Werke. Kritische Gesamtausgabe. [Hrsg. von J.K.F. ... - Maarten Luther

\V»Äs.VMtait.»T^»i\.
i^,
»^«.Cs;.\.iT»^l.^j..>>-'.^\';
tö^
q^

^rittcö 'lkr,)CifI)ul^> bcr 3uDjfvikutcn»
l'icinlijrcidj ]prcii0cn.
*^3roüin5 Srniibcuüurg.
SctUii. .ficrt iprutciitii-" l'i'- 31- ^^iHmnitn 1
AÖcrr ©uftQU ßef)mnim, Stnntsniiluntt tieim S.'anbfloi-idjt 1 1
2ic Sc()i-cr:iBibüotf)cf bc* £opf)icn = föl)iimni'iiiiric> 1
*4}roüiii5 .^onuoücr.
9(iiritf|. Tos Hüuifllid)e Sciiüiiav 1
(Mptttiificii. Sic ;}icbiiftioit bcv ©öttiiigcv gclel)vti'n 'Jliv,euicii 1
jäöiiig^bct')). Tic nfnbcmijdjc .f>iiiib = i8itiIiotl)c£.
Xicjc'ö ^JfcmV'liir iji Idiou in Jicr II. yific iiiilcv beul 'Jiniiicit t)cv 4Iud)()aut)tmt(i bei .J^cricii
©liitc t'c Uii,ici' öcrjcicfjnct.
2ic 35ud)l)aiiblimg bet .fictvcn üßiKj. .fiodj & Sfcimcr 1
^4*roUiii5 i^ommcrit.
iBaI)it. .cn- Siipcriutcubciit ''iJlüUcr 1
^^JroUiii,^ ®ad)fcu.
$oUc 0. S. .ficrr [)i-. iSiitbnd), lo^mt an bcr llniüctfitiit 1
^wciUvürfcii. Tic ^^rutcftnlltifd)e Äirdjc.
','ln '2tcUc bcv in bcv II. siiflc inttiümlid) ucijoicöiiclcii l)votc|Uiiilij(I)rii siivrtic in ;iuin£,iii.
^,^1^,

IV Xtitte-j aScrjcidiiüä bei Subjfvibciitcu.
Iiöiiiorddj ^adjfcn. ej^i.
llcipvn* i^it 3- (>• f>iiirirt)->id)c i'udjOanbluitfl 1
•Vii'ti l^iiiibibnt älMofiiiiib 1
2rt-> Sliitiiiuntinl bcc- .sjftrii CMoulb äßciflcl 1
>Wiii:,cii. lie *4-'iQ« = a3ibliotl)cf 1
liüiiiijrciil) irürttLMiiluTij.
«liillflnit. fictt Stud. theol. Jyr. Umjauu.
ilMcit. fyxx ;)itbotlciir l.h-. .Ciiu-(ü älHttiiuiiiii 1
liDuiijrciilj Dicbcvlanöc.
•ttonfl. lit i*iidjl)aiiblima bei .fien-cii Üt^. '4.1. Hau «tudiiin A: oooii 1
(5billlllU(lI|. Uliivoi-.sity IJbiarv.
üönigrdrtj vi^roj^öntannicn.
tifk-S eicmplat iji in 6rt II. üific iiiuci i)cm Samen tut »iict)f)iiiibütii.i bei .eirvicn
Sjillinraä \- Kornalc »asciclmet.
üoiiSoii. lie 33iid)l)niibliiiig bc-:- .

S'vittf'ä UicrjfidjiiiS bcv ©iilijfribfutoii.
Ctiiifcrtlnini liiifU.inb.
Sdtfoji i8ficbcil (Thivlmib'). 3l)vi' IiiV(l)lniiil)t ,'s-vnii ,"^-ihfliii b"l)V. Vii'Uni I
S.'iUiiii. Tif Stabt^UMliliotlKt 1
£t. *4.H'tcvvl)nv!i. .

ä' r lu r t.
Wi '^samiax bc§ ucviviuciencn Ci'il)vc-ö (xc\mo, Hon feiten bev
mit ber Veituiifl iinfrer 'L'ntlicv='~,!liiv'(^al)e betrauten C^'onuniiiinn
nn ben llnter.^eidjneten bie Vlnnovberunci, bie Ü>eciibeitinui
be-3 brüten ü^mibeo auf fid) ]n nel)men, luu beut Oon idjlnereni
l)äu-:jtid)eu i'eib getroffenen .s^erauygebev I>. iftnnafe eine tyr=
U'id)tcrunc^ in ber ',!tr[ieit ,]n fd;affen , ,]mnal beffen eigner
Wcfiiii^licitv^nftanb bnmalö bie 3?efürd}tnnfl naljclei^te, bnf;
er bie .s^erauygabe nidjt mit glcidjer Straft ioürbe Ineitcrfüljren tiinnen. (5-v
ttntvbc ba[)cr in Cfrluäginu:! ge/jogen, für ben britten ä?anb einen ©toff ^u
loäI)lcn, tx)ctd)cv ber 'iJUifaffung-j^eit nnc^ angemeffcn ()icr eingefügt iverben
fonnte, ot)ne bod) ben .Stäupt lieran^geber in feiner iöearbeitung ber i)i'efor=
mation-jfdjriften i'ntt)er-3 311 nnterbrerfjen; benn eä tonnte barüber tein ^li'cifi^l
beftet)cn, bafj bie .s^craucigalje bcrjenigen Sdjriftcn, bereu (5-inleitnngen birett
in reformation-3gefd)id)tltrf)e Unterfudjnngen l)ineinfiU)ren , im
!^^ntercffe ber
(vtn^eit be-3 äöertey burdjanS .'öcrrn I>. Ainaafe felbft öerbteibcn muffe, ©omit
lag cy am niidjften, eine größere ej:egetifd)e l'lrbeit l'ntlicr'j t)ier ein,infügen.
®a nun 3?anb 11 c^ronologifd; bli an bie ^i^it bev (s-rfd)einenö ber Oiicratloncs
in Psalmos t)cranfül)rt , fo fd}ien eö paffenb, bie urfpriingitd) (Dergl. iBb. I
©.XVII) an ben Sd)Iu§ Derlniefenen nlteften innlefnugen l'ntt)er'5 über
ben 5pfntter, ]n bcrcn 5yeröffentlid)nng er iiid)t gcfomiuen lüar, bie aber für
bie älHirbigimg ber feit l.')]!! Don il)m I)erau'3gegebenen fpiitercn l'eetionen
über biefelbcn Scrte Oon gröfjtcr !i?ebeutnng finb, an biefer ©teile \in Wai-^
tfjeilnng ,^1 bringen, ©omit mürbe nlfo mir ber ','luftrng ,]n tt)cil, bay äöolfen=
büttter, fotüie ha-j 3)re>5bner ^|>fattermanufeript für "i^anb III in 'iH'arbeitnng
,^n ncljmen. Über bie bei ber .Sjeranogabe befolgten Wrunbföl;,e ift ein Ttäbere^
in ber (Einleitung angegeben.
2)ic ©djmierigfeiten, bie fidj meiner 1'lrbeit entgegeufteUten, ',eigten fid)
gröfjcr, aia "bei ber ilu'reiubarung über biefclbe allfeitig angenommen loorben
toar; bQl)er tourbe auc^ mcl)r al-5 .^aljrevfrift ]\\x iloUcnbung biefe-J ü^anbe-ö

Vin
iWrlDort.
cvTovbcvltd;. 3iin"rf)ft ei()ot) fiel) idjuii eine uiuunf)ernc|el)enc (nfdjUieniiifi bcr
Vlvbcit, aiv ein ilH-vt^lcid) be-i Sveobnev "liialnieumoniiieiipte-- mit bem c5cibe=
iitaiinid)cn l'lbbnid bei)elbeii bno iincvUnutetc Ivvflcbnifj lieferte, ha\] bicfe
(vbitioii bc-5 t)cnnil)vteu l'ieiftcvo bod) uid;t jciie-J l)5d;fte Wia\] Hon iNCiläfjlidjteit
bietet, Uicldjec- Unv fonft bei feinen ''l.'ublicationcn Don novnbevcin anjunclimcn
(icuuil)nt Umvcn. .satten bie yincl)mcnben ^sciljix feine .^ivnft (?efd)Uiäd)t ober
bntte nnd) cv co crfat)i-cn muffen, bnfj bei nnljattenbcv iBefd)äftiflnnc5 mit cinev
tu nnflveifenben X'lvbeit, tuie c-5 bie (s-ntjiffernni^ einer fdjliiieriaen .«öanbfdjrift
ift, nnd) bie erprobtefte .Uraft mitnnter erfd)lnfft nnb bie Spnnntraft nnd)-
Icifjt: icbenfallo fnnben firf) Ijiinfiflcr ^rrnnf^en bor, al-ö id) bcrmntl)ct {)ntte,
nnb bem nencn ,'ocrnn--ivbcr tonnte bnl)cr bie 9.H'rbflid)tnnci ,^u einer bott=
ftiinbii^en (nillntionirnn;^ ber nmfnncilid)en .'önnbfd)rift nid)t erfpnrt Inerben.
2ni5 id) bicfe yitrnnbcnbc Vlrbeit mit 'JJhine nnb ol)nc ÜbereiUini^ borneljmen
tonnte, bn-J banfc id) ber (^)iitc bcv ilnirftclierö bcr Äönifllirf)en iJ?ibtiotl)et ,;n
Xrcc'bcn, .sjcrrn .Söofrntl) Dr. (Vorftcmnnn, bcr mir jene .S5i'inbfd)rift monntclanfi
]n beqncmcr ä^cnnljnncj nnbcrtraute. Cvj ift mir bnbci ebcnfo !:j.V"lid)t luie
,t-)cr,^cnofnd)c, liier öffcnttid) nnv,5nfpred)cn , bnfj trol? jener nid)t C[(in] feltencn
^^srrtl)iimcr öcibemnnnc- ipnbliention bod) ben 9{nl)m einer [)od)licrbienft(id)cn
\Urbcit bennfpvnd)cn bnrf. iy-i ift immer leid)ter, I)intcr bcr \Hrbeit eine»
';.'lnbern ber 5ind)lcfc ,^n l)nltcn nnb tl)m J^diln nnc^^ntneifcn , nI-3 ,^nm crftcn
'JJinlc eine bernrtiflc .'önnbfd)rift ,^n bclnnltigen. llnb bie ß^tbed^^t^ üon
Jirrnni^en in bcr »'Irbcit eine-? fo bcliinl)rtcn nnb trefflid)en i'orc^nngcrö — bnju
bec' l'tnnncv, bem id) fclbft bie crftc »Unlcitnnci ,5nm .•önnbfd)riftcntcfen ber=
bnnfe nmbnt mid) bnrnn, nnd) für meine f)icr nnd)folflcnbc crftc '•^Inöfinbc
be-? '-llHilfenbiittler -pfnlter-5 ber nad)bcffcrnben .s^nnb ctnc-J fpiitercn 7vin'fd)er-5
c^clocirtii'i .in fein.
ÜLu'it c^rbfjcre .sjcmmniffc crlond)fcn mir bei bcr ä^cnrbcitnne; bcv ilL^olfcn=
büttter '^l-^fntterS. ^^Innr bie flrofjcn Sd)Uiicriiifcitcn , loeid)c bie .Sjnnbfd)rift
ielbft bietet mit il)rcn Inin^yc^ tleincn, oft nnr mit ber l'npc 5n cnt,5iffcrnben,
Ott fd)on berblnfjtcn 5d)rift;,ii(vn, ibren ,inl)Üofcn 'Jlbfiir.innflen , bcr äni(^=
mnttfd)en iyorm bielcr il)rcr OUoffen, für locld)c c-j erft bcn rcd)tcn ^^tntj ,iu
finbcn f^ntt n. bergt. — bicfe 5d)Uiierii^fciten l)offc id) im Rangen ntücflid)
überUninben ]n bnben. (vinc läniicrc'iHn'übnnt^ im l'cfcn latcinifd)cr Oinfnnnbcln,
fotnie nnl)nltenbe iJ.H'fd)nfti(^nnfl mit 'onnbfdiriftcn bc-? Iti. ^^'t'li'bnnbcrts bnt
mid) bnbin ficfübrt, bnfj id) mit bem frcnbiivn iiü'Umfetfcin bicfe \'lrbcit nuä=
nel)cn Inffen fann, bicfe biober nno nod) berfd)loffcnc Cvrftlinaonrbeit l'ntl)ers
im (^rofjcn nnb c\on,icn rid)tifl entziffert nnb fomit bcr ,^ntbcrforfri)nn9 ju^
(Vinglid) (\emnd)t ]\i l)nben. '.Jlbcr unborbcrcicfct)cn Innren bie Sd)liiicria{citcn,
meld)c bie 'i>cnnljnni\ ber .s'-)nnbid)rift mir nmd)te. l^\ä} mnfjte l)ier bie
inbircftcn ^Jind)luirt'nncicn bec- betnnnten Itiommfenfdjcn iH-nnbnnglürf'J crfnl)rcn,
inbem bie bnrd) il)rc lübernlitnt bctnnntc älHilfcnbüttlcr iJ3ibliott)cf'>bcrlunltnnc5
ebcnfo »nie bno .Spcrjocjlidjc Stnntominiftcrinm in ä-^rnnnfe^lticig, trolj nnge=

i^oriuott. IX
lcc(cntürfjcr ^-üvfpvarfjc bc« '4-'^'C"li'i''l)i'" (MiltiivUiiiiifterii, eine ÜH>v)cubuiic( bcv
.'öaiib)cl)vift nblcl)utcii, tl)cil-3 unter .Sjinliiciy auf bcu äBcvtl) unb beu ;}uitnnb
bcviclbcu, tt)ctt-3 unter äu'tonuni^ be-j lluiftanbeö, bafj biefetbe otc- „«iinclidii"
bcn 5Befudjcrn ber '-i^ib(iot[)ef ntdjt auf (iin^^erc ^^eit cnt^onen H'erben biirfe. 5o
loar tri) barauf auflcUiicfen, nur an bcni l'lnfbeUmlirunti'Jorte felbft bie, eine
v'lrbeit Hon ctlöa Ino üiibliotlief'jtarien bean)prucf)enbc Irau'jfeription ber .s>iub-
frijrift lior.^unebmcn. Ter betonberen flütif^cn üu'rluenbnnii beo .s>rrn '|lrofeiior
Dr. Don .s>inenuinn (jabc id; eC' ,]n banfen, bafi mir einutal auf einen Ijalben
^JJionat bic Überfenbung be-J '"JJ^anufeript-ö auf ba-5 Ijiefii^e '^prüuin.iialardjin be
linUic^t ttnirbe; aly mir bann ,5um ,^)öciteu 'JJIale bie fjteidje üu-rivinftiiiunn
freunblidjft in 'Jluofidjt t^eftellt luurbe, miberfulir mir bie (v-nttäufd)un[\, baf; bie
Jinnlnaltuni^ bec- Mönit^licfjen ':prinnn',inlard)iDv bic 'Jlnnalimc ber .'öanbfdjrift ob
lebntc, inbem fie ertlärte, uidjt L^cnüiienben ;)iauui ,5ur i^erfüiiniiii .]u l)aben.
Xic in biefen iu'rljältniffen tiecienbe (i-rfd)Uierun(i ber X'lrbeit bnbe id) luenit^er
um mcinetlüiUen , al'5 im ^^ntereffe ber .'öerau-Jqabc felbft bebaucrt: benu eo
loar mir nur feiten mbftlid), beim '.Jtbbrucf meiner '•^Ibfdjrifteu nodjmalC' auf
bie Oriflinallianbfdjrift ,]urürf]U(-(veifeu ; unb
bod) flclincit beim l'efen einer fu
fdjunerii^en öanbfd)rift uidjt '^ÜUc-j beim erfteu i*erfnd), unb ficrn l)ättc tri)
biefe unb jene Stelle nod) einmal bei ber (^'orrcctur beci Srucfed bcrfllirijen,
um ()ie unb ba eine Unfiri)erl)ctt burd) Uneberl)olte 'lU'üfunfl ber .s^anbfdjrift
,]u befettinen. Saf5 td) an lieretn^^elten Stellen ein [TJ in bcn lert l)abc
felicn muffen, ba-J Inolle mtin eben luit biefen a>crl)ältniffen entfrijulbirteii.
«Uuri) muf; idj betreffe ber nadjfülf^enben (yinlettung barauf aiivbrüdliri) l)in=
Uieifcu, ha}] idj leliterc ntcberfdjreiben mußte, c()c iri) in ber Jdagc Umr, bao
gau'jC '•JJtatcrial beibcr .öanbfdjrifteu üollftiiiibig bnrdjgearbeitet ,yi Ijaben ; baber
trage idj l)ier nod; einige ^i^emertnugeu nad), bie fonft in ber (5'-inlcitung ilire
Stelle gefunben l)aben luürben.
^-Bet bcn üon mir beigefügten »'Inmcrfnngen l)abe tri) bic 2enben;) Her-
folgt, cintnal nari) 'JJiöglirijfcit feft^uftcUen , Uield)e-J litcrarifdjcn '^Ipparate^-
fid) Vulljcr bamal-J bei feinen 'i^orlefungcu bcbiciit Ijat, Inie lüeit er in feiner
(fregefe felbftänbig tft ober luic toeit er auf ber X'lr'beit feiner 'iuirgiinger fufjt,
befonberö auri), lt)ie iDcit er auf beu ßruubtert beö X'llten ieftamente-J ,]uxM-
grcift. (&ä barf in biefer S^e,5iel)ung conftattrt Incrben, bafj au beu ,^a()llofeu
Stellen, an lueldjen er auf bcn „n('l)raciis" nerlneift, er niemalö beu Wrunb
tei't felbft baruntcr Uerftcl)!, fonbcrn faft auouatjm'jloc' ba>J Psaltcrlmu iiixtn
Hchraeos Hieronymi,' mitunter bic ilbcrfeijungen bcv l't)ra ober S^urgenfi-J,-
gaii'i Hereinfielt auri) bie ^)i"eud)lin>?. Seine Ijebrätfdjen (vtpmologicn geben
fämmttid; entlneber auf .

I'crifoii ;iieiid)lins .^iiviirt:. Sobnnii fnm c-s mir bcuauf an, biivd) fpccieUc
yJadjUicijuiifl in jcbcm eiii.^edicn lyaÜ beii äu-Uicic- ,511 riU)i-cn, bnfj bic Don
l'ut()fv fci l)äiififl citirtc „Glo'^a" ftct-- iinb niic-jdjticfjlid) niif icinc eignen in
bcr ät^olfciibüttlcv .söanbid)vift befiiiblid)cn Wloi>n, iiidjt nnf bic inittclaUcv=
lid}C „Glossa iirdiiuiria" ^11 ticyclicn ift. Vliifjcv bni Iniüifdjcu (ntntcu tiabc irf)
niid; niibcvc luidjactoicicn, folncit id; cv m-iiuid)tc; inaiidjc-j imif]tc id) übcrflclini,
mcil mir l)icv bic crfovbcvlidjcn ütcvavifdjcii ,'öiltomittcl nidjt ,]ii(\äualid) loavcii.
Tafj id) bic ablucidjciibcn ii'cC'nvteii bcr in ."öaUc bcfinblidjcii 'Jlbidjrift
bc-3 iliiolfciibiittlcr '^^inltcro nidjt notirt t)abc, mirb nad) bcm niif 5. 1 11. n ^*c=
TiicrEten nid;t crft einer Innereren i^cnrünbiinci bcbiirfcn. Um eine '-üoriteUiutfl
uon bcm 5h>crtl)e ober Unlticrtt)c bicjcr critcii IvauC'fcription bc-3 \o idjtoicrtcicn
''JJlanii)criptö ,]u fieben, tl)cile id) l)ier H-M«i"i 22(2:1) in bcr ^orm mit, in
lDcId)cr er fid) nnf 5. 1 ('.:!- Iii5 jener l'lbjc^rift befinbet, nur ba^ iä) i()n
li)poflrapl)i)d) bcbuf-j bcqnemcren i^crfllcid)-? genan fo nnorbne, loie id) e-5 mit
meiner cicjncn \'ln-5(^abc c^ctban tjfibe, Hcrf^l. 3. l-\'.K 14n. 'DJkn fonn fid) ()icr
iiber,^cucicn uon bcm fclbflucrfcrtigtcn 'j^fatmcute.rtc, bcr bnbei nntcrc\c)d)oben ift,
üon ben '"JlU'ölafjnncicn, l'hiC')d)miirfnnflcn nnb fonftiflcn '"^Iblueidjuuflcn, bic er
anfloeift. (5-ä luärc eine Uicrtl)lofc !i^clnftniu-\ nnfrcr 'iüiögabc c\c)üc)cn, Incnn
roir alle Üniriantcn biefer 'l'lbid)rift [)ättcn nnfiicl)mcu luollcn. ÜBrificnS be-
ginnt in bicfcm 'OJcaniifcript bei ^4>f- -i-"> i^ii-' 'p""'> ci"i-"5 nnbcrcn 5d)reibcrv, bic
'~.Ubfd)rift mirb nUmäl)lid) jiuicrläffiqer, aud) bort jene tüiU£ürlid)e 'yinberung bec-
Vi.il,irata-2ertc-3 auf. 3^) 'l^Iic bcm Tircttor bcr 5vrnnrtcid)cn l'luftaltcn, .Spcrrn
Dr. '^•xiä, bnfür meinen t)er,V(id)ftcu S^anf nbyiftattcn, baß er bic ii^enulunq
biefer .'panbfd)rift mir anf-3 cntivcynfommcubftc ficftattet unb crlcii^tcrt "t)Qt.
PSALMUS XXIll.
Dr Ecclisia hmdunte Chriskim pro erud'dimie,

aSorloüvt. XI
nmi tinuho hidluhi , f/nia tu iiimuii rs jkt lldciii ei uratiam; rin/a' hm et
harulus (uns Evang. tlirectionis et castiiiutioiiis, haciiliis siislcntatidiiis et
consolatiouis, haec nie consolantur.
rqv mcnsani iiitclligi qnoqiio iiotcst
sacraniontiim oor]iori.s et sanguinis Doniini in Ecclosia, (juia ihi roborantiir
t't angontnr dona gi'atiae: adviTsus ininiicos mros liomines carnales ot iin|(i()s
Imius scouli, peccata et dialjoluni: muils olrn capiit mmm dleo gratie et
lactitiae anininm et spiritnm nieum: adix mous almndc jilrnus est ita nt
elariticet nie et praeclai'um faciat .s]>ivitii. Pleui Spiritus saneti coram secnio
ehrü videntur, quia loqunntur spiritnalia, quae nou intclligunt carnales, et
carnalia houa niiiil curant [Ehrietas s])iritas faeit, nt ooram seculo ehrü
videantur et stulti, quia loqumilnr spiiitualia, qnae nun iuteIHgunt carnales,
et carnalia bona nihil curant, sicnt ehi'ius faeit. Verinntanien tune sunt
non Kohim clari sed et praeclari [et] in sjiiritu coram Deo illustres vidcntnr
Ps. 15.]^ Immo homini et ffratia prosrqtienüir nie, ita ut proficiani in gratia
magis ac magis, omnihus diehus vitae mene: et hahitaho in. dmiio Thmiini
in ecciesia Dei in lomiitndineni diernm in semjiiternum.
GLOSSA: ' Verhuni Dei dicitiu- virga Ps. 2,9 et 4.''>, 7 et liaculiis, quia
conla spo suslentat et consolatur. Qiiaecunqiie enim scripta sunt, ad nostrani
ilortrinam scripta sunt , ut per patientiam ot consolationem scriplurarum speiii
liaheamus. Rom. 15,4 conf. et 2 Tim. .3, 16.
. S^ctrcff«
bcv Ortr]0(5rapl)ic ift 311 bcm auf S. u. 10 i^cmcrftcn noii)
'[vohiciibc-5 l)tn3U3iifü(^cn. 3" bcn ,5aI)Hoicn Tynßcit, in luclcfjcn bic dcibcn
•Sonnbirfp-iftcii v im Sinne Don ae anlncnbcn, l)at)e id) ein cinfadjc« < eiiic^fiettt,
'ta fid) nicntalö bic tioEc Sd)vei6nnq ae l)anbf(fjrift{id;- ^jcifltc; nnv bn id;
einmal ki einem Gii-^ennamen im l'lnfanc^ bie Holle A-oim nn^eUienbet fanb,
t)Q(ie id) bei 5}amcn biefcv '.Jlrt ein baä 3.l>ort beginnenbe-S e mit ^E loiebcv^
gegeben. 3" i^cn Diel feltneren ^äUen, in )Deld)en e im Sinne Don oc mi=
geroenbet ift, Ijabc id) bagegen im ^ntLn-effe ber Sentlidjfeit bie '•^hiflöfung in
oe Dovgejogcn. ©0 ^atte id) anfänglich aud) bie goi^iicn feci, f^eissc n. f. tu.
in foeci, foecisse n. f. iD. nmgefe|t (Dergl. iöb. I @. XX), f)a6e alier in bev
jtneiten .'öälfte be-5 5Banbe-3 biefe Sransfcviption nnterlaffen, ba mir bie ;ivid)tig^
feit berfclben nid)t gnn,', ^lüeifello-J ift; benn i'utl)cr fdjreibt and) egi (Don
ago) nnb tnirb biefe (Vorm faiim ald

XII a^orlDort.
]. i\ oftfiin--' i'iiö oficiiiinv, b"t)voiiif iiub iiüdjcv bcv .Uönicic, bie licv)d;iebciicii
3aliniu)-5 ^Jinnicii Ivniicnbcii 5ri)viftcii imb C\fi>''-' Sivacl;, i)ak \d) im Xejt
iiiilicväiibrvt flclafjcii; fic bctiiiibcii, ba\\ iciiic Cntnte in itiiTV t^Vüßcn 'JJtcfn'^
]ai)[ frei niio beut Öcbädjtnifj (\av'lH'ii fiiib. Tic i'evirfjtininifj flicbt in bicl'en
AnUcn bic ih'nnbuotc.
'^In bcn nid)t fcttenen Stellen ber 3)rec'bnev .öanbfrf}vift, nn h.ie(rf;en
"Knnbbemcifnnficn l'ntbevi? buvd) bn-? i^efdjneibcn ber .

^ur ((iiili'ü 11 luv
^J{a(i)trägc iiiib :iki'id)tii)uii()cii.
S. 4. (?'iu nlüitlid]« (?imb I)at ben .^cvniiSflcbfv ciiu' iiurl) iilla-c (5-vlun()itim(i bet äVolfriu
büttlcr *^>foliiu'iiglofjcn entberffit Injfcii, nl-s bni borl fvlinil)itto o^''in"'fj 3ot)- SlMiviiibc'
Outi 1587. iSi ftnmmt Uou 1571 iiiib lautet:
„2iefe |criiiicl)cnbc ^IH'cbigtc I)nbc id) i5: W. Imb (. P-l)vn. nlv einen juiibtvlidjen lieben Sd)nt! iiid)t
gevue lueit Uoit fid) toineii Inifeu, Inib l)nt mir itnnr bicjelbige feine VUrbeit l'ntberi
ob fie luol im nitinng, ba er nori) luibcr ben ä'nüft yi idjreiben nidit nngefangen,
Uoii j()m gefertiget hiorben, nid)t ein tuenig ,;u mrinem 'iLn-rd ber Inbulnrum in
*4Jfatterium gebienet."
So Pljriaciiä ©pnngeubcrg „am '•Jielucn ^ai^ätagc 1571 in ll)nl SJinnsfelt" iu einem
®d)reibcu nii „3'ol)nii »du .Öi'tif'^l)'''"'. Slmptuerltinlter auff Stedelberg", iu feiner ©d)rift:
„Sie XVI. *4-'rcbigt, || 5Buii bem trclu= || eii Steuer (yottei 2o- || ttorc '•Biartinu
8utl)ero. || 3Bie er fo ein üteiffigcr .S*-)e= H luer inib ''.Hrbeiter auff Unferg 11 .^Srru (^iotte->
Serge 11 gciBcfeu. || ®urd) || 'Sl. 6"l)r. Spangenbevg. || s". Webrudt iu (5-i>5lcbeu bind)
llrbnu Öinubifc^. M.D.LXXI."
3. 10 ift ,',ii ben l'iternturangabeii nad),uilrageu
3m Icjte:
:
Dieckhotl', August Wilhelm, Dr. Consistjüi'ialr.i,tli und l'iulV'Srioi- dor Thri>lij,nii-'.
Uie Stellung Luthers zur Kirche und ihrer Kel'onuation in der Zeit vor dem
Ahhilästreit. Rostock. ISS:!.
©.110 3. 4Ü lie.5 falsum. uid)t tilium,
©.278 3tnm. lieo m ftatt y^-^ iiub Uergl. S. ii05 ^Jtuni. •„'.
©.335 3. 19 lic§ iocale (b. i. ^iilDet), uid)t noliile; uergl. S. (iÜ4 'Ülum. 1.
3. 34 lies misere ftatt misorcre.
©. 345 3- ^'^ ift 3" ^'^'' (?tl)niolugic „Siuil abutens" l)iiyinueifeu auf Hieron. Upp. Paris.
1579 III 475: ..iSaul petitio vel habitans vel abutens vel aljusivum eoruui". ;^iir
(frfliiruug biefer uerlunnbcrlidjeu Tcutnug be-5 ^iamenä ©nul tI)eiU .fierr 'iprof. I>. Stieljiii
frenitblid)ft Jyotgenbe.j mit: „bix'r luirb nad) ber lliebcnetirt ,-nn''3 ^sr über sis Is-xr
(Dt. 18, II) mit a3e,vig auf 1 ©am. 28 (uergl. bef. SB. (j itub 10) burd) xix>tl^"''>i
gebeutet (uou x(l''"^^"') = ci'"^'^ i^er einen Üiutt über ein Oratel befragt l)at. (yjergl.
Ononuistiea saeva, cd. Paul, de Lagarde. (iottingae 1H7Ü. p. 198, 44.) Sie-i
xc/Qtjuf'rog l)at .f)teruui)mu-j Uuu /

^s II I) n 1 1
Dictala super l'saltcriiiiu 151o — 1516. C2Bülfcubültlcv uiib Dvi'öbncv
gjlanufcvipt.) Ps. I-LXXXIll [LXXXIV.]

p^^

2 Dictata aiiper Psaltonmii. 151:! -Itl.
lirfjiiiig icinov , dictata siippi- Ppriltciium'- aiifliiifj, inib bn^ cv biefc nuri) in 9lii§fid)t
ftcütc, fo&alb bii- -i!üvlffiuu^ üöllifl gcfcfjloficn fein luüvbo. ®ori) fvfiftvtc er äugtcii^,
jcliic Vlu-jiulH'itiiiigi'n iu'biivftfn bnmi fvft iiod) ciitov (ii.?tcii ^K'niifion iinb iibcr=
nvtu'ituiin, jobnf! fv fic iiirfjt bviirfrii Infjni füimtc, luiifjvcnb cv fclbft Dom Xviidovt
nlmn'ii-nb univc. 3)cr Svutf nn-rbc bnlii'v Uüv iBoginii bcv ^nftciijctt
1.'>1(! nid)t
bcgiimcii fbiinni. 3(kv norf) lucitcv fcljob ov i()n I)inaii-:-. Vdn 2G. Cd. l-')lt;
bfjcidjiift cv fid) in einem i^vicfc nn ^ul). ^anc\, in mcldjcni ev bic Jyülle üon
Öcjdjöftcn nnb Vlrbcitcn fdjilbi'vt, bie gcgcnuinvtig auf il;in Inftctcn, fliid) nl'3 ,colloclor
Psaltoiii-, b. f;. tucnn miv feine ^'cmevtnng üom 2(>. See. 1515 ,sprl .. nnn ila
simi (•(illccta, iil nie alisriilf |Missiiil cxriiili- biiniit Uevgleiri)eu , als mit bev
:iietjiliDn nnb ^^njammenftellnng ü'incv '-lunleinng fiiv ben Svmf befdjiiftigt.' SBic
ii'cit ev mit biefen 'i'üvbeveitnngen gefüiumen, cvfatjven luiv niri)t: jcbenfaHe, bev
jii lange Hon ihm geplante Sviid ipuvbe nn'itev l)inau«geiri)iiben nnb nntevblieb
.yileljt gan.j. Ivolibem finb ini-5 bnvd) ein giinftige-j Weicl)irf jene (vvftlingeavbeiten
befl (Idclor in liihliis cvtjaltcn geblieben, nnb .piuiv in boppeltev Weftalt, unb itme
il)ven äGevtl) uod) evTiübt in bnppeltev eigcnliänbigev '•Jiiebevfdjvift l'ntljev«.
.\. '.ll^ülfe^bütllc^• 'IM'nttev.
Tic .Oevioglidje iMbliütljet ]n Sßolfenbiittel befi^t nntev if)vev 2el)en5iinivbig-
feiten ein (vvcmplav bec- ut)vevuni()uten füv biefe :iUivlcinngen Ijevgefteüten lateinifcl)en
"lijalter-j, in lueldje« i'ntfjev fclbft tljcilo in Jvuvin üon Sntevlineavgloffen, tficilä in
Weftalt längevcv ;H'nnbbemevfnngeu eine Pevbdltnifjniiifiig tnv.je, nieift noti,KnI)ofte
Sntcvpvctatiun cingetvagen t)at. Sev litel bee 2vnrfec' Inntet:
.SI'.I'HKH TUKHil.l.lM HOC KST LIBER LAVDVM SIVE HYM-
|| |1
.NOÜV.M (OVI l'SALTERI VM DAVID DKJITVR) VERSl CV || || || ||
II [j
LiS SIXGVl.lS IN XVME- RVM ET ORDINEM VE, loro leiliKdis.
|| ||
aijciilirqj liliilis cicctiri'. träriulis iV luma ]| riis l'iip ot's plainios
jj
liiligriilor calli i;aliis. || ]|' |Sigiialur: 71. 4. Tliool. 4'".] (*5 finb au^cv
bem litclblatt nnb einem bie l'ractatio cntl)altenben 4Matte !'!• nnmevivte
iMiittev 4'", üon beuen jebod) baö anf bic l'racralio folgcnbe ilM. I
ansgeviffcn nnb ücvloven gegangen ift, fo i^ci^ nnv II — XCIX Pov()anbcn
finb. il^l. XCIX'' bvingt am Sd)lnB bic Svnrfangabc: ,VuilUMilmi-gi
in oflicina loannis (irnnciibcriii. ANXO. .M. D. Xill. ]1 Vlil. Iiiiis liilias. 1|
Apiid Aiigullinianos.
Sno i^nd) ift in einem "lU-vganientbanbc, onf bcffen iiovbevfeitc in vnnbcv
(^infaffnng ein *iuvti'-> i'oUectur frijfiiit mir bcn i>ov,',ii(5 Uov bfv nuberil nod)
uciioftoii-? noii ^v. ,rfiicl)fiiiiiciftfv iH'vtl)fibigtfii yi in'rbiciicii , bnfi fid) luiuUid) V. .itnar loctoi-
Wtuh. nlH'v niiv collocfm- psaltfrii iifiinc, Uifil er, be-j .fn'braifdjni nod) intfunbic], fid) f)ifv
biirdiniiÄ IUI bii- '••lii|"id)lon fvii()c'vrr 'JIii.5lff(i-r Ijnbf hnlteii müfim; pv l)nbr nlio mit biffciii *^lii-5^
bnirf bie Ihiiclbftiiitbitifi'it ieiiirv "4'tiili"i>ni'vtliu-iniii fiiif|cflfl)on uiolleii.

Dictata su])Oi- Psaltoriniii. 1511?— 10. g
biiiiii folfli'ii iM. t>— !•) nlö P-iiifdjnltiniq, niblicl) bn'j cvfti' ['vl)nltciu- iiHall bi's
-|!!nltfvta-ti''5 Poliiini II al-3 iBl. 14, fobaji nlfo Im,I. XCIX bec- 'Sviuto = ^iM. 111
ift. S^ic anfldninbciini SPlnttcr nitt)nltcn 1. einige t()eil5 eingeflette, tljeilö eiu=
ge;,eirt)iu'te 3?ilbev; uiimlid) a) ein llJi'bniKcinbilb \;iitf)evo mit bev Uiiifc()vift
MAr/riXVS-LVTKUVS-DOCTOH-, uu'ldjeiii I.) ()intcn nto ^^.H-iibant ein i^ilb iUelandj-
tl)üu>j cutipvid)t mit bev nmfdjvift PHILll'FVS .V MKLANTHüN .\"; .) eiium
.Ooliirijnitt Vut[)cv-J al>5 -iliüiid) (ober D()ne .öeiligcnfdjcin unb inubf), U'ic iimn
il)n au'j bell ("\-lHgid)vifteu bec- 3al)vec- ir>21 fcuiit; eine bavübev bcfinblirf)e 'Hufiri)vitt,
bie umbv)d)eiiilici) Uoii ilfelaiid)tbDii'5 A>iiiib ftnmmt, Iniitet: '/'.> LOY l'HKJS
bllhSiN tri .'l/o)'«|xocj' o'jtoc, imb bie Untev}d)vift ncii gleid)ev Oaiib: l''iilniiiiii
f'i-niit lingiiac siiigiila verha tiiac. i^Dii biefeni ^-i'ilbe bejiubet fid) 5 üon .fiitbe'Mjeim , ein Ijöljevev Cffieiev ,',11
'43vemen: „bntl) i^oed) gebovbtt -tionf; uan .Oülbeftjen, tueldjy d)x ml)t [u^ nnc'=
geftvidjenl funbevliebev üovjennngc Vmbe gunfte ,5m einv üoveninge unb gvotev fvunbt=
iel)nift evtanget Unb befanien. 2ßie I)ie nad) üevmelbett. Slnnn k. 1.5.60."
dj yinsfül)vliri) bevidjtet über .^oevfnnft beö i8nd)eo eine längere (

4 Dietata siippi- Psaltci-inm. ir)13— 10.
n. iilom. .Oo|()uüii-> i-iiie in ä()nlid)i'v ("yorm flctjalteiic Wlofio yi bicini '^•»liilmen
ömoftt, un-lcl)f nuf '-i^l. 10- l-') in ioinov ciflniljünbiflcn 'Jiii'biTtdjvift ^^n finbcn ift.
Wodon Viittjcv:- (h-fUivnnfl ftid)t bietelbi- fcltjam ab, ha fic bie |*üli'niif ticßen "JHipiften
niib Sacvnninitivcv, (\eflfn "JJieSopff^' «"i' 'JJuinrijvU'lu'n \üJ nf^''^'"' . "^'''i-' o()iu' an,inflcbi'n wo ,
Liilliori gcif()cn. 'i*. l'. U. «ocfcnbDvf Ijielt bicfc inilia llirdlogiMc Lulhcri für t)t'v=
lovon. Scn 2aniniclan--gn()cn bev SBcvtc \.'ntl)er5 umvni fic gan.j iinbcfannt geblieben.
Un'vein^^elte Wetebvte gebad)ten i{)rev, planten iiml)! nud) eine .s>evan5gabc, oljne bafe
ee ]u einer iDldjcn tani. (njt für bie äÜaldifdje Vlu^r-gabe uevtiidjte man biefcn
(Bdjotj ,]n l)eben. Sae — luann nnb wie, ift unbefannt - in bie aöoltenbiitttev
'iMbliütbef gelangte '|!faltevinni lunvbe anf Sßalri)-? iBitte nad) .Oalle gefnnbt, nnb
bort lunvbe eine Popie angefertigt, von ber bann eine iKeinfdjrift genommen nnirbe.
Xiefe geijört jetjt bev '.iMOliotfjef ber 5i-'n"rfi'fct)i'" ^'Inftalten in .fiaüe. (fe ift ein
ftottlirijcv Cnartbanb in Sdjineinelcbcr, betitelt: ,D. M. Ijutlieri || Aniiotationes
[|
in Pralteriiiiii de II
|| ao l.')l(i. || || ex aiitograplio in Ribliotlief-a || Giielplierbytana
anVi-vato ik"((-nptae |i [Sign. 1 08. j Sie yüeberfdjrift nmfaBt ]nnad)ft Cvigimil
l)icüou l)ot .f)C

Dictiita super l'salteriuiu. I-Mo-Ki. ,",
,IMTIVM S'l'VDll THEoLOdlC:! HEATI VIIU U. MAlt'l'INI LVTHEi;i.
Cbi'v i'dü'vcijte cmjctiicljc 5(vtieit bee fcl. i1iaiiuc5 OiDttce 3). iKavtiii
Vut()cve lieber bie '].^iallIUn 'Saüib«, SBoraue er, feiiiciii eigenen
'J3efenntnif5 nad), ben Vlnfang genuidjet bie Xfjeologic f,n ftnbiveii, ?Inc'
feinem eigenl)änbigen i'ateinifdjen lliciniifcript mit fvleif! übcvfetu't Bon
iyviebrid) Pberftarb ih'ambaci), Wim. bcv .Cinnptfivd)e ,^ur V. ("yv. in
AÖallc." 3. 0). äönld), Vntljer^j Sömmtlidje Sd)riften. 3h'untcr 2^ci(.
•Oaüe 174;j £p. 147.j--:jr.4r,.
iÜjav bie Slbid)vijt, U'eld)e fiiv bie Übevjeljnng bennlU unube, jeljon üielfncl)
feljlevljaft, fi3 bradjtc bie Überfe^nng bnvd) ^JJfif^üevftänbniffe nnb Ungcnanigteiten
ber ^i-'i-i'iiSi-'" >"i^' iiod) mcl)v. Sie tonn nnv nlö eine feljv nnlioUtummcne Sl5iebev=
gäbe bcs Cviginote gelten, ^n einer üollftänbigen ."löeranÄgabc hiefe^i ift eo bis
auf bicfen lag nidjt gefommen. 'Jinr eine '|irube bon bcm äöevtl) iinb ber (Jigen^
tl)ümlid)feit bes CriginatS Unirbe burd) folgenbe iBcrbffentlidjung gegeben;
„INITIUM THEOLOGIAE LUTHERI. S. EXEMPLA SCHOLK )P,L'M
QUIBüS D. LUTHERUS PSALTERIUM INTERPRETARl ÜOEPIT.
PART. I. SEPTEM PSALMI POENITENTIALES. TEXTÜM ORIGI-
NALEM NUNC PRIMüM DE LUTHERI AÜTHOGRAPHO EXPRI-
MEXDUM CURAVIT EDUARDUS G. AUG. RIEHM. BALIS
SAXOXUM. 1874." 27©. 4". ( Cfterprugramm ber .OaIIifd)en
llniuerfitiit.) Ginc Joi'tfe^ung ift nidjt erfd)icuen.
«omit galt es l)icr für ben Aöcrausgeber, anf bas SBolfenbüttkr Premplar
fctbft ,iurücf,(ngreifen nnb uun biefem ',uni crften Ulale einen üollftänbigen IHbbrnif
\n tiefem.
iu'tradjt.
l'lber nod) ein pueites Ijanbfdjriftlidjes iiermädjtnifj l'utljers fam Ijicv in
B. Svcsbiicv 5J>ialtcv.
3in einer .Oanbfdjrift [Msc. A I08] ber fibnigtidjen '-i^ibliotljct ;,n Bresben
finb nns bebentenbe 5?rud)ftiufe einer 5pfalmenerttärung uon i'ntljers eigener .Oanb
erljalteit, U'eld)e anf biefclbe 'üoiiefnng U'cift, für bie jene SÖotfenbüttler Coloffen
beftimmt gea'efen uurren. (fs ift ein Cnartbanb Don 297 i^t., in 'l'appe gebnnben,
loeldje jebod) nod) Sparen eines alten, fctjr Uerblidjencn Über^jnges Don fd}!ciar,;em
IHttas ,)eigt. 'Jluf bas je^t erfte 3?Iatt bes i^ndjes [)at l'utljers (Snfcl Suljumi ^i'uft
Vntljer (f 16-j7 als Senior unb CüiftoS bes Somtapitels in S^i^, c'" Sol)n bes
3(r,5tc5 *paut l'.) bie 33enierfung gefegt: ,D. Docl. Martini Lutheri, avi mci, bealA^
memoria;, Gommentariiis in psahuos Daviiii.< ])ervetus, einem ut -/.etfnjha ai^ser-
vavi. — Psal. 119. Melior mihi lex oris liii super niillia auii & aigenti. Johannes
Ei-nesfiis Lutlienis nepos." Slnf bem elften blatte beginnt l'uttjers '^ifalnunu
crtlärnng; Ijicv "^ebt aiid) bie Uon frember aber olter .fianb (bes llJ. ^aljrljnnbcrts)
beigefügte 3?e,5iffcrnng ber ^-yiatt^alilen an, nnb ,5lpar ift biefes 11. 5131att mit 2
bc,5cid)net. Sie Boranfteljenben '-glätter finb leer, nur auf beni
'.). unb 10. iJ3l. l)at
l'utt)crs (Juffl eine Stelle aus ben äßcrfen feines Wro^Uatcrs (aus ber Praelalio
in primnrn Toniuin (unniinn operuin R. Viri Martini Lutheri Dom 5. ''JJtöv.j 1545]
abgcfdjrieben. '^mc alte y3c,;ifferung geljt fülgenbermafjen loeiter; i^t. 2 — 5. 8—12.

{] Dictalrt siipei- Psaltcrium. 15ia H-.
1-1 öi). til-iio. (iö- 100, baim ftatt lOl U'icbcv lOO |uvtprünglicl) auiljl lool,
lüPbci bic 1 beim (iinbiubni lucggcicfjuittcu luoibeii ift], 102-114. IKi .pciiiial.
117-l:!2. 134. l;j.5 .VDoiiiml. 136 178. 180-190. 192- 199. 2001 200;).
210-217. 219. 221- 230. 232"-273. Sann fülgcii 24 Iccic unb unboytfevtc
«lätkv. ISon bcu k.^iffevtcii finb iiubcfcf)vicbcu: in. 8-11. 12''. 14^ 213»' 2I(y\
Xn-3 'iHipicr, niif lLH'ld)cm fiel) l'iit()i'vC' '•Jücbfridjvift bcfiiibi't, iM. 2 — 273, ift bae
fdjiJHC tiH'ifec 'iHipicv jcia-v ;>it, lucldjcc' auf IM. 2 -27 bcu !Cd)feufopf uiit £d)U'crt,
uou 4M. 28 an bic nvojjc liJouftvau', uiit .fu'ufclfvcu,^ ]üci,i. 2ic uluii uub l)iiitcu
bcigcfügtcu iJ51iütcv fiub bnticgcu 'Inipicv bc5 17. 3ii^l)rf)i"'^^'i-'''J-
yutljcvs 'Jhisicguug umfafjt auger ciucv fuv,5cn ß-inlcitung bic ^4-M'iiluicu 1. 2.
4_11. l.-i-n. 2(>'-41. 43. 44. 48-59. G1-Ü5. 67^98. 100. 101. 103-106.
108 113. 11.') (büppclt). 117-119. 121. 12.5 |uad) bcv iu bcv Vulgala üHidjcu
,Säl)luu9 bcv 'l^faluicu]. ScbcufallS ift atfo bic .»paubfcljvift iu bcr uns üorlicgcubcu
•''•''
Wcftatt uuUüKftiiubig. Sa-:- cvl)cllt ,). 23. ou-3 (•'^')- "i H'cld)cui Vutljcv au5=
'^-'f-
bvüftliri) auf (*vLh-tcvuugcu ,iuvürtu'cift, bic cv obcu bei '^if. 25 (26) ;,n bcui SBovtc
ludiciiiiii gcgcbcu l)abc - bicfcv jctjt Ucvuiif^tc '^-'fntm "'"fj nlio in bcv Oiicbcvfdjvift
uiit cutljaltcu gducfcu fciu. Cb bic 5(uc-avbcituug bis ,yi ^-'Ui'"' 1"'" gcvcid)t l)at,
umg bnl)iugcftc(lt blcibcu.
2ic U'evtl)ULiIIc A'iaubfdjvift, uou bcv fid} uid)t uiel)v cvmittelu lägt, limuu uub
ii'ic fic iu bcu ÄH-fiti bcv 2vc5bucv ÄMbliotbcf gelaugt ift, lunv bis .ytut ;>jal)vc
1874 uubcadjtct gcblicbcu; uicuiaub jinifjtc üuu il)vcv (hiftcu.v '^U-of. Ür. m'ou,^
Sdjuovv uou O'avülsfclb I)at bac' iu-vbicuft, fic bei Wclcgcul)cit bcv Vlufcvtiguug
ciucä ucucu •^laubfdjviftcufatalugcy aUi !i.'utbcv>3 l'lvbeit cvfannt uub bctauut gcuiad)t
,(u Ijabcu. L). 3. •*?• Scibcumuu fcvtigtc fobaun utit bcv il)ni cigcucu Sovgfalt ciuc
y(bfd)vift au uub l)attc bic ^-veube, bicfc buvdj baS .Hüuiglttb £ädjfiid)c ''ffliuiftcviuni
bc'5 Ciultii» uub bic Wcucvalbivcttiou bcv .Üöuiglic()cu SauiuUuugcu für .Wuuft uub
2Biffcufd)aft in ftattlid)cv unb luüvbigcv ''(u-igabc yiui Svucf bcfbvbcvl ,',u icl)cu.
So cvfd)icu bicfc IHueavbcitung übcv bic ^l^fahucn untcv bcui 2itcl:
,Uii. MARTIN LÜ'ITIKR'S ERSTE Ui\D ÄLTESTE VORLESUNGEN || \\
ÜBER DIE .\US DEN JAHREN 1513-1516. Nacli
II || jj
PS.\LMEN
der eigenliäiuiigeii l;UfiMi.scliun Handschrift Lullier's auf der jj König-
lichen öffentlichen Rihlioliiek zu Dresden lierausgcgeben jj . . . . von ||
]|
Dr. theo]. Joliann Karl Seidcniann." [3iu cvftcv ''(u«gal)c Dresden 1876.]
Zweite [Titel- jAusgabe. Dresden, 1880. .;5luci iMiubc 8 ". XVI, 470
unb 407 es.
Sei bicfcr Vluögabc l)at fid) iccibcmauu bcuiiibt, m nibglidjft getreuer Miad)-
bilbuug, füiucit füld)cc- burcb Ii)lu'ubvucf uibglid) irmr, bic .Oanbfd)vift fctbft bis
iu Mlciuigtcitcn uub ;5ufältigfcitcn l)iucin ,^u rcpvubucivcu. lUit pciulid)cv Ö)c--
uauigtcit ift uid)t nur bic Cvtl)ügrapt)ie uub Sntcrpuuttiou Vntbcv'ö bcibcl)attcu,
fonbcvu auri) jcber £d)reibfcl)lev; luas i.'. bei bcv ''J!iebcvfd)vift unebcv an»gcftvid)cu,
ift fovgfani uiit abgcbvurft, Uüu bcu VIbbvcuiatuvcn ift ntnucbc'j bevübcvgcuüunncn,
ti'ac- mau fuuft bei iKcpvobuftiüu Don .*>anbfd)viftcu aufiulbfcn, rcfp. ;,u ucrUülI=
ftäubigcu pflegt, ^icfc Iveuc ift bcv '-i'üv,iug uub bcv 'Jiad)tl)cil bcv gcibcmaunfdjcn
Vluegabc .(uglcicb. Pv l)at bic A>aubid)vitt gouiffcvutafjcii Ucvuiclfältigt, abcv bauiit
jebcui l'cfcv .yigcmuttjct, ben liücg ;,nni in-rftäubuifj bcvfctbcn fid) fctbcv cvft ,^u

cbnu'M. XcUici abcv tonnte bod) nid)t nuylilt'ilu'M, baf; Lici bicii'v ^Kcprobiittiunc^
un-ifi- bennucl) bcv (iljavatti'v bt'v .^öaubfdjvift in niand)cr in',ud)iini') nui^cnau nnh nn--
Uüllftnnbirt uni'bcvrtci^clH'ii ift. £ü l)at V. bit' WcliHiljnljcit, wo £al3= unb ^Jnti'nfdjliifj
',n)antnicnraüi'n , bic ^^interpunftioii fort,yilaffi'n; bcv Sdjlnfi bet ;-\c\k cvictjt i()ni
in bii'ti'ni (>illc bcn 'linuft. Sa nun bcv Svuif bic ;-)CilcnnbtI)cilnng bcv .Onnb^
fdjvift nidjt ii'icbcvgicbt, )o fcljlt Ijänfi;^ eine Satjabttjeünuc], bic für bcn Vcicv bcv
.Ocinbid)vift bcuttid) Uüvl)iinbcu ift, bic abcv biivd) bcn Sviuf ucviuifdjt luovbcu ift.
Cbcv man ucviil. iM. :!(!'' bcv .Oaiibfd)vift mit bcm Vlbbvnif I ÜC. 3)a I]at l'utljcv
an bcn untcvn ^liaub bic '-iH'mcvtnng flcjctjt
|irnieisns esl i|iii literam |iio >|)iiitii Smik Ins {|iii .-;|]iii(iim {iio lilciii, vi S|iiiiliialis
vi iiidciis iV canialir;
:
äÜcv bicfc ^»^eilcn anfmcvffam bctvndjtct, cvtcniit Icicbt, baf; bic äSnvtc vi
IiicIl'us it canuilis al'5 J^cifpict ;|U bcn äBovtcii ijui liln-ani \n- s|iiritii (-(cljbvcn.
:^nbcm nun abcv im Svutf ba-j Waujc al-5 ein füvtlanfenbcv «alj uim |]i'nicrsu<
biy cariialis iiiiebcvgciicbcn ift, ftcljt bcv V'cicv vatf^los Uuv bcn Ijintcv vi S|iivilüalis
nad)l)infenbcii äBDvtcn \l huk'iis t^ carnalii^. 1'lle ein bvittc'3 iH'ifpicl fü[)vcn lüiv
iM. 47'' an, mo \.'ntl)ev bic 3(uslcgnng üon "ip). -'IJ (^') inmitten bcv Seite beginnt,
abcv Ucvgcffcn l)at, eine neue Übcvfd)vift ;,n fcijcn. Sfflas fid) in bev A^anbfdjvift
atä eine fcljv uev,'icil}lid)c Alüd)tigfcit bes £d)vcibcvö lcid)t cvtliivt, bae ift nun in
bcm 'Jlbbvntf cinfad) getveu cün)evuivt. Scv .pevan-:J jcucv
felbigcn cvftcn i'ovlcfuug übcv bic ipfülmcn augctjLhen. \.'iitl)cv .liiljlt ja Uüv bcn
l>erati()iies Biui lölü al5 bcv sucuiula iirolVssiu nuv eine luivaugcgangcuc i>c=
banblnug biefcs bibtifdjcu 5>3ud)e'J, unb bafj jene Svcebnev .^öanbfdjvift bev Imv^
vcfuvnuitovifdjcn ;-5eit angcljövt, ift gan,; offcnbav. S)cv ilJbnd) vcbet in il)v ,\n
''3Juind)cn, iviv bbvcn ben Dom ')lngnftincvflüftcr bcftcdten Cursor bililiaf, bcv feine
;-)Ul)bvev mit .imhcs ri IValics- nnvcbct. äöo cv auf bie ^A'bcn'jUcvbättniffe fcincv
^•)nt)bvcv eingebt, ba Ijat cv ee mit beii fpecicücu '|»flicbteu unb ^-lü-vfiidjungcn bc'j
mtind)ifd)cn X.'cbcue ,]u tbnn, unb ^luiv in foldjev 'Jtuefcblieijlidjfcit, bafj, wo cv
bcifpidylueife Uüu ,obi'dieutia'' vcbct, cv an bie gaii,5 bcfoubcveu Oiebovfam'jpfliebtcn
bc-:-. ^JJiöncbfö bcnft; bie ,suhditi-. uun beuen cv banbelt, finb feine .Uloftcvbvübcv
in bcv Stellung ]n il)vcn CvbcnöDbeven. Vllfo b^bcn miv in beu Svcöbncv Srholac
gvüjje Stiidc bee C^'ollcgicnbeftee üov niK\ au'J bcm cv feinen 'iUivtvag im .«loftcv
gct}altcn; fveilicb — mic fdjun bie feljv nngicid)c l'hujfüljvlidjleit bev iH'avbcitung

f^
.^ciflt,
Dictiitii supiT rsalti'riiiiii. 1-M". lii.
- RHTbcii loiv in bieten X'luiHndjiiiiiineii balb beii iiu-5aetiil)vten Uunlvan
fclbft, biilb uuv ^Jiütiyii .511 cvtciuicu ()abeii, bie baiui bcv iitüuMidjc iUntvati U'citcv
aiisfüljvtc uiib cvaiiiMtc: es i)at ben yiuidjeiii, nie )ihmui il)m balb iiicl)v balb
lucuiflcv ,ieit füv icine i^ovbevcituug ,iuv 4>evnUvuu] gcftanbeii, unb |o ertlävt c5
fiel), boH bcv P()araftcv bcö .öcftcs in feinen einzelnen Il)eilen fo gvo^e U>ev--
fcl)iebent)citen ,^eigt.
-Jiiiii f)at fevnev [). Sierffjoff füviliel) bavaui lUifnieifjain geiimdjt, bafe biefev
2)re6bnev '^ifaltcv an ben ,5ar)(vcid)en StcUen, an lucldjen ev eine ,glosa'' citivt,
— balb um Übeveinftinimung mit bevfelbcn ,^u be^eugeu, balb um eine ab=
ii>eid)eube "Jlnc-legnug im Wegenfalj ,inr ,glosa" ,yi bcgvünbeii ftete auf bie
Wloffen bec- 3Bülfeubütt(ev '^'faltcre fid) bfjictjt, uid)t - mie ecibemann gemeint
l>itte - auf bie mittelalterlidie Glos^^a ordiiKuia. Sicfc 'J^enbaditung Xierflioffs,
Un'ld)e bevfclbe uuv mit iLn'.iugnaljnie auf bie umngelljafte "ilcvbeutfdjuug bet Coloffen
bei SÖalel) begviinben tonnte, li'ivb buvd) bie .Oevanc-gnlie be fül)vt uid)t uuv bie oben augcfüt)vtc i^CiicidjUUug: dictala sii])er psalterium,
fonbevu nud) bev Satj, ben luiv in bcv iiovlefuug übev ^^-'t- - antvcffcn: ,Scriptifi(;o
vos glosaiii psalnii. i. c. ego f'acio vos scriberu glosaiii. Sic iimic scriptiticamini
a nie glosain, i. 0. fitü scrilieiites glosani." Savauf füljvt enblid) aurf) bie .^tev^
ftelluug jene« ^iNfoltcvbvurifcä mit irciten itieiljcii unb bvcitcm ;Kaubc, beun biefc
follten eben bcv Vluficicbnung Don (^iloffcn bicncn, bie luiv ii'ol)! als bivettce Siftat
bc5 i!!ovtvageubcu nuc' U'cvbcu ,;u benfen l)aben.
Ä:od) biefc ("vvagcii im ('»•in.jclnen U'citcv ,',11 in-vfulgcu, ift l)icv nid;t bev Cvt.
(V'5 genügt cüuftativt ]n fyvbcn, 1. bafi beibe •Oanbfdjviftcn IHalcvialieu füv bicfclbc
'-l'üvlefnng 'i.'nthev'j ciitl)altcu, unb 2. bafi bie SBolfcnbüttlev bie iiltcvc )30u bciben
ift. Sabnvd) ergaben fiel) folgcnbe
1>. 'lUiuc'ipicii füv bie .iv geben beibe .Oanbfcljvitten in bcv '^H'vbiubung, baf; unv füv jebcn "^.M'alm
evft bie äüülfenbüttlev (CJInssa), bann unmittelbar bal)inter bie 3;rcsbncv ^Jticbev--
fcl)vift (Scliolac) nüttl)cilcn. Sabuvcl) )i'ivb bie iiennlsung bcv (bluffen füv bie
Sdiolau am befteu evfennbav gemad)t U'cvben. ^.n-tvcffs bcv iiicbaubluug bes levtc'j
fei bcmcvfl, bafi bev VlbbrueE bcr aöolfcubüttlev •Oanbid)vift ti)pogvapt)ifd) befonbevc
'3d)U'ievigtciteu mad)t, ba l'ntl)cri- CiUuffcn tl)cilv ;,)iiiid)en ben ;jeilen, tl)cil'i auf

niutata sii|iiT l'.salli'iiiuu. |.M;i l(i. 9
bi'ii übcvcii iiiib iiiitcvcu ftHL'ic bcii iseitcuväiibcvu bcv ciu.ii'liu'it fci'iU'u iii fiiibi'u
fiiib. äÜiv fliiu'u bicfc t'>'i(^nitl)ümlicl)fi~it in bcv SÜcifc tuicbcr, baft tuiv X.'iiüji'Vj
,3ntevliiicavbi'iiicvhmgcii, bie fiel) faft biivciiiucg als diic ''4>avaVl)vafe bom *4>fnliiifu--
ti'i'tc ciiifüijcu, mit uiitcv)d)i'ibcnbeii ,\.'cttcvu ,yui)d)c'ii bciii cuvfiu iicbvucftcn Vulyala-
Icrtc bc'5 'Isfalmcnbviuf« Uuii 151:! ,(uiu Vlbbnuf bringen. 2)ic' iKanbbnncvfungcn
bagcgcn, meld;: nicift fclbftiinbigc £ä^e unb in iljncn l'hnncvtnngcn lucnigcv ,',n bcn
SBuvtcn nl'3 ,yi bcn Cijebanfi'ii bcs Icytee cnttjaltcn, geben U'iv nie 'Juiten nntev
beni lerte, inbeni ii'iv bnvd) oiffevn bie i3teücn fenntlid) nuidjen, wo fic iul)altlid)
l)ingel)Liven.
Ihn bO'J 'iH'vftrinbniB beibev leite .^u evteidjtern, ift ba-j ;)eitl)en
" '
veidjtid)
\in ?(nli'enbnng get)vad)t, t()eil'3 um ßitate .jn [enn,ieiel)nen, tljeil-J um bie 'iüink
I)evUDV,)uI)eben, mit bevcn 'Jln>;tegnng a l'utl)er ;,u tl)nn l)nt. '^'lufiev beu bibli[d)en
(Mtaten, bie am iKnnbc uuUftiinbig iiad)geu.iie(en fiiib, finb nuel) aubevu'eitige (Mtale,
[ülueit ee bem .^evanogebev gevabe möglicl) \i\u, angemevft; biefelbc '•I'üUftcinbigteit
tonnte Ijierbei fveitid) ul)ne nnbevljältnifemnljigen ocitauftimnb nidjt evveidjt luevben.
^etvefi'ö ber Cvtt)ogvnpl)ie unb ^nterpunttion jei im Vlllgcmcinen auf bie i'ov-
bemerfnngcn ,^n S?anb I üevlinefen. ©pccicU ift jebod) nod; einige'3 ,yi bemevfcii,
ba es fid) l)icr jum evften TOalc um bie Sieprobuttion bon Vutljcv':- .fianbfd)vift
Ijanbelt. (fv luenbet fet)v t)anfig nud) in lateinifd^er Sdjvift boe ^eidjen I'i an.
Scibenwnn l)at es in feinem Slbbvurf ber Scholac t)eibet)alten, luiitjvcnb tuir ei' im
\.'atcinifd)en übernll gctitgt unb mit n refp. v uertanfd)t Ijabeu. 5;enu biefci-
oeidjen bebentet il)m gar uidjt ben Umlaut, fonbern bient iljm nur ,5ur fdjärferen
Untcrfd)cibung bcs 11 Bon 11. G-s bemeifen bas Soruum irie (|l'ii. (luinilLiil,
(jxaikliL-u n. a. SBir fc{)reiben batjer aud) nid)t balb super batb sii|ilt. viijins unb
vuilu^, fonbern beljanbcln bac- ii eben übernü als ein u. Tas bon ^L'utljer feljr
l)äufig angelücubetc vV'id)!-'" ! über .\- , ii'eld)e5 Seibemann ftet'o mit .1. uneber=
gegeben Ijat, ()abcn luir feiner ü^ebentung nad) in id esl ober i. c. aufgelöft, in
bcrein.ielteu (VäUen, mo id est bie Ciouftruction bcfdjluereu unirbe, ancb nur burel)
ein ; luiebergegeben. IHbfür.jnngen, über bereu 2>eutung ein oloeifel entftetjen fi.inute,
Tjaben mir in UoIIe Jyormen uuujefe^t, fo ,5. 3?. 2' in dii|iiiciter, 2^' in (iu|ilex,
ser. in scniKi, C. in Cantituin n. bevgl. 3)ie grüßte Sd)linerigteit bereitete ber
Webraud) großer unb tteiner ?tnfang'5bud)ftaben in l'utl)cr-J £d}rift, ber ;,unad)ft
lüic bbltige ::li'cgellüfigfcit erfd)eint. 3n feljr bieten JyäKen bleibt aud) gar fein
anberer ©runb erfiditlid) , aUi ber, bafj für yutl)erio C""!"^
"^^'i' S)m'tu5 bcö groften
'Jlufangybudjftaben cbenfo bequem ober nocb geläufiger unir alo ber bes fleinen.
Dennod) geUHil)rt mau geU'iffe iKegeln. ;',unäd)ft \)at ber gvofje i^ndjftabe fel)r oft
ben aBerti) eines 3iiterpunftiüu-:-,ieid)en5, er l)ebt beu '.'lufang eines £a^tl)eiles ober
aud) ein cin^clnc§ befonbcrs betonte« äiJort l)erüDr; fobauu ift bie yieignng nid)t .jn
berteuneu, Suhslantiva grofi p fd)reibeu; enbliel) bnrfte fiel) aber aud) nndjloeifen
laffen, ba^ er bei geliuffen '^ud)ftaben y i\ I. II. einfad) ben großen bem fleinen
Ductus bor.^ieljt. (S-ine ftritte iHcprobuftion biefer ortl)ügrapl)i)cl)en (5-igentl)nmlicl)feiteu
in il)rem bolleu Umfange founte nid)t ratl;fani evfdjcineu. (viumal uid)t, loeil bie
großen !J?ud)ftnben im Srnrf gan,', aubers auf beu l'efer unrten, biet beiiu'rfbarcr
tjcrbortretcu, nls in ber .Oanbfd)rift, U'o fie bem Ductus nad) .^loar als grofjc be=
,',eid)net merben muffen, uad) ibrer Wrbfjc fclbft aber meift nur als fleine iyud)=
ftabeu bem 'Jluge erfd)eiuen; bie biplomatifd)e (^ieuauigteit, U'ie fie Seibeuumn ,',ur

1
]0 Dirtiita su|itr r.saltfiimii. lölo— IC).
VHiiii'ciibuiu^ i]cbviid)t i)al, U'ivb bal)cv beut (jljnvnftev ber .tiaubicl)vift (jerabc in binnii
^lUiiittc Ulli fcljciiibnv flcvcd)!. 2a aiiBcrbcm eine iKcßcluiuj bev :;iiitcvpimttiLiii ciu-
tiTtcii miifete, fü folgte |cI)üu bavaiis ein lucit fpäiücf)cvcv Oicüraud), ba uou bcii
pofjcu iMiri)|talu'u .(11 mad)i'ii iiuiv. SUiv Ijaben fic bcibcl)altcu, U'u fic iiod) bcv
.txvUüvljcbuni-j duf-j SnOgliebcy biciicu iiub s- ^f). bei Siibllnntiüeu. Sagegen Ijabeu
a>iv bei ö^igeiuiauu'ii biivd)U'eg beii gvoHeii 'L'liifaiig5bud)ftabeii angeiueiibet, aiid) um ev
DHU V.'iit()cv iiid)t geidjviebcii uhiv, iiiib ebeiilu wo bie ^nterpunftion jenen eviorbevtc.
2!cu litel, ben luiv beut Oianyn gegeben, bot nn-5 V.'ntl)ei-e iBrtef an Gpalatin
bav; bie beibeu .spanbjd)viiten iintevid;eiben rmv als (;ios?a unb Scholau.
iu'Vfll. Prlniiflcv *.}lii-:'8iüic Kxi'gcticii Upcni Latiua XIV. 8.9. Siin^cl, bie 'Jlnna()nic
bi'-> cuoiig. fö(niibcn5=33cteiiiitiiiifc* «üii Seiten ber Stobt ^lilbesljeiin. .^litbei^eim 1842 Söigoiib, De Si-liwcnekfeklismo. Lipsiae M.D.TA'XXVIl. illMb^
mumj'Sbrief 3?(. A.' Qntob S'iii.'ftljatb, llistoria Bibliothecae Augustae, quac Wolttenlnittcli
est. iiip.siat; 1744. pg. 24:!. 244. iyb. ;)iie()iii, !üiit()eiv cilteftc '4>toliiKiierftänmg, in Itjeotog.
Sliibieii niib Jlritifen. ßiotlja 187."). 1. .?)eft S. 113-129. Seibemann, Dr. M. Luther's
or.ste und älteste Vorlosungon iibci- ilie P.>ialmcn. Zweite Ausg. Dresden 1880. .S.V XXI.
.^letiiig, l'utt)er-j ctftc äJovleinngen nl* ^M)x- nnb ßcbcnSjengniB, in Iljeol. Stub. n. ßrit.
Wutl)n 1877, 4. .fieft S. ')8o -t>->7. ÜB. licetljon. fiutljcv'-:- erfte UJoiteinngcn über bie ^falmcn,
in ;^citid)rift für firdjlidje äljijicnidjntt nnb lirdjlidjc-j S.'eben. l'eipjig 188:3 .ipeft 1 S. i:!
(Vatjini ile = '}5rtiben a1 ber (Mossa- in ^nl. .Hbftlin, Sntbcrs i.'cben. 3>uti'' ^Inftnge.
Seipiig 188:1. iiu'ilnge ,yi S. 72. li'i ber Schohn' in Seibcinnnnä 9lnigabc berfelben jn Einfang
bC'j 1. 3ülgeiibe-3 nori) entziffern:
1
uon . . . liuiji seiuel atqur iteruiii perli'gat ac tunc demuiii
videat, si hyiuni intelligere possit aut in .. porc debeat.
2) melier |
mclior
o.st pater noster qui es . .
| |
:>') aperiam in para))Oli.s es mcnm, loquar propos[itione.-^ ab initio] .... Matt. l:-<
. . litera in oninilius
4| .\d victoriam in lineni ad iiivitatoriuiu seil enim vox ideo
potest nisi invitare, exeitare bomineni .... inllammare et illuminaro ....
prepaiatur .... laue i)aue vino . . .
—
.
- :!5.

Dictata sii]>or INiilleriuiii.
GLOSSA: PRAEFMIO.'
Sallani .-[liri 1 11, iisallaiiicl mciilr. Sjiii-itii |i>al- i um ii, i
lere est s|iiriUiali ile\iili(iiu' el atleetii psallere, (|iisallere Monte est |>saliere spiri-
tuali intellit;-entia. Et iiis Hiniiliter dupliees sunt enn-
tiarii, priniuni ([ui niliil intelligunt de en, quod psalliint, si(uit dieitnr Muniaics
leiiiere psalteriuni. Alii qui carnaleni intellii;entiaai lial)ent in psalniis sieut
Indt'i applicante.s .seiiiper ]is. ad vi'teres liystorias extra C'hristuiu. Sed Christ ns
apernit suis menti'ni, ut intelligerent seripturas.
Fre(|iientius autein spiritus iiiniiiinat menteni, atVeetus intelleetnni iinimiet
eeontra, ijuia. s])iritus elevat ad loenni ul)i est lux ilhuniuans, Mens autem ludu-
strat loeuni aifeetui. Jdeo utruncjue iv(|uiritiu', sed melius spiritus elevans etc.
Mon
lernsaleni alleg. Dom, trupdl. virtutes, anag. pr

J2
Hictiitii sniii'r l'.saltoi-iuiii. löl:i lli.
«I. 3.-., 7. liy,>tDjiti|i. .1, Oiiniis /ii-ii/ihe/iir ii Siniiurl et deineeps, qni liirnti sunt, auuuiiciacenud
dies istos. Ael. .'!.
GliOSSA: ' Si velus IrsUniirnliiiii |icr liunuuuuu sensiuu potesl expoiii
sine novo lestaniento, dieani f|uoil nnvniii tistiiinciituni gratis daliun sit. Sicul >"
l-jj-^- ai'gnit Apostülns, {|U()(1 Christus gratis sil niorlinis. si lex sut'ficeret.
"^J!
Accedite ad eum et illnniiiiainiiii. et t'acies vestre non eonfundentur.
^ Ps. 33.
Alii aulcni
circueuni et ipiasi (leciil;i Opera lugiant Christum, ita diireruul accedere cum
luxtu ad eum. Ilgo auleiii (|uando('im(|ue lial](!o alitpiem textiim nuceum, cuius
cortex iuihi durus e>l, allido cum mox ad petram et inveiiio nucleuui suavissinuuu. .iri
3 »ieUcidjt venun
') ''JJinii luitb oft faliil)cii (Hinten Ciitt)ev-> bcflcflitcu; tviir tic'()Q(tcit biciotbcit im Ztxit
umietciiibcvl bei inib lieben nur am iKiuibc bic rictjtiflc ibibclftcUc nii. Sic bc,(cuflcii, baft Siutl)ct
fnft ftct'- niiä bsiii (*H'b(itl)tiü)', l)fvnii-> lititt.

Pvaofiitio.
Qunitits rauliis apos/. I Cor. 2.
Non iudicavi iiic scirc idiqnid iiitrr ros. i/lsi Ilirsum ('lirlsfnin ff //«y/ri eün :
erticifixnm.
Er (pdliHs fdlc ((hic'itiir fiHn}ii dirirforhim in ]i(ir rHlit/iiioso et sacro
Idhj/rinfliit.
(hiinis projiJicfld rt omnifs jn-ophctx de Clin'sfo ilomma drhrf iidrJlitii,
nisi nhi manifest in rerhis (ipiuireat de allo loi/ii.i. Sir riiiiii, i/tse dieit:
Scrniamini scriptuids: die enim sunt, qiuB tesfinianii(ni perliiheiif de me.Zoh. :,,
(dioqui cerf-ifssininin rrit. scnitanfes drficere, scrutinia. Quaprojikr ijnidiiiii
nimis niultos psahnoa expommt mm prophetici', sed hyatorice, secuti gnosdnm
Itahim hehraeos fahiiiruplios et fnjtdos ludaicnrnm 'mnitnfum. Nee mirum,
(jiüa alieni sunt a Christu (id est veritate). Nos nutem sensuiii ('lirisfin^oi -j
lidhemus, ait apostoltis.
Quicqtiid de dommo Ihesu Christo in persona sii/i ad literaiii dieitnr,
hoc ijjsum alhgorice de adintoria sihi siindi et eceksia sihl in omnihus
eonfornii dehet inteüigi. Idenii/m sinnil frojMhgice dehet intrUif/i de qnofdiet
spirituaJi et interinre homine . contra suam caniem et r.vteriorem homineni.
Exemplis id pidiim fiat. 'Beatms vir qtii non ahiit ete.^ Litera, est dimimitiii%\ 1,1.
Ihesniu non concessissc in studia ludacorum et yenerationis pravae et
adidferae, qtiae tempxyre suo concurrchat. Allegoria est ecclesiam sanctani
non conscnsisse malis st^idiis persecutorum, hereticorum et hnpiortim chrisiianomm.
Tropologia est spiritmn hominis non consentire suadelis et suggestioni
carnis adrersariae et impiorum mot^mm corporis peceati. Sic psal. 2. 'Quare^^ ^,, 1
fremiwrunt genfes tß'c.' Litera est de fremitu ludaeorum et gentium contra
Christum in sua piassione. Allegoria est contra tyrannos, hereticos et iiiipios
principes ecclcsiae. Tropologia est contra tyrannidem, tentationem et pro-
cellatn canialis et exterioris hominis impellentis et affligentis spiritnw hahi-
taculum Christi. Ita psal. 8. 'Domine quid muUipUcaM sunt^ est e/wrehi ^iti j,
Christi de Indaeis suis inimicis ad literam. Allegorice est qnenla et
nccnsatio ecclesiae de tyrannis, hcreticis d'e. Tropologia antem est qnenia
seu oratio devoti et afflictl Spiritus in feiitafionihus eonstituti. Sim modo
in aliis sentiendum est. ne ehmso lihro oiiereninr et non rescam.nr.
SCHOLAE: PRAEFATIO.'
Advcnistis, jiatres vi viri ()j)tiini iVatrcsquc snscipieiuli , magno et
lienevolo, iit video, spiritii ad lionorcni prophete liuius inclyti David iiu-i-
piendi. Dcbiii forte et ipse non deesse hiiie lionori.s officio, ininio prc omnihus
pi-imns adcssc, nt aliqua scilieet landis prefatione exornarem illustrissimnm
jn-ophetam, (lui corte per omnia mirifi

14 Dictatii siipnr l'salterinm. 151:!— li!.
laiiilc (liüiiissiniii:-. Scd visnm t'iiit iiiilii iitilius ut oniitlcrcm, nc |l'(>rto|'
{••nmtlia vidercr iiolliccri . luvc nliqiiis cxi.stiniarct esse in me aliqiiid supra
id (|ii(id vidct. Scntio et rtc i|uaiii prcinat ccrvices nioas onus istiid, cui iaiii
ilin thistra relnctatiis, tandcin c-ciactiis prcccptis oedd. Fatcor cuim inocniu'
nie (|iiaiiipliininr)s psalnios iisinic liodie noiiduin intcllijiorc, et iiisi mc doiniiiiis
nicriti.s vestris, sioiit coniidii, ilhiminavcrit, iiitci-pivtai-i noii |)ossc. Sod et
alia smit dic^nda mafiis lu'ci'ssaria ad prnposituni. Ijaboratum est sanc in
cxpoiuMido psaltcrio a j;recis, latinis et licbrcis nuiltijilic-ilcr et plus puto,
(|iiain in (|U(i('inu|iu' alio diviiianini Sfiiptnrararu libro. Scd necdnm elaljoratuiii
atijuc adeo iioii elaboralnm , nt in ti'(i|ncniibus \ih-\> inlcrprctationes magis lu
indigerc videantur iiiterpictationc (|uam tcxtus ip>c, \\ autciu tiadat. I"-t nos i|Ui)(|Ho cxistinia\ inuis, iil cognosceremus.
VA
((•(•! lahor uti(|U(' est ante nos. N'isi forte hec >it lux nnstra, intrare
scijii'ct in saiiotuai'iuni dduiiui et intellinci'e in udvissiniis (virniu, ut seilicet
seusus (|ui (>st |)nnins, lial uovissinuis et (|ui novissinuis, Hat priiuus. Vennn i
ad liee quis idimensV ( 'um itaque ego ])i'iietani suseipio interpretanduni,
euni nti(|Ue prupiieta nun sini ne(|ue tilins pnipliete. volui eoniniendatiuneulani
sieiu (lixi (iniittere et i])sun\ (istendere \nbis in s|iceie et pulehritudinc sua
landaloreni suiipsins. |Scinnis anteni, (|Ui»l giatnita doua non daiitur ad
utilitatoiu privatani, sed lOccjcsic ciirnnunKin : iiuimi scpius in retributioneni -ju
et .seiuidalui'i eins, eni daiitnr. El e.\ i\iM- eansa fiiit , (|ue feeit, ut esseni
• etiani aniniosinr ad npns. .-cicns i|Uciniani nun mihi laixn'areni tautum, sed
vnbis in eonuninii. eiii opcri i\i'U> nun

:, aceipiunt,
, eins
Psalmns I. ]]-,
(Idiiiimis per cum sit l(i

Ig nictata siipor Psaltcrium. ir>l:! -l(i.
fintrorc sihi, siianiin inaiuimii ii]tus, ncpirc (•(»nfessioncni et oloriani (ho.
Sicut fcccriint liidci tiinc et iisinio nunc contra Cliri.'^tnin. Jdco iam non
tantuiii inipii in siniplici pcccuto, swl et pcccatorc^; in (lui)lici. Sic Hicrc.
»uiflfi. i,s. tirnor. 1: 'pcccatnni pcccavit Hicnisaleni. Icciico instabilis facta est'. IVc-
catnni in(|iiit pcccavit, i.e. siniiilcx pcccatnni duplex fecit. Sicut eiusdeni
jfrcni 2, i:i2: 'pcccatUMi duplex jieccavit ])()pu]us mens", qnod ut .sequitur est, quia dixit,
s'pSm'i ";lo, non peccavi, cum tanien peccasset. |Prover. .'30: 'Talis (scilicet ut se(iuitin1
est via niulieris adultere, «pic coinedit et tcrirens os siuuu dieit (i. e. sc
jii. r.r,, :.excusans): non suni operata ', iiialuin i.e. Synaji-oga. | IJnde Isaie .'')5 proniittit:
'Si iin])ins dcreii(|ii(Tit viam --iiaiii, niiserehitur eins dominus". Super m
am. 1,;;. illis autcm dieit Arnos 1: 'Super triWiis scelerihns Israel et super quatuor
non eonvertam cunr. Ti'ia scelera sunt omnia pcccata, scilicet infirmitatis
contra patrem, ignorantie contra filium, malitie vel concupiscentie contra
si)irituin sanctnm. (^lattuor auteni scelera sunt istis ussumptis addere exeu-
satioiieni in illis et confessioneni eoruni nepire. Que faciunt ipsuni stare i:.
in \ia sua dnrissinia (MTvicr. Va iileo ni>ii convertitur nee jiotest converti,
((uia (lirecte claudit >ilii poi'tani niisericordie et resistit spiritui sancto ae
remissioiii -iic. Supir frilins ci' in(|uaiii ^iniili peste eorrunipere secumqiie in
perditioiiem eaiidem traliei-c, ut , (|ni pi-inio gradu omnia mala fecit contra
deum, in secundo onnicin ui':iti;iin rcmissioiiis respuit, tercio iam idios ideni
faeere (iorct. Tude l^t in Catlieilra jirst il entie non sedit. Quo enim
proficeret iinpictas, in scipsa nmi lKil)iut, iiisi nt sc iustitiam statueret. Ideo -j-,
! lim. :i, i:i. e (|uo sihi ijisis pro])hetal)ant dicentes: Et erit novissimus error peior priore.
Peius est enim negare, pcccatnm esse dominum crucifixisse, quam hocipsmii, :;
scilicet crncitigere, perpelrassc. .Vovissimus ergo error et extremum peccatum
irrcmissihile. < ) (piani horrendum excmiilum iiohis ira isla! Äfalcdicta onniis
supi'rhia, (|Ue istum crrorem iinitatur us(jue hodic.
18 couertcreutui- l'J ('nrueitniitui' 27 Seid, peiiis
') 'ädii Dlirvfii ;)(nntic uoit ilM. 2'' fti'l)t ciiio ;^,i'ili- für firi), bio, lieim fpntctfii (finbiiibmi
jd)ntf tiffrfjiiittcn, firi)i'v nur iiod) erffiniou liifit: Cathcilrii il(i(toi-i.>j(y) s.... tlnonus ivi;- . . ,
ilonnieutium iV) i'tc.

Psahmis T. 17
Sed in lege domiiii \'^(iliiiitas eins i.e. iion taiitiini mainis eoacta 'i'- i'.
aiit iieccssitate pene timoris mit spc tcm]Kiraliiiin allccta siiir Nolimtatc, scd
livlaii et libera voliintate legem ddiniiii ofieratiir. (iimd iion est eoniin,
(|\ii sul) lege sunt in spiritu servitntis in tiiiiore, sed (|iii in gratia et s])iritn
liltertatis. T'nde iiUeri, Naduhotli, spontanei vo]nntarii(|ue dicnntnr C'lu'istiani ~Vi nci, j.
a Cliristd suo, (|ui priiiuis talis est. ludei auteni tediosi et involnntarii et
mann tantnm in lege sunt. Tyi

Ig Dictata supor Psaltoriiiiii. IM:! K!.
liii lilii (Ifi sunt. Mii aiitcni sunt, (|iionini est voliintas in lof;(' ilomini:
(|iiiiiii;nii lioc sine spiritii st.
Sunt antcni (|ui(lMni ctiani nunc ImmHc, (pii ns liuiiis iH'opliotc distor-
i|iicrc et lini;iunn eins invcrtcrc nitinitui'. (Jiii suis iiiHatis spnsil)iis et distortis
u|KTil)iis viilunt, tai'c, (|nani rccipiaiit al) cd Ico-cni, iit i'aciani , (|iir ipsc cleiril '»
i't vnlt. '\':\U< iii(|iiani iinnc prccipuc rcligiosi inulti sunt, (^iii silii rcscrva-
vcnnil iudiciiun, >upii- mandato prciati sni, et ipsi vuluiit concindpiv et
doccrc cnni, (piid ris .Iclicat pi-ccipci-c. Aiit cci-tc ant('(|naMi faciant, tpiod
inix'iitur, rationoni \iilnnt silii rrddi ai- dniioiistrari , i|nai'c' rt ad (juid sie
pi'ccipiat. Va sinillcs in Imc Indcis, (|Ucvcn(i's sii;niiiii rt dic'cntcs: '(innd r,
Soll. 2. 18. (istcndis nniiis siixnnin. (pila iii'c liicis'.'' i. r. da ratinncm rl "-iünuni et ]inil>a
niilii. cnr istnd inlicas'.' Va nun Ihh' l'acrrcnt, ni^i

Psalmns T. 19
(|nnro, •^a] ciunmodo et (|nnin inUt i'nr'wndww sit, roo-itanflniii est. Hoc
:uiiiii:iil\-('fso, (|iii)il siciit A

20 nictata snper Psalterium. IT)!:!— lli.
Quid antom est dios of nox? Hie majinum est polagns. I'rinui ad litcram
i. ('. iimni tempore seu assidne. (inia dies et iiiix est oniiic iiiniMi>. Divi-
ditiir autein Teni])us iion solmii |1.| in diem et nocteni, sed secimdo etiam
in tenipiis prospenini et advcrsiiiu. Idro dies est teiiipus prosperitatis , nox
antem adversitatis. Tercid dividiliir in teni|)iis «rratiac et ])('C(:iti. Quarto •
Jvii.im>. a, in tenipus vite et ninriis. I'iover. :!l. 'Xon extiniiuctui' in iKictc etc.' i.e.
in tempore mortis. Qninto in tenipns (|uietis et nei;i)cii, sen ocii et iahoris.
l'nde qnies (seenndnni spiritnm) est dies, oecnj)atio anteni nox. Secnnduni
lias divisiones varia est istornm noniinnm in Script, usnrpafio. (^ui ergo
radieatus est vnluntatc et cv animo s])ontaneo in lege domini, (|nodenn(|iie i"
lem])ns aeeideril . non icccdil, nun ohiiviseitnr, nun postponit meditationeni
legis domini. SmltU'^ antem, et cuins volnntas mm est in k'ge eins, miitatur
in onmem ditrerentiani tem|)oris, et si alit|Mandii per dirm in ca meditetui'.
j.'iic s, i:i. Noctc antem eessat, (plia non habet radicem.
Sunt antrni et iiic (|nidam per\crsi (sicui in )irima versienli })arte), qui li
similiter invi'vtnnt et |iervei'tnnt liane \oecni spii-i(ns saneti. (iiiornni non e.st
meditatio in lege domini. sed polins eeontra lex domini ((|nod liorrendnm
est) est in eornm meilitatione. Ilii sunt, (|ni Seript. ad s\nnii srnsiun tor-
i|nent et sna propria statuta meditatione r'ognnt Script, in cani intrarc et
concordai-c, cnm (lcl)iierit fieri ecliverso. Sic ergo lex domini in meilitatione an
«(aiiii. i, 2.',. eornm , et non meditatio in lege domini, liii non volnnl esse a

l'saluiu.s I. 21
ita cliaiii iiiv.-ticc i|)licta (icriililiir, (|iiaiiilci fiiif-
!^ellu()lu^s .suHiicantui' sccimdiiiii .scnsuiii viviiin, (|iicin s|iiriliis saiictiis iiitciidil.
Vicki (|uautuiii sit crnditionis in isto vcrsiciilti unicd. \'cli('inciilci' ci'uo
tini('li(liliii est, MC cito suiisiii niistni cnMlaiiuis, et ciiiii omni Immiiitatc r(
RAiTcntia Scriptiira c'.\])oiK'iula , i|uia l|isa est ia]iis ottV'iisioiiis cl pcli-a
scaiidali iiii.s ((ui ti'.stiiiaiit. (iuaiii |ictraiii comcrtit in stagna a(|iiarniii iiiis,
(]ui mt'ditautur in lege domini. I'ikIc d doniiiui.~ ivprclifudit t'os, (|ui cnni
sie (|uei"unt. Isaic ()'>. (^iiia iiivfiiiunt cnni, (jni uon ([nesiernnt isto modo. 3n. or,. i.
Snut tandt'in, (|ui meditantur ([iiidcm et liahent voluntatcm in lege, .sud
non domini. Hü sunt liiristo, (jiii in doc.trinis liomimim \ariis et tra-
ilitioniiiu> srniornni vohuitatcm iiahuiit t't mcditantnr die ai- nocte. H'ndc iiic
in singulari dicit 'in lege', nou ']ogilni.s'.| Quid cniin .siuit doctrine hoininum
nisi Ifge.s civiles et iiumane".' Traditioiios antem .senioriim .sunt dccrola
|iontiticum. (Senior enim juv^byter grece et sacerdos est. Unde et Petrus i ^ctv.;.. i.
sc et loiiannes Seniorem appellat in .suis Epistoli.s. In liiis ergo legil)usi;; ^J[j
intime versaiitur nunc liomines et liabent infiuitani iu illis arenani (|uestionuni
litium, pugnarmii, verboruni, glosaruni, sine onuii fructu nisi lueri tantuni,
et iiouoris. Sed de hoc satis.
Kt erit tan(|uam lignnni, (|UO(i plantatum est seens deeu rs ns -ii. a.
a

Jod
22 llictutu suiKT Psallfiiuni. 1">1:'« lli.
:•,:•!. MOS. Sic lolicl 2. '(lf.-fcn. l'i'ovtT. li."). 'Mala anrca in iectis
Spiid'uc.'iv.i.argenti'is, tpii l(M|uitnr vci-hnin in tempore suo'. Ecouti-a einxlcm :it). '(iuo-
niodo si Spina nascatur in manu tcinuieuti: Sic paraliola in ore stultoruni'.
ipiidiiu :'(;,7. Et ini'ra. "Ciuomodu pulchras frustra balicl claudus lil)ias: Sic indecens est -ij
paraliola in orc stultorum.' Hec est pruilentia, vii-tutnm dnx et aiu'ij;a,
iucU^x temporum. .Multi l'acinnt t'rnctnm tempore alieno, scilicet sui capitis
et sensus : et uon tcmjxire li'uctns, ut (|ui studct, (|uando ilebet aliis |)rrudcns c-t , ijui metil in messe et non ante .in
vel post niessem. Vel ipii cmit, dum torum est et nnndiiie sunt. Sic enini
s;iK. ir., 8. pruilentioi'es -unt lilii Imins scculi el

l saliiuis I. 23
r.|iirilus. Mrd nun in InpidiUu.s d iiiiii-lni> liKii-, >c(l in \i\i> ciiriiilni^
'
(lit;ii;i siiiil MTÜii. 'Ndii dclliu't vv^n
iniini> liicil cl |>ln,~ >ii:iiilica( : (piia ;'Juuir).2.f,;ii.
(•(•iiini et tiTra traiisil)\iiit , \crl)a aulcin rius Ddii tran.-ihiinl. I|i>c iiritiir
lii;iiuni \itc, plaiilaliim in iKmiii (luniini lii'niitcr, (|ui l'rnctnin sninn siii)
lcni|)ni'c (k'dit , primitic (inniinin li^nnrnni cnin in ln'i> iniilantinni. Aiiam
(•( I'-va ((in.-nrrnnl fniia Hei i. v. tcxiici-niit vcrlia cNcnsatidiiis in |ii'ccalis, i. -.iiiui. ;i. 7.
nt siiani lnr|iitn(lincni \clarcnt vi cxcnsarenl : iilcn ili'linxciMnil isla liilia. Kt
malcilicta i>l lirc licu> a (iciininu, i|nc talia tnlit liilia, cl ni(i\ aniil. Scd -ijuuii) Ji.rj
(|nani |kt1(.'c1\is \ir est, qni nmi dH'cndit in lulin, |ic)-|('cti(ir ccrlc, cniu,^ folia
i" snnt Hdi-ida et aijniidaiit, swl |KTti'ctissinui> , cuins iidn dcfinit liilinin,
i|ni dii;nns est, cnius seutentic et dicta eteriiani nu'nidi-iani et aiicldi'ilalcni
nici'cantnr. Sic Kccle.siaste.« iiltinui '\'crl)a sapicntnni (piasi Stimuli et clavi iniiuö. ini.
allnin delixi, i|ne |icr niagiistniruni eoiisiliiiin data >niit a pastoi'c niid.'
Kt duiii ia |)ere >tsi 1:., .s.
pi-dcedc'. Kt ps. 117. '( ) ddinine liene pi'osperare etc.' N'enini etiani ea ([iie -;;i. iis, :•;,.
faeit ])fds|)ci'a einnit, ))rdlicienl, piYicedent et nein ini|icdientnr al) diiiiiihns
fesisteiitii)ii?^. tidne sdHs aretiicta. Idcn
cniiii vilissinunii diiminin ens vdeal : (|iii;i edinininnli siiiil et vilissimi diiniinni
facti. Sienl |ier Abdiain dicit: ' K.ecc pai'viilnin dcdi tc in genlibiis . cdii- Clnibin i, i'.
teniptibilis In csxalde.' l'iidc et ipsi i|nidcni ficinnt fnictnni, sed icinpdre
•20 lacitV :;.] liiiljeui jcl)U -'iT .^licv luio and) £. -.'l ;5. 'J Ijat ViiUlov ftatt .M.di.is
urilii-üiiglidj Kdum gejdjvicticu unb cift l)cniad) victücflcvt . cä idjiucblcii iljiii batii'i bic Ul-ovlc
Uljailj. 1, 1 Uüv: ll.iec ilicit Uumiiius Uini.>i ail l'Muiii.

o.j Dictiitii supiM- rsaltciiuiu. löl:! \' (Icliucutiliiis toiiis et
vciut liortus absqnc aijua.' Quia (|UC iiddic (Inctui, cra- falsa couviiicuntur,
iiinuia([ue (juc (aciuut uon |)ro.S])crai)untui-. Scd (inmia

l'salnius 1. 25
nostrii Ilicsu C'lu'islo.' (iiimiiaiu iiovil il d in i ii ii - \'i;tMi I ii>t n r u m. 'i- r,,
(iniii 'aiut'U dico vobi.s, iicscici' dicit ad iin|>icis. Novit ri'i^d: ijiiia |)lariliiiii '.)iiutii.j;.,i:'
fst snfKeial.
Hec enim necessaria est, quam nniius inqiedire potest perseeutor, a (|na
uiüluH excusatur. Quouiam hei' onmino in nobis nosiraijue iil)ertate posita
est. Potest tyranuus manus et ])edes ligare: potest in exilium mittcre et
15 2';'i 29 ijua
') ?(in imtcrit IKiiiibe von 351.5» ftcljt iiud): liuHuium potest iiitehij,'i etiain i|i

26 l»i(tatii siijHT l'siiltiTiuiii. 1.M:'.-1»>.
caicci-cni , Hl minic liiinua ihm- maiui, iicc v('rl)o nie opoic |>iissis laccrc
sfciiiuliiiii li'jn'iii iloiniiii. Xiiii(|iiitl poUf-t voliiiilatt'iir.'' Igitiir Jk'utiis vir,
i'tiain si nun plus (|iiain voluntas eins in letrc domiiii l'uerit. Vcniin iil)i
(•(i|)ia farifiuli adt'.^t, iion sufKcit xoluiita^, iiniiio iuiu(|uaiii est voliiutas, uIki
in vi'rl)a et iipi-ra pnidcat ot iiicarnctui- (i. c in cainali verho et operc ^
apparcat). Qnaiv cnni dicit: 'In lep' (li)niini voluntaj< ciim', nti(jue Vera et
|)lena et perfecta volniitas intellij^itur. Indc cniui laeobii.s in sna Cauuniea
Jac. i,j5. e. 1 appeliat leijein iiane pcHeete iihertalis i.e. vohmtatis: Quia Heniij)lena
et lant^nida vdluntas nun est voliinta.s. Hornni eerte volinitas est divisa et
non tota in lege, «ul in !egii)U.s, seilieet duabuw eontrariis, partim in lege w
doniini, |)artiiu in lege inemhroruni et earnis. Unde udu fru.stra hie unieani
legem domini addneit dicens: 'In lege domiiii', in .singnlari, et unins 'doniini'
Wann. :, ji. in singnlari, i't nna 'volnntas' in singniari. Quia 'noii omni« (i.e. millus),
i|ui dicit mihi doniine doniine (i. c. duplex t ctirdc et voinntate divi.sa)
intrahit in regnum eelnrnni: Scd ipii iiicit ete.' Ivicil aiiteni voliiiitateni, (pii i-^
secnndnni nnani vdhnitatcni tutain cl plenaiu lacil opus dei et inandatornin.
Siu i,i;.^i a tna Nolnntas perlecta est patris vdhnitas, a (juo onme
(liiiunn perfeclnni desursnni est deseendens etr.^ -- —
Scd gradns ins (ijipdsiti et ad cclnni: l'rimiis est nun aliire in consilinni
inipiiirinn i. e. niaxinic rcsistcre, retugere i't ire in ciinsilinin ])i(irnm |decliiiare .ii
a>ai.'45i ir..4. eiinvcnticnla ilhirnni tari' in via peccatnrnni i. c. nun statnere snani institiam,
nun sc cNcMsarc, nun iu.^titicarc, nun sihi tribncrc. Scd niagis statnere et
.-nlHici institic dci, indncrc confe.ssiouem : in principiu accnsare seipsnni,
indicare se ipsnni, insliticarc dcnni, gratias agere, |)aratns andii'e et aequie.s- j.-
i-v\v: et sensni ac niuncnti allcri eedere. Hoc est starc in via sauetoruni.
Sianl enini saneti: (|nia hniniiitatc et conll-ssiont' nitnnlm-. Tereius est iion
ddccrc nialnni |i. c. niaxinic cloccrc bona). (Jiiiw trcs gradus in Augnstino adeo
cxinii(.' videnins Inccrc, nt istc vcrsiculns niira proprietate et accomode
videatnr representart', ex|niincrc ac dclinearc lotain vitam S. Augustiui. Nam 3»
pro prinio gradn . i|nain iioii abicrit . ant sibi (|nid atti'ibncns, scd confi'ssionem bonornni et
inalonini toliiis vile toti ninndo stalnit . imc est egregie stare in via sane- 35
tornm, ininio et iic et proliccic. Xon licii si!)i seipsnm in corde idohim.-
Scd plciii>sinic dedit gloriam dco : in conspecin onininni lioiiiinnni. In tereio
14 2.^ lU ad celuiii i-sl uuii '.^ iiii]]ii]nuii ilgl. ^. 'JU.
') Aöicr i'iibct iM. ")''. 331. >'< imb 7 fiiib iiid)t Hutliniibcii , abev iiitv lucil fic bei bcr
i^ciiftcvuiifl bfc Aliaiibidjtift iilicripritiiiv'ii iiiib; iiil. .^eitl. 14, 7.

l'.sMiiiuis I. 27
onulii, M'ilici't iioii ildriiil iiKiliiiii, scd maxiinc l)iiiiiiiii: (|iiis her iiocil?
Aut (juis liiic tarn diu, hnii scdulc, laiii telicilrr csl cxccutiis'.' laitiir siiiii'ii-
lai'issima iaiis c.-t Aui;ii>liMi in hoc versicLilii. Kt \('rc Jicatus \ir, (|iii nmi
aliiil in cdiL-ilin ini|iiiii'iim de. lins itriu tix's i;ui';^'it('s ad dicriidtiiu |il('iii,>-
1 siiiK» per ciiniiiciidiuiii cIccÜiki; cl
thitiX's, iit si'nno, i|ui a \(il)is inrc|>i(, in vohis etiani tiniatni-: Andislis — —
X'ocainiiai'iiun sn|ioi' Psaluu> priiiKi.
'\'ir' dicitiir tripliritfr. rrinm c.-l mancn ctatis, vi ilislinunilnr cuntra
lincrnin. Alio nindo rst minien ivlativnin et nlHi-iaic, ul sponsiis \cl niaritn^.
!'i Tcrcio est imnien sexns, scilicet cimtra nmliercni dislinctus. Xnta >nnt isla.
' ('onsiliiini.' Est dispusiliu nicdioruni vel via,

28 Hirtiitii suiPLT rsalU'riuiii. lölH-lli.
Sic ulim |)(iiiiiiiu> |ir(iliil)iüt >\\n ticri :ill:irc ilc la|)i(lilins scctis i. c. viaiii ad
sc cdlciultim, iiostni iiidustria ])olitaiii et unialaiii. Sic ludci diinis-n icniplo
et altari in excel.sis et luci.s iinnuilaliant ci slulti ikiMs vidciitni' fuissc.
Venintanicii luulti iiiiiiis cus imitaiitiir, iiiaxiiiic rclii;i(i>i. Xani et Jiidci
cilim sc verum deiiiii in \itidii Samarie et cxcelsis cdleic iiulal)aiit: (|iui ritii •
taiiieii (Ichs iioluit coli, .sed vn (|iii ei'at in Hieriisaleiii. Hoc eoiisiliiuii •-ie
'
:ici. .vj,:.. 311,1, l-a ins de>eril)it T)!!. "rdas arance lexiieiuiil.' I*'t :!(•. \'e tili! desertores, ut
l'acei'ctis cinisilitnn , et noii ex nie, et (irdireniini telaiii et ikmi |kt spil'itiini
ineiini, ut adderetis |)ceeatuiii super peecatuni.^
' [nipius^ est reccdcns a ileo et oniittens eultiiin dci: 'pcccator' |)i(ipric, m
(|ui pertinacitcr in siKi crnirc et iinpietate, iiiobcdieulia pcrsistit. Et licc
fiioi) 31,37. est Vera idololatria olini ti

:. unde
r>inliiiiis I. 29
S('(l noii tidoin. Fides aiitoni est lex ddiiiiiii iinniaciilata , |ini-i)"wans coi-da
eornni, ut infra ps. 18. isi. m, s.
'Pulvis' e.sf terra cdinininuta, arida, levis, omni veiitn ludhilis et exposita.
Quo uoniiue aptissime ludei expriniuutur, (pii sunt aridi in spiritii et huiiiiliati,
et intirmi ad resisteuduni, dispersi per Dinners terras et

30 Dictata super Psaltorinm. 1513— Ifi.
ciiin (licat vcritatcni. Ubi autein veritas, ihi (Christus ist. Sed et oiim rcmissio
. iM'ccati sit i|vsa conini rosnrrfotio, patot (luod non rcmittitiii- eis pcccatimi,
((iiia iioii accusant so: oriro ncf resm-oimt aiit iustificantiir. De prima cnim
l(U|iiitnr rPsiiiToctiono et iiulicii) ]>niiio, licet ctiani iicfnic in sccmula rosur-
roctione resni'unnt . i|iiia {|iii secmuliim animam non rcsiirgit, iwc seciinduin
(•ori>ns sloriticatinn ccrtc (|uasi non resni-ücrc viclofnr. Et Ikk^ innnit, qnod
non siniplicitcf ait 'iion r(snrt;unt '. scd 'in ln(Hcio et concilio^ i. c. intcr cos
null i'csnrol!ta et non est ihi pcrsc\crantia. l'^t liec est conseientia canteriata
(i. e. viol•>• 'N'olnntaric sacriticalxi tibi.'
•Kl "y.'lli« Et ps. IIS. 'N'olim-
•jij. VI, 3. laria (i. e. \olnntatem ) oris niei heneiilacita fac. domine.' Et ])s. 2(1. 'Et
volimtate laliiornm eins non frandasti cnm ', (|namvi^ liie |iro dcs\-deriii
volitntas maji-is (piani pro vohmtario eajtiatnr.
Item notandnm, di)iniiii est tota imjiietas.
Scd in isilio im})ionnn est sie omi'mis doiiiimis et rex inaii'ims sii|ier omnes
!^;',- vj';
j' deos etc.' Itein 'Coeliim miiii seile- est'. Ilnii Momini est terra etc.' (ine
jti Gl-., I. onmia ad hoc soiiant: '(^iiac est ista doiiiiis, i|ii:iiii cdificaliitis mihi'.'' (|. d.
'j lUu'viii'irtiviolH'ii.

Psalnuis T. fil
vostris mati'iialilius nihil i'ueo, l()i;icc \-(ipaiit a|>cllat Scrip-
liira iiuliciiini. \'/iU\v i|is(is ikhi (•(mdcimiaiiius, rxccinnnuiiicaiim,-,
d('lstaimir coraiii dco, taiii diu udii rcsurniinus nee instilicamur. |Ciuan-
ildfiuo ailtoni , i|uia dciis intl'rt Imc iudiciuiii.

32 Dictata siipor PsaUprinm. I-Sin Kl.
SCIIOLAE: PSALMLIS II.'
ü. '.1. 'Vii'ua fcnra^ sanctum est lMiaii)i in Kcclfsia siia et rcü'iiii siio, (|no(l Hestcr dcvota fidc osciilatnr.
Dicilur aiitcin \iii;a. i|iiia ()ii'ii;it, ai

Psalmiis Tl. ^^
iiitclliüi de ir;i doi. liuia i'('t;( rc lu'rcditati'in siiani ikhi cnnvcnit nisi aiiiaiiti.
Kos eiiim, (|ui non sunt liorcditas eins, oontiirhahit in fiiroiv siio nt siipra et
in viiwa indiwiiationis corripict et non rpo-ct ni'(|U(' pascct.
Dicitnr antoni Virna, ipiia dirii^-it sccunduni snam i-rctltudincin. lOst
cnini rcrta. S(M'nndo (Jnia est li'racilis et Icx-is, nt mann |iossit ;j;('sfafi.
tinia Tniinni , m
latt'ni, haiulans in fcnacnlnni Doniini, sicut oonstitnit illis Ilicsus. Et licc
sunt liydriao vini in n\iptiis, et hydria, quam Kclx'cca do sca])uli.s suis joii -, b.
dcjxisnit ad ada(|nandnni caniclos sorvi Aliraliac (i.e. Ecclcsia prcdicatorcs LWiui ;;i,i;,t
dcposnit etc.). Item licc lagvno (Jrdeouis, (pic connnotac ai'dcliant et collisc, iKUiit. ;. lui.
i. V. martyrisati sancli sccunduni cai-ncm et conlVacti Incis et cliaritatis
cxenqila prchont. Isaic ;')0, 'Et non invenictur de iragmentis eins testa, in :mi ;iii. 14
(piam portctnr igniculus de inccndi(i\ Sie |)salteriiun, e\-tliara, organnni mm
canit nisi tangatnr.
'Ivcgos Intelligitc.' Rogcs liic et seiiius ini'ra ps. 71. G7. socnndum* '"
°
-^ '
_
_ p _
etliimologiam acoipitur magis quam sccunduni usitatam ''^'-'
significationcm i.e.
' %'\ rj, 10 11.
pro eis, (jui rcgunt populnm, ut prineipes, reges, prelati, Episcoj)i etc.
'Intelligitc' autem hie est vcrinmi transitivum ti'rtii, nt si dicam 'Scri]>tifieo
vos glosam psalmi' i.e. cgo faeio vos scribcrc glosam. Sic nunc scri])tifieamini
a me glosam, i. c. fite scrihentes glosam. Ita hie intelligite i. c. fiatis Christo
intelligentes, scu, Intcllectificamini a Christo, seilicct illud quod sequitnr:
'Servito doniino", (j. d. Eccc Christus vonit vos docerc et intcllectificare
timorein domini, sicut ps. 33 'Venite, filii, auditc mc: tiiuorcm Domini doeeho.;;,. „ |._,
vos'. Idcoquc vos sustinctc et ab eo intellcctificaniini: Servire Domino in>B. ,1,
timore oto. Et ista locntio ITehraica est frcqucntissima in Seripturis sanctis.
Undc et dominus Matt. 4. 'I^ris homincs canicns' i.e. {•aiitilical)cris homincs. ••'^'"'"'^''J II vm. :., III.
Sic genes. 12. 'In scmine tno heuodieentur', Semen tnum lienedictilicaliilnr i.iuioj.ds,:);
i.e. Christus mittet henedictorcs ad gentes, seilicct Apost

34 nict-.ita suprr P-üilterium. l")l:!- lü.
*. 12. 'A|)|)rcliin«litc (lis(i|ilinani.' >.'iis(|ii:im sie est transliitiim iKHiicn Ijur'
pro im. Sicut ot :'
>iHotiii.i(),2s. (1,11, lim w |iremonuit dicens 'Xolitc timerc cos, (|ni oceidunt cor]ius'.
Ideo(|ne iste vcrsiculus est exhortatorius et cousolatorius ad cos, (jui
sunt in passiouc, sicnt illc 'Pcgcs cos' est cruditorins et doetriualis, scire sci-
Siio. 21, 2r.. licet, c|noniam sie oportet Cbrislnm et Christianos jiati et ita intrarc in
gloriam .suaui. Idco nolite ditliderc: .Snstine, et beati qni eontidnnt in eo. 4»
:! sciisus i. f. |ii lan^iiiiiir i:. titititiiiliüi- J4 Scib. jinssa 29 Scib.
ynaminaiii :ii; il. :!? istc vcisiciiliis istc ex cxli.irt.

Psnlmns TTT. nf)
.Mitcr qii(i(|n(' iiitclli!j;itur sccimdiim ((iiosdaiii 'In hrcvi' i. c. sul)it

3ß Dictrtta sniipi- Psaltpviuiii. 151:! Iti.
* jlconaiitiii- pliira iiiiam iKwsiint Isaic IG. li-rc. 48. fidirrsian mi. Miilti' (Jlnin/
3"ciii.-is.v>9. (;,.,„it(,,. (.oiichulmit upiul so animaa mrae de aiiiiiia iiua d vita iiica: iion
-Mam.-JiA-Ji'st snhis ipsi in ilco eins 'Alins salvns fccil , sc i]isuni iion ixitcst salviim
'i!. -i.facoro. Contidit in Dco, lilxTct mim iiiinc si vult\ Sda. Th (intern domin/'
snscrj)tor mrua rs ^ratiiita i^t liypostatica et rcsuscitaiuli) a mortc: gloria r,
Hiea gloriatid inoa et jilorificatDr - et exaJtans cxaltator rjqmt mnmi^
Uiriiiimi Seiui 1| tuti* in ^ISfiiltfriiY rrpofitio li" Fol. :i

Psalnius IV. 37
nie, laccraiidi et iiiiccii(li /iiyciUiinim liulcnniiii d p'iilinin cinitririst'i iiifir-
missiinaiii cl iiivalidain f't'cisli.' Ihiitiini eni s(dns i.e. (iia, |inli: et super juipultun Umm hcnedictiu tiui seil, in s|)iritualil)iis.
Et siuc dubio nmlcdiclii) super i)(i])iiliun nou tiiiini. Sola. Glmla.
SCllOLAE: PSALMUS 111.
GLOSSA: PSALMUS IV.
Iiirrcixifiii Tndcornm litcnim imnam siw sjilritn (jiMcrcntiuni . vt
iikvifiilio !! ciliortatlo ad Christum siisciinendum. Psfdiims Qnartiis.
Tihdns. Ad Vktur'mm- i. c. ad laudcm victuric, vcl ad iiicitandiiiii $ ,
ad vicliii-iam //* orijaius niusicalilius, iiam in (ii'naiio iion putucrunt caiitari
prc iiiiiiio clamore ut patct Psalnma seil, eantandus Daoid, ipsi revclaliis.
Cniii iii.rur.arcni-' cxdudisfi ine* deus mstitiae iiieae (juia oeuli domini siipci-a. j.
iustds et aurcs in prcecs conun ps. oo: hi irihidatiuiie earnis et hominis >;!,. 34, ,«.
cxleiioiis dilaj'tsti. vcrl)iun aljsoliituni, i. c. dilatationem f'eeisti in spiritu et
interiori lioniine milti 1. e. ad titilitateni meam. Miserere mci: et ejMiidi
(iratiuwtn iiiauii. Filii hoiuinuiii earnales Israel, filii Ahralie litera^ non« 3.
spiritu, i|ui sunt filii Dei ut Apostoli, undc in Hehr, tilii viri, seil. Ahralic
(iLOSSA: ' V.uv auteui dominus oumia isla ü|iera palri Irihuat, (piandd
tauien cl ipsc cadcm cmu eo l'ccerit ? fiespoiidclui- Prinio qiiia Io(|uilur iu
persoua assumplc uaturc^ ad lülam trinitalem. Secundo qiiia, sicul Magister
liicil, omnia sua solet in palreiii rclerre, a quo habet ea per gcnerationem.
( hl linem i. c. Christum Cassiod. August.
., ... j Ad victoriam ut Lyra.
^ Ad invitatorium, exhortatorium.
( Ad Canticuui triumphale, Epinicion. Ego iutelHgo sicut iu summaiio,
i|iiiid sil psahuus exhorlatorius sui et aliorum. * Lo(|uitur proj)hela in s|iirilu
de Christo et de persona sua transit in personam eins, ut sepissiuie in psaimis
contingit. Ineipit a coufessionc, ((ui est optimus modus oranili. * Exauditum
sc dieit et tamcn iterum orat, quia in hac vita semper siunus in inchoatione
cl in via, non in termino comprehensionis. Igitur si le huc usque dominus
duxit, iterum indiges eins ducatu. ' Est autem litera omne illud cpiod solimi
uscpie ad coi-pus et sensus pcrtingit et non ad spirituin. Unde cpiia omnia, que
in lege liclianl, sokun cxlerius et sensualiler Uehanl, vocantur carnalia et literalia
cl vana cl nun hona, (|iiia nihil spirilum iuvabant. In nova autem lege dantur
dona spirituaha et gralia, ([ua et aufcruutur ca. (|iic sunt carnalia et litei'alia.
Unde hie dicit, quod dominus sanctum suum niiriliiavil. Et illi suam vanilalcm,
(piam Clu'istus vcnil evacuarc. delcndunt et slaluiml [et sicV]- lil nicndacinm.
(Svflüiyc haiuaniic. -) Ücrluifd)!.

38 HicUitn suin'i- rsiilUTium. V^V^ V'>.
n.fijuc (JIM jiiiui conk' tluro et iiuTL-duli»: id i/itid diU oris .
j
opcris
1. Silin. :>, 3. * Oue dicitis in cordil)us veslris 1. Itei;. '_'. Wolite lo(|ui sublimia gloriantes.
'»i. 7.'., R. Rt-'cedant velera de ore vestro.' I'sal. 'Xolile lociui adversus Deum ini(piilatem.'
ofi. n, I- l-'^aie 41 'taceanl ad rne insule et genles miilciil rmtiludiiiem', i.e. taceant vir- ;i.s
tuteni, sapieiitiam, boidtatem suani ad me comparali, d liaul stulti, inlirmi,
Mtim. ij, 1. niali etc. ' Sacrilicimu iustilie coram Deo imu potest esse nisi spirituale,
rationale, vivum, (|iiod est (llnistus in saerameulo riiiii re saeramenti (i. e. Ecclcsia
et sei|iso). Et lioe est sacrilicium iuge in novo testamenlo. Ideo arguit ludeos
literam in oinnibus perseveraru volenles, (juc tanien cvacuata est per Christum in
Ro. 12.
') tlicbnirft i|ui. ')
iiluviicfiljviL'bi'ii.

I'.saliiius IV. 39
iinprcssui}! sH/iir (|ui;i .sii|ht ciiiitiini liiiiiiMiiiini rsl (iilcs i-ci'iiiii imhi n|)|ia-
ri'iitiiim. VA in liiis dilobiis vcrMs st;it (Iclinilin liilci Ili'l). XI. iiiis (|iü iioii vi'in. u, i.
siiinus de illis imilti.s Inuifit-' ImiiDniiii oslcii.sivmii, fidcs, r/dhis /ui diviiii-
tatis vcl .spiritufi domiuc, illis aiiteui dorsi tili taiitimi o.stcnditiir lux. Dcdisfi
sratuita hoiiitatc liwfitium .spiritiiak'in, iiutmi de 12 fructibiiis spiritu.s Gal. "). wui. ,, .•im.
in cufdc iiivo. null in carnc nica sk'Ut literales : a fmctu i.e. a re sacranienti sn. s.
.seil etfectii, (|niiniani et viitio vat frunicnti et vini sui non extraneonim , (]uia.Cicbi. i;i, lo
habenius altarc, de (jud etc. nndtipUcati sunt fi

40 Dirtiila supei- PbulU-iiuni. lölo- 16.
lialuTciil, .iiin M'sc Lcvilc iiicoiiiiK.>ito l)oaUi tatijiarcnt V (|na-i h(H'i|isuni riWrvn'
null possiiit, iiisi Spiritus sanctiis eis siiiy;ii!ari nuiniiH.' ostcii(k'iv(, in i|U(. id
liicerc (lelxTfiit. Aut iioii potuit istu i)salimis caiitari, aut nun dcbiiil liutc, nisi
cnni tnniulUi, iit nwcssu fssd hoc eins titiiki prescripto iiidicari? Jerta sunt, i"
(|uac si nimis inordinato elamure agantur, magis extingnnnt spiritum ((iiam
recrtient. Dieamus ergo pro prima dictione, seilicet la Mnazeali. Que venit
a vcrbo Naza, (|nod signifieat vigere, incitare, provoeare, soilieitani: Sicut
per tympanum excitatur miles, et per sonitinn hucciiie ei|uns ad prelinm,
•tiioi' ;w, w. »iingiilarem, tjuia ad vietoriam facti sunt.
l'iM seeinida di

VsMilllUS IV. 41
calilius. Ncgcii, iu'j;iiii)lli, pi-epositn belli til liriictiiiidlli, i. c. musicMlc, iiuisi-
calia, in mu.sicalibiis. Est igitur sfiisus 'J'ituli: |isaliniis David |)ni incilatmid
in imisicis iustriuiicntis. Hec ex loli. Ixeiicliliii.' Scd iKilaiuluiii, (|U(nl in sa exhortatier iucitaliuluni', et oportet preintelligi
vcl siinul, nt sie in uua dictionc onnies tres couipreliendautur, scilicet hi
nuiazeah i. e. invitatorium iuvitaus etlicaciter ustpie in victoriam et tiueni
intentuni,

jo Diitiita su|ii>r l'salteiiuiii. l-")i:'> Kx
(oriiim in «liiini, (|Iiciiii(m1() oiiiiks iilii siiiil, scd fliaiu lorma cl iinxli». Ojiliinus
«•iiini miidiis clcvaiuk' nieiitis in doimi ost ])R't(Tita lioiia a^iiostrrc vi coii-
svdcrarc. l'rctoriloruin ciiiiii i-xliibitin est lutiironiiii ccrtitiuld, et fiiliitiam
accipieiidi prcstaiit actx'pta doiia in ])rt>toriti). Kr()ver. 11. 'Stuitns verba iiiultiplicat.' Priiuo
'Cifb.Sai. lu, ergo bona recepta (•(Hitilctiu' in |)iiis|)i'iilato et pace: O Dens lustitie
nii'c cxaudisti nie, cnui i
n voca rem, tibi ban
nihil sibi de nieritis arrogat. Xon Liiiin ait: ('um multa fecissem, vel
o|MT(', (ii'c aut ali(|n(( nieo Mi

iiui iiiliil .sinn cxaiidivit iiivdcaute'iu , . et
:;;. 4. 5. (3. Quibus sine dubio vuJuit luuic psahnum t'sse invitatoi'ium a

44 ]iict,ita sii|icr r«iltcriuni. 15l;i -llv
fucffrir.' Hoc saiic latin dictal. (iilia sumiiius es! et nullius cud hoiidiiun.
Ifiitur s\il) istis vurl)is l)r iutclliguntur oiiinia Ijcncticia

Psalnms IV. 45
tatnr per ('nulitidiiciii et intclliiiciitiam. ]\Icini)i-ia vcl siil)staMtia seil natura
aiiimo dilatatur piT vii'tiitciu et n)l)iir tiratic, voluiitas dilatatiir |K'r Ictitiaiii
t't consolationciii. Kcdiitra constrinii'iintur ista nnivcrsa per pcccatnm, per
crrorom, ]>C'r tristitiani. Sic liortatnr E.saias M. 'Dilata locnm tciildrii tui: et :mi .f,j.
:. pclli's tal)oniaeiiloriiin tiKinim oxteiuk' otc' Ecclosia oiiini allciforicc siniilitcr
(lilatatioiKMii tripliceiii accipit. Qiiia niiilti]ili('ati sunt valdo per opprcssioiicin
Pliaraonis, ot clariHeata fidoi ven'tas, et aufta letitia oiiis in spiritn. Fitinio
nota quia addit: 'niiiii'. Hcc enini est sino;iiiari.s tjralia I)ci, i|U(id istas
dilatationos non facit esse rctrihutiononi et niereedeni in iiac \ita. iSed'niilii",
10 inqiiit, ad bonum mcum, ad saiuteiii nieani. ad utilitateni. Mnitos enini Heus
dilatat et exaltat ad perditidneni cdrinn , ad ruinani, ad indieinni. Nun sie,
([iidd in trihuiatione diiatantnr.
Queritur au lern: Cur nun ait: in ti'iliuiatione priilono'asti aut pro-
tundasti miiii? Forte propter vicissitudinem et imperfeetiouem, (juia in lia(^
15 vita semper est x-ieissitudo harum dilatationum, et lonjja est nulia nee sta-
bilis. Sic auteni erit in futuro, uhi erit pei-]>etua. Sed nee jierfeeta est.
Quia tune perfieietur, f|U(id liic ex parte est, tuue enini erit et profunda et
ahyssalis.
Ex istis taudeni adverteudnni, qnoniaiu mos Scri])ture est sepius verba
an absolute ponei'e et illiuiitate, ut hie uou dieit, quid dilata verit, an cor, spiritnni,
animam &c. Sicut et ibi, psal. 'perfeeisti eis (|ui speraut in te\ Et iterum:';'!. :ii. 20.
'Veruntanieu propter dolos posuisti eis\ Et alibi: 'jionani in saiutari , fidu- 'l>i. ?:;, la.
eialiter agam in eo'. Hievides, quod non asserit, quid, sed absolute solum'lJi. 1.;, >;.
sia;nitieationeni verbi. Quoniodo et dominus in Euangelio 'Sermo meus uonSfn ^,:n.
2-, eapit in vobis'. lu istis ergo omnibus locis debet voeabulum tam late quam
:)o
potest extendi et velut geuus in omues speeics dividi, ac tutum in partes.
Quia eopiosa est semper talis et fecunda loeutio, et ctiani ideo sie indeter-
minate posita. Sieut ego modo feei in isto verbo 'Dilatasti': nou soluiu ad
voluutatem, sed ad omue quod eajiax est dilatatiouis in trilndatione.
Antequam autem ad seeundum versum aeeedamus, duo insignia obiter liic
iutdere plaeuit, ue memoria exeidaut. Primum est, Quod versieulus iste et
luulti alii velut fuuieulus pulebre texitur sem]X'r posterius ex priori, et dietio
vel oratio semjier ratio videtur esse et velut fbus, origo que ])reeedit eins, fpie
sequitur. Sicuit si C'athenam fabriees aut murenulas aut eorollam. Ut exemjili
35 gratia prima oratio est: 'Cum iuvoearem\ que est ratin sequentis, ut si
queras: Quarc exaudisti me? optime secjuitur: (|uia invocavi. Tertia oratio
seilieet 'Dens lustitie'. Quarc sie appellas? Quia exaudivit me, et nisi me
exaudisset, non es.set deus iustitie sed peue mee. Item quarta 'In trilm-
latioiie'. Cur ista seijuitur illani tereiam? Respciudetur: Quia est I)eus
40 iustitie mee. (^ui enim pie vivere vnlunt, ])ei'seeutionem ]iaeiuutur, et (jnem l' Tjm ;i, 1:
6 :icciplt fe()lt ]in- (ippressiniieni ):• giMtl.i ffl)lt :!S iienc =-- pneiiac

4G Dictata siipor Psalterium. löl.". V>.
ik'iis iiistiticat, iiiox prohat. rilimo, cur dilatavit tc (Idiuiiiiis? uiidc so(Hiitiir?
aut (|ua cniisi-rjiH'iitia lioc ft noii aliud se(iuitiir? Kcspondetur: Quia trihu-
latiis siiiin. Dens onim cimi eis in ti'ihiilationc &c. Kt es. isto patet inira
di.u,nita.s oon.sc(|m'ntio verhoniin et ordiiiis aptitiido. Pilatatus es, quia trii)ii-
latiis es. Et \uh- (|iiia seeundiiin Dciim iiistiis es. Et hoc quia exaudivit
tc in mlscricordia sua. Et Imc quia invocasti cum. Er^o Invocatid iu-
t'crt c.xaudit ioncni, cxauditio iustitiaiu, iustitia t ri l)ul atioucni
trihulatiu couxdat i oncni. Siniili modo potcris ot in aliis versilms te
.. cxci'cci'c. Haue liiiuram, quc \-ocatur ( iradatio, apostolus Ko. f) et 10. ctiam
pouit dido pi'cdiccut iiisi millaiUur'.'" Vides aiitem, quod in
liiis trii)ns (iradationil)us ucr citi'a ncc ultra (|uiuaiinui numorus gradunni
.'.consistit. ut intciii,t;-as soli quiuario id est iiomiui, (pu' per (|nin((uc virgiues v,
• sese
sigiiilicatur, ista prodesse et eonvcnir«'.
Sccuuduni. (^noiiiam Christus est capnt omnium sanetorum, fons
onuiiuni, origo mnuium ri\uliii'um , c\ (pin participant omnes, et de ph'iiitu-
diuc cius ounics accipiunt, hiuc est qund in capitc (id est prineipali sensu)
hhri, id est tntius Scripture et preeipue psahuoruui, de eo scriptum est. Ac 21
sicut omnes sui sancti thniut ex ipso xchit rivuli, ita Scriptura eonformitcr
iiahcns et ita re])rescntans ipsuui cum suis sauctis, ]irimo f'ontaH sensu
de ipso lo(|uitur. Deinde eundcm sensuni derivat in rivulos (id est parti-
culares expositiones) partieipativc de sauctis hxjuens eadem verba. Si enini
in gratia cum eo participant, et hereditant onmia ex i]iso. Igitur et verha _'.
Scriptnirocedit, (|uia tu ;.•
es maxime liomo sccuuduni auimam. (^uis ordo queso huius versus ad
prinnnn".' (^ui paulo ante dilatatus, uiox miscriam (|ueritur. Sed dixi,
qnoniaui dilatatio non diu durat. sed vieissitudo est lii hac vita. Ac simul
in uniltani et ntilissimani doi'triuam talis oi'do texitur. Primo (juideni ne ex
dilatatioue iam vclut ccrtus -is et torpeas: (pic est pessima tentatio. Quia n
nl)i ineipis noijc lieri melior, desiuis esse iiouus, alt üeniiiai'dus. Hoc est
4 est
,

•i npscit
Psalnuis IV. 47
cro'o (iiiixl A])ostolu.s: 'A'oii iVatrcs arMlror n\o Miiiii^cliciidissc, scd (jiic posf iüiii
nie sunt ohliviscens, ad anteriorii cxtciulo nie ipsnni'. (iiii cnini iustns est,
iiistifiootur adhiic. Et qui stat, vidcat (id est sil sdllicitiis) nc cadat. Et
iternm: Homo cum consnraniavevit , tiinc incipii't. (Jiii ciiini putat so srirp,
fjuomodo oporteat eum scire. Sie siiiiilitcr, (|ui se putat a|)])relieiidiss(',
nescit qnoniodo oporteat eum appreliendere. Modus autcm mm est nisi istc,
qui hie ponitur, seilieet semper reeurrcre ad pi-iueipium, et a novo senqHT
incipei-e, seeuudmn monita apostoli et luiius psaimi. Quia semper relinquitur
quo eresoas, ergo semper es in motu et initio. Sic ergo mmc dieit 'Mise-
1" rcre mei\ Miserum se vocat, (|ui prius instinu et recreatum dixerat. Quare
qnia il)i de acceptis, loqiiitur hie de aeeipiendis. Oratia enim dci aecepta
nt dixi est iustitia. Aecipienda antem est misoricordia, quia miseriun qui
nnne est iustifieat. Quia ergo hie aecipiendam petit, nondum aeceptam, ideo
misericordiam nominat. Et hec est eonditio iustoruni, iit iiistitiam esuriant
1". et sitiant magis ac magis, ideo semper iustificautnr, seiupi'r petunt misereri,
semper iustitiam agnoseunt aeceptam ]irius. Qui enim saturi sunt et ])li'ni
iustitia. nou jietuiit misereri sihi. Et non sunt tales nisi liypocrite et phai'isei
tantum. Oritur autem ista petitio ex fidutia preteritorum beneficiorum, sicut
dixi, ex quorum memoria sese aeeenderat. Et jiotest iste versus siniilit

48 Dictata super l'saltorium. irii:'.— IC.
C'liristuin iinctmn. i|)s;im vciitatciii et salutcin, et tamcii niliil cum curalmiit.
Potent aiiti'iu, ut dixi, totus psalmiis iiitcllifii voliit in persona Christi dictiis,
siciit Lvra cnin cxpoiiit in persona David, satis violenter. Vel ut proplietia
de i)ersoiia C'lnisti taiU|nani tereia a l()(|Uonte i)rinia, (piod matris ad literani
aeeedere piito, (|nanivis utrum(|ue literani non deserat. Dieit ita(|ue: O filii
lioniinnm, ex quo institia nostra nou est nisi ((uia exandit deus, nee niia
Vera eonsolatio nisi in trihulatione, nee ))rofeetns et peifeetio, nisi in eontinua
11, la. Iiuiusmodi perseverantia, nsTavi eorde? (iuanidiu patiar vos? ait
doniimis, generatio inerednla, (luamdin non \uitis et vos iustitiani apprelien-
dere et ])eeeatnm diniittere? Institia enini sola iil)erat eor et leve l'aeit. Kt
(luonsfjne vanissiinani (|neritis dilatationeni extra trihulationeni, seilieet ear-
naleni et literaieni tantumV (inons((ue (|U('ritis niendaeiuni et iiypocrisiiu,
vos iani ade|)tos existiniantes perfeetioneni, ae quasi non cgentes niisori-
enrdiam".' Vide .|uoniodo imjni preeise contraria via ineedunt, quam \)V\,
presertim in istis Irilius, institia, consolatione, ]>rof

Psalnms IV. 49
OiiiiR' tiiim quixl lioniiiii sorvit et utile est, sine i'rnctu et saliitc sjtiritiis ISl -f^'i;
vanita.s est spcmuhim P^celesiaston. Quin Spiritus est niaior et tlijj;nior ])ars
hominis eterua et iiuiuortalis, euius houa sunt vera et aet

50 Diftata siipoi- l'salteviiini. ir.i:!— IC
'Vt' (jiii (lioitis in:iliini lioiuim, ])()n('nt('s liiccm tciicliras.' VA ex liiiic s('(|iiitiir,
(|iuul sil)i ;i])])licanl vorha .Scnptnic, ii( raiii (|iioinic inciKlacitcr alU'Kcnt pro
siio luoiulaci sensu. Et liof est (|iicrcr(' iiiciiuta1 et eonlrariuin iniius cnufenmit : Hie eerte ex \anitate niendacinni faei'
'i'ali' est aiUcni omue studinm ludeorum, et l'uit etiam tempore Christi in
livpoei-itis statuci-e (|uerentiliiis iustitiani suam, id est vanitatem dileetam, r.
(|Uerere facere mendaeium. () (punii nuilli iiodie secjinuitur ilios! (^iii jileni
invidia et \indicte feile neseio (piod idoium zeii sibi fiiitfunt et rigorem
iustitie mentiuntur (luerentes pertinaeissimum mendaeium. Sicut Apost. pro-
liin. 4,1'. plietavit: 'in livpoorisi lo(juentiinn mendaeium'. Ideo eiiim illi queruut men-
daeium, (|uia sihi iani iusti videntur et animo non inter int^ipientes, sed -m
omnino eons'ituti, ut iustitiani et iudicium exerceant et vindietam in pecca-
tores. Nee isti jiost dilatationem in tribulatione, (quam tarnen non un(juam
lialinerunt) cum iustis dicunt: 'Miserere mei', sed omnino illud jisainii
.'.,
'Jjj. II. 'Luiiea Ullis, deus", inmio Xos iudieamus eos, deus, et faciemus vindietam
pro li(MK>re tuo et salute iustitie sanete. Nos cnim non sicut ceteri liominum -..
jjcecatores &c.' Unde hoc monstrum? Non nisi quia non solnm hahent
vanitatem, sed diligunt eam. Amor iste excecat eos, ut hoc velint esse
honum i't ))lemnn, ac sie (|uerunt quo sua sunt, non que Ihesn Christi.
Non seqnuntur iudicium sed aff'ectum. Aflieitnitnr enim bono carnis sue,
honoris .sui, substautie sue, ideo iraseuntur hiis, qui impediuut positive vel :iu
[irivatix'c, ac sie recte videntur sibi indignari ac vindietam expetere eo quod
sibi iniuriam (ieri existiment et digni, (pii non patiantur huiusniodi. Ideo
in propria causa finnt iudices sinuil et par.s aecusans, multum ])crversuin
genus et subtili diabolo seductuin. Quo ]iatet. Quod ex eupiditate eornm
procedit ista vanitas et mcudacimii, id est ex grax'i eorde. Pari modo '•
si'quitur in aliis vaiiitatibus. (Juando diliguntur, mox excecant et indnennt
ad mendaeium. Kt sie in tribulatione non dilatantur, id est erndiuntm-,
roborantur, eousolantni'. Sed artantur et excecantur, inlirnumtur, tristautur
«. 3.',, G. seeundum seculum. Simt psalmns eis prophetat: ' iiant vie eorum tenebre
et Inbricum, et angelus domini coartans eos'. Iusti ex tribulatione magis m
iusti iiimt et mcliores, id est dilatantur. (.^nia antem non est deus iustitie,
:):! 2eib. siiiiililcr :M Sfib. snlMili-

Psalmus IV. 51
sed (loiis soeuli pxaudiloi', ex ti-iliiilati(inc liiiiit pciorcs, us(|iu' diiiii in
iiiendaciuiii nullit et sc iiistos i'sso jiroclament et siiam innoccntiaiii statuaiil
et nun clanieiit ad ddiniiinin in trilmlatione 'Wiscrorc niei', scd ad siiiiiu
mendacium, suam iustitiam respiciunt. Qiiare sii-? quia idein ignis aunim
j probat et paleani P'-it. Idco isti in triliulatioiio dilatati et vaiiitatcin cariialis
boni oontemncntes, olaniant 'niisprore niei' et deo iustitiam trihuuiit, sese
aiitem dignos tribiilatione: illi autoni vanitatem (juerentes et in eins contrario,
scilicct ti-iljulatioiic, artati sibi iustitiam depntant et deum l)laspliemant et
iustitiam eins. ' Satis ita(|ue constat, (|iiomod(i iste tereins versus totani
hl scriem impiornm vite expressit contrario m reprobaverunt, non alia causa, nisi quia non sicut ipsi sensit: odit eiiim
mundnm et vanitatem, quem illi dilexerunt. Quare cum modo ])cccatorem,
modo Beelzelnib vocavcnmt et niiracula eins non virtuti diviiK^ attril)uebant.
Et huic blas])liemie, (|ue est scqucla certa ad mendacium quesitnm, occurrit
pius propheta dicens : Et scitote, quia mirificavit dominus Sanct um«. 4.
;u suuin: dominus exaudiet ine, cum clamavero ad eum. [Loquitur
de futuro 'exaudiet' q. d. Talis erit Christus, quod si ibi tmic essem et clamarem
ad eum, deus me exaudiret. Sed tarnen quod ego non facio, exaudiet
tarnen semen meum post me.| Postquam enim imjiius mendacium suum
quesierit et iani sese rectum et veracem puta\'erit in suis verbis et factis,
2j mox mit in blasphemias contra iustum, eum iudicando et condemnando.
Eiusque quantnncunque sancta, mira, vera sint vci-ba et opera, non deo, sed
diabolo tribuunt: quia suam sententiam contrariam ei ex Deo esse statuerunt.
Dicentes 'Xos scimus quia hie homo peccator est\ Ideo duo potentissima 3i'ii s».
niotiva eis opponit propiieta contra hoc mahun: primuni, Quod sit mirabilis
M factus a Domino, contra quod ipsi dixerunt, quod esset mirificatus a Beelzebub,
quia 'in nomine Beelzebub' inquiunt 'eiicit demonia', et per conscquens omniai«jii. ns,
'dominus exaudiet mc, cum clamavero a

52 Dictata siiiior I'salteiium 151:1—10.
K])vrn iiiiif iitrinsijuc in cxaiKlitiniii'. (.iuod si Iiitlci ista taiii clarc forte iioii
potiiisscnt caiiero ex istis vorbis, hoc taiiien scire polfraiit, dcmn esse in
illo: (iuia si dorn exandit clamanteni ad sanetum suuni, onuiino soqiiitur,
qnod sit in et cum sancto suo. Volnit ergo David eos a hlaspheniia ista
retraiiere per lioe, qnod tostinioninm dat ("liristo, quod sit dominns, et dominus u
cum eil et pater in lilio. Si enini lioc testinionium acce])issent, sine dul)io
einu nun hlasplieuiassent. Eflicacissiiuum saue contra l)ia.spiieniiaui est
dominum eonsyderare et ])reseut

Psaluius IV. 53
null taiiK'ii (leseril spiritus saiictu.s cos. Öcd .s(_iii|)ri- MM|uitiir t'l moiift ciis,
iif ultra proticiant. Siciit niauife.ste patet ex diclis. Qiiia prima nionitio
fuit, iie cssent gravi conk". Qua non ob.servala, aildit sfciiiulani, iiu diligciuut
viuiitatem. Seil et liani' transgressis addit terciain, iie (iiiorercnt iiieiuUu'iiini.
5 Et qiiartam, ijiic niaxiiua l'iiit, ideo pluribiis verbis addidit contra blasphc-
niiam, in quam de niendacio per transituni tercie cecideraut. lani (jiiinta
eos monitioue prosecjuitiu-, nc ira.scantur, ne l'uriant. Postquam cnini iiistiis
est blasphematus et oniniuo Diabolicus et cum iniquis rej)utatui*, iustum eis
videtur irasci contra cum et (juerere mortem eins et tollere de terra, sie
1" enim excecavit eos nialitia sna, et omuem per.seeutionem in eum exereere
ac onmia meditari, (jue ilJuni disperdaut. Unde eos moderatiu- dicens:
Irascimini et nolite peccare. Que dieitis in oordibus vestris:S5. s.
et in cubilibuH vestris compungimiui. ij. d. Si vultis irasci, irascimini
voliis et non huic lusto. Sed iit memii sfeusmn, sine temeritate tamen, ponam,
li quia unusquisque abuudat in sensu suo: Quauipiam verum sit, (piod dictum
est, et multi sie exponant, tanquam sit redargutio tantum nialitie corum,
tarnen melius videtur, quod tam iste versus quam {)recedeiis non sit redar-
gutio et increpatio, sed potius eruditio boni: sub qua tamen non nego, quin
includatur ista increpatio raali. Igitur secunduni istum sensmn dico, quod
20 tercius versus fuit increpatio tiliorum hominum. Sed quia dominus non
solum vulnerat, immo niagis ])crcutit, ut sanet, corripit ut erudiat: (juarc
postquam in isto versu malum percusserit et uicus seeuerit, liic iii (juarto
quinto, sexto addit cnqtlastrum suavitatis largius (juam vulneraverat. Quia
copiosa apud cum dulccdo. Lex enim solum occidebat [id est ostcndebat,
25 (piomodo esse quis debuit mortificatus. Sed non vivificavit, id est non ost«n-
debat, quomodo vivificaretur] , sed uon vivifieabat, et homo solum mordet
sed non lenit, deus autem vinum et oleum iufmidit. Si (jiiis ergo audierit
baue vocem Spiritus: 'ut quid (pieritis vanitatem et mcndacium?' et paciens
fuerit huius correptionis et percussure dicatijue ei: Quid ergo facienuis,
311 o ])ropheta? quomodo grave cor evadimus? quis nt)s liberabit a vanitate ista
et mcndacio? Tmic {irt)plieta ostendit eis verum salvatorem et redemptionem,
quam misit dominus populo suo, dicens: Scitote, o filii hominum, cognoscite
(|ue dico vobis, quoniam proderunt vobis. Ecce quoniam mii'ificavit Domiiuis
Sanctum suum, q. d. illum agnoscite et scitote sane^tum domiui, scilicet ut
i< sit ipse sanctus et sanctiticans vos, (|uem videritis mirabilia facere, sicnt
prophetavit Isaias 35. 'Tuuc saliet sicut cervus claudus ttc.': tunc scitote ^cj. .is, s
quoniam visitavit dominus jilebcm suam et mirificavit vobis sanctum suum.
Illum si credideritis, salvi eritis. Si damaveritis ad eum, exaudiet vos
dominus. Quoniam i})se est initium salutis, et sine ipso non est in aliquosiMi*. 4,
"' alio Salus. Ideo ante omnia istc vobis sciendus et cognoscendus est, si
vultis vanitatem et mcndacium vitare. Cognoscetis autcm et scietis, si
mirabilia eins advertatis. Etciiim o|iera i])sa teslimonium |Hiliil)cnt ilc eo.

54 Dictiita super Psalteriuni. 151o — ller expcricntiam pro]iriaiH. Autei|iiam enim scimus Sanetum dci: in vanitate
transimus. Sed cmn illuxerit nobis dominus, tanto ledius detestamur vani-
tatem ])reteritam , (pianto ciarius scimus Ciu'istmn. Undo dicit 'Irasciniint'
$cto(. 2u, 43 scilicet contra vos pro ]>cccatis. Sic cnim ])er Ezccliiel dicit

Sed
Psaliiius IV. 55
scifiititieainiiii vi'l siiiite vos fieri tscicntcs, vcl sustiiictc, ul faciiil vos scicnte.s.
(iuid? ((Udiiiiini iniriticavit domiiuis ^üuictiiiii suiiiii, i|)st' L'iiim revehibit v(il)is
mirahikiii tiliiun siiiini, si modo sustiiuicritis et iioii ruiuicritlH. | Nonne
sie
f'ecit Cliristiis ludeis, (jiiod voliiit eis seniper ostendere, (|iuiiu miralnlis esset?
uoliieriint.] Hoc aiiteui eiun feceritis, eece tiUK! irasceniini. Ista eru-
(litio doeebit vos irasei et peuiteutiani agere, et ego iiortor iit f'aeiatis et
iraseaniini et iioe

56 Itiilatii sujirr Psiiltcnum. l.Mo W.
sdlcnt |>(illiilioiii's ticri vi iiiimmide {toncupisccntic. IVr coiiipimctidiicm orgo
iiiU'lli

«ilmus IV. 57
Miilti (liiuiit: (jiiis ostendit nuliis l)nii;i? Signatuin cstü 7
super iius Liinieii viiltii.s tili, domiiie. Hie versus 7. itcruni luclenruui
superhiam arguit. Qui tuuc dixenuit: Quis est iiic? tu nos doees? Nuiu|ui(K^i'ii ''; 1»
noK ('oeci sunius? Nonne bene dieiiuus, tjuia Samaritanus es et deniDiiium
liahes? Cum itaque uus sinius doctores et legispeiiti , scientes quo siiit
bona, quis ergo iste est (jui uobis osteudat bona? (j. d. Nullus: (|uia nos
sciuuis, nos sapinuis, nos non sicuti ceteri homiuuni, et si aliis ostenderet,
non tarnen nobis. Et sie ista verba sunt iutelligenda per tumoreni et con-
tenij>tum ab eis prolata. Qiiia Christus eis ostendebat spiritu servire et
faeere Ijoua et saerifieare iustitiam: tiuic illi furiosi existimabant euni velle
legem destruere, sieut et öaneto Stephano fecerunt. Si enim ista cjuestio et
inquisitio bona esset, utique laudaretur. Sed uune hie reprobatiu-, et distin-
guuntur ab hiis, qui dicunt: 'Siguatmn est super nos &c.' q. d. ilH non sunt
nobiseum, ideo non querunt, (juis osteudat eis bona. Sed dieuut cum superbia
et contemptu : Quis &c. Ideo dimissa ista generatione superba et increduh»,
que toties iiivitata est per uuüta verl^a et niuUos modos, ut patuit in prece-
dentibus, et tarnen semper eontenmit et dicit 'Quis uobis ostendit bona?'
et sie siu'da aure omnia |iereipiunt, eonvertitm' ad geueratiouem bonam et
cum ea gratias agit, exultat et laudat dominum et eonqueritur: 'Eeee invitavi^fniiii 2:i,:i7
eos et vohii eos congi'egare sieut galHna pullos suos et noluerunt', et ilicunt
nudti et maior pars contra dominum: 'Quis ostendet &c.' Nos autem non
sie. Domine, sed coufitemur tibi: (juia indigemus ostensore bouorimi et ex
nuiiis non videnuis ista bona. Sed lumen vultus tui (id est fides per
ijuam coguuscimus faeiem tuam et gloriam tuam) signatum est (id est
Signum factum, uondimi autem res,

58 Kictat.i suiiei- Psaltoiiuni. lölo— Iti.
rcvolatmn csl'.' Ii;iliir ])i(>])liotu i^uiKk'ii.s t'iiiu gcMici-alioiu' iiistonim , i(ii:im
'K «. vidit in s|)iriHi, et ti> a])])l:iiKlcns dicit: A fnictii f'riimenti

Psahnus IV. -,9
(jiii pune ciiin vi'il)is, imii .sdliim sensihiliter, iiicidit ciiiii istis vcr.sibu.s psalnii ti i" -
dicens: 'Providebani domiiuini in conspeotii nico scmpt'r (id est Sij^natum
est super iios liimen viiltus tui, domine) ])ropter lioc Ictatum est eor inetim
(id est dedisti ietitiam iu corde meo) insuper et caio mca re(juieseet in spe
1 (Sic In pace dorniiam et reqiiieseani)'. Iü;itur Ddininus i|iiidcin in pace simiil
cum aliis donr'vit, mortuus est sicut alius lionin vcic et iciniicvit, sicut
lacob Genes. 49. 'Quiescens accubuisti ut leo', sed singuiari spe pre nmnibus. i.sihj)hetia:
(piasi ((uid novi dicat, cum sive nolit sive velit, neeesse sit cum
mori et dormire? Qiiod si dicas: Et si neeesse sit cum mori, non tanien
in paee dormire, (|uia potest mori et non m pace, Respondeo: Hoc ipsum
-:' non est in })otestate eins, ideo de se non ])otest profiteri, (juod in paee sit
dormiturus. Quare reete dLxi, (]uo(l totus ])salnuis optinie })otest poni in os
Doiuini Ihesu, de se dietns. Ut '(Anw invocareni, exaudisti nw deus lustitie
mee': Sciebam in(juit, (juia semj)er nie aiidis. loiian. 12. 'In tribulatione jui). 11,42
dilatasti mihi' id est passione eonsolatus es nie. 'Miserere mei et exandi
I" orationem meam': Hee oratio ü-equens est in psahuis in persona domini.
'Filii hominum, ustjuecpio gravi corde?' Veuite ad nie omnes qui laboratis-ijidiiii n,.'
et onerati estis. 'Ut quid diligitis vanitatem et queritis mendaciuni?' Vide
sermouem domini in monte, an non liec et sequenti versieulo doceat eontenta,
scilicet ut non ad literam tautmn sed sj>iritn etiam servent legem. 'Seitote
ii quoniam mirifieavit dominus sanctuiu sluuh '. Si mihi non vultis eredcre, ^„1, ,„,3;
operibus credite: ojiera eniin, que tiieio in nomine patris mei testimoninm ''''
perliibent de nie, ut cognoscatis quia ego iu patre et pater in nie est.
Dominus pater exaudiet me cum clama\ero ad euni, igitur non sum
reprobus al) eo sicut vos me ereditis, qui nie tarnen mirificat, id est miracuiis
tu notifieat et deelarat. Vos autem diligentes vanitatem litere et earnalia et
me dimisso, qui suiii veritas, (jiieritis mendaciuni et statuere vestraiii lileraiii
contra veritatem. Iraseimini et imlite peceare, id est iraseimiiii non

(50 nictata super rsaltcniim 1513—11).
s{'ciit)(liiiii carncni M'd scciiikIiiiu spirilum. I'utaiit oiiiiii IiiiU'i m' iidii peccare
ira cordis, si iion furis occklwiiit. (iuc dic-itis, (,su])i)le dicitc) in cordiljii.s
vestris et noii in dolo et iii.sidüs, .siciit fl'cenint in tentatione de crnsu
a>iniiii.2L>,i7. Cat'saris. l'".t in (ul)i!il)ns vestris c(>ni[)nnf>;iniini, non in anjinlis
miitiM.5.16. orantes, non cxtenninantcs facies ve.stras, ut appareatis li()niinil)ii.s ieiunantes. -
Sacrifieate saerificinin institic cf speratu in Domino, non in vos et vcstra
inerita, ant (|nia estis (ilii et .-cnun Al)ralie &e.
non dolose l()i|ni, non dnplieiter, sed sini[)lieiter.
Ps. 14. '(ini ioi|uitiir veritateni in corde sno.'
in abneondito lo(|ni. Sieut 'eompungimini in in
TiO(|ui in corde est , eni)ilibiis' est in oeenito, id est nee verbo nee
o|)ere ostentare seipsnni, sed coram deo loqni et
operari. Non (juod non fiat eoram hominii)iis,
sed 'ue videaniini ab eis', dicit dominus.
I>o(|ui Im ore et non in eorde fit dnplieiter. Prinio Est gloriari et i.s
.^iiob IM,:), iaclare (( oiiuiimi. F,t contra lioc dicit lob ol. 'Et digitnni ori suo snper-
jfj. II, 1 ponebant nie io(|nente' (id est eessal)aiit gloriari). Et Esaie 41. 'Taeeant ad
:sc\. M. i:.. ine Insnle &t\ et einsdeni oO. 'lu silentio et spe erit fortitudo vestra'. Hoc
est salutare silentinni, scilicet non velle audiri ant coram liominibus loqui
_ j*:,-* et OS aperire.
i*|-
Seeundo Est locjui dolose ps. 34. 'Qni lo(jUuntur paeeni cum sei
])roxinio suo, mala autem in cordibus eorum'. Et sie semper est verissime
sola lücutio f'oris coram huinano die, (juoniam intus eoram deo nihil est. Ideo
lorjni corde est similiter (ln)>lex. Primo eonfiteri et coram deo loqui, non
OTntiii. c, r,. iactare, non gloriari, sed intrare in cnbi "'
I
•^l'"'-'- -

Psalraua IV. (JJ
fbro et angulis coram Imminihns, oxtcnuinantcs faciein siiani, dilatantcs pliilac-süintiii.G,'.'
teria sna et cauentes tnha ante se. Hee et siinilia opera peiiiteiitic et
virtiituni liic per verbum speciale 'eompnngimini' expriniitur. Pjodem iikuIo
de loeutione eoriim .seilt ieiidnni est, quod ad liomimim ediispeetiim iaetahaiit
;• saiicta verl)a, doctrinas, traditiones et legem, et eoi- eonini noii sie loquelmtur.
Nota sunt ista ex Euangelio. Hee anteni (iinnia sunt vaiiitas, eo quod noii
sunt spifitualia et vitalia. Sed c(nia dilexeruiit ista et Domino talia reprehen-
deuti restiterunt et def'eiiderimt et usqiie liodie statuore eonantur, ideo faetiim
est de vanitate mcndaeium, quod queruut usque liodie, (|iiomodo .stahiliant.
10 Et ideo contra dominum zelaverunt et irati sunt, (|ni \ias i.stas hypoerisis
arguebat. Unde nunc eos leniter instruit "Irascimini' (id est Zelate pro viis
vestris ita ut non pcccetis) 'et nolite peceare'. Iste enini zelns eoruin
stultus est, quod )>ro sua iiistitia zelaiit et irascuntnr, cum debeant lo(|iii
in cordibus et compungi in cubilibus. Ip.si irascuntnr, quod prohibentur
li loqui in orc et lingua et compungi in angulis. Usque liodie iste versus
arguit plurinios in Ecclesia, qui certaiit pro suis ceremoniis et zelaiit ]ir(i
vanitate observantie exterioris, loqnnntnr et iactant titnlos magnos et coiii-
punguntur in liabitii et spoeie tantum, uovi et multo pertinaciores hvpoeiitc
Sic contra eos loliel: 'Scindite eorda vestra et non vestimenta vestra', id est Sufi 2, 13.
M non fori.s penitentiam ostendite tantum, sed ex corde.
Querimus autem, quid sit hoc tam singulare, quod sanctum sunm mirifi-
eavit, ut si clamet exaudiat euni? Nonne et omnibns id facit? Sed (juia
exaudire divinum, nulli conceditur nisi soli Christo, ut infra jisalmus 'Exaudiet >;'j 55, i'o
-•'•
et humiliabit illos
Omnibus literalibus
&c.' In quo manifeste separatur ab istis phari.seis et
ludeis, quoniam istos deus nunquam exaudivit. —
'Cum invocarem (id est cum in tribulatione essem, scilicet perse-
cutionis vel compunctionis, sie eiiim ps. 90 'cum ipso sum in tribulatione',
et sie invocarem) Exaudivit me deus Institie mee. In hoc verbo
exprimit, in quali cruce et passione fnerit, scilicet in conscieiitie compunctione, >4i. -j.
qua se peccatorem doluerat et luxerat. Quia deus institie sue cxaudi\-it %

(j2 Dictata suppr l'saltmium. IT)!:',— 10.
tuciiit siiani trilinlatiiiiiciii, in (lua ossa eins (id est intmora et spiritiialia)
tal)i'.sc('l)aiit et invitcravcnint: licet foris in carne flororet et piiigucscerel.
.'..woi.jlm:.. Et ita iiicrassatiis, impiniruatiis et dilatatiis rocalcilravit. Non crgci invooant
(lumimmi nisi (nii trihulati sunt cordc, talibus ciiini inxta est dominus.
iPriictiri,-.'-. Pnivor. 1. 'Tnnc invdcabunt nie et nun oxaiRliani' s(.(|nitur: 'oo (|Uod cxosaui
'"'
lialiniTint di.scii)linani', id est iudiciuni et trilnilationeni eoni])unctionis. In
•Uj. lo;», i;.(iua seniper esse ojjoi-tet onuies (pii sunt Cln-isti, \)ü. 108. 'Conipunctuni corde
3ci. VI-, j niurtilicare'. Ideo recto dixit de illis Muni claniareni tota die'. Sed Isaias
dieit 'Xocte desyderavit te aninia nica' (id est afflietioue intenia qua lueeni
Ui Vi,,! tnani ijuesivi, nun in die (juani liai)ere videhar. Kt })s. 7(). 'In die trihulationis
nieo ex(|uisivi dcuni nianihus lueis nocte cdutra euni, et non smn
deeeptns'. Krtid (|ui n

Psalmus IV. 03
lior aporiiit illis soiisiiin, iit sie iiitcllisi'civMit Sci-iptnms. Criix ciiiiu Clirisli
ublque iu ycripturis ofcniTit. Hiiic deiiiqiu' ciiiii illis j)iv(li('er('t passidiicm
Kuam et resurrectionciii, iiiliil iiitclligebant vcrlmm et erat ahscoiulituni aiivia. i»,
eis. Qiiia sperabant eiini secundiini eanicm rosnatuinini extra oinueni trihii-
latidiieiii. Ideo crnee eins visa et niorte pereepta oninc's dei'ecerunt et de.s])e-
raveniiit. (iiiia spiritiim iiniuliiin sajuehant et ne.soiel)aiit, r|iuiiiiani mirilicavit
(Idinimis sanctum siuiiii, (|11(h1 cinii etiam sul) i)assione salvaret. Et sie
Iiidei seandalisati ceciderunt. Scitctc ergo, qnoniani ita niirificaxit tlomiiiiis
saiietuin siinni, iit enni etiaiu nihil preter elamoreni halineni, cxaiidict nie.
Eteiiim Ddininiis exandiet nie euni (daniaverbis ostcndcs bona? Vel modo quid-;) ;.
13 *Jlm IKnnbc: [cll-inmnl ot, 11011 [i'xlaiiclit ps. 21 [22, 3Vl [clalniat ft .•x.'iufclil |.
') 'Jcäiitlirf) in bi'v iiiivfül)i1iil)fu t^^rfliiniiui umi '\^i. 4 oben S. .^d.
3

ß4 Dictata sujjpr Psaltcriuiu. 15i:!— IC.
isto n(il)i> hinul ostciidot? ac si (lictTcnt: Xmi uti(|iic. (inia ]):ititiir et nioritm-
ipse cum niiiiiilnis suis. Non ergo cum snscipiomus, in quo non nisi mala
viclomus. Si cnim esset deus aut deo gratus, iiuiiquid tanta mala sustineret?
Sed o lilii iiominnm, hoc est qnod ait: Scitotc, quoniam miriiicavit Dominus &e.
Ostendit vol)is hona, sed non nisi per mala. Mirabilis enim est, qnod dum .,
mala ostendit, maximc bona ostendit. Vos autem insipientes cstis et ncm
inti'lligitis. Idco dicitis: \nn(|nid iste ostendit no!)is bona? Moses potius
ostendit nobis bona, l'otest intelligi (|no(|U
>». 7. Signal um est super iios Lumen vultus tui. Non (|uerimus nos quod
isti, (|nia eruditi et illinniiKiti suiiiu> a te. Xcc bona, sed potius mala
qnerimus. Non i'ngimus ad bona, ut evadamus mala. Sed suscipimus mala,
ut clamenius et tu nos exaudias, ut mirifiees nos, dum nobis bona ostendis,
qnaiidc. mala ostendis. Cetera jjatent satis. 2=
GLOSSA: PSALMUS V.
7)« rdinqiimäa hcrräHatc synnyoifnp rt (isaitniniihi hrrcditatf Erclesnir
oratio jn'ophrtica in perftonn Cliriati. Psnl. Quinfns.
i«. 1. Titulns. Ad Victoriani super de lirrcdiüitihus duabus seil, synagoge
et Eeciesie distingneudis Psahnus revelatns David. ju
li. 1' VrrJia mra' et meoriim anrihus jiercipe i. e. audi domine. o deus pater:
intclligc clamorrm nir.nni (piia i)liis affectus (|uam verba in se liabcut q. d.
Etsi verba audias, tamen intellig(> phira (|uam ego loq\ii pos.snm. Intendc i.e.
t(. 3. memor esto roci clamori cum verbis simul orafionis mrar- et meorum: rrr
GLOSSA: ' I..o(|uilur Christus seu pioplieta in persona Cliri.sti oraiitis. j,
- Trinain ladt orationom eiusdem quasi sententie ad mysterium indicandum
saiule trinitatis. Priimmi 'verba mea', secundmii 'clamorem nieum', tercium
23 evadeiinis
.

