B410186201_LI170_mrc.pdf

-r
r
// Au

DIONYSII PONTANI
ADVOCATI BLESENSIS, IVRIS V S V S-
Q_V E F O R E N S I S C O N S V L T I S S I M I , IN C O N -
fuctudincs Blefenfes Commentariorum
Tomus Prior,
A P. Pontanoemsfilio I. V. D. illaftratus
& recognitus.
*
B L E S I S,
EX T Y P O G R A P H I A IVLIANI
ANGELER.II.
i / s 6.
CVM PRIVILEGIO
REGIS.
•

EXT R AIC T DV PRIVILEGE.
IL eft permis par lettres patentes du Roy noftre fire à Iulian Angelier Imprimeur Se
Libraire de Blois, d'imprimer ou faire imprimer, & expofer en vente vne copie intituléeDionyfij
Pontani AduocatiBlefcnfis,iuris vfufq; forenfisconfultifsimi,in Confuetudines
Blefenfes Commentarij.Etdefcnfes à tous autres Imprimeurs, Libraires &
Marchans de ne l'imprimer ou faire imprimer, vendre ou faire vendre, dedans dix ans,
àcompterdu iour & date qu'elle fera achcuée d'imprimer, fi n'cfl par la permif:,ion&
congédudit Angelier,furles peines côtenues audit prinilegc.Doiiné à Blois lepremier
iourdcFeburier,l'andcgracemilcinqcemtinquantccinq, & denoiire règne, leneufiefme.
ParleRoy,lcgrandAumofnierprefent. Signé, Breton.
T Y P O G R A P H V S CIVIBVS
B L E S E N S I B V S , S. D.
EN vobis (optïmi Ciues)Dionyfîj Pontani Commentariorumad Confuetudines veftrasTomusprlor,Typograjjhise
noftrse primitise.- quosnon vobis folùm, fed & omnibus îuris ftudiofis & fori alumnis quam gratiisimos
fore mihi eo nomme perfuadeo, quôd tantis precibus & quotidiano pene conuitio îllos a nobi* tandm erfîagitaftis:
iguurmhileft quôd eos vobis commendabiliores reddam.Quanto verô labore,cura,iumptu,vigilnsJ,enixi fumus, vt eos etnedatos haberetis, hicnoneftrecenfendilocus, «qui mdices aeftimabunt.Tantumomnes philono-
Jnos hortor,vthos{îbi comparent, & numis fuis nos béent : quo locupletiores fimus & alacnores adpottenoiem
tomum breui in vulgus edendum, caeterofque huius argumenti hbros, quos & vobis vtiles,& R.eip.adiumento efle
nouerimus. V»l«e fehees.

ILLVSTRISSIMO ÂNTI-
STITI AC SVMMO REGI AE BENIGNITA-
T I S C O N D O P R O M O D. B E R N A R D O RVtismecœnati
fuo, Petrus Pontanus Salutemac
Felicitatem perpetuam.
$
E N T I S Gallicx iuftitiam ingeniis & moribus non legibus cultam fuifle,
vel ex co fatis confiât,Antilles dignifsimc, quod etiamnum melior eius pars
confuetudinum iure rcgatur. Qjjsquidemreipublicaeadminiftranda; ratio
maxime peculiaris imprimifque propria Lacedacmoniorum fuit. Qjnbus
haud fcio an vlla prxterea gens inflitutis & vitaegenere,iuftius cum hac noftra confcrri
pofsit. Vtraque cnim bello ftrenua, in adcundis periculis audax & ere&a, naturalis iuflitixac
religionis obferuans, moris inftitutiq; maiorû per manus traditi.citraprsfcriptum
vllum tenax,rc

Qj.ia fpcconfifus, cumid opus diu rctcntura ac multis fane vigiliis clucubratum ex tcnebns
cduccrccogitaremus, vifumcft idnon finetuis aufpicns in lucém emittcre: vc &
fub tutela tui nominis prodircttutius, &,cum authontatc tuanitcretur,m rdiquorum
manus venirct audentius. Itaque hoc hcct exiguum munus iam antc a pâtre tibi dicatum
tuonominiconfecrarcinftuuimus,idquc vtgratum acceptùmquebabcas obmxe
rogamus.Q^uod fi pro tantis fuis crganoftram familiam mentis non arque fatisfece-i
rit, tu um ent cxifhmarenullas facultates ampliores in hoc otio ac fohtudinecuius
femper inopsac tenuis fruit us eft 3aut à teexigi, aiità mepotuiiTe profcrn. Sed
fi meahquando felices res tuxQ ex quarum fpe atquc cxpcclatione omi ino
pédeo)ab haccefTatione adoccupationcm aliquam cuocarint, perficiam
profe ; g.
*
I O. TEMPOR.ARII.
Qualiter affyrius Phœnix vbi concidit ignc
Thuricremo,ex rchquis mox nouaprodit auis:
Sicfua fatali Pontanum morte percmptum
Vux refti tuunt haec morumenta nouse.

INDEX EORVM QVAE HAC
PRIORI C O M M E N T A R I O R V M
P A R T E E X P L I C A N T V R .
Litcrae nuraeris adpofitae columnas : a quidcm, finifrram:
b vero, dextram fignificant.
ABlatiuusabfoluws. noa
Aftionem criminalem & ciuilcm orin exquocun-
qucdileao. r „. , S
?- a
Adioncm perfecutoriamreirurtiuse nontolh perpœnalem.nec
contra". 'Sf.a
A&um inualidum reddit ceflatio vnius vbi plura difpo
{ùionicaufamdederunt. *xff.a
A&uslegitimi. l$.b
Adiequatio vnius cura â1tero,& adxqaatio vtriufque
interfemutuadiff. ny.a
Adminiftratores rerum alienarum non pofïunt abfque
fpecialimandatoalienare. ijo.b
Aducrfatiuxdi&iones,fed,autem,&c. _ nff.a
Adultéra priuatur bonis patto viti fibi quxlîtis. 114.b
AEftimatJO rerum in inuentarioà quo facienda. s ff.b
AfHftus. *sS.a
Albinis feu alienigenisquisfuccedat. 180.b
Alcxander pp.4. Gallorum confuetudinem reprobat,
&anpofsit. 222.»
Alms. «4-b
Allodiales prxfumi res omnei. 401.1
Altac.med.oY infimse iuftitix iudex de quib. cognofcat,
& an temtonum babeat. 17 4•»
Alternatiuarumregulx. 24c.b
Amortizaiean poisintadminiftratorcs,mariti,curatores,&c.
zip.b.
Amortizatio. 227.b
Annusrachatidcbitiàquodiecurrat. 3 4i.b
Appeliationcsà Iudicequi commifsionem faifînx decernit,nonrecipiuntur.
37£.a jSo.b
Arbores non cedux vi ventornm dcieâx ad gardiajium
vfufru&uarium non pertinent. 71 b
Artifices. Artificiurn. ji.b.
Afsiiîa: feu fefsiones. iyi.a
Au&oriras & confeufus differunt. 38.a
A uâoritas mariti in preparatoriis vxori ncccffaria non
cil. 41. a
A"£toritas mariti prxftanda mulieri fub litem contcftatam.
41 .a
Auâoritatem quae ad a&us confirmationem tantum
requiritur fatis eft ex poft fa&o adluben. 4 o.b
Auenagia. iii.b
B
Baillia.Bailliftrx. nff.a nS.b
Banniti differunt à depoitatis. 16 6.b
Banniti infâmes non funt. ]66.b
Bannitirelegatis comparantur. 167.3.
Bannum. exilium. iffj.b
Baftardorurh bonis quis fuccedat. 18 o.a
Bonorum vacantium ius prxfcriptionequxri. 177.b
Bonorum vacantium mobihum & îmmobil.différente.
178.«
Bonam fidem prxfumi ex longifs.tempore. * oS.
Bonitacuispp.s.GalIisinfeftushoftis. zn.b
B u r
£'-
C
ij8.a
Canonis receptionecômiflum remitticenfetur. îis.a
Canoniftarum commenta de Pontifie, poteftatis pic-
nitud. lll.b
Carceris impedimentum legitimumcftvt vaflallus per
procura toiemofferat. 155.b
Caroii c.& Eduardipaâum non valuifTe. 144.3
Caftellanus. i?4.a
Caftellanus an ius habeat in exilium agendi fubditos
extra territo.delinq. iff7.b
Caftra. Caftrum. ' ij7.b
Caftro conceflb an iurifdi&io côcedi cenfeatur. 2 7 7.b
Catalogi eflèdtus. 4 o 1 .b
Catalogorum alterquaredomino prxftandus. 4 o 1 .b
Catalogum G. reeufet edere vaflallus qua pana mul&etur.
401.»
Catalbgus acceptatus à domino fidem contra eumfacit.
40}»
Catalogus prxfumptionem dominij inducit contra
ternutn. 40 j.»
Cautio vfufru&uarij. 8j.b
Cenfuarius an fimulatque intcrpcllatus fuerit foluereteneatur.
411.b
Cenfuarius vbi interpellari debeat. 411.a
Cenfum deberi probari fola confuetudine. Jj> 5 .b,
Cenfum in minutis numis confiftere. 41 o.a
Cenfus dupliciterconfîderatur. >i)p.a
Cenfuumfpecies. 40J. »
C hiuerniaci iurifdiâio à caftro feparata. 27 6 .a
Citâdi modîi per ediâa côfuetudo approbauit. 2 4 f.b
Citatio per ediâa & fchedulas afflxas pro foribus fort.
«oy.a
Ciuitas. ïjs b
Cognatio. ii7.b
Colonum ius fuum amittere non poflè. 3 o i.a
Colonus poflefsioncm alteri tradendo domino praeiudicat.
201.a
Columbariorumius. 74>a
Cornes baronem an tccellit. 1 f 2.2
CornesBlefenfisomniûaftionûhabetnotionë. i^g.&
Cornes Blefcn.poteftatemlegiscondendçhabet in fubditos.
144.b
Comitatus. ijcT.a. 135.
ComitisBlefen.prxrbgatiux. . i4 8.a
C ommendas hodie perpétuas cfie. 218 .b
Commendx fîgnificano duplex. izS.a
Communem loquédi vfum prxualerein ftatutis. 117.»
Commune quod mihi tecum eft meum,cenferi. tix.b
Commifsi pcena abrogata in feudis de in eius locum
pradienfîointrodu&a. lÇ5.b
Commifsi poenam fi dominus perfequatur triaproba-
Blefx à quibuscotiditx.
re débet.
Conrefsiones principum duo requirunt. îfS.b 14 o.a
2f 4. a
14 4 .b
Blefiorum comitatû è regni appénagio non eife.14o.b
Bona vacantia. i7ff.b
Confefsio cxtraiudicialis veritati nô prxiudicat.j 8 6.b
Coniîfcatio bonorum immobiliumanadvfufruduarium
pertineat.
Confifcatis bonis an veniât nomina &aftiones. 178.*
Confifcatio bonorum oberimen durante gardiacom*
mifliim.poft gardiam finuam infliâa,vtrum gardiani
vfufruduanivelucrocedatan pupilli. 7 7.a
Confifcationisquodtempusfpeâandum. 7 7.a
Coniunâio feudi dominaiitis cum feruiente, non extinguit
fetuitutem. i^û.b
Confenfus patroni titulum non prxftat. 3 5.a
Confenfus fpecies triplex. 38.b
Côftitmio fieripoteft plebifcito in reip.caufam.iso.a
t ii)

ad Confuetudinemîndueendapluresiâusrequiri. i.a
Confuetudinem qux validam reddant. xi.a
Confuetudincs pacHque fuper çontraâu feudi interpofitaomninoleruanda.
_ joj.b
Confuctudinis gcnerahs circa feuda capita aliquot.
139.b
Confuctudinis virtus varia. *7©-a
Confuetudoadcafus fiâos non extenditur. Sx.a
Confuetudo&ftatutumdifFerunt. i.a
Confuctudo ciuitatis extra eius diftri&um non extenditur.
iff?.a
Confuctudo toci vbi fîtum eft feudum feruiens arcenditur.
»3 S.b
Confuctudopatrixin qui fi ta eft resfeudalis feruan-
da. ?4 1
-*
Confuctudo feriptaan allegari &probari debeat. 4.a
Confuetudo fpecialismagts attcnditurinfcudoquàm
gcnerahs. xi S.a
Contra&us contra ftatuta gefti non eonfirroantur iuramento.
A 6.b
Contra&us cuiuslocicônfuetudinercgantur. ïjS.b
Contraâu nullo ob prohibitionem fauoreperfonz fa-
"tiamlaudimisnondebentur.
Contra&us & inftrumentum differunt.
3»f-b
SJS.b
Contractus innominati. 30*.b.
tontraâusquandoperfecïujintelligatur. 338.a
Contraâus ipecie fcpecunia mixtus, emptionis cenfen
dus eft. 3'3-b
Comra&uum diuerfasfpeciesnon conftitui ex qualitatibusdiuerfisincodemcontra&u.
3'3-b
Contrahentium nec mens nec verba infpicicnda quoad
tertium. JW-a
Contrahere. *î-b
Coronx patrimonium inalienabile. 1 4 i.b
Coruatarum feu operarum debitoïc mortuo, an hxredcsûngulas
opéras debeant. xxo.b
Cor uat x quid: & quibus (umptibus prxftentur. 119 b
Creditoribusaducrfusdebitores quatuor modisconfu-
Iitur. i7i.b
Curatorinuitusnondatur. n^.b
Dationein folutû an debeantur laudimix.j lob.jn.a
Datma tutcla hodic in vfu. 11 9. a
Debitor offerens alibi quàm folui oportcar, nihil agit.
* f o.b
Decimx an probentur légitime infeudatx ex diuturna
pofièfsione. * 6 9 -a
Dccimx infeudatx ante concilium Lateranenfe è patrimoniolaicorumfunt.
161.a
Decimx non l'unt fpirituales. 167 -a
Dccimx vtnon debeantur ex certis fpeciebus an confuetudine
induci pofsit. *70.b
Dccimarum infeudatarum notio ad iudieem laicum fpc
ftat. lûS.a
Decimarumlaicifuntineapacesiurepôtificum. x

iiimfacerenontenentur. 83
Exhibere. 3ffff.a
Exhihitio exépli inftrumenti cuius expcnfis fîat. j G 7.a
Exnunc & extunc. ty.a
F
INDEX.
Feuda diftrahi emique hodie poflunt. 133-a
& pccuniam etiam admittunr. eadem.
Feuda Galhcanafeudisfrancis comparari. z37.b
Feudain ecclefiam alicnari curnonpofsint. n j
Feuda in ecclefiâ non alienaridominis intereft. 114.a
Feuda iurifdicïionibushodiecomparantur. ijj.b
Feiida iurifdiâionis& fîmplicia nihi] hodie differunt.
Fcuda noftra nihil ferè cum antiquis commune ha-
i3

ïndemnitas. H7.b
Inftrumentafundifaifitianfru&uum nomine intelli-
. gantur. »90.a
Inftrumentumànotario confeftum inter non fubditos
fidcm facmfed executionem non habet. 1S4. a
Inftrumentum notarij an extra territorium fidem faciat.
iffi.
Intcrdi&um vti pofsidetis an patrono competat aduerfus
vaffallum feudum negantem. 3 7 f-b
Interpellandi &denuntiandi modiplures. »4y-a
Interpellaricenfuarius vbidebeat. 411.A
Iuterpellatio vna fufficit ad pœnae cômifsionem. 411.a
Intimationis efteâus. i04.b
I ntientarmm. 8 7-b
Inaentarium qui facereteneantur. S 7.0.8.9.b
non fit vbi pupillo non expedit. $ o.a
quo temporeconficiendum. $t.b
coratn quibus fiât. 5 4-b
quidcontineredebeat. SS-b
Inuentarij non confeâimoram an purgareliceat..93.a
Inuentario conficicndo fufficit vnus tabellio. 5 f .a
Inuentario telles adhibendi. J -a
Inuentarium qui non confecit an cefsione bonorum
iuuetur. $S.b
Inuentarium fecifle nonvidetur qui res permultaso-
milît. 2
Inuentario confe&o iîquid patrimonio pupilli pôft accidat
quid agendum. 10 o.a
Inuentarium iudicisauS.b
Iufiurandum in litem contra tutorem qui inuétanum
nontecit. 5 7.b
Iurifih&io fine territorio elTe poteft. » 7 ts.z
IN D EX.
Iurifdi&io an eenfeatur ex dependentiiscaftri. 17 ff.b
Iurifdiftio in dubio prçfumitur cohçrere caftro.Z7 6.b
Iunfdi£ho hodie territorio inhçret,non perfonae.iji.b
Iurifdidtiodiuifîonem admit tit. 133 .a
Iunfdi&io intima. i4?.b
Iurifdiâionemin patrimonio & commercio efle. 13;.a
lurifdi&ionem obinfamiam non ami tri. 13 3.b
Iurifdiclionem ordinanam ad dominos olim pertinuiife.
i7j,a
ex Iunfdi&ione ius dominicale non inferri. 15)0.b
in Iunfdi£honem alienam hodie fubditi côientire non
poftunt. i6).b
Iurifdiéhonis ordines tres,Comitis, Baron îs & Caftellani.
'4J-b
Iurifdiâionis très fpecies. »4f.a
Iurifdiâione» & dignitatcs vendi hodiepoiTe. 14 o.b
Iurifdiâiones patrimoniale». ics.a. i 7 j.b
Iurifdicïiones inferiore» hodie ad fupenorcs venire pri-
uatiuè. ij j.a
Iurifdi£tiones femel concertas non reuoeari. 134.»
Iurifdiftione» Gallorum ad nutum reuoeabiles. 131.b
I urifdi&ioiie» luns communis quid différant à conluetudinarus.
131.a
luiifdiôiiones pênes regem non pênes iudicem quieas
exercet. 131.»
lunldiâionum fru&us adgardianum ipeâant. 7 4 .a
Iunfdiâionum gradus quatuor. 130.»
lus minus plénum abfumitur à pleniori. ïSu.a
lus nullmu acquiri poife per aâum ilctum. 3 lo.b
Iuftitiae altae, médias & baffe lpecies acUurifdi&ioneui
fimplicemfpettanr. i4>-a
L
Lateranenfeconcilium,anno 1175. affs.a
Laudimiae feudales & cenfuales difleriint. 41 i.a
Laudimiae ex contractu vxoris non auctoratae anaebeantur.
- 4 7.j>
Laudimiae feudales an debeantur ex datione in lolutum.
30 s.b
contra&u mixto. 311.a
tranfa&ione. 315.b
F iâitiocontraâu permutationis,&c. jis
venditione à qua rébus integris parus recefferunt.
3i7-a
Feudiconccfsione adeertos annuosredditus. 3ij.b
traditione fa£taperconftitutum m côtratlu emptionis
àquopoftea parte» reiilierim. 319-b
diftrathi. 3J1 b
Feudi venditioneinutili. 3*4-b.j 16.b
contra&u refciflo. jiô.b. }Z7.b
contra&uobnon lblutû pretiumeuanclcente. 3iS.b
cefsione emptioms quam facit procurator drîo. 3 j o.a
emptione & vendiuone nomme alieno faâis.33 o.a-b
emptione rei fuse. 3Ji-a
cefsione a£tionis pro certa pecuniaad recuperandum
feudum. 3J»-b
fupplementopretij. 318
facultate redimendi alicui cefla. 3?7.a
venditione conditionali vel in diem. 3 37-b
Laudimiarum receptione acquifitiocomprobatur,non
item cenfus vel terragij. ii^.a
Laudimiç non debenturex contra£hbusquibus dominium
non transfertur. 307.a
Laudimis debentur pro cuiufque regionis moribus.
iSp.a
Legatum i legarario agnitum, nunquam ad hxredem
pertmuit. 3fi-a
Legata re cuius commercium non habemus, necretn.
nec aeftimationem deberi. xi7.b
Legatipuellae reliai adeam maritandam diesquando
cedat. j, 3.b
Legato à legatario non agnito, quod tamen legatanj
hxres obunuerit,an duo debeantur rachatus. 3 ji.b

in Leoatistriainfpîcitempora. 3?o-b
Lc^iumationis rcfcriptum omnes impcdimenti caufas
1 < r
rompledi débet. * -a
Libcllanus contrains. iSy.a
L.beri, ij.b.n_7.a
Liberum eft vnicuique quam velit legem fuis rebus împonerc.
**4-b
Licet vnicuique loca fua munire nifi limitropha, vel in
alteriusiniuriam. '37-b
Limitatos feudi fines neq; augeri neq; diminui.' :9 S.z
L ongum tempus decennmm dici: & quod infrà eft,mo
INDEX.
dicum.
f f
?3 - a
Lucratiuas duas caufas in vnani & eandem rem eoncurrerenon
porte. 3^9-*
M
Maiores. H7.a
Mala fides valTalli impedit praîfcriptionem. ï o y.a
Manus mortuae. irff.a
M aritis in vxores honefta caftigatio conceditur. 3 7 .a
Mantorum poteftas in vxores. 3 z.b
Maritusdenegan»feudum ad vxorem fpe&ans vfufrudu
tantum priuatur. 393-b
Mafculum concipitfœmininum. iy.b
Mater&auiaanpofsint effe curatricesfiliorum puberum.
ii9-a
Mater &auiainitis fecundis nuptiis filiorum tutelam
amittunt. 11 o.a
Mater fecundô nuptura tutorem filiispeteredébet, 3c
rationes reddere.
Menscontrahentiuminfpicienda.
irj.b
jiz.b
Merum imperium prxfcriptione quacri. 13 8.a
Minor «tas an exeufet matrem quae filiis tutorem non
petiit. irfi.b
Minoran reftituatur ad fru&us amiflbs ob inueftituramnon
petitam. afî-b
Minormaioràcôfuetudinc fa&us an reftituatur. zz-b
Minor per matrimonium maior effedus an immobilia
fine decretoalienarc pofsit. 22.a
Minores non reftituuntur in pœnis conuentionahbus.
3 9i.b
Minores pubères fidelitatis prxftandx capaces. z So.b
Minonbus non fubueniri in déliais. 1i7.a
Miftio in bonorum pofïcfsionem antiquadiffert à miffione
fcuprxhenfîonedominicali. 199.b
Milsio 111 bonorum poffefsionem,quem fua poflefsione
non priuat. zii
Sic manus regia vel iudicis. 21 z.a
Mulieres in virorum poteftatem matrimonio tranfeunt.
33-a
àMuliere nonau&orata resempta emptoris peticulo
perit,licet dominus non fit. 4 y
M ulieris bona propter fecundas nuptias amifla ad quos
perueniant. 113.a
Munerahonorariaqux domino in fui aduentum offeruntur.pupillr
lucro non gardiani cedunt. 78.b
Municipium.
N
13 S. a
Natura cootradus. *?5-b
Negatio feudi fcx modis fieri poteft. 381.a
Negationem feudian rcuoeare liceat. 33$.b
& an minor reftituatur. 391.»
Negatione extraïudiciali an feudum amittatur. 3 S ff.b
Negatione &occultatione protocole feudum amittitur.
3S4.b
Negatione an vaflallus priuetur feudo ipfo iure. 3S7
Negatione feudo ad dominum tranflato,à quo tempore
trudus reftituendi veniunt. g S S.a
An vatfallus asdificia à fe conftruda amittat. 39 7.b
item aliaaugmenta & accefsiones. 39 3.a
&quiddefubuaffallis. 394-a
an hypothecae Se feruitutes durent & condudio-
W 3 9î.b 196.Z
Negatione dominus reuoeans feudum quid probare
debcat. 387
ex Negatione hiri quaefito an praefcnbi pofsit. 39i.a
Ncgatus dominus an ius agendi ob denegattonem
tranfmittat ad haredes. 3$9.b
& an ius iftudccdi pofut. Jpo.b
Negatus dominus fi perempta inftantia tnennio,reftituatur,anfrudusmcdio
tempore perceptoshabeat.
38 S.b
Negatma prxpofîta verbo, licet, vel, poteft, necefsitateminducit.
4

contraâo. n.b
Patriapoteftas non reuiuifcit foluto matrimonio. 15.a
PatnxpoteftatilocuseftBlefis. s,a
Patronat us ius fub vnmerfitate vendi poteft cum caftro.
i+7.a
Patronus fcudalis aduerfus vaffallum non prxfcnbit.
lOî.a
Patronus ciuilem poffefsionem habet, vaflallus naturalcm.
210.a
Patronus pro parte dominij, manum iniicit feudoin
vtilitatem etiam aliorum fi nomme communi îdfaciat.
*i2.b
Patronus quifeudum fuum acquifiuit an homagium
debeat.&cui. »80.a
Patronus manum Iniiciens an expellere pofsit vaffallurr>
velcolonum. 25 o.b
Patronus pendente faifina an onera feudi agnofcere
teneatur. 23t.»
Patronus non pluspereipit ex feudo faifito quâm vaflallus.
23 5-b
Patronus manu iniefta vaffallum per fe pofsidentem
eiicere poteft.fccus fi per colonum pofsideat. 3 01.a
Patronus ftaretenetut locationicolonofadx. 253.b
300.a
Patroni ius in feudo faifito potentius eft iure vfufru-
arij. 23 c .a
Pedagiaob viarum fecuritatem penduntur. iefS.b
Penfio cum dies cefsit, tnobilis cenfetur : fin minus fmâibus
pendentibusxquiparatur. 7i-b
Penfîones annux & hypothecarixan diuifîonem admittant.
413 -a
Penfionesexfeudoan Srquandoad patronum fpeâét
per prxhenfionem. 2 9 8.a
Permutationou nifieximplementoperficitur. 347 b
Perfonarum difcrimenan hodiefitinter Chriftianos.
l.b
Philippina Conftitutio. 270.b
Pœnain eum quiinuentarium non fecit. $G
Pœna in patronum malè verfantem in rc prxhenfa.
2 9 c>.a
Pœna ad certum vfquc tempus infli&a, fi pendente tépore
iterum committatur,à quo tempore mcipiet curreretempusiteratx
pœnx. 369.b
Pœna dationi quantitatis adie&a vfuraria cenfetur.
40 9.a
Pcenamob cenfum non folutum aduerfus fingularem
fucceflbrem non tranfit. 410.b
PœuaruTi gêneraduôdecim aduerfus fecundo nubentes.
I2i.b
an hodielocum habeant. nS.a
an habeant locum aduerfus Hbidinofas & turpiter viuentes.
124.3
Pontifias poteftas plenitudinaria. 222.b
Poffefsiofacihus retineturquàm alteridenouoacquiritur.
202.a
Poflefsio eentum annorum nec per inftrumenta nec
perteftes probatur. 2 0c>.a
Poffefsionis in teruertendx quatuor modi. 2 o o .b
Poffefsionem veram acquin per conftitutum vel precarium.
320.a
Poffefsionem vaffalli non interrumpi exprxhenfione
patroni. 30 o.b
Pofteri. H7.a
Poteftatis fpeeiesdtix. 4-a
Prxfechnx Blefenfis limites. Ijff.a
Prxhendendiiusan habeant qui pro dominis habentur.
214.b
Prxhenfîo an locum habeat in terragio, vt in feudo &
cenfu. . 2 03.a
Prxhenfio feudalis cur propria patroni au&oritate ho
die non fiât vtolim. 210.a
An commune quid habeat cum mifsione in bonorum
poflcùionem. 210.b
IN D EX.
Operatur côfolidationem naturalis poffefsionis cum
ciuili. 210.b
Dominopatit fru&uum lucrum. 2ii-a.2i7.b
Prx henfio femel la£ta non reuocatur, fed duobus tantumcafibusfufpenditur.
3 7S>.b
Quibus & quomodo fignificasida. 37 7.a.b
Prxhenfionis denûtiatio pro forma induclaeft. 37

IN
raemphyteufeos. j°j
Quintus an debeatur éxfeudï alienationepro re mob.li.
* . *°
Rathatusquid. 34©.a
A quo foluendus. 3 4 o.b
an debeatur duplex per reprxfentâtionem. 341.»
quid différât à vendis. 34 7.a
6
: h
Quintasdcbetur exeontraâribus inquibus xftmutio
facitemptionem. 3« 7.a
nondebetarvbinullurnintenieni pretium. J07.a
Quod meum eft.amplius mcum efhci nô poteft. is * •*
An debeatur ex donatione ob caufam. 3 4.9.9.
donatione caufa mortis. & mortis caufa capione.
345-a
an ex legato.
ex donatione faâa retento vfufru&u.
^eo.b
. 3ï4-b
legato conditionali. - 3iTi-*
diuifîone extraiudiciali inter cohxredes. 3 y r.b
diuifîone iudiciali. 3 5 8. a
diuifîone inter focios. 3f3-a
datione in dotem. 3ff*.b
Racbatus qui ex diuifîone ab hxredibus collateralibus
domino debetur, an fi totumfeudum vidux defun&i
obueniat,nihilominus debeatur. 3 45-a
Rachatus vtilitas. ipS.b
Rachatum ex contra&ibus innominatis correfpe&iuis
vbi non intcruenit pecunia deberi tantum non quintum.
îyff-b
Ratibabitione mariti ex poftfa&o, adus vxoris non
confirmatur. 3 9-b
Rationes. no.a
£ quibus reddendz. no.a
quoloco. H4.b
qua forma. m.b
Rationum codex quid continere debeat. m.z
Rationum defcribendarum ab officiariis forma. 11 i.b
Rationum reddendarum onus ad iuris fucceflores
tranfît. m-b
Redditus. S s.a.
Reddi tus annui inter immobilia babentur. 18 ?.a
Redditus frumentiannuusac perpetuus quomododiuidatur
in retraftu. 7 £.a
Regem nihil pofle in fuccefloris prxiudicium. J 4 z .a
Regia conftitutio de non reuocandis temerè iudicibus.
13 i.b
Relegandi ius quibus competat. iff

IND
Tutorquomododctur,&quidpromïttat. 60.a.
Tutores legitimi,datini. G^.IL
Tutores teftamento patris dati differunt abiis qui teftamento
matris dati funt. Cj.b
Tutores teftamento dati non admittuntur. 11 s .a
T utor quem mater nominauent filiis an à iudice confir
maridebeat. 127
Tutores dandiius curfpccialitet conceflum fît iis qui
omnimodam iurifdiâionem habent. 17 i-b
Tutoris datio ncquc impcrij neque iurifdi&ionis eft
171.a
V
Vagabundos vbique Se à quouis iudice puniri. 16S.1
Vaffallus aduerfus dominum libertates quafdam prse~
feribit. ii57-a
Varfallu» pendente Ute inter duos patronos neutri fidem
prxftare tenetur. 21S
Vaffalli ccnfuales,ve6rJgales,dor«um domini adiré debentcaitributum
pendant. ifo.a
Vaffallus de fuo impedimento certiorem dominum facere
débet. îfs-b
V affallorum très gradus,maiorum,minorum,valuafsinorum.
1^4.b.153.b
Valfallus vaffalli mei non eft meus vaffallus. 2 fi^.b
294.a.b
Vaffallo an liceat feudum alij concedere in emphy teufin,
2ffj.b
Vaffallus vaffalli an fuperiori domino feruire cogatur.
29 4-a
Vaffallus, feudo à fuperiore faifîto an fubuaffallos inueftire
pofsit. 2 $ f. a
Vaffallus an eiici pofsit à domino prxhendentc. za 3.3
301.a
Vaffallus nonduminueftitus aduerfuspatronutn prxhendentem
, imo ne fpoliantem quidem interdicere
non poteft. 3 7 i.a
Secus fi inueftitus fît. 37j-a
Venationempifcationcmve inhibendi ius an princeps
habeat. 73-b
Vendere verbum cum effeclu accipiendum. 31 3 .b
Venditionis verbo qui côtra&us intelligantur. 3 o 3 .b
Venditionem refeindi pluribus modis. 327-a
Venditornon addandum,fed tradendum obligatur.
jitf.b
EX.
F I N I S .
Vcrba quantumuis g«ner» iateftri&ionem accipiunt.
14c
Via publica an prxfcnp oneamittipofsit. i7i.b
Via publica inaccefsibil an pofsint viatores in fundum
proximum dit ccre. iGg.b
Via in pubfcjui ïa>& 11m extruxit, an dcmoliri cogatur.
i7i.a
Via in duorum terri oriorum confinio fîta an commuais
fit. 171.a
Via;ruinofieref tho ad quemfpe&et. iss-b
Viarum publica iintraftatus. isS.b
Vicarij Se epif op tribunal idem & ab eo ad hune non
appellatur. 155.(1
Viâus. cj.b
Vidua turpiter viuens dotem perdit & legata. 125.»
Vitamquiamittitobcrimen,amittit& bona. 1554.b
Vi&ricusan priuigno tutordari pofsit. 12 S.a
Vnitares fapit naturamrcicui vmtur. iSo.a
Vniuerfitatis appellatione quid veniat. 14 7.a
Vrbs à" ciuitare quid différât, ijff.a
Vfufruâu vxon legato quandiu vidua manferit,eâquc
mortuanepoti:quidiurisfifecundo nubar. 2si.b
Vfufru&uarius frucîus colleâos à fure,& non fuo no.
mine.fuos non facit:nifi cum efh éturecuperct. 37 4.b
Vfufru&uano feudi an ius faifîendicoinpetat. 213.b
Vxor non auâorata non transfert dominium etiam
traditionefaâa> 45.9
Vxoranin vltimis voluntatibus difponat abfque viri
audroritate, " 42. b
An donare pofsit fine viri auftoritate. 4 y.b
Vxor nec dominium nec poffefsionem transfert. 4«.b
nec praïferibendi caufam praîftat,nec fru&uum lucrum.
+ 7.a
nô tenetur de euiâione nec de pretio nifî in rem fuam
verfum fuerit. 47.»
Vxor auftoritate viri carere poteft in iudicio crintinali.
î r
Vxor re & deli&o obligatur abfque viri au&oritate.
44-b
V xor in vtilitatem fuam contrahere poteft. 3 ç.b
Vxoris contraâus non conualefcit etiamfi in poteftatc
virieffe,defierit. 4 8.a
V xor, nulla focietate cum viro inita, an rachitum de-
beat ex feudo. 344-*

TABLE DES TILTRES ET
A R T I C L E S C O N T E N V Z EN
ceprernicr Tome.
litres. Articles. Pages. Tiltres. Articles. Pages.
De 1 eftat des perfonnes. i y* iyr
Article i y 2 é
2 20 ys- y9. 16 0
3 60 16I
Des gardians & bailliftres. 5 4 6t 2S3
Article 4 yy Gl 25 y
y

QJVI TYPOGRAPHIAE CENSVRAM SVSCEPEratJicet
fummam curam adhibucrit.vt hic liber emédatus prodirct: quia tamen non
raro faftura cft vtaliis negotiis partim domeflicis partim forenlîbus diftraheretur,
illum multa fugerunt quœabfoluto opèremendofa deprehendit: Quorum nonnulla
hîcreftituit: Rcliqua,fiquaprïtermiiTa funt, aequuslc&orinter lcgendumipfe
emenda bit.
f
6 9 II
ir
18
19
17
13
3°
Ji
3*
33
Î4-
4»
4»
43
4f
48
49
$i

Pagina. Colûna. Verfu.
I9T 2 itiitis
renunt
I92 1
Z07
2 âui
117
2 tinentur
melius 2
erat
139 2 faluo
242 2
m marg.
248 2 fF.de aq. 2
2JI 1 &laudu.
in marg. 1
l

