlium^ Valatinu, & ipfat 

Efquilias pofita,diuifimws

6 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

tere,adfhdiafex>,coUm Hortulorum,in aquilcnem con 

uerfwm.lnteriacet autem uaUk latitudine,ubi maior, qui 

tuor iugeru, ad portant Salariam ufq^ propemodû pro* 

duftaXircttit Qttirindk miUia pafjmmfirè tria,fex,fe* 

cundum Var.urbk montibus,atque unà conuaHibus im 

Cotes Hors ofonfc' hkcoUem Bortuhrwm quanquam extra anti* 

tulonm* quumfuit pomerium,addere, no oburfurdum opinanw: 

ut omnes partes Vloneurbk meliusinteUigantur ,fàd* 

liorifc fit cognitio eom,que fuk lock ueniunt declaran* 

da.ls igitur coUk uatti Manie inter fefe,çr Tyberim. 

iacéti ad fhdia ultra tria plurimus ineumbit: ciâus logitu 

do àportaflumentanaad CoUotinam,fecundummuros 

urbk,ceterklatcribws eRlongior: nom miHibus paféus 

«ix perficitur: & in mediofui ad infhr curuati ai eubi* 

tum bracbij exiRir.quanto enim magk ai CoUatinam ac* 

cedit,eô ampliorem prebet campum : er in orbem fhdia 

decemêy oéto plus , minus amplexatur. Tempus efl 

iam in Vlana urbem defcédere,que à Capitolio incboas, 

ad portant flaminiam nue terminatur ab ortu eRiuo,fiue 

Septentrione,curricub oâo propemodufhdioru, Qjù* 

rinali, Hortulorumq; coUe fepta-.ab occofu ueràpaulo 

tnaiorijbatio Tyberi aUuitur : ideo maiorifpatio dixi* 

mus,propter ripas ipfiusfiuminkretortas. Qupdfiab 

ta parte coïïk Hortuloru,que Domitiani nawmachie im* 

minetJineâ reâam deduxerimus:jhdijs iuobus peraclk, 

ad ripant eiufdé flu. è regione molk Hadrkniperuenie* 

mus,quatuorq; kteru inequdium, paffuum ultra tria mil 

lia c5pleâentem,quadrongulum conRituemus. Relinque 

tur auté extra uaUk Martk, quota efl inter eo ïïem Hor* 

tulormn, 


LIBER I. 7 

tu\oru\m«nia urbk, er Tyberim,cuius latitudo,quà mi 

gkaccedit ad portant ¥kminiam,eèmagkar(tatur.ReU 

quwm erat in Tranflyberinâ regioné tranfire, fed priut 

uidendueflquo curfuipfamaburbe Tyberk interfecet. 

Hic enim urbemingrediens, murorumq; extremampar* 

tem,Vlaminkmq; port&m à finiRraretinquens,quanta efl 

uoïïk Mortie longitudo,fluxu paru cbliquo,cr retorto 

defirtur.mox uero fenfîm àfeptentrione in occafum eo* 

uerfus bemieyclifôrmam coRituif.cuius couexum VaticA 

nus,concauum uero Martiws exifht campus: deinceps, 

infra mole Hadriani,ad priRinwm curfwm reiit, ufy ad 

primas Auentini radiées : ubi oblique in meriiiem uerfus 

defluens,baui longe à porta, Vortuenfi,urbem egreditur. 

At ipfius regionk fitum oggreiiomur. Vrius tamé fcien* 

dum efl laniculi motk partem,ultra iimiiiam,intra ma* 

nia no effe cemprebenfam.Eaauté pars que à campo VA 

ticano ai fhdia tria in meriiiem efl extenfa,flumini qui* 

dem adiacef.reUqua uerè inurk cloufa, quanto magis /re' 

turadexitueiufdemftuminkdatioremrelinquitcomptmii 

Mûri enim urbk ab ipfo fiumine retYa in occafum perfbt 

dia tria afcendunt,mox perdorfum ipfius ïaniculi,totidé 

firme perailk in equdé defcédunt planiciem, inde breui 

ffatio adexitum Tyberk perduâi cufiuuio ipfo rbombi 

fôrmam propemodum côRituunt,cuius latior pars à por 

U Aurélia incipiat,definat autem ad portam S. Marie 

mnc Aegyptiace.Ea autem pars \aniculi,que efl mûris 

tircundoa,quinqi continet fhdia. Ambit autem totibec 

tranRyberinaregio cumlaniculo mA.pafiuumcircatrk. 

H« defitu urbk: ad er coïïem,çr campuraVaticA* 

a 4 nm 


S ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

num addere non inconueniens effè duximus. Diilum efl 

enim laniculi partent à campo Vaticano initiwm fumere: 

Çupra quem cantpum uerfus occafwn,collk eiufdem nomi 

nk attoUitur,qui iuo porrigit comua:unuai loniculu, 

dterwm infeptentrionem, arcumq; maxime intenfum effi 

cit,cuius côuexum mille paffus copkStatur.Ab ipfo ueri 

coUe diffunditur ad Tyberim planicies longe, late'q} pa* 

tens,àfiniflra motibus cinfta,qui inlongitudinem jhdk 

circa decem produili^cum Tyberi efficiunt latitudiné ua 

riam-.quam totam,quantx bk coUibus adiacet,Vaticanum 

appeUant campum.ln bac autem iimenfione quantum la 

borkfumpferimus,ne quifpiam magk mihi crédit, quant 

antonio Alegreto,er annibali Cbaro mue 

nibus multiplia uirtute ornatk,ac lvdovico fabro 

Vanenfi,uiroprobo, egregie^doilo, qui eiufdem labo* 

rk participes fùere.Etfi aliquk nimkfeuerus rem eRi* 

ntator banc,uelillam no probet menfuram, tanquam cet 

tujhdijs,dut nu/merk reftenonfit deduila : ob eam rem 

definat mirari,quàd forma urbk adeôefl tnutata, utpri* 

flinifitusueRigium uixretineat,neq; Romulusipfe,fi 

reuiuifeeret,ubifuom pofuiffet urbem agnofceret , quod 

Accidiffe certum efl, propter edificioru ingentes ruinas, 

quibus plurimk in lock montibus uoV.es itafunt equate, 

ut ubi montes ipfi incipknt, aut definant no facile pofiit 

dignofci.Arbitramur tamen, uelfic, banc defcriptionem 

non inutilemfvre ijs,qui urbem non uiderunt : er etiam 

\fs,qui eom contemplatifunt. Quia cum multa prifca per 

ca,que nuncfunt,exponantur, eaq; dominum mutent, 

aut corruant uetujhte: cum ipfi fcpe prifcorum edificio 


LIBER I. 9 

hwh eognitionem amittimus : quodaccidere nequaquàm 

poterit,fi exfitutdefcriptione,fingulkrebus propriwnt 

tocim,quoadfieripoterit,afiignauerimus. 

De primis cukoribus,& condicori 

busurbis. cap. n. 

VR&em Rom

io ANTICLVAE ROMAE TOPOGR. 

peUaffe.Vauck uero annkinterpofitk diam daffem grtt 

cam,ducente Hercule,eandem tenuiffe regionem,ex bi/fy 

quofiam mifiionem ab eodem Hercule precatos,m colle, 

qui tune Saturnins iieebatur,pofuiffe feiem. Hos Peloa 

ponnenfes,Vhaneas, er Epios,qui ex Eliie,fùiffe cope 

rio:quibus nullum erat omplius defyderiwm reditus, euer 

faekpatrkab Hercule. Hialiquantulumtempomrem 

fuamfeparatimadminiRrarmt : ceterumbauiitamulto 

pofl uiâi,leges,focro,eum Aboriginum focris confèrent 

tes,fîcuti Arcades,cr prius VelofgificeràtêiuitDtk eiuf* 

dent participesfailifunt. Secundo uero etate,poR Hercu 

Idlinut. lk profiâionem, Latinus ex filia fauni,autore Trogo, 

uel, ut ahj dicunt, ex Hyperboride flupro conceptus, 

Aetteaf. Aboriginumrex fuit: quo régnante Aeneas pofl ïlij dis 

reptionemjn Italiam cwm appuliffetjrelio fbtim exee* 

ptus eflxumqi in aciem exercitum duxiffet, ad cohquiu 

uocatus, tantamodnùrotionem fui Latino prebuit,ut in 

focicutem imperij receptus, Lauiniaq; in matrimonitim 

ti dati,gener afexfceretur. Hic deinde Aborigines, Tro* 

ianosqjcommuni nomine Latinos nominauit.VoRbee 

Tttrnut. utriufq; hélium aduerfus Turnu/m Rutuloru regew.froa 

pter fraudons Lauiiiienuptias,fùit,in quo Turnus, er 

Latinus mterierunt. Qyare Aeneas,foceri regnumfufà 

piens,quarto anno imperij fui m beUo aduerfus Mezen* 

Afcanius. tiu/m Hetrufcorum regem,oceubmt. In'cuius locum Afci 

niusfihus fuccedens trigefimo anno,pofl Lauin'tj coâitti 

tioné,Albamcodidit.Anno deinde oftauo,er trigefimo, 

Syluius, mortuo Afconio, eiusfrater Syluius,poR morte Aenee 

ex Lauinia natus,imperium accepit: crnfy undetrigint* 

imper 


LIBER I. H 

Imperaffet

n ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

iatur , quafi grèges Numitork infiRare folitus effet. 

Tune à rege in ultionem Niwni'fori traditur, qui adule* 

fcentk iuuenk permotusjnfufëitionem expofiti nepot'ts 

adducitur.er cum eum nunclineamentorumfiuefinùli* 

tudo, nuncetasexpofitionkanxiumteneret, lauRulus 

eu, Rotnulo fuperuenit , à quo origine cognita pueroru, 

fafto coiuratione Amuliim interficiunt, Numitori'q; auo 

regnum reRituunt. Sequenti uero anno regni Nwnitork 

quadringétefimo trigefimo fecundo (ut tradit Cato)pofl 

llium captu,duodecimo Cal. Maiasbora poflfecundam, 

Ronutcon* antetertiam,Romom,ubi expofiti fùerant, condiderunt. 

dita. E* qwnq ut de tcmpore,ita de coditore,mirainter feri* 

ptores uarietasexiRit,comunktamenopinio Romulum 

Martk filium urbk autorem babet.Vnde Cicero de nat. 

deorum:Vrincipio urbk parens Romulus nofolûauffi*, 

cato,fed ipfe etiom optimus augurfitiffetraditur.Solinus 

etkm pofl nonnuUorum uarias de urbkautore[ opinio* 

nés fubdif.Verius tamé putant d Romulo conditam Ro= 

mom eom,que quodrota dido efl. Seruius auté grammati 

eus de Vrbk origine anceps,Conditarum,inquit,urbium 

difienfio inuenitur,adeo ut ne urbk quidé origo diligen* 

terpofiitagnofci.Nam SaUuRius dicit-.Vrbem Romam, 

ficut ego accepi,codidere,atq; initio bobuere Troiani,et 

eu ifs Aborigines.Alif ab Euâdro,fecundu quos Vi'rg. 

T«nc rex Euandrus Romane conditor arck. 

Al'ij à Ronmlo:ut, 

En buius note aufpic'ijs iUa inclyta Roma. 

Si igitur tante ciuitatk certaratio non apparet, non mi* 

rimfiindiarwmopinionedubitatur. VndenechiRori* 

cos, 


LIBER I. 

cos,nec commentaires , uarie dicentes , imperitie con« 

demnare debemus.THam antiquitas in multk creauit erro 

rem:cr pleriqifùndât,pleriq^ augent, er adfetranfîe* 

runtnomina, NamRomametiam Romulus ficiffe dici* 

tur,quam ante Euander condidit.Romdum autem, non 

Remum,Romaneurbi,crciuibusnomendediffefirunt: 

quia eaptatk augurijs, Remus prior fex uultures uidit: 

Romulus mox duodecim,que res,cum mus tempore,d* 

ter numéro certaret, bellum creauif.in quo extinih Re* 

mo,à Romulo Romanifunt denominati. 

Deforma5SC magnitudineurbis 

Romuli. cap. ni. 

VRbk noue figuram quadrangularent Romulwm 

defignaffe autoreflVlut.çr Bionyfius. Qutdra* 

tant Romô appeUotamtrodit Solinus, eè quod equilibrA 

foret pofita.Sed ut déforma certx efl opinio apudfcripto 

res,it% de anèitu,quibus'ue terminkfiniretur incerta,ZT 

uaria.Liuius enimrefrrt Romuhm Vaktinwm primum, 

in quo erat educatus,mtmiuiffe:t^r GeUius antiquum po 

merium ab Romulo inRitutum Valatinimontk radiçibut 

terminatum.Secundum bos bene proeedit,quodait Cor. 

Tac. Capitolium Romanwmq; firum à Tatio rege Sabi* 

norum urbi aiditum; cuius uerbdfunt bec: Initïû igitur, 

er quod pomerium Romulus pofuerit nofcere,baud ab* 

furdwm reor.lgituràfiro $oario,ubi ereum taurifimu* 

lacbrum afpicimus, quia id genus animaliu arotro fubdi* 

tur,fulcus defignandi oppidi cceptusiut Magnâ Hercu* 

Ik aram ampleéleretur.lnde certk Jhat'qs interieâi Upi* 

des per ima month vdatini ad aram Confi, mox ad Cu* 

riat 


14 ANTIOVAE ROMAE TOPOGR. 

fias ueteres , twm ad facellim Larium,firum^ Roma* 

num,Capitolium non à Romulo,fed à Tito Tatio addi* 

timurbicreditur. Sicq; moniftRu effet Tatiimdedufto 

tnuro àfaxo carméali in occafum ad uiam,que nue baui 

hnge abeR à Tyberiùnde in meridiem «/"

LIBER I. t$ 

rem babemus,nifi Diony.quem ita. loquentem audiamus: 

Romulus, er Tatius urbem fhtimmaioremefficerunt, 

duos ei coUes alios ad'ijcientes, Qtùrinum, er C*liiwn: 

feparontesqj babitutionemalter ab dterojn propres lo* 

ck ulriqi uitam ogebont. Romulus quidem Volotium oc* 

cupons,cr montem Coelium VoUtio propinquum: Ta* 

tius uero Capitoliwm,quod ab initio ceperat, er Quiri* 

nalemrupcm-.fvriwiq; ibi conRituerunt, quo nuncetiant 

Romani utuntur. Quanquam Seruius àt, altos dicere, 

Romulum fiptcm colliculos ab initio inclufiffe,alios uelle 

bos ipfos,qui nuncfunt,à Romulo inclufosnd efl Valati 

num,Capitolir,im,Quirinalem,Auentinum,Cceliwm,Vi 

minalem,Efqutlinwn,er lanicularem, olijs tamennomU 

nibus oppcllotos,que mutata funt poReo.ln quo i Liuio 

apertifiime eos diffentire infirius, ubi de uario urbk am* 

bitu loquimur,apparebit. Preterea dicimus non uerifimi 

te effcjaRoressebus adbucanguRk , tantum compi, in 

tantabonùnum paucitate,complexos effe:cum Plutor.ue* 

lit mille domos tantum fùiffe,Vionyfiusé^ cum eondito* 

ribus urbk non plures tribus peàtum nùllibus, er pou* 

1 clore* equitibus tercentk. 

De Portis urbis Romuli. cap. iiii. 

DE portw autem urbk Romulee fie hobet Vlinius: 

Vrbem trek portas babentem Romulus reliquit, 

aut (ut pluribus tradentibus creiamus) quatuor.Hariim 

nec nomina,neclocum ipfe ponit. Commutas tamen efl 

opinio eorum,qui très tantum À Romulo fxrunt reliilas, 

fitiffc,Cormentalcm,Romanam,(yPandanam: Carmen* CdrméaKî. 

tdemfy,amatre Buandri denomina&m , à dextera fub 

Capi 


ti ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

CApitolio inter faxumTarpeiu, er Tyberim,} regionc 

edicule diue Catharine, nunc dirute : er uerfiis àrem 

VUminiimjut inquit V.Viâor.quam Blondus adprimu 

Auentini radiées ponit, cr prêter biRoriefidé, liufy 

autoritatem ipfum coUem in urbem Romuli comprehen* 

dit:dumcfc buic fue urbi portas Accommodare , unifié* 

lemqi fuam opinioné efficere conatur, diè ipfas portas, 

quàm fùerâtjraducit, crexuno in dterum labiturerro 

rem.Liuius enim ipfe feptimo beUi Vu.loqués de uico lit 

gario,clare docet Carmentdem portamfùiffefub Capito 

lio:fed apertifiime Vlutar.in CanMuiw.AiCarmenti* 

iem,inquit,portm Vontinus conteniit, ut quii ageretur 

perfilentiu fpecukretur:nam buic Capitoliu maxime &reâo 

ineubit,cr Solinus bis uerbk,Vars infima ctpitolini 

motkbobitaculu Cormentefuit,ubi er Cormëtieûcfà 

mm efl,à quo Cormétdk porte nome efl.Eoiem modo 

Cr Sex.Vomp.qui templu lonifidffe extra ipfam portai» 

apui MarceUitbeatrum traiit.Alia eflratio bàcpomm 

non fùiffè prope Auentinum:Quôd virg.inducit Etun* 

drumabarA MaximamPdatinum progredientëmone 

fhrore Herculi porumt Carmentalem:que nimirim,fîd 

radiées Auentini, poR fùiffet reliila. Huic autem port* 

Scélérate poflea nomenfùit,quii per eam egrefii ïab'if 

ai Cremerà Vlu.ex Ucu attingente Bacebanas orientent, 

omnef interficlifint.Vnde idë Sex.Vomp.refirtreligio* 

ni effe quibufiam porta Cormentdi egredi , cr in de 

I ani,que erat extra ipfam,fenatu haberi,quài ea egrefii 

fex er trecenti Habij apui Cremeram omnes interfiSi 

JtntfCim in ede eiufdem lani S.C.fkilim effejut profici* 

feerentur. 


L I B E R I. x7 

feerentur. Sed ad reliquas ueniamus. Romanam in bortk Romand, 

edkdiue Marie nouebauiproçul ab angulo Palatini, 

qui ampbithcatru/mft>eâat,fiiiffe innuit idem auto^ctm 

aif.Romana porta inRituta efl À RotHdo in infimo cliuo 

Viftorie , qui locus gradibus in quadraturam fvrmatus 

efl.Appellaa, efl auté Romana à Sabink precipue, quoi 

proximwt aditus erat Romam . Sunt tamen qui Mugo* Mugonid, 

niam,quecrTrigonia,àtribusangulkelldenominata^ fiueTrigo* 

ibi reRituantiquibusfi affentiriuolu/mus,dicemus àRo* n[it 

mulo prius Romanejeinde ab euentu , hoc efl à mugi* 

tu boum,Uel quôd per eam boues introducerentùr, Mu* 

gonie nomenfortitam effe. Sequitur Pondano,di(la,quài Vondand. 

rébus illatkinurbempanderetur,eidë er Libere,cr Ro Libéra, 

manule nomen fuit , quam prope Velabrum fuiffe pro* RomanuU. 

bant qUefequutur Var.Uerba-.Laurenttlia ab Acca Lau* 

rentio :buius facrificium fit in Velabro , qua in Nouam 

uiamexitur,ut aiunt quidam,ai fepulehrum Acce : qui 

locus extra urbem antiquam fùit,non longe à porta Ro* 

manidd.Exiflimomus autem Romonule nomen adeptam, 

poflqdà Romana Mugonie fwmpfit cognomen. Miror 

auté Blondwm,cr Euluium,Var.aufore,UeUe banc fuiffe 

non Rome,fed Saturnie urbk,qui dwm probat Saturniu 

oppidum fuiffe prope Saturniu montem,ficfequitur-.Eius 

uefligia nunc manent tria,quèd Saturnifimu infaucibus, 

quod Saturniaportzii,,quam\unius fcribit,ibi,quam nunc 

uocantVandanâ.Queultimauerba innuunt, Pandanant 

fùiffi A Romulo conflitutà,eo in loco,ubi prius in Satur* 

nio oppido fuerat Saturnk. Qtù uero uolunt Roméum 

urbë quatuor portaru reliquiffe : quartm ad radiées vi* 

b minai» 


iS ANTIQ.VAÉ ROMAE TOPOGR. 

ïanudk. nuiialk fhtuercab euentu poflea diâam lanualem . Nrfirt 

fcrUo Sabinorwm cum Romani eam claudcre fèflinarent, 

iquia in ipfam hofles irruebant,poflquam efl ckufa, mox 

faontc patefaûa eflxum'cfc iterum,ac tertio idem eotigif* 

fet,armati plurimi pro litnine , quia claudere nequibont, 

cuflodes fleterunt, cwn'qi ex alia parte ocerrimo prdio 

ccrttretur.fubito famapertulit fùfos ÀTatio Romanos: 

quom ob caufam, qui aditum tuebantur,territi profùge* 

runf.cum'q; Sabini per portant patenté irrupmi ejfent, 

firtm ex ede Uni pcrhancportammagnamuim torren* 

tiwm undk fcatentibus erupiffe , multasq; perdueUiwm 

cateruas, aut exufhsfiruenti aqua, aut deuoratis rapi* 

dauoragine deper'ij[Jè:ea replacitum , ut beUi tempore, 

ucluti ad urbk auxilium,fores Uni referarentur. Hec au* 

tem porta opportuno loco fùeratfita , tamen cwm con* 

fhns fit opinio pomerium Romuli ad radiées Vimindis 

nonperuemffe,nuïïibïq}legerimuslani temptaeo iit 

loco fletiffe , credimus Romulum trestmttm inRituiffi 

portas:qui nvmerus,in urbe adbuc parua,publico ufuift 

tisfacere poffe uidebatur. 

De uarioambku,& mcenibus ufbis. 

cap. v. 

DVm Romdus,urbe nouaconRituti,qUe adDeo* 

rum religionem , bominu/mq; iura pertinere mie* 

bantur,curarct,Romani intérim alia,atque dia locaap* 

petebant,ut urbs indies amplioribus munitionibm crefce* 

ret, cum in fpem migk future multituiink , quom ai id 

bominum,quoitim erat, eam munirent. Viâk poRel 

Sabink , c ex duabus unafaila ciuitate, etiom bomimm 

rmdtitu 


LIBER I. if 

multituiine auâaefl,moxqi Alba euerfa,duplieatoq\ 

ex illius ruink ciuium numéro : Tullus Cceliwm urbi ad* 

didit,Exquiliaséfc, autore Liuio,auxit : ex quo conijci* 

mus,auc~lo numéro ciuium,Romanos etiam extra mvxos 

inmontibus,uollibusq; adiacentibus, erfiro proximio* 

ribus domosfb-uxiffe, Queloca cura km effent occupa* 

ta,deuiftk Albank TuUwnaddidijfe Ccelmm,Efquiliasq; 

nondum urbi adieâas,auxiffe. Secïidam autem urbk am= 

pliationem capto Politorio,omniq; multituditic Romani 

traduila ,ficit Ancusiqui cum circa Vaktiwmfedemue* 

teres Romani,Sabini Capitolitm,atque arccm, Coeîitw» 

Al6

io ANTIO.VAE ROMAE TOPOGR. 

quafi auibus obfcxnk ominofum. Autore pofiea'D.Clau 

dio receptu,er intra pomer'ij fines obferuatum cfl.Tar* 

qninio autem Vrifco,quiurbemmuro cingere parauerat, 

mortuo,eamcuram Ser.TuUius fufcepit,er Vinùnakm, 

Quirinalemq; quinfy coUibus addcns, urbk ambituam* 

pliauit.Muros ueroruderibus, uilibusq; flruâur'ts e&fi* 

cotos, Tarquinius Superbus primum ccepitfaxk magms 

firmatk ad régula cxtruere. Ex eo quippc tempore por* 

te Romuleepaulotim, er nomen, er ufùmamifijfe ui* 

dentur,licet Carmentalk diutius fuum retinuerit.Et con* 

ftrucliourbk regu tempore ultcrius,ut teRkefl Diony. 

non procefiit,non permittente numine, quanquam omnia 

circim urbem erant habitat* . N

LIBER Iy ir 

pus in urbem,cotra omnium opinioné,fit receptus. No» 

tamen Euluij approbamusfententkm,quiquicquidcampi 

inter Copitolium,er Tyberimefl, Mortium appettori, 

muros'q-, urbk Capitolium nonexcefiiffe,putet.Nam er 

fi hoc uerum efl tempore regu,quod dubito, ultra tamen 

ipfummontem Çonfulu,out Imperatorum tempore mu* 

rosproçefiijfeopinor . Plurimkenim autoribtts crediie* 

rim flumentanam portam ontiquifiimam effe:qwifî,fe* 

cundum Bbn.opinione,fortita efl nomen, quod peream 

aliquatido Tyberk fluxerit, mxnibus montes non exce* 

dentibus,non uidco ubilocorumipfapofiit colloeari , ut 

Tyberk per eâ labi potuerit.Preterea non dicimustbea* 

frum Pompeifthermos Agrippinas,Mineruetemplivm, 

circum Elamivtiwm in campo Martio:ficut Ouile , uillam 

Publicam, er multt alla. Quare itrbitramur partem urbk 

Vlane,prifco etiam tempore, fuiffe intra urbem, deduélo 

uidelicet muro à Coïïina ad Tyberim, è regione nwroru 

abAnco in TranflyberinaregionecoUocatoru,flumen* 

tanamcfc pomm,ubi nunc cfljongo tempore pofl transld 

tam.Nec obfht quoiijUfalsô refirunt, Mortiu campu/m 

appeUotu,quidquid inter Capitoliu, er Tyberim eflicu 

Liuius dicat,qdquid inter urbë er Tyberim,quoifecun* 

dum nofirâ opinionë,bene procedit,cui etiam P.vic.fuf* 

fiagari uidetw,uiâ Latam,firu Suariu, Vilam Tyburti* 

nà,intermotes er Tyberim iacëtesjnfeptima urbkre* 

gione fhtuens. Plin.autë trodit ambitu urbkfuo tçmpore 

mili.pafi.xx.fuiffe. vopifcus uero Aurelknwm ïmperat. 

tnuros urbk fie ampli4ffc,ut L. prope tmlia eoruambj* 

fusteneret. Sed Marcel, dubitationem to(Ht}cwminquit, 

b j Vrbs 


xv ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

Vrbs Roma efl, que muro cingeretur, ut Alphenus ait: 

Roma efl etiam quantum continentia edificia effent. 

Vhn. itaque,dtm xx.mil. paffus fcribit, er Vopifcum, 

àum quinquaginta,Rome,er edium continentivm eon* 

fyderafje dicimus ambitum.Sciendum autem mania urbk 

fepeàbarbartsaperta,er àmaioribus infhurata,ambitu 

uarium hobuijfe. Magnam uero partem Honoriaw , er 

Arcadiïi reRituiffe,uetus in marmore fupra portam Por* 

tuenfem incifus hic initx oRendit. 

ÎMPP. CAES. DD. NN. INVICTISSIMIS 

PRINCIPIBVS ARCADIO ET HONO- 

RIO VI CTORIB VS ET TRIVMFATORI 

BVS SEHPER AVGG. OB INSTAVRA- 

TOS MVROS ET TVRRES EGESTIS 

ÏNMENSIS RVDERIBVS. E SVGGESTI- 

ONIBVS. V. C. ET INLVSTRIS M I L I - 

TIS ET MAGISTRI V T R I V S Q_. M I L I- 

TIAE AD PERPET VJTATEM NOHI- 

NIS 

TVIT. 

EORVM SIJMVLACRA ÇONSTU 

Ambitus autem urbk noRro tempore uix paffus mil.tre* 

decim implet. Mania uero uirum in ipfo permaneant 

prifco ueRigio ueterk fùndamenti diu ancepsfùi . Non 

enim mihi pcrfuadere poteram , antiques ita diRortos, 

quemadmodu nunc cernuntur,muros pofuiffe.Re deinde 

Migeiitius eonfiderata, inuenifitus ipforum optimô eos 

bobuiffè 


LIBER I. ij 

habuiffe rationem-.quiafiorbicularem, aut quadrangula* 

rem,uel quolibet aliam certain fàrmam urbk conRituere 

uoluiffent , eueniebat quoi mûri interium permontium 

crepidines duili, interdum uero per ualles momibus ex* 

tra reliélkfacile,perfoffa, er excauaa parte montk ap* 

pofia, ab boRibus euerti potuiffent , aut ualle intus exi* 

fiente , ex momibus uicink ,fuperionq; loco dues op= 

prinù.Qyare fecundummontiumcircuitum, perq;ipfo* 

rwm radiées deduxere murosjta ut, ubi açcliuk fùiffetlo 

eus,per mediam fbrèaccliuitatem iirigerët,kcerentq\ in= 

troâ^mjerrom, doneejnonumjf^mieguarent, ne 

aqua iefluens muros lelërepoffrt . Si quk auté dixerit, 

inter Coïïinam , Numentanamq; porttm , rurfusqj inter 

Afinariam, er Gabiufm, er dibi,etiam per ualles ma* 

nia deducla: Reffiondemus,ideàfaclum , quiaextra non 

erat mons, qui urbi imminent , breuifîimasq; effe ualles, 

quefi extrareliilie fùiffent, murk radicibus montium ap 

pofitk,deformë,cr nuiltk iiilockinutilem,urbemreddi* 

diffent. Quaproptcr credimus fuper fùndamentk prifek 

mur.osnuc exiflentes,extru(los effe. Quid enim erat cm 

ij,quibus muros infhurandi, non ampliandi fùerat cura, 

noua ut lacèrent fùndamenta,cumprifca longe nùnorem 

impenfam,er laborem defiderarentf 

De Pomerio urbis. cap. v i . 

POmerium uerbi uim folu intuentes poflmoen ium in* 

terpretantur effeiefl autem magk circa murum lo* 

tus , quem incondendk urbibus quondam Hetrufci,quà 

murum duâurierant,certk circà termink inaugurato eo 

f?crabant,utneq; interiore parte edificia manibus conti 

b + nuarm 


*4 AN TIO.VAE ROMAE TOPOGR. 

nuarentur , cr extrinfecus puri aliquid d> hvmano cuit» 

pateret foli.Hoc fbatiu quod neq; habitari, neq; ororifas 

erat,nonmagk quod pofl muru effet,quàm quoi murus 

poflid,Pomeriû Romani appeUarut, Liuius. Sepe tamen 

pro totius urbk ombitu , loco'q-, certk fimbus pcrfcripto 

accipitur. Gellius enim tradit Vomeriu facere fine urbani 

auff>ic'ij,éiq; nonuUos comemorat,qui Ronumiipropite 

garunt Pomerw.Sed pofl SyUâfirè omnes glorie,hono* 

rk'q\ magk eupiditate,quàm neeefitate odduâi, idficere: 

inter quos numeratur Claudiusimperator.Çor.Tac.Po* 

meriu,inquit,auxit Claudius more prifco,qw'ijs,% pro* 

tulereimperiu,er terminos urbkpropagare datur.mox 

fubiit:Et quos tum Claudius terminos pofueritfacile eo* 

gnitu,cr m publick aâk perfcriptu, .Quod enim pome* 

riu propagauerit,multa extunt exépla,ut in tabula ened 

in Lateranenfi bafilicafita,cuius rei caput hoc efl: 

VTIQ.VE El FINES POMERII PRO FER 

RE CVM EX REPVBLICA CENSEBIT 

ESSE LICEAT, ITA VTI LICVIT CLAV 

DIO CAESARI AVG. GERMANICO. 

Ef in lapide Tiburtino effoffo fuperioribus annk apui 

Cloacam diue Lucie:cuius titulus efl buiufmodi: 

TI.CLAVDIVS DRVSI. F. tAESAR. AVG. 

GERMANICVS PONT. MAX. TRI B. POT. 

VIIII. IMP.XVI. COS.IIII. CENSOR.PP. 

AVCTIS POPVLI ROMANI FINIBVS PO 

MERIVJM AMPLIAâlT TER MI N Ail TO.. 

© Bibliothèque Municipale de Tours 

Sed amen

L I B E R I. 2.J 

Sed tamen quos terminos pomerq pofuerit, nuîlibi inue* 

nies.Vopifcus uero fcribit,AurelionÛ imperotorë odhibi* 

tofenatuscofulto muros urbk dilatauiffe, ne

x6 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

nomen , er locum illk conRituere : nuHa tamen ratione* 

mUo'ue autore quodfcripfere, comprobarunt. Plin. au*, 

tem quatuor , er triginta eatefua fuiffe prodidit , eiws 

funt bec uerba:Mania eius coUigere ambitu impcrato* 

ribus, cenforibusq; Vefbafiank m . p . x n i . comple* 

xamontes vu. lpfa diuiditur in regiones xim.G

L I B E R I. *7 

ÏHwMntand,fiue viminalk. 

lanualts,fiue Sabwfaûe ducebat in Sabinos, 

Efquilina,fiue Taurina, 

J$euk,fiue Labicana. 

Calimoubna,fiue Afinaria. 

Capena,fiue Appia. 

Tergemma,fwe HoRienfis. 

Vortuenfis,fiue Naualk. 

Ratumena,fiue Veientana. 

Triumpbdis,fiue Vaticana. Hk femel nu/merAtk , fi 

Carmentaliï, Quprquetukno, 

Mugonia, ' Radufcula, 

Vandana, Saginahs,er 

Sancutlis, quos dntiqmfiimas effe nemini dubium efl, 

pretereantur,relinquenturfequentes, 

CoÏÏatina, Catularia, Salutark, 

Interraggeres, Laurentina, Hlutia,! 

Tyburtina, Hontinalis, Viaculark, 

Gobiufa, 

LauernalK, VrencRina, 

Latino, 

Tèerentina, Libitinenfis, 

Aurélia, 

Minutia, Valeria, 

Tarpeia . quibusfi duodecim , quos dicit femel numeran 

dos , addiderts , ad nwmerwm x x x 1 1 1 1 . portarum, 

très tantum deerunt quos nullibi inuenimus . Qjjini'mo 

«ec apudantiquosferiptores mentio efl de tribus, ultimo 

loco pofitts.lnfuper non Vlin,etate,fed diuerfis tempo* 

ribits prediâa nomina portk impofita effe arbitramur: 

Vliniumq; cum ait, funt hodic porte urbis triginta , er 

quatuer,nofok/m de portts urbK-.ueru etiam de ifs, quai 

erant 


*« ANTIO.VAE ROMAE TOPOGR. ' 

erant in fuburb'tjs inteUexiffe,cum appeîktio urbk conti* 

nentibus edificijs finiatur. quanquam apud Vlin.funt qui 

legunt xx 1 1 1 1 . De pork, autem Eerentinafic menùnit 

Plut.Romu.lus expktionibus ciuitates expurgauit , quos 

adhuc etiam Eerentinam ad poram obferuori tradunt. 

Antiquarum autem portarum etymologioin docet Var. 

cr Sex.Vomp.quomhicfî poneremus, cum iïïorummU 

lus ufus,neq-, ueRigium extet,fuperfi.ua çerte uideri poji 

fet.Quareaiutilioratranfeamus. < 

De porcis anciquis,&: moenibus quas 

nuncfunt. cap. viii. 

AMbitwm urbk à nobk iam dimenfum, manibus, cr 

por(k,qu& nuncextant,tempus efl circundare. Ex* 

orëamur autem aboccafubyemali,Tyberini'q;flumink 

ïkmcnttna, ripaùquamuri c .xx pafi.producutur,priufqum F/« 

menttnmwPorHiK. attingant:denominatam,ut Blpn.Mflle 

diximus , quod Tyberk per eam aliquando kberetur in 

urbë.lpfa,inquit,indicat pofitio,quia nuUa, inter omnes 

urbkportas,itaTyberiefl appofita,ut eam diquando k 

fiuuius potuerit influerc. At ex uerbk Appiani , fupra de 

Campo Martio aUegatk,patet hanç alibi fuiffe, ciwn Fin 

mentane ei nomen erat . Proçopius uero in loco editiori 

tam ponit . Liuij etiam uerba innuunt olim à Capitolio 

proculeffe,quehecfunt:ltapredicJadie in Pelilinimlu 

cum,extraportam Flumentanam,unde cofbeilus in Ci* 

pitolium non ejl,conçilium populi indictu-Quoifi eam* 

pwm Martium extra urbem relinquimus , no video quo* 

modo Appiani cum Liu'ij cpueniant uerba.At cum didum 

fit maniaque CoUinam portam no excedebont, dedu&i 


olim

L I B E R I. if 

oli'mpeV urbem planam,ufq), ad Tyberim,è regionefci* 

licet murorum ftrucîorwm ab Anco in TranRyberina 

regione,exiRimamusportnm ipfam in ripa eiufdem fht* 

mink, baud procul À ponte nune Xyfli , tune pofitant 

effe: aut certe infine uie Late , er in principio îlami* 

Me,Elumétineq;fortitmnomen,quodadfluuium per* 

tineret , non autem quod per ipfam fiuuius in urbem la* 

beretur.Cic.quidem ad Atticumfcribens tanquâ de par* 

ta urbk antiquo ita meminit : Nf/ci'o enim cur cum pore 

tam llumetmnam Ccelius occupant, egoPuteolos non 

faciam meos.Qui uero extra antiquumpomeritm ipfam 

fhtuêre , mania in quibus nunc efl, À. Belifario conditt 

putant,nos uero no condita,fedfuper aliorwm murorum 

fùndamentk infhuratA , ea'q) multo tempore ante Belifa* 

riumfùiffc,manibus'q;,CoUinamportamnonexcedenti* 

bus,ampliatk, Coilatinaq; addita: Elumentanom eè, ubi 

nunc efl,tràslatam,out certe extrapomerium triumpba* . 

lem arcum fuiffe. Sedeo in loco,ubinucefi,porta'nefu,e* 

rit,an triumphalk arcus , in medio relinquo : flaminie ïlaminid. 

deinde traxit nomen À uia,quam J:laminiwflrauit,Vort& Vortx popit 

Vopuli nunc dicitur.ab bac mûri percollk Hortdorum U. 

radiées paf.ultra mille adimplentes, Collatine iungun* GdJdftttfc 

tur Porte, cui à Coïïatia oppido prope Romam,in quod, 

aliarum ciuitatum opes fuere eo Hâte,nomen inditum effe 

fcribit Sex.Pomp.Liuius , Collatia, inquit,er quicquid 

circa illam agrierot Séink ademptum . Seruatquoque 

etasnofb-amoremappeUandiin CoUatia,quidqttid è re* 

gione eius porte babet ager Romanus. Pincianam nunc VincidnA. 

uocant,à proximo Pinciffenatork olim Vdatio,cuius ue* 

fiigiA 


3'o ANTIQ.VAE ROMAE TpPOGR. 

fligia licet extent,marmora tanten ad ornaméttm pofia 

Tbeodoricus OftrogothorumRex Rauennammifit,aù* 

tor Cafiiodorus.smautem efl in eodemHortuloru col* 

Quirinalk. k, er, ut flammk, aquilonemfbeclat. lnterietlk deinde 

fhdijsfex,peruenitur ad portam Qu,irinolem,prifc'nlfem 

poribos ita denominatam, quod ea in collem Qujnnalem 

Agonenfis. iretur, fiue quod proxime eam Quirini SaceUum . Ago* 

nenfem etiam,quôd in Qnirinali effet,qui,uelutifine an* 

guhs,Agonos appeUabatur,dixere portam. Quoi autem 

CoUino. polâ à Quirinali muMu fit nomen in Coïïinam, docet 

Salaria. Vdr- Salarie nouifiime, quod adhuc immumim retinet, 

nomen efl cofecuta-.quia per eam Sabini fol àmariinur* 

bem defirebant . Ortu eRiuum profbicit , ficut Vimini* 

Ik, que quarta in ordine fhdijs quinque difht à Collina. 

Vindnalk. Viminalk auté eflnuncupata,qu6d ibi uiminu fylua fuiffe 

uidetur,uel à ïano Iohw viminei:cui porte (autore ik 

Ticulenfis. uio) Yiculenfi nomen etiam fuit , à proximo extra ipfam 

loco,ubifiglineolimfiebant.Nunc S. Agnetis, erNifc 

Numétana. mentanadiciturPorta.Hanc prope Sdoriam fiuffe probat 

Suet.de Nerone loquens,in bunc modum:O0rente Pba* 

note liberto Suburbanum fuïi,inter Salariam,er Ntrniett 

tanamukm,circaquortum miliarium. inter Vinùnalem, 

er Efquilinam in campo vimindi,quéhodieincole vk 

Jnterragge* uarium appellant,medk efiporta lnterroggeres,eui kg* 

res. gères Tarquinij,inter quos erat condtta,celebrc ad pofte 

rosficere nomen . Subit porta nunc S. Lourentij, quant 

Tiburtina. Tiburtinà effe, er in aqueduttu oque M ortie conditô, 

diuerfamq; ab Efquilina,contendit'ful.ea nemperatione, 

quoi Strabo in campo Efquilino duos urbk portas, dte* 

rm 


LIBER I. %t 

um Efquilina tune claufam , dterâ Tiburtinam effe,me* 

moret.Inter Tiburtinâ autem,er Neuiam ipfam cotlo* 

_?*. ANTICLVAE ROMAE TOPOgr. 

ipfam in forma arcus extruâamxim conRet ufq) ai'Au* 

guflitemporaapertam fuiffe, de quo Cic.fic meminit: 

Cum ego Ccelimontanaporta introifffedixiffem,refbon* 

fione me inimica Efquilina introijffè homo promptifik 

mi(slacefiiuit.SinTiburtinameffeconcedimtts,Efqiiilina 

inter banc,er Numentanam , fiue lntcraggeres potius 

erat excitanda,quàm inter Neuiam, ipfamq; Tiburtinâ: 

cum Liuius librofexto fecu'ndi bel.pu. oRendat Coite, 

Efquilinam'qi inuicem prope fuiffe, commémorons 1lac* 

' cum porta Copena cum exercitu Romani ingrejfum, me* 

dia urbe per Carinas Efquilias contendiffe , Me egref* 

fum inter Efquilina , CoUinamcj; portam pofmffe ufcri. 

Et plocuiffe Coss.circoportas Coïïini'jEfquiliimty po* 

nere coRra. Vndefi Efquilina erat,ubiponitur à ïuluio, 

non oportuerat confulem Capenaingreffumin Carinas, 

inde per Efquilias ad portam ipfam peruenireicmn mugis 

reâum, breuiusq; effet iter per Calium , aut léiaaum 

uiam. Quare magk inclinât animus ut credom porta nunc 

S. Laurentij Efquilinam effe : er Tiburtinom additm 

inter banc , er Numentanam,ubi Efquilinus efl campus: 

cr mania À, Nowenfand ad portam S. Laurentij duos 

decimfirme implent fhdia: ut in hoc intenallopom 

Interaggeres-, Tiburtinaq; commode potuerint coBoat* 

ri. Non enim fequitur , Efquilina Strabonk etate erâ 

. cloufa, ergo etiam nunc efl clauft . Efquilina ab Efquk 

Taurinar Ujs,ubifita efl,denominabatur:eadem er Taurina,à au 

pile tauri , quod celatum adbuc in frontiffiicio intcriori 

JXeuiA. ' cernitur.ln ortumfolisuergit, quéadmoiwm Nteuiayuï 

Varroàpropinquk nemoribus nomen aieptam trodit. 


Smt

LIBER I. H 

Sunt autem qui uelint non portim,fed triumpbdemfùifji 

arcum.Qupdfi mceniamanent inprifco ueterk fùnda* 

menti ueRigio, non uideo, fecundum ordinem portarum 

À Liuio pofitum,cur potius alibi fùerit quàm eo in loco, 

qui ad ufum porte commodifiimus uidebotur. Ego tamé 

ipfam aliquando afcendi,er omniadiligenter perfcrutie 

tus,mbilinueni,cur magk portam,quàmtriumphdem or 

cum effejiudicarem.Verum cum oreus triwmpbales fo* 

leont in uifs ducentibus ad portas excitari,uariumq} om* 

bitum urbk fuiffe probouerimus : potuit aliquando port», 

prope exiRens in ipfu/m arcum,minorefaito,uel amplia* 

to pomerio,transfirri.Hec autem porta, olim etiam La* ** ^.'nvAt-t-irbicana,nuc 

uero Maiornuncupatur. Hinc uero ad Coz* Cceliompfie 

limontanam,à Ccelio monte,incuiusmargineeflfia,itAt&nA. 

cognominatam,fhdia firme oth intercurrunUquam por 

tamL. Cornelio,er. Q_- Minutio Cofi.taâomdeccelo 

narrât Liuius:cuiAfinarieàregno,utdunt, afinorum, Ajinarid. 

quod efl NeapoUtanum, quo mittit , etiam fuit nomen, 

nunc uero S. loannk ad ortum byemalem pertinet , ficut 

ad eRiuum Gobiufa: que in angulo murorum fub Coz* Gabiufd. 

liolo occurrit,fed cldufa:per quom ingreditur riuus aque 

nunc Mariane. Gabiufe autem obtinuit nomen quod re* 

Ha in Gabios oppidum,nunc Galic

J4 ANTÏCLVAE ROMAE TOPOGR. 

Ha (inquit Vul.) à Capenatibus Latink populk,ad quos 

CipeiU. tnittebat,uel à Capenate fiuuio , ut tradit Silius italiens, 

«uminquit, 

quo focer bumeftatfiuuklia ma Capenas. 

Verum quod à Capenatibus Capena nuncuparetur,auto 

remnonaddit,neqi Sil'ij carmenà fiuuio portam nomen 

fwmpfiffe probot.Solinus autem refirt, Itdum regem ex 

Sicilia cum Syracufonkad lanum ueniffe, aceius confia 

lio,auxilioq; ciuitatem iuxta. Albom condidiffe Copenont 

nomine,er ob eo poRmodum Capene nomenfuiffe. Ser 

uius uero grammaticus huiufee porte etymologiâaliun* 

detréit. ïïamfuper eo virgilij bemiRicbio -Lucos'fy 

Camana. capenos:ait,Vnde er porta, Capena, que iuxta Coma* 

nos efl,nomen Accepit.Afc.etkm feribit extra banc por* 

tant Lucum,er Aedem Camnorum effe:proptereo Co* 

. metno à nonnuUk olim efl appeUata , nunc uero Vortt 

StSebaRkni.Et certe nuïïum efl dubium quinfit bec Ci 

pena,cum à P.Viâore in prima regione eiufdem nominis 

Appia. ponatur. Apple deinde nomen accepit ab Appiocenfo* 

re,quiukmmuniuit.Cic.proMilone:Hocenim fepedf 

iRk dicitur,perinde quofi Appius nie cecus ukm munie 

rit,non qua populus uteretur, fed ubi impunefui poReri 

latrocinarentur.Erat bec porta multtm celebrk. QM« 

Tnûphdk. faote'iamTritmpbolemappellant. Non défunt etiant 

tontindk 2W ïontinalk nomen afcribant,àfvntitm ubertate, pro* 

' pter iUud Martialk, 

Capena grandi qua pluuit guta. 

Et luuenalk,-Madidomq-, Capenom. Qupdideo iifltî 

irbitramur, propter aquedudtm fuper eam deriuatmr. 

uel 


LIBER I. a 

ttel quoi inter ceteras portas depreffo fit loco. vnde Ci 

te.ai Q,.Vratrem:Rom£,inquit, cr maxime Appia, ad 

Martis mira proluuies, boni, tabeme plurime, magna 

KK aque,ufq; ai Pifcinam publicam. Refht ultimo loco, 

titra Tyberim, Tergenùna in meridiem uergés,ut Ap* Tergemind. 

pia.Tergemina diâaeflà uetuRifiima iHa,per quom ter* 

gemini Horatij dicuntur egrefii,que tune fuit inter Ty= 

ïerim,er Auentinu,fub angulo montkreliâa,àdextrk, 

tipafhminkjuxti naudk,er prope Sdinas:cuius adbuc 

apparent ruinofa ueRigia inter proximas uineas. Huius 

tocimeminitTrontinusinhecuerba-.Duftus aque Ap* 

piehabet longitudinem à capite ufquead Sdinas,qii 

locus efl ad portam Tergeminom.er mox: Cocusbo* 

htauitlocum,ubiSdine nomen,ubi Tergemina por* 

tx. HoRienfis,quàd HoRiammittat,aliquando efl appel Ho&enfis. 

lata,nune S.Pauli: difht à Capena fhdia firme oâo. 

Ab HoRienfi deinde mûri ai Tyberimfhdia duodecim 

implent. À Eluuio uero ipfo ad Vortuenfem tranfiyberi 

nom Portam fhdiim dimidium uix intereurrit. Portuéfis Vortuenfis. 

enim inditum efl nomen, quia dùcit in portum HoRien* 

fem,à Claudio lmp.excitttum,nunc Portam Ripe uoek PoW ripe, 

tant.ad occafum folkbyemdkpertinet. Hi'nc deieeps in 

lanieulum afcendens,feptemfhd'ijs,uel circa , peraâk, 

Ad portant nunc S.Vancratq, olim Awéliam, peruenies, 

quom quidam ab Aemilio uiro confulari, fiue ab Aurelio Aurélia. 

Imper, nomen frnnpfiffè autumant : quidam uero À uia 

Aurelia,nonnuÙi uiam ab ipfa porta. Qgo autem nomine 

apud prifeos uocaretur,ficuti deVortuenfi, incertum ha 

hemusineq; folwm de nomine, uerum etiam de loco dubi* 

c * fcUHr. 


%6 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

tatw. N

LIBER I. ^ 

tontindm,ai Martk Aramperduxere. Qnjoiautcnt 

becfok pofiiteffe Vbntindkiihde certwm babemus,

I» ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

nutur, er port* ad intimam Tyberk ripam, cuius fùnii 

mentorum moles extat , cr uiaob eo ponte ad Cefark 

obelifcum protenfa,areamqi bafilice S.Vetrifubieâo tri* 

wmpbali nomine appellabantur. De porta autem quod di 

ximus probat lofepbus,Veff>afîaniier Titi defcribéstri 

umpbum.Dick enim ipfos imperatores,qui non in Pda* 

tio maiori,fed in lfidk templo noâe quieuerant,ad O&t 

uianas ambulationestranfiuiffe,ubi eos Senatus,crboa 

norati équités preRohbantur : cr cum fauor militant 

tofdem meritk ornaffet laudibus, uotk rite celcbratk ad 

portam reeefiiffe,que ab eo,quod per iUamfemper trium 

phorum pompa duceretur , nomen accepit. Territor'ij 

etiam triumpbalk in uia. diui Pétri, à diuo Hieronymo, 

fiue à Damafco papafcripta , eflmentio: ibi enim kgitur 

bedtwm Petnm fuiffe fepulttm inecclefiafuinonùnk, 

que ad Templum tune Apotlink,nunc S.Vetroniejuxt* 

territorium triumpbale fùerit edificata : ubi obelifeus efl 

Coij principk.Suet.comemorat quofdam Senatores cent 

fuiffe AuguRifùnus porta triumpholi ducendum. Ofto* 

uionas autem Ambulationes ad ipfius AuguRi Mctufot 

kum fuiffe oRenditSueton.er Strabo, 


LIBER SE" 

C V N D V S. 

De uarrjsnominibus Capitolij. cap. i, 

oRquam urbk fitum, uariumcfc ipfius 

! ambitu defcripfimus,murkq;, oc portk, 

eumfumuscomplexireliqumneflutor 

| dine,quiprecefîit,quii,quo'ue tempo* 

\\re,er à quibus, fingulk in lackfit exci 

utum,indicemus. Exordiamur iuq; ,tanquamàcapiteà 

Capitolio:quod,ante urbem conditam,ob antiquo oppi* «rfM,-. 

do nomine Saturnia,fub ipfo monte exiRente,Saturnium 

montem appeïïatwm memorie prodidit Var.Plinius, Sa* aBt:eofj. 

turnia,inquit,ubi nunc Roma efl, Antipolk ubi lanicu* * ' 

lum,in parte Rome,alij uero quod Saturnus ibi habita* 

uerit.ut virg.bk corminibus: 

Hecduopretereadifieftkoppidamurk , 

Reïïiquias,ueterumcfa uides momwnenfci uirorim. 

Kanc lanus pater,banc Saturnus condidit urbem, 

Janiculum ilh,buic fuerat Soturnia nomen. 

Sex.Pom. ait Saturniam ltaliam , er monfem , qui nunc 

tfl Capitolinus, Satumiwm nuncupatum : quod in tutela Mont Satuf 

Saturni effe exiRimetur. Solinus loquens de contitibus nius. 

Herculk,bec bobet uerbo:ldemmontem Capitolinu Sa* 

turninum uocauere. CaRcUi quotyquod exciarunt, por 


templi ion» dicitur àpparuiffe , que uifa ftecies , baui 

per ambages arcem eam imperij,caput'q-, rerum forefbem 

prebuitjdifc ita cccinere notes. Antca uero Tarpeia eidî 

monti nomenficit.mam eu. Romulus cotra Sabinos bel* 

la traftaret,er Torpeio cuidam dediffet arcem tuendam, 

Tarpeius filia eius Tarpeia aquatu profèda in hofies incidit:quam 

mons. tum cobortarétur ad proditionem, iïïa premio popofeit 

ornatum monuwmfiniflrorum,id efi,arnulas:facla itaque 

arck proditione,boRes ingeniofa morte pronuffafolue* 

runtmam fcuta,id efl,finiftrarum manuum ornatum, fu* 

per iSam iaàenies,eam luce priuauerunt,que iUic fepul= 

ta Torpeiefedi,utdixi,nomen impofuit.Plutor.cr Vor'. 

An, Viuiditur autem in Arcem, cr Capitolium. Cic.in Cat. 

Capitolium. Vobk Arcem,er Capitolium,er reliqua.Liuius Exules 

V-ferui duceAppio Herdonio Sabino noBe CapitoliS, 

cr Arcem occupauere. Et cum lib. feptimo , loquens de 

lunonk Monete ede,oRendat domum Mantyfùiffèin 

arce.Virg.ueroadrupemTarpeiam,boc carminé: 

lamfwnmo cuRos Tarpeie Manlius arck. 

Contendunt,quirupem ipfam ad cltuum Capitolinum 

poriût,Arcemad Tyberimpertinuiffejiosuero adaqui* 

lonem.Qu.kdwm Cor.Tac.infequenti capitediàt, Dis 

uerfos Capitolij oditus inuadunt, iuxta lucwltt Afyli, cr 

quo Tarpeia rupes centwm gradibus aditur, cr fubiun* 

git, Vk acrior per Afylum ingruebat, edifiàaifa in dtïi 

éditafolum Capitolij equabant,neq; de arce uUum faciat 

uerbuw.fit nerifinule ipfam ahbi,quàm ad Afylum, fie* 

tiffe,hoRes'qi banc partem Capitolq,tanquam arce infir* 

mioré,aggreffoseffe,Accedit buic noRre opinionietkm 

hee 


LIBER II. 4S 

bec coniedurA, quoi pars Capitolij Tyberiincwmbens 

trot ipfius fiuuijuicinitate fatammiti ,atq;edibus fa* s 

trk refirtt. Nec obfij Litiij,aut Vir.Autoritas,quia to* 

tus mons ab biRorick,cr poctk rupes Tarpeiafepe ap 

peUatur,cr Ser. Capitolium urbk arcem fuiffe tradit. 

Capitolium à quo uotum, ftruftum, dédie 

ca(um,inftauratum,& quoties are 

fèrit. cap. n. 

CApitoliHWJ Tarquinius Vrifcus beUo Sobino edifica 

turumfe uoueraf.fùndamentaq; iecerot,cum decef* 

pt.Verum Torquinio defùnfto Superbus, capta Pome* 

rk,ex fbol'tjs hoRium confumouit : quo pulfo,Horatius- 

Vuluillus Cos. Confecrotionem obift,outo.Plut.cr Cic. 

lnterieilo deinde quadringentorwm,erquindecimanno» ' 

rumfbotio,Scipione,er Horbono Cojf.permarknabel 

laigni confumptumefl:quo autem modo incertum,binc-. 

Appianus:Capitolium, quodfub regibus per quatercen* 

tos,er amplius annos conditumfuit,igne correptum uni 

uerfos latuit.Cuius incendij idem Cic.fic meminit: Huius 

urbk,atque imperij, qui effet decimusannus pofluirgi* 

num abfolutionem, Capitolij autem incenfionemuigefi* 

mus.Eo autem tempore,quo primum arfit, exfaxo qua* 

drato fuiffe, eius «eiligid pluribus in lock adbuc oRen* 

dunf.id quoq; Liuius Sexto ob urb.cond.Reficttonk au* 

tem curam mâor SyUafufcepit.Dedicotionem uero obijt 

QjCatulus,cuius nomen,mter tanta Cefarum opera,ufq; 

ad ViteUiummanfit,autore Plutar.Arfititerum ViteUk 

no beUo:de quo incendia Cor.Tac.ficfcriptumreliquit. 

c ) laces 


4» ANTIOVAE ROMAE TOPOGR. 

r4eejirtprom4nentemportici«n iacere, er fequebantur 

ignem , ambufhs'q; Capitolij fores penetrafient, ni SobU 

nus undiqi fhtuas décora maiorum in ipfo aditu, uice nui 

ri,obieciffet.Tumdiuerfos Capitolij aditminttddut,iuxta 

Lucvm Afyli, cr qua Tarpeiarupes'cewm, gradibus adi 

tur.improuifautraq; uk,propior,atq} acriorper Afylu 

ingruebat,necfiRi poterant fcandentes per coiunila edi 

ficia,que,ut in rnulm pace,in dtum éditafolwm Capitolij 

cquabant.Hic ambigitur ignem teâk oppugnaturi Me* 

terint,an obffefii,que crebriorfama efl, quo nitentes,ae 

progreffos depeUerent.Sic Capitolium ckufisfiribus in* 

defenftm,er indireptum conflagrauit. Tertio autem uni 

cum Vefpafiani interitu igni direptum efl. Sueton. ReRi 

tutionem Capitolij Vefpafian us aggrefius,ruderibus pur 

%andk manus primus admouit,acfuo coUo quedamexttt 

lit. Nom incenfo Capitolio cum curaffet,ut uni cum pu* 

blicktéulkmonumentk, erfxieribus in tabulk enek 

incifis reRitueretur,decefiit. Domitianus deinde mognifi 

centius,elegâtius'q^quàm anteafùiffet,reRituit: cuius int 

penfa duodecim mil. tdentorum excefiiffe autumat Plut. 

Turres plurimas babuiffeoReniitCic.in Cat. quarim 

non'nuÙas de calo taHas fuiffe dicit. 

Delouis Ferecrii, 8C Ope. Max. Iunonis,ô£ , 

Mineruae Templis. cap. ui. 

CApifoliwm deorum domicilium ea nempe de attifa 

appetkuit Cicero,qubdin eo omnium deorufiinu* 

laaOjtempkq; mula, er cekberrima fuiffe, commemo* 

JoHK Tere* rant. Quorum templorum primtwn omniiwn Romefacrd 

trij- tum,louk feretrij in beUo Cenninenfium À Romulo uo 


tm

LIBER II. 4i 

tum effe,cr poR uitloriÂ in uertice ipfius CapitoUni col 

Ik extru{lum,firunt.'Diony. Extruào templo in uertice 

CapitoUni coUk loui,quem leretrium uocant. Cogno« 

Bien autem feretr'tj ea re obtinuit,quèd eu Acronem du* 

teminterficifjèt,utuotufuummitximeiouigratum,cittU 

busékfuk iocundu efficeret, fpolia ipfius duck, fabricato 

Ad lifèrculo,gérés in Capitoliïi, ad quercvm paRoribus 

facramin tropbei firmâfiftamboRk armadepofuerit, 

defignans fimul eu dono,téplo loukfines, cognomenéfc 

aidés,loui Eeretrio,à firiédo boRem, ut uotk petierat, 

VUtt.auto.Sext.uero Pop. quod paeé ferre putaretur,cu 

ex eius téplo fumentfceptrû,per quod iurarét,er lapis 

dé Silice,quo fixdus ferirent,feretriu denominatufcribit. 

Huius auté tépli teâa eu, uetufhte,er incuria prolaberè* 

tur, ammonitu Pomponij Attici(ut Cor. Nepoy in eius ui 

ta tefhtur) reRituenda curauit AuguRus, quod nifi tum 

Ampliatu etiamfit,miror quid iRi dicant, fuper iUius fiai 

damétk Arecxli templu fuiffe excitatum. Nom memoriat 

tradidit Diony.etatefuaueRigia ubi maiora,denwn,ubi 

uero minora,quinu, pedum untu extitiffe, cr certe, in et 

terum tenuitate,paruû,ibiiem tamé fuiffe, credimus:licet 

*b Anco Martio amplificatum referai Liuius. Templwn 

Iokk Opt. Max. uoiut Tarquinius Prifeus. Superbus, IowwOpf. 

deinde Ubraruargenti quadraginamU.infùndamétkim* MAX, 

penët:uemfèrè perficîi cofecrationem non ob'ijt,parum 

enim ad abfolutioné deerat,quo tempore tyrannide exci 

dit. Quare dedicationk gloria ad Oratiwm Publtcole col 

tegam peruenit. Vt etià probatur indice in marmorein* 

cifoexiRaitiinededmeAgatbehmufmodi: - 

M.ORAT 



M. ORATIVS CONSVL EX LEGE TEH» 

PLVM IOVIS OPTIMI MAXIMI DEDI-. 

CAVIT ANNO POST REGES EXACTOS 

A CONSVLIBVS POSTEA AD DICTA» 

TORES CLVIA MAIVS IMPERIVM E* 

RAT SOLENNE CLAVI FIGENDI 

TRANSLATVM EST. 

fuit autem celeberrimumi er maximum , de quo apui 

tundem Diony.in buncfcriptum efl modumiExtruftum 

efl autem fuper erepidine firmatum alia, ofto iugerum 

in circuitu , ducentorumferme pedum unumquodq; Ut* 

tusbobens eminentkmoltitudine quindecim quidem pe* 

Abus integrk, À porte quidem,quafions meridiem foe* 

&ot,comprebenfum tripttci colwmnorum ordine,é obli* 

quk uero portibus fimplici. In eo autem tria funt facetta' 

eqûalia,inter fe communia babentk lotera-.medium qui* 

dem louk,cr ab utraque parte lunonk, er Minerue, 

fub una aquikjunaqi uektx teâura. Quidam putant boc 

éterumeffeàtemplo louk CapitoUni, cum idemfit, ut 

probatCic.bkuerbk:QupcircaCapitoline,quempro* 

pterbeneficiaVoiRo. Optimum: propteruim, Maxk 

mtm nominauit.Licet enim diuerfofint nomna,unum a 

meiitemplum:unuseratdeus.HobuithoctemplumfiRu* 

las,quibusaquafuppediabaturreliquktemplk,acfedi*bus,utidempro 

Rabirio tefhtur.qui etiam contra RuU 

km,pro Domo fua.S.C.cr orationesfepe ineodemba 

bitas effe docet.Eo etiam ibant cum populo noui Confit* 


les

LIBER II. 4/ 

Us facrificatum,qui deinde in Curiam deducebatur.loui 

autem ideo rem diuinamfaciebant, quod ei, quemadmo* 

dum lano,omne debeturinitium,unde efl: Ab loueprin 

cipium. Plin. prodidit Laureamin gremioloukfolitani 

deponi {quoties letitiom uiâork nouom ottuliffèt , idqt 

etiam oRendit Sueton.in Domitiani uia.lnbuius templi 

faRigio SioniiMHwn in Ubrk de diuinatione pofuit Cic. Summanus. 

~iZon'ne,inquit,cum multa alla mirabUia, tum ittud in pri - 

mk,cum Summanus in faRigio ïouk OpLMax.qui tum 

eratficlilk ctlo i&us effet,nec ufquam eius Simulacri ca* 

put inueniretur,orufbices in Tyberim id depulfum effe 

dixerunt.Templumipfum cum edibus, er facellk con* 

iunâk Vitelliano conflagrauitbcUo ,er Titi tempore, 

auto.Ttion.er Cor. Tac.in ea Capitolij parte fùit,que, 

uergens ad occafum folk, Tyberim defbicit : ubi pauciis 

ante annk fùerat eies diui Sduatork , cognomento in, 

Maximk. Locus Me nunc efl propbanus, fed magna, er 

difiipota fùndomentorum ueRigia extare adbue cernun*. 

tur. Habuitboctemplum CeH

4* ANTïayAE ROMAE TOPOGR. 

NtBfllfcf» CT LifiitK, bk uerbk : Lex uetufh efl prifck literk m* 

bkqi fcripta, ut qui pretor maximusfit clauum pangat, 

fixus fiât dextero lateri edk Ïouk Opt.Max.parte,qwt 

Minerue efl templu. Eu/m clauum,quia rare per ea tem 

pora litere erant , notam numcri annorum fùiffèfirunt, 

coq; Minerue templo dicatamlegem,quianumerus Mi 

tterue inuentum eR.ïunonk ergo àfinifira fuiffe confie* 

quens efl.De Minerue meminit Cic.in oratione adEqui 

tes ante quàm iret in exiliwn,multkqi alijs in lock. Me* 

tninit er Cor.Tac. 

De Saturni, louis Tonantis, er euftodis, 

Fortunae, Vseiouis, Miièricordise,Iunom» 

lAonetx,SC Iani templorac de Oreftis fepuL 

chro,Aerario,Domo Manlij, Fanofy Car* 

mènes?. cap. mi. 

SAturni Tempbn codidere Herculk comités, autor 

SoUnus.Viony.uero antiquis temporibus Aram tan* 

tant Soturnum bobuiffe narrât,fecundum uiam,quaexfô 

yo in CapitoUvm afcenditur,cotlocatm ab ipfo Hercule. 

Verumfi ab origine urbk babuit templum, de eo intetti* 

%erem,quod Tatium dedieduiffe memorie prodidit Var. 