Psiilnius V. 65
metis deas fili et (Ichs meus saiu'te: gitoiiiam ad te imuni verum (Iciiin et >;v 4.
triniun ornbo ego et mei fideles. Domine tmme' i. e. tempore i>rati

gg Dictata super rsalteiiinn. I"il3— Ifi.
et soliiiii C'l ii uhi a^o mm, non antom illi, quin ihi iumi muh. Ivtroilxi
i. c. in ipKis intrantil)iis oio vci intioirc lliciani v« donmm timm Efok'siani
vel oeluni:' udornho i. e. in adorantihiis et cum \\\\i^ wo ad tnnplnni sancfuni
funm ad Celeste soliuni ^lorie tue in fimorc tuo spirituaii, non in timore
«. 9. alteriiis seil, pene hominis vel alius. Thniinr deduc nie i. e. mens in qnilnis r,
suni m iusticia tun qiie est ex fide mei projitcr inimicos meos seil, ad con-
vertendos vel confutandos videntes me proficere contra speni eorum: dirigr
in mnspectu tuo- vinm lucam, i. e. nt mei non in conspeetu hominiim am-
hnlcnt in iivpoensi, sed in veritate et (piasi coram te. Ideo odisti synagogani
o; ui .qiii;' '-' de nnrnero supra scriptornm in versn 4. •''). (l. 7. Quoniam tum eat m
in orr roniM inimieornm de synagoga vrrifris, qnia iit supra loqnnntur mendaeium
et hoc ideo, qnia non loqiiuntiu' in cordihns suis: cor canim vannm
'\,*''^ i'sP diligens vanitatcm seu litcram et canialia ps. 4. Sepnichrnm pafnift cat
ijuttiir corimi, i. e. gulosi sunt vel (|nia niultos secum devonmt, ampla vorago
in jierditionem falsis dootrinis et detractationihus de Christo, linffuis suis i:.
dolosc agrhnnt i. e. detraxerunt mihi et sie alios crjdant non ojitat sed ]iro])hetat a i. M, :.. ps. •')•') 'non proposuernnl Deinn elc' ' Qualia quisc(ne diligit, lalis fit, ideo
cor diligens vanitatcm fit vanum et vanitas. ^ Nota Peccatnm delractoris non 40
vocatur impielas. seil multiludo impietatum. (|uia mulUiiiim impietates ipse efficit
originaliler.
1 ri.lum 20 sie voliint 29 liicV
2;^

Psalmus V. 07
inipii e.vpnJli; eos al) liercditatc nioa: (/mmiain irrltarcriail tc. in mca iniiii-ia,
quia qui ppcoat in filiuni, et in patrcni. FJ Icfoitar ctiaiii in liac vita'-
omnes ' ludoi et jjente.s rjui sperant in tc i. e. in hjx'. vivnnt in jn-csenti; e!
post hoc inetermmi exultahunt letitia glorie et hahitnhis in eis itcni in liitino
inetennini. Et glorliihuntur i. e. gloritieabuntur etiam in hoc sccnio, in ff
omncs rjni diUgunt nomrn tuwii: r/uoniam tu solns, ideo in tc yloriahnntur^
hcnpäicps hisfo et ex lioe ghtrificantur mihi in nieis. Domiiir nt srnio jii'o-
teetione Itonar volutitiitis tmtr i. e. bene))laciti tni sine merito nostiNi: aironasfl
iios i. e. circundcdisti et in circnitn nostro nos defendendo et cnsttKÜendo.
SCHOLAE: PSALMUS V.'
Astaho id est sociahor et videl)u niane. Qiiare Mane? Qnonianis« 5.
non dens voiens iniquitateni tn es, id est )KTsonainnn acceptionem, q. d.
in fide et }j,Tatia est sahis niea et nou in lege vel ex carnis liereditate. Aho-
qnin deus esset iniquns, qni susciperet omnes qni sunt seeundnni carneni filii
!•• Abrahe et Heredes eins, cum tamen inter eos multi sint impii et luali. Ideo
eos sie indistiucte sine diseretione eligere et assumere esset manifeste in-
iquitas. Sed nunc dominus vcnit iudicare terram et in iudicio regnat, quia
nee secundmn earnem, nee secundum personam acceptat. Sed (pii credit salvns
erit. Unde Petrus Act: 10. 'In veritate eomperi, quoniam non est perso- ')iv!iiii
20 narum accejitor deus\ Et hoc laboravevuut ostendere multum ApostoH contra
ludeos, qui omnino nimis pertinaciter volunt ideo esse iusti et astare et videre,
(|uia sunt semen Abralie et secundum earnem, et non quia eredunt vel'mane'.
Unde contra cos nuiltis verbis hie pro])heta in •^jiiritu utitur et repetens in-
culcat sexies. Neque habitabit iuxta te malignus &e. Et vidc, quo-ü 1;
:'' modo paulatini ci-escit peroratio pvopIiet(>. Primo ait 'Non liabitabit, ikmjuc
perinanebunt': seemido 'odisti et pcrdes': tcrtio 'abominabitur'. Item })rinio
ait simpliciter 'malignus' et 'iniusti': Secundo addit 'omnes qui operantur in-
iquitateni' et'onmes qui loquuntur meudacium', nnllum excipiendo, etiamsi sit
semen vel servus Abrahe. Et hoc est ludicium Christi, (|nod dcdit ci pater J»ii-
3» facere, in equitate verbum consummans.
: et
Vir sanguinum est effusor sanguinis, (|ni mnltos occidit. (iualis fnit « t.
et David. Sed quia hoc qnandoque licitc fit, ideo hie additnr 'dolosum'. Qui
proprie est detractur, (piia alius in facic, alins in dursn est. Et hie (piidem
ajitissime dicitur non vir 'sanguinis' sed 'sanguinum', (juia jiluriiixis occidit
nmltarum animarum sanguinem fudit. (iuorum tamen sanguis unus c(nii
GLOSSA: ' Si "lorintur nnuui mcmbrinn, cclera cono-aiulcnl. i.yoi
1! ".Utn ih'ailbo: Astilil iogiii.'i :i ilcxtris tuls, 4.".,
f*|!j. 10.
2s i.ti:Mii :12 Selb. (|11mii()1kiiii
') ^i«l. 27'-.
|

68 Dictata super Psa.ltevium. ir>l:'!- IC
Christi sanguine factns est, quo rcdonipti et ciii incorporati sunt. Nota ita-
qiie, (jiioniain detractor sohis \m- oniiiilms dicitur ahoniiiiahilis coram deo,
f|iiia fotet imiltoniin ecdc et sanouinc. Ad lit(>ram anteni de Iiideis dicitur.
'Koiiirj?,:'.-.. (Jiii ("liristi sangjuineni super seipsos iniprccati sunt, (|iu'm quoiiue occiderunt
et adliiic- in eins saimiiine a1»>minai)iles sunt. I'oiiitur auteni sinonlaris pro :,
piurali '
\'iiuin saiiüiiiiiuiu', id est (luieuuque est vir san,^uinnin. Seil et
ipsi us(|ue liddie Christi san_u:uineiu liiiuhint in sci|)sis, dum ei detrainuit tV:.
'putatis (juod hij soli pre eeteris peecatores fuennit in Hierusaiem, quia ista
passi sunt? Amen dico vobis, nisi jienitentiam hahneritis, omnes simiüter i:.
-i!i c, peril)itis'. (^noniam dicit Ulis in die Indieii taliter eonfideutihns: 'Diseedite
!Hnm. U.lvo- XI.
18 -SU.
a II miies, qui opiTiimiiii ini((uitatem , scili

Psalmus VI.
\nv\ tiia i)frcii.ssio. Est i'iusdoin st'iitciitic iteratio jndplci- vilicnuiitiam alVcctn,-.
Miserere mci i. v. misericordiani ostende doinine (jimniidi/ ii/fir»u(s sniii \.v.'ü.n.
in pa.s.sione .sinn, (jiiod est infirniornni, qnia abscondit tunr iurtiUidiiu'ni snani:
saim me doiiiini: a pi rcussnra et vulnei-ihiis quouiuM cunturhata sunt osau
s hien' i. e. onnics vires. (|uia intirnuis sniii, ossa trcniore coueu.s.sa. Et unima'^-
med turhatu ed r/ili/r tristis nscjue ad niorteni: sed tu domine usgne quo,''^-^-
(|iiani din".' ij. d. ista flK-ies et tieri inspieies? üonvertere domine tjui es
avt'rsns in deserendo ine in lYdSsion'üms et cripe animam meam non re]m{iwi)s
in inferiKi eain: salcuiii me fac a ])assionil)ns et ninrte jimptcr tan

70 I>irtiitii .siipi'i- rsaltci-iuni. loi:j— I(i.
tiiiitilms ('('(l;ir: iniiltiiiii iiicola liiii aiiiiiia iiica* inter Omans hütnicos iiicos
ü. ;i. (niia prolonjijavcnint pcrsccutioiu'iii in nii'. Dlsccdite a ma omncs, qui o/irra-
iniui iiiif/uitad-m i. c. (jui pertiiuices cstis ad ojK-i-aiuhiin ini(|uitatfm et non
Siii). 1», JG. de ()vil)us meis: qmmiam exaiulicit ostt'iisums niisericordiam suani dominus
«. 10. vor.em fletiis mci pro nie et ineis. Exaudlnf. duminns depnxaüomm meam:
dominus orutionem mcam sascrjiit. IJcpctit tcr Muniiinis' et orationeni ad
iiiy.-iteriinii trinitatis et ahiindantituu atTcctus rt uratiannn aaptisan et quomodo
eoai'tor doiKH- |>rrH(iatui '. Kt sie in cnice maximo gaudio dixit:
jofi i'j, :«).*( 'on.siimmat um est'. ( 'ni(iai)ant ita(|Ue animam eins et longam iaeiebaiil ei
Waic. s). ly. expeetationem suam jn-uptev inei-edulitatem suaiii. sicut dicit Rlare. 'O geue-
ratio iueredula, i|Uani diu patini' vos?' lu iiuius signuin uon dieit absolute
' Inveteravi , scd '
iutcr inimicds mens', ij. d. (|Uiid inter inimicos meo.« snmi
liingissiiiHun tiiiln' est et (|uasi senium. Secnndo in persima membruruni
GLUSSA
:
CIn-iblus auteni Ileus in [locuis suis sciupei- vidil causam llelus sui, seil, peccata
Öüd. 11. 38. iioslra et talia cum turbato ocuio et fieuiilu inspexil. lohaimis xi. 'Ihesus iterum
lurbavil seipsmn et fremens veniL ad sepulclnuiii*. Cicdeudum autem est iiuic
psalino, seil. (|Uod Dominus saepissime llevcril, uiaxiuic in noclibus, licet hoc in
Wiuiii .->,«. Kuangelio non sit scriptum. (^)uia ipii dicit ' IJcati (|ui lugeiil'. ütiquu primus
'
.«iiifld. I. L'. omnium et maximc luxit. Et Treu. 1
in inaxillis eius'.
pleians ploravit in nocte et lachiyme
' Ter dicit dominus . Tci' qQoque 'orationcm : vocem , deprecationem,
orationem. - Piopheticc non optative, nisi iis qui voluiil esse perlinacitcr
inimici.
i 3i. civilm.s 14 Kt est tujic es! '2:i eoniin iiicitMlulitateni suaiii ^9 SR. cuii-
sjiexit :il) %. pertiuaces

salimis VI. 71
siioruia. Ilii eiiiiu iiimis iiivcU'ravL'iiiiit iiitt'i- dciiioiio diu jiDsscssi :ih eis
et nimis profuiuk' subiecti eis. Sie ergo pro eis pioriit, »(luisi ipso sit et
sibi contigerit, (piod illis eontigit, pre iiiiuia cliMrilate. Qiiare totus psalnuis
est (|iiestiis et vox Imiiis galiiiie iiostre affeetiiosi.ssime

72 niitata sui»'!- rsaltci-iuiii, l.")13 Ifi.
liiiiic, (|iiii(l et ipsa loculio \i(lcatiir ;h1 n-ilatiini miHlimi lo(|iicii(li rr--|K>ii(l('n",
iil)i (licitnr de niiiiiiiin laclirvmaiitilms, (niod posscnt maiiiis et \K-i\vs siios
lavarc, modjt l)cntt Uiib fiifj bat mit tuafdjcn. Hoc autoni dominus ad lec-
timi traiistulit, ijiiod noctt' Hcvit, (|iiand(> «piicscitiir in Iwto. [Idco non dicit
lavo i't rigo, swl in tiituro lavahd, ripiiiu, (|. d. iiaratiis suni si ])()sseni lavaiv
et rigare itc.|
n. h. Tiirhatiis aiitcm est a tiirorc oculns iiieu>. Nun alt Ego, ad
expriniendnni, (lUiiniam propter clarissinunn visionem, ijua ]ieecata nostia
vidit, sese tnrbatnni esse. Ideo dicit 'Oenius' et ' mens', (|. d. Ego singulari
et clariore oinnildis agnitione mala lioininnni agnovi et ea odivi et indigna-
tns Uli.
Intor omncs inimicos nieos; potest sie eoustnii, primo quod in-
veteravcrit inter eos, ipii snnt omnes inimiei eins, id est inter eos, tibi nnilns
tiiit ei amiens. |Et iiine eonsonat Ilelji'. Inveteravit in omnibns tribnlan-
tiijus nie, id est (piod omnes tril)iilant me.| Hoc cnim est niagnum in-
erementnin doioris, esse inter iniillo> et (|iii omnes sunt inimiei eins. Qiiia
Christus personaiitei- non thit inter omnes vel singulos inimicos snos, sed qiiia
inter eos, (pii fiierimt omnes ho.stos eins. .Seenndo (piia inimiei suorum etiam
siii sunt. Qnia ((iii ine tenet digito, iiti(nie nie tenet. Et ijni tangit vos,
iad) s. 8. taugit pupillain oenli mei.
55 o. In ira et l'iirore eorripinnt, upUi non solnm turbata est, (juod tit
in istis oniiiibns, sed projiria (|noi|ne passione seorsum tnrliata est et valde.
Sextnm. Et isle tiiiKir et trenior niinis diutiirni videntnr omni qui habet eos.
Ideo dicit ns(|ueqno'.' Ista niora est oinninm illorum inteusio. Septiinnm.
14 Scib. (•insüiiani 17 (Sei!). t>iiines sin^ulns 'JÜ euiemle >'.l 'Mhxcv. Itlic
fUc uiiiiii; @cib.

saliiius Vll. 7f5
(\)livt'rtei(' ait, «[iiia Hcliilc est (loinimini esse mvcimiiii. ( )ct;tvniii. 1 I iiiiM'ri-
coi'dia dei non percat vi'l gluriHcctiir. ItciMim liic aliiul ocims allcftiis clia-
ritatis in deiun et latrio. Noiiiini. Qiioniaiu nun vst in morti', ((ui nuiiior
«t tili, id est ijui clai'iJift't te corain alii.s. Decinmm. In Inferno antein niilliis
coiifitetiu', etiam f*i sit nieinor eins, .setl nmledioit. Et i.ste versus* mirahilis
est, (juod sancti plus liorrent biaspiieniiani dei ijnam inlernnin, sicnt tjuidam
petiit, si danniaretur, ut tanien non minus denra laudaret et giorificaret. Ideo
non dicit iiic: Ne sini in' inferno, sed: ne non sit uienior eins, (|uo(i lit in
ini'erno. Et non ideo jietit non in internuin venire, (luia Internus est, sed
(juia nou est ibi laus Dei. (riimre a niorte earnem, ab inferno iiuiniani pellt
salvai'i. Uudecimum. Qiiod laboravit in geniitu suo singulariter. Duodecimum.
Quod lavat per singiilas &c. Tereiuju deeiinum. Quod Icetuin suuin
rigat suis propriis laeluyniis. Quartum deeiuiuni. Quod peceata, (juia magna
sunt que eum niovent, detestatur furore saneto et zelo. (ciuintiun deeiinum.
Quod üimies eum tribuiant, et solus est iiitei' eus omnes.
GLOSSA: PSALMUS VII.
De inlnsta accusatiotw et fuha iiHpositiotie uswpati regiii. Christi) n,
ludaeis facta sab fujura David simili impntatiurui iiexatl a Svmci fdio Ieiii.ini.
iit hidietur 2. lieg. .ii'i. Fsal. Septimus.
Tit. Ignonmtia i. e. lunoeentia vei Cul)>a, euius sibi non erat coiiscius,« i
vel psalnuis de innoeentia ipsi David qiuun cccinit eouf'essus est domino super
oerha Cliusi' i. e. ^Ethiopis ////* Jemiui. i. c. Saulis 1 Heg. 22 vel iS'twe« iSauuo.si.
2 lieg. 1(1. •j.5nm.i(;..st-
Doiniite pater deus iiicua singulariter in. te speravi- seeimdum iiomineni'iv j.
assumptum: salvum nie fac-' ex omnihus persequentibus ine iis, (|iii Muit
onnies perseeutores mei vel iis, inter ipios nuUus est quin sit ])erseeutor nicus:
et libera me eaptuin ab eis. Nr forte ijnandn a]i(|iumdo rapiat omnino de-4v :i.
GLOSS.A : ' Gonlendunt iniilti, (|ue islii verlia liiuiinl et (|iii L'.liii.-i. Sed
constat ex lib. Regum, (|uod verba sunt .Saulis, (|iii lanien Ipse noii soliiiu dixil.
sed multi ex eo sumpta divulgabant passini, ut Semel, Nabal. Ita ut David a muitis
lepiitaretur Insidialor regnl Sau!. Ideo sive Istc Etlilops Ipse Sau! sive Semel
dioatur sive alius, parum rel'erl. Huc sufliclt, quod David In dorso liulus ps:diiil
Ipsam suaui imiocentlam coiilileliu- et ex ipsa liyslorla erudltiis piophetal de
innoeentia Cbristl. - Loquitur in persona uaturc assumple non apeite sed
in ligura. Seu sie lo(|uitur David figuratlve de Cbristo quasi de se smiqita
,, r. ! • 1 peecato, , ,. , peecato.
occasione ex casu suo. ' hedimit ile salvum lacit de
])cna, |pena.
lo lac, Seit, magis 19 xyi
') fcl,tt.

74 DicUtii siiiii!!- Psaltfiiuni. 1513—10.
surtani ut Ivo aniinuiit mcant' i. u. vitaiu iiieam: dum iMii est i. r. siciil
W- 88, 6. ikcit illis, qiios nein«) libeiat aut silvat iin(|iiaiii, iit iiiira ])s. 87 '(|ui ri']mlsi
sunt de luaiui tiia', i 11,11. vindictam eoriim, (piam ex te habobo. Ps. 40 'Tu autem doniine resuscita
me et retribuam eis'; et cxaltare'' fac lue exaltatuni et notiuii in fmihus
inimicoriim meorum i. e. ubicumpie habitant, fines enim dicuntiu' habitationes
miiii confini's. Et exurge damine t'ac me exurgere, (juia per exurrectiouein -"
et exaltatioueni tili! |)ater siniiii exaltatur, deus mens in j^'aecejjto qiiod
%\. -1. B-.S. nuimlasti. (piia precepisti nie ix^geni et dumiuum esse omniimi ps. 2, ut seil.
OTatth. 17, y ,j,^. ;,nfli;i„( onmes Mattli. 17.: et synagoga Ecelesia tideliiuii couventus''
'ii.rj.n./iufjuloruiii drcundnbit to.' i.e. congregabitm- tibi. Sieut infra 'In medio
öon. 16, 7. Keclesie laudabo te'. Et projiter //«rtc Ecclesiain, cui ex])edit tpiod ego vado -'-
Joli. 14. in altum in coelum regredere^ fac me r

Psalinus VU. 75
jjojmlus.' Disccniit nialds a honis, i.e. sine ai'c(])li(>iic persoiiariim est. IndiiMü .'.
me Diseerne nie ab illis et pro nie vindictam sinne, vindiea nie iiidicid liiiieam: et sccunduiit iuudcctdidii/ iiicaiii sitpcr nie.
Hieron. i. e. i|iie est in nie; nun petit seenmliini nniversaleni Jinioceutiam seeiin-
h dum Cassiod., ()iialeiii nemo iiabet, sed seeunduni partieniareni: et in propositu
de David exponendo. Consumetur pereat et defieiat, fiiiiatnr iteipiitia peccaturum'H- m
et dirk/es kistum- proficere tiicies, vide iit prufiiüat: scrutans pi'ohator,
examiuator eurdinni et reiuiin cordd eo

7(> I,)iitiita supiT Psiilterium. 1513^1fi.
caliir i|. (1 ') Si'd est (iiiniiiinaiis Iota die, uiulo aMtii|iia tianslatid-) liahel
'iidduceiis iraiii'. per fsiiujulus dies as.sidiic et a lumneiito «nio pcecatur. ' Nisi
95. iscunversi ftieritis Hie vertit sennoueiii gladium. suum .seil. RDinaiioruni, qiii
fecenint eins vindictani cihravit ievavit ad ])ereiitieiidiiiii: arcuin suum Ro-
*;. H. iiianoriiin tdemlit (piasi mox peirii.ssurus d punicit exi)edivit illum. Et in :.
HO arcii paraeit iiii])()snit rasa tcla iat'iilii mortis: suijitfas stuis i. e. Ronia-
noruin ard^ititibius cffhcit iiriiitis ctisiiidibus pra'fixit, ()ui ardeiit iam et nisi
•i' 15 (•(luvertiniini iirent niaiii iii siipra. Eccc pariiirit ijopiiliis ludaiciis cujiitavit
facei-(> imusticiani nititui' rciecta iiisticia tidei siiaiii iiistieiani (-oiistitnere et
lal)iirat et aiixialur in cadcm sicut parturieiis, et ivncepit dolorem- i. e. in- m
vidiani de prufectii Cinisti et MKirum:

Psalmus VIT. 77
SCHOLAE: PSALMUS VII.'
Si feci istud Sn\ Non sutHcit aialiiin iion agoi-p, idoo addit: Si pst«. 4.
inicjiiitas in niaiiibus im'i.s. Hed nee lioc suffieit corani Doo, (|U(hI qiii.s
l)t'nefa('ial honis et ainicis tantuni, nisi i'otuiid(* et iiiiivcrsalitt'r »it idciu oni-
ö iiihiis honis et maus, amicis et ininiifis. Quia iiec est Ciiristiana j)ietas,
equiun esse ad «nines, sine electione seeundiini honiineni et t'avorem earnis.
Sicut ficus protert ticus, sive inter spinas sivo inter rosas stet, sie vitis. Noiiaiuiini r, i
enim potest arlxir Imna thictus inalns t'acere. Qui autein amicis sunt aniiii
tantuni, sunt niixti. De (jnihus I)(iniimis: 'Nunquid eoiii^iint de triiiulis 'Waiiii 7, i
III Ileus'.'' Sie nee de fieuhus spinas, (|uia illi sunt spinosi inimieis, sed suaves
amieis. Jdeo non sunt integri et i'otuiidi et iidem ad onines. Unde addit -ü. :,.
Si reddidi retriliuent ilius milii mala. Sie docct ddiiiinus eopiose Matt. .'>. UKntiii -,,4
"^Estote perfecti', id est rotundi et intej;ri, velut eiiculus. Uli antem sunt
sicut seniicireulus vel areus, rotimdi ad alios et rnpti ad aiios. Et Ime nomeii
ij Eqnitas illud signifieat. Quia seilieet sine aeeeptione et differentia jiei'sona-
runi omnibus idem est, qui equiis est. Sie vulgo dieitur: @ö gilt int)V glid^
e^nev lote ber anber, id est eque milii est de omnilins. Sie ])s. 110. 'faeta -Vi. in, ».
in veritate et aecpiitate', id est: ;ij. ss, .-,.
3u scendentihus in laeum. Exaltare &e. Mystiee de Chi-isto, (jui e.xaltatur \n-s. r.
finihus inimieorum, quando exurgit in ira, e.xaltatur autem in medio ami-
eorum, quando exnvgit in gratia. Hoc est «piando inimiei ad sen.sum tbris
eoguntin- eoneedere, quod est cxaltatus et gloriosu.s, licet intiis in coide noUent,
fines em'm eorum sunt sensus eorum. Medium autem est cor (piia intimum.
-' Sic exaltatm- in medio amieorum, id est Amici in cordc exaltant et gloi'ifieant
eum volenter, et hoc est exurgere in gratia, non in ira. Et synagogam
trihuum cireumdare eum, i

7g Oiotatu super Psaltorium. l.il:^— 10.
\':is:i sinii iiwtiunu'nta ciiinsciiiKiiK' artificii.
•a.r,. Vita in tiira est suhstantiu luiiiis niiimli, qvia conscrvatiir vita eor-
pciialis. Kt vita in rclo est vcrlniiii Dci et «rratia, (jitu vita Spiritus eoii-
scrvadir. Impi-pcatiir ergo h\c David sil)i tria damna, scilii'ct vitc foi-poralis,
l)iKiniin ciiriK.i-aliiim et fanic. sivo gloi-ic, vcl vitani triiilieoiii natiiiv gratie .,
irloric it

Psalmus VTII. 70
loris &c. qnia Belli domns, Avcii aiitcm (loloinii sit;iiiHcat, qiii est zolus pt
invidia.
Lueum apeniit sfnte eins. Psal. octonift.
Tit. Ad Victnrinm pro foir:nl(ir/, |)assionc et niorte Christi, ])ro cruei-';! i
fixo. PsnJ. David. Domino dowinns nostcr' utruiKjue de})et esse vncativi-ji j.
casus: quam admivnhilc (juia reveiatuin toti miuido, prins autein quia in
humili hunianitate occultuni est nomcn funm Divinitatis tue Ps. 7o. 'Notus in'iJi. ;i;, •_>.
Judea Deus et in Israel maguum nomen eins' in imiirrsa frrm t«tius nunidi,
licet non in onuiibus, qui sunt in universa terra. Et hoe ideo Qtioniam rlr-
vata, est »i-agnificentia hm Incaniatus filius, qui est gloria patris .siqmr coclos'-'
utrosque seil, spirituales et niateriales. Ku mx uon tantiun ex corde coram ü«. :;.
te, sed etiam eoram hominibus, quiacx oi-e infnntiuni et laetentium seil. |tani]
literaliter quam mystiee, qui sunt apostoli et discipuli, ex quorum predieatione
et laude eognituni est, quod elevata est magnificentia, perfucisfi landrm i. e.
peifeetam feeisti, seil, veram ex totis viribus non tantum labiis jiroptry hii-
micos tnos^ seil. \-el eonvertendos vel eonfutandos, quod frustra te delere
moliti sunt: nt dcsfnais iiilmicnm Judaicum popuhim rt nltorem, sniipsius,
GLOSSA: ' Loquitur iiroplieta in spiritu aii Deum. - Per ascensioiiem
enim Dominus accepit missionem Spiritus sancti a palre, quo spiritu misso magnifi-
catum est nomen (?) eius in terra. Ideo hie ascensionem assignat pro causa
magnificati et mirificati nominis eins. Potest etiam intelligi, quod ideo est nomen
eius admirabile, quia Magnificentia , i. e. quod homo lalis magnus et tarnen
factus sit super onines coelos, in quo homine est ipsmn nomen patris (i. e. eadeni
divinitas). Et sie per elevationem et magnificationem lilii incarnati etiam nomen
patris elevatum est i. e. arduum. •* Propter inimicos foecit laudem suam ex
ore hifantium, alias propter se sufficeret magis ex rorde infantium. Ex ore
autem est palam faeere laudem in confusioiieni inimiconnn publica confessioni'
') Ovid. Ars aiimiuli 1. (I.",:,. K>ii.
:

gQ nictatii super Psalteriuni. 15i:i l(i.
«. 4 cnHilatoiviii Iciiis siiac. Qnnnidm riflrho' in mcis ])ostcris coelos tnos i. o.
apostiiliis et -|iirilii:ilcs viros vcl :mi;cl(i>, (|ni solniii siii sunt, ist i aiitoni codi
oiimihiis sunt crcati o/urii diiiiforinti liutrum virtiitiim tnarnni : hrnrnti
Ecclcsiani vidclicct . . perti . .

Psalimis VIII. 81
VoluciTS coi'll |)('i- (|in' omiiia coclcstia '/ y;/.sYT.s nmris: (jin perdiiilmhoif « s
srmittis mnris (|. il. (|iii taincii sunt taiii in dcciiltis loois maris.' Doniiiir'i' m
(loiiiinus nostcr: (juuiii adtiiimhih est nomcn tuiüii in nnivcrsa terra.
SCHOLAE: PSALMUS VIII.'
Int'antC's et lactentes liic non ad litorani at'riiiiiintur, scd liii sunt, -ü. ;i.
(|ui rudiorc et infinuiore tick'i mititia sunt in Ecrlcsia. (^iialrs erant pucii
isti, (jui Matt. 21. dominum in tcmpio laudahant. De (|uil)ns et Imins psainii 'Wntiii i!i,i.).
luuic versuni coutra j)liarise(is dominus alleuavit. Non enim crant \vrv
sugentes et iniautes, ijiiia locjui et currere poterant. Mystitr auteni sunt
111 onines humiles et qui nesciunt iactantiam, sed sunt infantes spiritu (id est
voluntate spirituali) et lactentes, id est mitos et siiaves, sieut Magister ipse,
qui dicit 'Mitis snni et humilis ooixle', id est lactens, sine dentihus mordaci-m'.itiii ii.«.
Ims ire et infans sine tumultu iaetautie. Ex taliuni ore (id ost aperta con-
iessione et publica predieatione) pcfficit dcus i])s(' landcni propttr inimicos
ij suos. Hoc est, eligit infirma ut coutundat f'ortia, stulta ut contnudat sapicntia,
scilicet vel suaviter \-el fortiter, in niisericordia vel ira.
Os signifieat puhlicam et foris ermiipentem promulgationcm ad anres
lioininum. .Sieut supra ps. 4. de loqui corde et ore dictum i'uit.''' >Sed et
i i^"> i.-'t
•-' ipsum preconem signifieat seu predicatorem ut Exo. 4. 'Aaron erit os tunm', wiot. 4,ic,.
SU id est sacerdos sit predicator legis. Et ps. 80 'Dilata os tuuni', id est Ui »i.ii
prcdieationeni tuam in multos extende, 'et ego impleho illu

82 Oictata super Psaltfrium. 151H— Ki.
!8. 4. Ccli (licimtur liic Ajiostoli, novo ol celostis Ipois prcdicutdi'cs: quia
t'('l(!sti:i et (jiic desiu-suin sunt pnKliciuit. L'iult' Bcmardiis scrm. 27. sii})(>r Cant.
'Habi't Ecclesia celo.s siios, homines spiriliiales, vita ot ()i)inione consjiieuos,
fido ptiros, spo finuos, lati>s cliaritatd, contcniplatinnc snspcnsos. Kt hü
plnoiitcs pliiviani vorhi .saliitarpin toiiant increpatioiiihns, clioruscant niiraonlis, .
cnarrant jjloriain doi. Hü cxtcnti siciit |H']1cs sn\)vv omncm terrani'. Kt
i.ijor ii,49. apostolus consonat (üocns 'Si portamiis inuij^inoni terrcni, ]>()i-teiinis et iiuagi-
iicni celestis'. Dicit ergo 'videho', id est credani et favelio. Non invidohi)
sicut ultor et ininüciis. Kl est men iiuücio sensus iste, (|U(i(l destnicto iiltore
et lege siia, nova lex et

l'salmiis IX. 83
Qucritiir Qiiare dixit do pi.scihus maris, 'qui |M'ranil)iilant somitas maris',«- s-
et tanien volucres celi uon dLxit, 'quo jjervolant soinitas aoris', uec jjeeora
eampi, 'quo porvagautur somitas caiiipi'? Per oves quidein et hoNTS domosticas
aniniantes et obodiciitic luMiiaiic siibditas significat sauctos in Kcclosia mcrilu
,, et iniiiifi-i), oves iiifiTiorcs, liovcs suporiores jircdicatorcs. Scd per e:i, (juc
sunt in acrc, canipo, man', qnia sunt extra obcdicntiani lioniinnni, sii>iiificat
pewat(ircs in Ecclosia nnnicro tantuni, nou obedientia nie nuritn.
Difficilis mihi est ista (jucstio, dicero volo tantnm (|U('sitivc. I'riuKi:
ibrto vult de onmibus tribus intelligi, (piod nltimo addidit, nt inlclUgas tam
„I de pecoribus et volueribns iis, qne vaga et inobedientia sunt et perambulant
quandoqi«! siio a]i]iet.itu vias et desyderia übertäte [»-opria sieut pisees in
niari. jVJioquiii et oves et l)iives sunt pecora eampi, sed non vaga et
peranibulantia sua lieentia, sed directa et dueta et redueta sub duetu bunii-
nuui et obedieutia. kSeeundo sie. Quia et pisees quidam sunt in mari el
ir, tliuiiine eapti in vivariis, hü nou ]ierambulant, et ad exeludendum iilos sie
posuit, quia sunt boni, et nc jHitetur, (|uod soluni Uli sint sub Clu'isto, addit
etiani malos et vagos. (Sed eontra sie ferac, si(^ volneres quoqne sunt. Ideo
tereio potest esse exaggeratio : quia sub Ciu'isto sunt etiani ü, (jui vagissinii
sunt et Inbriei in profundo.
ao GLOSSA: PSALMUS IX.
Laus et (/rafinrumactio ecclcsine pro deiectionc prrsccntornm et fi/rnii-
iiornm ei adiutorio sibi n den per Christum exhihito. Psalmus Nonns.
Tit. Ad Victoriam pro ahseomiitis fdil Psnhmis David. « i.
Conffehor gratias agam et aeeeptum referani iihi domine Ihenu in totot'- -j
-•. rorde >«ro non in labüs tantnm uee eorde dinüdio: nnrraho predieabo oninia'
iiiirahUia tua opera tua, que sunt omnia nürabiliter facta vel verba tua jis. 118";'! n.', ij
'nnrabiüa testiniouia'. Lefahnr in sj)iiMtn i;i. «4, 3.
vivum . Qnando
ergo anima gaudet sie. i|uud eiiunpil in voees et seienilateni
vultus, tune exullat.
11 Seife. i|iiMiii|ii:nu 1-1 i|ni'

84 üictata snper Psalterium. ISlß— 10.
^. i. s\c pprihnvt ficnt nniioi a fach'.' tun prosentia vol revclationc tui. Quoniuni
fecisti cxeciiin-^ eri-'' Christiano: adiutor in opnrtunitatihxs i. e. tenqifire
t triuniphante, annunciate -
infer (fentes stiidia, eins 0]>era mira. Potest sie intelligi: nnnuneiate studia
'«> lia.ii. GLOSSA : ' A Incie i.e. agiiilioue tili et i'evelalioiie. - Ps. 117. 'I\i
nomine Domini, (|iiia iilliis siini in ens*, \\\ h. August, exponit. ' Iniiuici
iniinieonnii.defecerunl. ressavennü et ronsumniatne frameae i. e. potestates nocendi
in fineni onininn et inetenuim. l'nile h. Hieron. sie habet: 'Inimici e.omplete '><
sunt soliliidines in fineni . In finem auteni Scrii)tnre verl)nm proprium est, quod
signifieat oiiniiniodam alienius cessationeni ineternuni. Tentonice e§ l)nt ein cnbc,
CS ift Qiifi.
* Piii-avit in iiidicio tlironnm siiiini': 1. Per iudicium perfecit
iBi- s», K.. tlironimi siiiini. sieut ps. SS. 'liistilia et Judicium prrpaialio sedis eius\ 2. Sie
(piodf?) ad iiidicandnm ordiuavit et disposiiit. Et iiiiio eoncordat Hebr. Est '•
anleni hoc, indicinm vindieta insta, (|iia spohal Diabolnm suis armis in hac vita.
'
2,1dl

.sahiuiK IX. g5
fiiis iiitcr ücMlcs, i /;« jior/is i.e. Eeele.siis, edliegii.s vel potestatiliu.'^
//litte Sioii Ecele.-iie. Kcidt(d>o in sdhduri tuo, i.e. .saiutc w\ in te, ijui es «. ir,.
1" saiutare, nein in sahite earnis: in/i.rtie swd i.e. eapte sunt verho et e.\einpl(i
et nierito niait\ ruin (jentes in interitu in iiiartvriis .saiieloruni quem fecerun/.
non semper ip.si iideiu, .sed eiusdcm geueri.s geutes. In Impieo isto deceptiune
et iiisidiis. Et hie taugit pruprie heretieo.s, .sicut in preeedenti t\'raunos,
iitr()l)i(jiie auteni dt)niiiui,s capit eos suis con.silii,s, quem ahseuiiderunf iusidiosc
i'' tetenderuut : eonqirehensiis est pes eoruin, ita ut iani aiubuleut uon sibi ,sod
Chri.stü, (jui ee])it eos. Cognosccttir revelabitur dominus indicia faeiens'H- u.
C^hristo ista mirabilia, quod eos dcstrait propriis eoruni uperibus et studiis,
dum euiui niartvres destruunt, seipsos destruunt: in operihus mamium
suarum seil, diuu agnovit ea esse mala, comprehensus est erubuit et deseruit
-" ca peeeedor, ut amplius in viam peccati non eat captu.s. Convertantur%- is.
'
peeeatores in iafernum i. e. aguoseaut .sese iiiferuo et ira digncs: siniiliter
eonvertautur umnes geutes qnae ohliviseuntur deum? Qiioniam non in'H. iv-
tiLt)SSA: ' Ret
"' Sensus lioruni omnium est, f|uod Christus per patienliam
passionem martyrum etiam ipsos tortores et persecutores eornni Diabolo abstulil
et cunvertit, nt in Euang. Luce xi pnlchre Douiiuns describit. Deut. 32. ' Ego .v'ai'oi'.'ja! •«
''
deducaiu ad inferos et reducam. Ego percutiani et sanabo'. — ®'""' '' "^
Gapinntur gontes,
lyranni in mortc sanctorum, qiiando ipsi persecutores et consentientes in martyria
ex nierito martyrum patieutium. Et sie niigrant de societate persc-
decrescLuit ^, .
fiuenlinni m scjcielaleni martyi'LMii ac sie , . 1 L.a|iiunturl ' •'
' crescunt '
ici'etici et se-
dnetores in asiutia siia et deceptione sanctorum. (piaiidci ipsi eoiivertuntur. ipii
niaximi iiiter eos sunt, quaudo iiiter se discordes liinit, nl sicut i). August, de
1" Manicheis etc. Sic allegorice usqiie liodie, ipiaudo mala socielas diriniitur per
eos, qui a maus erant quasi iaipiei parati aiiis. Etiam aliter. i|uando eoriiui
7 lU'uinpUi tu sutietas
'

gß Dietiita su\ivy r.siltiTiuiii. löl:> U'>.
fm:in inctcnuiin, liid ad teiiipiis li:U sie, iiiiino iic,i;an(ln |ilii> atliiiiiat >\. d.
maxime nicniur erit patientie ])aiiiKTiiiii int'ternuni, obliviu rrif, jtaiqmris
». 20. Christianonim : pacicnfia pauitcriim uon perihit in fmem iiiotenuim. Exurgc
o^WnAv iv dominc, uon confoiirtur ' hohiu ikmi provalcat ncc resi>itfrc j)08sit:
iudivviihir (jfmies iiulicio c-oiuloinnaiKlos se agiiDscaiit in cuihspcdu tno qui '•
*. ii. in conspeftu lioiniiuiiii sibi salvi c>t digni videntiir. ConstUuc dominr. pater
Cliristuni Iciiishitdreni \i'^\^ fidei super cos: ut sciunt gentes quonkim homincs
sunt'' et sk' liuiiiilit'iitur.
IHEBR: PSALMUS X.]
s. 1. Ui (juid ([iiiu-e dominc Clu-istc reccssisd lomjc difirrcndo auxiliuni el i"
vindictani: dvspicis ostendis te (|uasi duspicicns iius in uportunitatihus tcmjioiv
oportuno adiuvandi liebr. in tcniporibiis aiigiistis in trilinlafionc pcr.swutioue
?!. 2. luc'i. ßiUH superbit impius populus liidcdi'iiin, inccmlitur vastatiu' et perse-
cutiüiuiii patitiir puupcr fidelis tuus populiLs: cumprchanduntur^ in con^iUis
([iiod diiplicitur iutdligitiu-, qiiihus cogitant sunt cogitaturos q. d. uiiiil aliud i
«. 3. agiiut. (Jiwniam laudatur tjuia putat sc obsetpiium ]«'e.stare Deo in perse-
ciitione discipulunini Cliristi pcccator in desi/deriis aniinac suae: et inicjitus
«. i.phariseus avarus hcnedicitur* gratias ei agimt. Exacerhaoit l)laspliemavit
dominum Cluistiuii pcccator: sccundum multitudinon pre iiiaguitiidine iruc
stKic Hon (ßicrct uiliil diseutiet, iiou ratioueui (jiierit, sed tantuminodü fiirit. -"
«. 5. JVo«. est deus in cüuspcctu eins: inqnindfe sunt liel»-. partiiriiiiit cie illius
in omni tempore i. e. seuiper eogitat mala l'aeeiv et iiuii(|uaui ce.s.sare.
GLOSSA
:
argumcnla in ipsos relürquciilni-. L'l Augusliiius de quudain rulurt aüulissiinc
respoiuleiite eiiiduiii lierelico, an deiis volens genuissct liliuni an nolons. Qiiiu r,
jnentilur inlciiiilas sibi ut seiii|ier in suis verbis capilur nicniiax, (|iiii)us alios
Vdluil sediicure.
' i. e. non videalui' sibi ;di(]uid esse vcl l'orlis vel iiisliis, scd onmitio poi;-
:iiom. :), 2u. cator, iil Ro. 3. '(|uia nun iiislilieatur onmis caro coraiii illo'. - Et iste versus
est linalis eouelusio iniciila in lioe psalnio, (|aani petil lieii sicul propiietavit per '"
lotLuu psabiiuni. ' 'Coniprelienduntiir' piinio i. e. absoil>entur ita, quod non
cogilant, an ni:da taciant, sed l)ene sese taecre pulcnl. Et Iniic concordat versus
se(|ucns (Juouiaui laudalui'. StHinido 'Compreliendunlui' i. c. vcniant consilia
•JJi.'j, 16. li. eoi'uui lUHJa super caiuil eoruiii, i|ue contra nos cogitant. Vel ut snpra: Com-
prelicndunlui- i. c. convcrtantur, ut videant se male agere. Hebr. sie: 'eapianlm- :('
in seeieiibus suis . —
Contra ludeos, qui apostolos et diseipulos Christi perse-
quebantnr, hie psahnus propric loquilur et respicit in tenquis aposloloruui cl
diseipuloruni CIn'isti, heet aiiciui de Antiehristo cxpouaiil. * Hebr. sie 'Quia
landavit inqjius desydcriuiu aninie sue, et avarus applaudcns siiii blaspheniavil
dominum. inq)ius seeunduni allitudinem iiuoris sui non reqiiiret, uee Deus in m
ouniibus cogitati

l'saliiiu.s IX. |X.1
Aufcnintur loiigc sunt iailicid, twi viiiilictt' a, f(u:/i- i'iks, iidtilia v{ cdiisy-
deratione:' omniuin iniiHicurnin siKinim doniiindiilnr onnii'- inimicds siio>
ilespidt vel domiiiai-i sc prusiiiiiit, ((. d. proniittit silii iiii|itinitalciii et millo.s
ininiicos curat aut cduitat suiicr sc veiitm-os. l)i\it cniin etc. Sic Midie ;-iaUid)a;i, n.
s 'Xon veniciit super iios uiala'. ¥A Isaie 28 'Haneliuin iuuudau.s uon veniet Sä 2s, i.-,.
super uos'. Ideui Anios '.I. D'i.cit cniiH in curdc sm>: vitii. monbor •',""?*'•'' extur- '"
habor '(juia semcu Aljraiie .sumus et filii Israel, et douiinus in lucdio nostnim*
Miclice 8 a (jeneratmie in gencrationem- sine malo vcl em sine punitioue. widM 3, n.
Cuius nuiledictione blaspliemia contra Christum et populum eins os plcimm s. 14. Qui facil Iilt. iioii iiioveljilur inelcriiiuii .
f^f
' l'iilchra '

gg Dictatii suiH'i- PMiiltonum. VA'Ö -16.
«. 14. Vidc.s tu vcl HO,-; vitk-ro (;ici.-< ijKouinin tu Inhorcm pcr.sfcutimR'iii r.'| vel
lal)oiTm i. c. iiii"
corum dominantur, nihil paliuntur aut siislinoiit in liominibus.
8 restat i) sa>culiini stcculi 2'i octogiiite
') 581. oO» ^il^'. -) (iloi-ia, iiuliciuni, vindictii: vül)men, vidjtcit, rii^cil. Söfll.
jut). ^IgticolQ, .^nnotiitioncs in Ei)ist. ad Titum l-^oO y?[. '^^•. .,Vo1ü autem imcros
iiiciuinis.sc provpi-l)ii geniiiinici. cuius Liitheru.s autlior est: Tria p üyiMTfuit. tria
r siincti.ssiiua. (juo significatur, tria es.se, quae non patitur Dens eriiii sibi, 9iid)tcn,
!Hcd)Cii, ;Rf)üiiicn. Nixjue enim tonoedit Deus alteri a se vel gloriaui suain, vel iudicaiuli
authoritatein. vel vindictam. iuxta ilhid 'Gloriam meani alteri non dabo'. Item 'Mihi
vindittwm et ego i-i'tribuam'. Et 'ludican.s corda et renes Deus'." ©icl)e aud) ÜJJaj: ßöbc,
"JUtbcutidjc 2iiinjpriid)c in llicimcn. .ftollc 188;'. S. 19.

sahmis IX. |X.l gf)
cxtfrioris et ciii'nalis virgiiiitatis, (|tii:i sunt in lalicrnaculo lidci. I't |)s. 1 !l :';;(. 27, ;, uni.
' Ahscoudefs eos in ahscondito tabeniii(-'uli tui*, U\ est in lidc Kccicsic tue, a
contradictionc lioniiniun. Seusiiis ita((n(' tituli est: psahuns islc David reveladi^
est Pjpinieidii seil eanuen tnnni|>iiale vei • -'.
tieat, quantum apud uos ista onmia: Imidare, gratias agere et beuetieium
aeceptuni rct'erre et agno.scere. A tpio verbo \euit Inda et ludeus, id est
eont'essor talis sen huidator sen agnitor benefieiorum dei. Et taiinm ludeoruin
ii est rex Iliesus Nazarenus, dueens eos in titulo suo glorie.
Ali(jui eonfitentur in iabiis tantnm. Hü sunt, qni aliud in eorile, aliud iu
ore loqnmitnr, ut qui peceator est et in proposito malo, |>sallens niliiJoniinus
deo. De (jnibns ps. 77 'lingua mentiti sunt ei, eor autem eorum non erat 'iii.Ts,:)!;.:)?.
rectiuu eorani eo'. Alii contitentur (|nidem eorde, sed iiou toto. Hü suul,
20 qui dimidiü cord(^ eontiteutni- et non t'aeinnt vel pigre llniunt, «pie dienut et
intelliguut. Toto autem corde eontitentur, (pn onmibus viril>us parati sunt
facere et pati, sieut est in corde eornm.
'Omnia mirabilia' inquit, ipiod iiou est possibile. iSed Amoris et velie-
nuiitis aöeetns est hee natura, ut ipiia promptissinms est et, (|uantum ad
-i promptitudinem pertinet, niiiil deest, quin impossibilia t'aeeret. Amauti euiui
nihil dif'tieile, immo impossibile videtur possibile. Sieut de Maria Magdalena öuii j". is.
dieuut doctores, que domimmi vohnt tollere ab liortnlano sola. Tali loentione
et supra ps. ü. usus est: 'lavabo per singnias noctes leetum meum Äe.' id est-;ii. i„7.
])romptissimus sum ad sie faciendnm, si fieri possit. Sj)iritns (piidem promptus Wiuiiijt;, u
i'i est, Caro autem infirma, id est non tantum ]>otest, quantnm est promptus Spiritus
facere, quia excedunt naturam eins. Et seennduni hune moduni multa sunt
intelligenda in psalterio et biblia, (jue ab aliis hyperbolice ex])ommtnr seenndnm
literam oceidentera. Sed socuuduni s[)iritum vivificanteni sunt \erissima.
Mirabilia ista sunt, (juod donnnus per infirma destruxit fbrtia, i)er
3'. stultitiam crucis sapientiam mundi, per ea ({ue non sunt, ea que sunt, jter itim. 1,27 t.
ignobüia gloriosa. Qniu sie ait Dominus INIatth. 'Qnod altum est eoram vuc it-, ii
hominibus, abominabile est coram deo'. lüde (püa iste psalmus est iu ore
Spirituum et mystiee luveututis, id

•n. i.
90 niitiila suiu'i rsaltiniuiu. l.il:! lli.
(innre ciiveii^ in Imc psalnm cxiKincrc vocabula .-iLrundiun lilcraiii

Psalmus IX. |X.] r\]
E(|uilu.s et Jusliüa sie in Scriptiiris Irre (lillcniiil, i|Uii(l Lv|uita.s ivspicil
persona.s, lustitia aiitoiii causas. Ijt ((nui.'i i-st , ijiii (umiihus idem eist vi
equalitcr sc lialR't, nee mlio iicc auiurc, ml'c ilivitiis nee |)au|H'rtat(' Hcctitur
ad uiiuin plus (|iiaiii ad aliuin. Sic Dens dicitiir c(|iuis, (|iiia iioii taiituin
5 Iiideis, sed (luiiiil)us iiuiniiiibiis inditt'ercutcr siiaiii uratiaiii c.xliihct, licet liidci
veliut euni tirv\ ii!i(|miin et acceptdrein persoiianiiu suanim. Sic et Eiiaii-
geliiim eins dicitur verbiuii ahluvvians in C(|iiitate Esaie x. Qnia oiiiiiibiis jii.io,:'.' 'js
est idem eiusdem rigoris et leuitatis: |Diviti siciit ])ain)eri, liidcu si(;iitgeiitil)U.s| siöm. v, sk.
et nulli j)lus vel uiiiuis. Loge.s autein huiuaiie se|Mus sunt sieiit tele arancc
1" et iiii(jue, vitio iniijuuriuu ludittiiiii. lustitia auti'ni dicitm- redditio unicui(|iie
(|iu)d sumu est. Unde prior est equita.s tjuani lustitia et (juasi prere(juisita.
Et e((uitas nierita distiiiguit, lustitia j)reiiiia wddit. Sic Dominus iudicat -ti vie, 1:1
urbeui terre iu equitate (ijuia omnibus idem est, vult omues .salvo.s ficri) et -;;i. us,
iudicat iu iustitia, quia reddit unicui([ue suuni ])i-cniiiHn. LItriusque Exemplum
1'' iu parabola Euaugelii, iil)i aceepto dcnai'io diunio a singulis ijuidam de iui- -.i.iuuiii jiMd

P2 I»ictatii suiicr IViiltcriiini. 1-Mo W:
scciirilalt' i't |)rc.-uiii|)li()iic ctiiini iiiiniicos imii t

Psalimis X. Of5
])s. o. 'Miilti dicuiit aiiiinc nicf', i. 'Ü ^llhl'v niiT bi-? il. gofoinmcit.

94 nictata super P.salt(n-ium. 15l:> VI
tiialis, l)las|)liciiii:i rf spiri/ns /»firrlhiriDii i.e. iii(|uiclu(lin(s passioiunn, spei,
tinioris etc. Oiniiia licc in spiritu inlclliticiida sunt, pfirs ailicis' coniM (|nia
totiis oalix «'i'it in f'titiira vila.
-i! s Kt lue idco pinct Qiionlam. iustiis (lomiims rcddons nniciii(Hie, (piod
nicrctnr rf iiistirias (tilrxit: nrqnitatmi mdit imllius pcTsonaui acceptat ;,
ritlfns eins.
SCHOLAE: PSALMUS X. |XT.]\
•ü. :,. Ocnli et palp(d)ro sccundnni Aui;'U,stinns sionilioant iiic alifpins ])assus
in .«Tipturis, ap(>rt(>s et clansos. Ocnli snnt ii, (jni flarc int('llii>;nntnr, palpcijn-
antciu, nnt. Socnndnni ( 'assiodiiruni antcni ocnli siguiiicant i„
clarani cnunitidncin Dci super iustns: palpebre auteni (jnasi donnitioneni et
iiiiuirantiani snpcf iniustos. Xou (piod deiis ntroscpie iion eque clare videat,
sed (piia ipsis honiinilins talis esse apparet. Qnia iusti semper agnnt in
tinnire, ac si Doniinns ciis videat. Iinj)ii anteui scciire ambulant, quasi dens
clansis palpebris eci-nnttit nos nihil de eo cogitare &:e.
Uv .'. l'nsillanimitatis tentatio hie pnlclire deseribitur. Prinio, (pn'a snadet
-\i\. i7. M- l'ngam in ad\er-italc (hcens, 'transmigra'. ^lagnanimilas autcni dieit: 'Plxpecta .-.»
doiniiHini, viriiiter age, confortetur cor tuum et sustine dominuni'". Et iteruni
(lb()SS.\: ' Clalix significat passioneni et lorluivun, undo hibere signincal
*i._ HO, 7. |i;,|j |.;||||_ iii ji^^ 1011 'dp tnrrente in via hiln-r. Kl 74. 'Galix in mann domini
Sovfmw.r.'. vini [clr.| hilicul onnii'S peccatores Iciri'". tÜ Hirrc. 4

l'salmns X. |Xr.l 9r,
DoniiiHis: 'Estotp iortes in hello et piionatc &(>.' Noii ait 'fii^itc'. (^nia
irasoihilis noii triunipliat l'uga sed piigna. Eeoiitrario aiitcm (on(Mii)isfi!>ili,s
raro vincit vcl miiKjnam ]>ugna, sed taiitiiiii fuiia. linde 'tiiü^itc iornieatiiinem', i liov. n, is.
ita et omneni eonenpiseentiam , oniani, a\aritiain. Ideo isle (uniies virliite^
sunt privative, scilicet pan])ertas, castitas, alistiiientia, liuniililas,

96 Dictata s\i|ioi- Psaltoiium. IT)!:', -10.
lal)i«irmii ni mrde et corch vil iliiplici, nlitcr scicliaiit, alitor (locncnint locnfi
•if. i' sioit. Di.sj>rnl((( per rcvolutioiu-iii spiritus et Euaiiji'clii dowinus Ilie.siis Mwifersrt
l((hki. (lolosfi: et Umitium miujniUxiwuu su])t'i-bani, (|ualis est, (pic sine spiritii
'iv.',. est. (Jui (Urrrunt: Ihu/uam nosfram ßcU. iiostro arhitrio lo(|iioiit(>m prctw
iiitontitineni Ictfis magni/icuhimiai statuonuis ot t'xallal)iimis, rohorciniis. lahia
nostiti a nohis sunt i. o. uns scinuis, (piid sit l()(nu'iKluin, et os nostnim in
aiiMtiii 2;m3 iioslra ]>ot('.stato est. Nos lialiiumis auctoritatcni et clavcni scripture Matt. 2:5.
Cmiii '.i,:!-i'tu iiDs diiecs?': quis iiofster dominus esf:' seil, fjni nos proliibcat, q. d. miihis,
M!. r,. nos (Miiiii .smiius doctorcs legis. Projder mlserinin' vastationeni inopuiii
reli(|iiianiiii li (jemituni jvmjwrum: nunc cxurgam i. e. veniani in iiiunduin, i"
dicit dominus Ihcsns. Poimm-' fixani faeiani positioneni sen fnndanientuiii
in sdhitari i. c. in saiiitc \(1 in nie: /idiirlaliU'r Hehr, auxiliuui eoniin
v-'i-at/nn/ a-er(' Caciain in rn Cliristii et lidc eins. Eloqnia cuano-elica domini
rldi/itid r((xf

Psalmns XL (XII, ] 97
tnmn ad .>;iuiilitu(liiR'in altitiulini.s tiic sivo scimiikIiiiu Idcuiii iidlcstatis tue,
(jiuuii tencnt nmltipfirasfi fdios honilniaii' i. c imiltus ircisli talcs ])iiiici])('s,
ut jmivcr. 28 '])r|)t('r pwcata tcrro iiinlti priiu'iix's eins'. iviidnu 2s,2.
SCHOLAE: PSALMUS' XL [XIl.l
liingiiain nostram iiiagnif'icaliimns. Nuta Imc vcrlmiu, (hkkI est «. -..
vcrlanii pcrtiiiacic, vorlmni snperhie et lierc'si.

98 Oictata suppr rsaltevium. 15i:i— IG.
cum (lixissct 'KI()C|iii:i doinini f:\

, liwiKinifdtc
Psalmus Xril. fXTV.I 99
SCHOLAE: PSALMUS XII. fXIIl.|
GLOSSA: PSALMUS XIII. [XIV.]
E.rprohrat prtijihrffi Tiulcnrnm luf^ijiitufuaii . iHrinilittciii in Chrisli
vn/Kufiioii rf fotins ri/ar forum vHiipmit iiho»ini(ifi(tnrs. J'sal-
iiius XIII.
Tit. Ad vicforiam Psal. David. «;. i.
Dixit hisipieitft Iiulous et postca item 2;eiitilis, (|iiia sapientia est ccig-
iiitio de Peo, ecdiitra insipiontia in cordr kho, (piia mm credit, corde enini üium. 1», 1».

100 Diptata siippr PsaltPriiiin. 1513— Ifi.
fiuia litorani statnohant cxtinoto pt siipitirsso spiritii: rmntum' nspidiim- stib
Vi. iv.7 lahiis ronwi (|n

Psalraus XIV. fXV.l 101
SCIIOLAE: PSALMUS Xlll. |X1V.]
GLOSSA: PSALMUS XIV. |XV.]
(^hiis sif iIkiiiks in rcclesid. C/irit

JQ2 Dictiita supci- r«iltehuni. 1.513-1(1.
piiriiin nw tlilif;it vfl mlit sei-iiiiiliiiii caiiieiii, scd oiniiiiio scciukIuiu spiritum.
Octavo. (Jui inrat jiroxlmo stio d nuu dac'qiit, i{m non purinial. Xdim
-»> qui liixHiihim suaiii uoit ilcdit ad ttsuraiii: et dccimu inuncm sii/Kr iium-
ccntcs ad CDiTniiipuiiduiii iudiriuiii vcl falf^um tcstiiuüniiini imh acwinl.
Qul facit hacc, nun ([ni cogitat aiit dicit: nun niurehltur iudcnmnt.
SCUOLÄE: PSALMUS XIV. [XV.J
GLOSSA: PSALMUS XV. jXVl.]
Ckmfessio et gracianim actio Christi 2>m ai-ccpla hcruditate ex utroiiue
populo et de sepidtum eins et resurrectioiie (jatuliosa cxidtaiitis. Fsal. X V. i"
». 1. Tit. Michtham' David.
Conserva nie- in vita, sud prccipiH' in niortf,

Psiilmus XV. |XV1.| 103
uuinhmiii corntn ;iji|)r(il);in(ln oos, alk'gaiulu cos vcl coniiii vota iillei'cinlo
[)rr fabid, med i. c. nun laiulaljo, iiec orabo pro eis, seil, ut proticiant in siio
voll) et sensu, liirt et nieonun henedietio eoruiii nieiiKir liierit , ut eniiver-
tereiitur, ut ])atet Rom. X. JX. et XT. Ihmliiua pdrs liereditatis ii/rar uoum""";''""'
:. teiiiporalia sed spiritualia, ijue sunt pars et priniitie, [)ortio bonorum meonun,
Eeelepie niee et caUcis niei passionis niee, consolatio: fit es, qui rcstitucs
hereditafcm nieam mihi. Ftmes' tribn.s et sortes cecidcnmt veiierunt, obti-^-n-
geruut mihi in irrucdaris in ajwstolis et eleetis, qui sunt preclari sed intus:
etvnim hcrcditas mca Ecelesia .sive pleb.« tideli.s praeclara cd mihi licet
IM mundo sit obscura et abieeta. Bcncdicam dominum Ex]>ouit

s. 1. M
104 IJictata .suj)ur rsaltuiiuiii. Vü-> -l(i.
SCIIOLAE: PSALMUS XV. |XVI.r
icht liaiii st'ciiiiduiii Hieroiiyinimi coiiipoiiitur ex Michaeli et 'riiamain,
i|ii()(l sifTnifieat paupereiu, limuilein i^eii attemiatiun, Et siiuplieeiii, iiitegniiii
seil perlectuiii. rnde ij)se ul)ii|iie iiiterpretatuf Afielitliaiii: Huiuilis et
simplex. Sed liaee seiitentia viiipii-'V. L-'lm IHoubc ; p iutitulatiu]
') 'J31. o2'' ''

l'.siilmus XV. |XVI.| 105
luibile est coraiii deo iVrc. In liii.s aiitoni e.st oninis voluiilas Clnisli, i|iiain
))att'r fecit per s])iritimi suuin in saiictis et ij>sis samlis ail liloiiani et
intellectnni.
Infirmitates liwt liic ad litcrani jim corj)oralil)Us accipi possit, tainen* »•
5 ad pircedcntia et «'(jiientia res])ieieiido capitur })i'() iiitinnitate spirilnali:
(jue nniltiplieata est, nou (juia prius nun tiierit innltiplex, sed ijuia ignora-
batur. Ideo revelata est j)er Cliristnm qnani nniltiplicata t'nerit. 8it' Rd. 5. 3un" "•.-

106 Dictata suprr rsaltfriuiu. IM". -Ki.
calicis .stii. (iu'ul autciii sil 'calix', viik' supra.' |
N'cl -ic: iloniiiiiis ])ars
liiTwlitati« law-, itl est lutTiii, iit ilomimis .sit merccs inuoruni it pars in hai-
vita, ita(iiK' oinnia ex nie snnt spiritnalia etiani l)()na.| Et .si l)ene ius[)ieiatiir
textns, allegat liie dominus (lu|)lex ins (juod liabct ad deinii. l'rinumi est
liei-editariuni, (jnia innoccns et filiu.s dei, nierito habet omniu vclut here-
ditarie, et seeundnm lioe dieit 'dominus pars liereditatis mec', (luia ut sujji-a
in liae vita Christus etiam non onniia habuit, ijue im-e hereditatis ad eum
|)ertinebant. Seeuiidum est ins mcriti, et sie dicit 'Dominus pars ealiei.s
mei'. H(!d iioe loluni nostruin est, (|uia et nos i)artici])annis dominum in
iiac \ita in calicc et passionc Ciu-isti. Idco siMpiitur tu es, ijui restitues
hiTcd ii atcni incani mihi (id est populnni tideh'ui, Eecle.siam meam) ut
*l. •-', >-supra ps. 2. 'I>al)o tii>i

Psiiliuus XV. IXVl.] 107
'Non Coiij;rc};';iho

log Dictiita supci- l'salli'riuin. I')lo— 10.
veteris legis. |< 'oiisLMjiifnU-r et lilier iiatiire.j Jii i|uu est (lii|ilex sensu«,
seilicet velainen et claritiis, litera et spiritiis, figiira et veritas, iiinbra et
qji. 71, 'j. speeies. Umh ]).s. 74. dieitiii- 'pleiiiis mixto' et tarnen 'vini meri'. Quia
vere, si intelligatnr spiritualiter, est mernni viniini: alias in se est niixtiis
fec-e litere. Igitur habet duas ])artes iste CalLv: Una est litera, altera spiritus. •">
Sie dieit nunc: 'Doininus pars ealicis mei', id est de Christo est milii in-
tellecta seri])tiu-a. l'iide: 'henedicani Doniiiuun (pii trilniit mihi intelleetuni'.
Sed inipiis pars ealieis est nix, glaeies, suli)inu-, id est litera &e. est illis
in aniina talia, sicut illis iustis est vinun\ nieruni in aninia. Sed nunc quia
S(Ti])tura eomniendat niiserieordiani et iudieiuni (s]iiritualiter inte^leeta, ut lo
Hat iden> cum Enangelio), ideo sie in s])iritu quoijue hal)et duas partes.
Quia niiserieordiani propinat animalnis in spiritu et piK'cm et salutein et
(inmiiio optiinuin vinuin ac non nisi bona et siuivia in spiritu. Sed cum
iioc in earne pri)i>inat cruetnn, iudieiuni et passioues Cluüsti. Quare recte
dieit 'Calicis mei dominus' non totuni, sed 'pars est . Quia simul Christum is
habet snhitem et bibit eins bona. Et nihiloniinus bibit mala muudi. Et
utrunqiur ex Scriptura hallet, (j;uia docetur bona habere et mala sustinere.
^cifiii. CM J.Sic lerem, dieit 'Bibentes bibent, quibus non erat iudieiuni'. Sicut «contra
ludei jüU'tem lialient diabolum ealicis sui, quia ex eo bibnnt bona carnis et
i mala .spiritus. |l)il)ere ergo calieem est assentire verlio Christi ad siduteni m
aiiime et cruces caruis. Sed hoc durum est assentire, et primo oö'ertur.
Sed bibeus die 'dominus est pars ealicis', quia uon est mera cnix, sed salu-
taris simul e.st aninie jiroptei' dominum, ((ui in illo biliitur sub liibitione
crucis et hereditatis.]
Item An iie hoc sie possit intelligi, qiiod hereditas liic nou pro populo, lt,
'jät. 11?. m sed pro divitiis aecipiatur, ut sit idem hereditas et calix, ut ps. 118 'here-
ditate acipiisivi testinionia tua iueternum Are.'? Quia pauper non haliet pro
iiereditate aliquid, nee est lieres uisi fidei et veritatis et euangelii. Sie li.
;.ttoi.i'.>.n. Paulus filiis suis thezaurisare .se dieit velut liereditatem. Et Christus
^cj.etv.n.'j. legem hereditavit. Sed preclara e.st ei, licet illis sit obsem-a. Et calix 3,,
(|U;un preclarus est!
GLOSSA: PSALMUS XVI. |XVII.l
Ondio Christi in'o teDiporc aipflci/dtix rf /idssionis sitae, coiifrc 2">piduiii
luilwrnm. Fsaliims XVI.
n. 1. l'if. Ondii) DariiJ.' ^.^
HkiiuH (Imiiiiy i/is/irifüu meam nie iuslum et nieos, vel oratiouem
iiislaiii: iiilriidi' (Ic/irrcdJiiiiinn maim intende seil, ut plus tu iuteUigas, (juaiii
flbOSS.\: ' Kx lirisüiiM Üuniiiii seLiiiKluiii Auyustiiiuiu et Ecclcsie, ((uc
(•ui|nis eins est, liec in psaluio isto acuipieiida sunt.

Psahmis XVI. [XVIT.l 109
ego lofjiioi-. AufiJiHS pcrciiw orafinncm mann:' ((uc est moa in siinplicilatc
et voi'itüte non in Jahlis dolosis.'- De vuUn (ito iiuliriimi nwum jtnxh'af'' "^^ -
i. c. iiulica nie secnndiun quod tu vides, non secuiidimi lacieni ut hoiiiines
niei: oculi tui alii iiiei, sed minus hene rideant acquitafcni* alii eijuitates
;, et melius, mea opeva eqnitatis, tjue omuibus f'eei sine acccptione persouarum,
tibi comjtlaeeant. Prohasfi'' (|U(id est spiritualium cor nicum et risifastii^- ;:
lob 7 'visitas cum dilueulo' luictf adversitatibus tribulationis. Meta])li()ra4;'Hiii 7. ih
est i. e. in absconditis, que est'nox in deliciis meis' et 'tenel)ras posuit latibulum t^i- kü». h
suum': n/ne vif: examinasti et non est inventa in me inigiiitns i.e. non
1» deelinavi ad malum in iis Omnibus. Et est rara virtus. Sieut lob. I. 'Ini>iub i,2i.
onniibus liiis non pceeavit lob labiis snis'. Ut non loqiKfiur os mcum opcr(i%.i.
homimim i. e. non ^'"'
fprssus meos'' quos inooe)>i m srmifis fnis: nt non tnorranfnr resfii/irf /«rrt*"'''
OLOSSA: ' Triplical iteruiu pelitionem ad mysterium trinitatis, f|aaui
adoi'al. - Labia dolosa sunt, f(ue infra ps. 77 describit dicens: 'Et iiugua -Uj. 78, rii;.;:i.
•M nientiti s\nit ei. Cor autem eoruni nf)n erat cum illo . Et Mattli. IT) 'populns w.ittii. ir,, s.
liic me labiis houorat, cor autem eonuu louge est a me . Hec sunt ficia laliia
et verba fraudulenta, quia contiarium est in conscientia eins, quod est in oic.
Appellat Deum Dominum, cui servire non vnlt. ^ Petit iudicari in cons])eclu
Dei, quia pro niliilo est ei, quod iudicatur ab luunano die, ubi oculi sunt fere i. eor. 4, :i
j:. semper iniqui in iudicando, illos laudando, hos vituperaudo. ^ Oculi tui
videant equitates, ((. d. tu non potes iniquos respicere et fovere, sed tantununodo
equitates. Ergo hoc ipsum ostende nunc et iudica me secundum conspeetum
tuum, quia elsi iniquos foveas, non ideo, quia placent tibi, sed ut convertantur
vel gravius puniantur. Unde semper in Script, oculos doniini videre significat
M dominum habere beneplacilum in eo, quod videt, ut ps. 33 'oculi Domini super Hj. m, u;.
sü, iustos . Et 32: Ecce oculi Domini super metuentes . Et Hierein, dixit i»-
Nabocho-f''
^tnYm.;iy, li.
( ) <
donosor: pone oculos tuos super eum . Unde et inipii ps. 30 dicunt: Viderunt-isf. nr., 21.
oculi nostri\ ubi eis evenit quod voluerunt vel sperabant. Econtia Avertere
oculos vel faciem significat indignari, unde Deut. 32 Abscondam faciem meam.-..a)ioi w, 20
n.i ab eis', lüde infra: 'de absconditis tuis etc.'
40
'' Vel sie: per tentationem ';!j. n, ii-
invenitur aliquis iuslus, rpii prius latebat. Et sie manifeslatur ut lob et omnes
sancti, de cfuibus eanittu': Tanquam aurum in l'ornace probavit electios dominus'. 'iiifi-sii. Sni.
Aliter probatur i.e. probum et verum esse ostendit, hypocrite aiilem in omni '''
tentatioue fumt peiores. Ecclesiasticus 'Aurum probat fornax etc.' '<
gressus, quia nisi abundel iustitia nostra super liypocrisiin d dolosam iustiliani
phariseorura, non potest stare salus nostra.
19 quas
Perficit Jiisiv.v,?,.

nO Dictnta snpor Psaltorinin. IT)!:!- !(!.
de roctitndiiic in |>ravitateni, qiUKl lit cito si ))nst iiifC']itinneni non profifcro
ot porficcrc nitatiir. (^iiia spcuikIiiiii Boniardnm iihi ineipis iiolle iicri inelior,
•ii. 1-.. desinis esse Ixmus. Ego clanmrl qnon'mm rxandisti nie Hcbr. Exaudies vcl
pxaiidire ])if()rdiiia.sti (hus: indina anrcm tunm mihi' ad nioam salutcni et
•». -,. r.rftudi vcrhn mpd. Miriftca seil, miscrendo spiritui ot ornoifigpiido carncm
'if. ^.misrricoräias tiuia:'- qni salms facis sperantcs inte. A\\\An9, rcaistcnfilm!^
dexteroc tnnc, ijratie et virtuti tue, fiua adinvas ot faves in spiritualihu.s, (pii
ainhulant sohim a sinistris i. e. foris tantuin cnstodi me: ut inipiUam oculi
i. o. dilioontor ot sollicito. Stib umhra nlarum tuarum Metaphora est a
"'""'"'%};•"• gallina dosunipta i. o. affcotuof^o sicnt «^allina \m]\oH fiuos )irotcge me : n facie-'
jK)tontia ot niidatia impionan Iiideoriini rjni nie affUxenint. Inimici mei
fmimntn menii! vh-Awy uwnm eireundedeninf ' (•cpcriiiit seil, animo et corpoi-e,
«. ta.ad'ipeni snnni orassam ot j>inf>;iiissiniam inali voliintatoin eonehmerunt fixe
doorovonint facoi-c: oa eonim loeufnm est siiperhidiii nt in ddiiui Anne ot
!H. n.C'ai]iliac ilictnni est, id est sujicrbissimo et ipsani suporhiam. Proiicienfes
mc seil, extra oivitatom, synatrogani, ot abiootiononi plcl)is ino faoiontes
nunc cireundcderunt me: octdos siios totani intentioiiom oordis stattiernnt
lixo pi'o])osuornnt declinare a spiritalihus honis in terram terrona liona,
Jon. n,4s. undo dixonnit: ne forte veniant Komani ot tollant locum nostrura ot gentoni.
V. V2. S?iseeperH)it me sictit leo pamttis'' i.e. rugiens et furens ad jJi'cdam Hel)i-.
siniilitudo eins «piasi leonis dosyderantis predani: et sicut catuhis leonis
v. y:..hnhii(ins in nhdifis nnde insidiatuv: qnorontos quomodo eum morti tradc-
•Vj. m, s. ront , sn]ira ])s. !•.'' Kruiyr dominc preeeni eum non anteqnam me oapiat,
>iod anto(|nani finoin smnn intontnm acquirat, qui fnit aholitio Christi totalis.
oij. 10, r,. \'('l .suiM'ncni ot fortioi' osto et sujiplccnta eum nt Isaie X. sit 'in con-
«. H.ouicationoni platoarnni per oninos gentos': eripe emimmn menm ah impio
Indoo vol Diabolo, framenm tiiam nie, per (pioni oocidis ot dobollas
inii)ios all iuimieis Indeis mfmiis tiuie potostatis tue. Domine a pancis
GL().SSA: ' Inclinat anroiii. f|uoiiiaiii ad eum per se non potcsl liuiiiaua
inflmiitas pervenire, nisi ipse oondescenderit iudnlgenlius. Cassiod. - Mirilirat
dominus miseric-ordias suas, ([uia miseretnr non sofundum humanuni iudicium
sed ([uo minus sporatur. Vel mirifiral i. e. mirahilos inisoricordias suas et pro
magnitudine ol mullitudine palef'acit et oxliihct. ' Facies est imminenlia,
•Bi. 18, n.dorsmn fuga hostium, infra: 'dedisli miiii iniinicos mcos dorsuni'. * Circun-
di'(lrniiil i. (>. i-olicta est in modio Odi'nm siiic auxilio ex ulla parte, cirenitinn
Olliin tc'cornnt et rinxornnl me in moduiu corone , ul ovadendi spes non sil.
'' Maxiiua hin ira ot ftirnr ox]iriniitur hideoruin oonlra Christum, quia comparatiir
ira eorum iro bestio, ((uo est omnium fororissima, ot tnnc maximc qiiando
dosydoral prod.im. ' In i|nci oxprimitiir proprio, (|nod in Christum phna
oogilahant (juam pusscnl. (|uia (|uiTclianl rilinni(y) loslom ol insiihalianlnr.
27 ..uciudis -JS liiiloi :!_> misciici.nlu.s fcl)U -10 UüfUcirt)! liilsMin?

Psalnms XVf. |XV[1.| 111
i. e. rcliqiiiis Israol, sei!, ajiostolis ot disrijMilis de frrra i. f. de synatiooa
electis divide eos in vita cornm i. c. quia viviint silii cf noii tilii: et di
ahsconditis tuis i. e. ignorantiis tiii et itoccatis, (jue tu (kÜs et itiiuiras ridiiii-
2^letus est venter cornm memoria et tota anima. Snturati sunt fdii^: i. i'.
s satm'ari querimt vel pleui .sunt, ut spiritiim esurire ncsciant. Alii: dclcc-
tationc prolis. August, filios iiitelligit opera, (|uia liniii lilii sunt limia iipiTa,
mali mala. Autiqua trauslatin ' lial)Ct: Sattirati suut pnn-iua, (|U(i(ijfiobovib'. -') ^1. ''A'^.

]|2 Dictata snppi- r.sriltprium. irii:'. -IC
liomimiin contoiniilativdnini, qiii sunt nie

Psalmus XVII. [XVIIT.I 113
Dil'Kjdm' tc, iloniinr forfifudo mi-si, et carnii-
salutis meae, supereniinens celsa potestas vel regnuni : et stiscepfor iiicits in
iiiorte. Laudans emiHtendo et gratias agendo invocaho dominum: et ah inimicisv. i.
111 mels Iiideis et denionihn.s salrus ero. Cireundedernnt nie \. v. v\ innu'\ :•,.
parte 'i3.
tennernnt dolores mortis-' Hel)i'. f'unes i. e. niortales de niditc \el iis(ju(' ad
niortcni: et torrentes iniguitatis i. e. vehementes pene ])ro]iter inicpiitates
liiiiiiiuuni eMiturhnverunt mc cnntristabaiit animain meam iis(pic ad niorteni.
Dolores Hehr, f'nnes inferni i. e. de desceusu in infenio et separatione anime». c.
1'. dignissinie a eor]if)re, vel similes doloriliu.s inferni circundederunt mc: iwe-
occuj)averunt m,e i. o. anteqnani inorei-er vel niniis ante tenipus i. e. iiiteni]ie-
stivC* laqne.i mortis, qnia in niorte fui tril)u.s diehus et noetihns. L/, trihiilfitionevt. ;.
mea seil, pendens in ernee inroeari domimmi patreni: et ad deinii iiicidii
proprie elnmtiri voee magna oravi, nt patet in Euangelio. ]'!t exaudirit r^-mnttii 27,51
M temjiio saneto suo' de sniiima divinitate vel angelonim hal)itaenlo roeem
meam: et elamor mens cordis in consj^ectu eins, i. c. quem coi-am eo Iialien,
nhi homo non videt nee audit, iniroirit in aures eins,'' snni exanditns. Com- v.u.
mofa est' eoninioti a sua dnritia et insensihilitate et contrcmuit timneriint
terni' i. e. in terra hahitant(^s jieeeatores, fuiuiamenta montium spes snper-
25 hiirnni, seil, quilins confidiint in lioe seenlo, eonturJmta sunt seil, nl iani
GLOSSA:
' Loqiiitur Clhiistus in piopheta suo de fiitnris suis passioiiihus
et gloria. Vei'ba enini sunt eins in orc prophete. Incipit auteni exnltantissimo
laudis afTeetu et octuplini Utnlo effert Demn patrem suuiu. — In primo veriio
huiiis psalmi exprimilur dilertio. quia auioris incenliva liic onananlnr, el lol
M farbones quol versns, iinino quol verha sunt in linn psahuo pro angendo isto
igne amoris. Quia heneficia exiiibita el proniissa niiio modo inflamniant.
- Cornu in Script, signifirat regiium, potestatem, nt Luce 1. 'i^i-exit cornu saliitis i.'m-. i,c,9
nobis'. Et Daniel 7.8. y. de coinilius auinialium. ' Cliristiis enim in pas- tihh. t, n
sione sua servatns divina virtiite multos tnlil dolores, qnoruin cpiilibet sufficiens '^""'
35 erat mortem indncere, nt dicimt doctores. Qnod anteni dielt sese ciiTundatum.
exprimit qnod ex nnlla parte rcspiraeulnm et consolationem haliucrat, sed omnino
derelictus in inediis doloribii^;. Et hoc mirum, cum tarnen dixit 'susceplor mens'.
* Qnia morti nihil debuit et in florenle etalc snliiil iiiorlem. ' Tejuplnin
sanctnm Dei est niullitndü et oido sanctornni aiigeloiinn. in cpiibus Dens liabitat.
)u vel est ipsum corpus CHn-isli vel Ecclesia etc. ' Anres sunt Spiritus angelici.
per (|iioiMim iiiinisleria orationes feruntni' el imiotescnnt Den. nl na|ili;iel in Thnhia. t„i,. ,), |.)
'
Ilic iiici|)il recitare IVnctns passionis siie.
tiitf)crv mnU. III. «

114 Dictata snpor PKalterium. 151:?— Iß.
lioininos iion oonlidcront nee stiirciit in eis et conimnfa fnint i. e. cofiiiita
9Ji>m. 1,1«. sunt, cjuod sint Hii.xa, in.staliilia: fjuoniam iralus i'M eis 'revekta est ira dei
«. -'. snpei- eos'. AscendU f'wmis in im citis lac'lu-yniosa deprecatio penitentium,
cum oognovissent , quid minetur Dens inipiis: sieut funius oenlis laehrynias
elicit, ft ignis a facie eius i. e. zeliis et indicnatio contra pooeatum a cog- o
nitione Dei i)rcscntis vel charitas post oopiiitioneni Dci cxarsit: carhmirR
sncceriM aunt ah ro \. e. mortui, nijjri et frigidi peceiitores jirins iam inflam-
ü iii. mati sunt cliaritate et vivitieati. Indiimrit demisit vel Ininiiliavit coelos'
apostolos et discipulos d discemlit per effectum dando liuniiiibus jrratiam
et eognition(!m sui : ri rnlujo eeeitas Htib pedibus eins in impiis ludeis et in
aliis ineredulis, qui terrena sajiiunt et non sunt sedcs eius, positi sunt
seahellnm peduni eins, l'otest tarnen et in bonum sie etiam inteliigi, cpiia
*iiiitte.

Psalmus XVn. fXVIIT.| HS
nianift'stationc eins iinhcs prodicatdrcs /;Ym.s/«7«»< in orliein tcrranini : (frando
obiurgationos üiloiirah' ot dun' et carhones -if/nis viri sanoti, aiictoritatcs,
vwha et exeni]ila igiiitonim sanotoruni. Et intonuit eiumgoiirain predicationem «. u.
de eoeJo do cordc iiisti vcl de P^cclesia vcl quia de ooolo per Spiritum Sanetuni
r, est revelata, non ex lioininibiis inventa. l\o. 1. 'Kevelatiir eiiini ira Pei deittom. i, is.
coelo', (Imnlmis et altissinius dedit voeem stmni Euangelii apci-tain rex'clationcni:
fnerunt ihi (/rando et earlmnes h/nis ignitos viros in exeiuplis vel auetm-itates
Script, ignitas, sicutps. 119 'cum carbonibus desolatoriis'. Et misit suf/ittasf^'yf"''''
f^ias verba sua acuta et figentia caniab'a corda et dissipavH cos destruxit
ru secnnduni vitani e;u-nis: fulgtirn miracula nmltipllcavit et contwhavit eos a
dcsyderiis pecoandi. Et ajijmrtm-imt reyelati axmi fontes aquarnm' Apnstoli« ic-
principes et primi doctores doctrinarum gratie. Hinc enini lacol) aniovit
lapidem all ore putei et Mo.ses similiter, quia b'tera est aniota, qiie erat J; ^ij'^'j f;
durissima et gravis, quam pastores amovere non poterant: et reveJata sunt
15 fundamentn prophete orhis terrariim Ecclesic Epli. 2.- Seil, liec facta sunt iJvii- -'. -i»
in popnlis et gentibus Ah increpafione tna,-' qua peecatores verbo arguit
domiim: ab insphrdlonc apiritHS irac tuae afflatn sjiiritus san(^ti eoinininantis
irani futuram per predicatores apostolos. Misit niissioneni fecit seil, auxilii«. u.
sui de summo i. e. summitate divinitatis et accepit me ad se in omnem
M sccuritatem et gloriam : et assumpsit me de nqtiis midtis tribiJationis pro
peccatis meorum. Eripuit me* de iiiimicis meis fortissimis Jude\s, quia totus 4«. is.
infirmus fui et nihil eis resistens, quia sine omni mea resisteiitia totaliter
])revaluerunt, et nh his qui odcrunt me: quoniam eonfortnti snnt super me
i.e. prevaluernnt in me. Praerenerunt me'' seil, viribus mihi sn))eri()res üi. i9
25 fnerunt in die rifflietionis mene passionis et non alias, quia tunc infirmus
sponte fui: et faeius est dominus pater protector mens. Et edu.dt me des«, ao.
fILOSSA:
niiltes Et sie carbones ignis succensi etiam intelligi possunt Iransisse,
qnos siipra dixit siirrensos, seil nes et in alios carbones et grantlinem
30 conversos , nt versii sequenti 'Intoniiil elf.' El (|U()il seqiiitiir et
grandines.
' Vcl libri veteris legis evaruata llgiH'armn innlua etc. iil Moses petivit
Deut. 32. 'Goncrescant ut plnvia verba niea, final iil ros eloquiinn meuin'. .'.. Woi.:w, a
- Main non estis liospiles etc.' Epb. 2. ^ Incrcpatione liia, seil, quam •.'. Spiritus uvii. iüi.
35 facit intus, non apostolonini foris. Quia isla non fierenf, nisi ad verhinii aposlo-
lorum intus eflicatius increparet Spiritus.
* Isla aliqiii accipiunt dicta in per-
sona corporis Christi i. e. Ecclesie, tarnen e(|ue possunl in persona Christi dicta
dici pro se vel suo corpore, quia a principiu psahiii usipie in fineni vidcinr idcni
esse, qui loquilur. ^ i.e. pre me venciuni et supci- nie. sie snpia ps. l."") -fit. i., is.
40 'preveni eum'. Et ps. 20 'prevenisli euni'. I?!. ii,4.
37 polest LptJ
}'

llß Dictata supnr Psaltevium. irilü— IT).
triliiilatiiiiic in /(tfifi«linnii ' coiisolationis vcl gandii: snJnini mc et ni('f)S-
fer.it qtionmm voliiit mr ]. c. l)('iu'i)lafiiit sihi seil gratiiila vuluntatc nie clcgit.
^. n. Et rf'triJiiwt mcrcedcii) mihi fhwinns sc.cundum iusficidtn maon: li secnndum
jtnrifdtcni innoccntiuiii mnnuum mearum o|K'riiiii iiicniiiin rctrihurt mihi.
«. 22. Idco piiritateni dico Quid custodivi vlns dimiini. imii taiitiiiii vias Mosi, qiic r,
.sunt ad lumiiiicni tantiini et purificantur in istis sdliiin ('(iraiii lioininihu.^;
iific impir gpssi a (ho mro, siciit liy)>ocrit{', (jui licet Iciicni litcrc .s(U'vant,
« 23. tanu'ii coram Dco sunt iinpii. Idco custodivi QiKmiam amnia hulieia eins
i.e. inaiidata ein.-;, (iiiilm.-; iiidi

suiimis xvir. |xviii.| 117
Et htr iilt'o sunt (jHoii,i(iiii In jKijndniti liumilvin jjj. 18,22.
vivit ipse, sed ego vivo et o|)eror in illo. - loli. 17. 'Non |)ro eis tantum rogo, 30I1. n. so.
sed eliam pro iis, qui credituri sunt per vcrbum eorum in me . ' Lo(|uitui-
ad Deum in persona terlia eum appellans, qui est modus loquendi singularis
35 Reverentic in scripturis. Ut ps. 3. 'domini est salus' i. e. tua, qui es dominus, *!• s.y.
et super populum luum benedictio tua. ^ Qui enim precingitur, disponit sc
ad aliquid agendum, ut dominus in eena domini. Et ps. 92 preeinxit se', i. e. $i. w, i.
paratus est iudicare, secundum apostokmi Petrum 2 Petr. ult.
etiam 'Excelsa' hie aecipi iwtestates seeuli, super quas Christus victor elevatus
40 est, sicut cervus montosa transeendit, et sidjiugate sunt Christo.
40 subiugati
12 vias oU cuicle quem; ciUtucbcr icl)U al|o eins, ober cö ift i|iiiiil cin,(ujclicii
''
Possunt2.*ctt. 3, 7t.

Iji;; DictaUi, SU]«'!- l'siiltcriuni. lülo— Id.
upuiiilivas iiictis et iiiconim (cd jiniliuiii, cniitni inimii-Ds; *7, 7w«t/'.s(!t fixe
l'ucisti ut urcuiH (erciim fortissiimun et iiisiipti-abilfin bruckia mm' mconiin.
». 31;. Et ikdisti milii vel iiieis (jiiociiie prutcctiumttk mkUis tuau 11011 salutis canialis,
fsed etenie, (|uc tiia i^-*!: et dextem ttm gratie liivur, (|U(' est in spirituaiihiin,
susccitit ine et iiieos. Et diseiplimi tua hoc j)rol)at, (nunl nnn >il protfctio
.sectuuluiu carui'in, (juia castlgatio, correxit me- ei iiicos iii, fiucm: et diseiplimi
>s,im22,3K.
^t«' />*« »le dueeOit-' iit sii|)ni ps. 4 'in tribulatione ililatasti mihi'. 2 Reg. 22
«. ;t7.'Et niaiisuetiitlo tua imihipHcavit nie'. Dilatusti ijressus iiieus, i.e. imiili|iH-
ea.sti eot

l'salmu.s XVU. IXVIll.] 119
pleiu' cxpi'rk'iitia. Et amuniniuuti, iva iLiimttos ft iniliwillcs ad resistciiduiii i;. 43.
ut iniloenin iit p.s. 1. 'Sed !

J20 Dictata super rsitlteiium. 1513 — 16.
SCIIOI.AE: PSALMUS XVll. [XYlIl.]'
«3 p( '1.11111' i(l est virtiileiii lioste.'s dispergeiuli. Ps. 4o. 'In te iniraicos
-PI. 4(, 6 ii(i~lr()> vcntil:il)iinus cornu', id est Eiiangolio suu vci'ho dci pctuialores vin-
{•(iiius, virliitein, potcntiaiii vaslalricuni et e.\piigiiatriccin.| C'ornu in scripturis
t'mjue'iitor sigiiiticut rugiaiii potcstatem priiicii.alcni vcl rofjcni ii>siun prin-
cijiciu, iiiaxiiiic victricem et bellatricem. l'iide et Ecelesia dicitiir coniu
*j,,_"i^,''-'Clinsti, ps. 111. 'Curmi eins e.xaltabitur in gloria'. Et 74. ' Exaltabniitiir
eunuia lu.sli', id est regiia et Ecclesie Ciwi.sti, 'Oinnia eonuia peeeatoriiin
>juc. i,.;'j. ('onfringanr. .Sic Euce 1. 'Erexit conui sidiitis', id e.st Christum .salntein
iij. 114,2. vietricein, 'n()i)i.s in domo David })ueri .sui'. Sic ps. 113. 'facta est Indea
'4Ji. 78, B'j. sanctiticatiii eins, Israel potestas cin.s' (id est regnum). Et 77. 'Et editicavit
sicut uiiiconiiuin sanctiticimu sunni &e.' Dieitur autem l\egnnm Christi
eonui eins. L'iide et ipse uiiicornis quasi uniregnis, quia unius tantum
Ecclesie dominus. Quia sicut per coraua velut arma sua pugnat et bellal
bestia cornuta |secundum Cassiod.], sie Clii-istus pugnat et debellat muuduni
et i)rincij)en] eins per Eeclesiam, fjue est coriui eins fortissimum et invictuni.
Econtra Ecelesia vocat cum Cornu suum, (juia et ipsum regem significat, ut
dixi, quia Christus est fortitudo Ecclesie sue, per (piem trinmphat mnuduin.
Ipse euim est virtus et sapientia omnibus credeutibus in emii. Sie ulterius
deus est virtus et fortitudo Christi invicta, in quo vicit onmia. Undc hie
dicit 'C'ornu salutis mee', quia Deus est fortitudo victrix Christi ad salutem.
Ei'go sicut Ecelesia est Clu-isti, Chi-istus autem Dci, et ecoutra Deus et Christi,
Christus autem ecclesie, sie Ecelesia est cornu Clu'isti, Christus cornu Dci,
et ecoutra Deus cornu Christi, Christus cornu Ecclesie. Quia mutua iiji
est jiotcstas et in unum. Primo tamen deus, ex quo habet tam Christus
quam Ec(4esia virtutcm et ((uod sit cornu. Sed deus ex seipso tautum.
Ideo in isto psalino, (|ui totus est anagogieus, Deo ti'ibuit, quod sit cornu
salutis eins. Tropologice autem est fides Dei, Christi et Ecclesie. (^nia iiec
i.:soi)- .'. I est victoria vestra, tides vestra. Igitur cornu bellaccm et victorio^uiu, regiunn
vcl regem signiticat. Et vcrbuin Dei scu Euangelium.
Econtra in inalci similiter. Cornu priinuiii est Diabolus oinninm inipiorum
regnoruin et piccipue Anticiiristi, Anticiiristus cornu populi sui. Econtra
Kcgnuin .\ iitichristi est (oriiii eins, ipse ulterius est corim diaboii, in (juo
Cttcni) lij'' '^'"•'"" ii'^i-'^iii"' eoiiciilcaliit Kcclesiaiu , iif Dan. 7. et apoe. P!. Sie Tureiis
est (•(iriiii 'J'iircoruiii &'.

Psalimis XVII. (XVIII.] 121
Circiindaiil ;!i 11;, m
Hie autem dieit, quod etiani dolores mortis sustiiuierit, quod et idem psalmus
testari videtur dicens ' Adimjilebis me letitia' : (j. d. iam sum in dolore mortis,
2i aut saltem simul, ut dicuiit Doctores, gaudens et dolens. »Sed eum notas milii
feeeris vias vite resnscitando, tune totaliter adiinplel)is me letitia, illos etiaiii -ji. ir„ u
dolores solvendo. Hoc et Petrus in actibus testatur dicens: 'Quem deus5ip,,jtt,. 3, 24.
suscitavit, solvens dolores mortis vel Inferni*. Ergo in morte etiam doluit,
qiios deus solvit suseitando eum. Quia dolores huius vite non videntur dici
*" debere dolores mortis. Kt secundum istos sensus est; Circundederunt me ftuies
mortis (id est tenuerunt et fortiores me fuerunt), et torrentes Belial seu Diaboli
conturljaverunt (id est pene diaboli fortes terniernnt me in morte), fuiies
infenii circundederunt me (Ecee non solnm moi's jirevaluit et tenuit eum, si'd
et. internus suis funibus) et preoccupaverunt me lacjuei mortis, scilicet (juos
:i'' supra fuues sese ciremidedisse dieit, hie sibi prevaluis.se coufitetur, ([iiia cum
velut impotentem resistent tenuerunt, quod tamcn sie voluit. Et haue scii-
tentiam uescio quoinodo pdssit (|uis solvcrc. Bcnc crcdo, ([ikhI Clu'istus
damnatorimi poenas et dolores non scnserit, (|ui sunt desperatiimis tilii, at
Christus .semper speravit. Et tamcn oniiiiuo sine dolore non fuissc isla \( rba
iij testautur. Et si nulli fuis.sent dolores alii, tamcn ijuia in funibus et pdtcslatc
•24 testare 'JU vi:is fcl)lt ©cib. lesuscitande l!7 in aclilius in actibus 40 £cib.l.jiiid
') äSgl. S. llo 3. 16.

122 Hictatii su|ici- INalkTiuni. 151:!- l(i.
iiKirtis et iiiliTiii liiit, Ikk- ipsiuii iiobilissiine aniiiic eins sine dubin tcdium
et molestia liiit, t\\\v sine dilutione suinme desvdwabat libcrtatciii ot clarani
siii u;l(irificati()iu'm. (iiiam tnincii liic iicfian; f'iiisso ca])tivain in infk'iui, luii-e
toiiicrariiun vsl, contra tani apertani SiTipturaui iiiccdcrc.
C^ui auteiii i.sta nuhint, pos.siint di('we i)riiiiü ciiin I). Aiij^ustino, (jiii >
"doloijes niorti.s|'' oxpouit dolores carnis Hcilieet pa-sse,

l'salmus XVII. [XYIIl.) 123
'coiiliii'hatiis ost', iiiüa luoiitcs prc siiptThia nun (•csscnnil , iioiMiln,-- anlcin
inferior motiis est. Ut in actis, iihi niagnificavit apustolus unniis )i(i|)ulus. .'uniuii . i^'
[Qiiia popukis est pes prelatoruni, substaiitia et i'nndanientuni in p(ilitia.|
(iiioiiiani iratiis est eis, id est irasci deuni super se audierunt. Ira
5 enim dei niaf;;is in hoiuines (juain in inauiniata resj)ieerc iiitelligenda est.
Tötest et forte melius etiam iutelligi eeontrario, (juod ))o])uJus Iudet)runi
et j)riucipes, ijui sunt montes Israel seeunduni Ezeeh., sunt conuuuti ad irani V'uf i„j 3.
et invidiaru contra Christum et Christiauos. Et sie siuit de loco suo nioti
et ceciderunt a fide et pruniissione patruin, et sie vere siuit exturhati. Et
lu in luuic sensimi multe alle auctoritates scriptimie eoncordaut iu verba luiius
versus. Ps. 4G. 'Ipsi videntes sie adniirati sunt, eonturbati sunt, couuiioti-i;) is,
sunt &c.' Et supra 14. 'qui facit liec, non commovebitur in eternnm'. Coni-iM i.'-. s-
raotio euim iu nialum sepissiuie sonat, rarius in boinim, ut 'jtene inoti sunt i>i^:i. -'
pedes mei . 'Non eomniovebitiu-, donec despieiat

121 Dirtalii supiT l'sidteiiuiii. 151:!— l(i.
Nunc aiilciii (locciidit ad iKis pur (klein. Kt isU' jiriinus st-nsus. ScciurIo
iit in gkisa,' (jiukI caligo operit imiMos, (jiii jiiiiit terra et .scahellum pcdiini
eins, (|uando illnstrat coeU)s ineliuatos. 'J'ercio Caligo operit earneni pcccati
et excceat, nl non \i(k'at conenpiscibilia, et iaeet suh pedibus, id e.st at!'eetibns
(k'i, qni sniit dei liabitantis in eoelis, id est aniniabn.s. Et istis sie; lac^tis et .'.
3- 11- Iminiliatis aiiiinalius et larne (•(incuk'ata secjuitiir Et ascendit super
("liernl)in. Dens aseendit non in natura, sed in nostra eogiiitione et aniore,
(|uand() eognoscitur esse altissinius et incomprehensibilis et superaniabilis.
Kl sie

Psalmns XVH, fXVl[I.] 125
'IiK'linavit coclos ot dcsociulit', id est anoclDs Celestes Immiliavit el
desecnfkTC foeit, diiiii eos adorare t'eeit doniiiium in intima natura, siciit
figuratuni fiiit in Scala laeoh Genes. 28. 'C'aligo autem sab jHHlilins eins', i »i'oi i's, ii;
id est: ineoni|)reliensil)ilis est deseensns eins in earneni. Neseitur qnihns
5 pedibns descenderit in earneni, vei fjnoniodo stet in earne ista maiestas tanta.
Kursus aseendit: (juando post nuirteni ad eelns aseendit et volaxit super
omnes angeloruni virtutes in assinnpta natura. Et iioe inndo sunt veilia
propliete ah illo versu 'Conininta est' ns(|ne ad ilhnu 'IVIisit de suinnm i\je.'
Colligamus itaque in summariuni:
IM Primo Inelinat eoelos et deseendit (seilieet jier iueai-uatidueni, ul iani
dictum est) et aseendit super onnies Cluiros anoi'luruni. Secnndo C'nelos
iiu'iinat et deseendit, quando onnies intellectnales naturas sive angelieas, sive
liumanas faeit sese eontcmplari in natura cininihns inferiori. FA aseendit,
quando idem ipse se facit eontenijiiari iu ualuia oninilius sn})eriori. Aseen-
15 duut ergo in eo, quando eum verum deum agnoscunt, descenduut (|uandi)
venini hominem agnoscunt.
Tereio deseendit, quando sese manifestat liumilil»us et infimis nt
jH'ceatorilius. Aseendit auteni, quando eos elarissima nntitia celestium et
diviuorum illustrat. Et sie fere idem est deseendere et aseendere. Ju liiis
Sil umnihus Coelos, id est animas, oportet inelinari et Inniiiliari, quia liumililius
solis dat gratiam et iuceni sui. (:iuarto etiam in Saerainento altaris de-
seendit. Uli iteruni celos inelinari et eaptivare intelleetuiii oportet, et sie
potest aseendere in eognitioiie siiiritnali. In omnihns enini re(|uiritur, ut
inelinetur intelleetus noster, et fiat caligo in eo, id est eaptivctur iu nhseipiiiun
•j;, Christo. Quinto deseendit et inelinat coelos, quando apostolos et prelatos
faeit suis suhditis condeseendere in vita activa. Aseendit autem, quando
eos sursnni elevat in vita eontemplativa. Utrohique caligo et teuehre sunt,
(piia in fide ista omnia fiunt iu hac vita.
'Fumus' in hono significat devotionem orationis ascendentis ad thronuni
30 dei, ut apoe. 'Data sunt ei incensa niulta, que sunt orationes sanetnrum. cni'. a, :i. 4.
Et aseendit fnnins aroniatuni (id est orationnm desyderia) de manu angeli &

J26 Dictata super Psaltoiium. ir)13 — u;.
'pvovopalio cos in iion popiiln'. Dcdit cniin eis doiis sj)irituin connHiiictioiiis,
iuiiius iiuiinrum tacilis uoslris, liic semper sunuis perversi, (piia 4u
seeunduiii li. ( li'egdviuni uns dcllcrc debeniiis in aiinnmi ealaniitate prius.J
') 'i.kxbiui)cn.
i

.'. quasi
P.;almiis XVIII. [XIX. ] 127
Uiulo valde confuinliint nos isti psalmi laiulatorii 'Bencdifitc', Maiulati'', in
quibiis recitatiir laus onmiiim renun ad excitandiim nos qiioquc, ciiiu nos
deht'renius potius illa excitaro. >Sod inferiores et juMores omnitws facti sunnis.
Sic ergo in comparatione sni etiani mala alioruni nf)n rejMitant magna, sed
sancta. Econtra perversi putant totnm mundnin tcmcritate rcgi et
erroi"e, hie deum dormire, Inc iniustnm esse, et omninm vitia vident aeutissinie,
etiam festueam in oeiilo proximi, trabem autem, (pie in suo est, non vident. wfnttii 7, .>(.
Tereio dens dicitur talis, id est s]nritualiter, quia nos tales faeit, secnndiim
Berniiardnm. Quia cum dormiente dormit, eum vigilante vigilat, enm
1" sollicito est solicitns, eum diligentc diligens, eum orante orans, cum vacante
vaeans. Eo modo (]uo Apostolus dioit, quod CIn-istus [2 Gal. ult.] hahitat w,u. i», -jo
in eordibus nostris. Quia tune loquitur in noliis et omnia opera et (|naii-
tates nostras in nobis operatns est dominus secundum Isaie. Cum ])ervers(i -„1 jc. il-.
autem perversus , quia causa prima semper cum causa seeunda secundum
li pliilosophos. Quia perversores non derelinquit in suis actiouibus. Ista autem
intelligcntia est extranea ad sensum literalem tcxtns. Seeunda autem est
magis ad propositnm, quia sequitur 'Quia tu populum humilem salvum i*. ss.
facies, et oeulos superborum (id est ]>ervcrsorum) liumiliabis'. Que tamen
ineludit primam. Quarto potest sie intelligi, (piod cum pen-erso, (jui omnia
-II jKTvertit, etiam deus illum pervertet vertcndo omnia ei in contrai'ium, quam
sjH'ravit. Sicut sanetis in bonvun contra, quam timuerant, ut seilieet ea, (jue
sanetis videbantur esse mala et adversa, jirobcntur fuisse summe prospera,
et ea, que malis sunt ])rospera et dilecta, postea convertat in summe adversa
et contraria quam sperabant. luxta illud ]is. 111. Mesyderium peecatorum*t hl', m.
SS peribit'. P]t Isaie 47. Quia spiritualia bona eontemnit et corporalia diligit. "mi 47, , III II
[Perversus est qui literam pro spiritu, ut ludeus et earnalis, sanctiis qiii
spiritum ]wn litera, ut Spiritualis.]
GLOSSA: PSALMUS XVIII. [XIX.]
De prcflicntorihiis iiove Ircfis, de Christi nfraijfir (jcnrmtimii-: et rou-
M flifionc diffh-nitidqii/' nmw. legis a rrtcri. Psnlmus XVIII.
Tit. Ad victorifnn jysnJni^ts Dar id.' «t.
Cdi apostoli et Euangeliste miarmnt gloridn/ dri Ihesum C1n-istum:>ii
et opcrn mnmmm riiis nu'rabilia eins (mnundat finii/imi'idiui/ Ei'desia
GLOSSA:
' Lnf|iiitnr proplieta in spiritu. et est pulflipn'iniiis psaliims.
19 S)cr ©atj yiiarto etc. loivb iinbciitüd), ön M. bin Saljbnu nicfjt corrctt jii (fnbc fiifirt;
er iDoüte tnoftl fdjvciticn : cum pervers.! .. etiam deus perverse agit. 3l' perver.'io l)at n noiJ)
lf)ci[^ jttiit^en ben Beilen, tl)eils nm fHanbe folgcnbt SBortc (jinjugcjctit, bic auä) nidjt uölllg
in bie Ponftiiiction fid) füflen: id est (|iii carnalia ipierit, spiritnalilms privaljls, et ciuii liis, qiii
spiritualia (lueniiit pni veris limiis, liiis saiictiiioas, cligis et iinn perdis 27 Sei Selb, (inb
bic 'iöotte fo tevfleUt, ba^ vt Spiritualis, vt ludeus & canialis ben Sdjlufi bilbet

J28 Dictata su])Pr PsaltPiiiim. 151:?— 10.
äj. a.apostolicii pliiia stdlis i.e. sanctis. })irs ijic.i lex iidva |i()j)iilii novo seil.
Christi critdat verlmm Dei seil, iiicarnatuin: et nox iwcti le.v vctiis poimlo
•.>iv.\uiM7,ii. vt'tori indicdt sckntlam de Cliiisto act. 17. 'Et liii erant .scnitantos {juoltidic
«. 4. scriptura.s, si hec ita .so haberent'. Non simf iis(|iiani in terra lof/urlfc VmgM'
ali(|iie nrfjiic snnnones: quornm vcl(?) qiiihus, liiigiianim vel .sornioiiiiiu, non ,,
a*. u.nudiivnliir roccs rorum colorum, ([iiia lociiu'bantur variis Unguis apostoli. In
mm. la, M. ommm terram Ro. 9. exivit sonus pr(!(licati()iiis eorimi celorum: et in fines
orhls terra', e.xivcrnnt verlxi eorum celorum. In soJe, hehr, soli, in Christo
2)osuitIkmfi tahernnciilum snum' Eeclesiani suain posuit tabeniaeulum in eis.
'licet Ipsc Sol Christus tamjmim sponsiis- quia sponsani assumpsit humanani i»
natin-ani in Eeclesiani de tlKdnmo snn utero virginali , sicut ex aurora sol.
Exuttavit (juia so! iinn üaudio oritur ut yi/gas^ lortissinuis ad (Mirendam
mviam'' huius vite et passionis: a sumitio endo a Deo patre egressio e.iiis
nativitas eins, seeuuduni divinitateni ortus. Et oeeursns ekcs ascensus vel
5ci. Sir. ireditus usrjtie ad stimmiim elus patris ecjualitateui, ludit ad illud Eccles. 1: i.
iiee est qui se fdiscondat a ealore spiritu saneto ems soli.s, q. d. spiritus
«•. 8. sauctiis est ubique sicut calor soHs. Lex domini nou sie Mosi inimactilatd.
Et hoc sie, (jnia convertens animas non tautum nianus sicut lex Mosi : testimmihim
domini fuleh- impleus iierfeete quod proniisit, vel (juia spirituni etiam
regit, vel fidele i. e. eredibile, non visil)ile, vel ijuia fideles faciens sapientiam 20
». v.prnesfans parridis Innnilibus, (|uod non facit lex alia. ItAstkim domini rect(P,
(juia reetifieant, l/pfifwantes cordn lex autem Mosi cnicifigit corda, (juIa
anget eonscientiani peeeati, dii'eete eonipendiose: 2i'>''i6ce.ptum domini lucidum
in sc torniatui' iUnmiii/ms effective oeulos .spirituales, lex autem fignris
4i. in. veiabat potius, ut j)atet in Mose. Timor domini sanctiis/' quia sanetificat, :;.
non tantuni i)unit iKrmunens in stpctdum sceeidi ineternmu: iudicia domini
flLOSSA:
' El lior inagis respoudet ad allegoriam , f|nia ad literani Soli
posuit Dens splierani siiani inter cclos et pronomen 'ipse' idem refert et testatur. —
Est motaphora solis litcralis. - Sacranientum hoc magnum est, quod angelo
paranyniptio desponsala est filio Dei humana natura in b. Virginis persona. 30
^' Vide f|iiam nullus ordo sententiarum secundum intellecluni, sed tantum secun-
dinn afTe(-tuni: quia affectus sie agit, cum aliquod opus de Christo cogitat, niox
incnpit mirari, quis autem est iste, qui fecit hoc? Sic hie cum dixit: 'Exultal
ul gygas' : Quis iste? 0, a sunnuo coelo egressio eins. * Cur dicit: ad
currendam viam? quasi curri possit et sine via. Respondetur: ad difTerentiam ;;,
legalium, qui nou currunt sed potius tarde repunt in difficultate servili : sed
hie alacer cuiiit c.k splrilu lilii'i-tads. Et illi non viam, sed potius ambituni et
¥i. 69, :.. deserta Araliic: hie autem per viam (hrectam. Vide infra ps. 58. 'Cucurri et
dircxi*. ' Timor
auleiii legis evacuatus est, (|uia rinn erat sanclus. seil, quia
non sanctificahat cor. 4u
5 I' ober il', nljo tntroebcv v.-l ober ili- 2i; siucnlum su;cali

Psalmus XVIIT. [XIX.] 129
(lifVmitionos in Eiian

130 Dictata super Psaltciium. 1513—16.
SCHOLAE: PSALMUS XVIII. |XIX.|
CLOSSA: PSALMUS XIX. fXX.l
Oniniii Chrisfit prosjurr surmlnr jtrojiJittat par'dar et urai prupliiid.
Psnl XIX. i
*• '• l'it. Ad ricforiam psahiins David.
* -• Eraudiat t't exaiidiot te et tuos doiiiirinf! clous pater -in dir frihnlntionis
V.
passioiiis et jicrscoutionis : protrgaf et protcuct fn et tuos nnnwn dei lavoh,
iiivoi-alio iioiiiiiiis i't virtnlis Dei lacol), nun virtus et hrachium carnis.
-.). Mi/fiif et mittet //'/// et tiii.s mixilium tlr saiwto de ooelo vel iieiitro geiiere m
i. e. de Eccrlesia, que est sanctiini : et de Sion de smiima divinitate ttmifur
m.A.tc et tuos. Memor si( et erit nnmis sacrifitii tili et tuoruni, i.e. efteetii
ostendat Ihietum enieis lue et inortis tiionini, ut sit preciosa mors tua et
sanetonim tuoriim in eons])eetii domini. Et alios faeiat esse memores. Memor
i. e. imiKjuam obliviseatiir; et holocmistnm timm idem saorifieium passionis, i,-,
qnod totiim eliaritat(^ ol)latiiin est 2mtgtie ßat,' i. e. aeeeptum, vel et fiet
•i

Psalmns XX. [XXL] 131
in s])intii. Imph'uf porfioint

{32 Dictata super Psaltoriuni. 1513— Ki.
«. 2. Domhw Dens jtater m virtute tiia Ifetahittir, (|ui in iiil'irinitatc siia
tristabatur rcx' Cliristii.s et populiis eins cum co: et super salutare ftiwii
.super sulutem tuani, vel quia cum salutare fecristi et ((instituiisti rjulfahlt
vrhcimmti'r- reduiulaut« gaudio in sensuni et verba, lain ipse (|nain ])(ipuliis
a'. 3 eins. Desyderitim cordis eiiis (jao desyderavit gloriaiu suaiii i't salutem ;,
Eccle.sie sue per mortem suam trihuisii ei: rt rnhinfatr hthtornm eius
petitiouibus, tjuas labia eius expre.s.scrunt-' tton fratulasti cum, maxime donasti,
4i.i. minus dielt et plus sif^nifieat. Qitoniam pratvenisti eiim i.e. abuiide repk'sti
eum, ita ut semper plus ])ossit in eo benedietio tua, (piem maledictio humana,
';

PsiiiiMus XX. [xxr.j 133
et UKUjimm ficnircm in corpon' filuriticMd) uiqioties siqicr euiii jkiiii'ikIo cnin
ad (lexterani tiüini. QuoiiUim iluhis cum gratis sine nierito iiUius in heiie-%-T-
diciioitcm m steculum sceciiU ijuia augetur eins gloria jier omnes gentes
inctenmni, ut in ipso bencdicantur umnes trihiis a generationc in generationem:-'
i laiißcahls eum et suos in f/midio,^ (jiiod nun fit nisi in fiitnra gloria cum
vultii tuo clara nianifbstatioiie tili. Quoniam rcx Christus et siii sperat inm. i.
domiiio expoctando siii giorirtcationem et siioriun: et in i.e. \icv misericordia
gratia vel dementia altissimi dei patris non comntovehitur i. e. niaxime fir-
mabitiir. Inveniatur^ manus tua potestas tua onmihus inimicis tziis ludeis a. 9.
10 et qiii eornni sunt similes: dextcr«, tua inveniat otnnes est eadeni sententia
ad expriinendani iiidesinenteni et semper iteraudain vindictam qui te odcrunt
quia (jui odit filiuui, odit et patreni. Pones eos firniiter, ut evadere non». lo
possint ut dilxinwn* icjnis fornaceni seil, intus ardente conscientia in tempore
vultus tui i. e. cum a])i)ariieris, in iudicio nuinifestaberis. Tu qui es dominus
li in im sua in die iudicii conturhahit cos: et devorahit eos de hac vita in
infernum ignis geenne. Fnictum prolem corum de terra Iiidea et de iioc«. ii.
mundo 2>'->'dcs disperges: et scvicn corum filios et posteros a filiis hominum^
GLOSSA:
(|uia gloria eins est, c|uod per eiini salvanlur, et magna, (|uia multi. Sicul 'in
;i] mullitiKÜnu populi gloria regis . Spiirfim. ii,
' Gen. 12 et 22. Et in scminu tuo benediccnlur omiics tribus tene'. Quia i.OToi'is, s.
oimiium clari.ssinia est manilestatio, riuando quis sccunduni faciern sesc mani- "
festat, plus quam si manus, pedes, Caput aut latus. - Quia in hac vita
sancli sepius gaudenl de Iribulatione , ut ps. 4 et in maHs , sed tunc in bonis, *i. 4, 3.
:•) ut non nisi de gaudio et in gaudio letentur. Potest etiam anagogice intelligi
gaudium Spiritus sanctus, ([ui est iocunditas patris et filii. Sicut lilius est vultus
patris. Et ita Glaistus secundum liominem letificatur in sancta trinitate cum
suis. '' Hie contra hostes eins ludeos ciucifixores eius invehitur. * tllibanus
secundum Gassiodorum est eneum vasculum rotundum ad co(iuend(is panes, quod
31) subtus ardentibus flainmis aidet intrinsecus, tamun hie non difl'ert a fornace.
' Quia sujji-a sepius ludei vocantur lilii hominum (i. e. patriarcharum secundum
carnem lanlum), ideo Iiic secundum liebr. literam eorum posteri, qui hodie sunt,
vocantur semen eorum, qui sunt de fihis hominum. Alii alitcr exponunt lilios
homimun pro sanctis, quod minus placet, quia lilii hominum semper legitur
r. carnali Israel posituin. Sensus ergo est: perdes fructum, i. e. filios eorum, qui
te crucilixcrunt, a terra et semen eorum, i. e. lilios filiorum hominum, seu semen
eorum, qui sunt de filiis hominum. Et sie hie usque in tertiam generationem
lit malodictio. Quia fructus est secunda, semen eorum seil, haictuum de liliis
hominum tertia. Sed feriemus et illum sensum, ut sicut de terra, ita et de
40 liliis hominum disperduutur, non solum de coelo, quia ludei indigni habeiitiu'
etiam cum hominibus liabitare.
o sceculum swculi

134 Dictiita .siiiicr l'siilk'iiuiu. 1613 lü.
S i: i. c. (jiii sunt de tiliis homiiuini, siuil :i.s.suiii[)ti a tc. Qnonidiii ilcdüuucniiU
devolveljant coniiii IMlato et iiitor sc in tc mala caiisas mortis et passionis:
m- ii.f-cogUavcruiU Hiixeniiit conailia eouti-a tf, seil, ut dclerent eum ps. 4U '(iiiando
peribit iiomeu eins?' qtue nun potuenmt siabiUre (jnia magis promoverunt
s Kl- per hec ipsiuii. Quoniam poims firmiter ordinabLs eos dorsum,' ferendis
peiii.s et inalis parato.s et .subiectos; faeies ex eis asiuos et martyres: in
reliqiiiis tu'ts, i. e. pai^sionibus et mali», (jue relicpiisti post asceusioueiu, uon.
teeiiin assum])sisti, prieparabis vuUuin coniin iit videant et scutiiuit ea seniper.
i'- II- ExdUarc i. e. eoguo.scere tut! uiimdo exaltatus dum'mc In virlutc iiui (piod
non soliim sis iioino iu iiifirmitato , sed etiaru deiis in virtute: catdabimus
corde et ore celcbrai)ijiuis et itsallcnms virtutcs iuas opere et digitis expri-
lueiiuis mirabllia tiia.
SCHOLAE: PSALMUS XX. [XXI.
GLOSSA: PSALMUS XXI. [XXII.] 15
Do crucifixioiic Doiuini. et puuis cius in crucc ac tota die canüs su(b
Pa(dmns XXI.
55. 1. Tit. Äd victoriain pro cerva- »latutitui. Psal. David.
% 2. Dcus dciis iiwus rcspicc iu )iie: (ßiarc nie dcreliquisti in mauil^iis
ludeonini suljtracto auxilio deitatis? longe a salute mca i. e. non sunt -m
elKcatia ad inipetrandum niilii iani salutem verha dclictorum meorum-' facta
GLOSSA ' : Hebr. Ouoniain pones cos liumcruin, funcs tuos firniabis contra
Facies eonuii.
I serpentes, diabolos necat et devorat,
,,,,,., . facilis et velox ad ciirrendam viain, i. e. libens 3^
- Ciiiristus vücalur ecrva, (luia , ,
'
6' proniptus
> l'acile [larit liinnulos suos, i. e. lilios suos.
Matuliiia aiitcni , (|uia Dens. Dcitas cnim Christi est niane, hunianitas autem
est vespere. Et sie vespere et niane dies unus, i. e. homo et deus unus Christus
factiis est. Igitur est sensus tituH: psalmus pro lioiniiic divino necante diabolos. 311
Hie auteni Christus, qui per crucem suani dcstruxit serpentem antiquuni.
^ Verlia dicuntur tune pro|)e esse, quando cito efliciuut id qiiod volunt, quia
tunc videiitur virlutc sua (|uasi längere ipsuin etlectuni et movere. Longe autem
sunt, (juaudo non Iit quod petunl, quia tunc videntur non attingere et quasi
longc distarc ab eo cpiod pclunt, quia non sunt efficatia. Ut teutonice ^d^ 'i)ab .!.•>
itac^ fern iia l}iii, uiib mel)n lüort fetnb nad) gar fern baröoii. Ita et econtra res
.") deorsuin. Sal)ct von Viitt)ct l)ciiicfrf)vicbcii; inolius iloi-sum (i 3» iacius fiiib bic
Scibcn Ictjtcu SiidfftQljcn uciblafit uub iücf)t mcl)r cttcunüoi:

:. non
Psiihiius XXI. [XXll.] 135
vi (IcüctM iiiciiruiii, |)i(> (|iiil)ii.s pacior, fai'iunt, ul salus iiiilii iioii sit. Deits^ 3
nu;us daiiiaho vcl etiaiu si clamarein per dwin totam, tit in cruce, et iiou
exaiuUes quia dcrelicjiiisti : et iioctc per totani iiofteni, ut in iiortu et non ad
iusipkntium mihi Hui«', nou est .silentiuni mihi, i. e. non ignoro eausani, vel
ideo ero insipieus, nt te non adesse sentiani. 8ed potins eece Tu autem'-u. 4.
in saiicto in eoelo hahitus' vide ps. 2 'qui habitat in celisV

|;-{y Dictatii sui"'!- r.salti'iiuin. 151:! -16.
v- v.SpvnioK in doniino, cripiat cum: salvam fucict cum quoiüiim ridt cum. Isti
!?i'ic'.'s3!'35!(liu) VCT.S11S luitfiit IMattli. 27 et Liicc 17. Quoiiidhi tu es soltis fi'uw alio
i)atre (ßii extraxisü mc' canieiii virjjinis assiimpsisti inilii de veiUre daiiso
utero virginis spcs nwa i. e. speravi ah initio vit« niee in te ah nhcrihns
iiuttrts iiwee (juia ab in.stanti cüncejjtionis siu; liahuit cognitiononi et aiiuirfin '
« ii-Dei: in ta proicdus sum ex utero alii al)ik'imitiir auk'in in irani et diabohini.
De venire matris tnete- deus mcus es tu, quia ü; coliii ab initio niee vite, co
ijuod tili scnipiT perfcctns iioni« et vir, (jnod alii nou possnnt dicere, quia
Deuni non iuibcnt, ((iii eiiiii non cognoscunt vi aniaut et sunt sine Deo: ?«c
si- i:. diseesseris a i>ui. Qiwnidm Irihnlotio proxima est et ideo salus niea longe i»
LiLOSSA: ' q. d. i'^go sum per le ex electissiniis virginis sanguinibus iii-
carnalus, (|uia ex tota carne eins extraxisti et elegisti ad ^ intirnani ad uieuia
corpus fabricanduni. El sie Extraetio ista non debct ref'erri ad nalivitatcm
tantuin, sed siiniil ad inearnalioneiu ciun nativilale. Quia sie vere est cxlraclus
de venire. Alii aiiteiii liiii hoiniiiuni extraliuntur ex kniibis patruni. Hie auteni i-,
soliini est IViuius veiilris. El ex lioe arguit sLiani iiinoeenliain, tpiia non est
nicrilus penani sieul alii füii honiinum. Item extraclus polest cliam referri in
es qui extraxisti nie de venire, quia per
peeeaUun originale. Quasi dieeret : Tu
spiriliim sanctum cxlraxit carnem eius de carne virginis, sicut apis favum mellis
ex florc non violans llorem, sie nee Spiritus sanclus virginem. Alii aulem ot
geneiantur a viris per violatiouein nialrum et exlrabunlur et vcniunl ex lunibis
poliiis quam venire. Sensus ergo est: lalem tiliuni unicuni virginis, ([ui per tu
faelus sum sine viro, sine pecealo, non exaudis et derelin(|uis? Et boe nobis
ineulerc dcbet stiq)oreni, quod virginis filius et lalis pro nobis |)atitur. Sic alii
de venire matris |)roiieiunlur in lerram et abiiciunlur in iram et nianus diaboli, .';>
eo ((uod sunt filii Ire. Hie aulem filius gratie et glorie, et tamen deseritur, qui
sie suscii)ilvu' ab utero matris in sinum Dei. 3 " quia Deus mens es tu de
venire, quia cognovil et amavil cum et cum eo fuit dominus semper usque in
haue diem, in qua dcseruit. Est ergo sensus: Qui mecum bueusque semper
i'uisti, ila ul me ipso loruiares in utero et educeres et posl per virlutes et mira- m
cula glorilicares, ([uare nie nunc dereliquisli? Hoc aulem extraxisti' non sig-
iiilicat violeiiliam, sed impotentiani naliire, quia natura lalem lilium producere
11(111 potiiil. Poluit tamen eimi Dens ex natura extialiere, ul sie esset vere
naturalis lilius et tamen snpciiialinaliter. hi quo simul innuilur, quod sine pec-
ealo eonceplus et iialus est, quia natura eum non ex se dedit (boc enim non 3.^
I'aeil nisi ])eceatorem daiis, eo quod peccalrix est et non polest nisi peccalorem
dare), sed ex se Iralii passa est. Et sie existens ipsa in corruplione eligi ex se
permisit et separari, quod erat incorruptum etc. - Cur aulem sie ilerat nativitatem
suain et matrem? Quia sie iimocentiam suam allegat et graliam, quam
babel apud Deiim, (piia ab utero Deus cum cd fuil, ergo q. d. nee deseras, qui i»
semper d laiita niilii l'ccisti. Eliaiii nunc spcro, iil lacias.
:J4 iimitur
') Su; ad ift luuljt ,iu ftrcid)cii.

salmus XXI. [XXII.] 137
tc (lert'liniiiU'iitc: qnoiiKim mni est qtüadiuni, .sed .sinn solns. (\m;\ Cirrntii-'>i- n-
dederunt nie et .sie .sinii in nit^lio eornni dert'iictns vifuU muUi tnrl)a [lopiili
petulantis in nie verhis et j^estibiis: tauri pimjues ohsedernni nie, ])rin('ij)e,s
fortes et cra.ssi in nialuni nienm alnnKlantes in iioc seculo, ([ni snni macer,
.i i.e. panper et infirnnis in lioc secnlo cum omnibn.s nieis. Ajierucrtmt suj)er'H. ii.
nie OS stiwn' clicentcs ti>lle, tolle etc. vel tjuia nimi.s im])udentw et audaeter
contra me lo(jiumtnr hlasphemias: simt leo rajnens et rutjkiis iratn«. Sieut

138 Dictata .supei- r.salU'rium. 151o-ltJ.
liotosUitiliu.-- Iininilitatcm iiicuii/ Ilfl)i'. Kxaiidi nie, iiu: luiiniliiu et alllicUmi.
as. 2i. Narrabo predicabo noitieit iuani i|. il. liic erit Iriiftu.s passioiiis et exaiiditioni.s
t\ie fratribtis nieis Apostolis et disc-ipiili.s ineis: in medio ecdesim i. e. in
corik- sanctoruin meoriim liahitans Imulaho te faciaiu eos laudare et dicaiii
» 2J eis. Qiä timetis dominum Deiim Imulute cum: Universum semcn lacoh ^
seil, vernni genus Israel iioii seeundum eameru sed secundnin promi.s.sioneni
!Hom. 3, s. Ko. XI. glorificatc eum vcirbo et oj)ei'e. Timeat eum omne semcn Israel
a. 25. .seeimdtiiii fidei mutationem : quoniam non sprevit' i.e. diligeutissime eam
advertit et aiidivit ncquc despexit deprecationem digiiissiniani et preciosissiinam
reputjivit (.'t iudicavit paupcris i. e. meain, qiii siim pauper. Ncc avertit facicm i"
situm a mc: ei cum clamaretn ad eum exaudivit me. Est eiusdera seiitentie
äJ- 2ü. triiia explieatia ex abmidauti affectu. Äptul te i. e. coram te et Don corani
iiüinine, i. e. ad te et de te erit lav£ mea

salmus XXII. [XXllI.] 139
clt'|)iccal)Uiitiir oiiiiu's divilcs plcljis': in cvnspcvfii das cddcnl icvcrciilci'
iiR'liiKiljiint omik:s qui dcstxiulunt lutsciintiir in Iiuik', iimnduni in tcrntinJ
Et (iiiumo »wa vt iiieunuii Uli viocP ;id eins vdliiiitateiu : et scmen meumt-.. sx.
apostoli et discipuli, (juos geiiui vwl)0 iiifo scrvict ipsi nun pecralu, seil l)co
viveuti: Aiinunciahitur prcdic'al>itur sivr predifaliune eriidiftiir doiiiiao ad
honorem Aomini ijcncndio Ventura .spiritiialis per lideiu geiiita. Hehr. viveul:'i'- 32.
et aunuuüiahunt eceli apostoli itisticiain tidei eins poptdu Cliristiano novo
qui Husvettir per acjiiani et spiritiuii saiietiini, quem fecit doiiiiiuis nova
creatioue iu gratia lacob. 1 'iit esseiiuis ete.' int. 1, is-
SCnOLAE: PSALMUS XXI. IXXII.]
GLOSSA: PSALMUS XXII. |XXIII.J
De Eeeleaid, laudanle Christum, super eruditioiie versii 1 et 13 et iinhcr-
ludione versii o. 4. 5. ue de refeetione suerumeuti eueharistitc v. (j. 7. 8. 0.
15 Psal. XXII.
TU. Psal. David. t,. ,.
Domimis Iliesus Ciiristiis verus Deu.s regit nie, tu, non dial)oliis vel
caro, et nihil mihi deerit-' qiiia nou defieient onnii buno ps. 00 in totti ;|i ,;'* '»
paseucc in Ecclesia, ubi piuscuntiir verbo Dei vel serij)tiira ibi nie coUoeavit
211 tu cum aiiis midtis. Super aquam diviuarum scri[>turaruni vel doetrinas
doctorum, (juia sine doctore iu scripturis nullu.s profieiet, vel suj)er aquam
baptismi, refeetionis .spiritualis educavit nutrivit me, et wie patet, (|uod ile
spiritu loquitm': et per hoc animam meam non tantum nianuni, non corpus« 3.
convcrtit Hebr. refecit. Deduxit me proficere me facieu.s, ad ulteriora deduxit
25 s«yje/* semitas iusticice, tjue est fidei et coram Deo: propter nomcn tuum, ut
glorificetur, non propter nierittnii mcuni. Nam, et si ambnlavero vixvro, (|uiai! 4
GLOSSA: ' Vel omnes qui reguni terrani, iuxta illud : 'qui descemlunl uiarc tq. iu7,33.
in navibus , (|uia tenena regere est lioniincni, qui ad uelum creatus est, descendere
ad sese iuferiora, cum ipse terra non sit sed cehuii secunduin animam. Ex isto
.1(1 versu patet, quia principe« et proceres mundi Christo subdendi erant, sicut ini-
pletum est. - Videntur ista verba non in persona Ciuisti, sed de i|)sa in
persona iiropliete dici, quod maxime ex hebreo palet, ubi dicitur: Et animam
suani non vivificavit. El est liiiis versus precedentis. Tunc scquitur: Semen
serviet ei: annunciabilur domiiio in generalione. Vivent et annunciabunl iiisticiam
:t5 eius, populus t|ui nascelur: que foecit dominus. Vide Burgensem. * Quia
secundum Apostolum Christus omnia iu omnibus est et facit, quod sanctis umnia i.tsov. i.'.,j.s.
cooperaiitur in bonum : ideo in mdlo dcliciunl. ;iioiu. 8, jk.
ü u. :j4 viveiit ftatt vtuiciit |rx:-|; bcr ("^cljlcv flammt aber ludjt uoii Viill)ci-, juiibctii
fitibct ii^ (djon in bcv AiMitiu bcä 'iHiuUis Söiivgeiifis U'J E.x ex

i.
140 Diitata super l'saUi'iimu. IM:! U'.
sie nwcsst' est /^ »laJiu ntnhr«', mortia' Hehr, in valic mortis, iihi sunt
niali, herftici \v\ tyrainii, hdii timubo nmhi, licet in inodio eornni siin: quouiam
tu meciim es per tidcni et i
r()l)(>rantur et angentur dona et ffi-atia, (jul trihulant mc 1. Domones, 2. liomines
3. ])eecata. Impitu/tuisti ahmidare f'et'isti in eo gratia vel oleo letitie caput
mcioii. incntiMH mcani \cl sjiiritnni: et calix meus mm^mfi iwlirians'-' spiritus
ehrictatc. iit cariieni nun .--rntias, ([iiam prtednrus est elanfi(;ans seil, claros lo
5< fi- f'acicns in >piiitn. Nun est in Jlchrco. Et misericordia tua, gratia tua,
(|nr iiliii|Mr f'crc niisericordia trunsi'crtur: a[)ud Apo.stoluin autem serajier fere
gratia vix'atui' idcni verl)uni, scilicet Hen: subscijuetur me nou eniin sufficit
)>rinia, scd proticere oportet uiagis ac uiagis, umnihus dichus vilce mc

Psalmus XXllI. IXXIV.] 141
huhitunt in ro tanien lioniineK tantuni tangit, ijuia de iis iiitcrrogal)!!. (Jicia 'V. 'i.
ipse iit author et oreator suj}er muria fundacit mm creando fnudavit : et
sujKr fhimimi supple(?) niaris, fjiiod seniper est in motu et fliixii, vel super
i.e. ad maria et fluniina, scilicet super littora eoruui, (|nia iiielinr luiLiitatin
5 terre est in littoribus prapararit rwii. Qitis ascrndit q. d. nou vos seeunduni i*. :i.
carneni, sicut gloriaiuini in ninntrm domini EetJesiain Dei et beatitudiueni
aut quis stabit fidel finnitate in loco sancto eins Ecelesia liuius vite, que
est sancta? Innocens nmnihus et mundo corde' i.e. qui mala non feeit nee«. 4.
otens in iwadio passionis vincendo Diabohmi. AttolUte porfas%. 9.
jp-incipes vestras, ratio enim nitens in sua virtute non comiirclK'ndit fidem,
ih GLOSSA : ' Act. 10. 'In omni gciite, ((ui tiinet Deiim et facit l)onnni, ^Uiiiirii m,:;,'..
acceptus est illi . - Exliortatio isla taiii ad prineipes Synagoge quam angelos
Celestes in ascensione Cln-isti polest refeni. Melius autem ad Apostolos Christi,
qui sunt porte nove lerusalem apoc. 21, qnos supra dixit generationem querentium etfonti.vi.is.
Dominum, et sie proplietat simul el exhortatur. •^ Si aulem secundmn Hi'iii'.
30 volumus intelligere, qui habet : Levate, porte, oapita vestra, idem est, (|uia porte
simt ipse potestates et magistratiis in populis. Gapita eorum sunt mentes eorum,
quas oportet levari ut supra. Si antem de aiigelis, textus planus est, qiiia
loquilur ad angelos, nl in coelum ascendentem in summa reverentia suscipiant.
Levant autem capita angeli, quaudo Giirislum liominem vident et tamen eundem
35 Deum verum agnoscunt, ideo ab humanitate mentem levant in divinitatem, tpie
est mirabilis et niaxima elevatio. Non enim inlravit Ghristns ut rex glorie, nisi
in celum ascendendo, el in animam, que est spirituale coelum, per fidom ingre-
diendo. Ulrobique oportet levari capila , ut scilicet fides divinitalis eins possit
intrare. In lerusalem enim in die Palmarum pauper intravit. Nee est piitaiidMui.
40 qiiod joqnatur ad portas irrationales proplieta, sed rationales.
:5 i jtDcimal biivrf)ftvid)cii. Eine 'MOOvcuiatuv, lucldjc Scib. in bcr 'Jrt'vbcncr iinnbjdjvift in
snij|ilc auffldöft f)nt
:

142 Dirtivta snppv l'salterinm. V>V

Psalimis XXn\ [XXY.] 143
Dalrfh. Virif! fiuis,' quo sunt artao tlucentos ad vitam cUrnnm dontlvci': t
drnionslra mihi, tu ipso ]>er sjiiritum tuum, noii |)or lidniincm: cf siiiiiftis
intis cdocc mer est eiusdem sentontio ropetitio.
He. IDirige nie ad proficienduiii , jicr oompendiiun dno nie in reritdlr'». :,.
5 /»«rt-* spiritiiali lege, qne est veritas, non fiü;nra siout lex vetus, carnalis
aut^ni et positiva non est veritas, sed nnihi-ani liahens, et doce nie: quin tu
es deiis salintor mens, et te siistinui longaniraiter expectaA'i fotn die. pei-
totum tempiis gratie, quod est dies Ko. 13, vel pro omni. ;iiiim. i:i, ij.
. Zain. Reminiseere, qnia Dens visns est humanuni gemis omiiind ohlitus-iv ü.
111 ante Christi adventum, ntiseirifionem tiiarnm operum misericordie domine:
et misericordiamm tnaruw voluntatum misericordie, (j. d. miserieordias tuas
consydera, non nostra merita: sicut b. Virgo 'Suscejiit Israel puerum sunm.i'iu i, ,,j
recordatus misericordie sue':^ qnee a sereido siinf'' ah exordi« mundi i. e. al)
eteriio, quia ah eterno disposuit misereri.
i.'i Jleth. Delicfa luventutis »wer, que fertur passionihus et facile pcccat :«. 7.
et if/nornntias meas peccata per ignorantiam commissa w nieminei-is ad
viudicandum ea, secnndnm niisericordiam tiuini menientn niri tu. i. e. efl'ectn
ostende te mei meminisse in misericordia et non irasci mihi : proptrr himi-
tatem fiiam, nt magnificetur et glorificetur, donmie.
AI GLOSSA: ' Vias tuas' dicit propter ludeos, heretic.os, Anticliiislum, (|ui
docent suas et corrumpunt vias Del. 'Doce me' dielt propter doctores ex
hominibus, qui licet etlam vias Del doceant, taiiien nisi Intus sit etc. Et hoc
est contra ludeos Exo. 20. 'Dirigere' est per directum et compendlum ducere. s.wioj.'ju.isi-
non per ambages et clrcultus. Hoc autem non fit nlsl in veritate et fide Christi,
jf. ut Isaie x. 'verbum abbrevians et consummans faciet Dominus super terram', ^>'>i"'^ -.-';,
i. e. verbum fidei , ((uod est perfectum et compendiosum. Lex autem Mosl et
humana duxil non in veritate sed in ambagibus figurarum et clrcuitu ceremonlarum,
ut figuratum fiilt per lioc. quod Hill Israel 40 aiuils in deserto clr-
cumierunt. - q. d. video, quod lex nihil ad perfectum ducit, et tpiod homines
30 non possunt me efficaciter docere. — Hec petitlo est contraria hideorum Ulorum,
qul Exodi xx. dixerunt ad Mosen : "^Non loquatur nobls Dominus, ue forle^.Wuj.i'o.isf-
moriamur. Loquere tu nobls et audlemus'. Qula nlsl Intus sit. qui doceat,
frustra docentls lingua laborat. Ideo petlt lilc ab ipso Domino doceri. culus
lingua est calamus scribe velociter scrlbentls et Ignitum eloquium eins. ^ Non >;;(. 45, >.
;i.', in unibra prlstlne legis et figurarum. ^ Quia usque ad Christum vlsus est
Dominus oblitus misereri generls hnmanl |ienitus, quod lam mlsere dereliqult.
Sed in Christo videtnr quasi recordatus : que tarnen ab eterno fuerunt et a
seculo. Unde hoc 'Recordari non in Deo obllvionem, sed iiosiram opluionein
et experlentlam exprlmit. Ideo addit: 'qne a seculo sunt'.
'' Ne quls glorleliu',
40 quasi eas meruerit prece vel opere, cum nullus ab eterno fuerlt. Apud Deuui
ergo non est petenda misericordia, ulsi ca. (pie ab eterno fnlt, i. e. non nos
eam meruimus. onuics enim suiil miserirordin Del poslerlores.
"^' '"''

144 Dictatii super Psaltorium. 151;!— 10.
«.8. Trfh. Diilvis l)onus' et rcctns iii.stu.s dominus: 2>ropfer hoc, quia talis
est, iitiliti'r potest, kycm dahit delhupientilnis , docebit, institiiet peceatorcs
in via, i. e. legis usu, qiiia via est lex iii acta operis.
*. 9. Joth. Diriyct mansuetos, (piia tales sunt ilirigibiles, luiiltos onini violenter
('(itret, in inditio.'- ut possiiit iiulieare hoiiiim a malo, et literani a spiritu, s
\ iiiiitatciii a xcritate, (pKul iiulieiniu est doctrina euanj^elii sni: docehit mites,^
(|uia tales sunt ilocil)iles Dei, vias snas Euangelii.
ü. 11). (Juph. Unlversce riß' domini, in (luil)ns anihiilant sni, misrricordia et
viritas, gratia et pleiiitiulo:'* rft/uirrntihus per fiileni tcstametitum eitis scilieet
novuin, (jiKitl est spiritiiale ti trsfimonia rius ah apostolis et di.scipiilis m
nnneiata.
*. II. fjimrrh. Fro})t(.r nomcn tnum non ))ropter ))reees aut nierita niea,^
sed ut gloritieetiu' noiuen tuum dominr jn'ojiicifdirris pcccnto mro jjeecatis
nu'is: muUum est cnim.
». 12. 3feni. Quis est honio qui tinwt dominum, q. d. non quero, qnis sit v,
filiiis Israel:'' /rY/«M Euangeliuiu .sto/?«(7 Dominus ei in ria rpuim eJe/fit Hv'iVux'i
Dominus, vel ipse timens Dominum. Hebr. quem doeehit in via, quam elegit.
«. 13. Ntm. Anima eius~ non coiiius aut caro in honis gratie, non in vauis
aut temi)oralil)Us demoruhittir pernianebit in [bonisj: et semen eiiis posteritas
Iwreditidnt possidebit, (juod tarnen ludei seeundum earnem sibi deberi putant, io
trrram viventium seil. Eeelesiam.
as. 14. Samech. Firmamentum" seeretum. vel eonsilium Dumiiii i. e. mysterinm
nove legis, quod idem est eonsilium Domini, est dominus timentihus eum.
est apud eos, qui timent eum: et tesfamenfum ijisius i. p. novum paetuni
suum, ostendet eis td mnnifcstetnr Ulis" et snhim talibns. si
r!b()SSA: ''Bonus', ideo 'effundit' et 'docel)it'; 'Roctns', ideo 'reclitu-
(linfii/ et 'viani'. - Quando dieit Judicium', notat quod dominus verbo
(leereverit et iudicavcrit fieri in doc.endo. Quando aulem 'vias', notat, quod
dominus opere ideiu monstraverit , et quod docuit verbo, etiam facto eundo
explevit in exeniplnm. Et sie iudicium est doctrina Christi, via autem est so
praxis eiusdein, nliinique nohis in exemplum. ^ Unde nullus contentiosus
potest esse doctus in lileris sacris, nisi ab homine, sed non a Deo iminediate.
*
i. e. non iiistitia propria et vanitas. Quia niisericordia sine iustitia est ignavia,
iustilia autem sine misericordia est crudelilas seeundum Gregorium. Vel ad
lileram hie dielt, (jnod via Dei non est incredulis niisericordia et veritas, sed 35
slidtitia et scandahnii. ' Quanlumvis inulta feeerim et passus fuerim ; si in
Ulis nnmen tnnni fnerit, tunc |)ropter ipsnm propicius eris, alias non. * Aut
1. lior. 1, u'. quis Pauli, quis Cephe etc. ' Eins, ei, illi: omnia debent cum Emphasi et
giavitate pronunciiui. * Cassiodorus: Humanus timor diffidentiam tribuit,
>j«ai. 4,2. diviuus autem spei riinianieiita eoncedit. '' Sic Malacli. 4. 'Orietur vobis 4ü
»ittii.n.vo tinientibus iioinen nicmii sol iustitii^'. El Dominus Maltli. xr. 'Revelasti ea parvujis
10 *Jlifllcicf)t ift :i1p ni-i aiiSßcflriclicn iii bctvodjtcn 17 Di.miiins 19 liunis fet)!!

Psalmus XXrV. [XXV.] 145
jiin. Oaili mci seil, ponlis, qui vorc sunt nici, (|uil)iis soliis ulor, ((uia~ii. lo.
seusuales etiam bostiarum sunt, uon Iioniimini j)r()|)iii, srmpcr ad domhmm
siirsuni: quoniam ipsc iwcllct de laqtico rellii dialxili, iniiiuli, carnis jwdcs
mms, anime nice uifectiones.
Phe. Tirspicc in nie et niiscmr. tnci t;ratiaiii da: /jxia imiciis solus^ü. ic.
dprelictus a mundo et a to ' et jinfipnr sum er/o.
Sade. Trihulationes eure, tinioi-ps, df>s])orati()n('s vU\ tv ahsonti' eord/s^x. n.
mel multiplicat(B sunt: de necessitatilnis iiieis antust iis, (juas cvadcic ncijucti
sine te, ideo sunt iiecossitatos, enic nie.
w 7?i".s-. Vidc InuniJUatein meani afflictioncm et (|uaiii iiiliil siiii sino to r/«. la.
hdiorem mrnni quo cnicim- et lahoro in oo intus et extra: (f diini/fr unirersii
delicta niea.
Res. Hcspice initnicos nieos ludens, hereticos, antiehristianos, (jiioninms. 19.
nmltiplicati sunt su])er me unicum et paupereni : ef odio hiirpio quia siiu'
15 causa, seilicet proptor iu.stitiani, jiropter quaiu me diligere deberent, odernnt me.
Sin. Custodi preserva a peccatis et malis suis futuris nnimani nieani.'&.'ny.
q. d. ])rn corpore iion oro, quod scio oportere pati, et eriie a presentibus et
])reteritis me : non eriüiesenni frustra confidere, quia non derelinquar, qiioninm
speravi in te.
2» Tau. Tnnocentes et reeti adhrpserunt mihi vinculo eliaritatis Hebr. «. 21.
Simplicitas- et equitas servabunt me: quia sustinui longanimiter expectavi
te differentem misericordiam tuam.
Phe. IJhera deus IsraeP pojnilum fidelem, f|ui est niysticus Israel :« -jj.
ex omnihns trilndafimiihns suis peccatis et penis jicccatiiruni corporalilius et
2.'. spiritualibus.
GLOSSA:
et abscondisti a sapientibus et prudentibus'. ludeis enim et superliis nsque hodie
non revelat Dens gratiam nove legis. Esaie 24. 'Serretiun menm mihi, seoretnni So. 2J, i
meum mihi'. lerem. 23. 'In novissiniis diebus intelligetis rnnsihum eins . Unde jaem 2;:
3ü Dominus magni consilii angelus.
' Dens enim se i|uaudoque elongat a sanctis, ut magis (|UPratin- et in-
vocetnr devotius. El tunc anima cognoscit, quid sit. - Simplex est, (|ni non
fallit, non insidiatur, non ohserval, non est suspiciosus et est parificiis. Unde
Miche 4 kontra eos, qui talem corruperuut ilicit: Et eos ((ui gradiebnntur sim- iiJiiiin -j,
:ii pliciter, oonvertistis in bellum'. Quia suspiciosi facinnt illos eliam liiles et
inquietant et irritant. Equus est, qui equaliter omncs diligit, aniicos et inimicos
et onmibus indifl'erenter benefacil. Et (|ui isla duo servarct uticpie, a nndtis
, , ,1 sec'undnm Lyr.uii dicitur priucepsDei vel directus euniDeo.
servaretur. -^ Israel , ",. •, r, . 1 • n 1-4 11 1
/ secuiidum alios vii' viilcns Ueuni, et liuic aliunil illml.
1 1 ca 10 Cnstodiii;
£utf)erv ajcrte. III. 10

J46 Dictata snper Psalterium. 151:! IG.
SCIIOLAE: PSALMUS XXIV. [XXV.l
GLOSSA: PSALMUS XXV. [XXVI.]
Oratio C]tristi ad patrem pciens disccrni et segregari a liicrallhns
vanisrpw hulci'is in sno vnnitatis et Utero: sensu pertinacitn- incorrigihilifius >
Psalnms XXV.
4

Psalmns XXVI. [XXVII.] 147
njifra nioa et cirnimhiho' .sedulus pro circa altarc et frcqucn.« amplcctar,
circuibo, iufi'a p.salmo sequent

J48 Dirtata sui>pr rsnlterinm. irii;'. - 1(1.
q. iii.s. Dommus Ihesiis
jirotndor qui rcgiiat et preseiis ost super ine wiff" me«" seil, spiritualis: aquo
•6.2. (rf)ii(laJ>o? q. d. a nullo. Dum appropiant super me aniino anlielant irato,
aiiinio et corpore, voliuitatc et opere, nocimies liulei iniinici et tyramii: ui
eilunt devorent persecutionibiis carnes mcas i. e. fideles se('iuidiuii carneni ^
oecideiulo eos, quia animani non possiuit occidere. Qui trilmhmt perse-
quuntur nw inimici niei ludei, lieretiei, t\Tanni etc.: ipsi infrmati sunt'
quia dispers! i)er t«tuni inuuduni e( ccciderunt- tani secuudura spirituin in
s. 3. jK'i-fidiaiii, quam secundum eaniem in va.stationem. Si consistmü advcrsimi
me castra minautia mihi desolationem , exercitus bellantium contra me: non i»
timehit cor meum, quia dominus mecum est. Si cxurgat ndversum me
jyrelinm, scilicet tyrannoi'iun volcaitjuin expugiiare fidem meam: in hoc Domino
s

l'.siilMuis XXVI. [XXVll.l 140
sccuiuliiiii fanieiii siqivr iuimic.os mcos licet sw'uudum cariK'in (IcpriiiiMr siil)
«•(IS, qiiia sancti j)iv,ssi swiinduiii caruem exaltantiir .secuiuUim spiritiim. Cir-
ctiioi' dilijiens et assidnus tili Hebr. qni simt in oirciiitii meo et immoldvl
in taberuaculo vius Ecclcsia hosfiain rocifcrationis sacrificiimi devotioni.s,
,> «jiie est clainor cordis, non pccudiini aiit aliai-tiin rermii extranearuni , sed
meipsiun in confcssione : cantabo et j'salmum laudem vel liymnum diaun
domino, est eiiisdem repetitio triplex.- Exaudi domhia vocem meam, (jiies. 7.
est vox cordis et nou oris, qiiia ad liomines non clamat, qwi clamavi ad
te: miserere mei gratiticare mihi et exaudi vic. Tibi qnia niülus honiiunm «. s.
iij cor rtudit, dixit eor menm, i. e. desyderiinn vel voluntas mea, q. d. desy-
dei'iuin ineuin ante te, et tn seis, (juid velit a te cor nieum, exqiiisivit te
fiiclis iiK'd- mens mea' illiistrata a te: faeicm tuaiu claram visionem tiiam
domine rcquiram l)onis operibus et nieritis queram. Ne avertas faciem'&.'i.
tuum a me, clarain visionem tiii abnegando, vel ue sis indignaus, (juia indig-
1-. natiis siilel avertere faciein, ne declines in ira a servo tuo, i.e. si declinas
et

150 DictaUi suiioi- I'saltL'riuin. 1513 ](i.
i!)ittiti).io,:i7. |,.^,.j,,„ mn iiiatit'iii plus quam nie, iiou e.sl nie digniis', asstmqisit nie. Lcr/eiu
jx/jw mihi (loa; luu, iii.stitue, doiniiie Iliesu m fwi ^2OT siciit tu aiubula.sti,
el diriijc mc' iluc per coiupeudiuni in sj)irituali lege, vel directioueni tuam
mihi da, in seiuitu recta in qua modo sum, (|ue est rccta et scio, ijuod sit
recta: propter mimicos meos ludeos fratres «irnis, ne glorieiitur vel ne pre-
'i'. I'.'. videant. Ne trudidcris nie in animas voluutatem- tribidantium nw ludeorum,
lieretict)rum , quoniam nisurrcxerunt in nie festes iniqui accusantes me de
tide, (pie tarnen est iusticia: et nientita est^ mendacia super me eomponens
3i. 13. ini(2iiitas siipple eoriuii sibi in malimi smuu. Credo* et confido videre me
visurum botui domini, que sunt sjjiritualia et eterna: in terra vivetUium.
^. u. Expeeta in iiiis que promisit dominum, ciriliter iige, nou tantum loquere
aut eogitii, Hel)r. coiif'ortai'e: et confortetur eor tuimi, (juo fracto oiiiuia sunt
iracta, et siistinc' dominum si tliöeret in malo et advur.sit;ite suecurrere,

Psalmus XXVI. |XXVI1.| 151
iiiuiii) iu illis dcruliiiijuitur ad vuluiitatem tyrannoi'uni et iiuiloniiu, licet iiiiiic
pontifices maxime defendi veliiit in niaiiifesto taberuaciili Diaboli, id est mundi,
in visibilibus rebus. Sed iu spiritualibus defenditiu-, ita ijuod ilia non possunt
ei auferri aut noceri in eis, quia sunt invicta et etema bona spiritualia fidei.
5 Facies uostra est mens uostra, id est secundum lüh. Gerson Auimas>. a.
jier intellectum et affectuiu ad demn conversa |quod fit proprie per fideni
veram. Unde secundum prophetara 'Facies ludeorum redaete sunt in ollani' 3oci 2, 6.
loiiel. 2. 'Et facies onmium siciit nigredo ollae' Naum 2. quod de Ciiristianis 5!iii)um2, 11.
nomine tantimi dictum]. Econtru dorsuni nostrum est Anima per intellectum
10 et att'ectum a deo aversa, quod fit per iucredulitatcm. Sic ergo facies nostra
ex(]uirit deiun, (piia non potest Dens queri nisi per intellectum et affectum
ad eum conversos. Eodem modo et facies dei est aguitio eins et beneplacitum
ad nos, Dorsmn autem est indignatio et ignorantia nostri coram eo. Sicut
per lerem, dicit: 'Ostendam eis dorsum et non faciem'. Et Matth. 25. §^J5',", '/^jj'
!> 'Amen dico vobis, nescio vos'. Quia solent facie aversa dorsum advertere
et velut noUe agnoscere, iritualiter patres.
Unum petii a domino. Hie docemiu- non petere midta, porro». 4.
'uniun est necessarium', Martha enini sollicita est circa plurima, id est tem-i.'iic 111,41. »2.
poralia, non spiritualia, sunt j>etenda. Quia temporalia dividuut hominem iu
multa, spiritualia autem coUigunt divisum in unum, sicut Apostolus 1. Cor. 7. '• (Soi. «, 17,
*" 'Qui adheret domino, unus Spiritus est', id est spiritualis, et unus est non
tenqioralis etc.
15 auertere. Ober tuoUtc ^utf)cr usteiidere jciötciticil ? -'iö SSicUcic^t (jue nun sunt pulenila

152 Dictata auper l'siiltwium. 1513-10.
GLOSSA: PSALMUS XXVII. [XXVIII.]
Oratti) Christi (id iiutron

sahuus xxvu. [xxvm.j 153
intdlexcniut nuliioriiiit iiitelligLTc .spiritualüi u,st>e ()j)ur;i laciciula ojKra doniini,

J54 Dictatii super l'siiltcrium. 1513— l(i.
Friistni ei^o «nit, (jui uoii elcviit maiuis niystica et nun fiota olevatione.
(^lia ()|)cni (IchtMit vc-rhis i-ffipoiukTC et gestus i-()q)oris aflectui nientis.
i8. I. Distingnit proiilieta liic opera Iiuleonnn et opera inanuum cornm.
'Ui. B4, lu. iSiiniliter et opera dei et opera niannum eins. |Vide infra p.s. G^i. et ps. 91.
de eadeni niateria.| Opera Dei .snnt, (pie Dens vult a uobis fieri et snnt »
*'^'*'"'"^^"'"
"särtt'ä's'
''•"""' |(':il. T) opera spiritns et fnietus], nt Ezre 4 'Urgerent opus
>fj. f., 38. doniini', loh. 6 '(^nid faciennis, nt operenmr opera dei?' Et sie niore philo-
so])lionini opera dei snnt opera cause secnnde volita a eansa jirinia preeipne
1 Inm.'iM?: liominnni. 8ie Exod. beihnn Doniiiii contra Amalech. Et de David 'Tu
•J5, :>8.
jjpijjjj. |,^,ji^ iloniini ttc' Opera nianunm anteni dei sunt creatnre ipse sen i,i
facture, nt niore [)iiilos(>plioruni ipse cause seciuide: talia enini solus Dens
facit, nt snnt opera creationis, instificationis, redeniptionis , scilieet quando
facit creatnras, sanctos et lieatos.
Econtra ojM'ra ludeonnn sunt prinio eoruni peccata et opera diaholi
woi s. 19. et opera (^ariiis (ial. ."")., ojiera antem mannum eornm snnt idola et scniptilia 1.5
f'actii mann, dum in Scripturis sepissime arguuntiu" adorare opus mannutn
:(n i.4.'.",M. suannn nt Isaie 1. [figmenta in Script, false exponendo de ficto Messia,
panificantes i)anein idolorimi]. Que idola hodie mystica adorant. Et snnt
nnm^ idola sen 0})era manunni eornm opera illa, que facimit seeimdnm
institiam snam, ignorantes iustitiam dei. Et sie erigunt opera sua contra -m
deum et fidem Christi. Et hec est idololatria eornm nsque hodie, et olim
nuilti[)]iciter prophetata per omnes literales idololatrias. Unde raro dicitur
'adoraverunt idola', sed 'opera mannum suarum'.
Argnit ergo cos liic propheta, (jnod intelligentiam opernm Dei nou
liahcnt, id est Ignorant et ignorare volunt institiam dei et snam statnere s.s
(juerunt. Similiter opera mannum eins, Ecelesiam, (pie est nova ereatura
Dei, iion intellignut, id est non credunt. Sed nee opera prioris creature
Jcj. 66, 1. 2. inteliignnt. Sic Isaie Ü(j. 'Que est ista Domus tte.? facta simt hec, dieit
S(p(ici(5.7,4st. Dominus'. Et Stephanns q. d. Ipsa ereatura mnudi debet vos docx;re, (juouiam
deus uou curat magnitudinem operum \estrorum neque indiget operibus 30
vestris, sed solnm olx' in "Pf. (i3 (04) 21 idolatria
J'J idolatrias ÖJ iilulaliiaiii

Psiilmus XXVII. [XXVllI.) 155
Sicut est express um Exenipluni in Saiilf. Quia levare fostucam ex ohwlienlia
placet: Ecoutra etiam iiioiites traiL-^ferre extra obi'dieniiam peccatuni est.
Ininio Oseas ex obcdientia funiicatiir: et obedit et nieretiir. Eeoiitra Saiil /"jnmr 1.%
offert victinias et irrltat magis deuni ijiiia noii obedit.
5 Queeunque ergo, cjuantacuiKpie, qiialiaeuiKjue (juis l'oecerit opera, si
obedieutiam alibi deljitjuii reliuqiiit, iiuie dieitiir hie: Nou intelligit opera
Domiiii, sed sentit opera siui, inflatus sensu earnis sue.
Tales hodie esse timendum est omnes obsen'antes et exemjitos sive
privilegiatos. Qui (|uid noceaiit Eeclesie noiiduni a]>]iaruit, licet lactuni sit.
1» Apparebit autera tempore suo.
tiuerimus autem, cm* sie exinii sibi et dispeusari in obedientia veliiit.
Dieunt 'propter vitam regulärem'. Sed hee est lux angeli Sathanae. Quia
cum obedientia sit simplieiter iudispensabilis et nou eximibilis, (juam maguam
queso causam esse neeesse est, ut dispensetur indispeusabile? Sed meutitur
ii iui(iuita.s sibi, et 'protegmit umbre umbram Behemoth'. Ve illis 1 >>Hit) tu, 17.
Quod autem quidam expouuut opus mauuum dei ipsam iuearuationem,
ad idem valet: Quia vere uou intelligunt, quod in solo C/hristo, uou in suis
operibus iustificeutm*. Qui euim siuc Christo salvi esse querunt, hü uou
intelligmit opus hoc dei, iu (juo Hunt opera dei, id est iusta opera et mira-
-« cula. Sed et inearnatio tropologiee sumpta idem signifieat. Quia est niliil
aliud uisi obedientia in opere, sicut diviuitas in carne. Omne opus est sieut
huuianitas, in quo obedientia inearnatur, sicut diviuitas in humanitate, (pioties
operatur obedieuter. Sic ergo oiuuia ex fide esse oportet et obedientia tidei.
Recte ergo dicit 'Nou intellexerimt', quia iutelligere (id est spiritualiter i*. 5.
35 iutueri) uecesse est opera ista, alioquin inuiquid non viderunt opera domiiii?
utiipie mmio seuserunt et coguovermit. Sed nou sicut Apostoli, de (|uil)us
'Aununeiaveruut opera dei et facta eins intellexeruut', id est intelligentiamt!]. 64, lu.
habueruut, (juod esseut opera intclligibilia , id est tidelia seu 8|iiritualia jier
fidem. 'Coeli enim aununciant opera mauuum dei.' ';ij. ij, -..
" vSic ergo nunc intelligitiu- 'Nequitia adinventioiuuu'. Quia est desertios. 4.
iustitie et adinventio proprie, que est vere nequitia, abire scilicet a lege dei
in eonsilio impiorum. Hoc est malignari, de (juibus iufra ps. 87. ' Noli >ej. 37, s.
enuilari ut maligneris'. Pro quo orat propheta iufra: 'Nt)n veniat mihi pes^j. 36, il'. 13.
superbie: et manus peccatoris (id est iustitia) non moveat nie: Ibi cecide-
! runt &c.' Et puto quod non sit authoritas et figura, immo nee ununi iota
aut apex, iu quo hoc tcterrinium nmnsti'UHi non tangatur et arguatur per
totani Seri[)tunun.
Et recte dicit 'opera' et 'opera mauuum'. Ciuia ojiera manuuni sunt,
que manu fieri soleut, ut figui-alia et artificiata et effecta seu facta,

J56 UiL-tata supoi- l'silteiluni. lölo— Ki.
iiiaiiiiiiiii opiTii L'xpritmmt lactibilia. Alia aiitciii «mit agihilia. Sic .similiter
ad (Icuin (•(idciii modo. ()i)cra dci sunt agibilia vel aviii ij)sa, o])era aiit«n
*i. 61. 10. inaiimiiii wiiiit lactilia seil liicta [inihi ps. G3|. (iuiii deiis oiiinia l'acit et
ciiiii oniiiibiis ai;it, et opera eins siiut usus factoruin, (jtiia iiiis iititnr in
operiijus suis, in f'aetis aiiteni nullo utitur. Öicut et lionio fiielis iititur ad
üperandiiin. Et alind est a,t;ere et lacere in honiiue. jldeo liicta dienntnr
«ijiera inannum eins et alia taiituni o])era eins, (juia ibi nuiiuis nostra ei
cooperatnr.] Corollariuni. Manns in scrij)tnris frc()uentins sijrnitieat facta,
IM. 26, r.'. (juam acta, ntnupie tainen upera sunt, pedes aiitein signifieant acta, ut '])es
Uj. H3, 5. cnim Ulcus stetit in via recta\ 'Et in {actis luauinuu tuarum meditabar.'
ilst et alia doclrina illoruiii, (jnia acta transeunt et sunt nullius existenti(!,
I'ai'ta aiifeni prcstant, unde rcctc Ecclcsia et Incariiatio Christi sunt facta
iJ). i;i, i(] di'i, et (ipcra ennuii seil acta eins sunt opera dci, ut supra 'Aiiniinciavcnint
(ijiera dci et l'acta eins intellexenint'.
ß 'J (inattiior optal tinaliter. rriino Salulein (id est rcdeniptimiem ex pec-
calis) dicciis 'Salviini fac*. Sccundo perfectinn augineutiiiii diceiis, 'et benedic'.
Tcrciii pcrseveraiitiam diceiis 'Et rege cos', scilicet iic peccatum et cuii-
cii|)i>cciitia eos regat vel potius seducat. Quarto eoronam et gloriam 'Et
extolle iliiis iisqnc iiieteriuim', scilicet exaltando in patria.
GLOSSA: PSALMUS XXVIII. [XXIX.]
Dr foi/fjnyniulo popiilo ad Christum prr ajiosiolus dri licii, hüs qui crcduiit in
1. 3oii. s, I. noiiiiiu; eins". 1. loii. :>. 'Vidcte (luaiciii ( harilali m dcilil iiohis ])atcr, ut filii
üei iioniincniiu''. • (hiia iilii(ini(|nc gniiiiiatin vrilmin vcl oratio in Script., :i,i
succüssioneiii sij^'iiilicat geiiei-ationiuii.
II 'Um aiaiibc '..'" -Js Cbcv pci- ll^^, h unb v fiiib crlciuiliav, c-j ift nticv uirfit
criidjtliri), luddjcv uüii licibcii 'j

Psalmus XXVITI. (XXIX.l 157
(uloratc dominum in atrio sanrjo eins' Eoolesia, cif|"tvi(1)fn ,iii ji'in.