DIONYSII PONTANI
BLESENSIS, IVRIS ET PRAXEOS C O N-
S V L T I S S I M I C O M M E N T A R I O R V M IN
Confuctudines Comitatus Blcfenfïs,
Tomus Primus.
Ingularum ciuitatum prouinciarûmveconfuetudines,commentariis
plane indignas, nec
in eo feribendi generc,ingcniu,
alioqui in remagis vtili ac neceflaria pro
futurum, exercendum ,cenfuerc quidem
multiac graues viri.In quorûfententiam
à plaerifque fori noftri togatis hominibus
haud forfantemerè itum eft, &àme aliquando,
dum illis aufculto. Sed mihi nûc
ea de rc nonnihilrurfus dubitanti, fenfim
dulcifsimus in patriamamor,acinremp.
nonlcucscharitatis igniculiobrepfêre,&
ita tandem penitus inuafere, vtanimum
uoftrum in meliorem ni fallor fententiam
pertraxerint.C ogitabam enim ego quantum
operçprctium fa&urus eflem,quamque
fingulare in remp.noftram Blefenfem
officium collatnru s, fi optimam illam beneviuendi
rationem nobis vclutpermanus
à maioribus traditam, rurfus pro roftris
quafi in tabulis proponerem, propofitâmquenoftris
cômentariis illufirarem:
idquc quantum diligentiaac indefeflo labore
prarftare pofsit îs, qui omne prope statis
fuœtempuSjtum in ciuilium difciplinarum
ftudio, tum in litibus agendis dirimendifque
nec ingrate fane confumpfir.
Qjiarum rerû omnium vcl in primis ha?c
noftra Blefenfis ciuitas fructumàme rcpetereprope
fuo iure dcbuiiïct,nifi meara
erga fe voluntatem ac propëfum ftudium
hac reipfe declarare paratifsimum cogno
uiffet. Quofaftumeftvtànonnullorum
pranudicataopinionereccdcre nihil verituSjhoncftociuiummeorumdefideriofatisfacere
omni ofïicio côftituerim.In quo
quidem nihil me prartermiflurum côfido
corum quaead noftrae ciuitatis mores, fo-
IcmnéTq; iudiciorum ritus pertinent,quibus
illa velut nafeens à prima fuaeinftmitionis
origine vfa eft : ac deinceps dum ad
iuftum viriléqueroburpcruenit aucla Se
adiuta eft, quoad poftremo ad clegâs prouinciae
fpccimen regiarquefedisdecus incrcdibili
quadam felicitateperuafît. Vix
P R AE F A T I O.
enim tria luftra benc peracta funt cum no
ftrac huius ciuitatis legibus in ars nondum
infculptis,nulla vc iudiciorum pra?fcripta
ratione,ex populimoribus ôc placitis magiftratuum
iura reddebâtur. Êtquemadmodum
olim apud Lacedaemonios primû,deindeapudRomanosante
receptas
ab Atheniennbus i2.tabulas,confuetudo
inuiolate pro legeobferuata eft, ita quoqj
apud nos haud dudum is mos inualuit, vt
quod bonum & çquum populo magiftratibûfqucvifum
eiîetjlcgis vim 5c auftoritatem
haberet. Qjiod ideirco ius non feriptum
eft appellatum. Porro fucccdcntibus
annis tandem régi Ludouico XII,
principi noftro cidémque comiti ac ciui
optimo^nam Blefisnatus erat,vrbcmq;,
tâquam regalem fedem, diutiusincoluir)
placuit fuae ciuitatis iura, quo certiora effentjliteris
commendari,atquccdi in vulgus.
Idquod Ôc illius generi Frâcifci Galliarum
Régis au&oritate comprobatum
eft.accitisadid munus quatuor è probatifsimis
grauifsimifque noftrae vrbis ciuibus
(è quorum numéro, quod citra arrogantiam
diftum velim,eram tumego}&
duobus ex amplifsimae Curiaî fenatoribus,
qui" iura haec noftra iam non nifi ex
vfu cognita ac rccepta,popu!o prolegeindixerc.
Verum enimuero cum ius hoc noftrum
non latino fermone fed vulgari Se
proprio gentis idiomate fuerit exaratum,
ideoque &legi vulgo &intclligi quoque
pofsitpraeeunte nullo,permultis quibus
hocnoftrum confiliumnon omninofortaffe
probabitur,acmihi quidem ipfi ad
hoc inftitutum nondum fatis confirmato,
videri fane poterat, in enodandis verborum
ambiguitatibus quac nullasfuboriri
poflunt, interpretis opéra nihil opus
efle, nobis potifsimum linguam noftram
probe callentibus. Ac primum quidem illudipfemihi
obiicicbam:tIn aperta verba i
non nifi fuperuacancam fermonis interprctationemcadere,fruftrâque
in illis voluntatis
coniefturam quaerj [l.continuus.
a

§. cum ita de verb. oblîg. I. Iicct impcrator
de leg.i.l.iam hoc iure^.vlt.de vulga & pu
pil.vbiBart.] Certacnim iuris régula eft,
fruftra de voluntatcalicuius dubitari quâ
quis verbis apertis cSc minime ambiguis
fignificauerit [Lille a ut ille.de leg^.l.pcdiculis.Deauro
& arg.lcg.] Baldusquoquc
[in aut.nifi rogati C .ad T rebell.] tradidit
in iuris interpretationcid duntaxat pofitum
eflequod exprefïb iure cautum non
effet.Idem [in l.ftipulatio ifta habere lic.§.
hxc quoque. de verb. oblig.] docet verba
qux in ftatutis ( vt inquit ) reformatiuis
apponuntur, fi & ad iuris interpretationem,Sc
adeommunem loqiiêdi vfumfcfe
habeant,adhunc potius quàm ad ius commune
refereda. Hinc Oldradus de Ponte
[confil.i/8.Incip.adprimamqua:ftioncm
in 3-dub.] 5C Bar.[confil.i/ç;.vifa quadam
conftitut.jtradunt in vniuerfum, illum
communem loquendi vfum cuiuis iuris
régule in conftitutionibus interpretandis
prauiaierc.Idcm Bart. [confil./7.Auarellus.&
confil.314. Qjiiardamfiintlocutiones.volu.3.]
ait mentem corum qui ftatutacondidere^etiendameflcexcommuni
loquendi vfu. Quofit vtharcnoltraconfuetudinum
iura iuxta proprium ac rude
gentis idioma accipienda fint, & fccûdum
abfolutam & genuinam verborum fignificationem
intelligcda,nulla aliundc com
menta aut excogitata interpretatione feu
diltinc~tione,qiiamvulgaris loquendi vfus
non admittit[l.librorum.§.quod tamen
Cafsius.de leg.3. vbi Bart.l. fi quid earum
codem tit.Bald.l.lege ii.tabul.fub fi.C .de
lcgit.hxrcd.] Quod fi forte vfquam defiderabitur
interpretatio, eam nobis aflFatim
fuggeretaut loquendi mos qui in regione
erit, [iuxta l.cum de lanionis.§. afinam.ff.de
fund.inftrucl.l. Labeo vbi Bar.
de fupel.leg.]aut certc naturalis ratio quç
in municipalium iurium interpretatione
po*ifsimaeft.[vt argutetradat.Bal.tracl:.
de pac. conftan.Jt His etiam acccdcbar.
Qjiod idem Bald.[inl. non fiuc ratione
fub fi. C. debon.quadib.] ait dici folitum,
caquxfupra ius communeconititutacffent(veluti
omnia quç iudicis arbitrio reliera
funt,itcm commifsionesdelegationes
flatuta 5C confuetudines )ftri&i iuris
cfle.quod Se ab Archid.notatur i8.que.2.
A iuT^eaj^€e«r»itaic€KOTbitâ^,IDC6QJ
ftriâi irutelligenda nec extendenda [ 1. fi
ycro.§.deviro.ff.folut.matri.hucfpecl:ant
quasidem Bal.fcribitin c.Obertus.fubfi.
P RAEFATIO.
Defeud.cognit.Sc conf.4ii.ciuitas IVlantuae.
vol. 3. Se conf. 14. Licet régula iuris..
vol.4.]Exquibus liquetnon ahamdefîderari
interpretationem in iure quod ex
non feripto vcnit,quàm eam in qnam ver
baipfa fimpliciter fonât. [l.non alitcr.Dc
lcg. 3. Accurf. 1. cum ancillis. C. de inceft.
nup.] Nam 5C in ftatutis viget illa régula.
Qjuod ftatutonô cauctur nec nosftatuerc
dcbemus.[l. fiferuus.§. pretor ait. De
acq.harred.] Verbis igitur confuetudinis,
fixcac tenaciter,pcrpctuoinheredurn:Eo
quod omnia feregétium populorûmque
flatuta, fub hoc vulgari axiomateconcepta
proponâturrSic volo, ficiubco. Adeo
vt ne humanam quidem aut quantum uis
benignâ interpretatione recipiant. [Ang.
in l.fi ita fcriptum.delib.Sc pofth.]nec argumenta
à contrario fenfu ducta admittant.
[Bald.l.z.C .de condition.infer.] fed
nec ad cafus fictos trahantur fed incafu
proprio tantùm & vero intelliguntur[l.
3.§.harc vcrba.de ncgo.geft. vbi Bart. & c.
in noftra extra. De iurciurand. JCafus cnim
à fbnrto vel confuetudine non cxprcfltiSjomilTus
cenfetiHfyinqueiuris com
munis difpofitixme remanet.[d.l.fi vero.
§.dc viro.folu.mat.Sc l.fi cum dotem.eod.
tit.]t Ad ha?c,& illa iuris régula nobis vehementcrobftarevidcbatur.
Eius efleinterpretari,cuius
eftcôderc. [l.vlt.C.dell.}
Nequeenimid munus adquemlibet priuatumfpeftat,
etiam fi eaiuraipfadittaffet
fcripfiffétvc[Goflfr.in tra&. deconfi.
infumma.fubfi. Albcr.de rofa. ini.pag.
ftatutoru.queft.13.Sc iy.&latifsimeloan.
And.inreg.pro poiTefforc.in mercur.ôt
nouifsime Salic.l. ferui noftri.C. de noxa.
aft.] Proindefi quando procafudenouo
emergenti oriatur dubitatio, qux interpretationem
iuris municipalis defiderer,
fîue ex verbis eliciendam 5C coniecturis,
[ iuxta l.voluntatis vbi Accurf.C.de fidecom.5CI.fi
feruus plurium.fub fi.de leg.i.]
Siue ex mête merâque voluntate illorum
quiactus induxerunt [ iuxta l.fcireoportet.§.aliud.De
excufa.tuto.] tum fane recurrendum
eritad ipfos municipes, à quibus
originem, robur, acauthoritaté fumpfit.t
Poftrcmo Se illud animum meum
haud mediocriter percellebat, non deeffe
clarifsimos iuris vtriufq; interprètes, eofque
innumeros, qui multa ad hoc opus
pertinentia, 5C fi non ex profeiïo, in confequentiam
tamen feripta pofteris relia-,
querunt. Nam qux his libris ua&amus,

licet ad noftrae ciuitatisiura praccipuorcfercnda
fint inftituto, pertinent tamen ca
& ad iuris ciuilis enodationem, ex quo
velu t ex fontehaurimus, quidquid in f orcnllbuspublicifqueiudiciisagimuSjCoqj
référendum quidquidnouarum conftitutionum
in dies promu Igantur.Hçc & alia
îd genus argumctamealiquandoàfufccpto
opère deterrucrunt, & difficiliorem
deprecationis mcac veniâapudciues mcos
legum ftudiofosreddiderunt,certeinftituti
mei rationem in decennium vfque diflulcrunt
retardaruntquc. Vcrtim fubid
temporis quo cum fummo ciuium meorum
confenfu, confuetudinibus huius ciuitatis
noftrae colligendis dcfcribcdifque,
cum aliquot collegis praefeltus eiTem,con
fuléfquc, qui tum in curiam reditum maturabant,
fuum mihi munus in feredis his
legibusdelcgaflcnt, tumciucs acriusinfta
«, vrgere, imperarc, vt cuius iuris ferendi
aultor ipfe videri poteram, idem quoque
Jiuius interpres elle vellem. Qjiorum precibus
viltus,his commentariis quos deiuremunicipahaufpicatuseram,colophonem
addere, atqucin vulgus edereconftitui.
Enimueroqui fieri potuilletvt ciuibus
meis,quorum mihi bencuolentia fatis
pcrfpelta erat, quique nouo me beneficio
recens exornauerunt, ôi multis anteà hoxioribus
arTeccrant, fus ciuitatis patrocinio
mihi commiiïb>& frcqucntibus comitiis
reipub.aduocatodelignato ,qùidquam
ablqj fummopiaculo dencgaiTcm?
JNitebâtur îlli quod cum inter tam diucrfas
interpretum opiniones eâfque contrarias
inter fe, quibus corruptum trûcatum
& penitus violatum ius ciuilc effet, diffxcilis
eflet adeo cleltio, vt putarent mca opera
ac diligétia fallu m in, v t ius noitrum
municipale abhuiufmodiperplexis & bo
na ex parte commentitiis ratiocinationibas
alienum, me vno interprète apud populum
noitrum vigcret.Ita vt mini fi non
inueniendi noua,ialtem de veteribusiu-
. dicandi.Ôc adinftitutam rem quae meliora
clïent deducendi laborem iniungerenon
iniufte viderentur. Quanuis autem non
tam me vinceret pradtandi id quod exigebatur
fiducia,quàmnegandi vetecundia,latius
tamen feapenencerrrateria plus
oneris quàmimponebatur fpôtefufcepi.
Nonenjm confuctudinum noftrarum iura
folum commentariis noftris quoad potuiiUuftraretentaui^quodpoitulabant)
fed quipraxin ciuilium negotiorum quae
P R AE F A T I O.
quotidic in iudiciis forifqtie verfarentur
dignofcereauercntjfi non cffecijccrte effe
cille volui.vt his noftrislegendis operam
nô malè collocalTe vere affirmarc pofsint.
Magnam quidemacarduam remmepolliceri
fcio, fed proba indefcfsi noftri laborisconfcientia,àme
circa ciuilcs difciplinas
vfiimque forenfem per triginta ferme
annos impëfi, à quo nullum aetatis noftrae
tempus abhorruiffe confiteor,tum & con
tinuumin his exercitium, ac vehemcsille
amor, quo in ciucs, mei fane quàm amantifsimos,
ardcbam,cupiebâmque eo vel
pleniori fi polTem obfcquio demereri, me
eoconfidentieperduxcre,vt fpiritibusaltius
forte fublatis,hxc non tâ vobis quàm
mihi promittercmeopropeiure viderer,
magnâmque cius quod polliccrcr fpem ac
fîduciam contraherem. V eniebat in mentem
quantum ialturam fuperioribus annis
fecerit noftra rcfpuh. ex hoc non fatis
intellelto municipaliiurc, logis erroribus
variifque hominum calumniis hue illuc
diftrafto

umpars)fcribere viderentur. Illi enim
fiue contemncntes hanc quae primo difcitur
vocabulorum cognitioncm, fiuc ad
fuum offïcium non pertinere rati, fiueetiam,
quod vero fimilius eft, nullam ingenij
laudem fperantes è rc tam humili & ab
omni oftentationc procul pofita, fe toros
in enodandis altioribusquxftionibusinueftigandifqueabftrufioribus
iuris ciuilis
locis dediderunt, inftituti fui ratione non
fatis perpenfa. Meminifle enim debuerât
cum vulgares ciuitatis confuetudines deferiberein
animo habcrent.fe quoque hominibus
vulgaribusplebeifque,necadeo
in fecretioribus iuris ciuilis artibus verfatis
fcribere.Nequetamcn ego inficias iuerim
iuris municipalis interpretatronemè
prxclaris ac prope diuinis iurifconfultorum
refponfis petendam, imô vero ius ipfum
municipale ex veteris iurifprudentiç
fontibus omnino hauriendum acerrime
contëdcrim.Hinc enim vera iuftitiacimago
de prompta eft pendétque tota. Qjii
enim primi ftatuta condidcre,confuetudinéfveintroduxcrc
eos fané nô fine magna
ratione que iuftitiaipfa eft,feciflecredendum
eft. Qjiac fi aliquando cum ex-à
prefsis confultorum refponfis ckcôftitutionibus
pugnare videbuntur,non ideo
tamen aequitati refragari ftatim dixerimus
: fed exiftimemus oportet ex temporum
varietatc,rerum quoque vicifsitudinem
fuccefsifT&.cuiusnouaerationes nouis
legibus feredis caufas dederunt. Ndrri
StapudRomanos fixas refixâfqueleges
fub eadem fere tempora,Gracchorum hiftoria
teftatur, ckinnumeri prope rerum
geftarum feriptores memorie prodiderût.
Sed haeclicet verifsima fint,mihi tamen
haud quaquam perfuadebunt, vreos audiendos
putem, quiquicquid opinionum
vel finuofarum quaeftionum in cuolucndis
gloffatorum rhapfodiis, & aliis id gcnus
confiliorum & commêtariorum plaiï
ftris, offenderint, id omne pro interprétatione
nobis obtrudunt. Eft enim modus
in rébus certiq; fines, quos vitra citrique
nequit confiftere re&um*-
Nunc igitur,vt ad rem propius âccedamus,
quoniam hoc toto opère de interpre
tatione côfuctudinum afturi fumuS,quid
ineaconfiderandnm fequendûmquc fit,
non inconcinh'c praelibandum videtur: Si
prius rationes illas, quibus meam hanc o-t
peram damnari poffe initio diximus,paucis
diluero. Acprimùmquidemnihil no­
P R AE F A T I O.
bis obefle poteft, quôd idiomate vulgari
deferipta fint hxc iura. Certum quippe
eft quam plurima in lege municipali reperiri
vocabula,apcrtaquidemperfe,& clara,
quorum tamen vis fine multa interpre
tatione dignofci non poteft. In his enim
abftrufa & fecreta delitefeit fignificatio,
vtteftatur Bald.[in 1. maximum vitium.
C .de lib. praet. col.3.] Exemplo res elucefcet.Demus
confuetudinem verbis Gallicis
ita conceptam. Gardianus pupilli nobilis(quem
tutorem Latini appellamus)
ratione gardiae fru&us facit fuos. Q_uis
nefcitquid fignificet fru£tus?verum, quae
fru&us appellatione veniant, ignorant
multi. Et vox illamulta eget interpretatione.Sed
& inhac re virorum illuftrium
exemplo non caremus. Qjuis enim nefeit
prxtorum & œdilium edi&a, vernacula
Romanorum lingua populo propofita
fuifle? Atquinofter Vlpianus, iurifeonfultorum
facile princeps, ad cdi&û libros
83.fcripfit: & Iulianus Paulus hbros

P R AE F A T I O.
propofito, quàm fatocafu & coacVc adniifla
intelligûtur. Ideoque veniam ac iuftam
exeufationem merentur[iuxta l.diuus.deoff.
prxfid.l.in negotiis.de reg.iur.
& d.l.infans.] Hinc Bald. recYc fenfit, [ in
l.x.§.his legib.ff.de orig.iur.]ftatutoeffici
non poffe quin leges municipales & ftatutaabinterprerationeiufta
temperctur.
Sed & qui principum & ciuitatum ftatuta
ftri&i iuris effe confirmant, iifdem ipfi
fuas interpretationcs affuere non verentur.
Iam vero quot principum conftitutiones
videas in pandettarum libris ab ipfis
iureconful. explicatas ? illorum tamen
interpretationcs tantumabefr vtimprobaritimperator
Iuftinianus,vtex illis etiamlegumfuarum
volumina perfeccrit.
Et hinc illis quoque fatisfit qui illudnobis
obiieiebant eiu s efle legem interpretaricuius
effet condere.Nam regulam illam
quadicuntinterpretationemadlegis con
ditorem fpectare, tum demum locum haberecertumeft,cum
legum ftatutorumve
ratio adeo fuerit obfcura, vtnulluscx
ea elici pofsit fenfus iuri confentaneus.
Vnum fupercft, quod noftrum inftitu*
tum diutius retardaffe initio dixeramus,
nempe non deeffepraeftantes iuris interprètes
à quibus kgum municipalium in-»
terpretatio peti poflet. Sed horum boni
pars totum penciusciuile finuofis quœftionibus
obfcurat.Reliqui doftis tâtum,
& iis qui magnos in ciuili politia progreffus
fecerunt,fcripfere. Nos vero difeentibus,&
praxeosforivecandidatis, hasnoftras
commentationes liberaliter offerimiis.Itaquecumex
his quaeànobis difta
funt,liquidô conftet iuris municipalisinterpretationem
non modo non vetitam
efle, fed & neceffariam, & de ea nunç agerepropofitumnobis
fit,non alienumvidebitur
fi p'auca in hanc rem ex veterum '
interpretum traditionibus congeramus.
n u c r
di'RATÎONE* -^c P quidem fatis fupérque teftati
fumus totam vim confuetudinum ex iurc
fere pendere. Nam aut ius commune
intcrprctatur.aut reformat cmëdatveaut
in totum immutat, aut nouum denique
cafum & inopinû définit. In hxc quatuor
membra confuetudinempartitus eftBal.
[in c.cum tâto. extr. de confuetud.col.4.]
C uius principia prima (fi ab origine repetere
placet ) cadem fere efle comperiemus
quœ & iuris ciuilis. Nam ficut confuetudo,ita
etiam ius ciuilc, moribus vtentium
bona ex parte introdu&um eft. Ita vt hac
fola differétia inter fe diftînguâtur, quod
hoc ius feriptum fit, illa vero ius non feriptum.
[§.cx non fcripto.inftit.de iure nat.
gent.et.] itaquecum tanta vtriufque iuris
fïteonuenientia, dubitabit nemo iifdem
vtrunqueinterpretationum regulis confiftere.
[l.de quibus.ff. de legib. ] Ideoque
fubauditiones & defeftus legis feriptae
fupplebitconfuetudo: Etcontrà, confuetudinis
interpretationem ex lege feripta
fupplebimus. Porro in omni interpretatione
legum & ftatutorum duo potifsimum
fpeftari folent, verba videlicet &
mens,fiue voluntasconditoris.Nam idin
vniuerfum pro régula conftitutum eft: In
omnibus hominum aclionibus, difponen
tium voluntatem fpc&andam efle : quam
ex verbis quae funt ipfius métis interpres,
perferutari primùm neceffeeft. Verba enim
funt eariim pafsionum nota?, quas in
animo gcrimus.Nec enim quis dixifleccfetur,
nifi quod mente prius reuoluerit [1,
labco.§. lté Tubero.de fuppel.lega.] Proinde
maxime cauendum eft,ne voluntatc
legiflatoris nonconfiderata,exfolis verbis
de fententialegis iudicemus. Qjuodfi
verba legis propter ambiguitaté orationis,
aut variam verborû fignificationem,
non funt perfpicua, vt ex illis certa elici
pofsit fentêtia,tum in dubio propriae verborû
fignificationi magis ftabimus,etiam
eo cafu,quo in fufpicionem contrarie voluntatis
venimus [ 1. fi alij. ff. de vfufrucT:.
leg.]Verum vbi cafusaliquis verbis expreflus
non eft, aut eft quidam in verbis
conflictus, tum illis negle&is, ad mentis
(cui verbafubferuiunt)coniec"turam, &
folam voluntatem confugimus. Idque in
omnibus fiue legis fiue hominis diîpofîtionibus.|Sed
& illud practermittendum
non eft, verba quantuncunque implicita
ac generalia extendi reftringique pofle,
prôut ratio ipfa vel expreffe vel tacite diftabit.
Hinc aiût: Qjiod exprefse cautum
eft,adfimilem cafum ex vi fimilitudinii
& rationis recVe extendi: ita vt de hoc cafu
tacite difpofitum intelligatur. [l.his folis.
C.de reuo.dona.]Etcafus qui tacite
decifus videtur ex interpretationc, eandemvim
habeatacille qui exprefse decifus
eft[l.de quibus.ff.de lcgib.l.cum quid.
fi ccr.peta.l.triticû.de verb.oblig. ] In hoc
autem generemos iudiciorum (quem flylurn
& praticam vocant)minimereiiciendus
cft,vera fiquidem intcrpretatio[fccun
dum Bald.in ci. fub princip. de feud. fine
a iij

PR/
eulp.nonamit.]ab vfu forenfi dcfumitur.
& idem [in Lillud.de excuf.tut. ] adnotauitabantiquaprafticanon
effe rcccdcndum[iuxtal.
Sidc intcrpretatione.ff. dc
11.] Caetcrum his omnibus nunquam non
ratio praciredébet. Lcx enim quar non in
vcrborum fuperficie côfiftit, [l.fcirc lcgcs.
ff.de legib.]omnia cx ratione,poftpofitis
verbis, modcratur,tempérât, rcftringit,
extcndit, ampliat. [1. milites agrum.ff. de
re militari.l.his folis.C. de reuocâ.donat.]
Hinc & vulgaria illa merito tradita funt:
vbi cadem cil ratio,ibi & idem ius conftitutû[l.illud.ff.ad
l.aquil.] itcm-.vbi ceiTat
ratio, & ipfa lcx ceffat [l.adigere.§.quamuis.de
iur.patro.c. cum ccflantc.de appellat.]Item
Scillud: Vbi cftcorrcfta legis
ratio, lcx ipfa quoquc correfta cxiftimatur.Q.i.vbi
Accur.ff.de legit.tuto.c.àmul
tis.de xta.Sc qual.cmiramur./o.dift.] C û
enim ratio fit anima vigorqucipfius legis,
illa vtiqucmerito verbis praeponenda eft,
V t & animus corpori: [c.fcd 11I0.38.diftin.]
Nam & Bal.[in cdilcftis.cxtr.de referip.]
Rationem ipfam altcram effe legem dixit:
vt pote in qua fubftantia legis tota
confiftat. [idem Bald. in ci.de conftitut.]
C arterum vbi ratio nec manifefta nec expreffa
in lege patebit, tum effingenda nobis
eft illa quar verofimiliter legiflatorem
potuit induceread cam ferendam legem
[iuxtal. talc paftum.cj.vlt.ff.de paft.'ck
quarnot. Dy.inci.dcrcg.iur.in 6.8z inl.
non dubium.ff. dc. 11. ] id quod & Arifto-
f a t i o ;
teles olim tradidît, exiftimans non nifi ea
moucri rationequi leges conderent, qua
vir fapiens moueri poffet interrogatus.
Ncquc enim in interpretationc legum
Marccllû fequendum putamus [in I.Profpcxit.ff.qui
& à quib.]afferentem verbis
quantumuis duris ac afperis inferuiedum.
Nam id refponfum,vt nimis rigidum,plerique
omnes afpcrnati funt,ac velut fpiritu
carerc tradiderunt.
In vniucrfum ita nobis crit accipienda
omnis interpretatio, vt calumniosè non
fiât: vtipracclare Iulius Paulus[in l.pen.
fF.adcxiben. ]his verbis refpondit. Non
oportereius ciuilc,nec verbacaptari: Sed
qua mente quid dicitur animaduerterc.
Quod &eIcgantcr,vtomnia,M.Tullius
lib.i.off.cxprefsit.Exiftunt,inquit,etiam
farpe iniurix calumnia quadam Se minus
caîlida, fed maliciofa iuris interpretationc.
Ex quo illud furnmum ius fumma iniuria
faftum eftiam tritumfermoneprouerbium.
Quo in generc etiam multain
remp.peccantur: vtillccum ccntumdicrumpaftaecflent
inducix, nofte populabatur
agros : quod dierû paftae effent non
noftium inducia% Hacc funt quae de in terpretationediceda
putauimus, in modura
cuiufdcmpracuiae infpeftionis.Ex quibu*
fternitur nobis via quaedam, qviam in hac
commetationc potifsimum fequi propofuimus.Hancnoftram
operamcoanimo»
câdide lcftor,accipics, quo tua ftudia pro»
moucreconamur.

DE STATV PER-
S O N A R V M.
TITVLVS
Rimùm omnium more,inftitu
toq; maiorum,harumcôfuetudinû
intcrpretationis aufpicia
captarc placetabca iuris noftri
parte qua de ftatu pcrfonarum agitur.Sed
ne cui mirum videii pofsit q> pafsim in his
cômëtariis pro legemunicipali, ftatuti &
confuetudinis vfurpc voces quafi promifcuû
habeant vfum,ac nihil intcr fe difcrepcnt,de
carû vi &fignificatione initio no-
CONFUETNT'O J^J AO-endû cft.Içitur quod ad vtriufq: di-
& ftatutum °- • „ ° n - • -J-IIT
«QUID DIFFÉRÂT «
l o n i s v i m
« potcltatc attinet, nihil dir-
ferre confiât, [text.in 1. magiftratus.fF. ad
municipalem.l.femper.vbi Accurf.in ver.
legcm.deindic.vid.] Et Bal. in auth.eiqui
de bo.auct.iud.poff.ait côfuetudinem efle
tacitûftatutû. Quod fi forma Scniodum
attcdas, nônihil difcriminis inerit. vt not.
Bald.in d.l.2.C. quaefit longa con. 8tl.de
quibus.fF.de lcgib.Alex.con.ipo.Maturè
digeftis.in 4.8c 11.col.8c conf.2 2j\ponderatishis.nu.6\vel
6\Bart.inl.dequibus.8c
l.diu tu rna.fF.de lcgib.] E thuius difcriminis
ratio ita ferc fe habet, vt inter côfuctudiné
8cftatutum tâtum interfit,quantum
inter tacitum 8c cxprefTumàtem tâquam
inter fcriptum & non fcriptum:item tanquam
inter inftans 8c fucccfsiuû:proptcrca
rpin inftâtinoninduciturconfuctudo.
Sed fimilis eft homini qui non nifi tempo
ris progrcfïu Se accefsionepaulatim emer
gëteperficitur. Qjia fimilitudine vfus eft
Bald.in rubr.de confuetud.col.r.extr.
Ethec poftrcmadifFcrëtia ad confuetudinis
8c ftatuti induclionëabrogationëve
AD CONFIETU maximefpe&at.Nam quemadmodum ad
DINEM _ INDU confuetud. inducendâ pluries actus iidem
CENDÂ PLURES requiruntur,ita etiam 8c adabrogandam.
AAUSREQIRI Etquemadmodû vnoaclu nôinducitur,
ita femclinducta ex vno ac"tu minime interrûpitur.[tex.fing.in
l.nemo alieno.§.tc
poralis.fF.de reg.iur.vbi Acc.Bar.&Dec]
Atftatutumeodé vnico aftu côtrariotoi
litur,ficut & vnico latû eft. Vnde Bal. [in
c.cum accefsiflent.col.pen.] eleganter ait,
téporis momentum tantùmoperari in côfirmationë
ftatuti, quantum decënium in
confuetudinis induc\ionê.[not.l.2.de dot.
promifE] Eftpractereanotatum ab Alex.
[conf.119. Quoniam omnedatum.nu.io.
col. 6.] vim inefTc maiorem cgnfuetudini,
PRIMVS.
quàmftatuto. Quôd illa trahatur ad firni
lescafus, at ftatutum MINIMÈV[not.l.i.C
qua: fi t long.con.] E t hxc de difFerétia côfuetudinis
8c ftatuti vulgo tradita funt,
queliect diuerfa videri pofsint,tamë quoniâ
efFeftu 8c poteftatc funt cadem, ab interpretibus
indiftincVc vfurpantur.Nâ 8c
Bal. [1.2. fub fi.C.dc bo.quç li.]docetvtûqj
idé fignificare,8c alterum alterius appcllatione
vcnirc,8c Alcx.ïmm.[l.moribus.fF.
de vulg.]tradit ftatutû 8c confuetudincm
arquiparari. Et nos igitur fine diferimine
vtrâqj voeë vfurpabimus. Scdnunc ad ré.
Cum hominûcaufaius omneferiptum
ac inuëtum conftet,ab ea fané parte exordiummeritoduccndumfuit,quaeiuricôftituendo
caufam dédit. Au&or eft nobis
Hcrmogenesl.2.deftat.pcrf. Nam Se edicli
perpetui ordo is erat,vt primùm de ftatu
pcrfonarum : deindedecaeteris iuribus
quxinhominûgratiam introducta funt»
agerctur: 8c Caius Pediumfequutusinl, ''-.y
iuftifsime,deaedilir.edict.perfonas rébus
quibuflibet digniores aftcrit.Igitur à iure ;
pcrfonarum merito exordimur.
H oc loco prçtereûda non eft nobilis illa
quœftio,quç viris in vtroqj iure verfatifsimis
negotiû facefsit.Num fit aliquod ho- Perfonarum
die apud nos qui C hriftianâ religionë pro difenmen an
fitcmur,pcrfonarum diferimë. Et fi quod
obferuandû.quo iure introdu&û fit.Nam
cû Deus ipfe rerum omniû opifex, omnes
homines çqua lege ac conditione creafTer,
plerifqj vifum eft cadem nobis côditionis
arqualitate viuendum,agnofcëdumqj hoc
naturçomnium parentis beneficium,quo
alterû alteri nô praetulit. Idq;pertinacius
à plerifqj defenfum côftat.N am 8c noftrai
aetate accepimus, hac mali labe induttos è
Germaniapopulos, ingentes mouifFe tumultus
pretextu Chriftianelibertatis.Hi
crant ex feruis rufticis in Alfatia, Sucuia,
Turingia,8c locis Rheno fînitimis.qui fal
fa indu&i perfuafionecuiufdâ feditiofi ho
rainis cui Scapleras nomcn,tributa princi
pibus abncgabant.Et quomagisin illa libertatefcfeafTereret,
cohortes dueequodâ
Monetario in nobiliû domos eduxere,
eâfqj diripere conabantur, donec illis obuiam
itum eft à Saxonixprincipibus 8c
LantgrauioHeiTorû,quicircaannûi/2/.
fit i n t c r C t n
ftianos.