Licet enim uariefint opiniones,tamen côfiderotk tempo 

ribus,totlitur omnk dubitatio. Dupenim fùere Saturnifd 

cre eies,diuerfo excitate tempore,uel,fecundu oliquos, 

très. Hec autem capitolina in meridiem uergens fuit pro* 

pefaxum Contente , cr cUuwm Capitolinum.Ser. offa, 

inquit , OreRk ab Aritia Romam translata , cr conditt 

Ante templu Satwrni,quod efl onte cUuum Capitolimm. 

Ex 


LIBER IL 4f 

Ex quibus Uerbk patet Blon.baud reile fentire de buittt 

templi locovreRituit enim è regione diui Uicolai in Car* 

cere:cuifi affentiri uelimus,oportetfateri etiam cliuwm 

Capitolinum ea parteftetiffe,ut fecûdum Ser.ante ipfum 

fit Saturni templwm. Que opinio,preterquam quod efl 

falfajefiruit omnia argumenta, ipfius Blon.ad demoRri 

tionem Cliui CapitoUni adduâa.Nifi dicamus Saturmm 

alteram edem in Capitolio habuiffe,fecundû Critolaum, 

qui pbenomenon Ubro tertio fcriptum reliquit , Saturni 

ab agricola quodam Lotini generk bofbitio fufceptwm^ 

Enotriam eiusfiliam uitiaffe,que lantm,Hymnum, Te* 

fiwm,er Eelicempeperit,quibusferendeuitk, er ratio* 

nem uini conficiendi Saturnus pater oRendit,eiusq^ mu* 

nerk alijs autores effe cocefiit. Quarefinitimi agricole 

eu infoUte potionk ui graui fomno prefii diu iacuiffent, 

experreâi in fufijitionem datiueneniinciderut, unde \Aa. 

numlapidibus oppreffere.Eius auté puelle patrk morte 

dolore laqueo gulamfiegerunt. Saturnus uero in cxltm 

omnestronRuUt, appeUantur autem Ttfô[iiymftt, quoi 

uindemiam ortu fuo preueniât. Infecuto tempore eu pe*\ 

fie Romani kborarent,ApoUo refpodit,nô prius cefiatti 

ram,quàm Saturni placarétiram,cefiq; per iniuriâmani 

busfatkfacerét.Ludatius ifcicj; Catulus edem ipfi Satura 

no in T orpeio mote pofuit, 1 anu/mq; fhtuit quadrifions 

tem,uel à numéro puelloru,que patri fëiritu parentaue* 

rut:uel à quatuor annitépefhtibus,ab elusq; nomine la* 

nuariu menfem appeUauit. Hâc uero,de qua Ser.dicimut 

pofitam effe eo in loco, ubi pauck ante annk fùerat eu/m 

turrifaceu% cognomlto S. Sduatork in AerArio,incubés 

bofëittli 


4« ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

,,: bofbitdi SMarierm Vorticu.Turrkmutikta odbuccer* 

tiitur,que cum foceUo inufusbumano'seflconuerfo. lbi 

autem proximk diebus effofium efl marmork fruRum, 

quod in frontifbitio eiufdem templi fuiffe arbitramur. 

ïn quo,fenfu imperfiâo,incifa erant bec uerba: 

AVG. PON. MAX. TRIBVN. 

CENSOR CON. VIII. 

ANTONIN VS PII. AVGG. FELI* 

CES RESTITVERE. 

ïdeonoRro tempore in erario uocatur: quia ibi Roma* 

ni primum erariim hobuere.Tradunt aliqui vd.Publi* 

colam primu omniu, exaâk regibus Aedem Saturni Aéra 

louis tonan rium declarauiffe.Sequitur Ïouk Tonantk Templum ab 

tk 'empli. AuguRo prope eundem cliuum,fiue,ut uult P.Viâor,in 

eodem cliuo pofitu,quèd Uberatus effet periculo, eu ex* 

peditione Contabrica per noilUrnu iter leâicam eius fui* 

gur perRrinxiffet,feruumq; ducenté exanimaffet.Vergit 

inmeridiem,fiuein ortum brumalem : quo in loco nunc 

fortune, noxij punïûtur. Houd procul fidt Fortune, ut tefhntur 

carmmafitt in templo ipfius PreneRe,quefunt: 

TV O.VAE TARPEIO COtERIS VICINA TONANTI, 

VOTORVM VINDEX SEMPER FORTVNA MEORVM, 

ACCIPE aVAE PIETAS PONIT TIBI DONA MERENTI 

EFFIGIEM NOSTRI CONSERVATVRA PARENTIS, 

CVIVS NE TACEAT MEMORANDVM IITTERA NOMEN 

CAESIVS HIC IDEMQ.. TITVS PRIMVSQ.. VOCATVR, 

avl LARGE CERERIS MESSES FRVCTVSQ.. RENATOS 

DIRIGIT IN PRETIVM CVI CONSTAT FAMA JUDESCi. 

CT reliqud. 


LIBER II. 49 -k 

Templmn Viiouk inter Arcem, er Capitolium fuiffe le Veiduk. 

gimiM , in platea ediim nunc Conferuatoru/in , cuiusfi* 

trudacru fagittas teneret, que effent uidelicet parate ad' 

nocendum:quaproptereum ApoUinem pleriq; dixerunt. 

Veiouem enim appellauere ueteres dewm,cui iuuanii effet 

ademptafacultasiejlenimuepriuatiuaparticula.lmmo* 

laturbuiç ritu bumano capra,utfcribit GeUius.Afylum, Afylum. 

idefl Mifericordie Templum in Capitolio fuiffe ,bk 

uerbistefhtur Diony.Lucum wmbrofitm mediim,Capi* 

tol'tjq; , cr arck, quod uocatur inter montium duorum 

quercetorum templum, id efl Afylum conRituit. Quare 

autem Romulus conRituerit , fie iocet Liuius : tecus 

qui nuncfeptus denfis fentibus inter duos lueos Afylum 

appeUant ,eo ex finitimk populk omnk turbafinedi* 

ferimine liber,anfermas effet,auida nouarum rerum per* 

fùgit: fie er Ouidius: 

Romulus utfaxo lueim çircundedit alto: 

Quflibet huc,inquit,confùge,tutus erk. 

Ex eo enimnemo extrahebatur.Tiberius cumexiRimaf* 

Cet hune malefaciendi caufam effe,irritumficit. Primi au* 

rein omnium Herculk nepotes Afylum fhtuiffe dietttur, 

timentes infidias iUorum, quos anus, priufquàm è terris 

nùgraret,afflixerat.Hinc Statuts: 

-Herculeos famaeflfùndoffe nepotes. 

Blon. ueroficut er Cor. Tac. ponit Afylum in campo, 

qui efl à rupe Tarpeia , cr firo Boario ad Tyberim. 

Quid autem de.ipforu opinione fentiam, ubi de Aequi* 

melioerit mentio,infiaaperiemus. Templu, lunonk Mo* ïunonkMo 

netein area donna Manlij ponitur À Liuio, cuks uerba nçte. 

d funt 


1* ANTIO.VAE ROMAE TOPOGR. 

funthec.Damnatwm Manlium Tribuniiefaxo Tarpeio 

deiecerunt : adicilemortuo notefunt, publica una,quàd 

cum domits eius fuiffet,ubi mncedes, ataôfficinaMo 

neteefl,latumadpopuliMefl, nequkpatricius in or* 

ce , aut Capitolio babitaret . Alibi tamen ait: M. ïabio 

Dor/o, er Scru. Sulpitio Camerino Cofl . Viâatorem 

çreotim L. furium, Aruncanoq; beUo inter ipfam dimU 

cationem templum Monete uouiffe. Secundo uero quin* 

te decadk'refért edem Monete uotam ÀCicereiopre* 

iorein Corfico.Sed forte intelligit de eo, quominAuen* 

tinoreflituemus:aut certe dicendum, eos libros, quinu* 

per in lucem eiiti funt , non effe Liu'ij. Ouii. uero uult 

eiemhonc Copitolinom uotam effe À ComiUo: eiusfunt 

bec Cormina: 

Arce quoque infumma ïunoni templa Monete 

Ex uoto memorantfaâa Camdle tuo. 

Moneta(inquit Cicero) àmonédo:Nam pofl clademiUi 

maximam à Senonibus Gallkfaâam, auiita uox ex arce 

lunonkfuit,ex quo iUa appelkta efl Moneta.Templum 

Iifflt Cuflo* bocfùit,ubi nunc edes Senotork. Templum loni Cufio* 

L I B E R I I. il 

fingi propter ingenitam,fimmamqi eius folertia-.primnx 

enim coronam,rates,ufum nauis inuenit,eneum quoque 

iwmwm primus figmuit. Dicitur autem lanus ab eundo, 

quod eat, cr «erat calum,ceteraq; omnia. Quare eun 

dem er Vertumnum effeaiunt.Templum Ïouk CuRo= \ouis Cuflo* 

dis Vomitianus adeptus imperium excitauit in Capitolio,

Jt ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

batur,er,ut aitLaftantius,publice,quafi cuflodifiniim. 

IKartk, Cr Dco. AuguRinus uero fcribit ma eu Termino Martem 

luuentutk. quoq;,er luuentutemregi deorumeedere nokiffe,quài 

imperium Romanu nuUos habere terminos,neefeneâam 

Mentker fentiret. Mentk , er Venerk Erycine focras edes in 

Venerk Ery monte Torpeiofedé obtinuiffe narrât Liuius, hk uerbk: 

âne. . lntereaduimuiricreatifunt,C\;EabiusMax.et Attilius 

Craffus edibus dedicàdk- Menti Attilius, Eabius Veneri 

Erycine,utraq; in Capitolio efl,canali uno difcrete.Dc 

templo autem Mentk Ouid.infajl.fic meminit: 

Mensquoq-, numenhabet,Menti delubrauidemus 

Vota,metu betti perfide Pxnc tui. 

Idem Liuius tradit, L. Quinto, cr Cn. Domitio CoJ?. 

edes duos loui dicatas effe,quaru altéra L.Yurius purpu 

rio Pretor GaUico beïïo uouerat,alterâ conful dedicauit 

Junonk re* q^ Martius Raiïa duuuir. Capitoliu, etiâ lunonk regine 

gine. Templu habuit,à Cn.Elaminio beUo aduerfus Ligures uo 

tu:de quo meminit idé autor,er Cic.ad Equités antequi 

Opk. iret jn {xiliR:TempI« Opk uouit Tatius rex. Var. Ops, 

inquit,terra,$ hic omneopus ad uiuendum: ideo dicitur 

Opsmater, quod terra materèec enim terrk Gigantek 

cmnek peperit,er refumit denuo,que dot cibaria.Ean* 

dent qua Maiam,Terram,Paunâ,cr Bonam uolunt effe. 

"De opk auté templo Cic.Pbilip. prima mentionéfiefa* 

cit:Pecunia utinâ ad edem Opk maneret.er fecunda:Sei 

etiam regnas,qui maximo te arc dieno ad edem Opk ti 

beraRi.Hanc sp-Pofihumio Albino,er Q.. Martio Phi* 

Martk uU lippo Cofi.taâam de calo comemorat Liuius.Templum 

tork. Martk vltork ab Auguflo in coUe Saturnio excitatim 


#.

L I B E R I I. H 

tffe,quidam tradidere : fidei uero in eodem Cic.de nat. fidei. 

deorum,in bec uerba. Tum auté res ipfa in qua un inefl 

maior aliqua,fic appellatur ,ùt ea ipfa uk nominetur 

deus, ut Eides, ut Mens, quos in Capitolio dicatos uide* 

mus:proxime à M. Aenùlio Scauro , ante autemab Alti* 

lio Caktino erat Eides confecrata. Quid Opisiquid Sa* Sdutk. 

lutkfquid ConcordieiLibertatktViélorieiquaru rerum Concordie. 

quia uk efl tanta,utfine deo régi no poffet, ipfa res deo* Libertatk. 

rum nomen obtinùit.Eortune Prinùgenie, cr Obfequen Viâotie. 

tk templum ibidem condidit'Ser.TuUius. Capta uero fortune pri 

urbe À GoUk cum Romani ex mulierum capMk tormen* migenie,cr 

ta ficiffeni, edem Veneri Cdue in bonorem motrono* Obfequétk. 

rum in eodem coUe Capitolino conRituerunt .Alteram Venerk cal 

babuitedem Venus inibi de qua meminit Suet. in Cali* ue. 

guld. Ïouk auté fbonforkddempofuit T arquinius Su* îoukfbon* 

perbus,qùamSp.PoRhwmius Cof.nonk luntjs dedicauit. fork. 

Ïouk Pi/forts Aram in eodem Capitolio quidam fhtuere: Ïouk pifio* 

de qudOuidius fie meminit: m. 

Wonùhé,qtiàmprecioicekbratior arce tonantk: 

Difcant piRork quid uelit ara Ïouk. 

De ftatuis deorum,quadn Capitolio fuere, 

uelfunt. cap", vi. 

FVereprifck temporibus marmoree , argentée, au* 

reeq; fhtue innumerabiles in Capitolioinon folwm 

uirk prejhntiflimk , qui deRepub. bene meriti effent, 

erefte : uerum etiam dv\s immortdibus uorijs ex caufis 

confecrate , ex quibus uaria etiam fortite funt cogno* 

muta. Elorus enimfcribit , quo tempore Pyrrhus in Si* 

tiUamtrakcit,louk fhtuam in Capitolio fulmine deie* Iokw. 

d i clam. 


24 ANT10.VAB ROHAE TOPOGR.' 

, #

L I B E R I I. if 

drAginta talentk failum , ex ApoUonk ponti à Lucullo 

in urbem translatum . lit eodem monte Uni fimulacro Uni. 

dextera trecentorum , finiRrafexaginta quinque mime* 

rum tenenti,od demonRrandom anni dimenfionem, qui* 

damlocumficere : ficuti Plinius CaRork,er Poïïuck in Caflork,cr 

templo louk Tonantk,cr Tremeiïius Ïouk Opt.Max. Poïïuck. 

fhtue auree decem pedum à, D. Claudio dicate. Sed cum 

inboc deorum domicûio omnium deorum fimulacro fit* 

iffe dicat Ser.fupcrfkum efl pauca,ex infinitk, «elle re* 

cenfere . videamus ergo que nuncfitefuntfhtue . Pro 

a:dibus igitur Conferuatorum duo pari forma marmo* 

rea fiuuiorum Simulacra feminuda uifuntur , que , in* 

quit Eul. quantum ex rerum argumento deprebendi po* 

tefl , Kili, ac Tygrkfluu. nwmina funt : quorum dti* Nl"' . 

rumSphingaAegyptipeculiareanimdjCui cubitoinni* Tygrts. 

titur , habet. Alterum uero Tygridem Arménie trucu* 

lentamfiramiin quorumfiniRrk efl Cornucopie, rerum 

affiuentiam fignificans . intra limen à dextrk fignum 

areum auro perfùfum nudi Herculk , er adbuc imbcr* Herculk im* 

bk dexteraclauam,finifiraueroHefberidumaureama* berbk. 

la tenens, conjbicitur. oyod prope fcholam Grecam in 

ruink are Maxime,fvro'

}6 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

X>e 

[" On folum immortalium deorum fimulocrk, ueru/m 

I etiom,ut diximus,preclorifiimoru hotfiinum,regu 

atqi imperatorumfhtuk Capitoliu iïïuftratum' effequâ* 

Scipionk. plurimï memorieprodiiere . m eo enim Scipionk (qui 

BeUumin Afia gefit,Antiochumq;deuiciO fhtuam, non 

folum cum cblomy de,fed etiam cum crcpundijs,ere(iam 

SyUe. fuiffe , pro Rabirio refirt Cic'.Syïïe uero pedeflrém in 

Philip.Siquis efl,inquit ,fenfus in morte ened fhtùa fit* 

turd,er eapedeRrk magktquàm inaurata cqueRrk: 

qudk L.SyUe primaJhtua efl . Qui ad Atticwm, etiam 

commémorât Scipionem proauum MeteÏÏiad Opkloco 

AemM Lepi excelfo cenforiam babuiffe . Vreterea Senatus Aemdif 

$, Lepidi pueri fhtuam bullatam, er pretextatam , quoi 

boRem in ode interemiffet , ciuemcf; feruoffet , in eodem 

Metelli. erigi iufiit . Qno munere dignus hobitus efl ctkm Me* 

teÙ\ts,quàd ex ede' Vefle palladium ab incendio libéra* 

Comelie uiffet.Comelk Graccborum mater non caruithac glo* 

Graccborumria,ficuter,Trebius,quodinedilitatefuafrumentum 

matrk. Vop.Rom-afiibus prefiitit,Plin.autore.Plut. uero tradit 

fabium Max.fuam ipfius equeftrem ex ère iuxta Hercu* 

lemfhfuiffe,prifcosqi RomanosBrutii\lius,qui Torquik 

niosexpulif,fhtuampofuiffè,mediam inter rcgum fh*tuos,cumbocindice, 

VTIJSIAM BRVTE VI VER ES. - 

Domttknum autem non nifi aureas,erargenteat,certi!fc 

ponderkfibiponi permififfc ,fcribit Suetori. er Eutro* 

pius.Quidom non contenufolkfhutk , tùbulketianf fa* 

mam,er gloriam poRerk relinquere conatifùnt : quem* 

admodum uiilorie fue Afiatiae'Afiaticus iRe,

L I B E R I I. 57 

fuperiusfaâatfl mentio .Boccbus etiam,utPop.Rom. 

deliniret,fimul êr SyUe gratiam aucupatus,triumpbales 

imagines coUocauit , inter quos inerat atireus lugurtkt 

ab eo SyHe traditus.NicomacbusProfefpineraptu pin* 

xit in tabulafia in templo ïouk Opt. Max. Extit ai* 

bue ihgcns eneum caput,quod, uttefhtuf Lampridius, 

demptum coloffo "ReTonkfue impofuit fhtue Commo* 

dus imp.cûius Côloffus ex marmore fiadus cernituriit 

adibus ConferUatoruAnnumerabSes autem fùerefhtui 

in Cdpit6'io,quarummaiorépartemexprouinc\js deuU 

âk Romanos in urbem tra~fiuliffeiCic.de nat.deortido* 

Cet hk Uerbk: EtehimfanAmult&lf>oliatA, cr fimulacra 

deorum de lock fAiiâiflimk ablata uidemus à noRrk . I« 

fronfijbitio auté prediâarùm edium eneum iîlud Lupax 

fimulacrum, ex cuiusuberibuspendere urbk conditores 

Ait Verg.reflitutumnuncuidèmus. De 580m C

58 ANTIO.VAE ROMAE TOPOGR. 

De Cliuo CapitolinOjTarpeiarupejSciàxo Car» 

mentali. cap. vin. 

CLiuus Capitolinus,pcr quem publicus in arcem erat 

afcenfus,ubi namfùerit,permagnaefl inter antiqui* 

tatk diligentiores dubitatio.Blon.enim ai eam arck par* 

tcm fùiffè , que uerfa in Auentinum, nunc ecclefiam S. 

George iit Velabro è regione refijicit ,,uerbk Liui) hk 

nititur compro6

LIBER II. 19 

iuxta Cocoriie,quod uolde ëfhbdt.Erat enim prope Se* 

ueriarcum.Veru, cumin urbe Goncordiemulte fùerint 

facre edes,neceffe efl Ser.aliamfignificare:aut certe du 

eerecliuum Capitolinumfùiffe,ab eodem Seùeriarcuai 

Senatork fhbuld,ubi fùndamenta antiqua non iugiter re* 

âa,fed intro fiexa adhuc cernutur,que porte locum ua* 

cuu relinquunt,fic enim procedit,quod dicit Ser.lbi qui* 

demfùit Saturni templu/m,cr intra ipfum,er Concordia 

Cliuus coUocaretur . Et mehercle Cice. aâione fextA in 

Verr.prope Eo.Rom.fùiffe,bk Admonet uerbk: Tamen 

eu defèro in Capitolium currumfleâere incipiunt, illot 

duciincarcerem iubent . Arcus etiam Seueriad radicet 

Capitolij in capitefiri excitatus,fub quem triwmphantes 

tranfeuntes Capitolium afceniebant,facit utBlonii opi* 

nionem affirmare dubitem , nifi ueUmus diuerfis tempo* 

ribus utrofy inlocofùiffe,quod caret ratione . Plures U* 

men aditus habuiffe Cor.Tac.uerbafuperius addudafa* 

tk oflendunt.Sed de cliuo Capitolino quifty , quam pro* 

bat,eamfequatur opinionem. Huncautem filicejlratwm 

effe Liuius primo decadk quinte fie docet. M. AemiUo 

Cos.Cenfores cliuum Capitolinumfilice flernendum eu* 

rauerunt,er Vorticû ab ede Saturni in Capitoliu adfe* 

nacdwm,ac fuper id Curiam fhauerunt.Hec auté porti* 

eus uidetur una ex illk de quibus idem Cor. fie loquituri 

Erigut acié per aduerfum coïïem ufty ad primas Capito* 

Une arck fores. Erant antiquitus portieus Àlatere elitti 

dexterefubethibus.ineodc cliuo domu Milonéhabuif* 

fefcutk refirtàcomemoral Cicere.Tiubitatur autéulrwm 

beredit&riam, an conduiiam,qukfuperius ikit,nuUim 

angipor 


4» ANTICLVAE ROMAË TOPOGR. 

icit,è regione 

pontk Senatorum.Vorta Stercororia in cliuo Capitolin» 

coUocatur à Sex.POmp.ubifordes ex templo Veflefubk 

te condebantur,in Tyberim moxtransferende. 

De Tabulis,

LIBER II. rf»3 

hhlis ene'k in templo Ïouk CapitoUni diligentifîime ab 

adilibus conferuata:Vefbafianumq; erearum tabularu/m 

tria millia,que cum Capitolio conflagrauerant, inueRi* 

gatkexempkribus,reRituendi curamfufcepiffe, in qui* 

bus tobulk publica monimenta continercntur-.Qv^ru und 

ternitur odhucin Loteronenfi ecclefia.Clodius etiam ta* 

bdus,in quibusresin tribunatu fuo gefle cotinebantur» 

bkafjîxit : quos Cic. ab exilio reuerfus ui deleuit, autor 

Vlut.ldemCic.inCat.commemorat aralegumin Capi* 

tolio Ma de cxlo,er Uquefacla.ldem prope moitmde 

Diuin.hk Ennij carminibus: 

Uam pater altitonans flellanti nixus olympo, 

ipfcfuos quondam tumuhs,ac templa petiuit, 

Et Çapitolink iniecitfedibus ignés. 

Tumfbecies ex ère uetus,generata

icimus.ï~uncueroin Lateranenfiecclefia 

funtfitede hk intellexit Virg.ciM dixit, 

-Surgentes ère columne. 


Legimus

L I B E R I I. 6i 

Ltg'irm iulem SyUam ex ïouk templo Atbenis cohm* 

nos edibus Capitolink Uexiffe. Cît olim Anferk clangoré 

arx effet feruata in perpétua rei memoriam,Romani eius 

Argenteufimulacrum in eademjhtuere orce,de quo Uis 

crétin* /ïc:Rpw(Hlid

L I B E R I I. 6} 

àorim pernofceret dus. Prope banc ipfius Romuli cd 

fam ponit M.Vdr.MeteUiautem,cr ConfhntiniPorti* 

cum habuit Capitolinus mons, er BibUothecam Maip* 

rum pukberrimk , marmorekq; çolumnk exornatam: 

Atrium'^ publicu, quod tadude cxlo memorot Liuius. 

Ser.oit locum focrim fuiffe in Capitolio ex quo fumeba* 

tur uerbena,qua çoronabantur ïeciales,er Paterpatra* 

tusfxdera faduri,uel beUo indiduri:er lapidem Silicem, 

quemtenebant iuraturi per louem, bec uerba diçentes: 

Sifçiensfallo,twm me Diefhiter,falua urbe, arçe'q; bpnk 

ei\ciat,ut ego bunc lapidem.Vuiffejnquit Gellius,loca in 

Capitolio cellk,cifiernk'q-, finulia, ubireponébantur ea, 

que intempb uetufhte erant fada inutilia. Seiuges in 

CapitoUo aurati à Cn. CorneUo pofîtifunt M. Valerio 

Meflda, erLiuio SaUnatore Cofi.Eodemq; tempore 

duodecim clypea auraa. ab edilibus V.Ckuiio,er P. Sut 

pitio Galba ex pecunia, quafiumentarios ob onnonom 

compreffom coniemnaueront,autor efl Liuius,qui quin. 

to beïïi Pu. Clypeum Martk cum imagine Afirubolkfh 

tuitineoiem colle: erfeçundo deçaik quinte colu/m* 

nom Roflrahmt,fic: lnfùfpenfa ciuitate ai expedationé 

noui bellinodurnatempejhte colwmna roRratain Capi 

tolio beUo Pu.tota Ai imum fulmine difcuffo efl. At ter* 

tio eiufdem decodktejhtur,S.Ç.in Capitolio folitum bd 

beri.Eo,inquit,fado auocatam à feconcionem tribunus 

quefius,erin ordinem fe coadum,ex Capitolio,ubi erat 

conciUum,abijt.'-jn templo Ïouk CapitoUni fuit païïium 

breue,purpurewm,loneRrum,ad quod cum matrone,ot* 

que AureUanus Imp. iungeret purpureas fuas uefles ci* 

e nerk 


ii ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

nerk jbccie decolorate uidebantur, diuini compara* 

tione fidgork , hocimnus rexPerfarum ab lndtsinte* 

rioribus fwnptum Aureliano dediffeperbibetur.cn. er 

Q_- Oguinio edilibus curulibus , Limina Capitolij enea 

. . funt fabrefada.Tegulas autem ereas Q_. Catulus inaura 

CafUj A«îht ujtûfor plin.binc Virg. Capitolio aurea dixit,quanqui 

"^ er propterfhtuas aureasâlia^jpr^tiofkomonumaLau* 

readixiffe exiRimmexim. Numamantequim imperium 

adiret augurkm in CapitoUo çaptauiffe ferait Plut. So* 

linus autem T.Tatiiwn m arce,ubifiut templum lunonk 

Monete,babitamffe. Q«o in loco prius ftetemt Domus 

Manlij,dequa Cic.pro domo fua ia, memtnit: M.Man* 

lius cum ab afcenfu Capitolij Goïïorum impetum repu* 

liffet,non fuit contentus beneficijfui gloriajregnumap* 

petiffe efl iudicatus-.ergo eius domum euerfam iuobus là 

as conueRitam uidetts.Libri SibyUini in templo louis CA 

pitolinifub tcrra,inorcalapideaabhommibusdecem eu , 

flodiebontur,autorDiony. Cefor primo confulotu tria 

nuïïia pondo auri fùrotus è Capitolio, tantundem inau* 

rati ens repofuit. Sueton. 

De Laudibus Capitolij. cap. xi. 

SI quts Capitolij pulcbritudinem,diuitias, er ornamc 

taomione cekbrore, pro'q^ iHorwm admxobili , er 

penè incredibili amplitudineuerbbsilluftrare conetur,nul 

lam profido inueniet tanam dicendi elegantiam, aut eo* 

piam,quin uerborumexilitate deprimot, que fefe extot» 

1ère poffe r.mfiiebdt-rui Ci? ""fi(f« IflKC/jjfHi,fipj'(I?efn« 

maotsconuenirns. Dmi-M^ fir Inuft [e^re^^rU 

lium appeUouit. CiVore m kim laudem "àcâtentuA. re* 


fine

L I B" E R I I. 6f 

ferre et tantum, que memorietroduntur à Moreeïïino, 

quiloquens de Confiante, Conjhntini filio, tune primu, 

Komom ttenknte,ficfequitur: Deinde introfeptem mon 

tium culmina per accliuitatcs,pknkiemq; pofita urbk nié 

bro coUuRrans,er fuburbono quicquid erat primum emi 

nere inter alla cundafpedobat,louk Torpcij Delubra, 

quantum terrenk diuina preceïïunt. E t infra deferibens 

Aegypti mirabilia ficbabet:Hk acccdunt altkfuffùlta fa 

fligijs templojnter que eminet Serapcum, quod Ucet mi 

nuotur exilitate uerborum,atrijs tamen columnoribus ont 

plifiimk,er ffirantibus fignorum figmentk, er reliqua 

operum multitudine ita efl exornotim, ut pofl Copito* 

liumquo fe uenerabiUsRoma ineternum attoïlit nihil 

orbk terrarum ambitiofius cernât. Eandem imitatus fin* 

tentiam Cafiiodorus:Traiani,inquit,Porum uelfub afii* 

duitate uidere miroculum efl: Capitolio celfa eonfeende* 

re,hocefl,bumano ingénia fuperata uidere. Nuncuero 

pen'e nudus efl relidus. 

De Concordiae,^ louis Statoris Templo, 

é

4$ ANTIO.VAE ROMAE TOPOGR. 

in firo,ut tradit Plutttrcb.ut autem Var. inter Capitoliu, 

crfirim deinde extruxifhunc Auté fecutus Sex.Pomp. 

Senatula,inqmt,Rome tria,unum ubi nunc efl edes Co 

cordie,inter CapitoUum,cr fôrum.Val.autem Max.ait 

Sempronium Afelionem pro ede Concordie facrificium 

facientemabipfis dtaribus fùgere extra forum credito* 

res eoégiffe.Sed cum non mum fuerit Concordie tem* 

plim,uidendu nePlut.de eo infelîigdt, quod erat fupra 

Comitiim,adfirwmufq; produdwm.Huius autem por* 

ticus extant odbucod radiées Capitolij odo ingentes co* 

hmneciminfcriptionebac: 

SENATVS POPVLVSQ.VE ROMANVS, 

INCENDIO CONSVMPTVM RESTITVIT. 

Q«Oit«tem tempore reRitutum fitàSenatu incertum 

efl.Extat tamen in Loteranenfi bafiUca de reRitutione 

memork buiufmodi: 

D. N. CONSTA NTINO PIO FELICI AC 

TRIVMPHATORI SEMPER AVGVSTO 

OB AMPLIFICATAM TOTO ORBE REM 

PVBLICAM FACTIS CONSILIISQ.. 

s. p. a. r. 

AEDEM CONCORDIAE VETVSTATE 

COLLAPSAM IN MELIOREM FACIEM 

OPERE ET CVLTV SPLENDIDIORE 

RESTITVERVNT. 

; Hinc 

autem eenttmgradibus ad Monete lunonk tem* 

plim 


L I B E R I I. 69 

pltmafcendebatur.Cic.Pbilip.feptima-.Occult&enimfùit 

eorum uoluntas,iudicium

70 ANTIOVAE ROMAE TOPOGR, 

tiim,fuiffejeflKefl Liuius: apud quem ita loquitur Rot» 

wwliw.'lKpiter tuk ouibus iufius bic,in Polotio, primo ut 

bi fùndomenta ieci,orcem km fcelere emptam Sabini ha* 

bent,inde hue armati fuperata udle média tendunt: at ta 

poter dcum,bominumq; bincfoltem arce boRes,deme ter 

rorem Romanis,fùgam'qsfadamfifle :bic ego tibi tem* 

plim Statori loui,quod monimentufit pofleris, tua pre 

fenti ope feruotam urbem effe,uoueo. er Cic. priufqum 

enim irct in cxiliim bu louem precatus eft uerbk : Teig 

lupiter Stator,qucm uere buius imperij Satorem moio* 

res noRri nommoiterunt,cuius in templo boRikm impe* 

tum Catiline repuli à murk, euius templum à RoibmIo 

uidk Sabink in Palatij radiée cum uidoria efl collocatu. 

oro,atq; obfeao,ftrte opem pariter rcip. cunde'q^ ciui* 

tati,meuq; fbrtunk. Ouidius etiam in ïaR.in radiée Pa* 

latinific coïïocot: 

Tempus idem Statork erit,quodRomulus olim, 

Ante Palatini condidit ora iugi. 

Quo in loco nue funt fijode muroru altifime odBoreS 

pertinentes. Inhocconciones haberi, Senatusq^folebat. 

ldemin Cat.prolege agroria,er alibi fepe. Nam S.C. 

iurefieri non poterat,nifi in loco per augures coflituto, 

quod templum appeïïaretur.non enim omnes eiesfacrA- 

Curia. templo erant. Curiain qua babebatur Senatus templumerot,autor 

Geïïius, er Vor. Vnde inter edes focras, er 

templo iïïud interejl, quod in hk S. C. poterot haberijm 

Mis uero nequaquam. Ego tamen eoufo euitandi crebros 

eiufdem uerbi repetitiones, er quo per nomen templi fa 

cilins inuenktur,quod quififc cupitjionc diffèrentiom «3 

plané 


L I B E R I I.' ft 

plané feruaui.Hoc autem templum incédio Neronîs ex» 

flvm fuiffe docet Cor.TaciLiuiusuefo uotumbk, beUo 

uidelicet Somnitico,cr in pugna ad Lucerkm. Mirorau 

tem quid efl cur quidam ïouk Statork templum ad radi* 

ces Capitolij pofuerint-, ad eam inquam partem, que in 

planom urbé uergit, ubi nue efl edes diui Andréejn Sa 

tera,decepti folo cognométo, quifi Ciceronk er Ouid. 

uerba obferuàffent,er Romuli dicentk apudLiuiumitt 

Palatio,non tam fxde in hune kpfi ejfent errorem. 

De Templo Veftx,3c Romuli, se de Luc» 

eiuidemVeftae. cap. xiii. 

TEmplum autem Vefle inter Capitolinum,cr Vdi 

iinum montem, ubi diue Marie Gratiarum edes 

nunc efl fita collocari à Diony.uidetur. Qupdauteni 

nonfùeritfub Valatio,ut putat ïul.probont,que fequun 

tur,Vlut.uerbo: Reflitere Romani

7t ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

Tac.de Pifone loquens, Ex fvro, inquit, fùgit in edem 

Vefle.Condita autem fuit à Romulo,ut infro demonflrA 

bimus ex uerbk Diony.qui etiam memorie prodidit, Co* 

flora,er Poïïueem in pugna aduerfus Tbufculanosduce 

Poflhwmio didotore uifos pugnantes pro Roman», eo* 

dem'qitempore in fin equos abluiffe ad fcafuriginé ma* 

nantem iuxta templumVefle. Fuit eiufdem deottucus, 

qui À Polot'ij radiée in Nowam uia deuexuserot,ex quo, 

ante urbem captant exoudita uox efi,ut mûri , er porte 

reficerentur.futurum effe,nift prouifum effet, ut Roma 

caperetur,outcr Cicer.de DiuinMrium,fiue Regia N» 

me prope Vefle fâceUtm Ptutaré. fuiffe exiRimot, non 

autem,utSer.edem veRe Atrium Nume.videamus au- 

Verg. locus. temobiter,quidfibi uelit Virg.cum inquit: 

Cana Fifo, cr Vefh,Remo cumfrotre Quirinut 

luradobunt 

ïideitéplu. pcrfiiem enim Eidei templum intellàgït,antiquifiimimx 

utpote ab Aenea, uel (ut alij uolunt) à Huma in Palatio 

extrudum,quo cogebatur Senatus cum de rébus adfhtu 

reip.ficutin Atrium Vefle cum Pont. Max. eu de rébus 

Ad religionem pertinétibus effet deliberoturus. Appianus. 

Hk itxhabîtibus Senatus in Fideitemplumfecotulit.Per 

RemiMft auté cr Quirinu. forum Roman» in quo erant 

fimulacro condkorum urbk kmbentium ubera lupe. Li* 

uiutediles adficumrmùndé (erat enim in Comitio)fi* 

mukcrainfantiimconditorum urbk fububeribus lupe 

pofuerunt. Et cum in fvro caufeagerètur,ut idemautor 

de Virginkbquens oflédit,ficimtrpretamur:Romonos 

kges,cr ciuùes, cr pontifiant ai religioné pertinentes 

uniuer 


L I B E R I I. n 

uniuerfo orbi daturos ,omniumqi ferrdriMtt imperàwi», 

quemadmodum lupiter poïïicebatur , béituros . Ton* Rowatt ton 

plum RomuU fleterat ad radkes Vdlatini , in medio eius pUm. 

laterk, quod CapitoUm rejhicit , ubi nunc efl edes diuo 

Tbeodoro dicata,de quo uidetur inteïïexiffe Diony.cim 

deLupercaliloquiturin buncmodwm-.oflenditurfecun*

*4 ANTIOVAE ROMAE TOPOGR. 

Idem tradit apud Lupercd Roradwm , er Remuntex* 

pofitos fuiffe , quem in locum lupa mdensfefe condide* 

jMpercdlia. rat.Aliorumoutemfamaefl, Lupercaliummoremà Ro= 

iwtlo,er Remo originem traxiffe, tune cum letitia exul* 

tantes,quod ijs auus Numitor eo loco,ubieducati erant, 

urbem cendere permiferat. Eado enim facrificio,cefis'q} 

caprk ep«larwn bilariiatCjac «ino largiore prouedi,eun 

di ouink peïïibus immolatarum boftkrum iocontes , ge* 

ftierunt . Vermn ut de nomink etymologio,er origine^ 

ita de loco uork efl opinio. Vomp . Letus itafcribit: Sub 

Capitolio Tybensinfirebatfmum,quipertingebatrd* 

dkesPdat'ij , ubinuncefl edes S.Theodori,ubi expofi* 

Tiens Runù* tm ôm^M > cr Rem«* m alueolo, ibicfc fuitficus Ru* 

nalk. mindkifupra in Capitolio èregione iflorwm loeonm Lu 

percol,boc efl manfio lupe. Erat autem Lupercd prope 

très columnas.Vt autem (fecundum aliquos) accipimus, 

que deficu Ruminalieius efl fententia, ita, que de Lu* 

percoli,prorfus reijcimus : de utroq; uero que efl Seruijj 

qui in circo maximo ponit Lupercal. eius funt bec uerba; 

RlWtton. Rumon Tyberk didusejl, unde ficus RunûnaUS,ai 

quom eiedifuntRomulus,er Remus , que fuit ubinunc 

eRLupercal in circo , hacenim labebatur Tyberk ante* 

quom Vertumnusfadkfacrk ouerteretwr . Et ubi Virg. 

iniucit Aeneom ex Tyberi muros Polanteos fbedan* 

tem,inquit: Necptum prefentemconfiderare debemusi 

tune enim nuïïisobfhntibusedificijs per Lupercd Ty* 

berifluente,facilemonspoterat uideri Vaktinus. Quoi 

autem Tyberk jinum infirret ad radiées Palatini,bene 

pmeiitMervm quid per Circvm laberetur, caret ratios 

ne,quii 


L I B E R I I. 75 

ne t quia Auentinus ad alteram fiunïmk ripam effet reli* 

dus,nec fequeretur , quod refirt Liuius Herculem traie* 

eiffe Tyberim,er,dimfiffusproeubuiffet, Cacum boues 

fùratwm eos infyeluncam traxiffe: fùerat enim neceffe per 

Tybenm,quoi efl didu abfurdum,nifi dicamus per Cir* 

cum lapfwm ante Herculk aduentum in 1 taliam Prêter* 

eaidem Ser. eodeminlocoutrunqirefiituit,fieutcrP. 

Vicîor,ciwn Lupercal fuerit,ubi nuncecclefia S . Tfceo= 

dori,quemadmodumfuperiori capite,ubi de templo Ro* 

mdifumus locuti, tetigit Diony . Ficus uero Rumindk 

in Comitio è regione edk diui Cofme , cr Damkni,er 

adlotusPaktinicirco oppofitum Maximo,quod Corne. 

Tac.fie probot:Eo onnoquo certatum efl inter Hermun 

duros,er Cottos Ruminolemorboremin Comitio, que, 

fupraodigentos,crquodragintaannosRemi,Romuliq} 

infantiom texerot,mortuk romolibus , er orefcente trun* 

co diminutam prodigi] loco babitum,donec in nouos fx* 

tus reuiuifcerêt.Si autem uolwmus, quod ait Liuius,pue* 

rosin proxima aïïuuie,ubi ficus Ruminalk,expofitos fe 

cundum Tocitum dicemus , Tyberim forum Romanum 

oMffe,firentesqi pueros defcendiffe ex Poktio in Comi* 

tivmjbiéfc expofuiffe infantes-.nuïïa enim efl ratio alia, ut 

Liuij eu, Taciticoueniant uerba.Verifinulius efl,fecundu, 

Diony.apud Lupercal expofitos effe,nutritos uero apui 

fieu Rummalé,ut innuit idem Tocitus eu inquit, texit in 

fantkm Romdi er Remi:aut fiuitante feapha in Comitiît 

delatos. Nam Var.ait infantes non expofitos,fed delatos 

ad ficum Rununalem:erL.Florus repertos ad arborent, 

que nonfùijfe(ut uult Ser.) ubi Lupercal oflendit etiam 

Plut. 


f

L I B E R I I. 77 

Forte reuertebarfiflk Vefhlibus ti&ac, 

Qtta noua Romano nunc uia iundafvro efl. 

Crediderim banc uiom antiquifiimom , diuerfamty ab ed, 

que infhurati à CaracaUa fub Thermk ipfius fuit. Vieux 

ïugarius qui, autore P . Vie . cr Tburarius dicebatur, lugdrius uù 

per radkcs Capitolij àpomCarmentaliadfvrumRo*cus. 

manwm aditwm prebuit . Liuius, Ab ede,inquit, Apoïïi* Thurdriut* 

nk boucs famine duealbe porta Cormentdi in urbem 

dude:po(l eos duo figna cupreffea lunonk Régine por 

tabantur : tum feptem er uigintiuirgines longam indu* 

teueflemcarmen inlunonem Reginom canentesibant, 

iïla tempefhte fvrfîtinkudéilerudibus ingénus, nunc 

abborrens, er inconditumfî refiratur. virginum ordi* 

nemfequebantur decemuiri coronoti laurea, prétexta* 

ti!u:à porta lugario uico inforum uenere.Blon.uero ait, 

nibil aliud babere , quàm quod idem outor dicit , faxum 

ingens à Capitolio in ipfu/m uicum procidiffe: que uerba 

certum locumnon defignant,ficuti que nos aUegaui* 

mus . FuluiusautemponituicumlugariuminterRomd* 

mm, Boariuméfc forum , quodfalfum effe predida Liuij 

Uerba oflendut.ln hoc uico fuit domus L. Amerimni equi 

tk Rom.ut exfilij epitb.legitur. lugarij autem nomé ob* 

tinuit,qu6dibifùerat ara lunonk luge, quom matrimo* 

niaiungereputéant,autoreSex. Pomp. Quemadmodû 

autem uico iugario per radiées Capitolij À porta. Carmen 

tdiinfbruimRomanûjtauico Tbufco per radiées Valati 

nimontisé codé fvro in Vclabrupatebatacceffus:ficuti 

eiufdem Liu'tj uerba,quefcquutur,oflendut:ïn firo pont 

pa eonflitit,permanus refte data , uirginesfonvm uoek 

pUufu 



pUufu pedum modulantes incefferuntjnie uico Tbufco, 

Velabro'q; per Boarium forum in Cliuum Publicum,atq; 

m edem lunonk Régine penedim.Potet ergo uirgines 

ingreffas porta Cortamentdi,Iugorio uico per radiées 

Capitolij produdo in fèrum-.poRea uico Thufco,ad Pa* 

latij radiées iacenti,per Vekbrim , fôrim'q; Boariiwi in 

Tbufcm ta* Auentinum perueniffe.Nefcio autem quo autore Fuluius 

eus. uelit id campi,quoi efl inter Capitolium, Paktinu mon* 

tem, Auentinum, er Tyberim, uicum Thufcum appeUa* 

tum:fi itt. effet , fatkfùerat Liuio iixiffe:ïnie uico Tbu* 

feo in Cliuu, publiai, at% in edem lunonk Régine per* 

redum :fed Velabrum à uico Tbufco diuidens, ofiendit 

ibifinem fuiffe uiçi Tbufci , ubi Vekbruincipiebot,quod 

cum fvro Boario,ineo campo fuiffe démonfirobitur. Ab 

eodemautem Liuio huiufccuici etymologia eflpetenda. 

Narrât enim in beïïo aduerfus Aricinos cefis Hetrufcis, 

partem exiguam ipforum Romam profùgiffe , ibiq; benk 

gne exceptos,diuifos'q; in bojhitia: deinde euratkuulne* 

ribus,alios domum profidos,multos autem Rome bofpi 

tium,urbk'qi charitatem tenuiffe, locwm'q^ ijs ad babitan* 

dum dotum,quem deinde uicïi Thufcum uoeouere. Dio* 

ny.Dedit,inquit,ek Senatus regionem urbk, inter Polo* 

tiu/m,er Capitolium quatuorfirme extenfamjhdia,con* 

uaïïem,que ad etatem ufifc meom meus Thufcus oppeïïa 

tur,per quem quidem tranfitus efl à fvro ad Circum Ma 

ximwm.Propertiusbk confenfiffe uidetur,hkuerfibm: 

At tu Roma mek tribmfli prenua Tbufck, 

Vnde bodie Thufcus nomina uicus bobet. 

Alij diter refirut biflorià:uidelicet uicum ipfum Tbufcu 

appeU 


LIBER II. 79 

dppeKafiwn à Ccelio Vibkno Tbufco , qui cum fua manu 

Romulo contra Lotinum in ouxiliu uenerit, er pofl Coi 

lij obitum,qwd nintismunit&locatenerent,neq; finefit* 

fpitione effent,dedudos in planum,er ab ek mcwm Thu 

fcum ienominationem accepiffe.lnhoç uiçolenones ha* 

bitauiffe oflenditPhutus in Ciflel.binc Horot. Ac Tbu* 

feiturboimpiouki. 

De arcubus Romuli, Senàtulo,& O uidij 

domo. cap. xvi. 

ARciw ueteres,quos Romulus lateritios pofuit,erfio 

rentes poRea èpibus Romani nunquam pafiifunt in 

mamoreos mutari,ne conditork urbk fue memoria depe 

riret,Blon.fcribitetate fua collopfos, ubi nuncfunt ecck 

fie S.Marie degrotia, cr deinfimo. Eam-,inquit,uiam 

ad portam Appkmexpeditifiimô uidemus. Alij uero uo* 

lunt de bk arcubus intellexiffe ïme.cum dicik 

Subflititodueteres arcus,madidam'q; copcnam. 

Qupdfiaccipimus, Blondi repugnabimus opinioni, nifî 

ueUmwbkfubftitiffc.SednefcioquaratioeueUntRomuliï 

arcus pofuiffe , eu eo tempefhte no effet adhucexcitandi 

triumpbdes arcus confuetudo. Senatulu,in quo fenatores 

confultandicaufaconfiflebât,fùit inter Capitoliïi, cr Fo 

rum,ubi edes Concordie,utuifum eflfupra. Ouid. auté 

domufuamfub Capitolio bk carminibus pofuiffe patet: 

Hanc ego fufj>iciens,er ab bac CapitoUa cernens, 

Qye nofiro fiuflra iundafùere Uri. 

Qjiiiiam uolunt fuiffe prope edem diue Marie de confit 

latione. Secundo autem partefitus urbk expedita, Poktk 

nummontemafcendomus. 

I Liber 


so 

LIBER TER 

T I V S. 

De uaria palatq etymologia cap. i 

il V A N QV A M Palatinus monsmul 

tkiam annk ante urbem çonditam edifi 

cijs effet çonueflitus,ob Roma ltdifiUd 

J Valentia, ab Euandro deiniearce con* 

î}fiituta,urbeéfc orta,Reges, cr Impera* 

tores fedem inibi babuerunt, utnibilfitapud bifloricos, 

aut po'étas magk celebratu:attmen eitis etymologia tant 

uaria traditur,ut ex multkautoribus, quem fequark,ba* 

béas neminem. Var. Quarte, inquit, regionk Vdatium, 

quod Palantes,qui çwm Euandro uenere, qui etiam Pala 

tini,cr Aboriginesex agro Rbeati.no, quiappeïïaturPA 

latium, ibi confedcrunt . Aliqui ueroaPalanteproauo 

Euandri Pdatino nomen, manfijfe refirunt , fecundum 

quosVirg.ait: 

Arcades bas oras genus À Valante profidum, 

Qnregem Euandrum cpmites,quifignafeeuti, 

Delegere locum,er pofuere in montibus urbem, 

Vakntk proaui dénomme Valanteum. 

Pdantium. Liuius montem biinç à Voknteo urbe Arcaiie Paldntu, 

deinde Valatium oppeUatum tradit . Alijà Vaktia Latini 

Uxore.Alij quod Vaknfon Hyperboreifilk, que ex Hec 

culeLotinumfufcepit,buncincoluerit.Alij À Pdontia E* 

uandrifilkab Hercule uitiata,criktcfepultA.AlijàVa* 

lante 


L I B E R 1 1 1. «I 

tante,qui cr ipfi inibifepulcbrwm effet confecutus.Eun* 

dan hune locum À pécore didum putant multi,quod p«= 

feens ibi bokre eonfueuerit. Tibuïïus: 

Sed tune pofcebont berbofo polotk uoece, 

Et fhbont bunules in Ïouk arce café. 

Vnde Neuius BoUntium nominauit : uel quod palare, Bdantiwm. 

id efl,errare folerent armenta. Cepbalon autem Gergitius 

memorie prodidit , bominem quendam comitem Aeneat 

oecupato monte, qui nunc Palatinus dicitur, urbem con* 

didiffe, Romamcf; denominaffe. Tremellius uero Valati* 

num Romuleum montem uocat,cum inquit : Fuit eius fh Romuleus 

tua in pede montk Romdei ante facram uiam,inter ton mns 

plim FauRine,ad arcum Fabiatum. lsmons bodk Pak 

tium Maiusuocitatur. 

De Vicftoriae, Cererisjlunonis Solpitae, 

fâtris deûm,& Libertatis templo,ô£ eixtù 

dem Porticu , ac de domo Cafsij. 

cap. II. 

CVm Romani plurimk uidorijs portk, imperij fines 

propagaffcnt,Vidorie dee gratiam refirentes, cr Vidorie. 

quo in futurwm profberos fucceffus daret,ei templum in 

Palotio confecrauere,in ea inquam parte,que uidet bor* 

tos diue Marie NoKayn infimo cliuo, cuius fupra indi* 

cauimus Romulum Romanom portam inRituiffe. vbi ou 

tem uidorio prius (ut prodidit Antios) Vd. Max. inter 

aUos honores Domus publiée edifieata fiterat. Licet L. 

Iginius dicat V.vd. VolefifiUo Vublicole domum, que 

fub Velk erat,ubipoReafùit edes Vidorie,ex kge,quà 

ipfe tuleratjpopultm concefliffe.Dt Vidorie ede memi* ' 

f niter 


Si ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

dit er Limiim: L.VoRhumius inquit,Cos.edem vidorie, 

quom Aedilts Curulk ex multatitia pecunio faciédam eu* 

rauerat,dedicauit. D/onj. ueroferibit in uertice Pdatini 

montifob Arcadibus,quicum Euàiro ueneràt,Vidorie 

Templum ereâum effe, cui dee anniuerfaria fièrent fa* 

crificia,ob eifdemq; Cererk edem,cuius facra à folis mu* 

lieribus cekbrarétur.Sed de olia Vidorie ede inteUexiffè 

Diony.cr locus,er tempus fatkoflendunt. Prope banc, 

vidorie Aediculam Vidorie Virgink pofittt Vortim Cato, quom 

Virgmk. biennio ante uouerat: iuxta quom fuit er 1 unonk Sofpi* 

jHfîoni* So= te. In Vidorie templum Motrem deumPefxnunte oppi* 

tvite. do Phrygie oduedm perktam fuiffe memoront : ibiq- 

Matmdeummanfiffe donec iïïi Aedem fhtuk , columniiq; pretiofîs 

cum pouimentk diuerforum kpidum exornatam flruxere 

Romani: Vnde Liuius : Aedes Magne Matrk idée de* 

dicata efi,quom deom P. Corn. dduedom ex Afio in Polo* 

tium àmori detukrat.Locauerant edem faciendam M.Li 

uius, C.Ckudim Cenfores.Dedicauit lunius Brutus, lu* 

êZêrd' diqôb dedicatienem eiusfadi, Megalefia appeUati : de . 

quibus Cic.iti meminitiNâ quid ego de ilhs ludis loquar, 

quos in Paktio noRri maiores ante templum in ipfo Ma 

gnematrk confpedu Megalenfibusfitriêlebrari'q^ uo* 

luerunt,quifuntmore,inRitutiic^maximecaRi,Çolennes, 

reltgiofif Adueda efl outem Miter deorum carminé in U 

bris Séyllims wuento : PeUi ltalia oUenigenom boRent 

poffe, fi ieportatà effet Romom. Erat enim kpk, quem 

Libertatk. incole hocappcïïabont notnine.Libertatk autem er Tem 

pkitt, er Vortkum fb-uxit P. Clodius in porte domus 

Çafîij,prope loua Statork templum. - 


De Fi

LIBER III. ti 

De Fano,& Ara Febris, Aede Larum,Deae 

Viriplacae faceIlo,ac de templo Fidei, de Io= 

uis Victoris aede. cap. m. 

FAikwm Febrk in Polatio fuiffe Val Max. fie docett 

Febrem ad minus nocendu templk colebont,quoru/m ' 

adhuc unwm in Palatio,aIferw in ara Morianoru,tertium 

in fumma porte uici Longi,in eaq-, remedia,que corpori* 

bus egrotorum annexa fieront, defirebantur. Docet cr 

Cic.bk uerbtf-.iïïud projido cofiteammi longe aliter rem 

fe babere,atq-y bominu opiniofit : eos enim,qui dij appel 

lantur,rerum naturas effe,non figuras deorum- Q3 tan 

tus error fuit, ut pernitiofis etii rébus non nomen deori 

tribueretur,fed etiôfocro conRituerétur! Febrk enim Fa 

numinPaktiouidemus.Etfecûdodelcgibus:Arajnquit, 

uetus fht in Valatio Febrk. Hic autem notandufecuium 

Stoicos unum effe dewm, cui nomino uariontur proadi- Vnm *"* 

bus,erofficijs:jtnde etiam dupUckfexiisnuminaefle dk St0":w 

cutur,ut cum in adu finUmares (inLfanune cum patien 

di babent naturam.Aedem Larum idem Cic. Polotinam fa Larum. 

cit:ficuti Val.Max.Dce Viriplocefaceïïum,inquo uU Viripkce., 

ri,er uxores contentione animorum depofita, cocordes 

domumreuertebÔtur.Agatbocles,Diony.ceteriqi Greci 

feribunt Aeneom cum Afconio,cr eius filio Roma in 10* 

liam ueniffe,condidiffeqiinPalatio Templwm Fidei,dFiiei. 

puelle nomine dicatum,fub hoc titulo: 

TEMPLVM FIDEI. 

Orfet deinde multk poR annk inter Romulum , cr 

Reinum contentione de nomine urbk appeUonde, S. P. 

CL R. placuiffe urbem Romain à pueïïa nonùnare,cuius 

f j- e«îog 


«4 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

e«logii«n in tcmpUfrontifbitioexinfcriptionc legiffent. 

Sext.Pop. refirt Româ Aenee nepté hoc téplu pofuiffe, 

Nwtià uero Diony. er Liuius. Longk pofl feculk uetu* 

fhte lapfum AuguRus infhurauit. Templu Ïouk Vido* 

rkàd, Fobio beUo Sabino uoiu,ineodé Volatino mote 

fitiffeuolunt,dedkatumq;ldibus Aprilk. Ouid.fic: 

Occupât Apriles idits cognomine uidor 

Iuppiter,boc illo funt data fefh die. 

DeHeliogabali, Apollinis,& Penatium 

templo,ac de Aede Orci,lococj Pal 

Jadij. cap ii h. 

Wéliogabd* a Nfoniiw Heliogobolus, Héliogobolum deum in Pa* 

lus deuSf X\Utino monte confecrauit, eiq; templum ficit, eo in 

loco,ubi prius Orciedkftierat,fludiofeq; curauit Motris 

deum Typi»n,er VeRe ignem, Vaïïadium,AncyUa,cr 

omnk Romank uenerandd,religionem îudeorum, cr 

CbriRionorum deuotionem in illuÂtransfirre eontendit. 

Agés ne quk dtus,nifi Heliogabdus colcretur,autor Lam 

Lampriiij pridius. Qjjo in loco cyphum,no typum legendu puto, 

locus. propter ta,que infrafequutur,uidelicet:Et adeo eboccba 

Apolto tus efl ut cyphum eriperet. Templît ApoUink in eo parte 

templum, Valotine domus AuguRus excitauit, quom fulmine idom 

defyderori à deo arufyices pronunckrunt,eiq; Porticum 

autore Suet. addidit, quom laudat Vropertius, cr fores 

templiebumeas fàcit. SuperfaRigium autem currum folk 

ex aura fplendentem , quatuorq; boues, id efl, pretidas 

eneas À Myrione fadas in ara ponit. Ouidius uero in 

ApolUnk Belides, cum ait: 

Ducor ad intonfi canada templa dei, 

Signa 


LIBER III. tf 

Signa peregrink ubi funt alterna columnk 

Belides,er firido fht firus enfe pater. 

In boctemplo AuguRus iamfeniorfepe Senatu babuit, 

cr decurias iudku recognouit.ïn eodem pendebant Ly* 

cbni infhr arbork mala firentk.ubi probatipaite fcriptt, 

fua reponebant.Hinc^Horatius in arte poêtica: 

Scrtpta palatim quecûnqjreponit Apoïïo. 

Huius autem tempU ueRigia extare uidentur fupra cir* 

cum Maximum prope uineam Fedre, in quo Ttberiand 

fiterat Domiw. 

De Apollinii etymologia plura vk.in Cra.de Apoïïina* 

ribus uero ludk Mac. in Sat.Aedes deorum Penatium in Penatium 

ea parte palatini montk fùit,que boreamjbedans,Velia templum. 

dicebatur.Liuius quinto quinte


CVm Ro7«aIi«,er Remus uittmpaRoralemagerét, 

fepe ex Ugnk , cr horunimibus tabernas flruxere, 

quorum unamfcribit Diony.etate fua fuiffe in angulo ex 

Palatio in circum ducéte,Cafom Romuli didam,permul 

tascfc etates monfiffe,er fi quid uetufhte,out alio quottk 

cufu corrutffet, cuRodes loa mbil magnificentius adden* 

tes,uerum omnia priorèus reRituentes, reficere confue* 

uiffe.Quo m loco nunc Virgilij de Maniaco ciuk Rom. 

datmmculauifitur.TuUus autem HoRiUus, priufquâ Ctt 

riam condiàffet,in Velia domum hobuit : ubi poRea fiât 

edes predida deorum Penatium,autorSolinus. Cotiline 

Uero baud procul bincin eo parte Palatij, que uidet fi* 

rum Romaniwn, er inde ad M . Scauri breuk tranfîtus. 

de qua Afc.fic inquit. DémonRraffeuobk memmibanc 

domum in eo parte Vdotij effe, que cum ab Sacra uia di* 

fcejfern,cr per proximwm uieum,qui efl obfiniRra par* 

teprodieris, po/îta efl. Domum Ciceronk emptam uicies 

fextertio à L. Croffo uolunt fuiffe fupra edem Ïouk Sa 

tork.Et certe in cekberrima Palatini montk parte erat, 

propeéji Palatiion fia,ut pro domo fua ipfe Cie. bk uer* 

bu tefhtur: Domus ardebot in Palatio, non fiirtuito, fed 

locus Cic. obkto incendie er infia, m confbedutotius urbk do* 

mus efl mea.Admonendi autem eRis eo in loco,ubi dicit, 

Ardebot in Palatio, non oeapi fecundum nuncuulgi opi 

nionem,pro monte Paktino,cum qs temporibus Vdatiû 

exiguamipfiuspartemoccuparet:neq; etiamfignifieare 

domum Ciceronk intro paktium ipfum comprebenfam, 

fed inuidiofe additum effe in Paktio,acfi diceret orotor: 

Confina in combuxendo domum meam adeo ira erat ac* 

cenfus, 


LIBER III. 87 

eenfus,cr juron amens, ut ttullam prorfus rationem ba* 

béret locorwm publicom, er ipfius Pakt'q,cui eodem do 

mm meofuerat lundo. iuxta quom ponk domum M. 

Fkcci:quo èucrfo, Q. CalHlus de mombus Cimbricis Por 

ticum extruxit. Crofii crotork,er Viturbij domos in Po* 

lotio euerfos fuiffe L. Aenulio Momerco, er C. Plontio 

Coss.Plm.ejl outor. voni duck doinitm in palatio fhtuit 

Liuius. Sicul Augufhnam, Tiberianamqi Cor. Toc. de 

quibus fuperiori capite memini. Augufhnam autem ab Au 

guRo,qui,ut fcribit Suet. natus efl in regione Palatij ai 

copia, Bubulo,ubinunc,inquit, Sacrariu/m habet aliquâ* 

to poRquom exccfiit conRitutum . Et alibi re/èrt primo 

iuxta fvrumRomanu/m,fuprafcalas Annukrios -in do* 

jno, que Colui orotons fùerot, bobitauiffe,poRea in Va* 

Utio, ntbilominus edibus modick Hortenfiank. De Ti* 

beriana idem Cor. mentionem fie faeit : Otho ex ede 

Apollinw difcedens, per Tiberianam dcmwm ad Milia* 

rium aureum peregit. C«ria Salioriwn in Palatio, que Saîiowwn ctt 

cwmfiagraffetinucntusefi Lituus Romuli Mefus, autorria. 

Cic.Vlutarc.utL.iginius,tradit Publicokm domumba* 

buiffe Subueliamnuncupatamtfôroqi imminentem. Tor* 

quin'ij uero prifei domus ad Ïouk Statork templum fitit. 

Liuius : Qtuvm ckmor, impetus'q) multitudink uix fuRi* 

neri pojfet , ex fuperiore porte edium perfineRras in 

ukm Nouom ucrfus (babitabot enim rex ad ïouk Stato* 

ris edem) populu/mT anoquiloUoquitur.Seru.ait Augu* . 

flum, pofl Adiacum beïïum, Palatiiem ex fuo precepto 

edificatum , quwm effet domus prluota-, Reipub, dona* 

uijfe. 

f 4 DeSiwn 


«8 ANTIO.VAE ROMAE TOPOGR. 

De Summa Velia,Statuis palatinis,alijsc& 

rébus in génère, cap. v i. 

"Eliam Summam ad eam Vdat'ij partem que eelfior 

Ve V uuerfa 

uuerfa 

efl in ortum eRiuum, diuecfc Marie Noue 

eiemfùiffe,diximus : cui,utuult var. ex eo inditum efl 

nomen,quoi ibi pafiores palatini,ante tonfurÂ inuentsm, 

ueïïerc ùnam confueuerint. AuguRus in Palatio iuxta Fi* 

BibUotheco, dei templum Bibliothecom extruxit Lotinom, Grecomq; 

Porticus po* cum Vorticu,queVolotina dicebotur,in qua Senatus fa* 

Utina. tuam Nwmeràno imper.pofuit,cwm infcriptione, 

DIVO NVMERIANO 

POTENTISSIMO. 

ORATORI 

Statua M. Var. uiuentk adhuceandem portieumexor* 

nauit,teRePoïïione.Bibliothecam uero Apoïïink Colof* 

fus Tbufeanicus L. pedum à poïïice ère nobiUor, an pul 

Augurato* cbritudine,dubium. Fuit in Valatio Auguratoriû, id eR,. 

ritum. kcus ubi auguria eaptabantur : er Apoïïo cognomento 

Vdatinus opus Scope, Latonaéfc in palatq delubro,ut ait 

Plin.Suetonius commémora Titum imp. fhtuam aureâ 

Britanico in palatio pofuiffe. Arborfùit in eodem Polo* 

Romuli bd* tino nota ex hofh Romuli , qui coptato ougurio bofhm 

fhin arboré, ipfam de Auentino monte in Palatinu iecit,quefixafron 

. duit,er arborem ficit : Laurusq; nota eo die,quo Augu* 

- Lourus cum fius, unde triumpbontes coronori confueuerunt. Bolnee 

AuguRo no quoqi,quas Cic.pro Rofcio paktinas oppettat,cuius uefli 

Et. gio exknt fupra circu Maxim», ba«cl procul à uinea Fe* 

dre. lulius Capitolinus refirt locu fuiffe in codé môte,qui 

Sicilia dicebatur,er dterû,qui Ïouk Cxnatio: cr Lâpri 

dm 


LIBER III. «? 

diusVlatedspulcberrimatfaxk Ldceiemoni]s,Ac por* 

phyretick firatas,quas Antonianas uocauit. QuefaxA, Platée Anto 

inquit,ufq; ad noRram memoriam manferunt , fed nuptr niant. . 

erutn,cr exedafunt. Tuit in coïïe paUtino Vicus Vadi, 

V Fortune refaicientk, Inibiq; firie cekbrabantur , if» 

quibusfacrificium, quodfiebat , Palatué dicebatur , AU* 

torAntifliusLabeo. 

De Palatio nunc Maiori, Atrio,5

,0 ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

rat Liuius,fùit prope Roflr«,erfi quk ad iÏÏius uerba di 

Ugenter attenderit,nuïïibt,quàm è regione edk diui Lau* 

Port» Ro= rentij in Mirâdaexiflimabit.Quidambanc Romuli per* 

muli. eam appeliane.Palatwiw autem colin prêter unam , atque 

alteromdomuncukm, er edem S. Andrée predidam, 

nullum nunc habet edificium : totus enim uinetis plenus, 

aut pafcuk agtr non ouibus mogii,quàm coboUn,er co* 

pris efl reltduuut ucre Balantiuw poJ?it nominari. 

De templo Iani,Augufti,& Fauftinae. 

cap. v i i i. 