158 nittat;i sniipi- Psaltoiium. 151:! IT..
41 lu. flcia sua. Ihmiinua diJuvinm' i. v. uratiariiiii et it dominus C'liri.stiis ri'.c »wternum. Dominus virtutcm
jortididincni a

Psahims XXVIII. [XXIX.J IT)«)
modo gloria. Hie aiitoni |)ro])i'i(' ]iro dcooro vfl nlorin capitnr, (|iio oriri
.solct ex niagnifieeutia.
Sciendtim qiiod Libanus in pro|)lieti,s fvrc soin]H'i- ad litcrain sigiiifioat « 5.
populum veteris legis, iit Esaie 35. 'Gloria Libaiii data est ei et gloria ot ;-sii. ;ir.,'.'.
5 decor Canneli et Saroir. Cantio. 'Yeiii de Libano &e.' Zaeli. xi. 'A])eri'|"|i^'',| l'
Libaue portas tiia.s, et eoraedet ignis eedros tuas\ |Ps. 71. 'supcrextolli'tnr^lJi ji', n;
super Libanum fructus eius'.| Forte ideo, quia sieut in Lil)aiio abiuidaiit
cedri, sie in solo isto populo magni et excelsi viri et sancti tlonienint.
Secimdo Qiiia Libanus venit a nomine laban, quod significat Candiduni. Et
10 sie solus ille populus erat eandidns per verani fidem unius dei. Sed jiostea
reteuto nomine degeneraverunt, Voeatur itaque Christus 'vitulus Tiil)aiii ', « g
id est filius ex Indaico populo, non solum quia homo et earo factus sit, sed
quia offerendus et vietimandus homo faetus est. Sensus ergo est: vitulus,
id est caro vietiraanda, vcl homo ex ludeis natus offerendus, et sie con-
15 fraeturus eedros.
'Cedri' autera aecipiuutur (iiuindo(jue in Ixtiium, sed frefpieiitius in malo,
ut significent altos et prelatos et superiores in commimitatilnis et rebus-
publicis. 'Instus ut palma florebit, sicut eedrns in TJbano nuiltiplieal)itur.'>vi ai-, c
Secundum Hieronyminn autem sie habet: tanquam [quasij vitulus Libani,
•jii et Sarion quemadmodum [quasij filius unicornium [rhinoeerotis]. Ubi si sie
eonstrueretur: 'Quasi vitulus Ijil)ani et Sarion: Quasi filius tte.' eonsoiiaret
eum Ulo Esaie snpra: 'Decor Carmeli et Saron'. ~st( ss, 2.
Populus ludeorum in scripturis iKimina loeorum retinet, in quibus
aliquid insigne gesserunt vel in quibus morati sunt [mansiones hal)uerunt|,
as ut Aabaeuk 3. 'Sanetus de monte Pharan'. Sie voeatur 'Sinai', Gal. 3. Cades, |'|^^"'^- ?;4^;
liibanus, Carmelus, Saron, Silo &e. Et ob hoe deseribuiitur nomina man-
sinnum filiorum Israel, vel propter mores et faeti similitudinein tenqioi'e
Christi fiictos, (|uales in ea mansione fecerunt. üt quia in Cades fornicati
sunt eum fijiabus Moali, ideo voeantur Cades nunc, (juia fornicautur a Christof Woi -'&, i
jii in periidia.
Doctrina 1.
Filii Hereticorum et singularitatis vitio viventium non sunt filii arietum,
id est oves simplices apostolorum. Sed potius Hoedorum id est jn-iueipuni
hcreticornm: nee aiferuntur domini sed aufemnfur potins, afferuntur autcm
y, I)ialM)lo. Hoc autem 'affcrre' iit verbo et upcrc et oratioue.
Non suffielt afferre gloriam domino nisi et nomini eins aff'eratur. Quia
qui non glorilieat filium, non glorifieat ])atrcm. Filius autem est nomen «ai Sui).;
domini: et hoe est eonti'a Tudeos et Arrianos.
lü Selb. iiiiaiir|nani

JßO Dictata super Psalterium. 1513—16.
3.
'Adorai-o (lomiiiuiii in atrio sancto eins' noc Ilcrotici, noe Tudei, neo
siiperstitiiini, id est sinsiulaivs volniit. Sod in siio atrio, qnod ipsi sihi con-
struiint 11 c|11ik1 Ochs (Minstriixit, scilicct Ecclcsiam. (^iiia extra iliani
volunt iko placorc. 5
4.
Codros, id ost snporhias, iinn jintontia, sod liiimilitato ot paoientia
vincoro dcheinus. Siont Cüiristus saiiiciitiain niundi noii per sapientiani sed
per stiiltitiam, (^t potontiaiii eins per infinnitatein, nun nialum in nialo, nun
\it;iiii vila, nein ainaniiii Miuani, sed ('(intrariis , sed vitam per mortem, et lu
inalnni in hoiio. (^nia tanijiiani vitnlns Libani, non taiujnam rox et tyrannns,
sed intirnins in olilationo earnis, et exemplo immilitatis nsque ad mortem:
sie vitam earnis vioit niorte, nt iam nemo sihi vivat in carne, sed ei. Sie
Uiiciili extorsit elavam, id est Diabolo potentiam et vitam et sapieiitiam.
Sir (( iids f'aeere dehenuis, (piando malitiam \ineere volnnuis, et effici vitnli i.'.
deliemns, id est pacieutes et hnmiles.
Verhnni dei utile est ad omnes tentationes et passiones de])i'imendas.
(•inia est vox dividens fiammas ignis. Igitur hue eonfuge tentatus et lihe-
jCHtn. 4, i2.ral)eris. llelir. 4 ' Vivns est &c.' so
6.
'Hinnnli' et 'Capree Cervorum' sunt filii arletum, id est fideles studiosi
in saltilais, id est libris divinis; veloces meditationibus et eontemplatiünil)ns.
ftorioi. s, H.Cantic. 'fuge dileete mi et similis esto hinnulo eapreeqne eervoruni [super
niontes Betlier vel aromatum]'. Unde Apostolus Paulus fuit Cerva isla -.,
lAfoi. 4, 1^'- 1. Corintli. 4. quando ait: 'per Euaugelium euim (Ecce vox) in Eiesu Christo
(E(H« Domini, qui obstetrieavit et adinvit eum in jiartu) ego vos g(>nui'.
«. ü. Eece filii eerve, quibus et condensa i'e\e]avit per 1'juangeliuin, id est libros
jirophetarnm. Sie et alii Apostoli.
l'iide ex llvstoria fetus oxereent eursn, doeent meditari fiigani, ad m
prerupta diieimt et saltus monstraiit. Et iiee onniia in spiritu faciunt et
apostoli suis liliis ])er doetrinas et exempla.
!8. n. 'Et Comminuet eos S:c.' Potest etiani intelligi Vitulus ipse populus
7.
Iv'clesie e\ synagoga |Liliaiiii| iiatns, ul apostoli et diseipuli, reliquie Israel 35
•;'i .M,2i (piia sunt saerifieium vivuni deo et vere vitnlns, nt ps. L. 'tune im])0uent
snjier altare tunm vit\ilos', id est homines eastigalos et inortifieatos seenndum
earnem. Et 'Saiion' (id esl dileetus) idem ))0])ulus iam dictus. Quia sieut
i.

Psalmus XXIX. [XXX.] 161'
Iiulcoriini, sicut 'vituliis Liliaiii' tlixerat. Undo cortc hciic iiotcsl in Acto.
vitiiliiin ^;tarc.i Qiiia Cliristu.s conimimiit eos .sicut viliiliiin Lil>ani, ul est
sicut inortilicatos carne, ut vivorcnt spiritu.
GLOSSA: PSALMUS XXIX. [XXX.]
i ExuUacio Christi dr (/lofiosn rfsufscifafionr Sita n mortr et ah infrris
Psfilmus XXIX.
TU. Psalmus Cantici ad eantaiuluni pro äfdicntionc innovationo (?rw««.sffi. i.
eorporis David Christi.'
Exaltaho tc. per nie t* inoo.s domine deu.s pater, quoniam suscepisti-a.i.
lu mr- quaiido eoiiiinendavi .S})iritnni nienni,'* supplc niorienteni: nee delcctasti
dfleetari et gandere fecisti inimicos meos crucifixores ludeos super me
dimittendo me in niorte seeunduiu eorum desyderium. Domine deus meusi^.?-
chimavi iu crueo, nt me salvmii facere.s Hebr. 5. ad te: et sanasti me .salvum ^Jctv. r,, 7.
fecisti a moite. Domine eduxisti ut supra ps. 15 'non dereliuqncs aiiimam>jjj/,i; ,„
15 meam etc.' ah inferno animam meam: salvasti me resuscitaud(i a descen-
dentihus, ut non assimilarer eis, supra ps. 27, in laeum in infemum. PsalMte^]-^^'^-
domino sancti cius, qui estis sanctificati per eum in me: et confitemini
gratias agite memoria ad memoriam sanctitatis eins qua sanctificavit vo.s,
q. d. semper in gratiarum actione memores estote, quomodo vos sanctificavit
20 Deus pater in me et per mortem meam. In morte autem Cln-isti baptisamur
et sanctificamur. Et liuius mortis memoria semper est in Ecclesia, ut patet
iu missa. Sensus ergo breviter est: Sacrificate missas. Sic enim confite-
I)imini memorie sanctitatis eins. Ro. .5. 'Mortuus est propter peccata nostrasRüm. 4,t'6.
et resurre.xit propter iustificationem nostram'. Quoniam ira passio, mors et s.o.
sr. alii effcctus ire, in indi. fehler Vox. V'lpofteltj. 7, 41 -) Ter Snt; i|ii;uuli>— iiiniin id)eiiit niiebrv iieftricljfii ,iu joiit.
fiiitfjCT« ajetfe. III. 11

](52 Dietata super Psnltorinm. IT)!:^— Ul.
et riiti redit in rolunfnfe rius, (niaiulo l)('iio|)lacitii.s fiiorit. Ad rrspfrum
i. c. in hac tantmii vita, quo mox per noctem mortis cessat, dniinrahitur
fletus' liu'tus et jiassio: el ad »Mtntinum, oiii succedit tota otenia dies et
at. 7.11011 iiox, Ifdicta. Ego autrm dixi in almndantia mra,'- (juia pro oniiiihus
(Joi. 2, 9. alnindo gratia tua, cum sit deitius in me (x)rj)oraliter: now wotv^vw sicut impii, '•
11011 moriar incfrrnuni, sod ad toiiipus taiitiiiu, quia pro]>tor diviiiitatcm meaiu
scio nie rosurret-turnin cito. Et lioo ideo quia Dominc in voluntatc ttm in
S! 8. Ix'iioplacito et gratuita boiiitato: prrsfifisfi decori mco i.e. iiumanitati glori-
ficato addendo inimortaiitatoni ad dooorem virtutcm, qua noii movear iiicter-
iium.-' Avertisti m\{k rosurrectioiiem, seil, in passione avcrteras, facicni tuam lu
eousolatioiiis infiuxum a nie: et factiifs sum factus f'ueram conturhatus tristis el
Si. ;i. in mortis tiirhationom datiis.'* Ad fe domint; pro ista turbatione, ne nie
w. 10. doreliiKiuas rJamaho: et ad detmi memn deprecahor. QufP. utilitas in sam/uinr
meo etf'uso pro hominihus? i\. d. millum precium redemptionis, millus salutis
ofieetns: dum desccndo resolvar de coi-pore in cinerem in corruptionem, quia !•
tunc frustra essem mortuus. Numqiiid confttehitnr tibi laudabit pulris,''
i.e. mortui et in oineres rosoluti: aut annunciahit q. d. noii, sod vivi te
St. 11. laudant, verifatcm tttam gratiam tuam, que peccata vere dimittit. Audivif
liauc prceeni ineam dominus i. 0. tu et misertus est niei: dominus tu domiiie
si. u. factus est adiutor mens sicut .sequitui-. Convertisti mutasti pJawdum meum »>
in cruee et jiassione susccptnm in gaudium mihi, noii inimicis ineis, quilms
)iotius ver,sus est in luctum: ennscidisti saccum meu»i luiiiianitatom meam
jier flagella et passiones et circumdedisti induisti me krticia olaritate eor]>oris
Si. n.gloriosi.'^ Ut cantet occasio eantandi sit tili (ßoria mea glorifiratio inea in
corpore et Ecclesia et non cmnpumiar ani|)]ins iion doieam ant ])atiar domine 'i''
detis mens ineternum confitehor tihi.
Mligidi.ij,2i. (iLOSSA: ' i. n, r,. rila et mixta mala bonaque commemorare. ' Ps. 6. 'Quoniam non est in
niorle, qui menior sit Ini'. '' Sed melius est metaphora et eiusdem prioris
3011
3ofi^2, u. iiuluuntur vilibus vestilnis j
ut biiic 1. et
*j.
lohe. 2. ?. Reg. 21 'dormivit in sacco'.
.1:.,' 13. Kcotitra Jeti vestihus preciosis el claris, ut infra psaluio .34 'Induebar cilitio'. «
•( ,, ^f"'('"'-'P repetitio: Goiivertisti etc.' Saccus enim signific.at tristitiam, quia tristes
*i. i;'.i, r.i. Et 08. '[losui vesliiiiciiliiiii inriiiii cilitiuiii'.

V,
Psalmns XXIX. [XXX.] 163
SCHOLAE: PSALMUS XXIX. [XXX.]'
Ego autem dixi in abiindantia mea: pote.st etiam ,sic intelligi, ails!. 7.
iiKHlum illins Apo.stolici 'Christus resurgens ex mortuis iam non nioritur'.SHum c,
Et sio 'in abiindantia', id est i-esnrrectidnis gloria, nbi abnndavit in eo oninis
f. salu.s pre vita priore. Et pro ista abinidantia dieit, qnod non niovebitnr in
eternuni, id est anij)liiis non niorietnr. Et hoc ideo, quia dominus deus in
l)f)na vohintate 'prestitit deeori suo (id est decore per resurreetionis gloriani
hnmanitati) virtuteni', viui non moriendi. Sieut ps. 92. 'Dominus regnavit,»;

164 Dictata aupcr Psaltcrium. 151:!— 10.
dostinasti a iiun-te domine deus veritatis, i. o. spiritus, non litore, i. o. vorax
üt. j. ot fidelis in promissis reddoiulis. Odisti ludeos ohsennntcs '
jiertiiiaoiter
aiiiantt's vanitates,' i. e. litoralia tantuin siiic spiritii: suiicrraciu: fni.stra et
sine friictu, imino ('Uin damno salutis, vel iit infra p.salmo secpionto ahiindaiitor.
«. s. E(fo autcm in domino, non in vanitate, sperm^i: cxtdtdho etiani in fovpore '>
et sensu et htuhof in aninia in misericordia tun, qne est gratia tua peecata
diniitt«uis et penas. Quoniam tu respexisti oeulo niisericordio hnmilitdtcm
mcam Innniiiationeni vel afflictionem: salvasti de necessitatihis tril)ulationihns,
quas cvadero necpiivi animam mcam Hebr. et cognovisti trihulationes anime
s'. 9. niee. Kec conclusisti-' finaliter reliqnisti nie in manihus inimici mei Diaholi lo
vel populi ludaici: stafuisti fixe posuisti in loco spacioso in latitudinc pedes
«. 10. tnros,^ ut esset mihi lata via evadendi. Quia q. d. ergo nunc Miserere mr
domine quoninm tribulor: conturhatus est,* licet non excecatus, ut fit in ira
mala, in ira zelo eontro peecata, pro quibus patior, ociiJus meus intellectns
vel spes, anima mea et per eam tota sensualitas et venter mens memona i'
«. ii-niea seeundum Augustinum et Cassiodoriun. Quoniam defecit diminuta, finita,
al)bre\'iata est, eonsumpta est in dolm-e vita mea: et anni mei, ut patet
pret4Ji. f., 8. est. * Ps. 5. Turbatus est a furore oculus mens'. Quia non solum ira,
sed onmis passio excecat oculum nienlis in malis et turbat saltem in bonis.
Ociüo autem mentis turbato etiam anima fit tediosa et totum corpus, quod ipsa
vivifical et sensificat. Unde hie oculus pro superiori parte anime, anima autem
pro inferiori, venter pro ipsa carne vegetabili et sensitiva, quia 'Esca ventri, 3:.
lior.c, 13. venter escis seeundum Apostolum, licet seeundum Augustinum tropice pro
memoria capiatur. Sic et ocuhis ad literaui polest acci|)i. ' Seeundum Cassiodorum
ideo frequculer iterat hie dominus querelas de passione sua, ut eam piis
mentihus diligenter memoraiidam commendel: quia quam ipse sie pertuht et
roinuiemorat, iusttuu est eos eonmiemorare, pro tpiibus pertulit. 4u
18 dolore et ge: 1!) yni.-iitiiiiiis ober iiinrtiiMiiisV 2cr Sinn öon fccibem ift nidjt tlax.
') yiidit UDllrnbrt.

Paalmus XXX. [XXXI.) 165
iijmd oiiuics inimicos mcos jjoutifices, .scribas factim simi ohprohrkim pur uie
upprohrium patiuntur vicinis vteis, i. e. qui iuxta nie erant, Iiulei.s seciuicliim
caruem i)ropiiiquis ut di.scipuli vuldc: et timor pavor et occasio formidinis
notis nieis apo.^tuli.s et (li.scipidis. Qui .scilieet uoti mei videhant nie foras
ö Hebr. iii plateifs iu publico fugierunt a me: et oblivioni apud iiotos meo.s s. la.
datus sunt tampmiu mortuus a corde memoria eorum, qiiia uou speravernnt
euui rediturum et resurgere.' Facttts sum tanquam vas pcrditum, (piud«. u.
ultra nullis usibus utile est: qnoniam audivi vituperationem blas[)heuiias
diceutiuHi me e.s.se inutilem factum, .scil/se ipsum uou j)otest .salvare' nmltorummM\\.'ii,i%
iii ,'

1(3(3 DicUtii super Psalterium. lölo lli.
labia dolosa iiiuiulacia, obstiHictiuii est o:s loquiMitiiiiii ini(jua. El (ippilabil
3iom. 3. ij. oiuiiis iiji(jiiita.s o.s suiuii, cesseut loqui Ko. 3. Q}uc loquuntur udvcrsus iustum
Christum (juasi niliil sit, vel iustitiani, cjuasi iustitiam eins uou ciirent, itii-
quihitcm i. v. fidciii eius et iustitiam calmnniando: in superhia suaiu iustitiam
iactiuidü, quia Immilitateni fidei et iustitio Christi süperbe coutemiiuut d in
-ä. 20. ahusione , i.e. eontemptu fidei et abusu gratie oius.' Quam magtia-' quia
etorua et iuetfaijUis multitudo ijuia super imiltos dulcedinis bouitatis tmc
domine: quam idjscondisti in abscondito et in si)iritu et fide dedisti, non
foris iu canie et teinporalibas, (juia otaüus uou \-idit, auris uou audivit, uobis
i.isoi. 2, 9f. autem per spb-itum revelavit 1. Cor. 2 jier totimi, timentibtis Ic uou Israel m
secimdiuu caruem tautum. Fcrfccist i eis, qui spcrant in te, })erfeetiünem
vel oiimia perfecta f'ecisti vel perfecte operari fecisti eos opera tua et mii-acula,
aci- 26, la-Esaie 'oumia opera nostra tu operatus es domine': i)i conspcdu fdionim
hominum,-' ipiia etsi abscoudita sunt bona illonuu in Deo, opera tamen
aj. 2i.eonmi minibilia lucent coram hominibus. Abscondcs cos iu ahsconditu tide, is
aj.
(jua vident lacicm tuam, et tamen ipsi a uemiue iudicantiu-, ciuu omnia
iudieent, facici tiue: a conturhatione Jwminum animalium et caruidium, ubi
eos homines turbai'e uon possuut, vel ubi uou sieut homiues tiu-bautm-.^
Frofeijes defeudes eos in tahernactdo tuo iu Ecclesia vel humanitate tua, nou
iu earne: a contradictione linguurzim, quia neqiie ludei ueque heretici ueque 2»
->.'. tyranni fidem eorum expugnare potucruut. Benedicius beuedieeudus dmiiinus:
quonium mirificavit niirabüiter f'ecit, dmn spiritum sah'at, caruem damnaudo^
misericordiam gratiam siiam mihi in civitate munita Ecclesia supra petram
35. 23. fiuidata et angelis circumdata. Ego antcm dixi confessus sinn tibi in excessu
mentis nunc raptu meo in cruce: proiecttis sum, i. e. humiliatus uimis et 20
derelictus, et voluntarie hoc sustinui, « facie ocidonim mcorum. Ideo''
CILOSSA: ' Dicitis: Quis ostendiL iiobis bonaV Sicut vir! Sochoth et
8iicf)t. s, üt. {^hanucl ludiciiin 8. - Hie fructum passionis sue recitat. Recitat fructum
passionis sue, (lueni Uli iactatores contcnmunt. ludei enim nolunt sibi Gliristi
passionem et crucem ad salutem necessariam esse, ideo contra eain loquuntin- au
usquc hodie. Est enim illis scandaluni, sicut gentibus stultitia. Narn et genles
siniiliter coutia eam locuti sunt, sed landem obstructum est os eorum secun-
fHijm. 3, 19. dum Apostokun Ro. 3. et subditus faclus totus mundus Deo per confessionem.
^ Versum'perfecisli eis, (jui sperant in te' sie intellige, ut'speranl' coniungas cum
*i. ii'.i, U'S-'ln conspectu lilioruni'. Vide infra ps. 118 versu 'Quam dulcia faucibus meis elc' 35
^ Qiiia etsi secundum corpora, quibus mundo eranl manifesti, conturbati sunt
ab eis, nou tarnen secundum spiritum, (|uo erant eis absconditi in Deo, sed salvi
semper fuerunl in fide et spiritu. ' Quod fuit ludeis scandaluni et gentibus
stultitia et omnibus sapientibus potentibusque ridiculum. ''
q. d. talia sanctis
nicis facies, sed ego, (|ui ista mcreor per hoc ipiia proieclus etc. 4o
I opilabit 1 1 ([ui te siieiaiit in tf

I'salmus XXX. [XXXI.] 167
propkT litiiic })ri)ioctiuut'ni aiei cxaitdisü vocem orutiouis mccc: dum clamarcm
in cruce ad te. Diligite dominum Deuni omnes simcti eius iu .sanctitate s».
veritatis: quoniam verUatem;' i.e. fidem, que e.st verita.'< in lege promis.sa
et testifieata, requirct ah onmibus dominus et retribiiet vindicabit ahundduter'-'
5 uimis facientibus stiperhium, in })n)pria institia .snperbientihuts. VirilUefii.
(Mfite et confortetur cor vestrum, licet caro vestra infirmetur persecutionibus
et teutatiouibuis: omnes qui sperantcs in domino.
SCHOLAE: PSALMUS XXX. [XXXI.]'
Odisti ob.servantes &c. Quia deus veritati.s est, iiiste odit vauitates, i«. 7.
in id est vacuitates vciitati.'*, qnalcs sunt omne quod est e.Ktra Christum, qui,
id est cuius fides et verliimi est verit

J(jg
Dictiitii super rsaUuriuni. 151;3 -U>.
obicctii sunt extra sensiini et carnein, sieiit geiitos extra Iiideo.s. Et tiiuc
gentes occideriiiit Cliristuin, (jiiia opera in ohieeti.s et materiis extra f'iu-ta
oecisuni deolarant, licet iain ludei ouiu iutiis in eorde occiderint, id est sensus,
sient Indci Cin-istnni per voluntateni et conscusum. Ideo videanms aliquot
*i. 6. siuonstrandi gratia talium orationes. Ps. 6. sie. Domine nc in fnrore tno >
argiias nie. Hoc dicit trej)ida eonscieutia, que semper timct, ne coelnin
sn])er sc rnat et in infernum deseendat. Durus enim peeeator non sie dicit:
-^i. «, 3. qiiia nonduni sentit niahun peccati. Miserere mei doniine, qnoniam
in firm US suni. Infirniitas ista est cordis in fide et spe, (piia peccatnin
vehementer fidem et fidnciam in Dei bonitatcm enervat, quia semjier facit m
iram dei plus t(uam honitatem eins iuspicere. Ideo onme peccatmn ad
desperationem valde indncit et difficulter sperare sinit et credere. Sic etiam
hoc psalmo dicit: Miserere mihi domine (juoniam trihulor, scilicet
incjuietudiue conscientie et metu omnium penarum. (^nia tota creatura videtur
3.!iKoi.'.'i;,36. ei inimica, iit Levit. 16. 'terrebit eos souitus folii volautis'. Et 'Conscins i^
ipse sibi de se putat omnia tlici', himio et omnia fieri et agi. Ideo turbatns
est iii ira oculus mens, scilicet iu ira tna [que tamen etiam potest
ii-a zeli iutelligi in anima] ocidus fidei et spei turbatnr vehementer, ut videre
?i. 38, 11. nequeat ea, que fidem et bonitatcm tuam sperare exhortentur. Sic p.s. 37.
{((ui et ipse pulcherrime exprimit miseriam peccatoris agnoscentis peccatum 'jo
suum) '("onturl)atum est cor memn et dereliquit me virtus mea (scilicet
fiducia in Christum) et lumen oculorum (id est fides) et ipsum non est
mecum Are' Anima mea et venter mens, id est tota vita spii'itus et
memorie.
i

Psalmus XXX. [XXXl.l 1G9
ilii.s. übliviuui datiis siuu tanijiiani mortuus a corde, (juia t'xtraS- la-
cüiumunionem sanctoruni po.situs, (jiii sunt iiiuiiii cor in ilomino. Factiis
sum sicut vas perditum, id est vas perditiunis, in de.speratione ex eo
maxime, quia audivi vituperationeni multorum commorantium, idest«. u.
5 diabolitei' nie vituperautiimi et ad desperatioueni inducentimn et dicentiuni:
'Si est filius dei, salvet eiim'. Nou est salns ei iu deo eins. Et in eowuiti) -j?,«.
dum sie convenirent, unimani meam aceipere cogitaverunt, scilicet
per desperatioueni in iuferniun. Ego auteni (hie emergit et exiirgit auima)i!. is.
in te speravi domiiie. Dixi Dens mens es tu, in manibus tuis
10 tempora mea: tu nie potes salvare, quia adhuc sunt tempora niea nondum
tradita illis, sed in niauu tua, ante iudiciiuu et mortem. Eripe &c. iLscjuea. iis-
iiifra. Et facilis est textus. Potest auteni iste versus et alit^r intelligi.
Qui videbaut me foris (id est qui me foris diligebaut et libenter videliant,
id est secimduui oarneni amabant, ut est mundus et orania (jue iu muiido
15 suut), fagierunt a nie : quia in compimctione et miseria conscientie omnia illa
recedimt et aiuxiliari et consolari niliil possunt. Et sie coram illis datur
oblivioni tanquam mortuus a eorde. Quia muudus cito obliviscitur mortuos
vel a se recedeutes, quia etiam ut dlxi corani deo salvari non potest. Sic
ergo ps. (j., ut incepi dicere 'Infirmus simi. Sana me domiue, quoniain *i- c, 3.
:o conturbata simt ossa mea'. Fides euim est limieu, vii-tus et substantia rerum
sperandarum, que edifieatur ex auctoritatibus et exemplis Clii'isti, tanquam
ex ossibus. Et tameu peccatmu oiruiia ista infirmat et contin-bat. Velut os
unum est illud verbiuu Cliristi: 'venite ad me omnes qui laboratis'. öedsoiattii.ii.'.'s.
hoc sie peccatum contm'bat, ut homo iUius vLx recordetur aut vix crederc
•-'5 audeat et accedere. Item illud similiter: 'Nou veni vocare iustos sed pecca-siiiuii). ^, la.
tores', et alia verba et exempla, quibus cum jieccatoribus conversari dig-
natus est, simt ossa credentis anime.
'Et auima mea turbata est valde. Sed tu domine usquequo?' Anima*j. t;,4.
est prout vivificat coi-jins: Et sie couturbato oculo fidei tota sensualitas
30 etiam turbatm- et omnes sensus. Et taliter dispositus homo foelix est et
vere Spiritus contribulatus et cor contritum in sacrificium deo. Alii enim, ^ij si, i.'.
qui adhuc peccant, non possunt ista dicere nee intelligere. Talis fuit sanctus
Augustinus Hb. 8. confessionum. Unde timenduni, quod rara sit vera con-
tritio. Nimis cito coufiditur de gemitu et compunctione.
35 Patet igitiir, quod isüi infirmitas et turbatio oritur ex intuitu ire dei,
quia dicit 'Turbatus est in Ira' scilicet absente, que est ii-a dei futura. Et'Uf. si, lo.
item 'Turbatus est a imore oculus mens'. Ex hmc cogitm- dicere: 'Domme^f. 6, 8.
ne iu furore tuo arguas.' Sic canitur etiam in vigiliis 'Tremens factus sum
ego et timeo, dum discussio atque Ventura ira'. Quare videtur, qu(jd ira
4u absolute posita istam futunun signiiicet.

170 Dictala super Psalteiium. 1513 10.
si- lu- 'Tiirl)atu.s est iu ira ocithis mens Are' Quo sit (l(jcti'iiia illoniin triuiu,
ubsciiriini est.
De Ou"isto (juiJem oiunia ad literam possuiit iutelliffi, siniiliter et
nivstiee. Aain oculiis caruis ciini tnta t'aeie tiirbata fuit:

salmus XXX. [XXXI.] 171
(jua.si uoii .sit ueccs.sariii iiec utili.s, iM- 1. e-
Sed ' lustificeris iu sermonibus tuis, et vinciis, cum iudicaris'. ludicatur cnim *)3i. 51. c.
lö deus et mendacii arguitur secunduni luhannem, ([uando uos veraces et sine 1.3011.1,10.
peccato esse volunius et Cliristo non iudigere jnitanuis, (jui propter peccata
tamen mortuus e.st.
Abscondes eos iu abscondito faciei tue (id est lide divinitatiss. ii.
tue) a conturbatione hominum. Quia fides deitalis custodit ab omni
lä persecutione, et iu isto versu tangitur persecutio tyramiorum. Proteges
eos iu taberuaculo tuo a &c. id est in Eccle.sia ab Hereticis. Qui ergo
vult cavere heresim, maueat iu taberuaculo et viucet et protegctiu'. (^ui
vult vincere persecutores, abseondat se iu tide divinitatis Christi.
E.xcessus iste mentis improprie pro expiratione anime Christi exponitur,«. 3.3.
20 magis autem pro extasi illa, iu qua positus secuudum Hilarium li. 0. in
summa exiütatione patiendi clamavit: 'ut quid dereliquisti me?' et hoc est iDiumi. 27,41;
proiectum esse a Deo. Tropologice autem significat, quod onmis qui se
proücit et hiuniliat coram deo, ille magis auditiu'. Hoc autem nemo iaeit
nisi iu extasi mentis, id e.st iu pm'issima illuminatione mentis '
=5 GLOSSA: PSALMUS XXXI. [XXXII.]^
De modo vere pwnitendi, quod ex mdlis operibiis peecata remiftuiUnr.
sed sola misericordia dei iwn imputantis. Psal. XXXI.
Tit. David Eruditio intellectificatiuu.'
Beati coram deo, ut sunt credentes vere in Cln-istuin et soll ijunniiii,
3u remisse sunt iniquitatcs q. d. cum omnes sint iuiqui, omnibus necessaria est
GLOSSA: ' Unde alii liabenl Intellectus, i. e. est psuhuus tloeens iiitelligere,
qui. David inspiratus eum quoque Iccit iiitelligere vel esse intelligentem. Ista
auleiii iiitellectificatio non est secunduni liuinaiiaiii sapicntiaiii, sed secunduni
spiritum et sensum Christi, de rpio a|)ostokis 1. Cor. 2 pulclirc dlsputat, quoniaiu
3 Scib. ^at ba-j Caü ber 5"'"Mrf)'^'i' trSänj': Caiitic, eä ift a6ct ju Icien Caiionica.
28 Sic^m iiitellectificatioiiis 2U Siicljm cuiani deo Eintet Süli geftellt 31 !HicI)m est fc^U
34 iRic^m quod
') 2ic Ic^te o^\ii ift beim L^inbiiibcii bcr A'innbiditift lucggt'idjiiittcii. -j o^tx\i
gebnidt in ;Hicl)i«, Initium Tlieolo

172 Diclala su|)er Psaltcrium. 1513^10.
''^'^', J-J,;- remissio , si volunt esse bcati: et ipcoruhi, tcdu sunt pcccata sie cunclmlit
ö. 2. scriptuni onines sab peccato. Beatus coram deo, non liominibus, vir, cui
non imputavit dominus, sine nierito uostro suiiius beati, ex eo (jnod non
Mi'ui. 3, ;:>i. iniputat doniimis i)eccatum, quod habent onines llo. i5.: ncc est in spiritu
cius, intus in voluntate, coram deo, uou tantuni in manu, dolus i. e. hypocrisis,
% 3. (]ue foris saueta est, negando jjeccatum.' Quotiiam tacui non tili couf'essus,
3. Siim. 12. sed dissimulavi 2 Reg. invetcraverunt ad omne bonum infirmate sunt ossa
tnea vires anime mee ad mains maium: dum clamurem rugireni in eordc
-&. i. tota die sine intermissione. Quoniam die ac nocte a.ssidue gravata est super
^%ligf]',»te >«««?«>• /m« gravis timor vindifte tue, 'quia non est pax impiis', et])s. 87:
'uou est pax ossibus meis a f'acie peccatorum meorum', ideo rugiel)am: con-
versus sum in crumtm mca miseria peccati mei, dum confufitur in corde
pungit et mordet spinn Stimulus conscientie. Sela.
%. 5. DelictuM nietim eognitum tibi feci pure et simplieitor eoutitendo: et
])er consequens iniustitiam nieam quod essem iniustus per iioc non abscondi
non uegavi excusando aut defendendo. Dum veniret Natan Dixi iu corde
]>r(iposui: eonfifehor udversum me meipsum accusando et coiidemnando
GLOSSA:
solum spirituales et trcdcniles liunc intelluetuni liabcnt. Et breviter est: non
nisi celestia, eterna et spiriliialia et invisibilia intelligere, quod fit per solam
i.Gi)i.;,8f. (idem, seil, ea que oculus non vidil, nee auris audivit, nee in cor hominis ascen-
derunt, que nullus pliilosoi)hus et nuüus honiinum, nullus principum huius seculi
cognovit. Quia hec est sapienlia abscondita in mysterio et in velamento fidei
'läj. 51, 8. oeculla. Psal. L. 'bicerta et occulta sapientie tue manifestasti milii'. Scire ergo
filium dei esse incainatum pro salute nostra et extra eum omnes esse in pec-
calis, hec est erudilio ista, intellectus iste: quod nemo nisi per spiritum sanctum
cognovit. Ideo incipit dicens : 'Beati quorum remisse sunt iniquitates'. Mens
prophetc est [quod] ex suo casu onmes generaliter erudire ad Cognitionen! verani,
quoiiiodü (piis iustificctur et quomodo peccatum rcmittatur [doctus].
Äom. f. üi. ' Loquilur autem secundum aposlohmi Ro. 4 contra eos omnes, (jui pcccata
sua suis operibus et meritis volunt remitti a deo et suis ojjeribus iustifieari. Et
sie Christus l'rustra esset mortuus, quia sine eins morte propriis operibus saivi
essent, (piod est falsum. Tales sunt ludei, tales heretici, tales etiam omnes
superstitiüsi in singuUuitate, qui reiecta ohedientia et fide suam statuunt iustitiam,
quia iiolunt noiiien doniini invocari super sc. Neque enim mors Christi nisi
humilibus' lirolicit, et oumis superbus est negalor Christi.
1 Mic^m liic :! üot sine ein wicbcr 9cftvi(^cnc'i SBovt, boä luic iiio au§|icl)t; Sic^m
it:i

Psalmus XXXT. [XXXII.l 173
miusticinm mrmu dnmino: li tunc inox tu rcmisisfi per pi'ojilu'taiii iNatliaii
(leuunciaado impietattni' ciilpam que faeit impium peccati mel ctiam si
penain aliquani reservcs. Seht. Pro liac impietate reinitteiula oruhit ad tc-3ir>-
omnis sandus, alioquin sanetus non esset : in tempore oportmio, i. e. in tempore
5 gratie, nbi invenitur gratia et reniissio. Vcrnntatnen in diluvio, i. e. in innn-
datione, que veniet super impios, nquartim nmUnrum trihulationum et flagel-
lorum Dei: ad eum omneiu sanctum non approximahunt Ps. 90 'flagelluni^i. ai, lo.
non appropinqnabit tabernaeulo suo'. Tu es refugmm meum u trihulatione'ii. ?
inquiete conseientie a peccatis que circumdedit mc undique tenet: exuUacio
III mea quia in te exulto erue tue a circumdantilms me peoeatis meis et maus.
Sein. Intellectum, scilicet spiritualinm, quod fit perfidem, tibi daho-' oliomos. s.
gratis et instruam docel)o jicr filinni incarnatum te in via hac seil, quam
docuero in Christo filio qua (jradirris: et tuno in perpetuum et stabiliter
firmaho super te ocidos meos lieneplacitnni iiabel)o super te et dirigam te in
15 bonitate. Nolite fieri per incrediilitatem spiritualinm bonorum sicut rquus^s.s).
et mulus ut qui solum seoundum earnem sapiunt et sentinnt: quihus nnn
est intelJectus* seil, spiritualinm bonorum, sed tantum sensus etc. In chnino
et freno maxiUas eorum eonsfrinf/e,'' i. e. eomjielle intrare per adversitates
et tribnlationes : qui non approximant sponte aecedunt ad te. Multa flagella, «. in.
20 quia non est pax impiis, et in oonscientia, et in futuro totus mnndus ef)ntra
insensatf)s pugnabit, ^ecc«

174 Dictata snppr Psaltorinm. I5i:>--1().
SCHOLAE: PSALMUS XXXI. [XXXII.]'
'II.. i. licati i|iioriiiii renii.sso. IToc mox contra Hypooritas, qui rcmissione
11(111 iiidij^ciit et volut sani mcdieo non liabent opus. Quoniaiu iniquitates
sc uoii liahoro piitaut, sod coiifidunt in sc tanqnani iiLsti, et cnm piiMicanis
et jicccatoribiis non niandncant, qnia non sunt sicut ceteri lioniinuin. Et ^
sie pliarisei Cliristnni a sc rcicecrnnt, qni tollit peeeata mnudi: qnia ipsi
v'^oh. u. 40. nuUa liahcnt. Et dicunt 'NniKpiid nos cocei snnins?' Et ipse ad eos
Soll. '.1. 41. loiiannis 8. 'Si coeci essetis, pecc^atiiiii non iialicrctis, sod qnia dieitis: videiims,
pceeatnm vestrwni nianet .
Audiainns ita(|uc, (piid hie eonelndat. Nnllns est beatiLS, uisi cni w
rcmissc sunt ini(piitatcs. Ergo CoroUariiuu: Niillus e.st sine iuiqnitatc, nullus
est non filins ire et itaque eget, ut sibi remittantur. Hoe auteni non fit nisi
per Christum: Ergo Nemo ex se, sed per sohim Christum sahnis crit. Et
liee est etiam conchisio totius Epistole b. Pauli Roman: ad quam singnla
Miim. 1, 1». eiusdem pene verba soiiant, ut videtur inspicienti. Dieit enim: Revelatur i.-.
siiiMi. 1,17. enim de eelo ira dei

Psahmis XXXT. [XXXlI.l 175
que postca. Scd hce scntcntia non est utilis, quia ps. L. dicit 'Eceo cnim '|.'j r.i, 7.
in iniquitatihus conceptus snni et in peccatis eoucepit nie mater mea.'^
Originale eniin peccatum vocatur ranlta peccata Pruno Qiiia est primnni et
capnt omniuni, Seenudo in qno multi, iinino onines involvuntnr. Sieiit salus
5 Clu-isti voeatnr ' salvationes' et'misericordie', «nia multos salvat et mnltiniicem *f 28,8.
.salutem cuilibet tribuit. Tertio [qnia nmltis penalitatihns snhiicit qnasi jiro
mnltis peccatis], Possit etiam dici, qnod ista geniinatio expriniit snccessionem
(^niuiiim, quihns in fide Ciiristi remittnntnr peccata, qnos liic describit.
Secnndo dicit Beatns cui non iniputavit peccatnni. Signiticat «. 2.
III qnod qnüibet est instiis, cni dens repntat institiani sicnt Abrahe secnndnni
apostolnni: tali euim non impntat peccatum, qnia repntat ei institiani. Elt
nou in spiritn eins dolus, id est qni non vnlt confitt'ri peccatnni, sed
defendit se et negat iiLstitiani Chi'isti. Ista est enini hypocrisis in coi-de,
nolle confiteri peccatum et tarnen scire se habere peccatnni, ut Indei, qnia
ij peccata cordis nihil curabant, cum ea sola sint. Vide Cassiodornm. Seqnitnr
descriptio miserie peccantis. 'Qnoniam': q. d. hec adeo nunc commemoro, S!. 3.
qnia ex|>ertus suni, qnod qni tacet &(:
Primo Qni tacet (id est non confitetur), niox inveterant ossa eins, id est
vires eins, quibus prins stetit in bonis, seniper magis ac niagis per ]ieccata
211 minnuntur. Quia peccatnni, qnod per penitentiam non diluitiu-, mox sno
pondere ad aliud ti-ahit, nt patet in David. Qni primo adulterinni, deindea.enm. 11,4.
inebriavit Uriam, ultimo occidi foecit. Et Sani primo parcens Amalech i.^iini.ir,,».
jiostea arcmii erexit &c. Potest antcni aliter intelligi sie: qnod ossa, quo
smit fidei et spei firniitas, niinunntur ad coufidendnm in deo per hoc, qnod
S.1 diftert confiteri. Et ideo rngit, qnia sentit et timet vindictam et maunm dei.
Xon enini ista orat, nisi qni tnmultnm conscientie sentit. |Quoniodo tacuit,
qui clamavit tota die? |-
Duo docet principinm psalnii, Primo Qnod omnes sunt in peccatis,
[nnllns sit instus| et nullus beatns. Secnndo Qnod peccatum remitti nnlhis
30 promereri valnit, sed solnni Dominus gratuito non irapntando remittit [(piod
nnlhis instus fieri ex se potest]. Hec antem dno totus muudus iguoravit et
ideo Apostolis predicantibus ista repugnavit et C/hristum, qui hec dno abstnlit,
recusavit, nt pnlchre Bernhardus in qnodani sermone meditatur. Unde dicit
'Beati qnorum reniis.se smit iniquitates', secnndo 'Beatns cni non iniputavit
3-, dominus peccatum', quia non snfhcit, qnod nobis ipsi non imputemus aut
non conscii simus. Non enini ait Beati, fpiorum nulle sunt iniqnitates, cum
tarnen et qnonmi reniisse sunt, nulle iani sint, reraisse euim sunt, sed fnerunt.
Quia nnllns est sine iniqnitate. Et nnlli sunt, quorimi nulle sint iniqnitates,
sed aliqni tantimi sunt, qnorum remisse sunt &e. Et hoc vnlt Titulns
') Tq? (c^lf üßort ift l)frlofc()Cit. -) (>iiir Sfi'f i^ov öiiiibid)vift ifl biird) hü? Sin:
binbfii lu'vlovfii (ii'i;\aitgfn.

17G Dictata Piipor Psaltminm. 151:'.- If!.
diecns 'Eniditio David'. Ciiiia iiitcllcctu per lidcni de istis doconiur, vi noii
sensu aut rationc.
'•K. s. 'Jiitcllec'tiis' in scripturis sanctis potiiis ah ohiccto quam potentia nomen
lial)et, contrario quam in philosojiliia. Est ouim intellectus eognitio vel
i.o'ov.s,7.s. notitia scnsus Ciu'isti, do quo Apostolus 1. Corinth. 1. et 2. exoellenter docet, s
quoniam '8a])ientiam loquinun- in(juit alisoonditam in mystorio, quam nemo
prineipiun huius seculi cognovit'. Et est l>reviter nihil aliud nisi sapicntia
crucis Christi, quo gentibus stultitia et Indeis soandalimi est, scilicet intel-
ligere, (juod tilius dei est inoarnatus et crueifixiis et mortuus et suseitatus
propter nostram salutem. De huius sa])ientie intelleclu intelligitur titulus ui
psalmi, quando dicit 'Eruditio David' vel 'Intellectus David', scilicet ipsi
datus. Sed quia totuni hoc est in fide et non in sensu neque ratione, ideo
etiam intellectus honiinuin in scriptura dicitur sensualitas, eo quod non nisi sen-
sihilia capiat, quautuncunque sit subtilis et acutus etprudens. Sic Apostolus
sföni. s, c. ait Prudentia caruis' id est carnalis hominis, qui utique habet intellectum, i-,
4*. 9. in (|Uo sit jnnidentia, 'mors est'. Quare hie dicit 'Sicut equus et mulus,
sie sunt onmes, qui hunc intellectum non habent', qui est de iuvisibilibus,
divinis et celestibus: eo quod solum visibilia intelligant et seutiant, quod
etiam equus et mulus facit. Intelligere itaque est spiritualia et mysteria
salutis et gratie Dei agnoscere, unde usus ]o(juendi obtinuit dicere 'mysteria' 20
redemptionis et inearnationis, eo quod non nisi mystieis pateant et spiritualibus,
uon autem hominibus, quibus est potius stultitia, quia ipsi sunt stulti equi
et midi: ideo primum illos 0})ortet mutari, ut sie mysteria, que sunt eterna,
cognoscant. Qualis enim quisque est, taliter iudicat. Sed ipsi sunt eqni
et muli: ideo ista pro nihilo iudicant, quia nou sentiunt ea. Tales sunt qui 20
de immortalitatc anime, de Inferno et celo et Deo, de Christo fabulas esse
piitant. Et ludei jirecipue de Christo. Et post illos Heretiei similiter.
Verum 'Maxillas eorum freno et chamo constringe', scilicet illorum
e(iuorum et mulormn. Quod fit primo suaviter, quando fi'euo et chamo,
id est authoritate verbi dei ex utro(jue testamento convincuntur et dncuntur 30
ad fidei ol)edientiam, ut sie ajipropintjuent.
Secundo quando per adversitates abstrahuntur a ))rosperis et sie per
flagella et vineula violeuter dueuutur (sicut freno equi et muli capiuntur) ad
fidem et Ecclesiam. Sicut fecit Carolus Magnus, Sanctus Bonifacius et alii.
Tropologice autem sigiiificat sensuaJes motus et appetitns ieiimiis et 3;.
castigatione a luxiu-ia, comessatione et ocio cohibere. Isti enim sunt, qui
non appropinquant ad deum et impediunt animam et bonos motus appro-
pin(|uare. Qu(! castigatio mystice secundum Apostolimi significata in lapsu,
«üin. n.(|ui contigit in Israel Ko. xi. Unde totos istos versus ad litcram intelligo
i^ofi. 14, b.dc Tudcis, qui seciuidum Scripturam sunt facti iu exemphim et proverbium 40
onmiuni. Sensus ergo est: Quia ludei facti sunt sicut c(iuus et mulus,
(|uilnis nou est intellectus fidei: ideo nou [tossunl ad emii :qipro|)in(|uare,

Psalmus XXXI. [XXXII.] 177
seil ot alios inijH'iIimit ni)pr(i]>iiK|iiarc. Idco h\o potit, ut constiiiiuaiitiir in
t'ri'iKi et i'liamo, id est siil) iiigo et piitestate seciili liuiaana sicnt lniiia, ut
patet liodie in Iiideis, ([ui ubi(jue subiecti sunt hominihns sieut linita et
canes. Et ideo huiiis 'peccatoris', scilicet populi Indcornm, 'multa sniitü!. m
:, flastella', per que tarnen non emendatur, ut patet Anios 5. Tales sunt onines 5imo? r,, m.
f|ui ei)s iniitantnr, Heretici jiertinaees &c. 'Speranteni autem in domino'
(id est po])uluni fi(l(>leni) 'uratia suseipiet'. Tijitur 'letamini in Domino &c.
Veruntamen in diluvio aquaruni niultaruni &c. Hunc versuni >!< r,.
sanctus Hicro. sie translert in Hehr. 'Ut cum inundaverint aque mnlte, ad
UI illuni non accedant'. Cuius sensus est, quod ad sanetum liomincin niulte
trilinlationes ludeorum passive non aceedent [seilieet ut sanctitateni et fidem
eins auferant, licet I)onuni ut jicrsequanturj. Inxta ps. 00. 'Non aecedet ad*( '.n, lo.
te malum et flagellum non appropinqiiabit tabernaculo tuo' (id est Ecciesie
tue). Et sie Aque iste multe sunt ipsa flagella, ipsa mala, potissimum spiri-
li ttialia: que venerimt in ira majrna super poinilum ludeorum usque hodie.
De (juibus infra dicit 'Multa flagella peccatoris'. De (luil)us omncs prophete«. w.
ante lamentati sunt et ipsc dominus super Civitatem Heus. Unde Isaie 28. ^'^.'''•.,^^jj''j,j-
ad eos 'Audite verbum domini, Viri illusores, qui dominamini super pojiuluni
menm, qui est in lerusalem. Dixistis enim: Percussimus fedus cum mortc
j,i et cum iuferno fecimus pactum, flagellum inundans cum transierit, non veniet
suiier nos'. Sequitur infra 'Idcirco hec dicit dominus: Aque innndabuut, Sff '^s,
et delcl)itur fedus vestrum cum morte, et pactum vestrum cum iuferno non
stabit. Flagellum immdans cum transierit, eritis vos in eonculcationem. Et
tantum vexatio sola dabit intellectum auditui'. Hoc est constringere in
•j-, freno tte. ludei enim sem])er sibi impuiiitatem presumebant, ut patet in
multis prophetis, ubi dixerunt 'pax pax', et non est pax. 'Non veniet super jinmi:, 14.
nos mahun.' Sicnt autem iioc de ludeis dicitnr, ita de Hereticis &c. Quia,
ut sepius supra dictimi est, | Canon] Quicquid de ludeis dicitnr ad literam,
lioc allegoriee percntit Indeos et omnes superbos Christianos, tropologicc
.1(1 autem carnales motus et vitia et peccata. Ergo primus sensus est, (piod
diluvium istnd malorum super Synagogam non appropinqnabit ad euin. scilicet
ad omnem sanctuni. Quare? Qm'a pro impietatc peccati sui orat in tem-
pore oportuno. Delictum suuni non aliscondit, illi autem non sie, inqiii non
sie. Ideo &c.
3i Alins sensus: quod ad eiun, id est deum non approjiinquabinit scilicet
ludei in tali diluvio malorum, sed niagis ac magis indurantur et dicuiit
se penitentiam agere et mereri in Ulis. Sic etiam Heretici et superbi faciunt.
Tertius: secundnm Augustinum et Cassiod. diluvium istnd aquaruni
est multitndo eiTonun et Heresium, (juo impediti homines non appro])iiu)uant
C ©cib. .Sjioniiiloni animam in (limilun 11 2)a« in bcv Hlannncv 5

178 Dictata super Psaltei-ivim. 1513—1(1.
ad dcum. Et istc scnsiis est pars sccmuli sciisus. (iiiia iiitci' mala super
Iiuleos et Hi'i'cticos irnunitia lux- inuini et maximuiii est liilse et crroiicc
doc'trine: quanim iiuilU' sunt apud cos. Per istas ciiiin suani iinpictatoiu
clefeiulunt et e.xi-usant et in niiseria sua oniiiiuni malonnn jK'r.scvcraMt. Et
(Spi). 4, .'., sie vcre inulta Haj^clla pciratoris [Christi autcin ductrina una est: \uia '.
fidps ctc.'l
'läj. 29, 10. (^uartus jiotcst esse: (^ula l)iln\iuiii sit lia|itisinus, ut supra ps. 27,
et in i>tii iudri siniilitrr min a])pi'(ipin(juant ad l)(inn, cniu tanicn ac|U(' niuitc,
id est populi niuhi in ipso appro])inqu(-'nt &c.
Xotandnni qnod 'sanctus' in scriptura signitioat, (|U('ni tlioologi Scolastici m
3d- .'. 3. dicunt Mn gratia gratificante constitutum'. Sic Esaic .")4. 'Daho vobis sancta
David fidclia' vcl ' Misericordias David fidclcs': quia multos sanctificavit.
iRiJiii. 1, 1 IJndc A))ostolus scmpcr nominat Chri.stianos Sanctos.
'Bcatus Homo cui nim imputavit': 'peccatnm' et 'dolus' ita ditt'crrc
(mc iudicc) vid(>ntur, (|uia dupliciter facimns malum: i)rimo apcrtc: et hoc i>
\d(al liic pi'i'catuni. Secundo sub spetie et intentione bona: et hoc dicit
pro|>ter i'udes dolnin: quia forte peccatum nou reputant, (|iiando mahiiu
faciunt sub sp

Psalmns XXXII. fXXXIlI.l 170
(lat facorp. In fidr.' i. o. fulclia, solida, i. c tidolitate iumi vaoiia sicnt hv]»!-
frisis. ;i. ratio: DiVuiit minerkordiam'^ Hehr, iiistitiaiii seil, fidei, (lua iii,stifi-'i

JgO Dictata super Psalteiium. 151:! -K;.
sine incrito in hcrrdUnfein sihi etenwmm hinwrnm iv] possidtMuliim. T). ratio:
'«. 13. ])r rorlo dt' summa divinitate vol Eeclcsia triiimpluintc raspexit dominus
Jiiesus: ridif paratus eiis salvare l)cuigiiit«r omiies filios hominwii Hebr.
«.N.Adam, (i. ratio: De prcupartifo hahifaculo suo de Ecclesia triunipiiante et
Sprirtiiu. 8, militante: vel de eorpori.s sui liahitaculo Prov. 7. respexH' super omnrs s
pronij>tus eis gratiani suani dare qtii hahitunf terram quia vult omnes
I «i. !.'>. iioniines .salvo.s fieri. 7. ratio: Qui ßnxit e.\ niliilo focit sinffillatim- (»er
singulos sive cuilibet proprium, corda eorum animas: qui inteUiyit cognoscit
.^iriiv. 4, i:i. a»m/a opera eorum, quia omnia nuda sunt oculis eins. Hebr. 4. 8. ratio:
V. IC. Non snlvatur^ corani Deo seu vora salute rex quanto minus alius inferior per lo
muUam virtutem fortitudiiiem seoidarem, Hebr. in multitudine exercitus: ef
gygas forti.s quicunque non, salmhitur in multitudine virtutis siur, ibrtitudinis.
i8. u.Fallax quia spiritum non salvat eqtms quia (uu-nalem tantinn habet fbrtitu-
dinem ad s

salmus XXXII. [XXXUl.] 181
SCHOLAE: PSALMUS XXXII. [XXXIII.J'
Exiiltant alii in tlomiiio, iiiii gaiulfut in Ixinis .sahitis spirilualis, iinosv«. i.
a])Ostüin.s luirtatur dicrns 'Ihitres, in I>(iinino gaiideli', itcnmi dico gamlctc'. iüni. i, *.
Et liii siniiil tristautur in niiuuld, (|nia sunt ln'ati

Jgo Dictiita super l'siiltoriuni. 151:-! -lii.
i.Woj.ss.iB. in Scilla latol) a.sociidiiiit (ienes. 28. C'onlitwi crgd in ('ytliara tt psaitcrii)
l)reviter est credere, confitcri et lamkrc, Christum (usc Deiiiii et iromincni.
Ilabita aiitcni ista sententia iam facile est Allegoriaiii et tropologiani inveiiiie,
scilieet aiiimani, Ecclcsiani, eoeluni aiigelorum, item fidcm, Saeram Seripturam
' et totiim miindiim seeimdum Augu8timini. Immo (|uelil)et res imindi est :.
saiK-tis Cvthara et ]i.salteriiim et omiiia in Ciu-isti).
fD| Cassiod. Psalterinm est ad modnra Delte litere (nt 1). Hieronymns
ait) tbrmati ligni sonora concavitas, obesum veiitrem in su])erioribus liabens,
nl)i eliordarnm tila religata diseiplinabiliter pleetro ])ereussa siiavissimani
dienntur reddere eantilenam [(jnod corjiori ddniini aptatnr seeimdum eimdeni i"
e. I. ])rol()gi|. Hnie Cvtliare positio contraria esse videtur, dum quod ista
in imd eontinet, illud conversa vice gestat in capite. Et mystiee seeimdum
euiidein signifieat Cytiiara opera terrene )-)ros]ieritatis vel adver.sitatis , ex
(juibiis laudatur tanciuiuii ex inferioribus dcus, psalterinm autem ipsa precepta
deealogi, que ile superiiis venientia suseipimus et inde faeimus. Eadem est n
sententia Augustini. Qui etiam hoc quoque addit, quod Cythara signifieat
earneni mortifieatam, exhibendo eoiiiora nostra hostiam vivam sanetam &c.
>Ct- 13. 4- Ideni per psalterinm. Sed clarius idem exponit ps. infra 42. ibi 'Confitebor
tibi in cythara'.
i.gnm.uvjii. Hec omnia niysteria .Scriptura insiiniat, (|uando 1 Reg. l(i et 18 de 211
' David
dicit: 'David autem psallebat manu', (juasi vero pedibus j)sanuisse
piitari possit, nisi adderet 'manu'. Et iterum 'Et pereutiebat Cytharam
mann'. Cur 'manu'? nisi quia opere cytharisatur deo in veritate.
'S. 3. 'Cantieam novum' non potest eantare nisi iiomo novus: Est autem
homo novus homo gratie, liomo spiritualis et interior coram Deo. Homo s'-
autem vetiis est homo peccati, homo carnalis et exterior coram nnmdo.
£ffb. 12, y. Xovitas enim gratia est, vetustas peeeatum. Unde' Serpens antiquus' voeatur
3cum.3i,j:'. Dial)olus, et Christus 'novum quod fecit dominus super terram', per quem
Ciib. IM, 5. Dens ])ater nova f'ei'it onmia apoe. 21. Quare patet, quod hie 'Cantienm
noviini' non seeundnni tcmpiis dieitur, sed de novo saneto, quia Scriptura ;tii
sancta est et de saneto lo(|uitur. Sic etiam Cythara sancta, psalterinm
sanetiim.
Corollarium. Cantica vetera sunt omnes turpes et scurriles et earnales
et inundialrs cantilcne, etiam si hodie prinumi eantentur aut eomponantur.
Cantica autem nova sunt onnics psalmi, cantica honesta, sancta, pia et spiri- :(•,
tnalia, etiam si a tiinporc j)rimi hominis t'uissent: immo illa sunt novissima.
a'iiutii. 211,11;. Sic ait
' Dominus Krnnl novissimi prinii cl primi novissimi . Sic Cantica
nostre etatis sunt ccrtc vetustissinia, cum tamen sint novissima seeimdum
teinpus. Sccundo (Jnanto (|uis in anima est novior seil reeentior, tanto potest
idem et immn cantii'mn t'acere noviiis et recentiiis. Et econtra de vetusto. lo
'JI pssMlIuiss« :jö vetussima

salmus XXXll. |XXXI11.1 183
Ti'rtio Quo ^iiiut iiidilliLTentia, ut in Ecciesiis vcl in tiuinativis, possuiit ad
iitriin(|ne dnci stiuite bona vel mala circunistantia.
'Verbuni Doniini rectum': in seipso prinunn, dcinde jrnosct.'nduni
et amandum iu fide.
'Opera autem cius in fide': prinio ut in gl().sa ', id est Kdelia sive in
fidelitate facta, ut promisit. Et .sie coniparative ad verbuni rct'tuiii. Verbum
Domini est rectum, (juia promittit noii ficte aiit oblique, sed simpliei intentione
et jilana. Et sie opera jiromissa in verbo sunt in fide, ut rectum fuisse
verbum probent, ut quod sinn)lieiter promisit, fideliter servavit et foeeit.
Secundo Opera Domini, id est que dominus fieri vult et secundum cum,
cum 60 et in eo fiunt per nos, sunt in fide, id est credulitate: C^iiia jier
fidem vivimus et uperamur. Vel etiam in fide, id est fidelitate,

134 Dictata supur rsaltm-ium. 1.51:!— Itv
Ol suciiiuliiiu uiiiuKun iibys.so«. Et secuiuhiin corponi (luidein cipii^rcgari in
iitrein, Ecclei^iam scilicet, velut oertuin lociini et cogiiitiuu et visiiiu : i|uia
utiijue suiictonim ('oiifrregatio seil Ecclesia iiiaiiife.sta est secunclimi canieni,
iibi et (jiiaiuld ,-^11111. Secl secundiuii 8|)ii'itiiiu ponuntur in thezauris, id eist
oeciiltis, ita iil nee ipsi adliiie videant ea, in (jiiihns ])oiiiintiu', sed tantiini .s
credimt : ]»)nuntur enim et fundantur in Lnvi.sihilil)iis, (jiie nulki.s honiininii
vidert' [»itest, eredere autcm potest. Et hoc est poni, id est fide firniari in
al)sconditis, id e.sl eredibilibii.s. Illic congregautur .seeundum corjjora, iiie
aiiteni ponuntur scenndiim spirituni. Vide (]iiani mirabiliter loquitur Scriplnra.
»W4-'. S.Sie 'Abv.sMiis aby.ssura invoeat in voce Cataraetanim tiiaruni'. Cataraete i»
(Ici sunt prediealore.'s Enangelii, (jui illas aperuit, dominus, et pluit in copia
plnviaiii salularis doctrine. Et in talis publica predicationc niultiplieati
sunt titleles. Hoc est abyssum aby.ssum invocare, id est (juod seinper uniis
post aliiiin sequitur in ecclesia et vocat intus ad interiora fidei sauet us
sanctuui, sicut dies diem et nox uoctem. Hec sunt abscondita ista, (jue 1;.
TOattij.ii.i';.. abscondit deus a prudentibus et sapientibus. Hec Sapientia ab.scondita in
t.^or. .',!. iiiysterio &e. Hec sunt iste Almotli, de quo in titiüo ps. 9.^ Et fere ubique
in ])salniis per hoc verbuni 'abscondere^, ' absconditum^ notantiu'.
'Uter' est exutiini pecori.s tergus, quod usibiis huiuanis servit ad h(juores
aiiipios congregandos. Nimc hie rarus usus est vel nimquani forte fuit. Et 2»
apte signifieat Ecelesiain et quemlibet iiomiuem, qui exutus a earne et
ciu'uali vita non nisi ])elJis remansit, in quo vinum et oleum Deus reponit
i't aliis jK'r ipsinn adniinistiat. Exuendus est ergo homo iuterior a veteri,
et exncnda aiiiuia et induenda Christo et tbrmanda in iitrem, qui est tradux
vini de vase in vasa. Sic Ecclesia a generatioue in gencrationem trausfundit s.s
vinum et t)leiim suum, verbum et gratiam Dei. Sunt aiitem utres veteres et
Diattij. '.), u.novi, id est popiüi novi et veteris testajuenti. Et 'vinum novum non in
utres vetcres'. Sic ait dominus, (jiiaudo voluit liicere distiuctionem inter
consolationem carnis et sph'itus. Quia iionio carnalis nun capit consolationem
Spiritus. ji,
ii. IS, (inia t'inxit singulatini ("orda toruni. Hec niira dei potentia,
(juod onuies regit iit siugidos et singulos ut oiunes. Et onuiia intelligit &c.
scciindiis.
GLOSSA: PSALMUS XXXIII. [XXXIV.J
Exhurtdciit Christi'

. Irihuens
P.s.iliiius XXXIII. |XXX1V.| 18")
Tit. David ipsi revclatus (ßtando commutuvit' simiilainlo sc furidsiim 'iv i
OS suum flifieni corum Ahimchch i. e. Achis rege PulcstiiKiniin- d. /'/((ji'i'if
rex cum et ahiit Duvid, iit ]);itet 1 Reg. 21. i ^"»i -i-
Aleph. HciicdirAüii taiKjuain vere eins licncticia agnosceMs, luilii iiil« j.
dominum Dcum patrem in omni tempore adversitatis et pnt.sjiei'itatis:
scniper laus eius iiou laus niei vel honiinuin in ore meo erit, qiiia iustii.s in
prineipio est accusatür sui, et sie confessio peccati est lau.s Dci Ivo.
'ö.-' sinm. 3, r..
Beth. In dontino quia qui gloriatiir iu doniino, glorietur non in seiiiso«;i.
laudahitur anima mea: audiant i.e. fiant vel siut audientes, i. e. audile, vel
10 iiidiceut, verbum absolutum, mansueti, (jui sunt pruprie Cliristiani,^ et
letentiir spiritii vel letabuntnr.
Gimel. Magnificate dutninum mcenm l)oua eius magna repnlaudu: (ii

Jgf; Diclata sujicr Psaltcnum. 1513 V>.
a. 8. Jlith. (lu'iii Immittct' i. e. fircuimlabit vel iimiiis.siciucm laiüet, Ilebr.
circiiindat aiu/oltis ilomiui in circiiitu ümcntium cum, sensus est: Angelus
(li>iiiini in circiiitu corum crit, sicut olini preccssit filios Israel: et eripiet eos.
iL 'j. Tith. Gusfate qiiia affectiis plus erudit (iiiani intelle('tus et tiinc videtc
intcUigite
fßii sperat in co.
«. 10. lofh. Timctc timoro sancto dominum omncs sancti cius i. e. sanctificati
per mortem meani: (pionium non est ino2)ia seil, in spiritualibus charis-
I. isov. 1,7. niatibus, unde 1. Cor. 1. 'iit nihil vobis desit in ulla gratia', timentibus cum.
s. 11. Caph. DiviU^H secuudum sccidmu e(jt

.siiliiuis XXXIII. IXXXIV.] 187
l'hc. VuUns aati'w. (lomini chiris.siiua wignitid seil. iioiiC.') oculi, (|LUii. u.
forrugiintui' vi'l claiuliiiitiir in ira, et soluin vultus o.sC.'), i. i'. a|i('ita i'i)t;i\itii)
.super uü.s est: (jiio est im scit-ns mala eoruni, sH}wr fdriiiifrs )nilc: ut pcrdat (lisplici'ndo in eis de terra
5 Ecclesia vel hac vivcntium et fiitura vicmoriam bdnaui conim.
Sade. CJumavcritnt in pressuri.s iusti et dominus exaudivit cos: vtv.. is.
cjc Omnibus trihulationihus coruni lihcruvit cos non scmper scoiinduni lianc
vitam, sed transferendo de liac vita per mortem in futnram, ul)i nulia est
trilnilatio.'
IM Copli. huto, est dominus prope per lavurem gratic diiigendo et 'iim.
aguoscendo, uon loco aiit tempore, his qui trihnlato i. e. c^ontrito sunt corde:
et Jiumiles confractos spiritu i. e. vera luimilitate, est enim qui sc nequiter
huniiliat secundum earnem, salvabit.
Res. MuUm tribulationes itistorum per totuni vite cursnm, Aet. 1 l-vtjj.jj'di u,
IS '([iioniam per multas tribulationes oportet m>H intrare in reguum Dei*: et da
his omnihus lihcrahit cos dominus fiualiter in morte, alias esset eontradictio
in litera, seil, simul siut multe et simul liberati.
Sin. Ciistodit, etianisi eoraui hominibus perdantur et eoml)iirantur, «. 21.
dominus omnia ossa eorum: unum os ex his non conterctitr eoram eo, (juia
20 Deo niliil perlt et oninia ei vivunt.
Tau. Mors pcecatorum seil. ludeorum ^jfss/»wt (juia etenui, Hebr. inter-sj. J2.
liciet impiuni miditia: et qui oderunt iustiim Christum et suam iustitiam
diliguiit, delittqiient in peecatis maiiebunt, (juia alibi non est salus nisi in
Christo: ideü(|ue necessario sunt in delicto, (|ui Clu'istum et iustitiam eins
2.S oderunt et sunt insalvabiles.
Phe. liedimet dominus auimas non eorpora srrvorum suoruni: et ;««««. 23
delinqucnt- non enmt in peecatis necessario sicut iUi, (juia diligunt iustuni,
qiiia iustificantur in Christo, omnes qui sperant in eo, non in sua iustitia.
GLOSSA:
' Non enim proprio liburatur ex onmibus trihulationihus, (|ui
:iu in hac vita liberatur, quia quam diu vivimus, semper rustanl triliulationes et
nondum omnes habuunus. Licet ergo liberemur ex tribulationilius, non tarnen
ex Omnibus, donec ad coelum perdueimur. — Hebr. habet hie numeruni singu-
larem, seil. Multe tribulationes iusti, et de omnibiis iis libcrahit cum Dominus.
Gustodit Dominus omnia ossa eins, unum ex his non coidVingetur. Et sie de
3.1 Christo intelliguntur, cuius ossa fraeta et contrita non sunt. - Sic illiid
1. loh. .3. 'Onmis qui natus est ex deo, non |.ieceat . Sensus est: i|iioil peicata 1. ;miIi. 3,
etiamsi (|ua habent, per Christum eis noa iuq)ulahiuitur, loquitur aulem [idlissimum
de peecatis ante baptisnuun, sine ([uo onuiino peccat, i.e. in pecialis
est oninis liomo. Secundo sie: IJuia nun peccaiit necessario, sed si vnliiiil
10 pnssunt non |.)eccare. Sicut Domimis dicil :

188 Dictiila super Psiiltciiuiu. 1513— Ki.
SCHOLAE: PSALMUS XXXIII. [XXXIV.]'
1. Silin. •.'!, In liiiilu lit iniitMlii) iiuininis Acliis, wps Crctli, et 1 Kcg. 21. vocatur
i.OToi. -.'u, L'. A(lii> et iius(jiiaiu Ahiuu'lculi. (Jenes, aiileni 20. vocutur rcx Gcrari« Abi-
i.OTi'i. 2i;. 1 niclctli. Et ein.sik'iu 26. rex Palestinorum siinilitor Abinielceh, cjuos fiiissc
(Imos nun est ob.scluirum ex textu et tcnipori.s distaiitia iutelligere. jStxm 5
|iiinni.s nxorein Abraham, secundus uxorem Isaac couciipivit. Qiiare patet
i'nis.se Abimcleeli noinen regni, seil Acliis nonien personale. Verum secvmdum
Augustiniim ista nuitatio nominis, (|Uinl 1 Keg. 21. in hystoria non habetur
et liic in titulo de eadeni hystoria ponitur, mysterinm monet querere, et par
ralio de aliis. Unde et tdtam hystoriam cum titulo longissimo et pidcher- 10
rimo sernione diligeuter dedueit ad mysteria. Nos breviter ex ipso deflorenuis.
Propheta itaijue mystice intelHgeus haue suani hystoriam (tpiia proplieta
tiiit illustris) de Christo teeit huue psalmura, cui mysterium huius rei con-
venire iutellexit. |Et ho(' patet, quia dicit 'Quaudo mutavit'. Nou eiiiin
tuuc jisalmum hunc lecit aut habuit, sed postea recoleu.s super eo facto.] 1,
David ergo (id est Christus) umtavit os suum iu tempore jjassiouis. Quia
tuuc (cjiit litera evacuari et iam revelari Spiritus, cum implerentur seripture
ut iani OS jirophetarmu et ligurarum Älosi h'et iu os apostolorum et velameu
Mosi de])oueretiu-. Et cepit crux Christi (id est stultitia et scaudaluni
ludeorum) prodire. Sicut euim Achis iu David liiit scandalisatus, sie ludei ..,,
iu Christi luuuili passioue quasi stultus esset. Quam stultitiam spout« subiil
factus j)ro uobis stultitia et iusauia et maledictum, ut sapieutes essemus.
Igitur in figm-a istius facti David passio Christi expressa est, per quam
fugatus est a ludeis, (pii sunt 'Abimelech', patris mei regnum'^ vel pater
regis mei. Et sie abiit usque hodie per resurrectiouem ad gentes. Dicuutur -,
autem 'reguum patris mei', id est David, qui erat pater Cluisti secuudum
Jfi. 'j,7. caniem, sicut ait 'Super solinm David et su})er reguum eias'. Et Augelus
s.'nc. i,:iL'. (Tabriel 'Dabit Uli dominus deus sedem David patris eius\ Vel 'pater mei
regis', id est populus ludeorum j)ater Clu-isti secuudum caruem, regis veri,
'Ui. jr, Kl ut ps. 2(i. dixit 'Ciuoniam pater mens et matcr mea derelitpierunt me'. :(,!
i.2.ini.L'i,i:i. SiTvi Achis adducunt David, et illc collalK'batnr in maniljus eoruni. Sic
ludcuruin ministri Cliristum captivum duxeruut. Et ille fortitudiuem et
|ioliniiain suam dissinudabat, cadens iu infirmitate iu niauus eorum. Davidi
Ihicliant salivc iu barbani, et inqiingebat in ostia porte. Clu'istus quasi
-pucic, id est sapienter ehxjMi et potenter dicere ne(jueat, verba habet infirma .-i:.
et in\aiida contra cos, (|nia niiiil etHcieutia, sed iu l)arba sua hereutia, inuno
et pro])riis veibis (quasi sali\a sua) ex])rol)ratus. Et frustra pulsabat Ostia
porte, durissinioruin cordiuiii aures et ocnlos, (|üia taute patieucie et mititatis
') 5J?l. 44-'' — 45-'. -•) Su ütiaifhl bic lih.s.si onliiiaria bcit 'Jinntcn.
;

Psalmns XXXIII. [XXXIV.] IRO
et Iminilitatis cxcmplis cum clchuissom imniiti aiioriro cor ad cimi siiscipicn-
duni, niagis inde eum misernm et stiiltiini et iiitinniim |>iital)aiit, ([iiasi si
sanus aut potens esset, non sustineret.
Benedicam dominum in omni teniporc. I)u|)l('x est tem])us. Utü*. a.
f, Eecles. 5. qnattiiordecies dicit 'Tempus pacis, tempus hclli: tcmpns ]M•ns]>Pl•i-';^rc^. äni.
tatis, tempus adversitatis'. Multi ergo benedicunt dominiiin in um), sciiieet
iuxta ps. 48. 'Confitebitur tibi, cum beuefeeeris ei'. Alio autem, cum ten- iü. i'.i, w.
taverit sicut lob., et adversum quid acciderit et alitoi- (jnaui cogitant, tcr
ceutum tonant ore Deos.^ Sed Christianorum est, ut dicant ']>eue

\C\() Dictata super Psaltprium. 151:5— 1(^
iit (leclinarc sil al)

.'. et
Psnlmus XXXIII. [XXXlV.l IPl
Jgitiir principium p^(. ;,i. n.
dieit deo sequenter et hec incerta et occulta sapientie sue sibi mauifestata:
scilicet in casu et facto, quando venit ad cum Nathan. Quia haue sa]iicn(iaiii
ii et veritatem scire Euangelium solum docet.
Sed si hoc ita est, quomodo ergo hie sequitur; In domino laudabitur;! ?..
anima mea ? Quomodo simul coram domino vituperamur et laudamurV Sed
sane intelligendum, quia utique licet in Domino, immo oportet in domino
laudari, gaudere et complacere. (^uia negociuiu dulce est eogilare et magniti-
*'" care ereationem tui et dicere: Ecce taiiti dduiini suni tactiua! i|u;nii jilacct
40 Seib. t)at bic X'lbbvc». aiifqi'lbft : eread)

|f)2 Dictata supfti- Psalteriuin. 1513 --1.
uiilii 1)110(1 tuli.s est cnnditor mens, qiiod talis niilii talia taiita(|U(' dcdit I
Miilto magis placcnt, quia tantiis dcdit, (juain .si i'x iiu> haberem. 8iout si
princeps ox tjratia t't luiiore daret tihi fli)roii(i.s C, plus pr

.-, de
Psalmus XXXIV. [XXXV.] 193
ante faciem vcnti tui'bationis et persecutionis: et awiclus domini iiltioni.s vcl
malus anf>;elHs^ coartans cos Hehr, impellat seil, in errores vel dispersionem,
infirmitatein sicut veutiis pulvereni. Fiant via; illorum i. o. vita moralis et si;j. r.'i, 43.
- Hebr. insidias retis sui sine causa foderunl anime mee. * Grece est: in
ipsum, seil, quem mihi absconderunt. * Hebr. Eruens inopem a validiori
:i.-i ('eins' omisso, pro quo melius poncretur eo ) et ])auperem et mendicum a violento.
' Erant auteni fortiores Christo, qiiia i|)sc voliiit aliscoiidciis virtutem suam, sicut
dixit : 'hec est hora vcstra etc.'
'' Dicit ' iiitcrrogabaiit , quia (piaiido rcus ^'"c. '^a, .'>:i.
accusatur, simul inlerrogatur, quia ad obiecla respondere provocaliir. Vel quia
Christum fecerunt interrogari a Pilato: 'Tu es etc.' Et Annas de Docli-iua. clc. ',""s»ii.is,:i:i in
411 ^ Helir. cum iufirmarer ab eis. •' Possiuit isti duo versus magls propiic in-
lelligi pro ineiubris suis seil. Christianis. Vel forte vcre fuit indutus cilitio. licet
non sit scriptum. Augusliuns et Cassiodorns mystice cx])onuut.
gut^ci-ä aBcvfe. III. 1:1

194 Dictata super Psalterium. ISl.T in.
incain : rt oratio mca qua jm) illis oravi in sinn mco, ((uia noii fecit fructum
nee f'uit ctHcax pro illis, converfetur scilioet ad uieain et meorum saluteni.
i'.. u. Quasi' proxinium popiiluin illum rejuitamlo , quasi fratrem nostrtim, quia
l'ratres sunt secundnni rarneni, sie compluccham diligendd delcctabar vel com-
jilaccndo diligehani, sicut ardc^bat i. e. ardenter aniahat: fjtiasi lugtms proximi '.
niahun et eontristatus pro eo sie humiliabar otiam aifligebar pro illnrum
*. i:.. nialis. Et adversum nie Hehr, in infirmitate mea, in inalis meis Irrtati sunt
et eonvcnenint uno consensu contra nie:- ronyrctjata sunt eopiose multi})lieata
sunt, Hebr. collecti sunt super adversum me fhtgeUa percutientes et if/nornri
ä!. IC. non erain mihi conscius cause. DIssijxi.fi sunt in eorde \nv invidia nee lo
compiimdi dolondo sujkt malo suo, [Hehr.] Scindentes et non tacentes, t^v-
'i)UM).-2iA«. tuvcrunt me 'descende, .si tu es filius Dci, descende de cruce' subsannaveninf
me suhsannatione ex certa miditia, [Hehr.] in simulatione verborum fictoruni:^
4!. u.frenduerunt pre furorc super me dentibits suis. Domine quando respicies?
rrstitue Hehr, convcrte animam meam a malignitate cortim Hebr. a calami- i.-.
tatihus suis, quo sunt ex malignitate eonnu:^ a leonibus erudelihus ipsis
». i!t.7tnicam meam solitariam. Confitehor gi-atias agam tibi in ecelesia magna''
sancta seil, meritis et numero sanetorum in perjndo Ecclesie gravi Hebr.
forti, qui est plenus meritis, Synagoga autem sicut folia sine fructu, in litera
sine spiritu levis est: spiritus enim est pondus, litera lenitas, laudabo te. -io
!«. 19. No^i supergaiuleant super me triumpliando in morte mea mihi^ qui adversantur
mihi iniqiw Hebr. inimici mei mendaces. qui oderunt me gratis sine causa
et annuunt oeidis sicut complacentes in malis meis quasi benefactis. Vel
ivridjw. 10, quia taut um oculis, neu corde et veritate, sed hypocrisi. Prover. X. 'Qui
aj. 20. annuit oculo, dabit dolorem'. Quoniam mihi'' quidem. pacißce loqtiebantur :
s. 21. et in iracandia terrce loquentes dolos cogitabant. ' Et dilatavertint gloriando
et iactando quod prevaluerint super me os suum: dixerunt euge euge, vali,
vah, tiderunt oculi nostri.^ i. e. quia crucifixinuis euni, ideo factum est, quod
CLOSSA :
' IIel)r. Quasi ail proxiinuin (|uasi ad IVatreia meiim sie ambu-
labam, quasi lugens maier trislis incurvabar. - Licet ego talis erga eos so
essem, iiiliilominus tarnen ijisi [etc.] ^ Hebr. Collecti sunt adversum me
percutieiites et iiesciebam. Scindentes et non tacentes, in simulatione verborum
ficioruiii.
*
1(1 est a poenis maligiiitatis eoruiii. ' Ecelesia diaboli est
maxinia seciindiim iiiimenim, sed onuiino nulla secimduin nicritum. Ideo Ecelesia
Christi magna dicitur propter magnitudincm spiritualem, quia magna habet et ?,-,
facil opera et mirabilia.
''" Dens
est qui loipiitur, (|uia accusat cogitationes
eoruiu, quas homo accusare non potest, precipue eorum, qui licte incedunt.
^ Hebr. Xoii enim pacem loquiinlur, sed in rapina terre verba haudulenta con-
cinnant. * Videre oculos est complacere et delectari in eo, quod factum est
l."> couorfe
') So ViitlKv-' (>on-oftiir \\\x miilti im Tnicf.
;;'•

Psalmus XXXIV. [XXXV.] 195
oculi nostri libenter videnint. Vidhü dmnhu; liec oniiiia, licet difteras«. 22.
ultionem, ne silcas, sinas innltuin: (loiiiine iie disef;(l(is fin-AViUn- a iiie. Krurgcv.. %:.
effectn te ostende et hitrnde Hehr, evigila indifio meo \'indiete moi deus
maus et dominus meus in causnm nieam, iiintitiani, ins meum. ludica w?e«. lm.
.1 discerne salvaiulo secimdum iusticiam tuam quia innocens suni domine deus
metis : et non supergaudeanf mihi. Non dicant in cordihus suis exiütando s. 2:..
et triunipliando: euge, Cit^e, vah, vah, animtP nostrrr,' quia seoundum aniraam
no.strain contio-it : nee dicant gloi-iando devorabimiis devoraviniiis ^ eiim.
li}i'ut)eseant et revereantur simul: qui gratulantur letantui- mnJis «ieis. « 2r..
11) Induantur scribe, pharisei confusione et reverentia:- qui maligmi hquuntur
super me. Exultent scilicet Apostoli et discipnli et Ifetcnttn; qui volunt'». 2r.
cupiiint insticiam meam: et dieant sempei' magnificetur dominus, qui voJunt
pacem serri discipuli eius. -' Et lingua inea iu nie et in meis meditnhitur ». 2».
meditate loquetur iusticiam tunm: totu i. e. omni die laudem tuam.
SCHOLAE: PSALMUS XXXIV. [XXXV.] ^
'Anna' tropologioe signifieant virtntes, dona et gratie. Ko. lo. Iiidnannn-*^^'^- ^^ j,
arma lueis', et 'Indnite vos annatura I)ei'. |2. Cor. x. 'arnia nostra no" ^''I^J'iWj
snut camalia\|
Et hec sunt amia nninitionis, arma anteni expuguationis sunt verbum
20 dei, predicationes , exeommiuiieationes, orationes et fuhiiinationes spirituales.
lob. 40. 'Deridebit (scilicet diabolus vel obstinatus ludeus) vibi-antem liastam',.^iioii ji, a».
id est verbimi dei minatorium vel comminationes verbi dei. l'Aceipiteevii, 0, n.
gladium s])iritus.' |
'Anna' vero tropologice et mala sunt peccata, errores, astutie diaboli &e.
2;, Expuguationis autem sunt mala dogmata, verba imjiudica, quibus confoditur
GLOSSA
:
sicut voluimus. Econtra esl invidere tristari de contrario qiiod voliiimus. Et
proprie Scriptura isto verbo exprimit malivolentiam seu perversuin gandinm de
alterius malis. Sicut invidia esl perversa trislitia de alteriiis bonis. Miclic. 7. TOidi. -i, 11.
:i() 'Et nunc congregati sunt multi qui dicunt: Aspiciat in Zion oculus noster ,
i. e. fiat in Zion, quod oculus noster libenter videat. Unde Hebr. hoc loco est
singulare: Vidit oculus noster. Sic eliam Gassiodorus: ac si dicercnt: Bene.
bene, videnius de te, quod desyderabamus efficere.
' Anime nostre dativi casus est. Et velut(?) si dicalur: Bene bene anime
:i:, nostre scilicet evenit. - Hec repetitio perpetuitatem significal confusionis
ludeoruni. ^ Hebr. Qni viilt. siil. paler, pacem servi i. e. Christi, vd singu-
lare pro plurali servoruiu.
:i4 Et vz si
') iHH'riiriii)vii'lu'ii nur viimis. -)
4."iii
'•M. — 40".

196 Dictata super Psalterium. 1513— 16.
'Ci. .'.7, ^. pura aniiiia, ut hereses, psalmo 'filii hominuni dcnto.s eornm arma et sagitte'.
Et itermn 'lingua eoriim gladius aeiitiis'. Sic tradentur in inainis gladii,
id e.st Here.sum et sediictorie doctrine. Allcgorice Arma sunt ipsa corpora
vel memhra. Sio sancti dei sunt aiina dci, (jiiibus expugnavit numduni.'
U»^»i «.^'^- Apost. Ko. G. 'Nof exiiibeatis corpora vcstra arma iniquitatis'. Sic Ahacuk r,
'Suseitaus suscitabis arcuni', id est Ecclesiam, qua bestiales liomines con-
Sntf). 9, i;i. fodiuntur. ¥A Zadia. 9. 'assumam lextendam] tc |Iudam| mihi in arcum |ct
*j. ijr. 4.ponam te (juasi gludium fortem]'. Sic ])s. 12(3. 'Sicut sagitte in manu
potentis, ita iilii excussorum', id est apostoli. Diaboli* vero sunt omnes
1 wof «' 5' "''i^'- I'*'^ ^*-'- '(^"oi'P"''* ''•"'^ quasi scuta fusilia itc.' [Genes. 4!l. ' Vasa ini(|ui- 10
>j;j. 7, 13. tatis bellantia\| |Sio ])s. 7. 'Nisi convcrsi fueritis, gladium suuni vibrant'.|''
Anagogice Arma Dei sunt angeli, sancti, vel etiam ipsc; virtutes Dei intinite.*
Et contra, Diaboli sunt aruui principis demonionnn.
Aiit(>r etiam deus habet anna ad severitatem vindicte. Scilieet quando
'ti- 7, i.i- tota creatura pugnat et percutit impios. De quibus armis ])s. 7. 'Nisi eon- i'i
versi fueritis, gladium suuni vil)rant, arcuni tetendit &c.
Sensus itaque psalmi est: A])))rehendc apostolos et discipulos nieos
tamiuam arma tua et expugna per verbum et exemplum eornm velut ])er
ietus (jnosdam impios et errores eorum. Vel Arma, id est diabolum,
Konianum exercitum contra ludeos extnrbaudos tarn ab Ecclesia (juam io
terra sua.
as. 7. Abscon(U'runt intoritum laqnei sni. Frequens est huius sententie
'" psalmis memoria, ut ps. 9. 16. 139. 141. 'Absconderunt superbi ]a(|uitur ergo ad sensuni eorum, (pii faeiebant,
non scriin

Psalmus XXXIV. [XXXV.] 197
eoniin arguit uoii potestaten, (|uaiii nun habiRTunt. Quia DcculUini es^-t' ikhi
potiiit, plus enim volueriuit nou noceat, fieri non potest.
Que ignorabam. Quod alienum est ab opcre, alienum est a cou-* ii-
scieutia. ¥A (juixl alienum est a eonscientia, alienum videtur et a seientia.
Ideo Dominus, (jui iguorat peccatmii, peccati uou fuit conscius: quare igno-
ranter, id est inconscienter passus est.
:u Sterilitatem Anime mee. Aiiime potest hie genitivi casus esse,S- i-.
ut in glosa,*^ vel etiam dativi casus, nt cum verbo 'retribuebant' eonstruatur.
Et sie aptior sensus est. Scili(«t mihi retribuebant sterilitatem, rpii attuli
toecuiiditatem. In (pio verbo mysterio singidari exprimitur, quod literam
sterilem reiecto fructifico spiritu statuerunt, mortem pro vita, pro anima
.•i interitum &c.
Dissipati sunt cVre. 'öubsanuare subsannatiouem' est ex certa seientia i

igg Dktata su])ei- Psiilteiium. 1513—10.
SB. iR. In pojuilo )j;ravi: liic ifravis noii iiccipitiir projU'ie, licet possit ita
«ipi, seilicc't pro matiiro et sine levitat« et virili ac constauti. Nam vere
isui). 5, 1- liodie facetia seu Eiitrajx'lia, (|iiani Apostftltis Ephe. 5. 'scurrilitatem quo ad
rem noii pertinet' apix'llat, in Eccle.sia iniilliiiii ciicrvat spiritiin» et ett'undit
i.'^Jioi. 4'.i, 4. corda, sicut Ruhen effiisu.« e.st ut a(pia, nt \un\ ])ossint ])roficere. Ca])itnr
antem secundnni Aujj. gravis ])upulus pi-o eo, (|ui viva fide est in Ecclesia,
sicut irranuni in area, uhi eeteri vana fitle siuit leves palce.
••B. 20. Quiuiiani iiiilii (juidein paeifiee &c. Secundnni nostrani transla-
tionein Christus hie aecnsat Hvjweritas, cpii oderunt euni. Elt tanien siniu-
latoric ocnlis ei annnehant, non eorde, quia hK|uehantur «juidem paeifiee,
•ti. '.'8, 3. ut supra ps. 27. 'Qui loquuiitur paeem cum proximo suo, mala autem in
•0!ati().22.i6. oordihus eoruni dieentes': 'Magister, .scinuts quia vera.x es &e.' Et tameu
in iracundia terre loquentes (id est in ira carnis sue et secundum
sensualitatem, quia toti erant terrani sapientes) dolos cogitabant. Verum
iste versus obseurissinius est et diilfieili.s ])roprie et signate expositu. Hehr.
sie habet eontrarium: 'Non enim paeem loquuntur' (q. d. ideo dixi, (piod
tantum ocnlis et non corde annunnt, (juia uou student ut paeem loquantur,
sed (juerunt me capere, ut litem et causam mortis contra me suseiteiit
subdole), unde sequitur 'Sed in rapina terre verba fraudulenta coucimiabant'.
Hec^ pai's ob&cimor est, qua sit ista rapina terre. Meo sensu sie caperem:
Conciniiabant falsas accusationes coram Pilato, quasi ego rex terre esse
vellem. Et rapinam mihi imponebant de Imperio Cesaris. Et ad idem
reducitur Translatio nostra 'In iracundia (id est zelo) terre sue', cpiam time-
baut me auierre, 'cogitabant dolos contra me'. Vel Quia timebant, ne
joi). ii.is.Komani tollerent locum et geuteni, si me dimitterent. Hec autem omnia
dolosa erant, (piia sciebant, quod Koniani hoc non faccrcnt.
GLOSSA: PSALMUS XXXV. [XXXVI.]
Loijiütiir [irophcta in splritu de Inda proditore (Jlirisü et ad Christnni
ncrba ixricus laiidat honitutcm eins hoininihus exhihcndum. Psal. XXKV.
%. 1. Ad victoriam scrvo domiid David ei revelatus.
ii!. 2. Didif dccrevit in corde ])er ()l)stinatum j)ropositum iniiistiis ludas et
populus cuin eil, ut drlinquat deliherate peccot Christum tradendo in
semetipso' in curdc, ui)i iiomo non videt, aliis discipulis ueseientibus : non
est timor Dri per (|uem deelinatur a ]>eeeato, qui expellit etiam peccatmn
3ci.Su.i,2i. Eccle. 1. iinte orulos eins nientis, sed ))ost tergum ])r

P.s:i,liiiu.>s XXXV. |XXXVI.| 109
tiiaorcui luiiiiiimiii in .scmetipso defuruit, nun l'ori.s. ' (^uuniimi duUisa ajit- '& z.
conver.satus (jua.si iliscii)uliis esset, et taaneii erat traditor in consjiechi eius
((iiia Clmstuiu liic dolus non latuit: ut invenUitur maiiilesta fiat, quod taineii
ipse iiou speravit, a Deo ])Uiiiendü iniquitas eius et populi cum eo ad odium,
5 ut oimiibus odibilis sit et appareat. Verha oris eius iniquitas l()((uend() euiu ». 4.
ludeis contra Clu'istum: '(^uid vultis niilii dare?' et dolus,-' dicendo 'Nun-Wntiii.i«, is.
(|uid ego sum, Kabi?' et alias: noluit eorreptus toties a Christo iu eoeiia, fflf.uth.scas.
visis etiam autea tot siguis et miracidis a Cluisto faetis intelligere ut heue
(ujeret. Iniquitatem quoinodo ti-aderet eiuii op]>ortiuie vel popidus euni «• r..
lu occideret meditatus est excogitavit in cubili suo i. e. iu secreto apud se vel
iu eorde, astitit piu-atus ire in onine (.){his niakun cum ludeis vel stetit,
i. e. pertinax et Lncorrigibilis fuit ps. 1. 'in via peccatornm non stetit' o»ini%\. 1,1.
vioi non honce: malieiam autcm cognitani, (|uam ciun ludeis niachinabatur,
non odivit sed ex scientia eani voluit. Domine'' Dens pater, in ach est«. «.
LS coelestis et sursiun si)iritualis, non in terrenis douis misericordia tun,, i. e.
gratia, quam in Christo proniisisti : et veritas tua Hebr. fides tua i. e. fidelitas
seu inqjletio i)roruissi tui, que est Christus, usque ad nuhes, i. e. siu'suni
non ad terraui.' lusticia fidei tiut (jua coram te insti smnus sicut montes%. 7.
dei Hebr. Doniine, alta, insignis, notal^ilis: iiulicia tua diffinitiones scnteutie
2(1 CJLOSSA: ' Sicul aulem de luda, ila eodem modo de hideis, quoruui fuit
dux iu compreliensione Christi acl. 2, intelligi debet. Et de iitroque prouiiseuestiJflcidj.i.ie.
loquitur, sicul et ps. 108 infra. - Quia für erat, ideo dolosus. -' Ex (|uo %\. lus.
kidas fiele erat discipulus Christi, sequitur quod quecunque locutus est coraui
Christo et discipuiis, dolose loculus el operatiis est. Que autem coram ludeis
;;, contra Christum, cuncta ini(|ue et nequiter. * Descripto iniusto et eius sotiis
vcrtit propheta verbum ad Deum prophetando gratiam et salutem per Christum
futuram. ' Loquitur contra literalem populum, quia Messiam sperat in bonis
terrenis et iidimis regnaturum, qui tamen hi coelo et nubibus, i. c. sanctis
spirituahbüs iu fide suspensis et unibratis, i. e. nubibus spiritualibus, regnat.
Hu Nihülonnnus tamen Misericordia domini illa in coelo et celesti plana est onmis
terra. Et hie liomines et iumenta salvabis, Domine, sicut multiplicasti miseri-
cordiam tuam, Deus'. Ecce iumenta in terr^sunt et tamen salvantur et miseri-
cordia celestis eis datur. Non ergo tua ndsericordia promissa est speranda in
terra nobis danda, sed in coelo. Et veritas, i. e. implelio eiusdem misericordie,
3.1 ([iic per legem et prophetas significata est , nou us([ue ad terram, i. e. terrestres
et terrena sapientes pertiiigit, sed ad nahes, i. e. sanctos per fidem a terra
elevatos et siispeiisos a sole iiistitie. Sensus ergo est: Misericordia tua non
dignus est iiisi (|iii credit et sperat. In fide et spe enim est misericordia lua
in hominibus. Ideo per spem est in coelo, |ier lidem sursum in aere siqjer
4u terram. Unde cum accentu legendiim est in eoelo , usque ad nulies , (|. d. hie
ulique et non alihi. Unde Esaie GO vocanlur lideles Christi Nahes dicendo: '(|ui 30- «", 8.
4 puiiieiul.-ii' 23 Cliristus :3U celestis

200 Piitiihi super rsaltenuni. 151:}— 10.
abyssii^ itmlta iiicDUiiH'elioiisibilia et abscondita .sicut ])roluiKlitas aquc.
Hamines et iunumta, lutleos et gente.s, aniinas et c()r])ora, doqtos et simplice.s,'
'ü. s. salvabis äomirie: qiiemadmoihim Cassiodonis: ijuani iiiirmn in nmduni, secun-
diim (|Uod vel seciiiidiim . .,' miätqilkasti per totuiu mundum, non tantum
super Iiideos miserirnrd'idni fiiam gratiani in Christn tlriis.'- Filii autem Iwmi- s
%\. i,-i.num-' forte filii viri, iit ps. 4,''' Hehr. Adam, (|iianiiliii sunt in hae vita: in
tvgmine fide alaritm iuurum ])r()te(;ti()niini tiiarmn, (pie sunt gratie spiritu.s
5?. 'J. sancti * sperubunt. (piia hie per speni salvi suuius. Inebriabuntur perfeete sati-
ahuntur in f'uturo ab nbertate eterna ahuudantia, quam iiie vix gustaut domtis
ttifc cele.stis glorie: et torrcnte inuudautia vel eopia vohi))tatis iiue delitiaruni m
ü. lu. tuaruni, (jue sunt coelestes pottihia eos in futuro. Qnouinw apiid te patrem,
:joi). 1, 1. siout verhuui erat apud Deuni, et hoe erat in prineipio apud Deuni, est fons
filius vitcc omni.s: et in htmine tuo filio tuo, qui est kuueu de hinüue vide-
v. lubimiis iiinicn te patrem.' Vtretemle preveniendo extende, quia 'sine peui-
Kom. ii,-'j. tt'utia sunt dona et voeatio Dei' Ro. G. Et gratia siue merito datur pre- is
cedente, sed ij)sa jiretenditur et prevenit. Vel ])re ahis in eos extende, quia
aHi sunt indigui, .sieut laeol) preripuit henedietionem Esau : miscricordiaiii
tiKuii gratiam scicntibus te'' eognuseentihus et volentibus: et iustieiam ttmm
lidei, (|ua iusti fiant, iis fjui reeto sunt eorde. nun tantum in litera reeti,
spiritu simphces, vel (jui voluntatem suam conformaut dei volimtati in quo- ;»
GLOSSA:
sniit hü, (|ui Lit nubes volant et quasi columbe ad fenestras suas?' Et ipse texlus
psalnii cogil nos sane nubes hie ad literam non accipere, quia verilas non est
nisi in inlelligentibus. Ideo nubes intellectuales notat.
' Multi hoc exponunl de salute lemporali homiiunn et aninialiuni , (|uc ci.'i
etiani a ileo est. sed iis polest dici illud Apostoli: Nunqiiiri deo cura est de
1. lioi. u.y. bobusv' 1. Cur. !•. salteni in principali sensu. - (Jueniadniodum niultiplicasti.
*j. 116, 15. Hehr, quam preciosa sen magnipensa est misericordia tua deus, ul ps. 115.
' ])reciosa in conspectu domini etc.
* Filii lioniinum. Nescio si sit beiie
'$j. 4,3. Iransliituin, quia melius lilii viri. ul ))s. 4. lllii Adam; liic siinililer habetur. El :w
nsov. i5,4,'>. sie Adam isle est secniuhis. ruius |)rjuuis hiit forma el figura secundum Aposloluia.
i;iic. 1, 35. * 'S|iirilus sanetus ohimiliraliil tibi', laicc 1. ' V. d. August, de spiritu cl
hlera (;;qi. 7.^
''
(^)uerilLn- (|ui)mo(lo optal miscricordiam Ins qui sciunl et non
bis

M (
Psiilmus XXXV. [XXXVI.l 201
fuuque casu et tempore. Nati veniat mihi ni nieis similibus pes artcctiu et !'. u'.
voluntas superhi(P,' Hiiperbe iigeudi, et manus opera vel exeiuplum peccatoris
lieretici vel Iiidaici poiiuli non niovcat nie .sul)vertendo et persuadeiido ad
setjueudum. Ibi in superliia cecidcrunt Iiidei^ a rtde Christi et hurailitate sy. u.
criicis eins qui operantur voleuter iniquitateni : cjptilsi sunt ab Ecclesia
')wc pottierunt proliibente superbia qua luauent in peiüdia süirc surgere ad
vitani Spiritus.
SCHOLAE: PSALMUS XXXV. [XXXVI.J^
Ut inveniatur luiquitas etc. Hebr. sie: ut iuveuiret iiii(juitatein35. 3.
eius ad odieudiuu. Et sie refertur ad deuiii, (|ui iuvcnire dicitur iiii(]uitateni,
((uaudo eani iucipit puuire. (ienes. 44. 'Dens luvenit iui((uitateni servoruni i Wi'i-4t,ir,
tuorum . Sic ergo peccatum lüde et ludeoruni inveiiit ad odiuin, id est
üdio diguuni. Vel ut propter ipsuni eos odio diguos habet: sicut patet in
facto et experientia.
Et hoc ut fieret, dieit illuni dolose egisse. Ubi uon debet intelligi,
(juüd necesse fuerit illuni sie agere, ut deus sie inveniret, sed quia deus non
inveniret, si ille non ageret. Sic solet diei vulgariter: Eia! rue in foveaiu
ut fraugas pedeni. Curre in puteuni, ut subniergaris, »j. d. Et ita fiet, si sie
foeceris. Et per sequens vult abstrahere a priori, (|. d. Infallibiliter secjuitur,
juod hvpocrisis tua invenietur ad odiuin. Ergo diniitte eani potiiis. Et lioc
peccatum singulariter legitur Cin'istus oiUsse in ludeis et conipieri de Inda
ps. 40. 'Et tu vero homo unaniniis', ps. &c. (iuare optinie lioc unieuni || '^'j|'
vitiuni pre ceteris ad odiuin dicitur inveniri, quia odil^ilior est sinuihitus
amicus quam apertus inimicus.
Nubes' dicuntm- sancti et tideles. Primo quia ek'\antur a terra, idestis. i;.
teiTeuorum aniore et aifectu, et non nituiitur in illis, sed suspeusi sunt })er
fidein. lob. 7. 'Suspendium elegit aniiua niea^, id est fidem Christi et con-.fMoiw, is.
temptum visibilium, sicut Ciiristus suspensus et exaltatus a terra in hoc
niysteriiim fuit. Quo auteni suspenditiu- auinui? Christus clavis ferreis,
id est aninia invictis prescriptis et preceptis Euaugelii. Nubes auteni unde?
tiLOSSA: ' 'Pes superhie' mihi videtui- vitiiim illiid capitosilatis et ([uo
solent dici quidam immansivi. quia pes nulat lixam stationem et pertinacem
SLiperbiam. Tangi eiiim a superbia parum est, sed stare et pedem superhie
habere totum malum est, unde sunt indocibiles, incredibiles , impersuasibiles, a
quo male merito precatur piopheta, quia (puinto magis ibi statur, tanto niagis
caditur, et econtra. - Prophetat riiinam iiidcorum ex siqierliiii coniiii. ipiia
per iustitiam crucis (Ihristi uontemnunt salvari.
1 niei similibubV 22 ©rib. Es
') 331. 40'' 47».

202 Du-tiitii super rsalteriuui. 151:! -1(1.
Verbo ilfi et voluiitatc spiritiis eins: ita et aiiinia vcrbu iiitcnin sus|icn(lilur
])iT fidem sursiun.
Secundo Quin volant et traii.seiuit, id est uiortale.s sunt seciiiuliiiu liaiic
vitaiii. Tercio Quia ex terra et aqua uati, id est ex honiiuibus fiecuuduni
-Hi. 13.S, 7. carnem gcniti. Ps. 141 'Educeii.s Nul)e.s üb extreme terre', id est ex terre s
vajwribus et levioribiis eius ))artiljus.
Quarto (Jula jiluunt verbuni salutis, toniuit inerepatiouibus, choruscaiit
niiraciilis, protegunt ab ostu solis suffragiis et iutcrcessionibus &c. Licet
auteni terra et acjua iu Serii)t. sepius in bouo capitur, tiuiien hie 'Nubes'
dicuntur eoutra teiTaui, ([uia quando scri])t. lunmi assumit, tunc relative ad i»
aliud assuiuit, quod damuatos signifieat.
s. 7. lustitia tua sicut niontes, id est tbrtis, exeelsa et preclara. Aliter
sie: lustitia tua, id est Ecclesia tua per t« et tuaiu iustitiam iustüicata sicut
nioutes, id est niagni et sublimes viri vel sancti. Sic enim Apostt)lus totani
2. isov. 5, 21. E(!clesiam vocat, Iustitiam dicens 2. Cor. 5. ' Ut nos essemiis lastitia dei in '"'
illo'. Priuumi aut

Psiilmus XXXV. IXXXIV.] 203
Fit autc'iu liou iiidi(üuiu sicut quclibot virtu.s, scilitet uetu iuteriore et
oxk'ridR'. luterior est seraper necessarius aiit saltem uou contrarius, scilicet
iit liomu vero corde seipsum detestetur et peccatum eoufiteatur et intus saltem
piuiiat. Unde ludei, Heretici et superbi spiritualiter per oniues Seriptiu-as
5 prophetarum arguuntur, quod iudieium uon liabeant nee fecerint: cpiia se
iustos iani et sanctos reputabant. C'ouelusio. Igitur iudieium est nihil aliud
uisi vilificatio sui seu hmiiiliatio ex eorde et'aguitio sui, quia sit vere peecator
et indignus omnium. Exterior autem est sie se foris habere, ut amando
coutemptuni, paupertatem, afflietionem, ieiunimii &c. Qui euini talia fiigit
lu et contraria querit, noiiduni est in iudicio et per consequens nee in iustitia
dei, quantumvis se peccatoreni ore profiteatur. Facto enini negat se esse
peccatorem, vel saltem tepido corde sentit illud.
Allegoric^um est iudieium, quo similiter regnat Christus, scilicet iudieium
discretionis et inscrutabile, (juo perdidit ludeos, Hereticos et eunctos malos
IS usque hodie. Hoc enim quomodo Hat nemo novit. Sed cpiia fiat, pidam
est. Qui sie iudicatur, non instificatiu'. lustificatur autem alius, a

201 IHctata supLT l'saltoriuiii. l-ii:! IC!.
Iloiiiimiiii. I Jidc iiKlk'iuiu publicum in ul'liciLilibus est lilcm cl figiua i>>turum
iudirioruiu ilci siipradictorum.
Alia vidc supra ps. 1. et })s. 25.'
GLOSSA: PSALMUS XXXVI. [XXXVIL]
Psalimwi »loralis et instrudorhis, pnccipuc ftdelmm Christi, proplietice
(Icterrens impios Indncos et exliortmis diseipidos Christi, ponen.s diflerentiam
iiitcr foclifitatom Ixuiorum et nialoruiii et proliibeiifr, ne boiii ex nenicsi
i'diciüitis maluruiu von iniitontur rclicta tblicitate sua. Psal. XXXVI.
Aljihahctarins tcrcinti.
3. ,. Tit. Bnvid.
Alcph. Noii crmidari in malignantilnis' volendo cos soipii, indigiiari sicut
Will. 1, II. fw'it priinuiu Ajwstolus Paulus Gal. 1. 'abundantius emulatur cxLsteus vic'
(|uia diflicile est multitudineiu nun .sequi: neque zekiveris zelose sequaris,
irascaris, iiiultos ludcos et siniiles eorum facicntes iniqiiitatem contra Christum
». •-'. et .suos. Quoniam quod est maximum motivuni tanqiiam frenum- i. e. gramen
ad modicum viride velocitcr aresccnt per aecessum ad mortem: et qucm-
(tdinodtüu olcra herharum, (jue smit viliora ceteris in horte natis cito^ decidcnt.
a.i. Beth. Diceres autem: sine illos florere et sperare in tomporalibus , tu
autem Speru in domino et fac honitcdem, ut illi iuiquitatem, etiam äs, (jui
malefeceruut tibi: et inhahita persevera, ne propter hoc ex ea discedas fe>T«/M
viveiitium, Ecclesiam et pasceris secuudum auimam, quod illi nou possuut
in dioitiis eins Hebr. in fide, i. e. in bonis fidei, fides est enim omnia in
(Spi). t, .V 13. ,,pj„ijjj,j._ Eph. 4. Dclectare que delectatio sensitiva nou potest esse, sed
üiOni. :i, II
intellectiva in domino^ nou in carue vel mundo sicut illi: et dahit tibi
jietitione.s res petitas cordis tni, quia oris petitio nihil est coram dco, i. e.
pro sjiiritu tuo, licet nou oaruis, sicut illis.
(iLOSSA: ' l'riniü et |irii)(i|pulik'r |i(ipulu ludoo loi|uilui', sicul Ajiostolus
. jlo. 8. ail Siinius (|uoiiiaui quccuiiquc lex loquitur, iis qui in lego sunt loi|uitur',
prcscrtiiu illis |)ro tempore Christi maligiiantihus contra cum. Consequenter
. lo(|uilur Christianis contra herelicos et superbos. Unde Apostolus, ludeo prinuuu
et (iieco' dielt. - Hoc maxime ludeos tangit, quos pro|)t,er literam et carneni
seplus scriplura l'ociiuni appellal co quod bona Spiritus iiuniortalia postliabentes
in transitorils fruanlur. * Veluciter et cito sunt duo nomina idem signifi-
caulia, i. c. vitam liuiiiiuiani il (pii((|uiil in ea est.
* Queritur, quomodo quis
in (loiiiiiio possil tlelfituii. ((ui est ahsciis et iiicoiiipreiiensibilis. Hespondetur:
per iidem cognoscitur et in (iperibiis el bouis suis iiobis datis, et in illis et per
illa in ipso gaudenduni csl.
') £. olicit S. 2-lflii. '-"Jflg. 2ie Sdiolac .^ii i") (2U) fiiib iiid)t iiu'()t iiutljniibcii;
'4.>i.
i'cvgt. otu'ii S. II.

.-, ohscuro
Psns, \il
doceat sperare futura et contemnere presentia. '' Quia omnis dinttn-nitas Iniius
vite est modicum ad eternitatem. ' Multitudo ])acis in mundo esse non jiGtest,
licet pax quandoque sit secunduni caniem, sed licc est potiiis paucitns pacis.
IC malignaiilei' "4 iiidicin obev indicio
') i.'iitf)crc- iiviptünalidjf ÖSlolJo über bem loito ifl jovlvnbirl ; bir iHovU- vel — |i:ilct
ftefjcii bniu'bcii nm IHiinbi'.

206 Dictatii super Psalterium. 151i!— If!.
'4>. 12. Zain. Ohsrnyihi/' ut mort'i tra

Psalmns XXXVT. [XXXVIT.] 207
seonli Hehr, ut nioiiocprofcs i. o. indomabilcs siciit isto bcstio: dcfiricntcs
qtietnadmodmn fiajins' qiii tanieii dcticit, (|n:iinlii inaxiine ascendit siirsuni,
deficknt.
Laniech. Mutiuüiifur f'oeim.s accipit a Deo usuin iMnioruin prccafor r/«. 21.
j non solvrf- et sie dehita onninlat coram Deo: ins/ns aufcm ("liristus et sni
miseretur humano generi et proximo et rpfrdmet (|iie aece])it a l^eo, Den
satisfaciet. Qiüa hencdicentcs qiiales sunt solum veri C'liristiani verl)o et «. 22.
opere ei iusto, qui est Cliristus et suis, hcPredifabunt tcrram viventiuni liic
et in futuro: maledicentes autem quod usque liodie pre ceteris ludei faeiunt
1» ei t'hristo dispcribunt i. e. semper in perditione erunt nee evadere potennit.-'
Mcni. Apud dominum Hebr. a domino (jrr.ssus hominis Hebr. vii'i, «. >::.
i. e. Christi et suorum, dirigentnr: d inam eins Clu-isti et suorum volrl
i.e. ]ieneplacitiun et voluntatem in ea habebit. Ctim cecidcrit in passioneni«*. i-j.
et morti'm non collidetur penitus conteretur aut annihilabitur, sed resurget:
1:, qtiia dominus supponit ut susteiitet et i-ursiuii suldevet resuscitetque mawoit
suam auxiliiun jiotestatis sue.^
Nim. lunior fui, etenim senui ideo per experieutiani possum veruin «. 2;,.
testari, et non vidi iiistuni derelicttmi fbialiter, seu inquautiun iustuni, licet
bene ut hominem: nee semen eins posteri vel iiuitatores qiuerens ^)a»i

208 Dictata super Psaltei-ium. 1513 -IC.
«.27. Samcch. Dcdinu a malo non solum iaoiciulo sed etiam roddoiulo ci
(luia tiiiic facero potc.s fac honum' iiou solum reddeiuld sed etiam lacieudo
iis ([ui non focenmt: et inhabita, inhahitationem Ecolcsie persevcrando teue,
in scpcidum strculi. Et ideo dioo: declina a malo, nni Christo etc. Lex dei enangelica eius in corde ipsius quia semper
IUI (litatur et delectatur in ea: et non supplantahuntiir deficient, sed magis
semper proficient gressus eius de vii'tute in virtutem.
ü. 31'. Sadc. Consyderat observat peccator ludeus populus et eorum similes •.•»
iusfum Christum et suos: et qucrit quia non habet causam mortificare cum
SS. -3. oceidere vel subvertere a iustitia eius. Dominus autem non derelinquet
eum finaliter vel causam eius ad consensum iUius in manibtis eius potestatc
eius:' nee damnabit eum instum, cum iudicabittir Uli ab illis, quia non
a|)i)rol)at sed ma^is rejirobat illins indicinm.'^ 2-,
GLOSSA:
versus vel loquunlur de iiistis suh lege veteri vel ouinino sunt spiritualiter in-
tclligendi, quia sancti Dei inartyres contrarium fecermit ex euangelio. eoiiteiii-
nentes vitain lianc el oninia (|ue sunt in ea.
' Breve verbum et pauci advertunt. Multi multis .*e putant facere bonum, im
(Hin sdliim reddant: diflerunt certe facere et reddere bonum. Vel sie: Declina a
sfüin. 7, IS. m;ilo, i. e. carnis opere, ([iiia malnm est in carne niea Ro. 8. Et fac bonum,
w.ii .',, L'2. i. e. fructus Spiritus .''1. Gal. - Humilitas enini ipsa est iudicium et per ipsam
in Ecclesia perseverat onmis .sanctus. ^ Plus enim est non derelinquere quam
conservare, quia est ineternum conservare. Multos autem conservat nunc Dens, ::•.
quos tarnen derelinquet olini. * Vel iudicium i. e. confessioneni .sui et accu-
sationeni. •' Quia etsi deus Cluistum et sanctos secundum carnem dereliquerit,
non tarnen iustitiam eorum, sed illam semper glorificavit et exaltavit, quanto
magis ipsi premehantur. Nee permisit eorum iustitiam iiiiustitiam repulari unquam
aut subculcari. '' Vel cum iudicabitur iUi i. e. iudicium impio fuerit, non 40
simul iustuni damnaliit. sed illinn solum. seil, impiiun.
4 sii'Ciiliini su'cnli 7 (lcn>li(|m'l l:J sn-culiiiii su'Cnli

Psalmiis XXXVI. [XXXVir.] 209
Coph. Expeda in perseciiti()nil)u.s (Jombiuni aiixiliiim eins et aistodi.^i 34,.
vius eius, et exaltahit te coram deo et homiuihns ut Jurreditate capias terram
viventium, cum perierint in perditione finali, (juod fiet si expectiiveris tantiun-
niodo pcccatores, riilchis,' i. e. beneplacitum liahcbis et iiiiod voliii.sti venisse
f> gaudehis.-
Hes. Vidi imjynim ut Goliam vel Sanlem supcrcxaHatnm: et cJevatum^'.. v..
cnm suis magnatibus sind cedros Lihani.-' Et traiisim luodicum tenij>us 4*. ai;.
exegi, qualis est transitus,* et ecce non erat: d qucesivi exmi et non est
inventus locus eius, quia de medio hominuni sublatus.
10 Sin. Custodi innocentiani declinaudo a malo d vide libentcr coinplacc m;. 37.
in ea (equitatem faeieudo omuibus equaliter Ixinuni: quoniam sunt licc duo
reliquifP, quia sola nianent post haue vitani, onniia alia trauseunt cum iinuido,
homini pacifico Cinüstiano, qui in Cluisto pacem habet coruni Dco: iioniini
auteni uou pacifico non siuit iste reliquie, sed nocentia et iui(|uitas. Opera
V: enim illorum scquuutur illos. Opera sunt reliquie omnium homiiumi. Iniusti^.?jH.
miteni disperihunt in perditione erunt semper: shmd reliqtticp impiorum
posteri vel opera eoriuii interihunf sinuil cum eis in perditione erunt, quia
opera corum sequiuitiu' eos.
T(if. Salus anteni eterna liic incipiens iustorum a doniino, ideo in- ».39.
20 auferibilis : et protcctor eorum in tempore trihulntionis. Et udiurahit per ». 4fi.
gratiani et spiritum suum ad bonuni dominus et liherahit cos a nialis eorum
et iieecatis, et eruet eos a j)eccntorilms persequentibus eorum innoeentiam
et sahahit cos in futurani \'itani: rpiia spcraxcrunt in eo.
SCHOLAE: PSALMUS XXXVI. [XXXVII.]'
Multa motiva pro fiigienda prosjwritate mundi ex isto psalmo eol-
liguntnr et j)ro firmauda spe celestium. Prinnnn Quod smit onmia transitoria
cito, versn 2. Secundum Quod ipsc etiam eani liabens cito perit. "^Et adluicj-'^;,
jinsillnm, et non erit peccator'. Tercinni Quod oeeasionem habent ad multa
peecata. Hoc per 5 versus ab illo 'Observabit peccator',
ij'^.j'j
quia 'prodit quasi
|j
ex adipe iniquitas illonnn'. Quartum Quod multa recipit et ]>ro nullo deo
GLOSSA : ' Videbis i. e. experientia probabis, quod peribunt peccatores, ut
ps. 15. sanctum tuum videre corruptioneni i. e. experiri; vel videbis, quod iam ';;(. in, in.
audis promilti tibi , vel claram visionem liabebis eorum , que nunc auditu fidel
tencs. - Isti autem versus 2. allegoriam et anagogiam habent in resurrectione
Cliristi et onniiiun hominum in fine seculi. Tropologiam pulchram Augustinus.
^ Hehr. Vidi inipiuin robustum et fortissimum sicut indigenam virentem. * Sap. 2. Woisii. Siii.
Umbre transitus est tenipus nostrum'. lob 14 'fugit velut umbra'. OioV i'-l, .'.
') ?luffd)rift fof)lt. £cib. fjnt iinbcdrtjtct iieliijicu, bnf; Ijifv bic "ülii'^lociiin!) ciiirs. nriieii
^;if(itinca beginnt. *1. 47

210 Dictata super Psaltoriuni. 1513—10.
». 21. fiatis f'acit, dirons 'Mtitiuihitiir pccoator'. Hinc ost, quod totus orbis torraniiii
puirnat contra insen.'

Psalmns XXXVII. [XXXVIII.l 211
s('(l malodixit. Vel .sit constrnctio prepostora sie: Qiiia peccator noii solvit,
i

212 Dictata super Psalterium. 1513— IG.
öioi)^; ^ IminiUKini natui-ani. Qnoniam amjittce tu(f penc inflicte, dolores loh G 'sagitte
(loniini in nie' infixa: sunt mihi geiu'ri liumauo, pro (juo satisfacio: et con-
flmmsti super me nmmim tiiam ]iunitioneni et viiulietam in effectu et opere.
«4. Hehr, tetifjit ine munus tiia. Non est sanitas .sed infinnitas ad honiuii et
pi'nalitas alia in carne niea' quia flagellirf la

Psalmus XXXVir. [XXXVIIL] 213
est sauUas ad honuiu, scd infirmitas ad mahim Ho. 7. in canie msa. '• '*
Afflictus'^"^\
sum et humiliatus stmi nimis a diguitate natiirc deiectus, vcl a ludeis per-
sonaliter abiectus : rugiehatn pre contritione et dolore etiam in voce a gemitu
cordis nm, (juia cor meimi semper geniuit sine intermissione. ' Domine ante »• i»-
^ fe manifestum omne desyderium meum seil, quo peto saluteni nicani et
nieorum: et gemitiis pro lualis meis et illoriuii meus Intimus a te iion est
ahscojulitiis, maxime cognitus. Cor meum- contiirhatum est conquassatumää. u.
et agitatum. Hehr, fluctnabat, seil, vario estu doloris et passionum et pro-
ceUis, dereliquit nie virtus inea (pia scilicet jiassionem vitarem et fugarem: et
10 lumen consolationis octdorum nieorum et ipsnm non est mecum, quia suhtraxit
divinitas influxum consolationis. Amici niei ludei secundum carnem familiäres sn. 12.
et pro.iimi niei: adversum nie appropinquavcrtmt me persequeudo et sfcterunt
pei-tiiiaciter mihi coutrariando. Et qui iuxta nie erant apostoli et diseipuli,
de lange strterunt me relincjuentcs : ^ et vim fac icbant xiolonter tractando qui
15 querebant tmimam nieam vitam meam. Et qui inquirebant excogital)ant «. 13.
malii penarmu mihi, locuti sunt vanitatcs illusiones: et dolos falsas accu-
sationes et dctraetiones tota die passiouis meditabantur , (juomodo me accu-
sai'ent. Ego autem tanqunm surdus pre nimia pacientia non audiebam* similiss. 11.
eram non audieuti, ita patienter tiüi: et sicut mutus non apericns os suiim
2u n(m clamando pro aitxilio contra eos vel maledicta reddeudo aut (jueridando
contra eos. Et faetus sum sicut homo non audiens volenter, qui tamen «. is.
potest audire: et non habcns, qui tameu habere posset, in ore suo redar-
gutiones'' ad me excusaudum et accusationes solveudo. Quoniam in te dominus, ig.
sjicravij ideo non redargui eos : tu exaudies nie domine, deus meus suscipieudo
3-. penam et oblationem meam. Quia dixi oravi et petii: ne quarulo super- ^. n.
gaiideant triunii)hando de morte mea mihi, si resuscitatus non fuero, inimici
GLOSSA: ' q. d. gcmitu.s cordis fecit me erumpere in rugitum vocis, quia
'ex abundantia cordis etc.' - HJc incipit tantum personaliter loqui et plangere a)!atiiMa,34.
siias passiones. ** Hoc lit Iropologice, (|uando suspensa grutia sensus et carnis
30 inotifs ütillant et molcstant aniniam vcl ira vel invidia etc. Hoc fit, quando
virtus, i. c. gratia et knnen oculorum, i. e. fidei vivacitas subtrahitur et suspcnditur.
Et hoc fit, quando bona proposita et motiva non veniunt in memoriam et in-
valescunt tentationes. * Ita et (|ui]ibct suggestiones et desperationes innnissas
del)et contenmcre et non advertere. ^ q. d. non solum ila palienter tuli, ut
:):, illis non redderem similia, sed eliaui cum possem me excusare et falsos eos
oslendere, tamen tacui. Gassiodorus: Nihil fortius, nihil egregius potest esse,
quam audire noxia et non rcsponderc contraria. — Sic 1 Pctr. 2. 'Qui cum i.^civ.2, 23.
malediceretur, non maledicebat (i. e. sicut mutus), cum pateretur, non commina-
batur (i. e. sicut non audiens)'.
S Sic^m passiniiilius Ii) Jiicfjlll cuiisolatiinids 14 rjue 23 SfictjUl accusatiuiiibus
solvenduin; in bcr .fiaubfdjrift snlvemlö Ö7 SiictjUt ^^u\a

214 nictata super Pöiiltciiuiu. 1513-1').
iiwl: et clnin commovcidur pcdes mci, oxturb;itur tinuita.s vite (•! status saiii-
tati.s mee, sujKf me mugna locuti sunt gloriaiido (lua.si mihi prevaliierint.^
^is-Qtwniain ctjo in flagella ad passioncni 2)arattis destiuatu.s , preordiuatii.s a
te vel proinptus sum: et dolor nieus, i. c. peccata hoiuiiuiiu, iiude doleo,
». i'j. in co)is2'ectii meo scmper. Ideo paratus Quoniam iniquitatem meam nieonim :,
anmmciaho coiifiteor: et cogitabo sollicitor et aiixior pro peceato meo meoriuu.
'y. uü. Iiiimici autem mci Tndci (>t deniouos vimint et confirmuti sunt super nie
vivace.s et fortificati, ((iiia oj^u iiilirmatus: et multiplicati aucti sunt, ipii
-&. '.'i. oderunt mc inique siiio causa. Qui retribiinnt nmla afflic-tioncs pro hunis
(jue ieci, detrahchant mihi diconte.s jjroliibui.sse tributa Cesari.s et geiiteiii .suli- in
c. L'3, 2. vertis.sc: quoniam sequebar bonitatem'^ etiam raalis beuefaciendo. JSfe derelin-
ii.ii-quas seil, in inorte ine domine, deiis meus: ne discesseris oiniiiuü a me.
'$. 23. IiUendi; in adiutorinm meam: dominc, dcus scdutis niete.
SCHOLAE: PSALMUS XXXVII. [XXXVIII.]'
s. f. Non est sanitas in oarne mea &c. Ad literam de carne Ciiristi
in pa.ssione sautiata et ossibus eoncussis atque dissipatis intelligitur: n est numerus, (juibus per peccatum subiecta est humana natura,
GLÜSSA:
' Ita oiiini deinoncs gaudcnt, (juando liouiineui in peccaluiu
duieteriiil, nuixiniu sanclum aliciLieiu: pro qua confusioiie oraiidum est, ut angt-li
potius gaudeaiil super penitentiam agentc. - (Juia mall ex bonilale iusloruni
sunnmt aniplius occasionem et vires perse(|ueiidi ens, eu tpiod eis non resistunt
et retrihiiuiit viiiilictain.
2 3iiri)m mihi pueiia luerint :! SJic^m passioiies 9 SJic^m Qtiia 10 Mief)!»
ceiisuris 1!) Scib. üt etiam sujira. l'iitfjcr meint 5Ö. 0. 02 3iicl)iu ileiL'ueruiit
) ^31. 4Sa-49a. -) ijBi:

Psalnms XXX VII. [XXXVIU.] 215
iit ad •.\[ii'm'n(iain patct. Et pro iis (jiUKjiie Christus doliiit |(imiiia ciiiiii
mala nostra purtavit|.
Ciiioniam inicpiitates niee supergri'ssi' sunt itc. l'i'iiuo Ju». s
Cliristo sunt supergresse .secunduiu ])enam, sed uon secuuduni coiiscicntiani.
s Secundü In uobis iiutem seu luiiuaua natura (j^ro qua urat) sunt super-
gresse Caput, id est animam, que caput est in liomine, et fecit^ eani servam
peccati et secundum conscieutiara oppressit et penam simid. Atqiie
'sicut onus grave', scilicet ad maliuu seiuper trahens deorsumque inipellens
magis ac magis augendo peccatum: sicut oppressor tjTannus in re publica.
lu Et de hoc dicit Dominus Matth. xi. 'Venite ad me omues qui laboratis et fflaitiii. 11,28.
onerati estis'. Tercio siniiliter ut supra de peuis et malis corporalibus
intelligi potest: que propter iuiquitates supergi-esse sunt et gravaut no.s,
unde Ecclesiastici : 'Corpus quod corrmnpitur, aggravat animam &c.' Et sJcIMi. Soi.
in hec mala tria simul semper cadit homo, quociens peccat. Et tarnen non
li perfecte ex eis liberatur in hac vita, precipue de tercia. De secuudo enim
de die in diem liberatur. Quia prouitas ad maluni tollitiu' et fortitudo
roboratiu". Unde de istis malis x. Hiere: tlicit 'Ve mihi super eoutritioneScicm.iu.i'J.
mea, pessima plaga mea. Ego autem dixi: plane hec est infii-mitas mea, et
ego poiiabo eam'. Quod potissümun de secimda infii-mitate dicit, scilicet
3u difficultate ad bonum, de qua et sequitur, quomodo sit onus grave semper
ad ampliora peccata trahens.
Putruerunt et &c. Hebr. fetueruut seu grave olerc focceruut et «i.e.
tabelacti sunt tumores mei. Fetere enim est peccatimi et malum alüs inno-
tescere, id est scandalisare. Sic autem totmii geuus humanuni fetuit.
2.i (.)dor in mortem, alüs odor vite in vitam.'] Quia in scandalis mundus totus
erat et seductionibus mutuis. Et sie tabefacti (id est putredine resoluti et
eorrupti, scilicet addeudo peccata peccatis). Tumores autem sunt: superbia
et naturalis morbus et reliquie originalis peccati. Unde homo nunc naturaliter
est tuniidus et eoipso fetet, id est scandalisat et dissolvitur putredine.
30 Alio modo : fetuerimt, scilicet coram deo et angelis (id est abominabile.s
f
Ahis2.i£üv. s, is.
fuerunt et odiosi), ut Exo. 5. 'fetere fecistis odorem nostrum coram Pharaone2.moi. 5,21.
et servis eins'. Et ps. 13. 'Corrupti sunt et abominabiles facti simt &c.' ':^j. h, 1.
Corrumpi enim est per peccatum magis ac magis perire, fetere autem est
alüs scandahun esse et deo odibUem &c. Et hoc 'a facie Insipientie', id est
3!< ignorantie gratie et Christi. Quia genus humanuni iguorantia coecitatis
oppressimi, etiam errorem putavit veritatem, ut patet in idololatris et ludeis.
Ideo tumores eius ex primo peccato orti semper iverunt in j>eius &c.
Istis autem tribus infinnitatibus adhuc due addi possimt. Prima scilicet
est omnium martyrum et tidelium passio, quam in carne pertulermit tanquam
3G idolatris
') *DiQn crgäii,ie: iniquitas.

21(3 Dictata super rsalteriiuii. 1513— l(i.
2.;

Psalimis XXXVIl. [XXXVIII.] 217
Et in omniljus (isalinl.s, iibi persona Doniini inducilur ])ri> nobis unirc
et plangere, cnm att'i'ctuo.sa et gratissima devotione attendenda et suscipienda
.siuit, ut non tantnni intellectus videat, quid ipse faciat, sed etiani afi'ectiis
recognoscat et ex iutiniis mediillis gratias ei agat.
5 'Insipientia' hie capitur pi'o ignorantia gratie et veritatifs Christi. ( "luistus
enim est sapientia et virtus dei oumibus, qiii erediiiit in ilhun 1. Cor. 1. 1 iim. i,ji.
Sie j)s. 13. 'dixit insipieus in eorde suo': ubi eadem insipientia arguitur. Eti'i. ii. i.
ibidem similiter quod hie dieitur 'Corrupti sunt et abominabiles flucti sunt',
id est tabueruut et foetueriint &e. Hoc enim est sal terre, quo putredo et
w tabes eins expellitur. Qui ergo veram fidem Cln'isti non habet, al; hiiius
insipientie facie necessario fetet et tabefit.
'Miser factns sum &c.' etiam ad ])ersonam C'ln-isti ret'erri potest, (piia
amissa consolatione derelictus snperius et incurvatus per jienas inlerius, et
sie tota die coutristatus ingrediebatur, scilicet die passionis sue. Et himbi
15 eins impleti [Hebr.] iguominia et iOusiouibus, id est flagellis per dorsiun et
lumbos: ibi enim solent magis percuti homines vii-gis,

218 lüctiita supiT Psalleriuiii. 15i;i -li:.
i|ui;i ili^nii >niinis, ut cliiim litcralcm istam rcnim illusioncin ah iiivicoiu
|):ili:miur, i|iiia imcivam illaiii et (lainiiosam aiiime illiLsioiierii ainanms, ut
sie litcra cuin iiivslcrii) ciirrat. Ostciulis luilii i'ulviini tiiiininimi, et cgo
acf('iii- tan(|iiain in auruiii, scd das aiiricliiilciim: noiiiic mv illiulis? Sic
Dial)u]iis et iiuiikIii.s dsteiulit ilclectahilia siia, et iios accendiimir acriter. -i
iSed dat absiiithiiiiii, et momeutuni imii illudiiiuir. iSiiiuideni verum est:
'Non omiie uuruni est, (jiiod f'ulvuni est'.
EeDiitra in .spintualihtis desyderivim minus est et exjM^rientia maior, ((uia
solidum est l)()niu)i. Sicut nucem duram inveuis et eonteinnis. Sed aper!
et erit dulcissima. Sie sj)ceies viiii (]uan(i()((ue est nauseosa, sed sapor m
siiavissiiiuis.
'Jf. i:.. Non iiahens in ore suo redargutiones : Hie
exeinpltmi sumc,
ut cum diaholo et suj;f;estiouibns seu aeeusationibus et disputationibus eins
nihil disputes ue(|ue redar}:;uas exemplo Cinnsti, sed taceas omnino aver-
Icndo et eontemiiendo. Quia nullus viueit diabolum disputando, eo (juod i:.
sii incdniparabiliter astutior uobis omnibus. Si aut

Psaluius XXXVIII. [XXXIX.I 219
liicol). o. Et iileo Püsul uri »ico eustodiain iinu propk'i' [)iiis, pm (piilnisjuc. 3, s.
lü(juendum est, sed t'reuiim j)t'r verbiini Dci : ctini cmisisferet pcixator adversum
tm me provocando vel ciiptiindo in sermone vel accusiuido, seil. Iiideu.s,
sie ciiiiu Clu'istus corain Caijiha, Pilato, Herode ad exeuiplum nostriuu.
i Obmutui' a malis reddendis et tuuc vel sie humiliutus sum ab illis quasi «. 3.
iiiiustus et silui a honis- Hebr. et silentio taeiii de bouo, seil, eos doeeudo
vel de bonis meis .... audo: ' et sie dolor mens reivovatus est auctus et
intensus, quia coudolui illis iii nialitia eoriim. Concaluit cor meum mtru%. a.
me zelo pio et bono pro illoriim j)erditione : et in meditatione mea exardescet
lu ignis charitatis pro illis. Locutus sum ([ui propter illos taeiii, iain propter«. 5.
pios loquor in Ungua mea Ibris oraudo: \e\ notum fac mihi i. e. populo
meo domine fmem meum vite mee.^ Et numerum diermn meorum quis
i. e. quautus, quam brevis est, i. e. fac me seutire, quod dies mei breves simt/
tunc eiiim etiam sentiam, quid mihi desit: ut sciam quid desit mihi'' ex hoc
15 afficior ad melius semper, ut exemplum scire stndeam. Ecee mensurahUes-n. «.
Hebr. breves palmos posuisti dies meos: et substancia mea Hebr. vita mea
tanquam nihilum ante te licet coram homiuibus sit alicuius temporis. Sela.
Veruntamen universa vanitas quia per cum et propter eum etiam cetera sunt
vaua Ro. 8: oninis homo coUeetive seilioet, alias nou essent uui^e^•sa vivens''
•M GLOSSA: ' Quia 'ubi uoii est auditus, non efl'undas scrmoncm'. Ecclc-Sci.aii.'-'a.fi.
siastici 7. - Silui a bonis seil, camalibus cessavi, qui conipunctus sum infra
ps. 76. Cum consisteret peccator contra nie, i.e. ego ipse contra nie. * Ps. 101. '^\'
\!^,^%,
'paudtatcni dieruni meorum nuncia mihi'. Et 89. 'Ut numerentur dies nostri, iM. »0, r.'.
sie ostende et venienius corde sapientiV i- C- ut infra. ^ Non quod dieni vel
•-'5 horam scire velit, quia omnes oportet nescire, qua liora für veniat, sed vigilare ajintiii. ji,
petit ac cum affectu intelligere finem suuni, quia impii ita vivunt, ut videantur
nescire se quandoque morituros, quia non percipiunt corde lineni vite et pauci-
tatem dierum, quod ipse hie petit, ijula insensibiles illi sunt ad hoc, ijiiod sciuiit,
ideo nescire eos dicit scriptura, que rigide loquitur et iudicio disponit sermones
3i) suos. -^ Ut sciam quid desit mihi etc. i. e. si ostenderis mihi, quod dies nostri
sie sunt breves et in numero : tinic provocahor ad mehora. Quia meditatio mortis
summa philosopliia est, ait Plato.' Et Scriptura Ecclesiastici 32: 'Memorare3ci.3ii.r,(u.
novissinia tua et ineternum non peccabis'. Et hie ut sciam, cpiid desit mihi'.
Et tunc ait 'veniemus corde sapienti'. Unde Esaie 36. Ego dixi: in dimidio Sei. 3S, lu.
35 dierum meorum'. Vel ut sciam, quid desit mihi, i. e. ut intelligam, quoniain
coelestia querere deheo, que non habent fmem. Et lioc iteruni est cor sapiens.
* Hebr. sie: Omnia enim vanitas, omnis homo stans. Et sie universa' patet esse
neutri generis. — Universa enini plenitudo et veritas est, oninis lioino mortuus.
') Tiitd) ä!cttie)fctiiiig mtleferlid) gcluorben. ^) 8. citirt beit SSerj nic^t und) bcr
Vulgata, fonbern nad) bcm l'salterium Hieronymi iuxta Hobraeos. '} öicmcint ift hjofjl
Spiato'l SBott im Phaedon cap. XII GTE: oi o\)#wf (fiXoantfiovi'iK Ü7io!tv)]axitv jxe'UTÜiat.
33g[. 67 D: rö ui^iri/fxtc crro tuvto eari imv (fiXuadtfiot', Xiaii xui -(wtjiauili 4'vyi'ii ttnö
awu«i()

22(» Uictafcl suptn- l'.s;iltfrium. 151:5—10.
«. 7. vita carnis et imiuliim cnicitixus in C'liristo. Vrnmtamrn In bwtgiim iion
in \-('i-itjiU> seil spiritu, scd unil>ra rcruni partransit' ad mortem traiisit homo
carnalis: si:d et frustra sine frucüi, vanc conhtrbafur- sjie, amorc, pmdio
tfrrcnornm honorum sicut inarc 1 vcTitis. Thesanrizdt tomporalia: et kfnorat
cui anufrr

Psalraus XXXVIII. [XXXIX.] 221
f/rinns' non liabitans in hoiiis Imins vite, srd taiitiini utfiis eis vcliit jiciv-
griiiits: sicut omncs patres mci non socuncliim cameiu, sed .sefuiiduni spiritiiiii
vel ntriiiu[iii' siiiiul. Bemitte mihi remissioiiem f'ao })enp et jicccati uIk
rcfrigcrer liic in constüciitia prmnquam (ibcam per mortem, quia \m>4jj. ho, i^
in terra'. Vel illud Esaie 80 'In silentio et spe erit fortitudo vestra'. Vel ;„•(. 3,,, ir.
illud loh. XI. 'Nunquid (jui mnlta loquitur iustifieabitur?' Et illud 'In multi-;|'"f|^^'^2-
2.', loquio uon deerit peceatum'. Posita autem ita custodia maxime quando '^
irritamur et maledicimur, tiuic in opus procedit et sie se habet sicut pro-
])osuit, seilicet 'cum consisteret peccator adversum nie', (pii seilicet accusat
et maledicit. Tunc dupliciter dieit se taccre, prinium a nialis, secnndo a». 3.
GLOSSA:
' Ba|)tistaMaiitnanus : Mitior est propriis alienac|ue pigiiora seinpcr
u,, Tractat inhumana dura noverca manu.
Vir bonus est coeli, malus est telluris alumnus.
Quns coeliuu diligit, (iilit liunius.
- Melius aulein isle ]isalnius rxpouilur pro eis. ([ui sunt in coHipunclIoiic, ul >(;,-. ;;.
iufra ps. 7(). (Jui fer

222 l>ictata sii|)er Psiilteriuiii. 151:^ K).
hoiiis. l'ii(lt non iiiipro]K'ran(l(( heiieficia, que contiili.
Ciiiod difVicillimuiu est fiori, qnaudo iniuriam patimiir ab üs, quibus bcne-
fcciinus, (jnia c\u> sdlcimis exa^gerare et raagnifacere beuefipia nostra et eonirn
ingratitmlineiu ac sie luagnifice accusare. Et timc dolor renovatur, quia
siiigularis et acutus est doloi- iniuriam et nialitiam ex eo pati, cui benefecnmus w
ae siniul tacere .snani bcncficentiani ac- jtermittere pro malefico interpretari.
Si(! Cliristo contigit. Alio nindo [August. Cassiod.] silemus a bonis, sciJioct
CDS dciecndo vel suadcndo, (piia sunt indociles et indisciplinabiles. Et sie
itcium dolor est zelosis aniniabus. Tercio A bonis, scilicet meis, non me
i|>suiu instificand«, allegando iustitiam meani et honitatem meam. Quia u
ciiim >.iiu])licit

Psalraus XXXVIII. [XXXIX.] 223
negant. Sed sio vivunt, r perstriiigitur et non vuhieratiu", sie illi per verl)uni
dei non occiduntur nee vidnerantur , sed leniter jierstiMnguntur ac nsque ad
aures percipiunt tantuni.
Propter iniquitatem. Potest iste versus primo intelligi de Inunanan. vj.
natura, que propter primiun peeeatuni sie est piuiita, ut sit .sicut aranea
infirnia et in seipsa tabescens tarn in penis quam in jieccatis. Et opera
bona, que facit, exigua simt et exilia et ad sabitem ineffieatia sine gi-atia.
Sic de ludeis Isaie 59. 'Telas aranee texuerunt. Tele eorum non erunt in Jci ..i), .'
vestimentum, neque operientur operibus suis. Opera eorum opera inutiiia Are.'
Talia sunt iustitie proprie opera extra Christum.
Alio modo de eonversis ad Clu'istujn, qui tabeseunt bene et salubritcr per
eontritionem semper seipsos destruentes et earnem peccati inutilem ad mahim
reddentes. De (juibus prover. 30. 'Quatuor suut minima terre, et ipsa sunt sviidjui.
sapientiora sapientibus, tbrmica, lepus, loeusta, stellio qui maiiibus nititur et
moratur in edibus regis', id est Peecator penitens in Eeelesiis Ciiristi operatur
manibus suis, id e.st subtiliter operatiu'. Quia sicut fi'agiJitas est mysterium
mali, ita subtilitas mysterium boni. Et in omni re actus est mysterium boni,
potentia autem mali. Quia omnis res eonstat ex infirmitate et firinitate,
ex bonitate et nialitia, ex potentia et actu. Et in qnalibet est rejx'ribile
quid de potentia et infirmitate, qua machinatur ad maleficium, sicut de
materia dicit philosopluis 1. physicoinim.' Est autem subtilitas ista pru-
dentia et spiritualitas. Quia caro facit crassa et pinguia opera, S]>iritus
antem subtilia, castigata et limata &c.
Et substautia mea tauquam nihilum ante te. Hoc 'ante te'-i!. ».
est, quando quis a .seusibilibus al)stractus videt in spiritu, quam niliil sit
ista vita, cuius una bona hora multmn videtur esse carnalibus.
Omnia vanitas. Sensus, quod omnia sunt vanitas, non ipsorum est,« c.
sed hominis vane utentis. Igitur esse vanitatis in illis est ess(> hominis vuni
et uti eiusdem. Et sie vere omnia existentia vanita-s, in quautum \'anitas
sunt ipse homo vivens et non ipsa.
Doctrina.
In onmibus nuüis demii anthorem eonfiteri debenius et dicere: (iuoniaiii
tu foecisti, ideo tacendum et obnmtesceudum, nc imununciuus aut b]as]ihi'memus
contra cum. Et ipse orandns, ut aufi'i-at. Quia (|ui nes('it, (|uis
V^ Seib. Tales 2."> Sfib.
') Aristot. Pli.VR. I 9.

224 Dictala super Psalteiium. 1513—1(1.
nialiiiii infcrat , fnistra tit iinpaticns et aiiKtvcrc iiititur, sicut si ex looo
iiriiofo tcliini iaciik'tur, et fWistra ii'ascatur passiis.
Seen nda.
Oiiinis coiTcptio est ))ro|)ter pfccatiim: patot liie, saltom jiroptor |)riimini.
Igitui' niillo modo alleganda est innoccntia, iic scriptiirain lianc vidcaiiiur ;.
redarijucrc : .sicut nee in aliiiin rctor(|iU'ii(liiin t|iiam in douni, ne .similitcr
iiaiic Si erit t'cx funiiiuni iiialorum et Hierum kitam. Nunc autem est
>)Si. 7.'i,9. seciniduni ps. 74: 'C;ihx in manu doniini vini iiieii plenus mixto: veruntameu
fex eins nondinu est exinanita etc.' Hac vita igitur sunt mixta malis bona,
scd tunc erit sola lex et reliquie maloruni abkxtis omnibus bonis. Lutum autem
dicit, quia iulinunii cl pi-uruiiduin esl , siciil fundus abyssi infernus. Mumkis ?.:,
enim est niare, liilcruus aiilcui est lunchis et hitum illius maris. In quem ruunt
omnes, f(ui siibmergunlin' in isto niari per peccata.

.'. similis
Psalmus XXXIX. [XL.] 225
seiisiuti. Nnni sioiit siiam iustitiani statiuuit secuiKlum Apostulum, ita et
sen.siuii siiuiii. iSi(^ etiaui heretici. Et liodie quoque omnes capitosi et propra
sensiis liomine.s. Multd frcisfi multiplicasti vel lacics tu domlne detis meus s. c.
inirahiliu tiia per ine et ili.seipulos meos: et cogitationihus tuis non est qiii
sit tibi, quia in.serutabiles siuit, i. e. eon.silia tua ad iios retlimendos,
ideo solus e.st deiis. ' Annunciam publice predicavi, seil, ista iiiirabilia ei
loeutus sum de illis etiani private: multiplicati- sunt i.e. inidta faeta sunt,
super nunienim i. e. pliu'a quam nari'are possim. Sacrificium quod de ani- ü. 7.
niatis fit et ohlationem quod de inauiuiatis noluisti et non habuisti vobuitatem
III iti illis: nnres dutem perfecisti mihi, i. e. obedieutiam me habere perfeetani
dedisti, cpiia obedientiam et non victimam vis.^ i/ofoaras^««« tale sacrüiciuni j,'^"'"-'-''--
quod totnui incendebatur, et iwo pteccato solvendo non postulasti, quia ])er
lioc non tollitiu' peccatum Hebr. x.: tunc dixi per pi'ophetas: ecce venio in^ntir. 10, 4.
mimdum ad satisfacienduni. In capite principio seu primo loco libri divine «. 9.
i"^ scripture'* scriptum est de nie Christo, sie scilicet est scriptum, ut facerem
quia ante me nullus foecit volunfafem tuatu i. e. salutem hominum et legem
tuam, dens mens o deus pater. Et secundum hoc volui, voluntiu'ius fui et
obediens, libenter fbeci 'et iu lege domiiii voluntas eins': et legem tmini m?i- 1, -'
media cordis mei non in ore tantum vel codice per meditatiouem assidiiam,
-'" 'et in lege eins raeditatur die ac nocte'. Änmmciaoi euangelisavi et feci

22(5 Dictata silier Psalteriuni. l.')13— 1(5.
o\uiiiu;clisari instirJam ttiam , (|iie est per tuloin mci, in crrlcsid magna
Catholicu, ras ignorantie, sicut ecoutra
GLOSSA: ' Ante adventum Christi utique erat abscondita gratia fidei in
paucis, sed posl mortem eius revelata. Idee hec verba nulli possunt nisi Christo
*i. .'.1, 8. convenire, oinnes eniiii absconderunt, etiam David, qui dicit : 'incerta et occulla .lu
sapientie tue nianifestasti iiiilii .
- Ab hoc versu usque ad finem aliqui acci-
piiint üomiiumi |im siio corpore mystiuo, i. c. Ecclesia orare, ut Nicol. Lyra et
b. Augustinus saltrill in (jiiibusdain. ^ Est eiusdem repetitio et exaggeratio
propter vehomeiitiam

Psahiiiis XXXIX. [XL.] 227
ps. 33 'Accedite atl euni et illuniinamini et facios vestre non eonfundeiitur': >;!(. .i4, f..
gtd volunt optant mihi mala penas. Ferant confestim vclociter conftisionein n. n;.
suam qua (ligni sunt: qui ludei dicunt mihi in crnce posito etige euge 'valifflJattD. 27,40.
vah, qui de.struis templum'. Exultent et Icetentur super te discipuli mei et», u.
5 fidcles omnes quccrentes te fide pura: et dicant sempcr confessioue laudis:
magnificefur dominus, qui diligunt salutare tuuni, i. c. salutem per me vel
nio cpii .siuii salutare. Ego autem mendicus' sum ab aliis necessaria requirens«- i«.
et jHiupry uiliil possessionis hal)eus : ideo dominus soUicittts est mei nie
pa.svondo. Ädiutor metis in bonis faoiendis et profeefor mens in lualis
iii . . cndis e\'adendis es tu: deus mens ne tardaveris differas.
SCHOLAE: PSALMUS XXXIX. [XL.]'
'Pedes Christi' sunt priiuo affectus anime eins, qui ammodo non sunt i«. ?,.
dolore et aliis passionibus moti, sed in petra, id est stahili gaudio tirniati.
Secundo Status ipse glorifieati etiam coqioris: (pii siniiii nietapliora stabilitus
1,1 est supra .stabilitatem eternam. Petra cnini tunc stabilitatoni significut, sicut
de Ecciesia dicit ps. 1U3. 'Qnouiani fimdasti terrani sujier Stabilitäten! suam',

228 Dictata super Psaltpruim. 151:! IC
aiidire quam aiidiri, loqueiiti eederc (|iuiin loqiii. (iuia uiiaiii taiitum liiiguam
habemus 28 deutibus et priuiis 4 aciitis et iiisujicr diiohus lal)iis claiisam,
ciun tarnen aures siiit patentes.
Secnndo ut detractori et aceusalori taiitiiin iiiiain i'niiiinodet , alloram
a.S(im.if.,if. servet alten parti, (piia idias sc^pe erraliit et scdncctni', nt factuni l'iiit David •,
JKT Sibani detraetoreni.
Tcreio nt idem verbum bonum sepins aiuh're non ])ipeat nee tedeat:
qnia dne sinit aures et bis idem audiri ae pluries o])ortere signifieat. (iuart',
cideut', id est inol)edientem Chaldci foec^erunt.
Sed hoo nota, quoniam subidam non in os, sed in nianns sumere
tioiMi, i7f. oportet. Quia Diabolus verbi predieatores imdet, ut lob 41 scribitur. Sed
si gladiuni in manus aeeipias, tune videbit serium esse.
'luaures' sunt idem, ijnod subula aurem perfodiens: scilieel authoritates 30
Scri])tnre divine: ([uibus aiu'i's ornantur. Sunt etiam merifa nbedientie, unde
3fi. :i, .'". l'idi'is sunt ablate Isaie ,".
GLOSSA: PSALMUS XL. fXLI.]
Qucrchi Christi ad pulroii snprr prodiforr suc Inda rf I/idrin cum
rnilrm m((rliiu(ni/il)Ks 1011/ni ijisniii. J'siil. XL.
Tit. Ad ricfofi/ini J'.^iihmis Thrid.
-7 Scib. Siilml.i L'S 3" bfill Citat Ufrfll. bic fil.issa nrilliiaria.