A TITVLV
palfites rufticorû turmas prorfus dclcucre
hominibus fupra cctcna millia irucidatis.
Igitur illi fanatici anabaptiftae crediderût
nihil magis c religionc C hriftiana cffc
quàm vt omnes xqualis fint conditionis,
erroré fuû fortaffc prartegctes ex loco D.
Pauli ad Gai. 3. negâtis inter Chriftianos
aliûabalio feruitutediftingui.Nâ &Imp.
Iuftinianus,C.ncChrift.manc. vltiraum
fuppliciûminatur Iudaeis &haereticis.qui
C hriftianû mancipiû pofsideant: nec défunt
qui ad fuam phantafiâ tutâdam alias
ctiâ rationes côminifeuntur, homines nimirum,qui
nec natureinftitutû,nec Pau.
verba fatis cxpendunt,contendentesDeû
in mûdi creatione bruta animâtia homini
fu biecilTe:fed nô hominc homini, Gcnc.2.
Imo genus hominû eadem ac pari viuendi
ratiôe inftruxiffe. Vndcfuccedit trita fermoneregula.Pareminparem
non habere
imperiû. [Lille à quo.Ç.tépcft.ff.ad Treb.]
E t quemadmodû cun&is animâtibus homme
Deus prxfecit tanquam natu ra preftantiorê.ita
videtur eius exéplo nos debe
re Dco tanquâ excellentiori naturç relinquercin
homines imperium,neq; id côtra
naturalem libertatem inter nos affc&arc.
Hxc & alia id genus, in vulgus quotidic
fparajun tur à nefariis hominibus,qui omnemlcgitimâpoteftatemaciuftummagiftratuum
imperium ad vnû cûdémq; gradum
rcducereconantur:qua:omniacûim
perita multitudo rerum nouarum cupida
falfa libejrtatis imaginatione totis, vt aiût,
vlnisamplettatur, diligentius ànobis rcfutandafunt,
& inquirêdaratio curpopu
lares in obfequêdi maioribus officio côtincri
dcbeant.Poffuntautchuius reilocupletius
exhibereteftimonium Chriftianii
quàm philofophi, 5C caufam huius iuris
quod graduum exordinûdiferimina inter
hominesconftituit euidétiorem reddere.
Soient enim philofophi caufas rerumfolo
naturali mentis humanae iudicio inquirere
ac metiri.Itaq; poftquam natura primi
parentis peccato corrupta eft, & libertas
naturalis euerfa, ita homincm inuafit
prauorumaffcéluumferuituSjVtfaîpenec
facerc pcrfcipfe pofsit quae fana mensiubeat,quemadmodû
&de feipfo Paulus teftatur,
inuenio legem in mébris meis repu
gnantem legi mentis mcae. Qjiae igitur de
hominum çquali forte vulgo iaftantur,ea
omniaadintegramnaturârcferendafunt.
Q.uae fi mâfiflet incorrupta, eadé manfiffçt
in omnibus virtus & poteftas agendi.
5 P R I M V S.
Iam vero poftquâ vitio pcccaticollapfa
6 extin&aeft visnature,adeo vtnifi dmi
na prouidétia vegetetur , inanis ac fterilis
futura fit:ficut nec paribus viribus tû corporis
tum animi, ita nec pari poteftatc rcgcndi,nos
edimur inlucem.P roindc natu
raliter eucnit,vt quibeneficio diuino mcliorenaturaeindolepradituseit,illeimbccilliori
tanquam fuperior inferiori praefit.
Nec audiedi funt qui omnë poteftatem
perfonx in perfonâ violentam cfTe côtendût,
aut q> ciuili tantû inftituto fubliftat.
Antiquorû hiftoriaueftantur frequétius
contigiffe, non eû qui vel diclator vcl con
fui apud Romanos calatis comitiis defignatus
effet cômuni omniûfuffragio,imperiis
praefuiffe: fed quem virtus elegiffet:
vt de lulio Cçfare Scmultis aliis traditum
eft. Et Plato 4. delegib. ait,Deum Reip.
non preficcrehomincs.hoceft eosquihumana
tantum fpecic nati eflennfed qui na
turalibus animi virtutibus cômuncm cacterorum
vim fuperant, quos heroas prifei
vocauêre,qui impetu diuino & nô humano
ad res fortiter gerendas, impelluntur.
Non igitur violenta hominû arte,fed Dci
afflatu corruptam naturâ excitante ac fouête,
diferimina perfonarû inter homines
ad regendum & conferuâdum eos, in tâta
eorumimbecillitateconftituuntur. Proinde
ex perfonarum diferimine non tollitur,quod
putât,naturalis libertas,fed magis
eft inuentum,quo illa retineatur ôkcôferuetur.
Qjaid enim magis feruituti proximû,quàmeaquaemagnolaborequefierimus,
alius protinus vi eripiat, nec adfit
magiftratus autpoteftas fublimior que
fua prouidétia tantâ vim arceat, caueâtqj
ne quid iniufte vfpiâcômittatur ? Omnia
fiifqj déqj ferri ac côfundi cerneres, fi non
adeflet fuperior poteftas, cuius au&oritate
Sccôfilio Rcfp.ita gubernaretur,vt om
nés in çquitatis officio côtinerêtur.Nulla
eft légitima poteftas que nô coniunétû ha
beat fecû bencficiû.N eqj enim natura alia
ratione quêquâalij fubiecit, quàm vt ipfi
profit.ac eius iura illaefa tueatur ac confer
uet. P aulus autc nô fie accipiendus eft, vc
inter C hriftianos nô velit effe aliquam in
perfonas poteftatc: Imo eâ ipfe confirmât
inquiens obediedum efleprincipibus etiâ
difeolis, quoniâ omnis poteftas à Deo eft.
Nam illo in loco non de hbertate politica,
fcdfidei & fpiritusloquitur. Etcnim Ga-.
latç,quos ipfe cuâgelicam legem docebat,
in ca crant opinione, vt fepeccatorum re-

mifsionf m non confccuturos arbilrarcntur,nifi
obfcruata vetcri lcgeàMoyfetra
dita,quam vt illis cximcret, aflcrit nihil
leferre ad impctiandam pcccati veniam,
quodquis ïudsus vel Graecus, fciuus vel
liber ciïct:quia ca gratis,dei beneficio,pcraeque
omnibus côtingat ex fola in Chrifhim
contracta fiducia, nonob cuiufquâ
meritû fiue perfona: dignitatem. Itaquc
ferendi non funt, quico loco abrogatam
eflepoliticam differentiam inter Chriftia
nos,futilibus quibufdam ac ccmmëtitiis
rationibus contendunt. Qjiod autem ad
Iuftiniani locum pcrtinct,non i]lie prohi
bctlmperatorfcruos clTeinter Chriftianos,fed
non vult eos Iudans aliifquc fidei
hoftibus fubiici.E t harc quidem ego breui
bus ad notanda pu taui,vt oftendercm ius
perfonarû iuri harurxaut diuino minime
rcpugnarc.Ex quibus fequit vulgarë illâ
ac tritâ plebeiorû & hominû obfcurae côditionis
côtentionem,cû nobilibus, vanâ,
iniuftâ, ac temerariâ ciTc, exïftimantium
in origine nihil cflenobilitatis. Natura e-
Anexna«-nimfatisipfaperfecônîonftrat,quâtû re-
f e f a t
nobmtatcm
*

4 TITVLVS PRIMVS.
Nobilitas fola cftanimum quae m o ribus
ornât.
Nam ca non confiât conftitutionû huinanarum
aut confuetudinis iure,fed in
naturali iure virtutumque admirationc
pofita cft.Vndc cum quidam ab Imp. Sigifmundo
inftantius etTlagitarct, vt cum
nobilitatisinfigniis ornarct.nobiliûque
ordini adfcriberet.refpondilTe Imperatoremfciunt,fequidemeum
plebeiorû numéro
eximere polTe,fed nobilem eu m faccrenon
poiTc. Quippe fcnfit fapientilT.
princeps,eos dcmumob nobilitatis infignia
mcrito caetcris antcfcrri, qui proptcr
cximias animi dotes, omnium in fe conuerterentocnlos,quofqueob
virtutis admirationcm
fufpiccrent homincs..
Ha?c de nobilitate obitcr di&a fint. Ex
quibus confrarc arbitror,iuftisdc caufis
habita cfleperfonarum difcrimina, poteflatumqueiura
aliis in alios conccila elfe.
Nunc qualiterquifquc potcflatibus illis
fubiiciatur,difpiciendum eft.
Tradûtinfûmaduaseffepoteftatis fpe
fies,priuatam Se publicam.Publica ea cil,
quaeconcordifuffragio À pluribus,in vnû
pluresve confertur.Et haeceft aut ecclefia
ftica,aut politiça . Ecclefiaftica qualis eft
Papç,& Epifcoporum,qui ordinâdorum
facrorum rituum auttoritaté habent:Nihilqueadprefcns
negotium pcrtinet.Priuataautcquaedatur
fingulis in fingulos.
Et hanc rurfus duplicem faciunt,dominicam
& adminiftratoriam.Illa nobis liberuracft
vti perfona,tanquam rc nolTra,
citra tamen atrocitateminiuriae: quanuis
olim dominis licuerit 8c feruos vendere,
Se illis vti NON fecus atquc bouc,pcnéfque
DOMIIIOS vita morfqucfcniorûaequcfuerit.
Adminiflratoria verù nûcupatur,qua
lis eft patris in filium, patroni in libertum,
tutoris in pupillum,curatoris in adultum
fibi commendatum. Nam hi non habent
plenamacliberam poteftatem dominandiperfonis
quaeipfis obnoxiae funtll. dimis
Adrianus.C. de edifto D. Adria.toll.]
Sedccrta legeconceditur vt ipforum rébus
confulant ac profpiciant.Et de hac pa
tria poteftatein §. i. agitur.Incuiusinterprctationeperflciemusca
quead patriam
poteftatem pertinent. Verum priufquam.
Ç.illum fufeipiamus hlcnon incommode
quarn poteft: An confuetudo fcripta,poni
Si. probaridebeatf Nam hodie cum in feri
ptis redaétae fint noftrae confuctudmes,videntur
dcfinereciTeius non feriptum. Et
ideo perequari deberc FI3TUTIS,qiiinctiam
iuricommuni.Qjio fit vt minime neceffc
vidcatureasinaiticulosdcdiirftas probarc.
Qjiodalioqui oporterct,fi fimplex
ius municipale rcmanerct in feriptis non
redactum £Bar.in l.ornamentû. ff.de au.
& arg.lega.Saly.l.fî tcflamcnto.C .de impub.&
aliisfubft.Idem Se Raph.cuma.6c
Iaf.l.moribus.fub princ.ff.de vul.HNô défunt
tamen multi qui contrariam fententiam
vcriorecrcdiderint,& maxime Bar.
Bal. Ang.vterq; Imo. Se Arct. [d.l.moribusjeadu&i
rationc,quôdconfuetudincs
noftrae in feriptis reda&ae non fint, vt no-
11 um ius faciant,fcd vt magis deiis conftaret,faciliorq;
effet probatio.Vulgo enim
rraditumefi, Scripturam fidei duntaxat
faciendaegratiainuentam efTe [l.cum rcs.
C.de proba.l.contrahit ur.ff.de pign. Bar.
in l.de quibus.ff.de 11. adducitq; tex.fing.
1. imo. codé tit. Qjuo caucturnihilncceffeeffe
confuetudincm in feriptis redigi.]
Qjiaequidem feripturanonfacit vt confuetudo
in aliam formam iuris quam non
fcriptitranfmutetur.Qjiin & fia principisconftitutionc
autSC approbarentur,
vtfere fitin plerifq;,hacapprobationenô
cêferetur ius nouû introdu&û, necin ftatutinaturâtranfirent.Neqjcnimconfirmatio,côfuetudinisvim,ficutneccaeterarû
rerû immutat,ctiam fi res vel a élus qui
côfirmantur,poffentà côfirmantercuoca
ri [Bar.l.cc qa.fF.dciurifd.o.iud.] Quo fit
vt cû hç noftre côfuctudines facli fint,dcbeât
poni ac probari, Se id quide libro exhibito,vt
aitBar.[d.l.dc quib.in repet.col.
6. verf. 4. principaliter quaero.] Atquod
ad ftatutapertinet,ccfctBal.[conf.238.ad
vcritaté.lib.i.jcaprodiiclione nô indigere,quéadmodumnec
digeftanec codicem
folcmus producere,vbi legis côffitutioné
aliquâ inmediû adducimus. Côfuetudines
itaq; licet feripto notoriae reddâtur,ni
hilominus tn ôcallegari & ^pponi débet.
Nâ certû eft etfi notoriû quos onere probâdileuet,nô
tri onere proponëdi[glo. cl.
appcllâti.deappclla.l.fi adulteriû.§. idem
pcllioni.ff.de adult.Alex.con.ô^.incaufà
& lite.num.6\vol.7.]
M ihi tri ^babilc videt quod eidéAlex.
fcôf.I72.Incaufa Se litenii./.vol.r5.]poiTe
feilicet iudicé,in hocignorantiam aduoea
ti fupplere, ftatuta vel confuctudines in
caufamfuam minimeallegantis. Eaenim
in quacûq5 litis parte.ctiâ fub ipfâ definiti
uâ^dducipoffuntjqucadmodûSe leges.

Gallorum
regesnullius
ditioni fub-
IACTNI.
Romanorû
leges Galli
non admife
runtpro legious
fed
ptoratione.
ARTICLE PREMIER.
Enfans font faictz à leur droict,
quant ilz font mariez.
$.PRIMUS.
LiberiCONNUBIOiunfti,fuiIURIS funto.
TITVLVS PRIMVS.
TJORIBUS primùm apud Roma-
|i|nos induchim fuiffe ius patria?
^11 poteftatis in liberos, Domitius
&? 4
Vlp.Iurifcôfiiltorû difcrtifsi-
mus tcflatû reliquIt.'1.parrefuriofo.ff.de
HIS qui fût fui vel al.iur.] Quodquidé VItarinftitutum
non arque ad reliqnas SEN­
TES manauitjin gallos prarferrim qui Romanorum
leges ac imyerii M,fcierdi M
ncutiquamduxcre,quod bclli gloria non
inferiores Romanis, 8c ante fon>ra tcm-
PORA eftimarentur. Qjiod Catoncm , &
CUM quidem in fenatu facile principem,
detotius rcipub.fumma agentem ( vt EFT
APUD Saliifiium.^fatenpiidiiir. Quocffe
ttumeflyvtnccimiiftifsimi Galliarû Re-
GES cuiufquam dirioni ftibiacrre diutins
potucrint,ita vtlibertatis 8c gloriarcoronâfintpromcriti,
vtinquif Bal. RIN fing.
illofuoconf.Pctita venia 8t flexisgeni-
BUS.quod EFT 218 lib.3.] ITA VT nec vilain re
FUPERIOREM quacunquerationeagnofcâr,
NCIPFUM quidem Romanum Imperatorem,quantumcunquefe
totiusorbis dominum
iatteifln Ldcportatioff.adl.Rho.
deia&.8c Lbeneà zenone C.dcquad.prefcript.jldeo
Bal.rin c.intcllecto. extra de
iureiur.]eosqui Romanis imperât,& qui
gallis prxfunt,eiufdem libertaris ac arqua
lis EFFE potenîiar tradidit.Qjuinctiam plus
poffercfpondit Aug.de yfer fin ci.de his
qui FCU.da. pof.] eo quod rex regnum fuu
IN harredem tranfmittit, at imperi) fucceffornulluseftdeftinarus,cumclecT:io
nô
FUCCEFFIO imperatorcm faciatrc.venerabi-
LIS extra de elcft.plenc Ioh.fab. in prœm.
Inft.in verf.francus.8c Firmanus in tract,
GAB.INC.i.]
Quamob caufam puto gallos nufquâ
imperatorum.côftitutioncs admififfe, nifi
quatenusnaturalem arquitatemconiûclam
habcrent,quae populo legem nô habêti
prolege cffcfolct[Bal.inc.i.§.adhoc
depaccfeiii.]Nequcenini Gallos Romanorû
m leges recepiflefatetur Pont. [In 1.
penult.C.qtiitcft.fac.poff.] Côftatquip-
PC apud nos eûdcm legum modura obfer-
iiatum,qnalcm apud Lacedcmonios REfert
Iuftin.inÇ.cx nonfcripto.inft.de iurenat.Omnia
enim apud gallos lege NON
feripta agûtur,folaque naturalis viget iufîitia
[l.fcirc oportct.Ç.confequensff.de
cxcufa.tut.idcm confirmât Ro.pontifcx
inc.fupcr fpecula.extra de priuilcg.)Nâ
in CAUFARIM actienibusleges pro auclori
tatenon adducuntur,fcd pro rationc.lcgis
enim ratio,vt pote arqua 8c naturalis,
apud nos obfcrnaturnon lex ipfa,quia lcgi
nos adftringimur. (Bald. incitato§.
confequens 8c in l.ncmo.fub princ. C. de
fît.8c interl.8< inc.Obcrtus.inquib.cauf.
fcud.amitti.} Nam & diuinus illc AriflotclisÇqucm
refert Ang.conf.317.in
quarftionevertente 8c con. 274.Thema
fuper Q 11 O}diccbat imbccillu M c (LE ac pla
NE ridiculum lcgcinquirercjvbi nobis naturalis
ratio,in (uiusviomnelegis fancitum
pofiti M eil,fuppctcrct. Ratioquippc
8c ARQUITAS fatisfupéi que prolege funt
Jc.vlt.extradetranfaft.E.fi Romanum 19
dift.glo.in C.ex co.in vcib.ratiois.de cle&.
in 6.8c in C.confuctudo.i.diflincVjEt hoc
quidem gallorum inftitutum vt moribus
tâtum ac equitatis naturalis inftinftu REgâtur,anteaà
Romanis receptum diuque
obferuatum conftar,ante receptas 12.tab»
LEGESJVT author eft Dio.Alicar.Nâ 8r ipfi
iurifperitiincondendis lcgibus,quarum
fragmenta hodie pafsim extant plu rima,
ex his qua? moribus obferuataerant, feripfiilcacin
legis late obfcruationem redegifle,nemini
non EÔNAT.fex l.moribus. ff.
devulg.8c pupil.fubft.LITIORE.ff.de acq.
hered.ck infinitis propclocis.]
Hoc autem ius moribus confirmatum,
ius gêtium gallorum quis non inepte appellauerit,quod
féper id quod aequius iufhûfque
vifûcfl,in confuetudiiié abierit.
LA m igitur,vt huius.§.materiam omnino
attingamus,Alex.[conf.Q9.vifainqui
fitione.COL2.VOL6.] ait eos qui Romano
imperio minime funtfubie&i, cuiufmodi
funt galli(vtconftatcx his quçproximc
diximus^filios inpoteftatc non haberc.
Nimirum quod haec patria poteftas folum
obfcruari folcat ab his qui Romanis
legibus viuunt:vt teftatur Abb. [inl.3.
fubfi.C.dc patr.potcft. 8c aflcrit Accurf.
[in Infti.depatr.potcft.in ver. ius autem
poteftat,] INQUICS qui Romano non fubiecti
effent imperio ,alio iurc vti, vt pote
Sclauos,quibus libcri,funt pro feruis: &
gallos,apud quos liberi eo patrie potefta-
B IJ

TITVLVS
tis vinculo foliiti funt. Qjiam fcntétiam
fcquutus eft Alex, rln addit. ad Bart. In
l.placet.ff. de acq. hxrcdJ Tamctfi Bal.
cam pro fatis cxplorara non habucrir,
diûqjapud fedubitauerit num vereeffet
[Inauciê.incarftas.C .de incarft.nup.] v bi
controuerfiam hanc nôdum decifam,fub
iudicerelinquit.Etille rurfus. rln c. vno.
An mar.fucccd.vx J cam Accurfij fenten
tiam pro fingulari célébrât. R cfertidem.
fin e.vnico dcduoh.frat. in fcudJ gallos
& britones de aduenticiis teftari poffe,
licetin côtrarium fit ius commune, rl.qui
in potcftate,fub princ.ff. deteftam. & $.1.
infli.quib.non eft pcrmifT.far. teft. Pont.
In l.penul.C.qui teit.fac.pofT. Alex.in l.r.
§. hoc autem fT. ad treb.] Ex quo videttir
innuiffe apud gallos locum quoque cfle
patri.xpoteftati,contra Aceurfij &cetcromm
opinionem.Porro Alciatusinter
huius aetatis iurifpcritos celeberrimus ac
legum fidelis reftirutor, non vno in loco
contêdit hocius patria* poteftatis ad gallos,
qui ciuium Romanorum priuilegiis
donatiefrent,pcrtinuifrc. Qjiinctiam ad
quofcûque qui C hriftiana? rcligionis nomen
profirentur,exrendi ,qui Romano
imperio funt fubic&i, ex conftirutione
Antonini.[In 1. in vrbe Romana.fF.de
ftat. hom. vbipro vrbe Romana, îegendum
putatorbe R omano.lraill.einc.iz.
lib.î.difpunftio. Etinl.hoftes &inl.potcftatis.fr.de
verb.fignific]
Qjiicquid variis inrerpretum opinionibus
agitatum fit, illud confiât maiorcs
noftreciuitatis,qui vrbis originemadlu
lhim Ca-farem referunt, haud quaquam
Romanas leges qua*pra*fertim de patria
poteftatc latac crant, afpernatos : tametfï
earû fancito, fub diuerfis ac difsimilibus
formis vtantur, vt liquida patet ex hoc
noftro.^. Cuius difpofitione patris inlibe
ros impcrium,matrimoniocôclufcre. Iureautem
Romano aliud obtinebat,vt per
petua feilicet patris in filium effet poteftas,
quae etiamàcontracto matrimonio
durabat,ita vt nepotes ex filioinaui fui
poteftatem vcnirentrlnfti.de patr.potcft
§.vlt.&.fF.dchis qui funt fui velalie iur.l.
nam ciuium.j Qjiod nedum in mafeulis
fuerat receptû, fed & in filiabus, vt ctiam
poft initas nuptias in patris facris & ipfa,
& qui abea nati fuiiïent,remanerent,ncc
in mariti poteftatem tranfirentmifi quan
tum ad légitime coniunrftionis officium
£c caetera quae vxorem marito pra-ftare
RIMVS.
eqmim eft. [Infti ad Tcrtul. fub finem
princ.&.C.decondict.ind.l.fi vxor. & vtroque
in loco, Accur. & Io. Fab.qiiatn
rem latins profcquarinfrà,eodcm.§.3.]
Porro licct hic.^.contextu ac verbis
breuis fit, multa tamen hoc compendio
continct.Sed tria potifsimum colligipoffunt
practerilla qua*fupra diximus. Primùm.
Etfi corn m M ni interpretum fchola
receptafit Accurfij fententia, exiftimantis.
rln.^.vlt. inflr.depat. poteft.] Iura patriae
poteftatis à lege Romanorum introduc~ta,apud
gallos minimeobferuariream
tamen Blefîs locum habercex hacconfti
tutioneconftat, qua difpofitum eft, liberos
per matrirnonij coniun£tioncm patriam
poteftatem exire,QJIA? res manifefto
eftargumento, antetempuscontra&i
matrirnonij cofdcm liberos in patris facris
fuiffe. Qjii enim potuit patria pote­
FTAS matrimonio dilTolui, qinxniinqiiam
extitifTet ? Vulgata quippeeft ac trita régula
non minus lo^icis quàm iurifperitis:
Priuationem habitû prefupponerc: nec
priuationem cadere poffe vbi nô fuit habitusttex.in
l.manurnifsioncs.flf. deiuftitia
& iur.ibi,Nec effet nota mannmifsio,
cum effet feruitiu incognita. In l.dccem
fub princ.de verbo oblig.l.rcmittit,fu b fî.
ff.de iureiur.l.i.in princ. qnib. mod. vfuf.
amitt. & 1. non poteft. videri defiiffe, de
reg.iur.]
Hincquoquedici foletpe: aftumquo
priuatio côtinetur,habitum i, tis probari:itaex
legitimationisinftrumcnto fatis
confiât cum.qui lcgitimuseftfa&TIS.illegitimum
fuiffe. [Bal.in 1.2. perillum tcx.
C.deiur.aure.annu.]
Ex quibus fcquiturinpropofito cafu,
ex aéhi cmancipationis,nccelTario inferri
patriam poteftatem,vt docet Bal,in K vit.
in 3.col.defcnt. paf.C. Ex co manifeftnm
fit hanc fpecialem prouinciae Blefcnfis
confuctudinem,qua recepta eft patria poteftas,
omnino vincere generalem gallie
confuetudinem,quac huiufmodi patris in
filiospoteftatem minime agnofeit. Si tamen
ita apud gallos obferuari foleat,ex
Accurfij fententia,dequo nos proxinie
cgimus.Qjiicquid illud fit.fcio Biturigibus
& Turonibns (qua? métropoles galliarum
funt}& Blefis,hancpatrum in liberos
poteftatem receptam, vno codent
que fine, matrimonio feilicet conclufam
ac terminatam.QJ.iod ad carteras prouincias
pertinct,non nego cam potcllatcm,
ïrenera-

generali abrogataeiTe confuerudinc. Scd
quid ca huic nofrrxconftitutioni obcft,
cura confier fpcciaiia perpetuô generalibusderogare?]In
c.Qbcrtus. vbi expreffe
Bal.Sc Prepof.mediol.in 10 col.dcfcrkl.
cog.Sc pereundem Prçpof.inc.I. quai, olim.feud.pot.alie]Singulis
fîquidcm ciuitatibus
apiid gallos fui funt mores, 8e fua.
priuataiura.Et,vtait Ro.pont.vnaquxqiieprouinciafuoabundatfenfu[c.illa
îz
diftincTt. & c. vtinam 76 diftinft. facit reg.
gencri.de reg. iur.in 6.1. an in totum.de çdif.priu
.C .l.venditor.§.fi confiat.ff.comjnunia
pred.
Secundum.hodie per matrimonium,nouum
modum ad diifoluendam patriam
poteflatem lioc iure inductum efle: exem
plo dignitatis patricix, qux olim filium
patris eximebat poteftate [§.fi filiuffa.Infti.quib.mod.ius.
pat. poteft. fol. 1. vlt.de
conful.lib.I2.C] Sic ôccpifcopalisdignitas
iure patrie poreftatis folucbatf A uthë.
fed dignitas eplfcopalis.C .de epif. & cler,
8c in autcn.deconflitut-que digni.]
Hanc tamen difpofitioné tumdcrtium
locum habcreccnferem,cumé refilij effet
patriapotcflatcdiiTolui.Nâ8c olimquan
uis quis per dignitatem fui iuris ficret, nihilominus
in patris facris manebat,fi non
itaé reillius fuifletà patrispotcftatcliberari.
Nequodin ciusgratiamacfauoicm
introdut~tumfuerat,ineiufdcm damnum
redundarct. Inquam rem extat fingularis
decifio Bart. Nicol. de Neapol. 8e Alex.Imo.in
addit.in 1.1 tem in poteftate fi.
fF.de patr.potcft.quam refert fequitûrque
Iaf.in l.moribuski s col.fub fi.ff.de vulg.
5c videturrafusin cirataauten.epifcopalis
dignitas. Qjja conftitutione cautum
cxtat,cpifcopatus ordinemtum 5c cçtcras
dignitates co loco enumeratasdiberarequem
à patria potcftate,quatenus id fibi
fuerit vtile. Atvbi damnum emergeret,
non fui cenfetur iuris. Q_uod5c coin
loco feite déclarât Saly.à contrario.Sicut
ctenim vbi quis propter dclictum ftatum
amittit,amifi (Te quidem iutelligitur quoadeommoda
5c honores, non quantum
adodia 8c incommoda, querationeftatus
amifsieum manent. Ex quibus Bar. [inl.
i.de dignit.lib.I2.C] tradidit eu m qui no
bilitatis infignia ob nefarium delictum amiiiiret,omnibus
quidemhonoribus pri
uari:Scd dedecus cum perpétua manere,
Se fi qua infunt nobilitati onera,iifdem
obnoxiumclTeinl.i.C.defil.fami.lib. io.
TITVLVS PRIMVS. 7
facit 1. ac"tione.§.diximi!S pro foc. vbi fi
quis intempefliuc focictatisiuri renuntia
ucrit, commodis quidem 8c qiiibullibct
emolumentis exco prouenicntibus priuatur.
At nihilomhius que focietati incumbunt
oncra 5c incômoda, ea pro partefuflinet.
NAMincommodis tâtum IUtelligitur
folu ta efle focietas. Qjiod confirmât
Barba, [in Rub. de reb. eclef. non
alien.]id trahés adexemplum baptifmatis
Iudei quod en m à patris poteftate qua
tenus vtilceft libcraucenfétqueitaintclligendamgl.in
c.Iudeiqui 2 8.qucft.I.inducitqueid
quod tradit Anchar. in c. intclleximus
cx.dciudic. Qjiiauthen.hoc
amplius.C.de fide.quadifponitur hercdem
quidcfunfti voluntatem nonadimplcuit,priuari
hercditatc,intcl!igit quoad
commoda tantum,non quantû ad oncra,
quod mirû diclu eft, nec à iuris ciuilis interptibus
vfpiâ ni fallor animaduerfum.
Hîccumàquodaepifcopo annîs xxv.
minorealiquando rogatus fuifTcm , nunquid
patrimonium quod cum fratre com
rounehabebat donare fratri iure liceret,
cumconflaretfcfolutum patris poteftate
exca dignitatc epifeopatus ? |C.fî annum
dciudic.in 6\] refpondi donatiouem nulliusforemomëti.Nam
patriapoteftas in
his tantum quxfiliis vliliratem rcfpiciût,
perdignitatem folutacenfetur. Etminor
quifacerdotiao'otinct, pro maiore habeturin
his qux facerdotiorum adminiftrationem
rcfpiciunt. quarçille, nil noftrum
dedïgnatus côfilium obtinuità Rege diploma,ad
legitimandû perfonâ AUT quoad
donationes. Qjixvia fane ttitifsima eft.
Obitcrautcmillud adnotato:priuilegium
hocepifeopis conccflum,quo à patris
poteftateeximuntur, ad exteros qui
inferiori funt conilituti dignitatc,vcl qui
fimplicia obtinent facerdotia non extendi.Sacerdotiû
quippenon efl modus tollende
patrixpoteltatis.[nota.in d.c.fi annum.deiud.in
6.1 Nec itcmadclericos pri
mainfignatos tonfura [glo.vlt.inc.cû vo
luntate. extra.dcfcnten.cxcom.) QJIANquam
iidem teftamentum facere pofsint
vt docet IAF.in l.filie.C.decoll.
Tcrtium ac poftrcmum.confiât ex huius
§.difpofitione,illa fpiritualia que iure
COM muni indu claerant circaperfonas filiornm
in patris poteflate cxiflentium,EAdem
hodieapud NOS integra ac immutata
manere:hoc patrixpoteftatistollëde mo
dodûtaxataddito.Itaquefilius in patris

TITVLVS
potcftateexiitcnSjolim non potcrat tefta
mcntumfaccre[Inft .quib.non cil permif.
fac.tcfta.fub princ.l.qui inpoteftatc.de te
fiam.5cl.fi filiusfa.fF.de don. ca.mor.] lté
neccodicillos condere: 5c in confequens
nec legare nccfidcicommittcrc[l.conficiû
turcodicilli. fF. dciur.codicil.5c 1.2.. ff.de
lcg.i.lctiam permittenteac volcntepatrc.
Cuius reirationcm cam cflcdoccnt,qiiod
teftamentum pnblici iuris fit.Tum quod
vltime voluntatcs cxalicno non debent
pendere arbit rioLl.illa.fF.de hered.in fli.]
lie nec mortis caufa donarc nifi ex patris
voluntatcac pcrmifsione[l.filiusfa.de
don.ca.mor.latèIaf.inl.fcniûC.qui teft.
fac.pof.]Pretcrcà nec (tarein iudicio fine
patris autoritate.Ll.vlt.Ç.nccefsitatcm. C.
de bon.quarlib.l.fi longius .§.1.ff.de iud.]
ctiâin caufa dotis, modo annis zc minor
effet, auth.quod locum C .décollât, vbi lu
culentcr Iaf. ôc Decy. 5c idem rurftis Iaf.
in citata 1. fenium.] Infupcr nec eundem
obligari poffecôftat,vclex mutuo vel ex
voto, nifi demû adhibito patris confenfu,
etfi in quibufeunque reliquis contraftibus
prolcgitimo habcatur.tl.tam excontraclibus.fF.
de iudicl.fi liusfa.fF. de verbo
oblig.]
Item quicquidacquirebantidad patrë
pcrucnicbat:5c ,qùod ad profcclitia'attinetjCtiam
quoad proprictatem,tam iure
veteri quàm nouotl. placet.deacquir.hered.Cl.
1.fubprincfi quisà par.fuer.manujlnaductitiis
autc quoad vfumfruc~tuû
tantû,proprietatepenesfilios rémanente
iure Codicis, fecûdum diftinft.tamcn !.cû
opti.cum au th. fcq. C .de bon. qua* lib.5c
toto tit.C.de bonis mater. Qjia* ©mnia
hodie apud nos incorrupta etiam perman
ferunt, videlicet filiumfa. ante côtralhim
ïnatrimonium,non poffe teftari, codicilla
ri,fidci cômittere,lcgare,mortis caufa donare,in
iudicio ftare, nec obligari ex mutuo
vel voto. Qjjicquid denique acquiric
id omnino patri acquirerc,obferuata inte
rim nouifsimiiuris codicis diftin£tione,dc
qua proximediximuSjSc reflrictionequâ
riosinfrà attinçemus,circafruttuum reîritutioncm.A
tempore vero côtraéti ma
trimoni),ck idquoqucproconftanti habé
dura eft, vt quxcunque emancipatis iure
communilicebant,eadem 5c his tune liccant,ccfTantc
patria poteftate, qua* lcgiîimum
corum achium gerendorum,quos
fupràcommemoraui, impedimêtum prebcbatjita
yt pmnes aftus legitimi pofsint
à filio poft contra £him matrimonium celebrari
perinde atque à pâtre. Nec refert
maior ne fit an minor annis,vt eft cafus in
codcm.§.prox.Qjia in rereceffum fateor
à iure communi, 5c duobus potifsimû in
locis,quoad iudicia pertinet. Nam hodie
minor annis 2/ contra6to matrimonio, le
gitimam habctperfonamftâdi in iudicio,
quo fit vt primo nec neceffaria fit patris
auctoritas, deindefruflra curator liti detur
ad fupplcndiimauatisdcfeftum, que
olim interuenire oportcbat[iuxtal.vlt.§.
fin autem 5c §. neccfsitatcC.de bon. qua:
lib.vbiBar.Bal.Aug.5calij.]
Hincfcquitur omnia bénéficia quibus
à lege ciuili profpcétum crat minoribus
in patris potcltateconititutis,qualeeft fcnatufconf.maccd.
5c quod prçfcriptionis
curfum impediebatriuxta 1.1.5c authen.
triccnnalcC.de bon. mater] ca hodie ceffarc,
vbi filiuffa. matrimon'um côtraxir.
Pra*terea 5c iftud fummcnotâdum venir:
liect alias iureceffet pra*fcriptio rem
fîlij quas indcbit'c pater alienauit codem
viuente, hodie tamen quia per matrimonium
filius eft fui iuris efFecî:us,infuasrcs
quaspater alienauit etiam co viuenteincipit
pra*fcriptio qnadriennij, àtempore
contraefi matrirnonij. Qjiod tempus fieut
olim eratdefinitum ad pra*fcribendas
rcs à pâtre alienatas poft illius mortem,ita
5c hodie vfurpatum eft vbi quis à patris
poteftateexit per matrimonium. Qj.iod
& in eclcfîis obtinuit quibus illud quadricunium
conceffum eft adrctiocandaea
qua* per pradatû funt alienata ex die quo
defiit cffepra*latus, vt confiât ex his quae
tradit Bal.rin citata l.i. 5c autheu.nifi tricennale.
5c ita exprefsb tradiditFely.in
ci. col. pen. verfi die ètiam quod viuente
pradato.cx. de prarfeript. Id confirmo ex
1.2.5c not. Paul.caft.C.de bis qui ven.eta»
impcvbi cauetur quod côccffa artatis vcnia,
flatim eu rrere incipit quadriennium
ad reftitutionem corum aftuum qui in
eius damnum minus légitime gefti funt,
petendam.J
Ex his itaqueconftat patriam poteftatem
hodie perpetuam non effe, fed matrimonio
finiri : quo côtrafto filius cmancipationis
beneficiuir^abfquefa&o patris,
au t confenfu, nancifcitur.Vcrû bine manat
queftio illanon vuîgaris,quiddefruftibuscëfendum
fit,quicx rebusfiliorum
à pâtre percepti fu nt.dum il 11 in patris po
teftate agerct, eos vc pater feccrit fuos, an