. Vartam portem fittts urbk oggredientes à rébus di 

jtink , dijsq; immortalibus prmeipium faduri rite 

uidemvr,in primuq; ab eo,qui omnium rerum knua ba* 

\ani, betur,boc efl àlano, cuius templum,preter Capitolinu, 

aliud in fvro Tronfitorio fùiffe,fic probot Ser. Captk Fa* 

lifts ciuitate Tbufcie,inuentwm eflfimulocrwm ïoni cum 

frontibus quatuor, (fùerat enim bifrons apud theatrum 

MarcelJi) unde quod Numa inflituerat trâsktum efl ad 

firum Tranfitonum, er quatuor portarum unum tem* 

pluminflitutum : In qua autem parte fvri,parumUquet, 

a fed crediderim in ea,que in fv.Ro.efl uerfa,prope Bafi* 

licom Pauli,ut fequotur quod ait Mar. 

Et fvratot numéros une,quotoragerk. 

Procopius tradip eatefuo lom templum fuiffe in medio 

fvro exaduerfo Capitolij,poulofupraeumlocum, quem 

tune Romani très Parcasappelkbam. Erot, inquit, fa* 

cellwm totum ex ère conflitutum , quairau. quaiam di* 

menfione,tinteq;amplitudimi,quantaintegri lom fhtud 

poterot enea quinquepedalk capi, capite dutaxat bifros, 

porte 


LIBER III. ?i 

porte utrinqfenee,que pack tempore claudebantur,in* 

fiante autem beUo aperiebantur, uocabaturqi lanus Ge* 

minus.Verum alterum erat ab eo,de quo Ser.quk,ut di* 

ximus,plures fùere Uni. De quadnfronte autem inteïïe* 

xit Mar.cum dixit : Et lingwa pariter locutus omni,nom 

omnes de duobus non dicitur. Templum Auguflt in fvro AugufiU 

Rom.pofitumerat,quod Tiberio imperâte mperfiâu, 

Caligulaabfoluit,ponte'q;fuperipfwm tranfmiffo Capi* 

toliû Pdotio coiunxit. Vnde ex tribus columnk eius pon* 

tk prope paktinum montem, cr totidem ad radiées Ca* 

pitolij adhuceredis, facile poffimus conijcere ubi nom 

effet Augujli templum, fuper quod pontcm tronfmiferit 

Caliguk.Vefligk templi Faufime,quam Hadrianus ma* FauRin*. 

ritus pernuftt diuints bonoribus àfenatucoli dektk Cir* 

cenfibus, Fkmimbus'qi multa, infigniafy extare uidemus 

pèR nunc ecclefii S.Lourent'ij in Miroita. De quo Spar 

tianus fie meimnitil nter deos relotus eft,babet templum, 

babet SaUos,babet fodales Antonianos, qui Faufline té* 

plum,quod eifub Tauri radicibusfùndauerat maritus, in 

quo poRea filius buius Heliogabalus Antoninus fibi,uel 

loui Syrio,uelSoli,inccrtum id efi,templumficit. 

De CaftoriSjSC Pollucis templo. cap. ix. 

CAJlork,er Poïïuck Templuminfi. Ro.ab omnibus 

feriptoribus collocotur.Lucretio ofiUe confuktum. 

petenti Syûaimpedimento erat,ille autem folicitxtus À 

multkin fvrumuenerat , quem miffus ab eo centurio iu* 

gulauit, ipfe in Caflork ede fedens cedem è fuggejlo 

fuperne fpedabot , Plutxr. Martiusie Hernick trium* 

pbans in urbem redijt ,jhtuaéfc equeftm in fvro décréta 


4

9i. ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

efl,que-ante templum Cafiorkpofitaefl,Liuius.Non'nt 

ab A.poRhumio edem Caflori, cr PoUuci in foro dicatâ 

uidesi Cicero:ln qua autem parte fôri permagna efl du* 

bitatio, er inter antique urbk fcriptores uaria opinio. 

Vokteranus ubi diui Cofme,er Danùani efl ecclefîo po* 

nit:Pomponius uero Letus, certum nonfignans locum, 

infinefvri:quidam in uia Sacra: Fuluiusfub palatio iuxta 

luturne fvntem,ubi nos ïouk Statork templum :cuiui* 

dentur odfhpukri Diony. uerba que fequuntur: Huius 

Auteminopinote ,admirabilkfy apparitions cum figna 

aibuc Rome multa, tum uero efl edes Poïïuck, er Co* 

fiork,quamfuprafvro extruxit ciuitas,ubi uifo funt dlo* 

rumfinwlocra.Etrurfus:Speciepugilum,equosq;madi* 

dosfudoreodfcaturiginé,iuxtaedem Vefle monontem, 

abluiffe et-Et Ouidius locum tetigit bkcarminibus: 

Fratnbus il/a dies,fratres de gente deorum, 

luxa luturne compofuere locus. 

Vnde cum Diony. dicit edem ipfam flrudam ubi illorwn 

uifo fùerantfimutacra,er fubiungit, iuxta edem Vefle, 

cum Ful.ut diximus,uideturconuenire, à Blon. uero di* 

fcrepare. Var'. nonq), inquit Blon.cum dixiffet,Tuïïu/m 

HoRilium curiâ HoRiliamedificauiffe,ficfequitur:Ante 

boncRoRra,fub dextcrabuius Comitio locus fubfiru* 

dus,ubi notionumfubfiflerét legati, qui ad Senatueffent 

mifii.Hinc Gregojhfis à parte, ut multa. Senoculumfu* 

pro Gregojhfim,ubi edes Concordie, er bofilico Opi* 

ma. Qui ergo defcriptum fupra à nobk firum Roma* 

num cognofcit, er Var. uerba confiderat , facile inteVJ* 

KoRrd, get RoRra templum ad radiées Polatij fuiffe, ubi nunc efl 

parua 


LIBER III. 91 

parua S. Marie de Infirno ecclefia.Siigitur cr Cafiork 

templum ad raiices Palotij,ubi Fui. ponimus, non uideo 

quo modo bobcbit RoRra èregione, quemadmoduuult 

Plin.cuiusuerbabecfunf.Ex bis Romuli fine tunica, 

ficut cr Conuiïi in RoRrk , ante edem Cajlorum fuit. 

Cic.in Ver.locutus de Cafiork templo, eiustfr columnk 

(ubdit, Qui edem Cafiork tefiemfùrtorwmtuorum effe 

uoluerk,quam Pop.Rom.quotidie,iudices etià tiwn,citm 

detefententiamfirrent,uiderent. Et cum fententie in 

RoRrk firrifolerent,patet quod Plin.etiam tefhtur, Ca 

fiorkedem ante RoRra,uidelicetapud Faufiine templu, 

nunc S. Laurentij in Miranda,fùiffe. Quo m loco pauck 

diebm ante urbk direptionem à barbarkfadam , uidimus 

mormora mira arte fculptx , columnasck pulcberrimas 

effodi,ut exiflimem cas effe columnas,eaq; effe ornamét* 

de quibus memini Ciceronem multa loqui. Qtpd,nifi ue* 

limus ibi Colork edem,ut par efl,collocare : neceffe efl, 

fecundum Ful.alibi, quàm in rodice Poktij , Rosira fia*- 

tuere-.non enim procedit quod utruq^ fit ad radiées PoIa 

fini montk,er RoRra ante edem Cafiork. Siautéean* 

dem edem apud Vefle libet ponere : dicendum duos 

fuiffe apudfvrwm,quarum dteram A. PoRbunuus dida* 

torbeïïo Latino uouit,eiusc^filius duumuir creatus di* 

cauit.Alteram L. Meteïïus Ddmaticus de manubijs po* 

fuit-.quâquam Afc.dicit MeteUuwi infhuraffe, no pofuif* 

/è.Non défunt auté quiedemdiuo Çofmeer Damiano 

nuncfacram, Caflori,cr Poïïuci attribuant : quorum 

templum cum maximu,nobilifiimumq; , oc multk colunk 

exornatum fuiffe in Verrem, ut dixi , oRendat Cicero, 

borum 


?4 ANTICLVAE ROMAE TOPOGR. 

borum opinionem refùtamus. Cofme enim er Domkni 

tdium columnoru nullu prefe firt uejligiu , outfignmt. 

Huius edis grodus reuulfos à Cbdio memorot idem ou* 

torpro domo fuo,er pro Sex.QUjidibi etiam S. C.co* 

cionesq; in eodem fepehabitas effe docet.Fuit autem fh* 

tuk,ernobilipiduraàCecilio MeteUo perbeïïe exor* 

natum,qui, ut refirt Pl««r. Flora; fimulacrum pulchri* 

iudine infigne in eodem pofuit.lnerat er Tabula moni* 

mentum ciuitatk equitibus componk dote. 

De Caefaris,&; Veneris Genitricis templo, eiuk 

demcç Veneris Atrio. cap", x. 

DImk* awfem Cefartemplum prope forum fitum ha* 

buijfe dicitur,de quo Cor. Tac.ficmemtnit: Ante 

edem diui lulij iacuit primo idu-.loquitur enim de Galba 

adkcum Curtiuminterfido. Plin. narrât Auguflumin 

templo Cefark potrk Caftons, oc Vidoriam pofuiffè. 

venerk Ge- *B e6^ fir0 Vener'f Genitrick templum fhtuit Appia* 

nkrick ' nm' Po^ ùdoriam, inquit , contra Pompeium Cefar 

Atrium templo Venerk circunduxit. Qtiod Hadrianus 

longo tempore poRinfhurauit. Nai», utfcribit Diony. 

Apollodoro architedo defcriptionem , erfvrmam tem* 

pli Venerkmifit ,fignificans fineiUius opéra, er mini* 

flerio etiam ingentia edificia extrui poffe. Querebat 

ittqueanedtficiumitludredc , er commode fehaberet. 

Refiripfit de templo fublime i&ud, cr concauum fieri 

oportere, ut ex loco fuperiori in Sacram ufq; uiam infi* 

gnior profpedus effet,ermogk confpicuum concauum 

id excipiédas Utdorum mocbinas,que in eo loco latenter 

compingi,cr item ex occulto in tbeatrum duci poffent. 

Quoi 


LIBER III. " 9* 

Quodfi aliui fuit ab eo, quod pofuit Cefar uotum beïïo 

Pbarfalko,fùit omnino prope uia Sacra, peut cr Cefd* 

rk,uidelicet poR Faujlinetemplu,,nucS.Laurétijin Mi* 

rondo. Auguflusedé Mortu Vltonsbello Pbdippcnft , 

uoiô infuo excitauit fôro,de quo Suet.ita meminit: Publi* 

co opéra plurima extruxit,è quibus precipua féru eu ede 

Mortk Vltork. Meminit er Ouidiusbk carnùnibus: 

Vltor ad ipfefuos cela defeendit honores, 

Templaq; in auguflo confbicienda fvro. 

Plin.autem dicitfe uidiffe Scyphos èfirro dicatos in eodê 

templo,anteq; ipfum duasfhtuas Alexâdri Magni taber 

noculum fuflmétes. Cor. uero Toc. Senotores decreuiffe 

ut Germonieus , otq-, Drufm ouontes urbem introirent, 

circumq; ktero eiufdem tempU firudos effe arcus cum 

effigie Cefarum. Arbitramur autem Martk diue Mar* 

tme cefiiffe templo,aut certe propefuiffe. 

De V ulcani,Concordioe,Paçis,Romuli,acVe* 

nèris Cloacinae Templo. cap. xi. 

VOlconi templum fupra Comitium locauit Sex. 

Pomp.eius funt bec uerba : Statua Ludienk,quî 

quondam fulmine idus in circo, fepultus eflin laniculo, 

cuius offa poReaex prodigijs , oroculorumq} rejponfis ; 

SenatiM decreto infra urbem relatttjn Volcanali,quod efl - 

fupra Conutium,obrua, funt.Et cum Comitiu,ut uidebi* 

mus,fit intra Paktinu monté,Romuli cr Remi,«f

96 ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

edem in urbe Romulum pofuiffe,contra Blondi opinio» 

nem,quifcribit Romulum exiflimauiffe Volcanitm quidi 

colendum,fed,ne urbs incendijs effet expofita, urbe ex* 

cludendum:cuifuffragari Vitruuij becuerbauidentur: 

Extra muru Venerk,Volcani,Martk pbana ideo cotto* 

cari,uti no affuefcot in urbe uenerea libido,Volcanity uk 

c manibusreligionibus, er focrific'ijseuocatA, à timoré 

incendioruuideàtur liberori. Quod fi confideremus tent* 

pora,inueniemus Vitruuium quidem cum Pompeio , er 

Dionyfio optime couenire,Blondum uero'non redefen* 

fiffe.Nam Rowttli

LIB ER I II. 97 

wontk fuiffe opinamur.no auté inVdatio,ut ptttat Blon. 

Sequeretur enim,fecundm ipfum,in codent monte fuiffe 

er Volconi , quododduci ai fufbicandum nutto modo 

poffum,cumin Concordie area à didw autoribuscoïïo* 

tatum fit . lnficuto uero tempore Graccbo , er Fuluio 

trucidatk,templwm bocinfhuratumfùitab opimio Cofi. 

fummopopuli dolore.Vndenodu infcriptumfùit, 

OPVS VECORDIAE TEMPLVM 

CONCORDIAE FECIT. 

Apianus ait iuffu fenatus eredum effe . ïn buius autem 

4rea Liuius refiert, C. Bebio Vompbilo , er L. Aemdio 

Cofi.perbiduum fanquine pluiffc . Concordie templum 

erexit er Liuio DrufiHo,ob uiri cum eo cocordiom,quod 

Tiberius dedicauit,Suet.meminit,er Ouid.ita, 

Templaq; ficifii,quam colis ipfejee, 

Tiec tua conflituit genitrix,er rebus,er dra. 

Qup d in porticu Liuie bk corminibus coïïocaffe oflédit , 

Te quoqj magnifica Concordio dedicat ede 

Liuia,quam jharo preflititiUa uiro. 

Qtpinhco deinde Vefpafianus mira celeritate templu Pocis. 

Pock,à Claudio prius incboatum, pofl beïïaciuilia ed:fi= 

cauit-.cuius templi pars prope diue Marie Noue edem 

adbuc extare uidcmus. Fecit,inquit, Suet. noua opéra tem* 

plum Pack fvro proximum . er lofipbits : PoR trium* 

phum , er Romani imperij firmfiimum fhtwn Vaci tem 

plum edificauit. Fuit autemhoctcmplummaximum Ion* 

gitudine,crktitudine,quadrotafvrma, maximis pulcbcr 

rimkq; exornatu columnk, quorum unaibidcm adbuc eR 

ereda tante crofiititdink , ut tribus ulnk uix ompledotw. 

g ' In eodem 


99 ANTÏQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

In codé templo,uafa,er ornamenta, templi Hierofolymi 

triwmpho Titi aduedarepofuit Vefpafianus^r uniuer* 

fa donaria in eo confecrauit,autor diuus Hierony.Vene* 

remcji dedicauit. lncendio autem exbaufiwm effe tempo* 

re Commodi lmp.fcribit Herodianmin bec uerba: Nom 

cum neq-, imbres,neq; nubes, tantumcfc exigutw terremo 

tus antecefiit, feu nodumi cofu fùlmims , feu igni diquo 

in ipfo ferrartwn mcfw ueluti extrito totum deimprouifo 

Pack templum confumptum incendio efl,quod unionfci* 

licet opus cundorum tota urbe maximum fuit, atq; pul* 

cherrimumddem templorum omnium opukntifiimu,egre 

giecjj munitwm , multoqj ornatum auro , er argcnto . 

Quippe uniucrfi firme i&uc diuitias , quafi in tbcfaurum 

congerebant. ïn Pack Ganymedkfhtuam fiiffe cRendit 

luue.cuminquit,cr Gonimedem Pack, er aduedefecre 

Ara Pack, ta pdotio motrk. Aram autem Pack primus excitauit Au* 

guflus'.ottxit deinde Agrippo.Ouid, 

\pfum nos Carmen deduxit Pack ad aram, 

Hec erit à rncnfisfinefecunda dies. 

Otto auteminlocv parumliquet.lntra Pack,cr Faufii*. 

neextat antiquifiimmn templum, er eius porticusdue- 

Columne,nunc diuo Cofme,Danûano'q; dicatu, quod P. 

Vic.Remifbffefignificat-.Petrus uero Lateran. bibliothc 

Romuli. corius cr alij, Romuli,pue Quirini er Remi,idq; à Cor 

uilio Cos. uidk Sammtibus dedicotu efi, atcj; fbolijs ha* 

fiium exornatum: quorum tantafùit copia , ut non modo 

templum hoc, er fvrum,fed etiam focijs ad templcru pu* 

blicorumq; locoru ornatu diuiderentur, autor Liu. Var. 

uero uult Tatiu regem Qufrini dedicauiffe templum, fed 

déco 


LIBER III.- 99 

àeeointeÏÏexiffearbitror,cuiadradices Valotinimontk 

locu dedimus . Hoc autem babet primam partem in ipfo 

ingreffit circukré cum teRudine, er fvranùne,ficut Van* 

theon,eneas quoq$ ualuas,que prius fîgnk, erekq; orna 

mentk erït-confbicue. Sed que olim ai ornatu eront ma 

xime,nunctantu,adckudendwm fade effe uidentur.Ve* 

nerk Cloacineedem propefacram ukmfhtuit Ouidius Venerk Ch 

in FafL Cloocin-e outéfimukcrumin Cloaca maximare acine. 

pertu confecrauit Tatius rex: cr quia cuius effet effigies 

ignorabat,ex loco Mi nomen impofuit. 

De Tèlluris,Salutis,Viftoriae,SoIis,5i Lunae 

i templo , de domo Caisq, 8C de Arma= 

mentario. e a p. x i i. 

TEmplion TellKrà, quod in quart* regione antique 

urbk confiituit P . Vidor , Pdotio propius, quàm 

"Efquilijs fuiffe putat Ful.Aliqui uero in Suburra, ubinuc 

ecclefia S.Soluatorkin Tellure, è regione diui Pétri in 

uincuhs.At Ser. fupereo benùfiicbio, Lautk mugirecari 

nk,contra Fuluij epinioné, uidetur prope Efquilias col 

locaffe,diccns Carinas intra templum TcUuriseffe. Qua 

re ego crediderim fuiffe prope cliuum,qui ducit ad predi 

clam diui Pétri edem , ubi nunc ecckfia diui Pantakonk: 

dû opinioniodflipulantur,que fequuntur,Diony. uerba: 

Poft Cafiij mortem domus eius euerfo fuit,er bue ufque 

fubdklk dimittitur . ls locus extroedent Tellurk, quom 

poRea extruxit ciuitas in parte quadom eius , fecundum 

eam uiam , quo itur ad Carinas . Patet ergo Fuluium 

Crreliquos antiquitatk autores locum ignoraffe. Sem* 

pronitm autem hoc templum nouiffe probat L. Flori» 

g * j>« 


ioo ANTICLVAE ROMAE TOPOGR. 

/îc:Dom

LIBER III. «o* 

necrediierim,cumexdttabustclludiriibusduorutemplo< 

rum uideamus altcram ortum folk: dterom uero occafum 

jbedare,Varroq; tradat Tatiumregem Soin, Lune,er 

Volconi edes dcdkaui(fè,quteinukem propeer.mt. 

De Foro Traiani,& de irjs quae in eo fuere, 

uelfunc. cap. xiii. 

IN Rauratk maxime lock facris, oc renouutk , que ai 

hominu memorkm, er lauiemjpedont breuiter reili 

tuamus , ab optimoq;iïïo Traiano aiifpicemur . Traioni Traianifvrïï 

igitur Forum fitit inter Nerue,Capitoltu,er collem Qui 

rinalem,cuius arcbitedum Apoïïodorumfùiffè, bis uerbk 

oflendit Dion . Hadrianus Apoïïodcru arcbitedum, qui 

Traioni fvrum Mctodeum,er Gymnafium,hloiubcnte, 

fabrkauertt,primum urbeexpuht,poRea interficit. Hu* 

tus autem fort tedum eneim fuiffe fcribit Pauf. Geïïias: 1 n 

firo,inquit,Traianifiinukcra funtfita circuundiq^ inou* 

rota equorït,otqi fignoru/m militariwm,fubfcriptum'q; cflp 

, E 

X M A N V B 1 1 S. 

Que fimulacro ob diquodiit Remp.meritumfumptuput 

blicolocari confueuiffè, oflendit titulus excifus inmarmot 

re,in eodem fôro reperto,qui efl talk: 

ANNIO PAVLINO IVN. PKOCOS. ASIAE 

ET HELLESPONTI COSS, OKDÏNARIO 

pRAEFEC. VRBÏ VICE SADRA IVDU 

CANTI OB MERITVM NOBILITAT1S' 

ELOO.VII IVSTITÏAE ATCLVE CENSV 

RAE Q.VI PRIVATIM ET FVBL1CË 

g ï CLA 


ot. ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

CLARVS EST FET1TV PO. RO. TE» 

STIMONIO SENATVS IVDICIO D. D. 

N. N. TRIVMPHATORVM AVGG. 

-CAESARVMO. STATVAM SECVNDAM 

AVRO PERFVSAM LOCARI SVMPTV 

PVBLIÇO PLACVIT. 

Huius autem porticus cum amplifiimk , excelfisq; co* ' 

hmnk , magnkq; epiRylijs tantam offèrebot intuenti* 

busodmirotionem, ut non hominum,fed Gigontum ma* 

nu omnio fada crederentur , in quafu/mmorum uiroru/ni 

fhtuas pulcberrimas undiq; abAlexandro Seuero trans* 

Utas fuiffe admonet Lampridius . Ad quem nempe lo* 

cum cum Confions Confhntini filius perueniffet, fin* 

gularem firuduram primum attonitus cernens, per'que 

pgonteos contextus circunfirens mentem,omnifijea* 

lia conficiendi amoti , Traioni equum folum locatum in 

atr'ij medio inùtarife ueUedicebot : cui regdk OrinifdA 

refpondit : Stabdum prius taie condos . Huius autem 

equi imaginem in eius nunùfmatibusuidimus , cum boc 

indice , 

S. V. CU R. OPTIMO PRINCIPI. 

Ex columnk uero,quas diximus, due mire magnitudinit 

fub tellure adbuc iacent prope ecclefiam S. Marie co* 

gnomento Loreti . Forum autem exornouit etiam Arcut 

triumpbalk eiufdem principk, de quo Diony. fie loqui* 

tur.Triwmpbalk tuncarcus,preter alkmulta, que in ho 

norem eius er décréta , erfada fùerant , in illius fàro 

fubflruduj efl . Traknus quidem inibi palatiumetiam 


uarifs

( LIBER 1 ïî. tej 

Uarijs mamoribus, intus uero pidurk, fhtuk'qite exor* 

natum habuiffe dicitur : Vopifcus uero firibit AureUa* 

nwm lmp. iufiijfe tabulas publicasad priuatorwm feueri* 

Utem in Traioni fvroexuri. In cuius mcdio fia adhuc 

Coeblidk,eius colwmno,inquacireunquaque rerum gc* Cokmnd 

Jhrum fimulacro ipfius nura arte cekta uifuntur : cr Traiany 

inprimk Docicum beïïwm. intus uero gradus ccniwtti 

odoginta quinque in eius fafligium prebent afeenfu/m. 

bobet autem fincfieïïas quoiroginta quinque: altituii* 

hem uero pedum centwm uiginti odo, uel, utfiribit Eu* 

tropius,centum tjnadraginta: in fummo Traioni offa au* 

rea pila condita fuere : quonquam Diony . ait Hadria* 

nu/m incolu/mnaoffa Traioni condidiffe, cuiusfunthec 

uerba : Ingentem eclumnam in firo fhtuit ,fiue ut eA 

pro fepulebro effet, fiue in oflentationem eius operk, 

quod ille circo forum egit . Cliuus furgebot,quem effofft 

quoquo uerfus terroita.compknouit, ut undique colum* 

no confpiceretur , firumq^deinde in orée modum equo* 

tum manfit.Honc autem columnam Troiono beïïomge* 

renti apud Parthos Senatum dedicauiffe, ipfumq; prin* 

cipem eam non uidiffefirunt : nom è Perfis rediens apui 

Scleuckm Syrie urbem fiuxu fanguink decefiit. Hune 

uero folum omnium ïmperotorum in urbefepultum effe' 

trodit Eutropius . Quod autem in colwmna ratio efl, 

quia apud maiores, principes, nobilesq^fub momibusfe*peliebantur.binc 

Virg. 

Monte fub aério,qui nuncMifenus ab iïïo 

Dicitur. 

Et cum in omnibus lock , ubi étant fepulebro exeitanidi 

g 4 nom 

"s. 



non effent montes , natvm efl utfuper cadauera,aut py* 

ranudes fierent,aut ingétes coïïocarentur columneÛât 

licet propriefint, que eulmenfufiinent,tnmen cr ai ma* 

gnificentiam erede,hoe nomine dppeHaflt«r,g«aru bec> 

in cuius bafitâialeguniur. 

SENATVS POPVLVS Q_V E ROMANVS. 

IMP. CAESARI DIVI NERVAE TRA1A 

NO AVG. GER M. DACICO PONTIF. MA 

X1MO TRI B. POT. XVII. IMP. COS.V1.V. 

P. AD DECLARANDVM Q.VANTAE ALTI 

TVDINIS MONS ET LOCVS TANT1S 

EX COLLIBVS SIT EGESTVS. 

De foro,Palatio,& Pbrticu Nerua?.. 

cap. xmi. 

NErueautcm Forom occuritpofl edemnunc S.Hat 

driani in tribus fvrk,in medio cuius columna enea. 

ingentk magmtudink exifiens tcdim ,exkminkauri* 

cbolci cxtrudum,fuftinebot, intrinfecus uero lumen erat 

ambtguwm,autorPauf. Hoc forumiam antea inchoa* 

uerat Domitianus . Suet . Nouam,inquit,excitauit aident 

in Capitolio \oui Cuftodi , cr fvrum quod nunc Neruat 

uocotur.Fwffe autem uarijs columnts,er jhtuk exorna* 

tumtefhtur Spartianus de Alexandre Seuerqloquens, 

bts uerbmStatuas locofas , uel pedcfires nuias,uel eque* 

(1res diuis lmperatonbus in fvro Nerue,quod nunc 

Toru Tran* Tranfîtorium duitur,locabat,omnibus cum titulis,cr co 

fitorium. lumnk arek,qtte gcfiorum ordinem continerent.Tran* 

fitor'if 


LIBER III. io* 

fitorij inde traxit nomen,quid ab eo inAuguRi Cefaris, 

Cr Romomm forum tranfiretur. Extare enim adbuc ui* 

detur parsPorticus ipfius fvri incendia abfumpta, cum 

quibufdam columnk excelfis,cr pulcberrimts, ubi litere 

leguntur titulos Nerite prefirétes, quefunt huiufmodi: 

IMP. NERVA CAESAR TR1B. 

POTEST. II. IHP. H. 

Coïïopfis epiflyl'ijs défunt non nuïïa, k locus corruptouocabulo 

pro orcu Nerue, arca Noei dicitur. Eiufdem ^rcui êr 

Ncrue Palotlj pars ex kpidibus quadratk,ingentesq; co "*- 

Iwmne cemuntur adhuc inter Conutium,cr MilitLetur 

rim,cum eedefia S.Bkfij inetufa. 

De Foro Romano, Carcere TuIIiano, 8C 

Marforij fimulacro. cap. xv. 

ROmanum Forum, quoi er Latium appeïïauit Sta* ?orum L& 

tius, à radkibus Capitolij producebatur fecundum "'*%' 

longimcfaew «|

«e

LIBER III. tof 

inquit,Syrucufanas omnes audijlk,pleriq; nofik,opusefl 

ingens,magnificum,regtm,actyrânorum,totumefi ex 

foxo in mirandam altitudiné deprefium, er multoru ope 

rk penitus excifum,mbil tam cloufum ad exitus,nibil ttun 

feptu/m undiq;, nihil tam tutu ad cuRodias, nec fieri,nec 

togiari potefl.Sen.Sabinwm inkthomias fuiffe damnotu 

traiit-.Liuius uero principes Aetolorum très er quadr» 

ginta,inter quos Demoeritus, erfiater eius erat, Rom* 

à M.Attilio deiudos,in kthomUséfc coiedos. Erat auté 

Tuïïianumfieut boiie uidemus,duplex:fuperior,er infè 

rior camera.Superiori cxttt adbuc fvramcfpiraculi caufit 

additum,ut retuU- Flaccus.Locus nue diuo Petro cogno 

mento i« Carcerc efl dkotus.Ante bunc kcet marmoreu 

ingens fimulacrum Morfvriwm uocitatwm , que PiRoru Morfvrium. 

deum,fiue PrfnariiM» I ouem,quod twwiores infhr ponum ïupiter Pod 

circunquoqi promineont,multi effe affirmât. Nom (ut au narius. 

torefl Ladantius) eo tépore,quo Romani obfefii in Ca 

pitolio rr

io8 ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

De (ècretarioPop.Ra Arcu Septimq,tem* 

ploSaturnt, acdeAerario, ôiOfficina 

cudendipecuniam. cap. xvi. 

PO/t autem Marfvrijfiinulacrum,è regione arcus 

Septimij, fèquitur edes diue Martine nunc facra, 

ubiolim Secretarium populi Romani fitiffe in marmore 

incifus index probat buiufmodi: 

SALV1S DD. NN. HONORIO ET THEO 

DOSIO VICTORÏOSISIMIS PRINCIPU 

BVS SECRETARIVM AMPLISSIMI SENA 

TVSavODVIR ILLVSTRIS FLAV1VS 

ANNIVS INSTITVERAT ET FATAL! S 

1GNIS ABSVMPSIT FLAVIVS ANNIVS 

EVGARIVS EPI FAN IV S. VCPREF. VRB. 

VI CE SACRA IV.D. REPARA VI T. ET AD 

PRISTINAM. FACIEH REDVXIT. 

ArcusSc* 

la regione buiufce eik,ai radiées rupk Tarpeie fht 

Adbuc Arcus,utiiximits,L.Septim'tj,omnium pukherri* 

ptimij. mus,er parwm mutiktus:in utroq; fiontifpitio cuius in* 

cife funt alate uidorie cum tropbek,er terrejlrk,nawe. 

Ik'fy beïïifimulacra,cum hoc infcriptione: 

' IMP. CAES. LVCIO SEPTIMIO M. Fit. 

SEVERO. PIO. PERTINÀCI AVG. VA* 

TRI PATR1AE. PARTKICO. ARABI= 

CO. ET PARTHICO ADIABENICO POU 

TIF. MAX1MO TRIBVNIC POTEST. 

XI. I M. 


L I B E R I I I. te>9 

XI. IMP. XI. COS. III. PROCOS. ET 

IMP. CAES. M. AVRELIO L. FIL. U 

ANTONINO AVG! PIO FE LI CI TRIB V« 

NIC. POT EST. VI. COS: PROCOS. P.P. 

OPTIMIS FORTISSIMISQ.VE PRINCI 

PIBVS OB REMPVBLICAM RESTITV* 

TAM IMPERIVMQ.VE POPVL.I ROMA 

NI PROPAGATVM INSIGNIBVS VIR» 

TVTIBVS EORVM DOMI FORISQ.VE. 

S. P. Q.. R. 

"Habet hic arcus à latere mormoreos graius, per quos 

egomultoties euafi oifaRigium. lïïud autemfciendum 

SeUerum triumpbum refpuijfe,ne de ciuili uidork uide* 

retur triumphare, tum etiam quèdmorbo artieulariin 

curru baui facik confiflere poterat.Sequiturftatim reda 

nunc diui Hadriani, olim Saturni templwm, à Numatio Saturni tem 

Pknco conditum,autor Suet.uel infhuratwm, quia ton* phvmjht 

antiquifiimum effe.Et quidam dicunt infcriptionélo * 

cationkaccepiffe T.Largiwm. Var. autem L.Tarquiniu 

regé,ipfum Largium dedicauiffe. Liuius uero A. Seinpro 

nio cr M .Minutio Cofi.ait effe dedicotum,er à Planco 

reflitutum,in quod ex copitoltno erariwm Po. Ro.Trâf* 

latumfirunt,ut etiam Afc. fignificare uidetur bk uerbis: 

. Dumtefles examinarétur (agebotur enim caufa pro Ro 

firk) Vompeiusad Aerariwm fedens, tumultu Clodiane 

tndtituimk perturbatur.Et mox:Euntibus ad téeïïàfi* 

rendam pqjlero die iudicibusckufefiteretota urbe tober 

ne,pre- 


no ANTIQVAE ROMAE TOPOGR. 

ne,prefîdia in fvro, er circo omnes fvri aditus Vompeius di* 

fp\ofuit:ipfe pro erario, ut pridie cofedit.Aerorium in Saturni 

templo ideoreponit Sex.Pomp.er Macrobius quod fub iÏÏo 

nuïïum fùrtumfùerit cômifîum, aut quia nihil erat cuiufquam 

priuatwm.Plut.inprob.qiierens coufom cur erarium fuerit in 

«ede Sat«rni:Art,mg«it,ex eo quoi fama obtinuit, Saturni tem 

pore,nec auoritiô,necimprobitaté ufquà in honùnibus fuiffe, 

fed iuRitiam,er fidé. Cyprianus autem refirt Saturnuin ïtaÏÏA 

primwm infiituiffe numos fignore-.er proptereo Saturni era* 

rium uocari.ïn erario promulgata, feruobontur. Cic.tertio de 

legib. Qfji Agît oufpick feruôto. Auguri publico poréto . Pro* 

mulgota propofitain erario cognia, agunto.Seruontur er U* 

brieiephantini,in quibus xxx v.cffentconfcripte tribus,om* 

nescfc publicaru rationu libri.Suet.in Cefork rébus geflk.TO* 

bulas uetercs erarij,er debitorujuel precipuô calûniandi ma* 

terkm,exufiit. Seruabâtur er fana militark.Liuius:Signa,in 

qtùt,eo die à QueRoribus ex erario prompta,quoru duo co* 

munia erâf.Rofeum pro peditibus ci, tit«(o,S.P.CL.R. erjCai 

ruleu, pro equitibus,coforenim ceruleus ejl mark, à deo cuius 

inuentum equu fàbdanimAfc.dicit ueteru diligentiâfùijfe,ut 

quodquifq;defubiugataprouinciapertriwmpbU'apportauiffet 

perfcriptu in tabuhs m erariumreponidk conferuaretur,idfy 

ttii Cic.tertio adione in Ver.hincL.Florus ait Catonem Cy* 

prias opes Liburnk per Tyberinu oRium inuexiffe,que lutins 

erarium P0p.R0.5MHw triumphus impleuere.Et Liuius pri* 

mo decadk quinte Ap. Claudia Centoné ex Celtibens ouanté 

miliiapondo argëti,er quinq; mâliaauri in erariu tuliffe. Ci 

fores in Saturni iufiurandu fubire cogebantur. Inter nunc diid 

Hadriani,erCaRork,Voïïuckqj olimtempli* cuiendipecunii 

prifck. 


L I B E R I I I. «i 

prifci* têporibusfhbat officina,argumento quod eo in loco ui 

dimus effodi ingenté nowirnorî* copia,eius precij,ut coiedur* ' 

affequebamur,cuius nue efl quadrans, ceterwm igné corrupti. 

DeMiliario Aureo, Ponte Caligulae, 3ideRo= 

ftris,ac Curia. cap. xviii. 

M lUarium auté aureu incapitefvri Romani coïïocatur 

à Plinio:à Cor.uero Toc.iuxta Saturni edem,narrante 

cohorte adaureu Milkriumfub ede Saturni perrexiffe,uterqi 

rede. Erat auté Miliariwm aureu columna prope arewm Septi 

mij,in quaincife omnes Italie uiefinirent,er à qua adfingu 

las p ortts méfure région» eurrerent. Meminit Suet.bk uerbk: 

Ergo deRinata die premonitk cofeijs,ut fe in fvro, fub ede Si 

turni,ad Miliariu aureu opperirenturjnane Galbamfalutauit. 

Coligula per firwm Roman» 4 colle pdatino ad copitolinu Pon 

temmarmoreuduxit,quo nihilambitiofius totaurbe-.fuRétabA 

turenim odogintaingentibus colwmnk,côdidifiimimormork, 

quorum très ad huius,totidemqf ad iïïius montk raiiees adbuc 

fhntes femuntur , prope quos pauck ante onnk effoffafuere 

marmora cum circukribuiufmodi inferiptione: 

VICENALIA I MPERA.TORVM. 

Altéra dut ps habuit facerdotes taurufacrifieâtes. Secus ipfim 

pontcm,in medio fvro,at% è regione edk diui Hodrkni extot 

ingés marmorea coluna,quô exifiimo unàex illk eficque equi 

eneu,inauratu Domitiani fuRinebàt, de quo quidé equo Vapi 

mus mentioné fiefacit: Qtjefuper impofito moles gémata co 

loffo StatLatiwmcomplexafvrwm. Ad pedes cuius procit 

buit Rbeni fiu.Germanie fimulacru,de qua prouinciatriwm* 

pbu, egiffe Domitionu diximus,cr idé autor tetigit, eu inquit: 

Aenea çaptiui crinem tegit unguk Rbeni, 

Cuifi- 


tu ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

JiofiraJ Cuifimulacro Marforium nunc dicunt nomen. Exro* 

fim nauium Antiatium fuggeftum in fvro, quod RoRra 

denominauere Romani,fabricatum effe, Liuius fie came* 

moraf.Naues Antiatium partimin nauolia Romefubda 

tle,partimincenfe,Roftrnq; earum fuggeRum in fvro 

txtrudumadornari placuit,Roftraq; id templwm appel' 

latim.Romonumfvrum ubi nunc Roflra funt, ait Ser. - 

Tuere autem RoRra ad radiées Palatij,ubi nue Hue ma 

rieXiberatrickeRfaceïïumjn mediofvro. Vnde Appia* 

nus loquens de capite Mar'ij iuniorts abfafio,narrât SyU 

la fvri in medio,ante RoRra,iïïud appendiffe. Quod au* 

tem M.Var.dicit fuiffe ante curiam HoRilkm,fic occipi* 

tnus,inquit,Blodus,ut partimcuria Hoflilia à Calio mo* 

te,in quoeamfùiffecertifiimum eRpro fui magnitudiné 

RoRra ucrfus,partim RoRra à Vaktino monte in iïïam 

protenderentur.Honc profido rationem, fi quk locori 

fitum confideret,pknèabfurdam,crineptam iudicabit, 

nimirum uiam expeditifiimam,que deinde Appiaeft de* 

tionunata,cmnesq; Valait] firme aiiius occupaffent.Pre 

tereanonfit uerifimilein eo rerum frugahtate tam om* 

pkm , tam'q; mognificom curiam Tuïïum edificauiffe. 

Quare dicimus fuiffe RoRra Noua ad radiées Palotini 

thontk,er Vetera apud Curiam. De nouk quidem paulo 

ante Scr.meminit,deueterèm uero Sueton.in funere Au 

%uRi,bkuetbkïBifarkmkudalus efl, pro ede diui lulij 

A Tiberio,er pro RoRrk ueteribus à Drufo Tiberijfilio,acSenatorum 

humerk dektus in can:pum,crema* 

tusq;.Afc.feribit, Clod'ij corpus, ut uulnera uideri pof* 

fent,ielaium infèro,r? pro RoRrkpofitu, poputumq; 


deinde

LIBER III. trj 

deinde in curia tuliffe,atq; cremauiffe,eoc]; igné Curiam, 

Portiomq; bafilicam ei coniundam eofkgraffè.fubdit Ion 

gepofl:Erant enim RoRra,non eo loco,quo nuc,fed ad 

Comitiwm prope iunda Curie.Siergo RoflrainComi= Curiedue. 

tio ante Curkm,ut mit Var.dicimns fuiffe, inteïïigédum 

efl duos extitiffe Curias HoRilias, unam prope forum, 

ubi nunc templum Vack,in cuius ruink inuentwm efl met 

mor cum indice huiufmodi: 

IN CVRIA HOSTILIA. 

A«t certe iuxta ipfum , ut pofiit RoRra ante fe babere. 

Alteramuero in Calio monte,de quo infia uidebimus.ïn 

RoRrk agebantur caufe,quéadmodu apud Liuiu legitur 

de Virginea,utruferuo,on libéra effet: Ferebâturleges, 

auto.Cic.pro Rab. Habebantur cociones,idé in Pif. Ce* 

far luliam amitam, uxoremifr Comelkm defùndaspro 

rostrk kudouit,Sueton.cr Plut.outorib.Plinius,Concio 

noturi, inquit, R ofiro ofeédebont. ïn eifdem clorifiimoru. 

uirorufhtue erigi folebont.binc Cic.inpbilip.Cn.Odo* 

uij clori er mdgni uiri,qui prius in eàfamiliô, que pofl-* 

ea uirk fvrtifiimkfloruit,attdit cofuktum,Statuam uiie 

mus in RoRrk. Afc. pro M.Scauro Camiïïitogotam,fi* 

ne tunick inhk coïïocot. antebecuero Appianus Syïïe 

equefirem ex aura coftatam,eum bac infcriptione: 

COR. SÏLLAE IMPERATORI 

FORTVNATO. 

In preclaro fvri Romaniloco, pro RoRtrk, fuper ko* 

nemlapidewm impofitum fuiffe corpus FouRuli,quiibiâufluli fia* 

ceciiit,iwm certamen Romuli,er Rémi dirimere ueïïet, tua. 

tradit Dion.M. autem Var.poflRoRroRomulifepuU 

b cbro 


it4 AMTIQ.VAE ROMAE TOPOGR^ 

cfero loctMtt/ècit.FKit pro Rofîris'HercKÎW Jhtud luni* 

cati,habitu eleo,facie torua,fubfcripta. 

L. LVCVLLVS IMPERATOR DE MAs 

NVBUS HOSTIVM DEDICAVIT. 

Plin.Sibyïïe, inquit, très iuxta RoRroin fvrofunt,unt, 

quamPocuuiusTourus edtlkpl. inRituit-.due, quos M. 

Mefiak.lnter antiquifiimas fùere Tuïïij,Calq, L. Ro* 

fcv\,er Sp.MOticiFulcinij à Fidenatibus, cr Cn. Oda* 

uij apud Antiocbum m kgatione interfidoru. Propter* 

ta L. Florus ait, Rome capitx ceforum proponere in 

Rofirkufimtumeffe. 

JDe lacu Curtio,CloacaMaxima,cV: Doliola. 

CAP. XIX. 

' Arcus Varrorefirt in fvro Romane facton C«ro 

\.tiumfùiffe,priufquàmcloaceej]ènt.perquodin* 

ti 

nuit Cloacam per ipfwin lacwmfequenti tempore deriua* 

tam,quam alateïïure opertam uidimus nuper inrodici* 

bus Voktini montk,per firwm Romonufiuentem, pertff 

eiufdem montk radiées in Velobrum, cr inde cadentem 

in Tyberim.Cruarepotetlacum Curtium,ficut cr Cloa 

ta Maxima,in medio fvro extitiffe, baudprocul ab equo 

Donùtiani.hinç Papinim: 

ipfe loci cuflos,cuiusfacrota uorago, 

Famofus'qi locus nomen memorabileferuat. 

Cum igitur didimfit equum Domitiani fletiffe in medio 

firo,ubi nue unica ereda cernitur coluna,preter alias ra 

tiones,ex bis Statij corminibus iuiicomm locum Curtium 

fitifjein bortk dide columne adïacent&us.Dion. Efl,in* 

quit, 


LIBER III. tt$ 

quitjhic locus repletus,uocaturqf ab iïïo cafit Ucus Cur* De Ucu Cur 

tiusin medio maxime Romanifvri.Liuius:Eodé annofeu tio biRork. 

motu terre,feu qua ui alia, fvrumediu firmeffecu uaRo 

coïïapfwm in imméfam dtitudiné dicitur,neceâuoraginé 

coniedU terre, quwm pro fe quifq; gereret, expleri po* 

tuifie , priufquam delim monitu queri cxptu, quo pluri 

mu populus Romanus poffet,id enim illi loco dicandû ua 

tes canebôt,firempA

u6 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

Cloac» MO* Cloaca Maxima,de qua ita fcribit Liuius:Torquinius fit 

ximo, ros in circo faciendoscurouit^loacomqi Maximamrece 

pHcwliw» omniiwn purgamentoru urbk fub terrain agei» 

dam,quibus duobus oferibus uix noua bec magntficen* 

tia quidquam aiequare potuit.Eundemfirèfenfum Pli* 

n'ij bec hobent uerba:Cloacam operum omnïu didu ma* 

ximamfuffofiis montibus,urbe penfiU,fubt'us nauigatafi 

cit.Hec autem ad Ïouk Statork edem in très dudus diui 

ditur,quorum duo nue ckufi, tertius limpidifiima fluens 

aquâ in Velabro oRenditur,deinde candi è faxk quadra 

tk extrudo in Tyberim,ut didum efl-,dimittitur, Plures 

fuiffe urbk cloacas fie oflendit idem Liuius: PoRincen* 

foin urbem à Gaïïk, dum infhuraretur , fiRinatio curam 

exemit uicos dirigendi,dum omiffo fui, alieniq; diferimi* 

ne in uacuo edificant,ea efl caufa ut ueteres cloace pri* 

mo per p«Wici*m dude,nunc priuata pofiimfubeont te* 

dojvrmaqi urbkfit oeçupota mogk,quàm diuifefimilk, 

Quodfi tune diffidle, diffieiïïimum certe nunc uideri po 

tefl,ut quk urbkregiones diuiderepofiit,cumlocoru er 

uiorum ueRigio uix extent, er eo quidem perpauco, er 

incerta. Qijire nos non more prifeo regiones diuifimus, 

uerumeo ordine,quo çmnk faciliora,ermogkperfiji* 

Cloaeoru eu çua uideri poffunt. Sed ad rem redeamus. Cloacorum au* 

ratores. tem curatores fiiiffi probot inferiptio in marmore apui 

pontem Aurelium inuento huiufmodi: 

IMP. 


LIBER III. ui 

IMP. CAESARIS DIVI TRAIANI PAR 

THICI F. DIVI NERVAË NEPOTlS 

TRAIANI ET ADRIANI AVG. PON. 

MAXI, TRIB. POT. XXII. IMP. II. 

CONS. III. TIRR. RVSTICVS CVRA* 

TOR ALVEI ET RIPARVM TYBËRlS 

ET CLOACARVM. 

Rurfus in aUô marmore: 

EX AVCTORITATË IMP. CAESARIS 

DIVI NERVAE F. NERVAE TRAIANI 

AVG. GER. DACI. PONT. MAX. TRI. 

POT. VII. IMP. II II. COS. V. PP. IV* 

LIVS FEROX CVRATOR ALVE1 ET 

RIPARVM TÏBERIS ET CLOACARVM 

VRBIS TERMINAVIT RIPAM. R. R. 

PROX. C. PPP. C XV. A. FABIO. A. F. 

Cloacainquit Vompeiik, àcloacôdo,id efl,inquinando, 

uel à colando,idejl,fluendo. Iuxta- cloacam erat locus, , 

qui uncobotur Doliola.à doholisfub tèrraûbi no Ikebat Doliola» 

fpuere. VetuRior autem memoriaefieo in loco myRica 

quedam Nume conàtacffe, funt quiputant Gailoron 

Senonwi» cineres. 

De Comitio, Templo Veneris Genitricis,Stas 

tuis, êC fimulacris, quae in eo, ÔC Fora Rômano 

fuere,acdeCaefarisColumna. cap. xx. 

' h i Comitiwm:- 


ne ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR; 

COmitiion fvri Romani partem effe fupcrius didum 

efl,incipiens à porta Paktij,finicnsq; apui eiem di 

ue Marie nouetita oppeïïotum, quodfixderk conditio* 

nés ibi inter Totium, cr Romulum firmote , foncite'q\ 

fint,unde À coëundo comitio nomen monfit,outor Plut. 

Afc. et Comitium effe locum propter Senotulum , quo 

coire equitibus,cr popdo Romano liceret.Blondusuero 

quo coibant Comitijs centurktk,cr Utium coufa, neque 

ibi Confules,Vretores,Aediles,Cenfores,er Tribunost 

fed in campo Mortio,fidffe dekdos.Subdit deinde: Lo= 

eus autem ita euonuit,ut,poR diruta km pridem, quefb 

lo fupereminebont edificia effodiendk fundamentorwm 

Upidibus in calcem coquendk,intra fandprum Hadrid* 

ni, cr Laurentij in MirandabafiUcas, uterq;fvra Ma* 

gnum,cr Nerue tranfitoriu,multo fudore decimo tan* 

demonno inff>exerimus,becintriumpbanti Roma. In 

infhurati uero inter turrim, que Païïara appeïïatur, er 

locum Curt^,coïïkq^Palatiniradices, er FauRinemo* 

numentafuiffe commémorât, in qua quidem refibi con* 

tradicit.Etenim attendere diligéterfi uelimus,que fupra 

ex Cor, Tac. deficu ruminali adducuntur , iïïo explofa, 

banc comprobabimus fententiam. Satkenimconfht fi* 

cumruminalem,quamincomitiofhtuit,inpalat'ijradici= 

bus fuiffe. confequens ergo efl er ibi Comitium, de quo 

meminit Cic.pro Sex.ïs locus diu caruit tedo: eo autem 

anno,quo primum Annibalm ltdiamuenit,tedus fuit, 

ut docet Liuiusfeptimo bel.Pu. qui tamen trigefimo oli* 

terfentire uidetur^cwm dicit,Comitio indida perficitem 

f efistes fepeprohibutffe.Longo auté tempore poR Ce* 

far 


LIBER III. n? 

far locum infhurauit, autore Tronquitto, er Afc, Ludi 

fiepe in eo celebroti funt,inibiq\ Ubri Sibyïïini,P. Corne* 

Uo,er M.Bebio Cofl. cremati,utin Nwmeuito-firibit 

Plut.ln comitio fuit Coclitk Statua, que cum de cak ta 

Ra effet, ex arufpick refëonfis in area vulconi, loco d* 

tiori,pofia. efl,ex quo re bene Po, Ro. fuccefit. Liuius, 

In cornibus uero eiufdem comitij fùitfhtua Vytbagore, 

er Alcibiadk:ingradibusueroadleuam Curie Adij,. 

PUn.autor.cuius Adij Cotem, er Nouacukm ibidé de* 

fvffam,fuperq; impofitum Puteal,ait Cic. idemqi Liuius. 

State motrk fimulacru in fvro colebatur,poRquâ id col* 

lufirauit,ne lapides igné corrupercntur: qui plurimus ibi 

ftebat nodurno tépore,magna pars popuUinfuos qfq^ 

uicos retulerunt eius deecultum,utrefirt Sex.Pomp.ln 

fvro ante Venerk Genitrick edem, fuit CefarkfhtuA 

equeRrk,er CuMarcijante CaRork,equefirk er ipfa, 

ac Jremeïïij togata,eream M.Attio uelotam in eodéfo 

ro pofuit Torquinius : Plinius uero Cefork finuiacrum 

cometam in copite hobés.At hoc in locofifhtuas precU 

rk uirkinForo Ro.ficut in RoRrk eredk recenfere 

ueïïem,finem profido no inueniret orotio. lïïud autem 

fatk erit admonuiffe, hoc munere dignos babitos effe eos 

cmnes,qui,ut diximus, diquodegregiufacinus obijfient 

pro rep.aut mori non dubitajfent, quod probôt Cic.hec 

uerba:Acfi tuncP. Sextius luiices m templo CaRork, 

Animant, quom uix retinuit, edidijjet, non iubito quin,fi 

modo effet in rep. Senatus,fi moiejhs Pop. Rom. reui* 

xiffet,diquando fhtua huic ob rcmp.interfido in fvro fk 

tueretur. Née uero iïïorum quifquam quos à mawribus 

b 4 noRrk 


ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

noRrk morte obita pofitos in iïïo loco,atediwn,cH»n titulo hoc, 

PATRI PATRIAE. 

ïnfvrofhtuit, de qua Ladontius meminit,cr idé Cic.in 

becuerbaiTalts animaduerfio fut Dokbeïïe cum in au* 

daces,fieleratosq;feruos,tum in impuros-,er nefarios li 

beros,taltS(fr euerfio illius execrate columne , ut ntirum 

mtbi uideatur tam uolde reliquwm tcmpus ab iïïo uno die 

dijfenfifie. 

De Columna Mcenia,Pila Horatia.De 

Coefaris, Conftantini, Domitianicg E* 

quo,ac de Templo, Se Araeiufdé Car» 

Taris. cap. xxi. 

tAbuitfirum Columnam Mxniom denominatam,À 

m qua Lobeo iureconfultus Maniana deduxit, cum 

inquif.lnter immifiwm er proiedïi hoc intereffè putant, 

quod proiedu effet id,quod lia proueberctur, ut nufquï 

requiefceret,quolio mankno,er fubgrunda effent. Im* 

miffitm, quod m oliquo loco requiejeeret, uetuti tigna, 

trabes, que immitterentur. In que uerba cum a n to= 

n i v s Triuultius ,er scaramvtia eius fiater 

nobilipimi adulefcétes,cr m ium ciuilk fciétia fupra ata 

tem egregie dodijncidiffentj-ogaruntme, unde diceren 

Mankna tur Maniana,quibusitarefijonfumefi:Mamuscumdo 

undedida. mumfuam uenderet Catoni, er Fkcco Cenj.utibt bafili 

co edificaretur, exceperat iusfibi unius columne, Juper 

quom tedum proijccret,er prouolantibus tabulâtn inde 


ipfi'

LIBER III. us 

ipfe,crpoflerieiusftedaremunus gladiatoru poffent, 

quod etiam tum in fvro dabatur: ex iïïo igitur Columni 

Mania uocitm efl, bine Mxniona. Maniana, inquit 

Sex.Pomp.À Manio cenfore,qui primus in fvro ultra eo 

lumnastigna proiecit,quo ampliorétur fuperiora fbeda* 

cula. De Cotowwa meminit Afc. cr Cic.de Diui.ac pro 

Sex.inbecuerba:Venit,utfcitk,adColûnam Maniant, 

tantus efl ex omnibus jjsedoculk ufty à Capitolio, tantus 

ex fvri canceliw pku) us excitâtus^tt nunquam maior con 

fenfio.Fuit enim m eo parte fvri, ubi bafiliea Portia,de 

quo infia erit mentio. ïnfirojnquit Diony. erat petra 

angulark,fuper qua pofita fucront ffiolk Tergeminorît 

Albanoru, Pila Horatia dida, fed arma coïïapfafunt ue p,^ ^lof* 

tufhte.Decorouit autemfvrum Roman» equus Cefork, (|((er 

Confhntini,ficutDomitiani,Atrium Mincrue,er ta ç^ùfjs 

berne Noue,oc ueteres,'de quibus ficloquitur Liuius: eqUui, 

Eodé temporefeptem Toberne, quepoReo quin%, er 

Argcntarie, que nunc noue appeïïontur,arjere.Debk 

inteïïexit luuendk eudixit,fedquincâbeme.Qu

*t* ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR, 

roriMtt C

LIBER III. «j 

Sermonibus:PoRquomresmeaUmmadmediumfradA 

efi.Cic.lta/ne i lanus médius in L.Antonij clientelafiti 

quk unquâ in iïïo lano inuétus efliqui L. Antonio nulle 

numumfirret expenfwm.Eiufdem PauU Bibliotbecam ba Bibliotbeat 

filice iundamfùiffe,quibufdam autoribus,crediderim. pauU. 

Deforo Augufti,Porticu Antonini, Faufti 

nae,& Liuiae,ac de Caefàris Domo. 

cap. XXIII. 

I-lOram Romanû,Cefork, & AuguRiinuicempro* 

pe fuiffe innuit Papinius infyluk, cum dicit: 

Necfoltem tua dida continentem, 

Que trino iuuenk fvro tonabas. 

Et Mar.hk carminibus: 

Caufas,inquk,agam Cicérone difertius ipfo, 

Atq^ erit in triplici par mihi nemo fvro. 

AuguRi autem forum licet apud Marfvrij fimulacru, qui Forum Alt* 

dam ponantmonnuïïi tamen pofl FouRine templum,fed g«#'« ' 

prior opinio mogk probotur.Breue quidem , ficut etiam 

Cefark,fùit,quia ipfe princeps no efl auftts proximas do 

mospofjèjfcribusextorquere,erattamémultkfhtukor 

natiftimuAneratenim caRork er Poïïuck cum uidork 

Akxandri Magni. Coruini er in eius cafiide pugnack 

coruifimukcrum.Apoïïinkeburnea, dequa Hor.Sic me 

feruauit Apoïïo.er luu.lurkq; peritus Apoïïo.Foriau* 

tem extruédicaufa fuit bontinu, cr iuiicioru multitudo, 

que uidebatur,no fufficientibus duobus, etiam tertio indi 

gere.-ilatj; fiRinantius,neciwm perfida Martk ede,pu* 

blicatwm efi,cautumq;,ut feparatim in eo publica iuiicia, 

cr fortitiones iuiicwm fièrent,fanxitifc ut de beïïk, er 

triwmpbis 


»i4 ANTIQ,VAE ROMAE TOPOGR. 

triwmpbk bic confuleretur Senatus. Prouincias cum impe 

rio potituri bine deducerentur, qui'q; uidores redijffent 

bue infignk triwmpboru/m infirrent. Oyod fvrum injhu 

rouit poRea Hodnanus.autor Spor.ldem Suet.docctfv* 

ruipftm duos Porticushobuiffe,in quibus fhtuas omniïi 

triwmpbdi effigie dedicauit Augufius.Blon.autem in Ro 

ma triumphanti hoc forum, er Martk tcmplumin"cam= 

po Martio bk reRituit uerbk: Campi Martïj proprium . 

locum fuiffe ofleniimus , cui colwmna Antomna fuit ap* 

'*' 

pofita,éoéj; continebatur campo AuguRifvrwn, templo 

Martk contiguim. Sedquum Sueton.dicttbreue fvrum 

firuxiffe,quia non eflaufus proximas domos pofjejjori* 

busextorqucre,cr extruendi caufim bominwm,er iudi 

ciorum multitudinemfùiffe:fatk oRendit,ficut er P.Vi* 

dor,in celeberrima urbk parte fietifjèicwm campus M ar 

tius extra urbem-.neq; priuatorum domibus occupatus,la 

tifiimum,cukunq^fvro,preberetcompum.CiUoreBlon* 

Porticus An diopinio prorfusreijcienda.Vorticus Antonini,er Fou 

tonini, er fline pulcberrime,mrijs'q-, marmoribus exornate extant 

Fouftine. apud diui Laurentij in Miranda columne ingentes cum 

huiufmodi indice: 

DIVO ANTONINO ET DIVAE 

FAVSTINAE, EX S. C. 

F«it autem in uia Sacra,in qua uia publica domo,fita ubi 

templum Pack,Cefarembabitauifje firibit Sueton. quom 

domum Augufius à Liuio nepte nimk fumptuofe orna* 

. tamfolo equori iufiitjn cuius oreo excitata efl deinde 

Porticus Li* Porticus Liuie.Plin.irodit Ceftrem Didotorem totu/m 

me. fvrum,uiamcfc Socrom à domo fua ad cliuum CapitoU* 


num,

LIBER III. t3.s 

nwm,inmunere gladiatorio lintek operuiffe. De donto 

er porticu Ouid.in faR.fic meminit: 

"Difce tamen ueniens etas ubi Liuio nunc efl 

Porticus,immenfe tedo fitere domus. 

At de pcrticu etiam primo de arte ia: 

Nec tibi uitetur,que prifikfçarfa téeïïk 

Porticus,autork Liuio nomen habet.- 

Dion refirt Neruam inAuguRifvro , nuncin porticu Porticut 

Liuie pro tribundi Utigontes audiuiffe, Claudiam etiam Claudia, 

porticum oppeïïatam accepimus. Mar. 

Claudia diffufas, ubi porticus expUcat umbras, 

Vltima pars aule deficientk erat. 

A* Nerone autem euerfam fub nomine prifco Domitia* 

nus reRituif.cuim pars umbraculk unius uitk erat oper* 

ta.Plin.Vna,inquit,uitk Rome in Liuie porticibus fub* 

dides ambuktiones umbrofis operculk opocat,eademq; 

duodenkmuRiamphorkfacunda, 

De SororioTigiIlo,VicoCyprio, 8C Scelerato, . 

atqj M.AntonrjDomo. cap. xxiim. 

SOroriiMn Tigiîliwnlocwerat/àcer caufa expktio* 

nk ab Horatio,ob fororem à fe interfidam,in bono 

rem lunonk conRitutus,quem locum prope Carinas fit 

tuit Diony .Libro enim tertio ait locu, in quo Horatiion 

purgarunt,in angiportufirente à Carink deorfwm effe, 

ïjs qui ai Cyprium pergerent angiportum, ubi are ma* 

nerent tune ereda;er tigiïïwm,duobus inter fe contra* 

rijs parietibus fitltum, fuper èas extenderetur. Qgibus 

uerbkfignat Vicum Cyprium prope cliuum,qui ad tem Viens Cy« 

plum diui Pétri in Vineulk nunc ducit. Sequenti uero li* prius. 

bero 


1*4 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

bero vicwm Cyprium prius, deinde Sceleratu ex facino 

re Tuïïie uocitatutrad.it.Vor.tàmé Vicwm Cyprii. (fie 

enim apud ipfumlegitur,)prope Sceleratu,non auté eun 

de effe oRendit,bk uerbk:Vicus Cyprus à Cypro,quèd 

ibi Sobini ciues additi cofiderunt, quiàbonoomineidap 

Vicus feele* peïïarunt,prope hune Vicus Sceleratus. Miror auté qua 

ratus. ratione Blon. Sceleratum uicum effe uelit uiam,que nunc 

ducit ad Triiïij fi>ntem,cotra Diony.opinioné,er pre* 

terbiRorie fidem. Solinusenim traditSer. Tuïïivmin 

Efquilijsfupra cliuwm Virbium babiuuiiffè:quem uico PÀ 

triciofupereminereprobat Sex.Vom.quwmdicit, Vicwm 

Patricium appeïïatu,quàd ibi iubente Ser. Tullio patric'ij 

babitauerunt,utfi quid aduerfus ipfum molirentur,ex lo 

tkfuperioribus opprimi poffent.Vnde poRquam Tuïïia 

interfido pâtre properos à Curia,fvroq; Romano in pA 

ternampoffefiionemad uicum Cyprium peruenit, auri* 

ga,ut inquit Liuius,dextera in Virbium cUuum corpen* 

twmfiexit,ut in coïïem Efquiliorum eueheretur,quocircA 

jlultum erat per uiam Triuij,fùerat enim neceffe, fecun* 

dum nos,per Quirinalem,Viminakm$ coïïem tranfire: 

quod abfurdu, effe uidetur,cu breuior er expeditior effet 

per eum,qué diximus,cliuwm,qui baud procul À virbio 

trot,cm km propinquum interfidu effe regem fùgientem 

innuit Diony. Alk eflratio cotraBlon.quii cojht inter 

omnes uia Triu'ij extra urbe tune fùiffe.Haud procul à té ' 

plo diui nue Vantnleonk,olim TeÏÏurk, M. Antoniu do 

mumbabuiffetefhtur Appknusbkuerbk-.lkperodk de 

eretu nodu perledum efl, Antoniufequéti die in templo 

TeUurkJbaudlonge ab ipfius domo, Senatu, babiturum, 

DeBK 


LIBER III. 117 

DeBuftisGallids. cap. xxv. 

Bvfh GalIic Ampbitbea 

tro,quod in média urbe à Tranqu.in Tib.coïïocatur,ft* 

eut à Liuio bufh GaïïicA , cuius funt bec uerba: Qu,um 

effetfatkaltwm laniculum,ubifedensprofijedaretho* 

flem,defcendit in equîi,atq; iïïo ipfo die média urbe,quai 

nunc bufh Goïïorwmfunt. Etakbirefirt Flaccum port», 

Capena ingreffum, mediaurbe per Carinas, EfquiUascfc 

contendiffe, redo ergo ad Amphitbeotrum. Var. autem 

contra Liuij opinioncm,ut infrademonRrabitur,bufh AeduimeliSi. 

GaUica prope Aequimeliumfhtuijfeuidetur. Aequime* 

lium inquit,quèd equata Mel'ij domus publiée quod re* 

gnuoccupare uoluit.ïs locus ad bufh Gaïïica,qubd Ro 

ma recuperata Galloram offa,qui poffederunt urbem,ibi 

coaceruota,ac cofepta.locus quiuocotur Doliola ad cloa* 

eam Maximà.Si uero ita libet diRinguere ut uerba bec, 

ls locus ad bufh Gaïïicajungantur cumfubfequentibus, 

optime Var.conueniet cwm Liuio, ceterwm ordinem er 

fenfum uix elicies. Quare uidendum ne aUquk error hos 

autores difeordes effickt. Quidam prope Marfvriu Bu* 

jhGattica fuiffe perperam putarunt. 

De uia Sacra,Arcu Fabiano,5£ Vefpa 

fiant. cap. xxvi. 

Via»» 


«.8 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

VlamSacramprincipiumhabuiffeà Curia uetcrifn 

angulo paktij, iuxtaarcum Côfhntiniuulgark efl 

opinio.var. autem à Carink: Carine, inquit, Cerionia, 

quàdhincoritur caput Sacre uie,ab Sternie Saceïïo. 

Quibus uerbk adducor in maxim» dubium,ne bec ma ait 

quado per bortos diue Marie Noue,fecus tempta Va 

ck,er fvru, Cefork redà ad arcem Capitolij effet produ 

i Ha,prefertim quod in eifdé bortk ficundueum,quem di 

cimus,curfwm,uidimus ukm ex lapide quadrotofiroam. 

Si quk dixerit arcwm Vefpafianifignare nobk fuiffe fe* 

cundurodices Palotini montk,rejpondebimus, AmpïïatA 

Curia ueteri,eredkq; bofilick portem ipfius eo transk* 

tam.Sacrequidé obtmuit nomen,quod peregmjugures 

Xur facra. ex arceprofidi folcrent inaugurore , facraqi quotquot 

menfibus in arcem firre,fecunduVar.Sex.autem Vomp. 