PsalmuK XL. [XLI.] 229
Beatus' vera beatitudiuc in spe qtd intelli(jit'- i. e. nun sccundnni sonsnni s. 2.
aspicit, per fidem intelligeus est super egenum ei pmqwrem i. c. Cliri.stnm,
(jni in(1ig(!t et non habet:'' in die mala iiltionis presentis in Indois et f'ntnre
in (imnil)us generaliter liherahit eum dominus Dens pater. Et qnandi>qiie in«. 3.
5 in hac vita Dominus conservet cum in vita gratie, ue pereat, et vivißcet eum,
hie in anima et in thtnro in corpore: et beafum faciat eum in terra viven-
tiuni hie et in futuro: et non tradat eum in animam voluntatem inimicorum
eius hominnm et demonnm.'* Dominus opem auxilium ferat Uli super leetum'^. i.
doloris eins egritudine ultima: Universum Stratum eius. ita ut niliil eins
111 indigeat, ue pnlvinari.s qnidem, versasti'' mntasti Hebr. verti.sti in infirmitate
eius dum infirmaretiu'. Ego Mediator pro hominibn.s dixi eonfessns sum et«. 5.
oravi: domine miserere mei gratiam dona sana animam meam meornui, quia
peccavi tibi i. e. illi poceavcrunt, quornm personam gero. Inimici mei Indei s. e.
dixerunt mala mihi de nie, seil, qnod sequitur: quando morietur (|uia crescit
LS nomen eius in popnlo et jyerihit nomen memoria eiws Cluisti?* Et si ingre-^.i-
diebatur Iuda.s vel aliqnis alius ex illis ut videret meam convensationem,
vana loquebatur cor eius per suspicionem omuia mea perver.se interpretando:
congregavit iniquitatem sibi in perditionem sui, i. e. ex meis et nieonmi
moi'ibns auxit sibi maJmii, unde debuit proficere in bonum. ' Egredicbatur
2u foras ad alio.s, .seil, sacerdotes: et loquebatur detraxit milii, Hebr. detrahet ;«. §.
Mi* idipsum sinuil in nnum cimi aliis. AdccrsumHehr. Simul adversnm mc
susurrabant murmurabant omnes inmiei mei Indei principes : adversnm. mc
cogitabant exquisiernnt, cousiliabantur nuila mihi, quomodo mihi mala infer-
rent. Verbum iniquum Hebr. diaboli i. e. a diabolo immissum constitueriint «. y.
25 GLOSSA :
•' hi principio sunt vcrlxa pioplicte, vel ipsius Christi de seipso
in tcrcia persona loqncntis. Allegat dominus ipse lumc psalmum de sc dicUun
loli. 13 dicens: 'Ego scio quos elegerim, sed ut adimpleatur scriptura: 'Qui man- Sofi. u, i».
diicat etc.' - Beatus qui inlelligit etc. est idem sensus, quem dominus exprimit
Mattli. XI. 'Beatus qui non fuerit schandalisatus in rne', quia talis solum videl Ufatti). 11, e.
i" sccundnni caiiicni , non autem" intelligit super istum pauperem , i.e. non plus
: indigeat,
sentit de co c|uaui quod videt, seil, esse purum hominem. Et sie ludci pro
maxiina parte sunt schandalisati , quia non intellexerunt , sed solum senserunt,
1. c. non rationales sed sensitiv! homines fuerunt. ^ Egenus enim ab Egeo
signiticat, qui eo indiget quo caret, pauper autem qui non habet, etiamsi noii
quia sepius volnntaria est. * Ista autem benelicia melius intellignntur
spiritualia quam corporalia, quia spirituale est meritum, seil, per fidem in Christo,
euius premium non polest esse teuqjorale tantum. ^ Mutat personam, sed
ubique pro secunda potcst tcrcia hoc loco poni. * loh. xi. 'Si diniittimus 30I1. 11, )s.
cum sie, omnes credent in eum'.
" Sicut apis ex floi-c inviolato favum et
40 araneus ex eodeni vencnum coUigit i. e. congregat, sie adhuc omnis suspiciosus
facit et perversus: mortem colHgit ex vita. * Hie incipit versus in Hebr.
35 2)lan ctgänjc paupertas Ijintct est 40 «t eudeiu

230 niotat;i super rsiütciium. VA'i Iti.
taiKiuam timiiim et f^dlidiini vonchiHeniat adversum we cUceutes: nmuitiid 'jui
dot-mit Chiistus si mortiius fuerit, non adiicwt addet sed onmino de.siiiet ui
s. lu. resurgat? (). d. utique fixum hoc et verum est, ergo cum occidanms. Etenim
ludas homo' pacis mcv meeiiiu c't ciiiii disci])ulis in pace vivens hi quo
spemvi, cm eoufidebani euiu prueuratorem coustituendo, qtu cdebut xmncs i
meos iii uiui luensa:^ magniftcavit ampliavit tradendo, detralieudo, ludeos
«. n. exliortando super me stipplantationem. Tu autem domine miserere mei
patieutis et morientis, et resusciia me uraortuis: et retrihuam eis viudictain
ü. 12. et iiuliciuin aecipiani glorifieatus. In hoc signo cognovP exjiertus suni et
noscerc alios faciain, quia est experientialis cognitio in Christo, quonium m
voluisti me in nie benephicitum habuisti, licet occidi permitteres: quoniam
twn ijaudehit tantjuani prevahierit ad votuiu siuim inimicus mens ludeus
». 13. super me (piasi nie delcvorit. 3Ie autem in persona raea propter innocentiwu
iiieani suseepisti a mort« in gloriani: et confirnmsti me stabiliter constitnisti
%. lt. in eonspecfu tuo inceternum ut idtra non moriar. Bencdictiis dominus Dens i.-.
pater detis Israel a sceciilo ab eterno : et usque in scectdtim fuit fiat. Hebr.
amen anii'H.
SCHOLAE: PSALMUS XL. [XLI.]'
iß. 2. Beatus qni intolligit. Sepe dictimi est, (juod intelligere in Script,
non dicatnr de iis, (pii tantum visil)ilia et sensibilia cogitant: (püa in hoc nu
l)rutis coniparatur iionio [(pioniodo in jiiiilosophia capitur, sed respeetii invi-
sil)iliuni], sed (pii spiritualia et invisibilia cogitant, (piod non nisi jier fideiii
Süm. i.L'o. fieri ])otest in iiae vita. Uude Ro. 1. 'Invisibilia dei a creatione niundi
operibus hitellecta couspiciuntiu-'. Couspiciuntur invisibilia, inquit, non visa,
sed intelleeta. Et hoc ex operibus a creatione mmidi. Sic ergo intelligere j.'.
super Christo est habere Cognitionen! de iuvisibilibus in illo:
(pie in alio honiiue nou sunt. Et beatus ormiis ille. Alias oniues sehan-
-)5i. 31', S). dalisautur in illo. [Unde ps. ;il. 'Nolite fieri sicut equus et muhis, quibus
non est intellectus'.| Sic eerte usque hodie rari, qui intelligunt super Christum
habitaiitem in pauperibus et despectis: quia euim non videtnr Christus in 311
illis sensibiliter, non intelligunt necpie consyderant eum iuhabitare sj>iritualitcr.
Et sie usque hodie schandalisantur. Similes ergo tales ludeis. (^nare senijier
GliOSSA:
' Modeste acensandus est adversarius et uialcfaelor, quia hie
hidani iKiiiunat honiineiii. qui tanieii maxime ei adversarius fuit, ut potius
3oi). 13, 18. dialjülus et scrpens diii dclnieril. Nos autem non sie facinuis. - loh. 13. j.i
'Qui inaiiducal mecum paiicm etc.^ •* Quia per hoc constitutus est iudex
vivorum et niortuorum: prophelat autein poliiis quam cupiat.
16 sceculo suTiiliiin 'JS 3n bcr .^laiibjdjiift ift fieri ou'igclajfcn
') *l. 51" 11. ^.

Psalmus XL. [XLI.| 231
invifoin meliora pre.simiwo de inviccni (k'lwiiiu.s .seciiiuluin A]i()>>ti)luiii, liouoivsKöm. 12,10.
pi-i'vtiiirc et superiores arbitrari. O ((uam sepe loqiiitiir Cl)ri.stn.s de coii-
teniptil)ili eorde et persona: et iioii advertitiir. Lcxjuitiir aiiteiu niagmis et
dives: et omues mirantiu-.
5 Notandimi saue, quod in Helir. non est 'Egeniini', sed tautiun 'pau-
perem'. Et ea additio non paruni adiniit dignitatis et ponderis de senteutie
maiestatfi. Christus enini Zach. 9. pauper vocatur. Et onines Christiani Sacfi. a, 9.
pauperes ps. 71. Quia pauperes tantiim evaugelisantiir. Et 'Beati paiiperes |'|;,,'j;; ^'i ^
(jaoniam ipsoriun est &c.' Item hoc autera intelligere non debet tantum de •'''^'
lü aetu interiori accipi, sed etiam de exteriori, ut sie foris agat erga Christum
et [lauperes, sicut iutus sentit et estimat, alioquin pro non intelligente re2)u-
tabitur et insipiens erit, qui dicit in corde suo: uon est deus. *i i^.i.
Dominus conservet eum &c. 'Lectus doloris' primo est conscieutia » :;• i.
pre peccatis suis dolens, quia in sola conscientia quiescit anima vel inquie-
ii tatur, per gratiani vel culpani. Non enim est dolor super dolorem conscientie,
ideo est lectus doloris, in (|uo cogitur iaeere peccator post peccatum. Et
deberet rojiinqui(ir est litere. Quia dolor est, peccasse et infinnum
sese videre ad bonimi. Utrunque autem dominus tollit, sicut Matth. xi dicit a'JüUii.ii/js.
35 'Venite ad nie omnes, qui laboratis (hoc est Stratum infii'mitatis) et onerati
estis (hoc est lectus doloris) et ego reficiam vos'. Hoc est opem ferre et
vertere et mutare universmii i. e. totaliter, quod tarnen fit m fine vite. Semper
enim in stabulo nos habet Samai-itanus, in quo dolorem oleo gratie mitigatSuc. 10, 34f.
et infirmitatem cura stabularii scusini medetur.
411 Et si ingrediebatur, ut videret. Hoc 'ingrediebatur' ad carnem«. 7.
iiitellige. Similiter 'ut videret' (i. c. ol^servaret). Nou ait: ut disceret, sequc-
40 iugredieljatur etc.

232 Oictata .su]ier Psiilti'riiim. 1513 10.
rctiiv, laiidaiH'l, ir'ijir' ut intcllignvt. Spd tantmnm

s:iliims XU. [XLIL] Oiio
cstiiaiis ad f'onfcs nqwirtiin: ita arilciitor et umnil)us sprctis desi/dcmt aiiiiiiu
iiiffi in mi>ieriis et pewatis constituta in lege pew^ati ad te solum Dens
ad gratiam et Ecde.siam tuani. Sitmi desyderio estiiavit aninm mca noii * -i-
caro, qiiia spiritualia quero, ad dcum fortem vivum' Iliesniii Christum vcd
5 deiini patrem fortifi(^autem et vivificantem: quarido veninm de miseriis vcl
hac vita et apparebo hie in fide et tnnc in clara visione ante faciem dri'f'
qne tiiuc in claritatt;, nunc quasi dorsum eins, quia in fide videtur. Fiicnint * '
mihi lachrymfe mea panes retectioues in spiritu^ die ac nocte assiduc: dum
dicitnr mihi exprobrando a persequentibus vel diabolis suggerentibus despe-
111 rationem quottidie: tdri est dens tmis? q. d. videtur nidlus esse vel tuus
non esse, quia te non ciu'at. Hcec recordaftis sum seil, que sequuntur, iu«-5-
fide et spe et effudi^ in nie animani meam dilatavi in letitia vel omne desy-
derium anime mee exposui: quoniam tratisibo ex hao vita vel de peecatis et
syuagoga in loctim tabernaeidi admirahilis mausionem Ecclesie, que pre
15 GLOSSA:
facilis est intelligentia, ideo de Ecciesia accipiaiiuis. et de quolibet iidcli similik'r
exponi polest. Vel certe de Christo loqueiite ut iiiudialor pro huiiiaiia natura
vel syuagoga petenle in tiiicu ad gratiam et gluriam Dei.
' deus paler i
Äi fortis filius
vivus Spiritus sanctus '
I
tres tbiiles aquaruni. - Iiicredibile euim est.
quaiituni reficiaiit animam lachryme devotionis et spei, ul dicunt experti Boniardus.
Bonaventura, Hugo. ^ Eftundere aniniaui est anxietateiii cordis et desyderii
corani deo exponere, Ps. 61 : 'Effundite coram illo corda vestra'. 141 'Efl'udi 'fj. bj. 9.
-•. animam meam in conspectii domini'. Ps. 141: 'Effundo in conspectu eins orationem m. 14:', 3.
meam et tribiilationem meam ante ipsum pronuncio'. Et titulo ps. 101. 'Cum ti. iulm.
eiTunderet corani domino precem suam'. Cassiodorus: Animam suam in se fuiidit,
qui pleno desyderio concitatus Deo se syncera supplicatione prostraverit. Magnuin
verbum est etTundere animam, i. e. coram Deo, ubi Deus videt, ([uia est omnia
)ii que in anima sunt, seil, peccata, miserias. bona malaque Deo confiteri et nihil
abscondere et negare. Item adhuc est se huniiliarc, i. e. se confiteri esse efl'usum
et nihil habere. Multi enim non efl'undunt, i. e. putant se plenos esse, cum
niliil et vacui sint. Ideo effundere bona est se vaciium confiteri bonis, cffun-
dere mala est ea Deo conqueri et nota facere. Aliter autem sie exponitur:
35 EfTudi i. e. dilatavi in letitia animam meam (tpie Iristitia alias coartatur). in nie
animam meam. Et hoc ideo, (|uia transibn etc. Et sie est idem , qiiod illud
]is. 121 'Letatns sinn in bis (|ue dicta sunt mihi, in domum domini ibiinus'. Et i

234 Dictata super l'salti'rium. 151:5—16.
excelk'Utia siii est iidiniiahilis' usqiw ad domum dcl est expositio piccccU'iitis,
vel etermuii u,li)riaiii. In rove seil, traiisibo cxultationis letitie spiritiialits d
confcHdoms laiulis et gratianun at-tioiiis: aomis cpukintis- i.e. (juom fiiciet
«. 6. tiu-ba festa celebrantis. Sic etiam AiiKiistiniis in suo toxtu liahet. (^luirc
iridis es anima tum: et quarc c.onturhas me^ (j. d. cuiii tanta et talia futura .-.
fiint tilii, iii>li ilcsjuTare ])re miseriis tuis, sed Sjiera in deo (|uia nun i)eribis,
quoiiiani itdlnic conßehor Uli eo ([uod benefaciet tibi, laudabo et gratias
again in f'uturo:

saliiius XLI. [XLll.] 235
cantivwn eins (juiii facile est in prosperltate laudaiv (Icmu :
idoo
uliaiii in
advei'sitate requirit: Apud mc intiis m cürde, non tantiini in voce, oratio dco
vitce niece a quo est mea vita per resuscitationeni a morte: dkam dco susceptor T-. lu.
mens es ex morte et passionibiis. Qiuire ohlifus es mei'^ i. e. ostendis te
5 quasi oblitus mei iu passione derelinijuens : et quare eontristatus inccdo du)u
affliglt nie inimicus, ludeus pupiüus et diabolus? Dum eonfriiigimtiux^ n.
infirniantiu- ossa mea' fortiores in Ecclesia vel vii-es mee:^ exprohraverunf
mihi qui trihulant nie inimiei mei ludei et demones. Dum dicunt mihi
per siiigulos dies irridendo spem meaiu in te et tolerantiam ac perseverantiani
lu tibi est deus tuusY qtiare tristis es anima mea: et quare eonturhas meY
Spera in deo, ut supra, quoniatn adhuc conßtebor Uli sie scilicet ut secjiiitur:». 13.
quia tu es vel ipse est salutare vultus mei, i. e. spiritus, non dorsi, et dcus
meus i. e. Ihesu Christe, q. d. seio quod erit tenijnis, in (]U(> iiane landeni
ei dieam. Deus meus et salvator mens, i. e. homo et deus.^'
SCHOLAE: PSALMUS XLI. [XLIL]
'Eruditio' ista active intelligi debet, ut valeat ideni (|nod intelieetiticatio«-
seu faciens intelligere. Ita enini MasehU Hebruienm signitieat: faciens intelli-
gentes. Non autem qualiscuucpie, sed saneta et s})iritualis eruditio est, scilicet
spu'itualiter et sancte intelligere faciens: sapientiam scilicet non huius mundi,
sed in mysterio absconditam. Et psalnuis iste quidem talis est, reveJatus
filiis Gore.
Filii Core post perditionem patris sui Nunier. 12, (jui i'uit de triliu 4.ii.tioi.i«,it
Levi et de domo Caath, cognatus Mosi et Aaron, optiini et exiniii propiiete
fuenuit et fere excellentioi'es jisalmos composuerunt, ut infi-a patelnt, ac fere
semper Cantica et Eruditiones.
Mystice autem Core intei-jiretatur calvus \el cah-itium et signitieat
Syuagogam, que decalvata est sacerdotio et regno, sicut prophetavit Isaias ;3. Cici. 3, .'i
'Et erit pro crispante ciine calvitium', id est pro eleetis prineipibus et pro-
ceribus et sacerdotibus &c. Idoni 7. et Micliee 1. Huius calvi simt aposto]i|;|jj,''i'"li;.
filii: quia synagoga descendit et absorpta est in terra vivens, id est in litera
GLOSSA :
' Hehr. Cum iiiterlicercul nie in ossibus nieis. Et sie apeiie
verbum Gliristi est, qui occiditur, quando sui sancti occiduntur vel seducuntur.
- Quod factum fuit in Christo, (|iiando discipuli fugerunt, in Ecclesia autem,
quando ruunt ctiam pontilices et sacerdotcs, in anima, quando gratic et dona
dei minuuntur. -* Melius autem tolus psalmus vox populi Christum vocanlis.
Tunc enim ossa eius frangebantur perfidis doctrinis scribarum et cxpioljrabanliu-
de Christo, qui cum homo esset, non putabatur deus esse dicendo: ubi est deus
luus? q. d. nunquid ipse est deus? Maxime cum te sinat ri-uciligi cum co.
'V.i t'ugienuit :;U exjnuljaljaiitur
:
i

23(3 Dicfiitii AWiwv INaltd-iuni. 151:5— Iti.
luortiui et terrciiii siipicntia ))eri('rmit. Kcidcin nuidd et Apostnli ilicuntur
m. r.'7, i filii exciissoniin ps. 12ö. tpiia synajidgii excussa et al)sor]>ta est. Alii autem
siic niysticnnt, ut Hicnjin-nnis et Aiij:;iistinus, qiiod calvus est Cliristus: qnia
in niontc calvarie cruc-ifixus est. Idco filii Coro sunt onincs Ciiristiaui, filii
Christi patris siii. Tropolofricc aiitom calvi esse dehent onines sancti (id est a
pauperes spiritul, (|iiia liixiis criniiiiii , 12. dieens et 'deus' et 'mens'. Eodem modo infra et psalrno sequenti habetur in
liebr. 8ed quare dieit 'vultus niei'? Quia tota merces est visio, et quoniani
deus non est salutaris nisi iis, (jui faciem ad eum vertunt et dorsum ad
teniporalia. (iui auteni in teniporalibus querunt salutem, volunt deum sibi
i'acere salutare dorsi sui,

Paalnius XLl. [XLII.] 237
pulis erat adlmc modica. Hoil luiiic iiuj)lfvit orbem torraniiu. [Mons, (jui
kSarioii a Sydoniis et Sanir ab Ammoreis dicitur. Deut. 3. Et ex[)rimit .'..Woj :i. n
tempus Cliristi, quia sicut Moses usque ad istuni moutem perveuit et mortuus
est, ita lex eins usque ad Christmu et tunc defoecit. Et sie meraor est dei:
in tempore Clu'isti et ajtostoloruni suonuu. Uude in Cant. intelligitur de
Ecciesia: 'Veui de Libano, de capite Aniana, de vertiec Sanir et Hernion,.fniiui. 4, x.
de cubilibus leouuui, de moutibus pai-dorum\J
Potest ergo seusus iste esse huius versus: Menuir ero tui de terra
lordanis, id est ut ipsi tui sint memores faeiam, ipsi inijuani de terra
lordauis: de illis et in Ulis memor ero tui &c. Vel sie, quia Clu'isto jo-o-
missa fuit glorifieatio et reguuiu in Ecciesia. Ideo in turl)ati(ine sua se dicit
recordari illius proniissi patris de terra lordanis et Ilermoniini: ([uia sjies ef
promissio consolationem daut tribulatis.
Abyssus autem abyssum iuvocat: permutatini intelligenda sunt ?;. 8.
verba. Abyssus est omnis honio. 1. Coriu. 2. 'Nemo novit, que sunt hominis, ittm-. 2,11.
uisi Spiritus, qui in homine est'. Abyssus etiam est omuis sanctus, ut supra
ps. 33 et 34.' Factum ergo hoc est, quaudo act. 2. compuncti ludei ex vei-bis ^tu'/f''
Petri dixerunt: viri fratres quid faciemus? tunc abyssus
" '''^' "'
abyssmn invocavit. '
Et hoc 'in voce Cataractarum', quia Apostoli cum fiducia et copiose eff'un-
debant verbum dei. Et 'virtute magna reddebant Apostoli testijuonium ttc' siv^jcd. 4, :i:i
j*''- ''•
Hie enim est fluniinis impetus, qui letificat civitatem Dei. Sic et Zach. 8. l"ijiuh.
«, 'js.
. . .
'E)imus vobiscum: audinius enim quoniani dominus vobiscum est'.
Et hec de uno sensu. Sed mmc in persona Synagoge fidelis petcntis
ista etiam potest intelligi. Item de Ecciesia, ut supra dixi, et quolibet fideli.
Sed omuium propriissmie in persona humane nature quereutis a Christo
salvari et sperantis: cjue tarnen idem est cimi synagoga et Ecciesia et qualibet
anima et humanitate Christi. Unde ipsa dicit 'Transibo üi locum et in
domum dei' (i. e. in Ecclesiam dei ibo) et 'in raeipso anima turbata est: ideo
tui memor ero: de teiTa (id est cum fuero in terra) loi'danis et Hermoniim
de monte niodico (id est cum fiiero in moute modico, scilicet Ecciesia primitiva)'.
Et eadem verba etiam Christo competunt, quia ipse pro humano
genere loquitur et loquitur, quod sie faciat, quia natura humana sie faciet et
eam sie facere faciet. Est ergo totus psalmus sns[)irimii humane nature
l)etentis intrare in Ecclesiam dei, quia seit, qviouiam non in morte, qui memor i^jj. «, n.
sit dei, nee in Babylone, quia ibi suspensa sunt Organa, neque in ^gypto, «^j,. mj, ._,.
(juia ibi est oppressio, sed in terra lordanis &c., quia laus dei in Ecciesia
sanctorum et non extra. Natura autem luuuana, quando exti-a Ecclesiam
est, talia dicere nequit. Ideo alius in persona eins dieat, sed mdlus melius,
nisi mediator eins Christus. Ideo attributus est psalmus Christo loquenti
pro humano genere, et est sumpta materia huius psalmi ex iiystoria educti

238 Diotata snpor Psalterium. 1513— 1(1.
de ^T*^g}-pt

Psalmus XLI. [XLIl.] 2R9
moiis modiciis: iminn cxpulsi .sunt ab ea. See! cur nunc niaximo Synag

240 Dictata supor Psaltorium. 151:1—1 (i.
cihtis et pauis est. (iuiu ex mnni ci-catura eliciimt sapiciitiain et enulitiononi,
sapiciitia aiitoiii et veritus est panis iiitelleetu.s: sapieiitiain iiuniam de Christo.
l'iide siciit h. Hiero. optiine dieit ad Pauliniiin: '(Jredenti totius muudus
divitiaruin, infidelis aiiteni etiam ohiilo iiidiget', ita ccrte totus nuindus cre-
!Hüm. s, L's. dciiti cihiis e.st, quia omnia cooperantur sanetis in bonum. Unde pruver. G.
Svri(t)ro.f,,c. diKH^t iios liuiic paiieiu conficere dieciis: 'Vade ad foi'micani, piger, et disee
Svvidiiu.aj, sapientiani'. Et 24. de eodem pigro: 'Quod cum vidis.sem, exeniplo didiei
sa])icntiani\ Hee forte inepta sunt rudil)us et stulta, veiiuu qui spirituaieni
eil)iuu iutelligit, satis eognos(üt que volo. Inimo dico et hoc, quod totus
iiiuiidus non tantum i;st cibus, sed est omnia in omnibus credentibns. Tarn
lai-gani pojiinam Ueiis suis sanetis |)aravit. Verum adhuc in fano et velameuto
lidei eomedimus sie dominum. Lac'lnyme autcm pre omnibus animam
reficiunt: (juia ex Ulis mirabiliter auima affieitur et impinguatur et ex illis
ad siniilia semjjer fortius movetur.
'Efiimderc animam', vide circa textum.*^
'Abyssus' ut supra exponatur.'^ Potest etiam aliter exponi, ut scilicet
*i. 19, :i. utrunque pro saueto, ut iu glosa.' Eodem modo ilJud ps. 18. 'Dies diei
eructat verl)um &c.' Aliter Cassiodorus: id est novum testamentum allegat
vetustum in predicatione Apostolorum. Tercio nnum malum inducit aliud.
Quarto Cognitio unius peccati adducit eoguitionem alterius. Quinto Una
virtus indiuat et reqiiirit aliam. [Sic una autlioritas intellecta mox aliam
illustrat, et eongrnunt in unmu liunen onmia kunina et consonant testimonia.
Sic Augustino factiuu fuit, quando apparuit ei mia facies eloquionim castormn.
Sic fit, quiuulo aljyssi abyssos consonanter vocaut.|
'C'atara. dei'. Et Cantic. 4. 'fous aquarinn viventium, que fluunt impetu de Libano'.
'Onmia Exeelsa tua' potest etiam in bono sie aceipi, quod excelsa,
i. e. gurgites profundi et tiuctus aquai'um \'iventium, de quil)us iam dLxerat,
i. e. Euangelia, transierimt super Ecclesiam et eam letifieaverunt, ut etiam
1>i- 03,4. ps. 92. 'A vocibu.s aquarum multariuu mirabiles elationes maris'. Unde
anti([ua translatio liabet sie : 'Onmes suspensiones tue', (|uod proprie exprimit
pro])rietatem euaugeliee doctrine: quia non nititur in terra, nee in sapientia
2.eoi-. 10, 5. iuunana, sed suspendit et captivat omnem inteUectum in obsequium Ciuüsti.
4iioi) 7, 15. Kt taleni snsju'nsionem lob petivit dicens 7. 'Suspcndium elegit anima'. Et
isti sunt fluetus et gui'gites .salutares Domini, qui submergunt carnem et
eoncupiscentiam eins et natare faciunt ac suspensam vehunt animam seu
-;

Psalmus XLI. [XLIL] 241
'Mirahiles siispensioncs'. Et 'Mirahilis in alti.- (li)miiiiis', scilicet in anluis
(lootriiiis spripture. [Isaie xi. 'Rt'plota est terra scientia doniini, sicnt aijua Sn. ii,9.
maris operientis'. Ps. "JS. 'Doniiinis dilnvinni inliahitare facit\ P^t 77 'per- *jä[. 29, lo.
ciissit petrani et fluxerunt acjue'.|
5 In die mandavit dominus: jirinio, (|uia ditHeillininm et rarissimuni «. '.).
est, iit iu prosperitate dei memor (juis sit ac honitatis et miserieordie eins
recordetiu". Ideo hoe mandatur. Secundo Diffieile quoque est in adversitate
deiim laudare, in qua facile est dei memiuisse, sicnt illic facile deuni laudare,
licet et hoc utrobique ven; vix fiat. ['Inipinguatus recalcitravit', et 'oblitus es
if) Domini creatoris tui &c.'| Secuudo sie: iu die (i.e. luce et revelatioue novi : Moi-ss, 1;,.
testamenti) deus misericordiam suam in facto ostendit et omuiljus mandat
et denunciat, in noctc autem (i. e. urabra veteris legis) Cantieura, i. e. pi-o-
phetiiun et psalmos ac promissioues de ea, nunciat. Tercio Li die, id est
in spiritu, coram deo misericordiam suam mandat: in noete autem, id est
ir. foris in earne, confessiouem et laudem illius mandat. Quia laudem Christi
in fidelibus totus mundus videt, qui tarnen est iu nocte: sed ipsam miseri-
cordiam non, nisi qui accipit et est iu die. Et sie puto liic versum debere
intelligi, quia sie concordat ciun precedentibus et sequentibus, ut sit responsio.
Si quis querat: quomodo et ubi abyssus abvssmii invocat? que sunt iste
20 abyssus? et ubi excelsa et fluctus tui? respondet: videre haue gratiam non
potes, quia uox et in nocte es, Canticum autem et testimonia eins foris bene
vides. Unde antiqua translatio: Et in noete declaravit, seilieet foris, (juod
intiLS mandat, i.e. verbo suo facit. Sicut 'ipse dixit et fiicta sunt &c.' ';!(. 33, 9.
SimJlis est huic ille versus ps. 91. 'Ad anuuneiaudum mane misericordiam >;!i. na, 3.
2r. tuam et veritatem tnam per noctem'.
In psahui inicio 'Quemadmodum desyderat ctc' Hebr. sie: Sicut
areola preparata ad irrigationes aquarum, ita anima mea preparata
est ad te deus. Et licet eadem sit intelligentia, scilicet quod
Christi gratiam et salutem utriuque desyderare exprimitur, tarnen hie aptius,
30 ut videtur. Quia areola nisi visitetur et irrigetm', per se non accedere ad
aquas potest sicut cervus. Ita genus humanuni aquas salutis non potest
accedere, sed tantimi preparari. Quia sie prover. IG. 'Hominis est pre])arareeviitfiiu.if,,i.
animani'. Sic autem preparata fuit natura huniana per legem Mosi, quia
lex parabat quidem, sed non dabat, sicut puer a pedagogo paratur ad heredi-
3r, tatem dignus, sed pater illani dat. Ideo Christus vel populus fidclis in lege
petit iani intrare iu gratiam et Ecelesiam Christi.
Hermon.^ Doutero. ;}. dicitiir, quod 'a torrente Anion (qui est terminns^J^j 3,
Moab, dividens A[oabitas et Ammorreos [Numeri 21.], tulerunt filii Israel 4 jj^,)'!;, ,3.
ten-as regis Seon et Og Kegis Basau ultra lordanem usquc ad nidiitciii
3 Seit. M. ftatt 77 (Sut^cv j(^rei£it AA-) '^' '""s fc^t 6ei ©cib.
') Sil. 53, ein l>on Scibcmaini nn iiiljrtjcr StcUi-, und) beit Seholae 511 '!>(. 4:'. (4-r), fiii^
gffiigtca ctiijcinc? 3

242 Dictata super Psaltenum. 1513—1(1.
Hcrmon, qiii fst in iine torrc proinissionis ad :i(|iiil(infiii, lialx'iis ex oppo-
sito Libamim siinilittT ad a((iiilpiL-f. yntljcr ici)vcibt p|i.i.
') S. 2:!7 ;i'2i)fliv

Psalnnis XLII. [XT-ITL] 24r!
fig'iira, inimo excnijilum ost de peecatis exoiindi. (iiiia Anianus est nions
Cilitie, Ahraliani autom de terra Aram, i. e. Syria Mesopotamia, cui Ainanus
coniiingitiir, ad terrani promissioni.s venit. Sie Eeclesia de synajj;oge &c.
Ideni vnlt p8. 44. (juando dicit: 'ohlivisocre )io|)iilnm tuuin et ddinuiii ]>atri.s1>i- 4'. ii-
5 tui

244 Dictata supor I'salterium. 1513— Ifi.
Ic-cris, ex utero legis, i. o. Cliristuin, lioc est iidcm Cliristi et (nuinii

Psaluius XLIIl. [XLIV.] 245
('(liictionis Egy])ti i't aliis: d. In dichns antiquis tempore veteris legis: (|. d. iani
nutem novo tempore non ita f'acis. Manus tua potestas tua gentes Canaaii s- 3.
disperdidit et ]ilantasti firmiter habitiu'e feeisti eos patres uostros: affUxisti
humUiasti iu iGWH pO'pidos et expulisti a facie eorum eos. Tu iuquani foe-«. i.
.1 ci.sti qiiia Nee enim in (jladio sno aruiis propriis possederunt terram pro-
missionis: et hrachia fortitudo eorum non salvavit eos de manu 7F>gypti et
de manu liostium, qui eraut miüto forciores Deut. 7. Sed dextem tua gratiosa 5. moi. 7, i.
potestas et prospera et brachkim tuutn fortitudo et illuminatio serenitas
mdtus tili:' hoc feeisti gratuite quoniam complacuisti in eis ex bona volun-
10 täte beneplacitum habuisti in eis : non quia meruerint. Tu i)reter te nidlus «. 5.
es ipse- rex meus DiesiLs Christus et deiis meus: qui mandas^ mandato et
verbo prebes salutes multos salvando lacob popiüo Israel.^ In te et virtute s. e.
tna iuindcos nostros ludeos et eonim simUes vcntihbimus cornu verbo
euaiigelii, dispergemus s. spiritualiter vincendo nialitiani eorum in noljis et
i.'s in illis: et in nomine tuo spernemus insiirgentes in nobis quia non prevale-
bimt inducere nos ad mahmi. Non enim in drcu meo arniis carnalibus^s«. 7.
spcraho : et gladius meus, carnalis virtus ut supra non salvahit me sicut uec
tuuc patres nostros. Salvasti enim iu spiritu fidem et iustitiam conservaudo «. s.
in nobis Jios de affligentihiis nos persecutoribus : et odientes nos confudisti
20 quia fi-ustrati simt intento suo, confuudes in perpetuum, Augustinus. In deo «. ;i.
laudahimur Hebr. gaudebiums i. e. laudantes letabimm* tota omni die: quia
fructus spiiitus gaudium est: et in nomine tuo cmifitehimur gratias agemus wai. 5, 22.
in steculum ineternum. Nunc antem in hoc tempore nove legis medio inter«. 10.
futuram gloriam et legem, in ipio maxime salvare debes,* repulisti et confu-
25 disti nos coram nuindo et in facie liominum, non in conscientia, ubi eo magis
acceptas ac gloriticas: et non egredier is secundum carnem salvando sicut
illos in virtutihus nostris i. e. carnalibus sicut olim, sed in sjnritualibus.
GLOSSA:
Et Apostolus Ro. 8. allegat hunc psalmum de se et sibi similibus diccns : '0\\\

246 Dictiitii >mpev r.salti'iium. 1518 -Ui.
ii. \i. Äverlisti HOS rctrursum i.e. torgu uostra vcTti^^ti, i.e. iiuu posse resistwc
foecisti, .sicut iivertuutui' ccdentcs \-icti, ^wsi inimicüs nostros prcffreuclo
iniiuicos nobis secundum canium, iit ([iiasi i.sti ante, nos retro, Uli triuiii-
piieiit etc.: et (jui oderunt nos diripichunt sibi in diver.sa rupiebaut divi-
a. i:. dentes nos inter se sicut Hj)i)lia. Dvdisti nos tum^uam oves escarum ad •>
devoranduni et delendiini de hac vita, sed non de i'utura: et in gentihus
». 13. dispersisti nos, sed non inter anj!;elos, ubi potins eoUegisti uos. VemUdisii
popidum tuum tideliuni sinr. prrcio, gratis \el \iliter, quia ipiod vili emitur,
sine ])reci() dieitiu- enii : et non fuit i. e. niliil i'uit midtitiulu i. e. multuni
15. 14. ])reeii in commutationihus veutlitiouibus em'um. - l'osuisti tws ohprobriuni i"
in vituperium vicinis nostris: subsamuitiaiiem contemptimi et derisum üs
infidelibus, qui sunt in circuitu nostro, sed speotaciiliun honoris augelis.
5«. i;.. l'osuisti nos in simäitudinem gentihus cuius mala imprecentur, cui iniprecari
volunt, ut fiat tibi sicut illis: commotionem capitis ad iusiJfcmdum dicendo:
ubi est quod speras? ubi Dens tuus? in populis omuibus per totuiu mimduni,
«. 16. sed uou sie in coelis.'^ Tota die omni die verecundia mea contra me in
eonspeetu meo est: et confusio faciei mcfe ignoniinia (jua in fiirieni ab illis
fiLOSS.\
:
ocj. 2s, •.'!. pliütavit Isaias 28 'Alienum est opus eins, ul opereliu- opus suum', quia perdit
ut salvel, tlaninat secundum carnein, ut glorificet spiritum suum. Quid enim je
a salvatore magis aliemiin, quam perdere? Et tamen sie facit Christus suis.
Et lioc est quod nemo inklligit, iiisi qui ernditionem filiorum Gore habet, i. e.
spiritualium cognitionem. Vide tolum caput Isaie pulcherrimum.* — Verlor itaqnc
seiitcnlia et principalior, quam et nunc sequor, liuius psalini est de tribulationibus
sanclorum Apostolorum et martyrum, licet sub iisdem abiectio ludeorum hitelligi ih
possit. Unde Eruditio est, i. e. docens spiritualia, quod seil, temporalia non sint
nunc sicut olim a Deo speranda et querenda. Et ad hoc hortatur omnes , (pii
legunt lumc psalmum. ut sciani sese in mundo oportere humiliari, averti et
ai'digi, etiain si bene l'ecoriut.
•' Quod
autein !iic (licit 'Yendidisll' el in sanctis non factum legitur, au
i.moi.3i>,3o. sciendum quod Scripture lociitio huiusmodi est. Ut Deut. 32. Nonne ideo quia
icf. 52, 3. Dens suus vendidil eos, et Dominus conclusit illos?'. Et isaie 52. 'Gratis venun-
dati cstis et sine argento redimemini'. Vendere enim Dei idem est quod abiicere.
Quia (|iiotl (üHgit Dens, nulH vendit. Sic sanctos secundum carnem tradidit.
Et tarnen nihil recejut etiam secundum carnoin, licet secundum spiritum multa. 35
Sei. 1'.', 19. Quia liec omnia coram oculis hominum. Et Isaie 42. 'Quis est coecus, nisi (pü
So'. ;iü. 1. venundatus esiy' l'Jt 50. 'Ecce in initpütatibus vestris venundati estis. Et quis
est ciedilor meus, cui vendidi vos?' - Secundum Augustinum: i. e. multos
dedimus in perditiouem et paucos lecepimus. sed lioc valde mysticum est.
'$j. S9, 39 f. •* Eodem tenore de Christo dicit ])sahn. SS, ((uo isle de iVpostolis et martyribus. 4ü
:)8 CS
') Süevgl. l)U'v,yi bio lH'iül)mtc Stelle in "iitljcr.:- Kc-^olutiunes di.sputatiüimm do indul-
•Tcntiaruiii virtutr t'C^cxU I •">10.
'
i >

Psalmus XLIll. |XLIV.| 247
coiiliiiidor c.oopcniit nui opprcssit et ubniit, siipwiur l'iiit. A cocc cqiro- '3 u.
hrantis bl;i.s])lienuvntis et obloquentis detnihentis : a fade ab in.stiuitia et iu-
s . . . tione miniiei et perscqueniis. Hccc omn'm mala dicta venerunt siipcf%- \».
iios fideles tiios, ncc oblitl stimus te: et inique non egimus in tcstamcntu
Ä ttio lege tua. Et non reecssit retro a fide et iiistitia iii iuiustitiam et iiifi-«. la.
dolitatem cor nostnmi: et decJinasfi reprobasti, proiecisti setnitas nostras
iii.stitia« uostra« vel vitas sccundimi carneia a v'm tua iustitie tue. ' q. d. Hec
adeo nuuc commenioro Quoniarn Immüiasti depres.sisti nos in loco nf/Iictionis s. s».
m nnmdo: - et eooperuit oecupavit et oppres.sit nos^ iimhra mortis i. e. miiudus
1" vel moi-talitas huius vite et passioues. Si ohliti sunms nomen dei nostri:%. 21.
et si expatidimus adorando et invocando nmnus nostras ad deum aliemim.
Nonne deus reqtüret ista ad viudictam? q. d. utique niulto magis. Quia sii*. 'jz.
boui perciitiimtur, uudto magis mali. 1 Pet. 4. 'Tempus indioandi iudicium i.*cu. !,i7.
a domo Domiiii. Si aiitem primmn a uobis, qiiis finis eorum, (pii non cre-
lo diint Dei euangelio?' fyse enim novit ahscondita cordis, homo autem mani-
festa ciirdis seil, per liiigiiam et seusus prodita, (j. d. ideo seit qiiod non
recessit retro cor nostrum etc. Quoniarn propter te fidem et iustitiam tuam
mortificamur t>ccidimm-, mortui efKcimm* tota die assidue: (Cstimati sumus
deputati, ut videtur eoram hominibus^, sieut oves occisionis ad occisionem
2u deputate. Exurc/e in adiutorium quare ohdormis^ domine, i. e. niodo dor-sj. 23.
mientis te habes: exurgc et nc repellas in flnem in semjjiternmn, ut cesset
persecutiü martjTum etiam secmidum carnem contra illud, quod supra dixit
'Ixepulisti'. Quare faciem tuam avertis seil, non exaudiendo: ohlivisecris obli-a. 24.
viseentis te modo liabes inopice nostrce egestatis et trihulationis nostrce. Quo- «. 25.
55 niam humiliata depressa est in pidvcre anima vita nostra: conglutimitus est
adliesit in terra quia prostrati smnus vcnter noster. " Exurge domine, adiuca s. 20.
nos: et redimc nos propter nomen tuimi, non propter mei-itum nostrum.
GLOSSA:
' Secundum Augustinum. — Hebr. sie: Nee declinaverunt grcssus
nostri a somila tua. Et est ropctitio eiusdem et expressio. ^ Quia corani
3(1 deo, ubi est loriis letitie, iiou utique humiliantur sed exaltantur: ideo coram
miuido huuiiliaiiluL'. •> Ut eos apparcre facias in die et claritate vite eterne,
cum i)ericrit umbra ista. ^ Ex hoc patct, quod ista omnia dicuntur (|uo ad
appaientiam coravn hominibus. (Juia utique coraui Deo taliter non rcpntautur,
35
sed 'preciosa in conspectu domini mors sanctoruni eius'. .... .... . 3 ,
oculis insipientmm mon, ilh autem sunt m pace Sap. 3.
Econtra; 'Visi sunt £'',"''. ',''
SSci'Sli.iaul.a,
^ Hec omnia Deo -• 3.
allribuuntur secundum effectum, non affectum, scilicet dormire, exurgere, obli-
visci, averti. * Est metaphorica expressio extreme impotentie ad resistendum,
sicut qui j)rüstralus in venire iacet et in pulverem os suum impegit, sie Saudi
nulJam virtutem ostenderunt resistendi secundum carnem omnino, sed sicut

248 Dictuüi super Psalteiium. 1513—10.
SCHOLAE: PSALMUS XLIII. [XLIV.J'
In })s;ilm(> 4;J. oiimia iacilia. Holiini ista vcrba tropologice oxpuneiulo
4'- n.'Avt'rtisti itf.' id ost averti fecisti, sciliwt gratiam et virtutes ab aninia &c.
S 2. Hoc tantinn (luerimiis: Ut ([iiid dioit: 'Dens, aurihiis nostris aiidi-
.,,
viinus'? All j)()test i\u\< niulirt' sine aurilnis? ot sine suis? Xuiujiiid timuit s
proplit'ta, ne pntarentur andissc naril)us vel oeulis, vel non suis auribus, ut
^'

Psalmus XLIII. [XLIV.] 240
Undo hoc est, quod 1 Petr. 4. 'Tempu.s est, ut ineipiat ete.' Cui illiul i.'jJcti. i^w
Ezech. 9. 'Et a sanctuario meo iucipite'. Et Hiere. 49 'Ecce (juibus non erat |Ji;j',;,'-',',,'^,2
iucliciuni, ut bibereut, bibentes bibent. Et tu innocens relinqueris? Nou eris inuo-
cens'. Eiusdem 25. 'Ecce iu civitate, super (piaui invocatuin est uonieu meum, >ii"i';"3j'''os^''
5 ego iucipio affligere. Et tu immunis eris? Nou eris imniuuis, sed bibens bibcs'.
Si ergo saucti Ajjostoli, Martyres talia passi sunt, quid erit impiis? Et niiruin
est, quid nos cogitemus. Quando S. lohauues Baptista sie periit sanctissi-
mus, et uos peccatores sie ini})uiie uos vivei'e speramus? Quod si de ludeis
devastatis intelligitiu-, pro utrocpie del)eut iutelligi, quia et coi'am deo et mundo
w sunt repulsi et conlusi et olim veuditi sine precio, quia 80 pro uno denario dati.
'Eruditio' iu hoc et supra et sequenti psahno positiun aptissime trans-
tcrtur pro hebreo Meschii. Quia rüdes significat ligniun crassuni et illa-
boratuni robur, teutonice ploc^. Sie vetus lex est (juasi rüde quid: iioc
rüde euaugeliiuii , riide baptisnia et ouinia rudia, sed per Euangeliuni ex
15 iUa ruditate iu politiorem luoduni ducta. Ideo erudire est secuudnui uovani
legem docere, quasi extra ruditatem litere in Spiritus iuteUigeutiani ducere.
Uude propheta: 'Erudke lerusaleui &c.' jcicni. k, s.
Humiliata est in pulvere auima uostra &c. Primo, ut in glosa,' «. -.'s.
nietaphora est. Secundo siguiticat cai'uis mortificatiouem : ijuia sicut vcnter
i'ii iu delitiis et iu pm-pura viveus est in pcccatis, sie ecoutra privatus illis
adiieret terre: et sie etiam auima humiliatur in pulvere, que alias in gloria
et divitiis superbit et in prosperitate cai'uis luxuriat. Uude Isaie 47. 'Desceude, 3ci. 17,1.
sede iu pulvere, filia Babylon'. Et 26. 'Expergisciraini et laudate, (pii habi- Sei. l-i;, lu.
tatis in pulvere'. Et sie significat esse in contritione, illa enim est pulvis.
23 Quod tarnen secuudum caruem sanctis coutigit. Tercio exponit h. Augustinus
mvsterio coutrario de illis, qui voluptate volvuutur coqioris iu terra. Quia
veuter est ipsa gula vel a])petitus ccimedendi &c.
GLOSSA: PSALMUS XLIV. [XLV.]
DivinissimaperoratioDeiPatrls ad fdiuDi smim Christum nyvtn. d spoii-
3u sum eiusqtie spmisam ecclesiam utrutique gloriose dcscribentis. Psid. XLIIII.
Tit. Ad vidoriam ^yro Rosis' filiis Corc. Eruditio i. e. spirituaüs eni-^-. 1
ditio canticum diledimmm seit attiatorium.'-'
GLOSSA: ' Rose seu Ulla, quod Hebr. Sosaniiii dicitui-. hidu Susanua
ut Susa. Hie Christum et Ecelesiam signifiLat, de quibus in Cantii'is: 'Ego,rn,[)ci.;, 1.:
3.1 hlium coiivalliuiii\ Et 'Sicut lilium inter spinas , i. e. Rosa iulcr spinas, non
enim solel lilium inter spinas nasci. Et hec est forte ratio, cur hidei receutiores
Sosan Rosam , sicut antiqui lilium interpretciitur. Sed propler eam rationem
nil sequitur in Script., iiisi aliuiide id probent. - Quia de Cliristo et sponsa
21 sie sie
1 incipiat vts |at supivi]: tDOl)l eilt Sc^icibfcljtcr 11 58ci Selb. fct)lt boä ctfte et
>) ©.247 ^.:!7flg.

250 Dictntii super rsaltoriuiu. 151;3— !(!.
Si. 2. KrwtuvU j)ro(liL\it :il) etenio cor maum ex se solo siiio matre cerbuni
bunum liliiim C(|ualeiii, siiminmu: dlco ego et ideo constitiio, deourao opera
meu ut .sliit subiecta omnia re(ji Cliri.sto filio etiam secundum liominom.'
Lhujtm mea calamus scribe spiritiis sancti, q. d. ogo scribo nou calamo
niortuo sed viva liugua, viva vooe, Moses autein niortiia et mortuo calamo: s
3i. 3. velocitcr scribentif!,'- qma velociter ciirrit sermo eins. Speciosus forma in
spirituali specie pre filiis hominum ultra et ])liis (juaui filii hominuni, qui
secundum caruem .sunt, diffusa, est largitcr data, efiusa (/ratia in labiis tuis
in te et membris tuis: propterca benedixit te augendo et multiplieando deus
ego ItKetcrnum quia propter verba gratie et vite etenie et verba salutis lu
i.'iic. 1, 1-i. Christus est multiplieatus. Non sie Moses. Luc. 4. 'Et mirabantur in verbis
3üi|. i;,6'.i. gratie, que procedebant de ore eius\ Et loh. 6 Petrus ait: 'Ad quem ibimus?
». 4. verba enim vite eterue habcs'. Accingcre induere, armare, esto armatus
f/ludio ttio euangelio, verbo l)ei super fwmur tuum:^ potenüssime adver-
bialiter, ceu fbrtitcr. Specie tua gloria non sc('ulari sed spirituali et pulcri- 10
tudiiui* tua decore tuo: intende instituo et ineipe, aggveAcrc, jirospere piro-
cede profice feliciter, ita ut luiUius resistentia possit te proliibere, etiam porte
iffiüiii). iG.is. inferi non prevalcant adversus te et regna pcrfectus esto et rex in regno
Ecclesie et totius naindi. Propter vvritatcm que est in lege tua nova, cuius
olini erat timtum tigura, uiuljra, nunc autem res et veritas, ideo potest ducere 2»
fortittT, et niaiisuetndinem et iustitiam ista smit fortia in spiritu, sed con-
traria querimt in canie fortes: et dedticet ad fiueni perducet proficientem te''
et tuos mirabililer'' Hebr. fbrtitcr (piia non ]wtest resisti doxtera tua gratia
GLÜSSA
:
eins siiniiue cliaritate sesc amantiuni. Est eiiiin De ainautiljus, sed castissinie, 25
ideo Diluclioiunii seil, duarum.
V\- s. '• ' Ut [)S. 8. Constituisti cluu super f)])ei-a etc. per ineaniationcui cnim l'actus
%]. -',«. 7. et ooiistitulus est rex ps. 2. - Quia eiiangeJiiim Christi velociter per totum orbeiii
*i. 19, ;>. exivil, ut ))s. 18. In ouniem Icrrani etc. '' Est metaphora ab arniatis sumpla.
Mystic.c autoni femur Christi sunt duccs et Euaiigeliste, quia in illis verbum Dei, 3"
üvi). G, iT.(|uod est gladius spiritus Eph. 6, pcndct, sicut carnalis gladius in fcmore viri.
l'otesl et hunianitas eins rcniur dici, quia per illam verbum suuiu et predicationeni
circuniferebat per lerras. * (Jiiod species et pulchritudo dillerant, infra vide
«i. r,o, 2. ps. 49 in collect, conniiciitd. — q. d. Species et pulchritudo nostra niliil est, sed
3ci. 154, c. duplex feditas est. indr iiilciide tua etc. histitie nostre sicut paunus menstruatus, si
i'i. 36, fi. 7. tua autem sicut coeli. ' (juis crederet, quod veritas, mansueludo, iustilia fortiter
dcducaiit. iiiiii exprriculia sil, quod iniusti, crudcles et fallaces magis sint fortes
in imuuli), el miles ac- iusli ac veraces potius abiecti et contempti? '' Mira-
hiliter autem sie est, (|uod secundum corpus Christus et sui maxime depriinuntur,
'4Ji.iis,23.'.'3. et hoc est mirabile in hominum ocuüs, nt lapides sie reprobati liant in capita etc. -»o
15 ue [obci-u?| li>vtilcr 1 r, lU-on-n tua 'J2 purilnferit :i8—:3fi Qiiod species liä
coeli. SScibc ©loffcu [iiib j^iiitcr Don i;utl)et nadjflctragcii. »ctßl. Seliulae ju ''$]. 49 L5

l'salmus XLIV. [Xl.V.] 251
et potestas t't Ibrtitiulo spii'itnaJis. Sru/itke iucc vcrba tua t't aiiustolorimi 4v g.
tuonmi vel ipsi apostoli et predicatores acuta' i. e. spiritii ^^aucto ei'uditi et
exj)oliti : et ideo per illos populi sab tc cudcnt per fidein te adoraiido et
eimfiteiido Duiuimim in corda' in niedin, nt in lern.saleni, luimicorum lude-
j urum et siniilium rtf/Zs tiionun, qni es re.x. Hedca tua tlinmus regalis, Ecclesia« 7.
scilieet, dcus o Christe in smmlum scecuü iueternuui erit: viniu directionis
qnia dirigit per directum, sceptrum, quod est lex nova, iibi lex Mosi circuiu-
duxit per descrtuui, virga regni ^««i Ecclesie tue. Dihxisti iusticiam'^ qnodaj-s.
facit eharitas et odisti iniquitatem , hoc zelus cliaritatis, tu solus et priinus
lu et pre aliis omuibus, qiii etiain econtra udierunt iustitiam et^". propterea i. e.
quia ad liocipsmu, Augustinus: ut diligeres etc. unxit Christum foecit^ te
deus o Christe in Vocativo, ut Augustinus ex greco probat/ deus tuus ego
pater tuus oleo lcetici(r, gratia (|ue letificat cor ex natura sua: pre consortihiis
tuis apostolis et fidelibus, qui etiani sunt imcti et Christi, sed sicut membra
t:. et pai'ticipes, tu sicut caput. Mirrlia et gutta et casia i.e. varia unguenta «. y.
gratiarum et donorum istis aromatibus figurata Exod. 30. a vestimcntis ttüs-Lm;idi.2,j.a.
delectavcrunt^ pre ceteris exLiuie et eminenter te filice regum ad literam vel
20 etiam filii apostolorum in spiritu in Iwuore tuo quia tibi honor est in illis
et iu tuo honore taliter se habent.'"' Astitit'' similis est et pro])e te, non«. lu.
loco aut tempore regina Ecclesia coniux tua a dcxtris tuis in spiritualibas
GLOSSA:
' Melius habetur 'in corde' (|uain 'corda'. El sie coiistructio
est facijis, in qua inulti laboraverunt. Et est sensus : dominare in niedio inimi- '(Jj. iiu, 2.
35 corum, i. e. in lerusalem, que fuit medium ludee, vel in medio i. e. corde, quod
diaboli possederunt et mali homines. - Dilexit iustitiam seil, usque ad mortem
et per passionem, et ideo meruit ungi et Christus esse, i. e. clarificari. — Dilexisti
iustitiam, quia sine gratia non est in nobis amor legis sed odiuin, ciaii siiiuis
iuclinati non ad iustitiam, sed ad malum et iniustitiam, gratia auleni iu sulo
3u Christo. ^ Vel Christum esse clarificavit, ut Phil. 2. 'Dedit illi iiomei/ i. e. 'läiiii. 2, a.
clarificavit se dcdisse nomen. — Sic Act. 4. 'Quem unxisti'. Et '2. '(Jiiia Domi- v'ipnfti)- 4, j?.
num eum et Christum fecit Deus, quem etc.'
•* Idem sunt vestimcnla et
domus, quia more Hel)raico omittitur copula 'et'. ' Delectavcrunt, quia
'beneplacitum est domino in populo suo' ps. 14',».
''
Item in honore tuo. W- ii'.'. »
3.) Augustinus: non patrum suoruni, quos obliti cstis. Filie regum etiam civi-
tates regales, ut Romam etc. intclügit Augustinus. ' Hie sponsam dcscriliit.
15 Mirhra uiigeiita 2ü pussideruiit
') „In latina puta.tm- idem casus noniinis repctitus, in greco autem eviilentissima
distinctio est, quia unuui nonien est quod comiiellatur et alterum ab eo, qui eouipcllat:
unxit de deus, o tu deus, unxit te deus tuus. ... Sic acciiiite, sie intelligite. sie in
greco evidentissiuiuni est.'' August, (juinquag. prima ps. 44.

o^o Dictatii super rsaltcrium. löl^^) 1(3.
et lioininc iiitcrioi-f in vcstitti deaurato Hi'hr. diuilcinaU' aurcu, licc est fides
cifb. 12. 3. vol clioni.s Apostolonim A]k)c. 12: circunidaid ex omni parte ornatii vari-
"%' nctntü' (lifl'ereiitia ordiuuni, niiiiisterionim, virtiituni ete. Audi f'diu i.e. crede
])riiiimu et vide sie intellij^es, seu e.sto videns non - in gi'cco • •
c i->
' mitnccs tue .
Luis nnii est * , , Proxnmtas emm secun(hmi
m liebreo.
kominc.-; est eiusdcni sanguinis et caniis. seil proxiinilas lidelium est eiusdem
11 nmnes? 'iil .^^innbldjvittUd) lob uon £iitl)Ci; jcliftO ift niemores eruut in memor
cro ücrtcifcvt unb domiiie gcftvidjcn.

Psalmus XLIV. [XLV.] 253
i. e. de nini gcnpratlonc in aliain usfjue ad fiiicin sociili. Projifnra i\u'r.i
memor evo populi owwwf, confitehunhir laiidabiiiiti ei gratias agent tibi Cliristo
tanquain ut Deo vero inceternum: et in sceculmn sfecidi de uno in alind
seuiper.
6 SCHOLAE: PSALMUS XLIV. [XLV.]'
tJl>icunque 'Cantieum' in titulis liahetnr, scniper dobot intoUigi, talem «. i
psalmum esse gandii et tripndii et cnin aff'cctn exnltandi cantandnin. Nani
Cauticum et cantns ex abnndantia gandentis eordis oiitnr. Est anteni Can-
ticuni spirituale seu nielodia spiritualis ipse iubilns cordis. p]st itacpie tituli
III sensus: Iste psalmus ad trininphnni seu triumphale earmen super Christo
et Ecclesia, qui sunt rose vel lilia, Eruditio spiritualis filiis Core revelata,
est cantieum dileetorum i. e. Christi et Eeclesie, (jni abin\'icem sunt sibi
dilecti. ITt Cantic. 2. 'Dilectus mens mihi et ego illi'. 'Ididoth' euim, quod foini. 2,
hie transfertur dilectionum seu amatorium, est plurale huius noniiuis Idida:
ir, quo Saloraon fuit vocatus 2 Reg. 12. quasi dilectus et amatus seu araabilis ssnm.u',
domino. Sic Ididoth significat proprie dilectos et amabiles. Quia utercpie
dilectus, Ecclesia et Cliristus. Et sicut Ecclesia a Salomone Sulamith, nie
ipsa hie cum Cliristo Ididoth, quasi 'duo Salomones' nominatur. Qnare
Ididoth sunt ipsi duo in canie una, Christus et Ecclesia invicem et nuituo
2)1 dilecti. Et talium dileetorum est hie psalmus cantieum. Est enim C'antieum
Ididoth. Et eruditio super eisdem duabus rosis, hoc est, ut de iUis dileetis
et rosis nihil carnale, sed omnia erudite et spiritualiter intelligamus. Ideo
prinuun posuit 'Eruditio pro rosis' et post 'Cantieum pro dileetis', scilicet
ut sit nobis Eruditio et pro nobis: sit autem idem Cantieum et laus illis.
2r. Quare cum inter Eruditionem et Canticimi ista copula 'et' sit ponenda secundum
latinitatem, Hebreus tamen mos habet frequeutissime eam omittere.
Vide ergo pidcherrimam distinctionem , quoniam idem psalmus nobis
est eruditio, Christo et Ecclesie Cantieum, ut in eodeni et nos eru

254 Dictata super Psaltorinm. IM;)— l(i.
i'um iiitcllignnt, sicut soli tiinc intcllcxcnuit. (iiiid unk'iii Chore sionificot,
sujmi^ ps. 41 yinM.
Nunc notandiim, (jikkI jht Iioc luinicn Knulitio hie cxiiloditiir oninis
{•arnulitcr sapiens, (iiii literam se(|uitni-. Qiumiam spiritiialiter vult omnia
intellii;! in toto psalnio. Et niliil carnalitatis cogitari, quoniam de Ididoth
s'. H.castissimis sernio est, Quaro 'omnis (ait) gloria filie regis ahintiis &e.' Quo
verho seipsuni totus ]>saliiius exponit et ost«'iidit, qiiod non sit rnditio, sed
*«. 3. eniditio et spiritum sapiat , nequaciuani carnem. 8iniiliter et illo 'Speoiosus
forma pre filiis liominuni', t\. d. nou secundum forniani filiorum iioniiimni tu
si)eciosus es, sed aliter et inestiiuabiliter.
Anti(iua auttnii translatio iiabet 'In tiuem pro iis qui comnuitabuutur'
uhi alias pro Kosis ponitur, quod ex eo accidit, Quia si ista dietio Sosanim
dividatur in duas, .seilicet >So et sanini: signifieat primum qui, qua, quod et
alt

Psalmus XLIV. [XLV.| 255
prima, sicut il)i in ps. lOil. 'Virgam virtutis tue (Miiittoi domimis ex Zioii. *i 110,2.
Domiuarc'. Nee illud satis movet, quod Apost. Heb. 1. iuine versinu allegat tniu-. 1, s.
diceus: 'ad filiiun auteiii: Tiironus tuus deus in seeuluni'. Quia nun \ult,
(juod pater ad filiuni ista dixei'it, nee hoc probatnr, sed proplieta sit ad
r, filinni loeutus, sieut supra dlxit: 'Et ad Angeles quidem dicit (scilieet pm- Ociu. 1,7.
piieta): Qui facis angelo.s tuos spii'itus\ Sic: Ad filiuni auteni (scilicet Dei)
dicit (scilieet proplieta). Et nostrum sensuni coiifirmat hoc, cpiod Hiero. dicit
Syinmachnm pi'o 'Eructa\dt' posuisse 'Conimotimi est cor meum verbo bono'.
Non enini videtur iste psalmus sie absolute a patre ineipi sine prooemio
1(1 prophete, maxime sie et tali titulo preornatus. Sic enini propliete solent
niagiium quid dicturi attentimi reddere auditorem. Ut Isaie 1. 'Audite coeli'. Stj. 1,2.
Et ps. 48. 'Audite liec omnes gentes'. Et 77. 'Attendite popule ^'j^'*'*,' *
mens',
Quare videtur milii proplieta sie protestari, se luotuni esse a spiritu saneto
et verbum bonuiii audisse. Quo modo Zacha. 1. dicit 'Et respondit Dominus Soeii 1,1:1.
i,r, angelo, qui loquebatm- in nie verba bona, verba coiisolatoria'. Sic iste
Eriu'tavit cor meum verbum bonum, id est iiunciimi bonum et pro-^'. •-'.
plietiam bouani de maximo illo bouo, scilieet Cluisto et Ecclesia. Quia
iste est sermo domini bonus super geuus humanum. 'Eriictavit' autem dicit,
i. e. de plenitudine iiiteriori et ex corde iiitimo afleetuosoque auimo significa\'i
211 vobis. Et minus significavi, quam cogito corde : ideo non effudi, sed eructavi.
Quia eftundi noii potest taiitum, quautuni capitur. 'Enictavit', i. e. ad extra
ruetavit, quia continere 11011 jiotui, quin commune facerem, quod accepi. Ex
abundantia euiiu cordis (is loquitur in carnalibus : sed iioiine miilto niagisa);nttrM2,34.
in spiritualibus? Etenini in leremia fit verbmu domini sicnt iguis clausus Sfinn. 20,9.
2.1 in ossibus, et ferre non valet. In Heliud autem lob 32. sicut mustum novnni .oiod ;i2, 19.
sine spiraculo. Verum quoniam temporalia exigna siuit, ideo efFundi possunt
in alterum : spiritualia anteiii incomprehensibilia, ideo vix ad extra ructari et
significari per linguani possmit. Quod si dixerit (juis: Ergo quid prodcst,
quod cruetes tautuni, si non effundas? ex ruetu 110s non percipiemus, (puid
30 tu seutis, quia non effundis, quod sentis: respondet et remittit ad euiii, ex
quo et ipse liausit, ac si dieat: ad me os tuum non aperias, sed scias,
(juoniam lingua mea, per quam eruetat cor meum tibi, est calamns s(n'ibe
velociter scribeutis: si ergo paravcris te ad scripturam dei, lingua mea et
ruetus mens, verbum quod fi^ris loquor, ipse spiritus sanctns in te scribet
3:, per linguani meam velociter, nt non sit neecssc niiilta me verba facere, sed
solus ruetus siifficiet illi seriptori, ut te in illo et per illum inforinet. Quia
ex unico verbo potest totuni cor tuum rejik-rc. Ergo non in mea \erba
speres, quasi illa sufficiant, sed nee de spiritu saneto desperes, ijuasi non
Uno riictii et verbo meo te possit veloeissime docere. Ad illum ergo cordis
40 OS aperias, quando nie andis ruetuare, et sie nie audias, ut per me ex illo
iiiagis audire paratus sis. FA in isto \(t1io niiro modo ci-ndit nos, quomodo
sit verbum dei Mudicnduin aut leucndnin: scilieet iiuod non c'.\ nostris viribus

256 Dictata super Psaltcriuiu. 151.!— 16.
illuil aggi'edianiur, sed iicc littTu coiitcnti siimis et foris luulito vorho, seil
spirituni ij).siim qiicramus aiidirc: qiiia iitiantumvis vcrba foris multa sint,
iion tanien sunt iiisi nu-tiis. Et (luaiitiimvis niodk^a sint vel imum, est taiiien
velox et plenus doctor, (jui in ilio totuin docere potest. Ergo quid in nie
inloudis? (^uid indignaris hrevitateni et obscuritatem? Lingua mea, verbum •>
nienm foris prolatiun, i-nctus mens non est illud, (juo es erudiendus intus:
sed est ealainus et instrumentuni illius, qui intus veloeissime docet. Ipse
t'(irMial)it vivas literas in te, ego autem per verbum nieum niortuuni niortuas
in te tbruio. Nani sieut liomo lingua utitur velut instruniento , quo fundat
et formet verba, ita Dens utitiu- verbis nostris, sive sint Euangelia sive lo
])roplietie, tanipiara instrumeutis, in quibus ipse viva verba in cordibus scribit.
(iuando enim qiiis tdteri verbum in cor miserit et seusum verborura, nondum
est scrii)tura, sed sohnn stilus positus in tabulam, qui timc dncitiu- in literas
viva.s, quando deus incrementum dat et afficere et sapere concedit: quod
. quidem potest veloeissime facere. Igitm* sicut qui rigat et plantat nihil est, '>
sed (jui incrementum dat deus: ita qui stilum habet vel est vel ponit eum
ad tabidam, nilül est, sed qui scribit, scriba scilicet velociter scribens, Spiritus
sanctus. Quare ructare et calamum esse humi est, o prophcta: foris pro-
nunciare potes ex abundantia eordis et Spiritus, sed non potes ipsum spiritum
(ffuiulere foris, netjue ipsum infundere ac sie sentificare, sicut tu sentis. .'!)
llecte ergo dicit, postquam dixit 'Eructavit cor meum verbum bonum', q. d.
non enim possum amplius, quia lingua mea ultra non potest, est enim calamns
scribe, ego autem non simi scriba. Ernctare ergo est per Imguam profeiTC
vocaliter, quod intus in eorde tenetur vitaliter. Sed vocalis vox et sermo
tain exile quid est ad vitalem intus sensum, ut sit vix ructus ad extra qui- 2'.
dam. Unde patet, quod hie lingua debet accipi pro ipsa loeutioue sen ructu
vcrlii l)oni. Item eructare potest etiara alio mysterio significare, quod ex
litcra spiritum pronunciet: Spiritus enim latet in litera, que est verbum non
bonum,

Psalmus XLIV. [XT.V.] 2ri7
eniftiio, liM]iini' ad lioiidrom regis Clu'isfi, q. d. do Cliristo sunt ojiera niea,
de {(uibiis loqiiar. Et sie esset expressa proj)ositio, de quibiis sit locutunis.
Dicuntiir cniiii opcra eins, quia de illis locutui-us sit: et lioc regi (i. e. ad
lionoi-eni regis). Et istc sensus fiiudatiu- in isto verbo 'Mea'. Alio modo,
:, ut b. Hiero. et Cassiod. exponit, i. e. psalmum ipHum dieo ipsi Christo. Item
alio modo: sie eructat cor meum verbum bomim, quia dico opera mea, i. e.
que milu placent, et que amo et que secundimi spiritum operor Regi, i. e.
quod ex ipso sint et per ipsum: q. d. intendo dicere de operibus iiistitie et
non legis, qiiibus iustificati siimiis, qnoniam 'omnia opera nostra (secundum Äf.
10 Isaiam) tu operatus es in nobis. Domine'. Ergo opera, que feoi et que mihi
foecit, uarrabo ad honorem Regis. [Augustinus aliter. Potest etiam sie : Dieo
0])era mea regi, i. e. confiteor regem Christum dominum meum.] Vei o\)tn-a
mea, i. e. opera Christi, que per participationem etiam mea sunt, dieam, quod
non sint mea sed Regi. Ergo ei dieam et accepta referam. Quia in lege
li Mosi neque verbum neque opus bonum est. Ideo cor eruetat verbum bonum,
seilieet qiu'a futurum est, quod 0]>era fiaiit, que nunc sunt verba, ut sit
impletio, quod nunc est prophetia: quod tunc faciam opera mea Regi. Nuue
autem ea dico et proj>]ieto, quod opera mea orania siut regi ad honorem.
Ultimo sie. Dico (i. e. prenvuicio), quod opera mea Regi aseribantur, hoc
211 est: futurum est, quod ammodo non serviam diabolo, et opera mea non eins
sint, neque ei obediam et subditus sim. Sed neque legi Mosi, immo soli
regi. Nmic autem verba raea ei siuit, et noudum facio illa opera nove legis,
sed dico et prenuncio. Tunc autem ero totus eins, cum opera mea ei ser-
vierint. Colligamus ergo iireviter in summa. Meo iudicio sensus est iste
25. verborum, qualis ille David 2. Reg. ultimo 23. 'Spiritus Domini (non litera)2.s„m.23,i|.
locutus est per me (non per alium ad me). Et sermo eins per linguam
meam dixit'. Hoc iste sie dicit: 'Lingua nica calamus scribe velociter
scribentis'. Rursus David ibidem: 'dixit vir, cui constitutum est de Christo
Dei lacob, egi-egius psaltes Israel'. Hoc iste sie: 'Eructavit cor meimi
30 verbum bonum. Dico ego opera mea Regi'. Et sie mihi esse prooemium
\'idetur. Sunt enini isti duo versus diflficiliores in toto psalmo, maxime in
ista parte 'Dico ego opera mea regi', quam ego nondum capio satis. 'Lingua
mea calamus velociter scribentis' , i. c. spiritum loquor et intcllectum mysticum
per illum enim Spiritus sanctus erudit corda. Spiritus enim loquitur mysteria.
;i. Lingua autem scribarum est ealanms tarde et per ambitum litere scribentis
Mosi: quia Spiritus est velox et directus, litcra autem cirenmiens et tarda
per desei'tum.
Nunc vide constructioncm. Non ait: Eructavit venter aut stomachus,
ille enim est crapule ruetus: quarc de spiritu iste ruetus venit sine dubio.
40 Sed nee sie ait: Eructavit lingua nicu. (^nia (|iiic(|ui

258 nictata sinier PsaltPiium. l!i\^—\C>.
potius: (juin lum liuhct rcsorvacnlnin. Ti!. 3. In hebr. geniinate dicitnr pulcherpulclier' ^ pro illo 'speciosus forma'.
Et Iliero. 'Decore puiclirior . Ista autem geminatio exprimit aliam esse
pulchritudinem pre filiis honiimini, licet ipse sit hoino, que utique est secmndum
animam et hominem interiorem. Quia, ut supra^ dixi, nihil carnaliter i.-,
nos sinit cogitare eruditio ista filiorinn Core in isto Rege. Et sane notandnm,
(piod Christus proprie secuudum humanitatem dicitnr rex in scripturis, quia
secunihmi divinitatem ipse est idem, qui se constituit regem glorie luia cum
|)atre et spiritn sancto. Ideo quando dieit: 'Dico ego opera mea Eegi', hie
tilinm Dei stcnndnm humanitatem intelligit, qua coronatus est a matre sna 20
in regem. Est itaque ista pidchra pulclu'itudo regis, qiiod homo interioi-
habeat pulchros oculos, jjulchras anres, labia, genas, dentes, totani facieiu,
manus, pedes, ventrem &c., que omnia smit in homine spirituali per gratiam
.^itiiioi .0,4 -r,. et virtutes. Qnalis Cant. 7 et 6.
7, ] j.
Diffusa est gratia in labiis tuis. Hoc expericntia patuit et patet. 2:.
(Jiiia (Mini Christus et Apostoli predicaverint invisibilia et iuctimprehensibilia,
(|iic (Hiilns non vidit &c., et iusserint pro istis omnia visibilia contemnere,
tarn bona (|uam mala: nisi in verbo eorum fnisset gratia attraheus, nunqiiam
))re\aluissent. Non sie Moses aut ullns legislator lunnauus. Quia nee prc-
(•il)iiiiit nisi temporalia, et si preciperent invisibilia, nnnciuam persnadereut, m
(jiiia non esset gratia, sed potius indignatio et ira in labiis eoi'mn. Ideo et
hie pr()]>heta dixit: 'Lingua mea calamns scribe'. Quia Mosi lingna non
erat talis calamus, (piando literain loquebatur: unde (piando ludeis in deserio
ali(|ua suadebat al)sentia, futura aut difficilia, ut expugnationem hostiuni aut
i'cfectionem carniiun &

Psahmis XLIV. [XLV.] 250
Qiiia (liü'iisa est gratia in lalnis tiii.s. Quare hw distinonomliini. lj-d\)'n\
C'liristi sunt pretfr ])ersoualia
Primo utrunque testaniontnm s])iritnalit{T aiidiiiido et oxponcndo.
St'cimdo oninia lahia sanetoruni snoruni, (jui vore .sancti sunt, etiani si
5 non jnihliee predicent.
Teroio omniuiu labia, qui predieant vel ex qiiihus jiroccdit Euangeliiim,
i. e. Spiritus veteris legis, etiam si non sint sancti personaiiter, niaxinie (jnando
ex officio et auctoritate Ecclesie et publice docent.
In hiis Omnibus labiis est diffusa gi'atia. Quia talia predicaut, que,
II' nisi gratia simul cooperans auditon accesserit, uiliil proficiant. Proficiunl
antem, quia non frustra hec propiietia posita est. Quare ista jjroiiomina:
tuus, tua, tue, in hoc psalmo semper ad spirituin rcferenda sunt sccunduni
ei'uditionem in titido positani. Et sie sunt semper lingue corum ealanius
scribe, quia quando loqnimtnr ista lingua, simul Spiritus sanctns per eaiu
15 seribit in cordibus audientiuni. Quare Corollarinni : notamus, quod verbiuu
dei libenter audiendum est, quia nunquam frustra predicatnr. Isaie 55. 3ij. ;.'., ii.
'verl)um, quod egredietur de ore meo, uon &c/
Pro]>terea benedixit te deus inetcrnnm. Verbum enim dei
conservat Ecclesiam dei : beuedictio enim in scriptura siguificat multi|)li-
20 cationem et augmentationem. Scilicet quia diffusa est gratia in labiis Christi,
sequitur miütiplicatio fidelium, et hoc ineternmn, quia uon cessabit Ecclesia.
Öpetie tua et pulchritudine tua. Ista pronomina 'tua' iteruni ss. r..
hie cum I^mjihasi veniunt, quia non qualibet spetie, sed tua, id est sjiii'ituali.
Sed quomodo differunt speties et pulclu-itudo? forte quia species naturaha,
25 pnlchritudo auteni gratuita siguificat. Et nota, quoniam non ait: Impctu et hello
intende, sed »Specie tua. Quia non in violentia, seil in amore regnum Christi
incepit et stat et perseverat. Ideo speties charitas, pulchritndo autem ceterarnm
virtutum decor. 8en species substantia persone, decor operatio midtiformis.
Populi sul) tc cadent. Iste casus est salutis, quia cadunt de statu
:io peccati et superbic. P^t sulj Cliristum. Aliter cadmit alii sub diabohim et si. c.
sub poccatnm. Unde ApostoJus Ro. 'Cnm enim servi essetis peccati, lilieri
fnistis iustitie: nunc autem liberati a peecato servi facti estis iustitie'. 3.'üm. c, so.
'Oleum letitic' uon ]iotest esse carnale oleum, sed spirituale: quia tale
letificat cor. «. s.
nr, 'Myrrha' est arl)or aromatica in Arabia precipue, tamen etiam in India
et jEthiopia nascens, cuius gummi est duplex, primum quod ante incisionem 5

26Q Diotatn, suppr Psaltcnuni. V>\'^— in.
vandain. SefuiKluni |altonim] aiitcni

l'salmus XLIV. IXLV.] 2G1
niatenc's ad iingiifiitaiia vasa, sicut (

2(32
Dictiita super Psalteriuiu. 1513—1(1.
ljla.si)lieiiii;i est vorbum miiliun. (Et liec seutentia non est abstinla, ((iiia
saucti gaudiiun eordis uou possunt eftiiuckTe, sed vix eructare.) Dico ego
opera mea, i. e. laudes : (juia summa tipera hominis suut laus Dei , uec pos-
smuus aliquid retribuere nisl laudcm et cdiiil-ssionem tantum.
'Lingua mea &c.' i. c. secnudum Augustinum vdocia scribentis, i. e. ea, i
que cito implenda erant. Verum in isto verbo quiil ))r()fuudius est. Scioudum
itacjue, quod verbum dei trij)lici modo dicitur et revelatm-. Primo a deo
patre in saiictis in gloria et in seipso. Hecundo in sanctis iu hac vita in
spiritu. Terciü per vorbiuu exteruum et liiiguam ad aurcs hominiuu. Et
sie est \elut in tercimn vas transfusum. Et hü(! est figuratiun per iioc, (juod w
olim deus locutus est in ))r(ipiietis et patribus, et sie mediante homine factum
est vehmi literc et paries mcdiiis. Postea locutus est in filio: hoc adluic est
in veiamento, sed tamen secundum. Tandem pater ipse in coelo loquetm*
nobis in seijiso, cum nobis verbujii suum ipse sine idlo niedio revelabit, ut
audianuis et videamus et beati sinuis. Atque sicut prima locutio nuiltis n
Hguris et uinbris fuit hivoluta, (jue onuiia in uno Christo iiuplentur et iu-
veniuntur, quia (juicquid in lege tarn multis verbis et factis agitur, totum
unus Clu'istus habet in veritate (sie enim verbiuu cousmnmans et abbreviatum
f'oecit Dominus, ut que ibi niultis agimtur, hie una fide scilicet et charitate
exjileantur et cesset onerosa nuiltitudo legum): ita in futiu-o erit deus idem 2u
uiuiscjue omnia in omuibus. Et tarn multa, quibus nxme sub Christo etiiun
utimur et egemus, scilicet gratiis et donis, que simt per multa olim carualia
siguilicata (nunc enini pauca siuit ceremonialia, immo niüla lere de uecessitatc
Euangelii, nisi 7 sacramenta, que olim erant ])luriuia: sed tiuneu spiiütualiter
ista remanent et adiuic sunt multa): et tunc omuia ista pater imo nobis verbo '-'s
prestabit,

Ps;ilmus XLIV. [XLV.] 263
iiiii-ahilittr ilfxtcra tua', id est non .st'cumlum liuiuiiics, (|iii tale irgiiiun miii
sapiuiit.
l'ouniitiii' ergo ista tria, vt'i'itas, niaiisuctii(l(i, iustitia iiiinis apte: ]>iv-
cipiu' ])i(>pter lux;, iie regnum eins cariialc jmtctiir. Eati(>: iiic autein pro eadeiu et onmi
w alia veritate debet iutelligi. Et puleherrime doeentur hie Prelati oflfieiuin
suum: Prinio, quod in veritate, seeundo in mansuetudine, tereio in iustifia
regnent et presint in Eeelesia populo Christi. In veritate
Prinio, ut non litera tantum presint seu seculariter et potestate tantunimodo
gaudentes ae honore et dignitate offieionun, sed sint in spiritu
sujicriores et vere aliis preferendi tarn in vita quam in verbo:
ahuquin erit pastor et idohnn, et non veritas, sed vanum signum. end). n,n.
dico 8ec-undo, ut ahos erudiant verbo veritatis et non litera, sieut ludei
faciunt: nee sicut leges hominum et iura doceant, sed Euangelio
snos dirigant, (juod est veritas i. e. Christus.
Tereio, ut i})si et suos subditos mendacia fugere fliciant et in\ieem
veritatem lo(]ui procurent.
Vide «luara pregnans verbum, sed hodie penc obscuratiun et oblitum! Et
hee oinnia exemplo Christi, qui regnat in veritate, non in umbra legis, nee
in V an i täte seculi, uec in falsitate tyrannonun. His tribus enini oppouitur
25 veritas.
Seeundo in mansuetudine, i. e. ut non jiotestate utantur tanquani
domini, sed mansueti sint, ne ilhid Ezech. 3. audiant : %'um
potestate et (icj. 31, 4.
austeritate imperabatis eis &c.* Ubi puli4ire exprimitur, (juanta danuia fiant,
ubi non in mansuetudine regitur: mali enmi suaviter sunt eorrigendi, iufirmi
'"I toleraudi, ut Apostolus ad Timo. Et Aug. in regida: 'patiens sit ad omnes &e.''2. lim. s, st.
Contrarium nunc agitur, quia fidminationes furiunt, eo quod pueri sint prin-*rc6.Sni. ki,
eipes ex ira dei.
Tereio in iustitia, seilicet eoraui deo et hominil)u,';, ut deo saerifieent
se et suos offerendo, orando, eastigando et [lunieudo et reddendo meritis
I' premia euilibet.
9 Seib. per eailem 27 Audiat
•1 „Ipse vero, qui vobis praeest, ... circa omnes seipsmu bonorum operum
pi'at'bt'iit exemplum , corripiat. inquietos, consoletur pusillanimes, suscipiat infinnos,
patiens sit ad oinne« .... jibi.s a vobis araari appetat, quam timeri etc." Augustini
regula tertia cap. Xlilll. (11.%. bei SBürger , „.fiiftorifd)e 9!arf)ricf)t üon Ifc'j ©ctigeii Irinxn
1). Martini Lutlicri 'JJiüiidjä^Stniib." iiciwii,! vi. fllcricburg 1711) ©. 7y.)

2(31 ÜictiiUi suiii'i- Psiiltciium. 1513—16.
Igitur cum dixis.set
' prospere procedu et rt'giui', pouo iunxit iiw alio
lufi) po.suit 'prt)pter veritatem &c'.*, taiujuain causam precedeiiti.s : j)roi)ter
veritatom ergo, et hoc tibi, et mansvietudiuem , hoc aliis, et iu.stitiam, lioc
Deo. Et qui uiium luil)et, omiiia iiabct. Et (jui uuum m>n liabet, uulhuu
habet. Sunt euiiii in.separal)ilia. Tales igitur esse debent, qui ad officia .->
curasciue aiiiniarum scanduut aut eligmitur, iit possit illis dici sicut et Christo
(cuius couformari debent imagiiii): Spccie tua et pulchritudiue tua iuteude,
prospere procede et regna propter veritatem et niansuetudiuem et iustitiam
(i. e. (juia dignus es regnai'e et pros])ere asceudere eo, quod veritatem et
mausuetudiuem et iustitiam possideas). Et tuuc deducet te mirabiliter dextera m
tua: aiioquiij seducet te miserabiliter siuistra tua.
Eodem modo troj)ologico regi, que est aiiima saucta, super camem,
inunduiii et diabohmi dicitiu-: uude in sensu tropologico utitur istis verbis
Kcclcsia in lestis sanctarum virgiumii et \-iduarum: quia per quaudam
excellentiam virginitas regnat super camem sicut regiua et domina poteii- 15
tissima, que nee uno momeuto carni cedit simidqiie dialjohun et niuudum
gloriose calcat. Atque quia omnis anima virgo est fide conculeaus vitia
et excessus caruis, muudi et diaboli. Redeimdo igitm- ad primimi, veritas
est duplex:
Seilicet
1. errorem et falsitatem, :o
2. falsitatem , ut quaudo jioete fingunt, ergo
Sermunis contra contra fictiouem: sine tamen inteutione meu-
Operis c^oulra
tiendi,
3. mendacimn.
1. uml)ram, ut figure legis erant verissime res, -.'5
et tamen simul umbre veritatis f'uture et
divine, seilicet Christi: et adhuc sunt mubre
eterue glorie omnia tempondia.
falsitatem in opere, ut quaudo quis errat in
opere: sie qiiando quis prelatus fit indebitus su
j)er errorem sui, aut talia f'acit.
vanitatem, quaudo ad literam solum regnat et
foris, seu carnaliter tantmn in potestate
cougaudendo, ncglecto spiritu, iit sit spiritu
talis, qualis foris ajiparet. 35
mendacimn, cjuando contra conscientiam in-
trat in ovile aut regnat seu officia agit: hoc
est iddluiu.
liec eadcm tropologico rcgi acconuuodes.
37 Scib. iiilnit .»uilu

saluius XLV. [XLVL] 265
GLOSSA: PSALMUS XLV. [XLVL]
Lamlat Ecclvsia Clirislnin de protuctionv trni: et r.rlcnnhi'ii) iminiuiii
inimieonim suorum. Psnl. XLV.
Tit. Ad vicfortam filiis Gore pro mventntibns' i.e. tidclibiis ( "lirisli ^!. i.
5 primitive Eeclesie Cmiticum.
Deus- liie.su.s Cliristn.s noster per earnis coiniuiiuioneni ref'iKjluiii a'S. •>.
persequutoribus et virtus fortitudo ad sustinendiiiu: adiutor ad viiieenduni
malum et facieudiun bonum in trihulatioiiihus Actl4 'per midtas tribiilatioiie.s\sipiiicii.H,22.
lacob. 1. qtie invenerunt nos nimis^ abundanter. Fropterea (juia talis estl"*^^ ''•
10 virtus uostra non tiniebinms, dum turhcdntur irascetm- coutra nos vel extur-
babitur in perfidiam terra geus ludeoruni terrani sapiens : et transfcrenfur
dimissis ludeis se eouvertendo ad gentes montes^ Apostoli et discipuli /jj5iii3id).i3,4e.
. . inediam "entilitateui ,, ,
. ,. . . , ,
cor nmrts ui ,. '^ ,. tioniierunt voces uidiirnatiouis ilederunt s. 4.
'^
medium muudi.
15 contra nos et ttirhata sunt irate et conmiote contra Apostolos nquw corum
i. e. montiimi, j)opuli ludeorum : conturhati sunt ut Act. 7. 8. 6. de S. Stepliano JipofcD. c-8.
montes ipsi ludeoruni maiores in fortitudine quia fortiter prevaluit et non nn\

266 Dictata supor Psalterium. 1513— 10.
Ecclesiain dcus Chri.stu.s nutne diluado' in priiuo cxordio vel cito et vdo-
'tutj'ei, roV (ff n>;XoV ii^Quivm,
Z((t löv uiv niih'tttit. inv lU axXrjQt'yci xi'/..

Psiilmus XLVI. [XLVII.l 267
SCHOLAE: PSALMUS XLV. [XLVI.]
GLOSSA: PSALMUS XLVL [XLVILJ
Ejihortacio Apostolorum ad onmcs (/cntcs: stqicr asrcnsioiir. rf (//ori/i-
5 caiiune Christi. Psal. XLVI.
Tit. Ad victoriam fdiis Coro Psahuus. ij i-
Omnes gcntes pkiuditc manihus' (j. d. qiiia et vestraiu bomim est, «jiiia». -i-
propter vos etiam exaltahitur iii geiitibus : iuhdate- tripiidio curdi.s dco Christd
in voce exidtationis gaudii spiritiialis. Quoiiiani. doiiiiims Ihcsus t'.i:cclsHsi\. 3.
w altissiuius, est enim imuui de noiniuil)iis Dei, Elion srilieet, terrihilis^ super
impio.s vel revereudus valde: rex viagnns stq)er omiiem terram , uon quod
uuuc pi-imuni sit, sed quoniam tuiie talis l•e^e]atus est esse etiam secunduni
honiiuem, qiii ])riiis lumiilis erat.'* Snhiecit j^ojndos ludeorum per tidcni et«. 1.
obedientiam Eliiangelii nobis et gentcs stih pcdihus nostris^ luuiiiliandf) ctis
15 sub iiostraiu potestatem. Elegit nobis ad xwArwm hunxwa hmreditatem suaui'ii. i.
i. e. seiuen lacol), qiii siunus 110s : S2Kcicm ])idclii-itudinem, que iu lacob fiiit,
lacoh populi Israel residui qucmi. äilexit" oHni et nunc. Sela. Ascendef adi'-r..
dexteram patris deus Christus,

268 Dictata super rK:ilteiiuiii. 151o -10.
a. ^.psullitc sdjjicntcr, i. i'. in iiiente ot spiritii, iioii taiitiim .seiisil)iliU;r. Hcgiuünt
detis Christus atqtcr (jentcs non tiuitiim sii])er Iiuleos, iit ipsi volunt: deus
fsvdct sujicr sedcni saitcüim siuun triuinpiiantein Eeclesiam, que t^st tlironus
». lu. eins rcgalis. Frhmpcs poxmlurum Apostoli coiigrcgati .sunt cum dco Abranm'
in inia eadüui Ecclesia et fide Abrahc: quoniam du (üdoui Apostoli fortcs
protcctoivs aiitcsigiiaiii, Hebr. scuta tcme Eeclcsie vehementer elecatl sunt
'4>i. 139, 17. in gratia ei fjloria spiritiiali, ut ps. 1:37. 'Nimi.s houorati sunt aniici tui, deus'.
Aliijtii aiiteni 'dii Inrtes terre' prineij)t's Syuagoge siipcrbissiiiios inteliignnt,
ut Augustinus.
SCHOLAE: PSALMUS XLVI. [XLVIL]
GLOSSA: PSALMUS XLVIL [XLVIIL]
Exidtatio fidelium de profeetu et incremento ecclesice, dcum et Christum
dominum kiudantis. Psal. XLVII.
i

,'. carneni
Psalmus XLVII. [XLVIIT.] 2C9
«luciuli vcl personalitor: convenrrunt in ununi adversus nioiilcm isfiun saiictuin
Dei in syuagogis suis, ps. 2 'astittTimt reges terre'. Alii de tril)us regilms -ei i'. •-'•
expomint, Lyra. Iiisi vidfmtrs luiraeiila et gloriain Ecclesie naseentis sicv.c.
admirafi sunt q. d. iion heiie adniirati sunt, sed sie, i. c. tantuni seeundiuu
sieut videruiit: (|uia et sancti Deuni et opera eins admirantur, sed
non sicut vident, sed sieut intelliguiit: conhirhati sunt eontristati vcl confusi
commoti sunt et irati et indignati, ut patet in actibus Apostuloruni: //T>«or5j|''jJ'' '"'''
apprehemlit eos Horror de eonfusione sui et aniissione synagoge. Ihi. in illis
regibus dolores ut parturkntis i. e. vehementes, sieut in uxore [Ophni et]
II) Piiinees 1. Reg. 4 fuit prophetatiun , seilicet ut pariant iniquitateni, dolorem iSnin. 4, r.i
invidie eoncejierunt, nt ps. 7: in sjriritu i.e. sancto ?r/iritum ludei : propter iudicia
tua quibns iustificasti eas domine. Cirrmndate Sion i. e. congregamini et«, is.
2-, multiplieamini ad Ecelesiam et complectimini cam charitate ei adherete:''
nannte predieate publice in turrihus eins in prelaturis et potestatibus Ecclesie
snblimibus constituti. Ponite corda vestra in virtute eius Hebr. in menil)us. s>. u.
Et sie est verbum ad prelatos Ecclesie, ut cor smmi ponant ad ofHeia sua.
Est enim hie dietio Hebraica cquivoca ad virtutem vel robur et murum,
30 sicut et ps. 121. 'Fiat pax in virtute tua (i. e. muri« tuis) et abundantia 'm%\. 122,7.
turribus tuis.' Potest antem sie coucordari: quia Status prelatoriun est ipsa
virtus Ecclesie, ad quem maxime est cor et tota intentio adhi])enda, quia
CO salvo Ecelesia salva est et econtra, et distrihuite in diversos ordincs et
officia domos eius fideles eius: ut enarretis predicetis in progenie altera
3r. i. e. de una in aliam semper. Qnoniam ut hoc seil, enarretis, quod hie-^n. ir,.
GLOSSA: ' Potius autem de spiritu ire contra hideo'; inlelligilur. Et sie
Tharsis est synagoga, ad quam lonas fugere voluit mystice. - Dan. '• 'l'otPslas:^'Ji'i',- '-''j-^
eius potestas eterna, et regnuni eius non corrumpetur . ' Melius autem ad
Christum dirigitur sermo, seil, quod in medio Ecclesie gratia Cliristi siiscepta
4u est. * Ut ps. 26. 'Et circumdaiio altare liimii domine'. '4Ji. 20, 0.
9 Sie cingcftammcvtfn äöorte jinb .jn ftveidjcu Is ili(
,,'' ''

270 Dictata super Psalterium. 1513-111.
Christus rst tlrus vpnis in Kpi]).so (Ints iiosfrr ]icr verum onltum hifpfernnm
in f'iitnra vita et in sd'cuhim sceculi de iiiin in aliud in jircscnti vita: ipse
jKT sc'ip.snni reget nos in sacula.
SCIIOLAE: PSALMUS XLVII. [XI.VIII.
G'LOSSA: PSALMUS XLVIII. |XLIX.|
Anjuit Chrisfus ludeofs carnaliter snpientcs et visitationcm sui Immrlficam
non (ignoacentes FsaL XLVIII.
». 1. Tif. Ad rictoriam filiia Core psalnms.
«2. Anäite' hrec que sfquuntur onmes ^^oi^es tarn Indooriim quam gonti um: m
(inrihus 2>f'>'

Psalmns XLVIII. [XLIX.] 271
virtiito (lei, qiic siini cgo, in rirtide sua, quo est sixuindiini canioni, ot noii
in virtuto dei, quo est .secun

272 Bictata super Psaltoriuin. l-")i:3 — l(i.
iliim Dciiiii, ciiin in honore vcro esset, i\\Kw\ n Dens )K'r nio Christum (il)tiilit,
non intelkxit' noiuit intelligere, noii fiiit intdlis«'"'^. vcrlmni al>solutnm: VA
ideo coniparatus est iumentis insipientilms, quc hdii s:iiiiiiiit sjiiritualia et
(li\-ina: et shnilis facftis est Ulis in sapieiulo tiintnm ea, (|ue .sunt carnalia.
•»u.Hec via .secunduni suam insipieiitiam iUornm (|iiam sibi clegeruiit reprohato :.
i.l!rtv.2,4.G. Christo, hipidc vivo et angulari, seandahim ipsis, quia Cliristus eis .scandalum
i.ei)r.i,23. 1. Cor. 1: et postea i.e. in si'(|iientibus sni.s posteris in orc stio in hi.s, quc
lofuti sunt insipieuter pati'cs coruni, mmplacelnmt, a])prohahunt jiosteri conmi
OS et iusipicutiani ])atruui suoi-uni. Hebr. Et post cos iuxta os eorum cuircnt,
i. c. ardonter ibunt scHunidum sermoues illorum, ut patet hodie in ludeis. w
ü. ir.. Sieut oves gregatini et cunuilatiin in inferno iwsiti sunt i. e. ponentur: mors
cterna dcpciscet conficiet, cruciabit eos. Sekt. Et dominahtmttir eorum quia
1. lior. n, 2. crunt iudices cum Christo iusti sancti in nuitntino in resurrectione generali,
((ue mano fiet:- et auxilium eorum veterascet peribit, quia in infemo nulla
est redcmptio, in inferno n gloria eorum i. e. gloria eonuu non poterit eis ir.
auxiliari, gloriantiir autem se esse filios Israel, sed ab hac gloria auxilium
ü!. ir,. non habent. Veruntamen detis redimet animam meam de numu potestate
inferi inferni: cum acceperit me, i. e. a morte et mortalitate in claritatem
«. iT.glorie. Scla. Ergo isto exemplo eruditus Ne timueris'^ tauquam nocitnrum
cum divcs factus f'uerit in mundo homo i. e. mortalis, qui sohmi est homo 20
et non etiam Dens: et cum multiplicata fuerit gloria splendor domtis eius
«. 18- familie et generis.'* Quoniam cum interierit per mortem, non sumet omnia,
immo nihil secum sumet, minus dicit, magis intcndens: neqnc descendet ad
infernuni cum eo gloria eius, immo relicta gloria sola confusio cum eo
4'- 19- descendet. (^uia anima eius voluntas aninie eius in vita ipsius i. c. vita 2.',
carnis, que non est vita Dei, sed sua propria, i. e. pro libito suo in bonis
henedicctur prosperabitur et beatiis est et habetur: confdehitur tibi laudabit
cum hcnefeceris ei, co quod solum bencficia hnius vite querat, blasphemat
a*. 211. autcm, slijuis nialefcccrit , ut patet expcricntia. Introihit descendet profunde
GLOSSA : ' Hebr. Et liomo in honore non commorabitur (i. e. ludeus ai

Psalmus XLVni. [XLIX.] 273
uscjup. in progenies gcncrationes iinpiorum ' imtnim suorum qui sunt moftini
et vitioniin patres eiiLs: et usque hmternnm non vidchit kirnen gratie et
glorie neque liic neque in futuro. Homo (jiiilibet tantnni secuiidiim hominem s. 21.
vivit cum in honorc vero et eterno- esset, esse posset, non iufAlexit, quia
solum sentit, i. e. sensibilia attendit, verbiim absolutuni: Et ideo comparatiis
est ititnentis insi2nentibus ignurantilius divina et spiritualia, et similis fnctiis
est Ulis stiütus, sapiens tautuin eamalia.
SCHOLAE: PSALMUS XLVIII. [XLIX.]'
Qiiique terrigene et filii liominum. Hebr. expriniitur: Ignobiles ?!. r..
10 et nobiles. Unde in Hebreo siuit tria nomina, cpie iiomincni significant.
Primnni est Adam. Et hoc proprio exprimit hominis uaturam corporalem
et hominem exteriorem, secundum quam de ]imo terre f'ormatus est. Adam
enim terram proprio significat, maxime rnljeam. Et sie aptissime Apost.
ßo. 5. dicit, quod Adam fuerit forma fntm'i: qnia terrenn.s et corporalis liomosiöm. .',,14.
15 fignra est ooelestis (i. e. spiritnalis). Unde dicit 'Si portamns imaginem nsoi. 15,49.
teireni &c.' AJternra est Enos. Quod intei-jjretatm- obliviscens sen desperatns.
Et proprio exprimit hominem secimdum rationalem naturam, secundmn quam
corjiori peccati immersus est et desperatns et obliviscens factns. Unde ps. 8 %[. s, r..
pulchre ista dno nomina oomponit dicens 'Quid est Enos, quod memor es
20 eins, ant filius Adam, quod visitas eum?' q. d. Quid tu ipse dens eius memor
es, qni totus desperatns et in oblivionem datus est? Et quid illum visitas,
qni infima teiTa est? Mira enim dignatio dci, quod desperatoiinn memor
est et vilem terram visitat, eligens infinna et ea que non simt. Tercimn 1. (im. 1, i-t.
estls.^ Quod significiit hominem in masciJino, Issa in feminino. Et proprio
2r, eiun, qui est caput vel nobilis inter alios, volut heros ac princejjs. Unde
hie habetur: 'Quiquo Adam et filii Isim' i. 0. omnes qui de ten-a estis et
infimi, et qui principes et nobiles sint inter vos. [Haue proprietatem liugno
hebree non potest ulla sequi: ideo cum intorpres vercretur dicore 'qnique filii
hominnm , coactus est ad etymologiam ire, quia non habomns, quo nos
30 hominem differenter exprimanuis sccundum corpus et animani.|
GLOSSA: ' Dne enim sunt gcncrationes ab initio mundi usque ad finem:
una rectorum, altera impiorum. Hanc inliant omnes prosperati in seculo, illam
solum sancti. - Alii sunt in lionoie Christi et Ecclesie et simul intelligunt,
scilicet qui numero et merito sunt in Ecclesia. Alii autem sunt , sed non in-
35 telligunt, seil, qui numero tantuni sunt in Ecclesia et non merilo. El lii sinil
homines tantum, illi autem dii, ps. 81. 'Ego dixi, dii estis etc.' *i. as, 0.
2G ©eib. Iscim
) 331. Gl» -02». «) aJ-'N
Sut^etä Bede. III. 18

274 Diotata super Psalterium. 1513— IG.
4(. 4. Os iiKMim loquetur sapicutiani. Que est igitiir isla sapientia?
S. r,.
lUa inquara 'Cur timebo in die mala?' Sed que est ista? Kt^spoiulet: Hec est
sapieutia, ((Uod oninia visihilia et transitona mala non sunt metuenda et bona
similitcr non s)>ei-anda. (iuoniiun mala non damnabunt coram deo, sed nee
bona salval)unt eoram eodem. (Utracpic (!nim in lege promissa Indei sibi ;
pertinaeiter advertnnt.) Imnio bona ista coram deo damnal)unt, et mala
potius salvabunt. In bis igitur quatuor stat sapientia ista, quam liic pro-
mittil, seiiiecit qnod
j Mala non damnant . , illa non metuenda •.
j Bona non salvaut (
1 Bona potius danuiant |
. ,
J illa non appetenda ( ,„
1 illa potius fugienda f
^ Jlala potius salvant ' illa potius ferenda
De primo dicit Cur timebo in die mala? Dies ista mala dicitur
jiropter malos et persecutores, q. d. non est timendum in die, qua niali pre-
ffliattii.io.i's. valent contra me et meos. Quia 'nolite timere eos, qui occidunt eorpas': i,,
malum enim eorum non damiiat coram deo, sed magis prodest. Cur ei^o
timebo? Iniquitas calcanei mei circundabit: q. d. esto, iniquitas
eorum, qui mihi fratres sunt secuudum carnem, me persequitur. Nunquid
ideo timebo, quasi hoc sit totum et omne mahun? Absit. Sicut autem lacob
nomen accepit a planta fratris sui Esau, non a sua planta propria: ita caro w
est ealeaneus auime tropologice. Allegorice autem carnalis Israel est cal-
caneus sj)ü'itualis Israel. Nam sicut se habet anima ad carnem, ita SjTiagoga
ad Christum et Eeclesiam: ideo sub iisdem verbis illonun aUegoria et hiiius
troj)ologia in scriptims assumitur. [Sic etiam gentilis camaliter contra
s])iritualiter viventem est similiter ealeaneus.] Sed quia hie dominus in s.-.
i.''ffioi.2r.,2.',. ])arabola et propositione loquitur, AUegoriam illam Genes. 25 hie pro litera
iutelligi oportet, ut sit ealeaneus ipse Israel cai'nis, ipse Esau mysticns:
imde Clu-istus mysticns lacob dicitur. Et maxime etiam eo mysterio, quia
sicut ealeaneus est finis corporis humani, sie ludei, qui Christum persecuti
sunt, fnerunt ultimum et finis Synagoge. Quia tune Ecclesia cepit et Synagoga :io
eessavit. Tercio ideo, quia sicut lacob nascens apprehendit plantam fratris
sui Esau, sie filius dei nascens apprehendit huniauam natnram in ludeis et
niystico Esau: et hoc prope finem synagoge. Quia in fine temporis legis
natus est.
De sccundo dicit, quomodo bona non simt appetenda, quia non salvant, x,
üi. T.sed magis noeeant (lioc enun est maxima sapientia nosse) dicens: Qui in
virtute sua confidunt &c. Q. d. Cur tmiebo mala et i'equü-ain bona?
Cur detrectem iniquitatem proximorum secmidum carnem et confugiam ad
lioua, liorrendo mala? Cum illi, qui confidunt in virtute .sua et divitii.s, tales
sint, quod etiam frater, qui tamen maxime bcnevolus est fratri, non possit 4n
Dcrlovcn.
24 Scib. geiitcs. Sn§ Sßort ^at bur^ ba§ SBcjii^ncibcn be§ Statte» bie ©^tugtmi^ftaScti

Psalmus XLViri. [XLIX.] 275
rcdimerc seciimlum dcuni. QikhI si iKin redimere, nee damiiarc certo, q. d.
qiiaiituniciiu(]ne l)('uefaeeret, iion per hoc redimeret. Et quautuincunqno niale-
iaceret, nou damnaret. Cur ergo iu die mala timebo? Aiit cur in die bona
speraho ? Quia tVater uon rediniet etiam in die bona, i. e. quando beiie faeit.
j Sicut enini dies mala est, in qua impius male tacit et nocet, ita dies bona,
in qua iVater bene facit. Igitnr et mala et l)ona conteniiieiida, (juia illa non
timenda a calcaneo inferibilia, nee ista speranda a fratre conferil)ilia. Et
ideo liic calcaneum appellat enndem jiopulum, (juem et fratrem : iilnd, qnando
nocet, hoc qnando benefacit, Calcanens est, quando in virtute sna confisus
lu et divitiis sui)Prbiens circmidat in neqnitia, fi-ater, quando potest benefacere
et redimere. Non ergo frater redimit. Quod si quodanmiodo redimit, redimit
homo (i. e. secundum hominem potest redimere temporaliter pro hac vita).s) £icf)f oben £. 271 3. 12fl(i. -4 flg.
IS«

ä!. .'.. Quid
276 Dictata suppr Psalterium. l.^l.T-Ki.
conspcxenint in C'lu'isto et suis, scd intcriin mm vidcliant iiitcritiim smiiii
L'tiain peiorem sibi iniiiiiiierc. Oiiiniii ei-o;«) i.sta oontra Judeos vcrf^unt, qui
iion nisi liiimaiiam redciiiptioiK'iii iiscjuc liodiu exj)eotant et intmtuni suum
iiccdnm vident. Qiiia lihentcr vidont sapieiiti'S mori, id est Cliristiaiios perire.
Äfidtis aiiteni et aliis inodis isti qninqiio vei'.sus sunt al) aliis exjiositi, .'•
imiltiun iahoriose: alii (juesitive, alii tropolojijice, alii niixtim ex (inuiil)us.
Unde quidam sie iuxta liehr.: Fnitreiu rediniens, non redimet vir vel viruni,
id est Clu'istus rcdimens f'ratrem kvuuu, seili(;et quonilibet cleetuin, (jui et vii'
est in Eeelesia redeniptor. Ipse non rediinet, scilicet calcaneuni et cos, qui
gloriautnr &c. \'el virnrn, id est ludam et sotios. Et non dabit deo pla- n»
eatiouem pro oo, sc^iJicet Inda et suis sotiis, et precium redeniptionis anini(>
oonini : seil quiescet in seeula, (i. e. i{)se Ciiristus quiescet) et v-ivet iu semiii-
tenium. Et non videbit interitimi, cum viderit sapientes (scilicet secunduni
seeiduni) luoricntes &c. Sed hec expositio violentior est paulo, quia licet
C'hristus suain ])lacatiouem pro Inda et ludeis efficaciter non dederit, tameu i''
uti(]ue dedit sufficientcr, sed magis ipsi non ac'eepenuit. Idco non debet
negari datum, sed })otius acceptum benefieium proi)itiationis. Item quod pro
'vir' S'irmn' ponit, conieetura magis est quam expositio. Et quod sapientes
hie pro secidi sapientes ponat, non videtur, cum mox seijuatur: 'sinuil insipiens
et stidtus peribunt'. Quare iOe prior melior videtur. au
illud Inclinabo in parabolam aurem meam et aperiam
in psalterio? Hebr. 'in Cythai'a envgma meum': quod est ideni quod
proi^ositio. 'Psalterimn' hie j>ro re\'elatione psalterii capi potest. Quia
])er Christum aperta siuit mysteria in psalterio posita de se. Secundo In
])salterio, i. e. in hoc psalmo, quia Christus liic ea docet, que in Euangelio s'i
docuit jiüstea. Et sit; propositiones suas etiam hie prophetice aperit, quas
postea etiam in Euimgelio aperuit. Tercio Quia sicut psalterium inter ceteras
scriptunis est miLximc absconditum et velatmn, ita et dominus sententiam
suam in parabolis velavit et abscondit, atque sie iu Euangelio suas pi-o-
positiones aperuit in psalteiio, i. e. ad modum psalterii, scilicet enygmaticum sn
et paral)()licum, quia spiritus litere totus in parabolis per psalterium naiTatur.
Quarto Quod sicut instrumentimi illud musicum, scilicet psalterium, non dat
verbuni, sed tantum sonum (i. e. sonum non articulatum per syllabas intel-
lectualiter significativas , sed tantum sonum seusibiliter pereeptibilem) : ita
litora vel parabola est \elut soiuis non articulatus neque distinctus. Et ita .i-.
tota lex vetus est tantum vox vel sonus, quia solum sensibilia tradens ac
sine verbo mystiei sensus. Quia sicut per incarnationem Christi verbimi dei
additum est cami, ita per euudem spiritus revelatus est, qui est velut verbum
vocis et sicut deitas carnis. Et sie propheta vult, quod Christus aperiet iu
psalterio, i. e. revelabit iu ijla parabolica voce et sono verbum, spiritum et ju
H, 8. divinitatcin latentem. \'A hoc modo Apostolus dieit 1. Corin. 14. quod fuba
:Ji) 2cib. guilms

salimis XI.IX. [[,.| 277
iiisi (lifstiiK^tiiin sonuin dcdfrit, (jiii.s iscse p:ir;il)it ;ul preliiiin? (i. c. arliciila-
tiiui) &c. Tuba .süiians est lex literalis seusiis. Qiii souus articiilattir et
distinguitur, (jiiaiido spiritualiter et niystice exponitur. Que artieulatio soiiu
sie facit, siciit inysteriuiu literc, spiritiis earni, divinitas hunianitati C'liristi.
s Qui enim cai'nem Christi iiis])ieiat iuclistincte, sine dubio nihU intclliget,
nihil se disponet ad eum. »Si autem enm deum esse distiiixerfc , iani in
tt'rraui cadens adorabis: (juia earnem eius in verbura distüicte artieulasti,
ideo iani iDtelliges. lu hanc seutentiam excelleuter theologissat Apostolus,
ubi supra. Et hoe Moses figuravit Numeri 10, quando precepit soiuim tube^- ä"i'i. w,
III differeutcr artieulari, quaudo itm- ad bellum, quaudo festa aguntur, quando
populus cougregaudus est. Id est Scriptiu'a triplici sensu mystico articulatur
Primo tropologico, (jui parat ad bellum contra vitia et Demones. Secundo
allegorico, qui parat ad epulas et dies festos, ad eruditionem et refectionem
spiritualiimi. Tertio literali, (jui cougregat populum. Et hie est shiiplox « Woi lu. r.
ir, clangor, ut ibidem dieit.
Igitur 'in psalterio aperire' est in parabola et umhra (qualiter litcra
est) producere sj)iritum et mysticum sensmn. Hoc autcni eertum est, (juomodü
Cluistus egerit.
GLOSSA: PSALMUS XLIX. [L.]
21) licprohat sacrificiu ludceornm in quihus confklcbmd sine spiriln et
alia edocet seil, latidis sacriftcia. Fsalmus XLIX.
Tit. Psalmus Asaph, qui fuit unus de principibus cantoruni a Davids, i.
iustitutus 1 Paralip. 15. i. ^sdiou. is,
Dcus' deoriim dominus' (|. d. non iam projihetf, sed ipsemet doniinns
23 loquetiu- angelonmi et sanctorum, locutus est in Christo filio Hebr. 1: t'i'vcin. i,;.
vocavif predicatione sua i. e. vocabit terram ludeorum po})ulum tcrram in-
habitiuitium similiter et gentes. A solis ortii vocabit omnes ad Ecclesiam
suam ])cr totum munduni usque ad occasum: ex Sion de lerusalem exil)it3j. a.
in totiuu orbem speeies dccoris eins Ecclesia, que est gloria et decor Christi
30 vel lex Euangelii. Detis^ Iliesns Christus manifeste veniet in adventuaj. 3.
GLOSSA:
' Loquitur proplieta jirius de adventu Christi primo et secundo,
et deinccps inducit ipsum Glu-istum loquenteni usquc in finem psahui. - In
Hebr. hie tria nomina Dei sunt: El Eloim adoiiai (i. e. letragramma) i. e. deus
deus deus, expressa sancte trinitatis nominatione et unitatis, cum sequitur in
35 singulari : locutus est. ^ Isti tres versus de utroque adventu Christi inteIHgi
possunt. Apparuit enim gratia Dei secunfhnn Apostolum omnibus lioiiiinibus, tu. o_ j,.
in igne Spiritus sancti et in tempeslate nuiltoruni niiraculonun et predicationum,
c[ue omnia in primo adventu facta sunt.
9 Scib. icfjicbt Numerj. lu .jmiidjcn bic SOoitc (^iiiiid.i It.sta ein l(i Scib. Ifjittir
psalterii) 2:J insUutus 26 bit ftatt vocabit :iO (.'hristus in
:

278 Dictata super Psaltciiuiu. 1513—10.
secundo: dciis noster ipse per verum ciiltuin ci non sihbit iiniplius, (nii \\\m
silet quoad viiidietam. Ignis conflagrationis mimdi in conspedu eins ante
tacieui eius cxardescct: et in circuitu eiua tcmpestas valida fidgiirum et
3J. t. touiti'uoriini, quia totus miuidus imitabitiir.' Adcocavit advocabit coilum
augeloH et sanctos destirsum ad iiulicium: et terram i. e. corpora sauctorum s
vel mij)i().s de sepulchris discerncre populum smim i. c. ad discerneiidum ab
». 5. impiis et iudicandum , q. d. ad lioe vocavnt nt discernat. Congregatc vos
aiif^clice virtiites- Uli sanctos cius in se et aliis: qtii ordinant ordiuate tra-
diderimt et disposuerunt testumentum eins legem euangelimiique super sacri-
ß. 6. ficici ad sacrificandiim ei et ei )leiidum. ]^t annunciahunt manife8tabuiit vel lo
exequeutur cceli aiigeli et saneti vel apostoli^ iusticiam fidem, seil. Dei red-
dentis unieuique meritum: quoniain deus Ihesiis Chri.stu.s iudex est.* Sela.
i

I'salmus XLIX. |L.| 279
liihaiii?' liiiniohi sufritica dco s/crrifltiuin laudis coiifcssiüiiisj sacraiiR'iiluiii ü. ».
Euchanstio: et redde per verum latrie cultuiu solve altisshno votu ttia in
l)apti,sni() et alias j)romissa. Et invoca nie non idola vel lianispices divinos,». 15.
sicut faciunt filii diffidentie, in die trihdationis:'- eniam te et honorifieahis
h nie nou te ipsimi, sicut faciimt vane gloriosi. Peccatori-^ auteni sacerdoti, ». ig.
jiredicatori, dootori dixit dcns: qtmre tu enarras predicas jHibli«; vel doces
etiaiu ex officio, vel tantuni uarras et nou etiani facis i^tsticias nieas Euaugelia,
et assiimis non etiam per manum testamcntuni meiim,* verbuin Dei, quo
te.statiu- nobis de l'uturis et in visibilibus jjer os ^?«6;»? Ti« fc/'O OfZ«s

280 Dictata super rualteiium. 1513— 15.
(juiisi null iidisscni pecratii tiui seil tccuni dilexissem: arguam te et statimm
toipsum tum pcfcatis tuis contra faciem timm iu couscientia tua in con-
i8. 21'. fusioiK'in tiiain. IntcUiglte' i.e. forde seil iutellectu attendite, non tantiuii
seutite .sensu precipite, hec qui oblwiscimini deiim iit oniiies iinpii : ne quaiido
rapiat de bac vita et tiiuc non sit qui eripiat (piia in inferno nulla est
i>. 23. redeniptio. Sacri/itium hnulis- eonfessionis, non pecorinn, honorificahit vcro
enltn glorifieabit me: et ill'tc in tali(?) sacrificio der siipple est quo ostcndam
tandeni nianifestabo Uli. salutare dci eternam saliitoni.
SCHOLAE: PSALMUS XLIX. [L.|'
Dens deus deus locutus est (i.e. loquetur iu futiiro). Sic enim w
del>iiit transferri latine, quia in Hebr. poniintiir tria noinina Dei. Unde
Hieron. sie: 'Fortis deus dominus locutus est', primum trausferens secundimi
. etymolügiani, scilicet El. Locutus autein est deus (secundum Apostohmi)
ülini iu prophetis, novissime antem iu diebus istis in dilecto filio. Quid
ergo locutus est? is
Vocavit terrani, quia veuit peccatores vocare ad j)enitentiam. Misit
enim verbum sunm. Hoc est, quod locutus est, 'Loqui' euiiu est vevl^nm
mittere et dirigere ad alium foris. Dicere' antem est verbimi tautnnimodo
producere et diffinitive statuere ac determiuare. Non sie 'loqiii'. Et istorum
GLOSSA: 2«
patet, que habet: Suspicalus es iniquitaleni,^ i. c. iniqne, i. e. male de nie sensisti
et false et iiiique.
' Moiiitio Christi. Vox proplietc.^ - Soh enim Dco huis et hoiior
debetur, hominibus autcm non nisi confusio et milla huis. Quia liic Deus sibi
vendical totam hiudem et ab Omnibus aufert lan(|uani cultum sibi soli debitum, 25
Deo igitur reddere possumus [niliil] nisi sacri-
'. ps. .supra laudabilis nimis . —
ficiuin eonfessionis. Non enim requiril nostra sed nos. Est autem sacrificiuni
eonfessionis agnoscere et confiteri omnia accepta Deo et sese prompte in vicem
oHerie ex toto corde: et licet sacrificium altaris sit vere quod hie laudis dicitur,
in (|uo omnlum vota et laudes ofleruntur, tamen non est omnium, sed eoruin m
tantum, qui eliam seipsos in illo et cum illo in cffectu et re sacramenti offerunt.
Non enim sufficit nobis, quod placeat ex opere operato et non ex opere operantis.
(Juia nun ideo nobis datum est, quod tantum ex se placere debeat, immo omnino
ex iioliis. Alioquin iam non esset sacrificium. Quare frustra edificant, ornant,
multiplicanl Ecclesias ac instituunt missas, (|ui non et ipsi sacrificant seipsos in 35
sacrificium laudis et eonfessionis. Que confessio consistit in verbo et opere et
animo.
19 91m iSanbc: diceve |
luqui 26 2a-j cingcttaninicrtc Söoit fcl)tt :)2 operati
') ^l. 62''— 63». -) 6. Glossa onlinaria. ') I'ie eine itfeiiicrfimg rcdjt*,
bit' nnbcrc liiif« am Sianbc.

Psiilmus XLIX. [L.] 281
diKjriini verboruin talit< tli)ctriiia in Script, evädeu« est. Qiiia (juecuiKjuc; (1(M18
dixit, fiiuit et facta simt. Et sie verbiun eins semper fit et factum est, iit
dicitur in multis locis Scripturae. Quia tiiuc deus })er inteniuni verbiini
inimediate dicit, (jiiöd est onuiipoteus et efficax. Locutus est auteni sepins
5 et multa, quo uon sunt facta et audita ac recepta ab honiinibns. Idco
locutio et verbuni dei niultuni diftcrunt. Tjocutus ergo est in dilccto tiiio
secundum carnem eiusdem.
Ex Ziou species decoris eins. Ecclesia est sj)ecies decoris eins, s. 2.
scilicet Cin-isti, rjnia ei assimilata et de eins plenitiidine accipicns. Ipse
10 decorus et omni decore pidcherrinius, a quo decore venit species, i. e. forma
et iinago eins in E(«]esia. Et ipsa de Zion exivit in totnin orbem terraruni,
quia vocavit ab ortu solis usque ad occasum. Sed in Zion incepit et ilji
primum exivit ista vocatio, ut Matth. ultimo 'Incipientes a lenisalem usque »ni. ä»)'«!«).
a, 3.

282 Dictutii siqior PKalterium. löi:!— IG.
est, et ducor eins per lOuiiiifjcliiim pcrR-ctiis est. 'I'alis ost et ill;i onitio:
%. 8, 6. 'Gloria et lionoro coronasti ciiin' 8. Et '(iloriam ol inaguuin dccorcin iinpones
21,0. „ .
.super euni Qui (iidinaiit test amonl um lius super saerificia. l'rimo
(i(l est qui pactum CJliristi feriuut pi-o sacriticio: sie enim Hel)r.) (jui lep;eiu
eius .suscipiunt, ut eum eolant .saerificio. T'udo saeritieium est finis legis et
Euaugelii. (^uia quid aliud iacit Euaugeliuni, (juani quod uosipsos maetat
c:t luortifieat secuudum earuem et sie olfert deo vivifieatos secundiun spirituui?
'"',' i^"' !-• ' Exliibeatis coqjora vestra hostiam'. Et 1. Pe. 2. 'ut jier ipsum
i'^iicii
offeratis hostias spirituales &c.' que sumus nos ipsi: de; (juibus hoe psalm« lu
1108 erudit.
Seeunilo 'super saei-ificia', id est perfectius et diguiu.«, (juam siut saeri-
ficia legis, ae plus quam illa. 'Ordiuaut' autem, quia priiuo seipsos, deiiidc
alieis ofteruut et per vcn-buin dei eouficiuiit. Hoc euiui postulat ordo cliari-
tatis, ut prius jiactum et testameiitum doinini faciat ad saerificandum seipsiim, i^
deiude et alios. Quod autem verbum dei sit testameutiuu, jiatet iu glosa.'
%;i. s.'i, 14. Et j)s. 26. 'Testaiueutiun ip.sius, ut luanifestetur illis'.
'45. 7. Deus, Deus u oster: dicit primuni, quia iu seipso verus etiam sine
iiobis est deus. Secuudum, quia per vertun religionem nost«r deus est, siciit
dicitur deus Abraham, Isaac, lacob, Israel. Et sepius in lib. Kegum ad su
prophetas dicitur 'deus tuu.s', 'deum tuura' &c. Sic Ezechias ad Esaiam
!,";
^t'„;";.,j eiusilem ;57. Et Zdech. ad lerem, eiusdem 49.
'ii. 14. Sacrificium laudis soll debetm* deo. Laudem euini et gloriain
iam sibi veudicavit, quam ei diabolus et hom(i f'uratus fuerat. [Augustinus:
Hoc sacrificium est gratias agere illi, a (juo habes, (juiccjuid Ijoni habes, et jo
cuius luisericordia tibi dimittitiu-, quicquid tuum malum habes. Uude
Souirt) 1, 15. Barueh. 1. 'Et dieetis: Domino deo uostro iustitia, nobis autem confusio
fiiciei nostre'.J Quare eoram deo uon gloritu'i potest omnis caro, sed solus
ipse gloriosus est, et nos confusiosi, ut sie dicam. Tunc enim recte deus
cülitur, quando nosipsos oninino coufundimus et omuem laudem et gloriam au
ei attribuinuis et quicquid in nobis est. Quia quando deo tribuimus, quod
suum est, et reservamus nobis, quod nostrum est, tunc nihil reservamiis et
ipsum nihil est nostrum, totuni autem est dei, ex quo accepimiis. Talis
ergo coufessio ex vero corde est ipsum laudis sacrificium, scilicet totes nos
deo dcbitos fateri, quicquid sumus, et niliil nobis relinquere omnino. Attjue 35
uon süliim corde, sed et opere nos sie ei eonfiteri, ut opera ipsa testentur,
nos uiiiil nobis es.sc et videri. Et ex hoe fundamento fit, ut (juilibet (juaii-
tumvis sauetus necesse habeat de se coram deo onine malum sentire et coii-
*i. .'.i.ofiteri et omnino niiiil. Et dicere 'Tibi soll peccavi', tibi malus sum, tibi
iiiliil sum. (^uia si deus auferat id, quod suum est in nobis, verissimum 4u
',1 e. übe» e. 279 s ^M- •Jofig-

Psalmus XLIX. [L.] 283
est id, (jiiikI R'liiKjuitur, jji'ivatioiieai, tcnebras et miiliiiu osse ac j^ic dam-
natiüue diguuiu. Quod si illiquid illoriim iKibi.s inficctiinus, iani fiiivs sunui.s
büuoriim Dei et subtractores glorie eins.
Et ex hae radice veniuut i8ta verba: 'Beatus vir cui luni iiiipiitavil ~;;i .iv, 2.
i domiiuis peecatum'. Et illud Apostoli: 'Quorum priuuis ego .sum\ Et i.iim. 1, 15.
illud Christi: '•^ede iu loco novissimo'. Quia .si deus uobis vellot imputare s;uc. i-t, lu.
illud, quod est in uobis ultra eius doua, iain essemus peccatores. Sed hoc
saivi simuis, cpiod ipsani uostram nihileitateui uobis uou imputat, (]uando
eam salteni ugnuseiuius. Et sie nuUus sauetoruui, etiaui b. virgo, uou lueutitur
10 dicendo: Dimitte uobis debita uostra. Sic 'Ego dixi iu excessu meo: ouiuisi};j. nc, ithomo
uieudax'. Quare? Quia 'himiiliatus sum nimis'. Ideo 'Credidi, et sic>4jj. nn.u.
locutuH sum', uou quia sumus aliquid. Et sie totum cap. Ro. 3. iutelligi 3!öm. a.
debet. Uudc et Esaie 40. 'Eece geutes, quasi uihU reputate suut ei'. Nuuc jcf. w, n.
autem omne uihil est peecatum, quia lege prohibitum, ut uullus vacuus
15 coram Deo appareat. Sed omue niliil est vaeuum, ergo ouuie uihil est coutra
legem. Et sie 'couelusit Scriptura oumes sub peccato' Gal. 3. Hoc est ergo öm. 3, 22.
verum sacrifieiimi laudis, scilieet suam totaui abyssmu aguoseei-e et ouuiia,
que est, habet, potest, dei bouitati aseribere et coufiteri. Quare prot'uuda
tlieologia iu isto versu est: (]ualis et iu toto jvsalmo sequeute ])er singulos
20 peue versus est.
Quod autem alii illud de sacrificio altaris expommt, uou videtur ad
literaui dici, licet verum sit, (piod sacrifieium laudis et res ipsa sacrauieuti
slt idem. Quia iu ipso offertm- semper sacrifieium laudis, de quo hie loquitur,
sed uou solum iu illo: imiuo sacrifieium laudis est iuge saciificium, quod
25 uimquam cessat oiferri. Quia uos ipsos deus re(iuirit et uou uostra, uisi ut
siguum seu sacrameutum sacrificii, quod smuus uos. Nam et b. Aug. tale
expouit sacrifieium. Uude illa dictio Hod hebraiee siguificat proprie cou-
f'essiouem: que tameu et laus est. Sed magis exprimit laudem, scilieet de
acceptis ac gratiarumactioneiu : nam et laus quedam est uon coufessio uec
30 gratiiu-muactiü, sed tautmii precouisatio.
Coeli auuuuciaut iustitiam dei: ([noniam deus Iudex est.«, c.
Hoc uovum verbum Apostoli uuuciaveruut, scilieet quod iam deus ijjse, uou
homo loco dei iudicaturus sit. Et ideo necesse est, ut tale iudieium sit
imiversale et ouiuiimi geuerale, quia dei. (Aiius Viearii tantum partiale
35 agimt, ipse autem, quia suprenms et altissinuis, ueeesse est, ut oumia iudicet.
Quare auuuueiare, cjuod deus Iudex est, est aunuueiare universale iudieium
et quod uou sufficit iustitia alieuius, (piam coram homiuibus habere jjossit,
sed requiritur iustitia ilei, ut coram deo iustus sit. Et ad hoc recpiiritur,
(|uia uou al) homiue sed a deo iudicabitm-. Quouiam deus Iudex est.
10 Sic «ic

284 Dictata supei' rsalteriuni. 1513— lü.
J'sidmus L.
GLOSSA: PSALMUS L. [LI.]'
Ojdiina jjvnifcncium v( confUcri vulcnthün cnidilio i:t vjcmidum.
s. 1. 2. TU. Ad victoriam jmdrmi-s David ei rcvolatus, (juaudo occsisioiie illius
;.£(im. IUI. Ihcti, de (nio 2 Kc'

Psalmus L. [LI.] 285
institicaiit. I^cce cuini adoo ooram to suin peerator, iit si otiam ppcratnni ss. 7.
adiiltcrii iKni esset, tarnen adliiie coram te noii iiistifieatiir idliis lioiuo, qiiia
in iniquitatibus concepttis siim: et in peccatis, i. e. origiuali, qnod est niulta
peceata, ut siipra Ps. 31, concejnt me mater mea, sietit oranes alios matres-;!i. 3j,i.
5 eonun eoncipiimt. Ecce enim veritateni dilcxisti nou umhraiii Ieu;is in iustitiis «. 8.
suis, sed veritateni iustitie tue, que est iiuniilitas et confessio peccati, accu-
satio siii: incerta ei occulfa sapientie tue manifestasti mild per spiritum
suuctiuii, i. e. niysteria et spiritiun in litera occultuni. Hehr. al)scondituni
et areaniun sapientie tue. Nunc autem toti mundo est nuuiifestata. Ro. 3. iRöm. :i, ;i.
10 Niuic autem mihi, seil, quam iam confessus smn, quod tu sohis iustus et
quod onmes sumus in peccatis. Asperges me domine per teipsum, non Aaron w. si.
aut Levita, hysso])o occulta seil, et mystica, quam mihi manifestasti, et mun-
äahor in veritate et spiritu: lavabis tue tu per aquam gratie vel baptisma
et sujier nivem, i. e. phis quam corporalis albedo, seil, spii-itualiter, dealhabor
11 in mente.' Auditui mco intenio, seil, conscientie per peccatum et morsums. 10.
inquiete, dabis per inspirationeni gratie tue gaudium et laticiam: et tune
exsidtabunt ossa Jmmiliata \äres anime per peccatum deiecte et contristate.
Averte faciem tuam a peccatis meis, i.e. noli ea attendere et seniper inw u.
conspectu tuo habere, ut vindices: et onmes iniqtiitates meas deh, seil, per
20 oblivioneni, ut eas non imputes. Cor mimdum, quia per peccatum veteravit, «. rj.
crea de novo presta in me dcns, non corpus niundum, sicut lex : et sjnritum
rectum,- i. e. sjiiritualem rectitudinem, non literam seu literalem rectitndinem,
sicut lex, innova in visccribtis meis in interioribus nieis anime, non in
GLOSSA
:
2-, esl laus dei. — [Expressio est precedentis et simul contra hideos el onmes eos
dielt, qui non agnoscunt sed excusant vel extenuant percata sua et in iustitia
legis et suis meritis peccatum suum se purgare putant, ut allegat et exponit
Apostolus Ro. 3. Et sunt isti duo versus digressio a suo peccato ad omnia3!üm. n, 4.
universaliter tarn sua ciuam totius mundi pcccata secundum regulani, qua scriptura
'M transit de specie in genas et ccontra.]'
' Respicit ad illud Exod. 24 et Hebr. 9, quod omnia post lectionein legis ^^''''j^'','^^-
aspergebantur liyssopo et lana coccinea lincta in sanguiueni liircorum et vitulorum.
Et lioc mystice fit, quando aspergimur sanguine Christi in spiritu. - Quia
per compendium et verbum abhreviatum ducit ad salutem et dirigit per directum,
•'• nbi lex in circuitu ambulal. Cln-istus auleni exaltatus onmia traxit ad se, quiaSoi). 12, iiu.
ipse centrum omnium, quo habito omnia liabcnlur in circnmferenlia et ipse in
Omnibus omnia adimplet.
10 quam iam f)at aiid) iHie^m gctejcn; bic ^^nÜM^t ?l6icf)iift qiinil i.im: DicUeidjt OPt=
idjrii'bcn fiii: quimiam 23 Siic^m .aniiiii 21; IHictjni ilictiiiu 2y Slicf)m tum sua
quam 07 adimpletur, Dlicljni adimplevit
') Tu? in .R-lnmnirrn Öieii'tjti- l)nt Vutliov niifbcr niif-gri'tvidjfii.

236 Dictata super Psalterium. 1513—10.
a. 13. exteriorihns, vestilms et iiimibris, siout lex. Nr. proiicins me cum reprohi.s,
.sicut Saul et .synajfogani, a facie tun a luiiiine viiltus tui : et spiritum sanctum
tuum' per quem das .spiritualem sanctitatom , ubi lex secularem tautum, vel
as. H. ipsam .sauetitatem .spiritualem iie aufc.ras a mr. lieddc mihi quia per pec-
eatuui ami.si loiticiam salutnris tui saluti.s tue vA C'lu-isli tui: et spiritu 5
«. V: principali- spiritu liherali, nou servili, sicut lex, confirma nie. Doceho^ isto
psahno et aliis atque exemplo meo inirjtios ' vias tuas seil, veritatis et s])iritus
et impii inereduli ad te cmivcrtentur per veraui fidem, diuiissa imihra ei
«. IG. litera.^ Hed in hoc officio mihi resistent, ideo Lihera me de sanguinihus
carnalibus et literalibus ludeis ^ deus, deus salutis mca: qui salvas me: rt 10
exultuiiit exultanter pi-omuiciabit Ilngnn men insticiam ttmm'' qua tu iustificas
SS. 17. et qua coram te iusti sunt, non meam vel legis vel himianam. Domine
GLOSSA:
' Non carnem sanctam, sicut lex, in qua hidei gloriantur.
- Spiritus iste 'principalis' dicitur contra spiritum servilem, qui est spiritus timoris
et violpiiter sanctificat : ideo non permanet. Sed principalis est spiritus libertatis 1:.
et voluntarius: et ideo permanet et confirmat. Unde dicitur in Hebr. a verbo
Nadib, quod significal principem vel spontaneum et liberalem et beneficum et
voluntarium, que omnia sunt contraria servili conditioni, quia non volunlarie et
liberaliter et benefice facit, sed coacte, invite et maligniter etc. Igitur hunc
2. lioi. 3, 17. spiritum principalem appellat Apostolus ubique fere spiritum libertatis, quia facit 20
liberaliter et bberales servos Christi. — Alii spiritum rectum fdio, sanctum ipsi
spirilui sanclo, spiritum principalem patri tribuunt. Item alii: spiritum rectum
propter intellectum quem dirigit, sanctum propter voluntatem quam sanctificat,
principalem propter memoriam quam stabilit atque confirmat, cum sit unus atque
idem spiritus. Tales enim devotorum distributiones, etsi ad literam non faciant, 2r,
tamen quia vera et pia sunt, tanquam euangelica fragmenta colligenda sunt et
nequaquam abiicienda [quaiitumvis liiere non consonent].^ ^ Hoc enim officium
docendi vias Christi nulli conipetil nisi Ecclesie, quare etiam vox isla: quia
prophele et lex preiuuiciavcrunl quidem tales doctores Ecclesie, sed non fuerunt.
Scvnii.ic.ic. Unde dielt leremias: 'Mittam piscatores, et piscabunlur eos'. '' [Optima satis- 30
faclio est, ut qui cum aliis peccavit et peccare fecit, rursum quoque alios penitere
faciat.]^ ' Sanguines sunt propinqui secundum carnem, qualis erat Israel
carnalis ad Ecclesiam Apostolorum primitivam persecutor semper, et usque bodie
Soll. 1,13. bomines carnales. lob. 1. 'Qui non ex sanguinibus' i. e. amicis carnaUbus. Unde
et Idumei (i. e. sanguiiiei) in propbetis mystice vocantur, licet nos tales ipsi r>
velint intelligi. ^ Quod non fit nisi propria prius iustitia accusala: sicut neque
laudem infra.
6 liberali et litiorali; .Viit^cr »MOÜtc lt)oI)l jtf)rciicii spontaneo et liberal!. Slie!^in et
liberal!, non servili, sicut le.\ — spiritu liberali 12 £utt|ev§ ©loffen t)iex linb 3. :!G. :?7
jiiib toon SRie^m imridjtiti jiijamntcngeftcUt 9iie^m legi lü SRie^tn vocabulo 28 et etiam
iHic'^in et ejus 29 JRicIjm praesignificavcrunt iRic^tn fuerunt :35 üiic^tn tales ist!
07 infra fef|lt Sei SHicfim. »cral. SP. 17.
') llJit bii-Jcm äi?otle iH'tiiinit bn? bei .Uöflliit \.'iitl)ct? i'oltfii 311 S. 72 gegebene 5"tf''"''''
bes ill>olffnbüttflev 'i'inltcvv. -) ätUebet geftttd)eit. ') ilMcbct geftvid)eii.
:

•"' libeiiH,
Psalmus L. [LI.] 287
luhia niea apcrief! queso, ut aperias ilaiulo iidiiciani et .supiciitiam 1(i(|iii!. r,.
in versn quinto: super quo tot sunt peue expositiones allate, quot fuerunt
expositores. Quare Apostohim pro nune sequi volmnus Ro. '1, qni jier ipsum iinnu. ;i, 4.
prol)at, quod omnis iiomo sit mendax et peccator, solus auteni deus \-erax
et iustus. Quod debet iutelligi de iis hominibus, qni nondum a deo sunt
•>:, iustificati et deo coniuneti, quoniam tales smit iusti et vei'i. Dieit ergo: 'Est
autem deus verax et oninis liomo mendax, sieut seriptum est: Ut instificeris
in sennonibus tuis et vincas, cum indiearis'. Et sequcns infert Corollarium
secundum quosdam. 'Si autem iniquitas nostra iustitiam dei eommendat tte.'iKiMn. s, 5.
Hoc enim sequi videtur ex isto 'Tibi peecavi, ut instificeris': quasi non
M possit instifieari, nisi nos peecemus. Sed lioe sie debet iutelligi jiropositiones
ponendo.
Prinio. Onines honiines sunt in peceatis eorani deo et j)eeeant, i. e.
sunt poceatores vere.
GLOSSA : ^ Hie pro tota Ecclesia (tunc piiiiii et Zioii et leriisalein edlli-
3:, cata fuerunt), ideo de mysticis lo(|uilnr.
5 Siie^m uti ps. i. c. fc()lt l'ei 9iicl|ni lO i|uiftciii \ö !)iicf)in laiult^
et cunfossiüiies
') m. (;;!' [M foi)iti (;r,a--G(ia.

2g3 Dictata supov Psaltenuni. l^i:! -Iß.
Seoiiiuli. Hof ipsum dcns pci- proj>lieta.s testatus ost ot tandoni per
passionom Christi idcm probavit: (|uia proptor jicccala iiomimiin ioecit ciini
pati et niori.
in nobis.
Tertio. Dens in scipso non iiistificatur, sed in snis .scrmonibns et
Qnarto. Tnnc linins peoeatoi-es, (luando talos uos esse agnoscinins,
(juia talos coram deo snniiis.
Tmic se(initnr. Qiii udn est pceoatdr (id est se non coufitetiir pecca-
toreni), manifeste eontendit denni condemnare in semionibus suis, quibus nos
in peecatis esse testatus est. Et Christiun non pro pcceatis niortuum esse; lo
eontendit. Et sie indieat deum et lueudacem facere nititur. Sed non vincet
necjue ])revalebit, prevaluit autcni deus. F,t tales fuerunt ludei et sunt usque
hodie. Unde midte sunt tales auctoritates in Euaugelio et Apostolo, que
videiitiu- nos inducere, ut peccemus : cmu non aliud velint, nisi ut coufiteanuuet
agnoscamus nos esse pceeatores. Dicit 'Tibi soll p'ccavi'. Et sie tunc n
iustus et verax in sermouilius efHeitur, quibus nos peccatores declaravit. Et
vincit, quia false iudicatus fuit. Et (jui dieit 'Tibi peccavi soli", excludit
iiistificationes legis: q. d. Non confiteor de peecatis eontra legis ceremonialia:
qiiia talia sunt figuralia peccata et per legem auferibilia. Sed de iis, que
lex nullo modo potest anferre, nullis liostiis, nullis lotionibus aut ritibus. 20
Tdeo tibi soli peccavi, quia de vcris peecatis confiteor, non de umbraticis.
Quia 'ecce vcritatem dilexisti'. Et sie est expressio precedentis versus, quäle
sit peccatuni suum, quod cognoscit, quia non figurale neque per sanguinem
hir(«rum auferibile. Et tiüiter peccata confiteri, hoc est: deiun iustificare et
victorem tacere. C'ui repugnant ludei usque hodie, (pii per sanguinem hir- 25
corum peccata volunt auferri et figuralia tantuni peccata estimant. Unde
Istu repugnant ! iustificari.
I
I
Negare se pcceatum habere aut non confiteri: et deimi
Sc ipsum iustificare coram deo; et deum glorificare.
Quare a nullo iustificatiu-, nisi ab eo, qui se accusat et dainnat et 30
iudicat. Iustus enini primo est accusator sui et damuator et iudex sui. Et
id(!o deum iustificat et vincere ac superare faeit. Econtra ünpius et superbus
l)rimo est excusator sui ac defensor, iustificator et salvator. Quare ipso
i'acto dicit deo salvatore se non indigere, et iudicat deum in suis sermouibus
et iniustificat ac mendacem et fi\lsum arguit. Sed non prevalebit, deus ss
cniiii vinrct.
Quiid si adhuc quis non iutelligat, quoniam uullus iustus est coram
7. deo, (|ui solus instificatur, sequitur clarior expressio: Ecce enim in iniqni-
tatibus conce])tus sum. Ergo verum est, quod tibi simi pecoator et
jicccavi, ut tu solus gloriosus sis in iustitia et iustificeris solus, quando onvnes 40
sninus pceeatores. Et verum est. (|nia adeo nos coram deo sunius iniusti
'>

l'salmns 1. l[,l.| 289
et iiiditiiii, iit ((Ucciiihhu' tlipcro iKisscmiis, iiiliil cnnini vn sint. linino et
fides et gratiti, quibus hodie iustifioamur, nun iustificareiit nus ex scipsis,
nisi pactum dei faccret. Ex eo enim prccisc, ([iiia t(!.stam(nituni et pactuiu
uobiscnrn foecit, iit (]ui crediderit et l)aptisatu.s i'uerit, salviis sit, salvi siimus. »invr. ii;, n;.
r. In hoc aiiteni pacto deiis est verax et fidelis et sicut [)roiiii.sit, servat. (iuare
verum est nos esse in peccatis coram illo semper, ut scilicet i{)se in pacto
suo et testaraento, quod nobiscum pepigit, iustifioator sit. Uudc litera Hebr.
sie: 'Tibi soli peecavi, propterea iustiticabis in verbo tuoV i. e. ])a('to tuo.
(^ni ergo uon peceat uec peccatum (u)nfitetur, iuuic non iustifieat dens in
HP jiacto: (juia 'qni non credit &i\, eo (|Uod non possit dcus. aijnvc. ic, ic.
Dicit autem 'Tibi soli' propter peccuxta legalia, que etiani per legem
mnndari potuerunt, ut tactus mortui, poUutio corporalis etc. Talia enim
peccata sunt coram lege, et Mosi potius in ins quam deo peccatur. Dicit
'peecavi', scilicet vero et spirituali peccato, de quo ps. 18. 'ab oceultis pec-t'f. is, i:i.
15 oatis meis munda me'. Et hoc est Judicium, quod diligit honor regis et>;

290 Dictata super PsaUnvinin. ir,13-16.
im)>i)ssil)ilo est dcuin incDtiri. (iuafe 'vincas cmu iiulicaris': ."-cilioot 'in sor-
inoiiibus tiiis^ non i-iiiin in s('i])si> instificatnr ant indicatiir. I'^t ex isto
Verl«) ahnndo patet ilifrcrcntia Jndicüi et Listifioationis.
Imlicinni sni contradicf. Tnstificatio sni
CA'
Instifioatio dci snbslantial. cnntrad. Tudicinni dci
Ilis nnni' applica rconlas louice de natnris (ipiHisitarnni jmipositionnm.
1. Onniis accusatdr sni instilicat dcnni: scd nun ccdnlra oninis iustifi-
catof dci indicat so, ((iiia potrst ini))ins dcnni tflorificarc, nt dcnionia.
'1. Onniis iustificator m\ ('«ndcmnat deiini: spd non ccontra omnis eon- i"
dcnniatdi- iiistifieat se : quia daninati iiidicant donni et tanicn non instificant.
3. Nnllus iiLstifioator sni instificat dcnni: scd hcnc ocontra ali(|nis
instificator dci instificat sc.
IM. 50, 1';!. Hoe totuni est, (piod psalmo precedenti dictnni est: 'Sacrifioium landis
$ioi) i.'i, i:.. hoiiorificabit nie et illic iter'. Sic lob ait: 'Cdi sunt immundi in conspectn !
tini) 2:,, .'. Pills' et 'Stelle sunt inununde coram ci> ot Lima non lueet', i.e. sancti non
Sif. 40, 17. sunt sancti coram eo. Sic Isaie 40. '( )iiincs o:ent). 104, 1. eins'. Et iterum: 'C'onfessionem et decoreni iiiduisti'. Et 'Confessio et
*i.4.-., ri'.''i2. magnificentia ojnis'. Quare ps. 44. dicit 'Audi filia et vide et inclina aurem .
tnani. Esti» Iminilis: ot sie concnpiscct rcx decorem tnum'. Igitur Non
(|iii sibi liinnillimus vidctnr, sed (jui sil)i fcdissimus et turpissimus videtnr,
liic est S])cci()sissimns coram deo. Et ratio est, ([uia snam feditatein nunqnam
viderot, nisi esset intime illu.stratns lumine sancto, sed liabcns tale lunien
est speciosus, et qiianto clarins, taiito spcciosior. l^t (|uaiit(i i-larius liabcl. a.-,
4 11. 1; ciiMtr.i :l.'i Scib. iiiifiinln
^•

Psalinus I.. |L1.| 291
tanto inagis vidct spsc esse di-lorineiii et indinniiin. (^narc verum est: Tiir-
pissimus sihi est formosissiiinis Deo, et ceontra loniidsiis sil)i tiir])i.ssinms o.sl
Peo: fjiiia earct lumine quo se vidcat. Sic B. \'irj>

8ii' Ulli
iiiciKla.x .Silin
Psalmus LI. [LH.] 293
Domiiie l:il)i:i iiu':i apcries. Hoc |)i'()[)riu Kcclcsiu coiivfiiit, ijniai'. n.
nunc apertnm est o.s totiii.s .Kci-i])tino, et pnl)lice annuneiatnr laus Christi.
ApLTitnr autem fide, .sine (|iia e.st clau.suin et nuituni, ut 'C'redidi, |)r(ipt.
i. e. occasione talis hystorie Doech Idumccus et anmtnciarit Said et di.rit
Uli: vcnit David in domtim Äbimelecli, de (luo L Heg. 2L i.eam.'.'i,?.
Quid tu etludei gloriaris- snperbis et iactas in malicia cum malefoeeeris 35. .3.
3u I'roverb. 2 'letantur cum malefecerint et exnltant in rebus pessiniis': qui jiotens Z)fx\

''"'"
294 Dictatu super l'«iltc'viiiiii. 151:^ — !•!.
CS iit hihjniüUcY «iiiia seil, potuisti et iioii luit

.s;iliiuis LI. [l,ll.| 295
eins: fi/icravi in iiiincrtcordirc dei iiou in dlviliis iil illc iiuctcrmwi et in
smculnia saiculi de imo in aliiitl per snccessioues tiilcliiiiii nicoiiiiii in Ecxde.sia.
Confitcbor tibi laudubo ego et mei in s;;i. m, 17.
annuneiabit laudem tuani'. Item 'Si non poterit manns eins invenire': Eta/iiim. i4,ji.
'pes tnus eonculcet &c.' Quare autem? 3c(."1;6"6.
j-, l^rimo ut comprehendat sub eisdem verbis literam, allegoriam, tropo-
logiam, anagogiam. Nam si dixeris 'Ego locutus sum' solus tu intelhgeris
locutus ad literam. Sed i[uando dicitur 'Lingua mea calamus scribe': ibi
primo lingua projihctc ad literam intelligitur. Heeundo, allegoriee omnis
doctor Ecclesie et pn'(li

29(5
Dictata super l'saltoriuui. 1513-10.
Sucundo iul f.\i)riiiioiulaiu nuilatcju aiiiinc in niultis iiHiiil)ris, ijiiia
aiiiiiui tota est in (|ualibet ])arte. Et iileo (jiiaiidu iinu iiiemlm) utitiir, iuiic
totu iii illo est: iuiiuü oniiies vires ad iiliid tuiie cooperaiitur. Et sie oiiinia
niembra (jiiodaiuinodo fiiint \iiiuin menibruui, et ])er consequcns totiis iionio
iit veliit iiuiini iiiemhnim illud, ad ((uod aiiima sese transfert et sie traiis- >
lereiido uinnia seeiiin siiniit.
it. 7. Dens destruet te etc. Cinalutn' ihi vastatioiie.'^ iiDininaiilur. Jn (|uii
sigiiifieatur, quod stabilis et firma erit hee va-stitas. Possuiit autem miil-
tii)liciter distribui. De Inda i|uideiii, quod est destruetus in eternum, evulsus
et emigratns de bonis iiniiis \ ite et etiaiii de ip.sa vita, que iiiit tabernaenlnni i"
suum, et eradicatus etiani ile clioru Apostolorura et Ecelesia. Igitur destruetus
ad iufernuni, evulsus de bonis et neeessariis luiius vite, tniiigratus per mortem,
eradicatus per peceatum et desperationem. Ita et ludei destructi: i|uia
Svuagoga ccssavit et cecidit nuucjiiam resurrectura sie, ut syuagoga sit.
Secimdo eviilsi de terra sua et dispersi per omuem terram. Tercio eraigrati, i
seilicet de hae \ita per varia.s moi-tes. Quarto eradicati de oliva et Ecelesia
et fide veraque scrii)ture intelligentia. Sic quUibet inipius destruitur de statu,
in (jvio vivit, quia cogitur cessare lacere voluutatem suam in divitiis, honori-
bus &e. Secundo evellitur de bouis exterioribus per infirmitatem et mortem.
Tercio )ier eaudem etiam de bouis corporis et vita. Quarto etiam de lionis l'h
spli'itualibus, quod onmium pessimmii est.
ij. 8. Videbunt iusti et timebunt, seilicet iu hae vita: (|uia ruina
ludeorum exemplum est ire Dei: a quo uou mii-mii si j)ili liorrerent et in
«Olli, ii.ju. stuporem verteremur. Sic enim Apostolus Ko. xi .suadet; 'Xoli altum sapere,
sed time: Si enim &e.' Nobis itaque iu terrorem et eautelam ista horiibiJis .;•'
'jJiüi. 1, 4. Synagoge vastitas statuta est. Malach. 1. 'Et voeabuutur termini imj)ietatis
et pojHÜus, cui iratus est Dominus imperpetuum Are." Set! iuiusti videut et
nihil timent: innno secjuuutur cos suntque insensati nimis.
Et r idebunt .sujjcr eos, seilicet iufuturo: uou enim quando timent,
rident: ne forte et cum ipsis labantur et pereaut, ut supra in glos.sa.' au
GLOSSA: PSALMUS LH. [LIIL]
Änjnii Chrisfns Indeus pojmli sni accrsorcs li scdiidorcs. l'sul. LH.
Vd ut alii AnUchristum.
if. 1. Tit. Ad victoriam super Clionun ' J'Jnidifio- sjiii-itualis iiilonnatio/)«;"«?.
GLOSSA: ' Clioruiii aliqni iiislniineiiluiii iiiiisiciun accipiunt, de quo in 3:,
sequentibus plcnius. ,\lii ipsmii Levitaruin et eanloi'uui collegiiiiii. - (Juia
psalmus iste Erudilio est , cogit nos eum spirilalitcr inlelligere tle spiiitualibus
•2G syuagoga :i7 iiilrlligi
') S. oben £. 2'J4 S- -'''H-

Psalmus LH. [LUl.] 207
Dixii insipicns \. l: tenvna sapiens luniu), (|uia sapioiitia est en^nitii);«. -j.
(lei ' in cordc suo (|iiia noii credit viva tide, curde ciiim ci-ediiui': iioi/ rs/xom. lu, m.
(Icus licet ore dieaut, iiou tiuneii in corde, ((uoil deus sit et regnet. Corniidi
sunt siciit nienihra per infidelitatciii ab.«cisa et ideo ahomiiiahiles Deo (idihiies
;. fiicti sunt in iniquitatibus que .sequiintur ex inca-ediilitate neeessario: hou
est qui faciat honum quia nee possimt, licet presuniant et pnleiit. Dens dc's.i.
cd'lo prospexit longanimiter expectando super filios liontinum i. c. carnales
seciiuduiu quod ex hominibiLS, non ex Reo nati sunt: ut ridrat si isf in-
teUi(jcns Habens spiritualium intelligentiam aaf ni/ifirinn (Ir/ini vera lidc et
III (iperibus, opere et veritate et fide ncm fieta, taliter eiiini rc(|uii-itni- et nun
aliter. Omncs declinaverunt a veritate et saj)ientia in vanitateni et insipieu-s. 4.
tiain, siiiml inutiles facti sunt ad omue bonum et prübuiii, quia aniore
deorsuni mersi siuit: non est qui faciat honum quia extra Christiun nullus
potest bonuni tacere, non est tisque ad tinum i. e. nullus. Nonne q. d. utique«. 5
15 scient oimies qui ojyerantur iniquitatem tandem eognoscent, cum puniti fuerint,
tunc erunt sapieutes, sed tarde ut Sap. 5. 'Nos iuseusati vitam illurum esti-McKii .2,11.
mubamus insauiani': qui devorant plebeni meam seduceudo falsis doctrinis et
uiaJis exeni2)lis vel perseeutiouibus perdendo eam- ut cihum panis quia sicut
cibus trausit in corpus couiedontis, ita seducti per ludeos et hereticos et falsos
•ji) doctores iucorporantur illis in inoribns et vita. Vel seciuidum Augustiuuni
sine vicissitudine, sicut [tanis est (piottidianus. Deum non invocaverunt,
quia uec crediderunt, sed potius Mammon invocant : Et ideo illic trcpidave- %. g.
runt seil, in amissione temporalium bonorum et Manionis vel maloruni per-
pessione timore tihi non fnit timor,^ (piia in maus peccati aapiirendis et
25 in bouis gratie amittcndis est luiliendus tininr: sed illi non simt cruditi,
GLOSSA
:
iclololalris, seil. i|ui licet ore conlileanlui- Ueuiii, tauieii lactis et corde uogaiil,
i|uia mortuani liabent fidciii Dei in conie suo. Titulus eiiini ililVereiis a litiiln
[|)salnii] 13. cogit dill'erenter (|ao(jne intelligere. Tainon scciUKluni lilei-aia ilc>i:i. 11, i.
M ludeis loquitur, quem sensum, quia supra positus est psahuo lo, hie oniitlenuis.
' Econtra insipientia ignoranlia Dei. Ps. 21 'Et non ad insipientiam mihi^. >4.;j. t:,3.
Tit. 1. 'Conütentur se nosse Deum. (actis autcm negant, cum sint abominati cl üt. 1, n;.
iucredibiles et ad omne opus bonum reprobi'. - Tales Apost. 1. Tit. dcscribitju. 1, m. u.
quosdam ex circumcisione, qui subvertunt univcrsas donuis docenles, cpie non
35 oportet, turpis lucri gratia. -• Sicut ludei timuennil, ne Romani tolicrenl :2,ni|. u, is.
locum et gentem. Non dixerunt 'ne forte tollant uobis Deum et lidem', (|uia
dixerant in corde suo 'Non est Deus^ Non enini deum liabuerunl, ideo amitlere
non potuerunt ncc limuerunt, sed dixerunt in corde siio: Terra est et gens est,
ideo illam timuerunt amiltei'e. Sed (piaiii niiilti iiiiiic corum imitatores, qui pro
10 lucro periurant, mcnliunlur. fraudanl. Mi onmes liuienl , ubi non est limor,
(juia dicunt in corde suo 'Non est Dens'.
27 idolatris 2'J psalini fcl)lt

298 Dictatii siipiT IValU;riuiii. l.')!;! IG.
idco isla s|)ii-itualia noii sajtiiiiit. QuMiiain (Jens dissi/iucit licet swiiiulum
fariieiu siiiat cos prosperari ossa eorum' iinimas ctiniiu et spiritiialcs vires
eoriini (ßii huminibtis (pii hoiui liiiins vite queruut, iimmlo i't iion dco, placcnt
i. 0. placen; volunt : - ruiifnsi sunt privati iionorc et jjratia spirituali, f/iKiniam
•ü.T.dcns sprvrii cos iioii dando eis ^ratiani eo quod immdiis olegit eos. Quis '>
dubit (|. (1. null cii-tc vos ipsi vobis, sed cuiii . . .' ex Sion salntare saJutem
Isfudi' «|. d. iiulliis: cum convericrli dcus per Christum et p-atiaiu suani
cujifivifatcm /ilcbis sua: seil, mysticani ex pec^catis et de manu Diaholi extd-
tabit in spiritu lacob popujiis fidelis vietor vitiorum, (juales^ sunt aetivi, ci
lichibitnr Israel ])iipulus coiiteiniilalor di\iiii>i'iiii), ut sunt e()ntenij)lativi. i«
SCHOLAE: PSALMUS LH. [LIII.]'
>s. s Auf i(

Psahiui< Llll. |I,IV.| 290
cum seil '[)riiic

300 Dictiita super Psalteiiuiu. 1513—11!.
ad irsistciiduiii (judrsicriini anhimni media :ul inortciii ut i'apiani : et mm
t\.y-ivpüsu(:runt dcum, (luia ut siipru 'dixit iiisipieus iii corde siio Non est deus'
ii. 6. uiiti; coiispcctum smim .scilicet timendo tiumi ])rc':ri'ntiaiii. Bala. Eccc cnhu
licet luiiiio ])(>i'S('(iuatiir foris detis adiuvat ma in advcr.si.s ferendis et bonis
faciuiidi«, licet hoc alieiii iion videant, (juia intus adiuvat Dens, non foris:' s
et dominus etiaui in niorte susceptor est animoi meca non corporis, (juüd
•ü. 7. permittit cruciari. Arciic i. e. a\X'rtes a nie et conferes mahl que mihi inf'erunt
inimicis meis ad i]>s(is Judeos: et in ceritatc tua vero iudicio, vel quia
.s(;handalisati sunt in veritate vel vera vLi-tute tua disperde disperdes illos.-
% 8. Voluntarie in spiritu libeilatis , non ex necessitate aut egestate sacrificabo lu
tibi in nu'is fidclibus sacrifieantibus: et conßtebor laudabo et gi-atias agam
nomini tiw, domine, non ijuia dat, sc'd quia est bonum, et nou nobis ascri-
»• i>- b(>ndo,-'' (jumiiam bonum est, (juod nialos facit bonos. Qiioniam ex omni
tribulatione eripuisti me post resurrectionem, et ita etiam eripies meos, quia
in iiac vita nemo ex oimii eripitur tribulatione: et super inlmicos meos i.'>
diabolos, Indeos et eoruni huitatores des])cxit ociäus mens deorsum eos as^jexit
sieut victos et triumphatos per patientiam meam.
SCHOLAE: PSALMUS LIII. [UV.]'
H. I. i. Titulum eleganter et sapientcr cxponit b. Augustinus (!um totius historie
mysterio. Zipliei enim interpretantur 'florentes', apud (juos latet et absconditus su
est David l'ugitivus. Sic honiines seculi smit florentes in bonis mundi: et
inter eos iustu.s homo est absconditus, i. e. sine gloria et reputatioue, quia
])aiiper s]>iritu et contemptor floris mundi et fugitivus ac peregrinus in hoc
*i- 'i;, c. (jLOSSA: ' Sanetis enim Dcus intus adest, ubi impii non vident. Dens
i.isov. 1, 23. enim in modio eins. - Mirabijis vindicla: Veritas Dei et iustitia Christi hideis i.s
schandalina et disperditio et gentibus stultitia, et tarnen eadem vocatis sanclis
Salus et redemptio. Ulis venenuin est, quod istis remedium est. Potest et in
siiavitate sie exponi: quia disperdit impios non in ira sed in verilate sua, facicns
eos veraces. Sic etiani avertit mala ad eos, (piando facit eos agnoscere mala
sua. Itcm in veritate i. e. virtute, de qua supra, que est nihil aliud, nisi in ;w
Vera virtute seil, spirituali. Sieut illi in virtute carnaU umbratili et vana persc-
(liumlur sanelos in lorpoie, iln sancti in virtute spirituali triunqjhant illos. Quia
virtus carnalis umhra el vaiiilas est, virtus autem Spiritus seil, humilitas, pacientia,
militas veritas est et signaliun iliius, quia est eterna et inmiortalis. ^ Non
ait (piia aurum vel prcdia donat, sed propter seipsum, quia seil, bonum est. Et :i:,
ist :.o, 15. hoc cognoscitui-, (|uando ex Irihulalione liherat, ul supra: 'Eruam le et honori-
ficahis'.
.') l'oi-is, ut . . bcv 2nl; ift nlicc lürfit lucitcv8c[iU)i:t 21 et el reduuiptiu

Psaluuis LIII. |r,IV.] 301
scciilo. Et iclf'o soiiipcr patitiir pruditioni'ni et prrsccutldiu'in :il) istis flu-
rentibiis: quod primo Capiti omnium iustoriiin (üiristo coiitigit, et dcindc
Omnibus suis memhris. Iure erj^o 'Alieni' vocantur: (|uia a regno dci siinf
exelusi. Et hoc mysterium David optimc intellexit in Ciu-isto et sauctis
r> futurum. Ziphei itaquo in spiritu sunt Indei C'liristum p(M'se(|ueutes. Et
liomines miiudi persequeutes Christianos pios et sanctos.
Dens in nomine tue: Zipiiei autem et seciüariter Horcntes in cniTihusl'j.'i;,, j,
et in equis salvaro sese Student: Saneti autem in nomine doniini dci siii.
Sieut Isaie 30. 'In silentio et spe erit fortitudo vestra. Et dixistis. Necpia- on..iii,i:..iü
I» quam, sed ad equos fugiemus\ id est ad carnale auxilium, in tumultu secnlari,
sine nomine domiui. Saneti autem in silentio et patientia et in s])e, lum in
re, sicut illi, quia in nomine Domini salvantur, quod non nisi in s})e fit et
patientia et silentio, ubi impii in tumuJtu et re, immo rei vanitate salvantur.
Sie psalnio 43. 'Et in nomine tuo spernemus insurgentes in nobis'. Et^Vi. 41, o.
1.' sequitur 'Non enim in areu meo sperabo tte.' Sie iterum Isaie 52. 'Q.'i'a*jj tf^ ',;,
neque in tmnultu exibitis'. Et eiusdem 9. '

302 Dictata super Psalttn-ium. ISIIJ— 1(!.
per siiaiii insi)iiciiti;nii ;i saiictis, (|uil)us C'liri.stus rrucilixii.^ est virtiis et
sapieiitia: vv ciiucm et pas.sioncni siiain et eins triiiiii])luiiit omnom
virtiitem Diahnli. (^uaic vere est virtiis dei ista: qiie tiinien est lioiniimni
i.(>"i'r. 1,27. iiiCii-iiiitas. J'üciiit (iiiiii iiifiniia, ut coiifuiKlat tortia. Difl'enuit eiyo
Virttis (Ici 1 f i)atieiitia cnicis ( iiifirniitas dei ,
,. ; est I ,. ,. . et ; . ,. . ,. vere est eadcm.
\ irtus iinindi I j iinpatientia erueis [iiinrniitas inuiKii
as. 4. Aurihns jicrcipe: Quoniudo? iS'uii(|tiid deiis habet aures? Sed ([uia
'4> I-,. Kccc
verhuiii est liic in liebr., (juod ab aure (jiiasi 'anrire' venit: (jiiod iiosti'i
seinpcr traiisferunt aiirilnis percipeie.
enim deiis adiuvat nie. Et dominus suseeptor est lo
aninie mee. Kx isto, (|Uiid David niultuni liiit j)crseeiitns et tanicn nnn-
(liiani eoniprehensus a Sani, scd >('ni])er evasit: figui'atum inteliigitnr, quod
Christus et ('In-istiani bcct secnn(hnn oarnein ])atiantnr et occidautur, tainen
aninia eoruni seiiiper salva cvadit et niniqnain eomprehenditm-, seenndnni
Wnttii.io.i's. (juod dt)niinns proniisit : 'Nolite liniere eos, qui occidunt corpus, uniniaiii '''
antem non possunt occidere'. Et lioc inspiciens prophcta dieit: 'Ecce enim
dens adiuvat me': non ait'Homo\ Etsi liorao persequitur, deus adiuvat. Homo
manifeste ])erse(|uitur, sed dens innnediate et occulte adiuvat: quod impii non
vidcnt, nisi is, (|neni ailinvnt. (^uia homo est uiauiiestus, tleus autem invisi-
bilis. Jdi'd invisibiüter adinvat, et ttuic maxime, quando minus putatur, 20
i. e. (|Maiid(i maxime ti)ris deserit in manu iiominum. Tanto enim intus
])i

Psalmus TJV. fLV.l 303
in :ulv(Tsitatil)iis. Vi aet. 1. 'Doncc iiuliiamiiii virtiite ex alto'. Et ps. ;!•*>• -^'j,%3,V''
'Et spiritii oris eins onmi.s virtiis coniin^ ¥a Ku. 1 'Euansjclium virtus Dei aiöm. i, le.
est in .saliitem omni credenti'. Et ps. 109. 'Virgam virtnti^; tue'. Et ost*i ni),j.
contrai'ia vii'tiiti mundane, que nititur in carno et sahito luiniana. Scnsns
5 ergo est: ludica nie et diseerne nie al> Ulis, dando nn'hi virtntcin, (|nani
ipsi nesciunt et alia est a virtutibns corum. P^t sie distinguai' al) eis, (|ni
non in nomine tue, sed suo et virtute sua gloriantur.
Fortes quesierunt animam meam. Hie tangit Diaholi nialitiam, a«. r..
qnia per afflietionem earnis, in qua prevalet sanetis, non querit eaniem, sed
lu oeenltam animam rapere per impatientiam. [Ps. 9. 'quasi leo in spelunea -;ij lo, 9.
sua', i.e. Diabulus in suis cultoribus.J Sed Eeee deus (eum aeeentu pro-ü. c.
li'rendi) ut supra). Sed quid sequitm'? Quia vietns liostis, ipse incädit in
mala, ijue molitus, et redeunt in eum omnia stndia sua. yVverte malaite.
Et in veritate tua. Quia per illam virtutem veram et dei vineuntnr et v 7.
15 disperdimtur ab eo, que tentabaut. Attribuit autem projibeta Deo, (jnia
huius est ipsa vii-tus vera.
Confitebor nomini tun, (juDniam bonum est: Non ait 'quoniam 'i!. s.
bonnm dat', sed propter esse bf)nnm, non jiropter dare bonum, q. d. pmpter
seipsinn, non propter hierum. Nam Moniini nnmen bonum est in eonspeetu
•AI sanctorum suorum', psalmo preeedenti .M, ho(> est: Nomen domini non dat 'l>i. .'.2, 11.
sanetis bonum aliud quam est ipsunimet: sed ipsunmiet est bonum eoriuii.
Et sie dat seipsmii et ita non dat, sed est bomuii et tota beatitudo sanetorum.
Nam sicut dieitur 'deus dat sanetis seipsuni', quod valet 'Deus est Itomim
sanetorum suoruni', ita etiani nomen eins dat seipsum illis, i. e. est bonum
25 eorum. Est autem nomen dei ipso Christus filins dei, verbmn (|Uo se dieit
et nomen quo se nomluat ipsum in eternitate.
GLOSSA: PSALMUS LIV. [LV.|
Liir]in/)i/osfi qiirrrla CJirisfi in Jioiio fiii.rlnfi et frlsfanfls dr liiniiiiinjfr
itna 2wssionf H dolentis super prndiforrm suum ludam. Psal. LIIII.
30 Tit. Ad Victorimn in organis seil, caiitanda 7?r»(//7w spiritualis iuCor-ü. 1.
matio Dm'id ei facta.
Exaudi' deus pater orafioncm meam qua peto eollationem, bonum as.s.
donari et nc despexeris quia de magna oritur trilmlatione non eon(em])til)iIi
aut modica deprecationem mcam qua depreeor ealieem auferri, ablationeni
3'' iiiali: intende mihi tarn vehementer ünxio et exaudi me tum hit^uae et suppli- «. 3.
eiter orantem.- Contristatus sum in cxercitationc mea qua exercitor et
molestor ab impiis Indeis: et eontHrliafns sum vineulis, eonvieiis, illusioni-
GLOSSA: ' LocjuiUir Cliiisliis sccuniluni iiiliiinitalcni naturo assumple
secundum Gassiodornm per tolum psalniuiii. - Esl anlem eiiisdem qualerna
repetilid ad vehenienliani afl'i'cliis exprinicnilain.