Ttnffruaus
fïlio cmancipato rcflituendi fint poft con
tractum matriinoniuin?C êfucrc pleriquc
patrem adhorû fructuum refiitutioncm
cogi non polTe, moti ex trita illa ratione
1. cum oportct.C. de bon. quae lib. 8C tôt.
tit.de bon. mat. Vbi cautumextat vfumfru&umbonorû
quae fîliis ex matris fucccfsioncobuenerunt.adpatrempertinere:
ôcideo eorundem fructus fuosfacere.
Quodfcrb videtur innuereBal. fubeandemfpccicm
in l.quanuis.C.dc fidei com.
Qjio loco tradit patrem qui rogatus eft
fuos hacredes inftitutos emanciparc, licet
ad emancipationem & harreditatis reftitutionemerga
fîlios cogatur,fru£tus tamen
medio temporeperceptoSjfuos facerc.
Nicol.Boh. Burdcgaléfïs fenatus praefes
meritifsimus, hac rc non fibi fatisfa&U,
putauit. Nixus cfl itaque illein confuet.
Biturigcnfcs tit. de ftat. perfo.§.3. reddere
illius côftitutionis rationem,qua cautum
crat patrem frudtus rerum ad fîlios ctiam
matrimonio coniunctos 5C emancipatos
pertinentiû,nô faccrcfuos.Qjiia,inquit,
galli fîlios in poteftate habere non dicuntur,idcirco
quaecûquc acquirunt,fibi,non
patri,acquirerc intclliguntur.criam quoad
vfumfructumrfrttus ille authoritate
Alex.in citata 1. placct. Scd profcfto homoalioqui
eruditifsimus ea in re grauiter
(eius venia dictum fit)lapfus eft.Nam cer
tumeft Buturigum quoque confuctudine,idcm
ftatutum elTe quod noftra,vt
feilicet liberi fui iuris per matrimonium
efficiantur. Ex quo neceffario fequitur,
ante côtractum matrimonium in altcrius
poteftate fuiiTe, ex ca vulg. reg. quam fupràexplicauimus-.Priuationcm
habitum
prarfuponcre [l.manumifsiones.fT.dciuft.
5C iur.Se l.dccem.fF.de verb.oblig] Quinctiamfjjuodmagis
eum vrget)demus patrie
poteftatis ius in vfu apud gallos non
effe: quid erat, cedo, in caufa, fi id verum
cilet(vtfalfoputauit)quarcfefe itacruciaret
Boh.eiTcntnc reftituendi fructus À
pâtre percepti ex bonis liberorum ? QJIO
enim iure,ceiTante patria poteftate, po-
tuifTct paterfilios his defraudare, & fibi
r c t n e r c
i > c u r n n e c o l u m
q u
idem légitima
bonorum fi- adminiftratio ad eum pertinuerit? Nâcer
lijadpatrc toccrtiuscft patri bonorûfilij vfumfru-
îpedatrano ft um competerc, non alia ratione quàm
nepotefta- , 1
t l s > ob patrixpoteitatis iura[iuxta 1-vlt.L.de
bon.mater. Et exprefse tradit Bart. in 1.
vlt.in princ.vtleg.nom.cau.8c Iaf.in authcn.quod
locum.de collat.C.]
TITVLVS PRIMVS. 9
Hinc Ang.fin aiuhcn. excipitur.C.de
bon. qux lib. ] hoc pro reg. tradidir,patrem
nunquam céleri lcgiiiniumfilij adminiftratorem,nifiillius
bonorum vfumfructum
fibi acquirat, vt infrà dicemus
tit.dcgard.Ç.i.in vcr.paiêtibus. Qjiçfententia
placuit quoque Baldo[in c.edoceri
i.col. 2.ex. dcrefcnpt.] Inquienticaquas
de patre,vt legitimo bonorum fili j adminiftratore
dicuntur, intelligenda cflein
hisquibus illevfumfruftû pcrcïpit,non
his qua; ad fîlios plcno iure pertinét,qualia
funt bona caftrenfialpcr d .authcn.excipitur,
8C I.3fi filio.ff. cômod.] 8C idem
Bal.[in authen.nifi tricennale.C.de bon.
mater.] tradiditea quae ibi difpofita funt,
vt feilicet in filium, quandiu viuit pater,
non currat preferiptio : procédant in lus
in quibus pater vfumfructnm habet. At
fi non habet,filiusplenam rerum fuarum
adminiftrationem habereintelligitur, 8C
in iudicio,8C queextraiudicium gcrûtur.
Vndeinpropofita queftione ,explofa
8C reiecla Boh. ratione, côcludëdum cenfeo,quèd
quandiu duratura eft patria poteftas,id
eftquoufq; liberi matrimonium
contrahant, pater rerum ad fîlios pertincntiumfru&ibus,
vtfuis ,vtctur, qtios
tamen illis in tempus contra cti matrimonij,quo
fui iuris futuri funt,reftituere tenebitur,vna
cum rerum ipfarum proprietate.
QjiÇ res probatur ex l.in fidei commifsi.^.cum
Pollidius.fF.de vfu.Tantum
itaque penes patrem remanebit vfus illorum
fructuum coilec~torum temporc iutermedio,
quo apud eum res fîlij fuerunt,
ratione poteftatis quam in illos habebat.
[perl. ficonucnerit.ff.depacT:. dotaU Et
ratio non eft aliunde petêda quàm ex hac
noftra confuctudinc qua difpofitum eft
liberos, quamprimùm contractisnuptiis-,
emancipationis beneficium confequi, et
non adhibita patris voluntate,vel confen
fu. Qjio fit vt vnà cum patria poteftate
finiaturquoque vfufrucT:us,quemiurcpa
trie poteftatis pater in fîliorum bonis aduentitiis
habet:ita vt momento temporis
ille vfuffructuscû proprietate , quefemper
penes fîlios rcmanfit, confundatur.
Quam reftituit patercum omni caufa fua
ac fructuum accefsione : quicquid commiîcatur
Bal.in 1. qtiâuis.C .de fidei comi.
Cuius fententiam eodem in loco Alex.in
addit. ad Bal. confutat ctiam 8C Fulg.
ac Iaf.quam vm exprefsé tradidit Bart,
poftlacob.dc Arct.in l.cumfiliofa.verf.
b iii)

,o TITVLVS P RIMVS.
fed quçio nunquid hçc lex. iT. de leg.i.
Qjacm vnofcrc confenfu fcquuntur cetcrifcrib.
In quam etiam fententiam expendend
u m duxi tcx.in l.cum quis.ff.de condict.
obcaufam.Ex quorcfponf.ibidcm notât
Ang.Alex.& laf.titulum qui reuoeari aliquando
poteft non câ polie prarftarc caufanijVndefru&us
acquirantur.Sedcû patriapoteftasfolaincaufa
fitvt bonorum
aduentitiorum,qua: filij funt, fructus patriacquirantur,polTet
per matrimonium
reuocari,vtquia dilToluatur,fcquitur vt
contra&o matrimonio,ea filiorû bona tû
fuis accefsionibus à patre reftitui debcant.
Exquadecifîoncjfublataeft illa dubitatio
^uaEinrem.noftram familiarem, 8c
in plçrafque alias familias incidere pote ft.
Dudû acerba mors ac immatura,vxorê,
vix completo adhuc vigefimo fexto fua;
çtatisannojiammihiquinque impubères
enixam liberos,ab hac luce eripuit. C crtû
eft,mc bonorum quç ad illos ex corum ma
treperuencruntlegitimumadminiftratorcm
clfcconftitutum. Contigit ex pecunia
quam ex prediorum adfihos pertinétium
fruclibus collcgcram, fundum mihi
comparauiffe. Qjieri poteft num fundus
ille filiorûpecunia cmptus,mihi foli quefitusfit,an
cum cum filiis communem ha
bcanuEt vifum cftcjuibufdam.priuilcgiû
pecuniç pupillaris confiderantibns quod
cam habet vim,vt quicquid pupilli pecunia
emptum fit,adillum pertincat, magis
liberorum mcorum cffe,quàm, emptoris.Qjiod
& in pccuniadotali ac militari
obferuatur.Et id etiam ad pecuniam ccclc
fieextenderunt intcrp.[l.fi ex pecunia.&
l.fivt proponis. vbi Accurf. Ôccçtcri interprètes.
C.dc reiucn. eft: & textns inl.
Curator.C.arbi. futc.& l.a.ff.quando ex
fa£t..tut. Eft glo. vlt.in 1. vxore marito. ff,
de don.int.vir.5c vxo.Sc l.fi res qua ex pe
cunia dotali.ff.de iur.dot.Sc l.fi cum doté,
infi.fT.folmatr.jidcmiuris etiam procedit
fires,communiaIiquorû pecunia, empta
fit.Emptio enim ad eos tanquamcommu
nis ex equo pcrtincbit[dcclarât fcrib.prefertim
Bal.in l.fi patruus.C.communia
Vtriuf.iud.Alcx.con.49.mature pondéra
tis.in vlt.dub. & glo.fol.in c.i.§. cum vero
in vcrf.fîn autem qui feud.dar.pofT.Nâ
pro régula traditum eft non referre ex eu
jus pecunia res empta fit,fed infpicicndû.
efle cuius nomine contracta fît emptio.
$cd eâlocûhabere negât in cafibusfupra
cômemoratisqhis #fibus côprehëdûttir.
Fit res dotalis nûmis dotalibus empta,
Fitque pupillaris res nummis empta
pupilli,
Hoc gaudet miles iure,acecclefia codé.
In huiusetiamfententi-x confirmationem
vidcturfleclcredecifio proxime dedu£ta,quacôclufum
eft hodie patre quâtumuislcsitimumadniiniftratorem
rerû
filiorum in potefta te fua exiftcntïum, fruclus
fuos non facere,fed reftitutioni fubia
ccrc,vbi per matrimonium patris potefta
tem cxicrintyvt côftat ex Ç.j.tit.prox.quo
eau tu m extat gardianos omnes [quos latine
tutorcs dicimus^ignobiles^inorurn,
mobilia,fua non facere,neque frudus fun
dorumpupillorum, quorum adminiftrationem
ac curam °;erunt:fcd eos ad rcrum
omnium,quç pupilli funt.inucntariïi con
ficiendum tencri exa&amqucadminiftra
tionis rationêrcddcre.Siigitur ex difpofitione
illius confuetudinis, cxarqiiata fie
conditio patris, & ceterorum qui tutelam
ac curam bonorum pupillariû gerût, confiât
patrem lucrum ac interufurium medij
temporis fuum non faccre,fed adminiilrationis
ftiae rationé reddere debcre,no«
fecus atque tutorcs iurecômuni tenentur
[1. ita tcliétû.^. Pegafus.deleg.2.auth.no
uifsime. C.dc admi.tut. vbi Cy. & alij.]
Harcetfi verifsima arbitrer & quamplurimùm
vrgerc.non tamen tantum pôdusapud
mchabiturafunt,vt me à veriorc
rcuoeent fcntentia,qua exiftimo ego liberos
m eos fundum hunemeo emptû 110
mine,licet illorum pecunia, vendicare nô
pofTe,fed ad meinfolidum pertinerc. Nft
confiât pro eo tempore quo corum bona
àmeadminiftratalut,licctre vera fructus
mcosnonfcccrim,hic tamen iuremeo vti
licuit,& ad vfus necelTarios accommodure.In
quam rcm.induco tcx.in l.fi conucncrit.2.dcpa

TITVLVS PRIMVS.
caft.inl.fi pater puclle.fubfi.C.dcinofF.
teftJeft & in cam rem tex.in l.fi confiante
§.quotics.fF.foluto matr. Qjuo refponfo
Bal.pnauth.ckquiiurat.col.14.vcrf.quero.muliercft
miffa. C.dc bon.auth.îud.
poisid.]traditmaritihaercdcm, non alias
cogidotc, vxori reftituerc, nifi elapfo anno.[iux
l.i.§.exaftio.C .de rci vxo.acloita
vt interufurium medi j temporis,id eft cômodum
quod ex ipfa dote percipi pofTet,
dcducereliceat.Q_uodfeqiutur Alex, [in
l.diuortio.in princ.col.r.verf. plus autem
& mirabilius.fol.matr.]& Iaf.Cin 1. q Romç
in princ.coll. 6. z. verf. Tcrtio & fortius.de
verb. obliga.] Qjraeomniaplurimum
faciunt ad hancnoftram fentetiam,
quam quoque confirmât Bart. [in 1. cum
filiofa.delega. Etinl. Titiû 5C Meuium.
§.altcro.fF.jxadmi.tut.Sc cur.]
Scd 5C in hanc rem duo exprclTa rcfpôfaquaenoftram
fententiam indubitatam
reddunt, extant,in 1. patcr.^.fi vfus. verf.
quanquam 5C l.filiofamilias.in fi.ff.de vfu
& habitat.Vbipatctquod fi filiofamilias
relictus fit vfus, qui filij perfone coheret,
& pro îllius dûtaxat vfu,nihilorainus hâc
commoditatem pater habcbitdicct ius illud
patri acquiri nô pofsit. Quibus duobus
rcfpôfis Angel.aret.[in.§.i.fuper glo.
in vcrb.vfusfruc~tus.in(t.pcrquas perfon.]
tradit,licct in certis cafibus ibi ab Accurf.
exprcfsis,ius vfusfru&us in bonis fil'orû
patri non acquirarur, tamen illius iuris
commoditatem patrem habcrcdcberc.
Nec obftat ea confuctudo in contraria
partem adducta, quae plcbeios gardianos,
5C legitimos tutorcs iure ciuili datos,aequiparat.Siquidcm
ifte dictiones fimilitu
dinariç,non femper omnimodam fimilitu
dinem fignificant[c.damnamus,extra, de
fum. tri. 5C nos infrà abundc declarabimus,
in§.2.]vnde licet hac confuctudine
pater fructus fuos non faciat bonorum
filij, rationemquereddere teneatur:
hoc tamen exprefse pugnat cum iuris cômunis
difpofitione,iuxta l.nonfolum.5C
quae ferè toto tit.C .de bon. quae lib. 8C de
bon.matc.traduntur. vnde illaconfuctudo
iuris cômunis corrc&oriacxicndi non
débet ad alios cafus ea minime expreffos,
fed qui omifsifuntjin iuris communis difpofitione
reli&i intelliguntu r. [vt tradût
in l.fi vcro.§ .de viro. ff.folu. matr.l. fi cxtraneusdecôdi&.ob
eau.5C l.commodifsi
mc.delib.5TPOFTH.] Etiam fi eadem ratio
procederetincafibusexprefsis ac omifsis
vtdocet Accurf. [in auth. quas attiones.
C.de facrof.cccl.Bal.in l.fi confiante.in 9.
quç ft.princ.ff.folu.matr.5C in l.ocs popuh
in 6.queft.de 111 ft.5TIUR.3fcd de his fatis. Ao
Nûc videamus de altéra fingulari que- t
main
3ttti
flione,quaplcnquedubitarc folcnt,num i°liu"
huius.$.difpofitio,qua matrimonio folui- trimonio
u i t o
tur patria potcftasjocûhabeat in his qui pâtre
fine patris confenfu , vel etiam co inuito
matrimonium contraxcrunt.QjJçres ex
ea pendet difficultatc, An patris côfcnfus
ac volûtas in contrahedis nuptiis necelTario
interuenire debeat» Qjia in re & fi ea
folcatifiter iusciuile 5C canonial m poni
. differentia:vtiurc illo omninô patris auftoritas
ôc confenfus neceffario interueni
re debcant[l.in coniundionc filiarum. 5C
l.nccfilium.C.de 11UP.L2.de rit. nup.C.5C
l.iubemus.C.derepud.] iure autem pôtifi
cio patris confenfus ita neceffarius nô fit,
vtfme eo légitime nuptia* contrahi non
pofsint.[c.fufficit iun&aibigl. 2 6.quçft.
2.c.hocfanftum.3I.q.2.]5CEX iuris ponti
ficij interpretum traditioneinc. i.dc defponf.impub.mctuctium
credo ne matrimoniorum
libcrtas tollerctur.arg.c. ftatu
tumd«iieret.in6.Conftetctiarn emancipationis
beneficium his competere, qui ci
tra patris auctoritatem ac confenfum matrimonium
contraxennt. Scd cum bona
corum omniû venia dixerim aliter feres
habctquantûcunqucillisaffcnfcritAlex.
[cô.o7.i J
rkipalisdubitatio.vol.i.]Fateor
cquidem ad matrirnonij facramentum 5C
vigoremquodattinet.nonita neceffariû
clic parentum confenfum vt fine co matrimonium
confiflcre non pofsir,licet lex
ciuilis huiufmodi facinus liberorum.ac cô
temptam pietatem indigne ferat,fumméque
abhorreat.[iuxta.l.i. ôc 3-de rit.nup.
fF.jidquctam naturalis quam ciuilis ratio
vetet[§.i.inft.dcnupt.]illegitimofqueeo$
habeat qui ex iniuffis nuptiis citra patris
voluntatemcontractis natifunt. [1. Paulus.ff.defta.hominum]E
a tamen infringe
renonpoffunt matrirnonij fubftantiam.
Qjjofitvtqua-cunquc adieftaSc conftitutafintàlcgcciuili,in
penam huiufmodi
matrirnonij,fine parentum confenfu con
tra£ti,hodielocum,nonhabcant, nec obftet
quominus valeat. At qua* circa eaquç
matrimonio acciderefolent^quae qualita
tes vulgus intcrprctûappcllat^cuiufmodi
funt penç ob contemptam erga patrem
rcligionem 5C voluntatcmconfhtutae,ea
quoqi hodie locum habere exiftimo: Nec
C O n t r a â : 0
'

TITVLVS PRIMVS.
dubium eft quin nouo etiamftatuto impo
ni pofsint[Bal.in rub.cxtra.de conftitut.
col.pcnul.5c inc.clerici.cxtra.de iudic.in
ctcnor.extra.de fër.Strciud. & cxprcfse
inl.omnem.C.adTcrtul. & Pôta.inrub.
ff.fol.matr.] Hue fpedât qux D. Ambro
{îus[inc.HONORANTUR32.q.2.]clcgâter feri
BIT, non elTe virginalis pudoris maritum
eligcrc,fediudicium(inquit)parëtum ex
pec~ta,puclla,mariti cle&ionem parctibus
deferens. Expetita enim magis débet viderià
viro quàm virum ipfam cxpctifTe.
Quo fitvtrecté concludamus,ftatutum
quopenaineosquiinuitopatrc vel FAITE
non confentientc,matrimonium contraxcrunt,imponitur,valcat
omnino-.nô (YT
comminifcunturipfi)tanquam matrimo
niorumlibertatiimpcdimcntum adferat,
fed quia ea qux ex prauis moribus gefta
funt punit,firmo intérim manente matrimonio.Seddemuscanoniftis
tam egregiâ
inobedicntiefiliis erga patres viam aperië
tibusjhuiufmodi ftatutum minime valcre.Ncmo
tamen negauerit eos qui nô expectata
patris voluntate acconfenfu matrimonium
contraxerunt.indignos prorfusqui
hoc cmancipationis premium ob
infignem illumpatcrnç religionis contêptum,confcquantur.
Quis enim concefTc
RIT quem premium mereri ex rc iniuftaî
Manifeftum autem eft aliam loge caufam
diminutionis patrimonij, aliam pene lucri
ccflantis.ldeo nemo eft qui xquû non
credideritmérita priuationis huius beneficij
penaafFicihbcros,quipatris volunta
temin contrahendis nuptiis neglexcrût.
Quxquidem pena prodita non eft aduer
fus matrimonium (ipfum enim fuis viribusconfiftere
non nego) fed in effrenate
filiorumlibidiniscoercionem. Ethâc fen
tentiam confirmât Butr.inci.de fponf.
adducens ccum fecundum. In vcr.certo
cafu.de hçrct.lib.6.5c Ioh. And.inc cum
caufa.col./.derapt.Quamuis Alb.eodcm
inlococontrarium aftruere conetur:fcd
non id redVc,vt moder.concludunt in d. c.
l.defponf.inquiëtcSjfatisefTeliberis fi ob
prxtcrmiirum ea in re honeftatis ofTicium
nihifefuo amittant,idquc fauorc matrimoniorum.
Quinetiam in re magis dubia hanc fen
tentiam fequutus eft Paul. caft. [in l.fi filiam
& auth.fcq.C .de iuoff.teft.jinquiës
fîliam quçcontra virginalem pudorc non
expeftato patris confenfu nupferit fpontc.ctiam
fi pater IN mora quidem fuiflet
cam iam nubilem 5c etate maturam defpô
dendi, fibi tamen eam videri commifiife,
vndc iuftam exheredationis pœnam raereatur.
Quam tamen iufte ctiam ceffarc
refpondit.fi iam etate deflorefeente ac labcntc,vt
quia 2J-.annum egrefTa efTct, pater
cam viro tradere tam fu piné ac cundlâ
ternegligerct.Quo cafu filie etiam côtra
patris iuiTum nu béti licebit ab codem dotent
extorquerc.[cfemen.32.q.2.]
Idem quoque traditum eft de filio, nô
cxpcctatapatrisau&oritate vxorem ducentc[arg.L3.§.fi
cmancipatus.fT.de contr.
tab.Jnam 5c huiufmodi matrimonialicet
lex ciuilis rcprobet[l.fi vt proponis.C. de
nupt.Sc 1. Paulus de ftat. homi.] admittit
tamen ea ac fouet lex canonica,cui ea in re
maxime ftandu m eft.Qjio tamen iure(_di
ligenter aduerte)iufta patris côteinpti indignatio
nô eft abolita,nec pena abforpta
au t extincla. Vnde cenfuerunt plçrique,
cam exheredationis caufam iuftam efle
tauth.vtcumde appell.cognof.^.caufas]
quxpenxconftitutio,quoniam nullo iure
nec canonico quidem eft abolita, cëfendaeftincorrupta,
vtquia minime immutata.
Quod eodem in loco Paulus aduerfus
Raph.inconuincibili ratione contendit.
Quia feilicet nemini d ubium eft,quin
ius canonicum multis poft temporibus fu
peruencrit,poftcriufquelegeciuilifitcon
ditum. Quod cum fuper feedere tantû ma
trimonij,acciufdcm,vtdixi,fubftâtia,nec
quicquam circa patris contempti iniuffum
difponat,illecafus omilTus(quodad
penamhuius rei pertinef) cenfetur communis
iurisdifpofitioni relicTus.Nâ quod
nonprohibetur,non cenfetur correcTum
[l.fancimus.C.dctefta.l.prçcipimus.C.de
appcllat.] quod confirmatur argumento
corum qux tradunturin cafu ferc fimili
inl.i.Sc 2.C.dcfccund.nup. Quibusinlo
cis,doccnt iuris interprètes, liect pœnam.
infamie, 5c exteras huiufmodi, his ll.conflitutas
inmulicrcm,quxfpreta primi ma
ritircligione intra annum lucTus nupferit.lexcanonicaabrogauerit,
non cenferi
tamen reliquas,qux obiniuriam liberorû
primi matrimonij prodite funt.cffe fubla
tas : quarum mentio nulla extat in iure
pôtificio. Hisaddeglo.inc.de raptoribus
36.qa.qua traditum eft raptorem licet pena
corporali iurepontificio liberctur, nô
tamen,immunem efTeàpecuniaria pœna,
patri quem ofFcndcrit folucnda,[per c.dcnique
eadem caufa q.2.]Nec à publica pc-

ARICVLVS
nitentia.[c.raptor 27.quacf.2.]Etquanuis
Ab.poft Hoftien.[in c.i.dc dcfp.impub.&
glo.incdepuellis3

, 4
TITVLVS
tantum, vel legitimos tantum rcliquerit,
vel naturales,licet legitimatos. Nam proditum
eft ad côditioncm fidei cômifsi implédam,
non fuffkere quid ciuiliter faftû
effe. [l.fideicommiffum.ff.decôdit. & demontt.l.fi
ita quis.^.is cui. deleg. z. 1. ex câ
partc.§.infulam.de verb. oblig. & 1. vlt.C.
de his qui ven.çta.impetr.vidctur expreffus
text.inl.filiû.ff. de his qui funt fui vel
alien.iur.]QuaexreinfertBald.indefinitam
orationem femper fecundum magis
proprium ôcnobihorem fignificatum effe
intelligendam. Igitur v bi liberorum ge
neralis fietmentio, hi accipiendifunt qui
naturales ac lcgitimifimulfunt. [1.liberi.
v bi G uil.de cû.ff.de fenat. ] & maxime in
ftatutis. [fecûdum Bal.in l.generaliter. C.
deinfti.ôc fubft.] Nam allas effet interpre
tatio extenfiua, quas in ftatutis non folet
admitti,in quibus verba fût ftriéVe ac proprie
accipienda.[iuxtal.quicquid aftringendae.de
verb.oblig.l.i.§. fi is qui nauem.
deexerci.ac.cSc nos luprà copiofe.]
Sed & illud fciendum eft ,^ppellatione
liberorum contineri non folùm filios primigradus,
fed etiam nepotes &pronepotes,
8c omnem denique pofteritatem qua;
ex his defeendit. [1. filij appcllatione, & 1.
iufta.ff.de verb.fignific.l. liberorum. 1. fed
fihac lege.§.liberos.ff.dcin ius voc.vbiple
ne à recentioribus : & affatim ab Alex, in
l.gallus.§.inftituens. de lib. & pofth. idem
inconfil.26.circaprimum.vol.3.&eodem
voLconfil. z6. videturfortaffe.] Q33;tamen
non eft vera ac propria figniticatio,
fed tantum extenfiua. Ideo eam tantùm
incaufafauorabili vfurparidixit Bald. &
Imm. [in citato.§.inftitutus.] vide ea de re
Alc.ind.l.iufta.
Prajterea, liberorû nomen colle&iuum
effe conftat,qualis eft gentis familiae & co
gnatorum appcllatio.vt tradit Angel.[in
confil.38.Aret.in l.gallus.§. quidam reclè.
de lib.ôc pofth.] Qjrod etfi fingularem nu
merum nô cognolcat, de vno tamen filio
intelligipotelt. [l.non eft fineliberis.fF.de
verb. lignif.] veluti etiam cumpugillares
&codicillos dicimus. Vnde fiin înftitutionibus
&fubftitutiôibusadditafit haec
conditiojfi relidis liberis decefsiffet, adim
pleta eavidetur exiftente vno duntaxat
filio. [Accur. Bar.l.cx fafto.§.i.ff;ad TrebelI.Alex.&
modern.l.gallus.§. quid fi de
lib.ck pofth.]Hinc liquida confiât liberorum
appellationem longb latiorcm effe filiorum
fignificatione;idq; in tribus potif-
P R I M V S.
fimumdignofcitur.P ri mà,quod appcllatione
liberorum comprehendantur nepotes,
non item filiorum.[ l.quod fi nepotes.
fF.de teftam. tut. vbiait aliter filios, aliter
nepotes appellari. Idem traditum eft in §.
penul. 8c vl.vbi Ioan.F ab.infl.qui teftam.
tut. da pofT. «Se in auth. reftitut. fideicom.
§.i.in auth. de non clig. fecun. nub.§. cum
igitur. verf.ck inteftatus.&exprcfsius pro
baturinl.excufantur.^.remittit.verf. hoc
autem. fF. de excuf.tut] Ideoque tradunt
interprètes filiorum appellationc,non côtinennepotes
eorum qui fi bifiliifque fuis
rem in emphyteufim acceperunt. [Bart.in
l.liberorum.col.cî.in verf.quero quid fi filiorum
verbum profertur à contrahen.de
verb.fignific. Quem fequitur Anchar.in
clem. 1. de baptifm. 8c in c.quibufdam. de
poenit.firmâtquc Salic.inl.j.in 2i.qua:ft.
& C.deiur.emph.lmm.in l.quod dicitur.
fF.de verb.oblig.]Qjjodprocedit etfi à teftatoreprolatum
elict filiorum verbum.
in vltimis fiquidem voluntatibus quantûuisfauorabilibusappellatione
liberorû
non venirenepotes, 8c qui infra eos funt»
traditum eft. [l.Gallus Aquilius.de lib.ôc
pofth.ck in l.pofthumorum. ff. de iniur. 8c
irr.fac. tefta. ] Nec obftat 1. L ucius. z .fF.de
harred.inft.per quam eo loco videtur Bar.
incontrariaminclinafle fentetiam. Nam
fecundum Bal.in d.l.gallus.^.inftituens.in
illo refponfo filiorum nomme nepotes ve
niebant,gratia vitande abfurditatis,nefci
liect extraneus contra communem mns
difpofitioncm, ac praefumptam teftatoris
voluntatem praeferatur coniunctis. [iuxta
l.cum acutifsimi.C .de fideicom.& l.generaliter.ç.cum
autcm.C.de inftu.&fubftit.]
Qjiam opinionem fequitur Alexaii.
[in conf.i.vol.i.num.i2.vide Ioan.F ab.in
d.§.vlt. qui tell. fa. poff.] Nam ex impropria,
&(vtita dicam) extenfiua ver bi interpretatione,
nepotes 8c pronepotes filiorû
appcllatione veniunt nonnûquam,
veluti propter vitâdam abfurditatem, vt
modo diximus. Item propter duram nimisfeparationem.[d.l.liberorum.verf.fed
& Papiriusfronto.ff.de verb.fignific.l.vxorem.§.
concubinar. de leg.3.1. poffefsionum.C.commu.vtr.iud.]ltcm,vbiidfuadet
rationis identitas, vt quia eadem procedit
ratio in nepotibus atq; in filiis. [in 1.
fenatus. de ri. nupt. ff. item cum quoque
hoc diftat materiae fubieélae ratio.hinc cre
didit Ioannes Fab. [in citato §.vl.qui teft.
tut.dar.poff.inftit.] teftatorcm qui nullos

ARIC VL V
habucrit filios, ex iufta interpretatione
nepotes pro filiis recYc vocaturum[l.iufta.
&l.filij.fF.de vcrb.fignif.] licet quidem
(vt ipfe fatetur) communis régula fit in
contrarium. Item vbi ex cômuni loquendi
vfu receptum effet vt nepotes nomine
filiorumintelligerentur [ arg.l. cum de lanionis.§.
afinam molendmariam fub fi. ff.
defund.inft.leg. Scl.fi feruus pluriumde
leg.i.]Scio tamen communem Gallorum
loquendi vfum, non ferre vt appellatione
filiorum veniant nepotes :ij fiquidem deficiente
alio magis proprio nomme, parui
filij voeâtur, quorum correlatiuum auus
Se auia,magnus pater ac magnamater vul
gô dicûtur. Proinde fi vfpiam in hoc confuetudinum
volumine filiorum fiât mentio,nepotesnoncontinebuntur.
Secundo, latior quoqdc eft in hoc liberorum
quàm filiorum fignificatio,quia filiorum
appellatio plurah numéro enûtiata,fingularem
filium & vnicum non compreliend.it.
At liberorum vox etiam de vnico
filiointelligi poteft,vtfupràdocuimus,
ea moti grammaticorum ratione,
quod nomina fingulari carentia numéro
licet pluralitcr efïerantur, poflunt tamen
de vno intelligi. At fecus fi vtrunque habeât
numcrum.fjuxta d.l. vit. ad Trebel.]
vnde Ioan. And.in addit.ad Specul. de teftam.j.i.
in verf.cum patronus.in pen. qu.
concludit, Si teftator fubftitutionem in
cafum pofthumorum conceperit,fi vnus
tantum nafcatur,fubfticutionem deficere,
neeex verborum natura nec proprietate
fuftineri polTe,neccx coniecta mente teftatoris.
PotuifTet enim teftator, fi ita tuliffet
voluntas, fubftitutionem fingulari
numéro efferre. Puta,fi pofthumusnatus
non effet. Qjjod quia omifit, pro omiflo
eft habendum.[iuxta Lcommodifsime.de
lib.Sc pofth.Facit quaeftio à Socyno relata
in c. fuper eo de condi. oppof. col. zz. qui
eo in loco teftatur id ftatutum,quo feerainaeàparentum
fuccefsione arcentur,extantibus
mafeulis filiis, itaaccipiendum,
vt vnico exiftentefilio, fœminae nihilominus
fuccederepofsint: eo quod ftatutû
fub plurali conceptum fit numéro, cum
nomen filiorum potuilTct fingularitcr cfferri.
Quo fit vt cum iuris communis correctoriû
fit, non nifi anguftam ac ftriftam
recipiat interpretationem,accafusilleomifl'us,
vbi vnicus fupercfTet filius, iuris
communis difpofitioni relinquendus eft.
[iuxtal.fi vero.J.de viro.fol.matr.c.fufcc-
P R 1 M V S; rs
ptum.de rcfcript.in 6.] Idem ad allega. l.i.
dccond.inft.ck l.nô eft fine liberis.rcfpondet,
quod lis iuribus agitur dcliberis quorum
appellatio fingularem numerum non
admittitmonautemdefiliis, quod nomen
5c fingularem Se pluralem agnofeit mime
rum. Quam traditionem refert Fely.inc.
omnes. i. diftin£t.coL2.fub.fi. Quanuis
plasrique in contrariam iuerint fcntëtiam
quos prudens praetermitto. plura fi videre
hbet dehac pluralisnumerimateria adito
Alex. Iaf. & reliquôs moder. in citatafc
gallus.§.quidfiis.
Tertio liberorum fignificatio Scinhoc
quoque ampliorac latior eft filiorum nomine,
Quodliberprumnomen communis
fit, Se mafculos 5c fœminas continens
cuiufmodieft homo, quiad vtrunqucgenus
refertur. At non item filiorû,quorum
appellatione vtimur tantum malculina.
In cuius rci confirmationcm inter caetera
adduci folet vulgata quaeftionis decifio,
[quam tractât Bal. Se poft eû copiqsè moder.
in 1. fed fi hac lege. §. liberos. de in ius
voc] qua quaeritur,an condu&o fundo in
emphyteufim pro meliberifque meis,fiue
filiis,comprehendantur Se fœminae. Qja
in re, praetermifsis longis do&orum altercationibus,in
hoc fere côfenriunt omnes,
vt fi concefsio conceptafitfub nomine liberorum
comprehendantur Se fœminae.
Sin fub filiorum, mafeuli tantum intelligantur,nonautcm
filie.Hoc enim mafeulinum
appellatiuum more grammaticorum
vocant doctores noftri, illud vero
commune, tam mafeulinû quàm feemininum
genus comple&ens. In qua quaeftione&hocdifputari
folet, anmafculinum
concipiat feemininum. Id quod copiose
traftant Bart.Sc Alex.[ in apoftil. in l.i.ff.
de ver.figni.]& moder.mediol.[inl.fi quis
id quod de iurif.omniiudi. ] & nouifsime
Decy. [in reg.foeminae.ff.de rcg. iuris. col.
io.] Et vtremomnempaucis explicatam
habeas, ego Ioannis immolae diftinttione
vti folco [ inl.fi ita fcriptum.de lcg.2.] Siquidem
appellatio mafeulina, autà lege
communi profertur,aut à lege municipali
vel à teftatore, vel à côtrahente, vel à iudice,autdeniqueàfupcriore:
& hocrurfus,
vel in refcriptis,vel in priuilegiis. Quae fin
gulafingulis explicaboregulis. Primo
itaquecafuihaec detur rcg.(quam collegi
ex his qua:à Bar.traduntur inLi.de verb.
fignif. Se Paul.de Caftr. in l.quicunquc;
C. de fcr.fu g.) Mafculinum, feemininum
c lij

PRIMVS.
complecti i6 tribus demum concurrentibus.
TITVLVS ciuili id non ex propria verborum fignifi-
P rimo,quando profertur fu b nomine ap-

Bal.inl.z.decôdit.in. nccfub fimplicibus
continctur mixtum vt per Ang. in d. 1. fi
ita fcriptura de lib.Ôc pofth.
His tamen non obftantibus, puto hoc
in cafu eam adhibcndam cfle diftinttionem,fiquidemftatutum
cum iuris communis
regulis confcntiat,vel fit pretcrius
c6munc,arbitrorconcludendum eandcm
interpretationem licitam cfle in ftatutis,
quxlicet&iniurc cômuni. Itaque cxargumentari
in illis à contrario fenfu tune
licebit.[Bar.& ceteri in l.omnes populi.in