Sacram ideo uocat,qùèd in eo fxdus idum fit inter Ro 

nudu,v Tatium. lnfwmmobuius babitauit Ancus Mor 

tius,prope edé Loru,de quoin urbk Romuli deferiptio 

ne fado efl métio.Quo in kcofi quk cofyderoucrit que 

dicutur à Cor. Tacito dejbatio eiufdé urbk,no improbo 

bit fvrte que de uia Sacra diximus.Sacra in bac uia Ca* 

lie Statuam ponit Vlut.ln fumma uero parte fuit Mut'ij. 

In eadéfrudus uenudatos effe Ouid.de artefic docet, 

Rure fuburbauo poterk tibi dicere miffa 

ïïïo,uel in facra fintUcetempta uk. 

Vor.de re ruRico.huiufie inquom pomorij fummo Sacra 

Arcus FabiAuia,ubi porno ueneunt. Arcus Fabknus inbacuiafietit, 

nus. iuxta regkm,à Fobio céfore,qui deuicit Allobroges exci 

Otus,utfiribit Afc.in quo fculpta fileront eiusfcuta, er 

fignA 


L I B E R I I I. 1x9 

Jîgna uidorie.ïn orationepro Cn.Vlôtio Ck.de-vohec 

bobet uerba: Equidem fi quando,utfit,iadorin iurba no 

Hum accufo,qui efl in fiimma Sacra uia, cum ego ad Fa 

bianum fôrnkem impeflor. Fuit apud Bafilicam PauU, ad 

quem arcum Scribonius Libofeié,cr pretork tribunal, 

Vutealdidum,pofuit,dcquo Horat. meminit, cuinquit, Puted. 

Putcalcf; Libonis Mondabo ficck.Et Ouid-boc carminé, 

Quiputeal,\aniimqitiment,cekresq\cdaidas. 

Fotneratores enim'fhbantad lanwm,er apud Fornicem 

Fabianum ius dicebalur. catelanvs autem Triud 

tiusEpifcopusVlocent. er Co.fmmi ingenijnobilifik 

mus adulefcens,er probe dodus,qui orotionem quandâ, 

qua Bocc. Vinim Fhrentinum patria eiedum côfoktur, 

filici flylo ex uulgari in ktinwm conuertit fcrmonem, 

oflendit mtbi numifmoargenteum eius precq,quo dena* 

rius,in altéra porte cuius uiptur coput Libonis cum hoc 

infcriptionc, 

LIBO BONE VENI. 

In altéra uero tribunal cum indice, 

PVTEAL S C R I B O N I. 

In eodem uia Sacrafht adbuc Arcus mannoreus Vejptk Arcus Vcfba 

fiani imp. omnium antiquifimus nunc exiRentium:fid fiani. 

mutiktus-.in quo legitur titulus tdn: 

SENATVS POPVLVSQ.VE ROMANVS 

DIVO TITO DIVI VESPASIANI F. 

VESPASIANOAVGVSTO. 

Extrudus autem fuit deuidk Hierofolymis, in quo fcul* 

ptefunt uidoriecuarca fixderk preccdétibus x 1 i.fafci 

i lus 


i$6. ANTTQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

bus confularibus:ab altérafronte fbedantur triwmpbijho ; 

lia,aureum tandelabrum,feptem babés ramos, in quibus 

erant fepté Lucerne,erraticas fignificantes fieïïds,due$ 

pbéïïe legk Mofake.Vafa templi,menfa aurea ponde= 

rk talcnti mogni,de quibus pluro 1 ofepbusiLicet ipfe or 

eus melius, quom lofepbi defcriptio,nobk eo omnk de* 

clorct. Huius autem uidorie mentio habetur etiâ ex mar 

more in circo Maximo effoffo,queefihec: 

S. P. a. R. 

IMP. TITO CAES. DIVI VESPASIANI 

FILIO VESPASIANO AVG. PONT. MA 

X I M O T R. POT. X. IMP. X V I f. 

XIII. P. F> P R I N C I P I S V O Q_V I 

praece;p;tis PATRIAE CONSILIISQ.. 

ET AV 5 PIC IIS GENTEM I V D E O* 

RVM DOMVIT ET VRBEM HIE 

ROSOLrMAM OMNIBVS ANTE SE 

DVCIBVS REGIBVS GENTIBVS AVT 

ÏRVSTRA PETITAM AVT OMNINO 

INTENTATAM DE LE VI T. 

De Gra?goftafi,Curia,Bafilica Opimij, SC 

Portia. cap. xxvii. 

GRegofhfis locus ad dexteram RoRrorum è Comi 

tio,ubinationumfub(ifierentlegati,qui ad Senatu, 

TËofilicA mifii cffent.Var.At animaduertendum Var.de ueteribus 

opimij. roRru inteUigere. 1 dem prope Gregofhfim Opimij Bofi 

licamficjktuit.Senaculwm fupra Gregofhfim, ubiedts ' 


Concor

LIBER III. rjr < 

Concordie, er bafilica opimij. Senoculwm uocotwm ubi Senaculum 

Senotus,aut ubifeniores confiRcrent,diduj^tlxjpjid Tifwlx. 

Grecos.Liuius primo ab urb.cond.ait Curiam in ComU Curia. 

tio, fid idem quod Senoculwm effe innuunt Var. uerba. 

Plin.memorie prodidit Cefarcm in curia,quam in Corn» 

tio confecrauit,duas tabulas imprefiiffe,cui curie Plutar. 

iuxta fvrum locum ficit. Curioloeus ubi publics euros 

gerebonf.duplex umé,ubi facerdotes res diuinas,er ub\ 

Senatus bumunas eurabat. Curia ubi dabatur Senatus tem 

plum erat, utdiximus. Var. in librk ad Opianicwmait, 

S.C.non poffefieri nifi in loco peraugurium conflitu* 

to,quod templum appeïïarctur,propterea er in curiaho 

ftilia,Cr in Pompeia,er pofl in lutia, cum prophana ea 

locafitiffent, templo effe per augurium conRituta, ut in 

ijj S.C.moremoiorwmiuxta fieripoffent.in curia Aram 

Vidorie fitiffe Herodiani hec docent uerba:Cetcrk an* 

tefvres preRokntibus duo, tres'ue aifummum curio* 

fiores audiendi curiam ingrefii fie, ut ultra Aram quo* 

que Vidorie pénétrèrent. Ferunt quidam huius deefi* 

gnitm ex aura puro in gradibus curie fuiffe. Nefcio au* 

tem quo outore iuxta fvrum à Fuluio curia Cdabra col* 

làcetur,quam nos,ex Ser. opinione, in Capitolio pofui* 

mus.Plutxreh.commemorat CatonemBafilicâ, ex erepublico 

uicinam fèro fub curia à fe edificatam,Portiam ap* 

peïïauiffe.Erat,inquit,bafiUcaquedam Portk,quam Ma BafiUci 

gnus Cato in cenfura ediderat,eius bofilice trib.pl. quo- portk. 

niai» in iïïa ius dicere confueuerât columnam, quefeïïas 

eorum impedire uidebatur,deereuerant toUcre. Afc. etiÂ 

bafilicam hanc iundam curie fuiffe (radit.PaIa(iionRo= 

» x, muli 


m ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

wtuli apud edem diue Marie Noue nonnuïïi refiituunt. 

1 ÏÏud autem fciendum bec omnk loca inuicem prope fù* 

iffe,totum'qi idfratium occupauiffe, quod efl à Comitio 

eundo uerfus Pack,diue Marie Noue templum,er hor 

tos,penè ad Efquilkrwm radiées : mfi quod interiacebât 

templo quedâ, quibus fuperius ànobk fedes efl afiignat*. 

LIBER aVAR 

T V S. 

De templo Iani,& pietarisjac de Carccre 

Pleb.Rom. cap. i. 

1 V A T V O R urbk partibus km de* 

fcriptk,redeuidemur quintâ,à dextera 

Tyberim,Auentiniq; partcm,à finifira 

uero rupem Tarpeiam , er Paktiwm, 

'Jnallemgj inter ipfos montes comprehen 

~am habentem,à Theotro Marceïïi aujbicati,quibufcuq; 

certk fedibus,quoad fieri poterit,locatk,aggredi. Nom 

cum multa memoratu digna contineat,nifi ordine quodâ 

perfbicuo fùerimus progrefii, maiorem partem iïïoru er 

locu- incertufortiri,er obfcurafieri,eritneeefie. Quare 

relido Marceïïi theotro ad eam partem,que planam ur* 

bem compleditur,que ab ipfo adcxtremamcircipartem 

fùere,bodk'uefunt,fingulatimpercurramus. Et quia la* 

nus omnium rerum principium babetur,ab eo incipi co» 

L I B E R I I I I. Uj 

Ueniens erit. Nitmaniregem ïani templum circa imtm lani tlplum 

Argiletwm , iuxta ibeotrum Marcelli in duobus breuifi* 

mk templis ficiffè,fcribit Ser.cuius porte due,quas legi* * 

timmn erat operire eu/m beïïum effef.in pace uero claudi, 

ut apertk in armk effe ciuitatem,claufis uero pacotos cir Ter claufwttt 

co omnes populos fignificarent. Ckufwm effefirunt la* 

num femel ab ipfo,à quo conditum iterum: à T.Manlio 

Cofi. Tertio ob AuguRo pofl beïïum Adiacum. Orofius 

firibit AuguRtm ter lani templum claufîffe. Claudendi 

autem,uel aperiendi ratio,uaria fuit. Alij.Ht diximus,uo 

lunt Romulo contra Sabinos pugna~te,quwm co effet ut 

uinceretur,calidâ aquà ex eo loco,ubi templum ioni,eru 

piffe,que exercitum Sabinonm fùgauit, bincq^ tradum 

ntorem,ut pugnaturi aperirent templum,quod in eo fie 

rat conRitutum,quafiadfpeciem priRiniauxilij.Alijue* 

ro quid Tatius,cr Romulus fado ficdere hoc templum 

conftituerinr.unde cr lanus ipfe duosfacies'habet, quofî 

ut ofieniat duorwnt regiwrt coifionem.HMiw quidé tcpli 

pofles k Cos.aperiebat, qui prior creatus effet. Virg. 

lnfignk aperitfiridentialimina conful. 

Cor.autem Tac.refert Cn.Duilium lani templum édifia 

cauiffe,eius funthecuerbaiEoiemin loco àL.M.Vttblk 

eijs lano templum, quod apui fvrum bolitorium Cn. 

Duilius flruxerat,Spci'q} Aedesà Germankct fàcratur? 

banc Attilius uouerat eodem beïïo.ïdem,dibi,narrat Tt 

berium Ceforem ïani templum dedicauiffeapudfvru bo 

litorium,uotum à Duilio beïïo maritimo aduerfus Pxnos 

profbere perodo. Quod in plotea nunc Montanaria fia*" 

tuit, diuerfumqi ab iïïo Nwme putaiFul. Sed eu, XenoH 

i î primct 


t$4 ANTIClVAE ROM AE TOPO GR. 

primo i tdicarum uelit lanum omnium primum dijs tem 

pla ficiffe,er ritus infiituijfe facrorum,ob id'q^ in facrifi, 

cijs prefidioné meruiffeperpetuam,figurariq; eu claui, 

cr uirga,quafi portarwm cuRos,er redorukrumjen* 

femus Numam ei templum infiituijfe apud portam Cor* 

mcntdem,poflfocellum S.Catbarine,nuncfolo equotu, 

mfit, ad imwm Argiktum, iuxta tbeatrum Marcelii, ut 

Ser.placet,er ut Liuio er Ouid. à dextera Fabijs exeuit 

tibus ad beïïwm,ac extra portam Cormentdem, quod oit 

Sex.Poinp. Siuero, ut quibufdom plocet, legimus apui 

Var.fecundwm Tyberim ad lonwm fvrum Ptfcaritm, de 

eo intelligere opinamur,quod pofuit DuHius.Didwm efi 

laniplures. enim apud prifeos utiumfùiffe lanum, plures uero apui 

pofteriores,ut mirum uideri minime pofit, bec duo tépbt 

prope inuicéfletiffe,fieut cr firo. Vnde Ouid.inquit, 

Cumtotfint lani curfhsfacratus in uno, 

Hic,ubiiundaforktempladuobushées? 

Ne

LIBER III I, , r,f 

MtefiiOmbe'q-, perpetuk dimentk, er locus iHeeidéco 

. fecratus efl dee,C;Q]ùntio^r M.Attilio Cofi. templo ' 

Pieiatw extrudo in iïïius careerkfede, ubi nunc Marceïïi 

tbeatrum efi.Sex.autem Pomp.non matrem, fed patrem 

inclufum carcere uberibus filiam ckm akiffe firibit. Et 

quia Plin.ubi tbeatrum efl Marceïïi dicit,ita accipiédum, 

tbeatrum èo ufq; perueniffe,ut ueRigia exfaxo quodra* 

to,apudeandemedemexiRentia,fotk oRendunt. 

Hoc autem templum taâwm fuit de calo Cos. Cota, ut 

primo de Diuin. tefhtur Cic. Caufa quidem carcerk ex* 

truendifùit,quèdaudamdtitudine cwmindies magk,md 

gkqi ftagitk crefcerent,neq; tôt fceleflk, nox'ijsqi unus 

fotk effet carcer,creatk decemuiris alteriwn extruere de* 

ereuerunt,quare eledo ad id opus Ap. Ckudio decemui 

rûm uno,eum inter Capitoliwm,er Tyberim, ubi nunc' 

predidamecclefiamS.Nkolaifitamuidemus,conftituit, ,, 

. quemlocwmcarcerem,fiuedomiciliumPl.Ro.nuncupa* Carcetplt 

uit,in quo reus iudic'tj ipfefibi mortem confiaient docct r0ot.' 

Liuius tertio ab urb.cond. 

De Foro Holkorio,Aede Iunonis Matut»,&: 

Spei,Sacrario Numae,Columna La= 

daria, ac de Ara,

i}

LIBER I I I I. W 

portam Cormentdem , quod houd longe à Boario pont* 

tur à valaterano,fed certe ne

ftf ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

ro prope Tyberim . Huk enim opinioni fuffragantur 

Diony. uerba, quefiquuntur : Duobus extruûk templts 

Fortune,altero in fvro Boario , altero ai ripas Tyberif 

ei,quam uirilem appcïïauit. In hoc autem fuit ipfius Ser. 

Tullij lignea jhtua auro perfufa,que orto inçendio cete 

' rk côcrcmatk fola incorrupta pcrmôfit.outor Val.M-ax. 

De templo V"eftae,Salinis,&î Coclitis Ar= 

cubus. cap. iii i. 

AD Mari* autem Aegyptkce extat edes ontiquifii* 

ma diuo Stepbano nunc dicata : cuius forma circula* 

ris efl , columneq; in circuitu diffofite eius tefiudinem, 

que unicatotm operit edem, fuflinent : banc Matute, 

fine Aurore Vomp. Letus adiudicat: quom Liuius in fvro 

Boario fhtuit.quare eaiemrotione,queefl de S, Marie 

Aegyptkce ede , non redefenfirearbitramur,quemad* 

modum nec Vol. nec Fui. qui uolunt banc ipfam Herculi/S 

effe-Romulus enim,ut fupra ait Cor. Tac. à fvro Boario 

fukum defignandioppidi incipiens,Magnam Herculk 

aram, ubipoReatemplwmbabuit,complexus efi. Si tem* 

plwm,ut outwmat Fulfuiffet ubi nunc diui Stepboni ecck* 

,fia,er Araad portam Tergeminom, quo modo ipfam ut 

tramania comprebendens Ronuilus quadratam , ut efi 

omnium opinio,urbem pofuiffetiQttapropter uelim ifios 

diligentiores effe,neq- incempro certk àffirmore. Blon. 

Vefle tlplu, autem ex Ouidij carminibus Vefle ejfenititurcompro* 

bore. Ouidij carmina becfunt: 

Syluia Vefhlk(quid enim uetat inde mouerii) 

Sacra kuaturas mane petebat aquas. 

Vcnium erat ad moïïi dccbucm tramite ripam, 

Ponitur 


LIBER I I I I. . tfp 

Ponitur èfummafidilkurna coma. 

Feffa refedit bunù,uentos

*4o ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

giem,idem poéta tefhtur bk uerpbus: 

Effë diu Rultus,Veflefimukcra putaui: 

Mox didicicuruo nuïïafûbeffë tholo. 

Vefhunie DjdaenimjfiVsjbiquoÂJtor^sMfli^ Cic.de 

- didâi nat.deorwin:Vefh,inquit,nomenàGreck,eaenimefi, 

*~ ''que ab iïïk *sU dicitur. uk auté eius ad aras, er ad fôcos 

pertin etdtacj} in eo deo, que efi rerum cufios intimtrum, 

Motrk ieu, °mnker precotio,er focrificotio externo efi. Vrope Ve 

Ceïïo. fie motrem deum CeïïdmhobuiffeoutorefiBlon. Solinor 

Saline. M f*u* publia receptaculwm in ea ripa Tyberk , que 

iiuncà predida ede Vefle in Auentinum cr ainauaWt 

pertinet,de quibus'Lim'usjicmeminit: Romefaiumin* 

rcendium per duos nodes,acdiem unwm tenuît-.foh eque 

' ta omnk inter Solinos,ac portam Cormentalem.Hinccon 

' fiât honcportam nonfùiffir odraiices Auentini,quemai* 

' modwmBlon.putault . Arcus Horotij Coclitkaiprimas 

| ^ Auentini radiées inter ipfwmfcilicetmontem,er Tybe* 

rim fùere,ubi paucos ante annos erutafàxAbuwfmodiim 

fcriptionem babebantt 

P. LENTVLVS C. N. E. T. Q.VINTIVS 

CRISPI NVSVALERIANVS COSS. R. S. C. 

FACIVNDVM 

COMPROBAVERE. 

CVRAVERE, IIDEMQ» 

DeforOj&ArcuBoario. cap. v. 

E"Kpofitk ijs,que in bac quinti. parte à dextera fecu. 

dwm Tyberim fieteront,confentaneum effe uiietur* 

ut infinifiram iiueramus , er quicquii occurrerit ex* 

plicemus. 


L I B E R I I I I. 141 

fueemus. Sed quia ex fori Boarij defcriptione unaqueq; 

respropriwmlocumfaciliusAccipiet, de ipfo prius uide* 

bimus .Forumigitur Boariumlicct inter Romanum er ForumBodh 

Tyberim à Fui.fit coïïocatwm, tamen Liu'q uerba, in rium, 

ipjwm per nos paulo ante adduda , clore indicant fuiffe t 

prope Vela&wm, er lani»n , interPolatinummontem, 

er fchokm Grecam. Often dit er defcripto urbkRomu 

UàCor.Tac.âT>eneo tauri fimulacro incapta . Vnde 

exuno in plures incidere errores Ful.apporet. Boarium 

ab eodem tauri Simukcro didumquidamuolunt,quidom 

uero obtaurwmimmolotum interfido Coco , at

t4V; ANTiaVAE RO MAE TOPO GR. 

IMP. CA'ES. M. AVRELI.O ANTONINÔ: 

PIO FELICI AVG. TRIB. POT. VII. COS-. 

îïi.P. P. PROCOS. FORTISSIMO FELI= 

CI SSIMOCLVE principi,. et ivliae. 

AVG. HATRI AVG. ET CASTORVM ET, 

SENATVS ET PATRIAE ET IMP. CAES. 

M. AVRELII ANTONINI PU* FELICIS 

AVG. PARTHICI M'AXIHI. B'RlfAjJI," 

ARGENTARII ET NEGo' 

CI MAXIMI . 

CIANTES. BOARI HVIVS LOCI Q_V X 

ÎNVEHENT DEVOTI NVMINI EORVM.' 

Ibidem autem Ùifunturtaurorwm immoktiones , crin* 

ftrument* cum uidimor'ijs , er focrificolk ad facrificia 

ipfa peragendoaccindk.lnfvro Boario gladiatorummtt' 

nus primum Rome ejldatwm. Liuius refirt Fabio , er 

Marceïïo Cofi.in eodemfanguine pluiffe , pucrumïfc fe* 

meftrem triumpbumprockmaffe Vd. Max.licet Liuius 

' inHolitorio dicat. 

De templo Herculis Vicloris,c>£ Ara ma» 

xima. cap. v i. 

rErcwlis vidork templum, prêter Mui, quoi ai 

Lporiam P Tergeminom, iuxta, Tyberim Odauium 

Herenni»m impetrato à magifiratibus loco confecrauiffe 

fcribit Macrob . alterum rotunduw in fvro Boario poni* 

tur À Liuio , er Solino , in bec uerba-.Saceïïwm Herculk 

in Boario fvro efi,in quo argumenta , er conuiuio maie* 

jhtk eius remanentmam diuinitus neque mufck iïïà , neq) 

contins 


LI B ER I I I I. t4J' 

eéllbus ingreffus efl . Eteniin cumuifcerationemfacrico* 

ikdoret Myagirum,iicft,mufcarucpgregatoremdewm Myagirut* 

dicitur imprecatus , clauam uero in aditu reliquiffe, cuius 

olfadu refùgerunt canesjdcfc «fcf; nunc durât. Rome,in* 

quitPlin.in edemHerculknecmufce,nec canes intront. 

Hoc templum cum multk antiquitatibus dirutum tempo* 

re Xyjli.l lll.Pont.Mox.fcribit Pomp.Letus,houi pro 

cul àfcbok Greca,ubi enea ipfius deifhtua fuit reperta, 

que bodie,ut diximus,inedibus Conferuatorwm efifita, 

Eodem autem in loco , quo fimulacrim effofiwm efi mar 

morcwmboctitulo; 

DEO HERCVLI INVICTO 

C. IVL. POMPONIVS PVDENS SEVERIA 

NVS V. C. PRAEF. VRB. Item: 

HERCVLI INVICTO 

M. CASSIVS/ HORTENSIVS PAVLINVS 

P,R. V R. XV. VI R S A CRIS FACIVNo 

DIS DONVM DEDL 

Idem Plin.ait Euondrum fhtuam Herculi in fvro Boario 

facrauiffe,que triuphalis Hercules dkebatur, per trium* Herculestriji 

pbos enim triwmpbaU babitu ueftiebatur.Verwm no arbi* pholk. 

tramur banc effefhtuâ,de qua egimus:que enim nue ex* 

tat, in ede ipfius Herculis M . Fuluio, er Cn Monlio 

Çofi.pofitafuit.Aedes outé ipfo celebrota efi Pacuuij po'é 

te nobilipidura,in qua lediRerniu effe no Ucebat ,erin 

facrk necferuk,nec libcrtk intereffe,quorufaeroru, initm 

iocet Scr,Grdm,cr Liuiits, banc einiem Hem Neronk * 

iticenii* 



încendioconfkgroffetefhturCor.Tac.TertiamHercu* 

V edemfùiffeibi prope puuuit Fui. à Senotu monitu car* 

minum Sibyïïinorum confecratam, Syïïo didotore eius de 

dicationemapprobonte-.adducit'q; Ouidij bec carmina: 

Altéra pars circi cuflodefub Hercde tutaefl. 

Quod deus Euboico carminé munus héet, 

Cr reliqua. 

Sed Ouidius inteïïigit de circo Fkminio ; ut, ubi de ipfo 

Agetur,infia apparebit.Régnante autem Euandro Aram 

foluHerculeshabuit,infvro Boario prope fcbokm Gre 

tam,quam maximam à magnitudinéfabrice appeïïarunt. ~ 

Efi enim ingens ficut bodie'q; uidemus,inquit Ser.de qui 

poéta fie meminit: 

Honcarom luco fhtuit,quemaxima femper 

Dieetur nobk,ereritque maximafemper. 

EtVropertius: 

Maxima que gregibus deuota efi ara repertis, 

Ara,perbas inquitmaximafadamanus. 

"Fuit autem uenerationk interaccolas precipue,ad quom 

Hercules bouum decumas obtulit, dixit'q; iïïos uitam beA 

tifiimam uiduros,quifibibonorum decumam dicauiffent, 

quodficit Syïïa,Lucullus,M.Craffus. er décima Hercu 

leananuncupotur.Plau:detraxit,inquit, partem Hercuka 

nam.Abbacfequefirarimulieresuoluit,quenihilattingc 

rent,neajdegujhrent,quod fupra aramimmolatuefjet. 

De pudicitia^Forruna? prolperse,lV\atut3?, 

Fortis Fortunae aede, ac deVicoPu= 

blico,Velabro,5iAcc3eLaiirentiae 

Sepulchro. cap. vu. 


AdHer

LIBER IIII, , z4S 

AD Hercules autem Vudicitià Vatriciam Aedem, ab 

Aemilioconditam,babuiffe,ficteJhturLiuius:Cer* 

taméin Saceïïo VudicitieVatricie,queinfvro Boorio,efl Pudicitie, 

ortu. Non uni quidé,fed plures Pudicitiefacras edesfii* 

iffe in urbe,affirmât,que fequuntur, Propertij carmina: 

Templa Pudicitie quid opusfhtuiffe pueÏÏk, 

Si cuius nupte quidUbet efjèlicet. 

Et Sex.Vomp.boc modo: Vudicitie fignum in firoBoa* 

rio,ubi fanulia ediffct Herculk , cuius facra non obibant 

Plcbeie. Quare in uico Longo Pudicitie Plebeie Sacel* 

lum À uirgine plebeia excitatum efi. Fortune Proftere, Fort.Vrofije 

cr Motute ddes facras in eodem fvro conRituit Seru, re Matute. 

Tuïïiits.Profyeri ideo appeïïauit, quod in feipfo Ceca 

nonfùiffet.hinc Ouid, 

Cecaq; in hocuno non fiàtiïïa uiro. 

Eo auté in loco mel ex oleafiuiffe tenetfama,aruff>ices(fi 

dixiffe fummonobiliHte iïïas fortes fùturas,eoruck iuffit 

ex iïïo oka arcam effe fadam , eaq; conditas fortes,que 

"Fortune monitu ptteri manu mifcebâtur,atq; ducebàtur. 

Plut. in prob.fçrfbit Ser. Tuïïiïi omnes adus Fortune ad* 

fcripfiffe,à qua fubleuatus fùerat ab anciïïa matre ad re* 

gnuprouedus:bincq; FortunePrimigenie,er Mafcule Fort.Prinû* 

templ4erexiffi,aliud Couertentk,oliud Benefijerantk, génie, MA* 

aliud Fortune Vidétk,quafi ab ea nos procul capiamur, feule, 

cr négoces,ac rébus inb.ereamus: ConRruxit etiam For Couertentk, 

tuneVarue.templii,quafi docensbomines diligenter au Bene fyeran 

tendere debere ne eo,que accidunt,quafi parua, contem tk, 

nerent. Liuius tertio quint dec. prodiàt CL- Marcio VidenfiSjCr 

Philippe iterwm,er Q_- Ser.Cepione CoJ?.in urbe duos Parue, - 

k edituos 


H& ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR.' 

mdituo s nuntiaffe,akeru in ede Fortune , anguem iubatti 

À copluribus uifwm effe:dteru in ede Primigenie Forttt* 

ne,quein coïïeerat,duo diuerfaprodigia:pdmâ in areA 

enatam,er fanguineinterdiu pluiffe. Matuteedes, refi* 

âa prius à Ser. Twliio, longo tépore pofl à Cdmillo îit 

deiicata,quibeïïoVeientiwmeam uouerat. Vtriufifc au* 

tem icefiRwm eodem eelebratur die, eodem etiâ incen* 

dio utraty edes exhaufh efi,eodé autore-.qui alibi narrât 

Caruilium Cos. ex beïïo Hetrufeo erk grauk tuliffe in 

Portk Fors

LIBER I I I I. r47 

ÂfiroAUtem Boario incipiebot vicus Vublicus,in Auen Vicus publi 

tinum ad templum 1 unonk Regin


nomen adeptu ait apui Proper. Cuius cArmina,quia affir 

mant,que didafunt definu Tiberino,non grauaborfub* 

wngere:eaenimfunthec: 

Qttidmirare meas totinuno corpore fermas, 

Accipe Vertimnifigna paterna dei. 

Thufcus ego Thufck orior,nec pxnitet inter 

Preliauulfànosdeferuiffefvços. 

Nec me turba iuuat,nec templo letcr eburno, 

Romanimfatk efi poffe uidere fvrum. 

Hoc quondam Tiberinus iterfaciebot,er dunt 

Remoritm Auiitosper uadapulfafonos* 

At poflquam iïïefuk tantum concefiit olwmnk, 

Vertwmnus uerfo dicor ab amne deus. ' 

Seu quia uertentkfiudwm percepimus dnni, 

Vertumnirurfus credidit effe facrum. 

Afconius fignum fuiffe in ultimo uico Tburario ,fiue, 

M aitvar.Tbufio,fub bafilice angulo pledentibus fe ai 

poRremam dexterampartem , eum'fy deum inuertenda* 

rum rerwm, id efl mercature effe uult . Fuit enim prope 

lanus qua* lanum nunc quadrifiontem , ubi Are Opk , er Cererk. 

drifions. Quidam Vertumnum,erlanwmeundemtradidere.Cic. 

in Verg.locum innuit bkuerbk:Quk àfigno Vertumni 

in circum Maximum uenitfquin k unoquoque grain, de 

Vert^lMi. auaritia tua cômonereturivertumnalk dies fifitts À Ver* 

tumnoiidus, cuius ferie odobrimenfe celebréanturi 

TemplîtVer Sex.Pomp.rc^rtVertiMnntontempliwn babuiffe M. Fui 

tumni. u'tj Flacci triumphantk pidura claru,quod in uico Thu* 

fco pofuit P. vidor.fi id efl,quod lani,certe aUud effe ab 

boc,quodmarmoreum, quadrifrans'qi extat in Velobro, 

opind 


LIBER I I I I. U9 

. vpinamur:efienimpenè integrum,utabdUquo nouifii* 

morum imperatorum excitâtum putem,non autem à Nu 

ma,utfalsô editBlon. cuius opinionem qukq; faciïïime 

rejpuet,attenderediUgenterfiueUt ddea,quedida funt 

fupra,ubi de eodem tradauimuS templo . HuiUS uero te* 

fludo quatuor tantum pilk fuRinetur,quotuor portant)» 

inRitutwmjut diximus,od quatuor anni temporu/Mfimi* 

litudinem ,- undi in fingulk frontibus duodecim loculi, 

fiuejineRrejbedantur: que uidentur fignificareipfim 

diuum principiwm,er îanuameffe totius anni iti duode* 

dm menfis diuifi, Hinc Cic.denat.de. Cum in omnibus, 

inquit , rébus uim baberent maximam prima , er extre* 

ma, principem irt factificando lanum effe uoluerunt,ïanusjmde 

quod abeundp nomen efl dedudum : ex quo tronfitiones didus. 

perjùelani , fvresq; in Uminibus profanarum edium la* lame. 

nuenominantur.AedesP.Afiicani-icr Bafilicam Sem* 

pronij ad fignum Vertumni , prope nunc S.Georgij in 

VeUbro ecclefiam fùiffe,docent Liutj uerba^que ex libro 

quarto dec.quintefunt bec: T. Sempronius ex eo pecu* 

nia,queipfi attribua: erat,edes P.Africaniponèueteres 

aivortumnifignum, Laneas'qycT tabernas coniundas LAneeTa* 

in publicwmemtt,Bafilicamqffacieniam curauit,que Sem berne, 

pronkappeïïataejl. 

De Argileto'jDomo Cornelij,Aequimelio,SC So 

cordiae Sàcello. cap. i x . 

ARgilefK* Àfine uici Tbufci incipiens ad Marceïïi 

tbeatrum terminabatur. Fabius autem Pidoràprin 

cipio uici Thufci fub CxUolo,inter circum Maximum, 

Cr AKentinuw, deduxit . Hkhk etymologia fecundum 

k i var. 


t)o ANTIQ.VAE ROMAE TOPO GR. ' 

Argiletum Var.trabitttr ab argilla,qu6i ibi effet ii genus terre,fiue 

unie didum. à fabula. Nom Euander Argum qucndam bofbitio fufce* 

pit,quicumdeeius cogitaret interitu,ut ipferegnoret, 

Euandro hec non fentiente,focij inteïïexerunt , qui Ara 

gum necarunt,cm Euander, er fepulcbrum ficit,er lo* 

cumfacrauif.de quo poëta fie ait: 

Nec non erfacri monRrat nemus Argileti. 

ïmws autem Argiletus ad tbeatrum Marceïïifuit , ut fu* 

pro de lano locKti oflédimus.ln bocuico erant opifiewm 

Taberne,Bibliopolorum prefertim,quas Argiletanas ap 

peïïat Mar.hoc carminé: 

Argiletanas mauk babitare tabernas. 

Domus Cor CorneliwmDomitknipatrkclientem domumiuxtaVe*ne]ti 

lobrum habuiffe tefhtur Cor. Tac.in qua fùgiens Do*- 

Aequimeliu. mitianus delituit.Aequimelium fub Capitolio fhtuit Li* 

uius,cum inquit : SubRrudtonem fuper Aequimelium in 

Capitolio , cr uiam filice fiernendam À porta CapenA 

ad Martk edem locouerunt . Ad quampartem Capito* 

lij indicat libro quarto bel. Pu.inter Sdinas , ac portant 

Carmcntalem cum Aequimelio, lugorio'q- uico omniA 

facra , er propbana igni abfumpta effe commémorons. 

Et tertio eiufdem beïïilupum Exquilina porta ingref* 

fwm fiequétifiima urbk parte decucurriffe in fvrum,Tbu 

fcoq; niro,atque Aequimelio per portam Capenom pro* 

pè inadumeuafiffe. Hinciudicamus Aequimeliumfùif* 

fe inter Vekbrwm, er Capitolium, ad tabernas Laneas. 

Vnde autem diceretur idem autor Sp. Mel'ij regnum 

affidantk mortem deferibens ,fic oflendit: Necfatk efl 

eius fanguinem expktum , niji teda , parietes$ , intrA- 


quay

LlB.ERIIII. sit 

que tantum amende conceptum effet, difliparentur, bo 

naq; contada precqs regni mercandi publicarentur. lu* 

bere itaque Queflores uendere eo bono , atque in publi* 

cum redigere.Doirum deinde,ut monimento area effet 

oppreffe nefariefljeijiruiextemplo iuflit , idefc Aequi* 

melium appefiatiwnejï. Oflendit cr Cic. pro domo fua: 

Sequebatur circus Maximus , fed quia Socordia,licet fe* Socordie fit 

ro,occurrit, huicordini, poRremo loco addetur. Mur* ceïïum. 

tie igitur Socordie dee SaeeUiwn fub Auentino ftabat, 

ai cliuwm publicum , quo afeenditur ad edem S. Prifce: 

unde Auentinus Murtius aliquando efldenonùnatus.De Murtius. 

boc uero Saceïïo Liuius fie meminit : Tum quoq; multk 

mdlibus latinorum in ciuitatem acceptk,quibus,ut iunge* 

returPoktio Auentinum, ad Munie date fedes . Qui* 

dam autem in hoc ambitu Afylum ponunhatfupra ofien 

dimus in Capitolio fùijfe,idq; etiâ Strabo affirmât. Cor. 

Tac.adradkes faxi Carmentalkfhtuere uiietur. Sed di* 

cendumin Capitolio à principioinRitutum : multk uero 

templk ineo km excitatk,alii translatum.Non enimue* 

rifimile creditur in domicilium deorum , ubi omnes diui* 

tias,ubifbem falutk urbk,ubi infinita auri,er orgentifî* 

mulocro coïïocoffent,ubifiequens Senatus de rébus pub. 

deliberaret,ktrones,er infames confugere, s . p . a. r.» 

permififfe. 

Circus quid,unde dictus,& cuius rei caufains 

ftkutus. cap. x. 

LOcuturi de Circk , er in primis de eo , qui primitt 

infiitutus, Maximus eftappeïïotus,côfentaneum effe 

tùdetur, de ijs queiam prefari , non minorem utiliatem 

k 4 dlatwA} 


ifi ANTIO.VAE ROMAE TOPOGR. 

aflatura,quamipforum locorum,er fedk cognitio pefiit 

Circus. Affine. Circus igitur olimlocus,ubiludicracelebraban* 

tur certanùna , forma oblonga,ad infhr arcus, in cir* 

cuitu babens graius fpedatoribus fedem commodifiimam 

preb.entes,ia ut aller alterius projpedum non impedi* 

ret.ln medio campi due mete pari interùaïïo fhbant, 

de quibus Suet.ita meminit : Nam quo laxius. dimicare* 

tur fublate mete , inq^ earum locum bina caRra exai* 

uerfo conRituta eront. Idem in Claudio :Circo uero Ma* 

ximo marmorek carceribus,auratk^ mètk,que utraq; 

tophina erligneafuerant,exculto.Qup enimannoPri 

%Cdrceresun uernwm Romani obfidebant Carceres, qui in primapar* 

de didi, te circi erant , primum edificatos firunt, didi quod ijs 

, coercerentur equi , ne inie exirent rquàm magiRratut 

fignum mifîffet . Dicebatur autem circus fecundum Var. 

Circus unde: quoi circùm fbedaculk edificatk ibi ludi fièrent, cr 

quôd ibi circwm metas firreturpompa, cr equicurre* 

Luii quid, rent . Lndoraw Uero celebrationes deorumfifh erant, 

fiquidem ob natales eorum,uel templorum nouorum de* 

dicotionesfunt conRituti, er primitus quidem uenatio* 

nes,que uocanturmunera,Saturno attribute tLudifce* 

Circenfes lu nici, Libero:Circenfes, Neptuno : er al'ijalijsdijs,ua< 

di, rijs'ue ex coups ,ficuti Sifinius in librk fbedaculoru/m 

memorie prodidit . Circenfes,etiam in honorem Cere* 

rk célébrâtes effe, probant Cor. Tac. bec uerba-; Tan* 

demfhtuta circenfium ludorum die, qui Cereri cekbrd*. 

tur.er Ouid.fic, 

' Circus erit pompa cekber,nwmeroq; deorum, 

Primaqiuentofispalmapeteturequk. 


Hinc

LIBER I I I I. m 

Hinc Cererk ludi,non efi opus indice caufe, 

Sponte dee munus,promeritwm!fc patet. 

Circenfes didi funt quod in ripa flumink agitéantur in, 

dtero latere pofitk enfibus.Sed ad circi Maximi dtfcri* 

ptionem aggreiiamur. 

De Circo Maximo. cap. xi. 

Clrcum autem Maximum T arquiniumPrifium in* 

fiituiffe commémorât Liuius,er Diony. in bec uer* 

ba : Extruxit Ciram Max . Tarquinius , qui efi inter 

Auentinwm,er Pdatinum, circa ewm primus faciens fe* 

dilia coopérai . primum enim -fëedabant fiantes fub ta* 

bernoculklignek, borundinibusoridUfiitk . Longitudo 

circi efl triumfhcUorum cum dimidio :lotitudo quatuor 

iugerum. Circum uero fecmdum majora Utero , cr fe* 

cundum unwmminorwmfbgnuminfufceptionem aqua* 

rkmdefvffumefi,dtumylatumq; pedes denps,poflq; 

jhgnum edificatefunt porticus, tedura tripUci, barum 

autem pauimentu, babent, ut in tbcatrk , parwm fuper* 

fhntia lapideafedilia, in ftperioribuslfr ligne* . Condu* 

cuntur autem inunum,er coniunguntur inuicem ma* 

iores,cr minores Ai figuram lunarem,ita ut fiât por* 

ticus una circulark ex tribus , que ab unofimul omnes 

uerbere recluduntur, odo fhdiorum , capax hommum 

centum,er quinquagintx miïïium : reliquum autem mi* 

norwm laterum apricum,atquehabet apertum in modum 

fi>rficum,equoruenufiiones,queper unumftmul omnes 

flimulwmrecluduntur. Ejlautemcircaeundem circuex* 

trinfecus alia porticus unius tedurarofficinas infe habés, 

V habitationesfuper cas, per quom funt ingreffus, cr 

k 3 afcen, 


«4 ANTICLVAE ROMAE TOPOÔR.' 

afcenfus uenientibus ad fpedaculwm, hx-ta quanq\ officl* 

nom,itautimhilturbet tôt rtuïïio ingredientium, er ab* 

euntiwm. Non credimus autem in eam amplitndinem, et 

magnificentiam,quam deferibit Diony. Tarquimam cir* 

cwm pofuiffe-.legimus enim apud Plinium extrudum à Ce, 

fore longitudinefhdiorumtrium , ktitudine uero unius 

cwmedifictjs.Exornauit deinceps AuguRus. Clauiius,ut 

diximus , carceres marmoreos ficit , metasty deaurouit. 

Coïïapfiimueroamplioré,clegantioremqi reRituiffe TrA 

ianwm firibit Diony. Mox Heliogabalus columnk pul* 

Chryfocola cberrimk,auroqi iïïuflrauit,cuius pauimentumexcbry* 

focolaficit . Efl enim Chryfocola materies nafeens pofl 

aurum effoffwm , auri quidem colorem retinens , cum fit 

lapk.Suet.in Calig.de Chryfocolafie meminit: Et quof* 

damprecipuos minio, cr Chryfocola conRrato circo. 

Circo quidem Maximo pauimçnlum ideo fùerat pofi* 

tum,quo,poflnawmacbkm, enuffa in -Tiberiaqua (ad* 

bue enim fubterranei dudus , ab ipfo circo ad Tyberim 

uidentur) nuïïo cxno impediente , reliqua celebrarcntur 

certamina:quod pauimentum etiam nunc extat multa co* 

opcrtwm tcïïure . De Circi autem pulcbritudine Naza* 

rius in pan.rcfirttaliaiCirco ipfi Maximo fublimes per* 

ticus , cr rutilantes columne tantum inufitati ernotut 

dederunt,utiïïô non minus cupide conuenkturlocigro* 

tio,quàmfbedondiuoluptate . Portem uero huius Auen* 

tino comiguô Tiber'q tempore deufhm effe tefiatur Cor. 

Tac.Annius Viterb . Moximi cbtinuiffe nomen putxt, 

quia maximo deorum Vertumnofacratus effet. Al'tj à-lu* 

iorumfumptuoftate, cr excellentia: alij ab amplitudi* 

ne,quoi 


LIBER I I I I. Vf 

fie, quôd longe maior effet, quàm circus Flaminius, cr 

lntimus.Plin.enim,utdixi,facitlongitudinemtriumfh* 

diorwmdatitudinem uero unius.Capiebat ducenta,er fe* 

xagintanuïïia hominwm fedentium . Quod autem Dio* 

nyf. dicit centum quinquaginta, inteÏÏigendum à prin* 

cipio hune n«weritm , ampliatwm uero iïïum capiffe . 

Quinimo exiRimo Maximi cognomentum inditum Ion* 

go tempore pofl Tarquinium , quod inmit Liuius,cwm 

dicit, qui nunc Maximus diciturmune , quafi olim boc 

epitbeto careret. 

De templis,& Aris,quae in Circo Max. uel 

apudfuidêleguntur. cap. xn. 

COnfus confilioru ieus in circo Max.Templum ha* 

huit,fub tedo,ut oRenieretur tedum debere confi* 

liumeffe.ldeà auté dicato Cçnfi fimdacrorapuerunt Sabinas,ut 

tegeretur initwm de raptu confiliwm. ïfie Con* Confits. 

fus er eques Neptunus dicitur,unde er in dus honorem Neptunttt 

circenfes celebrabantur.Plut. uero ait Romulum cuiuf* eques. 

dam dei Aram conditam fub terra in circo inueniffe, eicfc 

deo indidiffe nomen Confo,fiue à confilio, quoi cofilia* 

riusfvret,fiue NeptuniequeRrk:aramqi ipfamreliquum 

tempus latere,in equeRribus uero certaminibus operiri. 

Diony.libro tertio prodidit, Arcades Neptuno equefiri 

Templum,foknnemqi diem coRituiffe. Aram uero pofiea 

Genio cuidam arcano occultorwm confiliorwm duci,atq; Genius. 

cuRoii conRrudam, quibus uerbk innuit Confum aram 

tantum,Neptunum uero templwm habuiffe, ne

t}6 ANTiaVAE ROMAE TOPOGR., 

firie publiée ei deo, cr in circo Maximo ad ara eius Ab 

facerdotibusfiut ludi iïïi,quibus Sabine funt rapte. Près 

terea anno m . d . x x v i . repertum efl faceïïum in ipfo 

circo,pofi diue Anafhfie templum,in radicibus montk 

paktini,ipfius circi fitndamentk inclufum, uarijs concha 

marink , uar'tjs'q; lapiïïk inuicem confertk pulcherrimc 

exornatumfub mdoribus concbk lotebat rubrapidura, 

nuïïam tamen uidebos imaginem, prêter aquile effigiem, 

colore candidam,ceterum crifhm rubram habentem , in 

teRudine tempU ex humfce lapiïïk , cr concbk fibrefa* 

dam : quo in loco Dewm patrem nunc ponere fokmus: 

boc templum Neptuni fuiffe confhns erat omnium opi* 

nio.quod cum longe effet remotum ab ea parte cira, ubi 

Cor.Tac.in defcriptiom'urbk Romuli aram Conficol* . 

locauit, non poffum non probare quoi Diony: uidetur 

ueïïe,uideUcet,templum Neptuno,aram uero Confo fit* 

ijfefacram: Quanquam Liuius Co nfudia Neptuneattri* 

buit,er Sex.Pom.admonet Confuoles celebrari mulkfo* 

. litos effe in circo Maximo, quia iigenus quairupedum 

primo putaretur currui,uebkuloq; adiundu.Habuit Cir 

. eus etiam très Aras facras ,unam Magnk dijir, alterom 

dijsVenatibus,tertiam dijsCxli, cr Terre,à quibus 

omniAoriuntur.Hos Romani Genios,cr Pénates, ur* 

bkcj; prefidef, cr cuflodes uoeant . Liberi , Liberecfc, 

atq$ Cererk templo iuxta cireum Maximumfedem Cor. 

Ta.ficficit:lifdem temporibus dumedes uetufhte , aut 

igni abolitas , ceptaseôb AuguRo dedicouit, Libero, 

Libérée^, etiam Cereri iuxta cireum Maximum . Tra* 

dunt dlij Coflium Cos.edem Cererk,er Liberi,Vrofer* 


pine'qjt

LIBER I I I I. . r*? 

pine'q),que erat fupra Circi terminos ,ultrA ipfas mif* 

fiones,dedicouiffe:cum uouiffet dijs eamrepronùfiionem 

pro urbe VoRhwmius aduerfus Lotinos pugnaturus . At 

de Venerk tolia babet Liuius: Q_. Fabius Gurges Cos. 

filins aliquot matronas adpopulumfiupri damnatas pe* 

cunia multauit,ex quo mulmitio ère Venerk edem,que 

prope eireu efi,facicndam curauit.Et in bcïïo Mac. fcri* 

bit in eodem edem luuentutk à Lucinio duumuiro dica* 

tam.Ouidius uero Mercur'tj templu cireum Moximujhe 

douiffe.Solk outé,er Flore eodem mloco, quo Cererk 

locouit Cor. Toc. Verum Solk Totium regem olterom 

edem prius dedicouiffe teflk efl Var. Plinius narrât fi* 

mulacrum Fortune Seiefuo tempore in circo fuiffe. 

De Naumachia Circi Max. cap. xiii. 

NAumacbialocusitAappeUatusJn «Woti tbïsiwcji 

(ix^tcitls.id efl, quid ibi nauibus certarent . Nom 

locainfhrlocunarumfvdientes naualkpugne fimulacrA 

ibi committebant,ad exerceniam iuuentutem Romanam, 

quedifeeret er inaquk aduerfus boRes pugnare. Hu* 

iufinodiludicra certamina nonfolwmin circk,uerum etiÂ 

in omphitbeatrk commiffa effe tefhtur Suet. VeRigk au 

tem iïïius,quam diximus,comprebenfam inter cireum M* 

ximwm,er Auentinum,ad radiées eiufdem montk adbuc 

Apparent. Efl enim locus ibi depreffus bortk , perpetwi* 

aquk,irriguk. 

De Obelifcis duobus Circi Maximi. 

cap. xmi. 

DIcK»ri de circi Maximi Obelifck , cr deinceps de 

alqs,prout infingults urbk partibus occurrerintt 

tbfurdmn 


1)9 ANTIO.VAE ROMAE TOPOGR. 

abfurdum nequaquam iudicamus,queiam de ipfis ÀMar 

ceïïino traiita,premittere,que quiifit obelifcus, cr eu* 

ius rei caufa inuentus, declaranUeius uerba funt bec : In 

bac autem urbe inter labra ingentiaiiuerfas'fy moles fi* 

gmenta Aegyptiorum numinwm exprimentes ObeUfios 

uiiemus plures,olios'qi kcentes,er cçminutos, quos an* 

tiqui reges beÏÏo domitk gentibus , aut projberitatibus 

fummarumrerumelati montiumuenk,uel apudextre* 

mos orbk incolas perfcrutontes excifos,eredos dijs fupc 

ObeUfcUS rK m rekgione dicarut.Sequiturquidfit:EJl,inquit,obe* 

quid. ' ïcws Afi2(rrimus kpk in figura mete cuiufdâ fenfim ai 

proceritatem confurgens excelfam,utq; radium imite* 

tur gracilifcens paulatim,Jbeciequadrau,inucrticem 

produdus angufium,manu leuigatus artifici . In plerkcfc 

'' Vieroglypbi uifuntur litere bkroglyphice infculpte : de quibus men* 

ce Utero!, tionemfic facit: Formorum autem innumeras notas hie* 

roglypbicos appeïïotas ,quas ei undicûidemus incifas, 

initidis fopientio! uetus infigniuit outoritas .Volucrum 

enim fèrorumcji etiam aliéna mundi gênera multa fcul* 

pentes ad eut quoq^fequentes eûtes imperatorumuul* 

gatius peruenire memoria promiffa,uelfoluta regum uo* 

ta monRrabont . Non enim,ut nunc, literarwm numerus 

preRitutus , er facilk exprima quidquii bumana mens 

concipere potejl: ita prifci quoq; fcriptitarunt Aegyptq, 

Sedfingule literefingulk nonunibusferuiebôt, er uer* 

bu non nunquomfignificabont intcgros fenfits , cuius rei 

fcientia in bis intérim duobus habet exempltm . Per uul* 

turem nature uocabulwm pandunt , quia nuïïos mares 

poffe inter bas alites inueniri rationes memorât pbyfice: 

pergj 


LIBER I I I I. V9 

per'q; fbedem opk mella conficientk indicant régi mode* 

ratori cum iocundiate aculeos quoq-y innafci debere : hk 

fignisofienientcs er fimtha plura. Dehuiufmodiliteris 

meminit er Cor.Tac.Obelifcosex lapide Simitheeffe 

tradit Ph.bocmodo:Trabes ex fimithe ficerereges quon 

iam certamine,obeUfcos uocantes, Soin numini confiera 

tos,radiorum eius argwm°tum in effigie ejl,cr t'a figni* 

ficatur nomine Aegypti. Primus omnium rex Methres 

obelifeum inRituit.Obelifcos autem, qui Roma;, nuïïa ci* 

uiît opera,aut cura excifos confiât,fed T hebts,ex Aegy* 

ptkck"'ueurbibusperdudos,ut idemPlin.er Marceïïi* 

nus tefhntur.ln circo Maximo duorumalter odoginut 

cdoeratpedum,olter ueroiacens adbuc in naumacbk, 

çbrutttstellure,cétum triginta er dodrontk,preter bo* 

fim.qué Augufius ex Hicropoli Aegyptioru urbe trôfiu* 

lit, nunc efl in duos partes fiadus , quodquidem acciiit 

cum ipfe princeps erigere uellet. Excifus à rege Semnefie 

(eo,quo régnante Pythagoras in Aegyptofùit. 

De Fornice Sertinij in Circo,Loco Tuberonû, 

Lupanaribus,Pompeij domo,5C Iuturnae 

Fonte. cap. xv. 

DEcorat«*a«të circus Max.erat Fornice à Sertinio 

exciwo,ut refirt Liuius bk uerbk :Sertinius ex ul* 

teriore Hiffania,ne tentata quidem triumpbifpe, quin* 

quaginta nuïïia pondo argenti in erarm tulit, cr de ma* 

nubijs duos fermées in firo Boario ante Fortune edem, 

cr Matrk Matute,unum in Maximo circo ficit:er bis 

fvrnkibusfigna aurata impofuit . Heliorwm familio fuit 

baud diues,eodvm autem tempore fùere fexdeeim in uhk 

edibut 


*

L I B E R I I I I. i6t 

dam dieenda ocaarunt deSeueri Septizonio , cr Càn* 

fimtini arcu,inter ipfwm Cafium,er Valatinwm montem 

exciatk. Prius autem quidfit Septzoniwmutuiieamus, Septizoniu 

iïïuinosadmonet,quod annkàbbincquatuor,dwmRho quid. 

dobium natdem mihi patriam proficifcerer,effentq; uer* 

ba dereliquqs urbk cum conutibus, er conterranek mek 

i a c .Bwfcino,er i a c . Scaramutia uirk'jiteratk cr pro 

bkialter rogauit,quidejfet,er analiquod Rome extaret 

Septizonium, cui memini me hk uerbk rejpondcre : ER 

Septizonium magna quedom moles quadrata , que fe* 

ptemcingulk,id efi , colwmnarum ordinibusinuicemfu* 

perimpofitk in modum quatuor porticuum, ambitur: ita 

Ut columne quanto altiores, eè minores, breuioresq; di* ' 

fhonanturiin cuius medio quatuor parietes loculos quof* 

domfacientes furgunt , infwmmo regum , uel imperato* 

rum condebantur cineres. Duo autem Rome fuiffe intte* 

niuntur,antiquiorkmeminitPlin.er Suet. quiait Titwm 

apui Septizonium cubiculo paruo , er obfcuro natum 

quarto Câ.lanuarq . Manet,inquit,odhuc , erofiendi* 

tur locus,ubi autem dubiatur : confiât tamen in uk No* 

uo,houd procul o Seueri fkffe Septizonio. Seueri autem 

Adbuc fuperfunt è regione tcmpli S. Gregorij très ope* 

rk ambitiofi ueluti 'Zone , colwmnarum pukbritudine, 

magnificentia,ahitudinc jfiedabiles ,ex quibus comte* 

âuntur , uix credibilk reliqua aMtudofafiigiumadcul* 

men ejUmantibus,fi moles integracum totUfeptemxo* 

nk fupereffet . Quod autem fit illud antiquwm infhura* 

tum à Seuero , ut autumat Fui . Rultwm efi credere, 

cum Seuerus multk dnnkpoR Titum imperauerit, cr 

l SpartiA 


tii ANTIQVAE ROMAE TOPOÇR. 

Spartianus Septizonium Seueri in uia Appia , er à Se* 

uero extrudwm conflituat.Funus,inquit,Geteiïïatum efl 

maiorwm fepulchro,boc efl Seueri,quod efi in Appia uia, 

euntibus ad portam, dextero , fijecie feptizon'q extru* 

dtm,quodfibi iïïe uiuus ornouerot. 1 dem: Quumfeptizo 

nium faceret,mhil cogitauit,quom ut ex Afiico uenienti* 

busfuum corpus occurreret. Duplex outem,preter iïïom 

quomdiximus, troditur etymologia. ïulius enim Capito* 

Septodiiwn. Ii«iw Septodium legit: fcimus enim Grecos locum ciuibus 

frequentatum , ad quem multeperduconturuie, Septo* 

diumappeïïare, nom '"ma feptem w» ô/-« uia,quafife 

Septifolium. ptem concurrerent uie.Plin. Septifolium uocat,à feptem 

fokr'ijs , in ftngulk enim ordinibus columne marmorek 

trabibus fuperius inuicem iungebantur, dijs uero trabi* 

bus cum mok ipfa in tnteriore porte excitata:cr itafingtl 

li ordincs unam fàciebont porticum,fiue folorium. I n bu* 

tus Septizonij fiontiftitio literehuiufmodi leguntur: 

Ç. TRIB. POT. VI. 

COS. FORT VNATI SSIMVS N Os 

BIL1SSIMVSQ.VE. 

Moles enim quefuperefl , ita eR inclinoti, ut iamiam la* 

pfura uideatur. 

De Arcu triumphali Conftantini Imp. 

cap. x vu. 

Rcus autem Triumpbaks inboncrem iïïorumeri* 

Al i.gebontur,qui prouinc'ijs,aut exterk nationibus de* 

beïïatts, rébus Po. Ro. féliciter gefik,triwmpbwm meriti 

effcnt,àquo triwmphdes denommantur.in quibus firnu* 

kcrA 


LIBER I I I I. nSî 

lacnfoppidottwt, jfin«iori«n,na,Kiî»n i!loMMM,c/«oj dcui* 

cerantjnrei perpetuom memorkm,incidebant,quemad- 

modwm in hk , qui adbuc fhnt, cernere licet. Sed arcus 

triwmpbales ante ïmperatorwm temporaexcitauitnemo, 

Ut quorundom efl opinio : neq; antiquiorem,quàm Tiff, 

Arcwm in urbe uidemus.Plin. hune moremfuo tempore ce 

piffe narrât : prius enim triomphalesfhtuas, ueltropbea 

ponerefolebant . Roma; triwmpbales arcus plures,ex bk 

uero,qui hodie, Confhntini ad angulum montk Valatini, 

iuxhtAmpbitbeOtrum, triumpbalibus omamentk confi>i* 

tuum,eumq; trophek,cr uidorijs aïïotk , porum lefum 

confpicimus:fuperoto Mezentioopud Miluium potem, 

à Confhntino ipfo pofitum,cum hoc indice: 

IMP. CAES. FL. CONSTANTINO MAXI= 

MO P. F. AVGVSTO S. P. Q, R. Q.VOD 

INSTINCTV DIVINITATIS MENTIS 

MAGNITVDINE CVM EXERCITV SVO 

TAM DE TYRANNO, Q.VAM DE O M* 

NI FACTIONE VNO TEMPORE I V= 

STIS REMPVBLICAM VLTVS ESTAR 

MIS ARÇVM TRIVMPHIS INSIGNEM 

D I C A V I T. 

In maiori autem fornice , partety interiori à dextrk, cr 

finifirklegitur, bine: 

L I B E R AT O RI VRB I S: Aline F V N D A« 

T O R I Q_V I E T I S. SKpcriMS extra fie: V O* 

l x, T1S 


', T 

«4 ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

I S x.- V O T I S X X. que nota in maximkfi 

cerat perkulk conflitutus,quemadmodwm apparet in qui 

bufdam numifmotibus,quifunt apud nos. 

De Ccelio monte,&Cceliolo. cap. xviii. 

Querquetit /~\OEliwmmontem Querquetulanum prius appeïïa* 

lanus. *

LIBER I I I L 16S 

IN medio igitur Culij montk dorfo extat templum 

circulori forma, nunc diuo Stepbano,olimucro Fou* 

no dicatwm.Faunus enim didus oî Tifs fum quoduo* Faunus. 

ce,nonfignk,fùturaoRenderet. Ex peregrims autem 

dijs quodom tempore hune folum Romani coluere. Mon 

fionesAlbaneubiS.MarieinDominiceedes,Veneris, Venerk, CT 

er Cupidink templum haud procul à porta Neukfht Cupidink 

tuit V.Vic.fiue Sex. Ruffus, eo in loco,ubinunc ecclefia templum. 

S.CruasinHicrufalem fuiffe, accepimus: C«riamrum,in Uo. 

quo Hofiilius rex prius bobitauit , prope Vock templum, 

olteromin Clio monte,ubi nunc diui loonnk, er Vou* 

li edes. Liuius: Tuïïusrexin Calio monte templwm,or* 

diniabfeoudo,curiamficit,queHofliliaufqj ad patrwm 

noRrorwm etatem oppeïïota efl , er quo frequentius ho* 

bmetur,eondemfedem régie cepit. CafiroVeregrinoCaflrapere* 

Augufius in Calio conftituit , in eo parte,que ad ortum grind, 

eftiuum,Efquiliasq;pertinet, quoinloco nunc edes San 

dorum quatuor coronatorum ejlfita.Domus Loterono* Domus 

rumubi bofilico eiufdem nomink,dequoiuUus Copitolk ronor Late 

nus itameminif.Educatus efi (de M.Antonio enim loqui 

tur)in eo loco,in quo natus efi, in domo ouifui, iuxtae* 

des Laterani.cr luuenalk ita: 

Cloufit cr egregios Loteronorum obfidet edes 

Totacobors. 

Fkui Conjhntini Voktiwm prope banc domum inter Confhntini 

Calimontanam,er Gabiufam portam fedembobuit . Se*Voktiwm. 

forioni uero apui Neuiam inter ipfam portam, cr ec* Seforkni. 

clefiom S.Cruckin Hierufdem. lnpkteaLateranenfil 

i fht 


xi6 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

fiât erea equeflrkfhtua,quom M . Aurelij Antoninieffe 

L.Verifh* multi putant , aliqui tamen L. Veri.non défunt etkm,qui 

tua, Septim'ij Seueri . Herodianus enim literk tradidit poR: 

adeptwm imperium ex fomnio, quod uiderat,fhtuam fi* 

bipofuiffe. 

De ^mphitheatro Statilrj Tauri. 

' CAP. XX. 

SEquitur Statilij Tauri Ampbitbeatrum . Sedpriuf* 

quom de ipfo ogamus , pa«c

LIBER IIII. i

i

L I B E R I I I I. i(f 

hoc modo: Tanta autem par aqueiudus aquarwm ubere 

as inftuit,ut per urbem,atq; ckacas amnes inundare ui* 

deantur, eruniuerfe propemodwm edes fitbterraneos 

meatus,fiphones, acfiRulas undofas habeant. VretereA 

etiam hodie ad radiées Quirinalts in «ilkCard. Grimai 

di,in dorfo eiufdem montk,in uico Vatricio,er Suburra, 

in uiaLatinajnAuentino,apud ludeorwmpkteam,mul 

tk'qi al'ijs in lock fubterroneos aquedudus uidemus. 1/ 

autem foli in urbé per arcus infiucbant, qui iuRo equi* 

librio per congruentkloca poterant deduci. Deduceban 

tur enim aque ex diuerfis lock, er quia Anio Nouus o* 

mnium erat aUifiimus,necefiitate urgente, ceterk fubue* 

nkbat. Qîjinqj funt,inquit Fron.duduwm dtitudines in 

omnem partem urbk,fedbk olie maiore , die kuiore 

prefiura coguntur.Altifiimus Anio efl Nouus: proximA 

ClaudiaUertiwm locum tenet luUa:quarttm Tepula, de* 

inde Martia,que eapite etiam Ckudielibrâ equaf.fex* 

tum tenet locum Anio Vêtus:fequitur hanclxbram Vir* 

go,deinde Appia:omnibus bumilior Alfietina,que Trâ* 

flyberineregioni,er maximefubiacentibus lockferuit. 

Mox uero cui ufuieffent,ficoRendit:Autorescuiufq; 

aque,etates,preterea ordinem, cr longitudinem riuo*. 

rum,er ordinem hbre cwmprofecutusfim,non dienum 

mibiuidetur fingulafub'tjcere, croRendere quantafit 

copk,que publios,priuotkq; non folum ufibus, er ou* 

xilijs,uerum etknt uoluptatibusfufficit, cr per quot co* 

fieïïo,quibufqi regiombus deducotur.quontwm extra ur* 

bem,quontwm intra urbem, er exeo quantum lacubus* 

quantum muneribus,quantû operibus pubUck,quantum 

l i nomi 


LIBER I I I I. I7« 

/ er Cefone Cofi.Quantopere autem cure fùerit,ne quk 

uiokre dudus aquarum,nec non conceffam deriuore au* 

derct, cum ex multk apparere potefl, tumexboc, quoi 

circus Maximus,ne,diebus quidi ludoru circenfiwmjiifi 

Aediliwm,aut Cenforupermifiu, irrigabatur.Agri uero, 

quosaqua publka,contra legem,quk irrigaffet publica* 

bantur.cuius rei coufa Aediks curules iubebantur per ui* 

cosfingulos exire,quiin unoquoq; uico babitarét,pre* 

dio'ue haberent binos preficere, quorwm orbitratu aquA 

in publicumfaliret.Vrimus autem M . Agrippa pofl edili* 

t»tem,quam gefiit confulark operwm fuorwm,er mune* 

rum uelut perpetuus curator fuit,qui km copia permit* 

tcnte,defcripfit quid aquorum publick operibus, quid U 

cubus,quid priuatkdaretur. Omnium autem primïtAp. 

Claudiwmex agro Lucuïïano acuoto opère deduxifie 

aquam,ab eodem autore literk traditur.qui nouem fol* 

aquasfuo tempore in urbem fiuxiffe fie commémorât: 

Nuncoutemin urbeminfiuunt Appia,Anio Vetus,Mar 

tk,Tepula, ïulia,Virgo, Alfietina, que eodem uoeatur 

Augufh,Ckudio,Anio Nouus. Que autem fuerint iflaz 

Oque,er unde,quotq; pofiuwm miïïibus, uelfub terram, 

uel arcubus ducerentur,pluribus uerbk ipfemet recéfet. 

Scx.uero Ruffwm,eO pofieriorem,qué Diocktiani tem* 

poribus urbemRomam defcripfiffeputatBlon.noué,er 

decem aquas pofuiffe animaduerti. 