304 Dictata super Psaltoriuin. 151'?— 16.
ät. 4. l)us etc.

Psalmns T,IV. [LV.] HOf)
seil, contra ino i't vitIci luca in ciritatc lenisalcm. Die iic nocU: circniii-'n. ii-
(Jiihit i. e. ahiindat ajnul cos et domiiiatiir enni leriisalein super mnros eins
maiores et reetores ]>opu]i, scril)as et pliariseo.s inif/tiifas: etlahor' iiKjuietiulo »• ij-
peeeaiidi in medio eins inter eos vel in cordibns eoriini, licet f'oris in i'mihns
'. insti apparerent, rt miusticia. Et non dcfecit iiohiennit diniittcic etiani
moniti, det'oeeissct enim si volnisisent, tpiod anteni nnlnernnt, coii'iio.scitur ex
hoc, quia monitioneni non andiinit, de plateis eius i. e. ])iil)lice et ul)i(jne per
eivitatem: usiira ei dolus, frans in coramntationil)iis. Ideo sie accnso et uro
])otissimuni eoutra illos Quonium si ininiicies mms mnledixisset mihi sicnt »• i;i
10 illi feeernnt correpti a me: sustinuissem utique- adoo niinns nie moveret, ut
si non sentirem, sed hoc nie adeo movet, quod quasi non siistinere vidcar,
et non ita sednhis corri])erein et monerem, vel tantnniiuodo euni sustinuissem
et non ita ad conuiiunionein omiiiuni admisisseni. Et si tantuni is qui
oderat me, super me magna grandes aecusationes et detractiones locutus
i.'p ftdsset: ahscondissem nie et non ita familiaris et secretus illi fuissem forsitan
uti(]ue ah eo, hoc 'forsitan' male ponitur. Tu crro liomo iiiumimis Indasa«. 14.
secundnm faciem hominnm et inquantum homo, (|uia liomines aliter videre
non potuerunt: dux'' mens quia procurator Christi vel quia niissus ante cum
sicnt alii et noius meus ex familiarissimis unus. Qui simid sieiit et alii '4-. !.'>.
211 discipuli mecum dulces capiebas cibos* in dulci faiiiiliaritate discipulorum
meorum: in domo temjilo dei ambidavimus cum consensu quantiim ad
homines, quia non aliter putabant vel quia te non coegi, ut mecum esses, seil,
mecum assistens sicut et ceteri Apostoli. Veniat i. e. veniet mors natnre, «. ir,.
gratie, glorie su2wr illos ludam, ludeos talis in(iuara mors: et descendaiif.
•^:> descendent, quia 11011 ))enitent, in infernum vivcntcs'' vita sua vitiosa in Christo
GLOSSA:
' Supia^ ps. 9. 'Sub iingua eins labor et dolor'. Et 7. 'coii- 'isj.io,?.?,!.'..
repit doliirem'. Matlli. xi. ' Venile ail nie omnes qui laboratis'. Econlra |iax s.if.ntii 11,23.
cordis est fructus Spiritus. - Sed nunquid ab inimico solo et iion ali amico
etiam sustineret? Verum Hebr. aliter et aptius exprimit sententiani.^ ^ lüde!
30 enim adeo a sua dignitate degeiieraverunt, ul iam digni non sint a luda patriarclia.
sed a luda proditore nominari, ([uem duoem sibi foecerunt sceleris et irremissi-
bilis delicti usque liodie. '' Dulces cibos dicit non quod Christus delicata
coniederit, sed quia niciioi' est i)iiccclla cum pace inter dulces sodales quam 3viiii)UM7.i.
domus pleiia cum iurgio el inter iuimicos. Sicait amantes dicunt nudum paucm
35 cum amato velle pascere. — Hebr. qui siinul babuiraus dulce secretum. Quia
quicquid Apostolis duodeciin dixit, semper interfuit hidas : alias notassent eum
alii Apostoli, si non in omnibus fuisset.
''
In inleiiium viventes, seil, vita
sua pessima non mortificata, ut 1. Tiniot. •'> de vi(lu;i in delitiis 'Vivens mortua 1. ihn. :,,r,.
est'. Et respicit ad illud Numeri 12 de absorplioiie Gore in infcrnnm. Kl inlia i a'uii ir,,;;ii.
') S)iirri) (?ottcttiiv mibfiitliri) gclnovbcit. -) ..Nun nniiu inimicns fx|inilpr;ivil
milii ut .snstineam." Psalt. uixta Hebr.
£utl)cv-j äBctfc. HI. 2(1

306 Dictata super Psaltorivini. 1-Mo —10.
non ni

P-sahiuis 1,1V. |I,V,1 307
ps. 33:' et approji/nguarif ]mnH'm\n, (|ui pi-iiis Idiigc i'iiit dilVcrciulii, ror /7//?w(Jj. :m, t.is.
iiitentio et vnluutas iK'i. MoUifi hlaiuli iisi|iic lioilic sunt smnmics qiiibus ». •-':'.
seipsos fallunt iliilci s|)c de Messia siio, cin^ \w\\\\\\ illiiis super oleum,-
econtra ('liristi sunt asperi: li ijisi faiiioii i'o niagis tales sonnoncs sxnf
.1 iacula quia nccidiuit crcdciites talihus. Hoc ciiim vitiiun in ludois irccincn-
tissime iu prophetis arguituv, (|iiud paoeni, cum non esset jiax, et boua, cum %mm. o. u.
esset turhatio, predicarent sil)i. hicta'-^ secure, de te ditfidendo miper dominum %. ii'i.
curani tiuim quin non suhtraliit manuin ut ruas, et ipse per seipsuni, imn
honio vel caro, te enutriet m bonis aninie: ef insuper non, dahif. iiiafeniiiiii
III fhiehmüonem persecutionem et inquietudinem etiam corporalem iusto fideli.
Tu vero* dcuft pater: deduces eos in putcum in laeum et infernuni mferifus Unde Isaie 3 'popnle mens, (|ni te lieatum dicunt, ipsi te decipinnt'. Mich. 2.,^j'M'2'^-
Isaie 28. -* Exhortatio ad snos. * Prophetat (|ne sunt futura, non erat j;f(. 2«, i f.
ut veniant illis.
' Sanguinum. Vel qui tantum seoundum sanguinem vivunt
ut bulei, qui generationes sanguinis estimant in gloria coram deo sine spiritu,
ideo non perveniunl ad dimidium sue presumptionis.
'•' Verissimum
lioc est
30 in illis, qui non revertuntur sed perseverant in sangniiie et dolo, ul pulet
experienlia. Vel quia omnes tales diu presumunt vivere et non perveniunl ad
medium presumptionis sue, ul 1. Thessal. 5 'Cum dixerinl pax et seenrilas, 1. Tiifjj. .'., :i.
repentine supervenit eis interitus'. El hoc eis rontingit, quia prevideiit fntui-a.
ideo incauli incidunt in perdilionem et inopinale. Naui si hoc carnaliter exponas.
3'' ubi erit Martyrum reverentia? Sed illi omnes moriunlm- pleni dierum i-l in linc
dierum suorum, quia semper habent mortem ante oculos et vigilanl scinpri-.
semper parati. Unde Cassiodorus: Qui cum longam vilani sibi proniiltinit, exitnni
celerrime mortis inveniunt. Ideo eniui additmn est 'siios^. nt a se dis]uisilos.
non a Deo conslitutos inlelligeres.
iuxta Hi'lir.
')5

308 Dictata siijioi' Psnltprimii. ir)13— ir>.
j)(>ssiiiit, conlc taincii i't dcsydcrio sunt in drscrto et solitudine, i. c. secossu
S!. 8. a tiiiniiltii c'onver.saüoni.s aetive vito. Eloiigant ergo ,se et fiigiiiiit et manout.
(iiie tria per ordinem requiruutur. IViiiio qiiod priiis eloiigent .se, magis
alfectii ctrinam pietatis) ad arcliam Ecelesie.| Tereio etiam,
ut non ex ira et feile amaritudinis omittat, sed sieut eolumba mitis et sine
feile anima. Alioquin nunquani feliciter contemplahitm'. Et idem est quod
secjuitm": Et volabo. Quia ideo debet amare eoutemplativam, ut volet, non
ut hixuriet, hoc est natet in lubrico carnis, netjue ut repat in terra, sicut
3fi. (10, 8. avarus, sed ut volet in coelo. De quibus Esaie 6. 'qui sunt hi, qui \it
luibes Volant: et quasi columbe ad fenestras suas?' Et requiescat. Seili

salimis UV. |LV.] m)C,
Lahor in psalmis vi Scrijitiira pro jurcato capitiii', co (juoil aiiiiiiam «. ii.
affligat et la.ssct, iit Sapieii. 5. 'la.ssati siimiis in via iui(Hiitati.s et ambulamus asci-sii. «nt.
vias (litKeiles'. Et ps. 1(>. 'jn'opter verha labiorum tiioriim ego custodivi vias^i ü.i.
ilui'as\ Et ps. 9. 'su]) lingua eins labor et dolor'. Et ps. 139. 'labor laliionim IM- 10,7.
ipsorum operiet eos'. Et snpra ps. 48. 'laborabit iueternum &c.' \LahorV\- i'J.'J-
est maxirae peccatuni superbic et ire: quod j)«fei ex verbo Cliristi Matth.
'Venite ad nie et disc'iie a nie, ((uia initis siun et lunuilis corde: Et in-;Wiii»Mi/.'8.
veuietis rccjuiem aiiinialnis vcstris.' (Jiii r/go noii iinniiles stmi, iion mites
non myenient recpiicm, sed lalxireni, ipiod .... experientia docet. Unde
propter ista duo ludei dicuntur popuhis 'ininiicus et nltor' ps. 8. Ultor ))ropter 'iJi. s, 3.
irani, ininiicus propter snperbiam.|
Unde Matth. xi. 'Venite ad nie omnes ([ui ial)oratis'. Et Isaie 40. *;j.'"i;y„'J,;
'Deficient pneri et laborabunt. Qui auteni sporant in Domino, eurrent et
non laborabunt'.
Et proprie est ])eccatuni proprie iustitie, hipoerisis et literc, ijuo ()uis
neglecto eo, ad quod tenetur, aliud laboriose agit. Sie Malacli. 1. 'Et dixistis: »i.ii. 1,13.
Eece de labore'. Unde hie dieit: Et labor in medio eins et iiiiustitia.
luiustitia enini est incredulitas, sieut iustitia est fides. In niedio i. e. corde
coruni. Et labor est jiropria eoruiii iustitia: (|ue optinio labor est, quia in
litera et necessitate sine spiritn liliertatis agitur. Ut prover. 'labor stultorum i'vrt. Sai.
afHiget'. Ideo sub liiigua eoruni labor et dolor dicitiu", (|nia Hteram statuunt
abiecto spiritu libertatis, qui facilitat. Sic enini diabolus habet graviora
martyria (juam Christus. Quia pliira faciunt et patiuntnr in suo sensu et
peceato, (juani C'hristiani. Ut heretici superstitiosi.
Et (juod se

310 Oiciata .supLT l'.siiltui-iuiu. iril:! -Ii!.
Chri;^(iiiii et alios -caiulalisavit, ac >ic inagniticavit m\\)vv cum su]ij)laiilati(iiiciii.
P^rgo Dumiuus i.sUi verbu itu tlicit, .siciit ah all(|Uo aliu pa-^seiit ilici, ita ut:
'Ecci; Ulf liüino uiiaiiimis (.»ins, cliix eiii.s S:r. Quid flu'iaiit aliiV'
«. 18. Cassiod. Vesi)ere et niane et lucridie tte. Narrabo vespciv, (juo
S.
traditus suin. Annuiiciaho niane, (juo curain Pilato accusatus sum. Exaudiut .>
vocfin meam ineridie, scilicet in eruce su.'

salmus LV. [UV\.\ 311
Hcl). 'Iiivciiiciidi'.' VA jis. ()I lalo tcnipus diciliii' 'aiiiiiis iKiiij^iiitatis', sine >i!i. t;s, 12.
(liiliio ;i(l (lifrcrciitiam k'inpori.s K'gis, (luod est uiiiiiis malignitatis (^t inalci-
ilictii)iiis: de qua iios C'liristus .secimdimi Apostolimi liheravit. Item p.^. 68. I^'j",;,;'',';'
'Eyci von) oratioiK'in lueam ad te doiuiiK^: T('m]iiis Ix'iit'placiti deii.s\ Et
s ps. lOl. Xiiiia teuijms misL'reiidi eins, quia vcuit t('mpii.s\ Igitiir ICxaiidiet'W iul», it
deus, id e.st tciiipuH exauditionis vcniot, in ([iio deus exaudiet, (jiii iikkId
ne.scire nus videtiir, totiim gciuis liuniamnn. Scd lioc fiet pi'opt

312 Dictiita .sujuT l'siiltL'riuiii. V)Vi ll'

siilmus LV. IhVI.] Mla
pi'Diiiissidiii'iii (i|i(_'rc implcvcri.s iiu' i'-vaudiciulo conwiiciduf iiiiiiu'

31/1 niclatii super rsaltfriuiii. 151;> l

s.iliims LV. |LV1.| 315
audire lioiiiinos, et fos etiaiu ainliimis, (jims illi lo(|ni \iilunt. Hos si vitti-
perareimis et tlei sermoues vel lo((\ii vel aiulire mdiiercnins, iaiii iiiiinici
fierent, qui aiuici sunt. Ideo istos laiulannis scmioiies in lioniinc, i. c laiula-
biles et bonos repntamus vel salteni taeendo et audiendo facimus, ae si
5 landarenui.s. Qui enim tacet et iion vituperat, laudasse eonvineitur. Kcimti-a
qni dei sermones non predieat vel non andit, eo ipso vituperasse iudicaliitur.
Igitiir laudare serniones est eos predieare libentcr et andire, non ijuideni ex
seipso aut ex honiine (quoniam omnis homo mendax et mendaciiun lonuitiii),
sed in deo, i. e. qiiia dei sunt et veri et iusti, ideo non pudebo in eis. Hed
10 cur nos nou facimus ita? Quia in homine et in humanas res spem posuimus:
(juas necesse est perire, si dei serniones extnleris. Ideo timemus, necpiid
uoceat homo. Hie autem, (juia in deo sperat, non potest timere uisi deuin.
Ubieun([ue enim est spes, ibi et timor et amor et odium et gaudium et tristitia.
Inluibitabuut et abscoiident, id est absconsionem facient siie mali- i- ?•
15 volentie, id est ad meas doctrinas veniunt, iutrant in synagogas, sed abscon-
dunt suas iusidias, quod ad capiendum me assint. Ex isto patet manifeste,
quod deus est, qui hie loqnitur in psalmo, et non potest David conqH'tere.
Quia scrutatur renes et eorda et abscondita tenebrarum aecusat, quare soli
Clmstü conq)etit. Sed licet i]isi abscondant, non tarnen mihi sieut putant:
•.II quia ecce video. Calcaneum meum observabunt. Calcaneus est caro
foris in sensibus vivens: tpii tiuie observatur, (piando quid dicat, audiat,
videat, faciat, patiatur, ^adat et omnia facta et passa coii)oris observantur.
Et ad (juid ol>servant ? Sicut expectaverunt , i. e. ipiia expeetant animain
meam, ut siquomodo rapiant: ergo Sieut sustiniierunt, i.e. quia susti-
25 nuermit, et sicut, i. e. quia non bono corde ex])ectant et sustinent : ideo ne(|ue
bouo anirao observant, sed malo. Apostoli enim et ipsi eum observabant,
sed beue: ideo dicit 'Sicut sustinuerunt, ita et observant'. Quomodo autem
sustinuerunt animani eins? quia ditficilis erat eis etiam vita eins, ut Sapient. 2. sücbh. ^o
'Gravis est nobis etiam ad videndum et contrarius uobis'. Igitur sicut
30 omnis iuvidiis impatieuter sustiuet meliorem, sie et isti fecerunt Christo, (juia
cum gravitate et impatientia sustinuerunt animam eius in carne mancntem.
Ideoque non quieveruut, douee eam extra corpus occidendo eum extruderent.
Ad hoc enim omnia observabant et totum calcaneum, non tantuin os vel
oculos, sed oimiiuo quic(juid foris in eo tieri [lotuit, observabant, ut eum niorti
35 traderent. Tunc impletum est illud Genes. 3. 'Ipsa conteret caput tuuni et i.woj. :i,
tu insidiaberis calcaneo illius': 'i])sa' incjuam humanitas Christi: 'Caput'
scilicet ludeorum superbos.
Sed unde hec orta sunt? Ciuia gloriatur (iii(|uiunt) sc iiabcrc [)aticm
deum et dicit se filium dei. Hoc est, quod ait: 'In deo laudabo sermones',
40 id est dicam, quod sermones mei sint ipsius dei: ex quo sequitur, (|uod sini
deus, quia .si sunt mei et sunt dei, ergo ego suui deus. Igitur in dio laudare
9 Scib. vere et luste Selb, eus
;

31ß Dicliila suin.'i- l'saltoriuui. 151:5 -Ki.
.siTiiuiiics iiiilli convenit iiisi ('l^^i^^U), (luia per Ikjc coiititclur sc di'uni. 8i
eniiu laiulat scniioiies in deu (i. e. (jiiod sunt dei) et ipse laiidat tamjuani
^^u()s, swpiitnr. Elt hiiü; luuo respondct titulus Miclitaui. Ibi enini cxjjriniit,
(jnod iste psalnuis sit di

.', fn-it
Psalnnis LVT. [LVIL] 317
oninihus dcsprta. Et in umhra |)i'(if od ionc (ddriüi! tnuriüii virtutmii tiuifiiiii,
est iiK'taphoni do galliiia siimpta, spcruho seil, in niortc: doncc transcat
fiiiiafnr per giorifieatioiieni iiiei iniquitas ludeoriim persecutoriini. Clamaho'i^- s-
in ci'uce, dovotissimo invocabo ad deum patreni nUissimum: deum qni hnic-
mdii Hehr, nitorem meuni. Ideo audacter clainabo, quia bciietecit
ante(|uani olaiiiavi. Augustimis. Misit missionem fecit seil, virtutein «iiain « •>
dr cfclo de summa divinltate f:f. Idicravit me salvavit a moiie et passione:
dedit in obprohrhmi vituperinm totius mundi, ut patet ex])ericutia, concid-
cantcs me ludeos oppressores meos, quia non prevalneniiit.' Scla. Misit
Kl drus pater misericordiam gratiam suani et vcritatem sunm, i. e. impletionem
promissi sui, quod me de malis salvaret: et eripuit suseipiendo eam in«..'.,
expiratione mea (inimam. meam, quia corpus et non animam teuere potueruut,
de media catulonmt leonuin , ludeorum sicut leones ferveneium, inter f|iios
seil, dormivi contnrhattis- iaeui sepultus et mortis somnum jier [)assiit

318 Dictata super Psaltorinin. 151H— K!.
i. p. (lis])osii(Tnnt mortciii procMiraiKlo cum jicr Pilatiiin ot gciitcs et ipsi ])cr
ciisclom «rontos ])oriorunt. Et Ikio fijfiimbatur, qiiaiulo ISaiil in spolnnoani
vonit iniprudons, in qna t'uit David: et inciderunt in eam, quia jior Kuniauos
«. s. poriornnt, ])or (jnos Christiun cnioifixorunt.' Sda. Paraium pnmiptiuii cor
iiicum- non tantnni linsina foris detis pater, paratum cor nimm repotitio •>
•is. 9. ciusiloni : cnvtiiho oantioa et psalmum et ])salino.s dicam donüno. Exiiryc'-'
a moi-tnis ()loriu mca tili mi Jliosii ("liriste, rxurge psaUcrhim et cithara,
(jnia in Christo noliis Dons ot nos Den psallimiis, (juia spiritiis dous est, ot
in spiritu ))salloro oi oportet: oi;;() rospondoo qnia ea.7«Y/«>« a uiortuis
V 10. mano, ut patct in iMiaiiii'olio. (hnfltebor* tibi landabo, gi'atias ^^Am in i«
pDjinlis i. o. in eis per fidoni liahitaudo domine: et psahimn dicam tibi in
s< n (jintihns Ecolosiis ji-ontiimi ropmliata synagoga, non Iiideis. Quoniam magni-
ßcata est ideo tantnin in gentihns, (jnia Indei parviüi facti sunt incapaces,
usqtce ad ceelos i. o. celestos lioinines nt gentes, non ad terrestres sicut Indoi,
misericordia tna gratia tiia olini promissa: et tisquc ad titibes i. e. elovatos 15
lioniinos p(M- fidoni a terra, non ad aqnas, veritas tua promissiouis tue ini-
i). 12. pletio.' E.adtttre'' oognoscoro, (juod sis altissimus deus, super ctehs lumiines
s])iritualos dmis: et super mnnem- tcrram exaltetur ißoria tua~ revelatio
doitatis tiio.
SCHOLAE: PSALMUS LVI. [LVII.]' ,.«
•it. s. Quia vorha faoinnt hiw in animahns anditornni, (jnod dontcs et lingua
in oarno vol ril)o, idoo ah oflioio eoruin et aotu sie per metaplioram nonii-
nantnr. Dontos autom projirio sunt vorha dura ot a.spora in furoro ot ira
GLÜSSA: ' Sicut euiiu luiloi voluorunt (llu-istum irrecuperabilitor periro,
ita ipsi i)otius perierunt, pereunt ot peribunt. - Quia eordo canitur Deo in »r,
uova lege uiagis quam oro et instrumento. ^ Vox Dei patris Christum a
morlo oxcitautis. * Vox Christi Deo patri respondentis.
'' Textus
ipse
cogil Coclos et nul)es non hislorice intelligi seil mystice, quoniam materiales
eoeli ot nuhos non sunt capaces veritatis et misericordie. Augustinus sie: quia
misericordia Dei usque ad celos nos elevat, equans angelis, apud quos veritas, :!ii
non misericordia esi , et veritas usque ad nos ad nubes, ut non solum angeli
ea fruorontur, scd in fide, quia in nube, ilh autom in specie, quia in coehs, ad
(|uos Ol nos landein misericordia exaltal.
''• Vox prophete.
"
Christus
Sri. 4C, i:i. oiiiui gloria patris diiitur Isaie 46 'dabo in Zion sahitem et in Israel gloriaiu
3fi. CO, 1. nioanr. KMil». '(iloria douiini super lo orta est'. Et 40. 'Et revelabitnr gloria 3;
domini', (|uia per ipsum sese pater uobis clarillcat ot manifestat, sicut splendor
iCn'bi-. 1, 3. solis ost gloria solis. Iloli. 1. '(|iii cum sit siilondoi- glorio eins etc.'
n sIt 2(1 ;',u rvtciiiifn ift iiiiv iiiicl) iii;i on-
•) 'i

Psalmiis LVI. fLVIl.| 319
iaculata, siciit Iiulpcmiin de Cliristd: 'Tolle, tnlle eiiin^ et 'Huiie inveninins^^^'jj'- 'l'.J''-
.siibvertentem'. Lingua aiiteni verba mollia et sediictoria in hlanilis et suavibns
persuasionibus. Et (|nia hec magis effieaeia sunt ad sedueenduni (juani
aspera: ideo iiic voeatur tali.s lingua 'gladius acutus', quia potenter dividit
' animas a (/hristo per eorum perversam doctrinani usque liodie. Dentes ergo
in pernieiem aliorum et eorum quos odiunt, Lingnam autem in perditioneni
propriam et suoruni, (pios diliguut. l'tninque cuim neees.se e.st fieri in per-
fidis, Hereticis et rel)ellibus, seilieet niordere, detraiiere adversantes et deleuire
consentientes. Ad illud liabent dentes pro armis et sagittis, ad hoc autem
II) linguam. Cnius si vis exemplum, vide in Judeis contra nos et pro se: immo
et in liereticis. 8ed et liodie sie Scotiste eontra Occam, Occam contra Scotum
dentes habent et linguam. [Hinc notii semel, quod . . . lingua dolo.svt et
amarituffo, la])or, dolor . . . tes, maledictio sicut ps. 13 et 9 et aliis ad istum '^Ji. h, a.
modmii iutelligeuda sunt .... sa:

320 Dictata siipev PsaltPrium. 1513-10.
Cliristi, (jiKul est tlco siuivissiiniiiii caiiticiim et oinnilni.s :ini>;olis Dei. Socuiulo
realiter in iitle Christi, simOiter ()])era t'aeere eoelestia et pati mala terrestria,
ut sit earo eytiiara in passionibus (.'Inüsti et spiritns p.salteriuni in operibns
bonis. Et lice est eitiiara et psalterinni tn)])(>logiee. Eeelesia auteni simili
modo ntnuKjue est allegoriee. Item Seriptnra Sancta similiter est iitnm(|iie, :.
psalterinni in sensn mystieo, citliara in litera et liistoria, Ihule brevissinie
Angnstinns: 'Caro divina operaus psalterinni est, earo iunnana paciens
*j. 4X 4. eithara est'. Unde et illnd ps. 42. 'Contitebor tibi in eitiiara, dens', seilieet
H5i 3:i, 2- aeeedendo ad altare in memoi-iani passionis. Et jis. 32. 'C'ontltemini Domino
in Cüthara'. [Et- sie dieit etiani liie 'Ex«WT/e psalterinni', /. e. Chiiatiis, per lu
qnem et in qno mihi ^isalletnr et in quo glorifieabur. Ll/o eiiini iion ^^sallitnr
literali y*salterio, (jnia non hallet sensibiles anres ad sensibileni anditnm, sed
spiritnaliter, et hoe non nisi in Christo.]
GLOSSA: PSALMUS LVII. [LVIII.]
Ari/nif Indeos' rjuod inflnti sensu raniis sicf it lii/jiocrisi rerhum i:.
Christi rontcnniunf et snnm intrlH(icutiam /'(tlsnm in scripturds miseent et
perriDit. Ps(d. LVII.
i>. 1. Tit. Ad rictoriam ne disjK'rdas nt supra,' vel ne Christnm disjierdas
sieut Judeos alienos, David Michfham insigne Carmen.
*. 2. Si vere utique omnino iustitiam cjue sit vera et c^oram deo plena, qne 20
est sola fides, Joquimini doeere vnltis vel jintatis vos locjni: rectc iudieate
snj)ple vos i|)sos aecnsando et detestando ///// ]i(itninnni\\\i\c\, nou filii Dei.''
1&. -i- Eietüm tali hiqnam indieio vos indicate, qnia eece in cordc iniquitates
ojJfrnmini vel plena voluntate operari cogitiitis, licet fbris insti videamiui,
hyjiocrite inteniani non curatis : in terra i. e. coram hominibns opera facitis, 25
qne tanien in corde sunt iniquitates, quia ficta, iniusticias manus vestra,
qnia non manus mea sed vestre, eoneinnant^ i. e. quas vos iustitias putatis,
GLOSSA:
' l'atol aiitcm qiiod loquitur contra ipsos, eo quod insti esse
voluennil secundum snam [iustitiam] et literam. Ideo dioit: Ex quo vel si
omniiio iiisliliani profitemini , iudieate rede, ut vere iusti sitis etiam secundniu :'•"
^Ji. 4, .V i'or. Etenim in corde non estis iusti etc. Sic ps. 4. 'Que dicitis in [etc.]'.
- Vox prophele per toluui psajmum (Cassiodorus dicit quod Christi) ad hideos
tempore Clu'isti lo([uens exliortatorie. Allegorice auteni est contra Herelicos et
ouincs proprie institie rehelles defensores. ^ Vel continuanter sie: Videte et
rede iudicale, an vere iustitiam loquamini, que utique sit iustitia, q. d. videbitis, :i'
quod nou viic lo(|iiamiiii , (|uia cordc iniquitates operaniini etc.
•* Con-
cinnant i. e. adornant (|uasi siiit institie. unde alii: connedunt. — Ex (|Uo
omnis jionio extra (lliristuni nuMidax est. seipiitur quod ner os nee manus eins
10 Selb. Kx . . . te psMlf. 'J9 institiMin fcfiU
') ©. :!1(1 3- 2sflfl.
-

Psahmis LVII. fI,VlTI.l 321
sunt iiiiiistitic. Alirnati sunt avertoiulo s(> a voro intollcctu scripturc prcrn-v.i.
tores liidei, idoo (juia pcccaut, alienantur a vnlra Soriptiira sancta, ijuc
spirituali sensu gravida est, crraverunf ah utero vertendo so ad sonsum literc
pt suiun, loctitl sunt falsa docuenint se et suos mendacia, seil, suuiu scnsum.
Ä Furor' zelus et ira, propria passio ludeoruiu, Ulis secundu»! shi/ilitadincm'S. :>
sftrpentis eontra nionentcni se ;idi sun/c non natiu'a seil studio, quia et
ohturantis aures s?ias caudani in aureni ponendo. Qti(e hoe ideo facit nati'n. r..
exaud'wt non vult exaudire, ne venire oogatur, rocem incantantinm unde se
III eogi sentit: et reneflci, ut siuit (jui tp'iaca veudunt vel alii Marsi et Psylli,
incantantis sapienter astute.- Dens liiesus (Christus contrret eonfutando «. 7.
dentes eorum mordaces aceusationes intentatas in ore ipsorum, ante(|uani
eas jiossint extra proferre, vel in propriis responsis:*' molas leomim confringct
dominus i. e. verba, quibus vi extorserunt crueifixioneni Christi. Ad nihilwm ^v s.
i:. ipio ad esse gratie et glorie, sed et seculi, dcvenient i. e. deorsuni venient
in jK'rditionem tanquam aqua decurrens cum impetu et precipitata flnens,
ludei enini ruunt pertinaeittr in mortem tanquam securi: intendit De\is, non
reinittit arcum suum vindietani suam in eos doncc inßniicntnr vel in boni-
tate vel severitate.^ Sicut ccra que fluit non fluit autem nisi a faeio ignis, «. 9.
M ita ludei a facie zeli sui auferentur a veritate in [)erditionem:'' supercecidit
vel impietas 11t Tsaie ignis zcli et in eordc furoris et id(>o non viderunt 511. 9, 1«.
per verani fideni in intelleetu solein seil, iustitie, Clu'istmn vel veritatem
seripturarum.'' Prinsqnam intelli.
Et ex hoc lofo patot , quod Heretici sicut ludei sunt incorrigibiles, ut Act. 7, «Hjrti. 7. 51;.
quia quando authoritates audiunl irrel'ragabiles et cui i'esistere non possunl,
obstruunt aures sponte non ignorantes, quia concluduutur ex auditis. ' Vel
quod aliis ad extra nocere non possinf, sed solis ipsis.
* Infirmantur eiiiut
3.". ludei, quando eorum studia onuiia cassanlui-. Et lioc in severitate. ' Hein-.
limax
(
Sicut '.
i
[ vcrmis
tabefactus nertranseant: '^
ciiuisi aboitivuin inulicris, (luod non viilll
soloni. '' Execcat enim ira aninnnn, nl veritatem scriplure non possit vidcre.
Scriptura cnini est sol iucens sanctis in hoc ininido lenebroso.
') Psalterium iuxta Hel)racos: ..Fnriu- ('onmi'-. Ta-3 Imitat ..vcnerium illis- ift nuo
Mtjia enttcfjut: ,.In hebreo liabetur: Vencnum illis, rt, lul fiuHlera sensuin ipfcrtur, qiiiii
scrpentes ex ira et furore eft'iindnnt voncnuni". -j „linrax" übcrfc^t i.'t)rn, ..viTiiiis"
bnS Psalt. inxta Hebr.
Öut^erl Söevfe. 111. 21

322 Dictata super Psalterium. ISlo— Ifi.
vidoroiit sc esse siciit rlianiniis illo olini iifrurabat, ' \xl iil iiif'ra: sicnt rivcntns
iSii>\.ir.,:a. i. e. (|iiia sibi nuixirac vivere videntiir, vel sicut Chore Xiiin. 12, sie in ira-
.siipplo oornm, qiie est vindicta in pos, ahsorhct cos Dctis iitens ooruni ira in
¥. ujiropriam pcrditiononi oonini. LfrfaJiitnr inshis cum viderit vindictam, qnia
per hoc videt, robetur: mamis stias opera sna lavahit emendahil
excniph> eins cantns in sam/tiin^ prccatoris vindicta, est enini nietapliora sen
». la species pro oenere. Et (licet Jiomo tali experientia doctus, nndo qnililiet
potost hinc discere, quid futurum sit, quando deus ita ludeos punit in
omninni ocnlis: si iitiquc est fructus iusto quia i. e. vere, q. d. vere nunc ''
eognosco, ([Udd non fi-nstra i|uis deo servil et iustus est: quia utique est
ntique est dnis iiidicmts cns in terra i. e. vere condciinians inq)ios etiani in
hac vita.-*
SCHOLAE: PSALMUS LVII. [LVIII.]'
Si. 2. Kcctc iudicatc. Hoc iudicium est scij>s\un condenmarc et nulio modo ü
institicarc. Kt iio

-•i et
Psalnms LVII. (LVITT.l 323
Vndv soqiiitur: dowiis cos hoc indiciuni dicil : Mlciiini in cd nie ini(jni-«. a.
tates oporamini in terra, i|. d. Sic cstiinatc et indicute et seiitite de
vohis, (|ii()niani in tona, i. e. qiianidin mm in enelis coiiversaiiiini sen in
regno eoelonini in spii-itnali iustitia, sed in terra adlinc et iustitia (oarnali
terrestri) corani hominibus, seniper iniqiiitates ii[)eraniiiii, .«emper peeeatis
et estis peccatores, in peeeatis. Sicut ccontra 1. loiian. T). 'onuiis qni natns i 3oi}. :., i»
est ex deo, nou peecat' (i. e. non est in peeeatis nisi velit). Vtis auteni
neeessario estis in peccato, quaradiu extra Christum estis, et niauns vestre
iniustitias concinnant. Ergo damuandnni est eor vestruni, damnande
10 nianiis vestre et assunienda nianns C'iiristi: ipsa eiiini t'aeit sola institias et
non vestre manus. Quia solus mirahilia facit et onines sanctos niirabiles
faeit, quia mirabilis in sanctis suis.
Heb. 'Iniustitias manus vestre appendunt vel ponderaut'. Et huius
sensus est: opera vestra, que vos muituni ponderatis, sunt mere iniusta, quia
i.'i qni seijisum iustifieat, sua opera ponderat. Sed iicc est iuiustitia maxima.
Ideo non rocte iudieat, nt sua opera aecuset. Hec autem veritas patet in
Scriptura late: sed eam non vident ipsi. Ideo alienati sunt &c. 35. 4.
Quod autem simul addit: 'In eorde' et 'in terra', seilicet quod operamini
iniquitateni in eorde in terra, sensus est, quod opera, (|ue foris faciunt, lieet
20 iusta sint seoundum apparentiam, tarnen quia literalia sunt, et simul eor pci-
fideni non est iustum, sequitur quod operantnr in corde iniquitateni in terra,
i. e. opera que ad literam faeiunt, ad cor relata sunt iniqua. Quia quando
eor iniqunm est, omnia eins opera iniqua sunt quautumlibet speeiosa sunt.
[Et hie patet, quod Dens est, qni loquitur, quia cor eorum iudicat.| Et in
2'' lioe verbo apte et apeite exprimitur natura Hypoerisis, que eorani liominibus
in terra est operatio iusta, sed in eorde est iniqua. Tales stmt onnies
Heretici, omues simulatorcs, (jui foris s^Jceii'U! finguut, et eor eorum nou est
ita, Igitur arguit prophcta, quod hipocrisim t'aciant et suani iustitiani
niaguifieent. Hec enim duo tunc et luuic in ludeis sunt et t'iieruut. T^nde
30 altermn vocat iniustitias, alteruni iniquitates. Iuiustitia enim est contraria
iustitie, que est fides in Christo: (jue est in corde. Uli auteiu in eorde
pei-fidi: ideo operantur iji corde iniquitates, in terra iniquitas autem est pre-
ferre iustitiam suam iustitie Dei: inuno iniustitias istas, quas operantur,
volunt esse iustitias. Et ita prinuun iin'nsti et hipoci'ite: deinde etiain ini((ui,
3r. eas statuendo et ponderando.
Quod Uterus siguitieet Scrii)tiuani, illnd Genesis 2.''). invstice probat, -f'-^; ,. ,^
quod Rebecca geminos in utero habnit sese coUideutes: ita ludei et Clu'istiani
pugnant in .scrij>tura silii imiceni.
6 omnis iiatus :J2 Sutt)cr f)at jhjifdjcn in terr.a unb Iniquitas einen lofitcvcn .3tDiidJcn=
räum gclojjen. Sn^cr ift »icHcic^t 311 iiitcvpunaiven: in toira. Inii[nit;is rie. :!(; Concsis
niystico 2.'). :'.s ','lm Siniibc ift nod) notivt ('.uitic-. .^obfl. 7,2?
21*

324 Dii-Uta siipcv Psaltcriuiii. 151:! -l(i.
^-
^, '^i- Quod ludci per s( ipciites intrpeiis: l'riiiio (piia repit in U'rra. iSocmido, (piia vcneiiiim :.
pewati lialict. 'l'ci'cid i|uia caiula sua, i. i'. cxtrciiiitatc siia, soilicet scnsualitatc,
in qua totuiii vcikmhmu est, i. c. pcccatuni, oljstniit aiircs conlis. (iiiia placct
ei vita sua, iilco uon \nlt auilii-c ca, (|Uc sunt silii salutaria ad spirituiii:
vipdcjd). 7,.'.4.8ic'ut Act. 7. de Judei.s.
Couterit Deus driitcs, i.e. mordaces et detractDrias aeeusationes, m
priiuo .sccunduni Augustiiiuiii, (piaudo Cliristus ludeos ex propriis verhis
'j)faiti).22,i'i.conf\itavit, ut Mattli. 22. do tribnto C'e.sari tlaiulo. Et eiusdem 21. de loliainie
bajUista. Ciuia accusationcs incditabantur in eum pei- captiosas insidias et
frustrati sunt solo su(i : et ita in orc conun contrite sunt, antequam pro-
dueere possent mordaces dentos. Secundo Quando ex propriis verbis iustifi- i-,
ea!)it et eoudenuiabit nnuniqueuique in fine luuudi et liora mortis. Tertio
(Quando faeit aliqueni in bouitate niordaees detraetioiics in sese compescere,
ante(iuam prol'erat. Sed boe minus aptc ad propositum, et potius in
l'uiTnnI'.' Ita snne in passioue dcmiini, nlii eum (Mintrivcrunt, sed n\mc eiin-
;iloiii, i;,'.i. tercre nou possunt. lam enim noii moritur.
'i(. 10. intelligerent s])ine vestre i'liamnuni: sicnt \iventes, sie in ira
riiiS(M\:nn
absorbet eos.
(i'csicnt varie trauslatnm, sie varic cxpositinii est. l.yi'a et aFujui sie:
i l'acti fhcrint sixc adulti sivc ad -»o

l'salimis LVll. [LVIILI 325
usiiiu rationis (iit dicitiir) porvencriiit, ;Hik'((U;iiii tiaiit rluiimuis adulta, aKsurlx't
eoiS Deufs in ira, siciit viveiitos.
Et huiM! sensiini iiivat lichr. traiislatio. Kl lortc fii-iuari juitcst illo, i|U(k1
'viri sanguiiuim nun (liiiiidialniiit (li(^s siu)s\ (jinid ndii pervtaiiimt as ^ii. sr., ji,
dies suos.
ludeos t'.s.se .sj)iiia.s patct per illud: Priiiio Isaio 7. 'Spiiio ciiiiii et 3f|. 7, im.js
vcprt's orunt iu imivcrsii terra; ¥A umiios montes, (|iii in sarnilo sarrientiu",
mm veuiet illuc terror Hpinarutu et \-epriuiii'.
.Secundo eiusdem 9. 'Succcusa oiiim est (piasi iji'iiis impietas: vi'pres Csci. u, i«.
et .spinaiu vurabit. Et siicceiidetiir in den.sitate saltus et coiivolvetur in
superbia fluni &c.'
Tercio 2. Keg. 23. 'prevaricatores autem quasi spiue evellentur, universi - s>ini. •.':),
(jui uoii tolluutiir manibiis: igiiecjuo succense conibiu-entiir u.sque ad nil)ilum^
Quarto ps. 117. 'Et exarsenuit sicut iguis in spiuis'. Ciu- ergo vepres?*!- iis, 12.
Nenipe quod pertiuaeiter sese complectuntur et inseparabiles .sunt sieut
squiune Beliemotb lob. 41. Cur spiue? Q,uia liliiun in uiediü suo pimguntOUH) 4i, «.
et persequuutur, i. e. Clu-istuni et Ecelesiam eins. Igitur iguis ille est ini-
pieta.s, qui ceeidit super eos, et nun viderunt soleni. Seusus ergo est, quod
spiue iste absorbentur iu ira, ut sint iiicorrigibiles. '8icut viveutes': (piia
iu spiritu absorbentur secnnduni auimaui, licet vivaut secimdum corpus. Et
hoc 'priusquam intelligant rliauunun' (id est S}-nagogam Sathaue), i. e. quia
uuu(juaui iutelligunt rhanuuuu, et se osse sub synagoga sathaue. Naui sicut
Eeclesia et quilibet prehitus est oliva et therebiutinis et omnis arbor huidata,
ita synagoga et (juilibet in ea superior et })relatus est rliaiuuus et \e[)ris et

,'}2(5 I'icüita supor rsaltfiiuiii. 151H--lti.
siio .sensu iioii sunt iiuirtui. Kl lioc |)(ssiiiiiirn, eccatiim supiile ullum nieum supple
est dominc* q. d. ideo iniuste faciunt et iunocenter ego patior: sitie iniquifute
l'i. i'.i. 0. sed omniiio tibi obediens ciicurri ps. 18. 'exultavit ad currendam viam' et -'o
direxi-' i. e. directionem foecl siVe in spiritu et iustitia veni vL\i. Exurge
per cfi'cetuni auxilii in occursitm tncum, (juia ad te cihto tarn corde quam
GLÖSSA:
' Hgo augurur, ([uod illucl 'Nc dispciilas' male sit tnuislatuui.
quia illa dictio AI supra seniper pro 'super' posita est,*^ hie auteni pro 'non\
Et sie sensum puto: Super disperdas seil. ludeos, quia prophetat de perdilione 23
ludcorum per istos 3 psalmos. - Christus hideos potissimum iuimicos suos
hoc psaimo nominat, quia supcrhiani enrum principaliter accusat, ex qua oritur
Soll. 1, 13. inimicilia ad Christuui. Sical eeontra ex humilitate amicitia. ^ loh. 1. 'Qui
non ex sanguinil)us\ Et siuit Idumei mei et sanguinei. Et onmes qui carualitcr
sibi adhcrent, sunt similiter viri saiiguinuni, c-ontra quos liodie foi-titcr veritas 30
claraat et nemo audil. (Juia et religiosi per singula pene monasteria carni
lanturu adheronl et invicem sibi pret'erunt. — Iste aulem sunt due cause moventes
hideum populum contra Christum. Unde et superbiunt seil, de sua iustitia pro-
pria et (|uod sunt sanguis et semen Israel secuudum carneni. ^ Hebr. absquc
iniquilatc iiiea et abs([ue pcccato nieo, scd non absf|ue nostro. ^ Direxi 3.1
i.e. per diicctum et compendium incessi, non in ambitu litere, sed in abbre-
2.^(1111.16,23. viatione Spiritus. 2. Reg. 18. 'Ciicurrit Achimaas [icr viani compcndii'.
20 ad cur. 29 liluiiiei Ucrlbjdjt, oticv Ucvfll. S. 'JSti 3. o.j u. S. :j02 3- '!•
') l'ut()ct ucth)cd)jc(t bx «Hb bv.

.-. Iiuleu.s:
l'salimis LVlll. |LIX.] 327
opere, et vidc respico t^cil. ad me et illo.s: rf fn inti-iulc domiiu; veriis I)eusi>. s.
in teips« deiis virtutniu angvluruni coelestium per claraiii eognitioneiu deua
Israel fitleliuiu per fidciii. Infende ovigila, efii'ctii te ostciide (id visitaudas
in salutari tuo, iit te oiunes per nie cognoseaut, omnes (jentes non tantum
non miserearis' i.e. non uiisereberis eo (jnod illi vesistant omndms
qtii operantur iniquitatein- i. e. suam institiani inicjue .statiitaiii, tue non
•siihiecti, talcs enim incorrigibiles et ideo miserieordia indigni. Convcrtenhir^- v-
aA'orsi a sjtiritn et nuuie ad vesjteraiii in oci^asnm litere ei ideo faiiiem pacicntur
(|uia litcra neu jiascit, Hebr. rngient iit canes: et ciretiibunt non autem
lu intrabuut sed eireunivagabuntiu'CÜ'

328 l>ictiitii siipin- Psalteriuiii. 1513--l(i.
Sä. 11. iiR'a i'oi'tiliulo : (Unis mctis tu \\vy xcrain (ilicdicntiaiii tui, (|iiia misvrirordia
ciufi gratia tua jinveniet dw, ut ])er illaiu cgo et iion ij).«a per nie, vi^l pre
-Cj. LS, 8. i'üusortibus iiiei.s ]).s. 44. Deu.s ostendit mihi osteusioucni fecit (^eii inani-
fehitioneiii, rcvelationeni, instriictiouein i.stain .seil, dedit, ((ue .seiiuitiir, super
iuimicos mros Iiidoos, sii]K'r vd de inimicis luei.s, supple hoc (juod sequitur: .>
55 i;.jk; occidas cos dcleudo eos d(! hac \\{i\ 'ueqiumdo ohliviscantur in ohlivioiieui
veniaut .siii et iiici, vei'buin absolutum, impuli mei fideles.^^ Dlspcrge illos
per oniiie.« g-entes in virhäa potestate tiui: et depone- eos hebr. destnie
«'. 13 dt! gloria sua et regiio Israel protector nieiis, domine. Delkiiim hebr. in
])e('eato, seil, depone, oris eorum, qiiia .sua loquuntur, nou ori.s tui, sermonem lu
hebr. in sennone depone lahia ipsorimi , (piae ipsi.s phicent, nou labiorum
tuornni et (omj)rehend(udur-' (]. d. alieiuim faeile eomjjrehenduut, sed in
jiropria sua coinprelieuduntur, iu superhia siui , (|uia tota causa coecitatis
eorum est, (juod süperbe se solos lilios Israel reputaut et in hoc capiuutur
n. ii.et coiuprelieiiduntiir. Ita et religiosi nunc. Et de execratione propter male- is
dictioueiii in nie et ineos et mendacio, quod in me et meos confiuguut,
(mnuutiah'untur. iiarrabuntur et dicetur de iis in eonsuitimutionc, qviod siut
oiiiniuo consimieiKÜ et perdendi : in im eonsumnmtimüs non in l)onitate con-
summationis narrulnuitiu', et ut sie nou, eruut* subsisteut es.se gratiae et glorijie.
Et sie scirnt taiidem in iudiciu vi^l imirti', (jUod nou scire voluut, quid 3«
tlLOSSA:
(ii'UJii et lorlitucld ;i(l (liälinluiii et luinukiiu. Sed sicut iiiliiiuitas prevalet in
nie ad diaholiiin. ila jirevalet gratia tua in nie ad te. Kt siciit fortitudo prevalct
iii tc ad dniiii . ila ul pi'evalet iiuliynatio doi in te ad deuni , prevalct gratia
dialioli in le ad euiii. :;.,
' K.\ quo patet , (|iiud lüde! sunt nohis positi in e.\eiii|iiuin Ire Dei et
nicinoriale passionis Christi et redeniptionis nostrc, sicul et prophetatuin fuit in
iiiultis locis. quod essent parahola et e-\eiiipluni fuluri cunctis gcntibus. Si enim
siiMul essent deleli, iaiii diu obliti essent hoinines taia iiiagni operis in Christo,
sicul nuilta aiia |)relerita et magna. Sed nunc permanent in testimonium crucis so
Christi, saliitis nostre et peccati sui. - Depone delictum eoium, i.e. i|)sos
cum delicto et sennone, sicut dicitur: tlaniualiil malitiam dialioli, ipsum i)ropter
caiu. ' O terrificuni vrihuni, onme peccatum coniprehenditur conscicntia,
sola supi'iliia s])iritualis est, (|uae compreheiidit et sese agnosci non sinit, sed
captivam IimkI aiiimam et oculos eins. qiiot hodie perdit eliam religiosos! 35
%i\ 10, i'. Sic supra ps. II. 'iiimprelienduntiu' in coiisiliis, ((iiibus cogitant', quia non possunt
se agnosceie, (|iioii in aiiis oimiiiiiis facilc polest. * Helir. maledictionem et
30 alia pUi(y)
') .£)ict fiibct 3*1. X.XXIX'i'. lic tifiboii iiätl)fttolai.'iibi'ii ^.J^ldtlor \1, ii. XLI (Ul) u. H)
ji'l)lcii ji'tit im äl^ülfcnlmtUor 'isjnlti'i-; fic loiu-eii aber iiud) l'ürliaiibcii, aU bic .»jiaUijdjc '3lbjci)tift
anflcjcrtiiit luiitbr. älMi flobi'ii bnl)cr boi- iiri Crigiiinl jfljt ^cljlciibc iiad) bcr .finiibid^tift bcr
Jrantcidjcii '^liiftnltcii, bcrcii i'^dfin ,;ii Uctbcijcvu iiid)t üüctall fleliiitji'ii luill.

Psaliuus LVIll. [IJX.I :520
Dens tu ddininabi/ur, cum ipsi (Uicniuniuiu vi putani doniinuri, Idrvli inei i't
Ecclesiae nieae et finiwn omniiun, nun tantuui ludaeao, teme universat-.
Ccnwertentur ad vesperam, et vespera est l)ouae absolute positiun, et soluni n. i.'s.
est nialae signifit'ationis, et faniem patientur ut canes sicut macie, et cireui-
i bunt eivitatem' Esaie G5. 'Ecce servi uiei eoniedeut, vos autem esurietis'. Sn. e.-.. la.
Ipsi dispergentur per totum niunduni od iimnducamlimi («rporaliter vel ». i6.
spirituiüiter: si vero iwn fiierlnt safurati,'- sicut ii)si vulunt, et munnurahunt
ctiam ultra, quia tantuni temporalia sperant. ügo autem cmitaho fortitudhiem » i?.
tuam (juia ine et nieos fortes facis et c.adtcdjo meine'' in principio Ecclesiae
111 vel ante unuiia, ut 'p''i"^""i 'luaciite rcgnuni Dei', vel iu s[)iritu, )iüseri-WüM).(.,xicordiaiH
tuam, gratiain tuain. Qiii faetus es tu solus siisceptor »leus,'* cum
undique deserar et coutemuar, et refugium meum, cum uudiquc imj)ellar //;,
die trihtdutionis mece.^ Adiutor nicus sulus tu, quia nou uos ipsi uustris is.
adiutores nee ullus alins, tibi non mihi aut alienu psallam, quia Deus susceptor
IS metts es: Dens meus miserirordia mea, eff'ective, (juia dat mihi miscri-
cordiam suam."
SCHOLAE: PSALMUS LVllI. |LIX.J'
Eripe nie &c. Iste petitiones Christi et ])assi(ines maximc pm uulnsiv i^
fiiint. Et (juis id ])onderat? Quid putas noliis futurum siguiticari tam
211 GLOSSA
:
niendacium narrantes cousimie in lurore, consume ul non subsistaut. Nanahinitur
in consumniatione, i. e. dicetur de iis vel dici potest de eis, quod siut in cou-
suminatione et perditioiie, vel sie: amiuntiabuntur in facie uuuidi, et quod siul
tunc fuluri in consunnaationc l'uroris, lioc (juiilein iiol)is annuntiatur, licet ipsi
25 non credant.
' Ego aiilcni miror,' uude proluni possil ludacuiuni universalis conversio,
ut mulli hie dicuut, quuni Christus aperte dicat 'Non peribit generalio haec, vuc. 21, 33.
donec onniia liant'. Et Malach. 1. 'Et erit populus, cui Dominus iratus est in sidu. 1,4.
perpetuum'. Et reliquiae tantum salvae fient secundum les. 10. - Sieiil Exod. Sn- in. :'i-
30 a Pharaone. ^ Vel sicut illi ad vesperam, ita ego ad mane convcilar. * Quia
Deus suscipit, quos nuuidiis proiicit , et refugium est eis Deus, quihiLs iiumdus
est persecntor et expulsor.
"'
lob. 'Nee est auxilium mihi in nie'.
''
(Juia fnob e, 13.
eniin est Deus omnia in omnibus, et ad Mosen dicit 'ostcndam tibi oinne bonunr, J.SJioi.:«, w.
.Sequilar, quod in nobis sil nihil et oinne maluni. Alio(|uin frustra pollireretur
35 onine bonum, si aliquid in eo fiiisset. Igitur 'scitote, (|uoniam ipse l'ecit nos eli-inw.s.
non ipsi nos', ita ipse iuvat, pascit, prolegit nos, nun ipsi nos. les. 46. 'audilcSci- 4g, 3. 4.
reliquum domus Israel, ego feci'.
j 1)1«
') SBl. 72^— To''. -) äJor bcii 2Öoi-icii Ego .nitcin iniroi- lu-iiiflt bic .fmtlijdjf 'Jll'id)vift
btc ßSlofic: Circuiliunt dvitatem etc. (S. :!27 3- ''^fsi-). bic jcbod) und) bcm äHolicnlnittlct
^fallet \u 1!. 7 fld)ijtt.

330 UicUita super IValteriuin. 151:! — IG.
l'ervida |)('titi(>iio et passioiie filii ilfi? Si ciiiiu noii esset iiiestiiiiahilis niisen'a
futura: sine dubio nun adeo inestiiiiabilis laboraret pro nobis orator. 8ed
lieii, qiiod taiitain inestiiiiabilitatein in oniniljus psalmis non advertimus!
s. I. (Juia titnli istonim triuni psalmornm^ hal)eut 'Ne disperdas' ot k)(|uuntnr
de perditione Iiideoruiu singnli: puto nieo sensu, (juod non debeat illud ^
accipi, iit non disperdat ( -In-istuni vel David, sed de ludeis in raalum eoruni.
Qnia scilieet non disperduntur, nt sancti dei disperduntur, quia sie hnmilia-
rentur et vitiosa in eis forma et iioc, quod ipsi sunt, disperderetur, nt fierent,
qnod non sunt ipsi, scilieet filii dei et insti. Felix enini est liee disperditio.
Et iiifoelieissinuuii est non disperdi sie. Unde tunc luagis irascitur deus, w
quando nihil irascitur et diniittit in desyderiis suis irc impios, orcscere et
])roficere, et non destruit eos. Et in luiius miserie signum titulus dieit: 'Ne
disperdas', scilieet ludeos. Secundo etiam ideo, ut inf'ra in psalnio sequitur
?!. 12. 'Ne occida.s eos &e.' Et sie psalmus prophetat in titulo, quod sit locuturus
de ludeoruni perditione. Qua non delentur et disperdentur, sed in exem])lnni i''
et menioriale sint eunctis gentibus. Sic enini titulus directe consonat in
.tirjct. 16,42. istum ver.suni: 'Ne oeeidas e(js'. Sic enim per prophetam Ezechielem 1(3.
eis rainatur dicens:
% 7.i, I. eo quod non &c.'
'Et auferetur zelus meus a te, et non irascar aniplius,
Sic ps. 74. tituluni siniilem ^ habet. Quia sequitur in
*i. 75, 9. psalmo 'fex eins uon est exiuanita'. Et similiter lo(juitur de perditione m
huiusmodi ludeoruni. Igitur sicut ad tale irasei .sequitur non misereri
.t>aiior. :i, 2. Abacuk. 3 'Cum iratus fueris mi.sericordie recoi'daberis': et psalmo sequenti
ipi. liü, 3. 'L'atus es et uiisertus es nobis': Ita ad tale uon disperdere sequitur uon
edificare: quo quid horribilius? Nam et iuter homines hec est ira et con-
temptus maximus, quando dicunt: Nee diguor te correptioue mea et flagellis. .;,
(iuia omnis timor zelosus est, et qui non zelat, odit. Natura enim verbi
dei et ordinatio voluutatis eins est prius disperdere, quod in nobis est, et
5Jiaiti). 0. 17. ad niliilum dedueere, quic(|uid sumus, ac sie suuin edificare. Quia vinum
non uiittit in utres veteres, nee novum paununi et)nunittit in vetcrem. Sed
3CICIII. 1, lu. novuni vinum novos utivs halbere disponit &(: Unde lerem. 1. 'dedi Ic 3»
prophetam in gentibus, ut disperdas, evellas, destruas, dissipes et edifices et
plantes &c.'
Quod si isla non placent, illud vide, quod circa textum est: videri
scilieet i)osse, transferri oportuisse 'super perditione' pro 'Ne disperdas'.
Quia ista dictio 'AI' et 'super' et 'ad' et 'nt)u' significat.' A'^el .si nee hoc hs
.suscipiendum est, ita intellige: quod si non disperdendus est Christus, sequitur
ex contrario, (juod disperdendus sit inunicus Christi et contrarius. Et sie
psalmus loquitur de ulrixjue.
31 euelles
') Ps. .57. 58. 59. -) Vulf;. ; No corruniims. ') i'ut()or Dcrmciiflt 3s mit
hv unb ix; Uctgl. 8.320 ^'-^-'f'S-

I's.ilmus LVlIl. |[,1X.1 331
Eripe nie de «ixTuii t ibus Are. Dixi ciic;! textuin et coinineiUo proa'-
dentis psidiui, inilii vidcri haue esse diöeroutiam intcr iiii(jiiitatem et iiiiu.sti-
tiaiii,' (juüd iu.stitia est eredere deo, sieiit Ko. 4 Apostoliis et Ho. 1 pi'ohat, ;5,il'"'3,''i'i!
quia 'Iii.stus ex fide vivit'. luiustitia per oppusituiii est mm eredere, ((uia
5 omuis, qui noii eredit, est iniustus et inipius. Iiiiquitas auteiii est Leviatlian
et additaiuentum ad iniustitiam: scilicet siiani statuere iustitiain et deu eliani
moueuti nolle snbiiei. Hoc euiiu est iiii(jiiuiii, (piod iuterioris verbiun et
diffiuitio statuatur et superioris reiiciatur. Ideoque, lieet simiil sint, tarnen
ininstiis refertur ad hoe, ipiod uon est couversus ad deiun, sed aversus, iiiicjuns
1" autem ad hoe, (piod non est aversiis a se et üs que sua sunt, sed couversus.
Quare sicut in ouiui male est aversio et eonversio sinuil, ita shnul iuiustitia
et iniquitas, hee propter couversioneni , Ohi propter aversioneni a deo. Sed
cum multiplex sit cooversio ad creaturam, tantum autem luia a\ersio, (piia
uuus deus et midte creature, licet quelibet talis eonversio possit diei vi dieatur
li iniquitas, quia prefertur iudignmn dignissimo deo, nt scilicet aurum, argeutuui,
domus, gloria, honor, voluptas et omnino quiequid est humauiuu, temjiorale,
mundanum: tarnen proprie iui(juitas per excelleutiam dicitur, quando seusus
proprius et voluntas propria statuitur contra sensum domiui et vohmtateni
eins. Hoc est enim consiliuni impiorum et via peccatorum. Consilium propter ^f. i, i.
30 seusum proprium, via i)ropter voluntatem et iustitiam propriiuu. Et ratio
est, quia iuter omuia, (jue deo debemus et propter emn dimittere, est iutellectiis
et voluntas nobilissmnnn : ideo ad haue eonverti est maxima et summa
iuiquitas, reiecto sensu et voluutate dei. Et ideo talis iui([uitas fere non
habet locum, nisi in rebus spiritualibus, quia intelleetus et voluntas pi'o])rie
•-5 mvisibilium est. Quare est ipsum demonium meridiauum, quo aliquis suam %\. :n. e.
iustitiam statuit et aversus a spiritualibus rebus, quas deus statuit (sicut lex,
verbiuu dei, gratia, salus), con\-ertitur ad spirituales i'es, quas ipse statuit:
sicut sue ceremouie, sue doctrine, suus sensus. Et iste eiTor valde facilis
et subtilis est, (juia spiritualis. Et in hac iniquitate laljoraut Tudci, heretici
30 et omues capitosi et superstitiosi: in oceulta et spirituali superl)ia sua cjue-
rentes et preferentes iis, (jue sunt dei: cum tarnen m:ixime velint deo servire
videri et miro modo humilitatem osteutent. Nisi (juod volunt sibi demonstrari
contrarium, antecjuam seusum suum deponaut. Vinci volunt ad fidem, immo
ad raauifestam notitiam, et non eredere. De Ins dicit dominus Älatth. 7. wnim. 7.23.
35 'Discedite a me omnes, (|ui operauiini iniipiitatem', cum tarnen ibidem dicant:
'Multa-s virtutes fecimus in nomine tuo ttc' Sed (juia sunt inicpii, ideo pereunt. ffliiutn. j, 22.
iuauimata magna
[
I
Vide ergo ordinem rcruui: ! seusitiva dei) prefcrre est iui(juitas maior
rationalia maxima.
1 pce. ps. Scib. ])ivce(leiile |is. C, £cil). .iddiil^inieutun] 'J-J ©cib. reiectii.»
') S. oben B.oi'o o--''Ofln-

332 Dictata super Psalteriuiu. 1513— 16.
[avnritia I oculoniin
i. :ii.'i). ;, 16. Hoc facit luxuria
I
El Iicc sunt tria in muiulo, (•(niciipispfiitia cariiis
[ siiperbia. superbia | viti-.
Uude paU'l, (jiiani i-i'ctc talcni ini((iiitatcm Sciiptiua a|ip(lIft'Jnvi'ntioiiL'ni^
lUf. 81, u. conini, ])s. 80 'Ibunt in adiiivcnti(>nil)us suis', (juia statuta et volita projH'ia
sunt. Et liec est spiritnalis itl(jlolatria , imn ac(jui

Tsaliims TAMIL (LIX.| 333
SecMindo Qiiia 'dircxi' i. u. per tlircctuiii et coiupciKlimii it, oinissis
lonojis et multis coremoniis canialibus spiritiim arripit, vel («rte sinuil
ecremonias spiritualitcr iniplct. Uli aiitciu spiritu vacui iu solo atubitn cenv
moiiiariim fatiü;antur et laborant: (juas tarnen sieut Iiidei multimi repiitant,
6 spiritum aiitem non ita, Quot que.so videas, qui timsiones, genuflexioues,
inclinationes, cantationcs, oratioiies faciimt sohini in corpore, et corde nniiqnam
presente? At nonne lioo est affligere spiritum et in nuda figura deo ?ot. fi:i, lu.
servire sine spiritu"' Et eircuire per desertuni terram E

334 Hictatii snppr Psnltprinm. V>V^,~V'.
(Icsti'uit : it;i illns per (Iclicluni (n-is ('(inim seil delicto taiiqtiaiii iiistnimcnto
perdit, ut sio in prupria sjiicula iiifiiiTaiit sicut Madian ot Philistci.
f'omi>rph('ndant nr in supcrhia .siia, i.e. a vel per siipcrljiani
siiaiii. Hel)raica fiiiin iöciitiii abiativos iiistrunientales semper per 'in'
cxjiriiiiit. Vide ergo: Si es luxuriatns, adnltorasti, fiiratus es, oocidisti, ;,
jieriurasti, ac sie per singiila, non comjirehenderi.s, qiiin teste conscientia
videas te male fbecisse: non ooniprehenderis, -'d omnia ista tu comprehendis.
Sed si tibi iustus iueipis videri et omnia bene iiitendere et etiam nova quedam
teutare, quo optimam s])ecieni luibent: iam eece non vides hanc superbiam,
optime te facere putas et sicut Saul diois : 'Immo obedivi voei domini\ Hie lo
non pateris te doceri et dimoveri: sancta inquis sunt et bona. Sed den
onnn'a sancta et bona placent. Eece liic in superbia comprehenderis. Sic
Iieretici sola ista superbia jiereunt. Quia singulariter incedunt reieeta obe-
dieiitia et communione sanctonnu.
Et vide iustum iudicium dei. Fit ut isti Heretici f'acillimc faci:mt multa r,
et ardua et rigidissime vivant. Hi autem, qui sunt in communione, diffi-
cillime et egre tepideque vix modica faciunt. Cur itii? Quia illos perniittit
a Diabolo iuvari, ut sie sese a sj)iritu sancto putent levari et ita superbiam
suani non agnoscant, sed magis indureutur, et puniatur superstitio eorum
et discessio prima. Hos autem a Dialxilo j)ermittit impediri, ut semper •.'»
remaneant in liumilitatc et agnitione sue imperfectionis: et sie iugiter plorent,
>i)uiitii.ii,rj.lugeant et peniteant et invocent dexteram dei et seiant, quoniam violeuti
regnnni coelorum rapiunt. Et ideo certamen forte dat illis, ut vincant et
seiant, quoniam omni fortior est s:q)ientia. Ulis autem tam facile sinit esse,
quic(|uid operantur, ut velut irrideant nos infirmos: atque cum sie nos, tan- it.
(juani ipsi fortes sint et sancti, irriseriut, nihil aliud faciant, nisi seipsos
in'ideaiit et coni|>rehendantur superbia sua. O utinam ista Heretici perp(>n-
derent, nostri Pighardi, vicini uostri! Hec eniin sunt illa signa et prodigia
ai!ntii).-j4,24.mendacia, in quibus Antichristi omnes jM-occnlunt, ita ut in errorem ducantui',
si fieri jiotest, etiam electi. m
w. iii. Ipsi dispergentur ad manducauduni : licet aliqiii psalmnm istum
a \('rsn isto 7. ac deinceps in bonitate exponunt, tiuneu quia laboriosa est
cxpositio et interrupta, ideo et iste versus satis violenter exponitur. At
etiam secundum nostrum sensum non satis aptus videtur. Ideo imiuircndus
'4iiiu. 3, i'j. est. Igitur proprium est omiiibus carnaliter sapientibus, (piorum Pens venter, u'
ut, si non ahund(Mit ad votuni, nun-nnirent. Unde et liic mihi ludeos vid(>tur
Wdtiii. II, :.. sie notare. (^uia i'nm soli pauperes ouangelisentur, et iiredicetur a Christo
et Apostolis, non oportere in hoc seculo abundare, sed penni'iam iiati sjic
f'uturorum: i|)si baue sententiam indigne tulernnt et contra eam mnrmural)ant,
19 Scib. puiHaiitiir. !Scv Strirf) iilicr bftii ,i. ivrldjcv ii Pcvtvitt ||)uiiiritiirj, ift — »of)l
nict)t nuv Zufall niivcii'loirtjt -Jl liiniiiu- 22 Soib. violcntc

Psalmus LIX. [LX.] 335
([iiia in lege eis proniissa i'iiil al)iin(laiitia. iSancti eiiiiii, si non t'ucriiit satnrati,
e(|ue gratias agiiut et non niurnnn-ant, (juia noii disperunntur ad nuuitineandum,
sed potins ad ab.stinendinn et in paupertatc vivendnni. (^nare illi
sola carnalia qnerentes in hoc sorihuntni-. Vel si qnid melins noveris &c.
Nam oranes, qiii snjier harenani edificaiit, Hante vento peiores finnt. Undc Wattii. 7, 2g.
Indei liodie multis niodis eonfundnntur et fraudantin- votis snis. Sed (juid
faciunt? Nnnr|nid ])atientes sniit? Inniio fhriinit intus et, si posseiit, deiitilms
discei'pereiit. iSed i|uiu lio

336 I)i('tat;i super l'saltfiiiini. l.M^— IG.
a. 3. T)cus repnlisii nos sie ciiini apparct ciiram li(iiiiiiiit)us, iioii iiUmuI«
iiDstris virtutibu.s, ei destruxisti nos' .seciiiulum voti displicens et indignata, si enini non nioveretnr siciit insensati, non esset
*!. :.. digna sanari, tinic enim vnlt sanari , (piando sentit se aegrotare. Ostendisti
popnlo fuo fideli ab eo ferenda dura, aspera et mala hnius ninndi cmeis:
aiiiivc 11), ia-potasti nos rino eompunctionis, qnia ealicem passionis tuae biliinms, nt Mare. 10. lo
«. fi. '])()testis ealieeni bibcrc? ealieeni (piideni meum bibetis et

Psalmvis LIX. |LX.| 337
naculuiu aiiinme, wetihor per regiilam Etiaiij;t'lic:iiii. Mcus est seil, ex iina «. 9.
parte (livisiouis, Galcuul' venis et inv.sticuis i. e. popiilu.s Eiuingelieiis , cf
meus est Manasses, i. e. obliti veteris vitae et in aiiteriora .se exteiideiites,
et Ephrdiin, i. e. proficieiites et augeseentes,- i. e. .saiK;tificaiites, fortitudo,
s per (juaiii in uhiikIo doininatur Dan. 7. capitis mei Ciiristi. Tnila, Jesus |'^"q '' '*'
Christus ex tribu Inda, rex mcus, Moab olki spei iii.eae, Synagogae pars
reproba, perseeutrix builieus, sed inde niea spe.s eonfirmatur. Ex altei'a
parte divisionis sunt relicti et uoleutcs eredere. In Idumaeam, caruales
ipsos et terrenos ludaeos, nou obliviscentes, extendam calccamentum mctim,
10 pitiedieationis vocalis verbum, etiamsi spirituni eins uon pereipiant: mihi
alicnigenae Palaestini iidem .seil, pars Synagogae suhditi sunt , seil, ideo in
seabelhim sunt positi pedum meoruni, non ait: inci sunt. Qtiis deducet,'^^^^'^^-
doleo enini y>ro eoruni perditione, mc, popuhun tuum tideleni, in civitatent
munitam, Synagogani, ut eani eonvei-tam ad te, quae sese excusationibus in
i; peccati.s defendit et niuuit, ne audiat et sal\-etur? qiiis deducet nie usquc
in Idumeam, ipsam Synagogam? q. d. cjuod alicjuos ex eis convertimus, non
nosti'ae sed tiiae est virtutis, quia tarn rebelies non possunt i)er8uaderi.
Nonne ttt Deus solus, qui, nou in nostris viribus, eos (^onvertis, iini repulisti ». 12.
iws secundiuu caruem, nt assumas secundum spirituni: et non egrcdieris ad
20 praevalendnm et defendenduin secundum honiineni, Dens in virtutihus nostris
carnalibus, sed niagis in infinnitatibus nostris? Da nobis auxUinm den. n.
tribukitione, uon petit liberationeni, sed anxiliuni in tribiüatione, ne sue-
eumbat, quia vaiui saJus hoiiiinls i. e. etiamsi salvet seeundum carnem, hoc
GLOSSA: ' Galaad (acervus lestis, sive qui est teslis, adiectivuni cum
2s Substantive) est populus testis, quia testimonium domini habet in verbo et opere,
ideo a testimonio testis dicitur. Est autem testimonium Domini ipsum Euan-
gelium et opera Euangelica Act. 1. 'Et eritis mihi testes'. - Quia initiumsipsirf,. 1,8
vitae Ghristianae est nosse et amare ea, quae sunt fidel, i. e. Galaad et Manasse.
Secundo proücere, hoc autem est virtutis et forliludinis, ideo Ephraim est forti-
30 tudo capitis, i. c. inceptionis seu principii vitae talis, (juia nisi quis coutimie
proficiat et corpus mcritorum faciat , cito inceptio et caput deficict. Et hacc
tropologia. Quarlo sequitur: luda r-ex, istc est perlectus Status, ubi iam regnat
gratia victo peccato, quod prius icgnahat. Et est mera confessio Dei non nisi
laus Deo in nobis, i. e. Inda. Et sie niliil relicpuim, ((uod Deum non laudat.
35 Tunc Moab, i. c. caro victa. est olla lavacri mei, i. c. excrcitium virtutis, in quo
lavatur mens per paticntiaui, ut sie prohatis patientia speni faciat, et sit olla stöm. 5, -i.
spei. Vel quia caro est olla, lesteum et terrenuni ligmentuin, vas tictile, in cpioi. lhu. 4,
portatur ille thesaurus virtutum et mcritorum et spes hiturorum, quia caro
iam omnino servit et tantunmiodo hospita est, quando spiritus perfecte regit.
40 Tunc demum setjuitur, ut et alios lucrifaciat et extra se iam tendat, ad salutem
aliorum h-atrum carn;dinin. (|ui sunt adhuc Iduinaei.
22 aiixiluini in lilieraticjuc ',2 rcx iste lotino 5iilfvpiiiiftioii«,;cii1lcill '-^ö exercifiiuni
Sut^cvä aBcvfc. 111.
•2-'
7

338 Dictata suppi- Psiütcnum. 1513— Ul
vamui) est,

Psiilmns LIX. [LX.] 339
acerviis testimonii, i. c. mimenis vol inultiltuld roddciitiiiiu \irtiitt' niuiiiiii
;'''•
testinionium rcsurroctioiiis Ilicsu Ciiristi (]iMiiiiii iiostri m-l. 4. l's. l'Jl "I ril ms, !||}'"','Ij.;,''j
tribus domini, testiiuoniimi IsraoF.
Manasses [scilicet Nassclia, i. e. (>blitii,s| iiikn-pretatur ulilitiis |obli-
r, visoen.s, oblivio], (jiiod niox se(juitur: qiiia sunt ubliti patris siii et doraus
sue, scilicet synagogc, postretatur ex vel de patre, quia tilia lioth ex patre^;,j,'°j|,j3,f
eum eoncejiit, magno mysterio ludeonmi illegitimoruiii. Sicut enim ex
inebriato patre natns fuit: ita et ludei inebriantes legem vino sui sensu.s, ex
iude (^oncipiunt iion nisi Moabitas, pertiuaces et qui in Ecelesiam usque
3.'! hodie non ingrediuntur. Sicut enim pater seminat filios, ita lex seminat
iustos et bona opera. Sed eorum lex' vino inebriata est, ut Isaie 28. 'Errave-Scj- 28, 7.
runt pre vmo. Sacerdos et projiheta nescierunt pre ebrietate: absorjiti sunt
a vino'. Igitur si(^ut Loth ebrius figura fuit Saeerdotum suo vino ebriorum
et sicut ille ex tilia: ita isti ex sviiatroga oenueruiit Moabitas filios similiter
12 ©cib. cxtriulit 2:1 in.ngiiificafiis
22*

g^O riiitiita super Psnltcnuin. 151;!--U).
ebrios. Et sie non Mint (ialaiul, i.e. |io|iu1ms halicii- vcniin tcslinuniiiini
Cliristi, scd sui seusus vitnim.
Ifiitiir Äfonl), istc p(i]Miliis rclictus Syiiiuingv, iinii ait est mciis. Sc»!
est Olla s|i(i mcc, sivo. lavac;u-i luci. Mirahili' vcrbiiin et i)n^j;iiaiis. Olla
siuniticat , (|U(i(l siiit /Ao et ira l)iillicnt«s contra (JaUuid et Eeclesiaiii, ((iie ;.
jmni !, i;i. ira "i-ta est |)ro])tei- seripturam, quam uti-in

l'sahmis LIX. [LX.] 341
eiuuigelii\ Ciuia !sj)eciosi pe(les Euangt'li.saiitiuiii pact'in Ko. G, i.e. podes JKöm. lo, is.
intellectiuiles iuduti et enuliti verbo euaugelii. Caiitio. 7. '(iuaiu speciosi sunt Cid')"- i, i-
gressus tiii in calciamentis tnis, filia priucipis'. Ezccli. 16. 'Calciavi te etic'- le. lu.
liiacintho' ^ i. e. celesti doctrina instruxi te.
s Pliilistiim tercio eadem pars contraria Epiiraini (Palestiiia vcl ailo-
pliyli,^ i. e. alieuigeue) quod interpretatur cadentes potione et ruiua pociüi.*
Sicut Epiiraim crescit et ascendit: ita ille cadit et decrescit, ut in Sau]
figuratuui, euius domus quottidie decrescebat, David autem quottidie suc-
crescens seipso fortior fiebat. Et hü subditi milü sunt et subiecti, sed non
10 equati et connuraerati. Non enim ait 'mei sunt', sed 'subiecti mihi sunt':
quod patet per experieutiam. Quia lacob su]ip]antatus domiuatur super
Esau fratrem suum usque liodie.
Cur autem dicit 'dividam'? Quia oliui iu confuso, dum figura stabat
beneficia dei corporalia scilicet, tarn bonis quam malis dabantur, ut liberatio &c.,
15 nunc autem liberantur sohim dilecti et bonis spiritualibus non communicant
uisi boni. Similiter nee puniuntur nisi mali: olim autem siinul boni cum
malis, quia figuralia mahi et bona erant. Unde dixerunt proverbio: 'patres
comederunt uvam &c.' Ezech. 18, quod dominus promittit sese aUaturum:C'nrf. is,2.
quod et nunc facit. Quia sie dividit, ut in bonis solum mali puniantm* et
20 solum boni douentur: licet cor[)oralia utrisque communia sint. Haue autem
ludei divisionem uohint. Et usque hodie volunt spirihtalia et corporalia
sibi fieri sine iudicio. Unde Isaie 35. 'Non ti-ausibit per eam pollutus' et .52. Sei. 35, s.
'Non adiiciet ultra, ut pertranseat per te incircumcisus et innnuudus'.
Sed quis hoc intellexisset ita, anteqnam impleretur? Igitur 'Cepit^ivnkn. i, i.
25 rhesus facere et docere'. Prius facit deus quam doceat. Sic Incaniatio
et passio Christi non est iiitellecta, donec facta fuit. Hoc est ergo iudicium
discretionis, quod Christo dandum fuit, ut iam nulhis damnwetur propter
alium nee donaretur projiter alium (quod fit et fiebat in temporalibus bonis
et malis): sed unusquisque in suo peccato moritur et sua iustitia vivit: sicut
30 per Ezech. 18. in haue sententiam prolixe disputat. Cessat ita(jue istii com- .find. is,i9t.
munio et confusio, (juia divisa est Siccem. Et vide ordinem pulchrum.
Dedisti metuentibus te (non autem aliis) signum, quod est fidcs Cliristi:». 6.
argumentmn ut signcntur proi)ter vcritatern. Sic enim dicitm- in Hebr.
iiaberi. Quod tamen idem est: qiiia per hoc fugiunt et secermmtur. Isaie 66 5n- en, is.
3.i 'Et ponam in eis signum &

342 Dil tata super rsaltcriinu. lölo— IG.
H. f. Dens ]i)ciitu.s est in saiicto .sud, i.e. in mc pdpnio suo, «{nod est
sani-tnarinni snum, t). (1. Vci-lnnn dei ego liabeo: et in nie iocutu« est et
TOaiiii.iu,2u ItMinitur et lo(|netnr. 'Xon enini vos e.stis, qui lo(juimiui, ,sed .«piritns i)atris
vestri, (|ni lu(initni- in v(ji)i.s'. Ideo Lctabor. Quia sine «jandio iioe verljnni
dei non anditnr; itt per ipsnm Dividani Sieeeni. Qnod jiroprie siguifieat "
Imniernni. Erat antoni populus iste non nisi liumenis, (^niu oneribns legis
%\. :'i, 13. (ippressns: sieut sn])ra ps. 20 '(inouiani pones eos humernm vel doreum'. Et
;^n. '.1, 1. ailegoriee signilicat tutani gentilitateni , ((ue fuit iunnenis diaboli. Isaie 9
'Virgani Innneri eins et seeptnini e.xactoris eins snperasti &e.' Tmpoiogice
([nelibet anima pondere peeeatornm ])ressa et incliuata facie deorsnm. Gandiuni i^'
ei'gu Ecele.sie est, inuie humernm dividere et ab on

l'salmiis LIX. |LX.| 343
i^iliir inuinlils i.e. Iimiiiiies, i|iii s;mcti)S i)ers('((iii(iii- et (ril)ul;it , vi)c:itiir ;i
(1('() ülla, Oiiiiiis trcs pede.s suut illa tria, (jiie in iihukIo esse Jdlumiics dicit : i- Joii. _>, i«.
Coiumpiseentia caniis, coucupist^entia oculonim, suj)crl>ia vitc In liis trihiis
i'iiini stal imiiuliis. No.s aiitem sumu8 «mies et cibi in ip.sa cocti et cocjuendi,
ö ut prt'parenuir in cibuni Saucti.s et angelis et Christo : (jui et ipse coeus est.
8ic ad eum dicit pater Ezecli. 24. 'pone ollam eneani &i\ Et Mich. •'!. !(£ 3^':,'''
'Ossa eoruni eouciderunt et couf'regemnt, qnasi in lebete et (piasi earnem
in medio olle'. Qiiod aiitem nos cibi simus Christo, testatur tij^ura Genes 27. i Ml'i.-t.t.
'Atfer mihi de veiiatione tua, ut eoniedani &c.' Ac totnm niysterinni vide:
10 peens oceiditur, dividitur in ])artes, funditiir sauguis, ponitur in ollaui iii
infundittir acjua. Sie primo iios veuantur predicatores tauqiiam feras in
sylva peecatoruni, oonfodiimt iaeulis verbi dei et sie distribuunt niemlira
niortua peeeato, ut serviant institie. Deinde in tentatioues et ])assiones
parant et dispoinuit, hoe est in ollani Moab, usque dum satis coneocti sumns.
i'' Tnnc eft'nndinun- ex olla in \asa aiu-ea et argentea et oft'erimur sedenti deo
Christo et sauctis suis in coelo in ferculum. (Juid ergo f'ugis tentationes el
triljulationes? Signum est enim, «juod pararis ad gloriam et voearis in
fereulum sauetis omuibus, (jui de te reficiantnr in coelo. An non refieiantur?
Eteuim gaudinm est Angelis sui)er uuo peccatore &e. Hoc gaudium est vm. is, 10.
211 eorum refectio : eoniedimt de te, et tameu integer manes tu et salvus. Igitur
spes magna est onmibus, quibus Moab olla effieitur. Quare (juam rectissüne
dicit 'Moab olla spei mee', q. d. Nisi Moab mihi olla esset, non ita spem
haberem. Quare viderint hi, qui nihil pati volunt, quid secpiatur : quia uti(|ue
spem non habebuut vite eterue. Non enim Celestes convive crudiun et in-
ii coctum cibum comedimt: sed nee ollam certe, (piia olla remauet iu eo(piina
et non oftertiu- discurabentibus. Sic S. MartjTes, quando ad mart>-rium ducebantnr,
tunc ]>rimum maxime confidebant, tancpiam certissime a domino
voeati. Vt S. Sisinnius dixit: 'Ego (piidem hoc semper opt^vi, veruntamen
si meritus t'uero, ut desyderatam coronam accipiam'. [Et S. Anih-eas. VA
tu S. Agatha. S. Agnes.] Vide hie ducitur ad ollam et se indignnm putal.
Quare? Vide spem, quam per istam ollam concipit. 'Si meritus fuero, ut
coronam &c.' Ecce quam certus est de eoi'ona: quia ducitur ad ollani.
Reete ergo olla ista fnit ei olla spei, i.e. operatrix spei, secundum illud
Apostoli Ro. r>. 'üloriamur in tribulationibus seientes, quoniam tril)ulatio9iüm.s,3 -5.
f 1 patientiam ojieratur, patientia proliationem, prohatio vero spem. Spes auteni
non confundit'. Vide ut gloriantiu', (piod in ollam ponnntur, et sese indignos
reputant! Unde et Apostoli act. 5. 'Ibant Apostoli gaudeutes, quoniam «ii.iirfi. ;.,ti.
digni habiti siiit'. Ecce indignos se reputant. Sed et dominus dLxit eis
spem de liac olla: 'Gaudete et exultate, quoniam merces &c.' Et lacob. 1. j',1,"'j V"'
i'i 'onine gaudium existiniate, cum in tentationes varias ineideritis'' (i. e. in ollam
Moali). Ergo a contrario, onmem ti-istitiani existiniate, si in iucniiditates
Viu-ias ineideritis (i. e. coenaculum et cubilc Moab), sicut idem lacoli. [>. 'AgiteSnc 5, i.

;^44 Dictatii Sliper Psalteiium. 1513—10.
lumc, pldratc et uliiliitf divilvs in iiiisoriis vostris ttc' Igitiir vita ista
jn-eseus est coqiiiiia. Moab, i. i'. tribiilationo t;t tribiilatorcs Kunt olla. Sed
(juod nuindiis cDiitra iiniversaleni Ecolcsiam, hoc (luilihet malus coutra qucm-
libet iustniu est. (iiiair «iaiidciiduni cuililH't iusto, si liabot advei-sarium,
quia deu.s vocat ciiin atl foronani. W'i'iini priiiuini O])ortet ipsuni veuatu •
capi, occidi et dividi: i.e. iiistiticari a pcccatis, nc sterilc^s patiatur passiones,
3, OToj. I, (1. sicut patiiintnr ctiaiii iiiali. |Livit. 1. Scilicet priiis detniota pelle vetcris
vito, iiit mit l)aub iiiib mit ()av.| Ac vidc an iw psalimis (|ii(kiuc istani
artificiiiaiii (•o(|iiiiR' al» iiiitio prcteiidat. 'Dens rqndisti uos et destnixisti''
i. c. oeeidisti, 'iratiis es et misertus es iiobis^ Sic eiiiiii occidit et divisit i"
in partes, ut sibi inenibra non inviccni in jH'ccatnin cci()i>erentür. Deinde
'ostendisti jKipulo tun din'u' i.

Psalmus LIX. (I.X.] 345
ciitioueiu patientiir'. Umle et S. i\.uiiustiiius in semidiic de iiiartvribu.s : '(^111
euim noluerit saueto.s martyres iinitari, ad eoriiin socMetatem noii potest per-
venire

346 DicUtii suiior rsalliTiuiii. 151:! -Ki.
SRi(f)i. .1, 3. j.j,f „.,,,,, PlijlistiiKirimi: ut iiise ntiiiK'ni.s siilteni scnsu:ilil;(tciii iiisimi;irt^t el
l.inm.i"), IP..
1
'
_
"• VL'ulricola.s i» .sensibiis vivcnUjs monstraret.
Sec'undo (jiiia Idolum t'olebant, I)aj;()ii, ijund triticuni sij;iiitical.
1. üoi. G, 13. Scilicet 'Esca vcnü'i, venter esce'. Qiieni eniui oolereut ventricDle, gukttii
et luxiu'iosi, ni.si Dagon, ut sit vouter euruni deus? Hoc i't gentcs alie in 5
Cercro et Baccho et Osyri foecei'unt. Jinmo piito l*ale.stiiios idem Deniouiiuu,
quod Greci Cererem dicuut, Diigou sua liugiia vocasse. 8ed quam religiöse
etianuiuni colitiu', prceipue a Gerniani.s bibulis et epiüonibus!
Igitiu- tria sunt ista in mundo v.t tria illa in Ecclesia, contraria sibin-

salmus LIX. [LX.l 347
Olim ([uiciein iiopiilo tiiu bona osteudisti, scd nunc (liiia. Et jintasti
eos viuo uicuiiditiitis »(rmidnui caruen), nunc autcni vinum conipiinct ionis
nobis propinas. Dedisti itaque in hocip.so sijrnificationcin thnt'ntihus ij. i;.
tc, iit fugiant a facic arciis: Ut Hhcrentiir dilceti iiii. l.'i scilici't
• talia dares, que auimudo uon eisseiit inditfert'ntia honi.s et nialis, (pialia crani
oimiia benericia veteris legis, sed tantuni cdnmiunia dileetis etcdectis: iit
sie in iudieio et equitate reguares, boni soli fruantur, et inali soli priveiitur
illis: nun tantum in Israel caruali, sed j)er totmu muuduni (piicuiique dileotnn
esset, liberetur hac vera spiritalique liberatiune. Salva ergo dextera tiia:i

348 l>ictatii suiK'i- l'salteriuni. l.')13— Iti.
auditor letutur. Alioquiu si sohi.s liuiuo lo(|iiitur. auditor ])otins tristatiir.
Quia solum aiinunciat, quid mali Ibcimus et quid boni deljcamus. Dens
nutem locjuens dieit, (jiiid mali diniissuin sit et quid boni donatuin. linde
*f. 51. lu. ait ps. 50. 'Auditui meo dabis ^audiuni et letitiani'. Ecee audire cupit:
([uid? nisi loqucuteni? Quem? nisi deuni? Quia deus non iiabet iiisi verl)uni ^
Fi- i;., n. l)onuni et .suave: tunc euim dieit liomo: 'Eruetavit eor nieuni verliuni Ijonuni'.
Quare eruetavit? Quia ad plenuni dieere non potest lioe verbuni. Quia
Deus enini per sc loquens non est luiucius suas, sed omnes alii sunt nuncii:
ideo minus movent. Ad alium transfeiTi non potest, sed solus qui audit
percipit: cloqui non potest, sed tantum eiiictat. Quare autem 'cor'? Quia lo
deus non ad aures sicut honio, sed tantummodo ad cor loquitur. Ideo cum
vox hominis ad cor loqui nequeat, sed tantimi ad aures, sequitur, quod
solum eructet verbum et non loquatm-, quia deus ipsum loquitur solus, qui
solus ad cor loquitur. Unde sequitur: 'Lingua mea cidamus scribe velociter
scribentis', (j. d. quod ego dicei-e non possum : ille sicut me, ita et te velociter is
'4!i. i'.i, 3. docere potest. Sic 'Dies diei eructat verbimi. Et nox nocti indicat scientiam'.
Scientiam potest indieare, sed non \-crbum, nisi tantmn eructare. Igitiu'
hoc verbiun letificat necessano animam. Ideo dieit Letabor, et partibor
Siechem. Öi habeo vei'buui dei: ad quid mihi illud soli? Nonne et in
alios ipsum pai-tiar? partibor certe Siechem : predieabo illud et palam faeiam. 20
Et ex hoc orietur divisio humeri: quia verbum Dei gladius est et iudieii
virga discernens eos. Qui sunt humerus? Qui sunt dorsum? Qui in labore
et onere sunt. Nam vere onmis, tpii extra C'hristmn est, est humerus et
dorsum. Quia portat, prinio diabolum cmu peceatis suis, Secundo leges
et ceremonias literales, Tertio penas etiam peccatorum et miserias huius 25
Sei. 9, 4. vite. |Isaie 9. 'lugum oneris, Vh-gam humeri, Sceptrum exactoris superasti'.]
Unde omnes, qui etiam hodie sunt in religione tantmu corpore, simt humerus,
tantum onera ceremonianun ferentes. Sed o quot sunt illorum, qui sibi
faciunt onus ex vita sua! Igitur Eeclesia divisit quidem primo humeros
(i. e. oueratos &c.), Secundo peecata et diabolum et onera legis. Servat so
tamen penas peccatorum. Et j>ro hae divisione letatur, quia tam gravia
pondera dej)osuit. Quia mm abstulit Siechem, sed divisit et paiiita est.
Et Convallem talternaculorum metibor. Sicut humerus literaliter
liiit Synagoga, allegoriee autem gentilitas tota, immo eadem literaliter ludeus
primum et post Greeus et allegoriee omnis, (jui uiuun de tribus dictis portat. ss
Divisio autem allegori(^a est, seilieet jwpulos alios eouverteudo, alios non,
itiiii. 10. iR. quia non abstulit onmes ad fideni, non ciiiiii onmes obediunt euangelio.
Siniiliter et trojiologica: (piia non abstulit oinne mahuu et onus ex nobis,
sed relin

Psahmis MX. (LX.| 349
rt'j^iilam dticvre Iiistitie. Sieiit cniin dividcic est lualuiu arfiiiorc et ahsciudere
al) lioininiljus, ita metiri (\st huiuiiii doccrc, ut sie dcclinarc a malo et faccre
honuni crudiat. |Et ideo ueccssaiio est ihi vorhiiin ahbrevian« et (•onsuniniau.s,
Isaie X. DividciKh) eniin abbrcviaf, .scilicct caniales lioiniiies et inotus carnis, Sei- lo, aa.
s coiisiimmat aiiteiu ineiisiirandi).|

350 Dictata K\\\iev Psiilterium. ini;?— IG.
prn
Tt(
Tropologice autciii iiinltis potost virtiitiltus et opcrilnis ;i]iplicari: Ut
|{

Psalmus LX. |LXI.] 351
inc

352 Dictata super Psalterium. 1513—16.
GLOSSA: PSALMUS LXI. [LXIL]
Exhortidio populi /klrlis

.-, seu
PsalmuH LXI. |LXII.| ,S5f,
quia f'oris iiistitiain sinuilaliant ot ])aocni, et mrdc siio »laledicclinnf et intus
pleni iiii(|iutati' traut. Si-Irr. Vcruntamen'' Deo .inbiccfa esto anima we«, iii ah ipso jxi'tienf'Ki iii.cfi. i. e. cxpectatio mca, i. e. id i|iii)(l expeeto
praeinium patientiae meae. Qier veraiii (•(Hiiessidnem 4< ;.
et sahnf(yr meus salvans in veritat^", adiiitor iiirits, siisceptur mens, j«w
emigraho de gi-atia in peccatnni et de gloria in danniationeni , i. e. noii est
necesse emigrare sient eis, qui nun in Deo saliitare suum liahent. In. J)ro».i

354 Pictata suppi- PsaUerium. 1513-16.
divifiar s/ nfllttnnt . iiolifc cor, amoreni et afl'ectum, appmicrr, scd sursuin
«. 12. liabct

•'' primuni,
Psahmis LXI. [LXII.] 355
Diiplicitr eiiim tit, nt (|iiis deo non siil>iici:itiir. J'rimti, (|uaii(Iti l('i;i
eius non ol)e(lit cf potius ilivitiis scsc suhiicit t't voluptatibus et ()iMnil)u.s,
que sunt in mundo. Sccauulo, quaudo in prupriani iu.stitiani >2 3- ••'f'S-
23*
:

35ß Dictata super l'salterium. 151:?— 1(1.
». 10. L\Ta dicit in li('l)r. sie litiberi: 'Mendaces filii h

l'.salimis IAH. [LXm.| ;{57
If^iliir iiitri- istii iliio, scilifct liiiiDniii |i

358 Diitiitii super rsiiltcriuiii. 1Ö1:5 -l(i.
V!

Psiihiiu.i Lxii. iLxni.j 359
tua' favor scu gratia ot virtu.s spiritualiiiui. Ipsi vcro Iiuki iiiiinic'i iiituimitii,')-'- i«-
(juia re^urrexi coutra vottun eoriuii, qiKCskrunt (inimaiu meatii vitam iiicam
omniuo abolere (it perdere, introilmnt, i. e. \-oluutarie aiitequaiu pellantur, et
propter hoc dati in seiisuin rejifobuni, in inferiam terra- in iiitenmm, aiiago-
5 giee:^ trudentur in nmniis pote.stateni yladii Roiiiauurum et Diaboli Kpiri-*- ".
tualiter, partes vulpiuui^ crunt, i. e. doloHorimi doctorum .siioruin et Demonuni
Ezech. 13. 'Quasi viüpes in deserto propliete tili IsraeP. Treu. 5. 'pi'opter lY^I^'^i ';|' Jj
monteui Ziou quia disperiit, vulpes ambulaverimt iu eo'. Ben; vero ego (juem«- u'-
coustituisti regem ketahitur in deo, i. e. iu te solo, supple et laudabuntur
III Vera laude et coraiii deo omiies üdeles, qiii iurant in eo promittimt iit iu
baptimno Isaie 65. 'Qui iurat iu terra , iurubit iu Deo amen', i. e. vere et 5fi- Cr., n;.
fideliter: quia ohstnictmn est per elaritieatiuueui Christi per tutuin uunRUiiii
deieotis ludeis, idolis etc. os loqiientium iniqua ludeoruin, Hereticoruui cuutra
Christum sua loqueiitiiim. Et est partim seil, iu Christo iiupletum, iu Ec(rlesia
i.i autem iuipletum et imjjletur et ini))lebitur. Et adhuc semper est prophetia
simul et impletio.
SCHOLAE: PSALMUS LXII. [LXIII.]'
Vigilo. Duplex est vigilia: coqxiris et auinie. Aniiiia vigilat, (luaiido ü. •..
udii ])el. 7'Ji\ 80 ^

3G0 Dirliitii snper l's:ilteriuui. 1513 -1(1.
(|ui;i nein dicit 'ail tua' seil 'atl tc', iit ctiani caro ad siiiiitualia inlclligalui'
silire, scilicot glonficatioueni .sui.
a. ;i. Desertu. Ubi descrtiun est, nun sunt liuniines. El nbi non .-iiul
lioniiues, non est lioiior, fania et i;;loria. Ergo recto per desertuni intelligitur
eonteniptus in lioe mundo active et passive, (piia miiudas conteninit sanetos s
et nun lionorat. «Sed uee- ipsi lioe (juerunt, inimo contemuunt. Ubi auteni
est inviuni, non sunt negocia. Ubi non sunt negotia, non sunt divitie et
hiera. Ideo |)er iiiviuni iiitelligitur panpertas in lioe muudo. |Ubi sunt
nundine, videtur . . . Intum, ealeatur et jilaiav teruntur, etiani iibi tuhernc
et donius pervie simf , nun illic gramen erescit in viis, mc tele iu-anearum lo
('/* ianuis.| Ubi vero uon est aijua: ibi uee reercatio aut ulla voluptas.
Ideo per inacjaosum aeeipieuda est coueupiseentia earnis.
Magna igitur misevicordia dei auperta.s in

l's.ümus LXII. II.XIIl.] -{(jl
Sic in (k'liciis, inkT foomiiias, epiilas u.ssi; et (•ontimTc, «(iiis ci-cdaüir?
Jgitiir hoc ipsum experieutia plus lo({iiitiii-, (jiiain aiuliri ijiii.s sustiiicro possit.
Aiiilie eiiiin aiu-e.s iude tinniiiut. (iiiaiv in bis tril)us nemo polest taeilc vd
ullo modo apparere deo in sancto et videre gloriani dei. l^nde et Ecelesiani
5 suani Christus Isaie 54. vocat ut nuilierem derelictani, nioerentem et abieo- jci. 04, e.
tarn ab adolesceutia sua. Et iufra: 1. paupercula, 2. tempestate convulsaan. m, 11.
et 8. absque ulhi oousohitione. Et Isaio 9. 'luguni enini oueris eius (hec 3cj. u, 1.
est coneupisceutia curnis) et vh'gam huuieri eius (he(! est oculoruiu) et sceptruiu
exactoris eius (hec est superbia vite) superasti sicut in die Madian', i. e. \h'v
i" verbuni dei, cpiod est gladius Gedeonis nostri nuigni ('iiristi et pauis hor-3iniii;,ij n.
deaceus.
Igitur haue uiisericordiaui cousyderans propheta, (pia ista suis ncgal
deus, dicit: ^lelior est niiserieordia tua super vitas, scilieel istasK. :..
tres, (jue sunt in mundo. Et ideo Sic benetlieam te in vita iiiea, non ü. u.
i'-> in vitis istis nuuidi, i|ue noii sunt niee. Igitur Mun

362 Dictala supur l'.saltfriuiu, 15l:i— 16.
ipsiiin st'u cuiu ipso (jiio ;i(l iiR;(liimi: in i|isiim tjiio ad fiiieiu uinnia iiostm
agiintur et flaut. Ac sie 'vesjiere et inaiie et moridie narreniiK^', i. c. fine,
% 55, 18. principio et luedio. [Ps. 54.] Sieut eiiim diein in ista tria divideiidum docet,
ita iiorani et ((iiudlibet opus, iuuuo et totani vitani.
Primo aiitem dicit 'Memoi- super &e.' Quia pluriniimi iuvat ad luatu- s
tiuam puritateiu serotina meditatio et recollectio. Sicut ccontra pliu'inuun
obest serotina disti'aetio ad niatutinani reeolleetioneni, quia ibi relicjuie cogi-
tationuni tlieni iestuni agent in niaiu'. Unde aptissime cum dixisset 'memor
i'ui', aio.x addidit: lueditabctr in niatutiuis. Quia eo ])r

l'salmus LXlll. [LXIV.] 363
GLOSSA: PSALMUS LXIII. [LXIV.J
Oratio Christi accusantis studio, maligna Ind/eoruin contra .se; et
praplietantis de upostolorum suortmi contra cos rictoria. Psulmus LXIII.
Tit. Ad Victorium psalmus David. ««. i.
ä Exaudi' detis pater orationcm maam, cum quuudücuiKjiie dcprccor nialum ss. a.
aiiferrj: a timore seil, ut non aniittam timorein tui inimici Iiulaici j)oj)uli
eripe animam meam sed uou nt nou occidat, sed ue tinieam occidfiiteni
iiiimiciiui.- Froteai-sti i. e. protege vel proteges 7ne a convenfu malignuutium «. a.
mala milii iiiacliinantiuni: a multitndinc operantium iuiquitatcin avaritiaiii
1" vel proj)riaiii iiistitiam. Qicia cxaciicrtint diligenter adornaverunt ad uocoudiiiu » »
ut gladium Umjuas suas , quia Pilatus manu, ludei lingua Christum occi-
deruut, intendcrunt , direxenmt tunc(?) arciim-' macliinatioues cousilioruui
suorum rem amaram* iu\'idia et ira plcnam: ut sagiftent coram Pilato accu-i'-s-
sando in occultis ex iusidiis et oec-ulta nequicia immuciihäum me iuucjcentem
i,i et rectum. Subito'' i)recipitauter et temerarie, ([uia t'estiuabant ut iudicaretur
ad mortem, sagiftahant cu»i eiaeulahuutur talia verba coram Pilato et non
GLOSSA: ' Secuiuiuni S. Augusliiiimi passio Domiiii in hoc psahiio coin-
rnendatur, et Cassiodorus idem dicit, quod in persona Doniini dicatur. Uiide
Nicolaus Lyra nimis sponte lyras Rabi Salo. adducit,i cum sint verba tarn expressa,
:o ul quivis possit intelligere, non de alio quam Christo isla dicta esse. — Sed vel
melius vel allegorice. Vide expositionem ps. 118 versu 2 'Beati qui scrutantur *j. lui, -'.
lest.'^ - A timore petit eripi magis quam ab ipsis inimicis, (juia voluil
occidi ab eis: ideo contra timorem illius occisionis in exenqjhuu suorum oral
secundum ilkid Matth. 10. 'Nolite timere eos, (jui occidunl corpus etc.' MorsaJiuttO iu,28.
25 enim et inimicus non nocet, sed timor eorum, ([uia facit magis hominem (juaia
Deum timere et sie inohedire. •' Metaphorice et parabolice ista dicit. ^ Rem
amaram, i. e. rem geslam seu gesla invidie, teuthonice: ct)u bitter gcfdjcfft abbcv
'^anbel, seil, fuit talis arcus. ' Hoc 'subito' exprimit vehementiam et festi-
nantiam magis male volunlatis eorum quam cor|)oris, (|uia egerrime tulcrunt
30 dilationem mortis Christi, et quantuui in eis fuil, perdidisseut eum in momcnlo,
secundum illud l^rovcr. 1. 'pedes eorum ad nialum ciu-nuit et festiiiant, ut efl'un-S|)iid)iu.i,u;.
dant sanguinem', seil, auimo anlielo in ipsuni ftu'iuut. Sciii)tura itaque magis
voluntatem exprimit quam opus, quia Dens secundum cor iuthral. (Jiiaic magni-
tudo voluntatis anhele isto verho exprimitur.
27 sue ftott seu
') ..Dicit autem Ra. Sa. quod doctore.s antiqui hcbrei exposuerunt hunc (isal. de
Daniele, qui t'uit de semino David David igitur praevidens in spiritu , ((uod
Daniel de suo semine erat nasciturus: et per invidiani inaligniintiinii tbret in huuni
leonuni proiiciendus: et inde niirabiliter libenindus: l'ecit bunc ]isalnnuu loquens in
persona Danielis." yi)ra n. n. C. -) Süou Sed im ein ipätctcr *Jiad)lrug ijutljct*.

364 Dictata suiiei- l'salteriuni. 151:5—16.
timdmnt (|iiia iidm \i(U'niiit,

Psalmus LXIII. [lA'TV.] ^05
et passionis: et facta eins inteUf.verwif intollectu pcreopcrnnt , seil, (piod
lieot fbris esset iiifirimis iu pa.ssione, taineii p

366 Dictata super Psalterium. 1513—16.
Vir seil singiili seu nniisquisque. J.«ta cnim dictio Isch viriiiu, luniiiuem,
principein et umiiiujiieiujuo vel siiiguliiiu ihe: et tamen defoecerunt et non invenerunt: licet profundi
cordis cssent, tamen non j>revaluit hie cor profundum, nee cousilium unins-
v'uf. i.M.cuiusque. [iVullus fuit, qui .. inveniret, sicut .. 'dispersit superbos menir
t.'i. .'., 11. cordis sui' sie ... defeecnmt cogitationibus. Et ps. .5. Vfecidant a eogi-
at. a. tationibus'. Hagittabit cos deus. Iste sagitte fuerunt Romani missi 21.
contra eos a doniino. laeulo repentino inferentur plage eorum, i. e.
*. 9. iuopinate sunt a Romanis disperditi. Corruent in semetipsos Unguis
suis,^ i. e. sese seeundum animam interfieient, per doctrinas perfidie contra
Christum. Unde Lyra sie transfcrt: 'et scandalisabunt eos lingue eorum'.
Quia (juem semel negaverunt, pre superbia riu-sum confiteri erubescunt. Et 2:,
sie in verbis suis defendendis et iustifieandis, (juibus cum coram Pilato
occiderunt, cormunt et scandalisantui', ne in Christum credant. Hoc et
Omnibus contingit, qui superbi de\'encrint ad alicuius affinnationem et nega-
tionem: ut convicti cnnibescant retraetare et mutare suum verbum: sicut et
Heretici faciunt: ideo omnes eorruimt in Unguis suis. Si autem eas dimit- no
terent et Unguis Christi et confessionis loquerentm-, utique non ruerent, sed
surgerent. Fugient omnes qui viderint eos, scilicet ad Christimi ab
». 10, eis, et tiinebunt omnes homines (i.e. possunt timere et fugere, quia est
terribile sufBeieuter spectaculum). Et anuuneiabunt opus dei, i. e. dicent,
quod hec sit vindicta dei et sagittatio a coelo, et opus eius intelligent, 3;,
i. e. (piod sit o])us intelligent, sed non ipsi infoelices. Potest autem nostra
translatio sie cdiicordari ad licc: Acccdct lioiiiip ad cor altiim: id

.'i nibiis
Psalmus LXin. (LXTV.l 367
honiincs ipsi soiiitantcs ini(mit;ites: Sin

368 Dictata super Psaltmium. 1518— Ifi.
flei in muli.s vivcutilms positive in liac viui solnm .sunt intelleetualia : Ciiiiu
swiuhIuiu spirituin .sunt ilannuiti oorain Deo, (|uil)ii.s concedit vitain secinidiini
canioni. Et ita opera domini sunt veritas pro sanctis et iudiciuin pro impiis.
|Irani() ])ro utris(|Up, quia vcrita.s ^«o^jfer spiritum salvatiiin, iudicium proptor
carncm contoinjitani ot a])i(;ctam. In lualis oeoutra . . . . tas quia vcriini :.
in .s])iritu et ... in oarne.] l'iidc et hoc; |Econtra| ipsum iiLsi cjuis intelligat,
1>\. a?, 7i. .scliaiidalisahitur, ut queritur p.s. 3G et 72. 'Mei auteni j)ene nioti sunt pedes'.
Vi Va/ifi. Undc ait 'E.xistiiual)aiu ut cogiioscereni, hoc labor est ante nie', seilieet ex
niea investigatione id non apprehendereni, uisi per fideni inilii revehirctur
>;d spirituale: 'Et sie iutelligam',
i. e. iiitelligens fiain, 'in novissiniis eoruin'.
't.'i. i's, 4. Alitt-r quoque inteUigi possimt opera ad nioduni, quo supra ])s. 27.
ex)>osituni est/ ut opera dei sint acta in Christo et Ecelesia: facta auteni i.-.
sint ip.se Christus et Ecelesia tanquam cause .seeunde operuni dei.
Vi. 9j, 3f. Tercio sicut infi-a ps. 91. in inargine, vide ihi.^
Quart« sie. Quia oninia opera creationis et veteris legis signa sunt
operiiin dei, que in Christo et suis sauctis facit et faciet, et ideo in Christ»)
illa pacta tanquam signa oninia implentur: nain omnia illa sunt transitoria, •-»"
significantia ea, que sunt eterna et permanentia: et hec sunt opera veritatis,
illa auteni omnia umhra et opera figurationis : Ideo Christus finis oniniuni
et centrum, in quem oninia respiciunt et nionstrant, ac si dicerent: Eece
iste est, qui est, nos autem non sunius, sed significanins tautum. Unde
>j>i. -'»M.Tudei arguuiitm- ps. 27. quod non intellexerunt opera et in opera, i.e. opera 2.-.
in veteri lege non inteUectualiter aspiciebant, sed tantum carnaliter, non ut
signa et argumenta rerum, sed res ipsas. Quia quod intelligitur, invisibile
est, ab eo quod videtur aliud longe. Unde Apostoli annmiciaverimt opera
dei (seilieet in Christo facta) et exinde intellexerunt facta eins, i. e. res
preteritas in gestis et ci-eationis : seilieet intelligentes , quoniani ista opera no
Christi in illis olini sint figurata et significata. Quia tunc pcrfecte intelligitur
Signum, quando res ipsa signi videtur. Unde et nos omnes modo in »clesia
intclligimus (i. e. intelleetnaliter et .spiritualiter accipimns) fiieta dei, olini
seilieet in lege et natura facta, ludei autem eadeni facta non intellignnt,
sed sentiunt tantum usque in liodiermim diem. ::•
4 Scib. salu.itui- .'i Sfib. onnteiiiptiiin ot aliu li Kccnitra iUifVdfjttjvifboil
iifcct licic 17 p.-;. ini
') Siflje oIh'ii S. l.")4 ,"}. 4fl(t. =) Stfl)r unten in bfv (ilossa yi '•HJ. 92, :'.fUv
än'Viil. in trr (vinlcitnna £. !-!, uio nbcx 91 {U-2) ftntt 1 lo 1 1] | ) yi jolu-n ift.

H»'c iiimiiu Christus siniul
PHalnms LXIV. |LXV.| 360
Igitiir lii'cviicr ail qiiadniplircni scnsiiiii isla rcihici ]>(>ssimt de (ipcribiis dci:
Opus dt'i literalitor est crcatiira iiiiiikÜ et

370 Dictata super Psaltcrinm. 151:? -K!.
«. '. iitinani propitif-ri,«.' Bcatus popnlus vcl honio quom fhgisti, qnia noii
moniit al) eterno ut propitieris ei , li ussiimpsisti in tempore ])cr gnitiani
(jiiia talis niluihildhit nt liores et filius ])eriTianen(lo in iifriix tiiis i. c.
Ew'lesüs militantihiis, (|Mc sunt atria Eeelesie triiim))hantis. licplrhinmr
vacui bonis iiostris et ideo eapaces tnoruni in honis spirittialibiis, ciun pro- :,
11 '•• pitiiis fiieris, domxs tucr Erclesie tue: sawtnm est vera sanctitate templum
tutim Ecelesia tua, supple et mirahile- in

Psalmus LXIV. [LXV.] 371
Hnctuiuii eins. TurJiahuntur sahibriter et ((impungentnr arl |)enitentiain f/entes
idola terre et tlmehunt timore tuo qui hnhifant frrwinos fiiios terre vel in
eumc et sensibus n signis tuis niiraculis et prodifjiis Apostolornm : r.iittis'
e\'asionos et eonteniptus matufini prosperitatis muiKÜ f;t respetre a(l\ersitatis
niinidi delrctnhis (lelectabiles et dulees tairie.s. Visifusti per predicaticnies '« m
tuas tcrram et inehriasti cum implevisti liinibre verbi tili: »mlfiplicasti
mnltiplicationem fecisti donoruni et gratianim locnpHarc cum ad ilitaiidani
eaiii seil, in gratiis et donis. Flnmen dci Eeclcsia, i|ne est lordanis spiri-
tualis, rrplptum est anctuni aquis- populis fidelibus : ^»ftrrts^/ paratum dedisti
10 cihum illornm^ sacramentnm Encharistie quoniam ita, seil, nt neoesse sit n
te parari eibnni et in te tantnm licreat, est pytTparatio fundatio ems Eoelesic
tne.'' Itirofi'' eins i. e. snleos, popnlos per verbum Dei effossos et ad gratiani w. ii.
capace.s faetos, inebria''' increnientn verlii tui, multiplica gevinihm rh(s fmctna
operum bonornni vel fideliuni: in sfillicidiis eiris predicationihns et exlior-
>• tationibiis Icrtahitiir (/cnniiuins sine eessatione profieiens in operibns et fidelibiis
procreandis. Benediccs liane benedictioneni dabis coroiKr toti eirenlo, toti^s. r.'.
tempori amn henignitatis tua'.' qnod est tempiis gTatie: et campi tid \vii\Uu\o
Eeelesie tue vel anime fideles repJchuntur nhertate gratia et omninni s])iri-
tnaliimi fertilitato bonorum. Pinguesccnf s]iiritali gandio Rpcciosa drsrrtlv. i:i.
i'u saneti de mundo eleeti vel Homo iiiterior in liomine exterioro vivens : * et
(iLOSSA :
'i.e. facies per gratiam spiritns saneti. nt lihentor el deiectahililer
exeant et contemnant prospera et adversa mundi. Sicut econtra muudns
flelectabiles facit introitus. Matutini, mane enim prcsperitatem et vespera adversi-
talem significat secundum Augustinmii. - Sicut quando copiose pluit, angentur
2'' aqne fluniinum, sie Ecrlesia per visilalionem et predicationeni aucta est in multis
populis. ' i. e. talem cilnini dedisti, (piem non ipsi necesse liabent parare
sicut corporaleni, sed sicut Manna in deserto, qnod etiani f'nil paratum Sap. 16. 'Wciiii. s.u.
'paratum panem de coelo prestitisti eis sine labore'. Garnalia enim sie dat nobis
Deus, ut sinat nos ea parare. sed hunc cilinm ipse et dat et parat. Unde in
w Euangelio : 'Parata sunt omnia'. * Helir. quia sie fundasli eam. ' Rivos win-. u, it.
Hebr. sulcos, quia foi'mantur ad rivos. nt aqua in eos derivetur. Significat
autem populos per vomerem verbi Dei el increpationem effossos. Tales enim
qui patientes sunt correptionis, digni sunt et inebriationis gratie. Qui enim
corripi non vult, nunqnam proficiet. Quia scriptum est; Snleos eins inebria et
3^ multiplica genimina eins.
'' Post(|uain propbetavit , bic orat prophetice im-
pletionem vel impletionis continuationem. ^ Duo ainii sunt, nnus veleris. alter
nove legis Abacuk 3. 'Doraine opus tuuni in medio annormn', i. e. incarnatio el .fwimf. a, j.
passio Christi inter vetus et novum testamenlnm est medium. * Homo enim
exterior est desertum in sanctis. Et speciosimi in illo est anima latens in tali
homine. Sicut econtra homo exterior in boniinibus mundi est valde cultns el
speciosus, sed interior est desertum. qnod illum non colunl siciif illi.
24*
'« 'j.

372 Dictiitii su)iev Psaltcrium. 1513— Ki.
eatilhitiow iiidc ([iiiit prclati (^aiulcnt de iiiofbctii snl)(Htoriiin collrs apostoli
«!. H.et eoruin suocessores accitujciitur intliuMitur. Lididl sunt virtiitibus et nieritis
arictes duces et plebani, pastores m-i/i»i popiiloriiin Christi ft raJlca popiiii
inferiores (ihiitulahiuit fnimmfo doctrina euangeliea :
' et inde claiiKthuiif
dcvotissime laiidal>unt .... rtniini hynimun iaudem dicent. quia hie est fiiiis
uimiimii i't iiltiiiiiiin, seil, laus Dei, cnni nihil 1 )ci silet laus. Quod
>*( 1-.2, 1. primo intellifiitur seeuiiduiii illud supi'a: ' Xonue deo silel)it aiiima meaV
3fi -11, 1. (^uia laus dei est sileutium nostri : ut Tsaie 41. 'Taeeaut mihi, sive ad nie, m
.•5ei. 30, 1'. Insule' (i. e. non sc iaetent). Elt 30. 'In silentio et spe erit Ibrtitudo vestra',
i. e. nt>u in Ncstre \irtutis iactantia, sed in eonfidentia niee fortes eritis'.
Seeinidd seeundnm extaticam et negativam thtwlogiam: (|ua deiis ine.\-
pressil)iliter et pre stupore et admiratione maiestatis eins silendo laudatnr,
ita ut iani non soliini omne verbuni minus, sed et omnem eogitatum inferioi-eni i:.
esse laude eins sentiat. Hec est vera Cabala, que rarissima est. Xamque
sieut affirinati\-a de deo via est imperfecta, tam intelligendo quam luijuendo:
ita negativa est perfectissima. Unde in Dionysio frequens verbum est 'Hypei-',
qnia super omnem cogitatmn oportet simplieiter in oaliginem intrare. Attanien
literani hnius psalmi non pnto de hae anagogia loqiii. Unde nimis temei'arii -.'i
sunt nostri theologi , qui tarn audaeter de Divinis disputant et asserunt.
Xam ut dixi, affirmati\'a theologia est sicut lae ad vinum respectu negative.
Et hee in disputatione et niultiloquio traetari non potest, .sed in summo
mentis ocio et silentio, velut in raptu et cxtasi. Et hec facit verum theo-
logum. Sed non coronat ulluni ulla universitas, nisi solus Spiritus sanctus. -j,
Yx qui lianc viderit, videt quam nihil sciat oninis affirmativa theologia. Se

:. Tciupluni,
I'siilimis LXIV. |LXV.] :?7a
'(•iiin|)i' l'J, Mi'-crliiin' l-i, 'v;illis' |(. 'dno.--' II, 'nixtr' II. |(|ui:i Siilcos]'
projiter cNccIJciitiain ulciric et virtuli> iinilti|)lici> in iila. /ion, (|iii;i coclcstia
'^liciMilatiir, I cfii sa I cm , i(iiia |):u'cin lialicl rt xiili't, Ali'ia, (|iiia |>rc]iarati(>
l'iitiirf cldi-ic et iiilroitiis ad illaiu . Oomus ilci, i|iiia liahitat dcus in ca,
i|iiia in ca colitni' dens, tci-ra, i|nia )i('i'('nrinatMr in liac \ita,
f'lnniin W\. i|uia a den coiitiniir aliis et aliis tiilcliUns irenitis scatin'it.
'ran(]nain fx Inntc aipic assiduc pniHnunI , sie ex den sancti nascnntin- in
vcrlxi eins.
/•'i'D^s nostcr ('liristiis est. ca/iwi nostrnni.| (_'ani|ii,

374 Piitata Hui>cv ?willeiiimi. 1513—16.
täte Uia, Et vestigiu tiia rurabiiiil piiiguediuc. Cuiiis .seusus est:
Quin saiicti, j)er (jiios et in (juibiis operatur et hahitat Chiüstus, sunt vestigia
3 sipi.26, II. eins, i^icut dioit licvi. 2(i 'Tnliabitaho in ilii.*« et inauibnlabo inter eos et ero
Met. 43, 7. iilonmi deus, et ipsi cnint mihi pdpiiiiis'. Y-t Elzecli. 43. 'Locu.s solii ux'i
et locus vestigioruni ])e(hnii nieonun, ubi habito in medio filionun Israel ^
V\. 13.', 7. ineternum'. Et ps. V-il. '.\dorabinius in loco, ubi stcteriuit pedes eins'. Quia
igitur ü))ei'a virtutuni sunt gressu.s et transitus dei, quando ergo illa in
corpore effieinius, tuno deus in nobis vestigia sua iinj)riniit. Quia per talia
opera cognoscitnr, (juod Deus in nobis est, sicut per vestigia hominis trau-
situs. Jgitur vestigiuni veritatis, sapientie et iustitie, (|ue deus est in nobis, i"
apparciit per opera taliuni in corpore nostro. Et sie terra scabellum pedum
eins est , in - ' TiL Ad viciot'ium Cunticioii psulmi.
lu, -ju. (ILOSS.V : ' Et kniuitur Kcclusiu de residiii) Uuleoniiii rt ieli(|uiis Israel. Isaie X.
l:) ei'ga 21 iiiKj ftatt iiuem 'J8 I'salt. iiixta llelir-Xesliuiitur a^^iiis greyes :J2 iScib.Viiiu

I'.s.iliiiMs l.xv. |I;.\VI.] 375
luhiliUc

37(1 Hl. tat,! Slip,!!- l'siltiTUim. 1Ö13 -It!.
illfsi (), pusnisti tu iuquam imn unaui sed nuiltas lidndutioties in darso
iKßsfro,'' ((U(i(l i'st iiirpus uostrvnn versum ad liouiiues, non autem iaeies vei'sa
'!• i-'.adDciun: imposiiisfi lioiuines non deos et bonos super capita nostra, qiiia
ab indignis etiaui patieuduui, ninlti eniui indignitateni oausantur tribulatonun.
TriinsiriinKs triumphantes in ouniibus pei' patieutiam per iyncm et aquain .<
i. e. per diver>as et omnigenas tribulationes per autliithesiu: et ediixisti )tos
ex onuiibus Ulis in rrfrif/eri/iin eterinnu, iste enini finis fuit, quare nos
lOcisd. Siii. iuduxisti, seil, ut edueere.~, quia 'eertauien dedit ei ut viueeret' Sap. X. Et
'le' Vi. 'k\co Introiho in dominti hidiir Eeelesiani tuam vel coeliuu ])ost haue vitam
i'j. 31, 16. (ibOSSA: ' 'Ociili Uiiuiini juper iuslüs.' - Iste versus directc contra -js
fxKt.-.'.-'i.e.R ludeoruni i'roiileiii ereaiii et cervicem t'erreaui. lüde apuil Ezech. frequenter
'dduuis exasperaus' ilicitur. ilebr. habetur Increduli sinil. '
(,tuia ludci uegant

t'salmus lAV. [LXVl.] 377
in holorcHslifi (il)latii>niliu> lilji lotulilcr dcilicatis ijj,ii) Sljra ,511 ^\. 12ti (127), 1: ..Sf.-iuiiluui (|Uocl diiit Itn. Sa. i.slc |isaluius intitu-
latvu' a Saloiiione non sicut ali uiirton', Kt'i\ i|iiia Ikrlns Init alj i|ihO David. (|iii sicul
praeviilit emii acdilicaturuin iIouiuili duiiiiiii, ita jinirviilit etc."
''''''

378 Piitata super Psaltorium. 151:] -1*>.
». lacorain illn, !si nie ]>;ilitiir ad se claiiiare. l'ruptcfea (jiiia uon aspexi ini(|ui-
latem cxuudivit deiis et ln)c est contra hv|)()crita.s, qtii in manu tantuni nomen
» 2(1- aspioiunt iniqnitutt'in : et nttciulit voci deprecationis mece. VA iii Cliristo prinio, (juaudn niemlaccs irlalivc
ad i'uni cullati pi-obantiir, v

siiliiiiis LXV. fLXVI.l 379
C'lirif-ti ft saivi» spirilu triiunpliaiik's iranscant ad cDfluni. |H()c lacluiii
iiitcllijjitiir ...(> allcfiiirici', et .. alitcr in (Jliristn. Isaic .")]. '(lu'i ])osi«(s/i' :?n m, i"
profiiiKliini inaris ri/iii/, iit trausireiit //7/trati'.| Quia licet sccuiuluin (janiem
patiaiitur et iinpediaiitiu-, taniuii seciiiiduin spiritimi libere et siue omni im-
ö pedimeuto ti-anseunt: iumio (|Uüd uiirabile est: Aque a dextris et sini.stris
sunt eis quasi muri, quia tarn adver.sitates quam prosperitates immdi eou.aJim. u.j
magis promoveut, quo magis inteutautur iii.s, qui fortes sunt iu fide. FA, sie
patet animabus via ad celum per medium totius mundi, i. e. per adversitatcs
et prosperitates, per contemptum et liouorom, })er infamiam et bonam famam,
1" ut Aj)0stulu8 ibidem |2. Coriu. (i.| pulehre hunc trausitum deseribit. VeL'. ciui. e,
sunt eis pro muris utriuque: Quia Saiieti inuuobiliter iitrun43|. lu, i"
sierunt, tanquam sint auime: et gressus eorum siut aft'eetus et opera eurum
in medio mari, i. e. mundo vel propria earue: (jue est vere mare tropologicum,
j)s. 113. 'Mare videt et fugit', i.e. mundus et caro recessit ab anime fide et >;(|. lu.s.
spiritualis populi virtute. Et hoc totuni,

380 Dirtiita SU]«'!- rsiilti'iiiiui. 1513 -Ifl.
o.TOüi.ii. 15. historiam Ivvii. I"i ft II. (iuia ad pei'ciissictiKMii Mosi »piriliis ddiuini sic-
cavit profuiidiim. Sic ail vcrbiiiii dci spiritiis saiK^tus rcmovil omnc dsv-
drrium iiiiiiidi t prninam, ruet .super eiini nix'. J'^t nl)i

\\.i\mu< LXV. ILXVI.I R81
llirci sunt corixira sniictiiniin in int;! pcnitrutia \>yt> pcccatis afflicta.
VA sie ibi trcs Status Kcch'sic, |irola((iruni, (|ni suut arietcs, ('crs

i(i)ji in (»yaiiis jtsiihinis rmifiri.

Pnalinns LXVI. [liXVII.] 383
Driis i. e. tu piitcr misermfur iios/ri' niisccricorfliam siiani mittet, (jues!. 2.
Christi incarnatio est,- et hencdicai nohis multijilioando henodictione spirituali
in Christo: illimiinH per fidei oratiuin in Ciiristo vultum sunin super nos
auferendo velaiiieii litere et dorsimi et miseratur nostri, est repetitio eiusdcm,
:, sed noii est in Hebroo. Seki. Sie iihiminet Ut cognoscamus intellectu et 85. 3.
affectu in terra Indea riuiii fiKiiii, i. e. qne tibi plaeet et qua ad te per-
venitur, qne est Christus: et cognoscamus etiam in Omnibus gentilms non
tantum in ludea sdlntare timm sahitem tuani vel ipsum Cliristum. Confiteantur-'v. t.
huides et gratias agant tibi po^mli ludaiei primnm dcus: et non sokuu sed cmi-
111 fiteantar tibi popali tmnirs etiam gentiles et quicunque. Et ut sie Leetentur in « :..
spiritu et e.vultent erumpente f'oras letitia yentrs, non tantum ludei, quonintn
ittdicas* jiopulos ludeorum eos eondemnando in (equitnte^ sine acceptione per-
sonarum, vel quia ludei pro maiorc parte nohnit, ideo ipsi hetentur iudicio
i-egis: et gentes in terra in hac vita dirigis regula Enangelica ad sahitem regis
1.'. et perdueis per directum et compcndiuin. ('onfiteantur tibi ut supra te glori- li g.
fioent, se malos fateantur popnli ludaiei primnm, deus eonfiteantur tibi jwpuJi
mnnes tam gentes quam ludei: terra i. e. lieata virgo peperit Christiun ». 7.
seouudum carnem et Eeelesia eundem seeundum spiritum, hiquitur in jire-
terito pro futui-o more prophetico, dcdit fruetum snnm (|uia sine viro sola
20 eimi concepit, ideo eins solius est.'' Benedicat nos deiis pater deus noster^si.s.
filius per assumptionem et communionem earnis noster faetus, benedicat nos
deus Spiritus sanctus :
' et metnant filiali timore eum onines fines terr(e, id est
ludeorum et gentiimi.
GLOSSA: ' Loquitnr ad deum in tereia persona more in scripturis fere
communi causa reverentie. - Hie iterum contra hideorum presumptionem
2:, prophetatur gratia Christi futura |)Pr omnes gentes, quod ludei usqiie hodie negant.
^ Te laudando, sese accusando. * Discernis, non indifferenter omnes salvando
sectmdnm spiritum, sicut olim seeundum carnem in litera. ' hidicinm Christi
in equilate est, (piod ludeos, quia Domino volunt omnia, ul dicitur, in sacco
vendere sine electionc et reprobatione, non oumes suscepit indifferenter, sicnt
;io olim in figura, quando omnes seeundum carnem indifferenter salvavit tarn bonos
quam malos, tam credulos quam incredulos, tam patientes quam murmuratores.
sed tantum eos qui credere voluerunt. Sinu'liter quod non omnes gentes repro-
havit sicut olim similiter in figura, sed tantum eas, que credere noluerunt. Et
sie sine iniquitate. i. e. sine acceptione personaruni regnat, ul quicunque credi-
T'i derit, salvetur et quicunque non crediderit, condenmetur. Sed hec est equitas,
([uia Omnibus est equus et idem. Sed in hoc hidei offendunliir et schandalisantur
sua superbia, non Christi culpa. Et ratio est, quia nunc salval seeundum
spiritimi, quod non potest malis simul et bonis communicari, olim autem in
litera et came. quod bene potuit utrisque communicari. ''"
Sic etiam Ecclesie
•111 solius est. ' Quod triplicat nomen Deus, trinitatem in dlvinis ostendit. qnoii
autem in singulari dielt 'Renedirat' et Vuni'. unitalciu.
10 tuii] "outiles

gg^ Dictata su]ior l'siilteiium. 1513— 10.
SCHOLAE: PSALMUS LXVl. |LXV1I.|
GLÜSSA: PSALMUS lA'VIl. |LXVI1I.|
I)r rramrcdlonc Chrisfi et onmiimi (j/ifr posfm facta sunt, scillcet
ascensione, missiotie spirihis snncti rf iirmlicafionr opnstolnrwn , coUectionc ,
InäcPM-nm ad fidcm, mixtim jndrhcrriviis Jandilms, prophctiia et drsnip-
fiojrihns rcdesm de. Psal. JjXVII.
V. I. Tit. Ad vidorimn David pml. cantici.
-«•.'. Exuygat' qni dorniivit, a niortuis ox-iirgat, drns Ihesiis Christus et
tnnc difisipentur (lostnicntur, (nii prius ((uistahant contra cum inimici fiius ,„
Iiidoi: // fiiijlaiif,- qiii prius perseenti sunt, iam tcrga vertont, qni odrrmil
iideni pciscrutoros eins eum a facir e/?(s ah adventn eins ex mortuis vel a
* :i revelatione divinitatis eins. Sicut deficit pro]>ulsiis a vonto funms. deficiant:
sietd fluit cera a faeie ifinis, ijuia nullani retinet forinani quam hahuit, sie
pereaiit peeeatorex sie Iiidei nuilani siloriam quam hahueruTit, iial)eaut a faeie ,
•».t.dei a rcvclatioiu' divinitatis eins.' F.t ia.'tfi apostoii et discipuli et alii
credentcs epaleufur* sacramentum Clu'isti it e.ridtent eorde et coqjore in
ronapeetit dri ' nein in consiieotn liuminuni, (|Ue est carnis exnltatin, sed provi-
di'iiilci dciiin in conspcctn suo: et deleeteutiir in laiicia (|Ufid proprio est
4!. •,. bonorum in couscientia |)ura, in aliis autcm i'isus dolore miseetur. Cantafe j,,
o;audenter laudatote den psidtnnni dieite ^iimiiiii ad laudem noniini eins: Her
faeite date locum, eeditc, i. e. anjjcli precedite resuro;entem, siont preoessistis
desccndentem r/ ( Iliristo (jui asceiidif super neeaaitm'' siqter onmeni crea-
GIjOSSA :
' LociuJtur per tdlinii |isalinuin persona propliete in([uautum
propliele, i. e. in spiritn de (lln-islo et ail (Ihrishnn. - I1issi]icntur. l'ugianl etc. ,;.
alii in l)onilat(' nl salvcnliu' . alii in severitale in pciditinncni. Unde in resur-
rectionu Christi cepit indiciiim. (pio alii sinit assnmpti . alii rolicti ex ludeis
>l'|- 7«. 10. ps. V-') 'dum exurgerel in iudicio Dens^. ' In CÜnisto huinanilas dorsuni
3t|. 30, 21. noniinalni- Isaie .'SO 'Anres tue andient vei'ljuni post leiguni innnentis', i.e. Dei in
3f>fni.is. 17. earnc loipientis. leieni. l.S. 'Dorsum ostendit eis et non taeiem'. Divinilas autem ;i,i
facies. (Inm antnm tllnistns sie Dens predicaretur, tnnc ceperunl ludci perire in
perlidia et disperdi spiritualiter et postea corporaliter, execjitis paucis. qui perieruiil
«Viiirii. 2, 41'.. saliihiitci-. * Act. 2. 'frangcntes circa donios pancin sumcbant cibum cum
3oi). IG, 22. exultatione'. Sic enim Doininus pi-omiserat loh. IG. 'Iteiuni videbo vos et gaudebit
5ioij. 20, 20. cor vestrurn'. Gavisi cnini sniil disc'ipiih visu Domino. Et pro maiore parte ;i.',
iste psahnus describitnr in actihns A])Ostolorun!. ' Impii autem contra 'letantur
Sprid)iu.2,n. cum malcfecerint et exnllant in rebus pessimis^ Proverb. 2. '' Hebr. habetur
Araboth, qnod varie Iransfertur. .'\liqui deserla campestria. unde (.lampestria
; Wiii.34,i.s. Moab i.e. deseilu Douleru. l'ndc b. llicro. transl'ri-l 'pci' diserta'.' ^ Occasus
',) l'salt. iuxtu Hi.lir ..pracpai-ati' vi;i,iii asccint.'iiti per ilixcrta-.

PsMiiiiiis i,xvii. [i,xviu.] 385
tiirain, (|iie ex natura sua ad (ic('asiiin et iiiliil toiulit: doniiints vonis Dens
nomen Uli. ExuUatc corile et siiiritu /« cnnspectu eins' iion ooram iimiido
et in rebus mundi: tw-bahuntur intercinit, non est in Hebr. ()tius ariditas violcnta in tiniore, unde supra
GLOSSA:
LT, est inclinatio vel iniroitus inoi'IJH. sicul vespera noctis, seii Clirislus ideo irinne
surrexit et vespere niortuiis est, ideo ascendit siiiier occasuui. Sic inystice
Ecclesia et anima, et landein etiani corporn in fuliiro. VA hiiie sententie per
oninia concordat hec dictio Araboth in quacunqne sigiiificalione. — Vel melius
secundum Augustinum: qui ab inferis ascendit in vitam super mortem eain
;iii ineternum subcalcando . ut seil, illi mors ultra non dominetur, sed ipse sit 9!öm. 1;, y.
'Dominus Dominus exiUis mortis' ut intVa. ii|. i;s, im.
' Sed nenne omnes in conspectu eins letaiüur quicuntiiic letanturV Respoii-
(leLur: Sunt quidem omnes in conspectu eins, sed soliim bi, qui cum pmvident aSfli.'Hi. ib,s.
in conspectu suo, letantur in conspectu eins. - Apostoli in domo coenaculi. suuiirfi. i, u.
;i-. ^ Ilebr. 'Educit vinctos in fortitudine, increduli autem babitaverunl in siccitatibus'.
Et sie sensus est, quod peccatores convertit in fortitudine spiritus. el increduli
iiianent in siccitate anime, sine aqua gratie el spiriliis. ^ Christus tibi dciis
Sinai dicilur, significatur Dens incarnalus, qnia ruhiis. quem vidil Moses, piimo i. Wui. :;,-.• f-
signidcal humanitatem, in qua ignis diviiiitalis corpoialiter l'uit. (|ui liiit umIus
40 de terra dcserta, i. e. virgine Maria. Siniiliter el deus Israel.
i tui'Ij.ibmitm- — eins »011 'Jiitljfv eiiuicttniiimcvt
Sitthcr« aoerfe. MI.

3g(J Dii'tatri suiier Psaltoiium. 151:^— 10.
'hiibitavonint in siccitatihnsV segm/ahif; n litfra spirituui dcpiitando seccr-
%i\. 2, s. iipiidoqiie dcus Ihosu Christe hepreditati tu»' Eoclcsie ps. 2. 'dabo tibi gcntes in
luTcditatflin', d inflrmafa est coram liominibiis .secundiini earnom in passioni-
"« 11 biis: i^i'A \K'V \wc tu rcro jx'rfccisfi eam' fortificasti in spiritu. Animnlia tiia-
-t!i. 7J, 1 hdiniiK'rr, ((ni sunt ovos ]>ai?ono eins, ps. 44 et bovcs prodicatores eins^ etc.
hnliifahunt in ea, parasfi parationem scu paratum fccisti seil, sacranientuin
in dnlccdinn hm m mora bonitato, non in inoritis pauj^rri populo tuo in
J' V2 spiritu iKiupori dnis Cln-istc«.-* Domimis dabit per .splritnni verhum cnamiiii-
.mnfihiis non f:ibnlantil>iis aut |»bil(is(iphaiitil)ns, scd lionuin et ]>aceni Cliristi
Vuf L'i, i:.. nniiciantii)ns, inide 'Ki;ii dabo \ol)is os et sapioiitiam cui vU-.': riritite mtdtd m
wi.ivo. IC, 20. i_ ,, (.jH('aer ram Ecclesiani/' nive i. c. snpei- nivein deulbfthunfnr in spirituali
'ü. IC. eandore tideles in Srhiirm^ i.e. Christi hunianitate, tpie e.st tides:* maus''
2. liüv. 12, >i. (iL(_)SSA: ' Naiii virtiis in inlinnilato perficilur 2. tlor. 12. - Non :-.,
VW. i,,^:i.aiiiin,i!ia inininnd.-i et deserla. ' (Jnia 'fsnrirntes implevit bonis ol diviies
liiniisil inancs'. * Üilecti dilcctl. i.e. (luonini niius([iiisque alter alterius est
dileelns, (|uia regnnm regis Christi est in charitate et mutua suoruni dilcctione.
Kl est iocutio liehraica, (]ue laline per adverhiinii in 'im' exprimerelur, ut ibi
i'i. 122, 4.* liibns tribiis Doiiiini'. i. e. singuie tribns. IIa hie singulorum dilectonini. :;»
' 'rinic. (|uanilo sie- virtiilc mnlla dederit vrrlmin el(-.
'* Tnnc enim disceniil
Christus reges super Ec(-]esiain, quando ipsi per hostium intraut. El non assu-
tMiii. i, 4. minil sibi iiouorem, nisi vocenlur siciil Aaron Hebr. 5. Quando autein confuse
et sine (lilTercntia irruimt, necessario se([uitur, quod potiiis denigrabuntur supei'
rarbones. Valde pregnans verbum 'discernit' et niulta inchideus , i. e. inultmn :;:.
disünguit

Psalnms LXVII. [LXVlIl.l 387
(li'i liMiiumitas Cliristi nums pim/uis t'oofiindus et gandio plcniis sihi. Mons
coaf/u/afns ' YliAn: oxcelsiis et elevatiis inons pingicis fbcciiiulus ctiani nohis:
7tt (juid SHSjiicfimini uYins opinaiiiiiii \nv illo, fuin sit ipse soliis iikiu.s cxccLsus« ir
siUHT omues mmitr.s coagulafos alios cxch^Isos pretcr Christmii. Quiu Mons
r. luiraanitas Christi, iste est mous /;/ quo lieneplacäiwi est dco dcitati /«(/r/r\\. 1, m.
exponit b. Augustinus, propter sequentia lbi-te melius. — Grece Myrioplasion
i.e. pluries dena milia seu nudtiplicalus denis milibus. ^ Act. 2 ' accepta ^'iVAirti i', r..
promissione Spiritus sancti a patre eft'udit hoc donum, quod videtis', q. d. dona
que sunt in hominibus, tu prius accepisti a patre el ita dedisti. — Vel accepisti,
40 i.e. mend)ra Ina acceperunl el ergo In in eis: sed illa nielior nd ancloiilali'in
Pelri Act. 2.
25 et fef)lt

338 IMctatii sniifr T'snltpriuiii. IM^ -1propinquando, principfs Apostoli coniuncti j)er eharitatem et animo, inuno
etiani loco psidlcntdins: in medio invencHlanthi* fiddiuni in fide renovatannn
GLOSSA: ' Hie diio noniina Dci in gcnilivo poiiimtur, scilicet letragram- :!ii
inaton et Adonai, et utrun(|ue ad patrem vel ad liliuni, melius tarnen ad iiliuin
reieitur. - Deslructo capite totum corpus dcslruitur et (it sine nomine corpus
3ri. r,r., 24. et cadaver. Unde Isaie G(5 vocantur cadavera ludei, quia Synagoga fuit vivuiu
corpus, cuius caput erat .suinmum sacerdociimi. Claiiillus ipsi sacerdotes et levite.
Igitur vcrticeni capilli dcstnii est sacerdotiuui levitarum et sacerdotum destrui. :,•,
3i»!ii(().i:!,jf, Et sie totum corpus putrescit, ipiia caput periit.
-* Act. 13. 'Ecce convertiinur
ad geiites\ > Quia omiiis aniiiia per fidein est iuveiicula, sicut enim qui
2. LüT. 4, ir,. credit in Christum, non iiioritur, ita ncc senescit sed invenescit 2. Gor. 3, 'sed
Iioiiio ((ui intus est, renovatur de die in diem'.

saliiiiLs LXVll. |LXVlli.| 380
ti/iiij)imisfri((rniii' huKlatriciiiu. //* ctrlfsiis- (|iiia extra ecclcsia.s iKui est S. 27.
laus Dci, q.

gpf) Dictuta supin- l'saltei-iuiu. löKJ lii.
Kuiiiaiios (jcidcs' Iiideos, (jiie iam ainissu iKiiiiiiii' jJiDpUT inlidclilatom rede
geiites et idololatn; sunt, j^icut econtni acutes aininso nomine propter fideni
I. j. :'8. reele ludei dieuntur. Koiu. 2 'Non qui in nianifewto ludeus est etc.^ Unde
Hebr. habetur 'puijulos", tjuce bella voluid- inipuf^nare seniper optant fideles
usque liudie ete.: venicid ad Ciiristuni jkt tidem pro illis la/ati ex yJü)i//)to.
i. e. non tantuni ex ludeis erunt euangeliste, sed etiam ex geutibus: JEthiupia
])er Mattheuni conversa X)r(evemet inanus eins deo ad Deuni Christum, tjuia
'•B. ;t:t. act^ipiet gratiam ante f|uain syuagoga. llcywt, oninia totius terroi cantate deo:
'S. M.psaUite donüno. I'salüte deo Christo: qul asccmlit super ecelum angelos
cceli sanctorum ad unentem-^ eciualitatein j)atris, ex (juu oritur filius sicut so!
ex Oriente. .Acre dahü voci siue* euangelio siio, (juod ipse predieavit, vocvm
^. y.u viiiutls in apostolis etKcaeem. Dato (jloriam deo Christo, nun ipsi in hoc
gloriamini, sujier Israel, (jui est deus super Israel vel de Israel, (juia eum
suseej)it: mwjaifkxntia eins gratie et douorum maguifica distributio et virtux
Ibrtitudo eius in ntdnhus elev'atis per fidem hoininibus, non in terrestri regno.
ü. 315. Mirahilis detis in sanctis suis miraeuhi per eos operans vel (jula non seeimdum
carnem magnitieus in eis et potens, dens Israel ipse, non mundus aut
eart), d(d)it virfnfeiii. in agendis sj)iritualem et furtitudinem in lereudis malii^
plebi sme tidcli populo: hcnediefus Dens.
SCHOLAE: PSALMUS LXVIl. [LXVIU.j'
o.
aj. Kxnrgit ileus Christus jirinin, ijuniidu iiirariiatur: (juia tuuc eepit starc
et servi Ibrmam assuinere, ut pro nobis serviret et pugnaret, qui antea in sinu
1'.',
>l>j. G. patris ijuievit. Ps. IG. 'Nunc exurgam, dicit dominus'. JSecundo, quando
a mortuis resurgit, ut hie. Tertio ti-opologice, quando tides eius mortua in
animo resurgit, scilieet quando

l'siilaius LXVU. [LXVllI.] 391
(iiiiii sifiil C'hrif-tiis crucitiiiitiir, ila et rosurgit in iiul)is, doniiit, vigilat, agit,
i|uii!.sc'it. Quiu'tu, quofiesciiucjue in t'Hbctu luixiliiiin prcsUit. Ps. :i 'E.xurge*i- 3. «.
iliiiuiiic, salvuni ine ilif, deus meu.s'. Ut ibidem b. Augustinus exiMjnit.
Qninto in extronio iudicio.
Facies doniini prinui est levelatio eins si\e notitia eins, (jua eog-
noseitur esse dominus. Et hoc est lumen vultus oius ps. 4. et psalmu prece- '15i- i, i.
deute: 'Illuiniuet vultum suum super nos'. Secundo est ipsa gratiosa *f. e:, 2.
divinitas anagogiee, sieut illud üdes eiusdem. Xani qiii Christum uondum
dt)uiiuuui credit, noudum habet lunieu vultus eius necdnm j)eriit a f'aeie eins,
(^uia tum sahibriter quam severiter peritur a facie eius: sahibriter in hac
\ita. Tercio est revelatio eius in extremu iudicio: ubi peribunt inimici
eius horribiiiter. C^uartu est ijise intelk-ctus uiysticus in seipso de Christo,
de (pK) supra ps. 4.'
Sic 'dorsum' per oppositum. Sie iufra: 'Coeli distillaverunt a tiuie i-- 'j-
dei Israel', i. e. ex eo quod Christus per spiritum sanetum Deus a|iparuit
et cüguitus est, ceperuut Apostoli predieare cuangelium etiaui aliis, (piod
ipsi noveruut ex inhabitaute Christo.
A facie Dei Sinai. Christus Deus Siuai propterea dieitur, ((uia
apparitiones Dei olim in persona dei l'acte onmes tigui-abaut ap])aritionem
Dei in carue. Et sie Kubus virens est gratiosa humanitas, viride lignumj.aifi'i.;i,jf.
sine onuii ariditate peccati et defectu gratie, aque Spiritus saneti, in cpia
eorporaliter ignis divine bonitatis et charitatis manet ineteruum. Et eadem
j'atione dieitur Deus Israel : (juia lacob apparuit in forma angeli luctans cum i.aiLiij-.jif.
CO et ibi ei nomen Israel imposuit, quia demn iucaruaudum vidit. Sic et
pater de ipso dieit üsee 1. 'Salvalw eos in Domino deo ipi^orum'. Eece.fnif. 1,7.
pater appellat ipsmn dominum deum, uon suum sed uostrum. Ipse salvat,
et tameu in deo nostro, uterque unus salvator.
Pluviam voluntariam. Hoc segregare dieitur ad ditferentiani litere,i)!iij.u;,jii.
Iiideorum, Apostoli, dicuntur filii Chore in titulis psalmorum. Dieitur autem
'voluntaria', quia facit spout;uieos servos dei: ex amore libero, non ex timore
cogente servicntes, sed ex spiritu lil)ertatis, iit Apostolus disputat. Qui estsfLuu. s, i.-,
Spiritus voluutarius et spiritus prinei])alis supra ps. 5U. I]t quia sine meritis'jif. r.i, h.
nostris, sed ex bona voluntate sua.
Infirmata est. [i.e. impotens. lufinuatur enim, (hun j)re(lieat veri-
(ateui. A^eritas enim odiuiu pai'it, ideo post j)luviam vokuitariam statim
se(|uitur 'et infinnata est'.] Non de morbosa infirmitatc! hoc intelligendum
est, sed secundum quod apostolus 1. Cor. 1 ait: 'Deus elegit iufirma huius 1. iSot. 1,27.
muudi, ut ct)nfundat fortia.' [Ut Osee 14. 'diligam eos S|>üntanec'. Ps. 50. If'.,'^'.^^,-
') DOeii S. 39 3- '^l' ') ^i^* 2l*'jrt ifl biutlj Ücjcljucibcit bcr Seite uctlutcu fli'iinncjcii.