,8 TITVLVS •RIMVS.
arborum pro rata vuarumrl.nomc.dclcg.
; 3.idcm Bar.Bal.5c Floria.in l.ccrto gcncri
in princ.de feruit.ruftic.pred.]Sed vt ad al
teram vltimx fubdiftinftionis partcm vcniamus,quando
feilicet in ftatn to vel con
fuctudine raafculiniim commune appcllatiuum
eft,hoc dubitationem nullam ha
bet vtfœmininutn quoque contincat.cuiufmodi
eft illa vox homo.quxetiam ex
propria fignificatione vtrunquc fcxUm
comprehcndittl.hominisappcllatio.fF.de
vcrb.fignifi.j idem in caeteris feré omniû
animantium nominibus, vt eft bos, 5c fimilia[l.inter
ftuprum.§. vlt.ibi.quafi commune
nomenvtrumqucfcxum côtineat,
codcmtit.Vide Alex.inallcg.eon.24.animaducrfis.num.
13. col.2] vndc ftatutû,
quopeenaeftproditain boucs,fues,&canes
agrum alienum dcpafccntcs.aut vaflantes,habebitlocum
& in vaccis Se ca?teris
feeminis. Qjiamrem fubtiliter fane
tempérât Immol.[in citata l.fi ita feriptû]
nifihuic vocabulo communi adiieeretur
llgnum,autadicc"tiuum mafculinum,putà
fi fingas his verbis conceptum effe flatutum:Si
vnus homo, vel fi quis bos, dânum
dcderit.quod indeterminata, vt ait,
adfpecificata trahantur, & fecundum ca
decla rantur[l.Titia.§.Lucius.fF.de lcg. 2]
Hec Se fi vcrafunt,nunquam tamépotui
adduci,vtcrcdercm cain propofito locû
habere vbieadem procedit ratio. Qjtiid enim
cedo magis ridiculum,aut quid intereft,detnedamnum
porcus an porca? Aut
pecus an ariesîvt nos proxime amplius cô
monflramusnonclTein huiufmodi ftatutis
faciendam fexus difFercntiam.
Caetera qux ad cam rem pertinent, tu
ipfsfcjfi lu bet, aut vacat, petito ex locis
quosadinfînitumpropé fuprà cômemorauimus.
Tcrtiusprxcipuus cafus eft, Quando
nomen illud mafeulinum à teftatore profertur.
Qjiainrchoc pro régula traditur
vtfœmininumcôtineat:quod multarum
legum argumentis confiât [ac maxime 1.
fi ita fcriptum.de leg.2.1.qui duos mulos.
& l.dc feruis legatis. fF. de leg. 3. fi nuis ita
fub prin.de tcfta.tut.Scl.iuftadcfb. lîgni.]
Quam tamen reg. Accurf.[in citata l.fi
ita fcriptumlita tempérât, vt in odiofis lo
cum non habeat vnde exhçredat^o filio
pofthumojfi filia nafcatur,exhercdata nô
cenfebitur.Cvt eft tcx.in l.i.^.fedct fi incer
tum.fF.dc vent.in pofFef.] Confiât enim
cxhcredationcmfummc legibus inuifam
& odiofaefTeQ.CUQUIDA.delib. 5c pofth.J
Qjuartus cafus. Quandoàcontrahenteprofertur
illud mafeulinum nomen. In
quo hoc pro rcg.firmato,fccûdum magis
communcm opinionem :in contrac~hbus
mafeulinum non concipere foemininum.
Traditum fiquidem eft,eatantum venire
ina&us quiftricti iuris funt, dequibus inter
contrahêtes eft cxprefseac1um[l.quicquid
aftringédx.de verb.oblig.l.3.§. Idem
fcribit.fF.depen.l.i. C.fi plur.vna 5c cadé
fenten.plenc Alcx.con. 12/. attends verbis
col. 1. vol./. 5c con. 24. Confidcratis.
num.9.vol.2.idcmcon.II3.vifo. inftrumë
to.eodem vol.]
Qjiintus cafus eft. Quando appcllatio
mafeulina cfFertur à iudice. in quo liect
Arch.[inc.fi quis fuadctelconclufcrit idé
ac fuprà in primo cafu diximus,cum feilicet
proférair à legeiea induftus ratione,
quod index nihil aliud fît quam legisminifter:
Immola tamen hune cafu M accura
titisperfcrutatusjitadefinicndum cefuir,'
hac breui adhibita diftinc"tionc,vt liquidé
illud nomen mafeulinum à iudice in fententiaferendaprolatum
fit,tunc foemininum
non includere cxiftimet.Eô quod
fententia ftrictiiuris vulgo habcaturLiuxta
l.Iul.verum debitorem.fF. decôdict. indeb.5c
in l.i.fi plurcsvna 5c cadem fenten.
C.5c Cy.in l.fi libcrtinam.C. de interdic.
matrim.]Cxterû fi ftatuendo, vt quiaftatuat
ac vetc-t,nequis no&U nifi accenfo lu
mineambulct.tuncmafculorum appcllationc,5c
feeminx contincantur*
Quod ad arbitrum pertinet, negauic
A lex .mafculû complccii feemininû Ccon.
i.Pondcratis col./.vol./.
Scxtus cafus. Quando à fuperiore profertur.quem
diuiditImmolainduas partes:refcripra,5c
priuilegia. Quod ad referi
pta pcrtinetjita concludit:vt fi mafeulinû
in rcfcriptoproprionomineadiiciatur,FŒ
mininum MINIME comprehendat. Vitra
enim perfonam,in cuiusgratiam emiffum
eft,nôporrigitur.[Rodulphus de referip.
c.fignificauit.eodcm tit.l Cxterû vbi FUB
nomine appcllatiuo profcrtur,mafculorû
appellatione veniant & fœminx.[l.fi QUIS
itaùn princ. iuncTa glo. de teflam. tutcl.
Qjjxdiftinftioferé pertinet ad cafus FUprà
enumcratos'Vndc fireferipto manda
tumfit vtTitiuscitetur,nô veniet Titia
citanda. Quod fi Titium 5calios citare
mâdetur, fœminx quidem rccYc comprehendentur.
[cfignificauit.de refcript.VBI

Brî»inter
TIT V L V S
hte ïoh. And. ïmmol.ôc duo Siculi.poft
Frâcif. in c.cum in multis.de rcfcrip. ôc in
c.gencralitcr. de clect. in tJ.Spcc.tit. de rcfciipt.
§. vit. verf. fed quarritur. Quod
porro ad priuilegia pertinct. Bal. fine,
ad audicntiam. in vit. col. ibi. quxro
nunquidinpriuilcgiis.de rcfcript.] tradit
fub mafculino comprehcdi fœmininum:
quod vfu vetcrum côprobatum affirmât.
& eumfequitur Gemy.[in citato c. gcnerali.col.
4. verf. tertio cafu. de elect.in6.]
& ante eos.Arch.[in alleg.c.fi quis fuadëtc.adducitque.l.vlt.de
conil. pccu.vbi bénéficia
principum latifsimefunt interpre
tanda.]Scdeainremerito Archid.ab Immola
reprehéfum arbitror,quod Archid.
interpnncipûpriuilcgia & bénéficia,differentiamnon
perpenderit: quam tradit
Ioh.And.[incolim.deverb.fignifi.ôc latiusmoder.mediol.incitata.l.vlt.]
Nimi-
r u m
confiât bénéficia qua; folum conec-
priailcgia& dentis preiudicum rcfpiciunt,nec iuri côtenefici».
muniaduerfentur,latifsimam recipercin
terpretationem [d. 1.vlt.de côftitut.pecu.
c.cû dilecti.cxtra de donat.] Priuilegia au
Tem qua* aduerfus ius commune in fingularem
alicuius gratiam impetrata funt,»ri
ftc funt interprct9nda:maximevbiin tertij
praeiudidum vergunt'. Nam & eocafu,
bénéficia quoque, qua; alioqui lace interpretanda
funt, ftriclam recipiunt interpre
tationcm.vtnotat Accurf. & Bar. [incit.
l.vlt.&1.2.§.mcrito ôc.§.fiquisà principe
fF. ne quid in loc. pub. ôc l.ncc auus vbi
Bal.C.dcemancip.lib.l.cum filius.ff.de te
ftam.ôc cfuper eo.de offi.dcleg.] Conclude
itaquein beneficiis principum in mafculos
collatis, ad fœmininas quoque cxtendi.inpriuilegiis
autem minime.
Ex hoc poflremojduo inferrclicet.primum.Priuilegiumimmunitatis,dcfcendentibusconceffum,ad
filias minime pertinere.In
quâ rem induco tex.in 1.1 vit.
fF.de iur.immunit. ôc in 1. fpadoucm.§. libertis.de
excuf.tut.Secûdum.Si quis donatus
fit priuilegio fpurios legitimandi,
non cenfebitur ius habere legitimâdi fpurias[modcr.in
citatal.fi quis id quod.ôc in
l.i.inprincde verb.oblig. poftSigno. de
Home.incon.ii^.Inquaeftionc vertente
& con.aio.faétû fie fe habet.] licet Decy.
m rem fœminçcol.pen. id expreffè repro
bet.Sed non fatis recVcmco iudicio. Et in
huius reiconfirmationem,cxtant duo celebcrrima
conf. feilicet Card.flor.in 13/.
Putofihas.ôcDecy.conf. 4f3.Côfultum
PRIMVS. -19
fuit. Qua ratione tradût in priuilegio côceilo
ncpoti,ncptcm nonvenirequoniam
id fi quando accidat,fit non ex^erbi proprietatCjfcd
virtutc exrenfiua. [Bar.in 1.1.
de verb.fignifi.tex .in l.jpnun^o.in princ.
de verb.fignifi.ôc in l.a.dclib.cau.fF.Tcx.
opt.inl.cum in adoptiuis.in vcr.qua*in filio.C.deadopt.Notat
Bal. in 1. vît. col. 6.
verf.Itcm proprialocutio.C.de hçred.inftit.]Vcrùmqua*ri
potcfl.an idem in beneficiis
iuris fit, vt mafculinum concipiat
fœmininum. Bal. [in cad audientiam de
rcfp.fub fi.ôc in c.i.deiudic] idadmittinc
gat,inquiens cum qui teftamenti fui executores,fratrcs
dederit, nô cenferi dedifle
fororcs.Rcm tamen explicato ex his qua:
fupràdocuimus, itavtfi officium fit huiufmodi,quod
eque conuenit fœminis,atquemafculisjhorumappellatione
ôc illas
venire.Quod fi légitime illud gererenon
pofsint.minimcvtnotât Dccy.[in citata
l.fccminas.fF.derec.iur. , r
Lajterum ccotranofœmininunomcn n^^ftatu.
mafculinum non côcipit. vndc pœna mu- tafunt.ad
lieri infra annum luttus nubenti ob ni- «aftulosno
miam feflinationem impofita,ad viros nô cxtt
^ utur
"
pcrtinet.vtplencDecy.inl.i .prin.C.defe
cund.nupt.
Quoitaquerem omncmfcmelfiniam
idpro conflanti habeto, omnem difpofitionemà
iure ftatutoue aut confuetudinecmiffam,quamafculorum
tâtum fâfta
eftmcntio, ôc corum qui ex his defeenderét,adfceminas
& qua; per fœmininam lincam
veniunt non pertinere.E t mafculorum
appellationem non modo feemints
nô côtinere,fcd nec eos, etfi mafculos, qtti
ex hisdefeenderunt. Qucmadmodûfeudorum
difpofitio qua; mafculos folosfucceffores
conftituit,adfœminas trahi nullo
modo potefl.[c.i.§.hoc autem notandum
de his quifeud,dar.pof.c.i.§.quinctiam epif.velabbat.ôc
ci.§. filia vcro.de fucceff.
feud.] Cuius rei ratio iandudum prodita
eft,neinpe fauorconferuanda* agnationis
[l.i.§.pen.deventr.infpic. ôc l.Titiacum
teltamcto.§.Lucius.vbi Bal.de leg.2.idcm
Bal.in 1. 16. qui bonis vbi tcx. fing. de his
qua; ad lib.pcruc.non pof.Cy.ôc Saly.in 1, ^
i.quefitlong.confuet.Et Ioh.And.inaddit.ad
Specul.in rub.dcfucccff. abintefl.]
idcmquoqucin vltimarum voluntatum
difpofitionibusconcludendumcenfcOjVt
fi teflatorfiliosmafculos heredes inflitue
rit aut fideicommiffo aut legato particularidonaiîcrit,non
veniant fcemine,nec
. . . . . . d

TITVLVS PRIMVS.
10
qui ex his dcfccndunt.[ita concluditur in nem nec filiae nec qui ex his nafeentur ne­
addit.Ioh.And.ad Specul.inrub.de tefta. potes venient.[Vtexpreflétradit Paul.ca
T radit Bar.in l.cum auus.vbi Socy. in rc- ftr.in l.gallus.§.nunc de lege velleia. ff. de
pet.de condit.Scdemonftra. atTatim Pau- lib.Sc pofth. Specul.tit.loc.§. nuncaliqua.
lus caft.Sc poft cum Alex.in l.gallus.§.nûc quarit.14FJ.ck Bal.in 1.2. de condit.infert.
de lege velleia.ff.de lib. Se pofth. Bal. con. C.Paul.Bal.ôc Iaf.in l.Sed fi hac.Ç.libcros
40.quidam magnus nobilis.lib.3.]Idcm ff.dein ius voc.EtrurfusBal.inauth.fi
quoque iuris in contractibus procedit, vt quis ruinas.fubfi.C.defacrofanct. ccclef.
inemphiteufiabaliquo fibi filiifque ma- Alex.in l.cx fafto.§.vlt.ad T rebcll. 5c Iaf.
feulisfeu permafeulinam lineam defeen- in l.fi quis id QU0D.C0L4.ff.dc iurifd.omdcntibusconceffaùneam
enim concefsio
ni.iudic]
ARTICLE SECOND.
P& Enfans mincurs,par mariage font reputez maieurs : deflors
peuucntcftcr en iugement,contracter, eux obliger, 8c font capables
de faire tous actes légitimes que pourroiétfaircmaicurs.
§. SECVNDVS.
Minores iuftîs yxoriae rci peraftis maiores habentor.Iam pofthac
legitimam in iudicio ftandi perfonamfuftincnto, côtrahun
to,obligantor,actufquc omnes legitimosnonfecusatque maiores
agunto,
Vpràdecmancipationis beneficio
qnod adfert matrimoniû
ipfum,copiosc egimus. N ûc de
altcro ciufdemcoiunttionis be
neficio difpiciendum eft,quo minores pro
maioribus habentur,& legitimam perfonam
cunctos actus ciuiles geredi accipiût.
Qjiod benefidim fane vt in multorû gratiam
5c vtilitatem introductum eft,ita 5c
faepeinruinam 5c grauemiacturam mino
res ipfos précipites agit,vtnon leui expe
rientia,ncc fînemagno quorumdam danv
rrjo fatisân dies comprobatum videmus.
Porro adfacilioré huius.§.interpretationcm
tria funt potifsimum inquircda.Primum,dc
huius confuetudinis viac robore.
Secundum, hac confuetudine fine dubio
valida exiftente,anminor,illius fiétio
ne per matrimonium maior cffeftus, res
fuas immobiles alienare fine decretopoffit?
Tertium, an ille in his aftibus laefus,iu
re minoris reftitutioncm in integrum impetrare
pofsit? Qjux fingula fuis locis or-
An iure fu- di n e profequemur.
ltineri pof- A • • n- • • • 1 «
fithsecVon A primaitaquequeitioneinitio duéto,
fuctudo. qua dubitatumcftiurencciuilipoffcthec
fuftincri confuetudo, rem aliquanto dubiamreddebatquodferctraditumfit,aetatis
veniam indulgere alium à principe
nô polTe.[1.2.C.dehis qui vcn.aeta.impct.
&1.3.inprinc.deminor.ff.]Sed qus prin-
cepsipfefuaemaieftatireferuauitnonpoteft nec tollere nec concedere confuetudo
aut ftatu tum.[vt refert Bar.in citata L3.Sc
l.non ambigitur.ff.de 11. Idem vberiusin
1. omnes populi.in 3.quçft.princ.ff.de iufl.
5c iur.]fa.quod in eam rem tradit Ang. &
pofteum moder.RINL.fi quaeramus.ff,dctc
ftamJquo loco concludunt teflandi poteftatem
ftatuto dari non poiTe impuberi,
quandoquidem id concefsionis ius princeps
fibi referuauerit. Qjiam fententiam
pro expeditahabet Pont, [inl.more noftrae
ciuitatis.ff.de acquir.hçredJContrariam
tamen opinionem fecutus eft Ang.
eodem in loco.hacinductus ratione quod
vt minor abfquetutoris auctoritate non
obligctur,à iureciuili introduétum confiât.
At tante eft auttoritatis ac virtu tis fta
tutû, vt iuri ciuilidcrogare pofsit: vtfcilicet
5c minor annis 2/ teftetur, 5c vteon*
tra iuris cômunis difpofitioncm, citra tutoris
confenfum,legitirne contrahat,ac obligetur
[iuxtal.iusciuileckl.omnes populi.iunctis
his quae coin loco copiofe à
doct.tradûtur.ff.dciuft.Sc iur.Porro Frâçife.
Aret. inter caeteros iuris interprètes
iudicio perfpicacifsimus,ea in re très potif
fimùmcafusconfidcrauit.[in citatal.more.]Primus,quando
ftatutum vel confuetudo
minore legitiffum reddit ad omnes
actusgercndosjperindc aefi maior effet.

ARTICVLVS SECVNDVS. 2i
Quam legitimationcm, quoniamaetatis
veniae impetrationé continet,quae ad folû
principem pertinet,nullius cëfuit effe mo
méti:motus au&oritatc Bal.[in auth.fica
ptiui.C .de epif.Sc clcr.] inquicntis,minorem
qui ita ftatuto faftus eft habilis, non
poffc aduerfus acTum qui aetatis veniam
inducit,reftitui. [l.i.C .de his qui vcn.aeta.
impet.] Secûdus,cum ftatuto quis minor
efficitur habilis, non vt maior, fed fimpliciter
ad contrahcndum,vel aliquid gerendum,tunc
valerc huiufmodi ftatutum cëfuit,vt
quia non videtur eo cafu çtatis veniaconcefla.Tertius,quandoftatutûreddit
minorcm habilem, non in vniuerfum
ad actusomnes gerendos,fedadaliquam
tantum contraftus fpeciem : quo cafu valerc
quoque hoc ftatutum tradidit,quia
princeps çtatis vcniecôcefsionë fibi generatliter
referuauit ,non in cafu quo de aliqua
tantum côtraclus fpecie ageretur. [d.
1.3.fub prin.ff.de minor.] in quam fententiam
videtur fleclere Alex, [in d. l.more.]
inquiés ftatut û quo in vniuerfum minori
bus rerum fuarum adminiftratio indulta
eft,nulhuseffemomenti: Sccusfiadeertam
actus fpeciem tantum, minorem reddat
habilem.Ex his fatis aperté colligitur,
confuetudinem hanc noftrâ quae vult minores
exmatrimonio pro maioribus hafoeri,
gencraliter ex quibufcûque aâibus,
fiuecontractusfiuciudicia rcfpiciant,non
fatis fubfiftere,quum praefertim ipfos minores
reftitutionisinintegrum beneficio
priuare videatur.
Verum fuperflua mco iudicio effet difputatio
fuper huius côfuetudinis viribus,
cum conftet eam iam legitimo tempore
praeferiptam, cuius initij memorianô cxtet
: Se totius populi Blcfcnfis confenfu
haud dudum confirmatam, quametiam
in dies in vfum venire videmus, nullo ont
nino refragante, ex quam nouifsimis temporibus
fupremi fenatus decreto ftabilitam
fcio:approbantectiam regia maieftateinhuneconfuetudinum
noftrarum codicc
redacta eft, ita vt hodie pro lege apud
nos inuiolabilitereuftodiatur. Quareea
res dubitationem nullam habet. habent
enim ea quaefuprà cômemorauimus, vim
expreffae principis approbationis, [ iuxta
l.hoc iure.§.dudus aquae.ff.de aq.quot. &
seftiu.tcx.eftinl.i.& a.deaq.plu.arc.6c c.
i. de praefeript. in 6.] Maxime vbiaceedit
principis cognitio, ac earum rerum feientia,
qua vim habet conftituti. [1. z. C. de
fcruit.Sc aq. Immo.in ebonae. 2. extra.de
poftul.praelat. & in c.conquerentc. de off.
ordin. facit quod tradit Iaf. inlect.l.cunttos
populos, in 3-c1iar.de fum. trin.Sc fid.
cat.inquiens nihil referre anconfuetudo
cxprcfleà principeapprobata fit, an tacite
, vt quia feit Se patitur. Ideôque priuilcgium
conccderc videtur, nifi ea ad regaliapertineat.]
Seddchisnosinfrà latius.
Qjiare etfi huiufmodi confuetudo tam
effet à iure aliena,quàm quodalicnifsimû,
illa tamen in vim confuetudmis faltemin
vim priuilegij valeret.
Nec obftant qua; nos in côntrarium adduximus
,quale eftde veniaaetatis, cuius
indulgétiam princeps fibi referuauit, qu*
ftatuto vel confuctudineinduci non poteft.
Nam confiât ea quaeprinceps fibi rcferuata
habet, duplicisefle fpeciei. Nam
autinfignum fuprema: fuae poteftatis referuauit:
& haec quidem nulla temporis
intercapedine quantumuis longa, nec côfuetudine
légitimé praefcripta,ftatutoue
tolli poffunt. [tcxt.inl.côperit.C.depra?fcrip.trig.
vel quadr.ann.eft gl. fing.in ci.
de facrof ccclcf.& in 1. vlt.de iuft. & iur. 8c
inrepetit.l.i.col.c^.dcemancip.libcr. 8c in
l.z.de vfucap.8c in l.ficut. vl.col.de prçfcr.
trig. vel quadr. ann.] Quaedam vero quae
principis poteftati referuata funt, qua- ad
fupremam cius au&oritatem nihil pertinent,
fed in fpeciale tantum priuilegium,
velpropter caufçgrauitatem ac magnitudinem,aliàmueiuftâ
rationem.8c illa quidem
vel praeferiptione vel confuetudine
aut ftatuto tolli poffunt. [text.inc. fuper
quibufdam.§.prxterea. extr.de verb.fign.
vbi Alb. 8c inc. cum à nobis. col. i. fub fi;
depraefer. 8c Bar.inLfipublicanus.§.vl.ff.
deoff.leg. Butr.inc.cum contingat. vit.
char.de for. comp.ex. 8c Aret. l.morc.col.
4.deacq. haered. 8c Iaf.conf. 208. videretur
prima animaduerfione,col.3.vol.2.]
E x hoc patet id arg.nil obftare huic côfuetudini.
Nam aetatis veniam, in fignum
fupremae fus maieftatis non cefetur princeps
fibi referuaffe:fcdproptertanti praeiudicij
gruitatem, ne res minorû ita facile
venia aetatisimpetratapeffumirent.Qud
fit vt raro etiam princeps idcôcedat.[tex.
in L3.ff.de minor.]Scd non prohibet quominus
ftatutis 8c côfuetudinc in côtrariû
difponi pofsit, liect aliter vifum fit Saliceto
[in l.omnes.C.de his qui ven.aeta.imp.]
Scd nontantieft apudmeSalicetiauftoritas,vtàyero
difccdcremecogat.

A*- T I T V L V
Altéraquaeftionedubitatumeft, Num
An minor poilct minor.qui haccôfuctudinceft mapermatiimo
l o r cff ec"tus ob matrimonium, res fuas im-
"ffeâu^ot mobiles abfquedccrcto°alienarc. Quain
fit fine decre rcpaucis eftconcludendum,minorem pro.
to immobi- maiore in omni contra&u gerundo habe-
liaahenare. p j c t i â ^
UQ a(j ali enationes: nec quicquam
decretoopus efle. Ex eo enim quod confuetudo
illorum contradtus côfirmat, cen
fctur alienationes quoque ab iifdem faclas
approbare, abfque vllo iudicis dccrc-i
to. In quam rem videtur cafus in auth. fi
captiui.deepifc.& cler.vbi Bald. Nam ficut
minor etas per illam auth.limitata,facit
minorum contratftus valere, etiam fuper
immobilibus, ita 8ç in propofitocafn,
matrimonium tempus minoris aetatis finiens,efficit
vt ab eo tempore incipiant
minorum actus valere. Quam rem poft
multam difputationem tandem conclufit
Iaco.de Belloui.in illa fua difput.incip.legeperufina.
quam fequitur Ioan.Andr.in
addit.ad Speclil.tit.de reftitut.ia integr.§.
jquis au tem. verf. faluo. qui eodem in loco
diffoluit eaquae in contrarium adducuntur,
vtin hislex quidem limitet aetatem,
fed çefta id etatis non confirmât.vt fit expreiFe.in
hac natura confuetud. Quod tra
didit etiam Paul.Caftr. [in 1. omnes.C.de
his qui ven. aetat. impetra.]afTerens minime
necefTarium effe decretum, inalienationc
rerum immobilium,que facta eft tépore
limitatae minoris aetatis. Et quod ad
id quod obiicifolct de venia aetatis, quiciuseftectus
cfTenon folet,rcfpondit etatis
veniam per referiptum impetrari, quod
longe minus eft fauorabile quàm lex municipalis,
feu flatutum, quo legitimatio
qua minor pro legitimo ac maiore habetur,
folet extendi ad quofcunquecontraftus:ita
vt in illis gerendis nulla fint adhibenda
huiufmodi folennia,qua; in aftibus
minorum requiruntur. Quinetiam aitillc
minores ex ftatuto maiores aliqua de
caufa effectos^vt hic per matrimoniunfjfi
rem fuâ maie trattauerint, & fubftantiam
fuam confumpferint,non pofTe aetatis minoris
praetextu reftitutioné in integrum
petere. Quodadfequentemquaeftionem
pertinet.in quaiftudexplicabo. His adde
quod egregic docet Bal.[in c.i.in prin.per
quos inuelt.]inquiês nufquam iudicis dccretoopusefle
adeonfirmandos cuiufuis
perfonae contractus,quos lex feu confuetudo
approbat.Cuius rci rationcm adfert
in c.i.princ.quifeu.dar.pofT. Quia feilicet
S PRIMVS.
confuetudo vim HABCTDCCRETI43.vltim.in
auth.de vfur.naut. collât. 9. & quaeeo loco
not.] Nam & dicitur confuetudinem
vim quoque habcreiuftitiae : nimirum, q>
det iurifdiiftionem. [1. vtviros. C.de diuerf.ofF.lib.iî.
& ccumcontingat.ext.de
for.compet.] Vnde nihil mirum confuetu
dineinduci poffe vt liceat minori res fuas
fine decreto alienare, cum id quoque ftatuto
efficipofsit, fecundum Angelumj[in
l.diuturna.fF. de icg.] Facit & id quod pro
régula traditur, legis difpofitionê nullam
cxigerefolennitatem.folct enim dici vuleo:
factum le°;is, loco folennis facïi hominis
fuccedere. [l.fi pecunia.§. fi feruum. fF.
dccondicl:. obeauf. ckl.caufam.fF.mand.
ita Bald.con.io8.dominaIoanna. fub fin.
volu.3.Bart.in l.fi duo.§. fi quisiurauit.fF.
deiurciur.]
Quod ad tertiam queftionem pertinet,
qua quaenlolet an minor huius contuetu- i orexcôfu t
dinisfiiftione ex matrimonio factus ma- tud.f aaus,
ior,filaefus fit,iureminorispofsitrcftitu- a n i n inte
gr.
tioneminintegrum petere. E t primo vi- reftltuatut
-
dçtur concludendû, licet cenfeatur fublata
decreti folennitas, vtin prarced. quaefK
diximus,non tamen vidcrifublatum refti
tutionis beneficium filaefusex contraftu
reperiatur.[vt afTerit Accur.in l.vnica.C.
fi de moment.polT.fuer. appell.ck in auth.
fi çaptiui.C.dc epif. & cler. & quod eo loco
notât Bal. Quae res valida rationefuaderi
poteft. Nam vbidenegatur appellatio,
poteft nihilominus in integrum reftitutio
peti.[vt docet eodem in loco Accur.
8c Bald.in l.vnica. C .ne lic.ter.prouoc. 8c
Bar. in 1. minor.§.fed etfi.ff. de minor.] In
cuius fententie comprobationem adduco
reg.quam tradit Salic.& poft eum moder.
Mediol.& Papien. [ in l.poftqna liti.C .de
patt.&in l.i.fF.deiurifd.omn.iud.ck inl.fi
infanti.fubfi.C.deiur.delib.]fcilicct quâtumeunq;
generalis fit ftatuti difpofitio,
non tamen beneficium reftitutionis in integrum,iure
fpeciali vel iudicis ofïicio côpetens,
excludere çenfetur. vt ait Accurf.
in cit.l.vnica.fi de moment. poffefF. Secûdo.côfuetudinis
noftrae fittio maiorisau-
(ftoritatis efle non poteft, quàm curatoris
auclroritas feu iudicis decretum,quaein cô
tra&ibus minorum nccefïario interuenirc
oportet, ex iuris cômunis difpofitionê.
[vt videtur cafus in l.omnes. ver.ita tamë.
& l.cos.C .de his qui ven.aeta.impetr.]Attamen
certum eft eas legis prouifioncs fupercontra&ibusminorum,reftitutionem

ARTICVLVS S
ÎN integrum non tollcre. [dccuratoris au-
CLORITATCJTEX.cft.in l.z.C.fi tut.vel cur.intcrue.de
iudicis dccreto eft TEX. in 1. fi quidam.
C de prard. minor.] Vnde fatis efle
videtur fi tantum pofsit haec confuetudo
ad côfirmandos actus à minoribus geftos,
atquc curatoris authoritas & iudicis dccretum.
Etproptereanoncftad aliudeon
tra régulas iuris communis trahendum,
cum ex tali extefionc emergeret iuris correctio.
Tertio in hanc partem facit quod
ITATUTA ôc côfuetudines fecûdumius cornmuneintelligi
debent: nefeilicet ius commune
la-datur, & ne quis etiam indebite
damnum patiatur. [iuxta 1. fi ferui veftri.
C.dcnoxal. ac~T.& NOTÂT. Accurf. in Lvlt.
§.tncomputationefubfi.deiure delib.l.vt
gradatim. ff. de muner. & honor. & in c.
cum dilectus.ext.de côfuct.]Nifi forte ex
tali interpretatione refultaret fuperfluitas.l.vlt.ad
municip. Huius verointerpre
tationis cum iure communi confentientis
quatuor adduci poflunt excpla.Primum,
Iuramentum eam vim habet vtminorcm
PRO maiore haberi efficiat. [auth. Sacramentapuberû.Cfiaduerfus
vendit.]Nec
tamen EX huiufmodi legis fictiqne, minor
nequeprudétiorncquelagacior redditur.
Nam ca fictio locum habet duntaxat in
his qua; IN iuris AI te confitiunt: non in his
qua; funt naturç, vt quia immutabilia fût.
Ait enim Arift.mulicris conlîlium inualidum
elle: ac pubens, qui légitima adhuc
auatemnonattigit >imperfcctum. [refert
Bal.in RUB.de rerum permut.] Vnde licet
IN re propofita, iuramentum minorem aftringerclcx
iuiîent,non tamen denegandamputauit
ci in intégra rcflitutionem.
Secundum, Si minor iam grâdior & légitima;
auati proximus, vt quia vigefimum
iam fuxactatis annum attigcrit,IN fe COMpromitti
palTus, ac auditorium receperit,
ei reftitutioncin integrum fuccurrendum
refpondit Calliftr.[IN I.cumlege.^.vlt.fF.
dearbit.] Idem in hoc noftra; confuetud.
cafu faciedum quis non iudicaucrit ? Tcrtium
EX priuilegio militiconceffo certum
eft cum beneficium reftitutionis in intcgrum
nô amitterc.[l.fi R uffinus.ff.de teltam.milit.]NEC
hîc quoque videtur BENEficium
illud FIDTIONISJVT quis pro maiore
habeatur, tollere reftitutionem in difpendium
non leue minorum. Qjuartum,Si filiusfa.annisminor,matrenolenteacrecufante,
haereditatem adierit, licet ea in re licentiam
à iureconfequatur, nihilominus
C V N D V S. 25
ius ipfum & reftitutionis in integrum petitionem
non denegat.[ cafus eft fing.in 1.
vlt.§.fin autem.2.C. de bon. mater. Paul.
Cafl.con. I72.noneftdubium.innou. &
Lud.Pont.con.fpo.vifo.themate.]
Porro Aret.nihilo his validifsimis &
ferc concludcntibus^rationibus addultus
. conclufit[inl.morcnoftra;ciuitatis.ff.de
acq.haucd. ] in cafu huius noftrae confuet.
qua; aetatem minorem, non annis, fed matrimonio
metitur,ccflarc omnino beneficium
reftitutionis in integrum:cum mino
rem,tatione matrimonij,in omnibus attibus
pro maiore habendum difponat. In
quamfentétiam multos graues authores
iuiffe teftatur. Ac maxime Iac.de bcllou.
in dictafua difputationc & Ioan. And. in
tit.de in integ. reftit.& Bald.in cit.auth. fi
captiui. & ita folis horum aucloritatibus
nixus,cam fequutus eft fentêtiam. Qjiara
etiam Angel.(cuius métionem non facit)
veram crcdidit^afTcrcs id pro regula,quod
vbicunquc minor in omnibus aeperomnia
pro maiore habetur, fiuelegis fiuc flatutific"tione,eum
non pofTe reftitutionem
in integrum petere,ficut nec maior : fecus
fi ad certam caufain vel côtractus fpeciem
tantum, pro maiore fingeretur. Excplum
fingit in minore quem in caufis fpiritualibus
pro maiore haberi certum eft. [c.fi annum.deiud.in
6.]qui tamé fi lsfus aut dcceptus
fuerit,quiain reliquis ommbuscau
fis & actibus iure adhuc minoris vtitur,
poteft in integrum reflitutionc poftulare
[vt notant gl.& Abb.in c. ex parte, de reftitut.
fpoliat.] Et fi tamé in hoc excmplo
contrariumfenferit Accurf. [in 1. ait praetjor.in
princ.ff.dcminor.]Sed non fatis recYe
fccùdum Ang. ficut & firmat quoque
Alb.[incit.c.ex parte quo loco docet Accurf.
hac in re ab omnibus confutari.] &
Angel. id vfu apud florentinos inualuifle
teftatur. qui vbi 18.1« fua; aetatis annum
attigerût, pro maioribus omnino habentur,
ita vt îureminorum reftitutionem in
integrû petere non pofsint. Hanc fcqu utt
funtlcntentiam Bal.in alleg.l.cumlegede
arbit.ff.Paul.de Cafl. & Saly.inl.omnes.
C.de his qui veniam «etat.impct.ck P ont.
in l.more de acq.haercd. & ante eos Iacob.
Butrig.ôc Huber.vetuftifsimiiuris interpretcs,quos
referunt Alb.& Bal.in l.i.C.
de his qui ven.aetat.impetr. In cuius comprobationem
adduco,quod egregic tradidit
Bal.[inl.minor.in veteri lcft.if.de procur.jinquiês
rninorcm,quiàlege vclprin-

