00_Selides titlouBATcor_Mise en page 1

ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ
ΤΩΝ ΔΥΟ ΙΔΙΩΜΑΤΩΝ
ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
434
Όπως σημειώσαμε στην αρχή της παρούσας ανακοίνωσης, η «ανακάλυψη» των
ελληνοϊταλικών ιδιωμάτων – το grico της Απουλίας και το grecanico της Καλαβρίας
– έγινε το 1821, όταν διαπιστώθηκε από μελετητές η επιβίωση ελληνικών
γλωσσικών και πολιτισμικών στοιχείων. Ακολούθησε έντονη επιστημονική
συζήτηση για την προέλευσή τους, η οποία συνοψίζεται σε δύο βασικές θεωρίες,
τη «ρωμαϊκή» και την «αρχαϊκή», και οι οποίες διατυπώθηκαν από τον Ιταλό
γλωσσολόγο Giuseppe Morosi και τον Gerhard Rohlfs αντίστοιχα.
Σύμφωνα με την νεωτεριστική θεωρία, η οποία υποστηρίχτηκε από διαλεκτολόγους,
βυζαντινολόγους και άλλους μελετητές των Μέσων Χρόνων (όπως οι
B. Spano και G. Spadaro), τα ελληνοϊταλικά ιδιώματα εισήχθηκαν από «Ρωμιούς»
στην Ιταλική Χερσόνησο κατά τις μεταναστεύσεις πληθυσμού που
ακολούθησαν τα γεγονότα της Ανατολής (αβαρική, σλαβική και αραβική κατάκτηση,
αγώνες των Εικονομάχων) και οι οποίες έφθασαν στην ακμή τους κατά
τον Ι´/ΙΑ´ αι. Από την άλλη, η άποψη που εκφράστηκε κυρίως από τον G. Rohlfs
και βρήκε σύμφωνους γλωσσολόγους όπως τον Σ. Καρατζά, υποστηρίζει ότι τα
ιδιώματα αυτά αποτελούσαν επιβιώσεις της αρχαιοελληνικής διαλέκτου (στη
δωρική ποικιλία της), που ομιλούνταν στη Νότια Ιταλία ήδη από την εποχή του
αποικισμού της Μεγάλης Ελλάδας (Η´ αι. π.Χ.). Σύμφωνα με τους παραπάνω
επιστήμονες, η διάλεκτος αυτή, συμβιώνοντας παράλληλα με το λατινικό στοιχείο,
κατέστη δυνατό να διατηρηθεί ως τη σύγχρονη εποχή χάρη στην ανατροφοδότησή
της από μετέπειτα μεταναστευτικούς πληθυσμούς. Για τη δε περιοχή
της Απουλίας, την οποία μόνο το Ιόνιο Πέλαγος χωρίζει από τις ελλαδικές ακτές,
φαίνεται ότι στην επιβίωση της Ελληνικής γλώσσας συνετέλεσε και η γεωγραφική
γειτνίαση. Στην Καλαβρία, απεναντίας, η διατήρηση οφείλεται κυρίως στον
παράγοντα της απομόνωσης, λόγω των ιδιαίτερων γεωγραφικών και ιστορικών
χαρακτηριστικών της περιοχής.
Η αρχαϊκή θεωρία, ειδικότερα, στηρίζει τις θέσεις της σε συγκεκριμένα στοιχεία
που είναι κοινά τόσο στο ιδίωμα της Καλαβρίας όσο και της Απουλίας. Πρόκειται
για χαρακτηριστικά αρχαιοελληνικής – και ακριβέστερα δωρικής – προέλευσης,
τα οποία διαφοροποιούν τα νοτιοϊταλικά ιδιώματα από άλλες νεοελληνικές
διαλέκτους και συνίστανται κυρίως σε:
α) διατήρηση του δωρικού -α (π.χ. nasida αντί νησίδα),
β) «παχιά» προφορά των διπλών συμφώνων (όπως στις λέξεις ennéa «εννέα»,
thámme «ίσως»),
γ) επιβίωση του απαρεμφάτου (thelo cami αντί θέλω να κάμω) και
δ) σχηματισμό του (αρχαιοελληνικού τύπου) υπερσυντέλικου με περιφραστικό
τρόπο (λ.χ. immon cámonda αντί είχα κάνει).
Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι, πλήθος λεξιλογικών κατά κύριο λόγο ενδείξεων,
φέρνουν τα νοτιοϊταλικά ιδιώματα αρκετά κοντά σε ορισμένες διαλέκτους
της Νέας Ελληνικής, συνηγορώντας μάλλον υπέρ της άποψης των «ρωμαϊστών».