392 iJitliitii t^uper Psaltw-ium. 1513 — IG.
'Benigne lue in i)i)n:i v(i]unt;itc'.| Igitur intirnui, i. e. non t'ortis sccundum
seciilum, non resis^tens perseciitoribu!

Psaliuu.s LXVIl. [LXVlU.l ,393
iiKirlis, ciiiii »ovissima (lostructii t'uerit mors vt mors absorpta in victoria.
Intt'i'iin peccatum i't mors spiritiuilis absorbetiir in victoria Christi. Unde
Ai'aboth Hebr. dcsi'rta pluraliter sigiiifioat ad istos duos occassiis expriuiuudos,
super (juos Christus aseendit per siiam resurrectioneni. Rosiirroxit cnim ad
iustificatiouom nostrani Ro. 4. Et nos resurgemus per lliesum ttc. 'Mm. 4, 2.1.
Potost etiain intoUigi Occasus iste Litira k'gis: (jne victa est et absorpta
])er Christum, et sie ascendit et nos per spiritum aseenderc foeeit sujier
literam occideutem, que est Campestria Äfoab. Sic enim alicpii Araljotii'' afof.si.i.s.
interpretautur. Et haue vietoriani signifieat seeundus transitus tiliorum
Israel, seilieet per lordanem. Quia fluvius siguiticat mortalitatem corruptionis
sicut mare rubrum persecutiones peceatorum. Uude iu lordaue fluvio uulli
iuiuiici submersi simt, sicut in mari, quia in prima victoria viucitur hostis
et in primo occasu. Sed in seeunda iu lordaue a(|ue inferiores ad sinistram Sui 3, i:i. m.
detbeceruut, i. e. corruptioues carnis. Et sie alter occasus est superatus. Et
si(! losue deducit suos in veram ]>romissionis tei'ram eternam, relieto lordaue
mortalitatis. Acpie autcm ex altera parte instar moutis elevate sunt. Quid
hoc? Aque in dextris est vitalitas carnis, que elevabitur post hanc vitam.
Vel transitus lordauis est egressio animc de corpore. Et sie \incitiu'
mors corporis trauseundo et relinijueudo tam corrujitiones carnis «piam vitam
carnis. Sed uoudum satis intelligo lioc mysterium. Quia de Indeis dictum
videtur, (jiii in altera parte instar niontis erecti sunt in sujicrbia contra
discipulos doniini, ex altera autem parte defeeerunt, (juia (juosdam receptos,
(|Uosdam defecisse a Chfisto coustat. /
Parasti, verbum absolutum (i. e. paratum vel parationem fbecisti) ». 11.
(juod siguiticat sacraraentuin Eucharistie: (|Uod est pauis sine labure uostro
])aratns. Unde et Mau Hebr. paratum |alii muuus] siguiticat sccuudum
Lyrani. Quia olini dabatur tiliis Israel paratum a deo. Idee 'parasti' idem
est, quod 'mauua dedisti pauperi deus in bouitate tua'. Diviti autem nihil,
(piia 'divites dimisit inanes\ Uude patet, cpiod hoc sacrameutum nou est iinc 1, -.i.
cibus nisi pauperum et nequaijuam divitum. Quia deus non dat habeuti,
nee est opus medico beue liabentiljus. Igitur pauperi, id est qui est spiritu wiaiii) 9, ij.
pauper, et qui sese agnoscit pauperem. Nani unujes quidem sumus pauperes
coram deo, sed nou onmes id agnoscimus. Ideu notauter exprimit 'pauperi'.
Et hoc deus. Homo enim parat diviti })otius. lam cur 'in duicediue tua"?
Quia cum tot augeli dignissimi, et si essent iutiuiti, non sint sufficieutes
cum digno houore suscipere, quid est, quod ad iufimum limum terre descendit,
et uou sua, sed nostra querens, adeo contentus est vilissimo honore, hmno
jiotius irreverentia nostra quam maxima? Vere dulcis dulcedo dei, in

394 Dictata sujut l'saUeriuni. 1513 -Ki.
"!5. 13. Ivox \'i rt iit um , dilecti dilcfti, et s])üci('i (lomus. |
Au>;iistiiHis
sie: J(t'X ' . viilutiun, dilecti dilecti, i.e. iilii pci- rcnctitiimeiu dilecti,
' '
hlnis
vel altcriim dilecti i))si speciei doiim.s, iit -ii dilectus patris et f>j)eciei. Vcl
sie: Hex vii'tiitiiin, i. e. Virtnte.s dilectonim et virliito.s speciei domiis dividere, >
i. c. ad dividciidiim s|)iilia, .sivü (jiiibus dividit spolia, suut Christi. Ipse
eiiim est rex i.e. 1 )iiiiiiiiii.s virtiitiiiu spiritnaUnm. Xec ex sc hmnines eas
liabent : scd gloria virtut/.s corum tu es. Sic es< »e.^ virtiituiii eorum.| Quod
jH'etor glosain' seeundu pote.st sie accipi, ut omnes tres genitivi a uomiuativo
rex regaiitur. Ut rex \irtiitiiiu, rex dilecti dilecti et rex spcciei doimi.s. m
Ad lioc scilicet rex, dividere spolia (i. e. ad divideuduiu vel ut dividat
.sj)olia). (ireca lueutiü. Et est sensus: Clu'istus est rex ouiuium pute.statuiu
iu Kcclesia, uinniuin tidclium scse iiiutun diligcutiuiu et tutius Ecelesie, (|iie
est domus eius.
(jeniinatio auteiii illius dilecti dilecti prinio puuitur mure hebraico, i->
'Vi I.;', 1 (|uo expriniitur distributiu singuloriuu. Ut ibi: 'Illuc euim asceuderuut tribus
4.'jJ!ü(. 17, j. tribus Doniiiii' (i. c. siugule tribus Doiniui). Et Numeri 17. 'Accipies ab
eis virgas singidas', Hebr. Virgas virgas. Est euiin Kegula, quod noinen
substautivum geiniuatuiii pro siugulo vel siugulis intelligatur teste Keuchliu
'läi. '.'S, 5. folio r)73.^ Ps. 97. 'psallite domiuo iu cithara in cithara', i.e. singulati*« j»
•Ocjct. II, 7. «4 citharis, seu ad siugiüas eitharas. Ezech. 14. 'Homo homo de domo
Israel' i. e. amjidi vel quilibet. Trauslatio autein uou nhiqiie hoc scrvat.
Secuiido ad cxpressioucm suecessiouis fidelimn iu dilectioue: quia Christus
i'f r.i, 3. est rex dilecti dilecti, i.e. uuius post alium siue fine. Ut ibi: 'dies diei
i^j- lu.i, 17. eructat verbum'. Et \)s. 103. 'Et iustitia illius iu filios filiorum &c.' Sic -'i
liic rex dilectonim dilectonim, vel dilecti [)opuli, dilecti populi. Tercio
ad coimneudaudam charitatem mutuam. Quia in Ecclesia Christi nou sohmi
sunt diligeutes, quia scilicet iuimicos ctiam diliguut, qui sunt eonun dilecti,
scd etiaiii nirsum alter altenim diligit, ac suut mutuo dikx'ti dilecti, alter
tH'iici j, lü. alterius dilectus, sie ut (luilibet illud Cautic. 2. ad jH'oximum dicat: 'dilectus >"
mens iiiilii et cgo illi'.

:-' prodnetns
l'saliims LXVll. [I.XVlll.] 395
... i-;iti suiil : luiii ... Si^d spii'itii et ]itrr«.| Kcck^sia iiiitcm dicitur spccics
seil gloria ilomiis .secuiuluin Burgeiit^ciii,' tjiiia sie mos Hein-, iixornii iKimiiiat.
Itfiii idfo: Qiiia P^cclesia olini in .syuagoga erat abficoiidita, nunc antcni
nianif'cstata, nt sn|)ra |)>alinii 'Ex Zion .spwies decori.s eins'. Speeies enini est *i m,-j.
ad lueein et in [)Liblicnm deeor: Ita Pxclesia de synagoga vnlgata
est per orhem, ideu species.
Hebr. sie: Reges virtutuni l'ederabnntur |i. e. virtute le

gpO Dictiila super I'saltcriuiii. 1513 -lü.
noi> .sefuutium inciisiirani tidci,
recedunt, est in clariüite aurea. In ((uo siinnl doecmur, (|Uod post obitum
saiieti (^lariii^ rutihiiit. Srd et iliud saue: (Juod opcra nostra beue facta
post uns liaiierc dcliemus et, ut siqira, (iblivisci ae veiut ncscire sese habere
nierita. Xaiii (|iii siia uicrita attciidit et nuuierat, eerte hie non habet
posteriora doi-si in rutilantia auri, sed ]iouit ea ante laciem et per consequeus
11! jicit»' Seit). |>:iiifiiti(; i,j 2db. i iiadj niiilauli.i, lm(fcH)c ift abn in bcr §anb;
jc^rijt auid)ciiicub buvdjftridjcii
:

Psalmiis LXVII. [I,XV1[I.| 307
dorsuiii privat gloria sua et nihil ]t()st sc rclimiuct: 'op(M-a CMiini illurmn
so(ninntur illos', nun ait 'pvpc'odunt '.
Talis iu'itiir ost sanctns ad li(iiniiics et in dorso. (incini

3f f. 29, S.
>4äi 39, 7
*i. T3, 20,
W- T6,7
Sföm. 13, 11
l.IHeiJ. r,,'7
o'pii ;.. M
Sfirtit. -1, ist
l.'Sam.M.st
TOattli. 9, -ji
Joli. 11,11
].iSot. 7, :ii.
398 Dictata sniirr Psalfpvinin. 1513-10.
altori est mutiio cnicilixus, stiiltus, iiitirmus, lioino sjiiritualis et liomo carnaüs,
iiiuk' oritiir duplex .saj)ioiitia, cnix, iniinnitas, tortitudo, stultitia etc., ut
Arxistoliis in suis Epistolis iititiir frt'(|ueiitissiiiic: Sic ctiaiii alUT altcri imiliin
ilorinit et duplex oritur soiunus. Jijitur
>rmi(ii est dormin; in spiritn, mm vijrilare deo. Iloc' est ludere
in rernm aff'eetu et onniinn iiixolvi. (Juia sieut dorinieus nnu
veris rebus gaudet, tristatur, sed iiiiantasniatihiis et reruin
iiiiaginihus i'allitiir: ita eoraiu den et in spiritn omnes, (pii in
relins Iransitoriis, posthahitis eternis, sxaudeut, sperant, tinient,
dolent, in iinagiuihus falluiitnr, nt ((i|>i(>se Scriptura pmhat.
nicit Jsaie 29. 'Sient cdinedit et hiltit dorniiens t jmella et Lazarus, quos dominus in Euangelio snscitavit
inysfiee. Contra hunc somnuni dominns jirecepit vigilandmn
valde sollicite. Tales igitur vcras res non vident, siciit dor-
mientes veras res non perci[)iunt.
Eecdesie est dorinire secuuduui earnein et mundo: vigilare aiitem
doo, sieut iUi vigilant mundo.
Qnia sieut dormiens uon videt res foris, que sunt in mundo: ita
sancti sie utuntur rebus, quasi neu utantm- |Ut€ntes hoc nnmdo
laii

:> Qne
Psalmns LXVIT. fT,XVin.l 300
Cum igitiir [)S!iliiuis isto in vcrsu isto siiio dubio noii

400 Diotata snppi- Psalterinm. 1513—10.
B(ntiii.n,ju. translati alio scciindum (niod i)roinisit Dcnniims. Dicit: '.Si Imbueritis iitk-m
"''"
.«icut granimi siiia])is et (lixeritis inonti liiiic: tollere et mittere in mare : fiet'.
Hoc sie fit: Quaiitlo Mosen aiit proplietas fide aspicio, timc cessant stare
in litera: sed mihi sunt iani extra literani in spiritn et extra s_^^lagoganl per
totnin nnindnni. Quia tales nioiites per mysticam intelligentiam , qne est -.
fides, transennt de litera et angusta synagoga in .spirittnn et totum niunduin.
Xani si propheta« inspicias secundnin intellectum, non de litera neqne de
synagoga, sed de spii-itn et toto mundo ]o([ui videhis. Sed iste spiritus
nunc faotns est. (^nare sie transiati sunt de facto al> eis. Ideo apud eos
iaiH n
muic agitnr in spiriru, sed in futnro etiam fiet in corpore, ac sie Dominns
ihcsus est vcre dens vite et non tantnm vite, sed etiam exitus mortis, id est
immortalis et sine mixtnra mortis aut mortalitatis, vite mere et pure. Ut sie
nos exeanuis mortem et i])sa exeat, id est finiatur. Quia e.xitus finis est:
dominus finis et finitor mortis |/v/. c«/us signuin genii««An' 'donn'ni domini' -m
• lii £i'ib. siii)Pislitii.in.s :M nun t;uitiiiii — alwurlieri fi'l)» ln'i Scib.

Psiihmis LXVII. (LXVIII.] 401
et corporalis ot .sy/Zi-ituulis iiiini(irtali/«tis autliDi' i])sc|. In (juo tanicii
siiiinl exprimitiir rcdciiiptid. Qiiia dominus vite crcatdr vitc int('lliitni'.
Seil iloniimis cxitus mortis rccroator vite in mortem lapse. Sie ps. ()4. 'Exitns'Vi.
matutini et vespere delectaljis', id est quod Spiritus et caro exeant de niorle,
dnlois est sermo et delectahis jier hoc fidelcs tuos.
Si aiitem 'Exitus' in nominativo easn ponitur, iit omnes dieunt, est
eadem sententia: Ut exitus mortis, id est finitio mortis in se et in nobis,
est ipsius domini dei Christi. Quia ipse eaui cxivit et exire facit.
Nota autem, quod supra dictum est Zehiiou (quod umhru vel umbracuhun
virtutis dicitur), lioc habet mysterium. Quia Umbra constat ex himine et cor-
pore: Lumen est divinitas, Sol urens per diem. Qnia inimioitia inter nos et*^j lai.i;.
deum, aeeessit corpus iiumanitatis, et facta est nubes et umbra refrigeriumque
nobis. Sic 'in prot«ctione dei coeh commoramur'. Et Isaie 4. 'Erit umbracuhun |Jj/l,''J;
diei et estus, et absconsum a tnrbine et phivia'. Sic Isaie 61. 'Solem nubeA>icf. :i2, ?.
tegam'. Hec est fides, de qua Luce 1. 'Spiritus sanctus obumbrabit tibi &e.'s.'Mi-. i, ::,',.
Currus dei &e. tam de Angehs quam hominibus intelligi potest. a*. :,s.
Sed sequentia indicant de hominibus intelhgi. Sicut b. Augustinus pulchre
cxponit.'^ Quia Dominus in eis perfidem in Sina. Non Sina quecnnque,
sed que est in sancto. In ipsis est dominus, ipsi autem in Sina, sed Sina
est in sancto. Hec sunt tria tabernacula, anima, corpus et Ecclesia. Quia
Dens immcdiate est in anima: et sequenter cum aninia in (v)r)iore et cum
utroque in communitate Ecclesie, (jue est sanctuni.
Dixit dominus: Ex Basan convertam. Varie id exponitur. «, ss.
Prinio in bonitate. Basan inteqiretatur Siccitas: Et est j>oj>uhis synagoge
similiter et gentium, primo tamen ludeorimi, siccus a gratia Christi. Et
ilH sunt conversi in irrigua. Hebr. iiabetur: Convertam de profundis maris.
Et ita sensus phinus est, Scilicet, quod conversi sunt ad deum aliqni ex
Basan (id est synagoga), aliqni de profundis maris (id est de medio gentium):
Ideo bis posuit 'Convertam'. Potest autem nostra translatio sie adduci : Con-
vertam üi profundum maris, sciHcet ut sc agnoscant esse in medio maris. Vel
ipsos de Basau conversos convertam ad gentes, ut et illas convertant: sieut
aet. lo. 'Ecce convertimur ad gentes'. Sie Apostoh ex Basan conversi uhraavtijiii. 1:1,41;
conversi sunt ad couvertendas gentes missi in ))rofundum et medium maris
totius mundi. |Et Isaie 06. 'Mittam ex eis, qui salvati fiicrint ad gentes &c.'J sd. ck, r.i.
Quod autem Basan synagogam significet, patet Isaie 2. 'Et super omnes 3cj. •>, 1:1.
quercus Basan'. Loquitur enim ibi de Indeis, ut ])atet. Et recte Basan,
1 Statt imincirtalitatis tieft Scib. : in mortali . . . . sunt 12 Scib. retVigeriuni nobis
14 Vulg. absconsionem 21 Scib. in auinia ftatt cum aniniu 20 'Oiadj irrigua. otiev luicbcv
geftvic^cn: et in profundum maris :J0 @eib. fccjcicljnet esse irrig aU Wicbcr gtftridicn
') „Ingentem itaque multitudinpni sanctorom atquc liik'liinu. qui port-ando ilouui
liunt quodamuiodo currus dei, significavit lioc noinini'." "iqi. August. Toni. VIII.
Basil. ir>29, pg.483.
Sut^etS aBerte. III. 2G
i-''. •

402 niit:itii super Psiiltcniiiii. lölH— 1(!.
cjiiod intcriintaliir pinjrnrdo, siocitas, onnfiisio: ])inou(>(lo scoiinduiu carncni
.sapii'iulo crassc, siccitas sccimdiiiii >|>iiitiiiii laniidd ai|iiis uratie, ac sie voi'e
iitn>l)i(nie conifusio, perturbatio pcrvrrsiis(|iic ordn.
Scciiiido in sev(!ntat«: '('ns. (^nia ;incfi sint jn's ilci . iKiti't ex illo 2 Coriii. 'Aiii-
*fVli. 4, ;.. liulaliii in f\< I't rro rii in ilriuii .Vc-.' |li\it iiutciii 'iiniis pes'. i|iii;i 'luia lidos i'c."

Psalmus LXVIl. [lA'VHI.] 403
vix iiitingcret eos et jilnrcs contra seso Itxjuente.s et in-cdicantcs cxcitarct.
[Unde Hebr. darins id oxpriinitur: Ut calcet pcs tiuis in .saniininc (id est
per saugnincni oalcationwn exerceas in mundo).] 8ed notandnm , (jnod ait
'Lingna', iion dentes canuin, noii deuicjue alifjiiod aliud nionihrum. Naiii
'> vere sicnt Martyruni ordo est pes et Basis totius Kcclesio, ita ordo doctornni
est lingua Ecclesii'. C^uia ipsi publice hoc predicavci-unt, quod iiiartvres
sangnine afBrmavernnt. Et sunt isti duo ordines mox imicem se in Ecclesia
secnti. Lingua itaque canum medicinalis est, simul offi(Muni doctoruni tfltuni
in liiigna est. Et lingua sine ossibus est et saporuin index. Sie doctores
1" noii invidenter niorderc, sed blanditer docere et sanare et indicare inter
saporem hereticuni et catholiciun decct. Est insuper media in ore et inter lahia,
({uia inter duo testamenta mediat et versatiu- et ad utrunqne sese hxincndo
allidit, utrunqne allcgando et inducendo.
Dens confriuget capita inimicoruni. Quod ('a])ita significent '^v -a.
1.1 priniMpes, Anios ö. probatur: dieit 'Ve vol)is optimates, capita pojiulornnr. Slllu>^ r„ i
Et Isaie 9. 'Longevus et honorabilis ipse est cajiut'. Tropologice autem (>st Jn >j, i ..
aninui in homine, que confringitur per infidelitatem, pcc^catura et vitia &rimo ]>ro corpore Christi, in quo Jatets. i.'..
divinitas. Secuudo fidcs ab co resnltans. Tertio Ecclesia, in (|ua latet
•D Clu-LStns. Quarto auima

404 nictata suppi- PsaltPiiuui. 151:', 1(1.
mi'iito. Sextci 1). V'irginis Uterus vcl ij)s;i virgn. Soptiiuo vcrhum Kuan-
gclii vocmlc vt'l scriptum (id est Scrijjtura saucta). Unde liec est Armis
!Hirt)i. ;i, 4^j. Zi'lniou Judio. 9,' in ([uoni a.scendit Al)iiuel('oli et ))recisis ramis e()nil)ussit
liaMtatores yieeiiem: id est Scrilu' et legisperiti Serij)turas eornuupeutes et
dcti'uucantes aceeuduut Synagogam zelo et furore eontra Christum et totaliter .'.
in eo igue eomhuruut. Quia uialum signum, quod extra mnntem ramos
detulit in immeris suis (id est ad aliuin sensum ducunt authoritates Script.
et exemj>]a patrum ibi posita). \Esf etiam figura liere&orum, quia a Selmon
ahsciudunt fuMes, (pii in eo orti sunt, et transferiuit eos in /gnem.
Sie autoritates scnpture siniiliter.| ISiniiliter et ludeos de stirpe ])atruni m
natos cxeiderunt a Christo.]
Quia qniccpiid de uno iik)rum dieitur, de singulis dieitur.
as. 18. Currns dei nietaphoriee dieitur Eeelesia, cpiia ex liac vita in futuram
veliit et ad alicjueiii tiiieni currit seilicet cterne sahitis: quia currus dei est.
Ti-opologice aufem est ipsa anima: que est muHis milibus aifectionum ignearum i:.
et meditatiomim hicidissimarum plena velut quihusdam suis Cheruliim atqne
1. diu. n, 20. Serapiiini. Tiiuiio et operibus externis in eoi-pore veliitur deus, quia 'portate
deum ait in corpore vestro\ Igitur et (»rpus est currus et fercuhnn Dei.
!Cm)1ioi. ;i, 9. (^uod i'ercuhun tecit sibi rex Salomon. Sicut domus eins duplex est, anima
ijjsa et corpus eins: de quo alias. Et in hoc forte mysterium Hebr. habet: 20
'Bis deceni millia millia'. Quia senicl decem millia millia sunt virtutes in
anima: et altera decem millia millia sunt opera in corpore. Quia utrinquc
abiMidare .sauctos decet: et. extra in meritis operum et intus in meritis
aft'eclionum. Vocatur autem Currus, quia festinat ex hoc mundo et seniper
in \'ia est, usque dum ad patriam et domum veniat coelestem. Cuius i';,
(piattuor rote suTit quattuor att'ectus spes, timor, gaudium, dolor. In utroque
latere due, s(ülicet duo ex amore boni et duo ex odio mali : ut facile patet
cousyderanti. Temo autem est reeta intentio et directio omninin, prudentia
seilicet et ocnlus virtutuni.
Kota i>osterior dextra si)cs 1 , „ ( bono :i.i
i> . i • • • de tutiiro ^ ,
l\ota ))osterior sinistra Innor | \ inajo
,,,...
Rota )»rior dextra uaudinni 1 , . , . ( bono
',
, de i)resenti \'el uretento ;
'
Ivota prior sniistra dolor '
)
| malo
Kt hoc est planstniiii, (pio tritnrantiir segetes Domiiii et exercentur
fideles Cliristi et conculcantiu- inniidus et diabolus. Sic Allegorice, id est 3-.
Ecclesic: (|iiattiior rote, (|iiattiior Eiiangelia, (|nattnor virtutes, quattuor ])artes
iiiiiiidi, (|iiatt\ior . . .
t; »ci Scib. fcl)lt I-m- i-nnilinr!t d .... lim [Scib. lU^lirci.] :ilisc!n(lnut I:! Scib.
fiitiiruni 21 Quia semol ilc(;eni millia iiiilla :17 3cm (ctjtcil ciiiafnior fft)lt hai Sufcftailtimim
') 'Jh'tjI. Viitljt'v? ä'orlfjmifl ütu'v biu- '4

i'sa.iiiius liXvii. iL.xviii.i lor)
Auagugk'c CiuTiKs dt'i crit in Iiidicii) omnis imiltitiido Aiigelormu et
honiiuiim sanctorimi, in quibus llTotur ("luisdis in coclnin cnm gloria.
Dominus in eis in Sinai: prinio h'k-: Cln-istu.s iu sant-tis illis in
Sina (i(l i'st secnndiun iuunanitatfm as.suniptain) in sancto (id est in cordihns
;. coruni, sive spiritualiter), q. d. iam uou est in eis per humanitateni, sicnt
erat ante passii)neni indifferenter in locis prophanis (piibusenncjne et inter
inipios Indeos nee loco corporaliter aniplins definitus, sieut (jnelilw't res pro-
))iiana. Sed est in eis in saneto, id est, nt sie dicara, sanetiter sive spiri-
tualiter: (piando in corpore et eorde eoruni portatnr per fideni et virtutes.
1" Secnndo In eis in Sina (id est qui sunt in Sinai), sed in saneto: q. d. Est
(piideiu in eis existentibns in Siua, sicut olini fnit ad literam et in propiiano
Sinai, sed iu Sinai saneto et mystieo, id est in ecelesiastiea Sinai, iu (|ua
ipsi sunt.
Prevenerunt l'rineipes. Doeunientuni liic signa. Qui sunt vcrc'J
i.i prineipes inter alios semper sunt ad oninia prinii et preveniunt eeteros. Si
autem sunt Idola et tantninniodu loeuni oeeupautes digiiitatuni, non preveniunt
neque sequiuitnr etiani. Sed dieunt 'Ite et flieite', cum debeant dicere 'Veuite
et videte' et preiro alios in onmibus. Couiuneti psallentibus, non
Indentibus et taljernantibus ae eubieulantibus. Psallere autem e.st corde, ore
:^M et manu denm laudare, (piia fit eantu oris et taetu mannum. Et iu ipso
(oli'us vite active ratio eonsistit. Cautare autem est ore tantum laudare,
iubilare corde «iL'e.
Seeundum. l'rinci[>es oportet in medio a iuvenculis lialieri, (juod est
obedire ex eorde superioribus et prelatis, alioijnin nihil sonaliit deo psainuis,
;s si in rebellione et iuobedientia fiat et non luibeat prineipeni suum in medio
sni, sed potius in fine et ultimo ae pust tergum. Sieut enim prelatis pre-
venire et preeedere ineumbit: ita iuveneiilis et subditis obedire, se(pii et in
medio e(is habere couvenit, (juod saue ex obliqno jiereutit Hereticos et
snperbos.
;iii Tereium. Prineipes prevenire et euuiungi in medio nostri fit, (piando
Apostülorum et sanctorum sutl'ragio et exem[)lo nitinuu', nt ijuod nostri.s
meritis non valenuis &e. Medium enim iuveneularum est cor earum, in quo
preveniunt, et iu eo sunt per exemplum et suffragium.
Quartum. Sublimiter et preeellenter de ipsis estimandum est: Sie enim
3.i prevenieut prelati uobis (id est nobis re})utabuntur multnni nos preeedere,
etiam si in seipsis mali sint). Et hoc fict, si in medio nostri flierint, id est
si eos eorde am|)leetinuu' et non extremo sensu seilicet et loeo tantnm. Mnlti
euini preveniunt prineipes suos, quia putant se esse miüto meliores, eo (piod
non in medio eos anq)lccfuntur.
2 ©cib. liipmiimin |icccaluruni '>! Scib. soiisu sunt ä!

400 Dictata supor rsaltcriuni. 1513 — 1().
.

Ps.iliiiiis LXVIl. |iAVlll.| 4(17
maiotatis eins et iiniiu'iisiiin i)clai;'tis sapiciitic vt ahvssuiii Ixmilatis siic
iiol)is cxliibite a,uiu)sc,iiiit. Vit (jiii iiiagis niaji;is((ue afriioscit, ctiaiii ita adniii'atiir
inag'is iiiagis(jiic. (^iii aiitom parum vel nihil auiiosriint, |ianiiii (•imi admi-
rantur neqiR' stiijioiit, scd aiulacter agiint cl iiicnlunt et acrcdunt. Saiicti
aiilüiu twTentur et ailiuiraiitiir, ita iit mctiiaiit cuiu i-('S|>i('crc i't a))|)cllar('.
Siciit Moses 111)11 aiidcliat contra Doiuiiiiuii rospicrrc, scd cocidit in fiicicni
siuun Exo. :!. riiilf iirijiu'iitcr in psaliin's nbi nos 'adaiirubile' liabfiims, o -Oa'j. :), g.
Hehr, 'terriliile' hal)et. I's. 44. 'Dcducet tc inirahiliter dextera Ina &v.' ^ -iü. i:., .v
(iuanto eiiiiii iiiagis divina hoiiita.s, sapieiitia, niaiestas a saiictis cogiio-
.scitnr: tanto ip.si tinioratiu.s et reverentius se ad eiini hahcnt, ita nt vcre
exultent ei ciun tremore. Ideoque .si nouduni stupes, athniraiüs, iiK'tuis, t>i. -. n.
trenii.s, noli putare te deian aguo.-^cere. 'Servite eniiu Domino in tiniore', t'i :, u.
et 'metnant enni oiiincs tines terre'. Et 4G. '(inoniam

Jd^ Dictatii siipL'i- r.siiltL'iiuiii. 151o— Iti.
iilc sL'iU't, fii'il ciiiii ]ii-iiiiis. J(U'(»|iR' Kccc iniraljilis dcus: Hunc rc|ir•"•"!''• Et Matth. 7. 'Nonne in nomine tuo proplietavimus?' Et 2. Corin. 1.
^'•Wi'' I; is!
'(iuidam propter invidiam predieaut Cin-istum'. Hec et similia faciuut, ul
nullus, quantiu)cun(|ue doctus sit, niox coneludere debeat sese a spiritu
i.iioi. 11,14. saneto esse illustratum senipcr. Sepius hoc a diabolo efficitur trausfiguraute
sc in angelum lucis. Ideo semi)cr valde timeudum est et ma^xime luiiuiliandum. •'
1. iiiii. i.s.Non tameu ideo reiieieudum est, quod sie iuteUigitur: sed 'per orationeui et
l)euedictioiicm omnia sanctificantur'. Ergo et liic fac crueem et orationeui
super illud.
üiic. 11, in. Itaqno vade et recumbe in loco novissinio, quantumvis cruditus sis,
id est uulli te eoinparare, multo minus preferre te iuci})ias. Quia scito sciens -"
vcicf. js :i. sciendo, quoniam sapientior est Daniele priuceps Tvri. Veruntamen Sancti
et alicjui Doctores differentiam i)üsuennit, (|uomodo cognosci possit, (juando
sit iiluminatio a spiritu san
teniplativis incutitur et timor. Quia nullis tani f'acilis et pericidosa superbia,
sicut abstractis illis et doctis et contemplativis, eo quod in multis sese vident
prestare ceteris. Igitur (jui sunt lob, hoc est vere et boui aetivi, et sese in
l)()nis operibus exercent: manifestum est i(Uod sapieutiores sunt diabolo.
siniii) 7,-.'i. Quia ojicra dant verum testimonium de spiritu sancto })resente. Quia 'Qui m
iüii. 14, -.'3. faeit voluntatem patris mei\ Et 'qui sennonem nienm ser\-at, ad eum venie-
mus &c.' Non sie illuminati tantum, non in opere similiter, ne(jue Noe,
id est ])relatis, sapientiores: ()iiia iuiniiu ofÜieiniii est dei, et hi, qui subditi
sunt, falli non ))ossimt.
Seeunduni ^ignum est et dift'erentia. (iuia illustratio Diaboli vcuil in •!•
loeis et tem[)on' iiiiportuuis: ut in Choro sub laudibus divinis, vel in noete
quaiido dormiendiiin est, iit destruat capnt. V^el alias quando alia communiter
aguntur, ut sie ea iinpediat vel minus devote tieri pro

I'salimis LXVil. [lAVIll.] .109
Tortiiim: Illiisiratiti Diaboli iioii liimiiliat uw ad Iiit iioinineni
in ])n)fiuidiiin siie vilitatis imliicit et liicit oiiiniii statim qiiiota et ti-aii(|iiilla,
ut iiw siiperbire, iiividwe, irasci deleotet contra aiio.s, .scd se jjotissiiiuiiu cl
s ante oiunes videt. Qnia 'Dominus ad intbrus dedufit et rcdut'it\ i. aum. •.',(;.
Actliiopia preveniet nianiis eins dco. Hehr, sie: 'festinel dares. :i:'.
inaiiiis deo', que videtur alia seutentia esse. Qnia liic nianus ^"l'^tiiiopie, ihi
nianus synagoge pntantur intelligi. Est autem manns dare sese dedere et
.snhieetiuii fiitcri. Trenor. 5. 'Aegypto manus dedinms et Assyriis', id est suinid- .., i..
1» fhinuis siibiecti et dediti. .^Ethiopia antem cito dedidit sese Cliristo per
ol)edieiitiam tidei pre synagoga, que usque liodie diflert et tivrdat. Et sie
nostra translatio dieit 'preveniet manns illius', (jnia cito et festinat dare, illa
autem tardat. Aliter autem sie: prevenit't mainis eins, nt Ennuclius Can-
dacis Regiue, act. 8. Mivnicfi.s.jTt.
15 Seiendnm auteiu, (puid ut pluriuuuu, uhi fit couiuienioratio gentium ad
Cin'istnm couvertendaruni, siuuil siuguiariter ^Etliit)[)es nominantnr ps. S(j. 'Et*j. s?, i.
Tyrus et pojjulus ^'lia('. *JJiattl). '.), 20. liieron. Coiuiu. in Mattli.
[Opp. Venetiis 17ü9 VII 52.] „Uctavum signum est, in (£110 princops suscitari postulat
tiliiim suaiii, noiens de luystorio verae circumcisionis oxcluili; seil subintrat nnilier
sanguinc fluens et oetavn sanatnr loco. nt principis tilia de lioe exclusa nuniero
veniat ad nonum iuxla ilkid (piiid in r.sahuis dieitur: Aetliiupia priieveniet manus
eins Deo."

410 Dictatii super rsivlturium. 151o— 16.
GLOSSA: PSALMUS LXVIII. [LXIX.J
Oratio eil risti ulf'ectuosissimu pro smi passioiw: et inprecut'M v'nulirt

l'«almus l.XVlil. [LXIX.I 411
//w; ijnUis siiiu causa, cum ilt'bereiit diligwo. (Juii/oii(äi. sind pi-cvaliieriml,
rul)()riiti contni inc, (jiiia ego iiifiniiatus, voleiis tanieu, 7?«/ prrsucitfi sunt
mii ininiki mcl ininsf-e: qma est et iiista i)er,seeiitio, P.s. 9 'l*crse(|iiar iiiimicos 'iSf. is, 3«.
ineos etc.' Et quia iiuiikIus etiain fiircs et latrinK'.s por8o

412 |ii(t;it;i super rsulteriuiu. LM:!- Ki.
bniiUhim tihi. i|iiia diiiii iiiilii cxiu-obrant, rciluinlat in Iv, (jui nie misi.sti, 'n.i-
is ndcnini super mc milii irrogata sunt, vel (|iiia nie affligunt. Et ujwrui.' liiimi-
liavi, non extuli aut iactavi in iviuniu aniiiKim meum: et fuettmi est, sicut el
suis .sanetis fit, in ohprohritmi tndii \\in\wv'mm i\h W\U. l'Jt jiosui vestimenttmi
^'"'"'iil'V^ »leiim eilieium- nou niollia, que in doniibiis rcgiim sunt, aspenim et vile: species s
i>rü geliere: et faetiis stim Ulis, vitio eoruni oninia pervei-t*;utiiiin, in jKiru-
>Ki in ) yolimi proverbiuin vel irrisioneiu. Adversum me loquebantur, ps. 118 'Sedeninl
iiriiicines et adversum nie loqueliantiu' etc.' qui sedebant jiotestate iudiciaria
in porta in senatu vel consistorio: et in nw psallebunt, hoc eniiii est genus
irrisionis singulare ex abuudanti cuntenitu ac protervia procedens vel iil i"
^"""«.'"it. Aiuus 0, qui bihebant vinum i. e. eompotatores.-' Ego vero* et inei, qui aliud
nou luibeo, orationem »leam eft'uudo vel dirigo ad te Doinine Deus pater:
et liuc (piia nunc est tenqms beuejjluciti deus, i. e. tempus gratie et jileni-
'' ti'tli"i*^>
"^rfi'i'
2. Cor. 6 'Ecce nmic tempus acceptabile etc.' Isaie Gl 'ut anuunciein
annuni ])lacabilem Domini etc.' In miätitudine miscrieordi

Psahmis LXVIII. [LXIX.] 413
est misrricordifi tiui,' eo (jiiod mala et aiiiara sit trihulatio inca: ser.mtilinii
mulfifudinem tniscrationimi tuarum, quia miilte siuit angustie mee, ergo et
iniseratioiies miiltc, respicc in nie. Et ne arertas non exaudiendo vel noii«. i».
aiixiliaiuld fw.loii tiiam clementiam a ptiero tuo- i. e. scrvo tno, qui siiiu
:. ego: ideo iioii aN'crte quoniam trilmlor, velocitcr exaiidi nie, quia afHititis
oium'.s inora longa est. Intendc, iit luiiKiuam oblitus dereliuquas , (miinmi. m.
mcfc,^ i. 0. ad auimam mcam et ineoruni, et lihera eam de mortc et infeniu,
jwopter inimicos erijye mc, ne glorientur, ut vel convertautur vel confundantnr.
Tu scis, ideo (causam oratiouis et motiva nosti, impropermm mcum vitu-». an.
10 periiun et confusionem mcam, qua nie eonfunduut: et reverentiam mcum,
qua ego erubesco, i.e. erubescentiani , hebr. ignominiam. In conspectu ^mo, « si.
i. e. cogniti et mauifesti sunt omnes, qui trihulant me, ideo sine aceusationc
niea in ipsis vindicabis, ut infra: improperiwm^ vituperiuni in verbis expectavit
cm' meum, sustinuit, et miscriam. afflictioneni in opere. Et sustinui expectavi
1.'. gni simnl cmifristarrttir seilicet aliquis ex illis et non fuit vel (juia pauci
diseipuli eontristati sunt, (jui })ro nibilo reputantur in tanta multitudine: et
qui eonsoJaretnr seil, ex illis, et non invcni,' quia potius affligebant, vel quia
GLOSSA : ' Siiavis et bona est misericordia Dei liis seilicet, quibiis amara
et mala est miseria sua: quibus antem atlhuc placct sua miseria, non est bona
L'ii misericordia Dei, immo inutilis, quia fastidiunt eam , et ideo quia magnitudo et
multitiido misericordie Dei et miserie nostre habent se relative, nam non abundat
gratia, nisi ubi abundat delictum et miseria. Dens sanctis immittit tribulationes
et scribit contra eos amaratudines, ut sibi amarescant ac sie Dens dulcescat,
sive lioc exterioribus persecutionibus sive interioribus compunctionibiis [bat]. Ut
i'-, ille 'Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine anime'. Et in banc sen- ^ff, ss, u,.
tentiam exponit b. Apostolus hunc psalmum Ro. 15. 'Christus non sibi placuit. auini. ir,, 3.
Et nos non debemus placere nobis, sicut scriptum est: opprobria exprobrantium
tibi ccciderunt super me'. Quare misericordia Dei nulli est dulcis nisi f|ui sii)i
amarus est, egens extra se dulcedine. Et est contra eos, qui sibi complacent,
;!ii etiani in spiritualibus bonis alios velut viles repntando. Sed semper debemus
in nobis amari super nos esse, quasi semper pleni miserie nihil adhuc inceperi-
nuis, nam qui se putat incepisse, placet sibi et dulcescit ac sie amittit dulcedinem
misericordie Dei. Ps. 'Quemadmodum multiplicasti misericordiam tuani Dens' iJj. 31;, s.
(i. e. magnipensa est, vide ibidem).' Et econtra: eodem modo multitudo mise-
:!., rationum nulli est, nisi cui prius l'uerit multitudo miseriarum. Est autem omnibus,
sed non omnes agnoscunl, apoc. 3. 'dicis (|nia dives sum et nescis quia niiser offd. 3, u.
es et miserabilis'. Hinc enim fiunt tepidi, neque frigidi neque calidi, quia sibi
))lacentes. - Dicit 'puero tuo' in tertia persona, quia non tantum pro se, sed
pro ([uolibot etiam membrorimi suorum orat, (|. d. a me et quicnnque est puer
•iii tuus. ^ hitende, i. e. habe eam in conspectu tuo semper, intentos oculos
super eam ponc. Utcnnque cum corpore fiat, animam salva et intendc. ^ Hebr.
'opprobrio contritum est cor meiini el dcsperaliis suni', seil, ab abis ((uasi perierim.
Ps. ' 87 'Et notos meos a misciia'. **"• Arnos (>. 'El niliil naliebantur super '3-
3fi-
') 5icl)c S. 200 ;i 28.

414 Dictata super Psiilterium. 1513 -1er roprobiun intellcctum et fhlsuni sensiim:
et in retributiones vindietani, (juia sil)i voritatom erueifixerunt, merito talsi-
«• •.'^. tatem liabetuit, et in scandaluiH orteniiicuhnn. Ohsciirentur perfidia octili
eorum nientis ne videant per fidein lueeni veritatis: et dorsuni eoruni scmper
incnrva deorsum ad torrena. Est metapiiora: et ratio quare lionio creetus
ereatus est, q. d. sieut pecora fiant tantuni terrena sapientes v.t non erigantur
ad cclestia sapienda. Unde illa inulier, (jue 18 annos fuit eurva, est gentilitas
viic. n, II. ^.,,j residuuni synagoge Luee 13. Eft'nnde super eos abunde, non tantuni
:Lsperg(! iram tuani vindictam : ai furor irre txKP. coniprehendat eos, i, e. ut
«. iL. non intelligant .se es.se in furore, .•^((1 coinprehensi in eo. Fiat liahitacio
eorum lerusalein et ludea deserta ab eis, sed non al) aliis: et in tahernaculis
s L'7. doinib\i.s eoruni non sit-' ex eis rpä inhahitet, sed alieni possideant. Quoninm
quem i. e. me tu percussisti in percussioneni tradidisti,'' perseeiiti sunt etiani
post mortem, ubi cessare debuerant sicut tu, et siqier dolorem vidnerntn
nie&rum' in propria persona mea addiderimt etiam in membris meis per-
S!. 28. severando. Appone iniquitateni ita facere pennittendo, ut proficiant semper
in peius, ut patet expcrientia, ut sieut me, ita et meos persequantur, stipcr
iniquitateni eorum, seil, imputaudo eis semper: et non intrent reversi a per-
iHiim. 11, •.•:!. fidia vel in quantum sie manent Ro. xi. in iusiieiam tiinm. quo est fidei in
•';{J5',5','-
». 2ii. me. Delennfur de libro virenfium" efl'eetu ostendantiu- non esse scripli in
GLOSSA:
conlritioiie loseph'. bisiipor adduiit pntiiis dolorem dnlori. nt infra. Sic modo
in Ecclesia lit horrihiliter utrunqiic
' Hir prophetice pronuiicial viiidiflam. ([iiam scriptura de liideis, Petrus
};'''"• .Act. 1 et h. Paulus Ro. xi. alleganl. - Spii-itualis, unde auiine pascuntur,
i. e. Scriptura sacra, vel Pasche soleniiitas, in (|ua sunt per Romanos conclusi.'
' Quia seciiiidnm Augu.stinuiii pleiia ((uidein loca illa sunt liominibus, sed nulhis
'"-v'i M,''^! '"'^•^"*^ ''•' i^dmittitur.^ •* Ro. 8. 'proprio filio suo non pepcrcit Dens'. Isaie 5:'.
'propter scelus populi mei percussi eum'. ' Hehr. 'VA ut ai'fligerent vulneratos
tiios, narrabant', quod elare exiiriniit, quia de inemliris loquilur. *" Vel ita quia
%!i.i(J9, icn.ut infra, ps. 108 'pro eo quod uon est recordatus facere inisericordiam, quia
persecutus est inopem et pauperem et compunctiim corde luoiiiticare^. Nani
iste psalnius cum illo multam habet consonantiam. Kt ulriiii(|iic siiiiiil alleg.it
«Mirt). i.jo. 1). Petrus acl. 1. mixtim, f|uasi unius psalnii authoritateni.
:!4 meos narrabant :{7 liabcnt
') üjergl. Kuspl). hist. i>iil. ">. 111.. -) ..Nnllns modo illnc iicrmittitiir accedorc
ludaooruni. Uhi potuerunt advinsus doniinnm cliinnui'. ilii ;i doininn nein ponnittnntnr
liahitair.'- Aii

l'salnms I, XVIII. [I,XIX.] 415
lihro vito: et cum insfif; fidcliljiis incis van srrihaufnr in i'o(dis. J'}jo .s?«h *. :io.
prmper in mundo ef dolens, (jiiia dolor passitmis ejus nienis fnit, plus (juani
onininin alioriini: et ideo sahis hm de-us. iioii saliis imindi, sitscrpif. )ii(i an. ::i.
murte et passibilitate. Laudaho et ind(> otiain landai'c l'aciaiii iioiidii dii
: tuuni

416 Dictiita siippv Psaltei-ium. ir,i;', —10.
(Iccedoutihiis aliis alii .suoccdiiiit in oadcni Eoclosia. Et scmni scrrorn»)
eins Apn.stolorum iniitatorcs ])er eo.s in spiritii frcniti, non ait scmen Israel
vcl cariiis sod sorvonim eins, jiossidrhif cam iiK'tt'rnuiii: if(ilni)d in ca.
SCHOLAE: PSALMUS LXVIII. [LXIX.]'
Istc psalmiis ad literani kuniitur de passionc doinini in jicrsdna eins.
Scd sinnil omncs passioues et inlirniitatcs Ecolosic il)ideni narrantiir. Ciuc
ad tros spccit'S roferri possiint.
Prima liiit adversitas ot porsecutio tempore maitj'rnm: et cjuia liee
1. Ht'v. 1, sT.erat sen.sibili.s, facile de liac iuteEigebatur [persecutio et penaj. Et ibi >"
proprie dciis inf'irma elegit, ut eonfunderet fortia. Et sua Eeclesia
tnne infirnia, et per eam vieit, uon autem per potestatem seculi.
I. lim. 1,27. Seciiuda fuit instantia Hereticorum tempore doctormu [Error et
heresis]. Et ibi proprie Dens elegit stulta, ut eonfunderet sa-
picntia, id est sapientes in oculis suis. Et vicit Eeclesia per stultitiani ij
iidei .sapieutiara LHoruai.
Tercia nunc est iuvalesecutia tepidoruni et nialorum [pa.x et secur/tas|.
Q,uia accidia iani i'egnat adco, ut ul)i(iue sit inultus cultus Dei, .seilicet
literaliter tantum, sine affectu et sine sjuritu, et paucissimi ferventes. Et
hoc fit totnni, quia putanuis nos aliquid esse et sufficienter agere: ac sie >»
nihil conanuu- et unllani violentiam adhibemus et niultmu faeilitamus viam
ad eoeluni, per Iu(hilgeutias , })er faciles doetrinas, quod unas gemitus satis
1. tor. i,-.'s. est. Et hie proprie Deus eligit ea que non sunt, ut destruat ea
(|ue sunt. Quia qui ex vero corde sese nihil esse putat, sine
dubio fervet et festinat ad profectum et bonuni. Do omnibus his :'••
a«. 2. tribus hie orat: Salvum nie faeDoraine: quoniam intraverunt aque.
Aqu(! erant passiones Christo irrogatc a ludeis. Aque erant perseeutores
niartyruni a Demonibus Eeclesie immissi. Aque erant Heretiei et sunt, ab
eisdeni eidem immissi. Aque sunt multitudo tepidorum et literaliura Christi-
anorum usque hodie ab eisdem iuuuissa Eeclesie. Clania\-it olim contra ^n
tyraunos et hercitieos. Clamat et nunc contra istos semiehristianos, dicit:
Intraverunt a(|ue usque ad animam nieam et cetera que sequuntur.
a«ai. ), 8. (^ue omnia uinie iervent. De (juilms Malaeh. 1. 'Si offeratis clauduiu et
languiduin, nonue nialum est? öfter illud duei tu(), si placuerit ei: aut si
suscei)erit faeiem tuani, dieit Dominus exereituum'. Quia vere sie oratur et "'•
eanitur in Eeclesiis, langueutc sjiirilu et uno pede (id est corpore tantum),
seilicet siuistro, ut si iiomini tieret talis eultus, eontemncretur: quantomagis
') m. 00 !> 98".

Psiiliiius TA'VHl. [lAlX.l 417
a taDta maicstate. Et tota iu.sUintia Diaboli est contra uu.s, iit wie seuiiclmstiaiiDS
faciat. l'utaiiiuH qiiideni abesse eimi: sed fortissime adest. Non
qiiidem adversitate aut Heresi nos impugiiat, qiiia ibi sese victum ccniit:
sed prosperitate, securitate et quiete. Et liec oiuiiia voniiiiit, (juia sine
r. timorc dei siinuis et nou omuino nihil nos esse putanins, sed sufHcienter
agere, ut supra dixi.^ Ideo male liabet Ecclesia: iniia 'in paec eins amari- Sn- as, n.
tudo amarissima'. IJt Bernardus ait: qne i'nit aniara sab tyrannis,
amarior sub iiereticis, amarissima snb pacificis et seeuris.'^
Igitur hee aque nunc iutrant usqne ad animani eins.
lu Tropologice aque sunt lioniinuni taliuni tentatioues, id est de pace et
securitate incitatioues. Nulla enini pugna hodic tarn est necessai-ia quam
contra pacem, securitatem, accidiam et tepiditatem. [Unde Apoc. 3 tepiditas otit. a, ifi.
in ultimo, scilicet septimo angelo arguitur.] Et liic opus esset, ut totis
viribus et armis contra staremus, quia est oraniura difficilliina, cimi non
IS habeat extrinsecus cogens ad bonum, sicut olim persecutio et heresis fuit.
Sed potius habet extrinsecus resolvens et laxans. Quia intellexit diabolus
violentia et heresi extrinsecus impellendo proficere non posse : ideo cepit nunc
impulsum diniittere et potius blando allicio tanquam securos obtruncare.
Igitm- Qui nou sibipsi iam efticitnr tyrannus et persecutor sibi ipsique
20 hereticus, ut contra seipsuin bellum suscitet, ut se reputct tanquam anime
sne persecutorem et Hereticum et a sese semper fugiat sollicitus ad douiimun,
credo f[Uod non possit stare.
Jude enim fit, (piod \erba psalmorum (secuudum b. Augustiuum hoc
ps.)* nos parum afficiunt: quia non talia videmus in uobis, sicut in mar-
25 tyribus erant, quando ista legebantur cum sapt)ro. Sed si recte videremus,
tunc omnes querele in psalmis hodie fortissime currunt contra adversitatem
prosperitatis. Quia plus pax nunc impuguat quam olim giadius, ])lus vestitus
quam nuditas, plus esca quam fames, plus securitas quam angustia, plus
copia quam egestas et omnium (»ntraria, que Apostolus Ro. 8 recitat: dicitsfum. s, 35.
M 'Quis separabit nos a Charitate Christi?' Nam et de anticlu'isto scribitur
Daniel. 8, quod non in jienuria, sed in copia reruin omnium occidet plm-imos. Xm. s, -a.
Quare sicut Apostoli jisalmos pro tempore suo applicuerunt contra Indeos
suos hostes, Martyres suo tempore contra persecutores , Doctores suo
tempore contra Hereticos (ut b. Augustinus fere ubique facit), ita et nos
35 modo conti-a semicliristianos et c;u-naliter in litera tantum servientes Domino
') Sietje ©. 41() i>,. l>iflg. ^} Bornhardi Senn, in Cimt. Cant. :!:! miui. 1:). ,,[Amai-i-
tudo] araara prius in nete martyruin. amavior post in conflictu liaereticoruin, amaris-
Kinia nunc in moi-ibus doniesticonuu .... Inte.stina et insanaliilis pst plaga eoclesiac,
et ideo in pace nniaritudo eins aniarissima." äicrgl. Sicdtjoff, bie SteKimg l'litt)cvä jiiv
Jtivdjc imb itjvev fliftorinntiuii in bcr Seit Dot bcm 9[Wn)jftvcit. ;)io|tocf 188:i. S. 25 flg.
^) ..Fiori potest, nt niinu.si ex eis |vocibiw] afticiamnr, ijuia non eo tempore yeiiimus,
quando i.sta eiun sapore lej^-eliantur almiidanti' pressura od-.'-
Siutljerä mtxU. Ul. 2T

418 Dictiita super Psalterimii. 1S13— Ifi.
orare et aptare debcnuis. |
in Imiii.« sigmini tiir uominibus geuerali6?«s
... 'salvuin me fac etc."] Maxime pro prineipibus et sacerdotibus Ecclesie:
iibi inaxime viget hoc nialiiiii. Nou (piod furenduni et iiidigiiaudnm sit
contra illos, l)la.si)liemandum et detraiiendnni, cum liic nullus sit fructns
jjfKi. 9, n- [E/.ecli. 9.]: sed doiendiim, compatiendum, miserendmii Ecclesie in Ulis et pro s
.i«Kt. ii„ 49. illis orandmu. Quia sicnt olim, ita et nunc. 'Liiquitas Zodome .sororis
no-stre est hcc: abundantia et satin-it^is panis, .superbia et ocium ipsius et
filiornm eins: et manum pauijcri non ])oiTigebant'. Contra hec portenta in
Ecclesia modo est i)Ugna. (Juia [)ro gloria doi et houore Ecclesie dicunt
sese ista colere. Sicut olim Iu

Psalimis I.XVIir. [LXIX.l 4\9
eins pro uostra coiifiipisociitia cariiis: .sicut a(|ii(' eoiiciniisccutia (»iiloruin.
Nam iniquitas proprie est cupiditas, iiiide dicitur 'Mammon iiii(|uitatis\ Et >^'iii- 16,9.
oaro nostra vere est limus de limo facta, limns pennanons, liiims nirsimi
l'iitura. Iniquitas autem divitiariuu iu\w, qiiia siciit aqui; Huunt et iion
•i mauout, ita divitie simUiter: limii.s autem etiam post lianc vitam in terra
est. Igitm' Ckristus infixus est in uostro limo, id est coucnjjiseeutiis earnis
nostre, qiie ad protimdum ducit et aliyssum. Et proprie peecattun caruis
profundo comparatnr. Quia iuter onmia niaximc execcat et hestiam iaeit
omnino. Ideo non est ibi snbstantia.
111 .Sie Altitiido maris, id est superbia vite, (pie est in mundo, (iuia
mare muudus est. Et iste est triplex fuuieulus, qui adeo ditHeile rumpitur,
ut non nisi per filinm dei in eruee diruptnm dirumjieretin-. Et erijo t^'ni-
pestas demersit eimi.
Vel potest sie eonstinii, ut singiila sinsiiilis reddantur. Ut Aque (id est
ir, peceata iniquitatis iiostre) intraveruut usque ad animani (id est occiderimt
eam). Et sie peccatum nostrum et poena eins simul ibi exjirimuntur. Sie
Limus profundi peceata nostra sunt, in quibus per passionem et mortem est
infixus. Sie Altitudo maris superbia nostai, et tempestas est turbo, (jui
demersit per mortem euni in altitudiuc maris nostri. Luu ulti-a vide:
•.'0 Aque intrant usque ad animam |
In limo figitur Et non est substantia Cur ita?
Li Altitudinem maris venit tempestas demersit J
Au sine ratioue? Sane faeies psalmi aperta videtiu-. Sed multuin
habet introrsum.
s.'i Substantia in Scriptura metaplioriee accipitur tarn ex grammaticali
«juani pb^ysicali signifieatione. Et proprie, non ut philosophi de ea loquuntm-,
hie accipienda est. Sed pro substaculo seu subsidentia, in qua jiedibus
stari potest, ut non in profundum labantur et mergantur. Et sie Christus
neu habuit tale substaeulum vite, quin caderet omnino in mortem. Si autem
;«) passus sohim, non usque in mortem fuisset, substautiam utique habuisset et
in quo constitisset. Secundo jiotest hie aecipi, sicut Sapicnt. [jtrover. 3.]^ ait: spiicfiio. 3,9.
'De substantia tua lionora deum'. Et Apostohis 'In liac substantia glorie'
[1. Cor. 9. ut non erubescamus].^ Sic enim dicitur onmc illud, per quod:;.iStn-. 11,17.
quisque [in sua vita]^ subsistit: ut dives subsistit per divitias, saiuis per
:ir, sauitatem, honoratus per honorem, vohiptarii per vohiptatem. Quia tam diu
sunt tales, quam cUu ista diu-aut. Et sie substantia proprie magis est qua-
litas vel extrinsecum quam ipsa essentia rei. Quia Scriptura niliil curat
quidditates rerum, sed (jualitates tanfum. Et sie (|ualiter unusquisque est et
19 diiiiei-sit(?)
') Übi'tgejcfjrielH'ii. •) Ü6erf(ejd)rielieii. ^) iUiergefdjrii'liptt.

420 Oictata super rsiilt.niuni. 1513 -Iti.
agit, .'^criiiuhiin lioc liabut siibstaiiliani: (jua si carot, iain iioii subsistit.
Ciliare pauper, abiectus, afflictor sui .sunt sine siibstaiitia. Deniquo .siibstantia
iiiagis du boiiis luiintli dicitiir. (iiiarc In-evitcr quiccjuid est in uunido, (jiio
aliquis potcst .secnndnni hanc vitam sul)si.stere et Horere, ^^nbstantia dicitur.
tieiu-. 10, 34. Sed iSancti talcra uon liabcut. Heb. l(t. 'Consyderantes vos habere meliurem :,
.^Mi)v. 11, i.et permaueutem .substautiam'. Et 'tide.s est snbstantia rerum sperandaruni',
id est possessio et faeultas reriiiii, noii muudanariini (que est visio vel .sensns),
.sed fnturarum. Credo autem, ipidd Spiritus sauetus dedita opera contrario
inodo philoso])his substaiitia utatur, seilieet j)ru accidentibus bonis fortuue,
corporis et aninie et pro tota duratione existentie, non prout contra accidens m
distinguitur, .sed propter aeeidentia, etiaiu ea includens. Et hoc ideo, quia
spridim. 3i,eonfidit Cor viri in muliereni fortem, ut spoliis philosophie non indigeat, ao
fidem non in sapientia liominum, sed in virtute dei inonstret consistere.
Psalnius autem isto uostro tempore maxime cm-rit. Quia sccmidum
I?ernardum Aiuaritudo Ecclesie sub tyranuis amai-a, sub hereticis amarior, sed i.i
lume in paee est amarissima.' Quia oniuium devotorum iudicio et experieutia
teste niaxima tentatio est nuihuii habere tentationeui. Et omnium summa ad-
versitas nulhi adversitas. Et tiinc maxime deus irascitur, (juando non iraseitur,
seeunduni eundem Beruardum. Non enim cum non sentio, .sed cum seutio
te iratum, maxime propitium coufido. Etenim 'cum iratus fueri.s, misericordie l'u
*^'."'gj' ^- recordaberis' Abaeuk :!. Et ps. r)9. 'Iratus es et misertus es nobis'. Ergo
i. a'icit. i, 18. per contrarium: Non iratus es et non es misertus nobis. Sic 2. Macli. 2.
Maximi enim beneficii iudicium est, non sinere peccatores ex sententia agcre.
Unde et gentilis Haimibal, spiritum neseiens, tantum camem sapiens, in
temporalilius quoque .sie es.se probavit, (|uaiido ait: Magnara rempublieam -
sine lioste externo consistere non posse. (iuam verissime enim hoc dixit,
(juanto niagis liec Christi Civitas maxima! Et Eimius poeta 'Moribus
antiquis res stat Eomana \'irisque\' 8ic Eeelesie res moribu,s uovis cadit,
antiquis autfm stat {id est adversitutilius). Et ille f'rater in Vitis patnuii
maximam irani timuit dei, (juando uno anno non fuit infh'mus. Sic ergo .io
nunc Christus 'Infixus est in limo profumli et non est substantia\
ü). ii. Et vere sustinel nunc, «(ui simu] contristetur, et non est. Quia non est:
quia ubi non est ad\crsitas, quomodo potest esse eontristatioV Sed nee potest
conti'istari (juis ei, (|ui uon tristatur, qnauqnam hoc ipso maxime coiitristandum
-Jimu; c, 4 sit, quia non tristatui- sei quia pa\ ei est amarissima. Arnos 0. 'Qni lasci- sr,
vitis in stratis vestris et nihil ()atiebamini super contritione Icseph'. Et nt oeca-
sionem demus et accipiamus ud iutraudam huiusmodi meditatiouem, Christus
liodie sii! se habet, (piod aque intrant ad animam eins, id est avari homines
Ecciesiam pene extinguunt ))re luultitudine. Similiter et eu))i(htatt!s divitiiu-um
3CK1II. a, 10. suftbeant (idem animaruiu sine moilo a miuimo ad maximum, ut ait ])roi)heta. 4n
'J Sicl)C c. -117 ,•). Tfliv "/ Kimliis hei Augustinus lU' civit. Hei H, 21. [5Baf)(ni,
-Jliuiiilcii 't>t-y (i-llllilK- 'iitX-': lül'.l

l'salinus LXVHI. [I.XIX.l 421
liifixus est in limo ])r()faii(li. (iiiia in hixin-iani cariii.s lapsi
satis tenaciter et fixe in oa litiaiitiir a dialmlo. Nunc cnim non cecltlisse,
sed perseverasse in carnis pecc^atis diabolo snf'ticit. Et v'uh ordLuem, quomodo
divitie pariunt luxuriam: quia prius aijne intrant. Divitie Ibris per
cupiditateni intrant, doinde scquitiir ocium et gula et dclicie in nsu divitiarum.
Uude et niox limus profundi, Dalida^ euim cum glorüs(?) suis non postest
abesse, nbi sunt ociose divitie et facultates. Respice pontifices et sacerdotes,
et si non ita est, quod infixi sunt in limo profundi, quia aquas prius intrare
passi sunt, immo continue intrare ad se faciunt: mendacii me arguc! Et
recte limus non supernus, sed profundus, id est caro vitiis suis oppressa.
Nam et saneti de limo terre et limus sunt. Sed limus sublimis et coelestis,
illi autem limus profundi. Vides ita(jue hie coneupisceutiam caruis et ocu-
lormn, quomodo Christimi, id est Eeclesiam eins, eoneulcet. lam tercio
snperbiam vite consydera:
Veni inquit in altitudincm maris, id est in medias pompas et
glorias mundi. Nunquid est hodie aliquid superbins, arrogautius, pomposius,
gloriosius principibus et sacerdotibus Ecclesie? Qui etiam luxu et splendido
apparatu dignitatem et gloriam reguni et principunl longe superant. Siquidem
potestate seeulari, imjierio terreuo et dominatu urbimn, regnorum, provintiaiiim
ita nituntm-, ita rapiuutur, ita cupiunt et ampliant, ubi possunt, ut sine fronte
l)alam nihil pudeaut hee omnia Patrimonium Christi appellare et pro gloria
dei et incrcniento Ecclesie talia augere. Cum tamen hinc necesse sit omne
5 Seib. Dein U glorüsV generatis? ober geuitivis? ^n bcv fiaubicf)rift unfidjcv,
06 gtis ober glis. ©cib. geiieiatis. iPevgt. 3. l*! glorias muiuli
') ScibEiimiut luar iit otoeifcl, lua3 Dalida bcbciitc, ob bic Tclitn bei ;Hic()k'r6iiC!^-3
neinciitt jei, uiib ob bniiii lncllcid)t nur ein Sdjrciiifcbler *

.^22 Dictatii hiiiMM- P.^altfriuni. lf)i:?-lii.
Hgi. sipjjif). miuistei'iuin Ecclesiastii-um reliii(jui.'i'e, ot uijiutiu i;iin vidctiir rcliiKjiiure verhiiin
*i. 'es, 23. Di'i et müiistrare mensis \ui sie fiat ineu.sa «Honim poram ipsis in la(ineum,
iit oriatnr schandalonim ^jrocella]. Qiiaro seqiiitiii-, ((ikkI tcmpestas Ijelloruni,
iiegocioruin, «uisanim, coutentiouuin (leiiiergat cam, ul t'xj)enentia abuude
adco tostetiir, ut iiifelicior vix fiierit Ecclesia iiikjiuum. Hec; (juidem, mea >
forte opiuione, (juis putct componi? fSed quid si ex Kiiaiigelio et Scripturis
probavein, si teinpus patcretur? Sequitur
n. 4. Laboravi ('laiiian.s, rauce f'acte .sunt t'aut-es nice. Priuio
Quia euaugeli.satur quidem vcrbuin «loi et claniatur et laboratur, sed ita
minutini advertitur, itii conteninitur, ut nou claiiiare, sed raucescere vix '"
putetuf. .Saue .«ecuudiuii b. Augustinuui tuuc rauca est vox predieautis,
quaudo is qui audit, male eani advertit: ' tune auteni licjuida et elara, quando
clare et li(juide auditur. Nani apparatioues et alloeutione.s deseribuntur regu-
lariter in .seriptura ad dispositionem eorum, ad (jtios finnt. Seenndo ,sic:
Quia urationes iiabentur, .sed tepide et rauee, (jua,s proxinuis vis audiat. i>
Nam \-ere rauca est oratio, que aspera et dura et sine aflectione produeitur
et sieea. Est autem uunc f'ere oniniiuu qnerela de ariditate et sieeitate
affeetns, s('ilieet quia distracti et aridi iuter oranduu» .sit. A^ox autem clara
ipsa est pleua et iucunda devotio. Sic olim euni esset succu.s et sauguis
"Ci. 68, 2G. iu Eecle.sia, iuvencule tympanistrie elarissim(! eautabaut. Nimc autem rauco so
et laborioso ojiere oramus. Quare bre\'iter iu isto versu laboriosa, arida et
iudevota oratio Ecclesie nostro tempore, vel futuro iu proximo, dcscribitur.
Sie euiui oliin ex abundauti uuctioue exultatioues dei in faucibus eorum, et
exultavit lingua eorum iustitiam Christi. Ita modo ex defectu adipis et
pinguediuis rauce ,«unt fauces Christi, et stridet ac gemit aspera vox iu sieeo .'.s
gutture. Nou tameu omniuo perit aut silet vox eiusmodi sieut incredulorum,
(jui nou eiamabunt in gutture suo, quia similes simt faeti simidachris suis,
*( iic;, lu. eo quod sokun eredens possit loqui. 'Credidi enim, ]iropter (|uod locutus
surn'. SiKjuitur
Defeceruut oculi mei, dum spero iu deum meuni. Sic Ezeeh. '»
3ci. :«, 14. 'Attenuafi sunt oculi mei suspieientes in coelum in exeelso'. Hoc est quod,
()uia nou exauditur, sed dereliuquitur ac invalescit malum, fatigautur oculi
sursuin videre et fidei oculus infirmatur et minuitiu- iu tantis peccatorum
tumnltibns. Nam sicut per victoriam peccatorum et malorum fides serenatur,
vegetatur et proficit: ita ecouti-a peccatis prevaleutibus obscm-atiu-. Alle- :'>
Vi. 1,2. gorice Oeuli Christi sunt stndiosi et coutemplativi in Eeclesia, meditautes
die ac nocte in lege Domini, aliorum dh-ectores, maxime etiam prelati, qui
utramque x-itam ducere dcbent. Sed per nudtitudinem avarorum, luxuriosorum.
J
9 ©etb. Quod ftatt Quia :!1 Seit), tößt quod Qllä
') ,.Illc [Christus] omnia verba dicebat, sed illis [ludaeis] raucae fuevunt fauces
eius. (jui voces eins non intelligubant."

I'siilnius LWIII. ilAIX.l 423
supfrl)oniiii xclit'incnlfi- luiuoratus (•>! iiiumiiis taliiuu et (lelecfniiil valde:
aJii in lucra, alii in v(iliij)tat('s, alii in aiiii)itiout',s, imilti etiaia in inra vi
traditioncs lioniiunm, et non pauci ad j>liil(isi>])iiiani Aristotelis. Hi omnt's,
quia dcscniut divinc luctionis stndinni, idco dcficiunt oculi Christi iu Ecdesia.
•. Qiii tanien ulini .sicnt ocnli cdhunbarnni . rJ
Esebon l'uoruut, l'roticinut antcin et profecernnt eo magis oculi autichristi
et nmudi, N-ideotium aeutissioie ea, qiie sunt mundi. Sicut et fauces muudi
iam non rauce simt, sed sonore niniis. Trojiologiee autem oculi Christi
sunt fidei sensus et iUnmiuationes spirituides: iüe similiter defecerunt in
1" multis, etiani in his, (jui nnilta sciunt iu Script, ac ouinia niysteria nos

AO,[ Dicfcila suitnr l'salteriuin. 1513— 10.
eam sie tiinc et luiie, sie uhuiniiiuir, sie cam sii.spcetain habe, taii

Psalmus LXVni. [LXIX.] 425
suas Ihitemitates vt iiidiilgentias per uiniics aiigiilos tiparguut , taiituin ut
victum et amictiim liabeant. Q,uoni si haberent, talia niliil niolirentur. Hor-
nbilis fnror et ooeca miseria, (inod nunc non iii.si ex nefessitato eiiangeligamns,
et nou ex voliintate : et copiosissinni.s taliiim inimonis ! () nieiulicante.«, mendi-
5 cantes, meiulicautes ! At
excusat forte, qiiod Elemo.syiias ))ro]itt'r deuin recipiti.s
et verbum dei ac oniiiia gratis rej)enditis. Estu sanc: \iis videritis!
De tali igitiir tribulatione Ecclesie iiitelligo Euaiigeliuin jMattlie. 24.
'Cum \ideritis abominatiouem'. Quia luira proprietate verba iu eani cou- fflfnitii. -jt,
souaut, licet sie a Domiuo priucipalitcr esse iuteuta ufin audeani asserere.
10 'Tunc enim tjui sunt in luden, fiigiant ad uiontes'. Et 'Yc ju-egnantibus et
uutrieutibus illis diebus Ac' wnttlj.lt.'l'.)
Quia supra ps. G7. diduui tuit,' ipidd (ieiiiiiiatin eiusdem vcrbi vcl
seutentie in scripturis, precipue antiquis, signiticat Spiritualitäten! rci, (|Ui,'
narratiu", vel utrunqm', iinmo vere utnuique, scilieet literani spiritu jilcnani,
Vr. ut ibi 'Vivens Vivens i]>se eonfitebitm- tibi', id est Vivcns in carne, ita jri. :t8, lo.
tarnen ut sit sinuil vivens spiritu : Sicut et hie: Dens tu seis insipientiani
nie am, ut hoc non de insipientia carnis vel peeeato literali intelligas, addit:». e.
Et Delicta luea a te non sunt abseondita. Yel simul de peeeato
extcriori et interiori, ut insipientia intus, delictuin Ibris. Vel pro])t€r gemi-
sii nationeni sententie duplex insipientia, intus et extra, duplex delietum, scilieet
extra et intus. Ita: Non eonfundantur et iion erubescant, si est idem
verbum, ut in liebr. patet.^ Si autem non, (ut in glosa)' stat sua ditferentia. «. 7.
Quia et interior et exterior est confusio, et siniiliter interior et exterior
erubesceutia. [Ut sie uec coram deo nee honiiiiil)Us contiindantur. scd
20 ubique gloriosi siut] Ita et* Extraiieus fat'tus suni fratrilius u\eis,35. y.
sccundum exteriorem lialjituin et interioreni, et peregrinus codein modo,
quia ista geminatio (ut supra) taliter notari inbet. Ita denique Cum in
prineipio dixerit 'Infixns suni in limo &c.', (juod de literali nioi-te et carne
intelligitur, infra, ne gcmiuetur idem, orat: 'T^t non infigar in luto', (j. d. sufficitii. 3.
:io semel s(;euiiduni carnem passio et mors : non moriar et occidar seeimdum S8. is.
•spiintum et animam, sicut illi qui pereunt et danuiantur. Uli enim pereunt
secundo et infignutur in luto secundo. Et non tantuni inoriuntur inorte
prima sed etiam secunda. Nam sicut est Mors prima et secunda, ita et
passio, profunduni, liiiuis, teinpestas [&i:\ onuiia duplicia. T^nde haue spiri-
17 Scib. Sic & liio. -24 äeib. jtl)a[fct bic 'Hanbbcmovfuiui ctft iiait) imtaii iiiln-t 3- -f
ein o.") &c. uon ©db. t)ttiicv (niinia 'J'^ geriicf t ; c§ idjcint übrigcuä Von S'utljct Wicber gc--
fttitftcn ju fein 2^, ftott duplicia
') ®ict)c oben ®. 394 3- -^-- ") 2q§ PsaU. iuxta Hebr. ^ot in bcibcit ©0^=
gliebcrn: ,.non eonfundantur'', lunlivenb bev l)ebr. lejt jclbft baS erftc 9Jfal rrn-'-^s, bai
jttjcite ^Ual bagcgcn i-a^si-bx l)iit. 'JJJnn fie()t l)ier an einem beiitlirfjcn ä

426 Diclata super Psalleiium. 1513 -K..
>ß- 16- tiialeui jicrdiliüiieiii d iiiortem »•xpuiiciis axMit: Ncquc absorbeat nie.
profund um, nu. lu. jCurn autem sit duplex Zelus, seilieet Dei et proximi, sicut et Charitas,
pulehre hie utrunque exprimit diceus: zelus domus tue, i. e. Zelus tui et
liugatmii :ji; bona Beiiedictii

(|uain (Icus. |MiiM(lns
Psalmiis LXVni. |I,XIX.l 427
proximonim, ut wiut til)i ilonius vi tu ^lorificcris.]' Zelus est iiiliil aliiul uisi
im, odiiim, difipliceiitia S:v. aimiiis vel amor iracnndiis: idco cns taiitinu pro
obiodo liabot, ([iios et aninr. VA osl iiiliil aliiul nisi (i

^28 Dietiitii su])or Psaltinium. 1513— 10.
vestium ])ompas. (Juod nioiLslruiii luleo .saiic liodic inolevit, iit qiii iiiter
nol>iles non eli>.nt cum Cliristo parabola et opprobrium esse, cogitiir pro
vcstibus et ora|)ula (ut eis mm tlissiinili> >it in ornatii ot jjula) peno totam
substaiitiaiu ])erderc et in pres.siirain irc. Et lii, si (|iii sunt, (|ui oos non
imitantur, bene intollifrunt ct. fanorc possunt hos versns: 'openii in ieiunio >
animani luoam et factum est in opjn-obriuni railii &c.' Nam qucrelas niul-
toruni audimus, ipiod vitupcrantur vclnt non lioniines, (pii sotietatem coruni
vitant. Sic onim sine dubio et Christo contijjjit. Et primitivis tidclibus
i.'liotv. 4, 4.cüiitigisse b. Petrus testatur dicens 1. Petr. 4. 'Adniirantur non coneurrentibus
vol)is in eandeni luxui'ie confusionem blaspheniautes\ Sie b. Atjatha, Anastasia m
passe sunt. \Diti\nt(:') eniin: oportet eonfirmari. (5:5 ift t^t ^0 bcr braüd).]
Verum nota, (piod ieiuniuni debet orcHnari non ad iactantiani, sed
avnttr). c, in.'Humiliavi iuquit animam meani'. Pharisei enim et liipocrite sie ieiunant,
ut animam elevarent in uuieani j^loriani et iactantiani. [Sohuii corpus
humiliant.]
Sic et ilhid credenduni est factum esse, licet Euangcliuin non habeat:
1'. i3.1n me psallebant qui bibebant vinum. Nam (^t niembris suis similiter
eontint;it. (Juod autem 'bibebant' dicit, vitiiun eupiditatis notat et 'in vino'
hiutitias potns, quia simplex refectio in Seripturis per Gustare aqnam vel
pjinem solct exprimi, ut aet. 10.' 'Et cum esm-iret, voluit gustare'.
L''l'am.'i'7'i'ü' 2 Kegum 17. su
"Transiernnt festinanter gustata paiüiüum aqua\
».14. Difl'ernnt 'Veritas salutis' (quia est fidelis impletio sahitis: et

P.s;iliiiu« LXVIII. [LXIX.I 429
sie misericonliani di)Uiiiii inaguiticeiims et beuigiiifieeiims. Naui non est
possibile miserieordiam dei maguificare et bouificare, nisi quis maguificet et
inalificet priiis luiserias siias vel eas tales agiioscat. Noii enim lioc est
misericordiaiu uiagiiiticare, iit vulgo putatui', (juia deiis ])arva putet peccata,
s vel quia non pnniat ca: ininio hoc est maxime misericonliani eins extenuare.
Qnia qni parvnni rc'j)utat nulluni, quoniodo potest magnum reputare bomini,
qno illiid tollitur? Ideo onine Studium iiostrum id esse debet, magnificare
et aggravare peccata nostra et sie semper niagis ac magis accusare et assidue
iudicare, coudemnare. Quanto enim quis se profuudius damnaverit et pec-
I" cata sua magnifieaverit, tanto aptior est ad misericordiam et gratiani Dei.
Hoc est enim, quod Apostolus proliibuit, ut nobis plaoeamus nUo etiam sitöm. is, i.
puncto, sed maxime et in omnibus displiceamns, ac sie ciun lob vereri omnia i:>iob a, ss.
opera nostra. Nam qni sibi complacet, non potest in timore dei stai'e et
sine presumptione esse. Esse antem sine timore (juid peius? Ideo ad
iri summam displicentiam sui, etiam in bouis nostris, tendendum est omni studio.
Prinio itaque consydera omissiones tuas et hoc multiplicitci-. Prinio
in natnralibus, quia vidc an per singulos dies et lioras in tota \'ita tna
Deum landaveris et gratias egeris, ad hoc enim teueris stricto precepto et
iure naturali. Nam cum singulis diebus et horis beueficia dei acceperis,
-'" scilicet vitam, esse, seusnm, intellectum, insnper victnm et amictum et
ministerium solis, coeli et terre et omninm elementonun multis nimis varie-
tatibus, inauifestuni est quod acceptis gratias debes. Sed (juis hie non videat
infinitas omissiones et ingratitudines suasV Quis enim ])ro una die satis
gratias egit? Secundo in gratnitis perccptis, scilicet sacrameutis et bouis
-•:. Eociesie: que non minus til)i ministrat, (juam totus mnndus, cum ipsa sit
mundiis quidam intellectnalis. Igitur vitam, sensuin, esse, intelligere, victiim
et amictum in spiritualibus, ministerium solis iustitie, coeli et terre et omniuni
(jue sunt in Ecclesia bonorum accipis sine intermissioue. ['Beati oculi qni am. lo, 23.
vident, que vos videtis'. Quanto dcsyderio illi ea querel)aut, in quibiis nos
30 sumus!] Et ecsce iam altera vice supplantaris a beneficiis Dei et infinitas
omissiones, immo infinities infinitas ingratitudines tuas vides. Quia per
singula momenta infinita beneficia tibi ofleruntur a domino. Et sicut pro niia
IjucccUa panis, ita nee pro uno verbo veritatis diguas poteris agere gratias.
Qni autem ista beneficia vilia putat et omissiones illas non inagnificat, nun-
-i (juam vere humilis et sibi displicens eril, iicc misericordiam et bonitatcm
idoneus erit estimare. Sicut de eis ps. Ol. dicit: 'Vir insipiens non cog-iij. 9^, 7.
noscet hec', et econtra: 'ni l'aetis tuis meditabar et ineditabor in omnibus 'fj. uii, ...
o]ieribus tuis'. Sed ha, quot smit qui oinnia fortuitu fieri putant, nescientes
vd non credentes hec a domino sese accipere! Et liec

430 IMctata sniier Psaltonnm. ISl.V-lfi.
Tercio tandciii (jinissioncs prw(!j)toriini I)oi, iimi tantuin (|iio ail siib-
staiitiain facti vcl opcruni, .sed iiudto magls etiani quo ad (jualitatein vel
tiuautitateni. (iiiia diligcre deuin ot. proximmn et cetera, quotics otVcndisti
Sed et si dilexeris, luaxime timeiiduni, iie noii tantum et talitcr,

Vsalmus LXVin. flA'IX'.l 131
iiialore instantia et tiniorc i't liinnilitatc oramlns est, ((uani tempore martyruni.
Nam ibi tanta confidentia orabatur, iit etiam laiidai-etui- dous in malis et
ganderent in passionihns. Nnno anteni non .sie, ijuia in pace et seeuritate
gandere non possunius. Ideo orationes nostre modo tristitie tantntn plene
-. snnt, timore et aflflietione, ant saltem esse debent, qnia longe f'aetns est a
nobis consolator, eo quod longe faetus sit tribulator.
Octavo snper hec omnia potes flerc amarissime, quo

432 Oictiita super r.-jalteiiuni. 15l;i— ICi.
duiit oiiin eo ad iulerimiii. Kl sie tandoin ciuii vo rcsiirguut et asccudunt
ad coelos et mittunt dona s[)iritu.s in alio!

:. timendum,
Psalnius LXVIir. |I,XTX.| 4R.

434 Diotata super Psalterium. 1513 -1(J.
angeloniiii et ^^aiutdrum iani de facto esse re]iutet. Sic etiaiii amaic fscilicet
seciindimi spiritiiiii) nnlliis digue |K>tost, nisi qiiis induat atrcctiim doiiiiiii
lliesii, hoc est eogitet: si i|)se (jM(ilentissiinus et iiiaxima diaritate, pro hoste suo vel vilissimo latrone sese
in oniiK' nialimi et mortem traderet. IIoc quauto affeetiiosiiis feceris, tanto
luagis iiit

Psalmiis lAVIFI. |I,XJX.| 435
«ikilx-rrinR' et (iptatissiiiic iitilitatis , siciit Apostolus üo. \i, iuiuiil diccns: iiium ii,s;.,
'Nolo vos tratres igiioran' luystfrium Ikk-, iit iion sitis sa])ieiit('s ajnul vos-
ipsos, quia ceeitas e()iitiit ex parte in Israel iV:e.' Kece niysteriiiin lioe ait
e.ssc utiqiie salutare, iiohis s

436 Diotata suppr Psalteiium. 1513
dixi, mos ost scriptiirc Icxnii et apparoro ad modmn conini, (|iiibMs iit. Tdeo
et hie 'fiat^ dicit, cuin sine dubio sit, aut sicut esset, ita certe tutiira erat.
8ed noiiduni eis Iit aiit facta est. Sic de seciiientilni.s simili modo.
Seenndum Timoreni aiitem, nt sie fiat mensa coniin. id est sie tiiiiidi
fiant et metnant, ac si mensa eonnii sit eis in laqiieimi, nt sie per liumili- •.
tatem et timorem imn tiat eis iai|n('us. \Qn/)d enim timetnr ta7e esse, iam
ei factum rst talc.| Quia sine dnhio, si pr(>snmunt et non timuerint, i])sa
'iii 111. :.. presumptio fit laqiiens vel faeit lar|iienin ex mensa ista. Escam enim dedit
timentibns se, non timentihus anteni eseaiii non, sed laqucain. (^nia nt supra:
nisi quis descendat semper in infenium affeetu et timoi-c, non erit in .«ecuro n.
statu. Qui enim securus est, minime seeurus est. Et (|ni tiniidus et pavidus
est, bcatus est, quoniam nn'nime pavehit.
Hine credo, (jiiod tanta abominatio abundet erapulai'Uin et luxuriaruni,
quia nee spiritiialeni nee eorporalem mensam tinienius in laqueum nobis fieri.
Quia non cum timon? sumimus eihuin, ideo mox capit i|)se animam nostrani i'
et illaqueat in titiilatiouem earnis, in inultiloquia, in levitates et alia portenta
sine nuniero, id est in retributionem et in sehandaluni. Et tunc mox
oeuli obsurantur ad videndnm divina. P^t dorsum, id est earo, incurvatur
ad concupiscentias suas et alia, que sunt in mundo. Sed cum lioc omnibus
aliis eontinoat in mensa sua, quam maxime Clerieis et r(>ligiosis id contingit. jo
Ciuoruni mensa, cum sit aliorum siidor et peccata, incomparabili timore
timenda est, ne sit in ]a(|ueum. Vere non tantum in laqueum, sed in laqueos
potius erit. Quia et alienis et propriis peccatis irretiuntur. () ntinam et
;, 9Jio(. 32,29. nos intelligeremiis et saperenius ac novissima previdercmus ! Quoniam iste
B.
imprecationes non alibi ncc inter Tudeos nee gentes (quo ad mensam cor- v-,
poralem) ita abundant, sicut apud sacerdotes et religiöses hodie. Qui etiam
ipsi comprehensi a fin-orc irc dei sunt, nt non videant nee videre velint .sese
in ira dei esse.
•2:,. (^nod dicit Ef'i'unde irani tuam, signifieat sine omni misericoi'dia
iram severitatis. Nam ira bonitatis non est eftusa ira, sed vix stillata, quia :i,j
tu. ; (' effusio gratie eaui mitigat, quam effndit in nos abuude seenndum Apostolum.
tiohd. 1,3. 'Olouni enim eftusum nomen tuum'. Si autem stilla ire dei dicitur omue
illud, (juod sancti patiuntur, scilicet mortem et omne malum huius vite:
quid erit effusio?

imipiiftc stillaiv eis (licuiiliir.
Pealuius LXVIII. [LXIX.J /J37
( 'liristiaiiis aiik'iii pnimissa smil bona el

ibioi u>, •-0. enim qiiililK't >;mctiii^.
Imu'.''4i>erdere. 1'] t super ddldreni \ulneiuini medruni addideruut, :ii
id e-;t super cdnlritidiies nieas, (juibus spiritualiter pro peeeatis li'emisco, eti:mi
suas vexatidues scusus luolesti addunt, dum me ad liuiani, luxuriaiu, iraiu,
superliiam, aeeidiam ot relii|ua opera earnis ineitaut. 1 7'une
etiain additur
rtolor super d rmsuin pdst

Ps.iliiiMs lA'VHl, IIA'IX.I -139
impiiln cl im|>Ml;in' nie fac carni ctiaiii Icvissiiiiof^ nuitii> in maluiii. Kl \rlut
maxinuiiii malmii dncc nie ri'|)iitarc eins .sufjgüstiiiiu's. ]]{ mm int reut in
institiani tnani. Xcm sinas nie ali(|iii(l carnalc i-c)intai-c tan(|nain tii)i
jiTatnni, tan(|uani iustuni et sanctnni corani U\ Sic ciiini et lol) :I. male- vuni i, m
(licitnr et jii'titnr non nnincrari caro cum scn,sii)ns suis, nt spii-itns salvus
Hat. Dcieantur de lihrn vivcntinni, non appai'cant (|nasi npcra vite 4«. -jh
et salutis. Et cum lustis udii scrilniutur, scd disci'rnantur ah eis
tan(|uam iuiqnissimi. Sed quam rarus iste Zelus super carucm liai>clnrl
Facile euim nobis indulgore soleiiius et niitius eaniem reprobare cum nidtibus
eins, sicut filii Israel lebuseum et Cauanenm nuu expiilerunt de fiuibus suis,^j'J„''', j',-
(|uia omnino nou di8j)licnerunt sil)i in Ulis, scd ])lacu(>nmt eis : idcn intcr cos
permixti mauserunt.^
Eodeni modo quu ad au'uitiouem et timorem ut snpra,'- sciliccl nt
aguoscantur et timeaiitur perseciui spiritum et sii])er dolorem eins ad

440 Di.tilta Slll.rl- Fsilllrlimi,. 15i:i— 10.
i.iim.a,!.:'. toiiiUDrilnis ciincrc. ilf (|ii;i 2 I iiiidtli. ^l. 'In dicliiis ii()\i.--siiiiis t'ninl luniiino
.«einso.s ;iiiuintf.s &r.' Sic Aijuc .sunt iit siipra. ' Kodein inudo et stMjuenteis
versus diio ])().s.simt (|Uadrii|)licitei' iiitelligi, ut ex dictis f'aeile colligi polest.
4'. < (^nia raiice facte sunt t'auees et defeeti oeuli Cliristu et niarlvribus eorpora-
liter. 'rnjpologiee auteni: agnovei'ant, (juod euruni oratio et oculus corani >
(leo nihil sit. Et ijuarto (|U(id in teniporibus nostris vere per peecatnin sie
a> i-' contingit. Et eontra hoc

PsuhmiH LXIX. [TA'X.l 441
slaiitic siiiiililiri-
tualia seil, eornmipendo veritateui fidei. Ävertniifnr stafini hniiiilientni-
superbi eruhesmntes in se cognitis peccatis suis: qui dicwid mihi contempti-
biliter irridendo etuje, etu/e,' vah, vah. Exultcnt qui tristaiitur et affliguutur*. s.
iu seipsis et aliis, et Icetentur in te non auteni in seipsis, sed potius tristentur
in se, amtws qui qiwrunt te et deserunt >c et omuia: et dieaid semper
niagnificetur maguificaudo et exaltando eins niisericordiani et bunitatem
(iLOSSA:
' Istc |isaliniis supia in line psalmi 39 ad lilerain expositus
est de Christo,' el i|nia ntrobique eadeni est iiitelligenlia, diinissa illa de alle-
gorica sententia pro Ecelesia nunc consydereinus eum. Et secundum tres versus,
seil. 2. 3. 4. potest applieari tribus persecutionibus Ecelesic, scilicet tyrannoruin,
hereticorum, Scliandalosuruni . (|uil)us optat sahitareni coni'usionem ut salventur.
- Quia enim sapiunt lerrena. s

442 Dictata supor Psiiltciiiiin. 1513 lii.
(lomiiiKs . iKiii lioiiKi :>lii|iiis, ([iii ;ilutcm (ii;im et
(«liiiiil s.iliitciii .-iiMiii et --aliitciii inniidi. Vcre enim (lii:;nimi et iu^ttuii etc.,
4'- 6 scmiHT it nl)i(|uc uratias agere et in oiiinihus.' Fjjo rem iion t-\v\\i illi ([ui
.«ibi satmi >niit, er/emts' et paujwr suin iitruiuiue in spiritiialihus vel cor-
!' '• noraliljus bonis, niagi?' (amen in s[)iritalibus, et ideo (Jeus adiuiHi nie. Quia
tu sohl.« Adhifor mens in bonis dandis, et liberator mens ex nialis eruendo
CS tu (lamine sohis: iduu ne iiioreris, ne «liHeras.
SCHOLAE: PSALMUS LXIX. [LXX.]-
ü. 2. DcH'cit isla vox plmMnunn in Hcclcsia: den- in adi nl uri n m nuMini
intendc, licet assidne ad literani versetnr labiis et sono. ' Xnne enim denm i"
; Seil. I, -I. Acearon invoeant, it adeo in adiutorinni gladii et .-^eenlaris potentie contiditnr,
ut etiani cnni snniniis regibns et ju'ineipibus de gloria belli eontenden-
aiideant. Si (|iiis tempore niartynnu talia pruphetas.set in Eeclesia l'utnra,
(juod propter temporalia etiani iiontitices, jiatres animarum, tantiiiu sangniuem
os.seiit eftnsuri Christiauoruin , utiiiiii laudassent? Et (|iiidem Apostoliis i'
1. (ioi. 6, li. 1. Coriii. (). dure argnit, ((iiod iion inagis fraudem pa.ssi liierant et propter
escani et vietiialia litigia liabiierant. Xiiiie anteiii bella et qiiidem criienti.ssima
genmtiir, at4|ne ab ipsis snnimis, (|ni ea, sieut Apostolus liic facit, .sedare
1. um. i;, 13. debeant. Dicit : 'Esca ventri, venter esei.«\ Forte licet eis, sed nnuquid
1. (Sov. i;, ij. ideo ex})edit? Et quis seit si liceat? (iuod autem iion expediat, manifestum -m
est. iSed et religiosi versi in conteiitionein in invicem iam potius priueipes
Jcj. 3u, -.2. invocaiit et deseenderunt in ^ülgyptnm S])erautes aiLxilinm in PhiU'aoue:
3ci. 31, 3. dominus auteiu dicit "j'Egy})tns liomu et non deiis. Et e(|ui eins caro et
wöm)'',''«'
iioii Spiritus': ideo(jue pe.ssime habent.
«.3. Confundaiit iir &c: Ista verba si ex atleitii dicmilur vi iiiqirecative, :!5
tropologicc accipieuda sunt, scilieet iu bnmini eoniin. (.Jnia nialnin neu e.«t
optabile sibijisi, neciue aliis iiisi occasionaliter ad boiniiu, ut scilieet .seipsos
agnoseant confusos. Vel rerte iit a dvo intus vel liominibns aliquam foras
patiantur eonfiisioiuiii ri sit' enibesi'aiit. l'iiile non snffecit sibi dicere 'Con-
fundaiitin-\ sed addidil 'et revereantur', quia euntiisioiieiii non optat nndam -'i
(1L()SS.\: ' Oiiia 'c'^,iniciilrs iiii|ile\il liciiiis '. Kt 'Beatt qui esuriuul
iiislitiam'. raii|irr rsl, (|iii iioii li.iliel. Egoius, i|ui cliiuii eo indiget, quod non
hallet. Saudi aiiteiii Dri. quanliiiiii.:iin(|iic proleeeriiit . senipei- sese eonliteiilui-
11011 liabere vi egeic, i. v. |iaii|irics cl egenos, ideo digiii el apli sunt adiuvaii
Citd. 3, 17. a Deo. Divitcs enim el (|ui sijii ali(|iiid sunt, non iuval. /Vpoe. o. "dieis: quia :i.'
divcs Silin et locuplrs, al iirscis (|iiiii miser es cl iiiiscr.ibilis'.
KS geiiiiiliir jel)ll -Jo Soib. licet
y
') lii' iH'tiinuU'ii (5-iniviiuv>Uiovti' bcv "|!viiiiitiuii. -) y.

Psiilnms LXTX. [TA'X.] 443
et infViirtuosam , scd ut fit iiitellofta t'riiht'sc^aiit. Multi ciiini (•oiituii

444 Oii tiitii svipor Psaltcrium. lölo -li!.
üi. (. Scriiudiiiu ' Ikivticis
cciugniit: (|U(is iioii vuxat iiisi siiporl)ia .-piritualii-,
(iiiasii f^anctiores aliis siiit: silii viduntiir alids iimne8 prevcrtisse et precedere
loiigc in sanctitate et sapicutia etiani spiiituali et Cliristiaiia. 8iib noiniue eiiini
("liristi, eadeni ((iia geiites et per.secutores, opinioiie fortes, sapientcs et rectt'-
ageutes ideoque talcs, ijuia miniiiuiin profeceruut : optandiim ctst, ut rever- =
lantiir et retrorsuni avertantiir a suo profectu ad iiiitia i^alutis. Avertantur
a suu irensii et opinione, ut ad Christum eouvertautur, cum erubueriut de
sua superbia et iutellexerint, (juoniam eorum profectus uuu fuit profeetus,
sed aversio a Christo. Ideu(jue 'Avertantur retrorsum', id est a suo pro-
))u,sito redeant. Vel iutelligaut se et agiioscaiit sese aversos a Christu. m
*• s- Tercium - auteni iiostris et novissimis t«mponbus ctiugruit, ubi tepidi
et j)resum))tuüsi et schandalosi abundant, quos omniuui diffieillimum est ad
'^j/'; '7; mehora promovere. Mox euim reverberaut: 'Tu nos doces?' 'Quis osteudit
uobis l)üna?' Hi iu seeuritate et j)ace perimibulantes ouuiein conatuni iu sc
et in aliis crga sese irrident et dicunt 'vah vah', ita ut propriissime versus is
iste tales exprimat. Qui iiou credit tales uunc abuudare, experiatur. Ego
in utroque statu ita expertus sum, ut liane uuicam maxiniam semper putaveriin
pjcelesie ruiuara et uiiseriam. [Et vulgus quocjue saltem facto irridet verbuiu
Oci.] Hiuc enim est, quod nee uionasteria nee collegia nee eeclesie Catiie-
drales ullam velint recipere disciplinam. Et quod multo peius est, alter ab l-o
altero adeo dedignatur erudiri et j)erfici, ut si uon ab ipsis primum pro-
cesserit verbum atque diffinitio, diguiores sese putent, quam ut ab aliis
recij)iaut: et irrisores tantummodo fiunt. Quid ergo contra ista porteuta
agat P]cclesia, nisi (juod dicat: Avertantur statim erubescentes, qui
dicunt mihi euge enge? Et ad hoc 11011 viribus suis uixa d

Psalmns TA"IX. [LXX.] 445
tanieii perit aiiluui ICcclesic, iiiimo iiiolto aninit', iiumo ioitc plurcs per igna-
viam et desidiani, quam por heresim et persecutioiieni. Quia lieresim et
persecutioneni faeile est uosse, et publice se disceruit et separat. Sed lioc
malum intus manct et miscetur seniper uec potest discerni. Quia omnia
:. que sunt fidei tenent, nisi quod virtutem eins abnegavennit. FA vorbis con- _'
fiteutur se nosse deimi, factis autem negaiit. Et hinc exempln siio phu'inios i
perdunt, dum non advortitur periculum accidie, pac.is et securitatis.
Heretiei auteni propriissime velle malum Ecclesie dicendi sunt, (^nia
iniponunt ei falsitatem et colluviem vitiosorum et maloi'imi Christianoi'uni:
Kl et ita ex paucitate malovum onnics coneludunt esse nialos. Quia plurimum
vident palearum in area, totum sine ullo grano paleam esse audaeter afür-
mant. Ac sie sibi tautum bona, Ecclesie antem mala volunt, id est volun-
tatem habent, et vellent, ut soli boni pntentur, Ecclesia autem in omnibus
mala reputetur. Nee enim possunt ipsi boni videri, nisi Ecclesiara raalam,
ir. falsam et mendacem asserant. Ac nota vitinni oorum: 'Voinnt' inquit, ([. d.
Ignorant atqne ex mera temeritato et vitio volnntatis imponnnt, ut idoo
scilicet sint mala apnd me omnia, quia ipsi tantinnmodo volunt, non enim
id ostendere et demonstrare possunt. Idem est quod alia translatio"^ 'Qni
cogitant mihi mala', id est tingunt snpei- me, et non vere onuiia in re ipsa
•ju (id est in me) mala, sed tautum in eogitatione eorum et opinione: quia soli
l)oni videri Milunt. Quod autem hec sit intelligentia imins verbi, potest ex
eo dignosoi , quia ipiid hoc ad Ecelesiam , si quis in nuda eogitatione mala
de ea suspieetur et sentiat? Hoc enim sine darano eins fieri potest. Sed
ideo accusat cos, ipiia Ibris jilurimos ei abstrahunt et seducimt in heresim
2:. et sie querunt animam eins, non alia cansa, nisi c|uia cogitant et fingunt ei
mala et voluntarie super eam eomponunt. Unde non ait simpliciter 'Volunt
mala', sed 'mihi mala', ad meam perditionem et damnnm, id est ad meum
malum volunt mala. jVIerito ergo clamat 'Domine ad protegendum me ab
istis, ad adiuvandimi me festina', scilicet duo petens: primo ut non superetiu'
nn ab illis, petit j)rotcgi et adiuvari. Secimdo ut illis prevaleat et cos convertat.
Et quia hoc ardentissime cupit, quia Charitate et Zelo plena est, addit
'festina'. Quia amor ncscit moras. Vernntanien primnm sibi jjrovidet,
deinde aliis succiu'rere nititur. Quia a seipso incipit C'haritas, neque in suis
viribus confidit: ideo domimmi invocat.
:i- Hanc ergo Tropologicam confnsioncm nos docet literalis eonfnsio et
eruhescentia Christi, (^nia sicut mortuus est, ut moriamur moraliter: ita
etiam confusus est, ut confundamm- moraliter. Est autem moralis confusio,
nt sibipsi quilibet displiceat et non innitatur sensui et prudentic aut bonitati
G Seib. nosse ilenuo: lactuiii 7 ©cib. panmlnm accidie 81 3>i plena evgärtje
Kcclesia 34 Seib. luüocat.
') 'Sliiguftiii lieft: ..Avortantur i-ptroi'sum nt erubnsoiint. (pii cogitant niilii nialn.'
n. a. 0. 11. '113.

44G nict;it:i super Psiiltoriiiiii. l.'ii:) -1(rciiiriiiiii'. Christus cnini sihi iimi plucuit.
Voluit a]>'
ideo aliain seet;un invenit, non aliani leifeni finxit, quia illi istani transgressi
fiierant. Sed sollieitus fuit eos eniendare et non deserere : sieut Heretioi
joiM»,!.; 1:1. i'aeiunt, (jui fujiiunt sieut Mereenarii ab infirniis rivil)u.«, quas niaxime sustinere
debel)ant. Quia non sicut A])(ist()lus displieent sil)i.
( 'eeiderunt enini et
super euui ii])))robria exprobi'antinui deo (opera mala et jicecata, ])nipter que ':

l'suliiins I.XIX. [lAX.I 44 7
Memeuto iit dicas: 'Dons ((|uia nim est alius

448 niotata sü]m- PsaltPi-ium. l-MS— Ifi.
et non aimnodo prdtioiaiit mihi ista )M>rsu;ulcn\ Vol avci'si et avorsorcs
moi esse a nie agnoscantur.
4!. ;.. Exultont auteiii et Ictciitiir in 1(; oiuiies ijui (jueriint tc: non
iüiii. :t, i:i. (j\ii invenenuit to et ap]>rehen(lisse so arbitrantur eontra apostolnni, (jni
potius tristentur, oonfunilaiitnr et liuniilientur: sed qui assidue obliti, qiie .'
post eos sunt, in ant^riora extendnnt seipsos. Nam et heretiei seipsns querunt
et non Christum vol i]>suni invonenmt. Et tvranni querunt sua, iuimo
animam nieani.
Et dicant sompcr: M aii'u itTcetur dominus, (|ui dili-unt salu-
tarc tuum. Si autcin dominus magnifieetur, necesse est ut ego parvificer lo
et niliil tiam, et quo magis niiiil fiam, eo magis verax fiam. Et quo magis
vcrax iio, magis magnus fio. Quia veritas raagua est et magnificat. Unde
se(juitu)- unral)ilis consequentia : Qui sese magnificat, parvifieatur. Et qui sese
j)ar\ifieat, magnitieatur. Quia qui se luuniliat, exaltabitur. »Sie enim oritur
et fit eireulus, perfectissima figura, ut ad iiiitium, unde eepit, revertatur Hnea. ir.
Qnia a magnitudine in parvitatem descendit et eo ipso ascendit in magiii-
tudinem. Igitur nee tyranui nee Heretiei maguitieant dominum, sed seipsos
potius. Ita nee superlii et securi, qui non diligunt salutare dei. Amor enim
•is. B. alacer est, non dormit. Quare sequitur huniilis iile orator: Ego vero
(utcunque illi divites et perfecti iam sint et non egeant) egenus et pauper 20
sum. Video (|Uod nihil habeo et tarnen indigeo: ideo deus adiuva me.
se. 7. Quia n sit psalnuis ad reeordandum: Quia 2:.
est memoriale et monitorium, quo teipsum suseites ab ignavia et tepiditate
et sie reeordatiuncula ista exeitatus pugues contra istas larvas. Sieut aliquis
..«Bioj. n, »i. in tabula vel ante oeulos signum memoriale ponat, sieut jirecepit Moses
filiis Israel. Et ideo brevis est, .sed ad mnlta monet, que aliis distracti
solemus oblivisei, ut sie habeanuis aliquod monitoriinn et memoriale breve 30
in multis.
Hee antein lin-te et causa est, (jnare ad spiritualem Ictitiam pauci per-
vcniaiit. Quia cinu deum non querant, non possnnt letari et exultare. Sed
(|nia invenenuit eura, ideo marcidi fiunt in se ipsis.
Magnitieatur dominus magna eins beneficia reputando. Seciuido magnam :i:.
eins irani metuendo, ut sie niagnifice diligatnr et magnifiee timeatur. Et in
bis duolius est profieere sine fine. Ideo dicit 'semper magnifieetur dorainus\
Tereio Magna et multii ab eo petendo. Unde orando nidlus pro .se solo
vel sibi soli orarc debet: nee pro uno ali(|Uo dono, sed pro toto bono oranduni
est et j)ro onuiibns lioniinibns. Quia alias esset suani bonitatem angustare ^ü
Ü .i.ilut.irciii 1:! |iai\ itU-.-it 20 2tib. 0^1'''"' '!' «r.no ilclipt fft)lt

.'. est,
Psalmus LXX. [LXXI.] 449
et in imiim liomiiicm (•oncliulere. Uude docuit cirai'o: Miinitte n(il)i.s pcc- wuttii. «, r-'
cata nostra'. 'Nol>is' ait, scilicet Omnibus, et oninia, qiic sunt tanicii iii-
nnnicrabilia et niaxima. Nullus ergo pro se solo orare dobet.
Pro Titulo *Ad reeordandum', scilicet snipsius. Quia qiii sui oblitns
oninium oblitns est, et ([iii sni recordatur, omnium recordatiir. Ideo
absolute dicit 'reeordandum'. (iiiia eognitio snipsius omnem scientiam in
se eonnprehendit. Unde b. Augustinus ps. 70. *Tota et summa s, imvi te: cl
iij ubi inveni te, novi ine'. Et ideo cum hie psalnnis intendat, ut (unncs
avertantni' i'cti'orsnm ad sni eognitionem, apte jireptniitur tittiliis 'ad recor-
danduiii'.
GLOSSA: PSALMUS LXX. fLXXL]
De mdcm. Umlc et idriii, Psahnns (iliquibus 2>nfnfn)\ PsdhmtsLXX.'
IS In te domine sjjcrnri,- (|ni aulem in sei|)sos vel «juodiibet aliud a tei!. i.
sperant, ctianisi gloriosi sint ad tenipus, eiinfuiidenlur ineteriunii: et per hoc
non i-oufuiidiir iuciciinun., licet ad tenipus eoiifundar, ps. 68 '(luoniain propter^j. iw, ».
te siistiiiui': /«. ins/ifia ftuc. (pia eoram te iusti sunt, non in mea lihrra me'S.-j.
ab iniustitia mea et culpa et eripe me de lege peccati in membris ineis et
in a peiia. Inelhut cl anioi- i'diuiii.
!i.'utf)cvg SBcvte. III.
•-"•'

450 riictata super Psalterium. ir)13-lG.
.si)ci-o, itlc'o ))ri)pter Ic paticns siini, u iuventutc mca prüioipio iiiei, seil, in
«. c Apostolis. In te cmifirmatus sum virtute griitie et Spiritus, i. c. tu es firma-
iiu'iituni iiu'uin ex utero Euangelio, ex (jiio natus sum, de venire matris me(e
Sa})ientie et \'critatis: tu es protcctor tneus ab oninibus nialis, quod fit in
*l!i«i- 4. 7. prott'ctione uteri, nt iiiud 'Deus custotliat corda vestra et intelligeutiam :>
vestrani in Ciii'isto etc.'' In te cantatio mea, i. e. ex te vel in tua virtute
iiabeo, quod scmper canto. Yol tu es cantus mens. Et de te seniper canto,
*j. 7.'., lovut infra jis. 71. semper ntnique tempore, seil, in die bonormn et malorinn,
ii. i.tanqtiam prodigiiini' portentum, quia dissimilis illis in moribus et voto,
faetus sum nmltis: et tu udiutor fortis, ut amplius eantem, quo me raagis lu
ä!. 8. illi contemnant Kt ideo eo magis liepleatur, ut abunde laudem, os memn
lande eonfessionis bonorum tuorum : nt eantem gloriam tnam elaritateni tuam
ad ignominiam mundi, cui sum prodigium, toia die omni die niagnitudincm
j;. g.tnam, ut eonfundatur magiiitudo mundi. Ne 2»'oiicias me in tempore senectutis,
i. e. eirca fiuem nuuidi. Sic a iuventute fuisti adiutor fortis: ergo etiam in ir.
ultimo meo ne deseras: cimi defecerit abundante iniquitate et i'rigente ehari-
t4ite virtiis mca fides, qua vici regna muudi, tie derelinr/uas nie, quo dere-
«. lo.lietio in Clmsto foit osteusa in cruce. Hec omuia oravi (^uia dixerunt
diotionem inter sc habueruut inimici mei ludei, geutes, Demoues, mihi in
malum meum: et qui custodiebant Hebr. observabant- animam nieam et so
!i!. n. negligebant suam, consiliuni fecerimt in unum simid. Dicentcs dcus drre-
liipiit eum, sie eiiim carnalibus apparet, quia sancti seeundum (-arnem infinni
sunt et dereliu(juuntiu', sicut et caput eorum Christus, pcrsequimini et com-
jwchendite eum: quia non est qui eripiaf seil, seeundum earnem, quia gene-
ratio bonorum non habet in geueratioue malorum defensorem, sed est sola. 2:,
!ii. r.'. Jdeo sequitm- Deus nc elonycris a me, quia homo elongatur et auxiliuin
aj. la. luuuauum: deus nieus in aiixilium meum resjnce. Confundantur^ in malis
suis cognoscendo ea et deficiant viribus sive de quibus presumunt detralientes
hebr. adversai'ii animce mece: totaliter comprehendantm- et operiantur con-
fufiinnc jiassivc et j'ndore active erubesecntia ut supra, qui querrunt jilus 30
Cm-), s, 1«. (JLUSSA:
' Isaie 8 'Ecce ego el pueii mei: quos dedil milii Dominus in
poiteiilimi domui Israer. 'In te' potesl in ablalivo accipi, quod credo hoc loco
liei-i. Polest etiam in Accusativo : et sie soiisus est: canto sie, ut per hoc in
te rapiar et proliciam, non vane glorier. - i'^t ideo quia de te semper loqnor,
ciun tarnen iuvisijjilis tu sis, et onniia mca in lide et spe habeo, illis monstrum :;.',
sum, qui taiilum visibilia et lerrena sapiimt et laudant. - Unde Samaria
i!j. :ii,7. übservaiilia. VA liiiic ludei 'ohscrvantes vanitales supervacue'. bidc et nostri
01)servantes odiosiim iHjmcn lialicnt, (piia et ipsi in monte Sainarie habitant.
*i. 7ü,2.:).^ Isle versus expoiiatur nt psaliiio pii'cedeiile versus 2 et 3, seil, vel in bonilate
vel scveritate. -lo
20 sciniitiir Di'iis 11c. Dcus ne

P^aliuns LXX. ftAXI.l 4r>l
(jnani iiivonire po.ssint «(«7« mihi. Ego mifcm snnper speraho: adiieiam' n u.
perseveraudo su2)cr omnem landem tuani. Os mcum- minundahit iusticiatn ». ir..
hiam non Imiuanam et ti'aclitioncs prinripiim, (piia talis iion sufKcit coram
Dco: toia i.e. onuii die salidare timm. Idoo tiiam iiistitiain dico Qnoniam
5 non coynovi non approbavi, non fiii co is ' in ea, nee didici nee seiens
sum nee volui litcraturnm eruditioueni, (pic per voces et literas fieri potest,
sed introibo in jMtentinm äomini non eamis, conversabor in ibrtitndine j). n;.
Spiritus Doniini, non in lege infii-niitatis , qne infirniat:'' dominc memomhor
doeendo et oj)erando iusticicc tuen solius fidei, rpm (»ram Deo insti fiuut,
in non liiunaue. Quia Deus hec omnia perfecta dociihfi nie* per sj)iritums. ir.
tuum, neu auteni iunnanum sicut lex doceri potest,-' a iuventufe mea, ut patet
in raissione Spiritus sancti, et tisqtw mmc docuisti: et iude quia tn doeuisti
nie, pronuncinho mirahilia ttia opera tua maxinie redeniptionis. Ut hoc ultra äi. is.
faciaiu Et tisque in senectam, que est ante ultimam etatem, et senium, i. e.
1.^ ultimam etatem: detis ne äcrelinquas me, sed semper me doceas. Donec
anmmcirm hrachium ttium (?) virtutem tuam generationi omni qiie
Ventura est usque in finem seculi. Annunciem inquani Potentiam tuam, qua-ü. i».
potentes sumus coram te, et iusticiam tuam iusti sumus coram te deus, que
potentia et iustitia eos non coram lioniinilMis, sed usque ad ani;-elos exaltat
2Q GLOSSA: ' isla est locutio Scripture 'adilit', non 'addel', non 'adiicict'.
- Non dielt 'ego', sed in tei-cia persona, quia de se et suis loqnitur. Os cnini
eius est omne os eorum, qui credunt in cum. •* Omnis lex, que non ini-
mediate a Deo datur, est gravis, difficilis, irritans et inliniia : quia non dal
gratiam simul implenti. Inde ctiam Euangeliuui vocale et literale est impossi-
2.1 bilis lex, nisi Deus ipsum intus doceat. Spiritus autem est qui vivificat et
roborat. Quando Deus immediate inspirat et docel hominem, simul dal gratiam
et ignem. Nisi (|uod oportet lohannis officium precursoris preire, quod agunl
omnes vocales predicatorcs. Et ideo tales non literaturam docent. Quia Dominus
eis cooperatur onuiino. Et non sunt solum vcrbum . . . ^ esse foris in bis qui
30 audire vohmt. ^ Quia Isaie 54 'dabo filios tuos omnes doctos a Domino'. Sei. r.4, ki.
Et lerem. 'Dabo legem nieam in cordibus eorum etc." loh. 6. 'Erunt omnes |^"'"];;"-
docibiles Dei', grece docti. ' Quia cum fides sit sujicr omnem intellectum,
impossibile est cum per hominem dari aut per literas vel voces imprimi. Sed
solus Spiritus sanctus, qui dicit ps. 30. 'Intellectum tibi dabo', seil, cgo et non iij. as, s.
:!-. alius. Unde 1 Cor. 1. 'Ego plantavi, Deus autem incrementum dedit'. Quia i. Gur. s, n.
omnes baptisant aqua tantum, sicut lohannes, Christus auteni est, qui baptisatWiiitii- 3, ii.
spiritu sancto, i. e. unus immo vivo verbo intus docet. Non sicut Moses mortuis
literis vel homo temporali voce. Ps. 84 'Audiam quid loquatur in me Donii- t'i- s',, 9.
nus Deus'.
24 implciidiV y-') ilcdil fcfjlt
'j ^orf) in bcv .S'iiiiibidjvift. -) XHlif^fvificii.

452 nietata super rsaUeriuiii. VAS —IG.
usr/iie in nltissimfi' Kupple et rjtic fecisfi mmpinlia in sanotis tiiis salvandis
et liostihiis (laniuaiulis: et in liis (Ichs guis similis tibi? (|. d. nuUns, lieet
S-. 20. ludei et mnlti etiani .superiore.>; e.si^e vclint. Maguas, .sed Quanfas ostcndisfi'-'
mihi infirnio tribulationcs nmlfns et mnlas, qnia afflictivas sive penosas? et
(onrcrsiis , ((ui me dercslinqueiido averteras tc, vivificasti nie, qui sie velut •'
niortuus fiii et fuisscni et inilii vi.su.s fni (]iiod essem, et de ahyssis terra;
ab ini'eris, in (jiiihns me esse putaliani ]>i-e niniia tribnlatione, iterum reduxisti
ä!. 21. J«e.^ YA sie (?) (piia AlnltipJicdsti niultiplicitcr et nniltis dando w?r«/w/-
fierntinm fuaiti magnifiea henelieia: et per taleni niagnificentiani conversus
!B. 22. ad nie consolatus es nieJ Nam et cijo confdchor tdti in vasis instninientis,^ w
seil, psalteriis pscdmi veritcdem tiiam fidclcni inijiletionem proniissonun tuüruni,
detis niiscrieordie scilieet: psalhim tihi in cdhura \-el literali sed inagis
SB. 23.s])iritiiali sancius Israel o deus saiKititudo, sanetiticator popnli fidelis. ExmUu-
hiint exultanter iocjuentnr lahia mea ego in lahiis ineis, eiDii eantavero tibi:
li.-ji.et aniiiKi- nie«, e.xultabit quam i.e. qnia eam rcdcmisfi. Sed et linyua mea i:.
ego in lingiui mea tofd die medit(d>ifnr'' ineditate loquetiir htstielam tnam
seil, tidei: eum eonfnsi passive et rerrrifi actix'c fiicriid (/iti qni'ntnf itiahi
luilii Iiidei, tyranni, lieretiei.
SCHOLAE: PSALMÜS LXX. [LXXT.]'
Iste psalmiis (iiio lueilior et aptior est intelleetu, eo leenndior et ahnn- -iu
dantior est afVeetn. Et omnes psalmi laudatorii et obseeratorii summe sunt
aileetionis et ipsis Seraj)liim aeeonniiodati. (Jnia laudare denm et orarc
ultima perf'ectio est et suimna, (jne pi'cic(juii-it \icta vitia et triiiniphantcs
3fi.Sit.is,'.). vii'tutes. Ciuia im|ninis laiuiare ikhi pcitest, ciiiii imii sit spcciosa laus in
ore peeeatoris.
CiLOSSA: ' Helir. 'Doneo annunciem lii'acliium tuum generalioni: cunclis-
(jue ([iii venturi sunt forlitiidiiies tiias. El iustitiam tuam Dens usqne in excelsunT.
- üicit 'oslmidisti', qnia noii in illis dereliquil, sed experiri lanlummodo fecit,
nndc se(|uitur 'Et conversus\ ^ Qnia tentatio et deieclio est spirilualis descensus
'•
'^lJ"'g'|'',s';ad liiferos. 1 Reg. 2. 'Dominus dediicil ad inferos et reducit'. Ps. 9 'conver- so
•«i. 7, H. latn.s.
lantur peccatoix-s in iufeniuin'. Et liec omnia Ecclesia experta est in tyrarmide,
iieresi. ^ Ecce magnilicare Del gratiam potest, qui in malis suis fucril len-
'' Ps. 7 'vasa mortis'. ^ Ista verba nisi improprie capiantur, non
possunl nisi in pi-rsona liiliiis Kcclesie ilici, quia labia non exultant nee lingua
niedilaliir. Igilur lingun Ecclcsio sunt prodicatores, doctores, oraleres, labia :,.,
siinilitcr onnics (|iii lo(|iniiiliir ca (pie sunt fiilei et Ecclesie. El liorum est
exidlare etc. Vrl sallciii iilcu isl(i inudo lu(iiiiliir, iil lianc allegoriani iiieludal.
131 lyraiiui
') ^in. 1(»M lU'-'l'.

Psahmis LXX. [LXXl.] 453
Igitur j^iiigiila iiispicc vwlia. Primu in (Iciini s[)oniru iioii |ii)tcst, (jiii'i-. i.
iioikIuiu de Maminoua et toto muiulo (le.-^jjeravit a(^ de seij)S(i. (iuare iiei(iie
uüii coufiuidetur inetermuii.
Secuudo. Li iustitia dei nee lil)erari potest: (|ui)i|)e eiuii udu speret «• 3.
5 in deiun, qui iustificat impium. Sic nee eripi. Ego auteni ])uto, (jnod ideo
duplicet sensiun, scilieet 'libera' et 'eripe', ut uou tantum a culpa scd ctiani
a miseria infimiitatis salvet. Quia dimissa culpa adliiic nuilta nobis rcstant
de peccato inflicta, scüicet infinuitas in memoria, coecitas iu intellectu, con-

45 j Dictata super Psalteiium. 1513—16.
i|)^i liiPiKHad, (liviU's sunt. Seil iiicum (iil est c^o (|iii tuis «liviliis iiiliio)
iioii potosl esse iiliiul firiiiamentum, in (|ii(> ((»nsistaiii et juTmaiicam, nisi lu
.soliiir. Ideo dieo 'Qiioiiiam firiiiaiucntiim &c.' 'Firniamcntniii' auk-ni (lic-it,
(|uia Ijoiia spiritiuilia uoii persistunt iu se, scd in dvo sine intermissioue ex
eo seaturieutia. Naiu etiam si iiulliis sit iiu})ugiiator, adhuc sidus aniinariim
in seipsa deficeret, nisi continiie in deo et ex deo consei-varetur. 'Ilefnjriuni'
autein dicit, rpiia in inipngnatione sijniliter tantum in deo et ex deo per-
manent. Ideo apte sua .sui.s reddit. Estu niilii in deuni protectoreni : cpiia
tinnamentum nienni es tu. Esto luiiii in loeuni munituni: quia refngiuni
nu'iuB es tu. l'roteetor et finnameutuni conservando tua dona in nie. I>oeus
niunitus et refngium reiw'Uendo liostes meos. Aliter ut in glosa/ scilicet
tpiia desperavi de omni firmamento et refugio, sed sum in exilio et in-
firmitate. Igitur nuUus iioe verhum dieit : qni suum refuginni et fii'mamentum
extra deum liabent, tpiomodo diceut: 'firmaraentum et refugium menm es tu'?
1-. I. Deus mens eripe me. Hie iii speeiali desceudit enarrare, a (pnl)us
petiit demu pi'o refugio et loeo munito. Primum quidem Indeos. Qni sunt
peecatores sient omues, qni sunt ex Adam. Deinde addunt ijisi, quod eoiitra
legem aguiit, scilicet uolentes ex jieccatoribus iusti fieri jier fidem Ciiristi,
qiie est lex vera et lux vera. Tercio Sunt iuiijui, (piia suam statunnt iustitiam,
«mui I, i:i. prefereutes eam iustitie dei. Hec sunt tria peccata, de qnibus Arnos 1 et 2.
'Huper tribus sceleribus Israel et super quattuf)r non convertam eam &c.'
•S.6- Iii te coufirmatus sum ex utero. Primo quidem de Ciuistt). Sed
tjuia geminat uterum et ventrem: ideo simul de Christo liistorico et m\-stieo
intelligeudum. Igitur sient beata virgo fuit venter, unde processit Christus
deus : Ita Scrii^tura est venter, mide oritur veritas diviua et Ecclesia. Quia
'l>i. i'j, fi. Thakuuuni Christi b. virgiuem ps. 18. dicit.^ Et Thalamus populi fidelis est
.fiüiici. G,9. Euangelium. Unde dicitur in Canticis: 'Que est ista que progreditiu* quasi
Csc(. 46, 3. aurora eonsm-geus ?' Et Isaie 46. 'Audite qui gestamini a vulva mea'. Et
*j. 110, 3. ps. 109. 'Ex matrice aurore tibi ros infantie tue'.^ Hec est matrix, in qua
i.'.'Jioi.25,i2. collidunt se Esau et lacob (id est in Script.). Ideo Apostolus vel doctor,
qui est parens animurum et geuerat filios Christo et suscitat
semen fratri suo niortuo, id est Christo, habet pro utero ipsura
Euangeliuni: in illo eniin alit, formal et parit et nutrit. Sed
liunc utcn'um iieretiei constuprare nituntnr. Sed non possimt, quia est virgo
i.Mi'j. 49, i.inviolabilis, omues adulterantes respuen.s. Verumtamen Rüben aseendit
sii])erljus et maculat Stratum patris sui. Ideo non crescit et effusus est.
l'cx utero (non ex . . . is) ante luciferura genm te'. Sient enim jKiter ad
10 Scib. iume 18 ugiiiit ober agaut 21 couertum
') ©iclje ®. 449 S- 2öflii. =) gifljc ©. 128 S- H. '>) Vuly. ,.ex utero ante
luciferum gonui te". fiiitljov citivt bie ©tcKc frei niia bein ®L'bäd)tittB iiad) bcr Übetie^uiig
Sljroi:: .,ili; matric-e aurore tilji ros adole.scentie tue".

Psalmus LXX. [LXX].] 455
jieueralioiiom fi/'ü siii (ciinxii-alcm \\;\hitif utci-iim vii'tiiiiis, r.i_ ijiki emii ncimil,:
it(i,

^50 Dictiitii super Psaltciiuiii. 1513—16.
scilicot tu ipsc, in liis oiniiilms, iio agiio^cerein litcram, .«cd iiitroircm in
potcntiiun tuani

Psalmus LXX. [LXXI.l ^57
Sic lex vel verha legis eanialitcr iiitellecta tacit spiiitualiter literatiiraiu,
seusum et intelligeutiani mortiiam in cordihus earnalibiis et mortuis. Et
sicut liiigua viva faeit natiiralitcr seiisum sfii litoras, notas, inipressioiics
vivas in anima vivente seu in aiiditore vivo: Ita Euangcliuni fiicit spiri-
5 tualiter imprcssiones spiritnales, intelligeutiani spiritnalitor vivani et etcrnani
in cordibiis spiritiialiter vivis. (iuare lex Mosi, si\r dicta .si\c scripta sil,
duiumodo siiiritualiter traetetnr, est viva lingua et mm iam niortuiis caianius.
Et econtra ctiani I-Cuangeliuni si earnaliter tractctui', esi ninrtuus caianiiis
et omne illud, ipiod de lege Mosi dieitur. Testis est Aj)Ostolus 2. Cor. 4. 3iii"- i.s-
10 'Quod .si opertum est Euaugeliuni nostriuii, in iiis qui perenut opertum est\
Igitur Ecelesia uon aguoscit literaturas nee ealamuni, qui facit eas:
sed aguoscit [vivas intelligentias]^ voces, (juas faeit liiigna seu lingiie ignee.
Quare hie lingua et ealainus uictaplioiiee et spiritualiter, sieut et litere et
•-'. voces accipieude sunt. Ut 2. Cor. o. 'Quod si adniinistratio mortis literis tii'i- :i. '•
15 formata (sive literitieata) tiiit in gloria in laj)idibus &e.' Quare Spiritus seu
Euangelium seu lex sj)iritnaliter intelleeta est voces: lex autem carnalis est
litera. Et prodicatio legis est ealamus faciens istas literas: jiredicatio euangelii
est lingua faciens istas voces. Voces inquain, id est spirituales intelligeiitias
iu corde: literatiu'as auteni, id est earnales iutelligeutias in corde.
20 Sie 1 lohau. 5. 'Hie est qui venit in aqua et sanguine, non in a(|ua i. ;\ori. s.c.
soluni, sed in aqua et sanguine, Ihesus Cinüstus': licet hoc aliam intelligentiani
requirat. Quia Johannes baptista venit soluni in aqua sed non in sanguine:
quia predicavit baptismuni poenitentie, sed non baj)tisnuini gratie et rcniis-
sionera peccatorum. Et quia aqua est vocalis predicatio, sanguis autem
US est gratia incrementi. Et utrunque Christus egit et agit: liomo autem et
lohannes soluni alteruni, scilicet in aqua.
Igitur dicat Ecelesia: 'Non eognovi literaturas', Imr est literiHeia sive
liictioues et fonnationes literarnm in aniiuo, id est uon [)ia(Miit mihi ii

458 Dictuta super Psalterium. 1513— Ifi.
celonim pcrtiiijiit rt pirlin.ücrc Ihcil. Va est iiistitia :iil alti.'^sinia, scilicel
])erv('niciuli : liimiaiia aut

.'i sed
Psahuus LXXI. fLXXIl.] 459
pupidu ad j)0|)iiluin, sciliccl ii( per cDniiii iiiiiiisliTiiiiii \y,\\ |iii|iiilo rlcliir:
qiiia uiilli (latiir luiiiistcriimi lu'dplcr sc, iici' nlli

4ß0 Pictata super Psalteriiini. 1513—10.
et liistike i. 0. gcntcs iiisiihirum mimcru iiff'crcuf twiiponilia, scd uiiillo iiiagi.s
si)intimlia, que sunt ijisimet: reges Arahum i.e. Arabie foelicis' et Saba
«. 11. i. e. Etliiopie donu aäducent. Et adorabunt iit veruiu Deum cum omiies
reges nuiiuli, tcrre:- onmes gcntes, licet uon omnes in omnibus gentibus,
'X-. li. servienf ei latrit' servitiitr. Qxia liberubit per mortem suani jxmperem r,
liomiiiem a Diabold oiiiiiibiis Ixmis spoliatum a potente Diabolo: et talcm
in(|üam lioinincm ))au}iereni , rui non erat ndintor. Divitcs autem mundi
s. 13. liabent adiutoirm Mammon: ideo a Doo non adiuvaiitnr. Parceif dimitti peccata, llel)r. misercbitur, 2iUtC2)eri homiui qni omnibus caruit, et inojii
(|ui omnibu.s indiget: et sie aninias, non caniem, .sed spiritum, paux)enim i»
i'. ii.srt/ras faciet. Ex iisuris,^ qnas Diabolo reddebant multiplicando peccatn et
penas suas, et iniqultate redimet per seip.simi in sanguinu su(j anhnas corum:
et sio vcl timc liouorabile, licet corain mundo exprobrabile , nomen eorimi,
*. 15. (juia seil, iilii Dei et Chri.stiani , eoram illo. Et vivet scilicet nunqimm
moriendo, scd vincet mortem et dabitur ei de auro Ardbice* foelicis et adora- i.-,
bunt, i. c. adoratiouem et .sacra iacient, de ipso seil, in sacramento altaiis
X-. K.setiipcr: tota die omni die hencdieent ei. Erit ip.se Chri.stu.s frumcntum
panis sacrainentalis En(;liaristie in altari,' in terra pro statu vie liuius in
sHiiimis capitibus, verticibus, scilicet elevando iu mis.sa, montium sacordotum,
sniicrextollctHr longc execllendo super Libanum Synagogam cum suis sacri- 2"
ficiis fniefus eins fertilitas huius sacramenti: et /lorebunt a fructu eius
«;(. 4, 8. nuiltiplicati ps. 4 de cioitate'' Ecclesia Christi sicut famiim^ terrce cito sese
GLÜSSA: •'
Et hii luissc credunlur Magi, (lui ClirisLuni naluni adoraveruiit.
^ Oinnium regnorum reges, licet iion (iruiies vel siiiguli talium regiiorum.
'^
Originale ])cecatam est prinuua, ((iio iios Ailam ut Eva omnes Diabolo dcdermit •.>:.
aii loeniis. Kl ideo oinnia peccata post primum illiid sunt usure. Vidc b. Augii-
. ,(iini III, stinum li. 1. e. 2. (-ontia lulianum pulchre.^ * Respieit ad (iguram 3. Reg. 10,
ubi scriliiliir. ipiod onmes reges Arabic ducesquc tene ofl'erebant aurum Salo-
iiioni, quoii liir in inysterium et propheliam vertil: quod est scilicet sapientia
oiimiuni gculiuni ul cogiiilio iiaturalium, liuniauarum divinarumque rerum. Vel .so
aiuuni est aninia et s|)iritus in dcserla carne. -* Hie habetur expressa sen-
tentia, (piod vcfus Cliristiis est iu altari. Quia dieil 'Erit (seil, ille de quo
loquor) rrunicntinii\ llubr. 'memorabilc triticiim etc.' — Exprimit quomodo de
ipso ailoiabnnt semper, scilicet (|uia erit tVunieutum etc., scilicet de quo Deuui
ailorabinil. '' Scilicet lerusalem , ibi iiicipieiido. ' Inipii cpioque Ibcnum ^f.''
dicuntur, scd liic 'roeniuii tcrre' dicit, quod de iiiqiiis nondum legi iu sacris lileris.
2 ipsi met lo e.xiirubiiliilc 17 Vnly. finiiiimeiitum 18 i'lltljcv lUoUtc tU0l)l
jdjvciOcil statu vilu liiüus 20 su|h'i- o.Nlulli'tur
') 3Jfit (iiibcvei; Siiitc fpiUcr Don iiiilljot iiadjgi'tnifleit. Sic Stelle lautet: „Quis isto
pccfuti est ibenerator nisi diabolus , a quo Eva luaculata pcccato olmoxiac succes-
sionis usuris oinne geiuis iletbonoravit humanumV Contra lulianum 1 2. Opp. Aug.
Dasileac 1.5.50 Fol. Tom. VIT B\i. 941.

Psuhmis LXXI. [LXXII.] 461
inultijilioando et siiic opero luinuuK' aj;Ticiiltiiro, siciit lun-ba torrc crcscit.
Sit nomen cHvinitatis eins hcnedictum in smcida: ante solem ab cteruo pcr-i^. u.
manet nomen eins,' scilicct quo Dou.s est. FA bcnedicentur hciicdiotiimc
spirituaJi 2. Cor. 1. in ipso onmes trihns teryr, siciit Gen. 12 promittit Abralie : ^^',„j';.''.,
omnes cjentcs magniflcuhunt cum- magiium esse agnoscent, sc autem parvi-
fieabunt. (inia ipse est Benedictus dominus deus Israel Christus piiiii Dcoü h.
patre et spiritu saneto: qui facit mirahilin snJ?is. Saneti autoni et aiiucli
uoii faeiiint soli sed iu Deo et ex Deo: (|. d. sua iniracula ex ]irii])ria viitiitc
faeiet et facit: licet tanieii Deus verus simul crit. Ciuod contra iiidcos
di(^tuin \idctur. Et hencdictum nomen mairsfafis (ins, (|Uod est llicsus >;

4(52 niotata x\\\in- PsaltPi-him. 1513 — 1(1.
morali
lietis. Iiistitia auteni dei per fidoni
Iliesii Cin-isti'. Nova auteiii lex proprie de fiituro Iiidicio et Institia pro- r,
phetat. Quia secnndum Adventnm Christi prophctat, qui erit in ludieio
tsoh. ;., 2T. severitatis et vindiota eterna, ut patet in nuiltis anctoritatihus. lohan. G.
a.iim. 4, i.'potestateni dedit ei Jndieium tuuni fiicero'. Et 1 Tliinio. 'Qui iudicaturus
.'.. S!öm. i', est vivos et mortiuis iScc.^ Kt Ro. 2. 'In revelatione iusti ludieii dei'.
S!. 4. (^1111(1 auteni liic de lieiiigno Indieio l(K|nutni', jiatet quia dieit ludi- i"
eal)it puuperes pupuli. (^nia danniat illos, ut salvet ttc. Item ludi-
eare jiopuluni tunni in Institia: Sed inijiios iudieat in iniustitia conuu.
Et Ijene dieit 'ludieare', (piia Christus aceepit ludieiuni a patre non frnstra:
sed nee sibi tantuni, inuno nobis. (^nia 'populuni tnuni iudiearc' inquit.
Lex Ciu'isti, lex i)aeis, lex gratie, Euangeliuni, voeatur niultis uomiuibus li
-;!). ä.'>, 10. alüs : ut 'via doniini' ps. 24 'Universe vic Domini misericordia et veritas'
"^"fi ''.'''i l'*^'
*'^* 'gratia et veritas lohan. 1. per Ihesnm Christum'). Sic illud Isaie 55.
'(Quantum exaltatiu' eoclnin a terra, exaltate sunt vie niee a vii.s vestris'. Et
P'^- ^*^' 'J"^titia tua usque in altissima'. Ps. 103. 'Quantimi distat ortus ab
«i*' loV ii'
'^- oeeidente, longe f'eeit a nobis iniquitates nostras. Quantum secundimi alti- -o
tudinem eoeli a terra, eorrolxiravit iniserieordiam suam super timentes cum',
id est gratiam a litera exaltavit deieeta illa: (juia est lex peccati et mortis.
Nunc igitur mirum, quomodo gratia seu lex gratie (quod idera est) sit ludicium
et Institia. Hoc videnduin: 8inc dubio ideo quia iudicet et iustificet cre-
dentem ei. Hiiic eiiiin vcrliiim

Psalnius TA'XT. |LXXII.| 4QP,
yic Iiistitia Tropologioe est fidcs Christi, ilo. 1. 'Instilia di'i rcvclatiir-.ifi'in. i, n.
in CO Ac'
Hecululo Allegorice. Quia siciit intor carnoin et spirituiu disoeruit
et opera eonim dividit, hec approbando in iustitifatidiicni, illa reprohaiido
5 in eondeninationeni, innno onniiu nostra, scilioet otiam nostrus institia.s: Ita
etiani discernit inter credentes et non credontes. Quia gratia sive lex Christi
non datur indifferenter qnibuseiinque : siciit olini in lege et efiam nunc teni-
poralia: que sine iudioio deu.s videbatur dare oninibus, et quandoqne nialis
plus quam bonis. Unde ludei coucjuesti illud Ezech. 18. 'Non est eqiia via •C-'n>f. is.a-.
iti doiuini'. Et illud natuni proverbiuin: 'patres coniedennit uvani ttc.' [Etjfif!- is, 2-
lere. 23. dixerunt 'vorbum doniini onus'. Et ibidem dieit : 'Onus
crit uni-^ 33 f.
cuique sermo suus'.] Quia et mala dabat indifferenter bonis et malis. Et^
sie deus nullam discretiouem habere visus est. Sed nune Euangelium est
spiritualia bona: ideo rigidissima discretione datur tantummodo bonis, et
i:. mala spiritualia tantunmiodo malis, sicut ibidem predicit. Et ideo \-oeatur
ludicium dei, quia contrarinm est iudicio hominum, damnat euim ea, que
eligunt homiiies, et eligit ca, que damnaut homines. Et hoc iudicium est
in cruce Clu'isti uobis ostcusum. Quia sicut ipse mortuus est et abiectio
plebis factus: ita oportet uos simile iudicium cum eo purtare, ciMioifigi et
2ö mori spiritualiter, ut apostolus Ro. 6 et 8 exponit. ;)!Lmii. n, i f.
Notandnm autem, »juod ipiando dico Euangelium esse ludicium et
lustitiam, iutelligendum de euaugclio pleno sive irapleto. Euangelium enim
impletum et opere perfcctum ipsum est ludicimn et lustitia, quilius regit
Clu-istus Ecclesiam. [Quia quando Euangelium opere impletur, tuiK^ semper
25 verbimi dei incaruatur spiritualiter. Opus enim est velut caro. Et verbum
est velut dei filius. Quare Euangelium impletum est Iudicium et lustitia,
et opus dei, via dei &c., sicut ad literam Christus hec onniia est in per-
sona sua.] Alioquin si pro solo verbo Euaugelii aocipitur, tunc tantummodo
est sie ludicium et lustitia, cpiod ostendit, que sint damnanda et
:!o cligenda. Hoc est, ut nostro more locjuar: Euangelium est realiter et for-
maliter ludicium et lustitia, quando sie opere vivitur, sicut ipsum nos
docet. Est autem ostensive et doe^trinaliter ludicium et lustitia, quando
docet sie vivendum. Qui euim implcnt Euangelium, non sunt snb lege.
Quia iam nulla est super cos, cum eam irapleverint et iam ei adetiuati sint.
':< Lex euim non douiinatur ncc est supra eos, qui eam im])lent. Sed potius
ad eam ascendunt et pertingunt ad eam.
[Tmplctio legis est mors legis. Ro. 7. 'Ciuamdiu vir vivit\| ;iuiiii. 7, n.
IS sie ipso 30 Inijuor

SHöm. 2, 5.
3fi. Gl, 2.
?ivnjrt).ui,3j.
31, i9. 30.
'^Jj. «8, 21V
464 Dictata super Psaltoi-ium. läi;'>- Hi.
ml ici um
11 (.
)Ul)liciini
il>I
/ iustum
iiiiustuiu
tciiKTariuni
I I
privatum ; iiii(juuiu
I vci-uui
pni-(l(i
lum Script, autcui ludicium imnunum Ulud
yc( (1 (licitiir,
(|iio.
Sir Iu;*' ^wr.sonarnm nunc
.sv'yr Tudeus sive ... sua iniciuitas.. Vide Ezeeli
|iulclu

l'salnnis LXXI. [LXXII.l 4ßr,
'rropologiciim. Et lioc fiwiiieiitissimuni assiimitiir in
ISci'i])t. Hoc est quo dcu.s ooiKleninat t't ('(indoiimarc
iiu'it, quicquid ex nohis luibemiis, tdtiini vctcioin lidini-
nem cum lu-tihus suis |etiaiii iustitias uostras Isaic (J4|.'
VA est proprie luunilitas iiuiiio liuniiliatio. (^uiu lum
(|ui se luiinilem jiutat, iiistus est, sed (pii se detesta-
l)il

4.g(5 Dictata super rsaltoriiim. 1510 -]fi.
um iiitcriori actii, (|U;iii(l lOiuiiiüclin, (|U(i(I lideni doft't, son
obiectis liilci : Jude fit, (|iioil et liuliciiiiii significct ((IUUuIimiuo ip?iiini Euaii-
i!i. i;i, lo.oeliuin et verlnim I)ci: i|uiu docct talc Judioiiim cxerfcro et afiorc. Ps. 18.
>jji 10, .'.. 'Iiidicia Domiiii vera&c' Ps. it. 'Aiiferiiiitnr ludicia tiia a f'ario eins'. Iiiiiun
in omni looo potest Iiidicinm pro verbo dei accipi Iprecipuo (piaudo pluraiitcr
'i!i. 119. loj. ponitur 'A ludiciis tui.K uon doolinavi'l: (piia per ip.ium fiiiiit oninia ludicia
dei (luociinquc fiiint, cum et filiu.s sit ludicium et verl)uin patri.«. Igitur
licc tria iiiiuni sunt:
I ludicium
vcrl)uni dei
.-.. 1. ^Mjii. s. ludiciiiin sui ipsiiis daniuatici , Sic
I
liKÜciuiH opci'c taiitcr inipictio J
|
.
| Aipia
S|)iritus
[ Sangiiis ]
|
,
A(jua, riiixum vci-iiuni in i

Psnlmus lA'XI. ILXXIT.l 4fi7
8ic i'tiiun: ludica (Iciiiiinc terr;iiu, iil est ilocc cos vilitcr de sc cstinuirc et
sua vitia daniiuin' et rnicilijicrc iVrr. Si ank'iii ])VO])liPti('(' |)i-oi'ciuiiliir, sie
sunt tcrrihilia et horrore plena verl)a, ut sit sonsus : Tu iiulicnliis et (lainnaltis
cos &c., et de Anagogico ludici« intelligiuitur.
'Calumniator' sccundmii C'asf^iodoniiri est (|iii iniiocciitiam alicnain in», j.
rcatuni nititur ('\((uisita niacln'iiationc jicrduccn'.

468 Dittata suiier Paaltoi-ium. 1513—10.
Allegorice Sol Christus. Luna Ecclesia eins.
Tropologioe Sol aniina fidclis. Lima oant eins.
Q,iiia sicut liUna, secundiiiu Astronoinos, scinper diinidio siin glol«)
illustris est, scilicet oa j)arto, (jiia vertitur ad solem, ex iiiio totiiin Imiieu
hal)et: Sic Ewlesia senipcr diniidia, id est sociiudum anirnain, est illustris, 5
sed secuiiduni oanieni ohswu-a corani mundo. Multa alia mysteria in luiie
g))tirt)u>. 7, motu ex seriptnris passim c^olligi possunt. Prover. 7. 'In die pleue hme'.
Juitur sie Christus permanet cum sua humaiiitatc et ante lunam, id est
eorani Kecrlesia: que ipsum seniper aut« se habet, tjuia ah eo illuininatur.
Vel ante, prior et eaput eins. Nam non sol a luna, sed hma a sole junien m
iiahet. Ideo non hm;i ante soleni, sed sol ante lunam est.
Tropologice: permanet (nun sole, id est tideli anima, ante earnem
eiu.s, ([. d. in .spiritu.
» G. Deseendet sieutpluvia invellus&e. Prinui: sine opere lMiman(»
uiiirtia 5, 7. iiiearnaliitur. Uude et Miehe .">. de Ai)osto]is: 'Enmt relifjuie Jaeoh in medin li
populornni multornm, sieut ros a Domino et quasi stille super herham: que
non e.xpectat virum, et nou prestolatur filios hominunr. Sicut enim Christus
de spiritu saneto eouceptus est: ita quilibet lidelis nnllo operc huniano, sed
sola gratia dei et opcratione Spiritus saueti iustifieatur et renaseitur. Seeundo
ut Lyra' et Cassiodorus: Sieut vellus rccipit |)luviam et reddit, nianens -m
illesum : ita Virgo ooncepit et peperit inviolata. Et j)ro utroque eanitur in
Sequentia 'Saneto rorante pneumate pai'ituram divini floris amygdalum signavit
Gabriel'.'^ Quod autem primo vellus, deinde terra fuit irrorata, secuuduni
Augustinum signifieat, quod primum syuagoga, deinde Gentilitas signif.(?)
v.l. Doncc auferatur Luna: utraque scilicet literalis et mystica. Luna -'>
autem ad literam auferetur, (juando tota crit, sicut sol modo est. Nam nunc
seniper est dimidia lucens et peregrino lumine: tunc aut«ii proprio. Et
Sfi- ;io, 2ß. eessabit vicissitudo lumiuis in ca, sicut Esaic 30. dicit 'Et erit lux lune sicut
lux solis. Et lux solis septempliciter sicut lux Septem dierum': quod non
int

l'salimis LXXl. |LXXI1.] U)9
Sic Ecclesla luna spiritiialis aiileretiir, quando secuiulum ('orpus liilguhit
si(!ut sol, et secundum animaiu, qua iain fide folget, fulgehit in clara visione
dei. Que visio excedit fidei claritatem septies et ampliiis. Interim auteni
donec est media parte 8ui (id est secundum spirituni per fidem) clara,

170 Pictata super rsaltoi-iuni. l.M:t — li
iHcn. 111,11 Saloinoiieiii veiiit 3 Keg. 10. Saba auteni sciundiiiii est (livitas renalis
l.ajiQi. 1«, 7
;i Sclialia lilii) tilii, iil rst :i ii('|)oto (Jims, ijui l'iiil tiliiis Cliani ( icncs. x.'
l'",t lalim- «licitiir Sahua, in (|ua iiascitur thiis ])ie. Et dicitur a Sabii tili«) ipsiiis Ciuis. Tude Chus ^Etiiiops Hebr.
dicitiir: i|iiia |)ater .Etliiopuiii est. Et ex istis duobiis locis fiiissc Magos
piitatur, qiii ad Christum natiim veuermit. Et polest saue idem in prima
])arte versus intelligi : seiliect Keges Tliarsis, id est maris rubri, quod soli i"
Arabes felicis Arabie sive Sabei ex utrocjue latere possident, et per conse-
(jueiis etiam insulus in medio eins. Et sie secunda jiars esset repetitio
eiusdem ad elariorem expressionem. Sed primum melius, ut ciuu Isaie Gl.
consoiiet, qni ait: 'Qnaiido ad te conversa fuerit mnltitudo mai'is (q. d. Reges
Tliarsis), fortitudo gentium venerit tibi (q. d. Et iiisule): Dromedarii Madian ir,
et Epha: unmes de 8aba veuient, aunim et tlms def'erentes'. Item 'Omne
])eeus Cedar eongregabitur tibi. Arietes Xabaioth miuistrabunt tibi'. In
hiis verbis exprimitur alicjuo modo, que et qualia sint ista dona : (juia homines
eonvertendos, seiliect in ministerium Christi, vult intelligi. Unde triplex
Arabia, ijue a Latiuis di hk oLu'it citiitc ©teile aus Sivgil
Qiu^CiüflCit. -1 Vii-g. tiOüi-g. II 117. '! aiiiQC/M'.. *) b. I). P.salt. iuxta Hebr.
') iHüw Uurgoiisis augefütjvt: ..cum hoc eoncordat translatio (lialilai

Ps;ili,ms lA'XII. |1,XXII1.| .)71
et rt'ligionis (_'liri.--ti;»R'. Tdllc cniin Imc sacraiiicntiim , ait IJmiavciitura , et
erifc Cüulusa gcntilitas et idololatria per oinneni Kcdcsiain.
Secuiido est nicniDrahilc triticiiin: (|uia in iiiriiiiirlam (lniniiiirc passioiiis
iiistitutum est, Klcci et iiiciiKiriaK' (li>iiuiii ilicilin-.
c'onficitur.
Tercio ahiuidantia, (juia talc sacrairiciitiiiii aliiiiidr per nmiic^ (crra.s
Quart o placciiia. IInc iiiagis iiiniiain et fli^iirain |i'itmii et ccrcmdiiiasl'
sacraineuti exprimit.
Quiuto particula. Hoc (jiiantitatwn paiiis osteiidit. (Jimd aiitein
lu .septuagiuta magis linnamontuin posuerint, eo factum l>\ , ne taiii sanctuiu
.sacrameutuin clare gentilibus prodereiit.
Florcbuut de civitate sicut f'oeiuim Icrrc; Fcuum pru()t«i' traus-
iloriuni suuin cksc est male s;igiiificatioui.s: Isaic 40. 'Omnis ca.ru feuuui et 5i1- 411. r,. r.
üumis gloria eius flos feui. Exiccatuni est fenuin et cecidit flos feui. Vere
IS feuum est populus", scilicet projjter mt)rta]itateui et caducam perseverautiam.
Sed quo ad ortuiu eius est boue sigüiticationis. Prinio sicut femnii nascitur
sine opere humano, ita filii Ecclesie. Sccuudo sicut suljito nascitur j)cr
omues terras, ita per totum muudum fideles: quia velociter cnrrit sernio eius. iJj. u?, 1:,.
Sicut eiiim fenuin in vere est iucuudissimus aspectus per prala: sie Ecclcsia
20 j)rimitiva in martyribus. Tnnc enini fuit iucuudissiniuni tenipus Ecclesie,
ubi tot flores et udoruui l'enum ubiciuc. Sic 'vinee florentes odoreni dederuut'. ^oijci- 3. la.
GLOSSA: PSALMUS LXXII. [LXXIII.]
De iieiiif'si Christi nunc iu persoim sita, nunc snonon loqucnlis siqicr
prosperitate et failicitate itnpiorutn. Psalnins LXXIT.
::, Tit. Fsalmus Asaph ei revelatus, (jui fuit unus de priuci[)ibus can-i' i
tonun 1. Paralii). 15. 1 üiivou i.s
Quam bonus' quam mera et vera bona tribuens Israel' deus, impiis
autem iustus tantummodo est, et non accipiunt ab eo nisi bona carnalia: üs
qul recto sunt corde, sed non perversis, sed 'cum perver.so perversus cns'>ß(. 18,27.
30 ps. 17. Mei autem pcne moti sunt de recta via et seuteiitia j^erZes^ pro-«. 2.
GLOSSA: ' DilVci-iiut esse Ixjiinni cl insluin. ut c.\ Apostolo patel. Ro. .5. sium. r., 7.
'Vix pro iusto quis morilur. Nam pro bono tbrsitan quis audeat moi'i'. - Pote.st
Israel dativi casus esse, ut 'quam bonus es, o Deus, ipsi Israel'. ' Cassiod.
Scriptura frequenter per tropologiain ap)ie]lat ])edein arbitriuni incnlis. (pio fixa
:l^ voluntate consistit.
2 idulutria 7 cei-iMmnuij 10 Scib. [losuerunt
') iU'crflcirtjvicticii.
19.

17:; Dietata .suptT l'saltt'viuiu. 151H— 1(1.
jiosituin iiiL'uni: /loic effttsl siutt :i spiritiiali iiico propo.sito ad corimi imi-
i'. i- tationcin gressus mei' profectuK et conversatic) in via Dei. Qiüa sclaci
iuilignatus fui super inkjuos: puceiii .scilicel teiuporaJeni iu prosperitate pcc-
catorum cklcns m vidondo, (j. d. vidi, «luia pcecatores erant et male agebant,
i;. 4. scd taincn pax et prüspcritap conun poUebat. Quia iwn est supple eis vel :.
apiid eos respectus cogitatio vcl consyderatio morti eoriim de raorte sua,
i. e. 11011 cogitiiiit se iiiorituros : et supple est, quia firnuvmentum i. e. per-
severantia, stabilitas 'm plaga eonim,'- qua alios plagaiit vel opere vel seliau-
•ü. .'.. dalü. In Icihore liomhmm iwn sunt, sed in ocio et deliciis et abundautia, qiii
vioi) s. 7. tarnen ad laboreni uati sunt sicut avis ad volandiim lob. 5 : et cum homiiii- lo
hus non flagellahimtur uou patiuntur adversitates , infirniitates, necessitates,
s. c. quia liabent vitani, evadunt. Ideo teniiit eos superhia,^ uou ipsi eam, sed
ipsi ab ea tcucntiir .sicut captivi et servi .superbie. 'Qui cnini facit peccatiun,
joi). s, 34. .«ervus est peeeati'. loh. 8: operti sunt iiivoluli et cireumdati , eoinprelicnsi,
« '. hücjuitate et impietate sua contra proxiinum et contra Denm. Prodiit iu is
GLOSSA:
' Metaphora est corporalis gressus ad luoralein et spirilualem.
- Hobr. 'Et fuma sunt vestibula eoium'. Burgensis: 'Et sana est valitudo
eoruiii'. ' — Quod auteui Hieronymus dielt 'Et firina sunt vestibula eorum', aptc
expriiiiil eorum sanitatem tantum esse carnalem. Nam Vestibula sunt sensus
corporis, jjer quos est introitus in aiiimam. Et liii sani et firmi sunt, quando -"
suis voluptatibus integri fruuntur, sed destructi et crucifixi sunt in Omnibus qui
sunt Christi. Quamquam et Burgensis non parum absit ab eadem intelligentia,
(juia valitudo eorum est valitudo non Christi et Spiritus, sed eorum secundum
caniem. Et nostra translatio LXX.^ que semper ad spiritum tendil, sie con-
sonat, (juia summa plaga eorum est hec, quod vaiidi sunt, perseverant secunduin -^
carnem. Quia Dens tunc misericorditer flagellat, quando carnem eastigat, sed
sevcriter, quando carnem dimittit in desyderiis suis, et spiritum potius percutit
et ])rivat. Et sie sensus est : perseverans nimis est eorum iniseria et plaga
spiritualis, eo (|uod non consyderant se morituros. Augustinus: 'Non est decli-
iiatio mortis eorum': quod ad nostram sie consonat: i. e. Dens non respicil ad au
mortem eorum, non est respectus eins ut eis misereatur, sed sinit eos mori in
spiritu. Et ita lirinum est flagelluin eorum super eos. Et sie quod Hebr. habet
secundum literam, LXX. velut ex eonsequenti habent secundum spiritum. Quia
belle secpiitur: illi sunt stabililer sani secundum carnem, ergo sunt stabiliter
miseri et plagati secundum spiritum: unum alterum inl'eit et simul sunt.
''
Et ,t>
(|uia teilet eos superbia, ideo sequilur, quod Augustinus: 'circumamicti'' velut
captivi eins.
4 erat
') „Et finiiamcntiim in plaga eorum: interpretantur iuxta literam hübraioani,
(jiiar videtin- sonare sie: Et est sana vaHtuilo eorum, quod sie cxponunt, seil, quod
taics impii in vita .sua sunt fortcs et vaiidi et moriuntur .sine peni.s, saltem gravitms."
Addit. III. ju 5pj. 72 (73). -) ,.xii'i irieQtMfKt iv r»; fiiiaityi twxäv-'. ') „Ciicum-
aniicti sunt iniquitale et ini]iietate sua."