4 4 TITVLVS
cipc accepitlegitimam maioris perfonarn,
non poiîein intcgriim reftitui. Nam contra
difpcnfationem legalcm, papalemck
imperialem, negat omnino bencficiû refti
tutionis in integrum petipofle. [not. in I.
i.de his qui ven. aetat. impet.] Ne qui cum
tam illuftribusperfonis contrahunt legc
vel principis auc~toritate circunfcripti videantur
: vt eo loco docet exprefsis verbis
imperator. Idem in fimili not. Specul. tit.
de au&orc. verf. fed pone q> filius abfentc
patr. Q^uaequidem minime procederefatctur,vbi
quis ab infcriorelegitimatus cffet,vt
puta, à indice vel alio à principe vel
lege: tune enim non celTare reftitutioncm
in integrum ait. Qjuam fing. 8c egregiam
traditionem plurimi aeftimo, & verifsimam
effecontendereaufim: 8c quae ctiam
apud noftri fori togatos recepta eft.
In fumma côcludito,quod ad hanc con
fuetud. pertinet, hic beneficium reftitutionis
in integrum omnino ceffare. Qjiâdoquidem,vtfuprà
monui.aetatem minorCm
non tâtummodo limitat,fed vlterius
procedit: conftituens vt minores in omnibus
aétibus tam iudiciariis quàm extra
iudicium, per matrimonium maiores habeantur.
Qjuaex rediffoluipoffuntquaecunquein
contrarium obiectafunt.vt feilicet
in illis limitata quidem fit aetas:fed ni
hil vitra: necaftus poftmodûgefti,itaexprcffc,vt
HICJCONFIRMANTUR.In quam rem
haec induci poteft neceiTaria ratio q> fubla
tumfitcxpreiTehac noftra confuetudinc
impedimctum,quod obftabatminoribus,
ne legitimam perfonam contrahendi &
obligandi gercrêr.quippc minor aetas:que
matnrnonio limitata eft,vt fupr.diximus.
Qjjçfanftiogcneralis eft, [iuxta hvlt.fub
fi.ibi quia gencralis eft determinatio. ff.de
milit. teftam.] Qjiarc nihil eft iam quod
obftet, quo minus maiores fa&icontrahere
pofsint,8c in iudicio ftare,vt quoque
nominatim cauet haec noftraconftitutio.
Itaconfultum extat àBal.[confil.io7.in
Chrifti nomine quaeritur vtrum. vol- 4.]
Nec eft quod obiieias hanc côfuctudincm
vtplurimum damnofam effe minoribus,
qui libéra de fuis rébus difponcndi facultatcabutentes,fubftantiam
fuam abliçununt
omnem. Qjua ex re hanc plaerique
damnauerunt. Sed certc fatis arroganter
8c temerc.Non enim imperiti illi confiderarunt
legem q ue vitro citroq; 8c ad commodum
6c ad damnum referri poteft, ex
eopraeiudicialem minimecéferi, nec dam-
P R I M V S.
nofam:quum fatis fit ia&uram commodo
compenfari. Eft in eam rem tex.inc. i.dc
not. oper.nuntia.vbi Alb.in 4.not. Quare
fi quandoque incidit minores ea rerum
fuarum libéra adminiftratione concefla
abuti, vel aliquando circunueniri & laedi,
non eft quod confuetudinis difpofitioni
imputemus : qua habita multorum vtilitatis
rationcjfancitum cft,vt minores quo
melius & commodius rei domeftice, fueq;
familiae vacarent accôfulcrent, omnes legitimos
actus gererepoflent, non attento
co raro cafu quo contingit aliquando nônullosdecipi.
Nam 8c videmus vfucapiones
in multorum vtilitatem,ac reipublicae
fauorem introduc"tas.[l.i.ff.devfucap.]
Qjiid tamenmagisànatura alienû,quàm
cum ia&ura aliéna locupletari ? [1. iure naturae.de
regul.iur. & l.nam hoc natura. ff.
de condift.ind.] Qjuod tamen lex minime
attendit. Qjiarc fi quod ex hac confuetudine
incurrat damnum minor, fuae facilitiimputetur.
Praeterea,cumduaealicuius
conftitutionis caufae permifeentur, quarû
altéra praecipua, ea minus principalem
ad fe trahit, [l.quarritur.ff.deftat.homi. &
l.fed 8e quaefitum.de lib.& pofth.] ctiamfi
hecillam vinceret numéro vel frequentia.
[ita notât Gcmy.in c.fi duo. de offic.delegat.in
rî.facit text.in c. quod in dubiis vbi
Alb.in 2.notab.extra.deconfecrat.ccclef.
vel altar.] Qjiam remlatius ego perfequar
infrà eod.in verb.contrahcxe.
^Minores.
MInorum appcllationem aequiuocam
effeoftendit Rom.Pont.inc.inprefentia.
extra.de probat. inquiens duobus
modis intelligi poffe,videlicet 8c eum qui
impubes fit,id eft,mafculû infrà decimum
quartum annum:8c fœminâ,quaeadduodecimum
nôdum peruenit : 8c eum quoqj
qui cas aetates attigerit, intra tamen vigefïmumquintum
annum, minorum nomine
contineri. Vndc eo fimpliciter prolato,
dubia oritnr probatio, an minor feilicet
pubesintelligatur,an impubes: vt eo loco
affatim trattant Canoniftae. In propofito
huius confuetudinis cafu, quo de matrimonioagitur,minoris
appellationeintelli
getur,qui pubères annos iâ attigerit. [tex.
eft,iûcT.gl.inl.quodferuus.ff. decond. ob
eau .vbi plcné Alex.] Cuius rei neceflaric*
cftargumento, quod ea aetas pro légitimas
definita fit ad contrahendum matrimo-
\

ARTICVLVS 5ECVNDVS.
nium.Ç.i.inft.dcnupt. Nota & minorum
appellatione.veniretam mafculos quam
fœminas,idqucnon folumapud gramma
ticosauthores,fcd ôc apud iuris ciuilis fcri
ptorcs.
^flampofthac.
lxnuncSe TYlevenitinmentemdi&ionumimpu
ex tune. J[ 2 rarum,exnunc & extunc:quas quoniam
à barbaris canoniftis & tabellionibus
non rarôvfurpantur,explicarcnô abfurdû
erit.Igitur fi hç dittiones fimuliungantur
hoc modo,Titium excommunica
tumdcnunciamusjcxnunc prout extune,
& extunc prout exnunc:Vcl hoc modo,
vt folét tabelliones in obligatoriis inftru-
< mcntis.Isfcfoluturum idus manias projnifit:quod
fi non foluifTetjCxnunc prout
cxtuncôc c.extremitatem téporis ad initium
ôc initium fubinde ad extremitatc
trahi dcnotât.rvtin clem.i. vbi glo. 5c intcrp.de
côccf.prebendç 5c Bal.in all.§. nûc
delege velleia.Ang.5c moder.in l.i.de codicil.Bar.inl.fi
ita ftipulatus fuerofi Titius.ff.de
verb. oblig.hanc rem abfolute
tractât Ang.in 1. huiufmodi. eo. tit. & Alex.con.3.pfpe&islitteris.col.vlt.vol.6.&
Fcly. inc. liect caufam 5c. col.4. extra de
probat. Aducrtctamëvnum,quodfihis
verbis concepta fit excômunicationis fen
tcntia,nifi infra preferiptum diem folueiit,exnunc
prout cxtunccxcommunicatusfif.ex
hac fententia nondum excommunicatus
cenfetur debitor,fcd fufpenditurexcommunicatio
in tempus lapfi termini.in
que collata crat. Necquidë rétro
trahiturad têpus quo lata cft.fed tum demumincipit,cum
eueniétefolutionis die
ceffauitdebitor.Qjiae resnoneft fine ratione.Nam
fi cacxcômunicatio retrotraheretur,
iudex ferre condemnationem in
futuramculpam vidcretur.quodfieriiure
ncquit. [vt docet Innoc. in c. prçterea rcquififti.extra.deappel.]
Qjjodquidéfieri
dicuntcoquodilladicl:io,exnunc,preccdaf.fccus
fi poftponcretur dictioni extûc.
Tune enim concluduntfuturum tempus
ad prçfens reduci, 5c excommunicationisfententiamretrotrahi
ad tempus quo
lata eft. Qjjodacciditvelpropter confenfum
partium, veliudicis prxxcptum.huc
facit Guid.pap.in decif.delph.q./o8. Clericus
confelTus eft.
%L egitimam perfonam
ftandi.
Hoc eft,etiam fine patris curatorifuc,fî
qucmhabctjaucTtoritatcacconfcnfu.Fruftra
enim id conflitutum fuiffet.vt poflent
ij flarc in iudicio, nifi per fe, nec cxpc&ato
cuiufpiam confenfu.
^[Contrahunto.
COntrahendi vcrbumfVt quando eft fig,"fi"o!
latifsima* fignificationis)hîc ôc in.§. mslauisi-
fequenti,generaliter 6clargefumitur, &
quafi contraclus, aliosve quoflibetactus,
vnde oritur ius obligationis, comprehendit.ll.heres
abfens.^.i.ôc l.omncm obligationem.ôcl.interdum.§.vlt.ff.deind.Itcm
pactum : quod quidem verenon eft côtracl:us.[vt
déclarât Accurf. in l.i. in princ. in
gl.mag.ff.deaft.ôc oblig.fecundumintcrpretationem
Iaf. inl. iurifgentium.§.fed
cum nulla. 4. col. in verf. 2.principaliter
not.ff.de pact.lTertio tranfaâ:ioncm:quae
non nifi impropriè contraftus nominatus
dicitur[vt eft gl.i.in l.contrattus.C.dcfid.
inftr.vbiBal. 5c Saly.1 Quarto ftipulationem:quae
non nifi fumpto largifsime contrattus
vocabulo venit. [Bar in 1.fi donationis.C.quodmet.cau.pJenèPont.
5c vterqucImmo.inl.flipulationumalia*.fiib
princ.ff.de verb.oblig. 5c Alcx.in l.i.ff.de
paft.l Qjiinto compromiffum : quod fpeciem
tranfaclionis habet, [Alex. 5c Iaf.in
l.fiueapud acta. C.de tranfaft.l 5c ita impropriè
contractus dicitur.fBar.inl.quôd
fi Ephefi.§. interdû. ff. quod ccrt.loc. Bal.
inrub.de rerûpcrmut. Inno.in c.fiquando.de
off.delegJ Sexto donationcm : quae
nec proprie contraétus appellatione venit
[vt docet Accurf. in cit. l.contraftus.vbi
interpret. Idem Bal. latc inauth. Sacramentapuberum.C.fiaducr.vendi.in
verf.
vlterius quaeritur. Et Pont, in 1. paûum
dotali.C.decollat.vlt.col.]Septimo,dona
tionis iam factae fuppletionem, quae non
modo contraftum, fed ne alienationem
quidem fignificat. [ Abbat.in c.per tuas
ex.de donat. quem fequitur B al. in marg.
invcrb.Alienatio.ver.vltJO&auo.donatione
quae caufa mortis fi t.qua* liect mixtam
habeat caufam ac fimilitudinem cum
aftibus inter viuos, ac vltimis difpofitionibus,
magis tamen ad vltimas voluntates
refertur. [l.vlt.C.dedonat.cau. mort.
Anchar.conf.384.dubiuminiua.quçftione.Alex.in
1.2.deleg.i. Arct. 1.2.de verb.
oblig.l Nono, liberationem feu acceptilationcm
quam vulgo quictantiam galliap-
d iiij
m x
"

pellantteaenim nomine contradtus proprie
non venit. [Bar. Bal.Ang. Sccopiosc
Iaf. in 1. lî vnus.§. padtus ne peteret. ff. de
pact.Bar.in 1. Maeuia.§. vlt.in fi.ff. fol.matri.
Accurf.ia 1.3.§.contrarium.in ver.liberationemde
contrar. iud. tut. Bar. in rub.
C. de pact. 5c in 1. paétum quod dot.C de
collât.] Decimo, ad renunciationem, feu,
quod vulgo dicitur,rcfutationc: qua: non
nifi largo modo quafi contractus appellari
folet. Oritur enim ex ea obligatio ex
parte tantum eius qui renunciauit. Qua:
res mouit dubitationem,an ad huius.§. dif
pofitioncm extendideberet. Verum quia
eadem eft ratio fere in renunciationc ac in
puro contractu, identitas rationis efficie
vt etiam fiatuta à iure exorbi tantia,extcn
dâtur [glo.in cl.in verb. cligatur. de cledt.
& in auth.minoris dcbito.C. qui dar. tut.
poff.Ita docte Pôt. in l.pactum dotali.vlt.
col. C. de collât, poft Bal. qui id exprefsc
confirmât in rub.Ôc in l.i.C.de paét.quçft.
ai.] Etfi Ponta. parum ea in refibi conftans,
contrarium fenferit, in 1. mutum &
l.fi quis mihi bona.§. quod fi mandauit.de
acquircnd.hçrcd.Scd prima fententia mi-
Jii femper vifa eft, & verior 5c aequior.
Quam etiam vitra ea quae ab illis traduntur,ea
ratione confirmo, quod ifta renunciatio
non fit alicnatio.cum nihil de bonis
repudiantis inalium transferatur.r.l.magis
puto.§.fi fûdus legatus.i.rcfp.ff.de rcb.
cor.] Neque enim pauperioremeumfieri
conftat,quinon acquirit. [l.fi fponfus.§. fi
fponfus.de don.intcr.vir.8c vxo.]Nec fane
in ea re quoque fibi conduit Bal.fed variauitplerunque
fuam fententiam. vtte-
Itantur Alcx.Sc Iaf.[inl.fiucapudada.C.
detranf.] Vndecimo. haereditatis aditionem.
Et fi enim qui haereditatem adiir,
quafi contraherc cum ipfis legatariis videatur[§.haeres
quoque.inft.de oblig.quae
ex quaf.cont.nafc] Id tamen non nifi improprie[vtcopiosc
tradunt Bal. & caeteri.
in l.more.ff.deacq. haeredJDuodecimo,fi
dciufsioncm feuinterccfsionem : quaeimproprfe
quoque contractus appellatione
venit.[Bal.inauth. Sacramcntapuberum
in ver.vlterius quaentur.]Trcdccimo,fcudum,
qui contractus eft anomalusac imjpprius,
vtnosinfràdoccbimus inrub.de
feud.Etitacenfuit Bal.[in c.quaein ecclcfiarum
.ex.de côfuet.col.§.] Verius tamen
eft feudum magis proprio nomine, gratiamquandam
acbeneficium quàmcontractum
nominari. Nam plus ineft gratis
TITVLVS PRIMVS.
Se lucri quâ oncris, in feudo. rBal. in prçlud.fcud.col.rî.vcrf.
vifo crgo.8c Alex.in
1. gallus inftituens. in vit. col. de liber.
8c pofth.ff.8c Arct.in 1.continuus.§. fi ab>
co.fub fi.ff.de lib. & pofth.] de qua re nos
latius infrà in rub.de feud. 8c in §. 8. 8c
feq.de fuccef. Quarto decimo, diuifionem:
licet proprie contractus non fit. [vt
tradit Alex, de Im. 5c doét. in apolr. ad.
Barbat. vbi Iaf. in I. ab emptionc.ff. de
pact.Bar.in l.diuifioneeodemtit. quo loco
docet, diuifionem nomeneffe generis,
ideo contractus fpecicm dici non poffe,
neenominatinecinnominati. Quam tamen
puto mixtamcaufam habere, hinc
atquc inde cum contractu at diftraéhi.J
Quindecimo,confenfum:qui nec eft proprie
contractus cum aliudlonge fit venocrc,aliud
vendenti confcntirc.CI. aliud.
inprincff.dcreg.iur.] Vnde qui alienationiconfentir*
alienarenon videtur ferl
tantum fauori renûtiare. [vt inquit Bar.
inl.cum pater.§.libcrtus.delcg.2 . QjioJ
intcllige verum, nifi alienanti rem fuam.
propriam confentiret. Nam eo cafu pro
aliénante 5c principalitercontrahente ha
bcreturftex.cft fing.inl.filiqueat.ibi.coa
fentiente domino Cdcinoff.donat._I Decimo
fexto, iuramentum : quod nec propriecôtractum
quis dixcrit,fed quafi cou
tra£tum,vt refert Pont.Sc mod.[in 1. cum
qui§. i.dc iureiur.] Poftremo omnem diftractum.
& fi nomen ipfum fatis refragari
videatur. [vt eft gl.2. in c.vlt. vbi interpre.canon,
extrade for.compet.] Eadem
fiquidem procedit iuris ratio in contractu
atque in diftract.l. neque 2.C.de
mipt.In his itaque actibusomnibus, ctfî
qui fint fimiles, qui contractus naturam
référant, habet locum ea contrahendi licétia
ac libéra facultas,quam huius §. conftitutio
minoribus conius;atis indulçetr
îdque ea potifsimum de caufa,quod eadem
in omnibus verfetur ratio [arg. gl.
fîng. in I.3. §. contrario ff. de contra, tut.
iudi.vbiBal.ôc Bar.5c alij. in auth. facramenta
puberum. C. fi aduerfns vendit.]
Verum aduerfus huiufmodi extenfio
nés inftant pla:nque,quodin ftatutis &
confuetudinibus verba fint proprie ac ftri
ctè accipienda, vtquam minime pofsint
ius communelaedantrl.fi ferui.vcftri C .de
nox.act.c. cum dilectus vbi omnino canon.extra
decofuet.] Maximcvbi côfue
tudoipfacumrcgulis iuris communis pu
gnarct vt eft tex.iuncta glo. in l.fiquando

ARTICVLVS T £ R TIV S.
n
C dcînoff.tcft. vtnosfuprain prœiriioco m en conferip t u m eft. QJI o fit, v t confu e-
piosé docnimus. Atncmo eft quinefiiat tudinc minime contraclus à cliftradibus
quamiuricommuni aucrfafit hxc noftra diflringuente,necnosillos aclus feparare
confuetudo,quc ininoribus z$ annis licë- dcbcamus[l.de precio. de publica.] Siquitiamcôtrahcndiacdcrcbusfuis
libère didem certa eft iuris régula, cum qui totum
ponendi indulget:quod ncquaquam le- ponit nihil cxcludcre videri [1. à procuragesciuiles
admiferc, citra adminiftratorû tore vbi Bal.C.manda.l. Iulianus.de leg.
confenfum & auctoritatem. Quo fit vt 3.c.folitedcmaior. & obed. & canffi Ro-
magiscareftringeda, quamadeo fusecxnianoriim.icj.diflirift.jldcm fi indefînite
tendenda. Quadere diu multumque ac cum indefinita eam habeat vim, quam &
longisaltcrcationibus inter iuris interpre vniucrfalis[l.lî pluribus vbi Bar.de lcg.2.
tescertatumeft, hanc noftra opinioncm gl.inc.ciica.dccleri.in 6.] Manifcftum au
veram affirmantibus Bartolo[in 1. more temeft gencraliterac indefinite hoc§.da-
noftre ciuitatis. ff.deacq. hered. & in 1. atam elfe minoribus contrahendi licentiâ,
pud Iul.Ç.vlt.ff.ex quib.can.in poflefT.ca- quinetiam 5c generalius omnes aclus gctur.]Pôtan.[Con.394.pra;fuppofitoquodrcndi
qui à maioribus geri poflunt, quin­
vnica voce.] 5c nouifsimé Iaf.rin 1. Barbaetiam Se in §.fequen.côftat gcneraliter his
rîus Philippusin 2. col.de off. prêt. Se la- omnibus contracTibus prohibitam efle
tius in §.omnium.inft.de acl;io.]Contrariâ vxorcm,abfque viri auclofitatc Stcôfen-
autem partem acerrime tutantibus Bal. fu : Qu a p ro p ter eu m v t riu fq u c confuetu-
Ang.vtroqucfrnrn.quirinl.mutum.] con dinis générale ac vniforme fit fancitû, gc-
flanterneçant contradhim ad diftracTum ncraliterac vniformiter vtranque intelli-
cxtêdi in côfuetudinibus prxfertim cû iu qendam cfTencmodubitaucrit.riuxtal.re
re communi pugnantibus qux nullâom­ gula.ç.fi quis vbi id exprefle Bar.ff.dciur.
nino extenfionem fcrunt.Et quoniam ca 8c facT:.ignoran.& cmaiorcs.de baptifm.]
res ad fequentis quoque§.intcrpretatio- Tertio vtraquehec confuetudo fauorcm
iiemmultumconducitjVt quo prohibea- continet.Conftat fiquidem in matrimotur
mulicr ctiam nupta contrahere citra nijfauorem cam tam latam contrahendi
confenfum mariti, quare & dubitari po- licentiam introduc~tam efle, vt feilicet tâterit,
numea contrahendi prohibitio, ad te libertatis fpes ac cmancipationis pre­
«liftrahendi quoque inhibitioncm extenmium ad matrimonia capeffenda pluies
datur,& an contraclusdiftra&û compre- magisinduceret:vtquia ca légitima conjhendat,
ideonoflramfcntëtiam paulo al-iûcT:io,vtpoteex qua repleatur liberis citius
repetitis fundamentis côfîrniabimus. uitas, rcipublice nofeatur efle faluberri-
Primùm ex folemnidifto Accurf.[in 1. ta ma.His itaque beneficiis ac premiis cona-
le paetum.^. vit. ff. de paft.]inquiéta id ti funt maiores noftriadolefcentiâ ad du-
de iure rerinendum effe, quod verifimili cendas vxorcs inuitare.que res fanequam
terfupercointcrrogatilcguin vel ftatuto fauorabilis-» hinc etiam legumlatorcs mul
rum conditorcs refpôdilTent,licetcxpref- tafpecialiterincam rem conftituerunr,vt
fc lege cautum,ncc confuetudinc receptû, confiât ex his qux traduntur in 1.1. ff. fol.
nec ftatuto exprelTum fît. Atquidubium matr.Etquodad altcram confuciudinem
non eft maiores noftros harum iuris fub- pertinet.§.fcquenti fcriptam,non minus
tilitatum prorfus expertes, côtracTufquc reipub.vtilis cft.cuius fumme intereft ne
6r diftra&us differentiç ignaros, fuper ea quisetatis velfexus imbecihtatedecipia-
re interrogatos, refponfuros fuiiTe,licere tur. Quodnccueniret, cau'erunt maiores
quotjj minoriconiugato diftraherc:quip- noftri,perfpîcafsimi fané homincs, ne lice
pecum fitcadëin vtroqueratio.Ita quo­ retmulicribus abfque viriconfenfu quicque
in fequcniiÇ.iudicandum: vtnnilieriquam contrahercmefua imbecillitas fibi
biîs videlicctnuptis.nequccôtrahere, ne- damno effet. Muliebiï enim lcuitatc duque
diftrahere,uccaliiim quemuis eiuilcm fte, aduerfus propria commoda vt plu ri-
actirm gererc liceat,citra viri aucloriraté mum laborarc vidëtur,vt inquit Impera-
ac confenfum légitimé adhibirum.rl.Bartor.El.fi patri.C.de fponfalJcx quarc eam
barius ft.deofF.piçtor.] Secundo, vtrum- fragilitatem viri aucioritate non immeriquchuinsconfuetudiniscaput,
vt verbis to ftabiliri oportuit, quam huiufmodi
germai i bu s p ri m u m eft i n d u ftu m, i ta ca­ ftatutis ferëdis,caufam dediffeconfiat,quç
dem verborum vniuerfitate in hoc volu- in totéVfercîtalia vigciu: quibus ctiam 5c
c
-7

T I T V L V S
jliiidinhis locis cautum eft, vt mulicrcs
yiri expertes non pofsint fineduorû propincjijofum
praefentia & côfcnfu contrahere,
vt teftatur Bar. tin 1. tranfactionem.
C. de tranfac. meminit horû Bal.in l.z.C.
dcadopt.Scinl.i.C.dcrcfcind.vcdi, Pôt.
8c Arct.inl.mutû ff.de acq.haered.] Qjuar
to & illud confiât vbi vnica cuiufuis conflitutionis
ratio poteft tantum reddi.illa
pro cxprefTa débet haberi.ita vt ex ea quo
que liccat extcnfiue etiam argumentari,
f vt eft tcx.in ..milites agrnm.fub princ.de
rcmil.ck Accurf. in l.quâuisvbiexprefsè
Bal.& P aul.C. de fideiuf.] Nam vt tradit
Bal.rd.l.quanuis] huiufmodi inferpretatio.quae
ex ratione fumitur,cxtcfiua non
ta dici deberct, quàm inteltectiua. Qjiare
fenfit ex identitate rationis licitum efle
argumentari ad eum cafum qui fub quantumuis
lata ac impropria fignificationc
rontinetur.fvt eft glo. in auth. vt quiobligat.
perhib. fub princ. in verb.ad curationem.
quod &eo loco notât Angcl.eft
& glo. in cl. i.in verb. eligatur. vbi Paul.
Leaz 8c reliqui interprètes declect.]At ne
minieftincognitum,in hoc 8c fcq.§.eandem
omnin.o fubeffe rationem, in contra-
«5tu,diftractu,ac quafi côtractu.Nec diucrfam
puto afsignari pofTc rationem, cur
quodeo loco de eontractibus difpofitum
eft, locum quoque vendiçare non pofsit,
jndiftradibus.Etita quoque crcdiditAccurf.[inl.3.§.côtrarium.ff.decôrrar.iudic.
|:ut.]B a
l.[i n
rub.cx.de iureiur.]Bar.8c c"ae-
teririn auth.facramenta puberum.col.vlt.
C. fiaduerf. vcndit.3 Qjua: enim adquaerendum
ex contra ctu indudtafunt,eadem
ad renuntiandumcxdiftractu adhibenda
funt.[l.niltâ naturale.ff.de reg. iur. I praefertim
vbi eade fubeft ratio,vt hîc.in quam
rem tex.eft fing.in 1. fi ad rcfoluendum.C.
de prxd. minor. Qjiamuis aliud crederim
ybidiucrfa fubefTet ratio, 8c itaintelligiturlocus
Baldicontrarium fentientis, [in
I.tres fratres.ff.de patt/J Vide Bar.in auth.
econtra.in z. not. de repud. in 1.8c idco.ff*.
dccondict.fur, quo loco docet contractus
refolu tionem ciufdcm efle natura* ac contradtum
ipfum. Vndequemadmodum do
lus dans caufam contractui bona; fidei, il-
Jum irritât,ira contractus refolutionem
[per l.de tutela.Sc quae ibi not. C. de in intcg.
reftJ de qua reidem tractât Bar. [in 1.
in fumma.ff.de condict.indeb.] Qjiintô
quod in vtroquc.§.non finemyftcrio, poft
yerbum côtradtus ,fubie&um eft verbum
P R I M V S .
obligationis,cuiufquidcm latioreft fignificatio
quàm contractus : qui quidem ex
propria ac gemina fignificationc quafi côtractum
non comprehendit,vt fuprà dixi,
8c not.Bar. [inl.apudiul.§.vlt.ff.ex quib.
cauf. in poffef. catur. idem in 1. more. 8c I.
mutum.deacq.haered.] Obligatio autem
proprfe 8c contractum 8c quafi contractum
continer.rvt inftit.deobligat.§. vit.
8c 1.omnem.ff.de iudic. Alex. con.294.
puto circadubium.col. 1. vol. 6.] Ex quo
videtur iam abfquedubitatione difToluta
fiaec quaeftio, vt ex vi illius fignificationis
obligationis, qua contractus ac diftractus
aeque continentur,habeantlocum henoftre
conftitutjones in diftractu. Ad tollcndam
enim omnem controuerfiam quae ex
verbocontractus oriri potuifTct,addideruntmaiores
noflri verbum obligationis,
generalitcr omnes aétus ex quibus quis
obhgatur comprehedens.Sexto moueor
authoritatc Accurf. 8c Bal.in 1. côtractus
defid.inftru. 8cinl.vlt.dercb.ceci.non alien.gl.
8c interp.in cvlt.ex.de for. côpet.
concludentiumftatuta quaefuper eontractibus
difponunt,ad diftractus extendenda
efle, 8c quafi contractus. In quam rem
faciunt quae not.ab Alc.in 1. Labeo.de
yerb.fignifi. & modcr.mediol. in cit.l.fï
vnus.Ç.paetus ncpeterct.fT.de pact.Poftre
mo, omnium illud mihi validifsimum videtur,quod
hîc ea verba adiectafunt, qua;
omnem funditus dubitationem tollunt.
quibus fignificatur minores omnium actuum
legitimorum per matrimonium ca
paces effeperinde atquc maiores. Nemo
enim negauerit actuum legitimorum appellatione,venire
quoque quafi côtractus
ac diftractus. 8c quicquid ex iurcciuiliinduct
um feu confirmatum eft. [1. ius autem
ciuile.ff.deinft.8e iur.8e plenius in 1. actus
legitimi. fT.dcreg.iur,8c rcg.actus legirimî
illo tit.in6.vbigl. 8c doct. vbi maxime de
mpulatione,haereditatisaditionc,8cacccptilationc,qui
proprie côtractus non func
agitur:licet îllicdeactibuslegitimis quaeftio
fit.]Necobftat quodnonnunquamex
tam latalicentia minores decipiantur. Ea
enim folaattenditur ratio, quae conftitutioni
caufam praecipuam dedit,non ca quç
contingerc poteft.arg.l.inter ftipulantem.
§.rcm facram.ff.de vcrb.oblig. vbi cuctus
minime confiderandus eft. Traditû quippe
eft caufam principalcm ac naturalcm
perpetuo attendi, non autem accidentaïera.
Qjiod fi conçu rrant,femper prçuale-

ARTICVLVS SE
CVNDVS.
z
bit naturalis vt docet Ang.inl.ficadcm tudinis occafionc^ minores quoque anni* 9 ^"^"5
dcorT.aflef.Bar. in 1. I.dccurat. fur. Hinc
idem Bar.in allcg.l. quicxccptionem tra-
a/, lardi pofle. Traditum quippe cftocca- NUNICRATUR.
fioncm inter eau fas non folere enumerari,
ditregulain tritâ,ex qua dignofci poteft, ciimca caufam rcinotiorc fignificet. [Bar.
au exceptio odiofa fit, vel fauorabilis : vt in 1.2.deaur.8c argcn.lcg.Ioh.And. in ad-
feilicet infpiciamus illius caufam princidit.ad S pec.tit.de iurciur.§. fequitur. Bal.
palem,non fecundariam, ex qua videlicct jnc.folus.DE maior. 5c obedien.]infupcr
pofsit in confequentiam redundarc fauor occafioreipfa femper falfaeftjicctvcrita*
vel odium.Tumquod etiam vbi duc cau- tis fpeciem ac velamé gerat. Quod fi quis
faeconcurrunt, qunepotentior eft femper obiieiat, hanc noftra confuctudinem cum
infpki folct. [Abb. inc. cum non fit. in 3. regulis iuris communis pugnare: refpôde,
not.ex.dedccim.] Quod fiiaftes,vbicon- multum quidem interefle inter ca qua; iutingit
duarum caufarum concurfus, quari communi contraria funt, 5t quae funt
rum altéra prodeft, altéra noect, haec non exorbitantia.quam difFercntiâ feite tradit
illa attédi débet. [l^.Ç.vlt. vbi Bar. & Ac- Immo.[in 1. fi vcro.§.de viro.fF. fol. matr/J
curf. & Pôt.fT. ad Sillcia 1. Fulcinius.Ç.cû Ikctchim rcucra hareconfuetudo noftra,
hoc.quib.cxcauf.in poflcf.eat.8t 1.2.$.fi a à iuris communis regulis exorbitarc dica­
pupillo. ff. pro empt. Aret. in 1. fi vxor.ad tur, non tamen iuris corrctfloriacenfcnda
Vellci.] Quod & confirmari videtur ex cfr.F arg.L. arrogare.fF. de verb. fignifi.] Nâ
«o quod tradit Bal.in l.I. in princ. de côfti. nec in his quae à iure exorbitant extenfio
pcctin.inquicns, vbi in priuilegio concur- fîcri prohibetur. [vt refert Bar.in l.fi conlitfauor
& odium,eéfcturillud odiofum ftanteinprinc. 9.queft.prime part, princ*
efle. Sed certe facilis eft mco iudicio v- fT.fol.matr.8c Immo.in cit.l.fi vero. EB tit.
-triufqj obie&ionis diflolutio. Nam quod 8c Alex, in 1. qui fepatris in penul. col. C*
ad priuilcgium pertinet,nil eft mirûquod vnd.lib.I At correftoria nulla ratione ex­
odiofum dicatur, habita ratione eorum, tendi pofle proditum eft.ctiam fi maior a

3o TITVLVS PRIMVS.
potctiaedicitur.legitimum autem dicitur,
quodobucnit vel firmatur àlcge.[l,legc
obucnire.ff.de vcrb.fignifi J Alex, autem,
con.7/.vifis.mun.i.yol,i.docet acïuum le
gitimorumappcllationcjvcnire eos quia
iure ciuiliinucti funt. Inde côcludit exulem,qnem
vulgo bannitum appcllamus,
non amittereius fuccedendi quod illi iure
naturali yclgcntium competit,fcd his tatû
priuari beneficiis ac iuribus quae à lege
vel ftatuto ciuitatisqua extorris factus eft
indufta funt.de qua rc plane agit Bar.in 1.
ex facto.§. facto, ybi etiâ Ang. & moderff.ad
Trcbcll.ôc idem rurfus Bar.ac C y.in
la.C. de hercd.inflitucndf
Ca»terum,quod ad hune §.noftrum pertiner,
vndecimactus lcgitimosplacet ordinerefcrrc,quibusiure
antiquo interdifti
crant minorcs,quorû tamen hodie hoc
confuctudinis beneficio illis eft reftituta
licentia. P rimo,minores i/.annis olim,vf.
pliirimum.iudiccs effe prohibebantur.[l.
quidam confulebant.ff. de rc iud,] Qjjod
tamen intelligciuxta tria minoris aetatis
tempora.SiquidemfVt ab vltimo minoris
gratis tcrmjno incipiamus)minoriudcx
elfe non poterat etiam fi vigefimum ianj.
fux x ta tis annum cxccfsifTet.nifi quidem.
fpecialiter jsdatus fuifTet. QjJodquidcm
frerî potcral,ctiam ab inferiore à principe,
nec adhibito partium litigantium confen
fu.Dcindchaîc rcgula procedebat etiâ iii
minore decimum octauuma*tatis annum
agentc.Is enim à principe iudex dari pote
xat,non autem abinfcriorc.nifi ita litigan
tes côfentircntexprcfsc.Prauerca qui mi
nor crat decimo octauo,kidicis officio fûginonpoterat
etiam çôfcntientibus partibus.[Vtdéclarât
yterque Immo.ind. 1.
quidam confulebant.] Qjuam rem etiam
apertc vidcturdeclaraffe Rom. Pont, in
c.cum vigcfimum.de offic. dcleg. Cuicon
ftitutioniomninoftâdumcrcdidit Imrno.
etiam in forociuili.cum dubitatio ciuilis
àiurecanonico interpretationc affumat,
[vtnotaturin.c. liect. extra deforo compet.ôc
in eper ycncrabilë.qui fil.funt.leg.
Sccundo.arbiterminor vingintiannis ex
legçiulia iudex effe non poterat.[l.cum le
gc Iulia. ff.de arbiJEadcm ratione arbitra
tor quoque effcvctabatur.fvt docet Abb.
in d.c.cum vigefimum • 1 co quod arbitri
appcllationc yenit ôc arbitrator. [l.focietatcm.^.arbitrorû.ff.pro
focio.] Qjia motus
rationeIoh. And. [in c.vno delegatorum.de
off.dcleg.]trahebat id quod co lo-
codcarbitroconftitucbatiir.adarbitrato
rem. Sccus autem in arbitris, qui ex iuris
difpofitionc in caufa fufpicionis eligûtur.
Proptercà idcmômnino iuris obfcruatur,
perindeatqucin iudicibus ipfis.[Bal.in d.
c.cum vigcfimum.jTertio.afTcflorismunerefungi
nô poterat minor annis decem.
fecûdumBal.incit.ccumvigefimum.Ad
eam autem dignitatis fpeciem patebat fupra
cam artatem aditus,co quod afTcfToris
officium iurifdictioncm non ha bet, fed cô
filiarius eft dûtaxat & annexus ei qui iurifdictionem
habet. [arg. ff.de poftul. i.§.
pueritiam,] Qjiarro,aduoeatus quoque
effe non poterat minor annis i7.vt eft cafus
expreffus in citato.^.pueritiam. Qjiarcnil
vitra addedum. Q\iinto minor annis
viginti quinque procurator cfle nô po
terat.[l,minor»in princ.ff.de procur.l.exigendi.C.deprocurat.Ôt
l.i.Ôt 2. C.quilegitim.perfJCuius
rcirationê reddit Specul.tit.de
procur.§.i. vcrf.vclitc quod cû:
minor. Qjiia procurator mandati aftionc
obligatur Ôc condemnatur.[l.fi rémunéra
di.§.i.ff.mandat.l.libcrto vel amico. ff.de
neg.geft.] At fi in huius muneris funftione.quid
perperam à minoregeftû eft, nul-
Jam patitur condemnationem,tutus beneficio
reftitutionis in in tegrû. Qjia ratio
nenccumaliorum incommodo fuis à lege
concefsis priuilcgiis abuterentur mino
rcs,intcrdicti funt procuratoris officio in
judiciisdiect quantum ad negotia quç extra
iudiciumgeruntur,qua*libctferc aetas
capax fit,modonegotium cui pratficitur,
pofsit mente acintellectu comprehendejrc.
[vtff.de inftito.l. fed ôc fi quis. vit.
Bal.inallcg.c.cum vigcfimum.de offi. dcleg-JSexto.nec
decunonis quoque ordini
bus fnngi poteft minor, hos vulgo Scabiïiosappcllamus.Neccnim
falubre pro rcpublica
tuenda ac adminiftranda confiliû
per aetatis imbecilitatë caperc poteft.[tcx.
in l.non tâtum.ff.dcdccur.]vfque adeo vt
fi quemindecurionatum eligi côtigillet,
fuffragium tamen ille non preftabat. Ncque
ex ea electioneamplius quam fportu
las confcqucbatur.[l.fpurij.§. minores.co
tit.] Qjiaequidem decurionatus prohibitiojgcncraliterad
omnia quarcunque publica
muncraquzad reipublieç gubernationempertincbant,cxtëdebatur,fiueilla
dignitatis ôc honoris tâtum gratia effent,
fiuc officia,qua* hodie ex ambitiofaquorumdam
affectatione venalia inftar patrimonijfunt.
Septimo,cxco quodproxi- .