De Aquaeduiftu Claudia: aquae. cap.xxii, 

DI uwm Claudiu duos aquedudus à Caligula inchoa 

tos perficifie,fic deckrat Fron. Aîtero imperij fui 

Anno duos dudus inchoauit,qd'opus Claudius magnifict 

tiflime 


17* ANTICLVAE ROMAE TOPOGR. 

tifiime confwmauit , dedicauitc^ : alteri , quod ex fvnti* 

bus Ceruleo, er Curtio perducebatur , Claudie datim 

nomen: becbonitate proxima Marcie:altera,quoniam 

dueAnienk aque in urbem fiuere cxperant, utfacilius 

appeïïationibus dignofcerentur,Anio Nouus uocari ex 

s pit.Suet.opcra, inquit, magna, potius quàm neeeffma, 

quàm multa perficit,feduel precipue oquedudû à Caio 

inchoatum. Menùnit cr Vlin.bk uerbis-.vicit anteceden* 

tes aquarum dudus nouifiimum impendiwm operk in* 

eboatt à Caio,cr perfidi à Claudio : quippe lapideâ ex* 

celjitatem omnes urbes,er montes equontem,ut louoerd 

impleret,Curtios atq; Ceruleosfentes addudos,erogatn 

ad id opus tdentûm fexaginta mëk ,1s efi oquedudus, 

quem à porta Neuk per Ccelij montk dorfwm in Auen 

tinumperiucit Cofii.ïn frontijhitio autem eiufiem por 

te de refiitutione eiufdem oquedudus bec leguntur: 

TI. CLAVDIVS DRVSI F.CAESAR AVGV 

STVS GE R M AN I C VS P O NTI F. MA 

XIM. TRIBVNICIA POTESTATE XII. 

COS. V. IMPERATOR XXVII. PATER 

PATRIAE AQ.VAS CLAVDIAM EX FON 

TIBVS Q.VI VOCABANTVR CERVLEVS 

ET CVRTIVS A MILIARIO XXXXV. 

ITEM ANIENEM NOVAM A MILIA* 

RIO XII. SVA IMPENSA IN VR 

BEM PERDVCENDAS CVRAVIT. 


IMP.

LIBER I I I I. m 

IMP. CAESAR VESPASIANV'S AVGVST. 

PONTIF. MAX. TRIB. POT. II. IMP. 

VI. COS. III. DESIG. IIII. P. P. AO.VAS 

CVRTIAM ET CERVLEAM P E R D Va 

CTAS A DIVO CLAVDIO ET POSTEA 

INTERHISSAS DILAPSASQ.VE PER 

ANNOS NOVEM SVA IMPENSA VRBI 

REST1TVIT. 

IMP. T. CAESAR DIVI F. VESPASIA* 

NVS AVGVSTVS PONTIFEX MAXI 

MVS TRIBVNIC. POTESTATE X. IM 

PERATOR XVII. PATER PATRIAE 

CENSOR. COS. VIII. A Q_V A S CVRTI* 

AM ETCERVLEAM PERDVCTAS A 

DIVO CLAVDIO ET POSTEA A DI 

VO VESPASIANO PATRE SVO, VRBI 

RESTITVTAS. CVM A CAPITE AQ.VA 

RVM A SOLO VETVSTATE DILAPSAB 

ESSENT NOVA FORMA REDVCEN 

DAS SVA IMPENSA CVRAVIT. 

In eodem aquedudu iuxta bojbitak Uteronenfe, inter 

alios,hic pofitus efl index: 

M.AV 


, ARCVS 

*74 ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

M. AVRELIVS ANTONINVS PIVS FE 

LIX AVG. TRIB. POT. IIII. PROCOS. 

COELIMONTANOS PLVRIFA 

RIAM VETVSTATE CONLAPSOS ET 

CONRVPTOS 

RESTITVIT. 

A SOLO SVA PECVNIA 

Partem autem huiufce aque in Capitolium à CaracaÏÏA 

fidffe dedudam firunt. Extant enim ruine fvrmorwm in 

Polotiuufq;.lnorcuuero Tiburtino, buic aquedudui co 

iundo,prope edem diue Marie in Dominke,uetuJhte 

corrofe funt Utere tdes: 

P. COR. P. F. DOLOBELLA COS. C. 

IVNIVS C. F. SILANVS FLAMEN 

MARTIAL. EX S. C. FÀCIVNDVM 

CVRAVERVNT IDEMQ.VE PROBAVE 

RVNT. 

1 Apparent 

Aquam quidem ipfam à Trdano in Auentinum perdu* 

dwm,Traiani nomen accepit , autor Front, cuius adbuc 

firmarum uefiigia apud S.Vrifcom,er in ruink 

Tbermarum Decij marmor pauck ante annk effofiwm 

id,quod Frontini uerba,pgnificabat. 

Deijsquaeincertamiedem nuncin Ccelio 

monte habent. cap. xxiii. 

Cartia! tem T3 Rutus primus Cos. pulfo Tarquinio Carne dee té 

plum, XI) plum in Cxlio monte extruxit, facrumfy uoti reus 

ficit,quia cordkbeneficio,cuius difUmulatione babebatur 


idone

L I B E R I I I L 17* 

iioneus,emendationi publia fhtus extitit. Hanc enim deâ 

uitalibus humants preeffe credebant,ob eaqf petebatur ut 

iecinora,et corda,

*J6 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

Q«i tamen eiedofifvrte tenebitur unda, 

Ccelius occipiet puluerulentus equos. 

fuit in eodem monte Maceïïwm Magnum,Antrtm Cy* 

clopk,Spoliarium,er Armamentttrium. Sed de CxUo fd 

tk.Videomus quid Àktere ipfius,quod Auentinum refpi 

cit,pt,outfuerit. 

De Appia,5i Noua uia,ac delfîdiSjVircutis, 

Honoris,atq? Quirini,fiue Marris Aede,5c 

. . Almoneflu. cap. xxiiii. 

Appii Uid, ^_N ^ wyk defcriptione diam eji conUanmt jjp. 

noua. 

Xpiaméjj uiom,quantum ad fiptentrionemffedat i Va 

lotino,quantwm uero ad occafum hyemdé,a monte Aué 

tino, Calium àrimere.Vomp. auté Letus Appiam Brun 

dufiwmufqiproducit, à porta autem ad thermos Anto* 

nionas Nouom uult appeïïori.Sed Appiam etiam intra ur 

bemfuiffe ufaj ad Confhntini arcwm innuit Spartianus, 

in ea Septizonium Seueri cum coUoçauerit: potuit tamen 

aliquando accidere,quodbuius pars à Caracaïïa munit*, 

"Noue nomen adeptafit. Quoi autem Solinus dicit Tar 

quiniumVrifcumbabitauiffe ad portam Mugoniom fit* 

pro fimmm Nouom uiom,de dio inteïïexerim. Sunt qui 

putantuiom Nouom àportaPdotij inchoaffe,er perra* 

dices Palatini montk fupra cireum Maximum ad infimï 

Pifcinam perueniffe,ubi nunc diui Sixti edes uifitur. Ve 

rwm,ut diximus,uie Noue diuerfis temporibus à diuer* 

fis hominibus nouiter dedude , aut munite plures , er 

multk in lockfùere.Qttocirca,nifidiRinguantur tempo 

ra,infinita occurrent apud fcriptores,que mterfefe coi» 

trark uidebuntur.Ad caput autem uie Noue in regione 

Pifci 


LIBER I I I I. 177 

Tifcine inter predidom edem, fbeflandascj; tbermorwm 

Antomorwm


pijcj; Ri'kimb ««îgo nunc nominâf.in quo Mater deorum 

Cal.Apriltsfingulisannk à Gaïïk faccrdotibus abkeba* 

tur,uiidePopiiiius: 

"Efl locus ante urbem,qua primum nofcitur ingens 

Appia,quaq; ltalo genitus Almone Cybeïïe 

Ponit, cr i deos km non reminifcitur omnes. Ouidius: 

"Efi locus,in Tyberim qua lubricus infiuit A'mo, 

El nomen à magno perdit ab amne minor. 

DeThermis in génère. cap. xx v. 

1 Hcrme Gr

LIBER I I I I. i7? 

KHriam, er fafiwm produda,capere kuacra in modwm, 

Ut ait Ammionus, prouinciarwm extruere, quos thermos 

appelhrunt, in quibus edificandk nwlftwn necf; modiwn, 

riegtfe menfurom fcruaffe ex iïïarwm , que nunc extant, 

uehigqs,facile unufquifque potefi iudicore. Varia enim 

CT propemodwm infinita bobebant loco, uarijs ufibus, 

Cr uolupat'.bus deputiti, quedam ad çolefaciédas aquas 

ferma circulori : ex quibus per fipbones, er fiflulas bal*'tieii,nedum 

in folo expofitk,uerum etiam penfilibus co* 

lidam mtniRrabont,que peRlouationem inutilk per co* 

noies in infinorcm partem , inde fubterranek meatibus 

in Cloacas mittebjtur. Hobebont Therme etiam Apo= ApodytcrlA, 

dyteria, in quibus bolnea ingrefiuri ucRes deponebant, 

uoReniit vlinim in epiRolis. Hobebont erareas am* Aree. 

plifiimas, porticibus fbatiofifiimk circundatas, cornera* Porticus. 

taq\ fuperbifiimis fvrnicibus edificia in cirçuitu baben* 

tes, in quek diuerfi coloris marmoree , ingentesq; co* 

lumne, quorum quedam fiantes , nonnuïïe uero keen* 

tes adbuc cemuntur , multeoi templorum ernamenta 

tronskte. Pouimenta uero UthoRrota diuerfis kpidibus Vouimenta. 

conjpicua,parktes(fc mormorek tabeUk in multk ineru* 

fhti'.Eront ctkm "iCyjtijiemoro,?? natatork populi lu= XyfU. 

dk,delit'ijsq; expofm , propterea fiequens in thermk Natztorid. 

uerfabatitr : principesq; ad id infâme uenerant , ut cum 

eo promifeuè kuarent. Spartianus de Hadriano : P«= 

blice, inquit, er fréquenter cum omnibus louit. Vnie 

cum ueteranum quendam notwm fibi in mililia dorfum, 

cr ceteras partes corpork uidijfct attcrere,perconda= 

tus cur fe mormoribus diRringendwm doret , ubi oudi* 

m x uit 


iSo ANTICtVAE ROMAE TOPOGR. 

«it bocidcirco fieri,qttodferuu non baberet, feruk eum 

donauit, cr fimptibus. Verum cum alio die eemplures 

fenes ad prouocandam principe Uberalitaté hoc idem fa 

tercnt,euocarieosiufiit,er olium ab alio defiicari. TrA 

dunt autem M. AureUwm Antoninum lauacra mixti pre 

buiffe.Lauàdiuero tanta fuit Commqdo ïmp. uoluptis, 

utfepties in dickuerit,inbalnekq;fepc cxmwtcrit.lu 

lius Copitolinus fcribitGordknum iuniorem feptics in 

efhte,byeme bkkuiffe,qui cum fepe mdieres pulcbros, 

er puellos,er cum is anus defvrmes adinittcret,feiocofe 

id fàceredicebat.Alcxander Syluasin thermkdepumit, 

oleum'q; luminibusthermaruaddidit,quuontea,non ante 

Auroram poterét,er elauderentur ante folk occafum. 

DeThermis,& Palatio Antonini Cara= 

callae. cap. xxvi. 

Nfonintwrt Caracaïïam Tbermas,que ab eo Anto* 

Jr\n A1 i-nione funt denominatefiruxiffe,ineius uita Sportia 

nus fie tefhtur.Opera Rome reliquit,thermos fui nomi* 

nk eximias,quorum ceïïam folearé arehitedi negât pojfe 

uïïa ratione fieri,nifi qua fada efimam ex ère cupro can 

ceïïifubpofiti effe dicuntur,quibus cameratio tota concre 

ditaefl,cr tantum cjlfbatij,ut ii ipfum potuiffefieri ne 

gant dodi mecbanick-Lamp. uero bas inchoatas ab An* 

tonino Seuerwm perfieiffe, atq;exornofferefirt. Vifun* 

tur adbuc in radicibus Auentini,aduiam olim Ardeoti* 

nam,cr apudnunc S.Bolbinam, barwm ingentes ruine, 

tum altk parietibus,cohimnkqs femtfepultis mare cr ma 

gnàudmk,er pulchritudink. Magnum autem ambitum 

ampkdebantur,er dudus iïïe aquarwm,qui ante poram 


Cape

L I B E R V. i8r 

Capenom tranfit in eas otim aquom deducebot. Sub ther 

mk Antoninus ipfe nobilifiimwm pofttit Pdatium, cuius 

ueRigia uix fuperfunt. 

LIBER aVIN 

T V S. 

DeAuenrinc cap. i. 

IVENTINVS autem coïïk, quar 

tus in ordine montiwm fùerat coïïoca* 

\ tus,de cuius ambitu,er fvrma cum mul 

' afupra 

didafint,reliquum efi,m qui* 

[J bus edificijs exornatus effet nunc uidcA 

mus, prius tamen unie dicatur. Auentmumigitur mitemAuétinusm 

ab auibus, queuefperiex Tyberi iïïuc cubitwmaduolo*dedidus. 

bant,denominatum quidam uolunt.binc Virgil. 

Dirarwm nidk domus opportunA uolucrwm. 

De Auentino locutus.Alij à rege Aboriginum iïïic er oc 

cifo,erfipulto.Var. tamen dicit in gentem Po.Ro. Sobi 

nos A Romulofufceptos ifium oecepiffe montem,qué ob 

Auonteprouinciefuefiuuio oppeïïouerunt Auentinum.. 

Confiât ergo uorios opiniones pofiea fecutas. Nâà prin 

cipio Auentinus didus eflab auibus,uel rege Aboriginïï* 

unde hune Herculk filium confiât nomen à monte acce* 

piffe,no prefiitiffe,autor Ser.ïiem autéiVar.pofi uaria& 

quorundamopiniones,fubdit:Ego maxime puto ab. adue 

m i âtt 


m ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

L I B Ë R V. » 

fie mcmhhSer'uorum dies fifiik exiRimatur idibus Au* 

guRi,quod eo die Ser. T uïïius natus ferua edem Diane 

dicauerit in Auentmo^cuius tutele funtferui, à quorum Seruiunde 

celeritate fùgitiuos uocentfcruos. Commune outem erat didit 

omnibus Latink.Qupdideo infiituijfe uidctur,ut ofiéde ' 

retlege naturoli feruos mbildifhre àcaterk bominibws; 

Diony. enim huius templi Aneum Mortium autorem fi* 

ciffe uidetur : Tradudts, inquit, ex TiÏÏenk , Poïïtorioj 

aUjs'qi urbibus quofeunq^ ceperat colonos , ibi eoÏÏocA* 

Uit,pcrfuafitifc ut templu Diane edificarent,odijcerentq^ 

fhtutk téporibus inducias,utfi qua fada inter eos offrit 

fie effet, per bec facra diffoluerent , pofieac^ rex peeu* 

nijs, quos contulerant urbes ee omnes, extruxit Diane 

faliwmsin maximo Rome coïïiwm Auentino coïïocatwm, 

kgescfc in bafe erea confcripfit, in Delubro Diane fita. 

Hinc potet,quôdfi prius hoc templum non fuit in Auen* 

titio,quàm tempore Anci régis, non potuiffe ob odùentà 

beminum Auentinus oppeïïarixwm conflet ante Anci im* 

periwm boc nomen obtinuiffe. Sequitur in codé uerticej 

baud procul binc,edes S.Marie cognomentoAuentine,' 

ubi Boné dee templum cxtitijfefirunt, in bonorem Fa= Bon* de*. 

tue caRifitmeforork Fauni à Claudia uefbli conditwm, 

pofiea uero à Lima refiitutwm.Bone dee auté facra àfo 

Ik fanunvs peragebantur, neij; lieebat uiris intereffe,un* 

de Çic. eriminotur P .Clodiwm quod aufus fit becfacra, 

que profalute Po. Ro.fiebàt,fua prefentia turbare,atq; 

pollwere. Sportianus ait Hadrwwwn edem Bone dee 

tranfiulijfe,quà autem,no dicit. m crepidinc ad eundem Hercidh Vl 

flmim pertinente, ubi nunc diui Alexij , fuit Herculk dûm 

m 4 \idtt 


»?4 

Vidori. 

Minerue. 

lunonk. 

Libertatk, 

Ara Ïouk 

Elic'ij. 

Jtlurcee 

Art. 

ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR, 

iwnonis re Vidons templwm,er ab eo baud procul lunonk Régi* 

gin*. ne,ex porte Veientxne prede à Covrdlo eonditwm, de 

,quo fccundo belSu.mentionèfaat Liuius. Sed Hercules 

altcrwm babmffe dicitur,eo in loco,ubi nue in tuims tber 

morrnn Dcc'q imperatorii ecclefia dlue Prifce efifita.-ln. 

Lune. dorfo- autem Lune conRituit Ouid.bis carnunibus^ 

Lunaregit mcnfcs,buius ajtoq^temporamenfis- 

, Finit Auentki Luna colendaiugo. 

LiuiusiAtrax cum uento tempefhs fvfem ex ede Lune» 

que in Auentino'efl,raptam tulit.lfin autem certum lo* 

cum à peritis topographie uvfos afiignari folet, incertti 

uerofequenlibus,ueluti Vidorie templo,quod dbArco* 

dtbus extrudum,ab e'tjfdemqi facra eidem dee confiitutt 

narrât Diony. Minerue autem à Sex. Pomp. Innoni* ue* 

ro à Valerio Max. in eodem monte coïïocatur : à Liuiouero 

Libertatk,cxmultatitia pétunia eu, erek columnk» 

er fhtuis pulcberrimk à pâtre T.Gracchi er coniitum* 

CT dedkatwmicuius Atrium ab Helio Veto,er Cor. Ce 

tbego cenfonbus fuit nfidum,cr amplktwm, cr nouifii 

me à Poliione,«t tradit Suet.infhurotum, de quo Liuius 

quinto decadis quinte meminit bis uerbis : Hec inter 

ipfos difieptata,poRremo eo defeenfim. efi, ut ex qua* 

tuor urbank tnbubus uni", palàm in Atrio Libertatk for 

tirentur. Libertatem enim deam in primk coluere Ro* 

mani,utpote Libertatk offcrtores-Hobuit Auentinus CT 

Aram Ïouk Elictj à Numadicatam,,que abeliciendo,fe 

cundum Var. nomen adepta efi. Hobuit er Murceeue* 

terem Arominom prifei Venerem Murccom uocobont,À 

myrto ei dicota:uel,ut alij,quod prêter modum non mo 


s ueret;

LIBER V. tiS 

ueret,acfaceret bominem murcidum , ac nimis defidio* 

fum,er inaduofwm.lunonk monete Aedem etiam in A* lunonk Mo 

uentino fidffe,Uterk traditur . Cami&W autem didatorin nete. 

eodem Matute motri templwmconfecrauii. autor Blon. Matute. 

quiex Vtin. rcfirt Laurentiwmfyluam loui facram fuiffe 

in hoc ipfo coïïe,cr in e* Valentii>iaBii/m,GalIa: Placidia; 

filium,interfrdum.de fylua bac uide Var.cr Liuiwm. 

DeCaco,éV:eiusSpeIunca. cap. ui. 

CAct ffieluncam fupra eiem dinar Marie in febolt 

Greea,qua parte Auentinus pdatiwm uidet , fiùjfe, 

putat Blon . at locus AccUuk nuïïumfijeluncepre fefert 

uefiigiwm . VirgHius autem in monta crepidmejoco ma* 

xime edito,ponit bk carnunibus: 

Stabat acutafilex precifis «ndiqj faxk 

SpeUtncedorfoinfitrgcnsaltifitmauifu. 

Melior efl ratio,quodfacit ai Tyberimittcumbere ium 

fubiit: 

Hanc, ut prona,iugo teuwm inambebat ai amnem> 

pexterin aduerfum nitens concufiit,er imk 

Auulfam foluit radicibus, inde repente 

1 mpulit,impulfu quo maximus infonat etber, 

Diffultantripe,refùgitqiexterritusamnk. 

Quodfipkcctfyeluncam ipfam ad Pdatinum montent 

pertinere ,non procedit,, quoi ait poéta,ïncumbebat ai 

amnem, abefl enim locusiïïe à fiuuio ai tell iadum,à Ty 

berïqi efl auerfus . Quoi autem Ser . dicit Tyberim per 

cireum maximum fiuxiffe , de alio tempore , quom quo 

Hercuks in ltdiam uenit,loqui opinamur.Si enim ad Her 

(ulk aduentwm refirre uolumus , objhnt que de ipfo i 

m i Vtrg. 


»8

L I B E R V. i«| 

Tafi/jëpKlcfcrtMH , fiue in ckco Maximo,eodem nomine 

appeïïatum,quo cr locus, ubi perfidk beïïk armarepo* 

nebantur. Romani enim arma priuatim non tenebant,fei 

in reditu exercitus in Armdujlrum, aut in Tarpeiam ru* 

pem reponebant.bincSpartianus dicit, Vefëafianwm ex 

Anndufiro arma legionibus permififfe,cr Lucanus: Iaw 

rupes Tarpeia fonot . In Auentino autem,iuxta lunonk Qeôniat 

Régine templwm , fùere Gemonie Seule , per quos ne* r^ju^ 

quom, er fontes unco trobebantur: erat enim locus pre* ' 

cepsin quemfacinorofitradiexcarnificabantur. Suet.in 

Tiber'ij lmp.fùnere:Alij,inquit,uncwm-,er Gemonks mi 

nabantur.Et in Vitel. Tandem ap«d Gemonie minulif* 

fimkidibus excamificotus , inde unco tradus in Tybe* 

rim . Domum Phyïïidk apud Diane templum . Proper* pL^jj, jà 

tius: Phyïïk Auentine quedam efi uidna Diane , er re* 

liqua . Remork locus , ut dixi , in Auentino , ubi Ro* _ " . . 

', r~ ,. . ; -, Remort*. 

mulus Remumjepeliuit , quandoquidem cr uiuens eum 

locum iïïe fedibus deflinabat . Thermos Decianas in bo* ^,t)enn£ pe 

norem Dec'ij Imp.à S.P.C^R. edificotasineodemmonte ,:.n£cr y* 

fidffe uolunt,cr apud bas varianas . Traioni uero cum 

pnuatk edibus in uinea Francifci Albertini eius, qui que 

dam curfim de antiquitatibus urbk in lucem edidit. Fobu* 

lanturin Auentino fuiffe Fauni,erPiciantrum, fin* 

tem'q; ex quo bibebât , afcj; NtwMâillicMino appofito eos 

ebriosfados conieajfe in uincula ,crabhk fùlmuia elice 

re didiciffe.de hoc autem fvnte Ouid.in Fafi . iamenwiiti 

Lucus Auentino fuberat niger ilkk wmbra, 

Quo poffes uifo dicere numen adefl. 

In medio gramen,mufco'qi adoperta uirenti 

tianéai 



Manabatfaxo uena percnnk aque. 

M . Cato I ttitwn AKcntiinwn coluijfe , Liuius uero in eo* 

dent cumplebs à patribus in montem facrumfecefiiffet, 

decem Trib.Pkb.creatos,cr Cor.Tac.Diui Tiberij tem 

pore incendia exufiwm effe , memorant . Hadenus autem 

de Auentino. 

DeTeftaceo monte,cV: de i]s quae in eo am 

> bitufuere. cap. v. 

"NferAHcïitmtwttmontnn,er Tybcrim,acurbismx 

JLn lnia,quatuor laterum inequaliwm planicicm coïïocauU 

mus:in qua,haui procul à manibus adortumhyemakm 

pertinentibus , furgit coïïk ,- quem uulgo Tefbcium uo* 

cant . Que cum aninu recreandi gratianutnificentifimus 

"Rainée, uir nicolavs Renj, Prot.Ap. qui rerum experien 

tio , erfîngulari fide Gdïïorum regn à fccretk exiRit, 

me adduxiffet ,effentq; unà. a m kro si vs Recalca* 

tus, cr antonivs Carpanus Mediolan.er qui* 

- dam olij honefli uiri,in quorïi numéro fuit etiam s art. 

de Forbiabus,ac fhan .Pontius Placen. (bos enim ont* 

nés literkybonefikq; moribus ornotos,er integerrimos 

bonorkcaufanotm.no )rogaffintq;,an coïïk ipfe exfia* 

gmentis uaforum fidihwm,in quibus prouincie tributum 

P'o. Ro.firebant, effet coaceruatus: refponiijnuetera* 

tam opinionemiïïom prorfits niicukm effè,nequeapui 

aliquem fcriptorcm tnueniri,fubditos Romanis tributu 

tefhcek uafi.bus detuliffe:fed (ut etiam Blon. refirt)con* 

fueuijfc Queflores in prouincias mitti,quibus ea exigen* 

di cura effet , exact"oq-, legionibus in Ripendk difiribuen* 

di,nifi in erariwm Romam mallent defirri, Catonemqi 

Vticcn- 


L I B E R V. iif 

Vticenfem QuefioreminAfiom,Cyprumqjmiffumba* 1 

bita k prouincialibus tributa non fidilibus umk ,fed foc* 

culk in fumma nouis puppi gefhuiffe , fttbere eo ratione 

longiflimis alligatk fimibus,utfi naufrogio cum naui ipfe 

pcrtjffct , fupernotans fubcr ofienderet in fitndo dcpcfi* 

twm,tributorum'q; pecunioPo. Ro. foluoeffct,propter* 

eome credere coïïem ipfum aggerotum quidem effe ex 

fidilium fiagmcntk,at ex ijs, que à figults in ea regione 

officinashabcntibus , contuliffint . quandoquidem Plin. YidibauCus 

oRcniit fidilium maximum "ufwm fuiffe apud majores, ' 

odeo ut deorum fimukcra,templorumq; ornamenta , cr 

ipfo porietum cruRamenta ex fidilibus conficerentur,cu* 

ius funt bec uerba : Turianumq; à Fragellk accitwm, cui 

locorot Tarquinius Prifcus Ïouk effigiemin Capitolio 

dedicandam . Fiâikm fuiffe eam, cr ideonon mirarifo* 

1ère fidiles in fafiigio templi eius quadrigas, de quibusfe 

pediximus. Abboc eodemfadwm Herculem,quibodie'q} 

materie nomen in urbe retinet:he enim tumeffigies deu 

laudatifiimeerant.Nec pxnitetnosiïïorum,qui deasta* 

les coluere:ourum enim , cr orgentwm ne in dijs quidem 

conficiebotur,duront etiomnum plerkq; in locis taliofimtt 

locra. Et mox : Atqui Numa rex feptem coïïegiafigulo* 

rwminflituit.Quin cr defùndifefefidilibus dolijscondi 

maluere : maior parsrtominwm terrenkutituruafis. M. 

etiam var . figulos uno in loco fittffe indicot , quwm di* 

cit Vcnercm Myrteom fuiffe interfigulos. Et Sex.Ruf* 

fi urbk Rome deferiptio babet , in regione prima portt 

Capena fuiffe Vicum Vitriariorum . Cum itaquefigulo* 

rum eam effe opificij conditioncm uideamus , ut longe 

. abaquii 


«>o ANTICLVAE ROMAE TOPOGR. 

ab aqukbaberinon pofit, cum etiam eius artkpurga* 

menti,fi nimk multa in aruk difpargantur, ea reddant ce 

terk ufibus inutilia . fin in fiwmen abijciantur, aut iïïud in 

breui compleont , aut difficiïïime eruantur.prudenti con* 

filio fadum tenemus , ut tam mdta figulorum collegia À 

Niwnarege infiituta myrtek, erfecus fbmenopud Vi* 

troriorim uicum ibi fitcrint locota, ubi nunc tefhceim in* 

ter montem , cr Tyberim uineos uidemus. quodfi Nu* 

me régis tcmporibus figulorum coïïegk fiierunt feptem, 

quonto pluro credimus effe oddita , Romani populi mul* 

titudtne non minus auda, quàm fuit imperium dûatitwm. 

Haie omnia attente confy déroutes , mirari folemus , cur 

Tefhceus mons , fupra fidem eorwm,qui non uiderunt, 

arduus non in alpem potius infurrexerit. Ambitus autem 

buius duobus nuïïibusuixperficiturpedibustaltitudoue* 

ro centum fexagintt,cucurbiteq; habet fvrmam,cuius la* 

tior pars ad Tyberim , inter TranRyberinom regionem 

cr urbem fiuentem,pertinet. ïn eodem pknicie fuiffe etii 

"Lignarios,er Emporium oRenditLkius. 

De Pyramidibus,cVî (èpulchro C.Ceftqâç 

Horreis Po.Ro. cap. vi. 

PYramidej oppeïïantur quadrate moles , more fiant* 

me furgentes , unde «ro toJ mfn dedudasmulti 

uolunt.Steph.autem aliam buius nomink tradit etymolo* 

tyriïïùies gkm.Pyromtdes,inquit, in Aegypto edificium , in quoi 

mde. feruntur expenfa fkffe in cepas, aïïk , er cafium tdenti 

decem mdïïa , cr quingent* , Neminatefunt autem py* 

ranudes «« t

LIBER V. tft 

plum . Rationem excidendi , atquefhtuendi pyramides 

docct Plin . hoc modo : Dicantur pyramides in eodem 

Aegyptp regum pccunie ociofa , ac Rulta oRentatio, 

ne pecuniom fucceffonbus , out emulis infidùntibus prx 

berent,out ne plebs effet ociofa. Extatadhucexom* 

tiibus una apui portam boflienfem manibus urbk indu- Cefiq feput*. 

fom,quefuit fepulcbrwm C.Ceflij feptemuiri epulonwM, chrum. 

quemadmodum huiufcemodi probat index: 

C. CESTIVS L. F. POB. EPVLO. PR. 

TR. PL. VII. VIR. EPVLONVM. 

Infirius uero litere minores leguntur be: 

OPVS ABSOLVTVM EX TESTA. 

MENTO D1EBVS CCCXXX. 

ARBITRAT V. 

PONTI. P. F. CLAMELAE HERE* 

DIS ET PONTHI. L. 

Blond»* autem fuiffe totius coîlegij feptemuirum epulo* 

nwmfepulchru/m exiRimamt . Epulones enim dicebantur Epulonet 

qui epulas dijs inftituendi poteRatem bobebant , autor qui. 

Cic.tertio de Orotore. HorreaPo.Ro. c xx xx. inter HorreA. 

Tefhccum , cr Tyberim fuiffe marmor cffoffwm in ui* 

nea Marceïïi de Capozucchis «Il infiripfione oRendit; 

NVM. DQM. AVG. SA.CRVM GENIO 

CONSERVATORI HORREORVM GAL. 

BIANORVM M. LORINVS FORTVNA 

TVS MAGISTER S. P. D. D. 

Aboli» 


i?» ANTIQ.VAE ROMAE' TOPOGR. 

Ab dio uero kterebeclegunturt 

NVM. DOJJ, AVG. SACRVM FORTV* 

NAE C ON S E RV AT RIC I HORREOR. 

GALRIANORVM M. LORINVS FOR. 

TVNATVS MAGISTER S. P. D. D. 

' Apud Tyberim,ineoambitu,fùitHylernalucus,de quo 

Ouid.ita meminit: 

Adiocet antiquus Tyberine lucus Hylerne, 

Pontificesiïïuc nunc quoq; facrafirunt. 

Capenam autem oppiiulum in eoiem ambitu fuiffe, qui* 

dam traiidere. 

De meta,quae Sudans dicta e(l,8c louis Si 

mulacro. cap. vu. 

Pofl Auentini montk defcriptionem , laniculum re* 

cîo ordine fequi dixcramus , eum autem commo* 

dius relidurosad eam partem fuus urbk, que TranRy* 

berinam compleditur regionem. Succèdent igitur Efqui* 

\ie,quas À meridie,fiue crtu hyemdi uia Labicana, aboc 

cafu uero ufq$ ad Ampbitheatrvm conuaïïe. c c c c .pe» 

dum latitudinceandem uiam compledcnte, 4 Calio mon 

te diuifimus : prius tamen quàm ipfas aggrcdkmur, quid 

in hoc ipfa uia, cr conuaïïefuerit,autfit, breuiter dicen* 

dum . Ab bortk itaq^ tcmpli Hue Marie Noue,unie di* 

digrefii fumus , aufpicari conueniens erit . Ante Con* 

Jhntini triwmphalem arcwmexttt antique mete lateri* 

Mettfuianstia , cr dimidiat* rotunditas , que metx Sudans à V . 

Vidore appeïïatur ,quodexea aquas manaffefama efl, 


quibus

LIBER V. tpi 

quibus pkbs ex proximi Amphitbeatri fbedaculk fîtim 

txtingueret. 1 n huius uertice Ïouk eneumfinuiacrujh* 

bat.lïïud autéhocloco notandwm-.maiores adpercuticndwmfaderaïoiik 

finwlacrwmaibibcre cofuetiiffc, quod loukfiimdo 

cum tediofumeffet,precipuequandocumlongepofitk crwm. 

gentibus percutiebantur,inuëtwmefi utfceptrum tenen= 

tes,quafiimaginemfimulacriredderet Ïouk , cuius pro* 

prium efl fceptrwm,ea peragerent. 

DeAmphitheatro Tici Vefpafîanïj ac de tem 

pIoFortun35cQuietis. cap. viii. 

SVrgitinter Caliummontem, er Efquilias Amphi= 

tbeatrum,uulgo Coloffeum appeïïatwm,quoi média Celoffeum. 

urbe,ut deftinaffe compererot Auguflu,Vejf>afianus ex= 

citauif.Titwm deinde eius frliu ieiicouiffeoflêiit Sueton. 

bk uerbk : Et tamen nemine ante fe munificentia minor 

ampbitheatro dedicato,thermiscfc iuxta cekriter extrudk 

munus apparatifiimu,krgifiimum'q; dédit, vtriq; tamen, 

id efi potri Vefiyofiono , er Tito eiusfilio ompbitheotri 

opus attribuere uidetur.Eufebius uero extrudionk, er 

dedicationk Titumautorem facitier Cafiiodorus,qm,ut 

diximus,afferit ipfum Titum,falsà tamen,primu omnium 

buiufcemodiexcogitauiffemolem.Titum auté uelinchoa* 

uiffe,er perfrciffe,uel eu. genitor expiffet, abfoluiffe ne* 

mini dubium uideri p otefi, fi quk reliqua edificia ab eo* 

dem prope extrudacognorit.Mar.uero bancipfam mo* 

lemDonùtiano attribuit,fedid fadwmefl peradulatio* 

né.ColoffeoenimfititnomenàNeronkColoffo,quierat Coloffus Ne 

in porticu domus, ut in erek eius numifinatibus fepe ui- ronk. 

dimus. VerumulrwmTitusintra ampbitheatrtt conclu* 

« frit, 


?4 ANTIQ.VAE R0MAE TOPOGR.' 

ferit,aut poReoeè tranfiulerit, aut edificâdo propefh* 

re permiferit,parum liquet : cr tamen à Colojfo nomen 

çbtinuit , quo in loco ipfius Nercnkfhgna prius fuiffe, 

idem Martialkfie tejhtur, 

Hic,ubiconfj>icui uenerabilk ampbitheatri 

Erigitur moles,fhgna Neronk erant. 

firena. Ipfwm autem ampbitbeatrum Arenam appeïïatum legi* 

mus, quodfolum arenajfarfum effet, ea nempe de caufa 

ut gladiatorcs,certztoresq; reliqkfine periculo caderét, 

fiindty fanguk iïïico tegeretur,ne illius afbedu pugnan* 

tes aduerfarios timerent , mmuscfr alacriter in certamen, 

defeenderent : er nudati perundiq; pugileseo ptduere 

perfùfifolidioresuidfiim prebereht amplexus . Ampbi* 

theatrum,inquit Plin. Tiburtinolapide extrudum tantôt 

,dtitudink,ut eô uix bwmonus oculus injpicere pofiit. HA 

bet autem firinficus porticum uniusftrudure,per quom 

juerant ingreffus , er afeenfits . m fingulk uero arcu* 

bus fuperioribusmarmoreefhtue cum incrufhtione,er 

fignkintrinficiK,erexlrinfccm:in quibufdom uero for* 

nicibus omamentaex gypfo adbuc cemuntur: fub ipfit 

mole dedudefunt Cloace, quibus magna pars fufline* 

tur,autor Pcmp.Letus. Caueam,quekdorum diebuslin 

tek cperkbatur, locofeptem er odoginta miHia cepiffe 

refirt V. vidor . Atfedentium loco , er cunei quditer 

effent diuifi, çr quibus gradibus finguli ordines adfcdes 

fuas afcenderent,facilius ex Veronenfi, quàm è Romano 

amphiéieatro cernere licet'.cuius cum uetufhte,twm bar* 

borcrum inuidia, cr immanitatc magna pars euerfa efl. 

Qye enim penitus dclèrenopoterant, impia landnarut 

manu, 


L I B E R V. J9f 

mamt,quemaimodwm inplerifq; alijs edificijsficijfe ui* 

demus. Extant er Albe inbortis S.Pouli ontiquifimu om* 

phitheatriueftigia.Fortune EqueRrkedem,apuiamphi Fortunac* 

tbeatrum, à FuluioFlacco pofitam effe Liuius fecundo quefirk. 

quinte dee . bis uerbk déclarât: Q_. F«l . Flaccus cenfor 

atdtm Fortune equeRrk uouerat,faàebat enixo fludio ne 

uïïum Rome amplius,aut mognificentius templum effet, 

magnum ornamentum fe templo ratus adiedurum,fi te* 

gule marmoree effent,profidus in Brutios lunonk La* 

cinie ad partem dimidiam detegit , idfatk fore ratus ai 

tegendum quod eëficoretur . Fortunom autem pluribus 

in lock templo habuiffe tefiatur Taeitus feptimo libre 

In Uk Labicana fuit Quietk edes. Ojietij 

DeEfquilrjs. cap. ix- *ies, 

ESquiliasin pitres partes à M. Var. ditiifas effe di* 

dum efl: er quia ipfius uerba non moioearum 

partiwm nomina,uerwm etiam unde denominate fint 

Efquilie,dedaront, fubtexerç bk non grauabor. Seçun* 

de, inquit, regionk Efquilie,dq bas feripferunt ab ex* 

cub'ijs regk didas,alij quoi exculte à rege Tuïïo effent: 

buicoriginimagis conueniuntluciuicini,qu6i ibiliicus 

"Sagutalts, er Lariiwtt,o_ergHet»Iamwnfacelliwi,er Lti 

cm Mortk,cr lunonk Lucine, quorum dnguRifines, 

"Efquilie duo montes hobiti,quôd pars Cifpias monsfuo 

antiquo nomine etiam nuncinfacrkappeïïatur. ïnfaçrk 

Argeoruferiptum efific.Oppius monsprinceps efquili* 

nwm lucufagutalcmfiniRra,que fub mxrum efi.oppius 

mons terticepfos lucu efquilinudexteripruiain Taber* 

pola ejl.Oppius mons quairicepfos lucu, Efquilinu uiam 

> * dextt 


\9& . ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

dexteriorem infigutk efi.Septiusmons quinticepfos liï* 

cwm petiliu,ex quibus efl. Ciffius mons fexticeps, apud 

edemlunonk Lacinie,ubi editimus haberc folct.Hec au 

tem montiwm nomma Aduentitiorum Ducwm fuiffe, me* 

morie prodilum ejl,qui eos ante urbem conditam colite* 

re.Hketenim Vorroni opinionibus, alteri quidem fufffA 

gantur Ouidij bec carmin a, 

Adde,quod excubias,ubi rex Romanus agebat, 

Qui nunc Efquilias nomma coïïk babet. 

Alteri uero M. Cato, quiait Efquiliasabexcubijs,fei 

quos Romdo Lucumo dédit x 1 1 . Jic?oriMM,er c c c . 

armatorumodcorporkcuRodiam,fimulq; dignitatem, 

çwmT.Totiusinfide focietatk non fine fufficione effe 

uiieretur.Alij abaucupibus , quod ibi quifquilijs fparfis 

aues iïïuderentur.Volunt amen eam partem,que,fecun* 

dum ukm Labicanam , bine ad fandorum quairaginta 

Martyrum , cr elementk , inde ad S.Petriin vinculk, 

CT Martini in montibus ecclefi as perducit,Carinorum 

nomcnhabmffe,quod Liuius probat, cum fexto beïïi pu. 

inquit-.Media urbe per Carinas Efquilias contenait , ubi 

unum ab altero diuidit. Et quoniam bec pars, ontequàm 

Ser. Tullius Efquilias augeret,prima urbi erat iunda,ab 

ipfa rede aufbicaturi uidemur. 

DeCarinis,CuriaVeteri,c«JNoua. cap. x. 

CArine funt edifidofada in moiwm Carinarumique 

eraijtintra templum Teïïurk,autor Ser.Laua.sdi* 

xitVoéta,autpropter ekgantiam edificiorum, aut pro* 

pter Augujlum,qui natus efi Cunk ueteribus,er nutri* 

Seruij hcus.tus in lautk Carink. Qup in loco uidendwm ne apud Ser. 

Vlubrkt 


L I B E R V. 197 

Vlubrk,non cunk,fit legendum.Scribit enim Vorpbyrio 

' Augufiwm nutritum effe in auito fuburbano iuxta VeU* 

tros,locumq; vlubrem oppeïïari:quâqukm,ut dixi,SUet. vUtbrk; 

uelitipfum notwmod capitaBubulo . er Porphy.nutri* 

tum,nonnàtumfcribit.Corine,inquit vor.pofiea cerio* 

no,quàd bine oritur coput focre me ab Sternie faceïïo. 

In ea autemporte Carinaru,ubinunc apudedem S.Petri 

ai uinculafvrnicesmaximos, inter ruinarwm uaRitatem, 

contra ampbitbeatrwmextsxecernutur. Curkmueterem 

fiiiffe outumatBlon.Fuerunt er Noue proxime compi* 

tumfabriciwm edificate,quod porum ample erant uete* 

res à Romulofade,ubi k populum , erfacra in partes 

xxx.difiribucrat,ut in ijs eofacra curarent,que quâdo 

ex ueteribus in nouas euocarentur,frptemcuriarumper 

religioné euoeari no poteront,ita quoi Forienfis,rapte, 

Ueïïienfis : utlitie res diuinefiunt in ueteribus cur'tjs,au* 

tor Sex.Pomp. Curia in qua habebatur finatus templum 

fuit.bine Vir.hociÏÏk Curia templum. Quodautembe, 

quos Blon.dicit Veteres,fint à Rom«!o edifieate,no fe* 

quitur,quia fùiffent extra urbem àfe coiitam,erRomu* 

lum in urbe curiam freiffe omniu efl opinion Arbitramuf 

igitur aut nouasfuifii,aut ueteres appeïïattsrotione alio* 

rwmjongo tempore pofi,que fuerunt edificate. 

Dethermis Tiri,& PhiIippi,Statua Laocoonî 

tiSjPalatio Vefpafiani,domoBalbini,5i 

Pompeij. c a p . x 1 . 

THermaram autem Titi lmp. ueRigio non longe ab' 

ecclefia S. Martini in montibus uifuntur: funt enim 

àfiern* ,qua:bodie Capaees iicuntur ,uulgo Septenf 

tt i Sde^ 


i9S ANTIO.VAE RQMAE TOPOGR. 

' Sde,à numéro cifiernarwm feptem adhuc exifientiu.MA 

gmim ambitwm ampledebantur.quarum fvrnices quidam 

fhnt in bortk diui Pétri in uinculk. Hat autem Titu ma* 

xima celeritate obfoluiffe didiiM efi . Hoc quidem domus 

Aurea Neronk prias deduda erai, ut tefutur Mar . bis 

carminibus, 

Hie,ubi miramur uelocia numéro thermos, 

AbRulerat miferk teda fuperbus ager. 

In bk tbermk duo marmorkfrujh inuena. funt, in quo» 

rum altero erat fiamma fiulpta,cum hoc titulo, 

IOVI. m altero uero: 

VESPASIANVS AVG. PER COLLE 

GIVM PONTIFICVM FECIT. 

Hincfo««dproc«!

liber v. t9? 

neiusnuncupetur. Domus Balbini, inquit Lampridius, 

etiam nunc Rome oRenditur in Carims magna, er po* 

tens,er ab eiusfamilia hucufq; poffeffa. m eifdem Pom 

peiwm domum habuiffeautorTran.inTib.er in hbro 

de grammatick,ubi Leneus Pompe'ij libertus grammati* 

tam docuit. t 

De Cliuo Virbio,& Domibus Ser.Tullii,Âii 

rea Neronis,Vergilii,ac de Turri Mecce= 

natis,c

ioo" ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR., 

m» à PalatioEfquilias ufq) ficit, quâ primo TrofitoriÀ, 

mox incendio abfumptâ,reftituttmqi Aureamnominauit. 

Huius autem omplituiinem oflendit iïïe,quidixit, 

Roma domusfiet,Veios migrate Quirites, 

Si non er Veios occupât ifh domus. 

T onta quidem fuit eius loxitas, ut porticus tripUces mi* 

liorios boberetdtem fhgnum mark infhr, circumfeptwm 

edificijsadurbium jfeciem.rura infuperaruk,atq; ui* 

netk,er pafcuk,fylui/i'q\ uaria eu mdtitudine omnts ge* 

nerk pecudwm,cr firarum.m ceterk partibus cûnda au 

rolita,diRindagemmk,unionwm'q; conchkierât cana* 

tioncslaqueate,tabulk eburnek uerfatilibus,ut floresfi* 

fiulk,er unguenk defuperjpargerentur.preàpua cxnA 

tio nwmrotunda,que perpet uodiebus,ac no dibus, uice 

mundi,circwmageretur.Balneemarink, er albulkaquk 

fiuentes.Huiufmodi domum cum abfolutam dedicaret,bo* 

denuscomprobauitjutfedicefet quofibominem tandem 

béitare expiffe : in cuius uefiibulojhbot , ut diximus, 

Coloffus fo* eiufdé principis Coloffus oltitudine c . x x . peditm , g«t 

Ik. eo defùndo mutato nomine Solifùit dicotus. hune Zeno* 

dorum è Goïïio occituficiffè trodit Plin.Jhtuarwméfe mo* 

les turribus pares coloffos uocori,Sex.Pomp.à primo in* 

uentore Coloffim denominatwmfiribit. idem Plin.com* 

Fortune memorat Neroncm in domo aureo edem Fortune indu* 

«des. fijfe , que ex lapide ffbengite translucens fvribus claufis 

ckritatem diei intus boberet, bonc'q-, prius à Ser.regefo* 

crotam,er Sekm àfegetibus appeïïatam.Apud thermos 

Dioclitkni, fecundum eam uiam,que nunc efl ab ipfis ai 

S.Antonij edemjoco Efquiliaru editifiimo, fuit celeber* 

rimA 


L I B E R V. , *or 

fima iïïo Mecxnatk Turrk, ex qua crudelifiimus Nero Turrk Me* 

fcanico babitu aliofim Troie canens,urbk ineendiwm canatk. 

jfedouit: cuius incendtj initiwm ab eo parte circi Maxi* 

mi origine babuit,que Palatino, Ccelio q^ montibus coti* 

gua ejl,fink auté ad imas Efquilias,autor Suet.quâquàm 

Cor.Tac.uult Neroné Antij tunefuiffe,ut uifwm efl. De 

bac turri fie meminit Hor.Molem propmquâ nubibus or 

duk omittemirari.ubi interpresin Mecxnatk hortUfh 

tuit,qui amanifiimi erant in campo Efquilino, de quibus 

Suet.becbabet uerba-.Dedudo in fôrufilio Drufo fbtim 

è Carink,ac Popeianadomo in hortos Mecxnatk tràfi* 

migrauit. In bk colebatur Priapus, ut idem Hor . Saty. 

odauainnuit,cuminquit:NunelicetEfquilijsbabiti.refA 

lubribus.Virgilius apud bos hortos domubabuit,quan* Vkgilijdo* 

quàmfeceffu Campanie,cr Sicilie plurimu uteretur.Fe* mus. 

licitatktemplu,quoderatin parte domus auree ,cobuf* FeUcitatkté 

fit Nero. Supro Mecxnatk hortos Tarquin'ij AggerespUim, 

adbuc apparent.de quibus Plin.ita firibif.Ckuditur urbs Tarquinif 

ab oriente oggere Tarquinij superbi inter prima opère Aggeres. 

mirabili.nanq; cum mwk equauit,quà maxime patebat 

aditu piano, cetera munita erat excelfis murk,aut abru* 

ptk montibus , nifi g, expationtia teda imitas aiiiiere 

urbcs.De bk uero Aggeribus perperomfenfit Blon, 

De Bafîlica Sifimini, Campo, &:Foro Eiqui* 

Iino,Luco Querquetulano,Iunonis Laci* 

nix,Si Martis,ac deFano, Se Ara Mal» 

Fortuna?. cap. x i i t . 

BAfîlko Sifimini ciuk Romani apud edem S. Marie 

Mdorkfùijfememorant.Campwm uero Efquilinu, Campus Ef* 

n i abEfquiquilmus. 


»* ANTICLVAE ROMAE TOPOGR. 

abEfquilijs denominatu,prope Mecxnatk turrimTintef 

montemfuper aggere er urbk mxnia, quo in loco apui 

prifcos caiouerafepeliebantur.bine Cic.ait,Senatu eett* 

fere , atqj è rep.exiflimare Aedilium curulium edidum, 

quod dcfùneribus habent Ser. Sulpitij, CL F. Lemonie 

Rufifùnerimittere:utiq;locwm fepulebro in campo Ef* 

quilino C.PanfaCos.feuquoinlocouidetur,pedes tri* 

pnta quoque uerfus defignet,quo Seru. Sulpitius inféra* 

tur:quodfepdcbrumipfiusliberoru,,pofierorumqfem , 

fit. Hune autem campwm nunc Focalum uoeant, ab ami* 

quk uflrink.Nam prifei cadaueraibi comburere folebâtt 

tuius rei nidor cum urbi effet perniciofifiimus , Aitgu* 

fins fiuduit aérem emendare , cr s . p . a r cenfenfù 

campwm iïïum Mecxnati concefiit,ubi iÏÏe,ut ëxi, hor* 

tosfuosficit. lnbk quidam firibunt inuentummarmorcum 

indice huiufmodi: 

CVRTIA L. PRAPIS CV1VS PARS^ DU 

M1D1A HVIVS MONVMENTI CONCES* 

SA EST AB C. MECOENATE HELIO 

SIBT ET P. CVRTIO SP. F. COL. MAX. 

PILIO ET TI. IVLIO AVG. t. GLICONI 

ET SVIS POSTERIsaVE EORVM. 

llJ»d autem notmdwm Plin.ueïïe,ante SyÏÏam , neminem 

crematum effe,eum'q^ ideo cremari uoltàffe , quiareli* 

quias Manj apud Anienem cum difiipori iufiiffet, uere* 

baturnefueboRibttsitidemkdubrio effent.Side patri* 

cijs inÉeDigimiwênwn efijnam prius cremari cofueuiffe 

oflendit 


L I B E R V. 3.0$ 

oflendit Terentiusin And.ln campo Efquilmo Claudius 

Imp.ciuitatcm Romanam ufurpantesfecuri percufiit.Fo* Efquilinmn 

rum Efquilinwm in Efquilijs. Appiani» . Dut» Mariiw, fvrum. 

cr Sulpitius ai Efquilinwmfrruiïïi occurrunt.Hec auté 

pars, que pcrtinet ai coïïem vimindem, habuit Lucum Lucas quer* 

Querquetulanwm,er lunonk Laànie,de quibus fupra, quetuknus. 

peut apud Ouid.bk carnunibus,fit mentio, lunonk Lad 

Monte fub Efquilio mdtk inceiuus annk 

lunonk magne nomine lucus erat. 

nie. 

lneifiem Efquilijs Fanum,cr Ara Mde Fortune. Fanummd* 

de Fano meminit Plin. de Ara uero Cic. in librk de nat. Fortune, 

de. hk uerbk: Aram Mde Fortune in Efquilijs uide* 

mus . In eo autem fupercilio Efquiliarum,qui imminet 

temploJS. Laurentij in Fonma cireum fuiffe putauit Fui. 

orgumento quod fvrmam circi ueRigia oRendant . Sei 

conuaïïktïïa inter Viminalem, er Efquilias non facilem 

locum circo prépare uidetur, mterclufiffet enim Vicwm 

Patriciwm , uel Suburre partem,neque magk cird,quàm 

maximorwm domorum iïïo funt ueRigia , cum ibi Seru. 

Tullius babitauerit ,béitauerint cr Votric'sj , À quibus 

uicum nomen Adeptwm effe,oRendimus.ïneA autem 

uia,que ai portam lnterroggeres iueebot,in ipfis Tor* 

quinij oggeribus, Gordkni Arcus fleterot,marmorek or* Arcus Got* 

nomentk triumpbisinfeulptk ccnfpicuus , cuius mormo* diani.ra 

ad Palat'ij S. Georgij in Damafo fubRrudionem fùe* 

re translata. 

De Cliuo Suburrano, Arcu GaIieni,MaceIlo 

Libyae, Via Praeneftina, 3C Marij Troa 

phaeis, cap. xnn. 

In capite 


*o4 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

"N capite Suburrefeqtttr cliuus ab ipfa Suburro Stib* 

T1 Lurranits appeÏÏatus,in Efquilias facilem prebesafcen 

Arcus Gd* fum.Redamox,apud edem S.viti, occurrit Arcus triu* 

lieni, pbalk Galieni lmp.ex Tiburtino lapfde boud multk or* 

namentkinfignkjnquokgiturtantumbictitulm: 

G.AL.IENO CLEMENTISSIMO PRINCk 

PI CVIVS INVICTA VIRTVS SOLA 

&P1ETATE SVPERATA EST M. AV* 

RELIVS VICTOR D E DI CATI SSIM V S 

NVMINI MAIESTATIQ.VE EIVS. 

Prope fuit Lybie,ftue,utfiribit P. Vitfor,'LwiaWum 

MdceUum. Maceïïum,àquodom Maceïïo denonùnatum, qui in ur* 

belatrocinium exercebat, quo damnoto Cenfores Aemi* 

lius, cr Fuluiusfhtuerunt ut domus eius publicaretur^ 

uenierenturqi ibi obfonia, autor Plut.in Prob. var. ue* 

ro, prêter hanc,aliamponit buiusnominketymologiâ. 

Hec omnia,inquit,poftquam contrada in unum locum, 

que aduidum pertinebant , er edificatus locus Ma* 

ceïïum appeïïatus, ut quidam fcribunt , quod ibi fùerit 

bortus . Alij quoi ibi domus fùerit , cui cogncmen fùe* 

* rat Maceïïwm,que publiée fit diruta, er edificatu hoc, 

Via prene* quod uocetur ab eo maceïïum. PreneRina autem via,ai 

flina. Efquilinam ducens portant , bine principium fwmit , in 

qua à finiRra occurrit femidiruta. moles loteritia : in ea 

TropbeA ereda funt duo marmoreo Trophea, id efl trunci cvmi 

Marij. fp olijs , quorum dterum habet tboracem cum orn amen* 

ta , cr dypek, er antefe imaginem captitd iuuenk brd 

chip 


LIBER V. X9S 

cfcijs pofl tergwm uindk : alterum uero inRrumenta o* 

tnnk aipugnonium , cr clypeos , que fuiffe iicuntur 

C. Mar'q" de triumpho Cimbrico ereda . Hecfunt que 

à Syïïadifieda, C. Cefaremdidatorem infhuroffe me* 

moratSuct. Locus hodieab incolk Cimbrwm uocatur. 

Erant outem&omepluribus inlocktrophea. Marqau 

tem duo,ut tefhtur valMax.Tropbeum enim dixere Tropheu/m 

faxum,aut arboremdecifis,ut inquit Poétu, ramk , aut quid. 

arcum,aut columnam eredam , cum aliqua in lauiem ui* 

élork infcriptione. Truncatk oit Suet. arboribus , cr in 

moiwmtropheorum oiornatk. Vkt.conqucritur impru 

denterfimùl , cr affere nimk egiffe primos ex Greck, 

' quitropbea autmamoreincifa,auterefculptafacientes 

cdiumfimul cr beïïum à conferuata uidi ignonùnk per* 

petuum reddidijfent . Figebontur tropheo lock eminen* 

tioribus.Sal.de Pompeio.Deuidk Hifëank, trophea in 

Pyren'ék iugk conRituit. 

De domo Aeliorum, Sacello Mariano , Re* 

gtone Tabernola,Thermis,_: domo Gor= 

dianijBafilica Cai^&Lucij, ac de Palatio 

Liciniano. c a p. x v . 

DOmw Aeliorum, inquit Val. Max. ubi nunc funt 

Marknamonimenta,cr Saceïïum Marianwm ,in 

quo iïïud S. C. dereditu Ciceronk in patriam , Lentulo 

Cos.refiréte,fadum efl. Hinc ea tota Efquiliorum pars, -, - 

que eflplana,Efquiliasinter,cr Cxliummontem,bafi* 

Ikamq- Lateronenfim , uergit , hodie dicitur MerulanA 

pro Mariana:apud ueteres regio Tabernole iicebatur, 

utrefirt 


xb6 ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

Td&ernoli». Ut refrrt Var.bk uerbk:Efquilinus dexterier uia Taber* 

noie . Av finiRra , uia preneRina, prope S. Eufebij tem 

plum T berme,cr domus Gordiani 1 mp. fuere, de qui* 

Domus Gor bus Capitolinus ita loquitur.Domus Gordionorwm etkm 

iianorum. nunc extat,uia VreneRina ducenus colwmnas une flilo 

babens , cr Thermos quales,preter urbem, nufquam ha 

''- béret orbk terrarwm, quod ruine multe,acingentes? 

etiam nunc ofiendunt. inter portam Efquilinom,er Ne* 

uiom boud procul À mxnibus, uetuRi, infignkqi edific'ij 

ruine fpedontur,er inter bas concamerdus fvrnix pe* 

ne integer,quo pofl Vantbewm nuïïus nunc in urbe ma* 

îor:fo««tt bue Galutij thermos uulgè uoeant. Fuit autem 

infignkiÏÏABafilica,erVortictk,quamCefarfubnemi* 

ne nepotU Caij er Luc'tj erexit. Haud bine procul, iuxtx 

S. Balbine edem,ad urfum Pikatum,fidt Pdatiwm Li 

ciniAnum. 

De Aqua Marda,GueTraiana:

LIBER V. ioy 

gieiw. Pofled CL Marcius rex in pretura deduxit, rur* 

fus'q-, refiituit M .Agrippa.Fronfini« bac uia Valerta ai . 

miliarium xxx 1 1 t.fuo tempore in Auentinu a Trakno 

dedudam,cr abeo den ominationé babuiffe docet: Mar* 

tkméji potui,reliquas uero al'ijs ufibus afiignat.Vlin.auté 

natationi,Virginem uero tadu preRitiffefcribit, lnfron 

tiftitio autem porte Efquilineita legitur: 

IMP. CAES. M. AVRELIVS A N T 0« 

NINVS PIVS FELIX AVG. PARTE MA 

XIM. BRI T. MAXIMVS PONTI* 

F E X MAXIMVS A O.V A M M A R* 

CIAM VARIIS KASIBVS IMPEDI. 

TAM PVRGATO FONTE EXCISIS 

ET PERFORATIS MONTIBVS RESTI 

TVTA FORMA, ADQ.VISITO ETIAM 

FONTE NOVO ANTONINIANO IN 

SACRAM VRBEM SVAM PERDVCEN» 

DAM CVRAVIT, 

IMP. TITVS CAESAR DIVI F. VESPA 

SIANVS AVG. PONTIF. MAX. TRI. 

BVNICJAE POTESTAT. IX. IMP. XV 

CENS. C O S; VII. DESIG. RIVOM 

AO.VAE MARCIAE VETVSTATE DILA 

PSVM REFECIT, ET AQ.VAM Q.V A E 

IN VSV ESSE DESIERAT REDVX1T. 

Huittt 


»o8 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

Huius autem aque Cor.Tdc.ita meminit: Luxus,cupido 

infamiom,er periculum Neroni attulit: quifvntem aque 

Martie ad urbem dedude nando inceffèrat. ïfidk tem* 

lpdk tem* plum in regione Efquilina ponitur à P. vidore. 

pUm. De Suburra, Domo Cxfari$,$C Leliae,acde 

PI 

uico Patricio. c p . x v 1 1 . 

yRiufquàm viminalem coïïem afcendamus , pauca 

quedam diçéiafunt de Suburra,cr Vico Patricio. 

Suburra igitur principiwm babuit àFo.Ro.er rcda ue* 

niendo perfvrum Nerue ad cliuum Suburranum,unde 

initiwm uie PreneRine efl, definebat. Alij tamen (quod 

non probotur) à regione Tabernole fupra Coloffeum, 

ubi caputuie Labicane ejl,inchoaffe uolunt ,cr perE* 

fquiliarum raiices ufque ai edem S. Lucie in Orphea 

perueniffe.dida quod fub muroterreo Carinarwm effet, 

lunius uero firibit ab eo , quod fùerit fub antiqua urbe. 

Var.autem àPago Succufano Utero detrita,cr c. in b. 

rnutata . De Suburra meminit Liuius tertio ab ur. cond. 

luuen . uicum frequentifiimum fuiffe bk oRendit car* 

minibus: 

Cedere nanq; fvro km non efl deterius,quàm 

EfquiUas àfrrttenti migrare Suburra. 

Domus Ce* in hoc uico Cefarem Didatorem domum babuiffe Suet. 

fark. fie probat-Mabitauit prius in Suburra modick edibus:Et 

meretrices quefium eorpork frciffe,fie Mar. 

Fama; non nimiwm bone pueïïe, 

Quales in média fedent Suburra. 

Ser. autem Tuïïius urbem in quatuor regiones diuidens 

unam etchk Suburranam appeïïouit , cuius princeps fuit 

Calius, 


L I B E R V. *o 

Ceîiitf,

ANTiaVAE ROMAE TOPOGR." 

i«ra Ro . feruenturinfepulcbrk ritu maîorum retinendis 

uoluntatemtefhtork.Etfi fecus ficerint,nifi légitime ori 

Atitur eaufe,uelim ea omnia,que filijs mek relinquo,pro 

reparando templo dei Syluani, quod fub Vimindi monte 

eft,attribui, Manes'q^ mei à Vont. Max. eraflaminibus 

Dklibus,qui in Capitolio funt opem implorent ad libéra 

rum meorum impietatem ulcifcendom. Teneonturq^focer 

dotes dei Syluani nfein urbem rcfirre, er fepulebro me 

meo condere , Volo quoq; Vcrnas, qui domi mee funt, 

omnes à Vretore urbano liberos cum matribus dimitti, 

pngulkq;libramargentipuri,crueflemunamdari.lnLtt 

fitankinagro vin. Cdl.Qifintiles,beïïovirktino. 

De templo Syluani meminit Vopifcus . In eodem autem 

ttaïïe fùere decem taberne,iti ànumero denominote, 

quemadmodwm apud edem S.Agathe effofii Tiburtini 

lapides indicarunt.Puteus diue Vrobe,quem Probaficit, 

iuxtaeâem S.Marie,cognomento in Campo. 

"De Vimina!i,Palatio Decrj, Lauacro Agrip 

pin_,Thermis 01ympiadis,& Nouati, 

ac de domo Q Caruli Crafsi,8c 

CAquilrj. cap. xix. 

Vlminalk autem inter Efquilias à M . var . connu* 

meratur,coïïemq; no monté appeïïat, à loue Vinù 

neo,quod eius are ibieffent,er quoi ibi uimina nota. An 

gufhm fed oblongam fvrmam habere in fitus urbk expo* 

fitionc uifwm efl.ïn primo autem cliuo,apud S.Laurentij 

in pank pernaedem,Decij lmp. Palatiwm fuiffe inuenio, 

cr ruine ingentes oRendunt . Hinc haud procul, in 

ea parte, que S.Vitdk defbicit ecclefiam ,Lauacrwm 

Agrip 


L I B E R V. xtt 

Agrippinemdrk Nercnk, ubi fuperieribus annis duofi 

mulacra Bacchi reperta fùere,cwm hoc indice: 

IN LAVACRO AGRIPPINAE. 

At,que Suburrom,Tberme Olympkdk ponuntur ab 

ijs, quiBeati Laurentij gefhnarrant. Nouatiane uero 

ubi S.Pudentiane templum. Bkn.tamen unos potius pu* 

tat,quàm duos . Sed olympkdk in montk fupercilio ex* 

tant uefligk , ad radiées uero Nouati : quos paruas fuiffe 

canotes fidiginofi , qui nunc funt in eodem, aperte oRen* 

dunt.Habuit Vinùnalk inter celerapes nobihfimas do* 

mos : unam M . Crafii: aliom a, Cotuli iïïius,qui cum 

Mario Cimbros fitdit , oc Capitolij tegulasinaurattit. 

Tertkm uero C . Aquilq equitk Romani, quem clarif* 

finuim iurk ciuilkfeientia ficit. harumdomorwmuefii* 

gia ex fimdamentis uinetis contedk in dorfo eiufdem 

montk adhuc cernuntur . In eodem coïïe fiebat oliiti 

facrificium nomineFagutal,utmemorie prodidit Anti* 

fiius Lobeo. 

De Thermis Dioditiani,Bibliotheca Vulpia, 

Campo Viminali,porta Interraggeres, 

SCualleQuirinali. cap. xx. 

THerm* Dioclitiani in dorfo Vinùnalk maiori ex 

parte dirute adbuc cernuntur. Forniccs tamen ont* 

plifiimi exiftentes,er colwmne,otq; concomcrotalocomi 

re omptitudink,er copocitatk opem mognifieentiom fa* 

tk déclarant . Has Dioclitianus , er Moximianus Her* 

culeus ïmp . inchoarunt , in quibus extruendts mémo * 

rant x h. miïïia Cbriflianorum pluribus annk in moduim 

feruitij babuiffe.lnchoate igitur à ueteribus prinçipibus À 

o 2, nouk 


*r* , 

ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR,'. 

nouk Conjhntio, cr Mdximidnodedicatefuere,crfht 

tuis proprijs,conditorumc£ eredk exornate, ut marmor 

ibi effoffwm oRendit buiufmodi titulo: 

M. AVRELIVS VAL. MAXIMIANO IN* 

VI CTO AVG. PONT. MAX. IMP. VIII. 

COS. III. P. P. P. 

In altero uero hec legimus: 

THERMAS DI O ÇLITIANVS A' VETERI 

BVS PRINCIPIB. INSTITVTAS OMN. 