INalmus LXXII. [LXXllL] 473
oj)Us foras quasi ex adipc' piiigui atfectii inlqnitas eoriim contra proxiuuim:
tnmsierunt totaliter absorpti, traditi in cle.sycleria liu. ], ut iani noii donii- suim
uentur miis affectibus, sed omni modo serviant, in affcidtim Augustinus in
dispositionem cordis. Cogitaverunt studiose effinxcrunt et consnlte quesierunt '*• »•
s et sie iuventani locuÜ sunt etiani ore ncqniciain malitiani cum qnadam
voluptate: iniquitatem supple esse, Hebr. ealumniaui- in exeelso i. e. in Deo
loctiti stmtJ Posncrunt in ctehim os suum iudicando, diffiniendo de deo, is. a.
contra deiuu loqueudo blasjjhcniias : et lingita eorum fransivit jirevaluit in
mnltis seducendis in terra in liominibus tcrrenis. Idco^ convertetur a sua«. in.
III stabilitate jwjiuhis mens, qui in nie credit, aH(jui ex eis scilicet infiriui hie
de tali prospera vita eoruni : et dies pleni malitia eorum invenienttir in eis,
non abscondeutur sicut putant, quia Dens iuveniet. Et infirmi dixerunt^- ii-
tantnm presentia estimantes: quomodo seit dens, qui talia })ermittit fieri et
non punit malos? videtur nescire utrosqne, tp d. ergo convertamur ad illus:
15 et si est, utrum sit q. d. nou, seientia in excclso, in celo sive in Deo? Et hoc
inde videtur (piia Eeee ipsi peeeatores semper male agentes et supple tarnen 53 r."
ahundantcs in sceeulo mundo, q. d. non ita abundarent, si Dens seiret, videtur
nescire: ohtinucrimt divitius quocimque modo per plias et nephas. Et dixi'ß- is-
isto viso quod bene eis est: si verum est, quod Dens nescit, tuuc ergo sine
-u causa frustra iustifieavi cor meum, quod tameu solus Deus videt, ergo si
non videt, frustra fit: et lavi inter innocentes Hebr. in innocentia, non in
aqua secuudum pmificatiouem ludeormu, vianics meas opera mea. Et /'«i« ».
fkigeUatus vel ab aliis vel a nie ipso per compunctionem tota die omni die:
et castigatio mea redargutio scilicet in tribulationibus vel in contritionc et
-5 luctu pro peccatis in mututinis, i. e. cito, sine dilatione post peccatum pcr-
'"
petratura.' Si dieebam apud me cogitabam, narraho sie,'' scilicet quod sine«- is-
causa iustifieavi etc.: ecce tun c eoipso nationcm filioriim tuoriim generationem
tütam iustornm repröbavi, i. c. re})robarem per 1k)c, cum omnes sie sint
..,_,-,,,, , ,T , , , 1 > •
potustiilis
liLübsA: ' vel ex adiiic,
'
i. c. alnmdautia divitiaruiii et
I
i
[
, . ...
valciudiiiis
([üü sunt cause oinnium inaloruin bis, qui sine tiuiore Dei vivuiit, ut patet
cxpcriontia in iiostri seculi adolescenlibus porditissimis. Tcut. aufj lauter inutlpill
Unb !u^cl. - Hebr. Calumniani de excclso loc-uti sunt. ^ Sensus est: Ex
CO ([uod bonis male, maus benc est in hac vita, dixerunt Deuiu esse inlipiuin
•*' cl sie in exeelso iniquitatem esse locuti sunt. Sic uiiim multi insipientes usquc
hodie sunt qui dicunt: Quid prodest servire Deo, cum talibus oinnia mala venianl?
Cur non liberal eos, si est Deus eis propitius? Hoc (luidein bidui in Ghristinn
deum egerunt, Herctici in veritatem Cliristi, et omnes impii in (idum Cbristi sie
saltem opere lo(|uunlnr. * Verba Christi in persona slui. ' Sicut cniui
*o impii Ictantur cum malereceriiil, et difterunt lugei'c, ita pii niox liigcnl cum
peccaverint, sine dilatione. '' Hebr. Dixi: si narraveio sie.

474 Dictata super rsalteiium. 1513— Iß.
S!. IG. flagellati et nou fru.stra iustificavcriiit cur. Existiituihum cogitabam et incdi-
(abar, nt axjnosceroii istam (liversltatcm et ratioueni bonuruni et inalonim:
hoc seil, cognu.scerc lahor est difticile ante nie' .secimduin ociiliin) taiitum
s. n. videutein, nisi fiani aliii.^ a mc. Jhnec intrem a seu.sibilibiis consyderandis,
(jiie seil, ibi'i.^, in sanctiucrmm- dei, ubi Dens liabitat, iu coiispectum l)ei, •
in .sj)intiiin in eorde: et ^'w hdellujam intelk'ctioneni habeani, non tantuni
as. 18. «nisatimiL'ui /;* novifssmis eorum ultiniis, i.e. si)iritualibu.s. Veruntnuien
jirupter dolos, (juia in seip.sos et alio.« dulosi sunt, postiisti positioneni et
firnütateui taleni dedisti, scilieet tem})oraleni, iit dictum est, verbuni absolutujn,
eis ad votuni eoruiu: deiecisti cos, dum vo ipso uUevarentur extulle- m
«. i!>. rentur, (j. d. eorum exidtatio est ipsa eonnn ruina.-* Quoniodo admirative
dicit: (|nam valde, (juam graviter faeti sunt in desolatiouem skW. in novissimis
(ILOSSA: '
((. d. sccuikIiiiii visiliilia et sensujii iion possuni cognosccre,
quarc sit isla dilleientia, sed per iiitellectuni et fidem. Fides enim, que est
non sensitiva nee ex sensitiva proeedens coguitio, sed desursinn solum intellcc- i-'
lualis, ipsa docet, t|iiia bona taüa sunt eis mala et mala iustorum sunt eis bona,
undc Sequilar 'Veruntamen labor ante me', sed non ante deum. Veni ergo ante
dcum et vidcbis. Est autem ante deum, qui spiritualia videl. Est ante sc, qui
visibilia tanlum respieil. - Sanctuarium Dei (i. e. Scriplura sancta). Quia
cireumscripto fide Scripturarum sanctarum non est assignare rationem et con- -'"
cordiam divine |)rovidentie cum adversitalc bonorum et prosperitate nialorum.
Quia liumana ratio de f'utura beatitudine et miseria nihil concludit. Sic sanctua-
rium Dei est illud, quod Iit per Enangelium seu scripturani (i. e. anima in spiritu
aJ!aitr).2;i,r.>. crudila et homo inlerior). ^ 'Quia qui se exaltat, huniiliabitur\ — Mira
sententia 'Deiecisti dum elcvarentur'. Quia elevari hoc ipsum est dciici. Et -'^
'propter dolos posuisti eis'. Vel ut Hieronymus; *hi lubrico posuisti eos'. Bur-
gensis: 'In dolis posuisti eos'. Quomodo sinud stant 'poni' et 'in lubrico'?
Sensus ergo est: Positioneni eorum, qua putant se lirmiter stare, facis ut sit
lubricuni. dolus et iiifida positio , ponuntur euiui sccundum canieni. Se^ hoc
ipsum est in lubiico eos esse secundum spiritian. Quare propter dolos (seil. 3o
falsani prosperitaleiii . i|ii:uu sibi eligunl sprela taa felicitate) posuisti eos (i.e.
positioneni dedisli ail \nliiiilalrin eorum): (|uia faciunl crcaturam, que bona est,
sibi vauani el doliisaui. ilinn cani sil)i sl.'iluuni (iiieui ultimum, cum sit spccies
et üguia ulliini liuis. (Jui i-iiiiu spccieiu pio vv , picturam |uu natura, signum
pro signidcato voluntai'ie alils (ilTert, diiliuii l'acil. Quod si idem sibi fccerit, in :i.i
seipsuin quocpie dolosus crit. Augustinus: 'fraudem patiuntur, dum eligunt
lerrena et pi-opter ca elerna ivliiKiiunif.' Posuisti eis, quia diniittis, ut sibi
posili vidcantur, .sed deiecisti lilii. l'A'ouha Saudis nou posuisti sed deiecisti
cos sibi. ul lilii pcuieres.
I iii.stil'.

' Siuisti'a
lV,ilmus lAXII. [LXXIII.] 475
eoruni, subito i. c. inupiuiite eo (jiioil noii previdoiiul , defcceruiit siijipk' csl ^ Mauuiinn ,
I Dagmi. '
\)v\\< ciiiiu pi(/|]iii' (-(irde rdlilm-
a veris iuslis, iilen csl Uuils cordis corum. Sed ai) ilipucrilis nun coiile, sed
orc et manu huitum ac extorioribus cuitiljus colitui-. Ideo Mammon est deus
cordis eorum. Et tarnen vokuil. quod vcrus deus sit Deus oris et maiuis corum.
" Volunt Deum suum dici, seil nun eordis sui. Ouia non ilrl'i'cil ror corum iu
cum, sed polius ah eo. El io(|uitm' coulra islos prosperos, ijui el ipsi Deum
coh're et lial)ere viilrnlur. nvd nun rurde: idru disliusuil Ihr irdrr si> el illos.

476 Dictatii super IVriltciiuin. 1513—16.
2uc. 10. 42. qiui non aufiTttur ab ea, Luee 10. deus inmtcrnwn, non illiquid creatuui,
(juia non .-^iifficit ut salvet, nisi tu solus, tu ip.sc. Ideo pars mea iuctonuun
9S 27- Quin ccc.c qid eloiigant se voluutarie per dissiniilitudiueni, iion spacium, a te,
pcr'ibunt iutt'ritu et«mo:' perdidisti in infernuni onities qiii fornicantur dbs te,
CO ipso scilicet (juod fornicantur, quia non pote.st sinuil eü,s .salvare et illi s
«. 2.'*. foruicari.* 3Ilhi

Psahmis LXXII. [lAXIIl.] 477
Tunc iufert Conclu.sioucni : qiKKl intelligencliim est in iiovissiinis coriiin,
i(l est intellectioncm oportet habere in hiis, quo venieiit. Post lioc s()lvit
rationes in oppo.sitnni ' factas: dicit 'Veruntanien propter dolos posnisti eis'.
Ultimo confirniat et eonchulit fjncstionis parteni affirmativam.
5 l'otest aiiteni psalnuis de ludeis primuni intelligi. 8ed nielins gene-
raliter de omnibus. ludeoruni qiiippe oarnalinui (in (|Hoi'nni ])ersona et
similium hie niulta dieit) fuit hec sententia: Ezech. 18. 'Non est eqna via i'cjit i». «s
Düuiini'. Quia ^'idebant sese colerc deum et tanien a gentibtis concnlcari
idololatris. Quia bona tantnm externa sapiebant: Dens antein indifferenter
III dat bonis et nialis bona et mala exteriora, siniiil eos affligit in ununi et
sinnil eis benefaeit in nnnm, nt patet nsque hodie, imnio malis abiindantins
benefaeit et bonos amplins affligit. [. . s hoc est mnni, (piod onniia
ns eveuiunt e non est pes.smnnn, sed ipsis msipicntibus.] FA hoc noii
iuique, sed ut fides locnm luibeat. 8i euim malis tantnm mala daret et mox,
15 cum peceant, eos puniret, iam fides periret, et cogerentnr sibi servire onnies.
Kt si tantnm bonis bona daret, similiter jieriret fides et spes, qnia putaretnr
ei tantnmmodo pro istis serviendum. Igitnr ntile nobis est ista providentia
Dei, quod malis bona vel non solis ipsis mala, et bonis mala vel non solis
eis bona tribuit: per hoc erudimnr alia restare et bona et mala. Unde per
io Ezecli. ut supra 'Si erit parabola ista vobis ultra in proverbium. Sed aniina ijiiff. i», 3.
que peccaverit, ipsa morietur. Et filius non jiortal)it iniqnitatem j)atris'.
Quia liic non dicit: 'Caro morietur', sed 'anima'. Qnia de spirituali pena
loquitur et spirituali premio. Ista enim non ita indifferenter distrilniit, sed
purissimo iudicio. Unde non loquitur ibidem de peceato originali, ut patet.
25 Quia promittit Cliristi gratiam: quam qui non aceeperit, ipse morietur. Nam
111 immo
peccatum Ade indultnm erat illis per eireumcisionem.'-
Igitiu- difTerunt iustnm et bonum. Quia bonum proprio respicit malum js. ,.
pene, cui eontrariatur, sed iustnm est contra malum culpc. Sic deus bonus
est, quia penam aufert, non autem bouns impiis, quia non aufcrt eis penani:
eorum iudicio omnino eontrarium de eo sentiunt, ut b. Augustimis
1. 1. tri. ultimo.'' lustns autem, quando dimittit, vel imputat pcecatnni et
9 idolatris 10 malos ftatt malis lö cos ])uniret fEf)lt
') Xnrübci: et propo.sit[ionfs], Ic^tcrca äßort ift abn mehn gfftrici)cii. '') Unten
nm SKanbc Bon ä?l. 100'' nod) folgcnbc 9?cmevfunfl: Dextra
'. ... ", est pvosiioritas
in I
'
«inisti-a .„ est advcrsitas m ^ . quia ilh rocti corde non fiwnf.
._,
\ carne l tlloriim \ f^inritu
') „Unus ergo deus ipse est solus bonus: ob hoc, quia nemo eum videt ad luctum et
planctuiii, sed tantum ad saluteni et laeticiam veram. Secundum illam foriiiam si me
intelligis, bonus sum. Si autem secundum lianc solam, quid me interrogas df bnno,
si inter illos es, qui videbunt in quem pupugerunt ? et ipsa visio malum eis erit, qnia
poenalis erit.'' August, de trinitati' lib. I cap. 13.

478 nictatii su]ipi- r^ialteriuin. 1513—10.
iiiiilimi ciiliie et «Int Ixuiuni orutu! et iii.'^titif. Et sie iiistnm est honuni
iiistitif vcl iiialmn iiiiiistitic. Bomini auteiii est saliis et beatitudo. Malnni
Aposto/?« Vratia et pax': gratia contra inaliiin
311)111.1,7 11 IV aiitem poua cl inisoria. | rw/e
fiil])C, pax rontra inalum ^)oiie.| Est igitiir Pcus bonus rocti« cordc, quia
ab eis vcrc nialum })cne auf'crt: liic in spiritu et in consciontia primuni, in •
f'iuiirn ciiam in coi-pdre simnl. Sed lioc nnn facit, nisi prin< niaium culpo
aiiim. V, :;(i. alilatuin sil, ideo auih iiii(|niis. paceni jicccatoruni videns. Hinc
manifeste eolligitur ilu])le\ pax: scilicct jieceatorum et instornm. Quia sicut
j)ax piorutn est bonnni cni-iiiii. ipia deiis eis bonns est: rpiia prius eis instus
-Bi. 7s, 7. (>st per gratiam. iit psalnm pi-cccd. '()rietur in dicbns eins institia et abun-
*i. sr., n.dantia ])acis': 'Institia et pa\ uscnlatc sunt': Sic jiax peceatorum est bonuni l'h
cornni. cenici-ci|ne putens prc

Psalnius r.XXlI. fl.XXFlI.I 479
Labor est ante mc. Ditfenint 'ante iiu'' et 'ante (leuni': iion scoiiu-'i«. u.
duin spaciuni loci, cum iibique siiniis ante deiini et omnia ante cinn et ante
nos. Sed secnnduni coguitionem et aff'ectnni. [Genes. 17. 'Ambula ooram nic.'| iwoi. n, i.
Sic ante deum sunt omnia, que secundnni spiritum rejnitabilia sunt, sen (pie
b deus reputat. [Unde ista videre hoo est ante deum esse. Sie econtra ante
lioniinem et ninndum sunt ea, que mimdus putat vel hdhef: ista videre lim: est
ante homineni esse.] ' Xam que ipse reprobat, non sunt ante enni. Unde
frequens est verbuni istnd in Serijitura 'In eonspectn dei', 'Coram deo', 'apnd
deum' et 'ante deum'. Et nos enim ante deum sumus, quando ea cognoscimus
iii et amamus, que deus eligit. Sic enim anima est ante deum et ante faciem
eins. Econtra impii dicuntnr egrcdi a facie domini, ut Sathan lob. 1. Et ciiotM, ij.
serviis ille nequarn, qni eonserxnun suniu . . . - (^nia scilieet vertunt faeiemi'uniii.is,:w.
ad .se et sua et dorsiun ad deum et ea •t'icv jri)altct Scib. ^luifcijon
jis, s4. unb Kt super bie Sianb^cmcrtung 3- "'* Pfl- l'i'test ctc ein
') iljfiU ülicv;, tlifilv ou bfii ;)iiinb (icicfiticbcit.
-') Ter Siilj ift muiollfiibft f\i'lniji'ii.

48(1 Dictata an])n- rsaUcrinin. 1513— l(i.
facicm iiicani ah oi:s et (•ousyck'ral»! iiovis.siina coninr. Hoc al).sc()ndei'p est
iiitrarc in saiK'tuariuiii dci et dorsuni vorterc ad eos.]
Kt iiitclligam (id est iiitelleetualia taiitnm videani sive iiitellectionem
i'aciain: iam exeludendo seiisiini et oa, qne seiisihilia sunt,) in novissiniis
eoriun. \N(m ait 'Jntelligani »lorissiiua', sed 'in Hwissimis', quia verbuni i
ali.s'i

Psalmiis T,XNII. |LNXII1.| 481
est .sinisti'u. l't palet in diiolms sil)i (ibviaiitibiis : (Hiia aller alteri est ail
sinistram &c. Et lioc sigimm abliorrens lacob Genes. 4i). eonimutavit inaniis, 1.WI0J.4X, h.
ponens dextorani sn)iPi' eiini, quem losopli ad sinistram statnerat.
Eodem modi)

492 niciaia snpi-i- rsaUrriiini. ir,l;i 1{;.
S!. r.. plane iiitclligimttir. (iiiia liii in l:il)i>rc lioni in um iii)n sunt, siont in
wiiitii). a;i, jMKin

Psaliims LXXir. [LXXIIl.l 48:1
lioc noiiien 'deus^ proplieta addit et sie iijipellat oiuii, noii illi: sod tantuni
'(|ii

48^ Dictatii super rsaltnrimn. l.'flS - ICi.
illormn corilil)iis demii Christum non re]>iital)!int, scd (•(jutrariiini j)otius, cum
tiimen esset: ita (inmes inipii deiiiii in saiictis non esse jjutant et in verittite
vel iiistitia scliandalizantnr. Et contra eani pugnant: cjuia talis apparet eis
iiistitia i'oris, (jualis est apnd eos intus. Sed intus videtur eis niiiil et parum
eani eurant. Et despeota est eis : ideo et foris eani cnntcnninnt, hlasphemant :.
et proiiciunt, sicut ludei Ciu'istum in cruce: ipti i|n(id tain tedus apparuit,
non putal)ant esse deuni. Ita et illi. C^nia iustitia eis nihil apparet, (juam
ipsi in sc ipsis fedavernnt , ideo etiani foris eontra eani ponnnt os stunii et
superl)(' contra cani hi(jnuntnr et agnut. Et dicunt: '(|uoniodo seit deus?'
Igitnr ttita ratin, i|nare dicant denm nescire, est fjuia non re])utant deuni esse m
in iilo vcl in eis, contra quos loquuntur. Exemphun vidcannis in hcretieis,
et sit ("chnn Ecclcsia : in iioc eoehnii ])onnnt os suum, quia eani indicant,
•
Iiistus 1 I-,.,-
1 r/ Iniitii
. I f
danmant et (hflnnniit contra eani ut \olunt. K ehun , ^^ • • •
i
tt i
l hcclesia Heretici.J
.5im.'i,i7. Va transit lingua eorum in terra, quia seniio eorum ut Cancer v,
Juli. IC, i'. serpit. J''^t eo ipso non sohim non peccare, sed et obsccjuiuni prestare deo
se putant. Et ita deuni nescire suani neqniciam estimant, id est non pro
«. ri.nequitia agnoscere. Quare auteni faciunt"? Quia in labore liominura
non sunt, et eiiin liominibus non flagellabuntur, id est non com-
wni. 0, -j. patiuutur peecantibus, sed sibi tantum placent. Nee secundnni legem Christi a»
alter alterius onera portant, sed tantiimmodo recitant, detrahimt, accusant,
«. c. indicant facta eins. Ideo tennit eos superbia. Et ita vere os suum
piiniint in celuni. Sed quia magna specie vivunt sanctitatis, et ibi quocpie
jiax pcccatoruni videtur: ideo pedes ibi pene moventur etiam eleetorum.
Simulant enim se paeeni Christi et (tninia qiie Christi sunt habere: ideo '>:,
])ericulosa oinnia ibi sunt.
Sic liiilci in Christiiin, qiii est coeluni sccnndnni liiinKiiiitatciii, in qnn
(ii'i. 2, 'j.di\ iiiilas benedicta corporalitcr habitat. Et in hoc liidei

l'siiliiiiis i,\.\II. |1,\XII1.| 485
Dies est conciipisccntia inuiidi, nu;\ xiilct cam. Ndx aulciii i>( cxcccatio,
(('iic!)ra, iiicirs d cnu-ifixio coiifiipisccntic. Kt idco noctcs istc snni laliorinsc,
i|iiia in cxcrciliu spiritiis atiuntur. Et ^ic simiil curniiit A'w^ xacui. (^iiia
sMiK'Uis sc'ciindmii canu'iii est iidx et lial)rt iiurtcm corain iiuiiidd. I'-t isla
iiox est iiir^e dies xaiaiiis. Uli autfiii (luia liaiicnt dicui plnmiii, (|ui est
ipsa nox \ac\ia vi nun ialinriosa: ipn'a Spiritus eoi'uni est vacuiis, qiii dcibcrct
('SSO mix ciirani iinindn. l/nde istc in |)salnn) hoc ait : Et oastigatio infa^n.
in niatutinis: ij. d. dies niei adeo sunt non jileni, ut etiam statim in eins
initio \-acuetur, seilicet in niatiitino: (juandn suani , in diem plenani. Sie jis. I:!?. *i i '''. ">
'I>ies l'ormabuntur et nt-mo in eis' (id est vai'ui eruni). Sie lerem. 'Et (hem J"''"' >'."'
hominis non desyderavi, domine, tu seis\ Sie enini saneti: (juia oinnia,
(|Ue sunt in ninn(h), sterilia, \ana et vaeua. re[)utant, sieut et sunt: ideo eis
non ntuntur. Kt ita ilies eonim sunt vaeui, seilieet ah usu et volnptate
onmium ijue in nuuido siuit. Jnipii autem, ipiia niuhiun ea rejtntant, ideo
dies eonmi sunt pleni : (ßiia plena et perfecta ea estimant et nihil reii(üunt.
Hec est nox, de qua in nuiltis loeis. 'Nox noeti iudieat scientiam': Et 'Nux i;;j. sa, 12.
deiieit ut elevet, elidit ut elisos erigat. Si siniili modo deieeisti eos dum
allevarentur: quia (juos exaltat humiliat, seilieet secundum spiritum hoe,
seeundum earnem illud. Sic eeontra sanctos elevasti dum deiicerentur.
l's. 'Cum eeeiderit, non eollidatur,

4g() Mietata supor l'Milti'iiuni. 1513—10.
viiuiie. 3. 7. talia, (jui iiitraiit in saiictiim dui. l't Ahacuk '>. ']>n) iiiiijiiitatc vidi tciitoria'.
Seciiiulu potcst utruii(|U(' intellii;'i siicccsslve : r^cilicet cjuod duiicientur tina-
litw, qiii iniiu- cxaltantiir, iit sie- ad diver.sa tenii)ord TOferantur. >Scd hoc
nun vidotur seuundmn vcrba psalnii exprinii. Sed id quod dictum et-t. Quin
dicit 'J)uni allovarcntnr'. Et sie nuvissima coruni vult af('i|)i iiitcriora et >
spirititalia cnnini, c|. d. tbris sunt in lucro, sed intus in danuio. Ideo talis
vita fugienda: [lossunt enini et ijwi eonvcrti. Et sie non erunt talia novissinia
CDrum. Nun enim oportet coruni novissima sie esse; neeessario, (jui tales
sunt, cjuia nee ipsi tales sunt neeessario.
•Ji. V). Sie iliud ((Uod se((uitur: (iuomodu facti sunt (i'aeti ait, non t'uturi i"
vel fient), siiiicct sinud dum sunt plcni, sunt etiani deserti. fSed quo-
*. L'o, modo (iet, ut etiani ipsi agnoscant sese esse desolatos? Respondet: Velut
sonuiiuni surgent iuni, domine, in civitate tua. Il)i potest fieri: si
in Ecclesiani eonvcrtcutur et felieiter redigantur in nihil, sietit sibi factum
dicit. Quia ad nihil um S:i-. i.i
A'ide ordineni nmiicrunKpie \'erl)orum. (^nuniani oninia verba dci sunt
in pondcre, numero, mciisura. Dcsolati .sunt, defeeerunt, perierunt.
Primum est magnum, sccuudum maiu.s, quia potest aliquid desolari et tarnen
i'ursum [)roficerc. Sed hie ait 'defeeerunt', id est etiam paidatim minorati
sunt, ut proficere necjueant. Tertium maximum. Quia potest aliquid defieere, jy
(juod tarnen ideo iionduni pcrt'at. P^eec hie est poudus verboruni. Deindc
i.jt'i). :>, 10. Quia tria sunt in niuiido, ut iiotuin est. Desolatur ergo eoncupi.sceutia
earnis, deficit coneiipiscentia oeuloniin et perit superbia vite. E)t hie est
umncrus verboruni. Ultimo: priiis est eoucupisccntia earnis viueenda et
facUius est. DiiBcilius auteni et secnudo coucupisceutia oculorum: quia non _.[>
potest desolari subito sicut illa, sed deficiet paulatim. Ultimo dilTficillima
superbia vite: (pie etiam de vidoria nascitiir \iciorum. Ideo hec non vin-
citur si de.soletur deficiatve, nisi oiiiiiino pereat proptcr iniquitatem suam:

IVsmIiihis LXXIl. [I, XXIII. I 487
Imiiiuiii iiidirct (1 in scu.-uin iTprnliuiii \ciiiat. Pciinlc (^iii:! (I('si)latui' fidcs
in intelk'ctu, spcs dctlcit, in iiicmoria, cliaritas porit in affcctii. \'cl melius:
Ciiaritas desolatur, fiiles deficit, spes perit. Et sie; est iani desperatus. Va
liic est uiinierus verbdruui. Ultlniu Desoiatiir per eonciipiscentiiuii eaniis,
5 deficit per concupisceiitiaiii oculoruni, perit j)er siiperbiani vitc. Et liec est
meiisiira verlidnini.
Scquitiir itci'iini triiiitas alia. (iuia atl niiiiliiui rcdactiis siini, 41.22.
(|iiia deas destriiit ca (|ue siuü et eliü'it ea qiie mm sunt: et Ikic nieniorie 1. ism. i, 2«.
et superbie est (•(mtrariuni, (pie sibi aliqiiid esse, posse, stareijiie videtur in
10 superbia vite et hdnuiis iai'tantia. Et nescivi, (|iiia stiilta elegit deus, nt 1. uoi. 1,2».
confundat tbrtia. Et hoc est contra Vitium iiitellectus, qui sibi sapieus
videtur in concupiscentia oculoruni et iis que sunt in mundo divitüs. Ut«. 33.
lumentuni f'actus suni, quia infirma elegit deus, ut confundat fortia. (Sed
hoc pro prinio |)onendum erat et primum j)ro hoc loco tereio.) Quia ho(^
IS est contra vitium vokmtatis: quo concupisceatiam caniis sequitur, ut iuraen-
tnm in gustu et tactu tantum viveus. Igitur qui sie sese agnoscit esse,
liic semper est cum domino. Nani licet caruales siut liuiusmodi, tarnen
quam maxime nolunt esse huiusmodi. Sed omuia per contrai'ium de se
sentiunt, ideo non possunt di(«re 'Ego semper tccunr, sed semper cum
2« Diabolo.
^'erum etiam alio modo 'Jumentum' est quilibet iustus eo modo, (juo
supra [)s. 4:>. 'Ovcs oceisionis' dicuntur sancti. Quia non in deliciis nutriuntur, 'i>i. u, 23.
sed hl labore et exercitatione sicnt iumenta a domino usurpantur arando,
triturando, jtortando, veheudo: in iinnisteriis Ecclesie.
Defecit caro mea (scilicet tpierendo exteriora sibi) et cor meums. 2«.
(scilicet in se coufidendo), (|. d. defecit corpus et auinui mea a suis l)onis
propter te, ut tu sis mihi pro iis omuc bonum et ideo deus cordis mei.
Xani cum deus omuibus bona tril)uat indifferenter : iis, qui solum temporalia
al) eo accipiunt et petunt, ut carnales ludei, w-at et est deus non cordis,
'" sed deus carnis eorum, quia tantummodo cariii eorum beuefacit: ac ita ipsi
vohmt. Sed quiljus in spiritu beuefacit, iis est deus cordis eorum. Et ideo
illi periljunt cum carue sua: quia non deum, sed dona Dei posuerunt sibi
[)artem suam. (iuarc elongantur. Que elongatio non est spacii, sed cogni- i'. 27.
tionis et amoris, .scilicet quando creaturis derclieto Creatore inhcretur toto
-' attectu. Et tanto niagis elongatur, quauto inteusius ea amautur. Amor
euim est approximatio anime et Spiritus.
1 veiiiuiit 2 in ik-liuit iu II r.jHlimdiLMl

^gg Üic-tata suiiiT l'siilterium. 151o— 16.
(iLOSSA: INAUIl'S I.XXIIi. |LXXIV.|
Ciinfni. iitai/iuuii ei d'mtunmiti hHiiiiliufioiiaiii, fiddium Christi: fjualeni
((liqiii Tnrrornm tijranuidcDi, inteUi()nnt.' Oratio dcrotissiina cctirsier, ml
(liiiiiiiiiiiii et salra/oron sii/tm. I'salmns LXXIII.
21, 1. 7'it. Knulifio Asit.ph. i. c intollcctiialis .seil .spirituali,-: iiironiuitio. Mcd •
oportet i[Uii(l null sciisiliiliM seil intcllcttualiii accijiiiiiitur, (jiic lioc j).saliiio
(kwcribuiUiir, iil .sunt e.^tas, vir, t'uutc.

Psiilnuis LXXIII. IIAXIV.I 480
qui (xlr.fHut ti:: in mr.d'io sulcimifaii.s tiw.' (|n;in

490 Hiilatu HiiiH'i- l'sallciiuiu. 151:! -1(5.
aiiqiUns' \\\v |>i)|)uliis totiis in Ici^ciu aliaiii iloctiis, vcl pruplicla iiiilliis il)i
iio.-i agiiosc'ct, (jnia milliis ibi e^t (]iii iios coiiHtoiitur vel eos esse ex nohis
» lu. iloceat. Usqncquo, dciis, impropcruhith\i\ii]A\enYAh\iinimictisTnv{MS\ irritat
priivocat, Ijlasplu'inat adrersarms noitten tnum in finem siue cessatione, ila
•i- 11 iit iiiliil rclietimi sit ciiltus tili? Vt quid avertis »mnwii tiiani potestiiteiii :,
iiuiiii, (HUI ctiam imj)i()s pmiire potes, et dexteram timm' gratiani luain, qua
j)ios pi'ütegis, de mixlio sinn tuo-' gremio Ecclesie tue, iu ijuo spiritualiter
'is. i:>. requiescis, in fiiiciu (|uia nun videri.s cessare averteudo? Detis tu Ihesii
.iicbi. i:!. s. Christe aufcht rcv i/nstcr unlc scccula existens Hebr. 13 'Ihesus Christas
lit'ri et InnWe et in secula': operatus est salutem per tuaui passionera, quia lo
•lij. 44, .'). supra ps. 4;5 '^[alulavit salutes Jacob', nunc auteui operatus, in medio terrce
a. 13. in lerusalcni, (|nc e^t uietro))olis et cor ludee. Tu conßrmasti* per spii-itum
siUK'tuni in virtiär tau gratia et douis tuis mare gentes : contrihidasti capita
i'. II. princi])es draconiuii dvmouum in aquis in populis regnautes. Tu confrcgisti
rapita ])ütestatcs seculi draconis Dial)oli He})r. leviathan, dedisti cum escam i.)
devorationeni, nt consumant cum, i. c. mcnibra eins incorporeut sibi, popidis
'^^^^^"'^'^^'.'n. JEthiopiiim gentibus fidelibns act. 10 'occidc et nianduca'. Tu dirupisti in
diversos rivos doctrinaruiu fontes apostolos projiiietas et torrentes niartyres
ex A])ostolis fluentc^:' fn siccasti spoliando a(]ua sapientie salutaris fluvios
ludcoruni gencratinncni vcl populos Ethan" dure et indomite Synagoge. ;o
flbÜSSA:
' Isle stine versus cogit tolinu psalmmu de ludeoriim vastitatc
spiritiiali intclligi. quia de nullis aliis polest ita proprio exponi. - Avertil
Doiiiiiuis dextciam siiaiu (i. c. gratiam) de medio sinu suo (i. e. de corde cre-
dentis): fides ciiiiii ust siiiii.s Ecclesie. in tpio Christum gestat niater eius spiri-
i.'uc. IG, -.'2. tuahs. Fl iiic c^l sinn.-; Alnalie (i.e. lides eins). (|iinndo iidem inforniem et 2.5
mortuani rclin(|iiil. Sic'iil hoilie proli ilolor est. ([iiiu est iuofficax fides, fides
inl'oiiiiis, ipiando suluui sciiiuliir crcdcnda, scd virtiitem fidei non operantur,
i. ('. (|iiaii(l() rcgiunn Dci In sciniune et non in viiliite collocant. hleo iste versus
ab uiiiiiilms iioliis dcliel dt'volissiinc orari 'Ul quid avertis manuni tuam etc.'
' 'De iiiedici siiiiT deliel ciiiii Mextera'. nun cum 'avertes' construi, nisi sinus xo
allego. vcl tropolog-. capitiii- pro sinu iiiatris sue, Ecclesie vel anime. '' Hebr.
dissipasti, scilicct secunilinii hdiiiinein vetcrein et sie coniirmasli secunduni
liominem noviim.
"'
isl.is virlules l'ecil in [iriniitiva Ecclcsia, (piia principcm
niumli eiecit. reges impulocuni ad Iidem cdiiveilif el diabolum in ludihrium
pdsiiit. Apeniil fiiiili's et iniilliplicavil doclui-es, i|. d. Et tarnen nunc talcm vir- :)-,
lulem videris siililraliei-e . i|uia
Scliainlala nunc rcgnant et hereses. " Ethan
per 11 in line rmleni, rubustum, duiuin et insuperabilem signat,' sicnt rnjies
2li pi-olidolor
') Heutlilin, Hutlimenta liebr. pg. -51: ..-nix Durus, fortis, robustus". Sic^CtÜOV:
l)otuiiig ..iicr n in fiiie" tirijtct fid) gegen il\)xa, iDetdjcr, Inie Siciidjlin n. a. €). pg. 52 rügt,
tciiicrieit-i bie Stelle iiitetpretivt fjntte, ,.quod sifc nouien jn-opi-iura doaerti, seil nogligonter
et inciiuti! aspexit oi-tliographiaiu, nnm man«ionoiii I.si-aoliticam dcsorti significat,
scribitur in tine per mein". ^l)vn: „Etbaii est iiouien proprium cuiusdam deserti , ut
liabetiir Niiiii. :!:'> |il). li, luü eo lUier Ktliani l)eif;t|-.

Psahuus LX.Mll. [1;X.\1V.1 401
Titus est (lies visiljilis d invi.siliilis rf. tiia rsf no.i: vinihilis et iiivisihilis: «. n;.
(u fabricatus es cmroram visibilcm et iuvisibilem cl solem.' 'Tu feeisd'B. n-
onines termmos icrrai ergo iiinlto magi.s medium tcrrc, immo in inedio terre
salutem operatiir: (cstatcni et ver tu j)i((siiMsti ea. Va iiicD (niia omnia putes,
5 tautummodo etiain vclis, Mctiior esto Jiuhis scilicot iiiali, (|uia iiuitiiots Turcu.s a>. is.
Mahomet üitjtrojicidvit domino. tibi o iXiniiiic, it /lo/iiilns 'rurcuniin i)isi/)leiis
iguorans Deiim verum ineitavit irritavit, lilaspiieniavit ttonii ii //i/iiii. Nr's. iv.
tradas bestüs- in maniH et pertidiam Tiirednim )tii/ii/(is Cln-isti tideles roii-
fitentes tibi: et muiiias /HCKjier/iiii Cbristiaiiornm tnurttiii iir (ih/irisidris in
lu finem sine fine. J'espiee niistTcndn /// trstioitt idun/ tnittii |)actuiii seil, tidei i*. -jn.
et euangelii, qnia etei-num est, iit lursimi retloreal et prevaleat :

492 DietaUi suiicr rsalUTiuiu. 1513 — 11).
SCIIOI.AE: PSALMUS LXXIll. ILXXIV.
Istiiiii iisalmuiii I). Auuustiiiii- de ultinin \aslitato iiTU.-^almn (!.\p()iii(,
Iaiii (Ir Caiidvilatc l)al)_vliiiii

Psalimis LXXUl. |1A'XIV.| 4(>R
uibii.s agitur in dcrasione sculjitiire, (li'stfuctiiiiic iaiuianiiu et lignoniin
materialiiuu: lioc agitur lingnis et ductiinis in (Icrasioiic intorioris sculptiirc
et intelligciitic .saiictf de coi-diljiis linniiniim. Sciilptiiiv ciiiiii et artificiata
corporalia in tc'in]>lis et ddiniUus uniiifa sunt et sacraniontuni scicntiannii.
' sapieutiariuii, proi)lietiarnm et nniversaliter onmiuni lialiituuui in intcileutu,
que forniautur in anima vel destriuintur per lingua.s, sicnt per suas bipenues
et secnres. Unde in Isaia tales ludei vocantiir fabri et ])Ia.ste.s Idolorum, 5ff- n, s.
simihter aputl lerenuam et Useam. Ignis aiitem est ngiu-a et umbra zeh et i», 9.
emulationis, quo ludei contra Christum succensi sunt et sie in seipsis Christo
111 locuni suiuü incendermit. Et nniversaliter onnics ha1)itus eoncupiscibiles et
irascibiles significautur per ignem. Quorum sunt duo geuera eonti'aria,
seilicet Christi et mundi: illius boui, luiius auteni mali sunt. Kt mutiiu
sese destruunt. Videtm' autem propheta maxime respicere ad figurani Luhe. '.(. sfiriii.'.i, isi
de Abimelech, qui ex sylva eesis ramis &c., quia istam figurani inspexisse
15 vidctur et iude fnisse illuminatus, quia dielt: 'In sylva lignorum' et 'lamias
exciderunt': que tunc Abimelech agens figurabat futui-os istos seductores
Synagoge impie: (jue cum 11 domino Ciiristo, qui verus faher et Salomon
domum dei edificare iussus est, nullet dolari et edificari, iuste tradita est
iu illos fabros, sicut eis predixit Inli. 5. 'Kgo veni in nomine patris niei et ?i'ii. :., 43.
20 non me suscepistis, alius veniet in nomine suo. et Inuic suscipietis'.
Igitur secimdum hunc scnsuni prosequanuiv. Vt (juid deus repulisti-i!. 1.
in finem: iratus est furor tuus super oves pascue tue? Frequenter
enim iu prophetis repiilsiouem, repudium et desertioneni ludeis predicit. Ideo
etiani hoc ipso verbo satis indicat, de (juibus loquatur. Et experientia testis
2-. est: quoniam iam millesimus et quingentesimus annus est et co aniplius, i|uod
ludei repulsi sunt. Ideo dieit 'in finem', seilicet ipsorum . ut nihil de eis
renianeat aut siipersit, ([uilnis misereatur.
1. Et sie primo 'In finem' respicit uumerum seu miütitndineni, uf
seilicet omnes usque ad unum etiam repellendi intelligantur.
2. Alio modo quo ad tenipns.
j. Tercio, ut circa textum/ quo ad gratiani: quia sine mixtura niisei-i-
eordie: qualis est eleetoruin repulsio.
Sed primum pulchre deseribit Anios G. Et tollet cum propin((Uus ,>iinoM;, m.
suus (seilicet a Christo revocando) et comburet eum (seilicet odio et
zelo contra Christum), ut efferat ossa de dt)nio (id est spiritualeiu
vii-tutem fidei et gratie de cordeeius): Et dicet ei, (|ui in pcuetralilms
donius est (id est S))iritui et aninio euui sedueendd): Nun(|uid adliuc
est penes to? (seilicet Ciu-istus, adhnr in cum crcdis'.' adlmc lucuiii liabcl
21 rciiulistiV iu liiieni.
'J 2iel)f 2. 4SS J, 'Jflg.

404 ltictnt:i siipr^r rsiiltovinin. IM:'. -KV
:i]pU(1 tc et (ipiiiiiMUin".') \'h rs pondcl)! t: i'iiiiscst (scilicct niliil de Christo
in nie rclictiiin, iioii i-ojtnto cum, scd iie: et ita l'aciiint luflci liodie. Et
idci) (|iiia Cliristiis est finitiis in c et Epin'aini ciccti, sed ^Foali, Tdnniea et Palestilia
rcprohata.

l'snlmu« LXXm. |I,.\XIV.| 40r)
Diunos, s('(l iiinximaiii jiai-(cin icpiilisti".' (lue est crti'o causa,

49(', liiotrtta super l'saltfiiinii. l."il:'> -K».
Sic i'iiiin Scri])tiira ost \irga, lOcclo.sia viri>a, Aiiiiua virga sou fidcs aniine.
t!i. 4s, :i. L'ndc Kcclo.sia |)s. 47. ilic-ta est sitociosimi licniicn,* scii siirculus. \irgula,
arl)iisoMla, novclla plantula rnsiis est. 'IVi'ra enini sraliellnni pi'(bnn Ciiristi est, id est
terrestres Imniines \'cl sandi secnnduin i-arnciu. .'~1('

:i omnia
r«aiiiius Lxxiir. |i,\\iv.i 497
Hehr, sie: ' frcniiicriiiit Imstrs (ui: in inc(li(i |iarii tni '. I'"t liicilc in
eandem seiiteiiti:iin rccidit. (Jiiin mc(liiim ]i;ic(i ilc s:il)l)a((i est ))actuni d

408 ni.'tat:i snpcr Psaltprium. 1513 -lf s[>iritualis intelligentic in
literaleni sensuni, et (pii iiitcriora et ceiestia sa])ere debuerant, sapiunt terrcna 1-,
et exteriora. Kt sie ab intiniis egrediuntur ad exteriora, a spiritualibus ad
earnalia, a sumniis desu]>er ad infinia. FA hoc totuni, ()uia ponunt sua signa
et non eognoseiuit : idco neeessario cxcnnt desnper de sumnio in inferiores
r,;i,
'Vj. 1(1. partes terre, ut supra ps. G2. Ad boe potest diici sie noster textus: sicut
in exitu super snninuuu, id est (piando ]iunuiit sua signa, egrediiuitur a so
spiritn in lilcraiii.^ Kt hoe taui pertiuaeiter, ut su|icr .«uniniuni jionant et
statuant suuui scnsuni nc preli'rant literani intinuuii sn])cr spirituni sunimuni.
|Litera i'uim terra est, Spiritus auteni eelnni. lila intimuni, hie sumnunn.
«Sive sunniuun est sensus Christi, intinuun auteni sensus huinanns. Uli igitui-
exeunt de supei' snimrunn in intimuni. i|uia non cogniivci-imt : i|uia ponnnt -j-,
signa sua signa.
|
Hebr. sie: 'Manifesta in intmitu (lesii|>cr'. (JuimI sie eoneordat: Quia
non cognoseere el manifesta signa poncrc idem e-t. I )um cniui Scrij)tnram
•vfin. i:i, i.de v'isibiiibus ac manifcstis e\ponnnt abiecta lidc. (pic est non apparentium
rerum argumentum et signnm, scipiitur (|Uod non counosrant in\-isibilia et -m
ea que sunt lidci. J^'idcs enim non ponit nianiti'sta, -cd non apparentia.
Xce in introitn d(su|)er, scd in introilu de deorsum, \cl in cxitii de deorsum.
A'idc ut mii'a consoiiantia vcrborum. i'^idcs iiabct cxitum a visibilibus et
introitum ad iii\-i>ibilia >m'simi: idco est signnm vi'l signa non ;>]i])arentium.
Intidelitas autcm habet cxitum ali iuvisii)ilibus et introitmii ad visil)iiia :i:.
desuper: iioc est Spiritus ducit sm-snm a litera et (>arne per hnniilitatem.
Incrednlitas antem ' dedncil infra a spiritn ])(>r superbiani. Idco sive sie,
sive sie textn- ponatnr, vcra ot intelligentia. Unde hebr. ])ulehre exprimit
malum esse introitnm. i|nainlo dieit: 'desuper in introitu^: (pii non j)otest
(^sse nisi in inllnia. Sicnl etiiun exitns desnper, uon potest esse nisi snbtus. -lo
') £0 (iiiiiiubov, Vliiiviflin m\h Mi' JiitfrliiH'iiviiUiiJc bi'V (llossa eiilinaria.

:. Et
Psaliiuis I.XXIII. [I.XXIV.] 499
(iiiod aiitcni iiiistor tcxtiis lialxH 'super siiiiiiuiini\ potcsi accipi ad ('ni'uni
estimatioiieni. (inia sibi videntur iro super siiiniiitun, (|iiaiido ojrrediuntur
de (ide Christi et spiritu. Siius euini scnsiis nptiinus eis videtur. Jdeo se
aii aliis seg'iv

500 Diotata sn\H-v Psalterium. 15i:^— Ifi.
saiifto, (|ni)d tiiit t(in|ilmii: iimiKi tiiiic TioiuUiin fuit. Sed prcvidit templnm
et Zii)ii spiritiuilom.
Scciiris ort, ascia et dulaln-a U.H'il, liipciinis bavtcu.
Quasi in svlva lii;ni)rn in, i

salmus LXXIII. [TA-XIV.] 501
fidei; qiiod foiiHt

502 Dictata supcT Pöiilterium. 151:5- lii.
aniiiliu.^, oniiidii in persona illoruin. Quia sciliwt miUii.s est iutur cu.s ampliiis
nropheta: idco cos iion ])()t(^st ulliis agnoscere tanqiiain p()|)iiliim .siuiin, .sicut
oliin rcccnint. Scd soluni riiristianos agiio.scnut proplioto. Et iste seusiis
iiivatiu' ex Hehr., iil)i sie: 'Et iiou est iiobisdini, tjiii .sciat usqiieijiio'. Qiiia
non est inter cos ((jui taiiieii sunt de LCfneratione et seniine patriarcharuni •••
et proplietaruni : ideo dieit 'nohiseuni'l, (Hii possit ])roplietare eis, quam diu
duret eorum ista ealuniitas liorrihilis.
^i. lu. Us(jucqu() deus (u Ilicsu Christe) iniproperahit iiiiniieiis, (j. d.
(lueso, ut facias ex eo amieuni, ut eesset tibi improperare et ineipiat uohiscum
te laudare. Hoe enini expeetatiu- implcri adluie ante fiuein mundi. Irritat i"
adversarius (ludaieiis populus resisteus til)i) nonieii tuuui, seilicct divini-
tatis, (|uia negat te deum: fac oljscero, ut dcsiiiat irritare et adversarius esse
in rincm, id est ut non sit residinun, ()Uod nonien tuuni non irritt't.
j(. 11. Ct (|ni

l'sahmis LXXIIl. |L\\IV.| 50:?
Idliiiii >|)ii'itiim in carnnii, siciit t:\lciitnni in siularin vcl terra, et (>ccu|ianius
uci;'ciciis iuiiiis y]{c. Vvl ccrlc in nioilio sinn siio, id est in liiimaiiilatc siia
ciiraiu eis ahscdnilit cu, (|Uii(i i|isi (Iciim imn ci-cduii) ciini esse, sc(l lailtuni
li(iiiiincni. Sir ciiiin ah Isaia \i)catur Mens aiiscciii

,().} Dictata su]ior P.salti'riiiiii. 1513— 10.
clitlcrs CDiiiio.sccrc! cds te esse (Icuiu vcninr.' ((uaiiuliu siiics cos tc soliiin
iKuniiH'in |iutui('.' Sic cnini carent dextcru et gratia tua. Kcce liic ost in-
tcllcctiis Asapii, (|Uiin titulus iiulicat: scilicet dcuni in liomine intelligere,
et iioii osse avcrsani ilexteraui (l

siiiiiuis Lxxiii. [Lxxiv.] r)Or>
t'.sca IkiIktc (liritnr. \'cl jidiuiIus Ktliiii[niiii i.
Ethit)p.s.
Yv\ si in nialo acoipiatur populus ^Ketliinpuni (ipiod vi\ cnMlo), sonsus
;. iirit, ut('tur pniplicta.
' 14. et 15. vcr.su.s'^ poss>int nuiltipiicitcr accipi: priini> de ludeis (omissa
ea, i|ua Lyra de Pharaone cxponit, sieut beno ei licet).' (^ni sunt mare
III ruliruni, per (piod Ecclesia primitiva transiit, quod dominus dissipavit
scciuidum iiebr. translatioueni, ' id est divisit seu eonfirniavit virtutc sua:
scilicet a dextris et sinistris, ut sanctis liberum daret gressum ad eelum,
nee sinistre perseeutioues, nee dextere pr()speritatostoli, prelati et doetores, tanquam
capita et origines spiritualium populorum. Torrentes auteni sunt populi ex
eis repente niultiplicati per orbem terrarum. Tu sicca sti fluvios Et hau,
id est popnlos indui-ate synagoge et robuste. Etlian per
8 accipi fcfilt IS (gcib. in Mosi
'J 1\e\(x *^lli)il)iütt, loc(tl)t'i- fid) nuf S?l. [11'>J
11.'' signifieat fortem,
IM'' lu'fiiibct inib mit bcr Signatuc C
I.H'jcid)iict ift, jcljlicfst fid) Ijicr an. -) änT-:- V-'> 11. 14 und) iniffvcv 3ä()ti"ig- ^) 8t)M
bcjicl)t bic ISctjc auf beii Uiitorgaiiß ber 3lgl)ptcv im rott)en ''Biccrf; iiopuli- Aethiopuni finb
if)m bic Siaben, lticld)i; bic i.'cid)iiaiiic bcr an-:' Ufcv gcfpültcn *ilgl)ptct ucvjcl)ttcn. ') l'salt.
iuxta Hebr.: ,.tu dis.sipasti in (ortitialinc tun mare". "') l'salt. iuxta Hebr.: ..con-
ti-ivisti capita ilniconum". ") üSon l)tcv an luicbov 'i^l. |11-5| IKla. tj ©jelje
oben S. 490 3. 34 flg..

m\ Dictata, sii]i(T r.siltci-iiiiii. 151:i-l(_;.
(liiiMiiii, nilin>Iiiiii Ncliil iiic\piit;n:il)ilc saxiiiii. Kt idci), (juia liidci pciiiiiaccs
t^t (Iura ji;cncrafi sunt et iiicxpiisiiiabilis perfidie, inerito amissa aqua sa|)iL'ntic,
(|uani olim in lege et |ir(ij)lil(ti
sunt, iiniptidiii-
Tropdl.
Cdiisiuiiniatidiiis
Tropol.
Udiius est finitiu peeeati et niali eulpe et eoii-
seientie in aninui, ut nihil eins relinquatur.
Malus est tinitid gratie et uiiserieurdie, ut nihil :»
eins relinquatur, ut in ludeis.
]>dnus est adeptid perfeete gratie et .salutis.
Malus est adeptid perfeeti peeeati et obsthiationis
et perfidie, ut in ludeis.
S Scib. pessKSsiiuiilius 10 Scib. ])ossiiiit IT 2cib. sm^icüitc 2() cuniudatur
'( l*L'i iiK'ir[-ihihuii] citbot ä^t. [1151 lIU-i; um luitcvit t^iibc beo 4«lnttc-i bic

C'iiiisuiuiitioiiis
Alk'iru.
( '(iiisiiiiimaliiini>
All(-o.
P.sahiui« LXXIII. IIAXIV. 507
Ijoiius fsl liiiitid
lii-
|iuli iiitiili'lis.
Malus csl (iiiilio
i;ralir cl [»i-
l)iili
li.lclis
liiii, iit in '~
IJiiiiiis est acc|uisili(i [iMpuli
saiii'ti
.Malus c^l liiiilio vcl a(lc|itii
]i(i]iiirt |iiii|)liaiii •
i(a nt rr>M'l Uli ainiiiiiilo esst!
|,u,,nlus
['\u\i' ('lirisdis iliciuir tiiiis in hiis uniiiiliiis, i|iiia
, I
,
iuliilclis . .
^. ,^^|.^
i'iitihus
Iu

508 Dictata siii«'r l'salttTium. 151:5— 16.
(juiiiii in pliilosopliia c;!]»!!!!!-, sivc sit abstractiva sivf iiiiivcrsali.'^: ijnia pliilo-
sopliia se^mper (k- visibilibus et iipparoiitibus, vel saltfin ox apparcntil)us
•ttbi. u, 1- tloducta loipiitur, fidcs antcm est iion apparentiiim, nee ox apparciitibiis
(Icilucta: iiiinio

l'salimis lA'XIll. (r,X,\IV, 509
laliiis Auilitiis iit supni in ('oiniiicnto.^
|)o])iiii) Eriuliti et docti, per i|ii(>,s alii intraut et exennt.
Scriptura sunt Vorl)a Seripture, cjne tonjuent violoiitissinie in
Ineendnnt ; populus ,
annnas zelo.
[ Seriptnrani |
suiim sensum ubseindendd, (|Uc siiii nun
placent.
inne i'ontia Clu'istmn.
invidis et iraeundis exp(isitiiinil)Ui

510 Diitata super Psiilti-riuin. 151:^ Iti,
litcr. Nos aiitfin si)iiitiiali(cr, iit suju-a in Coninioiito,^ iioii ([uiilfiu licrotiois
(loctriiiis, sod scamlalosis vcrbis et lacti.s, ita iil vcrhuni dfi iaiii fni.stra
vidcatui' prodit'ari, ijiiia iioii sunt iannc,

Psalimis LXXIV. fI,XX\".| r,-]
1
Christi in uioria ps. 1 1 1 : nolitc lixjni ctiMin uiios (lucrnilo (i.(/n:rs/(s (/r«w -i'i. iiv, 9.
iniquiiatcm' attrlhiiciidd ei iiii(|iii(atoni, ul liiciiiut Iiidci, Ilcrctici et (uniics
superbi,

,-j2 Dictata super l'saltenuiii. 151:^—]!).
in. 11. laool) iiuitaiitiii-. Et omnia cornita' potcwtates et pi'incijwtiis j*(,'tr«

Psiilmus LXX'IV. [lA'XV.] r,1:!
doui.s ot virlulilnis: l^ni c^t illiitl tortitiulo et dccor,

514 Dictata super Psalterium. 1513—16.
Scio auk'iii, (juod isto vcrstis uliter coiistruitur, scilicct seorsuni et iion
pendcntor ud i)rccedcntem, et ut sit vox prophete, nun illorum iniquoruui.
öed hoo violentiiin est. Et beuc assoutirem, si sie ])Oiierctur: 'Quia ncqiR'
ad orientcm, neque ad occidentem, iiw]ue ad dcsertos nioutes, scilicet cö'ugere
potostis. Ubi([U(' ciiiin dciis est, (jui iudex est'. Sed ieiuna et abrupta .-.
seiitentia est. Cum autciii dicat 'ab Oriente &c.' motuni a loco siguificat,
%!j"'gi^' ]• seeundum illud 'Mag! xciuTunt ab oriente'. Et Isaias: 'filii tu! de longe
aKaiif). s, u. vcnieut'. Et duminus Mattli. 8. 'Multi veuieut ab Oriente Are.' Hanc cniiu
*i. 147,20. e(|uitateni ludei a deo negaut, quia dicuut: 'Non fecit taliter omni nationi.
Nüs ])oj)ulus eins et oves pascue eius'. Igitur illi volunt euni neque ab h>
Oriente, neque ab oceidente deum liaberi: sed soluni a])ud se. Hoe auteni
est iuiquum. Nolunt enira gentes sibi participare sujierbi. Idee sequitur:
s.S. Huuc (id est ludeuni superbum) humiliat et liunc (id est humileni
gentilem) exaltat. Quia ille presumit de suis meritis: hie autem de doniini
iMic. 18, loi. wtutibuiB, pliariseus ille, ))ublicanus hie. Ita enini b. Augustinus exponit et i:.
optime.' Quia isto literaliter intelleeto faeile patet siniilis senteutia de here-
s. 9- ticis et Omnibus superbis. Sic enim inclinat ex hoc in hoc et relinquit fecem
!B!attii.i'i,43. superbis : ex pojuilo ludaico transtulit gloriam legis. Et sicut ait : 'auferetur
a vobis i'egnum coelonun et dabitur geuti faeienti fruetus eins". Et ita
fecem (id est literara residuam eft'uso vivo spiritu ad gentes) ludei peccatores w
bibuut. Sie euiiu spiritualia sunt vinum, carnalia sunt fex. Sic intelligentia
spLritualium est viniini et intelligentia earnalium fex: haue ludei superbi,
illud humiles gentes bibunt. Quia 'inclinavit' (id est ad humiliatos fundit).
Et vide, ut vigilanti verbo utitur 'Inclinavit': non ait 'fudit'
aut 'propinavit'. Quia vinum legis solum humilibus datur. s-,
Eodem modo supei'bis et hereticis relinquitur fex eeremoniarum tantmn ex-
teriorum et liypoerisis. Sed intus gratia et vivus .sjjiritus solum humilibus
datm-. linde (jmnis ol)servantia et religio exterior est fex: quam solam
relinquit bibendam liiis, (jui per iUam superbiunt in ceteros. Quare? quia
calix in manu domiui viui meri, plenus mixto, id est poteus est so
enim dominus hec faeere siqjcrbis, ut eoruni observantia sit eis tantum fex.
3trcm. äi.T.Calix est divina Seriptiu-a et doctrina legis, sicut 'CalLx Babylonis' est
cfft). 17, 4! doctrina niundi. Unde Calix in manu meretricis apoc. 17. plenus abomi-
*i. L>3, r.. natione et fornieatione spirituali. Et ps. 22. 'Calix inebrians quam preclarus
est', id est claritate spirituali prestat. [Claiitas litera est, sed preclaritas ss
*i. 11;, 6. Spiritus est, ps. 15. 'funes ceciderunt mihi hi preclaris'.]^ Et quod calix
%i. -n, •.'-:,. talis sit Scriptura, patttt ex precedentibus. Quia 'in loco pascue me collocavit.
4 montilius 20 vivo obcv viiiu 24 Scib. viirilaiito
') .,y«ciii luiiuiliat, quem exaltat iiule.\ illeV Attendite duos illos in teinplo, ot
vidi;tis, (lueiii luiiailiat et quem exaltat etc." *) Scib. idjicbt bioff Sinilbbfiiievfmig
llild) in conspectn iiico £. .jl.j 3- 1 tin

Psalmus LXXIV. [LXXV.l 515
super aquam refectionis. Virga tun et haouhis. Parasti in conspectu nioo
mensam. Et impinguasti in oleo cuput iiiciim'. Multis uomiiiibii.s eadein
res est sigiiiticata, scUicet 8criptura saucta. Et ps. 15. 'Dominus pars calicis *i. m. .>
niei', id est in Scripturis sanctis ego habeo sensuui de doiniuo Christo: ut
5 infra 'Benedicam dominum, qui trihuit mihi intellectum'. Nam iiabere intel-'iij. le, 7.
lectmu Scripture secundum sensum Christi est habere dominmii pro parte
calicis istius: habere autem intellectum secundum literam est liabcre servum
et Moseu pro parte calicis istius. Ideo spirituaHs popidus dicit: 'dominus
pars cahcis mei et hereditatis mee': Carnalis autem: 'Servus Moses est pars
icj cahcis mei'. Ista autem pars cahcis eorum ps. 10. dicitur 'Iguis, grando, «i i4s, s.
nix, Spiritus pi-ocellarum'. Hoc autem loco dicitur 'fex cahcis': quia non
sinimt eam exinaniri, sed pertinaciter servant. ['Cahcem sahitaris accipiam', vi ne, is.
id est verbum spiri/!«(deui habens IntAIcdioii et sensum per fidem accipiaui.|
Sensus ergo est:
1' Calix est in manu Domini, id est Scriptiu'a est in potestate Dei, cui-
cunque ^•ohlerit, dabit eam, dat autem eam humihbus: Calix iuquani vini
meri, id est purissime üitelligentie sine admixtioue carnalitatis, sed tantunimodo
spiritualia sapiens et sapere facieus. Est autem in hebr. una dictio,
'Viui meri'. Uude et Isaie 5 Scriptm-a dicitur Viuea meri, id est puri vini, Scj. 27, 2.
20 quod est Euangelium. Quia vinum corporäle bibit corpus, sed auima non ''
nisi suum vinum: quod est doctrina et veritas: similiter autem est pura
veritas sine vanitate. Nam et litera seu scriptiu-a, que de temporalibus
docet, est vinum non merum : quia non docet aut dat sph'ituaha, sed tantum
temporalia. Qu/« sunt vana, non mera fma, immo signa vana. Et sie
-•i iuquautum sig««, simt vera, sed non simpliciter ve^a.
Plcnus mixto: quod potest multis modis sumi. Primo quod idem
calix sit mixtus varietate omnium intelligentiarum et gratiarum, ut unicuique
sapiat secimdum quod voluerit. luxta illud Sap. 9. 'Bibite vinum, quodsvvW)iu.9,5
miscui vobis'. Et hoc verbo repugnante verljo illi 'meri vini' vult nos a
:iu carnalis vini inteUigeutia removere : quod
non potest esse simul merum et
mixtum. Alio modo 'mixtum', quia simul literam cum sph'itu, simul
humanitatem cum diviuitate iu Christo, simul veritatem cum enygmate fidei
bibit Ecclesia: sicut ait in Canticis 'Comedi favum cum melle raeo'. Nam.^oijci.
secundum verbum domini 'Cai-o non prodest quicquam', scilicet sola, sed est 3ot|. c, ea.
:ir. fex. Veruntameu 'caro mea vere est cibus et sanguis meus vere est potus'. Soii. c, ;.r,.
Scilicet simul deimi et hominem crcdere et intelligere, hoc est bibere mera-
cissimum vinum, tamen mixtum opthne. ludei itaque, ([ui solam caruem in
Messia sapiunt, vere fecem huius calicis bibunt. C^nia deum in carne negant
ac sie sapientiam abscouditam in mysterio non cognoscunt. Saue non fuit
w intentio Dei in lege IMosi, ut umbra ista et figure aliter acciperentur nisi
'
.'., 1.

51 ß Dictata super Psalterium. 1513—16.
ut .signa future veritatis aFujuando finieiida. Et (|iii ita ca intclligcbaiit,
l)ibel)an( caliccni lucri plomiiu mixto. Sed (jnia illi uiiihraiii in rem et
figuram pro veritate statuiiiit, iain fceem sibi faciuiit ex mixti) illo puri.ssiintMiiic
vino et reservant sibi tantuni literam et .signuni: siciit (jui niieeiii rctineat
H>i 4, 3. aiuisso nucleo, et putamiua poiiKiriim. Ideo ps. 4. eis di
est calix: dolor et pena, quam infligit, est vinum in illo. Sicnt enim per
calicem immittitur potus: sie deus per res penam et mahun.
Et multum ])regnautibus verbis utitur psalmus: Älixtum enim etiam
potest accipi, quia bona et mala infert. Quia Euangelinm imponit cnicem
et vitam, pacem et bellum, bonum et malum, paupertatem et divitias. Et 20
hec est verissime mixtura salutaris, quam diu hec vita durat. Venun quia
talis intelligeutia scripture sive intelligere hanc esse voluntatem dei, ut bona
Spiritus et mala carnis simul suscipiamus, est pmissime intelligere scripturam
et vere vinum merum. Intelligere autem eam de bonis carnis tantum est
3n. i.aa.ipsam miscere aqua. Isaie 1. 'viumn tuum mixtum t'st a(|ua'. Quia tales ss
pessimmu mixtum faciuut, scilicet vitsuu et crucem, paeem et bellum, id est
pacem extra, bellum iutra, vitam fbris, crucem Lntus &c. Et sie intelligere
est Scriptm-e feeem habere, (^uod autem fecem assumit et non aquam, facit
ad expressionem fiuiende et dofecture Synagoge. Quia sicnt fex est finis
vini exliausti: sie ludei amissa gloria Ecclesie sunt relicta fex: sicut et so
Scrijjtura similiter eis est, qualcs ipsL sunt.
Fex autem est ultimum vini et tinis, quod nun vaiet nisi porcis e<
all vinum stillandinn, id est ad exenqihuu et tinioreni habeiKlnin ex ])erditi

Psaliiiiis 1,X\IV. |1,XXV.] 517
clicrrc, (|ii()(I iSci-i|i(iir;i imii est in putcstatr iiostra , iicc in liicultate ingciiii
nostri: uhu in eins s

518 Dictata snpor Psaltorium. 1513 — Iß.
m. (iK, ;ib.
m- 4, *. P"
siiimr, ita et sauctam suani, .sfilicct Scri])ttiram. ExjH'riontia ego id edocüis
Silin sepius, quod, cum mihi (jiiandofjiio alionim doctorum sensus inoptus, licet
iion falsus videretnr, postea in alio passn stnpni, cum \'iderem tarn proprie
cum esse dictum. Excmpli f^ratiu illud, quod Doctores c.xponunt de exemplis s
2 9.'!oi. ii,n. mortuorum patriim, calccos ini)erihus indutimi. Quod ego
de nudo Euangelio, illi de impleto seuserunt. Et iitique idem sensimus. is
Sed illi perfectius. Ita et in aliis midtis. (iuucirca suspecta est et
nequaquam secure audienda illornui sentcntia, qui hebraicam
veritatem litere ad lioc allegant, ikui ut ilhimiuent [elucident]
nostram, sed ut rcprobent tantumniodo et contendaut. Nou
oportet hec ita ficri, sed unusquisque in sensu suo abundet: et iIl^^cem 20
superiores arbitrari nccesse est. Corollarium: Qui vellet et per terapus
posset, utique omnium expositioues, diversissimas etiam, quam
facillime posset concordare. Et cgo pro mca parvitatc putarem
ctiaiii in illi in Domino id 11 011 impossibilc.
«üuc.1,2.'.. Et hec est ratio, quarc dominus testimonia demonum de se noluit. 2s
l!j. .'.0, 16. Et quia idem iste Asaph ps. 49 dicit: 'peccatori autem dixit Dens: Quare
tu enai-ras &c.'
Dicit autem Ijvra in hehr, sie: 'Calix in manu Doniini vini furtis'.^
Burgeusis sie: 'Vini lutuosi'.^ Sed hec omuia potiiis (precipue Burg.) ex
conieetura ludaica vidcntur di(ü. Quia ciu-iialiter Scrijituram intelligentes 3"
aptant, que suo sensui videntur. Quia fex vini nun videtur esse nisi vini
lutulenti et spissi: ideo contemueudmii hoc est.
Sicut ergo in segete simul est palea et triticum, sicut in calice mixtum,
id est vinum lutulentum seu feculentum, quod a fecibus nondum est depu-
ratum: sie in Scriptura confusum vinum litere et Spiritus. Sed defecavit '''
ipsum Cliristus, quia 'inclinavit calicera ex hoc in hoc'. Et feeem seorsum
:5 Scib. Qii.-indo ftatt iiiiml Scib. Calciam te 10 Vulg. iaiitliiiio 26 Asap
') Sl)ra: ..Vini iiiori, i. e. iivu-i sine aqua. ?>t in hebreo habetur: vini fortis."
') SPiivgcitfiÄ: „Ubi translatio no.sti-a habet 'meii', in licbraico habetur quedam dictio,
que magig sonat 'apissura' vel 'lutuosum'".

IV.iluHis LXXV. ILXXVI.] 519
liiere Ulis, el spirituui .seorsuni iKihis. Sic |is. l(j. 'In reli(jiiiis tuis &c.' *i. -'i. i-i.
(id est fecibus litere relicte). Sic Isai(! 'Conviviiiiii piuguium ot vindemie 3ci. 2s, 6.
defecate et eonviviuiu medidlatoruni'. (iuia sicut mix habet testam et
medullaiii, earo entern et piiiguia, uva vimmi et vinaeia, Osee 3 'Diligunt -^^of s. i-
viuacia uvanun': i(a iu Scriptlira veteris testanieiiti mixtum utrnnque. Sed
nunc defecatum: ps. 126. 'filii excnssurnm', id est deteeatoriim, de])urat()rum, "l'f. vjt,*-
id est Spiritus et uon litere, viui defecati.
GLOSSA: PSALMUS LXXV. [LXXVL]
T)r mmiifcstatiotU'. Christi jirhiimit in Indrcd (ihjiic rcclesKB cxordio
10 in Icnisdlf'w. Psdlniiis LXXV.
Tif. A

520 Dictata suiici- Psalterium. 1513 — 16.
suanini in manihus suis, nou aiitom divitie viroi'uiii, s^d viri divitianim,
ä

siiiiinis Lxxv. [LxxvL] r>21
"''
iiicdio eiiriiiii est, ul ilicit 'Aiiihulalm in eis'. P.S. 4.") !?' 'l>ciis in nirdio c'ius\>^',^i'''
affertis munem oblationcs. Tm-iliili sn]Mr illos iiicrcdulos it d (jhI (uifert ni. w..
spiritum spiritiialem intelligeiitiain priiicqixDi Tiuk'onini, (|iiia iiolinit diinittcrc
literam, facious eos insipieutes lob 9: et terribili aputl oinitcs rci/cs (|iii sunt (moI' o c).
iidem priucipos, ps. 2 'discite reges', terra ludee.' ~4>i. a, lo.
SGHOLAE: PSALMUS LXXV. [LXXVI.T
A niontibus eternis ilhuninans niirab i li tcr: Hcbr. :
'A nionlibus ». .".
rapine''^ seu captivitatis''. Ilii sunt sancti ddctorcs in i;entil)iis a Diabolo
rapti et spuliato eo ad Ecelesiam v

522 nictata sniior Psalt,(>i-iuiu. 1513-10.
in Ecclesiam et fulcm: passive sunt ildctores et E|)ise(ipi, talitcr rapti et
captivati. Tropoloj^ice sunt anime sanete seil virtutes theologiee: (jue rapiunt
seiisus earuis et iiiembra pce(;ati, ut faciaut membra iustitic &c. Et . . . hee
>• ".
Ij"^-
s. proprie sunt montes eterni. Quia 'eharitas nunquam excif/Zr et 'Institia eii«s
^i. 36, 7. nianet in scculum seculi': Aw/«(alibus enim venit ex virtutibns mstitia tua s
sieut montes dei.J
r,fj f^\' Aseendernnt e(jii()S. Ex (juo Isaias ;51. eqnos exponit pro carne:
ergo ascendere eijuos est in earue et iis cjiie carnis sunt, visibilibus tantuni
et tcmpondibus, vebi, exaltari et eonfidere, nou in spiritu et fide invisibiliuni.
25. 9- De celo audituni fecisti Judicium tuum, lioc est iudicium (id est m
euangelium), (juo ostendit omnes earnales et (juiequid eaniis est, danuiabile
esse. Quia per resurrectionem suain Christus vicit moi-ü'm, earnein et omneni
eorruptionem. Et uovam vitam assumens veterem damnavit, ac sie in
iudicium surrexit. [. . luilicium tropologicuni j^r/ncipaliter intendit?(fi 2, 37. cessaverunt carnaliter sajiere , et tiiiiiultus carnis quievit, ut act. 2. 'Quid :"
üKiitiii. i's, 2. faciemns viri fratres'. [Quem tremorem spiritualem figuravit motus teiTe
sensibilis in resurrectione Christi. Non enim homo quiescit a terreni.s, nisi
terrore tremefactus. Et hoc fit aiidito iudicio Dei, qiiod iudicat onine camide
CNci. 1, 16. et minatur futurum iudicium. Est ergo duplex quies et inquies.] Sic Isaie 1.
'(iuiescite agere perverse'. Et sie jier tale iudicium salvos fecit omnes -•i
mansuetos terre: superbos autem damiKuit. Vernntamen non iudicium hoc
ideo audiri fecit, ut illos damnarct, scd ut salvaivt. Sed (piia ipsi mansueti
esse noluerunt, perierunt.
1'. II. Quoniam cogitatio hominis coufitebitur tibi (hoc est iudicium,
(|U(id homo sibi displiceat, sibi irascatur, sibi ^•ilescat ac sie sese abneget et so
solum deum eonfiteatur): Et reli(iuie cogitationum festum agent tibi.
Tale festum non potest nisi sjiirituale esse: quia cogitationes ipsum agunt.
I Vide infra ps ] Quc autem sunt reliquie iste? Quid remanet cogi-
tationum, postqnam homo sibi iratus fuerit et displieuerit? Nempe memorie
et perseverantie talium. (inia semper se iudicai-e, semper sibi irasci debet 35
homo, ut pulchre exponit b. Augustinus.' Unde Hebr. 'Quoniam
' '
'^
*
33 j)s uiitficrliff). Srib. . . vg?
(
meror
') Ixfin füt)rt Licioiibev* nit bnit S^oifpifl bc-> ?lpüfttl-:- '4.lnilluo aui, bafj mit reliquiae
cogitationum bie bcftciiibiflc ('rimierimfl ..ipiiM pi'rrator tiiisti" imb ..quid nobi.« donatum
sit" gemeint jei.

homiuis couf itebitur tihi: J

52-1 Dictuta supoi- rsaltiTiuiii. ir,l:?_lfi.
(|iu)(l luaiiiKim luilxTc imtitium de co. Mauiia aiitcm iiotitia est luissc ipsiiis
inairiiitiicliiu'ni. J'>t hoc est, (|Ui)(l notiis est in ludca Dens.
Iiiiic rcctf >('(Hiitur
Sä. 3. Et f'actn;- osl in jiacc locus eins, (inia per cdjiiiitioiiein et aiiioreiu
))aratiir ei liabitatio. Prius oportet uotiuii esse Deum et noiuen eins magmini:
et sie erit ibi ei loeus in jiacc. Sane nostra translatio (ut sepe dixi) seinpcr
inagi.s ad spirituin aocedit. Ideo pro 'Salem' habet 'paee": quia nou literaleni
Jerusalem expritnit, sed spirittialem. Que tamen tiiue simul fuit in literali.
Nam Eeelesia, (pie est sj)iritiuilis leriisalem, fuit tuiie et ineepit in literali
Jerusalem: (|Uod dieitur 'Visio pacis' seu 'paeifiea'.^ C^uia ibi videtur pax i"
et pax e.-t vidcntibus formaliter et obieetive.
(i^,i, g' ,w; Uli confregit &e. Quia secuudum Apostolum Eph. G. 'Xou est
iiol)is luetutio adversus earnera et sanguinem', id est nos non seculariter ut
homines pugnaraus. Non enim hie caro et sanguis eapitur pro nostra earne
in concupiseentiis: (juia contra haue est nobis iugiter coUuctatio, sed ])ro i'
hominibus. Vult ergo dicere: Nos uon sieut reges et prineipes mundi bellunt
3. lioi. iii, 4. materialibus aniiis occidendo homines. 2. Corin. 10. 'Arma nostra non sunt
earnalia'. Quia Eeelesia non cousistit in munitione sensibili, sed est populus
spiritualis: ideo spiritualia habet amia. Ibi ergo eoufregit &c. Non
sie in synagoga: illi enim in figura pugnubant et expulerunt canieni et -"
-i;i. iB, ;i. 10. sanguinem. Quia erant populus earnalis et figurativus futurorum. Sie ps. 4.5.
'Veuite et videte opera Domini: aufereus bella usque ad finem terre: areum
(•onteret &c.' Sic enim orta est iustitia et abundantia jjacis, cuius uon erit
fiuis. Que pax licet spiritualis iutelligitur primo, tamen etiam ad literam
verum est. Quia veri Christiani, spiritu et mm litera, bella earnalia non -j:.
gerunt, cum sint pauperes et eedant libenter et pacienter. Ideo alii bene
bellant, sed hü non sunt veri Christiani, sed filii huius seculi. Vel inquan-
tum Christiani, non bellant earnaliter, inqiiautum cives Ecclesie. De quo
lo(|Uuntur prophetie: sie enim Eeelesia coutra homines nou beUat. Sed iu-
Jfj. j, I. (piantum cives huius peregrinationis. Sic Isaie 2. 'Contlabunt gladios suos :tu
in vomeres &c.'
iis. 'j. Terra tremuit et (juicvit. Qiiics sccunduin carnem est tumultus
seeundum spiritum, quia pax caruis est tnibatio nicutis. Econtra turbatio
secuudum carnem est pax mentis, quia sie terra trcmit et quiescit. Caro enim
quando crucifigitur et in suis ])assionibus non siuitur, sed eastigatur, pacera 35
3n. 3ü, IL' lunc hallet cor. Isaie HO '(.|uia spera.stis in tumultum et in calumuiam &c.'
') „Hiei'usalem iqipellatur . . . visio pacis. l'.iulatiiu cjuippe pervenimus ad fidom
ot po.st conculcationeni [lebus = calcata] ad pacis visioneiu erigimur: ex quo Saloiuon,
id est pacificus, in ca nvitus est, et factus e.st in pace locus cius." Paula et Eustochiuiu
ad Marceüam in Hieron. Opp. Parisii.s 1.579 I l.'io.

, ad
P.sMlmiis LXXV. [lAWI.I r,25
Et 'Omnis vidlcutn iircdatin ciiiii tmmildi, et vcstiiiiciituin niixtiini sMiij;iiiii.iiiatti).:'i,i3.
speluncam latrommi: ([uod et nunc onmes faeiunt, ipii cnrni oliediunt. Hec
est predatio violenta et euni tnnuütu : ni>n eoram Imminihus, (juibus videtur
10 lioc suaviter eontingere, sed eoram deo: ibi enim elamat Synthercsis ' et
remurnuirat ratio et exeitat strej)ituni et tunuiltum in auribus dei. Altera
est, qua Spiritus predatur caruem, de qua preda Isaie 3:!. 'A'e qui predaris, jcj. 3;!, j.
nenne et ipse predaberis ? " Sic Catulus leonis Inda aseendit ad jiredam. i.»!iii.49, .
Et aseendit per fidem quilibet fidelis similiter ad predam et aliigat fortenu-iu- w.tj.
1;, et arma eins aufert atque distribuit, ae sie omnia trahit ad sei])sum. ITec
autem predatio est sine tumultu, sine violentia : non
eoram lioniinibus, quil>us
videtur dura ista eastigatio: immo est coi'am deo paeifica. 45(.ji, iu.13.
vultimi eornnr. Est autem 'vestimentum mixtum sanguine' indunientum
iniquitatis, sieut virtutes siuit vestimentum candidiun. Jta peecata vesti- •
3-, mcntum rubnun et couspersnm peccatis cariialibus (id est operibus earnis).
Et lioc (|Uoque cil)u.s ignis crit, loquitm- enim do. vestinicnto anime spiritiuili.
Potest autem totus istc psalmus pro tropologia cxponi, et crit pulclu-a
intelligcntia. Sic enim salul»riter turbantur insi|)ien(es eorde: et doriuiunt
16 tumulto 19 ®db. caro iiititur in bi'V .iianbjcljxiit in' ober iii' 24 iugitiu-
') (ircri/ji/jöic. fficrgl. über bicjcn üon .öicroiUjimis in bif .Üirctjcnfpradjc cingfiiiljrtcii
iinb tion Il)otna-j u. -.'liiuiiiu ittifjcv licftinimlcii lorinimic- .Hiiljlcr in Cicr.ioric- ;)ic(il=tfiicl)cl. = V lö-i.

526 Diitata .sM|jiT l'.siltcrium. 151:} — 1(1.
soiiiiium smiiii ttuiuim .-npcr carnfiii. Et nihil iiivcuiimt (id est iiiveuirc se
agiioscimt) in maiiiinis suis. Et hoc ab increpatioiio clci iit, ut eqiios desceii-
ei)viti)iu.i,7. clant. Quia terrihilis est. Quia initium sapientie tiinor domiiii. Ex tunc
enim ira eius in corde peniteuti.s, quia predicari facit iudieiuin siuiin, a qiu>
trcmunt et cessant nialefacero et a conscientie strepitu accusaiitis. |Hiiic Ire
nnMitm peccatuni resistit, ex timc enim ira, quia . . . debct durai'c . . reliquie
enim cogitationum dlom festum agent.] Hoc autera totum ideo facit, quoniam
cogitatio hominis confitebitur tibi. Ecce quam apte iste versus sequitur
s. 13. illos secundum hanc c.xpositiiincm, sciHcet ad laudem suam. Sic euim auferet
spiritum principum, (pio erant inflati: quia terrihilis eis factus est. Amen,
mihi Amen.
GLOSSA: PSALMUS LXXVI. [LXXVII.]
Suliloqniiim Eccicsiae 2»'i»titii"

Psahiius LXWI. [LXXVri.] 527
et verbis, .sed et oporibii.s, nodc in teuijxue liuiiis vite contra cum' cxtcusis
ad eiini: et non suni dcceptus non f'rnstratiis desiderio. llenuit- consnlari
aninia meu Et hoc inde milii est, (iiiia nun siciit iilii liominniu in Ixniis
externis consolabar, scd ijnia Iditiniin est: iiiniior fiii i/ri ((l)litn!s nici et». 4.
ri onininm que sunt extra nie, et. sie dekcfatits sum'' in spiritnali deleetatione,
quia tiuic dignus fni: et exercitatus stim Hehr. loi|nel)ar in nienietipso,
intemis meditatiouibu.s, ei defecit sjriritus meus a y,(i feliei defeeti(jne, totaliter
ei eonforiuis et nuitiLS, vel qiiia coutritus et humiliatus e.st a nie et nunido
deficiens. Sela. Anticipuvenmt vigilias oculi mei Hebr. pi-oliibebani sn.speetnm a. r,.
lu ocidoruiu ineoruni, prohibendo ne violareutur (?) secundinn canieni, nt non
süperbe seutireni: qiiia ttirhatus swin super me et meam miseriam et non
sum locutus, i. e. locjui tedeliat pre cordis compuucti amaritndine, [Hebr.]
stupebam et non loquebar, i. e. sensuui nieum extollere sc non sinebam, sed
humiliter seutiebam. l*ro\'erl). 30. 'Geucratio euins excelsi sunt oculi etc.' Svvirfin). a
15 lob 22. 'Qui inclinaverit oeulos suos, ipse salvabitnr'. Qxjitavi dies ant i- -viob t^, :
qiios* neu preseutes, sient faciimt carnalcs, cpd in dieui vivuut tantuni: et
annos rnternos etiam ab onmibns s-isibilibus abstractus tantiim futui-a bona
et mala cogitavi, in niente hahni per fixani niemoriani et meditatiouem.
Et mcdltatus smii intime recollectus nucte, tuuc cuim est tcmpus oportunum, «, ?.
20 cum eorde meo uou cum negotiis seciüi : et exercitahar meipsum arguendo,
discutiendo et scopeham asperitate quadam coutritiouis purgabam spiritum •
meiim,^ seculi autejii homiues coi'pus suum numdant, vestem ac donnuii.
1. Nunquid'' inceternam proiieiet deus? quod potest affirmative et negative sj. s.
accipi dictum: 2. et non (q)ponet, qui est modus loquendi Script., ut compla-
2:. citior sit adhuc deince[)s vel in futurum? 3. Aut in fincm sine residuo

528 Oictata siipei- Psaltorium. 15i:i- Itj.
inisoricortlic »lisrricordiujii suam ahsciäif : u (jrneraiione in ijcnerationcm de
!' 10. uua in iiliam sine fine? 4. Aut obliviscetur misercri, quod taiueti est proprium,
dcuf; sicnt Iiohkj? 5. unt continchif iit non effuiiclat in ira sua misericordkis
«!. w.siiasY Scla. Kt di.ri apud nie proposui talibu.s eommotus: nunc ccepi 9ht
lütU icf) from luevbcii,' luec tmäacio qua sie mutatus sum dexterce gratie et
Äv li fidei, favoris t',rfy,'/.s/ Clu'isti. McDior fid' ad laudandnni et gratias agenduni
operum Ilcbr. eogitationutn domini: quid »umnr em ali inifio mimhdmm
i^- ix ttionim, ut infra facit: undc Hebr. reniini.seens anti(|ua niiiabilia tua. Kf
nifdUdhor. quia tale debet esse totuni Studium onmiiim eonversorum, ut
nuiltiplicitor in psalmis, vitli- Cdlleet., (juod et ita agit Ecclesia ut patet,-
iu (iiiniihiis ojicribiis- /itis:'-^ d. 'in 'tdiiivfutionibus tuis consiliis, studiis,
X'\\i.y2-exi'rcehor Hebr. ](i(|iiar alii,- nuneiando, ps. 9 'annuneiate inter gentes stndia
,. ^'"eius'. DcKS in sducfo in sauetitate ot« ^4()SSA: ' Iiiscnsati auteni tantum sentiuiit lila sirul equiis et mulus,
11(111 iiiciiiniaiitiii-. - Xoii i|iiinl in oporilius omnibus individualiter possit
nirdilari. iiiiri sinl i|ii(innii iidu est uumh'iiis. Sed in omnibus generibus operum,
-» . . . f i-lainiialiiiiir iiialnrum 1 ,,,.,.,. . . ...
scilicct III
, . \el ideo sju dieil, ut cxpiiinat iirniaptitudiiicin
, I i i i
\ salvaliiine boiHiruni J
allciliis. Expriinit aiilciii in istis verbis vorani iiaturam gratitudiuis, que est
5j. H3, 4..-.. lixa iiic'iiuiiia el cstiinalio openuii Dei. — Multuiu liuic jisabno similis est ps. 142
dieens: 'Aiixiatiis est super nie Spiritus mens: in nie lurbatmn est cor meum.
Meiiior tili dieiiiiii anti(|ii(iriiiii : meditatus siini in oiiniiJMis operibiis tuis et in factis
niaiiiiuiii luaruiii iiicililabar'. Nisi quod hoc loco psalnius exprimit causas et
';!i. ;w. obiiM-l,! , linde anxiatiis el cdiüiirbatus sit. Kt niuito similior ps. 38.* — Saue
poiideranda sind verba, ipiod iinii ait 'nieditaJKir' omnia opera tua', sed 'in omnibus
opcribiis liiis', per hoc iiinuens, quoiiiam intus ojicra Dei inspexit, mysteria eorum
videns el quereiis. Stiilti enim neqiie mciiKir.aiifiir iioc meditantur in operibus
l)i)iiiiiii, sed tantinn carnaliter videnl ea et transeiiiil. Meditatio enim intellectnalem
noiat consyderationcni et spiritiialem. Nam qui etiaiii in aniiiia non plus de rebus
cügitat quam videntiir. similis est e(|iio et inidii. cpii et ipsi tantundem vident.
•' Per istos versus, in quiliiis reeilal gesta in exitu filioruin Israel, mystice
deseribit exituni s|iiiiliialis Israel de iiiundo etc.
1 1 aduentiniiilms 2(i tuis fc()lt
') Sicjc iwd)fulneiibi' (iiloffc l)at l'utljev l)cvuad) luifbor niiwicftriiljfii : ..Ilebr.
Jmbecillitas
luea Ost, cuius sensu.s est. quod predicta iiieditata. lleiiiii .seil, non ineternum ira.sci,
Ost humanus aticctus, quia frnstra soruiuliiiu li. AugiLstinuiii daumatos miserantur
liuniano aft'ectu. Est enim imbecillitas nostra talis opinio vel inisericordia. Sed dextore
oxcolsi est liec mutatio.'' ^) äion ut luultiplicitor an fpfttcr itnd)gi;trnncii. ') £io
bnviilu'r itcliciibe Wloffo ift fuvtvnbirt. ) i'oii Et iiiulto nii fpätcvcv 'Jcndjlrng.

l'suliinis LXXVI. ir.xxvii.] 529
luiniinciavit |i(i[inl(i sim', i|nia iiillrmitalciii nn-iini (istciidisti, rirtntcm iiiniii,
})er (]iiaiu taliaojwra tiiint: llcc c'.st. autoiii iidcs ( 'hrisli : n-dcmisfi in brach io'S. \c,.
tuo filio tiio, (jiii est virtiis patris, popnlnm iiiKtii i.

m hirtata siii>oi- Psaltwium. VA?,— V>.
Licet sis nunc visiliilis vt hoino fat-tiis, et noii cognita vcstigla: tamcu tu
.CS (leniiiuc i|iii Ikdiuisfi sir.nt ovcs populmn tuum, (jiii inodo te non
agnosciuit : in iimnu diroctioiie et .sub [)otestate Mosi d Auroii, licet lioc ludei
negent, iniia in caniis iiifiniiitatc ahsconsiis es et opera facis taiitiim crcdi-
hilia iu paticiitia et hiiniilitato. Hec qnidoni faeta sunt ad literam, que per
istos versus preoedentes scnl)uutur. Sed aliud signiticahant, (|Uiid in glosa
dictum est.
SCHOLAE: PSALMUS LXXVI. [LXXVII.]*
l'ro jisalniii 70. se(|Ucnti:
\'oi'uiitaiiicii, ut niitciiuis, (|U(id incidit, ainci|uain cxcidat : Triplicia i»
sunt opera dci.
Geueralia sunt ouuiia opera ereature. Et hec osteusa sunt
oniuibus homiuihus, ut illorum niemores sint, gratias agant et cognosctuit
a.'üm. 1, i9f. deiun ac sie serviaut ereatori earum. Sic enim Apostolus Ro. 1. disputat,
precipue tarnen gentibus. X'iide et in veteri lege sancti sepius ea allegaut i'
et benedicunt in illis dominum.
tSpiri t ualiter sunt opera niirabilia j>opulo Israel ostensa in
jEgypto. (^uia illa xoluit dominus singulariter memorari : licet postea plura
alia fecerit. Et liec proprie pcrtineut ad ludeos, ut in illis Deo gratias agaut
propter figuram futurornm. io
l'roprii SS i mc sunt o]iera spiritualia redemptionis et iusti-
t'i i-at ionis. (^uia Ihm- sunmie eommendata sunt onmil)Us Christianis. Opera
autem glorificationis sunt sub liiis comprehensa, quia uondum facta, ut possint
memorari, nisi in eapite ( 'hristo. Hec enim ernnt omninm mii'al)ilissima.
IKt he.
In h
literalitcr in ('hristo, -j:,
anagogice in celo et Inferno,
tropologiee in fidelibus carncni et spirilum distingueudo,
allegoi-ice in mundo alios salvando, alios danmando.] ^
autem omniijus non solum que Ixma prestitit, sed
etiam i(Ui' mala malis intulit, memoranda sunt, ut scilicet ex bonis so
spem et amorem, ex malis timorem et odiimi peccali aceipiamus. Verun-
14 crcatiiii ennim 2-j ut 11(111 po
') 3?l. 121-'— 128''. Xio ,vi|nmnu'n[)äiuicnbc (h-fläruufi bc-s *|!intim'>' beginnt crft Sl. 124",
bnl)i'v büvt bic '•Jluifrfjvift Ps. TU gefeilt ift (f. S. -5:^7). äHn-j nuf S^t. 121-12:5 mit ber «iif=
irijvift l'i-o psaluio 7i;. .seiiucnti liornngefteltt ift, fnnn Hon l'ntljer evft nicbcrgejctjriebm fein,
cili il)n bereit« bev näd)ftc X'l 77 (78) in (i}ebnnteu bcjcljÄf tigte ; benn ev citiit in bifiem Slbfdjnitt
Uiiebevl)o(t
*4>i. 7U (77) nI-5 „iisalimis i)rct-(Mlens'\ lod) ift e? Uov SPl. 124 »flg. nbgefnfjt.
-) Tiefe goiije 'i!itttl)eitnng ift luiebev niic-geftvicljen.

Psaliims LXXVl. irA'XVlI.l .V^.l
tarnen qiiia omiiia ad salutcm nidinantiir et iiiaxinu' bona sunt rcincnioraiula:
ideo non ait: 'ut tiiut'ant', scd 'ut pdnaiil spcni suani in d('()\ >;!i is,?.
Corollariuiii. In (|nalil)ct crcalura et nsn eins dfi incininissc est pcr-
focti C'ln-istiani. Si

1. ü"in-. 1,27
*i. 14 7, 10
532 Dictata super Psalteriuin. ir,l:; —
Scilicet,
nt (lio-
tiim est
Prinio opera Crc-
ationis
Si'ciindo (ijierii sjii-
rituiil ia |iii j>u 1 i
Isruol
Tcrcio n])cra rr-
(loniption i.-^.
Et luv
i|iia(lni-
plicitiT
K
Priiiio li tcralitcr in C'hristo
personal! ter facta
Sccundo Tropolojrice eadcni
in anima contra carncm
'J'crcio All cgorico in nninclo •,
contra malos

l's;ilaius LXXVl. |I,XXV11.| 533
iSeciiiuliini ii|kt:i Christi prii iioliis lact;i et tutius civaturc iiove, id c't devotiouem et aÜecttnii iu deum: ae odium iu malum et peccatum. [Talessmi. 3, i'jf.
eraut auime trium puerorum in Camino.] Insuper gratias agit, laudat et
benedieit: et quod maxime est pouderandum, etiam eruditur. Nam ut siipra
dLxi: In qualibet re legert' inearnationeni Christi, virtutes et vitia, futuram
:!4 Scib. percipijit ''>' [mourniii -iG gi-atiasagit :!7 2t'ib.
'
I ÜbeviU'idjvicLicit.

'^^ Uictatei su))ei- PsaltL'riuiu. I5l:i — 16.
>;l(iri:iiii et miseriani, noii est iiisi])ieiitis auiiuc Xani uiuuia crcata .-iiiil pni
adiiitoi-io intelloftu.s et iilFectus lioininmii.
Sie eniin optimus creator niniiia visil)ilia in sapieiilia criaxit, ut nun
tantiim corpori ministrent in tani iiinunierabiiiljus usihiis et ministeriis: (jnod
tanien .«apieiitie, in cjna ereata sunt et (jue in illis rehicet, non est capax : r.
s('(l etiani anime ([uo ail intelleetuni et affeetuni , (jue sapientie eapax est
Vi. :«. 9. IJnde ])s. 31. Spiritus sanetus liortatur nus, ne effieiamiu- sient equus et
nniliis, (|uil)us non est intellectns. Xani cicatniis tantum seeundnm corpus
nti, et in illis non aH'eelnni et intelleetuni in denni dirijiere, est ea tjuitum
sensu pereipere sicut e(juus et nuilus: (pic non diutius vident, quam cum lo
prosentia sunt. Sic et iUi obliviseuntur operum domini et ncjn nieniorautur.
(^uod nt psalmus iste indicaret, non ait 'videi)o', 'andiani' aut 'sentiam'
onera tua: quod faeiunt onnies insen.sati: sed 'niemor ero et nieditabor'. Sic
intellectualis et spiritualis homo.
Quare omnes tales anime sunt nielaucoliee, spisse cutis, i)essin>e com- i:.
plexionis, stnpidi et liebetis sensns, ncscientes meditari aut mcniorare aut
lo((ui aut exerceri: sed tantiun sentire et v-iderc sicut e(juus et mulus, ul
dictum est. Nota auteni ista quattuor vcrba: 'Memor fni ', 'memor ero',
'meditabor', 'exercebor'. Kt vide ordinem illorum. Item 'openna domini',
'mirabilium tuornm', 'onmibus operibns tuis', 'adinventionibus tuis': An non 20
quid amplius in illis clausuni sit, i[uam apparuit et dietinn est. Gradatim
enini crescit devotio et eruditio, intellectns et aft'ectns. Ideo ista quattuor
niembra super quodlibet opus domini singnlariter possunt ajiplicari, ((uecun-
.jue sint. I'rinio affectus meminit et agnoseit confitetur([ue doniino opus
suuni. Et sie apparet opus esse domini: quia non meminit affectus, (jnod 2.-,
non monstrat intellectus. Hoc autem moustrante ille afficitur et meminit.
Deindc opera cousyderata fiiuit stupenda et admiranda, (piia crescit eoriun
notitia et conipreheusio clarior. Quauto enim res ereata profundius agno-
sc'itnr, tanto plus mirabilium in ea videtur, seilicet (piomodo plena sit
sapientia dci. Uude in eadem re multa videt spiritualis homo et mirabileni au
-;!j 2s,5. f^apientiam T)ei : inseusati autem iuxta psalmum non intellexerunt opera
domini, sed tantununodo senseruut. Ex ista autem cognitiono oritur maior
fiamma afVectus, ita ut perpetuo optet sie menn'uisse et dicit: 'memor ero
ab initio mirabilium tuornm'.
Uude iani vertit verbum ad dominum, cum jn-ius tantum 'opemni 35
Domini' velut in tercia persona, iam 'tuorunT dicit: quia elevatior fa(!ta est
mens ex operiluis in dcuni, nt iam plus dcnni (piain o])era, sicut in primo
gradu plus opera (|uani dcum vidcat. Tinic tcrcio üjiadu adhue amplius
processit et C(mcluilit, qnod cmmia ojH'i-a sie sint niirabilia, et optat in illis
(i qiie »Oll @eib. tcanftanbct ; g§ ift auf .uiini;! ,(ll ir.iidicit l'J exorcerhor 'J4 Scib.
coiifitetur :?2 cogiiitio 24 abiuitid

Psaliiius LXXVI. ILNNVJI.J 535
^ilnilit('^ im-ililari, iil est iiicilitatc et s,-i]iiriilcr iiiciuiiiissc. Hie antcni Unis
est profl'ctus, (jiiia est, ])L'rfc(:ti(i : [>riinus i;ra(lii.s iiicipit, socuikIiis profit'it,
tercius porfieit. Quia [)riiiius opera taiitniu iloinini, secinulus iiiirubilia esse,
tercius onmia vidct : extra illa aiitcm iiiliil ivstat. Et ineinorcni fiiisse inimis
5 est, memoroni fore niaius, maxininiii aiitoui nieditari. Sie auteni perfeetii.s
homo: Eeee aliis etiam jji-odesse viilt, ikjii sibi taiitum habere talentiim
dicens: 'Et in adiuventionibtis tuis exereebor': narrabo, loqiiar aliis verbo
et opere de tuis mirabilibus, ut et ipsi eognoseant opera Domini.
Corollarium. Patet, ([uod per tot annos oraviinus et oramus 'Pater
10 noster, qui es

5;3(3
Dictatii .super rsalteriuiu. l-")l:i V>.
•j.i>U>i.7,i7!. Pi-ini;i [A(jiia|: IJciiiiit consolMri aniiiia inca &i-. Hie iKpia
V()liii)tati.s in .suiguinein versa est, iit ikhi [xissit l)ibi luc dclci-tct hihcre
illain: (|iiia santi'iiis est et mors auiiiic talis ai|iia.
„, . ä*. 4. Secuiida IKancI: Kt exerei t at ii s siiui: liir i-aiic iiatc sniil, iiiu'
f'atipmt aiiimain iiiijxirtiiiiis strci>itil>iis : i|iii sunt ineiiiorie et rclicjuie [)ecea- :>
iDruiii jirftcritoruni et V(ilu|)tatiiiii iiauscaiu iacleutes.
.'.awois, itjj. Ter(;ia (lScyiiij)lie.s|: Kt defecit spiritus nie iis. Hoc tereiuni Signum
2. SBiDj. 8, 18. cfKcax est, ijuocl iioii possunt ciuulari Mag! ^Kgypti, quia digitus dei hie
•1 3)!oj B^'ii't
est. Potest (juideiii et houio a«juam in sauguiueiu et \'(»luptateiii in uauseain
vertere attjue rananini voce.s et elaniores conscientie siiseitare: .sed Scyiiiplies lu
edueere nun possunt. Hee sunt musee ininute sine strepitu acute pungentcs
et UKirdentes: signiticant stiinulo.s con.seicutic atcpic cDiujtunctionis.
< Jna rta |i\Iusce|: au ticipaveruut (iculi iiici \-igilias. Hie se((uitur
extinetid luiuiiiis iiudi, ut iam videre nolit ea, . sj!i>i.9, 'ji. Sexta lA^'csiccI: Et nun sinn loeutus. Vesica.s et ulcera sextu -"
inittit. (iue dolorem infligunt, ut silentium impoiiant omnihus peccatis, ut
iicc l(i(|ui nee eogitarc de illi.s libeat. Sepe cnim etiam non luoveniur et
taiiicn cdgitamus et lo(|uiniur de nialis.
Scptiina |(iraiid(i|: ("ogitavi dies aiiti(|Uos &v. Ista cnim sunt
•' >wi)i l)tenei)rent.
I
eiiaritas 35
2.üJioj.r.',-.'at. Deeiina |Mors primogeuitDrum] : et sc(ppel>am spiritum nieuni.
Hie occiduntur priinogenita.
2 hilii fcl)U 1 1 eilucuii- jcljU

Psaliiiiis liXXVI. |1,XX\"II.] 537
PSALMUS LXXVl.'
Obsciirus (jst ist

i^;5g Dictatii su[ior Pt^altLiium. 1513— lO.
iiicliiial (i(l est scnsiim siiniii nun oxtullit): vidc in ülnsa.p Sicni ccontra
(li.Sf^oliitiis et vagiis in onmcni partcm spariiit ocnhis snos in.-^taljilissinio.s.
Nostrc auteni translationis .sonsiis est, qnod ([iii cdnipunetus e.st, etiaiu ante
tcnipus evigilat: et proniptiis est ad opera doniini : seniper primus esse nitit tu-
et paratissimus est, ae sie prevenit seniper vigilias et ea, qne facienda sunt. :.
T). (iuintd Turhatus suni et non sum loeutus: (juod facit eom-
ptuietus, (|uia cnni iicc vid(>re nee audire nee loqui delectat : fastidit spectacula,
f'astidit ninsicani, fastidit fal)ulas et ioeos. Silentium, quies et nox ci gra-
tissinia sunt: (|uia iratns est et turbatns in senietipso et infremuit. [Ut
b. Aug. p (?)... 8 eonless.- Et h. Antlmniun dicens tempus foquendi tempus m
taccivli. Sie onuiis couijnuK'tus. Vel non loeutus sum eorani Ii((miiiil)ns
rfc honis uiuudi . . . ut in glosa.] ^ Sie enini ira aeeensa uon sinit eon-
cupiseentiam luonere et intrare: que faeit l(Minacissinios et ocio.sos aceidiosos-
(jue post vigilias vix esigilare.
6. Sexte iaiu se(|uitur, unde tnlis gestns in eo et talis turbatio ae '
y. 0. iraeundia sive eonq)unetio orta sit. (^uia in(juit: Cogitavi dies auti-
quos, seilicet videns, quam onmia transierunt que f'ueruut, quam nihil sit
tempus et omne (juod in eis est. Cogitavi tot gesta \-eterum, qui iam mortui
sunt. Et ita mcditatio mortis ista feeit in me hanc compunctionem. Quia
non ait 'presentes dies', ostendit Idithum esse. Nam nullam clausulam huius 2u
psalmi potest dieere, qui uon est Idithum: talis euim solu.s proprie ista dicit.
7. Septimo. Annos eternos in mente habui. Hoc est enira quod
maxime nionet, seilicet eternitas tarn in bonis quam malis. Cogitare enim
penas malorum sine fiue maueutes, et gaudia bonorum similitcr maueutia:
rairabiliter horrere et stupere feeit animam. Et (jui non horret siguimi, est 2-^
(juod non eogitat vere nccjue intime ponderat, sed supei-ficietenus et per-
t'unctorie transit. I^nde notanter dicit : 'in mente habui' (id est tenui). Quia
nisi fixe et morose quid ruminctur, non affieit. Si autem fixerit mentcm,
xideljit et stupebit et terrebitur. Xulliis enim est, (juin cogitet ideni, quando
lo(]nitur: 'Eece moriuntur et danuiantur impii ineternum'. Sed quia non '"
diutius mente retinent, quam verbum sonuit, ideo non afficiuntur. Transiit
«1.9,;. enim cogitatio eornm cum transitu verborum: sieut ps. 9. 'periit memoria
fiDj. 10, 7. eornm [active et passive] * cum sonitu'. Et Oseas dicit de illis : 'Trausire
feeit Samaria regem sumn, sieut spinnam super aquas' (id est Christum .seu
veritatem feeit in superfieie earnalis eordis trausire). Ediverso psalmo prece- 3'^
*j 7r„ u.dente: 'Reliquie eogitatiomnn diem festum agent tibi', id est fixe impresse
cogitationes et profunde diiudicationes eorum, que audita et eogitata sunt.
[Optime dieit 'reli(inie'. (^uia quod cito transit de corde, totwn transit.
7 fastidit si)cctaculii icl)lt bei Scib. l:t movere?
•) eicl)c e. 527 3. üflfl.
*) UOcrgcjdjricbcii.
•) Conf. VIII 10. ') eicl)0 S-. 527 S l'-^ flfl-

siiiiiiu^ Lxxvi. ;T,xxvri.i r>'M)
Et idiM) iKin est ihi niciuoria ;iHr\niis , iii.-i /(»tum ilii .--it.l (iiioiiiiuit illos e. (.^ula iiH'niiuit unstri, i

540 l>iot;ita super PsHlUM-iiun. 151o -IG.
a.QJioi. ii,:i. (niia iiou tantmii tissam iiii.ü;iilain liabcrc, scd ctiaiii i-uiiiliiarc oportet: tiiiic
.f>oiKi. 6, i"-ciiiin sciitics atVcctiini. (Jnia liortus inu-uiii est.'
it. Nono o|)tinie .scciiiitur: Ciiiii cordf moo e.vcrcitahar, II(;l)r.
IM. i, :• liii|iuliar: iit ])s. 4 '(luv dicitis in cordil)iis ve.stris'. Quia .secuiii disputat,
(|iiis sit, (juis flu rit, (|uis orit. Et est .solilocjuiiim auime, iibi .seip«ain actibus s
Ifrarcliioi.s excird : (|iic tiiiiit copiot-i.ssimt' et iiiirahilittT. Quia ofKcium pre-
di

Psalmiis I.XXVr. [TA'XVir.] 541
Et quod isla sit inutatid hoiia, (istciidit (|Uc)il ait 'Dextci'c' (iil est gi'utie et
favoris dei). Hohi-. aiitoni sie: 'ICtdixi: In)l)ecillita,s nioa est'. Cuius sonsus
preter enni, cjui ad tcxtiiiii datiis e.st, liie esse potest, quod eonfitctiir seso
infirmum esse et iinpotenteiii ad idiani vitam nuitari: ideo seeutiis dieit 'Hoc
5 mutatio dexterc excelsi'. [Vel liec mutatio, (jiia me miitac« in supradietis,
non est mca: qiiia ex compniietione intellectus est, quod Lnbeeillitas s/Y iiiea,
id est vide, quod nihil sit lunaii nisi miseria et infirniitas.| Igitni- 'perditio Ooi- i-. o.
tua Israel. Ex nie tantnniniodo auxilium tuuni'. Sic nunc 'Imheeillitas
mihi ex me est, mea est, tantum ex deo nuitatio inea est'. Vel quia in
10 meditatione agnoscebat, nihU esse sibi vel suum nisi iinbecillitateui. Quia
si queras eum: Quid reputas te? Quid hnbcs pro tuo? Respondot Xiliil
meum e.st, nisi imbecillitas et miseria: hoo saue adeo ex nieditaticmc in-
tellexi, qua perveni ad Cognitionen! mei. Ibi enim vidi, quam honio sit
nihil, qui ambulat extra talem compuuctiouem. Sed haue comjjnnctionem
ir, neque ex me habeo: quia me mutavit in alium virum: illuminavit enim
me ad Cognitionen! niei. Hec enim mutatio si esset ex hon!inibus, onuiibus
esse posset. Igitur 'Nunc coepi'. Unde docemur, quod nullus potest incipere
novaiü vitam, nisi peniteat euu! veteris, nisi in istis compunctionibus, ut
psalmus iste docet, estuaverit.
20 Memor fui operum domini, id est tirmiter proposui in cordc mcos. i-j.
opera tua, scUicet ut ea facerem. [Hcbr. 'Cogitatiouum domini': idem est.
Quia pro o\)cvihus cogitatis accipitur ojnis ps. 39. ' Et cogitationibus tuis -Ui. tn, c.
non est qui similis sit sibi'. Quando enim opus foras procedit, tunc int^l-
ligitm- quid cogitaverit, qui /fcit. Sic euim lüanifestat eonsiliuni o])us.|
2.1 Compuuctus enim et iam ex terrore etenie miserie mutatus, quid Ihciat, nisi
ut opera dei facere dispouat? Opera enim domiui hoc loci) jiropheticc sivc
in spiritu acei})iuntur ea, que nos facere debemus secunchim deum, ut iustitia
dei, via dei, ut sepe dictum est. Sic enin! aptius seqmuitur, que infra
dicimtur, nt videbitui-. Hec enim iugiter sunt meditanda et exei-citanda, ut
>i dicit. Quia memor ero ab initio lüirabilium tuorum, id est operum
tuoruu! ab antiquo, que in antiquis patribus .operatus es. Non enin! ipsi
egeiiint talia, sed deus in ipsis, ut supra ps. 43. 'patres nostri nan-averunt -Cj. 44, 2. 4.
opus, (piod operatus es in diebus eorum'. Et sequitur 'Nou enim in gladio
suo possederuut terram'. Et idem pstdmus satis ostendit, quoiüodo sit
i' memoraudum in operibns domini: scilicet quod et hie dicit. Deus iui!. u.
sancto via. Hoc est ut nun in viribus nostris et iustitiis no.stris opercmur,
sed opera domiui discamus operari. Proph(!ta enim ins]!iciens opera patrum
vidit in omnibus, quod deus cum illis operaretur, et non ipsi. lüde eruditus
concludit Opera dei non esse, nisi que deus in nobis operetur. Quare lustitio
4" et opera nosti'a coram co niiiil sunt. ldeo(|uc opera extcrioris iustitic non
12 iTiilK'cillitntPiii ot misori:mi 2:! (juis siuilli;)

A2 nirt;ita snppr Psaltniiiiiii. \T^V^ 1(1.
sunt opera Dei: swl 'in saucto, ail, via tiia'. Hoc est in spiritii et iKm in
litora aut atrio propliano.
Igitur sive opcra dei siiit ipsc croature, sivf opcra, (pic in n

Psiilnnis LXWI. ItAWlI.] r)43
(inis deiis inagniis siciil dciis iidsttM? Tu es dciis, (jiii {'acis«. ir..
inir;i l)il in. Magnus, (niin i'm-U nuiLiiui (( inirnhilia, scilicct in (jiiihus .sc
meditaturuni dixit. Sed (|iicri(iii': (iuoiiKido sunt eins (ipcra oiunia niaii'ua
et niiral)ilia".' Nocesse cniiu est, ut oiiuiia (i]i('ra,

544 Piptiita super rsiiltnviniu. 151:3—10.
Et qiiis credit, quixl in tniitis saci'is Imdic ikis siiiaus".' Fii(lii|iic doinimis
oporutur niirabilia. Scd Sic enini iioc psahno Ecclesia vovet. Et ps. 50. 'Docebo !'
inicjuos vias tuas'. Sicut autem dixi, simul recitat vetera et prophetat no\'a.
Quia vidit, quod sicut opera dei niiral)iliu olim non fiebant opere hominuni:
ita multo magis intellexit, (|iiod omnia o])era dei, quibus uos redimit et
triumphat, non fiunt ex liominum \-lrtute. Si enim figuralia per deum fiebant
(juanto magis vera et spiritualia? Ne scUicet glorientur, sed confiteautur 20
*i. 11'., 1.2. omnes deo. Unde ps. 113. cum recitas.«et opera dei, sequitur: 'Non nobis,
domine, non nobis, sed noniini tuo da gloriam: super misericordia et veri-
tate tua'.'
Quod autem hie exprimit filios laeob et losepli, mvstieant multi : potest
tamen etiam ad literam accipi. (^uia isti duo patriarche nobiliter iu filiis 25
multiplicati. Et (|uia duo tilii loscpii (•(imputati sunt in filios lacob, pro
duabus tribubus.
B. Augustinus Allegoriee expouit filios lacob populos ex gente hebrea:
filids Toseph populos ex gentibus: quia in gentiljus losc]>h venditus, cxaltatus
et niultipiicatns fuit uxore alieuigcna accepta.'- 30
S8. 17. Viderunt te aque dcus, viderunt te aquo. Ista geminatio lacit
et cogit nos spirituales aquas iutelligere illis significatas. |(iuia dicit' Viderunt'.
l!i. fis,2.'.. l's. 07. 'Viderunt ingressus dei raei'.] Secundo i'tiani ex eo, quod ait Et
tiniuerunt.' Tunor enim in proprio sensu maiestati non convenit, nisi
remotissima metajihora, id est ad moduni timentis, f'ugiendo scilicet \. 11 i, niif lucldjiMi tif ÄH'vtr cum recitasset opera dei
fict) Iif,5ii't)cit , iiub ^^i \Vi geiiiciiifiim bcii IJ:'.. '^.^jalm. ') yiitljcv gicbt 'JlitguftiiK- 9(ii-:-=
bciitiiiig iiifoffru iiucieunu loicbcr, aU ex iciv „uxure alienigena accepta" frei fvtufitfvnb
l)iit,yifitgt. ') Jicfc-s ..Kt, tinmerunt" finbct fid) lin'boY iu bi'v Vuly. itori) im Psalt. inxta.
Hebr. [..videntes te aquae )Kirturier\iut"| , nuil)l cibcv bei ".'liiiiiiftin: ..\iilerunt. te aquae
et timuenint".
:

.'i de
Psalmus Lxxvr. [Lxxvn.] 545
se Iiabnit, Tercio Et turbate sunt abyssi, cadem lomitiono. Sunt autcm
Abyssi aquo profniicle. Hü sunt homines j)rofundi et occnlti cordi.s. Quorum
aliqui boni, de ([uibus ps. 32. 'Qui pouit in tliezanris abyssos'. Tales enim'Uf- i^. f-
intus in spiritu vivnut, et uou apparet vita eorum ociüis (^arnis. Alii niaU,
quibus Isaie 29. 'Ve qui profundi estis corde, quoruni sunt iu tenebris 5n- an, i:..
opera eorum': horum euim mors, qua in spii'itu mortui sunt, siniiliter nou
videtur foris: quia vivnut in carue: ideo sunt Abyssi. Hü autem turbantur
et iudignantur eoutra veritatem eis contrariam, ut psalmo precedente: 'Illu-';Ji. 7i;, r.. n.
nnuans tu mii-abiliter a montibus'. Ideo 'turl)ati sunt omnes insipieutes
10 corde', id est abyssi. Idem enim est Abyssus et insipieus corde, Ucet foris
coram mundo iu supei-ficie sint sapientes. Quare autem turbantur viso
domino et illuminaute eo a montibus etfiruis? Quia veritas odium parit.
Unde hie apparitionem domini iiotifioat iu carne: Christus enim deus visus
est a ludeis et apparuit iu carne. 8ed iude turbatus est Herodes, et omnis fflüiiiii. ;, :i.
!' Ierosol>ina cum iUo: tunc enim ad Hteram iste proplieticus sensus impletus
est. Unde et psahnus iste recte in festo Epiphanie legitur. Tiu'bate autem
sunt etiam postea, cum illuminaret a montibus eternis, ut psalmo precedente,
scilicet in die pentecostes et deinceps. Et ita ab increpatione eins dormi- ¥(. ic. i.
tavernnt in spiritu: sicut Pharao dormivit morte carnis in mai'i. Ac sie
-11 tota hvstoria exodi recidit iu spiritu super ludeos insipieutes, qui illud in
se ex})leverunt mystice, quod in Pharaone contigit literaliter. Tunc enim
abstulit spiritum priucipum, spiritualis scilicet vitc, sicut abstulit spiritum, >;*i, -n, in.
id est animam priucipum Pharaonis. Et sicut ibi tcrribilis iu ira sua et
nemo restitit ei : ita et hie. Vide singula psalmo precedente.
25 Quare scquitur, quod de istius hyst

546 Dictata super Psalterium. 1513—16.
1". Igitiir hrcvitor Via CMiristi in mnri et somito in afpiis niultis
est, qiuxl vita et conversatio siia et siionnu est in niedio niundi et inter
honiines inuudano.s, qiii sunt niarc et atiiie multe. Sient fio;iinit transitus
per niaro rubrnm: Aqnc a dextris sunt honiines in prosperitat« nllicientes.
Aqne a sinistris sunt honiines adversantes et perscquentc^s. Sed has faeit
dominus Eccle.sie sue ut murum utrincjue, ut eis niinari et apparevc et movere
ad seusum quidem possint, sed obruere et involvere non possint.
2". Secuiido sie: scilieet quia Mare sunt ipsi honiines, in quibus ipso
ambulnt, ut ilhnn ambulantem super sc portcnt glorifieantcs et portantes
(Iciim in eorpon^ suo. Sed heo cxpositio ad hanc figuram et ad pi-ojiositum
non est. Aliud est enim per medium niaris seu in mari medio: aliud super
aquas ambulare. Ideo reliuquatur et prinuuu pro textu suscipiatur.
Tropologiee (juo(pic similiter. Mare et aquo multe est caro eum suis
sensil)us plena onuii procolla malorum motuura et cupiditatum a sini.stris et
M!om. s, 1. a dextris. Sed hiis, qui sunt Christi, nihil damuationis est, qui non seeundum
carucm ambulant, licet anima in carne, in medio scilieet eius et omnium
sensuum proficiat via sua vü'tutum usque ad deum. Nam dominus aniniabus
ful(;lil)us facit, ut caro licet a sinistris et dextris titillet, concupiscat, moveatur
desyderüs contra s])iritum: non tanien regnet per pcccatum aut animam
involvat, sieut facit homiuil)us ^Egj'pti et mimdi.
Moni. (•„ 12. Undc Desj'deriis ait Apostolus caniis non esse obechendum: nee
rcgnare peecatum dcbere: licet esse desyderia et peccata in carne prohibei'i
Htm possit. Sicut docet figura. Nam Aque a sinistris et dextris in mari
uli(Hie xidebantur, utique more suo fremebant, utique imminebant, sed non
irruebant. Sic in mediis tentatiouibus euudum est. Sentiri et videre et
experiri oiiortet bouitates et maütias carnis, sed non eonsentire. Sic est
>J"'J|',.'-'ij:liIiiiiii iiiter spinas, sicut Daniel in medio leouum. Sic canitm' 'Saneti tui,
doniiiie, mirabilc consecuti sunt iter, ut Lnvcnircntur illesi in aquis validis.
'i\rra apparuit arida, et in mari rultro via ctc'
'Et A'estigia tua nou coguosceutur. Hoc quidem in mari rubro
ad litciam patuit. Ita et in spiritu fit. Quouiam carnales uou cognoscunt,
(luod liec sit via Dei, per quam sancti ambulant. Immo videtur eis esse
non via dei, sed stultitia et en-or et schaudaliun. Vident (piidem viam eoi'um
1. lii'v. •.'. u.et vitam eorum, sed hanc esse dei non vident, quia carnalis hoiuo non per-
cipit ea, (jue Dei et Spiritus .sunt. Sicut Pharao cum suis benc vidit viam,
per (piam filü Israel ierant, sed hanc esse viam Dei non iiitellexcrunt, donec
suljuiergereutur.
') yiitfjcv Ijiit l)icv (im ;)iiiiibc iH'igffdjviolien 2 " inib (jcviwrf; S. 547 S- 14 311 Et opora
fiia, 1"; licibc ;^al)lcii fiub bittet) cim- itlniiiiiier Uin-hiiiibmi. Stib. Ijat Ic^torc iltonblifiiieifuiig
iitirvfi'lifit iilib vox Vit Vo.slijjia ein 1". flcfflit. (S-im Uiiiftolliiiiii bi"v iiäjjf ctirtjfiitt jcbud) 1111 =
tljiiiilirl), bn Kt oijcra tii;i fiel) ([fuan an bi-n DovnniV'ljcnbcn 2nfi nitfi()liofit.

Psalnius LXXVI. [LXXVII.] 547
Sic Dominus lohan. 3. 'Spiritus spirat uhi vull, et voconi eins audis Soii. 3, s
et nescis, unde veuiat, aut quo vadit. Sic est oinuis, qui natus est ex spiritu'.
Scilicet quod vocem cius audis confitendo Ciiristuni, sed nescis uude et (juo
vadat. Quia, ut supra dixi, uescit iiauc esse viuni a deo et ad deum. Sic
prover. 30. 'Et viam viri in adolescontula peuitus ignoro\ Uude vocaturSvii*«).:
Ecclesia abscondita et in occultis et in sancto et aliis multis noniinibus.
Quia sie eani abscondit dominus et decoloravit eam sol suns coram mundo, ^mOci. 1,
sed albavit eorani se. Ps. 26 'protexit me in abscoudito tabernaculi sui\ 'Ui. 27, r.
Deduxisti sicut oves. Iste versus ineptus videtur ad ])recedentes. as. 21.
Vel eogere nos vult omuia dicta de litera occidente aeeipere. Sed potest
sie aceipi: Quia dixerat supra de deo incarnato, quod cum videriut a(]ue,
([uod apparuerit in carne bomo inter homiues. Ne quis ideo eum solununodo
iiiiniiueni putei et non etiam ante fuisse, dicit: 'Tu es qui dediLxisti', ((. d.
licet iani visil)iHs f'actus sis, et infirmus appares. Et ojiera tua in innnilitate
tacis, ac sie iam non cognoscuntur a supcrbis. Non enini in maiestate et
])otentia operaris, sed ex occulta virtutc: ideo non cognoscuntur vestigia tua,
ergo nee tu, quod sis deus. Opera enim tua bumiiitate velantur, ut non
tua esse eredantur, sed hominis aHcuius infirmi. Kihiloniiuus tarnen tu es
ipse, qui olim in maiestate et apparenti virtutc operabaris in manu Mosi et
Aaron. [Sed et nunc quam sepe dominus obviat (ut proverbium haltet) et
uescinuis eum sahitarc, ' (|uia uou cognoscinms vestigia cius. Hninilitas enim
xcritatis apparet: ideo eam non aguoscimus.] ^
Et ista est prima intelligentia buius versus: Vestigia tua non
cognoscentur. Quia sicut divinitas fuit velata sub carne infinnitatis : ita
opera eins, que fuerunt inaxime deicctio diaboli, victoria mundi, dcstructio
iuferni, acquisitio celi et sanctificatio Ecclesie, occisio mortis, que sunt opera
prorsus divina, fuerunt velata infirmitate passionis. Quis enim crederet,
quod crux et passio tam inestimabilia faceret? Igitur Vestigia eins non
cognoscebantur, nee videbat omnis liomo viam cius, quam tuuc ibat. Et
quid opcraretur, uou intellexit nee muudus ucc diabolus. Nee tamcMi ideo
non fuit deus ille, qui dediixit olim in manifesta virtutc pojiulum. Sed (|uia
tune literam, nunc spiritum litere operabatur, qui occultus ei'at in litera.
Et ita riu-sum cogimur ad spiritualcm intelligentiam psalmi. IJcct cnini, ut
jiredictum est,-' in figura exodi ista uescientia monstrata sit, quod Pharao
non intellexit haue esse viam et opus dei: tarnen melius senlinms, (|uod
propheta ex opposito lo(|Uatur. Ac si dicci'ct: 1'unc virtus fua liiit inaui-
iiitellexei'.nt
10 accipcre fc^tt 20 .^lintcv iiiaxinic, nticv »icbcv (jcftviri)Cii, ]i;issiiinos :;ö Scib.
') XHijviiuln T.'iO Ifütfiljcr 2pviri)luprttev, aoiiiiimuUu 1537, Nu. i:!. „t^iott lu'cn'fliict
mciiid)cm, loev jii iiviifioii füiiht." 'iicvtil. yiHiiibfv, Spviiijluüvti'vd'i'ridni 'i*b. II. 1870. 2\i. II.
-j Unten nm *uibo uun 331. l'i?''. -'j Sicljc ®. 541; '^. 35 flg.

548 Dictata super Psalterium. 1513— Ifi.
festa, et visil)ilia craiit niirahilia tiui ac vestigia virt litis tue oinnihus oognita.
Sed nunc, cum spirituiu illius manifeste iitere ocouitum facturu.s es: enint
t)j)cra tua ita occulta, opera tua adeo abscondita, ut nisi fido, pereipiautur,
nullo modo cognoscantur : Imme nisi fides doccat, quod pussio tua tanta
opera faciat, videbitur quod sint oj)era iufirmissimi iiomiuis cuiusque. Quid s
cnim est pati? Nunquid est hoc o])us dci? Igitur DiaboUim esse victum,
mortem occisam, celum apertum, fides intelligit: ratio autem non coguoscit.
X'elavit enim ea opera sub infirmitatc passionis, ut deitatem sub liumanitate,
ut fide quoque velaret rationem et stultam faceret sapieutiam mundi. Quare
nltimus versus contra ludeos iucedit. Qui quoniam vestigia eins non lu
cognoscimt nee; cognoscere vohmt, non credentes, sed tantum ea, (pie in ipso
viderunt, infirma consyderautcs, statim eum quoque deum esse sumu verum
negant, (jui oiim deduxcrit cos in manu Mosi et Aaron : quem adhuc semjier
cxpectant. Hie autem dicit, quod idem ipse sit, qui olim dednxit, et non
alius: qui modo in infii-mitate opera sua abscondit et iam non in maiestatis u.
virtute fecit manifesta mirabilia, sed in humilitate passionis occiilta mirabilia.
5oj. f.:!, s. Unde Isaie 53. 'In hiunilitate iudicium eins sublatiim est':' quod quia ad
manum venit, exponemus et cmn nostra translatione concordemus, que dicit:
'De angustia et de iudicio sublatus est'. Itaque est sensus: Ipse sublatus
est, absconditus a ludeis et in altuin ad dexti-am pati-is sublatus est in 20
Immilitate passionis et angustia iulirmitatis. Quod enim ludei emn non
cognoscnnt et absconditus ac sublatus est ab eis, facit humilitas, afflictio,
angustia et iudiciimi et damnatio, quam sustinuit. Ipsi enim sumn Messiam
talem non sperant, sed solum in gloria, potestate, virtute &c.. Ideo sublatus
est ah illis. Igitur nostra translatio dicit: 'De angustia (id est propter 2:.
afHictionem passionis) et de iudicio (id est propter damnationem mortis ad
crucem) sublatus est': ])er eorum incredulitateni, quia pi-opter ista non credunt
eum esse Christum eis promissum et deum. Idem alia translatio: 'Li humili-
tate, id est passione, iudicium (id est potestas iudieiaria et reguum super
ludeos) sublatum est per eorum infidelitatem'. Vel tpiod melius credo ye\ 'm
eque bonura: Ipse sublatus est (id est exaltatus super onmia) et iudicium
eins super oninia exaltatum, scilicet iudiciaiia potestas: propter passionem
'^iiiii a, s.y. et mortem. Quia secundum Apostolnm 'Quia fuit obediens usqne ad mortem:
ideo deus exaltavit illum'. Et quia passus est, inde constitutus est Iudex
vivorum et raortuorum. Et inde venturus est &c. Item Quia per passionem :!•
tHiir. 2, 9. et mortem gloria et honorc coronavit eum Hehr. 2. Sic ergo 'De angustia et
*4ii. Uli, 7. iuihcio sul)latus est'. Et quia 'de torrente in via bibet, propteroa exaltabit caput'.
Videtur itacpie mihi esse intentio totius psalmi, quod homo quilibct
iustus, et simiil tota natura huinaiia, videns niiseriam suani et ciiinpunctus
:j4 ideg deus
') 2o bif Vulg-.ita 'Jlpofti'lg. 8, :!:'. luirtj bor iUu'vji'ljimg her LXX.

Rsiilmus LXXVl. [LXXVII.I ä.lO
;i-t Imc cxaiididis d rcdcimittus ac
luiitatiis et iam veriis Idithiuu, diiit .seniper laudarc deiini et opera eins
narrare ad alioriiui quoqiie iu.structioueiu. Sic euini facit
ps. 50 'Dücebo ini(juos vias tuas'. 'Et exultabit liugiia luea iii.slitiain -tii.'.i, is. ig.
tuain'. Iteui 'Et os iiieuiu aiimuiciabit laudem tiiaui'.
ps. 39. 'Ediixit me de lacu &(•.' sequitur 'Auniiiiciavi iustitiani tiiani'. tii.iu.ii.io.i;.
Et iterum 'Miüta fecisti tu, domine deiis mens, niiial»i!ia tiia".
ps. 65. 'Veuite et vklete et narrabo, oimies qui timctis deiiin, ijuantatii ne, ib.
fecit anime luee'.
ps. 49. 'Veuite et videte opera domiui, que pusuit prodigia'. *i. *i;, 'j-
US. 117. 'Xuu moriar sed vivaiii, et narrabo oiunia mirabilia'. 'Dieaut *t us, 17.
nunc (jui redempti suut cvc.
ps. 9. 'NaiTabo oiimia mirabilia tua. Quoniam i'eeisti iudiciiim *i. 'j. 2- s-
meiim ttc."
Ex quibiis patct, qiiod hec est regiila iustitie, Domino coufiteri siui
mirabilia (pie fecit in eonversione cuiuslibet. Unde liic psalmus pro tota
Ecele.sia primo et [)ro quolibet liomiue singulari tropologia potest expoui.
Naiu in quolibet deu.s facit ista mirabilia, (jue figurata suut in Mari rubro.
Verum non facit hec in quoquam, uisi eum prius humiliet, affligat et in
compuuctionem ponat, ut hie describitur. [1. Pet. 2. 'Ut virtii^t'S anuuncietis *cti. 2. '>
eins, qid de tenebris vocavit vos in ac&nh-abile lutnen suum'. Unde sieiii
ludei olim sibi sua, mirabilia semper recitabant : ita nos efiam miüto magis
qpera eins recitare debonus, et dominus ad hoc ipsum instituit memonale
suum, ut semper memores simus openaxi suonuii. Et ^)ö2)iilus ubique gratias
«(/ere \üon&tu)\\ Et si vis Exemplum pro hac expo.sitioue 'habere, accipe
conversionem Sancti Augustini 8. confessiouum. Ibi habebis expressam et
iucuudissimam practicam huius psalmi. Vide ibi, quomodo sit turbatus et
non locutus : et quomodo cogitavit et meditatus in adinveutionibus et con.siliis
divinis super sahitem generis humani, ut hie describitur. Unde qui non est
ex]iertus hanc compuuctionem et meditationem : uullis vcrbis potest luuic
psalmum doceri. Inde enim et mihi difficilis, quia extra compuuctionem
sum et loquor de compunctioue. NuEus enim loquitur digne nee audit aliquam
Scripturam, nisi conformiter ei sit affectus, ut intus sentiat, quod foris
audit et loquitur, et dicat: 'Eia, vere sie est'.
Igitur (juia uiee compunctionis practica uon possuni, declarabo eum ad
exemjilum et ex practica b. Augustiui.
9 qui timetis deuiii fcl)lt lU @cib. fcuit 'M ©cib. riuuniie

550 Dictata super l'salteiium. 1513— IG.
GLOSSA: PSALMUS LXXVII. [LXXVIIL]
Scnno Christi ad Syn(U)v(jam recitantis per ordinein bcneficia dci
cdiibita Uli et illitis iiMjratitudinem, quce umnia paraholicc velut dicta vertit
in prcesentis tunc temporis eorum infidclitatem. Psal. LXXVII.
•£. I. l'if. Eruditio Asaph iiitellectualis, idoo oninia, cjue recitat ux auticjuis •
gcfjlis,' .spiritualiter intellexit.
Attendite- popide mens, o ludci ut luuu- C'liri.'iliaiii, liijeiii. iiwain Euaii-
golii: iiidimite per lHiiniIitati.in sen.sum vestrum subiiiitteiites, iie scilicel
scan(l;üiseniiiii in iiicis vcrbis et oilciulatis per erectuin seusiis vestri coruu,
(lurem vestram, iit aiuliatis (>t sitis discipuli, uon Magistri , in verha oris lu
•j>. 2. mciJ Quia Äjteriam apertc predicabo et revelatum spLrituni litere in paru-
holis siniilitudiriibus, iit patet in Euaiigelio, os meuni: hqunr propositiones
/m/^/ü/ i. e. ea que abscondita fiierunt ab iuitio miindi, iit Ephe. 3. Matth. 13.
diS'n'-it'^''^
». 3. Quanfa quam magua et multa audivimus et cognovimus ea, licet uon viderimus
S). lipsi: et patres iiostri sii])ple sauguiue et spiritii narracerunt uohis. Non n
siüit oerultata a fdiis eorum, ideo uiillnsi potest exeusari : sie etiam de
Euangeliü uobis factum est: in (jeneratione altera, i. c. de una in aliam, vel
in Ecclesia, que est geucratio altera pust syuagogam. Narrautes-'' supplc
GLOSSA: ^ Gesta antiqua fuerunl iigure. Et quid prodest iigurain tencre
sine spiritu? MuKo melius est spirilum sine figura tenere. Ut quid prolicit -.iii
carnalibus, quod secundum corpus per mare rubrum sunt salvati, quando secun-
diMM spirituni et animam sunt submersi? Sicut sine dubio factum est iis, qui
spiritum sinud non habuerunt. Aut quid obfuit Egyptiis, quod secundum corpus
sunt submersi, quando ibrtc secundum animam per mare rubrum sunt perducti?
Simili modo de aiiis plagis Egypti tencndum. Que oumes tunc et nunc in :'
Iiidcos spirilualilcr ceciderunt, sicut propliclc lioc ipsuni intelligentes predixcruul.
^omi sil spiritualibus
,, . ., . ,1 plaga . ,, , ,• I Ouia vidcriuit, (iiioti : , ., carnalitcr mtullecta nolius; , .. ...
'
'
\ bomtas { mala sit carnalibus
et I 1 ^^
-' Secundum b. Augustinum loquitur Deus Christus in persona
sua. Dcinde pci- os propliete. ^ Moses habet os alienum, scilicet Aaron.
Scd muic ego a|xM-iam os meum proprium, ut non per aliuni loquar in umbra
et ligura. * Greatio rcriua corporalium est initiuui et figura et lunbra
redcmptionis et spirilualiiuu rennn: (|uc sunt finis illarum, sine (piibus sunt
vane ille: idco assumanliu- pio paraboHs spiritualium. — i. e. i'ecitabo opera n:,
dei mirabilia anlicpiilus facta. Et sie recitabo, ut aliud sub illis signilicari velim
et intelligi, scilicet ut non siut pro reriun enarratione, sed pro rcriun parabolis
agnoscenda. Hcbr. : 'liOipiar enygmata antiqua'. Undc manifeste patet, quod ea
non exhibet nobis lauhuu likraiilcr consyderanda. ^ Gassiodorus : 'facta
Domini narrare laudasse est'. 4u

Psalmus LXXVIl. [LXXVIII.] 551
patres nostri latides' doniini opera cius, quc; suut laus et gloria eiii.s, et
virtiitcs cius upera poteiitio eins: ci mirabiUa eius cpim fecit, alii auteiii
tantuia narrant. Et suscitavH, quod siiigultu'c bcncficiiiin e^t jjs. 147 'Nun |j" ',",7
fecit taliter onuii Latioiii', testinionium,'-' i. e. legem futiire fiilei et iiistitie
testeni et preeouera in lacoh : et legem posuit in Israel, per quam peccatores
ostendei'et esse et sie ad gratiam suspirare laceret. Qtianta i. e. (jiie mnndttvit
patribus nostris nota facere ea filiis suis, eodem modo in novo testamento
apostolis et jjrelatis maudavit uobis nota facere : tit eoijiioseat fiat coguoscens, 3!. g.
verbum absolutum, yeneraiio altera secjiiens: I'llii in tercia geueratione qtii
misceuttir et cxurgeid, proficiaut scilicet etatc et spiritu, (juia nemo repente
debet doeere, sed exiirgat prius: et enurrahunt fdiis suis in (jiiarta geueratione.
Ad hoc scilicet narrabunt Vt ponant firmiter in deo non in carnem vel « 7.
ali(piid extra deniu spciii snam^ et nun obliviscantur operiun dci, (juil)us cos
ad spem sui alicxit, ut in omnibus spcrarcut in ipsum:'* et mandatii, eins
eM/nirant. Xe fkint sieid patres eorum'' autiqui iu deserto : yeneratio 2)rava'ü- »
dcclinans a sj)iritii ad literam et exas2)erans provocatrLs Dei et irritatrLx,
quia incrcdula. Ne fiant inquam Generatio cpue non direxit Hcbr. preparavit
cor siiuin iu spiritu, licet in opere mauuum foris timore pene, quia undc
dirigitur ct)r: et non est crcditus cum deo spiritus eins, 1. e. uolueruut crederc,
(juod cum Deo esse non potest, uisi qui spiritus sit et neu caro.'^ Quc
GLOSSA: ' Nani in laudibus rocitantur opcra virtulum. Et ita opera in
sc sinit magna, sed assumpta ad narrationem sunt laus, ps. 110 'Confe.ssio et'}ii. 111, ;)•
luagnificcntia opus eius'. - Idem est lex et testimouiuua sccunduui b. Augu-
sliiuuu, dicilur autem testimonium bis, qui ea non legitime utuntur: quia per
legem convincuntur esse peccatores. His autem, qui ea recte utuntur, quia
dcmonstratur eis Christus in ea, ad quem fugere debeanl ut libereutur. Undc
Ro. 3. 'Nunc autem sine lege iustitia manifestata est, teslilicata a lege et pro-3!üm. :i, l'i.
piictis'. •* Quia qui ex deo tantum carnaha sperat, et non ipsum dcuni : hie
non in Deo spem ponit, sed in donum Dei, cum tarnen ideo hencfaciat Dens,
ut in se faciat sperare. Et hoc ipsum preccpit doceri posteros suos. * Vel
operum Dei, i.e. que Ulis facere vult, ut scianl ([uoniam non suis operibus,
sed ex Deo salvi et iusti fiant: sicut olim simiiiter liberati. ^ Hie ergo apcril
intellectum antique figure, quia scilicet tem])ore Christi idem fccerunt quod olim,
quia utrobique tantum carnaliler sapiebant. Quia benchcia cius carnaliter acci-
pientes non per hec in dantem sperare didicerunt, sed in ipsa bcneflcia: quod
palet: (|uia propler dona eis data postca Deum dcseruerunt, cum cos tcntarel.
El uoii erant resiguati, ut solo Deo conleuti essent. El sie iu die belli conversi
sunt ad se. Sic fecit Saul et lerol)oam a Deo iu regnum exaltali, postea propler
regiuun deserenles Deum. " Fuil enim credila et adbuc est caro eorum esse
cum Deo, i. c. pulanl, (juod seciuidum carnem agcntes sinl grali Deo.
latimii fc()lt lö Vulg. siiit sicut 25 llis .•iiitcm, (luia
.,„

t^r:2 Diclatii suptT I'siiltoiiuiu. 1513— IG.
>«.. ''^'•.'I- wiKTatici sunt Filii E/fhdiii (iiinidi fi suiutI)!, iil patct Iiulic 8 (( X'l. iitteujitC])t.
8,lI.o ••II 111
'-'''•
dentcs iiisidiautef^ Christo Doiniiio i:t mtUctites m illuin turum, liypallage,
i.e. .sagittas arcus: conversi sunt retrorsimi a spiritu et fiele et sj)« in die
m. w.heUi iu die passionis Cliristi. Non ciistodicrnnt , (jnia noluerunt tarn illi
olim, (juain isti nunc, tcstaiiirntnm dci legem, qua testatus est gratiam futurani %
in fide vel legem Christi: d in hye eins nohicrtmf ambulare, qnia respuerunt
sn>flid).i:),4c. verbum salutis Act. 13. scilicct antiqui et moderni ludei tempore Cliristi.
«. 11. M
oUiti sunt henefactonim eins, quibus eos ad legis oustodiain provocavil
ac velut emeruit: d mirahditim eins in submersionc Pliaraonis et ^lgyptioriim,
ai.ii.tjiie ostendit eis. Coram putrihus eorum' moribus et carnc fecit mirnhilia i»
iam dicta in terra ^^gypti, sie etiam coram uostris patribus Apostolis et
iL 13. maioribus : in cunipo Thancos'^ civitatis regle in ^•Egypto.-' Interrupit in
2.ar!oi.i4,2i.duas partes mare, de quo Exo. 14. et perduxii eos per niare: et statiiit
sj. ii.firmavit aqiias immobiles quasi in utre clause essent iu vase. Et dcdtixit
2.aj)oi.i3,jif. eos Exo. 13. «i md)c precedentc diei per diem: et tota nocte in illuminatimie i'
„

salmus LXXVll. [LXXVlll.l 553
A|)(isli.liiin 1 Cur. 10.' /;» iiiaij/wso in (U'wrU). Ef fcidiinrnid (Ivitin iitlx.^l'l'^"''''
conlihns suis, scilicct \)vv iiicrt'iliilitatL'in et clitHtleutiain: vuleiites experinieutiiin
Dci vi nun lidcm liabore: ttt pcterent Niim. 20. escas animahus suis, i. e. J.aaij. si,:..
secunduni cout-upisceutiani auimarum suarnni, quas tarnen odissc debuerant.
5 Et male lociiti sunt de deo Nuui. xi. 'Qni.s dabit iiobis ad vt'.scondum fanies?''4'\,j}JJj ,,_,.
(|. d. nidlus, nee deus: in hoc (juod dixirunt^ nnrujuid poterit deus parurc
mensani in descrtoY (|. d. non, qnia in de.sertiUTi est. Quoniam confiteuiin' «. ju.
qnidem quod pcrcussif pdr

554 Dietata super l'saUeiiuiii. 1513 -IG.
ho))M,' tjuod tiiiiien est niirahile: cibarin misit eis in iibniiilanliti. Ista aiUi'iii
verba ipso rigorc coguut nos de spiritii iutellif^ere scse, (luia facta descrihmit
S- 26 k'ini)ore Chri.sti et Apostolonmi ad litoram. IVansüdit ad illoriiin Ciustra
mistrtim ineridionalera de ccelo aerco: ei imluxit, est rcpetitio,- in virtute
'». ii.sua Äphricum eiiisdein plage ventiun. Et pluit, quod ex severitate fecit .-.
pnipter inalos, super cos sicui puluerem, i. e. co])iose et iiimiineral)iliter, cariv;s:
I aJioi.H.jti. ^,^ s/cz«^ urmmm maris coVitilia pemmta eoturiiiccs Xiim. xi. Et ccciderunt
in medio castroriim conim, ut uou liaberent necesse exire ad colligeudum
4'. '."j. siciit Maiiua: circa tahernaculn coruni. Et tiuic sed uon ibiC?) manducaverunt
eiiiii desydcrio,

l'siilmus LXXVll. IhXXVIlI.] 555
(iiios i'X eis niKerchunt citin relHiui non occisi:' et revcrtebuutur vt (liluculo-'
prover. 1. 'Mane cüU! runt cum dilectiononi ostcuderunt in ore suo , i. o. verbis tantiim : et Unguu
sua mentiti sunt ei, hoc enim sequitur, (jnia mendaciiim est aliud in ore et
aliud in corde habere. Cor autem eoiiim non enit rectum cum eo , sed ad «. 37.
seipsos eurvum, qiiia sua querebant tantiun : nee ftdeles firnii et perseveniutes
hcdyiti sunt in testamrnto eitis lege eins. I2)se autem licet non raerereutur, «• :is.
i'i est misericors couipatieudo eorum malis, et propieius fiet'^ iiitlulgeudo pee-
eatis eorum: et non dis/terdet omnes cos. Num. 14. Et ahundavit abundet.wioi. ii,.)ii.
nii.sericordiani, abundaus l'uit tä uverteret ad averteudam ab eis iram suuiii:
et non accendit omnem iram siiam, quia sie omnes delevisset, mmc autem
reli(iuias servavit. Et recordatiis est, non enim oblivio cadit in Deum, sedai ao.
K, effectu ostendit sese recordari, quia caro sunt: sjiiritns veutu.s vadens rt
non rediens ex propria virtutc, sed bene redueitur aliena. Quoties scilicet « m
decem vicibus Num. 14 'Teutaveruut me per decem \'iees' cxaeerhaverunt iiTi-4.a'u'i. ii,:':'.
taveruut cum in deserto: in iram concitaverunt ewn in innfjnnso tam meutis
(juiuu loci. Et supple quoties eonversl sunt a üeo ad se et sua et tentaveruntv.- 4i-
1» deum Christum: et sanctum Israel Christum exacerbavertmt. Non suuti

556 llictata supiM- l'saltL'rium. 1513 — 10.
(ledii criigini'^ Wvhr. Uriicho fructns eonim: et quiiito labores corum wegetes
's.'47.'seii fruges loctiskc Ex'o. 10. Et sexto Exo. 9. occidit purdidit, quia vivcre
viuearum est florere et iructificare, in grandhie vbieas corimi: et septiiiio
4!. IS. moros eonim Hebr. syconioro.s in prtäna iu l'rigore. Et octavo tradidit .)
jWoi.-.i.iv.Y.Ko.d.yfaiidini iumenta eorum occideuda: et nono 2>ossessiones eonim iu
«. 19. iumentis et aliis igni.^ Misit in eos iram indiymitionis siuB uon iram
ht'iiignitali.s, indii/nationcm, que in aninio solo est, et iram, que et in signo
et verbo, et tribulationeni, que est in opere: immissiones data licontia illi.s
.'. iWüi. !i. GLOSSA: •'
In Hxo: Rana est secunda plaga et Muscc quarla. Hie autcin i'
pro tt'icia poiiitur, et oinittitLir lercia, scilicel Sciniphes.
Sunt I
1. Sangnis 2. ranc 3. sciniphes 4. iimsce 5. pcc.oriun mors,
'''"' ''
1 6. Ulcera 7. grandü 8. locusta 9. tenebrc 10. mors geniture.^
Hie autcni psalmus omiltit leiciam et sextam et nonam, i.e. Sciniphes, ulceia,
Eruginem (|uartam i5
tcnchras. Et ponit alias Ires, scilicct l pniinam septimam Nee seqiiitur
ignem nonam.
eundein ordincm, iit patet. In quo ostcndit se niagis mysteria quam liystoi'iam
nairai'ü.
J Sunt 1. Sanguis 2. musce -i. rane 4. herugoque 5. locusta 20
1 6. Grando 7. pruina 8. pccus 9. ignis 10. primogenitura.'^
Tarnen octavum, scilicct mors pecorum, videtur hie etiam omitti, quia liadita
grandini non fuit plaga de occisione pecorum, ut patet in Exo. nisi quod in
Hcbr. exprimitur. - Erugo proprio tabes est eris et l'urri eorrosio. Ideo per
Iranslationem l'rugibus aptatur. Abi autem habent 'Rubigo':' quod siniihter '-lö
Ici'ri Vitium est: et maximc rubens, sicut illud, erugo, vircseens. Tamen seeundum
sinu'-:; 1. 'j. Augustinum hoc loco est aura noxia fructus corrodens, quod Amos 4. aurugo
Scicm. 30, (). dicit : 'percussi vos venlo urente et auruginc'. lere. 30. 'Converse sunt universe
facies in auruginem'. Significat autem mystice vicinm iactantie et auram popu-
lärem : qua qui deleetantur, omnium operum bonorum patiuntur damnum. Idcm 30
autem seeundum Hebr.* Bruclius et locuste signilicare possunt : seilieet liumanas
laudes et volatiles titulos hominum : qui quando queruntur, perdunt omnia merita.
^ Hcc non legitur in Exodo. — Ex Hebr. 'Et tradidit grandini pascua eorum:
et iumenta eorum volueribus'. Et ita nona plaga seeundum nostram Iranslationem
poiieretur ea, que est oetava posila, et nona, seilieet ignis in Hebr. non esset. 35
11 puiiitur fcljU .iiiiiltil 2'J aurlgiuem
') *Jll)iilicl)c Ver.su.s inemoi-iak'.s über bic ,5el)u ^Jitagcii J. bei öieffcfeii, bct 58itbcv;
catcdjisiniii bc-ä 15. Snl)tl)uubci:t5. iiicipjig 1855 ©p. 194. -) 1k 3ifftrii fiiib tu bcii
Versus niemorialcs bcn bttvcffcnbcn SBbttern übejgefdjtiebtit. ') Ulos.sa ordinaria:
„Erugo, quam alii ruliigineni interiin;tiintur''. *) Psall. iuxUi llebraeos: .,Qui dedit
bruclio germen eoruui, et laboreni eorum locustae".

. Et
P.salmus LXXVII. [LXXVIILl 557
operandi in ilios per am/rlos mnlo^ Dcinonos. Viam' (riüiiii et ])orf('('t:ini « ml
assidnitatein fccii sctnltm operi vel (^ftectui irc(; siue \'iiulict(' sn(>:- non pr/urcii
a morte animamm eorum, quia nihil vivuni relicjuit in illis aniniahus: nejratio '
onim plus significat qnam affirmatio: et iumcnfa eorum in morte condusit.
(locimo pcrcussit P]xo. 12. omne 2wh)togenttum in terra ^gi/pti: 2}'>'imicinsfy^'^y2 09.
omnis Inboris eorum Hehr, prinoipiiun partiis: et ita est re])etiti() ciusdem,
in tabcrnaculis Cham, qui fuit aviis ^^

558 nictata Hiipcr Psalterium. 1513—16.
n fock rontm :il) atU-cntn et ])i-C8cntia gcntes Canaan: et aorfa divisit, ut
iiatot i)er totiini lihniiii losue, eis tcrram promissionis in funiculo mcusura
^.yw gentium: frihns populi /srrer/. Et post hec omma, tentavrnmt
quia non eredidernnt rt nxnci'rhnverunt provocaverunt deum excdsiim : et .-,
«!. 5i. testimonid legis Mosi eins iwn custodierunt, quia noluerunt. Et mriienint
se a Deo ad Idola et ad siia et non servavertmt jiactum testainentmn legis:'
qnemndmodum ^mttyis eorwn in desertinn convcrsi sunt ad se a Deo in arcum
'H. :.». ])rai'iim male se ipsos int«ndendo ad Idola. Lt iram concitaverunt eum
relicto tul)erna('iil

Psalmus LXXVII. [LXXVIII.I 559
jwtens fortis crnjmlafus chrius « riiio.' Et percussit inimicos snns- Pliilistiiini!. cn.
in posteriora m anis suis:-' et in hoc ip.so obprobrium igiiominiiiiu scinpifi ri/iiiii
dedit Ulis. Et rrpulit qiiia dedit in niaiiiis Pliilistiim tahrrnacnlum Iosr.)i}i,'ji^(.7.
i.e. trihu.s Epiiraim, filii losepii: et est repetitio eiusdciu fdium Effraini mm
elegit* ad dignitatem, reg'iuini, licet ibi esse \üder('tnr projiter taboruaenlum.
Et liiiio sccundo ratio rcdditur, (inaro siipra dixit: 'filii E])lir('ni intcndcntcs
arciini'. (iuia figiira jn-ioris tahernaculi f'iiit Ecclosie mysteriuni. \'idit enim
propheta, quod eleetio trihii.s lüde et relietio trihiis P^jhraini sigiiifleet
eleetioiiem Eeclesie relicta syuagoga. Et nicrito: (jiiia sunt filii Epliraim
'eonversi in die belli'. Sed elefjit trihum Inda maxime propter Christum inde«. iw
nascitiu'uni : niontem Sion quem dilexit gratuito, uon quia mcruit. Et redi-t^. ,,'.].
ficnvit sicut unicornis, i. e. invictimi et firnnuii, sncriflcimn sunni, alii sancti-
fi(üum, Hebr. sanctuariuni: in terra ludea quam fundavit in saculu in longa
tenipora. Et degit in i-egem David servum stinm in vero cnltu latrie ser-w. 70.
vienteni et sustulit cum de gregihus avium, quia fuit pastor ovium patris sui
1. Reg. 15: de post fa;fanti's accepit eum eiusdem repetitio. Ita et Christum i.snmifi.ii
assumpsit de synagoga fideli. Paseerc'' ut pasecret, vel ad pascendnm Incobti. u.
serrum sumn 'populum' Hebr. et ratio (?) et ita melius : et Israel hcercdifatem
suam, repetitio. £";! ^)fw/< David rexit eos in innocentia iion tyvMm'ico eordisuT^.
sui: et in inteUectihus prudentia manmim suaruiii opeviim suurum didiixit
eos,'' quia sapienter gubernavit eos.
GLOSSA: ' MelaplioiM al» ciiriosis, fiuia vinum pxcilat animos et feroc.i-
latem et vires roborat. - Arrinm. •* 1. Reg. 5. 'percussit in secretiore i snni.r.,ii;i.
parte natium Azotum et fines eins. Et computrescebanl prominentes extales'.
* Hoc dielt, quia losua erat de tribu Ephraim. Et in liilm illa posiiil iilcm
losua tabernaculum Mosi, scilicet in Silo, que erat civitiis in trilui Ephraim
losue 18. •' Hebrei eodem verbo cxprimunt pascere et regere, unde ps. 2 .j^"''.,";; '
'Reges eos in virga ferrea' Hebr. habetur 'Pasces eos'. Et hoc ideo facit Spiritus
sanctus, ut doceat prelalos non potestate dominante superbire, sed charitate
servire dehere, ut subditi pascantur et proficiant, non ipsi tantum. Et hec sunt
eadem isla duo, que dominus in prelato requirit dicendo: 'Qnis putas est srrvns ?J!ntiii.24,4.'..
fidelis et prudens?' fidehs ne sua querat, prudcns ne fallatur ipse. Utrnn(|ue
enim necessarium est prelato, ut neque fallat neque fallatur, nee decipial nee
decipiatur. Nee que sua sunt querat, nee alios querere sinat. Multi enim satis
fideles sunt, sed prudentes non sunt. Quia non curant que sua sunt: sed
tarnen non intelligimt, quid expediat et non expediat subditis. * Hel)r. 'Et
pavit eos in simplicitale cordis sui et in ])i'iiileiitia manuum suarum diix eorum
fuit'. — Hie ultinuis versus Icilmn psahiiniii vchil iliL;ito ostciHhl et ail spiritiialrm
intelligentiam provocat.

TOilllll.13,34.
5ßQ Dictata super Psaltenuni. 1513—16.
SCHOLAE: PSALMUS LXXVII. [LXXVIII.]'
S. Mattlieus 13. siii dicit: 'Sine iiaraholis non loqnel)atar eis, ut ini-
ploi-ctur, cjuod dictum est )K'r projjlietain dicentem: Apci-iam in paraholis «s
meuni, loqnar [ornctualjol^ ahscondita a constitutione mundi'. Ergo de
Christo psalraus loquitur, immo Christn.s cum loquitur, etiani auctoritate
tanti euangeliste. Sed cur non dicit : 'Aperiani parabolas in ore nieo'? Hoc
autcni similitcr fecit et snos facere disposuit post luissioueni sjiiritus sancti.
In tempore cnim j)lpnitudinis apeniit os suum propriiuu, (jui prius solum
apernit os proplietarum. Non enim ipse ad populum locpiebatur ore suo,
sed ore Mosi et propiietarum. Et hanc duplicem locutioneni Apostolus m
tcbi. 1, 1.2. Hebr. 1. pulchre distinsit. 'Midtifariam olim, novissime antem diebus istis
locutus est nobis in filio'. Sic enim verbimi dei in tercinm \-as transltisnm
minus efficax est. Sed in altcrum vas est efficax.
Loquar abscondita, enygmata, propositiones &c. id est ca
i!oi. 1,25-27. loqnar, que ab initio mundi fuerunt abscondita Coloss. 1. 'Ut impleani verbnni i.i
dei, niysterium quod absconditum fuit a seculis et generationibus : nunc
autem manifestatum est sanctis eins. Quibus vohiit deus notas facere divitias
i!vii ;i, S.9. glorie sacramenti huius in gentibus'. Idem P^ph. 3. 'Miiii enim omnium
sanctoruni miniiiio data est gratia hec in gentibus, illuminare omnes, que
sit dispensatio sacramenti absconditi a seculis'. Unde sequitur, quod gratia sm
Enangelica et iustitia fidei semper quidem fuit, sed non erat revelata, posita
5rinii.23,2o. enim fuit in enygma et propositiones. Sic lere. 23. 'in novissimis diebus
intelligetis cousilium eins'. Sic enim cogitavit deus facere, ut per Ezecli.
fMtfm.ja.u. dicit: 'Ego cogito cogitatioues pacis et non afflictionis'. Et quod ps. preced.
biquatur de istis consiliis et cogitationibus exhibitis in opere, testatm' textns s:,
i'j. 77, 12. Hebr., qui habet: 'Meraor fui cogitationum domini'. Sed quia nostra tran.slatio
semper ad spirituni plus accedit: ideo ait 'Memor fui openim domini',
volens de operibus spiritnalibus nos dicere, tit consonet cum hebr., que hoc
>¥i. 40, G. exprimit fiendum, quod illa factum narrat. Sic ps. 39. 'Et cogitationibus
3i(. 04, 4. tuis non est qui similis sit tibi', id est operibus redemptionis. Esaie 64 3i)
'Oculus non vidit &c.'
Corollarimu.
Plus Philosophie et sapientie est in isto versn: 'Aj>eriam in parabolis
OS meum', quam si mille metaphysicas scripsisset Aristoteles. Quia hinc
discitur, quod omnis creatura visibilis est parabola et i)lena mystica eru- :i:.
ditione, sccundum quod saiiiontia dei disjionit oninia suaviter et onniia in
15 Colloss. :!0 ((uis similis
') m. 129»- 14:51'. ') Üktfloidjvifbni.