ARTICVLVS S CVNDVS. 3t
mé diximus recYc fcquitur rainorem quoque
non polie in rcctorê vniucrfitatis cligif,Lvtdocct
Bal.in auth.habita.C.ncfïl.
pro patr.] OcTauo,ncc tutoris ncccuratorismunercfungiper
œtatçm minori licebat.Inciuilefiquidemac
ridiculum vidcbatur,vtquircbusfuisadeflc
nôdurn per
xtatépoflunt,alicnispreficcrcntur:8cqui
fub tutorc aut çuratorc adhuc agerent, ahorum
curam gérèrent. [§. minorum.inft»
dcexcuf.tut.] Nono, cadem ipfa ratione
qua minor tutclx vel curae officio arcebatur,prohibebatur
quoque tefiamentiefle
cxccutoncum haec duo equiparctur.[not.
Nico.de ncap.inle&.Baranl.i.in princ.de
rcbus.eor.& Ang.Aret.infti. defiduc.tutc.in2.c0l.]
Decimo, nec minor quoque
pro alio intercedere aut fideiubcre poterat.[l.
de die poncda.§.i.ff.qui fatifd. cog.]
Et hocideo quod quafi vicariamfidem be
neficio reftitutionis in integrû cludebar,
vt eo loco notât Acctirf.ôc fcrib.vt eft cxpreflecautum
l.titius 8c fcia.fF.dcfidciuff.
Poftremo.ncc legitimam quoqueftandi
in iudicio perfonam habebat.[l.fiminor
vigintiquinque annis.ibi cum fui non eft
legitimus defenfor.ff. de bon. auth. iudic.
poff.] Quod fîcaccipicdumcratfiabfquc
tutore aut curatorc faltem liti dato id effî
ccrccontéderct.[l.qui habct.§. fi pupillus.
fF. dctutel. & Inft.dccurat.§. Itcinuitus.
Hi funt vndecim cafus à me hinc indc
cumulati & in compendium rcda&i. Pluies
diliecnslcctor cuoluendo fedulo infio
nitos veterum interpretum commetanos
colligct.Scd cainre nonnihillabori parcendum
efle duxi, cum feirem fatis efle fi.
qui in cam rem frequentius contingunt
cafusjàmeenarrarcntur.
Scd rcftattollcduslcuis ferupulus, potuerintnc
contraria confuetudine tolli, ca
omnia qux iure introduclacflediximus.
vt feilicet minor contra quàm iure communi
receptum eflet,poffetcffciudex,arbitcr,decurio,tutor
& fimilia officia gerere'Et
quidem conftat huiufmodi introduci
moribus potuiifc. Quod pertinet ad
iudicia, & in confequens arbitria qux inftar
iudiciorum funt,confirmât Bar.&
plxriq; alij,eum fequutiCin l.quidam confulebant.fF.de
rc ind .Bal. 8c exteri canon,
in alleg. c. cum vigefimum de ofF. delcg.]
Idem quoque de deenrionatus munerc
quod gercre ctiam pofsit minor,iuxta con
fuctudincm 8e aliaomnia publica ciuitatis
munia,probatur ex tcx. fing. in 1. non
tantum.de decur. vbi Accurf. prxfertim fî
temporisnecefsitas & virorum penuriaid
cxigatjfccundum Abb.ind.c.cum vigefimum
annum.Csterùm quod ad tutele &
curx officia pertinet, conftat quidem id
noftrx ciuitatis moribus receptum efle:
pofleque & hoc, confuetudine introduci
pertinaciter contcndcrc aufim.cum Accurf.[inl.2.in
prîc.fF.dceoquodccrt. locJ
licet negauerit Bal. [ conf. 107. in C hrift 1
nominc. Qusriturvtrum domina Francifca.vol.4.]quiid
examinât in matrequç
decimum octauum xtatis annum attigit,
an |ca pofsit fublato xtatis impedimento
per ftatutum,filiorum, tutclam ger'ere. Et
negat poffe, licet mincir jetas effetdeeem
& otto annorum temporc limitata, inquiens
longe aliam effe contractuum, aliam
tutclx curam. id quod multisiisque
validifsimis rationibuscomprobat. Que
tamen apud mepondus tantum nonhabent,
vt non exiftimem in cafu noftre con.
fuctudinis, cum qui per matrimoniû raaior
eft cfFcftus, cçterorum minorum tutçlam
ac cura fufeipere pofsit. Ccflat fiquidcmfVt
nemini non confia t} hoc cafu minor
çtas que matrimonio contra&o expirauit.
Licet non negaucrim Baldum quidem
in cafu à fepropofito recYc locutum.
agit eôm de ftatuto, minorcm çtatemin
certiscafibus ibienumeratis limitâte. At
huius noftre confuetudinis longe eencralior
eft difpofi tio,dc omnibus aclibus legitimis,qui
licent minoribus coniugatis:interquoseft
etiamipfum tutelae officium,
vt fuprà diximus, & vt exprefse tradit d.
8c gl.in reg. aftus legitimi.de reg. iur.in 6.
Quodadrcliquos actus fupraàmecommemoratos
pertinet nullam omnino habet
dubitationem.Ideo non eft quod diutiusinfiftamus.
Maiores.
H AEc maiorum appellatio multiplîciter
accipi folct.nam maiores plxrumqueeos
dicimus,qui dignitate,diuitiisjfcicntia,
ac nobilitate prxccllunt, nec
non & xtatc [vt traditur in glo. c. lex eft
côftitutio.2.diftinc.l C uius meminit Abbasinc.dudum.deelcci-.Prxtercà
& verbum
maiorum ad eos quoque proprié re T
fertur, qui patrie poteftatis iure liberati
fût,vndc 8c filij 8c ferui, licet maiores annis2/fint,quiatamenfui
iuris non funt,
maiorum appellationc non continebun- "

. TITVLVS PRIMVS.
tur.[gl.in eam rém fingularis, in c. mulicrcs
in vcr.fuiiuris non funt.extra de fcntcnt.
excommunie.] in cafu tamen huius
çonfuetudinis, maiores eos intelligimus
qui vigefimum quintum arratisfuae annû
cxcclterunt.fuiquerurisfunteffcai.Vulgare
enim ac tritum illud eft in iure, v t cCi
de maiorc annis vel aetatc perfecta fit mer\
tio, yigefimum quintum annum intclli-*
* ARTICLE III.
^ Femme mariée eft en la puifTartcc defon maryfansl'auc*torité duquel
nepculteftercniugcmcnt, contrac~ter,nefoy obligenfinon quelle fuft
marchande publicque, 8c fur le fait de fa marchandifefculemct:ou que
lefditzconiointzfeulTentfeparczdcbicns,5c que la feparation foie
publiécaii profncdcla parroiiTc on ilzfont demeurans, dedans le fecôd
dimanche du iour qu'elle eft fai&c.Et excepte en matière d'excès
* & d'iniurcs.
' f. III.
^Mulier quxvxorcueccepitïn maritimancipioitaefto.vtieo nonauthorc.mulierî
ncqucm iudicio ftare,nequecôtrahcrc,neque fcobligare
liceat:extrà quam fi ea dcrefolurnagatur.queadinftitoriam nego-
-•' * tiationemfpc£tct,quam palàm exerecat: vel fi coniuges ipfi diuertc-
r
' rint,diuortiumque illud folcmnibus inter facra preconiis altero die
dominico in coniugum paroccia habitis inuulgatum fif.vcl fi quid ctiam
mulicri hûum diemmue fitiniuriar.
Acconfuctudinctëperatur mu
liebris fexus îcuitas ,qui fuapte
natura rixofus plus aequo, virili
conftantiamodcrâduscft. Qua
rationcoptimeconftitutumeft, vt mulicresnonnifi
accerlîto viro eoque confentiéte,qucm
iudicio prouocarcpofsint:nec
hç quidem prouoeatç légitime afsifterc
_ - pofsint:omniiudiciorum automate, qua*
doh3cî ge- grauitsimaelt,in vuum tranilata. Quam
perali^,. confuctudinem apud gallos omnes in vni
uerfum obfcruatam teftatur Io. Fa b. [in 1.
non finc.C.de bon.quç lib.Se idem rurfus
inftit.ad TertuH.fub fi.princ.]C ui confen
tit quoque optimus gallicç pra&iccs interpres
Mafucr.ftir.de iureiur. §.Item filia
vxorata 8c in tit.de poflcf.§. item maritus.]
Quam quoque apud longobardos
populos Italia* finitimos in vfu clTe adfirmat
Accurf. [in 1. velles. C. de reuoe. donat.]Tcftis
eft quoque Albcr.tinl.aducrfus.C.decrimi.expil.
hçred.l aflerens hâc
c iongobardia* legibus effe defumptam.
Ratio Huicautemintroducende confuctudi-
poniuetud. . - *", , • n- • •
&prigo. nicaularti cam potusimam dediile videturilla
leuis de mulieribus vulgocôccpta
eftimatio,cûper mulieres, agnatiôcs nui-
gamus.[vt C.dchisqui ven..Ttat.impctr.
l.vltima 5c l.cûfilia.§.filio.dcleg.3.]Qjiâuis
aliter apud multas gentes atqucnationcs
pro iurium ac morum varietatc obfcr
netur: Qucadmodû apud Lôgobardos,
qui a*tatem legitimam fetfei odo annis
mctiuntur.[vt teftatur Accurf.ini. 2.in
princ.fF.quod ccruloc] Et ferc is mos con
ftituende légitime xtatis apud Italos inualuit.
lo modo conferuari videamus, quinîmo
perire,5c inalicnam familiam trâfirc, ccr»
tifsimi iuris fit.[l.pronuntiatio.§.vlt.rT.de
Verb.fignifi.l.quiinadoptionem. ff.de adopt.]
Qua*rcsapud vulgus mulicrû auftoritatem
plurimum diminut.[Bar.inl.
i.C.depriuilcg.fchol.5c Socy. in conf. 30.
quamuis. lib.i.lhuc fpeftat quod frater di
citurquafi fercaltcr.foror autc quafi fcorfum
nata:quodà domo in qua enata
fit ortumquctraxerit,vtprimum nuptui
traditaeft>fcparctur. vteft apud Gellium
lib.13.c10.
Nec défunt fane multi non pœnitendae
cruditionis viri,quihanc côfuctudinisorigincm
ab alto repetendam duxere, inquientes,
ex diuini iuris prouidentia pri—
mum emanatam.Ita iubentedeo à principio
fabricate machine huius, vt millier
que ita ad peccandum procliuis virum de- Virarumpc»
t e f t a s m v M
ccperat,tandcmiuftas fue fragilitatis pœ-
I \ • * *" t • * 1 • tes.
ucns,pcrpctuo vin authontati humi
lis fubiacerct.vtferiptum extat Genef. 3«
fubhec verba. Multiplicaboxrûnas tuas
5c in dolorepariesfilios, 5cfub viri poteftate
eris,5c ipfe dominabitur tui. Budçus
preterca fagax totins antiquitatis reftitu

ARTICVLVS T
tor.contédit hanc viri in vxorem poteftatem
etfi legibus aciurc fcripto minime cô
ftaret.omnium tamen fere gentium atque
nationum moribus ab antiquo receptam
ac obfcruatam confirmât: ita vt quicquid
fua fpontcinconfulto viro agerent, id pro
rato nô haberetur. Quam poteftatem virorumnedum
vxorcs agnofccbant,fed &
fceminae omnes vt ex C iceronis verbis cô
ftat,in oratione quam proCecinna habuit
inSenatu-.quaefuntciufmodi. Cuifilius
agnatus fit eius teffamcntum non efle ruptum
iudica,quod mulierfincauthore tu
torepromiferitjdeberiipfe nunquam audcret
iudicare:debcri,virodotem quam
milliernullo authoredixifler. EtinoratîôeproL.Flacco.Emptionis,inquit,faIfas
prediorum praefcriptiones, cû mulierculis
aperta circumfcriptionefccifti. Tutorhis
rébus graecorum legibus afcribcndus
fuit.Itcm pro L.Murcna.Muliercf/bmnes
propter infirmitatem confilij.in tutorum
poteftate,maiores effe voluerint.
H ax porro eo pertinent, vt liquidô con
fter,muliercs nuptui traditas,in viri poteftatem
tranfire.Êtfinô mefugiat legibus
Romanisnonnihildifsimileefle receptû.
Siquidem apud iurifconfultos noftros rcceptum
eft filiam etiam viro traditam, in
patris nihilominus facris rcmanere. [Vlp.
in l.i.fub.fi.& 1. feq.ff. delib. exhiben. &
inl.quotics.n c
.Sol.matri.& inl.i.§.i.fF.de
lib.agnofc.&aliis fexectisin locis.] Qua:
res tamen ita temperanda eft vt filia viro
tradita in illius quidem poteftatem non
tranfeat,nifi vt interpretum verbis vtar,
quoad debitum carnis & operarum, id eft
vt vxor in hoefubiieiatur viro,quo gerede
fobolis defiderio fatisfaciat,ac débita
obfequiamaritoexhibeat.[Accurf.in citata
I.Si vxor.C .de condit.infcrt.Sc in §.i.
înftit.adTcrtul.vbi Angel. Aret. & Bar.
inl.reiiudicate.^.vlt.fF.Solu. matrim.] &
huiufmodi feruitia maritalia appellauir^
cuiufmodi funt,res mariti diligenter eufto
dire, eorum quae ad eius victum veftitumqucpcrtinent,curamgcrcre,parareque,ac
curare omnes res domefticas.vt exprefle
déclarât Abb.[in c.litteras.col.pcn.extra.
dcrcftitut.fpol.]adducitq; duos fing. tex.
in c.hçc imago & c.eft ordo.33.queft./. vbi
difpofitum eft vxorem quafi viri famulam
efle, vtpote qui illius corporisius omne
habcat. te. non débet extra, de confang.
& affinit." In cuius feruitutis teftimonium
céfuit Bal.vxorem vinim fuum
RTIVS. 3j
dominiappellatiôc honorare debere [per
I.lticius.Ç. qua? marito. deleg. 2. & tex.in
l.vxorem.§.teftamcto.deleg.3.] Sic etiam
legimus inveteri bibliorû codicc.Saram,
Abraham maritum , dominum honoris
caufa appellafle. Quod nonabsreannotauit
D. Petrus fcntiês vir diuinus,in omni
honore ac débita reuerentia habendum
efle maritum abvxore. In quamfententiamextat
fapientifsimi Socratisdiclum
clegans, inquientis,viros legibus ac moribus
ciuitatis parère oporterc,virorum aût
moribus vxores. Quinetiam legum noftrarum
ciuilium latores exiftimauerunt
ipfas quoque opéras exibere debere, rl. ficut.de
oper. libcrt.vbi Accur.] Cenfucre
quoqueintcrp.omniaquxcunqueipfeacquirerétnon
fibi fed virisacquiri.[Innoc.
inc. Cuminofficiisex. de teftam. C y. &
Bal.in l.T.C.dcbon.quçlib.& inl.fi vxor.
C .de côdit.infert. Bal.rurfus in I. fi inuita.
C.de nupt.C.in c.i.§. decedenti. qui feud.
dar.polT.ck in l.vlt.C .delib.exhib. C uius
meminit Alex. con. 209. Ponderatis his
C0I.3.V0I.6.]
Ex his porro manifefte pro reg.colligitur
vxorem cuiadhuc eft pater,duplicipo
teftatis iuri fubiettam efle,patris nimirum
& mariti. Verum id diuerfis quidem rationibus.
Nam & hf dinerfe funtpoteftates.
Mariti quippe poteftas ea concernit
que ad matrimonij obfequia pertinent,vt
rem domefticamaefamiliarem diligenter
curare,mariti res confcruarc,eiqucin omnibus
morcm gcrerc,quae ad cômune thoriiusfpeftant.Itcmeiufdem
valctudinem
fedulo curare, in quibus magis eft vt viro
quàm patri ipfi profpiciat:iuxta D. Pauli
fententiam,moncntis vxorem vt relifto
patreviro adhereat. Carterum patria poteftas
in his tantum confiftit, quae iuris ciuilis
funtjVt notat.inftitut.depatr.potcft.
in quibus certum eft filiam magis patri
fubie&am quàm marito. Quam difFercntiam
feite doftéque explicauit Bal. [inl.fi
inuita.C .de nupt.Paul. caftr. in 1. rei iudicatae.^.vlt.fF.Sol.matr.Barr.Itcm
Ang.&
Saly.in citata l.Si vxorem.C, de cond. infert.]
Vtranqucautc poteftatem Lacaena
illa non illcpido refponfo declaraflë videturdicet
fub diucrfa tempora.C um eflem,
inquit,puclla parenti obedire didici,feciq;
id fedulo. At nunc mulier fafta,viro.Nam
& Laconcsipfi,omnisalioquifolidaephilofophiae
cultorcs, adeo folis maritis vxores
addicebant dcuouebàntque, vtvulgo

4 T I T V L V S P R I M V S .
diccret cas omnino àquoquam ignorari,
preterquam àfolo viro debcrc. Vfque adcovtnclaudare
quidcm alicnam vxqré
apud exteros fincrent. Et fane confiât ex
Strabonis nobilis feriptoris tefiimonio
prifeisiliis feculis longe duriorcm grauio
remquevirorum poteftate in vxores obferuatamfuifTc.Inmaritiquippcmanuin
côiugcm iuxta ac in liberos feruofquc vite
necifqucpoteflas erat.
Porro id vnum vereor(vtiocosc fimul
Se ferio agamus)necôtrariaapudnos(rna
lum)irrcpfcritcôfuetudo,vtnon iâ vxores
in maritorû poteftatefint,fedmariti,
vxoris iugum non fine magna nature côtumeliaagnofcant,
idquefponte.Qj.iod
molle ac effeminatum hominum genus
dicteriis muftis non illepide fane infeclan
tur[Pet.& Cy.in 1.2.C.dc tcft.fpec.ck lo.
And.In tit.de tcft.§. i.verf. Sed quid de vxore
& viro.Abb.inc.in littcris,ex-tra.de
tcft.Alcx.con.i/6vifoprocclTu.col.2.vol.
r.lHadïcnus fatis fuperque dittum fit de
virorûin vxores poteftatis iure,quod non
fine eau fa in modum preuia: cuiufdem infpectionis
adduxi. Ad huius itaque interpretationem
nûc commode deueniendû.
Sed vt ne illotis (quod aiunt)pedibiis
rem tam graucmtracl:ernus,difcutiêda eft
primo huius confuetudinis vahditas. Secundo,ancxceprio
que vxonbus ex ea oritur,
fit fauorabilis odiofâuc. Has-duas
quadtiones tratauitquidc Boher.fuper fimiliconfuctud.Bituriccnfi.Scdmeoiudicio
non fatis fefeexplicuif.nos for ta fie faciliusjfi
non mclius,autdoctius.Quod ad
primamquaeft.pertinet, vtvnà explicatû
quoque habeamus huius confuetud. contextum,
duoinfummacontinct. Horum
primum eft,vxorempermatrimonium in
mariti poteftatem trâfire: Altcrum ab hoc
dependet, vxorem nonpoffç abfque viri
authoritatCjvllos aftus legitimos exerecrc.cuiufmodi
funt flarc in iudicio,con traherc,obligariue
& fi qui funt his fimilcs.
Primum fatis confirmatum extat le°;e diuina,qua
vxor viripoteftatifubieftaeft.
Genef.3.& ad Ephcf./.&c.cumcaufa:cxtra.derapt.vbifcriptumeft,
vxorem ftatim
vbifcvirodeuouitjiâinfuanon effepotcflate.Hinccreditum
eft in huius fubiecTionis
teftiraonium,mulieres velato capitc
incedere, quo velo feruitutem fuâ viro
deelararent qua; feruitus à prima i!la
cuîpa,qua primeua parens tentationi daemonis
fucçubuit, emanauit. Cc.mulier2.
33. q. r.facit c. ordo. c. q.lCum itaque iure
primaruo, naturali, ac diuino inflituia
fit virorum in muliercs poteftas, licuit fane
maioribus noftris eam fubicftioncm,
moribuspopuliconfirmatam,ccrtis regulisdcfinirc,
acinterpretari. Neminifiquidem
dubium cft,confuctudineipfa,ius diuinum
augeri, diminuique, ac diflingui
poflc,non fecusatquelcgeciuili,quam po
fitiuam appcllant. Quid enim (quxfo)aliud
eftcôfuctudo, quàm lex non feripta?
[l.de quibus. ff. deleg.c. confuetudo.1. diftinc.î
Quod nominatim côfirmat Innoc.
& pofteum moder.rinc.vlt-ex.deconfuetud.]
Carterùm quod ad altéra huius confiiez
reg. pertinct, qua viri authoritas ac
poteftas in vxores declarata eft pendet vt
prçmonui ex prima reg.qua de authoritate
viri in mulierc côclufum eft. Satis enim
fequiruraucToritcat viri,in cuius poteftatem
tianfiuit vxor,ncce{Tariam efTead intégrai
ciamreftitucndâmquc illiuspcrfonatn
conigali poteftate diminutam.[tex.
in I.vlt.^.neccfsitatc.vbi Bart. Bal. & alij.
ff.de bon. qua? lib. & nominatim Bal.in 1,
a.quaeft.g. C. de rei vendic. & in 1.2.fub fi.
C.dc adopt.Bart.inl.fi quisproco. & 1. cû
1 ex.defidciuf. Scinl.iscui bonis fub fi.ff.
deverb. obligat.] Quod vero ad alteram
quâ:ft.pertinet, qua qua;fi tû eft, num effet
harcconfuetudo fauorabilisrEain repra;mittendum
cff.quod à Bart.& laf.pro régula
tradi folet Ll.quiexccptionem.fT.de
côclit.indeb.]Itcm 8t à Bal.& Deci. [l.vcnia.C.dein
ius voc.]infpiciendumquippe
cfTe ante omnia caufam potifsimam ob
quam inducta fit confuetudo.Nam,vt res
cxemplo declaretur, non eft qui nefeiat,
cxccptioncm fenatufconf.maced.in filiorumfa.fauorcra
inductam fui fie. Qjiia tamen
principalitcr odium creditorum ac
fœneratorum rcfpicit eam omnino odiofarn
iudicabimus. Qucmadmodum & cconuerfo
licet fcnatufconf.vcllci.in quandam
confequentiam redundet in odium
creditorum,quia tamen principalitcr mulierum
fauorem rcfpicit-in totum fauorabiledicetur.
Quarecôcludendumcenfco,'
hanc confuetud. omnino pro fauorabili
habendam:vtqua; principalitcr in mulierum
fauorem inducta fit.hucfpettatquod
notât Bal. [in l.fi quis in conferibendo. in
3.col.ibi. Sed qui modo cognofcanr.C.de
pact.lomnenatutumadfupp fcndpLmnaturre
imbecilîitatcm inducîum, fauorabilcelle,
verum quis non videt quàrorecYc

hac confuct udine fexus mnlicbris fragilitati
fitconfultum,vt neita tcmcrc obliga
rcnturmulieres,adhibcndaeflet virorum
auctoritas.Quemadmoduni Se iniis tradifolct
qui per xtatis imbecillitatem rébus
fuis adciFc non poflunt vt céfuit Bal.
in l.inipuberë. C. deadopt. Fulg. con. 29.
Ad id de quo qneritur.in vJt.col. Pont.ôc
Arct.inl. mutum.dcacq.hxrcd. Qui&
hanc folam huius côfuctud. rationereddi
poffe conténdunt, proindc pro expreffa
haberi dcbcre,vfquc adcovtcx caargtimëtariliceat,quodaiunt,cxtenfiu'c.tiux-
Mulierum ta l.militcs agrum.fub fî .princ.ft.de rc miimbccillitas.
lit.]Infinitiautcm prop'efunt lociquibus
de mnlicbris fexus imbecillitatc agitur.
Nam & Arift.in polit, ait pueri côfilium
imperfectum ,mulicris autem inualidum.
Hinc quoniam imperator mulierum lapfus,fexus
fragilitatc cuenire nouit, [vt eft
tex.in 1. imperialis.fub princ.C. de nopt."]
non fine magna ratione plura priuilegia
mulieribusquâvirisindulfit [iuxtal.vlt.
C. de don. an. nupt.-j ne feilicet muliebris
fexus fragilitasinciuspernicicm conuertatur
vtlulliniani verbis vtar. [in.§.i.inft.
quib.alicn. lic.vcl non.J Hinc etiam legiflatorcs
noftri prudcntifsimi viri,non fatis
ingeniomulicris vtlcutac varioconfidût.
[l.$.fcxum.ff. dcpoftul.] Eafqueniminm
aufuras pro fexus pudicitia prxfumunt.
{l.quifquis.C.adl.dcmaieft.]
ARTICVLVS t e r t 1 v s . 3/
Proindc fi ad confirmationcm alicuius
actusminoris vel mulicris,qui aliâs fine
tutoris vel viri auftoritatc côtrahere non
poffunt, parentum amicorûmve côfcnfus
a lege vel ftatuto requiratur,foemins,qux
ci fit parcns,côfcnfus,actum non fîrmabit.
£Bal.in l.i.col.vlt.in vcrf.fed quid fi ftatutum.C
.qui admit. Alex, de imm. con.74.
animaducrfis.vlt.char.vol.2. Angcl.l.vlt.
C.dc vcrbo.fignifJhuius rei manifefta eft
ratio. Cum enim hac confuetudine diffidatur
maxime confilio mulieris, ctiam in
facto proprio,abfurdum foretcam preflarcalicno
facto auctoritaté. [1. vit. dclegit.
hxrcd.Qj.ia ratione motilegiflatorcs fanxcrnnt
ne mulieres filios in poteftate habcrent.fmulicrem.C.
dcadopt.^.fceminx
inft.eod.1 Qjiin nec filij matri fui hxrcdes
dicuntur, fed extranci Tvt doect Bal. in 1.
ficut ceiti. C. de teftanv mil.] Vfqucadeo
vtnecfilijmaternorum bonorum domini
matre viucntccêfcantur ficut & paternorum
patre ctiam fuperftite.Nec corundem
maternorum bonorum in eosdomi-
num continuari dicimus^vt fuse déclarât
Bal.inl.infuisdclib. & pofth. Quofactû
eft vt corum preteritio à matre facla tefta
ment o non irrito procxhxredationc habcatur.[§.vlt.inft.dccxhxred.liber.]
Igiturvtad rem redcamus.cx hacfecûdaprinc.queft.Iicetid
colligerc,vtCum
conclufum fit hanc confuetudinem efle
fummcfauorabilcm,exccptioncmquçcx
ea oritur fauorabilcm quoque non immeritocenferi.
vtnominarim doect Bart. &
poftcummodcr.[in l.quicxccptionem.ff.
de condict. ind.] Quo fît vt mulieres ,hoc
ftatuto quicquam agere prohibitx, non
cenfeantur in fuam vtilitatem ftipulari
aut acquirerc interdictx, dictâteiuris reg.
Quod in alicuius fauorcmcft inductum,
nô débet in eiusdamnûconucrti.[I. quod
fauorc.ff.de lcg.] Suadet &alia reg.qua
dici vulgàfolet, inductaad vnûcffeçtum.
nondebentincontrarium effectum conuerti.[l.lcgataiuutiliter.ff.deleg,i.Qjuod
confîrmo ex. con. Ang. 34/. affirmantis
in cafu fimilis ftatuti, inhibentis mulieres
contraherc vel minoribus fine confenfu.
duorum propinquorum,poffe eofdcm vtiliter
contraherc. [Quod cenfuit rurfus
ide Ang.inl.plurcs apochx.C. de fid. inft.
EtPont.con.3i6.circapropofitam.]
. Ex quibus conftat hanc noftramconfuetudinem
ea interpretatione effe accipiendam.vt
fi quid egerit mulicr quod fuç
vtilitaticcfferit,ctiam abfquc maritiauthoritatc,idirritûnon
fit. Idem tradût de
aditione hxrcditatis,quxfilucro pupilli
ccffcrit,nô irrita cefebitur, vtdocét Ang.
& vterqueImmo.& moder.rinl.mutum
de acq. hxrcd.1 Idem receptum eft in minore
contraherc prohibito, fine propinquorum
prefentia. [Pôt.con.4/3.1 Simile
in bonis ccclefix, qux ctfi aîienari prohibita
fînt, in ccclefix tamen vtilitatem diftrahere,
nil minus prohibentur. [Bal. &
glo.in Lquicunquc.C .de bon.qux libJSimilein
prodigo,cui etfi bonorum adminiftratio
interdicta fit,fi tamen quid in fuam
vtilitatem adminiftrarit, geffcritque,id ra
tum habcbitur.C ui enim à lege vel iudice
bonis interdittum eft,non cenfetur capitc
minutus H.i.§.item cxigit.ff. de bon. poffcf.fecundum
tab. & Iaf. in 1.16. cui bonis
col.i.ff.dc verbor.oblig.]
Quxautemdecontractibus & obliga
tionibus à mulieribus côtractis dicta funt»
habét locû & in iudiciis: vt fi mulicr iudicium
in fuam vtilitatc fortita fuorit,ctiam
f
Exceptioné
qux ex Lac
contucr.oritur
fauora.
bilem efle.
Prohibka in
fauorem céfenturconcéda
ad vtilitatem
eorj
qui prohibe
tur.

3$ TITVLVS PRIMVS.
abfqucmariti auctoritatc,illud infîrmari
5ententiam non pofsit, pr.Ttcxtu abfentiae mariti 5e
in rem mu- n o n a^liibiticius confcnfus. Secus fi in ci
X o dira iiisprafiudicium lata effet fcntentia. Que
maritiauao admodum valebit quoque fententia pro
ritatem ini- filiofa.lata eo iudicio quod citra patris cô
to valere. f enf urn intcntauit.Cita exprefse Cy.Saly.
5c Fulg.in cit.l.non eo minus.ff.de procurât.
Et Accurf.inl.i.C.quilegit.perf.Spccul.tit.deaftor.^.i.vcrf.Sednûquidincafibusquiàmino.lCeterùmquodBal.nouel.intraft.
dptium.in'6".fingulari dotis,
8c 47,& fcq.tradit, mulierem, quae alioquicxconfuetudinc,legc
flatut6uc,çitra
viri authoritatem in iudicio ftarenon poteft,poffe
quidem in caufa dotis ;idmihi
nô fatis placet, ISTcquc enim fpecialiter ab
hac confuetudine caufam dotis exceptam
videmusjfed in vniuerfum quofcûquc cô
tracTus,forcnfiaqueiudicia indiftinftecôprchcndatjhifque
omnibus mulicres abfque
mariti au&oritate interdiftae funt,
Caufam do- QjJofitvt caufam dotis comprehenfam
tis ab haccô intelligamus,per Lin fraudcm.in vlt.vcrf.
f«etudine ff.de tcftam.mil.vbi docet Bal.generalem
#onexcepta. jjifftujfioneqij omnes cafus côprehcdcre,
vfquc adeo vt nullaà iudice ficri debeat
cxccptio.[1.3.fub fi.ff.de offi.pref. Quàm
fententiam fequutus eft Deci. in tit. de
reg.iur.l.i.col.2.5el.ncmo poteft.inprin,
delcga.3.8cl.quo tutcla.$.i.8cinl.i.col.4»
ycrf.vlt.not.C.defentêt.quepro eo quod
jnter.]
^ Vxor effe ccepit,
Nam que nôdum vxor effeccepit,con»
fuetudinenon comprehenditur: veluti
fponfa,etiâ fi verbis prefentibus matrimonio
côfcnfcrit.difputatur id à Saly.
[Lcum intc.Cdc donat.ant.nupt.] In con
fuctudinis cnimftatutiqueinterprctatione,vcrba
proprie ac ftritVc perpétué accipicndafunt,maximevbiconfuetudocum
iurc cômuni pugnat. Qjio fit vt vxor hic
pro fœmina quae légitime ac pcrfecTo matrimonio
coniun&a cft,acçipiéda fit, omni
folcmnitatis nuptiarum forma obfcrua
ta.Hanc tamen Saly .fententiam, omnino
afpernatur Paul.Caft.rinl.cum fucrit.ff.
de çondit,&dcmonftrat.]Adducitque cafum
contrarium,fecundu Bal. in 1. deono
bis.C .deepif.5e cler. Qjro motus contenditconfuetndincmqua
de vxorecauetur,
Jocurn haberc etiam ybi matrimoniû tantum
per verba de prefenti effet contraftû,
neeneceffe confummatû illud fuilîe viri
cognitione,ant nuptiarum foleninitate.
Sed Pauli pace dixerim iflec fua opinio
admittcndanoneft.In contrariam fiquidcmfentétiamàpluribusitum
eft, f Abb.
con.i.vol.i.Saly.in l.cû in te. C. de donar.
ant.nup.5c in cit.l.dco nobis. 5c in l.mulie
rem.de rit.nupt.C ui affenfi t quoque Bal.
jn l.non fine, de bon. quae lib.in princ 5c
con.184.fi quainquitmulicr.5cAng.ini.
i.dcimpo.luc.dcfcrip.lib.io.C.Idcm ccfuitCinna.inl.de
diuifionc.5c pleniusin
l.fi cum doté.^.tranfgrediamur ff.fol.mat.
Anchar.in ci.de fponfal. lib.6. Abb. in c.
tertio loco.de pra*fûpt.5c in cex publico.
de conucrf.côiug. 5c in c.fi inter. de fponf.
.& in c.2.perillum tex.dedcfponf.duo.8c
poftremô Socy.in cit.l.cum fuerit/J
IfMancipio. .
MAncipiumquidfitjCxplicat Budçus
adPandccïas.Significat dominium
5c poffefsionem, vel dominij traditionë.
vêtus eft vcrbum,à manu capiendo dictû.
Et mulierquaun virimanum côuenerat,
in eius manu mâcipioque effe dicebatur:
eratqu c materfilias.vnde hîç mulierem in
mâcipio mariticffedicïû eft, pro eo quod
galli die ût,eftrc en la puiffance de fon mary.
Eodem fenfu dixitBar.[l.vlt.C. de
priuileg.fchol.] vxores,quaroprimû nupfere,feadalium
omnino transferre dici,
acflatumfuum omnino mutarc. [l.mulicrcs.C.dedignitat.lib.io.]
atquein virifarniliammigrare[l.quicunque
vbi Bar.de
remilit.cohb.]nccnôin cius domicilium
tl.cum quaedam.ff.deiurifd.o.iud. vbiferi
bcn.Jquod 8c foluto morte viri matrimonio
retinet,quandiuvidua permanct.[l.fi-
Jij.§.vidua.ff.ad municipa.J gaudétq; ipfa
priuilegiis omnibus mariti dcfû&i, donec
ad fecundas conuolauerit nuptias.Cl.quoties.in
princip.de priuileg. fchol. 1. mulicrcs.de
incolis.lib.12.Cj
Porro circa hanc poteftatem difputatum
eft à multis,ac maxime Bar. 5c vtroque
Immo.[l.miles. §. qui iudicati.ff.de rc
judica.]num viroliceret manus violentas
in vxorem iniicere.E t tandem conclufum
eft vt fi iam reipfa maritus vxorismaritalem
quam vocant poffefsionem adeptus
fuerit,habeatius iniieiendiin eam manus.
Secus fi eam nôdum domum traduxiffer.
Tune enim ca inuita potiri non poterit,
nec propria auftoritate eam arripcrc.Nâ
in raptuscrimeninciderct. 1. vna.de rapt.