D. D. N. N. 

Item: 

DIOCLITIANVS ET M A* 

XIMIANVS INVICTI SENIORESAVGV 

STI PATRES IMPERATORVM ET 

CAESARVM CONSTANTIVS ET MA» 

XIMIANVS INVICTI AVG G. ET S Es 

VERVS ET MAXIMIANVS NOBIL1SS. 

CAESARES THERMAS FELICES DIOCLI 

^TIANI AVG. FRATRIS SVI NOMINE 

CONSECRAVIT COEPTIS AEDIFICIIS 

PRO TANTI OPERIS MAGNITVDINE 

OMNI CVLTV PERFECTAS ROMANIS 

SVIS DEDICA. 

Quàm autem infano fimptu extruerentur docet Sen, 

bk uerbk ; At nunc quk efl, quifie kuarifuftineatipau* 

perfibi 


LIBER V. «} 

perfibiuidétur,erfobrius,nifiparietesmagnk, cr prc 

tiofis orbibus refùlferunt,nifi Alexandrina marmora nu* 

midickcruftk diRinda funt , nifiihafîuskpk,qUoudam 

rarwm in aliquo fbedaculum temph, pifcinasnoftras eir 

cundedit,inquas multa fudatione corpora cxanimata-di* 

mittimus , nip aquom argentea epitonia fuderint, er ad* 

bue plebeius fiflulas loquori Qtjid cum ai bdnea liberti* 

norum peruenerotquantwmfhtuarwmtquantwnt colum* 

narwm cfttnihil fufiinentiwm,fei in ornamentum pofîta* 

rum,impenfe eoufo : quantum aquarum per gradus cum 

frigore labentiu/rn . Hmc lulius Capitolinus: Lauacra in 

modum prouinciarum extruda.Bibliotbecam autem Vul* jiibliotbeci 

piam Hadrianus in Dioclitioni thermos pofuit, cr in ea II yulpk. 

broslinteos, ekpbantinoscfprincipum gefh, er S. C. 

confcripta,autore PoIit'one.De bac etiâ Vopifcus ita me- . 

minif.vfusfiim precipue librk ex bibliotbeco Vulpk,etx 

te meotbermk Dioclitionk . er alibi: Bibliotbeco Vulpk 

elepbantinipugilares in fixtoarmariofiti.Sunt quihuiuf 

modi conftitutionem Traiano afcribât. m uineaenim po 

fiainter ipfas tbermas,er uiam ad portam Nwmentanom 

ducentem,mefi>cdonte repertu efi foceïïum , cuius tefiu* 

do in moré concbe marine fculpta,ex duobusfiuflk mar 

mork candidifiinù,confhbat.buius autem ornamenta, con 

templatus, cui deo effet dicatus, nuïïo potuifigno corn* 

prehendere.PoRthermas,fub oggere Tarquin'ij,ViminA 

Ik câpus ufq; ad mania diffunditur , ubi porta Interrog Interrogge* 

gères ckiifo adbuc cernitur : quanquâ n obk pkeet ipfam res. 

m Efqmlino campo fitam effe . lnibi autem fiterot pùteus 

aquefdientk, qui dicebaturputeus Viuorij,quo nomine 

o } nunc 


«14 ANTIOVAE ROMAE TOPOGR. 

nunc appellatKr campus Ule ab incclk,qa eo in loco apud 

Antiquos animalk incluierentur. Extant adbuc ai mxnk 

cauerne opéra bonùnwmoiiifade,uelutifirarum latibtt 

la.Hec de Vimindi,qui UcetàthermkDioclitkniadmce 

nia , bine cum Efquilijs , inde cum Quirinali iungatur: 

pars tamen,queejl àDioclitianiufqâd Confhntinitber 

mos,diuidituruaïïe,que Qvxrinalis dicitur.de quamemi* 

nit luue.cwm inquit-.officiu/mcras Primo folemihi pera* 

gciiduw «aile 0_irini.Etaliti:ln«rflïem defcendo Qui* 

rini. lnbacfrruntRomulu cum cxlwm afcenderet , lulio 

Proculo Alba redeunti ante lucem apparuiffe. Sunt autem 

qui uelint in cUuo montk,fupraedem nunc S.Vitalk. ïn 

eodem uaïïe fuit Fortune Publiée edes . de qua Ouid. 

funt bec carmina: 

Qtfidicit,quondamfacratain coïïe Quirini 

Hoc FortunA die publica, uerus erit. 

Montem nunc CabalIumQuirinalem e(Te,coi_ 

Vf 

tra Blondi opinionem. cap. xxi. 

)Efcriptk quinq-, motibus ex feptem, quos urbs Ro 

ma complexa eft,rejht citra Tyberim dtimus C_t 

rindk , cuius edifick priusquam attingamus,libet eontrA 

"Blon.opinionem eum effe,qui uulgo mons Cabaïïus dici* 

tur, demonRrare: er quanquam diligenter confideratk 

ijs , que de urbk ampliotione firiptafunt , quifiç m ne* 

flram fententiam facillime ueniet , tamen ad ea becaddi* 

mus,quod P. Vidor,pojlquam Efquilina regionem,ctmt 

turri, cr coïïe Vimindi in quinto regionwmfhtuit ordi* 

neinfexto altamfemitam ponit,er in eo domum Pompo 

nij Attici , ceteroc^ omnk, que ex uorqs ratienibus,er 

mteti 


LIRE R V. *rf 

Sutoribus in Quirinali fuiffe traduntur, in eainquampar" 

te,queo Bhndointer EfquiUasejlcôprehenfoiquodfî, 

ut ipfi uult,accipimus coïïem,quem nos bortdonim dici* 

mus,Qturindlem effejnultafequenturinconuenientk: ue 

rum iïïud maxime,quod Campus intra urbem receptus ui 

deretur,quem extra fuiffe dubiu ejlnemini. unde Appia* 

nus ait Cefarem exercitu propius urbi admouiffe,in eam 

pum,qui Martius diceretur. Preterea cum Diony.libro 

fecundo inquit,inter Qjtirindem , cr Capitolium cafira 

pofuit, fatk innuit Cabaïïwm montem Quirinalem effe: 

non enim aliter procederet caflra inter ipfos montes po 

jitaeffc,p eum in Efquilijs fhtueremus . Huic opinioni 

fuffrogantur er que frquuntur , eiufdem autork uerba: 

Vrbemmaioremejjicereadijcientes Qtfirinalem,cr Coz 

Mwm. Romulus quidem Pdotiwm occupons ,. cr Cxliwm 

Paktio propinquu.Tatius uero Capitoliwm,quodab ini* 

tio ceperat, cr Quirinalem rupem. Quare nonfit uerijî 

mile Tatium interieda,fecundum Blon. Efquilkrum par 

te,fecundumnos Quirinali, coïïembertulerum occupa* 

uiffe, ïnfuperfi Mecxnatk horti in monte cabaUo fùe* 

rant,qui erat necejfe,quod ait Suet. Tiberio dedudo fiUo 

in frrum,inde in Carinas,er in domum Pompeianam per 

uenire , ut bine in iïïos tranfmigraret,cwm redior , bre* 

uioréfc effet uia à finifira,quàm à dexterd. Ad bec naturA 

loafatk oflendit Blon.non bene de Qturinalifentire. Mi 

rorautem Pomp.Letwm in frontifijitio domusfite, in Ef' 

quilijsfcripfijfe , cum in eius monimentk eum coïïem , ut- 

Quirinalem agnofeat , fed km ipfius ctymologiam, cr 

quid in eofit^t fjkerit,uiieamus, 

.... 0 4 De 


xx6 ANTIQVAE ROMAE TOPOGR. 

DeQuirinalisetymologia,Turri Militiarum;" 

Balineis Pauli, Sacello Neptuni,Ther» 

mis Conftancini , Se de domo , ÔC 

Vico Corneliorum, 

m: 

'Ontk Quirinalk etymologiam docet Var. bii 

L uerbk : Tertie regienk coïïes quinfy , à deorwm 

fankappeïïati,èqueknabtlifiimiViminalk,àloue VimU 

neo:Quirinalk,A Qturini Fano. Varroné fecutus Ouii. 

inFaR.ail: 

TemplaDeo facimt,coïïk quafy iidus ab Mo eftt 

Et refirunt certi facra paternadies. 

Sunt autem qui À Quiritibus, qui cum Tatio Curibus Ut* 

nientesibicafirapofuerunt, eam denominationem acce* 

piffe uelint.Coïïk efi oblongus,ficut Vimindk,fed eo om 

pliorem babens ambitu,quod etiam(ut quibufdam pkcet) 

coplediturewm coïïem, qui efl à Collmaai Collatinm 

portam, in quo kcet obeUfius Aegyptkck literkinfcri* 

ptus,Lune,ut frrût,dicotus . Etfecundu- uero ktitudiem 

Vimindk porrigitur à Septentrioe in meridiem infhr cur 

uati ad cubitu. bracbij,ufq; ad turrim nunc Comitu : unde 

exordiriexfitus urbk defcriptione optime conuenit , In 

primo igitur cliuo, fupra fvrum Traioni,fbtim occurrit 

Turrk nui* "Punk Militkrwm,cui mdites Trakni,ibijhtionem olim 

tiarum, babentes,nomenficere:quo in loco , infirius tamen,extât 

triplici concomeratione fvrnices , er in bemicycli fvrmd 

cryptoporticus , àfronte caiteam tbeatrdem reddentes, 

prope que loco effojfa fuere marmora hoc titulo nototat 

Pote» 


. 

/LIBER V; ,;- **7 

POTENTISSÎMA DOS IN PRINCI 

PE LIBERALITAS,ET CLEMENTIA- 

Ha«d ia multo pofl, eodem cUuo Balinea PauU fietiffe BaUnei " 

firunt : qui locus corrupto uocabulo Bagnanapoli nunc padi. 

dicitur. ïn defcenfu uero eius portk Qffrinalk, cui Pla* 

nom Suburramfubkcerefcriptumefi,inbortkLeonardi 

Bartholinijht adbuc faceïïwm uariorum pifiium, mari* 

narumq^concbarumnobili pidura ekganter exornatu, 

quodexipfApiduraNeptunofacrumfiajfefuff>icari U* Sdceïïiitnt 

cet.Hinc autem infeptentrionem qukprogredtens,in ma Neptuni» 

ximi olim edificq illico incidet ruinas, quos Ucet domum 

Corneliorum reliquias effe tnulti opinentur, fvrnices ta* 

men omplifiimi,er concomerota-loca ingentia, no aliam, . 

quàm thermarum oRenduntfvmam : quodfi confueuere 

principes omniafuimonimenta, uno inloco edificare,di* 

cimusfhtuas ConfhntinipedeRrcs,militaribabitu, qua* 

les in numifmatibus ipfius uidimus, nunc in anguUs bafis 

tquorum Pbidie, er Vraxitelk fiantes, orgumen to effe 

thermos Confiantimibi jùiffe.Domus uero Corneliorum 

in uico eiufdem gentk adbuc retinenti nomen. Sed ad Tbem* Co 

thermos redeamus,quas Fulautore Apoïïodoro,er Marjhntini. 

ceïïino ajferit à Confhntino extrudas ejfe.AtMarcek ComeUori 

linus de Lauacro confhntiano tantum meminit , neque uicut. 

apud ueterem fcriptorem tào opporet ratio cur pro cer* 

to teneamus ,bas Conjhntinwm excitauiffe, prêter il* 

km, quom diximus, er quod in bk olim legebotur tu* 

Ik infcriptio: 

^ o S PE. 


n» ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

PETRONIVS PERPENNA MAG'NVS 

CLVADRATIAN VS V. C. MI. PRAÈF. 

VRB. THERMAS C O NST AN TI AN AS 

LONGA INIVRIA ET ABOLENDAE 

CIVILIS, VEL POTIVS FOEDALIS 

CLADIS VASTATIONE VEHEMÉN« 

TER AFFLICTAS ITA AGNITIONE 

SVI EX OMNI PARTE PERDITA DE* 

SPERATIONE CVNCTIS REPARATIO 

NIS ADFERRANT DEPVTATO AB. 

AMPLISSIMO ORDINE PARVO SVM= 

PTV Q.VANTVM PVBLICAE PATIE* 

EANTVR ANGVSTIAE AB EXTREMO 

VINDICAVIT ET PROVISIONS LOS 

GISSIMA IN PRISTINAM ÏACIEM 

SPLENDOREMQ.VE RESTITVIT. 

Et g«od inuentum efl marmor continens ipfius Confiait 

tint memoriam buiufmodi: 

Q..F4 


L I B E R V. **9 

Q_. FABIVS HONORA 

TVS T. ANNAEVS 

PLACIDVS AMPLIFICA 

TORI VRBIS ROMAE 

DOMINO N O S T R O 

CONSTANTINO MAXI 

MO PIO FELICI VI 

CTORI AC TRIVM* 

PHATORI SEMPER 

AVG. ANITIVS PAVLI 

NVS IVN. V. C. CON* 

SORDANIVS PRAEF. 

VRBIS ET IVDEX SA 

CRARVM CONSTITV 

TIONVM PIETATI 

E.IVS SEMPER DEDICA 

T I S S I M V S. 

De Saturni, Bacchi, Solis, cV:Quirini tempIo,iSï 

Porticu, Capitolio Veteri, Sacello louis, 

Iunonis, Se Minerua?, ac de domo 

Pomp.Attiq. cap. x x i i i . 

APofiodow, de quo proxime efl mentio , memoriat 

prodidit, in uico Corneliorum fùijfe fhtuas duos 

Coloffeasfenwmfeminuioru,qui cureliquo corpore ia* 

cerent,pedore fiterât eredi,alteraqi manu çomucopiam 

tene 


im* ANTIOVAE, ROrMAE TOPOGR. 

Saturni cr tenerent,quas S,aturno,er Baccbo adiudicauitâddiditq^ 

'Baccbi. in proximk ruink,quorufrontifbitiwm non omnino cor* 

ruiffet,eorvm deorum extitiffe templa. E' regione autem 

ibermarum Confhntini, in montk fupercilio planam ur 

bem defpiciente,furgit marmorea dinùdiata turrk, MefA 

uulgo oppeïïota,quom Blon. Mecxnatk effe putat, quoi 

Mefa fyncopato nomine pro Mecxnatkna dicatur. At 

multk rationibus fupra patuit,Mecanatk turrimfub Ag 

geribus Tarquinij fuiffe. Non défunt enim qui banc tur 

Solk. rim ponant inter omamenta tempU Solk ab Aureliano 

lmp.excitati,qubip no ibi, baui inde procul certe fuit, 

de quo Vopif.ita fcribif.AureUonus Rome Soli templum 

pofuit in moiori honcrificentk confecrotum. Ferunt qui* 

dam eius matrem Solkfacerdotem,cr ob idfolk téplwm 

in eius gratiam excimuiffe. Nos uero in buius principk 

nwmifmatibus legimus: 

SOLI INVICTO. 

In dorfo montk,prope didas thermos, Equi duo marmo 

rei,Praxitelk unus : alter uero Pbidie, ut tituli indicant: 

quibus equk afhnt uiri nudi loro eos trahentes.Tiridatk 

régis bos fuiffe Sex.Ruffi urbk defiriptio admonet. Ro* 

' mam enim dekti,quo tempore Nero, ut laute ipfwm re* 

gem,exciperet,uno die Pompeij tbeatrum inouraujt. Ea 

autem Quirindk pars, que uaïïem Martiom defbicit, 

Capitolium Mons cum téplo Clatre,er Apoïïink uocitata efi. Houi 

uetus. ita multo pofl furgit coïïk alter, ubi Capitolium uetus, 

Sacelta lo faceïïum louis, lunonis,er Minerue fuiffe literk tradi* 

Uk, lunonk, tur,eaq; prius capitolink condita. À dextero, è regione 

et Minerue borumlocorwm,prope S.Vitalkedem Vomponius Atti* 

eus 


LIBER V. ï .* **! * 

tus iomm bobuit,cognomento Vomphilianam, ab auu* Pomp.Atti 

culo bereditate relidom,cttius amxnitos non edificio,fed ci edes. 

fylua confhbat,autor Corn. Nepos. Qup in loco Quiri Quirini tem 

ni templum poRea conditum fùit,ex cuius ornamentk in plwm. 

uineaHierony.Genutijeffofiisfirudifuntgradus inCa 

pitolio, ad Arecxliecclefiam. Qyirmi autem templum 

omni tempore eraickufwm, quod aperire non liccbat, 

quafi arcawm habere ueïïent^bunu'ne iaceret, an in deo 

rumnwmcrum rektus effet.Quidam,prepe Quarini tem 

plum,uolunt fuiffe Porticwm eiufdem nominis, quo coue 

niebant homines componendorum negociorum caufit, 

ibi'q-, aliquando fijonfalk effe perada , de qua porticu 

Mar.ita meminit, Vkini pète porticwm Quirini. 

De Alta Semita,Domo Sabini, Vico 8C Statua 

Mamurri,Foi-o&: Hortis Salluftij,ac de 

Campo Scelerato, cap. xxim. 

A La autem Semia à tbermk Confhntini ad portam 

Viminolem per QuirinoUs dorfwm erat produda, 

cuius ueRigia (erat enim ex quadroto lapidefirata) nu* 

per in uinea Sadoleti uidimus ipfi: in eademtfc ad Malwm 

Punicum fidffe domum Fkui Sabini, in quo Domitianwm Domus Sa) 

natït effefiribit Suet. ex Tiburtino lapide ibi effoffo didi bini, 

cimus.ln eo enim legi indicem buiufmodi: 

INTER DVOS PARIETES PRIVA 

TVS ADITVS FLAVI SABINI.. 

Exant in eodem uinea, uno lapide fiulpta, tria deorum 

fimulacro, quorum à finiRra fedens unum, Genio Cx* 

limon 


»" ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

Ii'monfets,«t titulus os~kndit,erat confecrattm: Altertm 

ÀfmiRrdfhns,Herculi lulio : Tertium ïoui Calimon* 

tek.Vifuntur ibidem,in radicemontk, antiqui aquedu* 

dus ueRigia, cum aquk limpidifiimk, cr potuino ingrA 

Mamurri ui tk.Vicus autem Mamurri,in quo iïïi fbtua fient pofi* 

cus,etfhtUA tn,Apudecclefîam S, SufanneÀ diuo Ambrofio coÏÏocd* 

foruet bor* tur.fùit enim haudprocul à SaïïuRij fvro,cuius Hortiab 

ti SaïïttRij. eadem ecclepa ad eampu Sceleratum,prope portam Col 

linam exiRentem,diffundebantur: in quibus bortk uolut 

fitiffe aquas fubterraneas bominwm opérafcaturientes ai 

irrigandum ipfosbortos commodifiintds. At deHortk 

Corn. Tdc.meminit bk uerbk:Ventitéat Nero adpvn* 

tem Miluiwm,quo folutius urbem extra kfiiuiret.lgitur 

. regrediente per uiam Flaminkm compofitas infiiias, fa* 

toôj euitatas,quonkm diuerfo itinere SaïïuRknos in bor 

tos remeauerit. Et Vopi/ciw de AMreliano loquens fie: 

Vijblicebat ei,cwm effet Rome,babitarein?alatio,acmA 

gk placebat in bortk SaïïuRij,uelDomitie uiuere.Saïïu* 

ftius enimpatrocinio,cr Cefork fauore confecutus dici 

tur preturam Africeinteriork,ex qua diuesfadus, bos 

bortoscomparauit,cruiïïam Tiburtinam,que iïïi à Cic. 

identidem obijcitur. Extmt adbucbortorwm ueRigia in 

profùndtualle inter montem,er uiamque ducit aipor 

tam Salarkm,cuius uaïïk partem bi boni eu ciRernk oc* 

tupabanhunie coïïk,in quo quota pars Domus SaïïuRij 

confbicitur , ab incolk SoluRricum iiritur : quo in loco 

tfofiumfiat marmor cum hoc indice: 

M.AY 


LIBER -V. - iiî 

,M. AVRELIVS PACORVS M. C O C* 

CEIVS STRATOCLES AEDITVI VENE 

RIS HORTORVM SAL V S T I A N O R V M 

BASEM CVM PAEMENTO MARMORA 

TO DIANAE D- D. 

V/frrfa«téfcojfcorto5-3prop.eporamCoîîiiMm,fociwc/î 

editus,ubi olim Vefhles, que incefium comifiiffent uiue 

fepeliebantur,er totus iïïe campus, fieut cr uk ad ewm, 

Sceleratus appeUatus,outorSex.Pomp.Liuius,Eo anno, Sceleratut 

inquit,Mutk Vefhlkfado indicio uiua fub terra ad por campus, 

tam Coïïinô dextera uiofirau. iefiffa Scelerato campo: 

ab incefto iiei loco nomen fadwm. 

De templo Salutis, Drj Fidrj, Fortunae primige* 

niae.Gentis FIauiae,Honoris,HercuIis,Qu_ 

rinj, ac denatali loco Domkiani, 8c S«= 

natulo mulierum. cap. xxv. 

HAfcwit autem Quirinalis multos eies facras,quibus 

non eflcertus in eo locus,ueluti Apk,Sdutk, à Fa Sdutkt 

bio pidore depida,Ckudij uero tempore incenfa : banc 

cum ïunius Bibaculus didotorde Equk tritiwpbans uo* 

uiffet,Cenforlocauit,er Didator dicauit. Sàdus,Fiiks 'Fidif, 

dij fùerunt Sabinorwin, quos domo denùgrantes in col*. 

lem Quirinalem cum cetera fupeïïedite dctulerunt, idéfc 

numen uerbk trinwm,re unicumeffi: iixerut: unie licet 

tribus ipfis effet in eoiem coïïe templum dicatwm,unius 

tamen Sondi uoeabulo appeïïabantur, obtinuitcfekuiuf* 

modi nomink epinio fanditatk mognôuim bobere iufiu* 

rondwm,quo intrino, cr unico mmineMediueffe quk 

Sidiwm 


**4r ANTICLVAË RÔMAË TÔPOGR. 

Pidiumajfirmaret.Pldut.Perdeumfidiumcreâk iurato 

fortune pri mihi.Fortune Prinùgenie edes in eodem monte a Domi 

migenie. tio pretore urbano pofita fuit. Herculk templum in eo* 

Qjtirini dem,è regione Quirini,fimilitcr Honork,ut tefhtur Ci* 

Honork cero de kg. Senotulum mulierum , inquit Lampridiits in 

Sçnatuhs. HcUogabdli uita, id efi, muliervmfenotum, in Qtarinoli 

ficit,in quo antefiterat conuentus matronalis,folennibus 

duntaxat diebus. Agonalia etiam in Quirinali célébrât* 

fùijfekgimus. 

De Foro Archimon^Pila Tiburtina,Domo 

Martialis,Circo Floralium, Florae ten_ 

plo,Officinis minij,ôc Cliuo Pu 

blico, cap, xxvi, 

INâurafiJ urbk RomereUqu'ijs,ijs que adfex mon* 

tes citra Tyberim pertinere uidebâtur, reliquum fùe 

fAtin Tranfiyberinam tranfireregionem, cr loniculu, 

feptimum antique urbk montem,bkadiungere:ueru cum 

multk km annk,ne dicamfeculk,coïïk Hortulorum cwm 

campo Martio intrapomeriwmfitreceptus,prius bunc, 

totam'qi urbem pknom percurrere optimum fvre arbitra 

mur. inter igituripfum coïïem, er Quirinalem , uaïïem 

quadrangularem,fed oblongam fvrmam babétem kcere, 

in defiriptione plus urbk decloratum efl, in cuius parte 

Arcb:,nomu fub Clatre,cr Apoïïink monte,Arcbimoniumfi>rwnfù* 

forum, iffe memorant-.argumento quod ibi fit edk S. Nicolai co 

gnomento de Arcbimonijs, Haud ita multo pofl fuit lo* 

Pik Tibur cus,Vila Tiburtina,quafi Tibur,denominatus,ubi Mar. 

tint. fe domum béuiffe,bk tefhtur carminibus, 

Sed 


L I B E R V. xxj 

Sed Tiburtinefwmproximus accokpile, 

quo uidet antiquwm ruRicaflora i ouem. 

"Sequebatur deinccps Circus ubi floralk in bonorem dee Circusfia* 

Flore agitobontur.Flora enim cum magnas opes ex arte raliwm. 

meretrickquefiuiffet,Po.Ro:fcripfitberedem,ccrtamq; 

pecuniârehqutt,cuius ex annuo fanorcfuus natalk dies 

cekbrorctur,edttioneludorwm, quos oppéïïobant fiora* 

liaiquodquk Senatui flagitiofum uidebatur, ut pudéie 

rei quedam dignitas adderetur,deam finxerunt effi,que 

floribus preeffet,eam'q; oportere placari, utfruges cum 

arbonbus bene, profperecfc fiorefcerent. Sunt autem qui 

huiufce dee templum in Quirinali fhtuant, fed fiue in. 

coïïe,fiue in uaïïe,omnino fuit prope circum.Paulo ultra 

circum,Officine conficiendi minium occurrebant,ut fcri Officine Ml 

bit Vitruuius-.prope quos Pubïïcum cliuwm fuiffefie do^ "ij- 

*i< ANTIdVAE ROMAÈ TOPOâR.* 

Solk tem moles in bemicycli fvrmam,quam Solk templum quidam 

pkim, fuiffe autumant. In hoc ipfo coïïe firme i regione,fecu* 

dwmaliquos,fepukbri Marceïïi in uiaFknunk pofiti, 

Nero fuu fortitus efl,ut docet Suet.bk uerbk'.Reliquiaf 

Aegloge,er Alexandrk nutrices,cum Aclia cocubina gé 

tili Domitiorum monwmento condidcrmit,quoi confbid 

tur è Martio compo,impofitwm coïïe Hortulorwm:in eo 

monwmento foliwm Porpbyretià marmoris fuperfhnti 

lunenfiara circwmfeptwm è kpidetbafio.Hiccollk Hor* 

tulorum quidem obtinuit cognomen, quodfub ipfo olim 

firtiUfiimi,er perpetuk aquk irrigui fiteràt borti, ut ubi 

de AuguRi Maufoko mentionemfacimus, infra apport* 

bit.ExUortulorum coïïe magifiratus petituri inMar* 

tium campwm olim defeendebanf.. Defeendamus nos in 

eundem,urbem'qi Planam, 

LIBER SE 

X T V S, 

De Vrbe Plana,& Theatro in génère, 

CAP. i. 

N VRBIS Pkne ieferiptione ut 

j quii,quo'ue loco fit,Aut fùerit certk fe 

dibus coïïocatkma£kpateat,à Capito* 

lio perPantheona (efl enim Panthéon 

huius urbk umbilicus)od flumink ripa, 

>rope S. Rocfci edémdineA redA deducatur,que ita dédit 

dam 


L I B E R V I. xxf 

tla m duos propemodum equales partes banc urbem in* 

terfecabit,quorum altéra àfronte,er à ktere ad Tybe* 

rirmdtera uero à fvro Traioni,ufq\od portam Flumen* 

tanom,od Qujrinalk,hortulorwnq; coïïis radiées ,kce* 

bit.ïïïud autem in primk fciendwm,difficdimueffe omnk 

ai huius portk cognitionem pertinentiaadunguem ex* 

plicare,quèdpriorkfeculihominesprifca iïïa,er diuini 

quodammodo urbk ornamenta, quo fordidifiimos exor* 

norent domunculos,itt diftroxere,aut uilifiimkoppreffe* 

reedific'ijs,utueterkfùndamentiueRigkpauck in lock 

Agnofcontur.Quare uelim dodos,urbkq; prifee ftudio* 

fos non nubi magk,quàm impijs ifiorwm manibus irafci, 

fi pauca uidebor ottigiffe.Sei iam ad loeorum deckratio 

nem aggrediamur, cr quk À Theotro Marceïïi prinà* 

piwm redefaduri uidemur, pauca de theatro preliban* 

dafunt.Tbeatri igitur originem huiufmoditradit Cafiio Tbeatrum, 

dorus: Cum agricultorcsfiriatk diebus fiera Huerfis nu* 

minibus per lucos,uicosq; celebrarent, Athenienfes pri* 

mum agrefle prineipium in urbanwm fpedaculwm col* 

legerunt,Tbeatrum Greco uocobulo mforium appeïïan 

tes,quoi eminus afhns turba coueniens fine oliquo impe 

dimento uideatur. Et infia : Rif»s Romani, ficut cetera 

externa,ad fuam remp.nb" inutiliter trabentcs,edificium 

alla cogitatione conceptum mognanimitate mirobili con* 

diderunt.Tbeotro prius ai tempus lignea pcfita fitere: 

pofieo uerfotilk inuenta , que modo unom, modo alte* 

rom fkiem oflenderent,qualia duo M.Curius in fimcbri 

patrkmmiere iuxta ficit. Primum outem tbeatrum Ro* 

me ficit M.Scaurus in edilitatçfua xxx. dierum fba=. 

P * tio 


ax8 ANTiaVAE ROMAE TOPOG.R. 

tio duraturum,omniwm maximum,que unquam bumand 

manufada fitere: caueaenim bominum odoginta mtllia 

capiebat.L.Mumius primus, theotro tcmporaneo ludos 

fuo triumpho dediffe dicitur, deinde Scaurus. Vitruuius 

autem firibit, pofl Scenam porticus effe conRituendas, 

Uti cum imbres repentini interpeïïarint, babeot populus 

quo fe recipiat ex tbeatro,er no modo porticus,fii etiî 

Ambulationes,que ita coïïocobontur, ut duplices effent, 

haberentcj; exteriores columnas Doricas , eu epiflyl'ijs, 

CT ornamentk ex ratione modulations pcrfidas.Et di* 

bi:Tedum,inquit, porticus quodfùturwm eflînfummA 

gradatione ewmfcenè altitudinelibratwm perfbicktur, 

ideo quid uox crefeens equaliter adfwmmas gradatio* 

nes,er tedumpcrueniet.Sed Symmetrias,er locoru du 

flindiones docet libro quinto: 

DeTheatro Marcelli,5iBibliotheca,ac de 

Porticu,

L I B E R V I. xx9 

fiituit.lnbacporticuraptusVroferpine,Bacchus,erSt 

tyrus fùere,Praxitèle opera.ïn eodem Apoïïinem, Di_ 

ntm,nouem Mufas ficit Timarcbites. ïntrabane ipfam 

porticwm lunonk edem ponit Plin. in qua eiufdem dee 

fimulacrum Dionyfius, cr Polycles ficere. Idem autor 

de Odauie Curia meminit, er m ea Cupidinem fitlmen 

tenentem ponit.Confentanewm autem efl banc curiam fit, 

iffe ubi porticus, quom ante theatrwmjhtuit Appknus. 

lncludebotur autem inter edes facras diui Nicolaiincar 

cere,er S,Marie,queab ea in Porticu cognomen obti* 

nuit,qui locus ex ruink er Curie er porticus emmétior 

cernitur,ibiq;faxa Tiburtina,cr marmoraplurima effo 

diuntur.Defimdo uero Marceïïo prope tbeotrwm OcIa 

uk mater Biblwtbecam inRituit,id efl,librorum repofito 

riwm,que Librark etiam dicitur.Geïïius:Forte,inquit,in 

libraria ego cr L.Vaulws poé'a uir memork noRra cla* 

rifiimus confederamus. Traiunt autem PifiRratwmty* 

ranniwnprimiMn omnium Atbenk iifciplinorwm libéra* 

lium libros publiée legenios pofuiffe. Rome uero Afi*. 

niwm Poïïionem. 

De Circo Flaminio,& templo Apollinis. 

cap. m. 

CIrctw autem Flaminius ubi fùerit, permagna efl in* 

ter fcriptores dubitatio,er contentio. Blon. nanq^ 

quibufikmconiedurk admadwm leuibus conatur ofien* 

dere,quem nunc Agon

tjo ANTICLVAE ROMAE TOPOGR.' 

uiffe,ubi prius Apoïïims fùerat. Vomp.uero Letus, quem 

deinde fécutus efi Vul. eum effe uult, cuius ueRigia qui* 

bufdam in lock adbuc extantapud Apothecas obfcuras, 

in cuius medio nunc edes S. Catherine eRfita,cr fines 

torquétur. Quidam uero Blon.opinionem approbantes, 

Balbi tbeatrum hoc in loco fuiffe côtendunt. Quore in re 

tam ontiquo,tam dubio in tantaifc feriptoru uorietate,qué 

potifiimvimfequefemur,nuïïo erat certa ratio,eoniedure 

uero non ualde probabiles, in hk animi anxietatibus diu 

uerfotus,ondem fvrtefvrtuno,quid probaré,inuenimus. 

Sedebomusenimnuperin LibrarkVon.Mox.Eg6, 10 

an nés Moronw Epifeopus Mutinen. magniinge* 

nij,magne'qi probitatk iuuenk nobilifiimus,nec nor ho 

mas Codomufius Votricius Louden.'ijfdem ornotus oni 

mi uirtutibus,bumanarwmq; Uterorwmfludio uirorum do 

dorwmfautor,erfingukre prefidium.Sedebant cr qui 

dam prudentes uiri,incideratefi mentio de Mario imio* 

re,de cuius morte cum quidam dubitarent, quid,inquit 

Epifc. dubitatk de re omnibus nota : beus puer offrr M. 

T. Ciceronk orotiones:Legebatur in togo candida,Cati 

linom coput Mor'ij plénum adbuc anime, er ffiritus ge* 

fhuiffe ab I aniculo ad edem Apollinij. T«c thomas 

antiquitatk urbk fludiofifiimus,er in medicinadterApol 

lo,in me conuerfus,Vbi,inquit,erat Apoïïinkedestlube 

inquam,Afc.Vedunum affrrri,apud ipfum quedam uidi, 

que nunememorie non occurrunt, eo dlato heclegi* 

mus-.Omnia funt manififh,fed tamen ne erretk,quod bit 

temporibus edes Apoïïink in Poktio fuit nobilifiima,od* 

monendi tfik non banc À Cicéronefignificari, qui pofl 

mortem 


LIBER v h *ti 

Uortettt Ciceronk multk annk i mp. Gefar, quem nunc 

Diuum AuguRwm dkimus, pofl Adkcam uidorkmfi* 

terit:fei iïïam dcmonRrari, que efi extra portam Cor* 

mentdem,inter fvrum Holitoriwm, er cireum Fkminiu. 

Quibus uerbk obferuoui nuïïo modo Agoniwm campuw» 

tircwm Fkminiwm effe.Et p quk confident fvrum Ho* 

Utorium,eiemqi Apoïïink inter ip/twn, er cireum Fia* 

miniwmuoluent coÏÏocare, certePcmponij opinionemfk 

ciïïimeprobabitinotienim procul à porta Carmentalifuit 

Apoïïink eies.Liuius: Ab ede Apoïïink boues famine 

du

*jî- ANTIQ.VAE ROM AETOPOGR. 

in pratis Flanùnijs circus Flaminius, effecohfiet. Circuf 

Flammius,inquit M.V ar.dicitur, qui edificatus efl cir* 

cwm Flanuniwm campwm,er quod ibi gnoi,'ter*olim,utquida"putant,lunonkeiem,er Citranguli tur* 

«-r- ?i/h*m np.t*. y{mjirtormoree columne très mire dtituiink,ercrafiittt 

W Jttiuh-i tfh-T dink aibuc.extant,quo in loco Martk templum fuiffe te 

* yt*mmt ni nemus:colwmne enim reliquie uiientw earum,que in bu 

tdcu Sou»» '/ j,^ diuj templo ab Ouiiio mirum in moiwm eelebrantur. 

Apoïïink uero edes ubi nunc ecclefia diue Marie cogno 

mentofub Capitolio,inter fvrum HoUtorium,er cireum 

Fkminium,fecundum Afc. er prope portam Commenta* 

lé,quod innuit Liuius,qui primo dec.quinte docet, S.C. 

in eo fepe fadum effe. eiusfuntbec uerba: Cn.Cornelio 

$cipioneHifpalo,crQ.Petilio Spurino Cos-Senatusin. 

ede Apoïïints legttorum uerbk auditk fuppUcationem 

in biduum decreuit. 1 n eodem circo etià Neptunwm edé 

babuiffe tefhtur epitapbium quodfequitur: 


--LIBER VI. i3î. 

ABSCANTO AVG. LIB. AEDITVO AEDIS 

NEPTVNI Q.VAE EST IN CIRCO FLA 

MINIO FLAVIVS ASCANIVS ET PAL 

LANS CAES. N. SER. ADIVTOR À 

RATIONIBVS PATRI PIISSIMO FEC. 

DeVuIcani,Martis,BelIonae,Herculis,Iouis; 

. Statoris templo: ac de Columnabellica, 

Ara NeptuniJPorticu Corinthia,3£ 

*J4 ANTÏCLVAË ROMAÈ TOPOGR. 

crant,fmus locuti.AedkBeïïorteAppium Ckuiiunicat 

cwmautoremOuid.ficfacit: 

HacfacratadieTbufcoBeïïonAdueïïo 

Dicitur, crLotio profberA femperditfi. 

Appius efl autor Pyrrbo qui pace negam 

Multum animo uidit,lumine cecus erat. 

fiercukf. Herculi magno cuflodi rira Flaminij Aedk ponitur iPl 

Vidore,de qua idem autor,ut quidam aiunt,pc meminit: 

Altéra pars cira cuflode fub Hercule tua efl, 

Quod deus Euboico carminé munus babet. 

Steterat autem in aditu circi , ubi nunc eeeleftA diue Lu* 

cie in Apotbecis obfcuris , cr propterea Ouidius cuflo* 

demiïïiusipfum Herculemappeïïouitiargumcnto etiam 

quod aperientibus Vcfpiïïonibus fepulchrti quoddam le* 

gimus infiufio marmow reperto cognomentwm,quoiin 

antiquk monimentk ubiq^Hercuïï datur, uidelicet, i Ns 

v i c t o . Decoratus efl drcus Flaminius dterd ede co* 

j/lufarum gnomento Herculw Mufarum,quod cum Mufis effet co* 

HercMlef. munk,à M. F«I«io NoWliorirx pecKnirf cenforia edàfi* 

cat%:ea ratione,quod in Greda acceperat Herculem Mu* 

fagetemeffe,idefl,comité,ducem!fc Mufarutidemq; pri* 

mus nouem figna,boc efl,omniu CamxnarumfimulacrA 

ex Ambracienfi oppido translatafub tutekfvrtifiimt nu* 

mink confecrouit:quk mutuk operibus,er premijs ornA 

ri,iuuori'qi deberent , Muforuquies definfione Herculk, 

eruirtus Herculk uoce Muforu.lege Eumeniwm.Aedem 

autem banc uetufhte defirmatam Martùw Pbilippw AU* 

guRi uitricus re/ècit,q«od Ouid.in Fofl.fic tetigit: 

Sicego,ficCUo,ckrimonimentiiPbilippi . . 


Afbicii

L I B E R V I. *flr 

Ajbick,unde trahit Martio cofhgenus. 

In eodem circo Macreb. Ïouk Statork jhtuit delubrvm. 

Et calicesfierifolitos,fic tefhtur Mar. 

Accipe de circo pocula Fkminio. 

PUn.uero Aram Neptuni fuiffe dt,eamq\ olim fudore ma Ard NeptU* 

najfe.Et à confulatu Odauij,q de Perfeo rege triwmpbu ni. 

naude egit,fadam portici* dupUcem apud eundem cirai, 

que à capituUs erek colwmnarum Corintbia, er ab auto Portkus Co 

re Odauiaeflappeïïat*. fuit autem inter ipfwm cireum, rintbia. . 

cr eedefiam S . Nicold cognomento in Chalcaria,quoi 

eognomen ab ipfa porticu retinuiffe uidetur, X«7ik« enim 

es dicitur. Idem tradit Coloffwm Martk fuiffe in templo Cotojlut 

Bruti Caïïdd apud cireum Flaminiwm. 

De Porticu Mercurij, 8C Oc_uii,Pompeiî thea» 

Martk» . 

tro,Domo,Atrio,éVc Porticu eiuidem,ac de 

templo Veneris Viftricis. cap. v. 

INter Fkminiwm cireum , cr Tyberim exat porticus 

in uejlibulo edk nunc S.AngeU in pifiina,olim Mer* 

curio , uel , ut al'ij , lunoni facraïquam igné exbauflm 

L.Septimtum SeuerwmreRituiffe inferiptio oRendit bu* 

iufmodi: 

IMP. CAES L. SEPTIMIVS 

SEVERVS PIVS PERTI* 

NAX AVG. ARABIC. A* 

DIABENIC. PARTHIC. 

MAXIMVS TRIB. POTE. 

STAT. XI. IMP. XI. COS. 

III. P. P. er, 


IMP.

*$* ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

IMP. CAES. M. AVRELIVS 

v ANTONINVS PIVS FELIX 

AVG. PONT. MAX. TR1B. 

POT. VI. COS. PROCOS. IN= 

CENDIO CONSVMPTAM 

RESTITVERVNT. 

Porticiwn autem iïïam,que nunc diruta apud pkteam lu* 

deorum Ceuram appeUant,Seueri imp.fùiffe tenet fama. 

Pompeij. 

Nos Uero de bac nihil certi babemus. Sequitur Tbeatrum 

Tbeatrum VomPeH > mter M

LIBER VI. *37 

tjuàmfoïïditasiïïa,quatenetur, quando moles ipfafie te* 

cjacautibusfùit,ut prêter artem oiditam,ery ipfa quoque 

naturaUseffecredotur. Hoc potuiffemus forte negligere, 

finoscontigiffettdianon uidere. cr reliqita.Huius ma* 

gnitudinem ex eo etiam con'ijdmus, qubd Nero nobilibus 

Germonk Po . Ro. multituiinem oRenfurus,eos in hoc 

theatrwm populo plenwmintroiuxit . Capiebat enim k* 

ta lx x x.miïïia-.cuius uefiigk in ceïïa uinoria, cr in jh* 

bulo Vrfinorumin campo Flore adhuc cernuntur. Vene 

rk Vidrickedem in eo fuiffefiribit Porpbyrio,crPlut. 

in ipfius Pompeij «ia.Ego uero anno m . d. x x v. pofl 

edem S . Marie cognomento in crypta pido,uidi effodi 

mormorin quo erat index talk, 

VENERIS VICTRICIS. 

Prope tbeatrum autem Atriwm,fiue Curiom,er domum, Atrium,Cu* 

Crante ipfam porticwm Pompeiusbabuijfedkitur. Vlut. ria,etdomttt. 

Atqui,inquit, Pompeius ipfi ufq$ ad tertium triwmpbum pompe'tj. 

modice,atq;incompofitebabitauit, pulcbru deinde thea* 

trim longe à Romonk diffamatwm cum firuxiffet,fflen* 

didiorem domum, ueluti theotro appendicem, edificouit. 

Curiaeafidt in qua C. Ceforem occifwm effe docet Suet. 

ls locus nunc Satrium aidita htero,s, pro otriwm oppeÏÏA 

tur. De porticu uero Ouid.fic meminit, 

Tu modo Pompeia lentusftotiarefub umbra, 

, DvmfolHerculeitergaleonk odit. 

Compim , quem Florewm uoeitant, à Flora, à Vompeio 

adamata,iti denonunatwm putauerim,non à loci prefhn* 

tia,quafifloreu,ut autumat Ful.Hecoutem Vompe'tj mo* 

ttimenta Vbilippo , qui pofl GordwniMnimperanit, re» 

gnante 


*l« ANTIOVAE ROMAE TOPOGR. 

gnante,ignia6/io«ptt/»nt,attforPomp. Let«*. Namc» 

PbilippK* ipfe in theotro ludos fcenicos célébrant , tri- , 

bus diebus, totidemq^ nodéus peruigilpopulusfbedauit 

fùnalibus,atqi lycbnktenebrasuincentibus, ercwmmul 

titudo folennibus ludk intenta effet,mcendkm, aut ex h 

vùnaribus,aut ex ignibus coditum,in Curiam deuagatum 

efl,arfit tbeatrum , cr tipropinquumhecatonfiylon, ii 

tfi,centumcolwmnarwm porticwm. Iuxta tbeatrum Tibe 

rio Cef, Arcum marmorewm , prius àfenotu décrétait)» 

fed omiffum peregit D. Claudius Suet. 

De Thermis Agrippinis,Pantheone,eius^ 

Porticu,ac Boni Euentus templo. 

d: 

CAP. VI, 

ilfccdens quk à Pompeij theotro in feptentrionem 

fadlocum perueniet, qui nunc Cyambeïïa didtur, 

Tfcetitt* Ae prope Pantbeona-atbi M.Agrippe Tbermarumreliquie 

gïppind>. adbucextant: ek nonque Agrippink À fuo nomine no* 

men impofuit Agrippo:de quibus meminitVUn.bk uer* 

bis: M. Agrippa rujliritati , quom delk'ijs propior,uni* 

tuméfi fiUcitatk exemphm multa, er egregk in urbe per 

ficit opéra Augufto eius focero impcrante.ldem Ther* 

mas defuo nomine excitauit, bas litbojlrato,cr encaufio 

pinxit,arcus,er pauimenta ex uitro pofuit.Etrurfus:Li* 

tbofiratu, CT pauimenta captauerekmfub Syïïaparuu* 

Us certe cruflk , extatq; hodie quod in Fortune delubro 

Prenefteficit . Vulfo deinde ex bwmo pauimenta in corne* 

ras tranfiuere,ut pronum uitium,er hoc certe inuentwm 

d> Agrippa in tbermk, quos Romeficit,Figlinum opus 

tncaufto pinxit , reliqud albark adormuit,non dubte ui* 

treits 


L I B E R V I. *& 

trtat faduruscameras,fi prius inuentwm fùiffet. Con* 

fyicitur prope thermos templum inter antiqua urbk edU Panthéon) 

firiaualde conjpicuum, cr firme integrum-.abantiquk, 

quafi omnibus Hjsfacrum,Vantbeona:ànofirk, àdrcu* 

lari forma S. Mark rotunia,nuncupatum. Efl enmfpbericaforma 

, cr ueteri Rrudura , quoi loui uUori ab eo* 

dem Agrippa pofitum effe tefhtur Vlin . Dion uero,fiue 

quoi matri dewn , atque omnibus dijsfacrwm effet,fiue 

quodmuniifvrmambaberet,Vantheonaappeïïatwmtrd* 

dit.ld cwm Agrippa Augujlo ueïïet dedicare, acMere* 

fpueret, Mortier Veneri confecrauit. Huius autem ma* , 

gnificentiam,crpulchritudinem no facile uerbk quk ex* ' 

primeret. Héet enim intrinfeem Uthoflratum uar'qs mar 

moribus perpulcbre exornatwm,coui/mnasqi circunquaq^ 

nobiUfirudurA, cr epiRylijs optime cocinnatasjtc inter 

ipfasfaceïïo in quibus per ambitwmfhtue olim erant col* 

iocate. Syracufana,inquit Vlin. funt in pdntbeo copia co* 

lumnarwmàM . Agrippa pofitaùn columnk templieius 

probontur inter pauca eius opéra,ficut infafiigio pofiti 

figjta,fed propteraltitudiné lociminus celebrata. Attitu» 

do enim brochk cotinet l x x v i i . er totidem ktitudo. 

Huius tempU concomerota tefiudo,miro orte kqueota, hA * 

betinfwmmo uertice circukxe fvromen,quofololibe* 

rum lumen caU admittitur,er adbuius imbres exdpien* 

dos redo diametro in ipfo lithofirato impluuium : uerwm 

ne teRudo immenfo pondère grauaretur , uacui circun* 

quaquefijecus ab imo adfimmumrelidifunt . intus tott 

edes,aut marmorata, outmormorek cruftis exornotaefi: 

exterius tedorio illito: À fronte uero ereklaminkar* 

gentg 


»4ô ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

genfo.aMrocj; iïïitk teda , Tefiudomncplwmbek , olim' 

argenteklamink cooperta fùerot,quas Confhntinus ter* 

tius Herodij nepos Romam ueniens fuftulit,fitnulq; om* 

nés Jhtuas exere, cr mormore ad urbk ornatu pofitas, 

omniaq; templorum ornamentupaulodecentioradetra* 

xit,nauibusq; ad id paratk impofitk ajbortauit.Porte ue 

ro templieree,miremagnitudink,ucterijlruduro,cum 

drek fupra ttaluas cancellk . ïn pronao Augufli,cr A* 

grippe fùerefimukcra . In ipfo uero templo Martk, er 

Veneris,ex cuius ouribuspendebatunio mire magnitudi* 

VntoCleo* yfaçy taxationkjquem utfiribit Macrob. Cleopatrain 

pâtre. turibus gerebat,cutus magnampartem aceto confwmpfc* 

rat in conuiuio ,-quo M . Antoniwm fwmptibusfuperare 

L I B E R V I. 14* 

AUtem templo Porticu addidit , à quibufdam Vrotbyrum Vrotbyrum. 

appeïïotâ, cuius uerbi fignificationé AccurfiusLÏÏfëcà.fe 

ignorare fatetur.Efl auté locus ornamenti caufa ante ia* 

nuà",ueluti uefiibulu,aut porticu,quafi jryà râs flu'f«s. Hec 

Uero porticus pulcberrima,er firme intégra adbuc (ht, 

cuiustedû erek,ac inâuratk trabibus canolm modo eompadkfuftentatur:rotundk,ingentibusq;attoïïiturajlum 

nk:de quoBaptifhLeo bec habet uerba: "Extantinbanc 

ufifc die ai porticwm Agrippe cotignationes enek trahi 

buspedu x l, opus in quo nefcias impéfamne magk, an 

artifickingeniu mirere.Prêter colunas rotundos, habet 

quafdam alias quadratos,que dicutur ante, Antes qua* 

draturâfignificare Nonius affirmat.ïnbuiusfrontifpido 

fitere cubitales,operk autorem oflendentes,funt he, 

M.AGRIPPA L.F. COS. TERTIVM FECIT. 

De infhuratione uero eiufdem templi infia minores lite* 

.relegunturbe: 

IMP. CAE. *L. SEPTIMIVS S*E V E RV S 

PIVS PERTINAX ARABICVS ADIABE 

NICVS PARTHICVS MAXIMVS PON 

TIF- MAX. TRIB.S POT. XI. COS. III. 

PP. PROCOS. ET, 

IMP. CAES. M. AVRELIVS ANTONINVS 

PIVS FELIX AVG. TRI B. POTES T. V- 

COS. PROCOS. PANTHEON: VETVSTA» 

TE CORRVPTVM CVM OMNI CVLTV 

RESTITVERVNT. 

q Spartianus 


i4f ANTIQ.VAË RQMAE TOPOGR. . 

Spartianus autem ait Hadrianwm prius Pantbewm infini 

raffe. lulius Capif.in uita ipfius AntoniniPij deipfitin*. 

/feWratio»eiameminit:Opeweii{< becextant, templum 

"Hodrioni honori patrk dicatum,injhuratwm amphithea* 

trum,fipulçbrum Hadriani,templum Agrippe. Porticus 

autem numinibus prifcos dedicare confueuijfe, probat in 

ntarmore excifus hic index: 

SILVANO SANCTO L VALLIVS SOLON 

PORTICVM EX VOTO FECIT, DED l* 

CAVITQ.VE KAL. APRILIB. PI50NE 

ET BOLANO ÇpSS. 

inareAAutéVantheonkuifunturparifvrmAduo konwm 

fimulacrAexmarmaridpilapidefubnigro,fubfukbafibus 

coflocaa,c» bierogliphick literk,inter duo porphyreti* 

ta lobra:que in proximk Agrippe,aut Neronk thepnk 

Boni Euétus fuiffe multi opinôtur.Templi Boni Euétus uefiigk qua* 

templum. drata,cr oblongafijedâtur inter Minerue,er S.Eùjh* 

chij plateas.Colebatur auté Euentus,ut omnk projfère, 

fèlicit'erq; euenirent : quare Ver. ad Fundaniam fcréens 

ipfum iifuocauit,cuiusfimulacru erat habitu pauperk de* 

xteramanu paterâ,finiftra uero tenésftjicâ.Vraxitelé bu 

fus dki fimulacru in Capitolio fi.ciffe,tefbxtur Vilnius. 

De Thermis Neronianis, Se Alexandrinisi ac 

de CircOiquiAgon dicitur. cap. vu. 

THennanwn olim Neronk firnices, er arcus quidi 

adbuc extare uidemus,pofi S.Eufhcbij edem,inter 

Pontheonk,çr Longobordoru plateof.de quibus Mar. 

Quii 


L I B E R V I. x4t . 

Eufhcbio ufque ai 

domum Gregor'ij Narnien.uirioptimi, er hwmamfiimi, 

in ceïïa uinaria cuius uidimus tbermarwm pauimenta , er 

plumbeas fiRulos , Lomprid'ij opinionem potius proba* 

mus,uidelicet Alexandrum nouas prope Neronianas ex* 

citauiffe thermos,prefertim quod in eodem domo,cr in 

proximk , funt puteioquk limpidifiimk , qui nuïïo orte 

poffunt exiccori, utexifiimem effedudwm iïïius aque, 

queab Akxandro iniuda , eiufdem adquifiuit nomen. 

Iuxta autem bas P . vidor thermos Hodriani pofuit. 

Quidam firunt fuiffe , ubi nunc S. Aloifij templwm : fed 

cum nuïïo ibiappareant Tbermarwm uefligia,certum lo* 

cum iïïk no audeo afiignare. Vifuntur hodie in celeberri* 

ma urbk Plane porte ueftigia ffaciofifiimi circi , quem 

nunc Agonem uocitant,quod in eoaiix. diem lanuarij Agon, 

Agondia ïano facra celebrarentur,à Numa,ut fcriptwm 

reliquitAntias,inflituta.lsenim deus rébus agendk pre* 

fidere credebatur . Ego uero crediderim ibi non folum 

Agondta,ueru uarios ludos,uoriaq; édita jpedaculo, er . 

i q x comnmni 


*44 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

cornmuni nomine Agonem denominatu,quo nomine eu* 

iuslibet gencrk fpedaeula ttppeïïant Gred. Np enim pk 

Egniria. cet,g«od«KltF«l.fc«ic loco Equirie nomen fiàffe,quk, 

ut diximus , redior erat uk Ab Augufii Maufoleo ad S. 

Marie in Eqv.iro edem,ut inde currus in cireum Flami* 

nium,ficuti Cafiiod.ait, dimitterétur. Vrétereo edes ipfit 

in Equiro dicitur,non in Aquiromeq^ legitur ufquà lo* 

cum ibi fuiffe pdudofum,ut ab aquk edes ipfa nomen fit 

Aereeana* adeptaXeuefanè eflargumentuquèderee anAtesineA 

tes, Qùffe iicAntur.folent enim antiqua hominu, er deorum 

figna,fimd er animalium ad locoru ornatum,huç,iïïuc 

Aenei Pauo* ironsfirri-.ficuti uidemus eneos pauonés in S.Petri bafi* 

nf}é UcA,quos pliminpinueneAAiScipionufepukhru fuiffe 

memorant . Quore cumfolerent principes,ut fupra po* 

tuit,omnkfui monuméta uno in loco extruere,Neronk, 

fiue Alexandri cireum exiRimauerim . Sunt enim borum 

tbermarwm ueRigia prope,cr firme contigua. Non ne* 

gamus tamen in eo E quiria,ficut dk certamina,fùiffe ce* 

Eqmri^gd. lebrota.Sunt autem Equirialudi quos apudElidem Gre* 

de ciuitatcmOenomaum primum omnium edidiffe fcr't* 

bit Sex.Pom.er Pindariinterpres.Romulus pofieaeum 

imitatus eofdem in raptu Sabinarum Italie oRendit , de 

quibus Ouid.fecundoFofi.itameminit: 

I amif; due refhnt nodes de menfe fecundo, 

M ors

LIBER VI. i4J 

nunc pecuniafîgnatur. Nos uero de bk nibil eerti inue* 

minus , nifi quodfragmenta quedam fuperioribus annk 

apud edem S. Celfi inuenta dicuntur , borum principwm 

dearcuindiciimfacientiO.AUquidicuntin eoorcu titàu 

infculptwmeffebuiufmoà: 

ÏMPPP. CAESSS. D. D. D. N. N. N. 

GRATIANVS V A LEN T I N I A N VS ET 

THEODOSIVS PII FELICES ËTSEMP. 

AVGGG. ARCVM AD CONCLVDEN 

DVM OPVS OMNE PORTICVM MAXI 

MARVM AETERNI NOMINIS SVI PE 

CVNIA PROPRIA FIERI ORNARICL- 

IVSSERVNT. 

De Templo Neptuni,Terento,AraDitis, ac 

Palude Caprea. cap. i x . 

IN ripa AUtemtyberk,ubi nue S.Blosq,olim Neptu* 

nijhbal Aedes,ab Hadriano refiituta , quemadmodu. 

in marmore ibi inuento titulus nobkfignificauit. in Ne* 

ptunijnaUfiagio feruati folebant tabeïïas naufiagiwm 

ipfumpidumhabentes ponere, autor Fulgentius . Te* Terentus. 

rentus,inquit Vomp.locus in campo , didusquèd eo lo* 

co AraDitk patrk occultaretur , uel quod profitfentk AroDitk. 

Tyberk ripas aquarw curfus tereret.Quo in loco Euan 

der ex Arcadia profidus cum daffe fubRitiffe dicitur. 

bine Ouid. 

tamq; rotem dod\e monitu Carmentk in amnem 

Egerat,er Tbufckobuiusibataquk. 

q i Flumink 


-x46 ANTIQVAE ROMAE TOPOGR. 

Fîiwniniî ilk ktus,euifunt uada iunda. Terenti 

Afpidt,er foarfas per loco fola cafas. 

Ara Profer* Notandum autem non folum Ditk , fed er Vroferpind) 

pine. Aram fubterraneam fuiffe , quom Voler. Maxim, tradit 

egefh terra ad xx. pedum dtitudinem , apud Teren* 

twminuentam Volefioquodom autore,è Sabink locu* 

plete , cr ruRice uite bomine , qui liberatk tribus fi* 

lijs ibi trinodiumfh-ue hofiie facrificiwm exbibuit:unde 

Aufonius, 

Terna Terentino çelebrata trinodia ludo. 

ipfam quiiem aram Romani beïïo Albano coRituerant* 

atque alta occultauerant terra, ut omnibus, preterquàm 

Palus C'a* ipfis,effet ignobilk. Capream Valudemin campo Martio 

. pfea. ante urbemfhtuit Liuius.PlUt.uero locum effe dicituer* 

fus mare in rbeumatibus Tyberk,ad quem mus erat ait 

tus , cr propterea tutus : ubi Romulus cum exercitwm 

recenfiret ,fubitaoru. tempefhte ,fublatus è medio ap* 

parère defijt. 

DedomoCoruma,ViaLata,S: Temple» 

Ifidis. ' cap. x . 

AHeraautem pars urbk Plane , fecundum radiées 

Quirinalk , à fvro Trdani ad poram Flaminiam 

CoruinA do produda,héuit prope Capitolium Domum Coruinamz 

mus. à qualocusmbancufqj diemnomen feruat, Maceïïwm 

t enim Coruoru uulgo dicitur,ubi in pariete domus Virgi, 

' lij de Mantaeo Tiburtinkfaxk infculptti leguntttrbec: 

C, PO 


LIBER Vi. i47 

C ; POBLITIO L . F . B I B V L O A E D. 

PL. HONORIS VI R TVTISCLVE CAV 

SA SÈUATVS CÔNSVLTO POPVLIs 

CLVE IVSSV LOCVS M ONVMÉNTO 

MO IPSE POSTER iavÉ E I V S I N= 

FERRERENTVR PVBLICE DATVS EST- 

Vbinotandum honoris, uirtutkq; caufa additum , quid 

Dueïïio Cos. cauttimfùerat S. C. ne quk in urbe fepe* 

liretur,nifi , qui uirtutk caufa , legibus non tenerehtur. 

-Vnde Cic.Hominem mortuwmjnquit,lex in x 1 1 . tabu* 

Ik, in urbe ne fepelito , ne'ue urito: credo propter ignk 

periculwm.Atquiinurbefepultifitntchtriuiri.Credimut 

eos,quibus ontebanc legem,uirtutk caufa,' tributum efl, 

utPublicole,ut Tiburte, quodeorumpoReri iure te* 

nuêrunt:auteos,fi quibuSboc,ut C. Fabricius uirtutk 

caufafoluti legibus non funtfecuti.Vropterea imperato* 

res,cr uirgines Vefle,quialegibus no tenerentur,in ci* 

uitate habebontfepulchra. Dem'55 etiam nocentes uirgi* 

nés VefleJlicet uiue, tamen intro urbem campo Scelera* 

to obruebantur.Sed unde digrefii,eô reuertamur.É Ma 

eeïïo CoruorumAd feptatcompi Mortij uk Lota, Adbuc Vk loti. 

prifcwmobtinensnomen,produtttur:À quo edes S. MA* 

rie in uioktanomen occepit'.prope quom nue multa éru* 

ùtitùr mormoro-jm quibus tropbeo, triumphdes'q; imo* 

gines uidi,cum hoc inferiptione, 

V O T I S X. E T. X X. 

Q^dem effe m Arcu Conftmtinididu efifu'prd.Èx quo 

54 coBijci 



conijcimus arcutriwmphalem ibiftetiffe-.hadenus tamen 

nihilaliudapparuit,utcuiuseffet,iudicaremus.Ferutlh* 

noeentiwm edouum pontificem,in renouoticne predidot 

Templu ïfi* *dk,hunc diruiffe.ïn hoc ipfo uk lfidk templum extitit. 

^ Bkn.autemex Sex. Ruffi defcriptione ubiedesnunc S. 

Marceïïi ponit,in quo Vefbafianu',er Titum nodeiïïa,que 

triwmpbwm precefiit,quieuijfe memorat Suet.luue* 

nolk ueroprope feptafbtuit,cwm inquit, 

Av meroé' portabat aquas,quas fpargat in edem 

lfidk,antiquo queproximafurgit ouili. . 

Et licet edes predida non multum à Septk diftet , non" 

tamen proximodicetur. Vnde aïïj pofuere lfidk in VlateA 

nuncSckrre,nonnuïïi apud edem S. Marie in Equiro. 

At certum locum note non licet afiignare, nifi quoi 

prope S. Marceïïi templum inuentum efi mormor hoc tki 

tulo infculptum, 

TEMPLVM ISIDIS EXORATAË. 

lfis- Fuit auté lfis Aegyptioru dea,.cr in magna apud ipfot 

ueneratwne,Cuius facra Romamadueda effe tefhtur Lu 

canus.Lampridius in Com.Ant.lmp.uita: Socro,inquit, 

lfîdtsitacoluit,ut cr copulrdderet, lfiocos uero pinek 

ufa ai perniciem pedus tuniere iubebat. Colebatur auté 

Ofirk. lfis cum ofiride uiro,qui Serapk efl nominatus , À quk 

Serapk. bus ïfeum, er SerapeumlocapubUcainregione Flatm* 

nia nomen fumpfere.in lfidk autemtemplo magna daba 

tur adulteriorwm occafio.unde Ouid.ad amantem: 

Nefùge Niliace Mempbitica facra iuuence, 

Multas iïïofacit,quodfuit Ipfo loui. 

quo inloco non de latrocinijs,quemadmodumopinotur 


ïuhtiut,

LIBER VI. i4> 

F«îniK«,«eriHttde adulterijSiCrfluprk intéÏÏigitOuid. 

Nom er lofephus commémorât iuUenemquendamnomi 

ne M undwm,Paulinam generofam, er pudicam dioquin 

matronamcum impatienter amaret, facerdotes lfidk pe 

cuniacorrupiffe,qui nouo religionkcomento muUerem 

intemplwmuocarét,eosqjfinxiffe,pernodem cum ofi* 

ride caïïocutos,perfuafiffe'q, eam A deo defyderari : iÏÏam 

uero cum in templum ueniffet,à iuuene,tanquàm ab ofi* 

ride,compreffam, cr cum mox petulantius flupru ei ex* 

probraffet,mulieremmarito remdetulijfe Tiberio,atq} 

ipfiim indignatwmfacerdotes cum Mundi Uberta , que 

facinorkfùeratconciliatrix,crucibus affixiffe : femplogj . 

lfidk euerfo,fimdacrueius in Tyberim precipitariiuf* 

'ftffe.Deincendio autem buius tempU meminit Dion. bk 

uerbk-.ïgnk diuinitus,potiufquàmab bomineRomeex* 

citatus,eamq;depopuktus. Nam Serapk,cr lfidk tem* 

plum,er Septa,Neptuni edem,tbermas Agrippe, van* 

tbeum,Diribitoriwm,Bdbi tbeatru,Vompeij Porticwm, 

Odauie domum cum bibUotbeca,Templum Ïouk Capi* 

tolini cumeàbus er faceïïk coniundk exbaufit . Pluri* 

bus autem in lock fuiffe ïpdk templum tefhtur Spartia* 

nus in uia CaracaÏÏe.ldé dtfacra lfidk Româ déport»* 

uijfe,er templo ubiq-, magnifiée eidem deefiàffe. 

De Arcu Câmilli , Templo Mineruae , 8c 

Foro Suario. cap. xi. 

Dlfcedens quk à uia Lato uerfus Pantbeona,no md 

to pojliïïi occttrretruik ,-nuUkcy. omamentk in* 

fignkarcus,ceterum,ut uidetur,antiquifiimus,qué Co* 

nuUianum,tanquàm Catniïïoeredwm,nuncuocitant. At 

q i nefcio 


xi» ANTICLVAE ROMAE TOPOGR. 