Psalmus LXXVII. [T,XXVIIT.] 561
sai)ientia facta sunt. Omni.s(ni(' civatiira dci Ncilmin dci est: '(|nia ipso dixit "Vi- ;i3, a.
et facta sunt'. Ergo crcatiiras iiispiccrc opdilct taiKniaiu Idcutiones tlci.
At(|nc idco j)oncro cor in res creatas est in signiun et ikmi rem ponere, (pie
est (ieus soliis. Ex operil)ns enini istis invisihilia dei inti'll(,'(;t.a cons])i-
r. ciuntur Ro. 1. sxöm. i,:»».
Ut pouant in dco sporn suani. Hoc niaxinic argiiit ludcos, (pii ». 7.
habent in lege promissioues temporaliuni. Iden in demn contidunt propter
illa: ergo in illa magis. >Sed tanieu deiis idco eis ista concessit, ut [)cr ea
discerent in ipsura sperare. Si)erat autcni in Domino, (jui tam in copia
III quam inopia temporaliuni deum non dereliuijuit: futurum enim erat, ut Cinistus
veniens doceret paupertatem et luunilitatem et nudam spem futui-orum hono-
rnni. Ideo ]iromisit legem, in qua temporalia promisit et dedit, ut sie lacte
cos nntriens, a temporalibus discerent spem in doniino habere. Undo dicit
Testimonium suscitavit in lacob: scilicct quo testificaretur de tali fiituras r,.
1.'. spe et fide. Et ideo precepit patribus, ut narrareut filiis suis. Quasi diceret
prophcta: per hoc, quod dominus ])recepit filiis narrari opera sua et legem,
manifeste colligitur, quod futura erant in posteris alia bona, que priores non
receperant. Alioquin inicpiitas fieret, si bona temporalia patribus ncgata
filiis concederentur. Quare talia necesse est ut sint, que omnibus ])ossint
M coucedi.
Filii Epliraim intendentes et inittcntcs arcum. 01)scurus ü. «.
plane iste versus et occulto indicio. [Dorsiun vertit ad nos, ideo vult verti
et in faciem inspic/. Yertamus ergo eum.] ^ Hie nos ad mysteriuni vocat,
quod partem populi nominat, cmn tameu uusquam legatur, quod illi talia
1;:, feeerint. Deinde Quod mittentes arcum dicit, cum potius sagittas dicere
videatur debuisse. Nova locutio, nova nominatio aliquid indicat.
Primum itaque Quia semper mixti fueruut etiam tuuc Ijoni et mali.
Et ideo nomine partis exprmiit illos, quia non omnis Israel talis fuit.
Hecundum Quia filii Ephraim semper ceteris fuerunt superbiores: quia
30 fuerant a lacob adoptati et Manasse prelati : et ex loseph pre ceteris magni-
ficati pab'iarche nati. Et ideo talibus jirivilegiis insolescebant, sicut et
ludieiun 8. et 12. contra Gedeon et lepte tumueriiut superbi. 'iii*t. s, 1.
Tercium Quia pi-opheta est qui loquitur. Vidit in spiritu, quod filii
Ephrami olim superbi, ut dictum est, figurabant ludeos temjjore Christi: ut
;i:. sicut illi contra Gedeon et lepte Duces Israel et ludices: ita ludei c(intra
Christum ducem et ludicem verum Israel. Unde et eosdcm Oseas i)ro])hetafH'i.r., 3 n 0.
per totum librum semper nominat Ephraim. Denique figurati sunt i)er
leroboam, qui fuit de tribu Ephraim. Qui primus ercxit vitulos aureos in ihöu la.-js.
Bethaven. Hoc enim ipsum usque hodie ludci faciunt mysticc. Vitnlnm
:) creatas. Est 22 vcrit ftatt vertit
') Sfib. fiiflt bie ;)iiiitblHMm'rfiiitfl l)iiitcv versus ;-^. 22 fiit.
SutficvS aBerte, III.

5g2 Dictata super rsalteriuni. 1513— Iß.
enim cxaltaro et adorarp est carncm et litoram statuorc ex anro (Hvine
Striptiire. »Sicut cniiii vilnhis non lialiot spiritiini et intellectiiin, sod tantiim
caro est mortalis nihil divini et immortalc haljens: ita ipsi carnaiitor de dco
et Christo sapiunt et Scripturani coiiflant in sensum literalom, qui niliil liabot
de eternis et divinis rebus, sed tantiim de teniporalibus et in(H-talil)ns. Quod
2. fflioi. 32, 4. autcm VituUis aureus hoe significat, patet ex eo, quod Moses Exo. ;]2. dieit
Aaron ex inauribus formasso vitulum conflatileni 'Stilo': quod nosti'a transhitio
habet 'opere fusorio'. Sed Lyra dieit 'Stilo', ut sie: 'fomiavit Stilo et fecit
vitulum couilatilenr. Tuue enim prophetavit , quod iam faciunt. Undc
Sfifin. 8, s.Jere. 8. "Vere meudacium operatus est Stilus mendax Soribarum'. Mendaeium
*! 4, :i. operatus est, ait, id est Idolum, vitulum, falsum dogma. Ut ps. 4. 'Ut ()uid
queritis mendaeium?' Quia Scripturam sauctam, que est aunim, e(inflarc
hmiiano spiritu et disponere secuudum sensum huniauum, hoe est vere vitulum
et seulptile facere.
Hos igitur superbos hie in sensu )irophetieo argnit. t^ui tempore
Christi et Apostolorum fuerunt vere filii Ephraim magis imitatioue superbie
et impiotatis, quam propagine carnis. Hü enim Int endernnt et miseruiit
areum. In quo verbo quia multi laboraverunt, licitum crit et nobis laborare.
Et faeiliori via accedamus, que est Cliristus. Conti-a huuc enim intenderunt
et miserunt arcmii, quando eum gentibus ti-adiderunt oeeidenduiu. Et ita
eonversi sunt in die belli. Dies ista belli debet intelligi, quantum ])otest,
de maximo et mirabilissimo omnium beUo: hoc autem fuit bellum Christi
in die passionis eins conti'a diabolum. Nam spirituale fuit hoc bellimi ac
tantum et tale, ut omnia bella mundi vix figura et umbra tenueque signum
huius fuerint. Nam tuuc diabolus omnem vim, omnem furorem, omnem
malitiam, quam potuit, exereuit, omnia iacula, omnes machinas, onmia tor-
menta sua emisit: ita ut vacuus ai'mis iam nihil haberet, quo amplius fureret.
Et sie exhausta malitia et furore Christus vicit ac ti'iumpha\-it eum vietor.
In isto die belli ludei publica etiam coufessione retro eonversi sunt, quando
Soll. IS, 1.-.. Christum negantes coram Pilato dixerimt; 'Non habemus regem nisi Cesarem\
Cm'H 19, Ji-Et iterum: 'Noli seribere Kex sum ludeorum'. Et deiuceps per totuni tempus
Eeelesie. [Unde totum tempus Eeelcsie est simul tempus pacis et temi)us
-(jvfS. £ni. 3, belli. Ecclesiastes 3. 'omnia tempus habent: tempus pacis, tempus belli\
.t>fbv."n',34?I'nde dominus: 'Estote fortes in hello'. lob 7. 'militia est vita hominis
ifviii'. 12! super terram\ Ephe. 6. 'Non e.st nobis luctatio &c.' Sic Eeclesia pugnat
eum diabolo, mundo, eanie, qtie sunt directa aeies diaboli figuratur in
-;!). .;(!, i.t ps. 59. Paeem habet cum deo, sed bellum cum mundo &c.\^ Tiiuc
vere non solum iacula, sed et areum miserunt: quia privaverunt se omni
10 est fcljlt :)1 ©oll tjci^cit 'Nuli scrilicro licx IiulcDnim: seil i|nia ipso ilixit lii'X
sum luileorum' 3ß figuratur in titnluV
') Xicjc ;Knnbbcmcrfmtg ift üoii !».'iitl)rv fpntcv üIh'ii um" "iü. V-V^-^ niid)(iotvinioit, lum
Sfib. l)intcv seulptile faeero 3- 14 oiiigrfiiflt.

l'salmus LXXVII. [liXXVlIl.l 563
))otentia noccndi. Sieut qiii \nx- i'iii'ori.s ahuiulaiitia et iin|)ctn ctiani arriini
proiicit inim telis, volens plus lacere quam i)t)tt;st, [In lux: ciiini, (juotl
ilkit 'Intendentes', vtät siguificaro \\erdere eos voluis.se, sed non potucrunt.
Ut d^; Moal) Isai. 1. et lere. 48. 'Iwdignatio oius plusquam fbrtitudo dus\| 5(vcm.''4's,
s Ita et Indei in Ciiristum per nimiuin furorem: miscrunt se et suos in
pot^statcm alienara, ut iani nihil possint contra Christum agere. Ipsi enini
erant arcus iste, ut iiifra dicit : Couversi sunt in arcum pravum. [Arcus»..'.?.
enim dicuntur propter iuteutionenj animi, per (juam sese intendiuit in malum.
Sed cum non posseut sagittare arcum, si animas suas miscrunt in mortem,
10 dicunt: 'Sanguis eins super nos'.] Hmic arcum intendcrunt et maximc in wiaiiii.-.i7,2i
C'hristum direxerunt: quia omnem virtutcm et astutiam suam tcntavcrnnt
in cum, ut cum perderent. Volueruntque cnni sagittare et non hahehant
iacula: quia intenderimt et (pierehant f'alsum testimonium, ut eum accusarcnt
coram presidc. Sed non iinen(>rnnt : et ita arcus vacuus erat et inanis.
i'i Quid igitur faceret furor, (pii voluit et se non posse \-i(lit, nee habere (juo
sagittaret? Hoc feeit: tetendit arcnm rt ipsum arcum misit, i)utans vel hoc
prevalere modo, quia sese tradiderunt, ut illum occiderent, dicentes: 'Sanguis wniiii jj, 2.',
eins super nos'. Et 'Non habemus regem'. Ecce hie nulluni telum, sed 'Ji>'i. i;i. i'.
ipsum arcmn mittunt.
-'0 Sic faciunt omnes, qui ut aliis noceant, cum alias non possunt, seipsos
perdunt, ut illos perdant. Hanc iutelligcntiam put" ex eo veram esse, (piia
arcum ipsosmet esse, idem iste psalmus, ut dixiraus, infra dieit. « r.7.
Licet itaque versus iste expoui ])ossit, ut Lyra facit retorqucndo verba,'
tameu istum sensum si voluisset principaliter spiritus sanctus, utiquc si(^
-' ordiuasset verba: 'Intendentes ai-cum et mittentes, supple sagittas'. Nunt;
autem non frustra sie ordinavit. Et cum sensus iste sit bouus, verus, facilis
eonsonansquo ordini verborum: iustum est emn teuere pi'o literaii. Et huie
sensui Hebr. astipulatur sccundum Reuchlin 'Filii Epiu-aim ai'mati sagittantes
arcum, id est arcmn iaculautes pro sagittis'.- Iste habitus, iam faeile coajitantur
'^ (jue sequuutur et preceduut in eosdem. Nam isti sunt filii, quibus narrarc
debueraut patres eormn opera dei, ut in domino spem })onercnt. Sed ijisi
testiuueutum dei non custodieruut et noluerunt in lege eins ambnlarc. J^t
obliti sunt operum et benefaetoruni dei : ut spem in deo ponerent: })

j^C,4 Pictata super Psaltorium. 1513—16.
Et sif logcm dci i)liliti sunt et oiniiino iiolucrmit cain custndiro. Si cuim
Ico-cm Dei vohuHsont audirc (quo prohiljut inuofentem ucciderc I ot in dco
sjjeni ])onere, non uticjue fuissent facti gcneratio prava et retrocoincisa.
Hie autem, o iionio, tibi iiotaiii signa, anteqiiam ohliviscar, (juod miiii
atoin. 2, ;!. incidit. In omiiibiis malis, (jiie Iiidcis audimns accidisse, iilnd Ro. 2. summo '
est memoranduni 'Existinias anteni, o homo, qui indicas cos, (jui tolia agunt,
qnia tu effugies ludiciiun dei?' Hoc eniin verbo Apostoliis docuit iios
omuia mala illoi'um otiani ad nos applicarc: si eorum mores similes habueri-
nius. yi enim Ulos uiale (igisse iutelligis, cur non tu cessas male agcrc?
Et si indicas eos digne (luidcni talia pati, cur non et tu tinies tibi similia, w
qui similis eorum es? Hie enim ibidem contra Indcos loquitnr. Qni rcctc
gentibns cuucta accidere mala et iuste pntaljant, et tamcn sibi non time-
Müm. 2,2. baut, cum non minora facerent. 'Scinnis enim, quoniam Indicinm dei in
illos est secuudum veritatcin', q. d. Scimns et beue scimus. Nee tu solus
hoc scis, sed vide tibi, ne similia eornm, immo qnia vere similia paticris, ir.
nisi alius fueris.
Proinde si spiritualia sunt centupluin ad temporalia, et isti sie argunntur,
(|ui temporalia beneficia sunt obliti et operum domini carnalium non f'nernnt
memores: Sequitur qnod nos Christiani sumus centnplnm peiores illis, qni
tarn leviter oblivisciniur operum et mirabilium Christi spiritnalium: qne sunt 20
eterna et inestimabilia. Et si iUis fuit iratus iuste dens: quanto magis
i.yov. 10,11. nobis? Sicut nobis Apost. 1. Coriu. 10. diligentissime commendat allegans
illorum gesta et passa in figuris, dicens: 'Scripta sunt ad correptionem
nostram: omnia autem contingebant illis in figura'. Non ait 'illis ad cor-
re]>tlonem', sed 'in figura'. Ideo videtur, qnod illi sint temporaliter puniti, 2.^
nc inetenium punirentur. Nos autem, propter fiuorum correptionem scripta
sunt, manet eterna jinnitio.
Qnare et mysticemus illa mirabilia et beneficia dei, et
videbimus, quomodo psalmus totus in nos, id est ludeos, Hereticos
et snperbos, verba dirigit, ex intellectu loquens ad intel- m
lectualem populum. Et quidem Indei tempore Christi et Apostolornm
hoc ])rinio fecerunt. Deinde Herctici. Tercio nos miseri pessimi Christiani.
Igitur Septem primi versus noti sunt. Sicut enim ludeos tunc, ita qnoqnc
*• iChristianos nunc asque .sempcr alloquitur: Attendite popule mens legem
meam: Inclinatc anrem vcstram in verba oris mei. Per totnm enim si
s!. 2. mundum ista verba et legem Apostoli predicaverunt. Et apernit os sunm
in j)aral)olis, que nunc ubiqne cognite sunt. Et abscoudita mysteria
ab initio niiindi ubique sunt uarrata, ita nt verum sit, qnod sequitur:
*. n.Quanta audivimus et cognovimus ea: patres enim nostri (id est
«.4. Apostoli et snccessoves eoi-um) narravcrunt nobis scriptis et verbis. Et 40
1 sunt fehlt l.'j pntioris Hoii 2rib. ofjlic Piviilib (icanftnnbet 40 ®cib. sucessores

Psalmus LXXVll. [LXXVUL] 565
non sunt occultiitii ;i. f'ilii.s eoriiiii in

5(j(J
Dictata super Psalteviuiu. 1513 — IG.
ijfitur, (|uautü.s cnt ist

Psalnuis LXXVII. [LXXVIIL] 5(17
est, ut fsit paiiper spiritii &v. IgiUir illi onmes sunt geueratio prava etiDinttii. 5. 3.
exasperans, siciit patres eins. Goueratio que uon direxit cor siiiuii.
Et uon est creditus cum deo spiritus eius. Dirigitur enini cor,
(juaudo a se ad dominum teuditur: (|ue est vera directio: que fit per fidem
et spem. Non enim potest cor in dominum dirigi nisi fide, quia dominus
Spiritus est et invisibilis ac iucompreiiensibilis. Ideo fide oj)us est, (jue ad
eum jwrtiugat. Illi autem uon diriguut cor. Sed depravaut et inflectunt
a domino ad se, ad carnem, ad nnmdum, ad creatm-am. Et tot infiexiones,
quot habent desyderia et desyderabilia. Ocidum quidem et carnem diriguut,
sed uou cor. Et quare non direxit cor? Quia ait: non est creditus
cum deo sjjiritus eius. Hoc est, quod dixi: (juia sine fide ista directio
non fit. Ambage enim volvuntur in circmnlereutia oumis venti: fides enim
est compendium, jier (juod breviter venitur ad pacem et salutem: hec est
via recta. Sapieutia autem carnis querit pacem et bonum, sed per ambages
et tamen ad ea uuuquam pertingit. Sed mira locutio: quam b. Augustinus
lucide et pidclu'e exponit, sie scilicet: Spiritus eorum uou est creditus (scilicet
ab eis) cimi deo, q. d. ab eis uou est creditus Spiritus eoriun cum deo, lioc
est ipsi non credideriuit, quod Spiritus eormu cum deo operari deberet."^
Voluerunt enim et volunt semper, quod Dens cum carue eorum ojjcrari
debet: scilicet dando eis et promov'endo eos iu hiis, que sunt carnalia et
temporalia. Et ideo non credideruut spii-ituui suum cum deo. Non enim
ait: 'Non est creditus in deum' vel 'iu deo' sed 'cum deo' Spiritus eius.
FA iu hoc it«rum nostra translatio expressiorem habet spiritum, quam hebr.,
que sie dicit: 'Et nou credidit deo sjjiritus eius'. Igitiu' Qui non credit
spiritum sumn cum deo, videat carnem suam cum diabolo. Quod et contigit
illis usque liodie. Potest etiam sie accipi: Non est creditus cum deo Spiritus
eius, id est uon credideruut uec putaveruut, quod spmtualis seusus et interior
eorum homo esset cimi deo. Sed credideruut, quod caro eorum esset cum
deo. Et ideo creditii est caro eius cum deo, supple esse et operari.
Filii Ephraim intendeutes et mittentes arcuin: &c. Hoc«. '.i.
(juidem supra^ expositum est de ludeis. Et potest siinili modo de hereticis
expoui. Quia et ipsi arcus pravus intenderuut se contra Ecclesiam, et nou
habeutes, unde eani daumareut efficaciter, seipsos tradiderunt et uiiseruut in
|)erditionem , ne cum BU})eriorem sustinereut et ei obedirent tanquam regi et
regine sue. Ipsi utique etiam dixerimt: 'Non habemiLS istum regem, nisi 3^'')- i'.'. is.
Cesareni', id est carnalem dominum, qui est caput eorum secimdum sumn
seusum electum, vel diabolum. Et ita conversi sunt in die belli: (juaudo
ipsi contra Ecclesiam, sicut ludei contra Christum })uguaverimt. Et victi
') 9luguftili: ..liiinndo enim uiiiii siiiritn dei o])üninte »piritus lioniini.s cooiierutiir,
tunc quod deus iussit iiiii)l('tur . . . Hoi' est ergo orcdcre in deiiin. i'VL'dendo iidluiert'rc
ad bune cooperandum bona ojicrauti deu.-- ') ©ieljc £. 5(JI— >j(Jo.
:

5(58 Dictiita suiior rsiilteiiuiu. 151:3—16.
anaiuiK., 18. .sunt iit

.'> lex
PsiUimis liXXVIl. |L.\XVlll.| 569
Ijiitionis. Sfd ([iiiii ink'iulcre arfiiiii et iiiittcrc sa

t^^O Dietata supfr r.saltoriuui. 1513— IG.
vidcniiit, .sed opwa tantuin eins. Ita et nos Cliristuin pacionUin iion viiliimis,
setl tanieu o])us et fruetiiiu jjer totuin numduni pas.sioui« eins vitlemus. Siciit
aiitein Uli obliti nou ciu-averunt, licet vidissent: ita et nos licet videamus
opera stnpenda et frnctnm criuis Cin-isti, tarnen ea minns curamns et ad
alia nos vertimus, ijuam illa recogitanda: qnasi vel uon sint vere facta vel .-,
nuUo modo f'act^x. Atque nou audennis negare facta: sicut nee illi aiisi sunt
ant potueruut. Veruntamen negligenter ea inspicimu.s et obliviscimur, sicnt
et illi. Negare eiiim Clivistnn» esse crncifixiun et popnlnm siunn redeniisse,
esset contra totuni ranndnni Inctari et contra omne qnod videnuis et audinuts
(ieri et landari. Et tanien talia videntes non cnrauuis et ul)liviscinun- bene- lu
ficiornni eins in uiedio eorum existentes et videntes.
s. 12. 'Coram patribus eorum fecit mirabilia in terra -.l^^gypti, in
canipo Taueos. Nou ait 'corani illis', sed 'patribus eorum'. Et tarnen
obliti fuisse arguuntur beneficioruni, que ex patribus audierant et cognoveraut.
Hoc est, quod corani Apostolis et successoribus eoriun fecit Christus mira- i:.
bilia in populo ludeoruni et geutium per totuni munduni. Et non soluin
andiums, sed et coguovimus ea. Teut. lüt)r Irtfi^cn, ba^ alffo ift [Sicut
audivinius et vidinius|, non possumus negare. Quia auditui experientia
visus consouat [dat testimoniiuii],^ sicut olim uon potuerunt filii negare, se
esse ex .ilCgypto ductos. Quia licet eductuni tantum audieriut, tarnen vide- -m
bant sese esse in loco, quo ducti fuerant patres eorum. Ita et nos licet
Christi passiouem et miral)ilia nou viderinius, quibus humaiuiin genus de
mundo in Ecclesiani duxit: tanien in Ecclesia nos esse exjierientia videmus.
Quia omuia, que audinuis et legimus, consonant exjierieutie. Ideo sicut illi,
ita et nos nierito arguimur, (jnod videutes nos esse in terra lacte et melle 25
manaute, tarnen obliviscimur operum dei, quibus nos et patres nostros in
eam perduxit (id est ci'ucem et passiouem eins).
»1:1. Interrupit mare et perduxit cos, et statuit aquas (juasi in
utre. lani incipit uumerare mirabilia, (pic illi et nos obliti suiuus, in
patribus nostris facta. Mare eniin est Älundus allegorice et coufusio pro- 30
sp(;ritatis et adversitatis. Et per medium illarum duxit sauctos Apostolos
et martyrcs patres nostros in coelestia regna. Et statuit eas, ut nou possent
illos obruere utrinque nee prosperitas a dextris nee adversitas a sinistris.
Fides enim est uter ille, qui istas aquas cohibet et eis imperat, ut steut et
non noceant, et facit sjiiritu suo itcr jter medium illarimi. 8ed et nos quocjue 3;.
v. 1(1. 1:. sie perduxit et perducit in baptismo. Ait A])ostolus 'onnies baptisati sunt
in nube et mari': que suut baptismi duo, scilicet flaminis et sanguinis. Nubes
enim fidem significat, que est bajitismus flaminis. Et mare persecutio, (jue
est baptismus sanguinis.
14 oblitiluisse -i'-i utrinque. Nee
') .fiicr beginnt SBt. 133 », ttrt()üuiliclj nls 134 bi'.iiffett. -) Ülicvflcjdjvicücn.

salnuLs LXXVII. [LXXVllL] 571
Uiide sequitur: Et deduxit eos in mibe diui: et tota noi'te iiiii. u.
illiuiiiiiatioue igui.s. |Utruuquc enini uou .simul necesse est impfcri, licet
tiiiic uoti nisi successive fieri posset.] [Ciu-istus in carne diix uoster. Caro
est nubes et coluiiina igiiis.] Hec est fides Christi. I))sa enim est nuijes,
5 ipsa columua iguis. Dies autem et nox idem, scilieet sapientia eaniis. Quam
diem et uoctem Tob maledicit. Quia faeit videro bonuni caruis : et sie est >>ii'i' :i. -i-
dies. Et malimi spiritus noii videre: et sie est imx. In utrocjue euini fides
dux uostra est: ne bonuni eaniis se(pianiur et nraniur per diem coucupiseentie,
iieque sequanuu' malinn spiritus. Et ditH(!ilius est nubem quam cohumiani
lu sequi: quia phmi illicia habet dies (juani uox, bouum quam mahuii. Potest
etiam sie aeeipi, ut dies prosj)eritas, nox adversitas sit in hae vita: iu utroque
euira tidem secuti sunt sauoti dei, patres nustri.
Interrupit petram in Eremo: et adaquavit eos velut inü. is.
abysso multa. Hoc fecit, quando legem resolvit durissimam secuudum
1"' literam in spirituidem intelligentiam copiosissime etHuentem. Sie enim per
passionem Christi scissa est petra Oreb et dedit aquas copiosissime. Ut s.aioi. i7, (
experientia patet, quia tot expositiones super vetus testamentmn (juis numeret?
Tnde euim et Euangelium totum emanavit. Quia Euangelium latuit in lege
nee videbatur, sicut aque iu jietra: usque dum Crux Christi eam scinderet
-'o et interrumperet.
Et eduxit aquam de petra: et eduxit tauquam fluni i na aquas. s. ib.
Hie non dielt 'ada

572 Dictiita super Psaltcnuiii. 1513— ItJ.
et coiift'inpst'nint domimun ciun sim inanna. It;i et sniit iiukIo,

l'salraus LXXVIl. [LXXVlll.] 573
per coelos, id est Ajwstolo.s, super totiim muiuliini et oinnes lioiiiiiics
'existentes in descrto Iniius muntli: quod nee .seri nee arari potest et iiiliil
t;ignit. lusuper nee aqiuiiu habet ad bibeuditm. Oninia liec secundiun
spiritiuu de anima intelligi debent. Sed hoc mauna, hoe verbiini salutis,
5 hoc ferciilimi, quod solas auimas reficit ad salutem, non (ininilms placet, nee
omnes sapiimt ipsiim, licet omnes audiant: quia alii sunt spine, alii jjetrosa, vuc. «, .'.i.
ahi secus viam, in quibus hoc semeu non friictificat. Sient ilHs nianna erat
naiisea figuraliter: sie istis euangelium est uausea in sj)iritibns eormn. Et
inde seqnitnr, quod petuot et querunt carnes pro isto numna,''^ Est aiiteni
10 earo hie omne, quod animalis liomo concupiseit t'astidito spiritu:
ideo latissiiue intelligentie est ista Historia.
Priino itaqiic fastidire euangelium coclestc et petere carnes est reqni-
rere doetrinam, que earni plaeet. Ut Apostolns 2. Tinio. 4. ait: 'A veritates iiiii.4,:! 4.
qnidem audituni avertent : ad tabulas autem eonvertentur. Sanani autem
IS doetrinam non sustinebunt: sed ad sua desyderia eoaeervabunt sibi Magistros
])rurientes auribus'. Hee sunt vere carnes, quibus anime inflate sensu earnali
et sua prudentia paseuntur in desyderiis. Hoc quidem Indei usquc nunc
faciunt, quod olim figurarunt. Unde Tsaie 30. 'kxjuimini nobis plaeentia'. 3rf. :io, in.
Et ps. 54. secundum Hel)r. 'Contammaverunt testamentum eins, leniverunt>;;j. .",•,,•.!:. za.
-" plusfjuaiii bntvi'a os suum. MoUiti sunt sermones eins super oleum, et ipsi
sunt iaeula'. ' Exponunt enim et docent orania carnaliter intelligenda secundum
pacem et suavitatem hnius vite. Ideo comedunt carnes. [Contra hanc
vanitatem et niCHr/acium precipit eis Ejihc. 4. 'Trascim/wi et uolite pcecare'. csvii. .(.sc,.
Et Isaie 30. 'labvVr eins repleta sunt in(7///natione et lingu« eins quasi ignis Sei. :iii, ai.
-'' devoraus'.]
Hos imitantur heretiei et omnes adulatores in sermonil)us: immo omnes,
qui tales andiunt et requirunt. Quia suos sensus docent et omittunt humi- Wnttii. :., -j:,.
liter sentire cum adversan'o sno in via. Quam apte autem non ait 'volucres' S8. 27.
\e\ "^aves', sed 'carnes et volatUia'. Quia talia dogmata simt vei-e caro ipsi
:ii) earnali anime. Qualis enim est esea eins, talis et ipsa est. Et experientia
ostendit, quod verba sunt volatilia. Volant enim in aere circum taberuacula
eorum (id est circa aures et corpora eorum). Sed et cogitatioues tales sunt
volatilia in cordibus eorum.
Secundo Hoc religiosi siln sigueut, iie dominum tentent. Prinio si
as ali(]uid eis a prelato preeipitur, quantumcunque sit, vile vel magnum : si ei
fuerit adversum, non statim resistat, sed videat, an noeeat ei vel deum
offeudat. Quod si non, sed magis prodesset et meritum perficcret, statim
'j .^liev bciiiniit S8(. 134», tuctdjcS itttfjüiiiUdj aU S^t. lo5 tc.^iffcrt ift.
'') *,'lm
iUnnbc: Carnos. •>) S^a» (vital ift im ÖJanjcn md) ber Viilj?. (icgcbcn, nur bie äHovtc
.. liMiivonnit iilusqiiiun butyra os snuiu" fiiib bcv iUii'VJi'liiiiiiT ;)fi'iid)liiK- cntiiuimiUMi [K'ndi-
iucnit;i s. V. ns-sn]. üJcrfll. oben S. ;!07. :!10.

f^74 Dictata siiiier Psaltoriiim. 1513— IG.
coiiseiitiat adversario isto: quia est inanna do ooclo. Qiiod licet primd iiiliil
saiiiat el iiansca sit: postca tarnen erit in omne dcleetamentiun in (uin.scicntia,
eiini perfectiun fnerit. Quod si fastidiat ilhid et petat .sibi prccijii et iniungi,
(juod .sil)i placet: talis sciat, quoniam ad imne versuni pertinet. Et petit
escani aninie sue carnalem. Et ratio est, quia est in iiiaqnoso: habet enini r,
spiritum vacuum et aridum: ideo fastidit spiritualia et aj)]ietit carnalia, id est
sil)i ])laeentia. linde regnlariter notandum:
Quicquid audinius, quod nobis placet, suspcctum esse debel.
Et eeontra: Quioquid audinius, quod nos offendit atque durum
est, suscipiendum est, Quia sie Euangeliuni habet nonien et vcrbuni i»
, -j.',. dei, quod sit adversarius uoster. Quare omni adversario nostro in via
conseniiendum est. Adversatur enim nobis secundum carnem viventibus et
volentibus et sapieutibus: sicut Diabolus est adversarius noster secundum
spiritum \-iventibus et sapientibus. Quia, nt supra dictum est, pre(üj)itur
'-"'nobis: 'Iras(;imini', et psalino precedenti: 'lieli(|uiis ire accingeris': ^ ne et i.-,
ipsi dividanun- ab ira vultus eins et petanuis canies. Igitur ea quo
sonaut iram contra nos, adversa et aspera nostro seusiii, amplcctamur.
Amplectcmur autem nunquam, ni.si nosipsi nobis
intus irati fuerimus et disj)licentes. Sic enim fiet, ut alterius iram
f'acilo sustinearaus, cum cum nobis foris cousentire contra nos viderimus. 2,1
Qui autem sibi placet et iion irascitiu-, non facile sustinet sibi adversa dici
et precipi. ilmn se indignum reputabit, sed dignum mollioribus, que et
])etit. Quia volunt etiam laudari. Ideo videmus hodie, (luomodo circun-
iiuaque voliteut tituli laudum et pompa inscriptionum et appellationum, quas
deus iratus induxit sicut volatilia peunata: quia volunt hec et requirunt, 2;,
sapiunt enim ista. Manna autem frigidura et minutum ot candidum f'asti-
diunt, nolunt enim humilem et asperam \-eritatem sibi dici. Non sapit illis,
licet candidum et venim ipsum reputent.
Tercio sicut de sensu auditus dictum est (de quo proprio mysteria
ista dicuntur): ita de singulis aJiis sensibus dicendura est. Quibus enim so
prccipitur videre, meditari et respicere opus dei et consyderarc opera manuum
eins: Manna datm\ Qui autem istis omissis sua sequiuitur et querunt, non
(|ue Ihesu Christi: ipsi canies ([uerunt, Unde et huic adversaria siuit susci-
(jii'iula et placcntia rospuonda. Ne dominus iratus det ea, quo volumus:
sit'ut hodie fit, tradens in dcsyderia cordis eorum, ut videant, que volunt, 3:,
et habeant, Sic in religiosis siniili modo. Quecunque volunt videre, loqui,
f'acere sibi placentia et non sustinere dominum in liis, (|iic sil)i jirccipiuntur
adversa, itorum hie arguuutur. Quorum hcii liodie \cl niainr vcl solns est
numerus.
:10 Quicuuqne? Sutf)« fint bciitlii^ QuocniKiiip gcjtfjrirtcn
') £iol)c VI bioiov iUu'vfi'liiiiig bf« 'iiexiti obfii 2. r)2:) 'S- If'fl-

salmiis lAXVII. [LXXVUL] 575
Qnarto possunt \nc. Umg\ hü, ([ui liodie j)liilo.so])!ioruni opinioiies et
pootaruin fabulas et Iiiristaruin lites jirepomiiit Sancto dei euangelio, quocl
fasticliunt et totum studinm Scri[)tui"e. Quid eiiim sunt rationes pro et contra
(luara volatilia pennata? dum non qnod dcbcnt, sed (piod volniit, aiidire,
5 docere defenderequo volunt. His omnibns iustus deus dat, ra.
3i
'Et male locuti sunt de deo [siciit illi de veritatej (de Ciii'istü '«. la.
MK(jue hodie): dixerunt: Nunquid poterit deus (non qnod ipsi cum sie
nomiuent, sed prophcta: quia de eo sie loquuntur, qui est deus, licet deum
esse negent) parare mensam in deserto? id est Nunquid ille est deus?
q. d. Non. Quia si esset, ntiqne daret nobis in hac vita mensam et quecunque
volnmus. Nos enim dei popnhis sumus. Ille autem Deus non est:
ideo non poterit nobis dare. Si autem d:u-et eis dominus, nt voiimt, tunc
utique in cum credereut. Sed noii »lat: iden isla curuiu tcntadi) stat usqne
25 est panis fcf)[t bei ©fib.
') .fiter beginnt 3^1. 1:!")^; uoii bcr i^f.iifffviiiig ift jcbod] In'iiii 'JVirijiiribiMi bft A>niib-
fdjrift iiitv tiocf) eine V-'i übrig gcblicbfii.

:
570 Dictata suppr Psalteiium. 1513— Iß.
in liaiic (lioiii, (luod C'liristum lum pm doo iiceipiimt, iiisi eis (istciidat siffmmi
a spse clectiim et cariiem dct (id est fariuilc iinpleat votum illoriiin) ac sie
jn-obet illis se esse doiiin. Tot eiiim sigiiis et operilius ikhi moveri ad fideni
divinitatis ipsius et aliam [ji-ohationem expectarc secundum smun desyderium,
iit oinnia alia irrita et nihil fiant: lioc vere est Christum tentare super carne r.
daiida. Unde et ipse iratns dat eis carnem, licet aliter quam petiissent,
scilicet volatilia pennata, id est doctrinas carnales de Mcssia, et per has
(K'cidit et impedit eos, ut iufra dicetur.
Quare nunc figuram inspice: dedit illis manua, quo contcnipto aliud
re(|nirel)aut signum a dco, (|Uo dcum adesse intelligereut : quasi ideo Manua m
nou f'nerit signum a dco, (juia eis non placuit et viluit. Si cnim magunm
illud i)utasseut, a deo fuisse credidissent. Nunc autcm a deo non esse
putabaut, luilla alia causa, (juam quia eis nihil esse videbatnr. Deum enim
magna dare estimant onuies. Magnum autem non putant, nisi quod secundmn
carnem magnifice placet. Ita et modo faciunt, contempto vero Manna, scilicet ir.
Enangelio, quo dominus se deum illorum abunde testatus est, aliud requirunt,
scilicet cames, hoc est carnalem gloriam et voluntatem. Et ita petunt sibi
aliam doctrinam dari a deo: scilicet eam, que Christum predicet, qualcm
ipsi somniant et cupiunt futurum, cum potius animas suas odisse deberent
et non eis tales escas sibi petere. Has autem quia non dat, non confitentur 20
illum verum deum. Et Interim Euaugelium fastidiunt et parum reputant.
Sic Apostolus Hebr. 2 et aliis capitibus hanc figuram aperit ex ps. 94.
4, 7.
"'''''
'ITodie si vocem eins audieritis (id est manua euangelicum), nolite
olidurare corda vestra (fastidiendo illud et expectare aliam doctrinam
et vocem carnaliter Christum predicantem), sicut in exacerbatione secundum
diem tentationis in deserto. Ubi tentaverunt me patres
vcstri (scilicet ut peterent escas animabus suis, ut hie dicit: ergo ne effi-
ciamini sicut patres vestri, generatio prava): jirohavcrunt et viderunt
opera mea.' Et tamcn adhuc tentaverunt. Sic enim a tempore Apostolomm
us(pie modo faciunt. Quia viderunt opera eins et vident eins Euangelicum
Manna ubique spargi et j)0]mi1os credcrc. Dcnique ex ]iropria confessione
eorum hie sequitur
s. 20. Quoniam percussit pctram, et fluxeruut aque: et torreutes
inundaveruut. Hoc est: fatemur quidem illum esse passum et percussum,
et inde multos popnlos fluxisse ad eum. Non enim potueruut nee possunt
liidei negare, (pün Christus passus sit et tot populi ad eum fluxerint, et ex
eins fide torrentes ferventissimorum martyrum esse nat(is. Sed adhuc tamcn
non credunt. Quia pertinaces sunt in sua petitione, et adhuc requirunt
ticttiiftniibct ; ex
I Scib. huuc (iieiii. 10 luldessc 13 quam fcf)(t 17 Sfih. ijat vdliiiitatoiii
Wollte woI)l Uelicv voluptatem [cjcn; boc^ fc^cint eine Ünbcvimci bcS ScytcS iiirljt
cvjoibevücl) 311 icin 20 ei.': auf aiiima.i 311 fieäte^en 22 alijs c.

.', ])opill()
Psaliiuis lAXVIl. ILXXVIII.] 577
escas animalms suis, id est sccmuliiin dcsyilcria cariKilia

,r;7R Dictata sn]iov PsHlteriuni. ir»!:^— lil.
inartvriis suiict oiMiin conti niiiit um , et aiidct aliaiii diict ri nani et
sa])ientiani oriwcre, ros])iioiis aiulire lil)ros Apostoloruni ot inainniiii
Ecclesie, iuflatiis .sonsii carnis siie : Hie liorribili tonieritato tontat Denni.
Sic Piiiia Heretici Christum ncsrant, id est vcritatem in Ecc-lesia, et per
conseqnens Christus (|uo(]ue: aHam (|uerunt veritatom et suo iudicio meliorcm •.
et saniorora, ao ita (|Uorunt, ut eam, que in Ecclesia est, fastidientcs eupiant
niliil esse et videri. Ac sie iiu-to dieunf : 'Nisi deus ostendat nobis istani
esse veram sententiam et veinni P^uanuelii, non (.redinius\ Immo quod peius
est: dicunt ad verum dcum et de Cln-isto, (piem repulerm)t a se et (pii est
in Ecclesia: 'Quis dahit noliis ad vesccndum carnes?'

Psahmis LXXVIF. [T.XXVIII.] 579
.'>• posucrniit pati'os tili. Scd 'intcrmga ])atr('in tinim et (licet tihi'. Spirifiun Woi. :;-', ?.
cnim legis posuit

580 nictata super IVnltiM-iuni. IT)!:! — IH.
et in virtiitc siia, (|iiia iiiin\"t'2

I'.siilimis LWVIl. ILXXVIll.] 581
manua colligeuduni : uhi docentur, ([uod sicut d(jimim .siiaiii foiis rcliii(|iiiiii(,
ita et spiritiialiU'r domnni, carneiii iiKjiiain, rcliiKnuTc (Icberc.
Et maiidiica vc'i'unt et satiirati sunt iiiuii.s: Et dcsidcri u m«. -.'9.
eoriim attulit eis. .Xoii sunt fraudati a

ijg2 Dictatii super Psalterimn. l")l:J—10.
dfseilo (i(l est fS\ na>;i iija a Christo (lerclicta). Va in \\>n- .siguifioatur cuii-
.suetiulo pw'cati et ditHc'iiUa.s cdiivcrsioni.s conim. (^iiia plus est esse sepiiltiim
•i!j- Bf. T. quam uiortuuni: in istu enini mm lialutnr s|ii>. l's. ti?. 'Ivis (|ui exasperant,
((ui liahitant in sepulcims\ Sunt euiui jicitinaccs in suo sonsn, ut herotici
et onines suj)erl)i canialiter sapientes.
s;. :i-.>. In onuiibus iis poccuveruut adlnic: et nun erediderunt in
niiial)ii ibiis eins. Hoc pcccare est intidelitas: (piia nianet in peecato, qiii
iion credit in (Jhristum, sicnt illi faciiuit oiuues : et nou monentnr mirabilibus
:3cj. ;>, 12. istis. Et est similis locutio isti Isaie 9 et 10. 'Et adiiuc niamis eins e.\tenta\
sinuK. 4,''j! Et Anios 4. 'percussi vos et non estis n^versi ad nie, dieit doniiniis'. Quin- i"
que enini hie recitat piagas et iiie. Et illc (juater repctit idcm. El l'aeile
possent ad proposituni a|)]ilieari.
'S. rj. Et defeecni II t in vaiütate dii's euriini; et aiini coriiiii euiii
festinat ione. Ad literain non potest Ime intelligi de eisdeni, scilicet qui
pei'cussi sunt: .sed de illis, qui eoriun viso interitn adluie tarnen nou credi- i^
dernnt. Et ita ipsi quoqne in vanitate mortui sunt. Li sjjiritu autem eisdem
eougniit, (|iioiiiain qui non vivunt spmtu, habeut dies tautum vauitatis, (piia
iM. i>rj, js. viviint siihwn dit'bus transeiuitibus. |Ps. 101. 'Anni tni non deticient'. Sic
etiani et tuonini.| i^ane oiunium dies deticiunt, sed malorum in vanitate,
bonorum autem in veritate. Et hoc deficere est vanitatein deficere dierum •-'«
et pertici in veritatt' et eteruitate. (iuia sueeeduut anni eterni post annos
l'eslinos iiuius temporis. C^ui autem sequuntur versus, difKeiles videntnr.
!i!. 31. (_'uni oecideret cos, (^uerebant cum: et revertebantur: etdilu-
!8. as.culo \-eni('bant ad euiii. Et rememorati sunt, (jiiia deus adiutor
iS. :i6.est coi-uni: et deus excelsus redem[itor est eorum. Et dilexerunt -''
i!. lii.euiii in ore suo: et liugua sua meutiti sunt ei. Cor autem eorum
non irat reetuni cum eo: nee fideles habiti sunt in testamento
eins. Id est tiniore servili deum colunt. Quamdiu jinniuntur, (juerunt
eum: sei! eniii eessat pena, obliviseuntur. Quia nun amore iustitie emn
invoeant, sed tiniinv corporalis pene: (piod et uuilti liodie l'aeiunt : In prosperi.s m
dei ol)livi-eniitiir, in adversis (pierunt, ut liberentur. Hec auteui omnia
sei|uuntur ad preeedc^ntia. < ^iiia (pii taiitum earucm sapiunt: certe propter
iiiahi carnis sohimniodu deum lequirunt : et ideo magis sua, quam deum
diligimt. Et iste est usus dei et fruitio ereature, ([uaudo j)er d(ami quenuttur
ereature: cum ])er creaturas deus sit querendus. Et si haberent (piod vohuit, '

l'suliiuis LXXVll. ILXXVUl.l 583
eins, iR'c effiigLTo nmluiu iiisi reileiiiptioiir eins: rt tainen uilhiic illa ])rt'feiTe
ei et plus (liligcn; dona (jiiain datorcm , plus tiiiien; lualuui iJlatuiu quam
uufcTuuteni. Quid (arit hoc'.' Scilicet (Jupiditas : quia nun gratis (.'t sponte
deo noveruiit serviiv, scd pro])tcT retributioiieiu tcmponilcni. Nun eniiu
5 liabüiit anioraii spiritualiuui, ut proptcr illa (Nnuii eulereut: que .sunt deus
i[)se. Quare (]ui sie dcum cdlit, ucivssarin lucutitur ei: et cor eius uou est
reetuiu euui eo, sed curvuui ad si^ipsuni. Ilclir. sie: 't'iriauui euui eo,
uee perniauseruut iu pactu su()\ Ihn- luuc et luuic agchaut. Tjieet
cniiu hudie ludei ctiam nioriantur pro lege sua, ita ut videantur totu eorde
1" deuni diligere: tarnen finaliter est propter bonuui earuale et gloriani suani,
(|nani sperant in Messia sun futiu'ani sil)i.
Saue et in nova lege tinmr de pena est, et tanieii umi ust tiuior servilis.
Sic cuiui 1>. Hieriiuyiaus/ Arscnius- et alii patres Saueti nietu Geenue magna
egerunt. Et d

584 Diflata supor l'.saltciium. 1513— lö.
nie i't null iiivcnicMl nie'. Sc

Psalimis LXXVII. |1,XXV11I.] 585
nolite uhdurart' corda \cstra; Sjcut in (\:ic

58G Dictatii sui)er rsalturium. l^l^ — IG.
mala proplieliariiiii, (|Uas iiriioraiitos implcveTunt. Cum ita((Uc nw.stcria (|iieri-
mus, 1k>c l)il)cn' si>iritiialit(a- iiitelligi i)purtct, i(iiud ail 'iie biberent', scilicet
secimduiu uuimam. J'otii.s aiiteni siuimo est doctrina. [Qiialis autem est
'^"^^"t^"'"'^ aÄ'X'Vx c'oruui, tales et ii).si Hiint. Lide est et ager sanguinis, quem emenint
trigiiita argeiitei^, id e.^t ipsuuet rcgiuiin sanguinis et synagoga sataiie usquc s
in liddiernuni diem Aclieldenuifli.| lustis est aqua sapicntie salutaris, que
olim apud solus ludcos erat: fViutcs ciiim, midc liec fluniina nianabant, eraut
jn'ophete. Et iidem nubes, ex (piibus liymbres descendcibant, seu ut hebr.
'Kivüs eorum', et iioe melius, (|uia ^Egyptii non liabent liynibreni. Nisi forte
nostra translatio niystic-um, ut scnqjer, sensuui niagis expriniat, (|uia Svna- lu
goga est nunc ^lCgy[)tUä, que habet liynibres doetrinas suoruni Rabira. Que
sunt sanguis primo, cjuia carnaliter .Seri])tm'am et seeundmn literani niortuam
exponunt, mors enini per sanguiuem signiticatur. Secuudo quia per hanc
3cvcm. a, :«. occidunt animas: ideo enicnta et sanguinca est eorum doctrina. Isaie 'Sanguis
iii- I, is-animaram in aus vestris' (id est contemplativis vestris doctoribus). Et Isaie 1. is
'Manns vestre sanguiiie [)lcue sunt'. [Inde enim sm»< nuuc Idumei, iSanguinei
p... plcui per oimiia.p Tercio

.sahiuis LXXVU. [LXXVlU.l 587
euiiu provocaiitur in in, i|ui jinn c.-t pdjuilus: et aiuarifaiitiir contra alios.
Istc ifiitur caniiR' iiividic, puiirtioncs, aiiiaritudincs , litcs et coiitentioiies,
C'imilatioiR's, (|iiil)ii.s iiitus agitaiitiir, Hclir. dicuiitur Ikk- Idco: 'omiic gcniis
muscanini'/ vel sucimdum Lvram 'Et vciiit iiiixtio' (id est dixcr.si geiieris •-* -Woi
. lutiscc). Sic ciiiui liabet Exodus: et noii taiituni ( yiioiiiya. Sicut cnim
iiuiscc vokuit et pungmit et siisurraiit : ita et in aninia istc capitose opjuioncs,
presertim iu Scrlptiu'is .sanctis, (ut ludei et lleietici) vage .;. 9. 4. 7. s.
Scyniphes, ulcera, tenebi'c, pro quibus Eniyo. priiina. igiu.s.
:

588 Dicliitii super I'saltfriuiii. 1513—16.
iiiiitilis lil iustitia illoniin per (•iiiTo.--ioiifiii illius l)rnclii, i|ni est vcrmis
pilosus et c'xteutis iiilis et croctis vclnt sui)erbe iactaiits et ostoutani< illus.
Xotaudum autcin, (Hiod in cxodo ista plaga uou habetur.
SimI üiiituni Ijociista pro nctava plat^^a. (iiiarta autcni ibidem est Scyniphes,
(jiia.s hie oinittit. s
'Et Labores eonim ]jocuste\ Jjahoraiit uiunes impii et vias difficilcs
aiiibiilaiit, (juia magiiitudiiie operura volunt iustificari: et ex oj)eribus iustitiam
iiietiuiitur, ouni sit in sola fidei hiimilitate |.s«7)erbia: (iiuiiu solam omittuut
et in aliis se fatigautj. Lieet auteni hie Labores iiistorice aeci])iantur pro
agricultiira et ü-iietu agriculture: tarnen mystice sunt opei'a iustitie iliorum, i»
(jiios (•orro(hmt et iiuitiles faciuut eoriuu Locuste, süperbe sue iaetanti(!.
Ji. 47. S. Et oceidit in grandine viueas eorum: et moros eorum in
])i-iiina. 7. Hec est septima in Exodo. Sextam autera omittit, que fuit
Vesiee et uleera infiatiu-e &c. Non auteni in Exodo habetur, quomodo
moros in pruina oeeidit. Occidere dicitur viueas: ergo vivuut vinee. Viuea i:.
fuit Synagoga olim. öed nune oecisa et dissijiata: et (]uelibet synagoge
seorsuui vinee. De istis viueis in multis prophetis vastaudis et desolandis
dieitnr. (Juid igitur grand«?
•;

Psalimis LXXVII. |1,.\XVII1.| 589
8 — 9. Et tradidit firandini liuuonta eoriini: et possessioni'S'i'. 48.
i'onim ii^iii. Hobr. 'Et tradidit grandini pasciia coriim: et iumenta eonim
voliuTil)ns\ Non sati.s est, qiiod verbis et excmplis frijjidis et pertinacitor
obstiiiatis in frigore charitatis et Spiritus oocidiiiitur, iiisupcr et iiimonta
coriiiii, id est Corpora eonim, siibiicit illis, ut scilicet faciant et laborent in
operibiis pertinacibus et durissimis afHigentes sesc: et tanicn sine iriictii.
Qiiia si videas, ludci et Heretiei niulta in corpore sustinont et gravia, tainen
ex niera diiritia et pertinacia: iioe est vere tradi iumenta eorinn grandini.
Quia subüciuntiu" operibus illls et doctrinis duris, frigidis, pertinacibus: in
fjuibus sola species candoris et sanctitatis eos sedueit, ut sese beue et sanct«'
agere putent, quia grando caudeseit illis. [Siniiliter eadem docfrina. est ignis
et g)-ando respectu dit'e/'soruni, quibus su?>iiciimtur: \iorfantes onera gvavid mnuti -^v,,
et importab/?;«.] Eodeni modo et 'pascua eorum': quia duris illis et infrigi-
dantibus verbis suis destruunt sanctam Scripturam et etiam pascua iunien-
torum suorum, id est eorporum : quando
ea non in gratiarumactioue vero
ereatori et deo attribuunt, sed removeut a Christo, tanquam non sit largitor
talium. Eodem modo 'Iumenta volucribus' (id est demonibus), qui eos istis
stultis operibus iustitie sue pertinacis consunnuit et devorant. Nostra auteni
translatio 'possessiones eorum igni' nou est in Exodo. Sed tenebre est nona
plaga, qiie hie omittitur. Spiritualis ergo eoruni possessio sunt scientia,
sapientia, cognitio, iutellectus, affectus &c. omuia hec devoravit in eis ignis
zeli et invidie, et sie omnia sunt eis combusta.
10. Misit in cos iram indignationis sue: indignationem et». 49.
iram et tribulatinneni: immissiones per angelos malos. VianiiB. r.o.
f'ccit seuiitc iro sue: non pepercit a morte animarum eorum: et
Iumenta eorum in morte conclusit. Et percussit omne primo-s. 51.
geuitum in terra ^Egypti: priinicias omnis laboris in taberna-
culis Cham. Hie ultima plaga describitur et involvit (jiiintam Exodi,
scilicet pecorum mortem. Describit autem eam factam ])er ministerium
angelorum malorum. Et quod raagis de spirituali loquatur, indicat quia dicit
'morte animarum eorum'. Maltum etiam differunt 'ira' et 'ira indignationis'.
Quia ira indignationis est, qua non solum tcmporaliter punit in corpore,
sed etiam in anima spiritualiter. Ideo ad raagnitudinem illius mali expri-
niendam ita repetit et ingeminat iram et iram &c. Hec est eiiim novissima
plaga: c[uia ludei sunt destructi. Ipsi enim erant primogeniti, quia legem
prius quam gentes acceperuut. Sed hoc totum secundum caniem. Quia
facti siuit novissimi primi et primi novissimi. Non enim ex eleetione gratie, OTiitih.19,.1
sed ex successione nature erant primi ad populnm dei.
aiiiinaliiis
2 Psalt. iuxfa llobi-. Qui trailiilit

590 Dictiita super l'saltciliim. IT)!?, — 16.
|l'riinrimogcnitam: Sic populus carnalis ante
spirilualeni natus est. Et .... ipsum quoque oportuit occidi mystica morte,
ut rcnascerctnr spiritualis populus. Elrgo primogenita ^Egypti occisa est nil
aliud nisi Synagoge populum in litera viventem cessarc. Litera enim vivit,
quam diu obligat, sed occiditur, cum iam impleta est jiir Christum, ut non
iibligct. Ideo . . . occisa occidit omues qui ei adhcrent.
Tibi aiitoni iiostra trauslati(i halx't: 'A'iani fecit scmite ire sue', Hebr.
']\[univit s

Psnhmis LXXVll. |l,XXVni.l 591
]K'tiiitntpm tntanK[ii(' continnitatcm. Semite enim dci snnt (ipera dci. Semita
autem ire dei sunt opora pimitiouis et vinrliete dei. Sie per prc)|(lietani
minatur. Ii;itnr pert'eeta ira et [lerseveraii.« isto verl)(t deserihitnr.
Jtem l'lii iiiistra translatio lial>et "la'imitia.s oninis lahoris eormn', Ilelir.
' 'j)rinci})ium paiMiis ei)nmr: et Ime idem ipiod pnmoi|;enitimi est. (^nia est
repetitic) eiiisdem. Xostra taiueii magis expresse dieit, seilieet i|Uiid opera
legis deus occiderit, rpie erant primogenita ante ojicra gratie, ])er i|ue oeeidit
et roprobavit illa, ut iam talia opera noii siut viva, sed mortua et mortifera.
Que et iure poliiis laljor (|uaiii opus dieimtiir. (iiiia gravia erant opera
ii> legis et labiiriosa. Uude in ennfessiniicm Iniiiis (leeisiimis deus requirit sihi
offerri onmia primogeuita (id est uiaetari et erueitigi numia opera earnis et
precio redimi), primogeviitum autem asini ove redimeiidum vel ()eeideudum.2.9J(o|. n,i:i
Quia opera accidie vel i-eeuperanda vel numiiio jier eonfessioncm aholenda,
Sed hec alia est allegoria, (piani ad pmpositum sit, seilieet de priuiogeuitis
1'' in spiritn et vivifieis. \os autem uun

592 Dictatii super Psaltorium. 1")13— IG.
vcl (Icinoiutm in illos ojwrantiiini est im dci, id ost offeclus ire dei, eis
Wöm. n, s. inunis.sa, siciit Apo.stoliis uit lio. 10. Medit eis spiritiini coinpiinctionis'. Et
iteniin 'iirovooabo eos in ficiitc stulta'.
Prinuim est ira, qua contra tidclcs in vindictani cxarscriint. tiuani
'
(um niiu posscnt pro libito cxcrfcrc, Seoundo indiunationcm tarnen in corde :,
iialiuoruut. l">st cniui iudignatio tuntiunniodo animc, ira autem etiani operis
et Verl )i vcl sini. Tercio .sequitur tribulatii»; (|ua tali Ciu'oi-e aji'itantur, dum
illani e.xplen; uon pos.snnt. Hec enini tria seqiiuntur, ut ])atet in experientia,
in onuii irato, si proliibeatnr explere iram. Et Quartum non longe aberit,
seilittet ininii.s.sione.s per angelos nialos, hoc est snggestiones malas, quibns in
maehinentur vel alias noeerc et vindicare et salt(!m sese separare. Hoc in
ludeis nunc facit odium Christi, ((uod oninia cogitant, fingunt, agunt, ne
Christum eonfiteantur utfjue viudicent iu illuni. Talia enina studia habet
quoque onniis iratus, ut facile est denioustrare. Quia quaitum, scilicet male-
dictiones, blasphemias, detractiones, accusationes , iustificationes sui saJteni r,
agunt, si alias uocere non possunt, per omnia sicut ludei faciunt. Hec
autcm sunt immissiones diaboloruni, qui sunt detractorcs.
In tabernaculis Cham. ludei amisso nomine nunc Cliam filii sunt,
SB.56. (VniK. sicut Daniel ad bemores ait Dam. i;5. bemeu Canaan et non Inda et
XilU. 13, 56.) _,,,„, , /-,i->T Ti-
4ifjft. 16, :i. hzeeh- u pater vester Ammorreus et mater vestra Lethea. Ita nunc iudei, 20
(piia mores Cham induerunt, nomine quoque eins in spiritu vocantur a
pi'opheta.
Si autem ad litcraiii loquendum est: ]\lisit deus in Aegvptios iram
indignationis sue, quando iram, iudignationem, tribulationem et immissiones
demonum in eos misit, id est qua dcmones activc irati, indignati, tribula- sr,
verunt et immiserunt in eos mala.
Sed ecce iam diu Moralia miiisimus a prima us(juc iiue.
Prima ergo est sanguis pro aqua: Quando anima, que sibi aqua et
pura vid('l)atur iu voluptatibus, agnoscit se totam esse in peecatis et san-
guincam et ideo se et sua bibere non potest. Sed omiiiuo altnegare debet 31
seipsam et omnem carualem suum saporem.
Secuuda est rana: que sunt loquaeitates et vanitates cogitationum
iuutilium, quarum se pleiiam esse intelligit ex earne, et abominatur eas, post-
quani agnoscit. Sic cuini cdidit terra curuni ranas in pcnetnilibiis regum
ijisorum. Non (jikkI prius 11011 siut in anima, sed quia tunc, quando placeut, :i:
ranc nou esse putantur, douec Dominus faciat eas agnoseere. Deus enini
*j. 94, II. seit et scire facit cogitatioues hominum, (pioniam vaue sunt, id est rane va-
nissima loquacitate in corde tumultuantes.
1 @fib. opennitiir 10 suggestioiics nialos II iiliis noeerc? 12 cogiteiit
:3S Scib. tnmnltnantinin
') Tirie Übcvjftuniri ift iüd;t bic bev Vnlji-ntii Holt ;)iöiii. 10. 19, joiibovn bif Hon -"i.'JJloj. 32,21.

sahmis LXXVII. [LXXVIIL] 593
Tercia muscc. Iste sunt diro ooinpunctioncs ot sollicitiulincs huiii.s » 4;.
vito. \'el .si placet: prima est contra concupisceiitiani caniis, Sccuiula
contra concupiscentiani ocnloruni, 'l'crcia contra su])ei-l)iani vilc. Misere
enim veliit spinis et aciileis })unginitiir, (|iii iniuuli ainl)itioneiii, divitias et
voluptates seoni est. I't jis. 1 IT. 'Mittit ~i*i ht, ir.
cristallnm snam sicnt bnccellas', qnia istis affectionibns miio modn paseitnr
et pingnescit anima.
Noua: Et possessionem eonnn igui. llic «.'st ignis cliarifatis: ([ui
ocenpat omnia, ([Ue sunt in honiine, et sibi snbdit.
idjlitiflfii üb.
21 comuieilemlci, evftnnjc inmitMi li:ilii't :!2 ([lü :!4 iiiduxiüs.iiie est fefjlf
'I Eo im l'siilt. iiiNtii ilclpi-, '•') (vv li'iti't nliu iiHilil noii ,

504 Dictata super l'salteriuni. 1513 — 10.
iß, in. Dofiina: Mittit in cos (id est impios, ut jierfectc iustificet,) iram indi-
ijnationis siic, scnlicet inttnitionalitcr, id est agnoscerc laeit fiituras miserias
(mm dcmoiiibus. Quia reete mittcre dicitiu-, (jiionim cognitiouem niittit, licet
i|)se nondiini niiserit. Sic enim Clmstus fiiit occisus ah origine iiinndi, id
est (irescitiis et agnitus oc(;idi. Jta iste modus fre(|ucns est in Scriptiira. -.
Sic nunc niittit dcus, id est mittit agnitionem et revelat illis iram indi-
gnationis, ut f'ugiant. Et per lias niiiias et terrorem conflrniat et perficit omnia
precedcntia. (^nia
*. .'.0. Primn flicit viani seniitc ire sue, id est roliorat et ])erseverantem per
iioc effieit penitentiam pro peccatis in suis sanetis. TiiiKir enim fiitnri i"
inih'cii facilia facit, que etiam impossilnlia videntur.
Sccundo Non ])arcit a morte, id est facit, ut illi niliil parcant silii
in lulieiido animam suam et perdendo illam in lioc mundo.
Tercio lumenta non tuntmn oeeidit, sed etiam in mortc coiiclndit.
CJuia facit, nt memljra mortitlcata rursum non relaxent in peccata, sed per- i'.
]i(tuii mancant crucitixa et conclusa in morte salntari. VA ita tandem
'ji. :,i. Cinarto oeeidit omne ])rimogenitnm in terra ililgypti, id est ut nee
\-eniale jieccatnm relinquant de veteri vita. Et propter ista quattuor dicit
'Iram et indignationem et tribulationem et immissiones per angelos malos'.
Ira seilicet, qua perficit contritionem |A^iam semite ire sne|. In

?salmns TA'XVII. [lAWriT.] 5pr,
Et {Icduxit eos in spe: et non tinmerunt: ot inimicos coriini». r.:;.
operuit niare. Sioiit illi in deseiio adlinc seinpcr in spc doilnwbantnr,
(|nia nondniM adcpti fncrc terrani in re: ita et nos adluir sempcr in spo
deduc'ininr in iioc desorto. Sed lontjo diffornnt sjies illornm et nostra, tinior
:. illornm et nostei", sicnt et onuiiu alia, scilicet desertnni, niare. Desertnm
enini est Mnndns ahrenuneiatns : nuhis seilicet desertnm, sed non snis ama-
toribus. Et hoc inde, qnia mare, id est numdns, siceatns et descrtns factns
est per abrennneiationem. Quare illi speravernnt temi)nralia, nos spiritnalia.
nii non tinmerunt hostes coiiwrales, qnia submcrsi erant, nos spiritnales,
1(1 seilicet peceata et demoncs in baptismo snbmersos.
Et induxit eos in montem sanetificationis snc: nionlcm ». r,4.
(|nem acqnisivit dextcra eins. Sic Isaie 2. 'Venitc asceudanms ad 30, 2, 3.
montem domini et ad doinnm dei Jacob.' Hec est Ecelesia, qne est vera
sanctificatio (id est tcmplnm mysticnm dei): quem dextcra, id est filiiis dei
]• ac(|nisivit: inde nos ]iopnlns acqnisitionis dicimm- 1. Pet. '2. i. 'Viiiv. j, 9.
Vjt ciecit a facie eornm gentes: Et sorte divisit eis terram
in l'unicnlo dis tribntionis. Hoc maxime Indeos rcspicit: qni semeii et
])opnlns Canaan facti occupavernnt terram lacte et melle flnentcm (id csl
divinam Scriptnram), a qua eiccti sunt. Et illa divisa est et distributa fi

50G Dictata siiiioi- Psaltoriuin. 1513 — 10.
vcritati eamcjuo sagiltis suis o])|)iiLriumt

l'saliims LXXVII. [LNXVI1I.| .-,07
proiniiiciil e.\(;ilr< cdi'nni, id i'st iiitiiiia siii (^oixlis et dosvilcria cdiitr;! ('lirisliim
iidliut! osteiuhmt : per (|\ic tiiiic sieroiis siiuin cfriHUM-niit. KrL.ni nrninincrc
extalcs est apparerc; voliiiitatcm iKiccndi cl nialcfhcicndi, cnm ikhi ))ci.ssiiit
fc'ces maloruni cvomerc^ in illnin.
Cimid autem isli, iiuriii i. aum.
noii coliiiit, est (juud (h yfipsis (Viisum solvimt Ccsari C'lirisliaiio. \'v\
a

{j()g DicUita super Psaltcriuui. 1513 — IC.
Potcst etiaiu litcraliiis dici, (jitia ad f'unaam tcmpli Saldiiionis liidit.
Quo erat sicait TiutIh quadrata, ac sie vuliit cüriiu iu altiim t'rec'ta, (jiiia
;.ar)iüii.3.3i. 20 cubiti.s laUi, üO vero cubitis louga et 120 alta, 2 paraJip. 3. Et licet
iKHiduin l'iK'rit (•difi

Psiilmu« LXXVIll. [LXXIX.] 599
Usquequo domine irasceris iraiu tenebis in flticm siuc reliijuo misericordie :
' «. ;..
supple et. ii.s(juc(iu() in fiueiu acccndetar velid ignis seliis tuus, (jiio odi.s
peceata iiostra et iileo jniiiis? Eftundc' iram tiiam totain fuiule sine nii.seri-«. i;-
cordia in yentcs perseeutricos, qne te non noverunt, i|uia etiaiii iioluenmt :
et in regna gcutiimi, est eiusdem repetitio, quc nomcn tntim, (|iiü es Ueiis,
non invocaverunt,

(500
Dictata supi;!- rsalti-riuiii. 1513— 16.
rccldo vcl ;iil lidiuiiii vcl ni;iliiiii toruiii ririnls iwstri.s ^ttniWmt^ ])er.s(M|iienlil)iis
scjdiijiluin' i. o. |>erli'ctiim et imivcrsiiiii nieritum iUorutii in aiiui coruin:
bnjiropcriiiM Ijlitsplu'miani ipsormu qtiod exprobravcnint tibi, quia te Deuni
11. 13. esse negant, quia lioniineiii cs.fe audiunt, domitie Ihesii Cliri.ste. Nos anicm
2>opnlus tims per verain fidein et, religioneni et oves pascuce tuce scripture
saiicte: confitabimur'' laiidando et gratias ageudo tibi in sceculum mKivxnwm.
In (jciieratixmc et geiierutione de una in aliam: anmmciabimus predicabiimis
manif'e.ste hindern fiiam i^lorie tue.
SGHOLAE: PSALMUS LXXVIII. [LXXIX.]'
a>. 1. Moraliter trau.scuiTainus psaliniim devoti.ssiiniiui. T)eus, Vcnerunt m
geiiti;s (id est vitia, cDgitatitme.s male) in hereditatem tuani (id e^it in
animain ineain et carncm, ([ue tibi sanctificata fnerunt, ul tu in ilia liabitares
possessione, c.xpnlsis inde p(;ccatis). Polluerunt teiii]ilnin .sanetuin
i.i£oi (,, i;i
t unin (id est animam et curpu.s: membra euini no.stra tfmplum snnt spiritus
saiicti). Valde auteni ino\'et et provoeat hec oratio nrgetque auditorem i'
doininnni. Qnia non nieu Im'c est ininria, licet sit dauinnin ineum, sed tiia:
qnia tua bereditas et tunin tenipluni. Et hoc sane te provoeet, (juod impia
ista mala non in loeo sno maneiit, sed in tunm ascendunt, euin.s nulla est
s. Gor. c, lt. ad illa comparatio.- (iiiid luci ad t«nebras? Igitur dignita.s loci et indignitas
polluentium te nioveat. Sinit euim gentes, idololatre, servi demouum, sed 20
locus tuns bereditas et tenn)luin sanetnni. Hie auteni t)portet affectuni
induere detestandi et vilifieaudi ])eeeatuin et magnifieaudi gratiam et digni-
tatt'in aniine. Secundo'' te moveat, (juia Hereditas tua est, (juain tarn preciose
acquisisti, tantis mirabilibus i)eractis. Non enim spolia tua invadit aut lucra,
sed ipsaiu bereditatera capitaleni: in qua mors, crux et sanguis tuus est -'.'>
signatiis. Ecce autcm in liiis brevibus verbi.s idem nu)uetur dominus, (juod
alii e.xplicitis verbis dicunt: Kecordare domine Ihc.su Cbristt", mortis et san-
guinis tili pro me eö'usi. Et alie maxime et vehementissime ob.seerationes
oiiiues hie iiichidnntur, si reete disciitiantnr et mastieentur sen rumiiuiitur
tllX)SSA: ' Septem est nuuicius uiiiversilalis, ideo in Scriptura Summa .fu
V\- 12. 7. vel miiversitas per ipsum cxprimitur. I's. 11. 'Klo(]uia tlomiiü argentum purgatum
septu|)lum'. Et hoc indicat, quod alt 'in sinu eorum', quod in boninii illorum
orct, ul agiioscant sibi futuram talem retrihutioncm et sie corrigantur. - Uli
(|uidem improperant, nos autem iiihüoniinus coiititebiiiiur: ideo iuste illos |iuiiies.
:i expnibavciuiit 20 idolatre 2:] Selb, inmieat. 2ic ^oiibjdjrift täfet Ijicv Wie
jdjoii «orljci: Jlucifcl^aft, oü moiiei-e obcv movere gemeint fei 2S ol)socrationes. oinues
') '.01.144^—14.5». 3ii Stibeiimniio *,'lii-;i-;nl-'e l'i'iviiut l)icr ".J^b. 11. ) ".Um iHaiibe
rfd)ti-: 1. ") 3lm "üanbc rcrijts: 2.

l'salimis LXXVIIl. |I,.\X1X.| 601
vcrKa. (Jiiiiinoil () |iui«'s nlliiis (Idiiiiiiniii uljsccrarc,

(j(j2 lüctiita suiier Psiiltciiuni. 1513 lO.
lam (jiKid alii liahciit tiissas, iovoas tV:c.:' in lioc mai^is dcscrihilur
(U'striictio virtiitum et f;ratiariiin, (iiuini wm.structio vitinrum,

l'salnuis LXXVlll. ILXXIX.] tJOIJ
iraiu dei uoliuit luibero tropolotjicaiii, nwcssario eniut in irn eins allciiorica,
de qua taudem venieiit in iraiu anagogicam.
Regua autem liic dicit .stui.suum regioues ((iiimiuc: ()iiiiiiiiii nuidis cl
actus deum et diviua uon po.ssuut apprehcnderc, sed tantuniuindo sensibilia:
5 ideo in ista regna irascendum est: (juia uon tantuiii iimi iiivocaiit tioiuen
domiui, sed et
Quia eoiiU'dcM'uiil lacdh et ioeuni eins (U:siila ve niut , id est«. 7.
aniiuani victrieein et su])j)lautneeni de iure esse laecib debitaui devoraverunt
in peccatum trahendo et omneni eins poj)ulum, filios, i)roIem bonorum operuni,
lu cogitationuni, propositoruin, absorbuerunt. Et sie lücuni eins desolaverunl,
ut iara nihil sit domoruni. I^oeus saue est fides in conseientia seu eonseieutia
in fide : que est loeus, in quo edifieautur bona doctrinaruni, seientie, sapientie,
intelleetus, et alie bone forme eruditiones: que sunt velut edes et turres et
nuu'i: in quibus tune populi bonarum atfectionum et operationum vivunt,
1'' multiplicantur. Nam sieut populus esse non potest nisi in doniibus: ita
att'ectus et bona opera non tiuut, nisi ])rius regule, modi, forme statuantur,
secuudum que et iu quibus flaut. Igitur edifieia eivitatum signitieant onniia,
(jue sunt in iutellectu, populus autem onniia, que sunt in affeetu. Vult ergo
dieere, quod pcceata non tantuni bona opera et afleetus velut populum
:'ii eomederunt, sed etiani proposita, intentiones, instituta, direetiones, eleetiones,
quibus aliquis vitam suam ordinäre et reguläre intendit, iu obli\'ioueni egerint.
Unde ps. 83. 'passer invenit sil)i duuuun et turtur iiiduin, ubi reponat [)ull(>s 'Ui. 54, 4.
suos &c.'
Experientia auteiu docet uos, quam cito et f'acile a propositis et regulis
-s prestitutis labaunn-. Miilta proi^onimus et grandes structuras erigimus in
iutellectu. Sed iste gentes earnis desolantur ca omnia cito: Caro enini
deprimit sensmn midta cogitautera (quo ad intellectum) et aggravat aniinani
(quo ad affectum), ne opera ])i-uducat, id est comedit lacob et loeum eins
desolatur. Inde sequitur, quod pauperes facti suiuus uiniis, et (jtiods. s.
•' bonorum. Et septuplum reddatur carni et vieiis eins in .sinn eins, per omni- s«. k'.
modam eastigatiouem et diseiplinam, totaliter vitia et concupiscentias eins
expellendo et niortificando iu cruce Christi.
Nos autem populus tuns, id est bona o])era, illa enini eonfltentur!«. 13.
et laudant deum. Et oves pascue tue &v., ut nt)ta patent.
7 ®cib. (lesulimueruiit 'J7 ilupriinit ut

(;()4 ' Diltata super PsaltL-rimii. 1513 ~1().
CiLOSSA: PSALMUS LXXIX. [LXXX.j
Ihntfd piiiclo S

Psalmiis LXXrX. fLXXX.] 005
Viiieam' popultim Israel Isaie 5. 'Viiica autem Domini domus Israel est'|'j';, j
dt; u^Jgi/pio franstulisfi in signis et virtutibus: eiecisti (jentcs Canaan et
])lant(isii ea in terra illarnni. Jhix itineris fuisti per niil)eni et eoliimnani«. m.
ignis in cayispectu eins: rf. plnnfasti radkos eiua, qnia iniiahitare et possidere
eam fecisti, non tantnni jiertransire et liospitari, et implevit multiplieata in
filiis tcrram proniissicinis. Opernit monti:s muhra rius propter nuignos reges as. ii.
et prophetas, tpii possederunt iiiagnanuii gentium loca: c( nrlmsta eins ccdros
dei, est repetitio einsdein. ExtendU, tercinm, jier propagatiouem et dilatationemss- \2.
palmites stios popnlos in se nuilti])licatos usque ad mare mediterraneum : rt
nsgiie ad flumen Enplu-aten, sient Moses predixerat Deut., propayincs chis.u.'X'hv.ii,
Cnm ergo tanta ei feceris Ut quid destruxisti destrui permisisti macrriamt'. i:i.
('iiis eustodiara per miuisterinm angelornm: et vindcmianf cam spoliimdo
et trihutis gravando omnes qui pretergrediimhir vium Assyrii, l'liilistiim
et eeteri popnli. Extcrminavit vastavit

(5()ß nictata supoi- Psaltovinm. 1513 - IH.
])cr liostos eins: et supple tolcs liostes ah increpatione vuUns tui periimnt
IS i. ('. peroant, Fiai marms tun auxilium et potestas super rtriim (Iliristum
dcxfcrcp, hue. gratic tue, «piia per soliim Cliristum trratia doi doiiatur: et suprr
filimu hominis oiintlem ('liristiim, quem nt siipra c(mfir»iasti tibi. Timo si
m.manns tua facta fiierit .suixu- eiim Ei non discedimus per iiifidelitatcm a te,
ririfii-ahis jms in spiritu liic, in fntnro etiam in corpore: et nomen tuum
2u. Divinitatis tne, qnod est in (^in-isto, inroeahimns per fidem voram. Dominr
dnis rirtufnm conrrrfr nns: et ostrnde fariem tuam et snlvi erimns. lam
torcid lioc repetens' trinani exprimit apparitioneni Dei: priniam in earne
assniiipta ad litcrani: sccundam in spiritu (>t fido: torciam in olara visione oto.
SCHOLAE: PSALMUS LXXIX. [LXXX.]'
%. !. Vclnt (»vom. Ecclosia Ciiristi dicitur ovis proptcr unitatem. Qnia
ivuiifi i-.,H)'niKi est ( "(ilnnil)a'. Et proptcr mitilatcm. (^nia snnt nncti et christiani
4 tiini:., -.'(^ sine lille. 14 P]sdrc T). 'Ex oninibns pccorilnis previdisti tibi ovem nnam'.]'
T^icitur (piof(U(' Tosopli proptcr fignram vetcrem. Qnia sicnt loscpli
seinen Ahralie in gcntihns distractns et venditns, ita Cinnstns et Apostoli
et reli(jnic Israel nn'gravcrnnt, innno cxpnlsi snnt a Indeis ad gentes. Ideo
ipsi losepli vocantnr propter siinilltndincm eveutns illornni. Seenndo (^nia
Joseph angcscens dieitnr,* per (piod proprio Ecclesia differt a Synagoga
i( prolia. Qnia alii filii Isi'ael in Eeclesiani snmpti crcvernnt in totins nnnidi
latitndincm, et reli(inie Israel snnt principes facti in tota iEgj-jito sicnt losepii
oliiii. Uli anteni alii decrevenint et minorati snnt atqnc defecernnt per
oppositnm, (piia snbiccti snnt in toto mnndo. Sicnt Apostoli et alii cornm
*i. 139, 17. siiniles clevati snnt in toto nnindo inxta ps. 137. 'Niniis honorati snnt aniici
•t'i. 1.'., n. tui dcus, uimis confortatns est prineipatns cornm'. Et 44. 'Constitnes cos
]irinci})cs snper omncm terrani'.
Corollarium. Ergo patet, fpiod per loscph psahnns intclligit reli(pnas
Israel seu primitivani Eeclesiani in innndnni directas et dednctas ad con-
verfcndas gentes.
C'herubin sn])ra ps. 17. expositnm est,' qnia plenitndo scientie dicitur."
Hec autem est fidcs Christi: ipsa enini plenitndo onniis scientie. Et onincs
scientie alic sunt vclnt fignra hnins scientie et in fidem vclnt sigiinm dirignnl.
uoi. 2, 3. (inia enim in Clu'isto secnndnm Apostolnm sunt absconditi oinncs thezanri
15 Quia sie 23 muiuli
') »crgl. Sutl)er5 58ricfc t)cvau-3geiv "i"' ^f St^rttc I :W4. -) :i?l. 145^-1401).
^) „Kt ex Omnibus weatis volatilibus noiiiiiiasti tilii cohiuibam unam: et ex oiiinibus
l)lasmati3 pecoribu« i)i-ovitlisti tilii ovem unam.'" *) „losejih interpretatui- üngiia
Ilebraoa aufjfmentum." .^»ieroil. \\\ *4>i- "'' ("7), Ki. „Tntorpretatio eins nominis niultum
iiivat. si^niificat enim aiigmeiitmii.'- \iliiniiftinil.3 Jll *|}|. 79 (SO), 2. ') eiel)e ©. 124.
") '*l)p. Ilicrmi. l'.iris. l'iT'.i 111 1-, ..('lieriiliiii, nuod intorin-etatiir seientiai^ multifuclo."

Psalimis LXXIX. [!AXX.| G07
sapientie et scientie. Ergo Christum iiosse est pleiiitndineni et (uiiiics
tliezauros sapioutio et scientie nosse. Dieitur aiitem pleiiittulo contra literaleni,
(jue est inanitas. Sic^ enini iitera et fit>nra anti(ina est atriuni foris, >ivi\
C'hernbin est fides et ])ienituilo sen inipletio litcre. Et iiii re(|Mi('scit et
liabitat Christns. Qno circa omues scientie Imnianitus invente sunt vix
Iitera ad scientiam fidei. Anainatc sicut modo, sed in clara i. Um. 13, ii-.
visionc, licet ideni nnnc vidcanuis, (|Uod tunc vidchinuis. Scd mnic in specnlo,
tnnc sicut est.
Qnia vero tides et sapicntia sicut virtuteni stiani, ita et nonicn siunn
])articipat mentibus sen animabns: inde est, qnod omnis anima luil)cns fidcni
est Ciiernb per fidem.' Et angeli et beati omnes Clierul)im. Et tota P^cdesia
Cherubin et sedes Christi est.
Sic in figura habet Area t'ederis. l'bi projiitiatoriuni est gratiosa
hnmanitas Christi propriissima sedes, duo autcni Cherubin est geniella fides,
sen potius duo populus Indeus et gentilis rcspicientes sc mntuo in ])ro-
pitiatorinm, id est in nnum Christum per fideni nuam copulati. Haue arcain
cjnia ceperuut Philistei, percnssi sunt &c. i.sam.:,.
Coram Ephraim Beniamin et INIanassc. Mvstica ratio, i|u;u'c«. j.
isti precipue nominentur, est multiplex.
Prima Quia filii [loscph] ^ uxoris principalis Kachel, j>er quam con-
templativa vita est significata. Quare Christi fides non potest esse nisi in
iis, qui supra rationem contemplativi sint. Apparet enim, quaudo in cum
creditnr. Sed credere nequennt, nisi filii Rachel, elevate mentis.
Secunda quia iste tribus castra metabantur ad occidentem tabcrnacnli,
ut patet Numeri 2. Et in tali parte erat sanctum sanctorum, arca t'ederis j.'.Wlij.lms f.
et propitiatorium. Ergo per eos siguificantur ii, quibus jiroxime est dcus
per Cognitionen! et amorcm. Sicut ergo tunc apparnit in figura coram et
ante Ej)hraini, Beniamin et ]\Ianasse: ita optat hoc nunc in spiritu fieri.
Sane quod ad occidentem illi ])ositi sunt et coram eis erat tabernaculum, et
sie facies sacerdotis euntis in illud habuit ante sc illas tribus tres. Et huius
figura est, cpiod Christus apparuit ad occidentem, id est illis qui erant in
fine Synagoge, id est [in carne mortalij ' Iitera oceidente et circa finem Syna-
goge et cito casura svnagoga atque lege moritura. Et hoc mystcrium hie
propheta tangit secnndum tituli significationem.
Tercia potest esse in nominum interpretatione. Qnia Ephraim fidcm,
Manasse speni, Beniamin charitatcm rcprcsentat. Ideo talis est populus : qui
ante se habent dominum ('hristnm.
14 propitiatorium. Est 21 principalis. üacliel
') *iliigilftin : „Si vis, eris Cliorubin. Si onim (Miorubin. sedes os il(>i: iiii

008 Dietatii super Psalterium. \r,lS^\6.
». t ("oiivcrtc nos & c. Quia vonit Christu.s post synagogam: siciit con-
tingit in \ia, (|U(i(l |)reccclen.s senipM" liahct dorsuni ad secjucntem et faciem
t'iu.s, et sequeiiH liabot t'acioin ad dorsum procodcntii-;: ita populus earnalis
faciem liahiiit ad lerreiia, dorsum aiitem ad Christum. Ideo petit hie cou-
\(iti ])()pulum illnui a taii situ ad cognitiduem diviiiitatis eius. Gentes ••
autciii, (|ui C^hristuiii ikhi \idcrunt sccjuentes eum, liabcnt faciem ad dorsum
i'ius : scd ipsc convcrtitur ad eos et in njcdio eorum est, sicut inter disci-
pulos suos.
*• 11- Opcruit Moutcs unil)ra eins iV: c. Est iocutio Scripture familiaris.
ioj. i-.ii, 1-, yic Esaio ()U. 'Inundatio Cameloruin operiet tc^, id est multitiido gentium i»
ereditura r(!piel)it te [condtuisabit] ' Ecelesiam , ut sis plana et copiosa. Ita
hoc: Umbra huius viuee Montes, id est sanctos patriarclias, qui et cedri
Dei sunt, operuit eos, id est replevit illos, ut copiosissimi fuerint in filiis.
(^uia filii Israel fuudati erant et innixi suut in patribus suis: sicut nos modo
lapii. i, L'ii. cdificati supi'a fuudamentum apostolorum et prophetaruni. Unde et de !•
Iv'clcsia Christi sie accijiitur, (piod ipsa operuit sanctos apostolos et pro-
l)hetas, qui sunt moutes dei et cedri dei. Quia Apostoli .stipati sunt, et
sujH'r eos fuudati innumerabiles populi gentium.
Quod autem dicit 'umbra', vidt dicere: id est froudcs, qne iaciunt
uml)ram, et arbusta, que suut idem, operiunt montes: sicut ad litcram -'"
irondes velant et tcgunt montes et terras pre spissitudine et multitudnie sui-
'l1'"nj

Psalmus LXXIX. |LXXX.| G09
Fiiit autem Synago,a destructa primo ab alieiiis, ut Antloelio et Jimiiaiiis
et aliis. iSeeuudo peius ab ii)sismot in spiritu, .scilioet per suas inortifi-ras
doctrinas: quibn.s spiritiiales donios in so dostnixerunt: sieiit entes exteriores
eomni donios destnixennit. Et pro ntroi|nc ))(>t('st illnd inleiiiai. Inccnsa». i7.
s igni et snffossa: ab iiicrcpat ionc viiltiis tui perilmut. (inod
b. Augustinus in nentro gcnerc aecipit in phnali.' Scd in Hebr. est generis
feminini et in singiilari.'^ Ideo Moraliter exponens ait: 'peccata omnia dne
res faciuut, scilicet eupiditas et timor. Peocata ex cupiditate sunt sneeensa
igne, sed peccata ex tiniore sunt suftbssa'.^ lüde sunii)ta est vulgaris illa
10 distinotio, quod omne pccoatum fit aut ex amore male aecendcnte |inflannnante|,*
aut ex tiniore male hnmiliante.
Verum Synagoga sie exterius periit. Quia quod suecenderetnr et
suffoderetur, fuit inerepatio vultus dei. Öimiliter et interius in aniiiial)us:
ipsa succensa zelo et ira et suffossa in perfidia jieriit, (juia et lioc ex im^re-
i'i patione dei fuit.
Eeclesia autem licet ipsa quoque siKH'endatui' et suft'odiatur tiiris, non
tamen ideo perit ab increpatione dei. Sed potius per lioe salvatur.
Videtur autem mihi [Hcc est vera rxpositio] , quod j)roplieta bxjuatur
de novissima vastatione ludeorum. Quia dicit 'utquid destruxisti maceriam
20 eins?' Sic eniiii jiromisit et niinatus est Isaie .^. dicens 'Auferam sepem*,;j'];
eins et erit in direptionem : Et diruam maceriam eins et erit in coneul-
cationem'.
Tune enim Komanus eani ut aper vastavit, et ijisi se ipsos multo
peius, ut dictum: ita ut vere ferus singularis ille sit eoruni doctorum ordo.
•>:> Sed ne tota periret, orat pi'opheta dicens 'deus couvertere &c.', scilicet uta. is.
saltem reliquias eins pei-ficias et in Ecclesiam inducas. Sie enim ipsa incensa
et suffossa peritnuit, id est alii (lui destrueti sunt, ineeusi et suff'ossi, literalit ipsa ipUKpu' sahibriter i)eriit ai>
increpatione Spiritus Christi. Et sie eonsonat Expositio Augustiiii, nisi (ju £ifl)i.'
oben S. tiOö. ') Übcrgojdjviebcn.
iiiitbcvä mtxU. m. '>'J

(jlO Dictiita supei- Psiilteriuni. 1-")18— 10.
illc in neiitro freuerc opcra dicit, hie autem in l'cminino jrtüiere ipsam carncm
vd huiuineiu carnis, quem diabolus ignt' succeiKlit et suffotlit. Kt qiii .sie
perire uoluenint, jieius jierierunt.
Si

Psalnius LXXX. [LXXXI.] ßH
äeo lacoh populi, qui vietor est i)eccati jkt pcnitcntiani. Suni-itc, ut vos ». 3.
canatis, iisahmwi et dato tympamim, iit et alios cxliorteinini ad eanpiidum,
snpplc et smmU; psalterium' mcunämn cum cifhara.'-' Biicciiiate in neomeiiia^. 4.
in novilunio Septembris tulia supple oornea: in insii/ni die primo et celobri
r. et est repetitio, solennitatis vcstrcc [etj fcsti tubarnni. Quia prceceptum est %.'.,.
in Israel de tali festo Lcvi. 23. Nuni. 29: et hidicium viiulicta in "ou J'^,'^';^?,;'''^-
facicntes' deo Lieoh. Testimonium legem Mosi in loseph pojinlo Iose|)h». r,.
2)0suit iUud q. d. fcstuin tubanini iustituit ad reeitaudam legem Mosi: cum
exirrt per manum Domiui de terra JEgi/pti: linguam quam non noverat,
in ideo nou in patria sua, sed miser, audivit, quia fnit peregriniis et exul.
Divertit ah onerihus liiti et lateris Exo. 1. dorsum eins'* populi Israel: wj«H?(s,f-,„j;
eius populi eiusdem in cophino ferendo lutuin et latcres servierunt.'' Hebr.
'manus eius a cophiuo recesseruut'. l'^t sie est repetitio. In tribulatione se. a.
^5^gyptiorum inrocnsfi" me et lihernri tc de; ^TCgvpto, et exaudivi te in
1.', ahsconditn tcmpestatis in oeculto gemitu suo: /tnilitiri ic apud aquam contra-
dictionis in deserto Exo. 16. Nuiu. 11. Sda. Audi esto mihi ()bodiens-j'wojlir.,'i:it
populus meus et contestabor^ te legem fidei doeobo te, que tcstis est futuroi-imi
bonorum et argumentum non apparentium : fidei legem docebo te, (pie fidelis
tcstis est futiu-orum: Israel si audier is me ipsum in earno presenter docentem,
L'd non erit in te deus recens novus, sicut tamen illi putal)ant, vel siout erit, s?. in.
,:,
si non audias, neque adorahis deum alienum, si me audias et olicdias, non
ideo alieno deo obedis, sed vero.* Quia Ego quem audis, qui in earnei«. n.
loquor, enim sum dominus deus verus tuus, qui eduxi te olim, ergo non
suni reoens deus, de terra JEgypfi: dikda os tnum desydorium tuuni ad
GLOSSA
:
tarnen in prn|)hetico sensu est exhortatio :iil iircdicatioiies euiuigelii t'aciondas
et (livulgandani redemiitionem Israel per Clii-istuiii in iiiystico festii. i|uod est
lotniQ Ifmjius gratie.
' Psalterium , ut sepe dictum est, opera virlutis signilicat. ((uc ex deo
:io operaraur. Et talia sunt iucnnda, quia fructus Spiritus gaudium etc. - (litluu-a «,11 r., 2s.
passiones et opera penitentie et luuuilitatis ex infirniitate nostra jiro Deo lole-
ratas [significat]. ^ Vel est repetitio eiusdem : quia Deus scilicet iiidicavit et
diffinivit ita fieri, imde lex Domini iudicium vocatur ps. LS. * (lur non dicit:*;(i. 19,10.
'Divertit onera a dorso eius', cum esset idem sensus et iisil.diiiry Respondeo:
:i,-, f|uia exprimit salutem spiritualem. Sed hie non s;ilis est oiieia aiilerre a dorso,
sed etiam dorsum ab illis per gi-atiam sanare. •' Vel vere factum, vel meta-
phorice dicitur.
''" Vox
Dei.
''
Loqiiilur de f'iituro, in quo manifeste osteudit
de alia quam Mosy lege se loqiii. scilicet Euangelica. Et sunt verha Gliristi.
* Vel si me audias, lioc prccipiam, ut non sit tibi recens Deus.
r, S;a§ et (&1 ift nitfjt tioüftänbifl auäftcfifivieicn 1111b f(!f)oiiit bnfjcr fef)(fii 311 follcii
^•iiiiicat fcl)rt :i9 Uf-n
o9*

(;|2 nii'tata siiiim- PsalttM-iuni. Iöl3—IC
vci'hiim memii ft tnijilvho illiiil alMiiukiitar tnlnuiin, iuitur luni sinn dfus
SS- u'. iilieuns. Kt non a/idirit nolnit })ei' snpcrliiiuii et incrcdnlitatcm populiis
mens voccni mcam in cnrne loquuntis: // Israel nmi intendtt ocnlis cordis,
lu, ii.quod fit per fidem, tjue est ex auditu, mihi in verba et ojiera inea, vel ad
-& IS. nie. Fjt ideo dimisi cos, i}ue est maxinia vindieta, secundum dcsyderiu vaiia :.
et carnalia cordis eorum per liUiram obscnrati : ihunt de peiore in peins in
adinventionihus suis propriis suis consilii.s, traditionibiis, statntis, relinqueutcs
sj. u. divina. Si po])idas mens, cjui debuit esse mens/ undissct mc: Israel si in
m.n.viis meis ('nan jjreccpta. Pro nihilo ad
niliilnni uscjue forsitan- inimicos eorum Demoues et lioniines, .sient feeit pro im
Ecck.'sia, liHiniliassem: et super trihidantes eos, (j. d. lunic auteni luiniiliuvi
sj. 16. eos sub inimieis eorum, misissem nuinunt vindietani mcam. InimicP ludei
domini Chri.sti mentiti sunt ei:* et erit tempus eorum- infeiicitatis et miserie,
S!. ij. uou euim habeut tempora Christi, in srecula sine certo fine. J'Jt eihavit illos
ex adijte friüiwnti doctrina enaiigeliea, non liordeo legis Mosi, licet ipsi non i'.
perceperiut, tarnen alii ex illis: et

l'saliiiii. LXXX. ILXXXL] (H;}
et Stellas in ^lotestatoni iiHCtis. Sol (|iii|)])c noclcni ncscit. Qiiia Christus
modo non est imuulo, qui est uo.x, sed est in eoclo et in sanetis, quos elare
illiuninat. |Fnili' ait
' unii non siiin i}i nu«mlo et ipsi s/n// in inniido'.] 3i'ii. ir, ii.
Eeelesia tanien et (jneiil)ei aninia est in noete (id est nunidii): in tali enini
•> lucet honiiuihus radiis suis. Cliristus auteni in die est, nt dixi. Et ideo
ipse per abscessuni faeit uoetem. Sed tanien relin((iiit ihi Innani suani et
Stellas, a sese aecensas et illustratas.
1. Igitur in allegoria et spiritu est sensus de Eeelesia ineipiente post
synagogani: tniie enim fuit Xovilunium et vera neimienia. 2. Seeundo
Kl tiiiie Ihit festnni tiibarnni, (piia tiiue eepit predieari per tuiiani apostolieani
erux Christi et peniteiitia. 'Pnne enini fuit et usque ninie est dies elangoris
et tube. ;!. Tereio 'rui>a eurnca , quod est verl)uni et opus niirifieum in
mysteriis. ( 'cirnu enini di' eapite peet>ris oeeisi suiiiitur. Tta verbuni Euan-
gelü de Christo deo oeeiso seeundum earnem suniitur et predieatur: 'Nihil i. Um. -, s.
li enim uisi Christum erueifixum predieamus', ait Ajiostcjhis: non tautuni erueem,
quam ipse portavit, sed et (|iiam uos portare debeiiius. Ipse enim mortuus
est et oblatus est et abiit relieto eornu capitis sui, quod per Apostolos
perflatum est in toto niuiido. Sic Abraham post tergnni (id est in tem- i.aidif :'2, i:t.
pore sese jiosti'utnro) vidit arietcin (id rst ( 'iiristunil iierentem (id est
.11 per crueifixioneni) in vepribus (id est ludeis st

C14'
l)ict;itii super Psiilterium. 151:}— 16.
ÄJ. 3. ipsnni iniu-tciii et pcccatmu. ldeo(jii(; iit t'Xiiltt'tis et iiibiletis, Suniite
psalnuiiii et date tyinpuiuiiii, id ost opera uiii.s de sursuiu facta in virtut«
accipito et eredite in illis. Et vos reddite tyiiipanum, id est caruem morti-
ticatain, tj. d. Aceipite opera et nierita eins, quibus vos iiistificavit et adiuvit
ad novaui vitain: hee enini sunt psaluius luysticus, (jue sj)iritus sanctus in 5
ipso C'iiristo, (|ui est psalteriimi , lusit vobis et cecinit. Suniite ergo eadem,
aiiiplectimiui hiinc psalnuuii divinum, Spiritus saneti iiieiodiam, quo vos
adiuN'it. Sed date quoipie et vos tympanuni pro eo, lioo est vitani spiritum-
iy!aaii.i:),4i.. (jMientes earneni vestrani oiferte. Quia inventa ista niargarita et
tiiezauro vestra veudite oninia. Odite auimani vestram, ut diiigi niereamini 10
ab illo. Neque enim sumerc psalmuni jioterit quis, nisi et t\iiipanuni det.
8i enim spiritum et vitam ex Christo suseipimus: oportet reddere mortem
nostram, id est earnem. Hoc est ergo, quod iustificati ex fide et gratia
Wöm. 12, 1. Christi exhilieamus corpora nostra hostiara viventem , sanctam &c. Et ita
sumendo psahnimi est deus adiutor noster, dando autem tympanum est deus 15
lacob. Quia vincit et supplantat vitia caniis et ipsum Esau, qui receperit
Ijenedictionem ab isto Isaac et primogenita. Recipitur autem benedictio
Christi per fidera operimi suorura. Dictum est autem ps. G7.' quoniam tympanum
est caro dispansa et castigata: iiec enim sonat. Quod si laxetur,
non sonat, sed sicut puhinar tunniltum tantuni niodicum dat. ;o
Cur ergo dicit 'iSumite psahaum et date tyni[)anum'"? Quia scUicet
l)salterium iucundum cum Cythara. Allegorice dixi p.salterium esse
Clu'istum et [isalmmn eins opera et verba. C\^haram autem Ecclesiam ipsam
ei coniuuctani. Ista autem duo coniuucta iucunda sunt. Vel idem ipse
Cythara est [)roi)ter i)assionem : jisaltcrium projjter actionem : iucundum autem 2:.
utrun(jue simul. Vel ipse psaltcriuni iucundum, snscipiendum est cum
Cythara (id est ipsum cum Ecclesia), sive ipsum operautem cum eoipso ut
jiaciente. Reliqua in glosa dicta sunt.^ Multi enim suscipiuut Christum ut
miraciüa facieutem et emn in gloria et maiestate operum veDent sectari. Sed
in passiouibus uoluut. Hü psaltcrimu iucundum, sed uon cum c\-thara sumunt, au
et sumunt psaliuum, sed non dant tympanum. Dominari voluut cum Christo
et honore eins eff'erri in officiis Ecclesie, ac desm-sum habere ad alios ad-
ministrationem et actus ierarchicos influere deorsum: hoc est deorsimi sonare,
audii'i et suscipi cum revereutia, obedieutia et suavitate. Sed ipsi nu'sum
iiohmt sursuTu sonare per obedientiam et revercntiam deo et suis vicariis. 35
>jji)ii. 2, «. 7. Onmcs vohuit fbrmaui dei in Christo imitari et non formam servi. Forma
enim dci est itsalterium operaus opera niaguifica doceudo, dirigeudo, pre-
cipieudo: forma autem servi est Cytliai'a obedieus, patiens, aiHigens. Ita
12 ex vitam 24 coiihicta
') Sict)c ©. :389 3. 24 flg. -j ©ictjc S. (ill 3. 2'Jflg.

Psnlmus LXXX. [LXXXI.| Ül5
illi iion diuit tyiiipanuni, seil suniiiiit psalniuiii. Scd tu si

gjg Uiotatii siipor rsaltciiuni. 151;i~lG.
cm- piijMilus I.-iacl I"si|)li a propheta dicatur.' Quia sdlicct re^iuuii t't
tiiljcniaciiliiin tuiic in tril)ii loscph, scilicet Ephraim, erat. Nani et .sie in
niiindo tit, ut ])()i)uli divcrsi a nomine regni dicantnr. Ut Misnenses, Tnriiigi
popidi Saxdiiie dicuntur ])ropter principes cornm, (|ui sunt duces Saxonie.
Seeundo ad differentiani populoruin aliorum, Hcilicet Elgypti. Quia pojxilum >
Israel in Kgypto loseph paxät et rexit. Ideo orat tunc populus noii Pharaonis,
sed loscpli. Mvstice auteni rationes simt potissime, quia Eeclesia synagogam
precellit, sicut loseph alios f'ratrcs in duphi portione. Habet eniui
rcgnuni et sa(!(!rdotinm P^cclesia. Et in isto loseph i)üsuit firmissime statuens
fidem invictam, nunqnani defeetm-am, que est testimoniurn futurornm et i"
testimonium conscientie, et qnod sumus filii regni. 'Cum exiret de terra
P]gvpt()', id est in neomenia, in initio Ecclesie, iu prinei))io lüterius vite et
exordio Spiritus. Quia fuit prius in litera et morte peceati et sub iugo legis.
Tun(! eniui exul et peregrinus audivit linguam, quam non uoverat, sane
s.iVi'i.-.>K,4;t. (juod pena sit audire linguam iguotam. Deutero. 28 probatur diceudo 'Adducet ''
dominus super te geutem de louginquo: cuius linguam intelligere non possis'.
Quod mystiee est, quando homo exul a reguo dei audit linguam pecieatoris
in imuido, in (luo est populus barbarus (]uo ad deum. Haue igitnr linguam
non noverat, quia non est lingua patris coelestis, sed lingua tyranni et diaboli,
scilicet locutrix luxuric, impudicitie, blasphemie &c. Hanc populus dei 'm
electus, antequam redimeretur, audivit viveus sub iugo durissimo Pharaonis
Infernalis.
Quod si in bomun accijiiatui', ut aii(pii putant, et sie in liebr. haberi
dieunt 'Cum exiret super terram Egypti etc.' :
'' tunc seusus est, quod loseph
(id est vf^rus Christus et eins fideles), cum exisset de hac vita et de syna- 2''
goga sn])er universani Egyptum, id est raunduni dominari, audivit diversarimi
Säi- 18, 45. gentium linguam sibi confitentem. Sicut ps. 17. 'populus quem non cognovi,
servivit mihi': sie et linguam eius non cognovit velut alter loseph. Et in
isto loseph posnit deus signuni et testimonium, (juc est fides in Christo:
vcin. 11, :i.(|ue fuit virga loseph, sceptrum eius, cuius fastigiuni lacob adoi-avit Hebr. 11. *J
Quod autem alii dieunt, quia populus Israel audi\dt voeem domini in datioue
legis, potest quidem suscipi. Sed non iisquequaque congrue. Sed sequentia
magis consonant ad id, quod dictum est. Quia scilicet Christus exiens super
ten-am Egypti et audiens linguam, quam non noverat, etiam ab oneriljus
dorsum avertit, iMiius manus servierunt in cophino. 35
'j Sicl)C S. iJUi; 3- ISptl" ") ^'l)Vii: .-In hcbreo liubetur 'super tfn-ani Egypti':
(|U0(1 si'ciinduin istani oxiiositionem fuit, quando loseph lactus fuit praepositus sujjer
Kf,'yi)tum, et tunc ivit ad videnduni terram Egypti etc." 5Butgenfi§: ,. [loseph] de carcere
eductus praepositus fuit super totaiii terram Egypti .... super terram Egypti quasi
dominus exivit".

Psahmis LXXX. [LXXXI.] 617
Ftcm ])(>])uluiu siiiim similitcr avcrtit. CiuKt dicit
Divcrtit ab (Hiuribiis tlorsum eins. Hoc est. livpallajic: (juia .sicS. 7.
(lel)iiit (licere 'cUvertit oueni a dorso ein»'. N'cniin niysticc est ))i'()priissime
(lichini, quia deus sie divertit eum ab oiioribiis, iiou ut oncra iion esscnt,
5 sed ut ipse uoii esset ubi ouera sunt. Traiistiilit cniin illimi et nun ouera.
Nani onera sunt in mundo, id est peccata: cn antein diiiiittit in-ipiciis iiistum
ab illis, similiter et a poenis eoruin. Prinio autem Christum sie. divertit,
quando eum a morte suscitavit: ac deindc; «mnes qui sunt Christi.
Dorsum autem Christi est humanitas eius.^ Et ita poiiit imjtios dorsnm
w et in reli(iuiis suis preparat viUtum illorum ps. 20. Reliquie autem sunt *l ei.ia.
onera, a (juibus divertit dorsum Christi et suoruni.
Manus eins a eophino reeesserunt: seeundum Hehr.'-' Ks( eadeiu
seutentia, (|uia .seiiieet eessavit eopiiiuum implere oneribus, quibus

61g Dictiita siiiiei- Psaltcriura. 1513—10.
ahscMuid it u III i|iiietis et ))aci:^. Ecmitra l'iaholi i'st luanil'cs t u m
qiiietis, sud ahscondit um turhiiiis et teni postatis. Ciuia foris
titillat .seiisuin et intus tiirbat inciitcm. Sed (Üiristiis foris tiirbat sensum
et intii.s titillat et jiafat monteni. Illt; diicit ad celos ot dediicit ad iuferos:
Christus duducit ad inioros et reducit. Sed videtur dici debuisse 'In tem- '
pestatc absconditi', et noii 'in abscondito tempestatis': Quia sie vere dicitur
in tenipestatt! Spiritus, (jui est abscouditus, et in tempestatc earnis, (jue est
nianiti'sta. Sed patet ista liypallage, sieut illu 'divertit ab oneribus dorsuui
. eins": Quia . ' Potest auteui meo sensu sie inteni;i aliter: Exaudivi te in
abscondito tempostatis, id est iu proteetione mea: ne teinpestas te perderet. lu
Quia posui super te absconsuni tempestatis seu piTiteetioueni in teuipestato
utllem et congruam. Sic enim in mari rubro erant in abscouso tempestatis.
^li. •-'-. s. I»s. 2(5. 'protexit nie iu abscondito tabernaculi sui'. Et ps. 62. 'Et in vela-
'
63. 8-
5.1- • 1 •
,
niento alarum tuarum . Sed mn-uni est, (juid sit absconsum tempestatis.
Nam abscousum tabernatnili vel faeiei \el alarum satis patet aliter dici, quam ü
absconditum tempestatis. (iuoinodo est tem[)estas absconditum uobis? Potest
tioii lü, 12. di(;i , (|uia 'visitatio tua custodivit spiritum meum'. Sic enim temj)estas et
perseeutio eonservat in timore et fervore dei: pax autem et securitas dissolvit
et prodit potius. Ideo utilissimum est absconditum tempestatis multo melius
quam proditio pacis et securitatis: illa enim foris prodit spiritum, tempestas -Jiu
autem ad interiora pellit et urget spiritum ad deum. Unde et sequitur:
ü.'i'U'j.i:.,23f. Probavi te apud acjuam eontradictiouis. Hec ad literam Exo. 1.5.
describitur. Sed mystice est doctrina Christi: quam (jui bibit, nou sitit
ineternum. Sed

Psalmu.s LXXXI. [I-X\XII.| 019
DiHs Ihosus Christu.s stctit in luunauitiite' ui. s>/tifi(/ii

620 Dicliitii super rsaltoiium. 1513— l(i.
SCHOLAE: PSALMUS LXXXI. [LXXXII.]'
S. 5. Xe.sticni iil lUMjiic i nt cllc'xo ni iit , id est Jsoluonint sciro ipsum
esse Cliristtim, ildinimun t;liii'ic. Et iilrci ikhhc iiitellexerimt. (iuia habere
intellectuiii spiritualiuiu uoii nisi ex seiciitiii seil iKifitia Cliristi lialxtiir.
Nescito eiiim Cliristo impossibile est habere iiitelleetuni m Scri])tura, cum :•
ipse sit sol et veritas in Seriptura. ICrgo 'neseirc' ref'crtur ad Christiiiii,
'uon intelHgere^ ad \-eritateiii fidei.
^- **• Quoniaiii tu hereditabis iu . -) liefe (iVvUiutcvuntjfii ouf S^l. 149'' fiiib ali- ciitc (^-rgäiyimg
ju bev itnrfjftilgi'iibcu mif ein üoiipclWatt nicbergcjrijrielH'iii'ii ^iiterptctatiüii >,u betvndjten. 3

Psiiliiius lAXXl. irAXXII.I (521
.sicut Abaqu(| dioit: Moniiiir ii|iii> tiiuni, in mcdio atiiidnim vivifiea illiiir. vnbat. :i, 2.
Duo oniiii sunt aiiiii: uiius Icuis, mIIlt jiratic: et in linnim lui'dio, id est in
fiiie legis et initio gratic, (ionsuiuiiiatuin est laysteriiiiii iiicariiatinnis et redeiu-
ptionis: quod est opus doiuini.
Tunc euiiu iudieavit Christus: i('])robaud(> })luriin()s et oligeudo paucos
in luden. Aliud medium est luei: (juia in a})ert() et ])ut)lieo redarguit
scribas, scilicet in inedio templi:

ß22 Dictatii super Psaltcvium. 1513—16.
j. . *• ^ ogenuni et paupcrcni Are Siinilitcr idciii eis iiiipouit Isaias 1. iMiclicas 7.
a»id)(i 7, 3f. et pene omnes proplu'te. Sic ergo viilt, (jiioil iiii(|iie iiulicaiit et assiiiniint
facies, id est jjersonas pc^ccatoriini , id est iniustonim coutra iustos. Ita
focenint in passione Cliristi: rpiando falsos testes querebatit contra Christiun:
i.Süii.21,10. sicut lezabel mat(!r eoruni contra Naboth 4. lleguni: VA seniores contra s
Siij. 1!. 2ii. Susannani. Notantcr dicit 'sumitis', cj. d. toto affectu (juesivistis tales: ut
in passiono doniini. Est enini mos scriptiu'o, iit parce et modeste describat
vitia inalnnim. Xon dielt: 'venenint facies peccatoruni' aut 'deceperunt
vos'; sed 'vns i|)si ex certa scieiitia et malitia snniiti.s et eligitis talcs, qnos
scitis esse falsos et iniquos '. IJnde expresse magis: iion dixit 'assumitis lo
jieccatores', sed 'facies peceatornm', id est apparcntes et coguitos peccatores:
faeies enim (luenKpie notificat et distinguit ab altero. Et ideo licet hü qui
decepti, assuniant (nuindoque peccatores: tarnen uon assnmuut facies peceatornm
, nisi (]ni noscunt eos esse peccatores : sicvit isti ludei fecerunt. Ex
quibns jiatet, qnod loquitur de iiiiqno iudieio, (pio Cliristnm condemuaverunt !'
TOntti).26,66. dicentcs: 'rens est mortis'. Sciebant enim, qiiod iniqni cssent testes : similiter
!B!ntti).2c, 65, et testimoniura Caiplie dicentis ' blasphemavit &c.' Quai-e etiam vocatur
iniquitas antonomatice, quia ista est iniqnitas oranium maxima et figura,
(piecnnque facte snnt aut fient. Alio modo licet minus apte ad propositimi
potest capi sie: Siuuitis facies peccatorum, ut veniat non a 'peccator', 20
sed a 'peccato'. Sic est sensus: sumitis et acceptatis [non tantum peccata,
sed facies eorum, id est licet sciatis ea esse et apjjareant esse peccata] ea
que manifeste et velut facietenus nostis esse peccata, ex malitia potius quam
ignorantia iudicantes iniquitatem: quod similiter verum est de eis. Sciebant
enim se inique agere: ideo facies peccatorum non erant eis abscondite. 25
'Facies' in scriptura significat presentem(?) agnitionem &c.] Tercio Sumitis
facies peccatorum, id est induimini fonnam peccatorum et scelerum. Sic
(mim luxuria dat facieni luxurioso: superbia superl)o. Tunc dicit: Quare
sumitis et quam diu et usquequo fatales peccatorum? id est tam evidenter
facitis malum, ut iara faciem peccatorum geratis et ab omnibus agnosci 30
snotui.27, 4. iwssitis, quod sitis iniqni et invidi: quod etiam Pilatus vos agno\'it, ipse
suc. 23, 47. ludas ipseque C'enturio, quod per invidiam cum traderetis sine causa. Ex quo
sequitur illud: quod qui contra conscientiam agit, peccat: (|uia ibi sumitur
facies peceati, quod hie rejirelienditur. Isti autcni duo niodi sunt, magis
saltom secundus, mvsticc dilti. :u
äi. 3. ludicate egeno et ])U|)il]o: lunuilem et pauperem instificate,
id est ludicii sententiam pro egeno et pupillo ferte, non contra. Et instificate,
id est lustum esse declarate: sicnt scitis, si modo velletis. Non docet pro-
pheta eorum intcllcctum, quis ille sit iustus egenus, quia, ut su])ra dixit.
3 ©eib. facies .]). persoiias lö cmulenancruiit IS Scib. ;mtoniiin;itica 20 Seib.
peccatnribus 2G prescnfcin obev prescntiain .'i2 Kxquo -il nöii

['salnuis LXXXI. [r,XXXIl.| (V23
pciebant enim Christum esse iustnni. Ergo \-()liintatem oonini accedit, iit
velint i(1, ([Uod seiuiit faeienduni. Cliristus enim egeniis faetiis est propter
nos et luit pii])ilhis et sine ])atre in jjassionc: .
ad dexteram (id est ad loenm vel partim sanetDriun) et non erat, qiii eoguoseeret
me'. Ita est iuunilis et [):in|)rr: qui;! op])r — 28 l!ic JRaiibficmcvfung jdjiclit Scib. fiintfx- s.anctis 3. 20 eilt
:

(324 Dictatii super Psalteiium. lÖlo — 1(!.
prolati et scniores populi Iiuleoniiii ; (|iii inoti sunt et movcntur amodo et
iisquc in .scuipitoruum : (juia i.sta terra nun est i'uuilata super Stabilitäten,
id est super Christum, sieut terra viventiuni Eeclesia. \'el ludica, scilieet
separaudo a ludeis terrani , id est Ecclesiam : Quoniani
tanien hereditabis
(q. d. etsi lapsus fiat in Israel, succedet heredit;is gentium pro eis) in onmibus ;.
*i- 2, 8- gentibus : sieut ps. 2. dic'tuni est: 'postula a nie et dabo tibi gentes in here-
t-icbv. 1, 2. ditatcm et possessionem tuani tcrmiiios terre'. Et 1. Hebre: 'Quem constituit
beredem universorum'.
]\Iystiee in allegoria jionc pro Christi persona veritateni et iustitiam:
et eadem ])atientur, que Christus: qui est veritas et iustitia. \'eritas stetit lo
in syiiagoga verorum, id est vieariorum veritatis. Ita iustitia stetit in syna-
goga iustorum, id est vieariorum iustitie, qui ex oflicio debent veritatem et
iustitiam administrare. Hee synagoga est Conventus et Coneilium maiorum
in E(;clesia: ubi sejiius pro falsitate et iniustitia diffinitur et contra veri-
tatem concluditiu'. Stat autem ibi veritas et iustitia: cum digna sit sedere ir.
aliis stantibus, ()uia i]isa iudieatin- et damnatur, cuius est iudicare et damnare,
sieut Christus in Concilio Caiphe: (|uia non admittitur nee datur ei locus,
sed reprobatiu': ideo stat desolata. Et sumpto tempore consydera, quoniam
omuia et singula, que passus est et dixit Clu-istus in sua passione coram
pontificibus et preside, eadem nunc patitur veritas et iustitia coram iniquis 20
iudieibus. Et pari occasioue contemuitur, quia non apparet in gloria sua
et virtute, sieut et Christus vilis apparuit coram illis, quasi non potens eis
retribuere: eonspuitiu': alapis, eolaphis ceditur, conculcatur. Et ut nondum
eoustaut omuia, que in illa nocte passus est: ita multas oecultas sustinet
\-critas maehinatioues et dolos aliis onmibus occiütos preter ei, qm patitur, 2s
et iis, qui faciuut. Tandem publice damnatur et veritas pro falsitate reputatur,
sieut Christus cum sceleratis reputatus est, et ita iuste pati et uon esse veri-
tatem ueque fuisse : non
obstaute, quod eius nm-acida plurima sint in memoria,
que fecit in onmibus sanetis martyribus, virginibus, confessoribus &c. Sed
a;;nttii.v!c,64. inter hec tarnen uihilommus, sieut Chi-istus dixit: 'Videbitis filiiun hominis 30
in uubibus &e.': ita veritas illis loquitur occulte: (juia non sunt tarn mali,
(juin audiant intus Syntheresim et suspicentur atque timeant, ne forte palam
fiat eorum iniquitas taudem et prevaleat veritas contra eos. Hie timor, hee
suspitio est admouitio illa, quam Christus timc illis verbis significavit et eis
'-ß. i.dedit. Hoc est quod dieit: 'lu medio autem deos diiudicat'. In medio r„i
scilieet eoruni, id est in corde eorum vt^bcrat couscientias. Hec omnia
f'acitmt, (juia uoverunt veritatem tjualis quantaque est, et suam voluntatem
preferunt ei. Si enim cognoscerent eam esse dominam glorie: non eam ita
crucifigerent. Abseondita enim est maiestas eius ab oculis eorum: tunc
autem apparebit in gloria sua. Cetera facile jmtent in psalmo. Ita Mystice •"
4 yuciiiiain In, Scib. lu l.'j Scib.

Psiilrans LXXXII. [LXXXIII.J 025
fit et in qnalibet auima alk'jioria spcciali corani mala voluntat

(52(3 Dictata sn]in- Psiilterium. 1513 — K!.
%'.:< Di.rcyiinf : rniite et (liKpmlaniuf! ros siii IViictii :'(!
:!!) iiicnlaiitibns
') eicljc S. (;:!0 Vlnm. 2.

I>«almii.s LXXXII. |1, XXXIII. 1 (;27
facies eovum, ut eani agnoscant, ii/iiominia' coiiiusione: et tuiic ('(infu.si qiierent
cum revercntia (^t cultii dcbito mmien tmmi dominc. Qiiiu ik)1i voliint
querere et oniciulari, et ikhi indc saiicntiu', sed J^ruhcscant et conUirhnituf
in smcultim sd'cuJi de lum in aliu

(328 Diotata supcv Psalteriuin. 1")1H- l(j.
ne sis talis, cui iiullus sil similis. Sed tu tniic Xe tacoas, id ost non
([uie.sca.s, uoii occiilteris, scd incijic inanifestari, (it verbo vi oporc tc (istcndo
ossc deiini. Qnod autem ait 'Xe taccas', lorjui se o.stendit de chuiticationc
Christi in hac vita. Quia [in advontii ])rimo| iiondiiin (icuiis, scd aurihus
taiitnm manift'statur Ciiristum ossc deniii. Tndc ikhi ait: 'Nf lateas', sed r,
'no taceas', id est t'flicc, iit n

l'sahiuis LXXXIl. IIAXXIII.I (529
sc ((iiifilcnfiir at(|iu' iaclant su|ici' !< «! Iiios. Seil (|uia ahlalus est Christus
et iaiii nun est in imiiiilo: Xdii lialn'iit (|ui(l l'ar iilco, (|iiia tc advcisarinm snuin ininiici tili
in illis loqueutem et lo(jui i'acienteni (•(niipeseere vulnnl. (^iiia fe non jiossunt,
.saitem illos, in quibus ])i'cdicaris, aholcro parant.

(j;j() Dii'tata sinicr Psaltcriuiu. 1513— lü.
satis t'xpo.situm est, ((uarc sie vocciitur.^ (iiiia de lege Mosi male ea uteiites
naseuiitiir. Et ideo sieut proptcr canialein siicce.ssioiiem patriareliariim
vocantiir Idiiinei, Isnuielite, Agtu-eni : Ita proptcr spiritiialein gcüieratioin'iii,
(jua .sectiiKluin animaiu ex lege adultex'ata na.scuntur tilii loruicatlouis eoram
deo, vocantiir Moab et Aimm. .s
SicAmaleeh filiu« Elipliaz fiiii Esau, ex ('iiiirul)iiia tamcn natus, nee
in liae carnis linea legitime natn.s, ideni signiticat.
Restant (jebal, (pii nescitnr. Et non minini, si iam |)oj)uliis ignotus
dicatur Deo: (jui tot niodis alienavit se al) illo, iit nicrito ignotum nomeii
habeat amisso vero nomine.^ i»
Et Philistiim propter vitani carnalem in (piincjne sensibus eon-
sisteutem,'^ (|nam sojam seipiuntur, et tempoialiter onniia expectant atqne
earnaliter a Hct).
Et liabitanti's Tyruiii, piopfer divitias et siipeibias inniidi. Ciuia
opnlentissinia et gloriosa f'uit liec Civitas, sieut et Uli esse Optant. n
Secjnitur
0. Eteuim Assiir venit enm illi.s, id est Romanns, qni alteram
Assvriam habet in mnndo. (^nia Romanum Imperium maxime Christo et
suis adversatum est. VA venit siia sj)onte in ideni malnni enm Iiideis eontra
Christum.
2«
Et facti sunt in adiutoriuin filiis Lot. Hoc enmi ludei gra-
tissimi acceptarunt. Sed cur dieit in adiutorium filiis Lot, et non Idimieorum
aut aliorum, cum sint iidem? Quia ludei maxime pro})ter legem persecuti
sunt fideles ('hristi. (iuestiones enim et eontentiones in lege et suo sensu
statnere voluerunt: quibus cum Apostoli per Euangelium eontra ireut, tota 2s
hinc oecasio perseeutionis uata est. Ergo inquantum tilii Lot, id est per
adulteratam legem nati et propter suuni sensum persecuti sunt eos, et in
hoc ]^fimani eis fnerunt in adiutorium. Sed nihil profecerunt.
Nunc Xomimun rationos et inter])retationes videamus. Quia gesta
illoruni popuhiruni, que eontra populos et sauctos olim egerunt, uon est -w
dubium, quin ea significaverint, (jue postea ludei contra Christum et popnluni
eins egerunt. Et ideo propter siniilitudinem operum et vit« illorum nomina
(|uo(jne illorum possederunt, quorum possederimt et moros. Si enim a]>ud
gentiles Zoili dicuntur, (jni Zoili mores habent, et Herostrati et alii: quanto
magis apud (Iciuii, (jui sine personarum acceptione iudicat? Igitur 35
7 ©cib. eiusilein ICutljci; l)nt i'iiisiltMii gojdjviclicii, alifi: in idoin tovrigivt
') Sie^c S. H;!9flg. '-) C^iiie gaiy cifli'iuu'tigc l^cutuug ^'uttjcv-j. 5liigiiftin ctijmologifirt
Uobiil — vallis vana, tallai,-itor huniilis imb Ucv|'tel)t bie i^iciidjlct barimtev, cbcitjo bie (ilossa
oi-dinaria. Vljvn möd)le (!c1m1 mit Subal 1. "Biof. :!ii, 20 ibciitificiveii. £icl)c ©.(J2(! imb 032.
') a>ergl. £. -'Ar, ^. 4U flg.

.') sunt
l'saliiuis LX.WII. |I,.\XX11I.|
Iiliimci Naii^iünci vcl nilli (liciiiitur, v
deserto. Ipse enini poj)uhis est, i|ui auditus est den. Auditus vol auditio
dei dictus, sicut Inda eontitens vel confessio. ludeus enini populus habuit
w prophetas et verl)uui pmuiissionis de Ciu'isto. Sed nou vidit, non fiiit Jsraei,
id est videns deuui,-' sed tautuni Jsiuael, id est audieus deuin: (piia oeulos
tidei iioluit reeij)ere. Unde dietuni est eis, ut audieutes nou audianl. Kl
'Atiditu audietis et uun iiitelligetis'.

632 Uictata suiiur Psaltinimn. 1513 — lö.
Uli initoni civc-^ iinmdi ot domestici Diabuli. Et nos j)en'}i:riiii et arlveiie
iniindi: illi aiitulo dei et uon nieritu. Sicut
illi tunc, et nostrum mnlti

Psalmus LXXXII. [LXXXIll.l (;;53 ,
Anialccli, )Mi])iiliis lumhciis vcl j^ciis Ix'utu.' Kt In»- (|uis iicm
statim ink'lliiiat oniucs carnalitw sapicnk'.s et titulotenii.s jxuxiliini dei sif^ni-
ficare? Lanihiiiit culiii .spiritualia hoiui et in suporfic-ie (aiituiu sa])iunt
aiidieudo, videudo, tractando. Scd nun «^lutiiint aut coniedunt vfl hibiint
5 eadeni: quia uon toto affectn ca sapiiinl, scd taiitniniiiodo n.siiali i't teniiiorali.
Siuud auteni tauiwi teniporalia dcvorant sicut hnita: (pu; iioii nisi visihilia
pascimtur. Hie wiiui nun lamhunt sed jjlutimit. Sicut econtra vcnis ])iipuliis
dei es;t populiis rationalis glutiens spiritualia et laiubeus teniporalia. (^uia
spiritualia sapiuut, carnalia veru tantuni lamhuut at(iue in supcrfieie vclut
10 ex uecessitate tautuni pro liae vita Ulis utuntur tau(piam nou utantur. Naiu i ^i«- 7, :ti.
et Uli curuales eodem niodo spiritualihus utuntur tancjuani non utantur.
Lambunt enim: et liabent taucjuam uon hal^entes. Quare optinie Ajtostolus ..*cti. .•, 12.
Petrus eos velut irrationalia peeora appcUat, id est Amaleeli seu meutern
brutam. Et in figura Iniius olini Gedeon eos monitus est eligere, ipii axpianisHtdii 7. '>(
i.i sicut caues lamberent: ijui auteni flexis genibus sicut boves orc bib(^renl,
reprobaret.'"' Quia hü qui carnalia bona tantniu lambunt, apti sunt ad bellum
contra vitia. Qui autem ingurgitant ventrem inclinati sicut boves, iue])ti
sunt. Siquidem Gula uon ti-enata uullus felieiter pugnat contra vitia. Et
ideo onmes tales genu eurvant, quia male humiliant spirituni in obedientiani
-'ij gule et ad se inferiora inclinant, cum illa potius sursuni ad se jn-oiicere
deberent. Hec est aipia contradictionis, ul)i probat uos omnes dominus.
Sic ps. 71. 'Et iuimici eins terram lingent'. Quod in l)ono sonat, quia dixerat:-t!i. 71', 0.
'Coram Ulo procident iEthio])es', seUicet adorantes, cjui erant iuimici. Et
ita viveut abstinenter, ut tantum liugant terram, uon glutiant. Vel si in
25 malo sonat: Lingent, scilicet terram promissionis , sed nou eam comedent.
Alienigeue, id est Philistiim: quod quasi idem significat, scilicet
Cadeutes potione.* Nam qui sunt lambeutes spiritualium, jjotautes auteni
temporalium, recte nuuc Philistiini dicuntur. (^nia nou est vitium, quod ad
plura alia dispouat, (juam Gula et ebrietas. Ex ebrietate enim rnitur in
30 omue uialum. Quare recte omnes ebriosi Philistiim dicuutiii-: quia
cadeutes sunt de uno in aliud peccatmu doceute ebrietate. Et hü ])ereutiunturi.v£aiu. 5, 6.
m posteriora. Et recte Idoluni Dagou, id est frunieutuni,* eoluut pro deo.
Saucti autem sunt eeontra surgcntes per sitim et ])otus disciplinam, (juia
19 ©eib. curuuant 24 lingent
') Hieron. Opp. III 45

(3o4 Dictatii super rsaltciiiun. 1.M3— 16.
proticiuiit de virtutc in virtiitciu, sifut, illi cachmt de vitio in viduui. Ilii
t'fgo sunt infeu.si lio.stv.s popiili dci (-t niiiUa eis mala fkcinnt. IJndc slalio
Pinli.stiuuriuii oinnis tabci-na potatoria est. Igitur liii j^'uprie sunt
1. Siim.6, 4.gulosi ot inteniperantcs, (|m>runi (|uiiu|U(; satrapc sunt (juirnjuc' .sensus tantuni
lumiinea amisso sextn, i|Uii(l isi latin, (|uc est soxta creatura: (juia sexta s
die fonnata. Ratio eniiu iKiiiiincjii liicit. lJn

Psahims LXXXn. |1,.\X.\I1I.)
teilt.: i&'i fldit 1)111 liiDÜ. (5-'5 1^1)1 1)111 uit nuiU. (5-0 luill innren fiut mit
l)m K.\ [ToÜi a vi'i-bu «|uu(l /vlaic, iiivnivi rc, circiileiv .sifrnifioat.^ Et fstC.')
litera lej,ns, (/«/• velat spirituin d //«volvit. Ciiiiis //lii Mi)al) ot Animoii ex
filiabus ..iabus, icl est iiuilicnl)us, nmi viris, tnii ikjii sa[iiuMt viriüa, .srd
5 luollia &c.|
Fac illis .siciit Madiaii. Optativi; in boiiiim illorum .sie inlelligitiir:«. lu.
icl est couturba cos per voceiii tiibarum et gladii (Jcdcoiii.s, id est elaiiiorem Siidn.7.i;i;.u
euaiigelistarum et \'erbi Christi, iit sie eonturbati seipsos ueeidaut eanie,
et ita vivifieeutur spiritu. Hoe enini taetiun est, diiiii geiites suis liuguis in
lu seipsas in sua vitia aruiate sunt et seipsos dtstriixeriiiit et niui-titicaveiiinl
ad verbiim et voeeiu Apostoloriiin.
Et Syssare [ia, caiml, oniiiiuiu pci-catc)riiin|. (iui cnii-
tiirl)atus fugit et elavo pereiissiis in eapite est oeeisus. lUi et iaipiiis in w.dn.i.a.ii.
conscientia couciissus tiigit alj (^xeiritu peccatoruni suoruni et ingressiis
15 tabernaculum laiiel uxoris Ciuei (id est Ecelesie sjMmse Cliristi , ipii est mi. *. n.
cognatiis Mosi) ab eadem laete mollioris doetrine ])riunun potatiir, iis(jiu!
dum dorniiat et quieseat mens eins a tiniore conscientie. Et tiine perforat
etun in eapite (id est spiritu) forti vcrbo Eiiangelii et occidit.
Sicut labin in torrente Cyson: (pii cecidenint ibi et alii liigierunt.;Hitf)t 4,13.15.
SU Ita in spiritu multi sunt occisi in saluteiii, aiii aiitcLii tiigafi, iit iion oeci-
derontur, sed tarnen non irapugnarent.
Dis])erierunt in P^iidor: facti sunt ut sterciis teri'e, id est«. 11.
iumiiliati, ut seipsos pro stereore repiitent et fedos eoram deo, eoiifitenlcs se
disperiisse in Eudor (id est fous generationis).-
25 Pone prineipes eorum sicut Zeb et Oreb. Quia ad literam!|Ji^'t-\, ,5^
Madian, de quo siipra, prius erant occisi: nam prineipes isti l'ugeraiit. Sed
tarnen siuit jiostea eompreliensi. Et Zebee et Salnuuia, (jui ultimo j)er Siiitit. 8, 21.
ipsuni Gedeonem occisi sunt.
Hec omnia iam dicta priiuo moraliter in bonum, dciiide (|ui
30 in bonum et moraliter nolueriiiit, in nialiuu coniiu occisi sunt
allegorice et magis oecidentur anagogice. Et i(a iiou est oratio,
sed prophetia.
Iam rationes Nominum. Madian \

636 Diftata sui)fr rsaltciiuni. ir)l;5— 16.
(li.-crctiiiiiis liiere » spirilii, vel iiiilii-iiuii ei'ucis, (jiki cwvit crucitip'iiila, iiuli-
Ciuiila et (lainiianda est: iniiii« {|ti() nitindus et prineeps eins iiulicatur.
Svssara E(iiii visio vol exchisio

.'' talcs
Psalmus [„KXXlt. [LXXXIII.] 0;37
ad pcrsiUKlciuluiii vi imlli cvdi'iv jiaratiis. Torrons aiilem est ipsa vcIkmuciis
eorum doctrina et scicntia, iiiulo diciiiitiir et sunt sapientcs. Et .swiindiim
istud mystmuin onuiia similitor scciindiiin scvoritatem iiitelligi possiuit: quod
Sissara percutitur in tcnijiorihus, et Madian .soipsos couficiiint. (iuia
iinpii suis sc pordunt doetriiiis et ('(infudiunt gladio sue linguc. Et in
capite quidem Sissara pcirussiis nioritur : ita et illi si-liandaiisati in verbo
vcritati.s moriuntur. Melius tanien aocipitur in iHinitate. Ende et in Cys.son
est Scriptura Sant'ta: quo est dura flicietenus illis (juidcm, qui carncin sapiunt,
sed mollis et lonis iis, qui spirituni sa]iiunt. Et in ista saluhriter pereunt
iii Iah in sapientes sil)i.
In Enddr: non legitur de isto us(piani, qnnd in Endor pericrinl. Sed
eredeuduui est propliete, quia forte Endor est ])ropo Cison. Jnterpretatur
auteni fous Geuerationis, quod et in bonum et maluin potest snnii.
Quia et fides Christi est fons geuerationis, ut ait lolian. 4. 'Qui credit in ooii. 7, .1«.
!•' nie, de veutre eins fluent aque vive'. Et ibidem: 'Acpiani quam ego dabo, 5oii. 4, n.
fiet in eo fons aque vive salientis in vitam eternain'. Seeundo in malo est
ipsa earo, que est fous generationis secundimi carnem, sed non regcnerationis
seeundum spiritum. Sie ])ereunt in Endor, (jui extra Christmii manent in
natura peccato originali infeeta ex foutc generationis sue in pareutibus.
'-'0 Sj>iritualiter ludei sie pereunt in Endor, quia moriimtur in caruali pro-
pagatioue patrum confidentes. Ideo facti sunt nunc ut stercus terre per
orbcm. Item Aliter. Endor est fons aque male, qua erudiuntur cl
uascuntur diabolo per baj)tisinata pestifera auimarum in falsis doetriuis. Uiuk;
et in Endor pliitouissa ' liabitat, quam consulit Saul, id est ventrilocpia S_vna-i.s,i]ii.'.'s,
j;> goga, quam suus populus consulit. Quia carnem loquitin- et de veutif tantum,
qui est vere Endor, id est fons generationis: omnes enini ex ventre Huxiinus
et orti sumos tanquam ex fönte.
Horeb, qui fnit occisus in petra Horeb, Tudic. 8., Siccitas isla si)irilualisi)iiciit. 7,2:.
(wt eorum, qui nolunt gratie ii-riguum, snperius et intirins, sed ni:uieut in lilera
30 sicca et arente in perditionem et malum eorum: in quo etiam oceiduntur in
spiritu. Yel occiduutur ibi, ut amplius non vivant in sieeitate, sed in irriguo.
Zeb (id est Lupus) est malus priuceps et pastor, oves devorans sua
jjestifera doctrina. Et est idem qui Horeb. Quia onmis t;üis, ut iieretieus
et Indens, siccus est non habens gratie rignum et veram doetrinain, (pia
:ir. pascat oves: ideo sequitur, quod sit lupus et non pastor, devorans et non
pascens. De quibus ps. 13. 'Sepulchrnm patens guttur eorum'. (^uare".' (inia^^i n.:;-
,
linguis suis dolose agebant, id est male docebant: ideo oves devorabant
patente gutture et sepeliebant mortuas et miseras animas irrevocabiliter in
verbis erroris sui, id est in gutture suo. Unde se(iuitin-: 'Nonne cognosecnti-'i. 11, 1
40 omnes qui devorant p]cl)eni meam sicut eseam ])auis?' Ideo recte dieuntur
') Vulg. imilior h;il)i'iis pythoiioiii ; 1. C^ljroil. 10, l:i iiyt.lioiiissii.

638 Dictata super Psalteihim. ISig-K!.
»(..H, 5. Zcl) et Lii|>i. Va il)i(loin otiam cur Horeb dicantur, patet: (jiiia 'Contritio
et infelicitas in viis coniin'. Ilec; est siccitas et ariditas aniinaniin, (juc
affligit eas siti .scii jxitiiis (iccidit. Et nota verba sinoiila:
Se])ii] cliruiii : i|iiia niortiios sepcliunt, noii fli>riiiiciitr< taiituiii abs-
((nidiint.
l'atciis: (juia innltos seduonnt.
(4ultiii': quia traiioiuut et persuadent eis, nim taiitiim laeeraiit
dentibus aut lingna lambimt, sed in eorjms sunm
incoi-porant infeliees animas.
Hie ergo Zeb oeeiditur in niahini siium. Vel oecidatur in bonnni sunm lo
per spii-ituni. Zebee Sacn-ifieium. In bono, scilicet rjnando iiiactantur
iwidiii-i, n, et sanetifieantur doniino, secundnni illnd ISIielie. 4. 'Et intcrficie.s domino
rapinas eormn'. In malum aiiteni, ((nando saerifi

Psalnius lA'NXlIl. [IAXXIV.| 030
ctiairi iioiiiinaiit : (|iiii pucri solciit lii(lcn> siifHandd. (itic siu'iiiliivitio minmi
est (|iiain iir(i)iri(' liir Iiulcis et iiiuiidd convciiiat. Et per rcpclitioiicm
eiiisdi'in projic iikhIiiiii vidctur psalnuis haue .sigiiiiicatioiicin coiifiniiarc.
Igitur 'üinnis caro ieiiiiin et nimiis gloria eins flos km (id e.st pa))pns sou ?n- 40, ß.
i liiniigo cardui vel alioi'nni Horiiin). Quid eiiiin est gloria miindi, nisi ista
ipsa iani dicta lainigd: Iiabens (|iiid('m sjiccicin et a])parentiaiii niaiorein,
quam virtutem et fortitudineiu aiit preciiiiii".' (pia difflata etiam puerili ilato,
iiunio quociiuque veiito reiiiaiiet ealvitiuin iurIuiii. N'cniiii ([iiia de ludeis
propric loquitur, qui sieut pappus iste in vanitate litere iaetahautur iuter
1» hoiiiiues muudi (id est iuter ieuum): sed jutsiti suut, et veuit veutus ex
Ilonia (!t difflavit eos iu oniuem tenani.
Sed et pueri Euaugeliei luduin e.\ illis silii («ccruut. Jvideiii iiiiidu de
Stipula diceudum. JCt eredo, qviod, euni i'dta in honuiii sduet, liie uou \>vo
rota capi debeat, sed ut dictuiu est, |ii

040 Dictata supiM' rsalterinm. 1513—10.
SB. I. Tit. Ad ficiorinm jtro iariuhd-ihuf; suiictis i't illiiniiii ))assi()iiil)iis:
filiis Corc illis revckitiis psahinis.
ii. V. Quam dilcrfa' i. o. aiuabilia nimis fahrniarnJa Ihii niaiisioncs Ecclcsie
* :i aiii^cltinim ; iilco coiicuji/scit- sancta scilicet ooncnpi.scoiitia : caro onim non 5
tue i"'!' rin vcl mansiones in domo patris tili dominr Jliosu rox rirMtim
ita concupiscit, »od in atria Diaboli, et deficit niinio amore et desydorio
uwima mra, licet caro naiiseet, in atria Ecclesias, que sunt ipsa tabernacula,
domini Ciiristi, i. c. tiia. Et ex tali defectu Cor meum prius et tnno per
rcdundantiani airo mra: exultnvemnt in drum virmn snpple te ('hristnm:
(|iii aiiteni extra sunt, exultant in Deos mortuos, quia Dens vivus tantuni w
•¥- 4. in atriis suis est. Iden exiiltavenint quia Etmiiu passer^ ego et quilil)et
tuus fidelis invrnit sihi-* per fidei intellectuni et scientiani .spiritu.'^ damiim
i. c. Ecclcsiani tiiani vcl tci]>suni: rt farfur ego et qniiihct ])ocni

P-^alinus LXXXnt. [LXXXIV.] C)4l
tc'lpsmii vol lidcin tunni, iihi jioi/af /itil/on SHUf; ojmtii vitc et |iciiitcii(ic, iioii
iiiortiui i. ('. pc'cc;ita. Nidmii iii(|ani vcl (loiiuiiii Ältarid tun ipsa,

g42 Diotata super Psaltfrium. 1513~1.
((Uli ot olini so j)rn imhis ohliilit et nunc til)i apjiarct pro iiol)is, Christi tnl
SS. 11. Jliesii iilii tili. Qiiia mctior iniino .sola bona est dies tmu, qiie iiou pst nisi
..H-. 1. 17. uua, quia noii est ibi vioissitiido lac. 1. in (itriis tuis: supar milia phi.squain
oranes dies huiiis vitt;, (jui sunt nmlti eo (piod vieissitiidn iiic sit. Elnji
nun iiecessitate coactus, alioqiiiii uoii est iiiorituni, uhiccfus esse, in domo
]'']celesia, nee aliter nisi abieetus in Ecclesia esse potest, dci mci i. e. tua
(I Dens Chi-iste: mw/is f/uaiii Jiahitaro etiam noii abioctiis sed in gloria et
copia in fnhcrnnadis domibus, .synas^ogis, pcccutorum, Itideoruni eis con-
sentiendo, qiiia onines sunt in peccato, {|ui in lege manent. Quia ut secjuitur,
-i;. 12. ideo elegi abieetus es.sc etc. (^?w« miscncordidm, qua reniittmitur peecata,
(]uain illi nolunt, et veritateni, quc non sunt in tabernaculis pec(!atoruni, sed
-i!|. 4. 3. potius vanitas et mendacium ps. 4. diligil deus sicut filii liominiuu vanitateni
et niendaciuni i)s. 4, (inifiam in prcsenti et ro jiopiilo et huniaiia natura. Veruntanien quia qui in
Ecrelesia Christi est, iaiii [xt sjx'in est in celesti gloria et eterna domo: ideo
mixtim secundum utrunque j)ossuut verba aecipi. [Et secunduin Augustinum
totus psalmus debet de eadem materia expo«/ . . . . li et non carptim.] C^uod
autein de Ecclesia magis militante loquatur, patet, quia nominat 'tabernacuUr
et 'atria': que proprio .sensu adliuc liuius tenqioris Eeolesiain significant, (jue
est atrium coelestis lerusalem et tabcniaculum, in ijuo per lidem abseondimur,
.et nondum omnia revelata |lieet et dominus di.verit
' ut n^eipiant vos in
tabernaeula ctcriia'l. Jtem Quod ait 'domum^ et 'nidiiiu' et 'altaria'. Et
'a.seensioues In cordc'. Et 'ibunt de virtute in virtutem'. Et 'in atriis tui.s' &e.

I'siilmii-; LXXXIII. [r,xxxiv.i (W.
Et hie: 'lioat-i (jiii liahiüiiit t^-c.\ (|. il. t'astidin niilii iani .siiiil talicniacu/^'
Synagoge ot literrtlia atria. () hcati, f\i(i in tiiis futnri nimt.\^
Primo igitiir differontiani ])iiiiit intcr talxTiiacnla Cliristi et ludcoriim, s
liereticornin et lualoriun. (^iiia cum ilhi .sint dileeta et amaliilia: ista sine
(luhio odihilia et «letestahilia. Sunt auteiii tahei'naeula Christi Eeelesio eins
per mimdnui, quc ti)ta ununi est tahernaculniii. Tabeniaenla aiiteni peeea-
tonim Synagoge Iiuloornm, conventicnla lioretieornni et concilia malornni.
Non enini liio de tabernacMlis ciii-piiraliljus t'\ ia|H

644 Dictata super Psalterium. 1513—16.
t't anuint, siirsiim salicnt in ipsnin, (jni ferit illa afrcctn laiulis et ainoris.
Wagis ciiim est cxultarc (jiuun aiiiarc et (roncupispcro. iS'on sie i'aciunt
aniabilia mundi, non faciiint exultare (»r dlligentis ea, scd potius deiici et
tiirhari et velicmeuter ([uassari. [Et qiiia liec tabornacnla non sunt nisi bona
domini in terra viventiuni: iniino ipse dominus est omnia bon« Eoclesic sue: r.
ideo iste versus expouit, (juo(/ niystica iiitelligat tabernaoula. Quia dUigere
tabornacnla est simul exultare in deum. Non autem sie, qui Mosi tabcrnacula
diiigit. Quia sj)iritualia l>ona non jiossunt aniari, nisi et de?(.s-.|
a*. 4. Etenim })asscr invenit sibi domum: Et turtur nidnni, ubi
reponat pullos suos. Altaria tua Domine Yirtutum: rex mens i«
et dens mens. [Ecclesia seu popidus fidelis Turtur est, ut in Cantieis:
.fMjiiri. 1.9. 'Gene tue sicut turturis\ Et 'vox turturis audita'. Et sie patet, quod de
militante Ecclesia loquitur. Similiter ipsa est passer et avis, nidificans &c.]
|(iiii:i turtur amisso coniuge remanet gemens et solitaria vita: Ecclesia
mortuo Ciu-isto remanet lugeus et solitaria. Et sie quelibet anima: non i.'.
querit alium preter(?) dial)olimi.| Credo, quod Spiritus sanctus hic^ insijiientiam
nostram arguat, (juasi dicat: 'O filii hominum, ex brutis avil)us discite salnteni
^Moii 12, T.vestram operari', sicut lob ait .5. 'Interroga volatilia cell et dicent tibi'.
Igitur propheta concupiseit et deficit in atria domini et exultat, quia videt,
quod ])asser invenit sibi domum et turtur nidura, id est fideles auime iam m
liabent tabernacula sua, in quibus morentur. Ideo enim sunt amabUia tabcr-
nacula domini, ([uia avos ille domestice domum et niduni in eis invenimit.
Pas.seri est suus nidus, domns eins: similiter et turturi. Vult ergo nos, ut
dixi, Spiritus sanctus docere cxemplo avium, quomodo uidum et donuun
construere debeannis in tabcrnaculis domini. Inspico ergo eas aves et disce 2:.
ab eis sapieutiani.
Primum (juidem domestice sunt. Nam in hebr. sie habetur: Eteuim
avis invenit sibi domum et hirundo nidnm.^ Sed sive liirundo
turtur, sive passer avis columbave, con.stat quod de domesticis ilHs avibus
lo(juatxn', que in tabernaculis nostris nobiscum nidificant: ut discamus et nos so
evii. 2, 19. ficri domestici dei et cives sanctorum in domibus et tabernaculis Chri.sti.
D ei ade quia passer solitarius in tecto avis est gemel)unda, sicut et
turtur, (juia in penitentie gemitibns semper esse oportet. Beati enim cpii
»iiiitii. -.,.'.. lugent. F,t hoc est, quod titulus dieit 'pro torcularibus'. Simul quidem
laudare oportet deum et geniere peccata nostra: laudare qnia salvi facti 3.'.
suinus, gemere «jiiia peceavimus et in malis sumus huius vite et periculis.
Possunt enim hec simul fieri, ut deum laudemus et amcmus et dolectemur in
eo, et tarnen nos vituperemus, odiamus et tristeinur in nobis. Unde secnudum
hebr. hirundo habctin-, (|iie est garnila et letabmida avis seinpcr stridens.
7 Musiv ©eib. .Mose II — i:! 2ic ilinnblicntcvfimg füflt Scib. nm Sdjliifi »on ,3- !^ fin
') 'iliij P.siilt. iuxt:i Ilelii-. iiiib bcv iUH'vifl.tuiiii ho? 5l^iivf(0iifi'> jiifniiiuu'llgfji'ljt.

l'siiliiius LXXXIII. ILXXNIV.I (iir,
Tcrrid N'iili' iiiiclc L't profioias pullos gciuTaiidd. (Jiiid ciiim sunt ieiiuni, (juiscjiiilie et palee
ille, ex quihii« avicule istc iiidnm ])pr()briel (x])o]ire etiani ex seripturis
sumptas reg'ulas, seeundum quas vivat. Si enim ciilter, id est lingua tua
IS asccnderit super ipsuni, illud diffinicuido seeundum seusum tuuiii, pollutum
est, ut heretici, ludei, shigulares, superstitiosi in doetrinis hominuni. Unde
dielt 'Altaria tua, Dcimine': 'tua', hoe est non nostra.|
Igitur Xon in plumis et purpura erit nidus tuns: (|uia '(pii m(4lil)us wnuti. ii.s.
vestiuntur, in domibus regum sunt'. Sed in (piisquiliis, t'oliis, aridis sarmentis,
•M ramusculis, luto et aliis rebus vilibus.
Qnia scilicet talia apparent homuiibus
') ihimni'. ji'i. £ir. 27,"). ;n(>'ujjt,uu X.iSiix. A, V''- "i '.'luiiiiftiims: ..l'cniiiuiciKld
in fidf, ipsa fides nidus est ijullin-uin tuoniiir'.
:

ß^g Dictiitii sui>i'r l'salteiium. 1513— IG.
stipci- i|iii' cctci'i ((litic-mtur: ila et altaria, super ijiic ulliTUutur «•clcri. Scd
Cliri.stiis oinniiiui ultarc priimmi. (iiiia (jiialis ipso est ad t(jtani Eeelesiain:
tales sunt Viearii eins ad partes. Unde et eadem iiomiuu pai'tieipant,
seilicet capita, j)astorep, doctores, principe«, reges, Magistri: (jue sunt nomiiia
Christi. Item Sponsi, niediatores, sacerdotes &c. ergo.| i
Ex isto verl)ü reiieitur scntentia Biu-geusis et Stapuleiisis.' Qiiia nun
lii(|iiiliir liii' a siniili, de literali nido avium su])er Eeclesias vel domus.
\us()uam eniin ipsa altaria pro nido liabeut: sicut t^mien hie dieit, quod
inveuit sibi nidum altaria dei. Non ait 'luxta' vel 'super altai-ia', sed i])sa
altaria. Sieut dixit tabernacula et atria, cum sit unum tantum: ita nunc lu
i;ifi).i-.,ii. 10. altaria, cum tamen sit unum altare dei tantum, sub (juo saneti elamant. De
>)3i. .'.i,'.!i.(|Uo ps. 50. 'Super altare ttuuu vitiilos'. Et ps. 42. 'Introibo ad altare dei*.
Primum altare nostrum est Christus, ipse sacerdos et hostia et altare
nostrum, super quem iios impositi offerimur deo patri, et in ipso omnia
nostra sacrificia ofterinuis. P^t ipse in corpore suo nos obtulit deo mortifi- ''>
(•atos carne, vivifieatos autem spiritu. Si auteni in corpore suo: ergo corpus
eins est altare nostrum, cum non possit offertorium fieri nisi sn])er altari.
Crux autcm eins i'uit allarc eins, in «. Altaria siuit cruces, verbum »^
dei sunt cult;/, (juibns mactat. . . . mirum est in hiis nidum et domum
«HC. •.'!, lu. inxcnii'e. Si^d 'In patientia vestra [)i)ssidebitis animas vestras': gaudere et
gloriari in passionibus csf in nido rant'. Sic stulta facla est sapieutia mimdi,
ut in ])a.ssione sit ([uics et in pace nif tui'ljatio. Sed hec non invenit nisi
turtur, et (jui (pierit, id est gcni/;'. | Et
iiiuc iam ratio redditur tituli, (|ue :::
tam in ])rof'un(lo abscoudita hie latuit, sriiii'ct 'jii-o torcularibus'. Crux,
torcular, nidus, altare, omnia idcui sunt. Xisi quod nidus exprimit electioncm
•i.i!iiiii).to,as. et voluntariaiii assunipticmeni crucis: siciil et re(piiritnr, (juia dicit 'Qui non
accipit, seilicet eleetive et s])onte, crucem suam Are' Ecce Quis tantum
:j:! Scib. niilo li . .
.
o.'i ycm . . Scib. crgöiijt geniendi) :j9 Scib. eluctiuue
') (.juiiK-uplex l'saltcriuiii iöl. 1231': „Nam et passeres in uiagnis templis et saeris
aeditieiis pleruinijue cii'ca altaria antra sibi reperiunt et hinmdines nidos extruunt".

l'.sulnius LXXXIII. |IA.\X1\. (il7
iiiysl cri II 111 i| lU'si V issct in islo us i la t issiino ii[)crc avi cnla riiinV
Ciui.s iaiu (liiliitct cniccin Cliristi osse (lese i'i j)l am et (Icpictani
digitd (Ici in uiniiilius crcal u ri s? Igitiir Quoi) (ola crcatura tc doccl,
cur iiiüi?;'.' ( 'iii- iidm ar

ij jg
Dictata supur I'.salttTiuin. 15l;i--l().
])aratiiiii, tantiiia til iatrct vi scsc in illiiin ili - po n :it. (JimmI si
cuii.strucri; valt ex eiii.s vcrbis et moribus sil)i a|>li(ircni, iiluiiu'
poterit, iit patct et satis dictum.
3). i. ßcati (Uli lialiitant in doino tua duininc: in .suciila .seculoriim
laiulalmiit Iv. Ciiiii ex dco oiniiia suscipiamus, nihil est qnod ei reddere r.
valeanms ipiaiii iaudeni, et soli ei laudeni. Quia laudare tantuiuuiodo deuru
non potest, nisi cpii intelligit in se nihil esse laude dignum, sed omne cpKxl
et^t laudi.s, dei et ex deo esse. At (juia deus ineternum est laudabilis, quia
boniun iufiiiitum, nee niKiuara potest exhauriri, ideo laudalnmt in seeula
seeiiloruni. Sed hie differentia est textus. (iuia Bnrgensis dieit haberi sie: lo
'Beati qui liabitant in domo tua Sela adhue vel ultra laudabunt te'. 'Sela'
enini cum dictione sequente, scilieet 'od'^ nostra translatio vertit: 'in seeula
seeulorum'. Sed melius 'od' pi'o 'ultra' vel 'adhuc', sicut et b. Hieronymus
in hcbr.'' transtulit. Nuscpiam enini 'Sela' translatum est nisi hoc loco pro
'in seeula' et 'od' pro 'seeulorum': quod tameu contra signifieatiouem et is
naturam voeabulorum est. Ideo rectius sie versus puiictandus esset: Beati
(|ui liabitant in Domo tua doniiue, Sela, adhue vel ultra laudabunt
te. Tameu potest diei secundum nostram translationem, quia 'adhue'
vel 'ultra' im])ortat 'sine fine' et semper ali(iuid superstes et residuum: ideo
pro 'od' versum est 'hi seeula seeulorum', sicut bene dieit Biu-gensis. Et 'ju
iiou est diecudum ut Lp'a, quod Sela sie sit interpretatmu , sed quod sit
übmissum onmiuo, sicut et in aliis locis psalmorum in nostra translatione.
». B. Beatus vir cuius est auxilium abs te: Ascensioues in corde
s. 7.SUO disposuit: in valle lachrymarum: in loco quem posuit. Ob-
scurus iste versus multis multa et varia cogitare dedit. Unde est quidam trac- 25
latus super isto versu Gerardi Zutphauiensis.^ Sed et hebr. obscurior est, qui
(iieit: Beatus vir cuius iu te est fortitudo: Semite in corde eins.
Transeuntes in valle fletus: foutem ponent eaiii. Et primum liebrai-
cuin in faeilem et plauam ducamus intelligentiam, postea de nosti-a videbimus.
Sensiis huius, meo iudieio, est iste: Quod quibus dominus Christus au
isov. 1, ii.est auxilium et virtus, quod fit per fidem eins in illum, sicut 1. Cor. 1. 'Nos
pri

l'sahnuö LXNXllI. [lAXXlV.] (i4

()r)0 Dictuta siipiT P.siilttn-iuui. l.'jl;j— IG.
aKniir)..s, 5. flislidio .siiiil umni;! et vidi'iil haue vitaiu cs^c vilaiii miscric. Idco 'IScati
üiic. ü, '.'S. (jiii lufjjciit'.
' \'(' autciii i|iii ridctis nunc', (^ui i'ri;ii sie li'au'-cunt et sfni|Hi-
.sunt in phase ^ doniini rt in \allc llctus sinit: ipsi ptiniuit sihi virtutcni
Christi pro i'unUi onnii-^ Imni. Posucnuit autcni hunc tontcni prinio Apostoli
in tt)ta Ecclcsiu ((|Uc vi \allis flctns diei poto.st: (piia in ip.sa est tunnilar s
et finix et Inctus pocnitcntic). YA (piiiihet in scipso ponit eanduni lidcni
virtiitum Christi. I'i'i'ansountcs poninit fontcni: scd niancntcs ponunt cani
ci.sternam vetiTeui. C^nia ii, (|iii \itani iinnidi

.siilnius JAXXIIl, |LX.\X1V.| (,51
J 11 loco (|iiciii posiiil: (jiumikkIo Ihm- cuiisiiiial Iniic: 'liiiilcin pdiiciil.
(am''.' (iiiaiv li>cnni liic iiiystirc «iporlct acci|ii: sie ciiiin fulcs est loeii.s
aiiiiiic, t|uia iloiuiis «ousciciitif uustiv, sicut et Iota Ecclesia ponitnr .siipni
tiniiaiu pctrain (id est .super fidem Cluisti). Hee petra euini est firniissimus
:. locus et spaeiosus, de

()52 Dictata suiier Psalteriuiii. 1513— lU.
(.\|> ©cib. iste eum 2S iiiuudi

'4>nl)icv uon Wcdiübev Vnidliii in ISfiiÜiiiftfil (Ä'iivttniidfviVi.