Canûïïi or* nefcio quo modo uelint Camiïïumarcum habuiffe triwm* 

tus. phakm,cmus ufus multkficults pofl CAmiïïwm inuentus 

à multk dicitur.Prius enim triwmpbdia.ttntum figna eu 

. fhtuts, er tropbek iudbus,er triwmpbatoribus erigi 

folebantiqualia Mar'ij effe aéiucuidemus .Quod fi, ut 

par eft,triwmphakmarcum effe concedimw;nendiMU9 

imperatork,aut duckfùit,quàm ex ijs,qui pofl C. Cefit* 

rem fùerunt.Sequitur fhtimimer Vantheond, er bunc 

Tonpl» Mi arcwn,Temp/i«rt Minerue,A quo. nunc diue Marie fit* 

tierue, crum,nomenretinet.ïïïius autem antiquiextant in cxno* 

bio fratrwm parietes o blongam , er quadratum firmam 

templi ofiendentes,fed non magnant,. Quoi templu olim 

tefiudinatum,multkqiornamentk infigmtumVempeius 

coniidit'.in quo triwmpbdk cr geflorwm breuiarium po> 

fuit,ut. in marmorea tabula legimus, cr eifdem firèuer* 

bk Plin.fie tefhtur: Toties imperator antequam miles* 

poflea adtotmaria, er deindefolk ad ortusnùffus bos 

retulit patrie titulos,more facrk certaminibus uincent&i 

neque ipficoronantur,fedpotrias fuos coronontéos er* 

go honores urbi tribuit in Dekbro Minerue ,. quod ex 

monubijs dedicobot Cn.Pompeius,Mognus imperator* 

Beïïo xxK.annorwm confido, fùfisffitgatk ,occifisj 

CT in deditionem acceptk bominum centies ukiesfemel 

t. x x x 1 1 1 . nùïïibus deprefik i aut captk nauibus, 

d c c c x l v i , Oppidk, coReïïk miïïe quingentk, 

xxx v m. in fidem receptk:terrk ÀMeot'ts lacu ad 

rubrum mare fubadk, uotum merito Minerue.hoc bre* 

uiarium eius ab.oriente . Adradices autem Quirinalk irt 

bortk Celwmnenfiwm prope diuwm , qui nunc in mon* 

. . tel» 


LIBER VI, i.}t 

tem Cabdlwm dudt,Forum Suariwm olim fiierat, iti de* Forum Sua* 

nominatwm,quôd eo in loco fues uenundarentur.quapro riwm. 

pter S.Nicoldedesinibi nuncfita,in Vorriltbus cogno* 

mentumretinet.M. quidem Var.docet antiquoshabuif* 

fe loco conRituta,ubi res peculiariter uenderentur, quai 

loco nomen fortirentur abipfis rebus:ut , Boarium ubi 

boues^Vifiariwm ubi pifces,Holitorium ubi boléro, Sua* 

riwm ubi fues. Quidam in raëce eiufdem montk, in re* 

gione uie Late,campum Agrippe, er Sepa. fùiffe,ou* 

tore Lampridio,afferunt : fed certum locum non ofien* 

dunt Lampridij uerba,quefunt bec: Injlituerot cr Aie* 

xander Seuerus bafiUcam Alexandrinam inter campwm 

Martiwm,er frpta Agrippina. 

De Campo MartiOjfiueTyberino. cap. xii. 

avanquàm in eo capite, quod efl de uario urbk ont 

, bitu,fatkdeclaratuarbitror,quid decampiMar 

tij termmk,finibusq;fentirem:tamen cum ad eum perue* 

nerimus,libetqueiam,interfefe contrariaqueuiientur, 

addere,quo euidentioribus cokdurk,cr arguments pa* 

teatFul.houd rede hune montiwm radiàbus ,flwminkq; 

ripa terminauiffeAicet Liuius,quem babet autorem, agru 

Tarquiniorum Marti confecratuminter urbem,cr Tjia 

berim kcere dicatquia diud efl inter urbem , er Tybe* 

rim,ab eo,quodipfe uult,inter montes, cr Tyberim:ex 

quo Liuij uerba non répugnant ijs , que diximus, uide* 

licet mania à porta Coïïino dedudo per mediam urbem 

Planam , ad ripam Tyberk fitiffe , è regione murorwm 

firudorum obAncoregein tranflyberina regione. At 

melioreflrAtio'.Siurbkmxnk montesnon excedebant, 

eut 


*J* 'ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

cur idem Liuius in pratk Flamtnijs ea omnia ada dixit, 

cr non in campo Martioicwm Flaminij protx inter mon 

tes,er Tyberim quiniaceant,negarepofiitnemo:nem* 

pe quia non erant campi Martij pars .Non fit quippe 

uerifimde eum agrum,qui fùerat Marti facer,in ius pri* 

uatumtranfiuiffe . Preterea cum Dionyf, omniacircum 

urbem habitat* commemoret , domusq; priuoas in hoc 

planicie fitiffelegerimus, ut Coruinorum,Vompe'u\Mor 

tklk, in campo Martio hasfbtuemus i iusifi priuatk ho 

minibusflruenii iomos m loco facro dabituf , aut fvrum 

in quofues ueiiundentur,inRituetur! Qttare hùius pla* 

niciei partem edificijs, wiquàmfvro Ro. proximiorem, 

fecundum Dionyf. occupatam , Martij campi non effe 

partem , tenemus . Nunquid urbk fer intrd mank re* 

ceptamtLicet locorwm noturo , quibufdom'ue' comedurk 

quondoque murkfiptam conijeere uideor. Liuius tamen 

jextobeïïipu.fadt,ut quo tempore fùerit fiepta^non ou* 

fm affirmorc. Scribit enim ob eie Apoïïink boitesfxmi* 

nos duos , albas, portt Carmentdi in urbem dudas : cui 

porte cum fub Capitolio fùerit locus, omnia Ob' ipfo ai 

Tyberim èxtrA urbem extitiffè uidentur.lïïud autem non 

pretereundum,Ful.nonfatk de campo Martio fibi con* 

jhre . Nom in eo capite,quod efi de Qmriridi,ex Suet. 

refirt Domitknwm notum ad mdum Vunicumin' domo, 

quampofiea in Templum gentkFlauie conuertit, iuxta 

hortos SaïïuRianos, Quorum,inquit,ueRigk adbuc ex* 

tant in profùnda uaïïe inter portam Sdoriam , montem 

Quirindem,cr ceïïembortulorwm tcrffcipfos hortos 

in urbe ponit.vbi uero de obelifek agit : Alter, ait,obe* 

llfcllS 


LIBER VI. x}t 

lifcus Lune dicatus,adbuc cemitur in coïïe Hortulorum, 

in bortk SaïïuRiank,qui locus Gyrlus ab incolk nunc di 

titur.er cum coïïk Hortukrum fùerit extra urbem, ne* 

ceffe efleofdem hortos extra fuiffe : er ia non folwm 

de loco , uerum cr de uulgari nomine titubât . Hic enim 

Gyrlwm, iïïic SaHufiricum dt. Quinimo campwm ipfum 

Martiwm totum,nedum partem, manibus modo exclu* 

dit: modo, portam Aureliam prope Hadriani molem 

transfirendo,intra urbem recipit . Sed ad Campi defcru câpus MOT 

ptionem aggrediamur, qui Martius ideô cognominotus tius unde dk 

dicitur,quk Marti d moioribus fùerat confecratus.Nam (lus. 

cum "ceteri campi regk-Tarquinij , qui ob iuRicie con* 

temptum didus efl Superbus, pofl eius exiliwm datus qs 

tffet,qui agros non béèrent, unus hic ager Martifuit 

confecratus , campuscfc Martius didus,autor Liuius : er 

Dionyf. meminit, cr Strabo in bec uerba : Veteres iïïi 

Romani neceffarijs rébus magk intenti, urbk puléritu* 

dinem contempfere.VoReri uero,er i/ prafertim gwi no* 

firk fùere temporibus, innwmerabiUbus, cr preclarifii* 

mk impkuerunt infignibus . Pompeius enim erD.Ce* 

far,er Odauius,cr eiusfilij crfamiliares, cr uxor, er 

fororcundorumfiudiwmftmul, er impenfas adprepa* 

rondo décora fuperauerunt.Maximam auté horum par* 

tem Martius campus babet,preternatiuà locoruamxni* 

totem artk,er folertieexercitationes admlttens. Campi 

enim admirobilk magnitudo,fimd cr curules pariter cur 

fus,er dk equeRria certamina expeditafuppeditat : nec 

minus tam multk,pilam,circulu,pdeRram exercitationc 

tradontibus dia'q^ incwmbétkfimul opéra. Quid peren* 

nesfolo 


'**4 ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

tiesfolo berbas, coronatosq\ aifiimink dueum coïïesi 

Scenicarum oRentatio piduroru, eiuscj; generkfbedo* 

cuU,prefhnt,ut difficulter, cr inuitus abfcedos . Priuf* 

Tyberinut quàm enim Marti cofecraretur,Tyberinus(autore Gel* 

campus. Mo) dicebatur Campus: ficut Tyberk Martius, ut tejlk 

efl Statiusfecundo Syl.Beliforitm outébuius compipor* 

tem (erat enim adpontem MiUtium ufq) produdus)mu* 

rk per radiées coïïk bortulorum,er inde ad Tyberim du 

Uk, intra urbem recepiffe, firibit Procopius . Sciendum 

quod in campo Martio,ueluti in Capitolio,fhtue uiroru 

iïïuflrium erigebantur. vnde Caliguld quafiam ab Augu 

fto ex capitoUnA area, propter onguflias Mo translatas, 

ittfubuertit,atq; difiecit,ut reRituifaluktitulk non ua* 

luerint. Sed alio eius ornamenta km percurramus. 

De Porricu,Templo,Columna,c

I 

LIBER VI. xif 

gratibut c v i . Ac fineRcïïk l v i . incendio parvm de* 

firmatam-.rircunquaq; res àfe gefieincifenmcfpédan* 

tur. In uertice uero eius oUmfimulacrwm nudwm, quok 

in ipfius numifmatibus cernere licet. Colîinam auté Sex. 

Ruffus in ara Flaminij effe fcribir.inter quam,er porticu "" 

Imperator ipfe Paldtiiwn babmf.ex cuius ruink locus pou Paldtiumv 

lo eminentiorfadus uidetur. Inter ipfam autem colunam, 

cr aquam Virginem Septa fùere. Erant enimfepto,loca 

tabulk inclufa,er uoïïota,in quibus Pop. Ro.fujfrogk U 

turus claudebotur.Marttolk:l nfeptk Momurro diu,md 

twmq) rogotus. Ouilio etiam, fimpta finulitudine ab ouii Ouilid, 

feptk,funt appeïïamjicet Bkn.uelit Ouilio fuiffe minork 

ambitus loca,in quibus centurie à tota tribufeporote de 

agendas,priufquàm dtarentur,cofulabant. debk Luca* 

nus : Et mifere maculauit Ouilio Rome . Hec iuxta ukm 

Pornicatam,Fkminkmq;ÀLiuio ponuntur .Notandwm 

CT hoc in loco Fulu'ij côtrorietatem. Luconus,inquit,non 

de Septk,ut creditur , fed de uiïïo Publico inteïïexit, ubi 

ix . debitorwm miïïio cefo dicuntttr,outore Syïïo.Demus 

autem in uiïïo Vublica iflos cefos fuiffe, nunquid ipfam 

uiïïam Ouilia appeïïauit Lucanus ? certe non: fed idei 

Ouilk macukffe ait Syïïam, quia ex ea nonnuïïi fùgien* 

tes in Ouilibus funt inlerfidi : nifi dicamus ratione uici* 

nitatk locum pro loco pofuiffe-.cui opinioni uerba ipfius 

Fulu'ij aperte répugnant i quefunt: Satk confiât fepa 

fuiffe in eo ambitu,ubi nunc columna Cocblidk Antonini 

' P'q.Supra uero mïïam Vublicàfub Capitolio ponit,que, 

ex uerbk Ciceronk,per ipfim etiam aiduda, prope fe* 

ptafiiffejmoxapparebit. 

De Monte 


*}6 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

De Monte Çitatprum, Villa PubIica,Teme 

plo Neptuni, 8C Ponte in campo Martio- 

CAP. XIII1. 

SVrgitinter columnam Antonianam, er.S. Lauren* 

tijin LucùtA edem twmdus,nunc Citons mons, 

'pro Citatorum uocotus : non quod ibi effet mons, uerum 

quod eo Pop. Ro. ad creandos mAgiRrotus citatus olim 

tonueniret . Sunt qui Acceptorium ab acceptandk fuf* 

jrAgijs , fiue Septorum À proximk feptk , nomen obti* 

nutffeuolunt.NonplacetAutem,quod putat Fuluius,lo* 

cum editumfadu ex egeRione terre exfùndomentk co* 

lu/mne Antonini : quk non fit quippe uerifimMe tumulo 

terre, cr ruderibus eum locum occupotum effe, qui ce* 

leberrimuserat edificijs,crcomitqs,alijsq; publias nc- 

1 gocijy deRinatus , Et cum planities iïïo equalk late pa* 

teat,,nifi ob ea parte ubi mons ipfi Citorus attoïïitur, 

abfurdwm efl etiam dicere , quod Fduius , pofitum pro 

aggere ad reprimendwm Tyberk inundationes:quia cir* 

eularem propemodum habens fvrmam,nuïïam pre fe 

firt aggerk Jfyeriem. Quare credimus potius ex ruink aU 

cuius edificij,ueUtti porticus, Amphitheatri,autuiïïePu 

VflkpMMi* bUcelocum excreuiffe. Erat enim Viïïa Publiça domus 

e Ampla , ueluti Curia,in qua boRium kgati,quibus neque 

in urbem adituspatebat, neque in Gregofhfi hojpitium 

toncedebotur , recipiebantur : CT de pubUco debantur. 

Liuius: MAçedones dedudi extrA urbem in uiïïam Pu* 

bïïcamjbiq; ijs locus,er lautia prebitx. Quod autem ho 

flium legati intraurbem non fufiiperentur, Rbodiorum 

Ugati apud euniem Liuiu quinto dee. quinte coqueren* 

tes,ia 


L I B E R V I. x]l 

tes,m probant: Antea cartbdginenfibus uidk,Pbilippo, 

Antiocbofupcratk , cum Romam ueniffemus,ex publico 

bofpitio in curiam grotuktwmuobk P. C. ex Curia in 

CapitoUum ad deos ueftros dohafircntes, nuncexfordi* 

difiimo diuerforio uix mercederecepti, ac propebofliwm 

more extra urbem manere iufii, in hocfqualore uenimus 

in curiam Romanam Rhodij. Notandumeft etkm,eo* 

dem outore , Romanos confiteuijfe fwmptwm , cr locum 

prebere de publico non folum légat», uerum etiam ami* 

ck Po. Ro. eiusfunt bec uerba ex quarto eiufdem dee, 

Onefimo Vytbonk fiUo nobili Macedoni ad Romanos 

twm transfugiffet, Senatus lo cum, kutiam preberi iufiit, 

Sed ad ViÏÏampublicam reuertamur, in qua etiam cen* 

fwmhaberifolitumfirunt. Syïïa,inquit Val.Max.in pu* 

Mica uiïïa , que in campo Martio erat, quatuor legiones 

tontrarie portk fidemfuam fecutas, obtruncari iufiit. 

M eminit etiam L. Fieras, cr Ck. ad Atticwm bk uerbk: 

Efficiemusrem gloriofam, nom in campo Martio Scpa 

tribunit'ijs comit'ijs marmorea fumus , er teda faduri, 

eaq; cingemuscxcelfaporticu, ut mille poffuum confick* 

tur,fimul Adiungetur buic operi Villa publico. Quo in lo 

co innuit ViÏÏampublicam prope Sepa excitari folitant 

ejfe.neq; inteïïigit Cic.fefepta olibi,quom ubi prius eràt, 

fed ligneA que erant,ex marmore, fadurum . Quod ta* 

mennec Ck. ipfe , neque olius poReoficit, beïïo ciuili, 

poReomepifiokm fuborto,prohibente . luxtaoutemSe* 

put Neptuni templum cum porticu pulcherrimofiiiffc, Neptunité* 

fcribitDion , quemlocim M. Agrippa multk decorauit plum, 

ernamaitk , Erat autem apud cimorimmontem, An* 

r toniniqi 


»J» ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR; 

PoHJ in eam toniniqf columnam pons,per quem citati, pofiquom tule"* 

po Martio. rontfuffragknekturkfeimmifcerent,crcuifauiffèntdî 

cere poffent,tranfeuntes feparabantur.de quo Suet. inteî 

( ligit,ubi de confîtijs coiuratorum bk differit uerbk: Qtù 

primi cundati utrum iïïwm in campo per comitio, er tri* 

bus adfuffragia uoeantem partibus diuifis è ponte de'ijce 

rent,atque exccptwm trucidarent, an in facra uia , uel in 

aditu tbeotri adorirentur. Nonius Mar.refirt fixagena* 

rios per pontem non mittendos, qukfuffragiwm nonfi* 

ront,quod pro ponte fiebat. 

De Aqua Virgine,Lacu,& aede Iuturna?, 

acPietatis.' cap. xv. 

AC_a autem Virgo,quenunc potufuouk antiquwm 

retinet nomen,prope pontem Solarium concipitur, 

' crprofùndifiimofiuenscuniculo,per Coïïatinamcfcin* 

grediens portam fub coïïe HortKlqrawt atfollitnr : opère 

deinde arcuoto per Martium Campum dedudanwltkfi* 

fiulk priuatk edibus , cr accolk cemmodifiime aquam 

fubminifiràt . Sub bortk uero Lucuïïankin eodem eam* 

po,ficut Appia,et Alfietinaolimfiniebatur.ln eiusaque* 

dudu marmor inclufum, hune indicem incifim continct: 

TIBERIVS CLAVDIVS DRVSI FILIvS 

CAESAR AVG. DVCTVS AQlVAE VIR= 

GINIS DESTINAT.OS PER CAESAREM 

A FVNDAMENTIS NQVOS REFEClT 

ACRESTITVIT. 

mbov 


LIBER V I. xif 

Jnbortulo uero Angeli Colotij antiquitatk uiriRudio* 

ffiinù Tiburtino lapidefculpta huiufmodi leguntur: 

Tl. CLAVDIVS DRVSI F. CAESAR 

AVGVSTVS GERMANICVS PONTIFEX 

MAXIM. TRIB. POT. V. IMP. Xi. 

P. P. COS. DESIGN. IIH. ARCVS 

AQ.VAE DVCTVS VIRGINIS DISTVR- 

BATOS PER C. CAESAREM A F V N* 

DAMENTIS NOVOS FECIT AC R Ee 

S T I T V I T. 

Suet. tamen Aque Virgink in urbem perdude M . Agrip 

pe loudcm attrtbuit,ut infia oRendemus . Forma autem 

buius aque magnom Martij campi obibat partem. Ouid. 

Tequoq; luxeadem Turnifororederecepit. 

Hic,ubi uirginea campus obituraqua. 

Ex quo apporet ïutumam Aedem in campo bd>uifx,iu* luturne e* 

xta eiufdem noinims keum.Fuit enim luturna Turnifo* ies er kcUi 

ror, que lacui, in quo fubmerfa efi, nomen, dedit'.qui lo* 

eus nue pro luturna corrupto nomine dicitur Lotreglio. 

Hecautem aqua apui ueteres falubrisbabcbatur . Vnie 

Var. Nympba,inquit,ïuturna que iuuarct. Quare egro 

ti propter ii nomen ex eo fvnte aquam petere folebont. 

Pietatistemplum,ut quidam tradidere,fitit in campo Mar Vietatk tem* 

tio,ubi nunc edes S.Saluatork de pietate. ' plum- 

r * De 


*rfo ANTIO.VAE ROMAE TOPOGR. 

i 

De ArcuDomitiani,Obelifcq campi Martrj, 

Amphitheatroq} Claudij Imp. 

CAP, XVI. 

TRiiwBpbafoarciw mutilatus , fuklkjioUatus oma* 

mentk , cr titulk, inter S.Syluefiri,cr Laurentij 

h Luçinafacras edes,uiam amplexus Flaminiam,Domi* 

tiano lmp.adiudicatur, argumento quodin ipfocernitur 

talk,qualk à Suet.defcribitur,uidelicetfomnidisfe à Mi* 

nerui defiitutum,er iïïam excederefAcrario,negantem

L I B E R V I. *rt 

CAESAR. DIVI I. L. AVGVSTVS 

PONTIFEX MAXIMVS IMP. 

XII. COS. XI. TRIB. POT. XIV. 

AEGYPTO IN POTÈSTATEM 

POPVLÏ 

ROMANI R EDA CT. 

SOLI DONVM DEDIT. 

Deg«o loquitur VUn.bkuerbk:lsobelifcus,quieflin 

campo Martio centu decem pedùm efl à Merfodide in* 

fcriptus,rerumqi interpretationem Aegyptiorwm philo* 

fophie continet : cui AugiiRus aiiiiit mirabilem ufim 

Ad iepreberiienias folk wmbras j dierwm'q;, ac nodium 

magnitudines,flrato lapide ad obelifei magnitudinem, eut 

parfieret umbra Romeconfido diefextiborOj paula* 

tim per régulas , que funt ex ère inclufefingulk diebus 

decrefceret,ac rurfus augefeeret, dignacognitures , cr 

ingenio fxcundo. Manlius matbematicùs apici pikm au* 

ratant addidit : cuius uertice umbra coïïigeretur in femeti* 

pfam dk,atq; dk incrementaiacukntem apice,ratioe,ut 

fxrunt,À capitebomink inteïïeda.Hec dierumobfiruatio 

trigintafire onnk non congruit, fiuefolk ipfius diffono 

curfitjcr cxli oliquo rotione mutato,fiwe nniuerfo teïïure 

dliqiàd à ceftfro fuo dimota,ut deprebendi,er, in dijs lo* 

ck acàpiojfiue Urbk tremoribus ibi tantum gnomone in* 

tortofiue inundotione Tyberk fediméto molkfado.lbi 

dem autem effoffwm fuit horologitm cum linek, er gr«= 

iabus deauratk, infingulk uero quatuor uentorwm ima* 

r i gine$ 


*6x ANTIQVAE ROMAE TOPOGR. 

gines ex opère mufiuo fculpte uifebantur , cum bac ùta 

fcriptione, 

VT BOREAS SPIRAT. 

Ampbitbea* Ckuiïum autem lmp. Ampbitbeatrum iuxtafeptaedifi* 

tru Cloudij. couiffejhtuk,er columnk pulcberrime exornotu , quod 

À Tiberio imperfidwm fùerot relidum , firibit Suet.item 

Neronem ludos ftjedauiffe è profcenq faftigio munere, 

quod in ampbitbeotro ligneo,in regione Martij campi in 

traonni featiwm fabricato, dédit . lunonk LUcitte edes 

ubi nunc S.Laurentij in Ludna. 

De Valle Martia, Palatio SC Porticu Augufii, SC 

de Domitiani Naumachia,acFlauiae gentis 

templo. cap. xvu. 

VAlte autem M artia à campo , cui coheret , uel in 

quo efi,nomen fortita,iacet inter T yberim,cr col* 

lem Hortulorwm. m bac autem ad radiées eiufdem coïïk, 

Hdumacbid. kco maxime depreffo ,apparent Nowmaehie Domitiani 

uefligia. Nom Suet.ait ipfwm edidiffe nauaks pugnas. pe* 

ne iujhrum ckfiiwm,effoffo,er circunfirudo iuxta Ty* 

berim kcu , atque inter mognos imbres fpedauiffe, firu* 

xiffe'q-, jhdiwm Metbodewm,cr Nawmachiam,ac ex eius 

lapide poRea cireum Moximum,deuflk utrinq^ lateribus, 

extrudum . Hanc quidem Domitiani Nawmachkm, ubi 

prius Augufiifuiffe opinomur, AuguftHfcfhgnwm longd 

dijfuetuànelimo repletum, ab ipfo expurgatwm,denonù 

nationemq; accepifjè.Sed cum circo Tyberim dicat Suet. 

non fub coïïehortulorum, de loco dubiumfacereuidetur. 

Splutio efi: Quod parwm dijht,iuxta dicipotefl. Namcr 

Strabo colles, qui plus dijkre cernuntur, coronatos ai, 

fiMminii 


LIBER Vf, x6i 

fiuminkaluewmdixit.Legimus autem Augufii-,cr'Domi 

tiani monument* quedam circo hune locwmfhffe , ut par 

fit credere(fieut er natura loci oflendit) ibi utriusq; nau 

macbkmfietiffe. Iuxta quom Hem Suet.gentk Flouietem Fkuiegen* 

plum coïïocouit . cuius quodrotos loteres amplifiimos ex tk templum. 

ruink,que ecclefiam S.Sylueflri, eiut'q; monkliummona 

fteriwmfepiunt extrados fe uidiffe ait Blon.quorwm-non 

nuïïiliteras haberentin bec uerba: 

DOM1TIANA MAIOR PARS. 

DOMITIANA MINOR. 

Ex quo fe conijeere dicit , quicquid ,fiue Therme , fiue 

Methodewm,fiue Nawmacbiafuerit,Domitiani opéra o* 

mnk,que ad S . Syluefirwm «ndiqj ntmc cernuntur,ufq; 

adS.Laurent'ijin Ludnaedem. lïïud autem incertum 

nawmacbia,er locus unum er idem,uno in loco-.an noms 

neerloco diuerfa.lulius Capitolinus refirt Auguflum in Portion* 

fiituijfe porticwm in campo fub coïïe pedum rtuïïe , ita ut 

ab altero parte porticus mille pedum fieret,atqi inter eas 

ffatiwm bincindeuiridaria effent,lauro,myrto,er buxo 

frequentata, mediiwn nero Uthofirotwm breuibus colwm* 

nk intrinfecus pofitk,cr fingulk perpeiwm miïïe,quod 

effet deambuktoriwm ita ut a copite effet Bafilicd pedum 

quingentorwm,cuius uefiigia in radicibus coïïk Hortdo* 

rumficus nawmachkm adbuc apparere dicutur. Sunt qui 

putant emfdem principkpoktiumfuiffe inter edem S.Fe VaUtium. 

lickin Vinck,er Auguflam. 

De Augufti Maufoleo,& ad eum de duobus 

Obelifcis,ac de Marcelli (èpulchro,. 

cap, xv m. 

r 4 Auguftm 


3.64, ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

AVgujlus in uaïïe Martio, intérêt) uiamfiominiâ , cr 

ripant Tyberk fexto fuo confulatu Maufoletm, 

Maufolewm non fuum modo, fed omnium lmperatorwm, cr cogna* 

torum fepulcbrwm, extmxit. bine Suet.inipfius AuguRi 

fùnere-.Reliquias, inquit, Maufoleo condiderunt. de eo* 

dem Cafiiod.itufcribit: Sed mundi dominus ad potentiam 

fuam opus extollens miraniwm Romank , etiam érigent 

fhbricam in uaïïem Mortiam teteniit Auguflus , immen* 

fa molesfirmiter precinda montibus continetur, ubi ma» 

gnarwm rerwm indicia clauderentur.Biffena quippeoflid 

Ad xn.figna pofiterunt.CommemorAtiontyinquitStrA 

boyiigmfimtum efl,quoi Maufelewm appeïïant , in ex* 

celfis fùnddtwm molibus,lapiie niueo, er perpétue uirU 

ditttis arboribus coopertwm : infwmmum ufqueai uerti* 

cem cubitorwm c cl-, ai fiùmink ripamaggeratwm . in 

fwmmo autem poptum efl Cef. Augufii fimulacrwm ex 

are fabricatwm . Sub aggereipfo funt eius locuU,crco* 

gnatorwm,cr ncceffariorum. As tergo uero locus efimU 

rificAcontinens AmbukarA . In medio autem campiffia* 

tio bufiiextat ambitus,cr bxcipfeniueo perfidus lapide, 

m ârcuitu firreos canceïïos babens , er plantitas inte* 

rius pre fefirentes populos, Huius autem Maufokime* 

minit er Hierony.primo contra louinknu. Extat Adbuc 

ubi uulgo AuguRA diciturjuxto. S. Rochiecclefiomin* 

terior drcunfirentiA reticukto opère. Olim uero très dr 

eunfirentiasfiiijfeuefiigiAfotk oRendunt, inuicem itadi* 

fiantes, ut in plures partes interfecarentur, plures'q^ cffi* 

cerent loculos , quo quifij} feorfum à ceterkfepeUretur. 

Habuit enim hic locus m honoré AuguRiPads, ac Vido 


L I B E R V I. tif 

rie,cr P.P.infcriptionem. Quoi uero tognati, cr non 

modo imperatores in eo conderentur,probotvirgil. in 

Marceïïi fùnere,cwm ait: 

Quantos iïïe uirum magnam Mauortk ad urbem 

Campus aget gemitus,uel que Tyberine uidebk 

Funera,cum twmulum preterlabère recentem, 

Quanquam nonnuïïi molem iïïam infhr turrk , que efl 

adporum nucpopuliornamétkfpoliattm, Marceïïife* 

pulcbrwm effe putent'.fed cum ultrafcorpionk iadwm di 

flet à Tyberi, redius inteïïigemus de Maufoko Tyberi 

incwmbenti. Nom poè'a eo uerbo preterlabère innuit 

Marceïïi fepulchrum iuxta fiuuiwm.Et in Maufoko etii 

libertos,uel certe apui conditos effe probat epitiphiwm 

tuiufdam Uberti AuguRi in marmore excifum, ibi'q^ in* 

uentum, quod efl: 

D. M. 

VVLPIO MARTIALI AVGVSTI 

LIBERTO A MARMORIBVS. 

Maufolei autem nomen impofuit AuguRus,quiaaifimi 

Utudmem fepulcbri Maufoki regk Carie abArtenuftA 

eius uxore firudi fabricauerat. Apud hocenim duo fite* 

re ObeUfci magnitudiné pares,fingulipedu x lu, quo* 

rum alterwm inter ipfwm Maufolewm,er Tyberim con* 

fradwm iacere in uk uidemus. Alter uero inuentus ,nec 

cffofius,pofi S.Rochi edem fub teïïure latet. 

r i DeuiA 


1US ANTIOVAE ROMAE TO'POGR. 

De V ia Flaminia, Trophaeis Marrj, 5C 

quibuCdam alqs ornamentis can* 

pi Martij in génère. 

CAP. X 1-Xs 

"Iam FlAininkm , que olim iuxta Antonini Ptfeoé 

V blumnam 

blumnam 

incboabat,Cn.Flammius,M. Lepiiiceïït 

go in confuktu,uidor Ligurum,ftrauit. Ha;c autem per 

Narnkm,Fuligncwm,Nucerkm,Cdliwm,FanumForttt 

ne, Pifaurum , Ariminum iucebat. Liuius uero fcribiti 

M.Aemtlium Cos. Liguribus fubadk uiam àvkcenti* 

produdam Flanùnie comnxiffe:er Q.. Fkminiwm uiam; 

quom Flamtniam appeïïauit,ftrauiffe:innuitq; babuiffefi* 

nés ab lfauro, nunc Folk, ad Vaternum Fori Cornelij 

amnem.Aemiliom uero indeod Trebkm Placentie urbk 

fiuuiwm. Sed Flaminia erat confukrk,de qua Sueton. in 

AuguRo ita meminit: Qgofacilius undity urbs odiretur 

defwmptafibi flaminia uia Arimino tenus munienda,reli 

quos triwmpbalibus uirk exnaudi pecUnia flemendas 

curauit.Et Cicero ad Atticum : Propterea, inquit, quoi 

Thermus curatorefi uie Flanùnie, que cum erit abfolu* 

tf.crreliqua. In hoc autem AuguRi Maufokum in* 

IropbeA ter, er coïïem Hortulorwm Tropbea Marij de lugut* 

Marij. tbafitere, argwmento quàd ibi marmorea tabuk inuen* 

ta efl,cwm indice C, Marij de triumpho lugurtbinohu* 

iufmodt: 

PR. 


LIBER VI. x6i 

pr. tr. pl. o.. a v g v r t r. mil. 

ex sortem bellvm cvm ivgvrs 

tha nvmid. vel procos. gessit 

e'vm coepit et trivmphans im 

iovis avtem secvndo consvla 

tv ante cvrrvm svvm dvci 

ivssit iii. consvl apsens crea 

tvs est iiii. tevtonorvm exs 

ercitvm delevit v. consvl 

cimbros fvgavit ex eis et tev 

tonis itervm trivmphavlt 

remp. tvrbatam seditionibvs 

ET TR. PL. ET PRAETOR av I AR 

HATI CAPITOLIVM OCCVPAVERANT 

VI. COS. VINDICAVIT P O ST LXX. 

ANNVM PATRIA PER ARMA CIVI 

LIA PVLSVS ARMIS RESTITVTVS 

VII. COS. FACTVS EST DE MANV= 

BUS CIMBRICIS ET TEVTONICIS 

AEDEM HONORI ET VIRTVTI VI 

C T O R VESTE TRIVMPHALI CAL» 

CEISPVNICEIS, 

Tro 


" i

LIBER Se"' 

P T I M V S. 

DeTyberinoFlumine, cap. i. 

| E M P V S erat in laniculum, fiue,ut 

! nunc amnt,in tranflyberinamregioné, 

| tranfeuntes,antique urbk monumentk 

extremam mamm imponere:occurréte 

j autem Tyberinoflunùne,quem regio* 

nem ipfam ab urbe diRerminare fupra declaratumefl,no 

uidetur alienwm de eius etymologk-otarïjs nominibus,U 

titudine,dtitudine,natura,er kpfu pauca quedam prius 

exponere. Tyberkigitur unde didus uaria efl opinio. Tybcrkm* 

Aliqui diçunt quoiam tempore Syracufanos uidores ce* de didus. 

piffe Athénienfium boRium ingentemmultitudinem, er 

eam cefis montibus fidffe ut aidèrent muniméti duittti, 

cr tune audk murk, er fifiam intrinfecus fadam effe, 

quefiumine ainùffo repleta,mwtitiorem reididit urbem, 

bonccji fifiam per boRium pxnam,cr contumeUom fa* 

dam Tyberim uoeoffe, «rô râs 8ÎSft©-, id efl,à contume* 

lia: cr poftea profidos Sicuks ad ltaliam, eam tenuiffe 

partem ubinunc Roma efl,Albulam'qi fiumen ad imagi* 

nemfvfie Syracufane Tbybrim, quafi fefifJ, uocauijjè. 

Ali/ uero Tbybrim regem Tbufcorwm fuiffe, er iuxti 

bunc fluuiwm pugnantem çeçidiffe ,ficifleqi ei nomen. 

Alij uolmt iflwm ipfwm regem ktrocinatvim effe circa 

buius 


tibuk. 

XXtmon. 

Terentum, 

*70 ANTiaVAE ROMAE TOPOGR. 

buius fiumink ripos,er tranfeuntibus crebras iniurias m* 

tuliffe,Thybrimq;,quafi Zfi^,didum. Quidam ATy* 

beri uicino Regulo Veientît Tefcrim appeïïatu putant, 

autor Var. Quod autem à Tiberino Albanorwm regefit 

Tiberinus nuncupatus,ut firibit Ful.non procedit,ideo 

quia etiam ante Aleam Tybrk didus inuenitur.lnfacrk 

quidem Tyberinus , in communi fermant Tyberk, in 

po'émate Tybrk uocatur.Sed quod prius Albula dicere* 

tur,oRendit,Virgil.ewm inquit: Amifit uerum uetus Al* 

bula nomen , quod à colore aquarwm prius obtinuerat. 

Antea uero Rwmon uocabatw,quafi ripas ruminans.er 

exedens:er in facrk Serra:unde efl,Et pinguioculafe* 

cantem.ln aliqua etiam urbk parte, Terentum, eo quoi 

ripastereret.ïdempoéta cerulewm, Horotius uero flouu 

Appeïïot.Oritur autem ex Apennino paulo fupra Arnu, 

tennis primwm,deinde x l i t.omnibus audus,excrefcit, 

precipue Nare, cr Aniene. Tbufciom primum ab Vm* 

brk,deinde oSabink,nouifiime a Latink dirimens,ur* 

bemtfc à feptentrione ingrediens,à meridie inter Hofiien 

fem,er Vortucnfem uiam à dextrk loniculwm,à finifirk 

urbem relinquens,egreditur, in mare'q-, Tyrrbenum pro 

peHoRiam uno legitimo oflio fe exoneraf.qualibet ma* 

gnarumnauium mercator pkcidifiimus. bine Diony.Ex 

ianiculo confljicua efl Roma. Lotitudo Tyberk qua* 

tuor efl iugerum,altitudo ana,«t pofiit magnas perfir* 

re noues,hecfcpedibus tranfiriqueat,nifi per ponté, qui 

Cos.L. Ebutio er V.Seruilio, unicus erat.Sinum auté, 

ut didwm efl,Tyberk effitndebat ufq-, ad radiées Capi* 

tolij,Tarquinius enim primus omnium duewm direxit. 

Poflcd 


LIBER VI I. *rt 

Pofkd Agrippaedilk,cr curfim direxit,er alueum mu 

tauit,magnk'q;faxorummolibus in utraqueripalocatk 

folidauit. AuguRus uero ad coè'rcendasinundationes eu* 

dem loxouit,acrepurgauit.Longo tempore pofl Aure* 

bonus ïmp.firmifiimo muro utrinq; ufqtte ad mare ex* 

trudo,coercuit:cuius operk ueRigia mdtk in lock ad* 

bue cernuntur. Ancum autem Martivm noualia extru* 

xiffe commémorât Diony. bk uerbk : Cumq; effet omnk 

ufy ad pontes fluuidibus fcapbk lotis, magnk nouigari 

idoneus:ad Romam autem maritimkquoq; nauibus, one 

rar'tjs,magnk, nauale aliquod excogitauit ad egrefium 

eius extruere,utens,utportu,ofUo amnis ipfius. Pondi* 

tur autem multumin ktitudine eoniungens fi mari, fi* 

nusq; concipitmagnos,quales pcrtuummoritimoru iïïu 

flrium,nec obfiruiturad oftium marinolittorejncorru* 

ptus,ficut pleracj; alii* ftunùna,nec paludibus,aut jhgnk 

errons aliquo in loco confwmitur,priufquam mare con* 

tingat riuus:fed efl peruius ubiq; nauibus , uno antift» 

effiuit oflio legitimo,perfecans dorfum mark.Naues igi 

turaduarie per ofiiu eius intrant,cr Romam »/$ remi 

gio, er fùnibus trade adducuntur, majores uero ante 

oflium ad ancboramfluduantes,fluuidibus euoeuate fcA 

phk exonerontur.PliniusiPluribus prope folus in omnU 

bus terrk amnk accolitur,afijiciturq^ KtïiSjrtKHi^; fiuuio* 

rum minus licet inclufus utrmq; lateribus,ncc tamen ipfe 

pugnot,quonquâcreber, er nuquômognk oqnk,quà in 

ipfa urbe,refhgnamibus: quinimà notes inteÏÏigitur po* 

dus monitoraudu femper religiofus. Plura autem erant 

hoc in loco dicéda de huius fiu,notura,er cur PUn.audu 

fuo 


xjt ANTIO.VAE ROMAB TOPOGR, 

fuo reUgiofim effe uelit. Sed cum lvdovicvs Go* 

metius,qum iuris diuini,er bumani fcientia,Ac uite inte 

gritas prefhntifiimumRote Auiitoremficere,de bk li* 

beïïum ekganti oratione in lucem ediderit,eadem in no 

jlrwm transfirrefuperuacaneum effe duximus. Ojtare de 

Tyberinoftu. badenus. lïïui tamen uos monitos uéUm, 

prifcktemporibus" non Ucuiffe in buius ripa quiipiam 

*dificare,unquam numini facra, fkffe'qi duei cr riparu 

curatores, ut ex indice, apud pontem Aelium repcrto, 

babetur buiufmodi: 

EX AVCTORITATE IMP. CAE S. VB 

SPASIANI AVG. P. M. TRIB. POT. 

1 1 1 1. IMP. X. P. P. COS. I I 1 1. V. 

CENSOR CAIVS CALPETANVS RAN 

TIVS Q.VI.RINALIS VALERIVS CESTI 

VS CVRATOR RIPARVM ET ALVEI 

TïBERIS TERMINAVIT R. R, PROXI. 

CL^ P. P- CLXXIIII. 

De pontibus fupra Tyberim extruetis. c a . 1 1 . 

GVm Tyberk,nifi per pontes,in tranflyberinam re 

gionem tronfmittat,operepretium erit uidere, quk 

omnium primus fupra Tyberim pontem ftruxerit, quel 

mne extent,quibus appeïïentur nonùnibus, a quibus'ue 

txcitatifingulidicontur.Epicardusenimmemorieprodi 

dit Herculem,occifoGerione,cum uidorper ïtdiam or 

mena duxiffet,pontemfupraTyberimai tempusfiru* 

xiffe.Vndefi qukfitwm locorum, cr eA, que de Coco, 


>Pf°'$

LIBER VII. x-a 

îp/bgj Hercule narrantur, confileret, fàciïïime iuiicabit 

nonalibiHerculemipfumpofuiffe,quàm ad radiées Aué 

fini,ubi poReaSubliciusfùit.Ful.autemfcribit anteurbé 

xonditam fuiffe pontem Sacrum, ex automate Diony. eu 

iusfunt bec uerbo:Namcwm per cèdes botninwm Sotur 

nofocrificaretur,od pfaeandam dei irom,bocmorefubk* 

to ab Hercule,fidum efi pro bominibus,quiin Tyberim 

deijdebantur, pmukcra eorum prpea_deyçerentj quos 

argeos uocabant , credituri ibi ante fuiffe , ubi poflea Argei. 

Sublicius,uel idem pons, argwmento efl, quod etiâ inde 

pmukcrafirpea eodem more in Tyberim deiedo firibit 

M.var.cwm inquit:Argeifiunt exfirpek uirgùltk fi* 

.mulacrabominum , er quotannk è ponte Sublido àfit* 

terdotibus iaci folent. Ottidius in Fafl. 

T»m quoq; prifcorm uirgo fimulacro uirorum 

Mittere roboreo prpeaponte folet. 

Sed in bk uerbk nuïïafit mentio de ponte Sacro. SubUciu. 

uero pofl urbem conditam pofitwm,effe fatk confbt.La* 

dantius uero de ponte Mikio precipittri folere ait, in 

bec uerba : Saturnus in Latio ita cultus efl, ut homo in 

Tyberim de ponte Miluio mttteretur,quodexrejponfo 

.quodomfaditatum Vorro. efloutor. Sunt autem pontes 

numéro odo, Miluius, AeUus, Vaticanus, ïaniculenfis, 

Cefiius,Fabricius,Paktinus,Sublicius:quos,preterSub* 

\icium,TotHasolim iemolitus efl. 

De Ponte Miluio. cap. ui. 

Mlî«i»< Pons, gnon nunc uulgi Moluium uoà* 

tint,h uioFlominiofitus, ultro primum kbidem 

dijht ab urbe. Ferunt autem hune fepius euerfwm , fe* 

S pilKJJ; 


*74 ANTTQ.VAE ROMAE TOPOGR.. 

piuscfc mfhuratwm,nihilex ueteri firudura,preter fùh* 

damenta,retinere, de quo meminit Plin.de uirk iïïuRri* 

bus, cr Ammionus Marceïïinus, dtq\ à M. Scauro (qui 

fuit tempore Syïïe) in cenfura extr«cîiwn: ad quem pon* 

tem Neronem uenfitaffe fupra demonRrotum efl. lneo* 

dem legati Alloeroguw noâurno tempore cum literkod 

CatiUnam deprebenfi funt,quibus coniurationem potefa 

dam effefiribit Ck.Apudeundem pontem Confhntinus. 

inagn»* imp. Maxentiton tyrannum Maximioni filiwm.. 

magick artibus deditum militari firotagemote moterk, oc 

nauibus fupra Tyberim diftjoptk,ftuuio fubmerfum,fu* 

perauit.Nam cumdiuerfis certaffet prelijs,cofljedo de* 

mwm in ethere cruck «exiHo, domantkq) uoce audita, , 

îf/ touVç ïikh, id efl, in hoc uidorio : tandem uidor fuit: . 

que uidorio exat in eius triwmpholi orcu fculpta, cr in 

aureknumifinotibusfiepeuidimusipfi. 

De Ponte Aelfoynunc S.Angeli,Vaticano, 

fiueTriumphali,ac Ianiçulenfi,fiue 

Aurelio. cap. ruj. 

SEg«itKr,po/l Miltmott, Pon$ nunc S. Angeli, olim 

AeUus,ab Aelio Hadriano,qui ewm iuxta fui fipul* 

chri.molem excitauit,denqminatus.Sportknus, Fedt,in= 

quit,er fui nomink pontem,cr fepulcbrwm iuxta Tybe 

rim. Quem pontem nuïïo alio de caufa pofuiffe credendu, 

efi,quàm ut per ipfwm tranfeuntes proptus molem ipfam 

ffedarent, eo maxime quod infirius erat pons (quod in 

V«(ic«ni»« montem cr campu, mitteret) Vdicanus: alio 

uero 


--' ' ' L I B E R " V I I. O.TS... 

«ero nomine Triwmphdk nuncupatus, quk per ipfum " 

triomphantes tronfeuntes,uia eiufdem nomink,in CapU 

toliwm loui gratulattim afcenderent: cr cum nobilium 

tantum effet,nuïïi ruricole per ipfwm trôfire licebot. H» 

ius pontk pile è regione hojpitalis S.Spiritus in Tyberi 

adbuc extant. Tertius efi in ordine,à proximo loniculo, 

Joniculenfis,qui er Aurel\j,à uk,uel porto Aurelk, no* loniculéfis, 

men obtinuit.Legebotur olim in eotitulusbuiufmodi; 

IMP. CAES.. DIVI TRAIANI PARTHI 

CI DIVI NERVAE NEPOTIS TRAIA= 

NI ET HADRIANI AVG. PONT. MAX. 

T R I B. POT. IMP. I I I I. Ç OS. 1 1 I. 

DERESIVS RVSTIÇVS CVRATOR VA 

LETRIARVM TÏB&RIS ET CLOACA 

RVM VRBIS R. R. RESTITVIT SE 

CVNDVM PRESIDENT. TERMINATIO 

NEM PROXIMAM CC. P. P. C. II, 

trodunt autem Antoninwm Pium mormoreim ficiffe, 

er Ciuilibus béïïk iemolitwm, pontem ruptu uocitatwm. 

Longitudo efl pedum.c ex v.Xyftus uero Pont. Max. 

quartus multk poflficulk in eam, quom cernimus, ma* 

gnificentiam,er pulcbritudinem infhurauit,quemadmo* 

dum titulus ibidem in marmore excifus ofiendit,unde ab 

eodemnomen accepit, 

sx De 


*7* ANTIOVAE ROMAE f OPOGR, 

" De Ponte Fabricio, & Ceftio. 

cap. v. 

POjl AureUwm pontem ddfhdium,è regione tbea* 

tri Marceïïi ,furgit in medijs Tybennk fiudibus 

lnfuk,quam urbi coniungit Pons prius Tarpeius,à Tar 

pek rupe propinqtta:deinde Fabricius,à L.Fabricio,qui 

eum faciendumcurouit, denotmnatus:ut tefhtur index 

in arcu pontk infculptus huiufinodi: 

L. FABRICIVS C. F. CVR. VIAR. 

FACIVNDVM COERAVIT, IDEMa 

Q.VE PROBAVIT Q_- LEPIDVS 

M. F. M. LOLLIVS M. F. COS. 

S. C. PRO B A VER V NT. 

Nwne dicitur pons quatuor Copitum, à quatuor marmo 

, rek finutkçrk quadrifiontibus in aditu pontk coïïocatk. 

Qui uero eandem infulam tranRyberine regioni con* 

Efquilinus. nedit,Efquilinus,fiue Cefiius olim,nuc uero pons S.Bar 

tbolomei, à propinquo buius diui templo, nuncupatur: 

quem vdentinianum,er Vaknteminfhurajfeàdextrk, 

erfinifirkintéulkmarmorek ibi coïïocatk be infcri* 

ptiones tejhntur: 

DOMI 


LIBER VII. 177 

DOMINI NOSTRI IMPERATORES CAE 

SARES FL. VALENTINIANVS PIVS 

FELIX MAX. VICTOR AC TRIVMF. 

SEMPER AVG. P O N T I F. MAXIMVS 

GERMANIC. MAX. ALAMANN. MAX. 

FRANC. MAX. G O T H. MAX. TRIB. POT. 

vu. imp. vi. cos. 11. ppp. 11. er 

FL. VALENS PIVS FELIX MAX. VI« 

CTOR AC TRIVMF. SEMPER AVG. 

PONT. MAX. GERMANIC. MAX. ALA 

MANN. MAX. FRANC. MAX. GO 

THIC. MAX. TRIB. POT. VII. 

imp. vi. cos. 11. p. p. p. er 

FL. GRATIANVS PIVS FELIX MAX. VI 

CTOR AC TRIVMF. SEMPER AVG 

PONTIF. MAX. GERMANIC. MAX. 

ALAMANN. MAX. FRANC. MAX. 

G O T H I C. MAX. TRIB. POT. III. 

IMP. II. COS. P R I M V M P. P. P. 

PONTEM FELICIS NOMINIS GRATIA 

NI IN VSVM SENATVS AC POPVLI 

ROM. CONSTITVI DEDICARIQ.. 

1VSSERVNT. 

Longitudinem autem pafiuwm noRratium ix.béeredi 

citur,fuperioruero txx, s 3 


î7» ANTIQ,VAE-RO-M'AE TOPOGR. . 

De InfulaTyberina. cap. vi. 

PRi«fg«am autem ad reliquos pontes deuenkmtts, 

uidendwm efi unde origo infuie Tyberine, quant 

fvrmambabeat,quàtafit,quid'ttein eafiierit. Principiwm 

uero huius nihil magk cognofcitur, quàm ex uerbk Dio 

ny.Voflquam enim Tarquinij in Lucretiam fiuprwm co 

memorauit,ob idq; Tarquinios omnes ad unumurbe eié 

dos ofiendit,fubdit, Decretum confilium deinde omniA 

tyrannorum firentes in publicum ciuibus omnibus expo 

fuerunt,ut quicunq; ex ek caperent, quifquk obtineret, 

agrwmq; omnem, quantum iïïi poffederant ijs, qui nul* 

lamhaberent fortem,diuiferunt: unum tantum copientes 

compum, inter urbem cr Tyberim kcentem, quem fit* 

crwm effe Marti antea decreuerunt, equk pratum , atfo 

iuuenibus ad beïïkas exercitationes ludwm opportunifii* 

mum.Hunc campwm, priufquam Marti facrum, adfcri* 

bensfibi Tarquinius feuerat.Nam cum cetera tyranno* 

rum bona populo aufirendaconcefiiffent,fed quod in. 

tampo iïïo natum erat fiumentwm, aliud in arck adbuc 

iacens, aliud in culmk, er quod km tritwm erat aufirre 

nemini permifirut,fed ut cxecrabik, nec idoneum quoi 

in edes portareturjaciendwm fùrds inflwmen effe decre¬ 

uerunt, unde infula creuit Tyberina. Liuius etiam ea* 

défirè,que Diony. de origine infuie dicit. Forma auté 

biremk habet, ut malus fit inter ipfos pontes , pars'ue 

fuperior in acutwm magktendens proratinfirior uero 

tanquam latior puppk. Latitudo, ubi moior, teli iadwm 

no exceditjongitudo uero fhdiorwm duorum, uel circo* 

Hanc quidem defcribit OuuLbk carminibus: 

, , Scinii 


LIBER VII. *7> 

Scinditur in geminas partes circUnfiuùs amms, 

Infula nomen babetjatcrwm que à parte duorum 

Porrigit equales média tellure kcertos. 

Prifas autem temporibus J nfuk Lycaonia uocabdturjk Lycaonia in 

cet tota Aefcukpio effet facra, propter eiusfimulacrwin fula.Aefcula 

exEpidauroineamaduedwm,unde fvrmam eius nauk,p'ij fimulocm 

quaaduedum efl,locus occepiffe dicitur. Quwmenim dexEpidauro 

uitas peRilétio uexaretur,infpedk Ubrk Sibyïïinkfaceraduedwm. 

dotes animoduerterunt non aliter priRinam r.ecuperari 

falubritatem poffe,nifi ob Epidauro Acfcukpius effet ac* 

cerfitm.ïtaq; nufiikgoti Epidourwm in templum Aefcu* 

lopij perdudi benignifiime deum inuitarut. Nwmenouté 

ipfius fubfecutwm efl. Siquidem k ongukjjuem Epidou* 

rif uenerobontur,in triremcm Romanorwwi perrexit,ubi 

Q.Ogulini legoti tabernoculu erot.Legoti leti urbi odue 

xerein ïnfukm,ubici fcmpfion dedicotum. Vlin. Atqui, 

inquit,onguk Aefcukpius Romam oduedus efl, uulgotfc 

pofcitur,er indomibus. vifitur adbuc inbortkS.Bar* 

tbolomeifvrmanauk ex lapide Tbafio,er in eius latere 

reptantk ferpentk pmdacru.Aedk uero Aefcukpij ex* 

tant adbuc ueRigia quedam in eifdem bortk icui lunditrot 

oui fui ïouk edes. Ouidius: 

Quod tamen ex ipfis Ucuit mihi dicere faftky 

Socrauere patres bec duo templo die. 

Aecepit Pbxbo,nympbaq; Coronide natum 

lnfuk,diuiduaquam prenùt amnk aqua. 

luppiter in parte efl, cepit locus unusutrunq), 

lundaq; funt mogno templo nepotk ouo. 

Ïouk autem C, Seruilius duwmuie dciicauit , «oam fex 

'* s 4 «mis 


iSo ANTICLVAE ROMAE TOPOGR. 

annk ante Goïïicp beïïo à L. Furio Vurpurione prêtas 

re,erab eo dcm cofule locatam.ln infula idée egroti ex* 

ponebantur,quia Aefculapius médiane deus habetur.cr 

obhonc fcientiam in deorum numerwm acceptus, autor 

Corn.Celfus.AiAefculap'ijtemplwm,fùitNof6comion, 

ii eflylocusubi egroti curabantur: Vnde AriRophanes 

in Pluto inducit languenfes in ede Acfculapij,ut medela 

rum fimcntis refvciïïentur. cr Vlaut. in Gur. Lcnonem 

Cappadocem,leniofum,iecorofum,pulmonariu in eiufdé 

dei edem incubantem: Suntquiuelint Aefcukpio edem 

in ïnfulaideb conRitutm, quod egroti in primkaquA 

indigerearbitrarentur,uel autor Vlutar. quodfiuxu,mo 

tuty-aquorumaêr effetfdubrior,nom dioquin huiwfd* 

tre edes extra urbem excitari folebant : Claudius Imp» 

quwm quidam egra,er affèda mancipia in înfula tedio 

meiendiexponerétJiberoseffefanxit.Liuius tertio quin 

te dee. commémorât Lucretium pretorem abults pidk 

ex predofamm Aefcukpij exornauiffe.Habuit ba;c lnj« 

AeiesFAUnikinprorA,er FauniAedem, que ita fiudibus cefiit, ut, 

ne ueRigioquidé,appareant.Meminitbuius Vidruuius, 

in bec uerbo:Vroflyli exempkr efl in infulA Tyberind,, 

inedelouk,erFouni. Ouidius: 

Idibus ogreRts fumant altark Founi 

v Hk,ubi diferetos infido rumpit Aquos. 

Liuius autem ait Cn. Domitiwm Aeneabarbwm, CT. C».. 

Scribonium édiles multos, pecuarios ad pôpuU iudiciwm 

adduxiffe,tresq; ex bk dàmnatoseffr,cr ex eorwm mul 

tatitia pecuma edemFaunij in infula ficiffe. Probus feri* 

bk Famum primu edifick mminibus, lucosq; facrafie, 

crd*j 


L I B E R V I I. *8l 

er at eo Fana dicla effe. ïn bac infukfiùtfhtua D. lulif, 

quefereno, er immoto die ab accidente in orientem coi» 

uerfa efi-.ficuti Cor.Taccr Suet.tefhntur. 

De Ponte Senatorum,fiuePatatino,cV: Sub= 

licio. cap. vu. 

SVccedit autem infia infulam,ad teli iadum , feptimut 

pons,à Senatoribus Senatorwm , qui cr Pdatinus,À 

Palotino monte propinquo efi denominatus . Nom au* 

fia urbe,, cr mfni&iM, er ciuiwmnmcro, cwm Subliriut 

n5fatkuidereturfacere,buciquiuiaAureUainmaritima, 

ThufciâqimitteretiOddiderèyde quo inteïïexiffi opinan* 

tur Liuiwmcwminquit , M . Fuluiusmaiork ufuslocauit 

portwm, er pylas ponti in Tyberi,quibus pylkfvrnices 

poRaliquotannosP.Sdpio,crL.Mumiuscenforeslo* 

caueruntimponendos.. Eflenim pons multipUd firnice 

eompadus adexripiendos bifidos. proxime imminentk 

infule alueos, bodie pons S ., Man'a; Aegyptkce à pro* 

pinqua eius ede nuncupatur: in eo autem infculptafmt 

beCfUidelicet,, 

NVMINI DEORVM AVG. IOVI OPT. 

MAX. AEDEM VOTO SVSCEPTO Q_. LEa 

PIDVS M. F. M. CVRIVS M. F. COS. III. 

S. P. CL... R. 

S i IMP. 


2>£ ANTiaVAÈ'ROMÂE TOPOGR. 

ÏMP. CAESAR DIVI TRAIANI PAR» 

THICI NERVAE NEPO'TI TRAIANÔ 

HADRIANO AVG. PONT. JVÏAX. TRIB' 

POT. II. C O S. I I. CXV O V I S O M N 1* 

VM PRINCIPVM ET SOLVS REMIT* 

TENDO SEXTERTIVM NAVES MIL* 

LIES CENTENA MILLIA ENIM DEBl 

TVM -FI SCI P T E S' EIVS SVAQ.» 

ET POSTEROS SVOS RESTITVIT HAC 

LIBERTATE SECVROS IVLIA AVG' 

MATER A-VGG. ET CASTORVM MA» 

TRONIS RESTITVIT. 

SABINA AVGVSTA 

;. MATRONIS 

D I V V S A VG. P ON. M A X. E X S. C. R E F E C I T* 

Vltimus uero cr antiquifiimus omnium fequitur Subli* 

Sublicius. cius,ab Anco Martio rege nonad tempus,ut prius Her* 

cules,atinufuPo.Ro.perpetuomonfurus,extrudus,li* 

cet totus ligiieus : Nomfine firreo ckuo,finefùlturk iti 

- ' < difpofitus erat contignatione , uttrabes per beïïaexime* 

a j i rentur,acreponerentur. quod quidemfiefaccxereUgio* 

fumfùerat, pojlquain- Coclite defindente egre reuulfus 

efl,autore'Pfin.Subliàus autemdidus,quiailex fijecies efl 

" qiiercus,ex qua confia folebat:uel,ut olij, afublicibus li* 

gnkilingua enim Volfca magne trabes fublices uoeantur. 

Lapidewm deinde Aemiiwm Lepidwm pretoremficiffe 


mémo

LIBER -VIL- xtj 

mmorant ,erab eo Aemiliwm pontem denomindum. 

Vnde Aut . in itin . Pofl itérant, inquit,unus effrdus (de 

Tyberi enimloquitur^per pontem Lepidi,qui nunc abu 

fiue kpideus dicitur,er reliqua. Hune tyberink fludibus 

lefwmreftituit Tyberius. Cor. Tac.refirtOtboneimpe* 

rantefubita inundatione fmffe perruptwm, quemlongo 

temporepofl Antomnum Vium reRituiffe,autor efl lu* 

lius Capitolinus . Quidam marmorewm pofuiffe dicunt, Marmord* 

çr in hune ufifc diem pontem marmoratwm appcïïari.Hu tus pons. 

ius enim uefiigia in medio alueo ipfius fiumink,parwm fu 

pro Naualia,adhuc cernuntur.Et quanquam de loco Ha= ' 

ria traiuntur , confht tamen ai Auentini montk radiées 

fùiffe,quod innuit Appianus,cwm inquit: Auentinuafcé* 

derat Graccbus , mox inde fùgiens per pontem lignewm 

ad alterom fiunùnk partem euedus efi. in Sublkio autem 

ponte-xonfidebant-pauperes flipem à tranfeuntibus pe* 

tenje__Sene. lnjublieùmpontemme transfir , er mter. 

egenos abige,non ideo tamen me dejpickm,quod in iïïo*. 

rwm numéro confedero, quimonwm oifiipem porrigut. 

Ex eoiem fàcinorofi precipitabontur in Tyberim . ex 

quo cr Heliogobolilmp . codouer onnexo pondère, ne 

fiuitaret,deiedum efl.VoR uero incenfom à Gaïïk urbem; 

ob inopiam cibariorwm decretu tukrunt,utfexagenar'ij è 

ponte Sublido in Tyberim tanquam patrie inutiles,deij* . 

cerentur,unde depontanei fexqgenar'tj dicebantur-Veri* "Depontanel 

tas tamenhoc hobet, quid fexogenarq àfuffragio repeïïe fixagenarij. 

bantur,cr ita cos ponte deijcifolitosfirunt: quipons,ut 

r.etuli, olim erat apud Septa. 1 llud auté fciendu,p5tes,tant 

quiextra,quàm g in urbeerant,uarijstemporibusÀdùter 

; fis 


A84 ANTICLVAE romae topogr. 

fis fuiffe refiitutos bonunibus , cr inter alios ab Vrfo A* 

îo,«t hoc eius epitbaphium tefhtur: 

VRSVS ALVS CIVIS SATRAPES EX 

VMBRIA IN ARMIS FLORVIT ADVLE 

SCENS VERO POSTQ.VAM FACTVS 

EST AEQ.VATVM CAPITOLIVM R E* 

XONDIDIT TABVLARIVM LEGES SER 

VAVIT R. P. A FALISCIS L1BERAVJT 

CLVIRITES IN EXILIVM. PONfES RE 

FECIT PLEBEM PACAVIT DIVISVM 

IMPERIVM RECONCILIAVIT. 

VIXAN. XLIII. MEN. X. D. IIII. 

Sed pontibus extrudk , in TranRyberinam regionent 

tranfeamus. 

De Tranftyberina regione, Rauenarium, &For* 

tis Fortune templo,Thermis Seuerianis,Hor 

tis C aefaris , ac de aqua Alfîerina , Se de Pratis 

Mutijs. CAP. VIII. 

TRanRyberina regioprifcktemponbus ïaniculi,i 

monte,qui plurimus ei imnunet,nomen accepit. Ri 

Iantciiiitwi. Uenatl% ctim urbem nominotim inuemo . Auguflus enim 

Rauenatiwm contri Antonium,er Cleopatram uidorio potitus binom 

inRitmtcloffem,unamapudMefeniumLucanieportwm, 

quo ltdie infulat,oram'q; Gaïïiaram maritimam, Hijfia* 

nias,Afiicam, Mauritaniasqitueretur.Alteramapud Ra 

uenam , cuius partes effent Adrktiàfinus,lïïyrià, DaU, 

maiue 


LIBER VII. xti: 

mille, Grecie, Tbrade, Vonti, er Afie, atque Aegy* 

pti ore necefiitatibus fubuenire. Cwm iaq; Romono fin A 

tui ea m pnmn effet cura, ut nuïïo poffit Romain fiequen 

tare multitudo , cui non effet bobitandi locus publiée ofii* 

gnatus , attributa efl Rouenotk ckfik militlbus regio 

TronRyberino , que cxinde urbs Rouenatiwm dida efi, 

peut er templum, Meritoriiq-, taberna,ubi nunc S. Ma* 

rie edes. In bac autemregionc pauca aimodummemo* 

ratu digno extitere. quia addita cwm fùijfet urbinon ino* 

pklod,fei ne loniculusmons orxhokium quondoque 

effet,propter peflifiros oufiros, quibus infifhbotur,à ui* 

lifiimis tantum homimbus ,fordtdtfiimosq; exercentibus 

artes,culta erat . Quare minime nurum uideri potefi, fi 

pauck tranfigi uerbk uidebitur. Spartknus tradit Seueru 

Imp. Thermosfui nominkin regione TronRyberino fi* Tpermvf. 

ciffe.cr Vopifcus,AureUonumbyemales,quod aquefii* 

gidi a'érk iïïic deeffent.Qua.rum uefiigk,licet quidam in* 

ter montem aurewm,cr S.Francifci eiemeffe dicant,nul 

Ubi tamen certaapparent.Cefarbortos,erNawmacbiam 

iuxta Tyberim bobuijfe didtur, ubi Fortk Fortune tenu Portk Fort» 

pIiwM,Ti&erij tempore dicotwm . Alfietina aqua,que cr "« templtoii 

Augufh dicebatur,ex kcu Alfietino uia Claudia miliario AlfietmA 

xi ui.afr Augufioin hortos, ernaumacbiamperiudadqua. 

TranRyberine feruiebat regioni,de qua ita firibit Fron. 

Que ratio mouit AuguRumprouidentifiimu principem 

producere Alfietinamaquam,queuocatur Augufla,non 

fatk perjpkio , nuÏÏiusgratie,imo er parwm falubrem, 

Cr nufquam in ufus populifluentem : nipfvrte cwm opus 

naumacbie oggrederetur, ne qukfalubrkribus Aquk de* 

traberet 


xti ANTIQ.VAE ROMAE'TÔPOGR. 

tréerei,banc proprio opère perduxit, cr quoinaumas 

cbiecxperatfupereffe,bortkfubiacentibus, cr priuato* 

rum ufibus concefiit . Solet tamen ex Tronflyberino re* 

gione,quoties pontes reficîkur,er A citeriore ripa aque 

ex necejiitate in fubfiiiwm pubUcoru folientiu iori: Honc 

Autem oquom Hoirknwm primum pontificem refiituiffe, 

eiusqfoquefimtéin pkteaS.Morie TranRyberineex* 

tare,tenetfama,Albionam'qi in bac regione agrum ab Al* 

bionarwm luco , quo in loco bos alba immolabatur fuiffe, 

Prata'q; i&utk è regione Noudiu.Diony.Mutiwm autem 

mori eligenté pro patria regionem TranRyberim iona* 

_ .-. «eredepuMico: biclocus prata Mutia ufifc ai banc eta* 

tem uocontur.Luii pifcotorij in ripa Tyberkjprope ubi 

nuncNaudk,olimcelebrabantur,autoreSex.Pomp. 

De iépulchro Numj,5c Caecilij poëtae,Tria 

bunali,AureIio,Ianiculo,& horris Mar 

tialis. cap. ix. 

"Vma: rexfub laniculo fepultus efl,inquit Solimts. 

n; Diony. lacet autem Numa in laniculo tranRybe* 

rim.Cafiius Hemina quarto annaliwm libro prodidit Cn. 

' Terentium feribam agrumfuum in laniculo repaRinan* 

tem offindiffe arcam , in qua Numa ptus fùiffet , in ea* 

^">^^WA£âemqiUbroseiusrepertos,P.Cornelio, L.filio Cetbego, 

M.Bebio, Qfilio Pampbilo Coss.ad quos à regno Nume 

coïïiguntur anni d xxx v .er bos fuiffe ex char* 

ta. De Nwma: librk , cr fepulebro Liuius bec habet 

uerbo:ïn agro L. Petilij Scribefub ïaniculo,dum culto* 

res altius moliuntur terram , due lapidée arce odonos 

firme pedes longe , quaternos late , inuentefimt,oper* 

'- culis 


LIBER- VII. i»# 

culk plwmbo deuindk,literk Latink, Greckcj; utraq] or 

cainfcripta crottin altéra Ntrniam Pompiliwm regé fepul . 

tum effe,in altéra libros Nwme ineffe . Easarcas cum ex 

amicorwm fententia dominus aperuiffet , que titulum fe* 

pultiregk habuerat,inank inuenta,pne uïïo corpork bu* 

mani uefligio,aut alterius rei, per tabem tôt annoru omni 

bus obfumptk: in aUeraduo fafces candelk inuolutifepte 

nos babuere libros , non integros modo, fed recentifiima 

ipecie.SeptemlibriLatini de iure pontificio: feptem Gre 

ci de difciplinafapientiein quibus cumanimaduerteretur 

pkraqifiiuolas religion» caufos continere, ex S.C.in Co 

mitio cremati funt. Tribunal Aureliwm in TranRyberina.xribund Alt 

regione fuiffe arbitromur.de quo Ciceroai Qturitesita reliim. 

meminit-.Ego cum bomines intribunoUAurelio pokm co 

fcribi,centurioriq; uiiiffem. Nouolio autem prifck tempo 

ribus ubi cr nûc,de quibus Liuius quinto quinte dec.hec 

fcribit L.Aemilio Cos.naues , quein Tyberi parate,in* 

firude'q^ fbbant , ut fi rex poffet refiflere in Maeedo* 

niom mitterentur,fubduci, er in naualibus coïïocari, Se* 

natus iufiit. Sed in 1 aniculwm tempus efl afcendere, quem lanicukm. 

montem Ouidarcem appeïïouit bk carminibus, 

Arx mea coïïk erat,quem cultrix nomine nojlri 

Nuncupat bec etas, ïonicutumq^ uoeat. 

Hoc iïïi nomen fuiffe putant,quod ïanus ibi,uelfitfepul* 

tus,uel habitauerit.VirgiUus: 

Hic duo preterea difiedk oppida murk 

Reïïiquias,ueterwm'qi uides monwmenta uirorum. 

Hanc ïanus pater,banc Saturnus condidit urbem, 

laniculmniii,buicfkratSaturnknomen. 

Alq 



Afij quod ex laniculo Romani primum iter in Hetru* 

rkmficere,er ob eo tranptu Ianiciilwm didum . Ïanus 

enim tranfitus uocatur,ut uifum efi fupra.Vlinius:Satur* 

nia,inquit,ubi nunc Roma eft.Antipolts ubi loniculus, in 

parte Rome, lnboe coïïe Mar . hortos amanifiimos ba* 

buit, quosipfemet Ubro primo mdtis célébrât uerfibus. 

ldemPlin.tradit,QJîortenjium didatoremewm in lani* 

culufecefiiffit , legem in Aefculeto tuhffe. Eufebius uero 

Ceciliiwn Satiît poëam,in eodem fepultu effe. Huius au* 

tem coïïk fvrma in longim porrigitur, aufoicaturà porta, 

nunc Turrionk,crfex, plusnunusjhdijs.inmeridiécx* 

tenditur.affurgit plurimus ad portam Aureliam. 

De monte, 8C Campo Vaticano, templo A* 

pollinis,5i Marris, Naumachia,Circo, 

ôihortis Neronis,ac de Obelu 

fcoCaeC capi x. 

Vatîcanut 

îXpojîtK ijs,quead TranRyberinam regionem,p* 

E« /«e Ianic«/«in,pertinere uidebantur,Vaticanwm dico 

montent, er campum (quanquam extra urbem) bis pro* 

ximum addere,ex plus defcrtptione,admonemur. Vaticd 

nus igitur mons k eft,in quo S . Pétri templum , Pontifi* 

mons. ckq; palotiufpedatur. Vaticani autem uaria traditur ety 

mogid.Geili»s enim fcribit,agrum Vaticanum,er eiuf* 

dem agri deum prefidem appeUatum à Vaticin'ijs,que ui, 

cr inRindu dei eius in eo agrofierifotita effcnt. Var. in 

librkdiuinat.aliamtraditifiiusnominkrationé. Namfi* 

eut Aius, inquit , deux, araéj; eijhtuti, que efi in infimd 

ïiouauia,quodineo loco diuinitus uox édita erot,ita va 

tkanm dem nominotus , pênes quem effent uoek huma* 

ne initia 


LIBER VII. xSf 

tte initia, quoniam pueri fimulatq; partifunt , eam pri* 

mum uocemedunt j g»*: prima i» Vaticanofyïïaba efl. 

Sex.uero Vompeius uult coïïem hune Vaticanwm nuncu* 

patwm,quàd pulfis Hetrufck eo potitus fitPop.Ro.ua* 

tum refponfis.Plinius refirt temptfhtefuallicem in Va* 

ticano fuiffe , in qua titulus enek literk Hetrufck , reli* 

gione km tum dignam arborem fuiffe , fignarèt. Apol* ApoÏÏink CT 

link templum eo in loco fhtuunt , ubi nunc facellwm S. Martk tem* 

Petroniïïe, peut Martk, ubi S, Marie cognomento de plum. 

Tebribus,in uia olim Triwmpbali. lulium Paulwm,Poé* 

tam,prediolwm in Vaticano poffediffe commémorât Gel 

lius. Cor.autem Tac.Neronem ekufiffe in ualle Vatiea* < 

niffatium in quo equos regeret, apudq; nemus , quod 

naualijhgno circumpofuit,confeuiffe. Conucnticuk,er 

cauponas extruxiffe, obtuliffiqi hortos fitos ai uariain 

CbriRianos tormentorwm gênera , jbatiwmq; iïïud Cir* Circus. 

tum appeïïotwm. In quo idem Nero circenfe ludicrum 

babitu Aurige edebat, permixtus plebi , uel drculo infi* 

flens . Et quia Plinius Obelifcwm Vaticaniin Caij , cr 

Neronk Circo ponit, arbitrantur nonnuïïi nauole fia* 

gnum,fiue Naumacbiamficus ipfwm montem,quà ai por 

tamPertufamitur,fùiffe.Hortos uero à claufuraiïïius rir 

ci ad Tyberim. Obelifcus autemfecus ecclefiam Apoflo* obélifcm 

lorum,inuia olim triwmpbali, folus ex maioribus omnk Cef. 

bus,nunc efl eredus,bk titulk infcriptus: 

DIVO CAESARI DIVI IVLII F. AVGV 

STO TI. CAESARI D[IVI AVGVSTI F. 

AVGVSTO SACRVM, 


t . 

Ab altero

i?o ANTIO.VAE ROMAE TOPOGR. 

Ab altero uero latere, 

DIVO CAESARI DIVI IVLII F. AVGV 

STO TI. CAESARI DIVI AVGVSTI F. 

AVG.VSTÔ SACRVM. 

In cuius uertice pilitdwraa pojîa efi . De hoc Autem 

obeUfco Pïïnius ita firibit: Tertiusefi in Voticono Caîj, 

cr Neronk prmcipum circo ,ex omnibus unus omnino 

fradus in molitudine eius, quem ficerat SoRridk filiu/t 

Nuncoretts , er pofl cecitatem,uifu reddito,SolifacrA* 

uit',altitudine cubitorum centum. Idem ubi de magni* 

tudine arborum tradat , bec habet uerba : Abies admi* 

rationk precipue uifo efl in naui, que ex Aegypto Caïj 

principk iuffu Obelifiwmin Voticono circo fhtutum, 

quatuorq; truncos lapidk eiufdem adfuRinendum eum, 

adduxit : qua naui nihil admirabilius uifum in mari cer* 

tumefi:centwmuigintimodijkntk profaburra eifite* 

re.tongitudo fijatium obtinuit mognaex parte Hoftien 

fis portus, latere leuo,ibi nanq^ demerfiteflÀCkudio 

principe.Arbork eius crafiitudo quatuor hominum ulnas, 

compledentium implebat. 

De Via TriumphaIi,AquaSabbatina,c

LIBER V r I. i?r 

pbdem ibi proximu,cr portam pdriter diruttmeim pon 

tk triwmphdé,cuius omplo cernere eflfùoinmenta,in ur* 

bem,er ai Capitolium duceretur . Continuabatur autem 

uia triumpbalk ad pofierioré olim porticwm S. Celfijnde 

S.Laurent'ij in Damafo ecclefiam,er pofl Flore campu 

petebattidq-, bine maxime proximk temporibus cernere 

fitit,quidin continuatk fuper eam donùbus fùndamentd 

iaeere, autputeos effodere molientes , filiceam ueterem 

offinderunt,fpatiofijlimam,à campo Flore ad nunc pie 

team ludeorwm, inde lunonk templum, nunc S.Angeli 

ecclefiam, poflea ad S.Geor.in uekbro procedens ukj 

fub noukedibus,ruinkq; abefodiétibus inuenitur,quo* 

ufifc lani templo,Velabro'q; proximd indiuum iefitura 

tapitolmu deteda cernitur, Blon. ïnhortk Pontifick ui* 

fitur hodie NiUftmulacru,er ckcwquaqs animaliu gène 

ra ineo fk.nafcentiu,ac Tyberk,cupuerk urbk condito 

r'éus lupe mammom trodantibus. Apoïïink eu arcu, er 

fyiculkfignu, Laocoontkqi Virgiliani eu duobusfilijï, 

de quo fupra fada efl mentio: Venerk paruum Cupidiné 

iuxa.fi defl>icientk,er Cleopatre fvnti appofitu,exan* 

guifimïlk . Que omnia exornandi locu gratia bine mde' 

eô funt transkta.Extànt cr multa dio ontiqùa monumen 

ta in porticu eiufdem pontifick,oc in uineaod primum k 

pidemfirmèè regione pontk Miluij,que,cu ibi non pnt 

inuenta,nuïïam antiquorum locorum prebent cognitio* 

nem. Qttare bk omifik ad utiliora ueniamus . Sabbatind 

aqua À Sabbatino Angmïïorie kcu Româ perduda erat, 

cuiusfirme ueftigia quedam extra portam AureUom ex* 

turc dicxntKr, bancHodrianus primus pontifix reflituit-, 

t x perduxitifc 


i?i ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

perdMxit^;. in Bafilicam diui Pétri Ad ufu/m facerdotum, 

cr ai lauandos paupemm pedes in cxna domini.ln eam 

po voticono ,haudprocul ÀmoleHairianifiàt ingens 

Meta , fiue Pyromk , quom Alexander fextus pontifix 

defiruxit , Ht uiam ai eaniem bafilicam aperiret,uelne 

effet hoRibus tanquàm propugnaculum contra propin* 

quom arcem,euius fùniamenta uidimus effodifuperiori* 

bus annk.Sunt autem qui uelint SeptemEpulanum fuiffe 

fepulchrwm, uel Scipionk:de quo Acron Horatijj inter* 

près fie meminit: Deuido Cartbagine uirtute Scipionis 

Africoni,cum Afri aduerfus Romanos denuo rebeïïarét, 

confulto oroculo refbonfum efl,ut Sepulcbrum Scipionk 

fieret,quod Cartbaginem refijiceret, tune leuati cintres 

funt de Pyramide in Voticono, cr bumati in fepulebro 

eius in portu, ut Cartbaginem rtjbiceret. Gentile tamen 

Scipionwm fepukhrumin uia Appia fuiffe declarabimus. 

HuiusautemVyramidk forma uijitur in porta enea eccle. 

pe ApofiolorwmcelM, 

De Mole Hadriani,& Pratis Quintijs. 

cap. XII. 

AElius Hodrianus lmperator iuxtxAeliu, fuicogno* 

mink pontem,Mokm, fiue Sepulcbrum, eregione 

, Maufolei Augufii,excitauit,ut index in ipfa incifus oftett 

dit buiufmodi, 

L. HAELIO CAES. DIVI HADRIANI 

AVG, F. COS. II. F. er 

spartknus.Fecit crfui nominkfepulcbrum iuxtxTybe* 

rimAn. 


i

L I B E R V I I. i?j 

Win . In hoc autem ipfe primus fepultus dicitur, cr pofl 

cmniwm Antoninoru rineres conditos effe infcriptiones, 

Cr epitaphia ibidem in marmore incifa ofiendunt, ex 

quibusfatk erit hec,que fequuntur,notauiffe: 

IMP. CAES. DIVI TRAIANI PARTHI 

CI FILIO DIVI NERVAE ADNEPOS 

TRAIANO AVG. PONT. MAX. TRIB. 

POT. XXII. IMP. II. COS. III'. P. p. 

ET DIVAE SABINAE IMP. CAES. T. 

AELIVS HADRIANVS ANTONINVS 

AVG. PIVS PONT. MAX. TRIB. POT. 

II. DESIGN. I III. COS. II. P. P. PAREN 

TIBVS SVIS. ' Item: 

IMP. CAESARI L. AVRELIO VERO 

AVG. ARMENI. AC MED. PARTHIC. 

PONTIF. TRIBVNIC. POT. VIIII. IMP. 

V. COS. III. P, P.. 

Lampridius mtemrefirtÇommodum iuffuPertinackin 

monumentum Hadriani transktum ïulius uero Capi* 

tolinus Seueri caiauer iïïatum in Hadriani fepulchrum, 

in quo er Cefar pater eius naturalk fepultus fiierat. 

Idemdocet AntoninuPiumHadrknipatrk fepulchrum 

injhuraffe,eicfc templum dedicauiffe . Hanc equidem mo 

lem bodie Poiitifiees pro prefidio babent . Efi enim dm* 

fla,rotunda, folida,cr inexpugnéilk , olim extrinfecus 

t 3 marmore 


î94 ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

Arx Çrefcen marmore incrufhta. Didaefl etiam m Crefcentij à Cre 

t'ij. fcentio quodamfvdiofo duce ex oppido Ncmento , qui 

iïïam infuam potefhtem cwm redegijfet,diu tenuit,donec 

Tbeutonicorwmfidei,qui iïïam oppugnabontfe commit* 

tens , ab iïïkefitrucidatus . Defcribitur a Vrocopioboç 

modo : Hadriani quondam Imp.fepulchrum extra por* 

tam Aurelkm,ftue,ut nobk plocet, AeUam, iadu lapidis 

impofitwm. Primus eius ambitus quodrigati figuram ha* 

,bet,confht enim totus ex marmore pario, ftmmd artifi* 

cum diligentk edificatus . Inmediq uero buius quadratj. 

rotundamoles affurgit,excelfa dtitudine,er tinta, ut in 

fupremaeius parte areafit , cuius diameteruix iadu la* 

pidk tranfigitur.QttammolemBelifarius occupanspro 

arce,er prefidio contra Gothos ufus efi. Erant olim in 

fwmmd parte undiq-, magnefhtue bonùnum, equorum, 

quadrigarum miro artificio elaborate : bas partim inte* 

gras milites demoliti,parlim confradas in hofies deiece* 

runt. Vifuntur adbuc in hoc monwmento boum copia, 

PratiQmn* & quedam dk infculptx . Prara autem Quintia, À Q_. 

t'd- Cecinnato denominati, in campo Voticono fiàffe,Plinius 

fie commémorât: Aronti quatuor fuaiugerA in vatica* 

no,que prata Quintk oppeïïantur , uiator attulit dida* 

turam. Locus enimnuc Aprata uulgè dicitur. Tbeatrum 

in pratkvaticonk inter ponté Miluium,cr molemHa* 

driani ponit Fuluius,autore Vrocopio,ad ludos gladioto 

rios edificatumùquo autem no meminit:Extant,inquit, 

bodie(ut creditur) ueRigk quedam in uinea }o. Alberi* 

ni patricij Ro. At Cireum non tbeatrum eum fuiffe ego 

crediierim,ut ferma adhucprefefirt, nifi pperâinter* 

près. 


L I B E R V 1 1. x9f 

près locum Uerterit. Nom in tbeatrk ludi fcenici fiebât, 

in circk uero equorwm curfus agebantur. 

De ijs quae extra portam Flumentanam, 

ôc Collatinam fuere,uel nunc funt. 

cap. xiii. 

'/~\ Vanquàm ex fitus defcriptione antique urbi , er 

î^noueittre optimo finem imponereliceret, tamen 

cum moiorem quonioq; ombitwm odepta fit , fuburbkéf; 

in id produdoeffent'fijotium, ut bine Tyrrhenum ma* 

re,inde Ocricuh attingerentpontem,multa memoratu di 

gna extra relinquuntur, exquibus cr tempork uetufh* 

te,erbeïïorum miuria pauca quedam in noRram perue* 

nere cognitionem , que percurriffe non minus conduce* 

re, grataq; fire arbitromvr tjs,que intraurbk.mxnia 

funt coprebenfa.Quore,ex ordine infiitutofaporta Flu* 

mentano exordium fwmomus, À quo ultra primwm la* 

pidem occurrit Miluiuspons , de quo paulo ante fatk 

declaratum efl , ficut de ortu,natura

*?« ANTIOVAE ROMAE TOPOGR. 

pontibus equali altitudine coniungentem . Quibus uer* 

bk patet no omnés filice fuiffefiratis. Idem auté Grac* 

chus dimenfo uiarum fbatio finguh miliarijs colwmnas 

tapideos , ftjatij figna prefirentes, conRituit , lapidescfc 

parum interfe dijhntesex utraq; uiarum parte difbo* 

fuit,ut ex illkfacile inequos effet afcenfus . ïn Flaminia 

Augufius quatuor pontes, prêter minoru pontium tur* 

bam,maximo extruxit opere,atq^ impendio , ex quibus 

nuncintegerfolus extat,qui Ariminu.,fuburbiwm

LIBER VIL *j>7 ï 

tb id uocéur ad Gaïïinas.Eadl firmefiribit Suet.in Gai* 

be uita . Huic autem uie iunda erat Claudia, ubi Horti 

Ouidij,utipfetefhtur,hkuerfibus, ; 

Neeg«a:poinijtwpojîtosincoll!l>!w&orto* ' * 

Speflat Fkminie Claudia iunda uia. 

Aemiliauiaàlepido Flaminij coïïega firata,ut quorun*Vk Aetntid 

dameflopinio,ab AemilkregioneBononiamufq;, cuius 

' ucRigiamultkinlockadhuc cernuntur. Fuerunt autem 

Aemilie due , altéra que Fkminiam excipiebat , altéra 

quom firauit Scaurus per Pifas , er Lunam in Sabatios 

ufque . Fuit er Tyberina uia , cr Cafiia extra portam Tyberinà 

1 nunc viridoriom , g«a; Sutriu,Vetraïïom,viterbiwmq;, uk. 

Cr Vulfinenfem nùttebot, cuius quota, pars, ex faxo 

quadrato firata , dicubiadbuc uidetur . Cliteïïe , inquit cliteïïe. 

Sex . Pompeïus , dicuntur non tombe, quibus farcine 

colligata; mulk por«nt«r, fed etiam locus Romeperfi* 

militudinem, er in uia Flaminia loca quedam deuexa, 

çraccliuia. Gdienus autem imperator porauerat por* 

ticumFlaminiam ufque ad pontem Miluiwm,ut tetrafii* 

cefieret,fiuepentaRice,ut primus ordo pilas haberet, 

Crante fe colionna* cwm Jhtuk , fecundus, er tertiws 

deinde dkteffaron colwmnas autor Tremeïïius , perfi* 

cerifne,incertum . Extra autem portam Coïïotinom uk 

eiufdem nomink exit , in quo Virgo Aqua concipitur: 

Coïïatiamolimmittebatjiunc uero,baud procul àpor* 

ta,Salarie uieiungitur.Et qukmxnk Coïïinamportm 

nonexcedebant,Coïïatinaprifce urbkporta nonerat, 

ideo pauca,que extra banc fitere,in cognitioné noflram 

pojfunt peruenire, 

t } Deijt 


*?8 ANTiavAE ROMAE TOPOGR. 

De rjs quae extra Portam Collinam fuiffe tra* 

duntur. cap. xiiii. . 

SEg«it«r pora Coïïina, cuius uia nunc,ut olim, Sa* 

laria nuncupatur, quod per eam Sabini fdlem in ur* 

bem defirebant : ducit in Sabinos , er apud Eretumin 

ipfam inciditNumentana.De Salaria meminit Cor.Tac 

boc modo : Tertium agmen per Salariam Coïïine por* 

VenerkEry te appropinquabat .lnhac Venerk Erycine femplfon 

fln*templM./w'Jîëdixim«*,tttore/fagndnfe Tyberi Apoïïinares ce* 

lebrabantur. Hoc autem templuw prope poram fitiffe 

Appianuspc docet:Cwmcopijs fubinde prouedus SyÏÏA 

ai Collinam poram caflra beat, non longe À Veneris 

templo.er Ouid.fic, 

Templofrequentari Coïïine proximA porte 

Nunc decet,À Siculo nonùno rege tenet. 

Vf$ Syrocofios Aretufidos obRultt ormk 

Cloudius,er beïïo te quoefr cepit Erys. 

Votwm quidemfirunt À Fobio didotoreidicotum uero i 

"L.Portiotidifc infignéPorticumbobuiffefiribit Strobo. 

Veneri autem uirofnes paruas imagunculas.quas iitdeli* 

tiasbabebant,olimofjïrebant.Perfius: 

NempjJ7QCJuoIVeneri donote à uiroine Pupe. 

n Ad id etiam matrone uirilk membri figura diuink pre* 

i) colentes bonoribusjmagnafacroru pompa perfirebant: 

Venus Ver* ubifuit cr fimulacrum Venerk Verticordie, quodbonù 

ticordia, nés ab effufalibidine auerteret.Ouidius: 

~~ ~~ RomopudkitioproauorwmtemporekpfA 

Cuneamueteres confuluiftk anum. 

TempU iubet Venerifien,quibus ordinefadis 


Inde

LIBER VIL i*» 

Inde Venus uerfo nomine corda tenet. 

Pudicifiima,inquit Vlin.fixminafemel matronarwm fin* 

tentia iudicata efl Sulpick Paterculi filia , uxor Fuluij 

Fkcci,eleda ex centiim precipuk,que fimulacrwm Ve* 

nerkex Sibyïïink carminibus dedicaret . Eodem uia, ai 

ii. lapideminfignimonwmento fepultus fwtLicinus tonLkinustottm 

forAuguRi, prediues.Secus eondem uiam extatfepuUfor. 

crum quoddamjn templi firmam conRrudu,in quo Ce* 

rerk,Bacchiq; pidure cwm uitibus, er hydr'ijs cernun* 

tur. Extra uero Coïïinam portam Honoris templumfh* Honork tem 

tuit Ck. fecunio de le.cwm inquit : Nofik extra portam plum. 

Coïïinam Aedem Honorkicr Aram in eo loco fkffe me* 

morie proditwm efl : ai eam cum Lamiafùiffet inuentt, 

in eafcriptum domina honork, eo caufa fiât edkeius 

edificande . Sed cum multa in eo loco fepulcbra fkffent, 

exarata funt. Statuit enim coïïegiimlocwmpublicumnon 

potuiffe priuota religioneobligori. Ver Coïïinam autem 

memorant Gaïïos Senonas ingreffos,urbem diripuiffe. 

Ab ipfa porta, tertio mtUorio procd Annibol cofiro cwm 

pofuiffit , ad Herculk templum progreffus efl urbem ex* 

pugnaturus , fed ter imbribus , er grandine repulfus, 

obfidione urbem foluit . via Salaria ad 1 1 1 . lapident 

fupra Anienem occurrit pons Sdarius , prifcwm adbuc 

feruans nomen,peut er uia: in eo autem indfa funt 

buiufmodi: 

IMPE 


580 ANTICXVAE ROMAE TOPOGR.' 

'HPERANTE D. N. PIISSIMO AC TRI* 

VMPHALI SEMPER IVSTINIANO P. P. 

AVG'. ANN. XXXVIII. NARSES VIR 

GLORIOSVS EX P-RAEPOSITO SACRI 

PALATII EX CONS. ATQ.VE PATRI 

CIVS POST VICTORIAM GOTHICAM 

IPSIS EORVM REGIBVS CELERITA 

TE MIRABILI CONFLICTV PVBLI 

CO SVPERATIS ATQyE PROSTRATIS 

LIBERTATE VRBIS ROMAE AC TO 

TIVS ITALIAE RESTI T VT A P ON TEM 

VIAE SALARIAE VSCLVE ADAQ.VAM 

A NEFANDISSIMO TOTILA TïRAN 

NO DISTRVCTVM P V R G A T O FLV 

MINIS ALVEO IN MELIOREM STA 

TVM Q.VAM CLVONDAM FVER'AT 

RENOVAVIT. Itemcarmina bec: 

Quàm bene curbati direda efi femita pontk, 

Attj; interruptum continuatur iter, 

Cdcamus rapidas fubiedi gurgitk undas, 

Et Ubet irote cernere murmur aque. 

\te igiturfaciles per gaudia ueRra Quirites, 

Et Narfim refonans plaufus ubioj canot. 

Qui potuitrigidas Gotborumfubdere mentes, 

Hic docuit durumfiwminafirre iugum. 


Anio,

L I B E R V I I. 30t 

Anio,inquit Diony.ex urbe Tibureeffufusper excel*AmofijM. ' 

fumfcopulum multus per planiciem Sabinorum, Roma* 

norumq; firtur,difierminans utrancfc regionem,infiuitq\ 

in Tyberim parum infra pontem Sakrium,afl)edu pul* 

cber,er potu dulck. Et quia ex fublimi in uaïïem fubie* 

ilamfirtur,precipitem Horatius appeïïauif.ficutcr 

Statius primo Syl. In hoc fepultam fuiffe lUom firibit 

Acron.Apud eundem pugnouit Torquatus.Mortiq; fe* 

pulcrwm fuiffe teftk efl Cic.de kg. Simulacrum SibyïïeSibyïïe Ti* 

Tiburtine,que Tiburi colebatur ut dea,in gurgite Anieburtinefi* 

nk muentum efi,tenens in manu librum , cuius facra Se* mulacrum. 

notas in, Capitolium tranRulit. 

De ifs quae extra portam Numentanam, 

«SClnterraggeres fuere,uel hodie funt. 

cap. xv. 

QVarto ordine fûcceiit porta Nwmentand : ab ipfi, 

t incipit eiufiem nonùnk uia,qua itur Ntonenfitm, 

quoi efi in Sabink . Dida efi etiam Ficdnenfis uk . Li* Ficulnenjîs 

uius:Decemuiri Numentana,cui tum Ficulnenfis nomen uk. 

fùit,profidi,caRrainmonte Sacro locauere, Fkulnen* 

fem autem appeïïauit à loco ubi figUne, peut apui Te* 

fhcewm,fiebant.Extra eaniem portam Nenie, que con Nenia? tem* 

tu querulo fùneribus adeffet, templum fuiffe legitur. Nain pkm. 

deoru,quos obeffe putabant,tempk,extra urbem,ut plu* 

rimumfponebantur: ideà ut plurimum didmus,quio in 

Palatio Febrk Fonum,in Efquilijs MaleFortune,adrA 

dices Auentini Socordie, cr apud Augufiifvrum Mar* 

tk Vltom templumfidffe , uiftm efi : que nwmina,non 

Ut opei» 


jo*. ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

VU Ntmenut opemfirrent,fedne obeffent,colebantur.Vid Nwfif 

tana. tanA,citrAfecundumlapidem,occurritàfiniRraS.Agne 

TempluBac tk edes, prope quom uifitur uetuRif>imwm Baccbi tem* 

tbi, plum,jbbericafvrma, columnk circunquaty in gyrum 

difbofitk,templi^ tefiudinemfujlinentibus : ubi è mufi* 

uo opère ornamentapidure,er ipfius dei gefh effigiati 

cernuntur , er Porphyreticum fepulchrum uitibus, er 

uuk infculptwm, quod Baccbi effe mdtifabdantur.Ap* 

parent autem apud hoc templum, uerfus fiptentrionemj 

magni cuiufdam edificij ruine, ubi Tbeatrum extitiffe 

memorant : nos uero nibil ccrti babemus, quod de ipfo di 

catur . Hinc uero ad fhdia quatuor , iterwmfefe offert 

Pons Nuwé Anio , fuper quo efl pons Numentanus , prifcum retia 

tanus. nens nomen, peut er uia: quem pontem Narfes ettnu* 

chus extruxit. Inter banc quidem uiam,er Salariam di 

1 1 1 1. nulkriwm fuit Suburbanwm liberti Neronk , quo 

fugiens ipfi princeps feipfum interficit, autor Suet. Ex* 

tra autemportam lnterraggeres occurrit fhtim locus pli . 

nusjnftur magne aree,quoirata forma ,-parktibus cir* 

CaRru, Cu* cumfiptus,quiiicebatur CaRrum Cufloiie,ubi fùerant 

fioiie. olim infhtione milites pretorioni Dioclitiani Imp. Vro* 

copius uero firibit è regione viuarij fvrinfecus ueteres 

Romanos alteru/m breuem murum modico interuaïïo ad* 

ieciffe,non ad tutelam,fed addelitias , ut leones eo loco, 

cr alias befiias feruarent.Vnde olimlocum ipfim Viua* 

rium,boàe uero viuariolum uoeant. 

De h,s quae extra portam Efquilinam,N aeui'2, 

Ccelimontanam, 6c Cabiufam fuere, uel 

funt. cap, , xvi. 


Exit

LIBER VU. ÎOî 

EXif à porta Tiburtinâ riufdem nomink uk,que Ti* 

bur mittit .lnbAC apud S. Laurentiwm iacet Obe* 

lifius in uinetk confiadusihaud ita multo poft,obuius fit 

fupra Anienempons Mameus, uulgà Mamolo appeU Mdmeus 

ktus, ab Antonino Pio extrudus,qui à Mamea Alexan* pons. 

dri matre injhuratus , eius nomen adquifiuit . Quartus 

pons fuper eundem fluuiwm Lucanus nuncupatur , qui 

propiorefi Tiburi,quàm Rome, ibi'q) efi fphericamo* 

les. In ponte uero kgitur index Ti.Pkntij autork.Su* 

pra Tibur autem xx.nuliarioconcipitur Anio Vêtus, 

partim in Tiburtinwm ufwm , partim Romain dedudus, 

quiminusfahbrk m bortorwm rigationem ,- atque urbk 

fordidiora extaret miniRerio : banc aquom pofl annos 

x l .quàm Appia perduda efl,anno ab ur.con. c c c c = 

i-xxx . CkWws enim dentatus cenfor cum L. Popirio 

deducendam curauit ex manubijs de Pyrrbo captk. Item 

pofl biennium adwm efi in Senatu de confwmotione eius: 

tamen ex S. C. duwmuiri aquom perducentes creati, Cu* 

rius,er FuluiusFlaccuslocauerant. Curius intraquin* 

tum diem decefiit : gloria perdude pertinuit ai Fui* 

uiwm. Sei quonkmdue Anienk aque in urbem fluebât, 

utfacilius dignofcerétur,Anio nouus cxpit uocari, prio* 

ri uero cognomen Vêtus aiiedwm . Nouus autem Anio 

Subkcenfi concipitur uia, ai miliariwm x l 1 1 . iungitur 

ei riuus Hercdoneus,orienseaié uia ad nùliaru x l i i i . 

Dudus Anienk Noui efficit pofi. i. v 1 1 1 . tmïïia , cuius 

riuu Frontinus à Nerua imp .procurator aquaru confia* 

tutus,refiituit,er in urbem deduxit. Strabo extra Efqui* 

linam portm Labicanam, cr Prameflinam ukm egreë 

oflendit 


?04 ANTIQVAE ROMAE TOPOGR. 

oflendit, bk uerbk: Porrà in unum cadit Labicana uiat 

à porta quidem Efquilina, à qua cr PreneRinA : À fini* , 

firA uero banc , cr Efquilinum campwm omittas : ultrd 

centwm uigintifhdia pergit , tum cr Labico propin- . 

quat,er boc,cr Tufculum reUnquit.Ab bac eadé por* 

Pulicole. ta houd procul,erot locus, qui olim Puticole, dicebotur, 

quid ibi effent fréquentes putei in quibus condebontur 

combufiorum offo ex propinquo campo Efquilino.PutU 

cçlînquit Elius,quo±pjitrefcMtibij^dmerâprj)kda, 

qui locus publkus ultra Efquilias . Via preneRinA inter 

féxtum,cr odauum miliarium, in Agro Luc/Mono con* 

cipitur aqua Appia , diuerticulo finiRrorfus paffuwm 

dccixxx. habet longituiinem à capite ufq) ad Sdi* 

nas.bec M. Vdlerio Max. P. Decio Mure Coss. anno , 

xx. pofl initiu Samnitici béÏÏi induda efi d> Appio Clou* 

dio cenfore,cui poflea Aegro fuit cognomen . Coïïegam 

autem babuit C. Plautiwm, cui ob in quefitas eius uenos 

Venock cognomen datwm efi:fed k intra annum,er fex 

menfes deceptuso coïïega,tanquàm idemfaduro,abdica* 

uit À cenfura-.nomenaque ad App'ij bonorem tantu per* 

tinuit,qui multk tergiuerfotionibus extroxiffe cenfurom 

troditur,donec cr uiam, cr aquedudtm confummaret. 

Virgo aqua* Plin.Agrippa,inquit,cr virginem Adduxit ab odauo U 

pide diuerticulo 1 1 ,nul.pafi,uia Preneftinajuxm Hercu 

laneu riuum,qué refitgiens uirgink nomen obtinuit. cr 

rurfus: Agrippa in ediUtatefua odiedo uirgineo oquo,cai 

terkcfa corriuotk,atq;emendatk locus feptingentosficit. 

Exquo AugufiusVo.Ro.uinupetenti fubirotumrefbon 

dijfe firuntiTot oquos introdtixit Agrippa gêner meus, 

Cruinwm 


LIBER VII. 30* 

V uinum queritk. Addidit auté Agrippa omnibus aquk 

figno erea, aut marmorea, utpote dei aquarwm , qudiA 

nunc quedam in urbe cernuntur. Quod etiam tefhntur 

carmina infculptain marmore ,kcenti inter fpineta, in 

Pktea S.PauU,quefunt bec, 

PERDIDERAT LATICVM LON* 

GEVA INCVRIA CVRSVS 

C;VOS TIBI NVNC PLENO CAN 

THARVS ORE VOMIT. 

Et Propertij bec, 

Etleuiter lympbk totacrepittntibusurbe 

Cwm fubito triton ore recondit aquom. 

Aedicuk,inquit Frontinus, fimti appofita banc uirginem 

pidom oRendit.Auj autem Virginem appeïïatam trodut, 

quoi querentibus aquom militibus Virguncula uenas 

quafdam monRrauit,quas fecuti ingentem aque moiwm 

inuenerunt. Fukius autem ab ea porta, que Moior nunc 

uocotur,tonquam olim ab Efquiïïna,aut certe prope que 

fùerit,Labicanam,er preneRinam uiam nunc egredifcri 

bit. Labicana À dextrk, iuxtafvrmom aque Ckudie , ai 

Cohimnam oppidumiPreneRina uero Galicanum nunc, 

olim Gabios,deinde PreneRefa quo nomen occepit-jten* 

dit.À CxUomontanauero incipituia Campana,que fia* 

tim extra portant in duos dirimiturfemitas:fed pofl pou* 

co fhdia utraq; Latine iungitur. Inter Cxliomontanam\ 

cr Latmâ Gabiufam kcauimus portam, à qua olim exi* 

batuia Géina,deeA ita meminit Li«ii«:P. Valeriiw T. 

Kerminium cwm modick copijs ad 1 1. lapidem Géind 


K Uid

30

LIBER VII 307 

fuwm, quamuk notabiU ficcitate,firuouit. Tepulaigitur 

inuenta , cr dedudo ab Agrippa efl, anno ab ur.cond. 

d. c c .x ix.ïmp.Cef. Iwlia uero ab Aurelkno, utfiri* 

bit Anton, in itinerario. Via autem Valeria ad milioriwm 

xxx m. Frontinus aquom Marciam cocipifiribit, de 

quaplurafuperius locutifwmus. Penultimom enim om* 

niwm portaru ck Tyberim Appiam appeïïauimus, à qui 

eiufdé nomink,euius cr porte, egreditur uia Ab Appio 

Claudio cenfore,qui Capuam ufq; eamflrauit, dcnomi* 

nationem accepit,ea latitudine ut pkuRra duo,ex aduer 

fo inuicemoccurrentk,libere exciperet. Liuius: Mémo* 

riefilicitatk nomen Appij,er uiommuniuit,er Appiam 

aquom in urbem deduxit. Quom quidem uiam Cefiir Di 

dator,uel exornauit,uel reRituit.Plut. Commiffaiebinc 

iïïi Appie uie cura,ingentes proiegit pecunios. Nouifii 

mè uero Traianus eam reRituens,Bruniufium ufq fira* 

uit,deficcatk paludibus, excifis coUibus, aggeratts uolli* 

bus,faxkcoRratkreliqukijs cireum^ pontibus magni 

ficentifiimi operk excitatk , permeobilë ficit,autor Dio* 

ny . Troianwm autem quamplurima edificia reRituiffe,ex 

Uterk in marmore apud Cireum Maximum inuento ind* 

fis,fatk apporet,quefunt buiufmodi, 

IMP. CAES. DIVI NERVAE, F. TRAIA 

NO GERMANICO DACICO PONT. MAX. 

TRIB. POT. VIII. IMP. IX. COS. PV. 

TRIB. O.VOD LIBERALITATE OPTI = 

MI PRINCIPIS COMMODA EORVM ETI 

AMLOCORVM ADIECTIONE AMPLIA 

TA S INT. 


» x Appia,

308 ANTIO.VAE ROMAE TOPOGR. 

Appia,inquit Strabo^td mare protendit; prius tamen m 

Albe, Aritie'qi ruinas perdueit,er muros olim Pontinae 

paluikai Ttrrodnâ-andeper Fundos,Molas,cr pofit 

ea Simeffam, er mediwm Sîeïïatiwn campwm ufq\ Brun* 

dufiim;mox tranfuerfo itinere per Ateïïam mnedduer 

fam,Vuteolk,çr cireum Bdanum olimfinum,nunc Tri* 

pergulebalneas,ufq; Cumas.Huic uie, er Claudieno* 

men iatum inuenk.Sen.in ludo mortk Ckudij ait,A«g« 

flwm,çr Tiberiwm Cef. Appia uia ad deos iuiffe. Tem* 

plum Martk cekberrimum eodem uia.Ouidius, 

Lux eodem Martififh efi,quem profijicit extra 

Appofitwm rede porta capena uie. 

Liuius: viam Cenfores flemendam d porta Copend ai 

Martk templwm locauere,femitam'q^ faxo quadrato firA 

uerunt-hoc templiwn à Syïïa in edilitatefua conficratum 

fùit,fupra centum colwmnos pofittm, Memorant autem 

Martk tem* Mdrtk duo fuiffe templa,unu intra urbem Quirini,quafi 

pla duo. cuflodk,ertranquiïïi:alteru,de quo nunc, extra urbem, 

Ancyle, quofi beïïatork,uel gradiui. In Martk Anrikfùiffi fcri 

bit Ser.gram.Verwm cum prêter hoc, cr in urbe, cr in 

campo Martio fiterint Martk tempk , de quo inteïïigat 

Ser-ignordurificut cr de Senatulo,quod erat apui Bel 

Mandk la* hne, J »xa M«rtis fuit Manalk kpk quo perficcitatem 

pk. in urbé reloto, pluuk fhtim monobot, bine Mdnolé dixe 

* re,Sex,Po,aut, Martk Signîi in uk Appk,idéfi Cn.Ser* 

uilio,er Flaminio Çofi.fudaffemcmorat Liuius. Inea* 

demfùitBone dee Sacrariwm', apud quoi Clodiwm, cr 

M. Papiriwm interfidum fuiffe, at Ck, Lucus,CT edes 

Camxnarumextrd portam Appiam À Fuluio NobiUori 


condm

L I- B E R VII. 30* 

tondia fuit, Autor. Afc. Ara Apoïïink. Aedkfijei, Miner 

ue,extraeandem portam.pretereakcus Honork,Virtu 

tkAedes. Liuius: Aedem virtutk ad portam Copenam 

Marcelliw dedicauit. At bonork, cr Virtutk intro ur* 

bem fuiffe crediderim. Ad ipfam tamen portam, ut dixi. 

Sunt enim bec numino optimi omink,quoru templo in ur 

be excitando uenirent,potius quàm extra. Ad portam au* 

tem quafi admonerent proficifienteS ad beïïo,nifi per uir 

tutem res firenue gefiiffènt,aditum fibi non fùturu ad ho 

norem,er gloriam,hocefl ad triwmpbwm.Hinc efi quoi 

AuguRinm df.Neminem bonork templu ingredi poffe, 

nifi prius Virtutk effet ingreffus.Marceïïus auté in Cor* 

ficam,er Sar'dinkm nauigaus grauifiimom paffus efl 

tempefhtent,cwmqi naufrogio effet feruatus,Romomre* 

uerfus Tempefhtts Aedem exlra portam Copenam exci Tempefhtk 

tauit.Ouid, tics. 

Te quocji tempefhs meritam delubro fatentur, 

Cwm penè efi Corfis obruta puppk oquk. 

Extra eondem portam ad 1 1. kpidem,TentphmRidi* Ridiculitent 

cuU,cd nomen inditwm efi,quod ibi AnnibdcaRralnêhk plwm. 

tus iïïufusreuerfus effet.Via Appiahortos Terentianos 

xx.iugerumfùijfelegimus.Eademukad 11. lapidem 

inter edem S. SebaRkni,er Caput boukin prelongA 

conuaïïe extat circus, fiue Hippodromus, fotkrudis,ob 

Antonino Bofikno (ut créditer) extrudus, ubi in medio 

adbuc apparent metarwmfigna, er obelifcus mire ma* 

gnitudinis,in pïïtres confrodus partes,eum notis Aegy* 

ptiorwm : ubi olympici olim fichant Utdi,od exercendos 

milites pretorianos,qui iïïic cotubernk à Tyberio Cefa* 

« 3 reçoit 


3io ANTIQ.VAE ROMAE TOPOGR. 

re conRituta babebant. Cdori amnifecundo fupra Sabbx 

Pons Valentummilioriovalentinitsponsfùit,inuk Appia pofitus, 

Cr appellat»* à Valente imp.nunt dirutus.lneadem uk, 

ubi ea primum attingit Mofictmmontem,urbsefiSi* 

nueffitjoUm Pometio.Fuitprifcktemporibus Appia uete 

rwmfepulcbrk à dextrk,cr finiRrk fiequétifiima, quo* 

rum multa adbuc cernuntur ueRigk:uekti ex Tiburtino 

lapide extruda fpberka fvrma,fine apice meta,cognomc 

tonuncCaputbouk,quodiïïicundiq; bubulorwm capi* 

tum fimulacro lapide cektauiderentur.ubi fepulchrum 

Meteïïe uxork Crofiifùiffe,bic index oflendit, 

CAEILIAE Q. CRETICIF. 

METELLAE CRASSI. 

Cic.primo Tuf. An tu egreffus,inquit,porta Capena cum 

Calatini, Sdpionum,Seruiliorwm,MetellorwmfepulcbrA 

uides,miferos putas iïïosiln eodem Appia, v î.ab urbelt 

pidé,M.Tuïïij,er Tuïïiorwmmonumentafùere, utmor 

morainfcriptojbicfc inuentaaperte fignificarunt. lngen 

tiliautem Scipionum fepulebro Eninwn pofîtwm corne* 

moratCk.pro ArcbiaiCbarus, inquit, fuit Afiicano fit* 

periorinofierEnniusjtaqi in fepulebro Scipionwm putx 

tur k effe côRitutus. Ad buiusfepulcbri ornamétum très 

fileront fhtue,due P. cr.L.Scipionwmuertio ipfius En* 

nij,autor Liuius,qui de loco ubi Publius mortuus,cr fe* 

pultus anceps,fic fequitur : Atlj Rome,alij Literni, CT 

mortuwm,erfepultum,utrobiq;montmentaofiendûtur, 

CT fhtuemam er Literni monimentum , monimentoî^ 

fhtuafuperimpofîttfùit, quom tempefhte difiedam nu* 

per 


Liber vil »rt 

per uîdimus ipfi , er Rome extra portam Copenam in 

Scipionum monimento très fhtue funt, due V. er.L.Sd 

pionum dicuntur effe, tertio poète Q, Ennij. Et amen 

quinto quinte dee. pro certo uidetur tenere Africanum 

Litemieffe fepultwm.Sunt enim apud ipfum M. Seruilij 

Coff.cotra Ser.Gdbâpro L. Paulo Aemilio uerbabec: 

Sotk peccatu in Camiïïo à maioribus noRrk efi,quem ut 

men ante receptam per eum à Gaïïk urbem uiolauerunt. 

Sotkinfuperuobkin V. Afiicono Literni domiciliu, er 

fedemfkffedomitork Afiice, Liternifepulchrûoflédi. 

In bafi autemfhtue Enn'ij bec erant incifa carmina, 

ASPICITE O CIVES SENIS ENNII 

IMAGINIS FORMAM. 

HEIC VOSTRVM PANXIT MAXIMA 

FACTA PATRVM. 

NEMO ME LACRVMIS DECORET 

NEQ.VE FVNERA FLETV 

FAXIT CVR VOLITO VIVVS PER 

ORA VIRVM. 

Sepulcbrumfororis Horatij,eius, qui ex tergeminkfu* 

perRes ipfam interficit,ex faxo quodroto conflrudwm 

fiait ante poram Copenam, quo in loco ipfa ceciderat, 

Extra eâdé portam Horotiorufepulebro, Campusq; ubi 

pMgndKeriit coïïocatur.et locus Mercurio facer, Aqua'q; 

Mercurijappeïïata;di quom cwm conuenijfct Po. Rom. 

' 

u 4 uniusq. 


jli ANTICLVAE ROMAE TOPOGR. 

musquifq) lauri ramo dterius eaput ea afhergebat aqua, 

Mercunum inuocans , ut afëerfis , peccata, prefertim 

periurk,ddueret.Ouid, 

Efl aqua Mercurij porte uidnA CApene, 

\ Si tuuat expertkcredere,numen habet. 

Statius autem Appiam omnium aUarwm uiarum reginam 

appcïïauit,in qua ad quintwm lapidem fepultus efl Pom* 

ponius Atticus, in monimento Q Cecilij auunculifui,ut 

inquit Cor.Nepos.Ceditie Tubernein uia Appk,Do* 

mini nominefunt uocate.Sex. Pomp. LucusEgerieex* 

tra portam Copenam , quod Camxnk facrauit Numa, 

Vk Louren Vi« Laurentina in Appiam inddebat,in quafexto é> ur 

tino.i be miUario,firmè ubi S.SeboRiani efi pafiionk locus Ter 

Termindk.'mn'ik,ideft,fijh Termino deo facra, magnopopuli 

concurfucekbrabantur.ER'q; k Terminus, qui, cum in 

Capitolio edes Ïouk dedicaretur , ceterk dijs cedenti* 

bus,cedere noluit. 

Deijsque extra portam HoRienfem, cr reUqudf 

in génère, cap.xviii. 

'Ltimo urbk porta ck Tyberim,cr ab ea,que egre 

v; dituruk,HoRienfis dicitur.quod Ho Riam Tybe 

rinam, ab Anco rege conditam,mittat : bec autem porta 

prius Tergeminorumfortita nomen adradices Auenti* 

ni, utuifum efi,fteterat, extra quom Liuius primo dee. 

quinte Emporum fie ponit: Aedilesextra portam Ter* 

geminom Emponwm lapide firauerunt,fiipitibus'q; fepfe 

runt,er Porticwm AemiUam reficiendam curarunt, gra* 

dibus'q^ afcenfwm ab Tyberi in Emporiumficerunt. Sei 

mnc. locum intro urbem effe opinamur, quoi innuunt 


uerba

L I 3 E R VII. Vi 

uerbatuiij ultimo loco pofita, emporiwm ipfwm prope 

Tyberim oRendentii. In TranRyberina regione très 

extmt porte:Portuenfis,AureUa,Fontindis,fiue, ut alij 

uolunt,Septimiana. A Portuenfiincboat uia eiufdem no 

mnk,que dudt ad portwm HoRienfem: À quo, peut CT 

porta,nomé accepiffe firtur. In eo autem portu fuit edes 

Porlumni,qw portubus preeR, in cuius edk edificatio* PortWJtni 

ne portwmndia cekbrata effe traditur. Via autem Aure* edes. 

liaegreditur àportx eiufdem nomink, que, utdiximus, PortunaUA, 

tendit per maritima Tbufcie,Pifas uerfus,ab Aurelio co 

fukriuiro,er firata,er denominata: unde éofukrk erat 

uia.Huius meminit Cic.in Catilinam,erEutropiusfic: 

Etrurie per Aureliam ufcp, ad Alpes maritimas ingentes 

agrifunt. Trdanaetiâ efl dida à Traiano imp. qui eam 

reRituit.ln bacfùerunt Horti Galbe imp. ubi idem prin 

cepsfepultus fiàt.autor Suet.Fontindk,fiue Septi*. 

miana porta , in Campim vaticanwm olim 

tnittebat, cr laniculum , peut Vatica* 

na,feu Triwmphdk :de qua fit* 

prA fa(k efl mentio. Sueton. 

tradit uiam Viteïïiom 

fuiffe ab lanicu* 

lo ufque ad 

mare. 

LAVS DEO OPT. MAX. 


INDEX RERVM NOÏATV , 

dignarion in hoc opufculo. 

ABorigines Siculk ex* ter « 

pulfis Romam tenue* Aniofiwmen 301 

re, pog.9 Anio nouus cr uetus 303 

Accefepulchrum 147 Anferk argentewm fimula 

Aelk porta 36 crumin CapitoUo 6s 

Aeliorumiomus 

AemilijkpidifhtuA 

xo) Antes 

j6 Antinouspuer 

*4t 

i?s 

Aeneitf 

rex 

Sylwus Italie Antipolk 

n M. Antonij domus 

3? 

/ix6 

Aeneos Latino régi gêner Antonini Pij porticus cr 

fadas Lauinia in uxo* columna z}4 

rem Accepta 10 Antonini porticus er Fau* 

Aequimelium iio.ixy ftine 1*4 

Aerariwm in templo Satur* ApktempUm xx$ 

ni no Apodyteria 179 

Aefcukpq fimukcru, 2,79 Apoïïink Colofius in Capi 

Agon 

143 toîio ^4 

Agouenfis porta 30 Apoliwistempliwn 84 

Agripporex ItaUe II 2.89. iJO 

Agrippinelouocrum m Appiaporta 34 

Albuk 

2.70 Appia uia 176 

Almoftuuius 177 Aquedudus "S8 

AlfietinoaquA xSi Aquom çeterkprefhyeele 

Aia Semia m mentk nss 

Ampbitbeatrwit 166 Aquauirgo xiS.erio* 

AmuUus numitork fi-A* C.Aqmlij domus xn 

Arcades 


INDEX. 

Arcades Euôdro duceRo Beïïone templum *33 

me partem tenuere 9 Bibliotbecarwm publicarts 

Arcus ueteres Romuli 79 inuentores **? 

Arena amphitbeatrwm di* Bibliotheca AuguRi 

dwmejl 184 BifcliotfcecdPaidi 

«8 

«j 

ArgiletMi 14? BibUotbecaVdpk xis 

Arma Romani priuatim no Bonedeetempum i8j 

tenebant 1S7 BoniEKentw fimulacrwm, 

Arnùkflrum 186 Praxitelk opéra in Capi* 

Arx urbk 40 tolio 24 

Afcanius tibamcodidit ro Bom'E«éfiMtempl« *4* 

Afinariaporta a Bonefvrtunefhtuain Ca 

Afylum 4? pitolio 54 

Atys'rex ltdie u Brutifhtua 36 

AtriwmPakt'ij 89 B»jra Galltca: 117 

Auentinusrexltdiat u ^Âl>alI»«monf 0_iri* 

Auentinus mons 4.181 V-/ naîw. 

AufiroAquA xo6 CacifijeluncA i$S 

AuguRi porticus 

AuguRi palatiwm 

x6) 

i

INDEX. 

uitvirgiUus 

Cdpitolijtodeî 

Capitolium »ctiw 

«« Cereifacri «J* 

66 circus Fkmimus »? 

xxo Circusmaxim9 isi.etDs 

Capitolij confiagratio 41 Çypriiw kick* i*? 

CapitoUnusmons 

Capys rex Italie 

pag.x 

" 

Claudie aque dudus 17» 

Ckuiij Cefork téplu 17* 

CarcerPl.Romana! 13* Clite!l

INDEX. 

Corneliorum uicus zi-j Efquilium fvrum xo$ 

Cornelie Gracchorwmmd ExquilinA porta, ît.cr 3* 

trk fhtua }6 Euôder Vrbk coditor i* 

Coruina dcmut x*& Euentusfimulacrwm xt-x 

M.Crafii domus in T~\Abknus arcus ias 

Cremari Romanorit corpo jC Fag«a! facrificiwm in 

ro qs primus céfuit xox coïïe vimindi xu 

Crefrent'ij arx 194 Fagutalk lucus 199 

Critoki vhenomenon li* Fotuo coRifiimA fauni fo* 

bri 47 ror «8j 

C«rw 70.131 FaunusrexAboriginu. 9 

Curie due urbk 113 Fauni edes 180 

Curtiuslocus "4 Fauni templum 16} 

DEcij palatiwm *io Faunus unde didus t6f 

Dianetéplut64,iSx FauRine templum 91 

Diocletkni thème 

Ditkara 

m FaufluU corpus 

*4j Febrk fanum cr ara 

«1$ 

sj 

Doliola iuxta cloacam 117 Felicitatk templum 

Domitiani arcus x6o FerentinA porta, 

j-oi 

xi 

EMporium 190 Fidilium uf"us «9 

Epulones 191 Ficiw Rumindk 74 

Equirie 2.44 Ficulenfis porto- 30 

EqueRrk fhtua in pktea Ficulnenfis uid 301 

kteranenfi 166 FideifhtUA 

Equi Pbidie crPrAxitelk Fideitemplum 

J4 

a 

cperA 

Equi Traioni imago 

x\7 yx.er S3. 

tox Fkui Sabini domus m 

Efquilie 

Efquilinus campus 

J.19S Fkuiegentk templu 

*oi Flore edes 

x6j 

1J7 


Fîor

INDEX. 

flore àrcu/t 

flordk 

m 

"^ 

Fortune Seieeies *oo 

Fort«n«;ma/«;)Sn[on ^03 

floreus campus. Knde di* Fortune Seie fimulacrum 

dus 2-37 '?7 

II«méan

INDEX. 

Herculk fhtue in Capito* laniplures 134 

lio 34 lad templum 90 

Herculk imberbkfhtua s 3 lani templum cur claudeba 

Hercwlis frmplitm 114 t»r 133 

Herculeana décima 144 lanusportarwmcuRos,er 

Herculk cuRodk templtwrt redor uiam eu ckui e? 

134 uirgafigurabatur 134 

Hercdkmufaruedes xi4 lani euflodk téplwm )o 

Herculk triwmpbdlk fh* lanusquarebifronsfinga* 

tua 143 tur it 

Herculk uidork templum -lanifimukerum 14 

141.183 laniculus 184 

Hieroglypbic^litera; us lanualk porta 18 

Hykmolucus 19* lonue unde dide 149 

Honork téplu 214.2,99 mfukTyberina 2.78 

Honoris er Ki'rtKtw tem» Interaggeres 30.113 

plwm 177 IoHts Statork templum 

Horork pik nr «59.234 

Horatij Coclitkorcus 140 loukAunonk cr minerue 

Horatij locus enucleotus foceïïwm xxo 

H-xxx.1z9.z01 loukEUcijarain Auenti* 

Horreapo. Romani 

HoRienfis porta, 

191 

if 

no 184 

ïoukfiretrij templum 4x 

HoRiUacuria 16s loukOpt.Max.téplu. 43 

I Anus Italie rexSatur* Ïouk inuentork ara ts 

nwm in partem impe* Ïouk tonontk edes 48 

rij admifit 

ïanus unde didus 

Ïanus quadrifions 

9 

149 

14s 

Ïouk cuRodk templu 

ïoukfponfork edes 

loukpiRortsard 

1\ 

a 

a 

ïouk 


INDEX. 

lotit* cipitolinifhtuA a LatinAporux j» 

IoHtSKicWwtemp!» 84 Lditm fvrum 

loukcxnatio inmontePa LAthomie 

10s 

toi 

* latino «s Laurus Augufii s s 

lfis 148 Leges A Romulo infiit. 61 

lfidk templum 177. Libera porta 17 

108.24s Libertatk templum js-er 

iMgaWiwnicKî 77 si.er 164 

lunonk Lodnie edes xoj LicinionumpdAtium xo6 

lunonk Lucine edes x6x Lidnitoforkfepulcbruz99 

lunonk monete templum Lignarij i?o 

49.6s.1s) Lucanuspons 303 

lunonk regine templum 

i x. 18 4. 13 7 

Lucani locus cxpofitusisi 

LudorucekbrAtiones jjx, 

lunonk Sojpite edes Sx Lune templum 184 

lunonk Matute edes 13} Lupas dici meretrices n 

lupiterPanarius 107 Lupanark in circo 160 

luturne edes et Ucus x} 9 Lupercd 73 

lutumefvns i

I N D E X. 

Marij tropbea xo4.x66 Myagirus deus tnufcdrum 

Marmorck crufik domum congregator r-fs 

primus Mamurra exor* Mxcenatk turrk 20 1 

nauit tTi Mceniaiia 110 

Martialk locus expofitus Mons aureus 16 

34.90.9r.il>.!;! 0.164. Mugonia porta 17 

194.198.208.2.2.!. 214, Mulierum fcnotus 224 

MurceaVenus 1S4 

Martialk campus 171 Murtius ijt 

Martk templwm 230.233 

Marte «Iforà téplu i x. 9f 

Mutioprota 1S6 

NAwmochk r)7.z6x. 

Matrk deum ceïïa 140 Nenie templu- 301 

Matute edes i4i Neuioporta , 3* 

Matute matrk templu 185 Nemefis fimulocrum in Ca 

Maufolewm quid z6j pitolio 34 

Medius,fiiius,Sandus, Sa Neptunus eques 155 

binorumdij xzi Neptunioro 2.3* 

Megalefia 82 Neptuniedes 232.24;-; 

Mentk templum ïz x}7 

Mercurij edes r) 7 Neptuni foceïïum 217 

Mercurij porticus 23 j Neronk domus oureo 199 

Metafudans 191 Nerue arcus ioj 

Mefrodij porta 33 Nerue firwm 104 

Mesentiiw Hctrufcorum Nicolai Rainée abbatk fan 

rex 10 di Calesij meminit iss 

Miliariwm aurewni ur Nilifimulaaum H.X9Ï 

Milonk domus )9 Nouatithcrme ni 

Minerue templum' '46. Nw«a;a(ritwrt 72 

i$4.x)0i 

Nwme facrariwm 136" 

x Nwna: 


INDEX. 

' 

Hume fepulchrum xS6 in. Capitolio $f 

Numelibri > 1S6 Palus Capred 3,46 

Niwnenana pora 30 PanLyceus 73 

Ni«n!torProc«;jîli»s » 

OBelifcus Cefork x s 9 

Pandana porta 17 

Panthéon xz6.erx}9 

Qbelifcus U8.260 Paterpatratus fxdera ici* 

OflaiiM porticiw 

Oljinpiadi* therme 

228 

in 

ensiurabat 

Potricius uicus 

6f 

209 

Opimij bafilicA 130 Vaulibalinca 2.17 

Opwtemplttm 31 PoulibafilicA ixx. 

OJÎw 248 Pckfgi auxiio Arcadibus 

Ouidij focieiiodafi 8J.49. fùere 9 

9i.9J.97.i-«-:Mi9.i34. Penatium fempliwn 8f 

13S. 141. 144. 147. rJ2. Vhyïïidkdomus 187 

. 160. r7J. 184. 187.192. Piconiafvns %°6 

196.203. 214.116. 234, Pietatk templum 13 4.2J? 

137.144.145.148.1j9 Pinciusmons 11S 

I73.i7?.i?7-*9S 

Pincianaporta 19.21? 

OwilÙ xfi Pyramides 190 

PAck templum 97 Platée Antoniane 89 

Pack orA 9S Pomeriwmvrbk 2.3 

Pakntiumextruduab Ar* Pompeij domtw 160 

cadibus 9 Pompeij domus in Cari* 

Palatinus mons 

Palatij etymon , 

* 

80 

nk 199 

Pompeij Atrium, curia, cr 

Palafij mole* ' .89 

Paktualfacrifirium s 9 

Palladium sj 

P«Ui'»m iaie/lr», purpureu 

domus 2.37 

Pompeij tbeatrum x}f 

PomponijAttici domus xxi 

Pôns Caligule ut 

Pons in 


I N D E X. 

Pons in cdmpoMartio xs s Quirini templum 

PonsfubUcius isi Quirini porticus 

12F 

211 

Pon*Mi!i

çdktktempltm 

Salutkedes 

INDEX. 

is 

100.123 

cere 18.3 

Si^lk Tiburtinâfimuld* 

Saturnins mons $9 cru/m , 301 

Satumk 39 Sibyïïini libri in Capitolio 

Saturnus AtWiginswn rex feruabantur 66 

ïtaliam ternit 9 Sicilia locus in monte Pa* 

Saturni fiUj ex Oenotrk latino se 

47 

Siculi prinu omniu, urbem 

Saturni templum 46.109 Romam coluere 9" 

Syïïe/htuo -s 6 

Scelerata porta Gormenta* 

Ikdido 16 Syluani templum 109 

Scelerotus compm 

Scipionk fiatua 

xx; 

i6 

Syluius Afcanio fidtri fuc* 

cefit 10 

Secretariwm urbk 

Seiuges in capitolio, 

ros 

6y 

Sifimini bafilica 

Socordie faceïïum 

201. 

ijr 

Senatulum 79-li^ Solk edes 1} 7 

Sepeliri in urbe quibus lice* 

ret 247 

Septemfole 197 

Solk templum 

Solk er Lune edes 

Solk turrk 

%z6 

100 

no 

Septimij arcus 

Septimana porta 

108 

36" 

Seforiani palatium 

Sororiwm Tigilîiwn 

16s 

nj 

Septizonium 161 Spei templum .136 

Septodium 161 Statilij Tauri amphithea* 

Septifolium i6x trwm 167 

Serapk 248 Stercoraria porta 60 

Sertinij firnix in circo ma* 

ximo 1)9 

Suburra 

Suburra plana 

108 

200 

Seruorum dies fiRus 183 Suburranus cliuus 204 

Sexagenarios de ponte de'ij Summanus 4j 

Taber 


I.N D E X. 

TAbernole regio xof Tiberiana domus- ' *r 

Tabulelegwm in Ca 

pitolio 60 

Tyberk unie didus 

Tyberinus rex Italie 

X69 

ir 

Tarpekrupes 60 Tiburtinâ 30 

Tarpeiusmons 

Tarquinij aggeres 

40 

201 

Tiburtinopila 

Tygrkfimulaerum 

114 

a 

Taurina porta 31 Tburarius uicus 77 

Teïïurk templum 99 Traioni colwmna eocbli* 

Terentum 270 dk 'os 

Terentus x4} Traionifvrum 10 1 

Tergemina porta 34 Tranfîtoriwm fvrum 104 

Terminus deus 

Tefhcius coïïk 

ji 

188 

Trigonia porta 17 

Tropbewm quid zo5.x63 

Tejhmentum locundi 209 Triwmpbales arcus x6z. 

Tetrkorim domus 17 1 Triu/mpbalk porta 3 4 

Theotrwm 166.117 Tufceroniwn !oci# 160 

Thème 

Thème Antonione 

178 

rso 

Tuïïionuscarcer 

T«rw militiarwm 

106 

n 

Tberme M. Agrippe 138 Twrres murorum urbk 3 7. 

TbermeDeeione 187 er 360 

Tberme Hadriani 

Tbeatrum Marceïïi 

19s 

128 

T«m»s RKtwIorwn rex 10 

YAflwmartid itfi 

Tberme Neronk 241 vaticanusmons 268 

TbermePbilippi 

Tberme Seueri 

19s 

185 

Veiouis templum 

Vekbriedes 

49 

147 

ThermeTiti 197 Velaturamfacere 147 

Thermevariane 187 VeUofwmmo 8 s 

Tb«fciWKi'ci« 78.164 Veneri* Cloacineedes 99 

x 3 Veneri* 


I N D E X 

Veneri* Er>cin

INDEX. 

195.198.301 mi -9 

Vrbkambitus" 

Vrbkmxnia 

ts.cr xx 'vdcaniedes 

18 ~\y-\fii 

133 

i7? 

Vr&i*Rom

Les Bibliothèques Virtuelles Humanistes technique et administrative ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?