vîrg.nor.eo locoCy.ini.col.&Bal.in 1.
r3ptores.decpif.8cclcr.Ide in l.bcnignius
fT.de leg.concludëtcs à traduétione licere
rnarito vxorêpro animi arbitrio affïcere.
Porro in eam rem cxtant fingularia in
licerenian- v r r 0q U Cj[ u r e frîofTcmata quibus vxorum
mhoneftis * *1 O . . . * .... r -j
&noaacro- honeftacaftigatio mantis concedit,h quid
ciorib-is mo commiferint vnde pœnam aliquam mc-
raV «cT «itur.[Accurf.in 1-fi qu.Tcnnque.§.vlt.ff.
f Vius
± Il
ARTICVLVS TE RTTVS. %r
tione mariti non veniat fponfus'vt tradût
Bal. 8c cçteri[inl.fi antc.ff.fol.matr.] vnde
Ang.[in l.folct. ff.de his qui not.inf.jdocctmaritumquiexftatuto
tertiam dotis
partem lucratur,fponfumnqn comprehe
ch. Nam non nifi poftcontrattû confummatumque
matnmonium, quis proprie
aclcgitim'emaritusdicitur,[l.non fine rationc.C.debon.qu3*lib.8c
l.i.ff.prodot.]
Siquidêperdcfponfationéinchoaturdun
taxât matrimonium,nonautcin perficitur.Perfeclioncmcniin
producitipfa paturalis
feu carùalis copulô. L uc. de pen£in
l.vlt.dcincol.lib.io.Quolocoegregic do
cet viri appellationcm quatuormodiscôftarc.Primo,fexu
quo nafeitur: vir enim,
eoquodmafculus fit,appellatur. Sccûdô,
lege, vir enim dicitur qui vxorem duxit.
Tertio,a;tate,vt pote cum à iuuentutead
virilem aetatem peruenit. Quarto ,animo
feiiflrcnnuo vigore, quia viribus pollct.
1 3
adl.aquil.8cin auth. vt lic.mat. 8c au.§.
quia vero quaedam mulieres.in ver.fuffice
rc.eft 8c gl.vlt.incap.qucmadmodum.cxtra.deiurciur.CK
incan.caufas.in vcrb.fcruum
2j\dift.in c.cum bcatus.4/.diftan ca.
ficut alterius. vbi Archid. 7. queft. 1. &
inc. nullus clericus. 17.4.in c. ha*c imago,
in ver. 8c pene famulas. 33-q. j*.Gand.
in tract, malcfic. tit.de pcen. rco.col.vlt.
Bal.in l.filius.depat.poteft.ck in l.ncc patruus.C.dcopc.libert.idem
con.176.Ce-
«ilia.Luc.de Penna.inl.quarcunque 2.8c
3.col.deremil.lib.i2..C.8c Pont.lîng. 4.U
cet vxorem delinquentcm.]
Hec autem intelliecnda funt dcleui tatum
caftigatione.Ncque enim fupra mo-
«lum viro in vxorem feuireconnenit .Inïuftius
quippeforet,vxorem côfortemq;
«Jurions eiTcconditionis, quam fint ferui,
ïn quos ne fcuirc quidem iureciuili licebat.§.In
potellate.fT.de his qui funt fuivel
al.iur.Nam 8c nimiam praeccptoris erga
difcipulum fcuitiam, in culpa clTe traditû
Txoremgra cftlll-a.--flF-ad-lla< 1uïl. C.?tcrùm,fi quid en
uius pcccau- . , . _ . ^ . , . ' _ b
^
m u s
«cm.nonma admilerit vxor,vndeaccrbiorepœna
titifcd iudi- mercatur, caapud iudiccm dcfercndaelT.
a
TeScdam ^
m
ta c
°^ *
a u t u m
reperimus in fcruis.in
afpcrioribus deliclis côprchcnfis, in quos
maius etiam poteftatis ius habet domini,
quam viri in vxores.Ccit.^.in poteilate.inftit.de
his qui funt fui vel al.iur.]Cêfuit ta
men Abb.finc.qucmadmodum.extra.de
iureiurand.]liccrcmariro vxorem in pritiata
vincula coniiccre,fi quid in illius vitamincidiosc
machinata fit,aut quid alind
indignum facinus attentauerit. Sed
de his fatis.
«ftMariti.
vocabuli maritus interpretatid
ncm non aliundc defumendum arbi-
tror,quàm ex huius correîatiuo (vxor)
Appellatio- quodnuperexpofuimus vtis feilicet pro
ce manu ^ T , r . . i
proprièfpô- m a r i t o «abendus ht, qui per verba de
fumnonve-prefenti vxoremduxit,acin vfusfuos vt
«ire. j t a ^3 r c c ep l t domumq; traduxit.Quo
fit vtin ftatutis 8c confuetudibus appella
«ff Au clore.
AVthoritatcmcamaccïpcredebcmus,
quae Avirofupervxorisactu interpo
nitur,adhibita eiufdcm praefentia 8c confenfu.Qj10dconftatexBal.Ccon.290.hcc
queftio. V0I.3.8C in l.mater. fub fi.vcrf. C «
derefe.vendit.3Quirefert 8c fi huiufmodiconfenfusàmaritoadhibitus,nô
fit vera
8e,vtvocantjimmcdiatacaufa transferendidominij,
prçbet tamé caufam habilî
tandiperfonam eiusqui transfert. C*tcrùm
gl.8c Innoc. in c.dudum. de reb. ceci,
non al.refcrunt aucloritatem propriè effe
aflcnfum.vteonim verbis vtar.authorifa
bilem ratione offitij alicui competentem.
Hîc itaque aucloritatem accipe,procôfcn
fu authorifabihmanti,quiex hacconfuetudineadiudiciorum,contractuû,obligationumque
vxoris confirmationë requiritur,ficut
8c patris confenfus ac liccntia,'
in omnibus quae à filio gcruntur.[Gl.Dy.
8c alij in l.i.dcauthor.preft.Sc in l.non foîum.§.necefsitatc.C
.de bon.que lib.]Non
autem defimplici confenfu aucloritatem
non preftante, [Ita Bal. docuit in ftatutis
aucloritatceffeaccipiëdâ in cit.con.290.]
Pluris quippeeftaucloritas,quâ fimplex
confcnfus.Auclorirasfiquidemmaiorum
cft,qui ius poteftatis in illumcui eam prçftant,habcnt:inferiorum
autem eft confen
fus,[Innoc.in cit.c.dudum. 8c nominatim
Bal.in l.quaecunque.C .de bon.quae lib. 8c
l.fiquâdo.Ç.illud etiam.C.deinofî.tefta.]
f ij
Vîrî aufte
ri tas fîgni£>
cat eiufdcm
prcftntiara
& côfcnfum
Plut efle au»
âoritatem
quàm confen
fum n ticl
um.

y- TITVLVS PRIMVS.
His adiicédum eft quod Innoc. [incit*
raebct,maritus vxôri.dominusfcruo,
& fi qua funt fimilia.Bal.aucloritatem effe
definiuit confenfum cum prefentia, ad
aliquam perfonam fuper acluauthorifandam.
Quam quidem auctorit-atem feiendumeftin
ipfo actu exigi id eft dum ipfum
ncgotiumgeritur,aut faltcm incontinente
[1. obligari.§.tutor.vbi Accurf. de
auth.preft. 5c. §. tutor.inft. e.Interp-in 1.
quibona.$.iuffum.ff.dcacq.ha*rcd.]Conftftfùm
vero,collaudationcm feu approbationem
prarcedentis a&us dicunt,finc
CJHO tametfi aftus non pofsit fubfiftere,
non tamen neceffario in ipfo aftu interuenire
oportct,fed ex poftfacto adbibirus
fufflctt.cum etiam ex interuallo praeftitus
confenfus precedentem aftumconfirmet.[Lpcr
fundum.ff.de fcruit.ru ft.praed*
1. receptum.ff.comm. praed. 5c c. prudentiam.ex.
de off. deleg.] quam differentiam
inter auctoritatem 5c confenfum tradit
Alex.con. io

dummodo arTrus principahs confumptus
non fit.[l.vlt.ff.commu.pred.8c cx.deiure
pa.c.cura J Quo fît vt quia fîmplcx tan
tum patroni confenfus in conferendo facerdotio
requiratur,nihil intcrfit an à prin
cipio,an ex poftfacto interucnerit.[vt do-
• cet exprefse Hoflien.in fumma.de iure
patr. §. vit. fub fî. quid fi ecclefia.per cit. c
eura.ôcc.fuggeftum eodem tit.latiusprofequitur
Abb.in fua difputa.incip.Augerio.col.io.]Et
Card.florêt.[in cl.i.in prin.
col.8.de fupl.neglig. pradat.] contcndit in
hacrenon rcquiriconfenfum patroni per
modumauctoritatis ,fcd perviam fimplicis
confenfus. Ideoquenihil rcfcrrefi ante
collationê vel poff intcruenerit. In quam
rem Abb.adducit 1. per fundum.de feru.
Patroni con ruft. prard. C uius manifefta mihi ea videfcnfum
titu rur ratio,quod patroni confenfus tituhim
HUNNONPRE n o n p ren:cr,fcd quiddam velut preambulum
ad tituli acquifitioncmrvcl, quod vcriuseft,quoddammédiumacquirenditituli:
vtin fimili notât Alex. con. 93; vifîs
& ponderatis.col.i.vol.î.Idem receptum
videmus in aliis rébus ad epifcopatum per
tincntibus,qua? fineconfenfu capituli alie
nari nonpoffunt feu traiftari.[c.cumnos.
ex. de his quae fî. à pratl. vbi do et. 5c in c.<
circa. in ver. poftea confenfum. ex', «de
iure patr. 8c Bart. inl.fi plu res. fF. deaq.^
pluu.arc. 8c Bal. in 1. quicunque de bpn.
quae lib. C. 8c Socy. con. 1/. vifîs. vol. 1.]
Idem dicimus in cafu pacti fuper alterius
fuccefsioncinterpofito,quod nifidemum
accedente eius côfenfu de cuius fuccefsio-t
Bcagitur,nô valet.[l.vlt.C.depact.] Que
quidem côfenfum ex poftfacto fubfequutû
fufficit. r
Bal.& Saly.in l.vlt. in vlt.col.
de pac.arg.l.vlt.C.ad maced.8cl. fi fundus
^.i.flf.de pignon] Qua; fententia fôlet rceipi
in quibufcunqueaetibus, qui alioqui
ob non adhibitû alicuius confenfu m, non
fnbfî ftiint. Hi enim folcnt ex fuperueniëtc
confenfu cohfirmari.[vtincit.l.Si autë
pHircs. vbiBart.'deaq.pluu.arc.l. ratum.
ff.de folut.Scrib.inl.fi quis mihi bona.§*
iuffum.dcacq.hercd. Alex.con.ii3.perfpe
In PRKFTAN- élis his.num.i8.vol.6\]Igitur,vtadrépro
daeaauao- pofitam redeamus, hocnoftreconfuetudi
ritate quam r j RI' -
fl!S 11 n o n n u c l
JexhicexU us aut limplcxmariti ca
gir.OPORTC- fenfus cxigitur,fed vt verbis interp- vtar
recxpreflu authorifabiHs.Ideoquc duo in eo preftan-
TTSVÔICNFURN ^° i ntcrucrnrc0
P orI:erc
arbitror.Viriqp-j
INIPFO a£tu pcprefentiâ,eiufdemqucconfenfum>.qna
interponi. auctoritatero Tei gerendç vxori preftet.-
X^uare non fufficiet eum poftcontractunj
ARTICVLVS TERTIVS. $9\
negotium, ex poftfacto-, quod aiunt, adhibitum:
Quod nec rathabitione fubfecutaconualefccrc
poterit. Quineriam 8c
oportet maritum prefentem 8c exprefse
fuum prçftare confenfum. pcnul.in
ver.non tantum loqui.ff.de tu t. quod 8c
eo in loco confirmât Accurf.tum 8c Bart.
8c alij in l.j.ff.dc auth.tuto.8c in cit.§. iuffum.]
Idque ea ratione quod huiufmodi
confenfus interponatur ad integrandam
(quod aiût) mulieris perfanam, vnde nec
tacittim fufficerc ex non contradictione
arbitrarerrex vlt.8c 1.3.vbi Accur.
8c Bart.ff.deauth.tut.itanominatim tradiderunt
Bal.Raph.Cu. Paul. caft. Pôta.
vterquclmm.8c Iaf.inl.2..§.voluntatc.ff.
fol.matr.perillum tex.in ver. videri .consentirez
in vcr.v0luntatc.3C uius rei ma
nifcftaea'eft ratio quod confuetudinum
ftatutorumquedifpofitiones in actu tacito8c
fie fiiflo minime verificantur.[1.3.§.
hareverba ff.de neg.geft.l.vlt.C,de his qui
yen.eta.impctr.refert nominatim Bal.in
l.fi fine.in 2.queft.C.ad vcllei.ScAlex.çô*
ai8.ponderatiscol.i.vol.6.] ' "M Y
Hinc inferre licet poft Aret.nn ,cit.§. aon'tâtcm
iuffumcol./.] hanc mariti auctorjtarcrn perluerai
non fatis effe fi per epiftolam, feu literas imponi non
interponatur. [confirmant Arch.c.2. 6f.
p o e , ï s e c
i-n o * 1 1 • 1 procurât,
dut. ôc Abb. in c. cum parati. eol.i. ex.,
deappcllar.]Item, nec per procuratorerri
Ivt placuit Bal.in l.i.fub fi. vbictiammoder.C.
qui admit. 8c Aret. in 1. minorum»
C.de prsd. min. 8c Alex.con. 189.^1X0
ftatuto.inprinc.vol./. 8c Socy .con.48. in
praefcnti.hb. 1.] Quibus 8c illud addenon
poffe aftum àmuliere, abfentc viro, ge-i
ftum,fcquenti ratihationecôfirmari. Vu!
gatum fiquidem eft, vbi lex alicuius perfona;
contractui refiftit ob confilij infirmitatc,quod
poftmodumadhuius adtus.
confirmationcm adiieitur, pro nulloha^
bendum effe. £tex. in.l. fi minor ZQ. annis.
ff.defcru.export.TVndecum lex noftra
municipalis ad fupplendam mulierum in-S,
firmitatern, viri aucloritatem adhibëdain,
fanxcrit, non fatis crit, fi ex poftfacto interponatur,eumiamactus
à principjonul
lusfuerit,ficut nec qualitas poftmodunfc
accedens aliquem releuat.[l.fiin delictis.$%
extraneus.ff.de nox.aft.] > •-•.•„
Ex quibusconftattotocœlo(quoddi«
ckur) erra fie Boherium.quiin,$.4.dciur.
perf.in confuct. Bitur.putaueritnihil referre
an viriâuctoritas prarcederet fubfequcreturvc,allegans
ç. cum in veteri. cx^
fiij

40
TITVLVS
de elect.St l.i.§.prodeft.quor.lcg. verû his
duobus iuribus confenfus exigebatur tâtum
in modum confilij ac fimplicis volun
tatis. At hic côfenfus(quod aiunt}authovifabilis
ad integrandam mulicris perfonâ
requiritur. Et ideirco non immeritô traditum
eft auetoritatem in ipfo actu interuenire
debere vt docent Accurf. & Bart.
[in l.x.§.i.ff.dcauth.tut.] Licet parum fibi
conftans Accurf.diucrfum tradiderit in 1.
vbinonvocefF.de rcg.iur.fcd perperam.
Prçtcrcacôtra Boh.fententiâ facit quod
tradit Bart.incit.§.iuflum. inquiens cum
qui auctoritatem preftat non dici proprie
confentire fed confenfus authorem elle,
ideo plus eft longe authoritas quam confenfus,qui
tamen eft ex obligationis fubftâtia
[1.obligationis fubflantia.fF.de au.
& obligat.]facit & altéra vrgentior ratio
quam tradit Bart. [ in l.cunctos populos.
C.defumm.trinit. & fid.cath.in 6. quçfl.
princip.] inquiens vbi ftatuto quis côtraïicre
inhibetur nifi certa folénitate ac forma
adhibita, huiufmodi folcnia è fu bftâtia
actus efFcnemonegaucrit, qua* tanquam
altéra pars contractus cenfebitur, qui nec
fubfiftet quoque nifi adhibita quam prixnum
auctoritate,necerit fatis eam poftrmodum
fubfccutam.Qjii enim poterit id
quodnullumvnquam extitit,confirmari?
Qjiod autem huiufmodi auctoritas fit
•cxattusfubftantia.probat Bal.triplici raîionc.Prima.quodeafitomnino
actus fû,
damentum,finequonon fubfiftit.Sccunda.quiafolcnitas
eft & forma ab hac noftra
municipali lege introduira,qua* dateffe
xei, vtdicuntlogici.Tcrtia quia eft actus
legitimus qui pédere non potcft.nec in incertum
euétum remittî, fi feilicet maritus
confenferit. Qjiarc in ipfo actu interuenire
debereconcludendum eft.faciunt qua*
ïiot.Bart.in l.tam is.§.i. fub fi. fF.dedonat.
Alex, de imm.in 1. fi cum dotem.§, co autem
téporcpoft princ.fF.fol.matr. Qjiinctiam
Angcl.in cit.§.iuffum. cenfuit nec
prçfcntiamquidem maritietiam exprefsc
confentientis fufFiccrc, Scd magis putat
vtendum effe viro auctoritatê vxori pra*ftante
verbis,non confenfum tantum, fed
auctoritatem ipfum fignificâtibus.Idque
ex mente Innocentij colligi.inc.cum con
fuctudinis. cxtra.deconfuct.inqua fententia
fucre Archid. 77. q. 4. & Bal. in t.
ylt.^.necefsitatedebon.qua-lib.&.quarcu
que.fu b fi.eo.tit.in cuius confirmationem
adducitl.fipater.fub fi.ff.mand. vide Iaf.
PRÏMVS.
in cit.§.iulTum.
Verum ôc illud ignorandiim non eft:
qua*hactenusdc auctoritatc interponenda
fuper aliquo actu dicla funt, fie accipienda,quâdo
ea auctoritas ad actus fubflantiam
, ac validitatcm exigitur: fecus
autem vbi ad actus tantum confirmationem
adhiberctur. Vt, verbigratia ,apud
nos moris eftnefcabini feu fyndicicreenturfine
auctontateBlefcnfis gubematoris,
aut qui eius vices gerat. Harcfanc auctoritas
poft adhibita, creationem fyndicorum
confirmât. Qjja* res pra?terquam
quod lôgo iam vfu approbata eft, fuaderi
poteft ex 1.2.dciu.fif.lib.io.C. & l.fi quos
de decur.eodem lib.ad populum fiquidem
tnbunos plebis, quos hodiefeabinos vulgo
appcllant,creandi ius pertinct liect ij à
fuperioreconfirmandi fint. [§. intérim, in
auth.de defenf.ciuit.Abb.in c.edoccri.fub
fi.de refcrip.not.Bart. in l.actor.fF.rcm ra.
hab.] Vndemésftatucntium ficaccipidebct.vt
fupenoris auftoritas in caufam con
firmandi tantum actus adhibenda fit Cl. 1.
& a.C.deconfir. tut. Ineaopinionefucre
Bal.ambo 1mm.& Aret.incit.l.quicun.
que.de bo.qua* lib. & l.i.col.antepcn. C.
qni admit.] Vnde Bal. rem non multo ab>
fimilcm tradidit inquiens auctoritatem
quasâdaftiisclTentiam requiritur, ftatim
in ipfo actu interponi debere.[l.obligari.§.
tu tor.de author.tut.]Cçtcrùm fi ad eflentia*
tâtum executioncm, tum polie ex interuallo
actuiaccedere.Q.vlt.fub fi. C.arb.
tut.] Et quo h nie tractatuideauthoritate
finem fandemimponamus,tria quam breuifsimeper
fumma tantum rerum capita
dcducam,ne rem non ita o bfeuram ,ncceffariam
tamen inimmefum ducamus. P rimum
eft, quid fi maritus vxori actu m aliquem
gererc volcnti au&oritatcm dencgaucrit,
velpra*ftarcnonpotucrit moibo
forte «Scaducrfa valctudinc animi corporifvcdctentus,quomodo
vxori fuccurrea
dum critf E t,vt paucis me aperiam, in fum
ma concludcndumputo,iudiccm tum ad
cundum,qui negotio diligenterexpenfo,'
cognofect côtradiftionis caufas, vt fiquidem
vxorem nouerit vtiliter contrahere
vcllc,ctiam marito inuito.ei fuam pra*ftet
auftoritatcm.Sin non ita c recôiugis contractumirividcrit,maritumiuflèauctoritatem
fuam denegantem aduerfum vxorem
defendet. Ita docuit Bart. in 1. fi cum
dotcm.§. co autem te pore.fF. fol. matrim.
Cuius fententiam funt omncsfequutifc-
AMAORITATF
tantum C 0 4
fifraationt
adhibetut £,
tis cfle «x
poftfiâo
fubfecutani;

cundum Alex, de imm. eodem in loco. E t
quod illi de contraftu, idem & de iudicio
tradiderunt, Bal. in l.tranfaftionem.C .de
tranfaft. Pont. 8c moder.inl. fi quismihi
bona.Ç.patcr filio.fF.de acq.haercd.8c idem
Bal.in c.i.col.3.deconfuet.rccfcud.8c in 1.
i.pcrillumtcx.C.denupt. & in l.i. fub.fi.
C .qui admit, vbi Iaf.Fcly.in c. cum acceffi
Aient coL8.de conftitut.EtPont.con.3cJ.
vifadefeeptatione.
AuSonta- Alterumeft,quodindubitationemca^
temmanti _ ' •* rr • r- • •
in contra- derc potelt: an neccilana fit mariti auftoâuàfiliacû
ritasincôtraftuquemfilia cum pâtre gcpatregefto
ri t;Bal.& pofteum Pont.inl.paftum do,
nonrequin. taij.cde collât. Etidem Pont.inl.fiquis
mihi bona. §. fed quid fi mand. fF. de acq.
haered. rcfponderuntauftoritatcm mariti
co cafu minime requiri. Sicut nec in re
nunciationequamipfipatri facit. Qjuam
tamen fententiam non fatis pro explorai
ta habet Iaf.in cit.l. paft û dotali.vlt. char.
camque contrariis rationibus confutare
pro virili nititur, quas breuitatis ftudia
nonreferam. Concluditquetandcmcontrarium
apudprafticos receptum. Cuius
rei teftis ero.
Tertiumeft,fivxorcum marito contrahat,
an pofsit maritus eain re authoritatemfuam
praeftare. Qiiam quaeft. fatis
perfeintricatamac obfcuram in locum alium
remittere cogor ne in nimis iuftum
Volumcn haec huius. §.interpretatio protandatur.
nos de ca plcne agenus. j. de donat.§-4.qui
proprius eft huius rei locus.
Superefttollëda aliadifficultas:anmulier
per procuratorem contrahens viri authoritatem
requireredcbcat,qua in re refponfumeftin
fimili cafu ftatuti ab Alex.
con. 189. vifo ftatuto. verf. Sexto probatur.lib.7.viri
auftoritatem minime neceffariam.
CumvereiscôtraxifTcnon intclligatur
qui per alium contraxit. [1. i.§. defecifTe.fF.de
vi & vi arm.Sc 1. item fi obftetrix.fub
princ. 8c. §. 1. ff. ad 1. aquil.l. fi pr.
vbi Accurf.fF.quaein fraud. cred. 8c 1. ita
autem. gefsifFc.fF.deadmi. tut. vbi qui
per alium rem gefsit, gefsifTeipfc videtur,
non quôd proprie geffcrit.Ea enim verba
funt improprietatis acfiftionisnotae.l.3.
§.ex côtrario.vbi doft.fF.de acq.pofTef. l.fi
qui pro emptore.vbi Bart.col.8.ff.de vfu-»
cap.lSed Alex.paccdixerim illefuo ifto
refponfoviam manifeftam fraudimulicribusaperiretquaecumfentircntfe
rem aliquampro
animiarbitrioexfua perfona
gcrcrenonpofTejncgante marito authori-
ARTICVLVS TERTIVS. 4*
tatem fuam praeftare, ftatim ad procuratores
confugerent. Itaconfuctudinihuic
manifefta fraus fieret. Qiiae vteuitetur
concludendum arbitror perpetuô adhibendam
effe mariti auftoritatem in omnimuliebrinegotio,fiueipfa
per fe, fiue
procuratorem gcrat.[arg.l.pupillus.§.i.ff.
de author.tut.8c l.fraus.8c l.cum lcx.fF.de
lcgJNecobcfl quod adducebat Alcx.de Nilreftrre
fiftionc.Nam licet mulier perprocurato- quoad viri
rem contrahens,nô ita veré eandem ipfam
a u < a
° r i t a t e
, r . . r an mulier
contranerecertum lit, iuris tamen artin- p erfevelper
cio,acfubtilitate per fccontraxifleiudica procuratoië
bitur. Iuxta tritam iuris régula qua quis conwakw.
ipfc fecifTe exiftimatur,quod per alium fe
ccrit.[cit.l.itaauté.§.gefsiffede adminiftr.
tut. ] Nam 8c certû quoque eft difpofitio
nem ftatuticôfuctudinifuc de perfona ve
ra>ad fiftam quae veram reprefentat, trahi.
[1. poftulâtcin prie, vbi Bart.fF.ad trebcll.
facit l.libertum.§.fcnatus.ff.de ri.nupt.]fa
cilius autem difpofitio de vero contraftu
ad fiftum trahetur vt refert B art.[in 1.2..$.
libcrtis.ff.de leg.preft.] inquiens cum qaâ
contra ftatutum quo inhibetur ne cû exulecontrahatur,commififfc,quiperprocuratorêcôtraxeritcum
illo. Qj.iodincafu
feré fimili, quippein muliere contraherc
yetita fine duorum propinquorumeonfenfu,
côfirmat Aret.in l.mutuum. in vit.
col. C.deacq.hçred. Abb. 8c moder.in c.
mulieres.cxtra.de fenten. excommunie.
Qjiamuis non ignorem alias regularitcr
difpofïtionem exorbitantem fuper contraftu
verojlocum non habere in fifto.Cca
fus eft,inl.fi quis inlcgatione.vbiBal.ff.
deiudic]
^fln iudicio ftarc.
H
Acc ita accipe vt mulier citraviri auftoritatem
legitimam perfonam ftâ- fuct i n°"i^
diin iudicio non habeat nedum feculari, gietiâinfo-
r o
fed nec eccIefiaftico.Qjianuis contra fen- «clefiaferitloh.Fab.inl.i.
C.de bon.mater. Sed * IC0
"
ita apudgallos vfus inualuit. Qiiod 8c tra
didit nominatim Bal.in ci, An marit.fucced.vxor.col.10.Qjiae
res etfi hac confuetudine
non fatis innotefccret,pofTet tamê
facili hac rationecomprobari.Certû quip
pe eft mulieres quae viros agnofeunt, ctft
ex legitimo matrimonio,laicas efTe. At
haec confuctudo eft à laicis indufta,ideo
mulieres inquouisforo agant, aftringit.
Qjiinetiâ tenebitur iudex ecclefiafticus
cam fcqui[vt annotauit Bart.in 1. cunftos
populos.C.dcfumm.trinit. 8c fid.cathol.

fi TITVLVS
Etcano.inecclefiaS.Maria^ex.decôftit.
««b tempus Verum hic rccte & oportuno loco quçîitisconteft.
ri t u r. Qj.ia litis parte haec viri auctoritas
IncWaté" muiicri in iudicio agcntipraeftari dcbcbit.
mulicriiniu Etrefponfum eft fub ipfum litis contefta-

ARTICVLVS T RTIVS. 4j
de hxted. inftit. & not. in 1. tam is. §. i. de
donat.cau.mor.ck LfcruumC.quiteftam.
fac.pof.]Tum & nominatim BaLinl.i.dc
legefuf. can. toil. id fatis confirmât: hanc
gcncralem adfercns rcg.in ftatutis & confuetudinibus,
quae de contraftibus difponuntur.ad
vltimas voluntates non exten
di, nec cconuerfo. Ea enimf^vt eius verbis
vtar)tantum difponunt,quâtumloquûtur.Quam
fententiam probat Alcx.[inl.
feruû filij. §.cum quichirographum. fi~.de
lcg.i.] Et id quod tradidit in contraria par
tem Iaf.minus circumfpefte à Boh. adducitur.Nec
enim voluit Iaf.flatutum, quo
muliercs prohibentu r contrahere,ad teftâ
di ius extendi,quod putauit Boh. Vcrum
omninodiuerfum intendit. Eoenim loco
difputattantum.Anftatutûinhibcns mu
licribus teftandi facultatcm citra viri auc~toritatcm,cas
quoque contrahere prohibcat.Vt
fi,verbigratia,fingashoc plebifeitofancitum
nemulicribus liceat abfq;
viri confenfu teftari, quaerit Iaf. valccctne
ha*cconfuctudo.& conclufit minime valituram.vt
qua» liberum tollat teftandi arbitrium[vt
probat Paul caft.inl.ex fado:
fubprinc.ff.de vulg. Quo loco docet ne
idquidê pruncipi licere,multo minus per
confuetudinem. Quam fententiam codé
îocofequûtur Aret.& Alcx.& idë Alex,
lurfus con.i ry.vifis & accurratè confideratis.coL2.voL2.]
Eft & alia nô minus vrgens
huius rei ratio,[quam Alex, in cit. 1.
ex fa&o.colligit. ex verbis. Bart. in 1. om-
nespopuli.in3.qu3rft.princip.fi c
.dciuft.&
iur.]Namcerta iuris eft régula id per ftatutû
fieri non poffc,quod nec per pactum.
fl.non impofsibile puto.ff.de pac"t.]Atpa
«"to.cfFici non poteft vt mulier fine viri cô
fenfu teftari non pofsit,cum iftudcum bo
nismoribuspugnct.rl. ftipulatio hoc mo
do conccpta.fF.de verb. oblig. ]Igitur nec
per ftatutum nec per confuetudinem indu
ciid poterit. Tcrtiam rationem ,"cui non
video quomodo fatisfiat,adducit Arct.in
d.l.cx fac~to.in H.not. Ccrtum feilicet efle
ftatuto captatoriam difpofitioncm confir
mari nôpoflc,id eft vtin alterius arbitriû
ac voluntatem côfcratur.Ergo longe minus
ideffïcercpotcritconfuctudo, vtfinc
viri aucftoritatenonliccatmulieri teftari.
Cuiusargumenti vim, vtfacilius capiant
pragmaticiin hoc côfiftit, Quod cum vltima
teftantis difpofitio pédet ex alterius
confen fu,facili us illa toleratur,quâ fi cautum
eiTct,vt fi maritus nolit,nô liccat mu
licri omnino teftari. Grauius quïppe eft
quem vetitum eflcnifi illccôfenferit,quâ
vetitum eo confentiente teftari. [vide cûdc
Arct.inc.i.dcprobat. &copiosè doélr.
inC.defumm.!trinit.] Quam fententia
omnino pro explorata habendam cenfco.Scd
arçumentis tamen in contrariam
partem addinftis fatisfacicmus.
Non obeftitaque primum quo mouebaturlaf.quôd
feilicet lubricoac fragilita
tifexus prouide huiufmodi ftatuto côfultum
clTct,fi ad teftandi iura extenderetur.
Quam rationem ait perinde procederein
vltimis voluntatibus ac in contra&ibus.
Itcm,quod libéra teftandi facilitas mulicribus
co ftatuto non adempta videretur, ;
fedmaior duntaxat folemnitas adhibita,
ob fexus imbccillitatem. Quae duae ratione
vnico refpôfo tolli poiTunt,foIa aiTumptinegatione.
Quis enim nefeit aliâ effe
contrahcntis,aliam teftantis voluntatem?
hec enim,non ita vt illa,cx alieno penderc
poteft arbirrio,ncc in alterius aucîoritatc
conferri.[l,fi quis arbitratu. fF. de verb, oblig.de
vltimis. voluntatetex» eft in l.captatorias.fF.de
lcg.2. & l.captatoria*. fF, de
hçred.inftitJPraetcrea in côtraétibus ftriclior
fieri folct interprctatio,quam-,in vlti
jnirvoluntatibus.[c.cum dilec~tus.cxtra.de
donat.& Lin teftamétis. de rcg.iur.] Quo
fit vt Iaf.argumcntum de contractibus ad
vltimas voluntates nô procédât, quod ea
omnino fintdifsimilia, qw-çex quibus argumentarinonlicct.[l.Papinianusexuli.
fF.de minor.Lvlt.de calûniat.doft.in 1. natu
ralit.§.nilcômunc.fF.deacq.polîcf.] huius
argumenti vim de contractibus ad vlti
jnas volûtates vberius explicat Alcx.con.

Qualiter
obligatio in
confuctudi.j
interpretationibus
ac-
Fipienda fit.
4 4 TITVLVS
putamus.fub med. raagni. gloflem. ex. de
confuetud.8cl.de pupillo,§.qui nuntiat.
ff.de nou.oper,nuntiat.]diuerfa liquident
res eft fubftantiaedefeclusadefeclu forma;
feu folçmnitatis.rnotat Innoc. in c. quod
ficut.in gl.mag.de clccl.ijQjuare aufim cô
tenderefalfo crcdidiiTelaf.id pofTe ftatutoinducijVtnon
liceret mulieri citra viri
aucloritatem teftari, Liect eius opinionis
fuerït Bal.in l.cx duobus,§.vlt,ff. de vulg,
8cpup.8ccon. i^.Statuto cômunis afsifïj,&
Ang,cô.88,Premitto primo. 8c cô.
i2.I5,teftamcti faclio.Nam 8c idem Iaf. ipfa
tandem veritate compulfus, hanc magis
communem confeiTus eft. Qjiam etiam aliquando
eft fcquutus in Lnon ideirco, C,
decodieil,
f Se obligarc.
IN huius vocabuli interpretatione^ ante
omnia hîc videndum cft,num haecdifpo
fîtioin fummade omniobligationis genc
reintelligatur. Et videtur quidem ita gcneraliter
accipienda hîc obligatio, cû tex,
indefinitè loquatur.[pcr 1. fî feruitus. de,
feruit.vrb.pred.] Quod tamen admittendum
non eenfeo.Tunc enim demum verû
eft indefinitâ equipollcre vniuerfali, quan
docademeft ratio 8c conditio particularium
rerum fub indefinitâ comprehenfarum,qualis
in vniuerfali: aliâs verofecus,
[not. Dy. in rub.de reg. iu. 8c in 1. fî pluribus.vbi
etiam Pe.8c Bart.ff. deleg. 2.] lté
quia verba quibus ftatuta confuetudinefque
concepte funt quam propriifsimè accipienda,vt
nos pluribus docuimus fupra
in preem. Atindefinita vniuerfali nô aequi
pollet ex proprio fignificatu, fed extenfi-
UOjfeu^quodaiuntJinterpretatiuolvtcol
îigiturexcit.l. fî feruitus vbi Florian. 8c
Bar.in cit.l.omnespopuli.in 6. queft.prin
çip.lEt Bal. [inl.vlt.§.in computatione.
de iure delib.]infumma docet in ftatutis
jndefinitam nô aequiualere vniuerfali.vbi
fubeft diuerfa ratio includëdorum vel excludendorum
terminorum. Quâdo enim
ftatutum indefinitcloquitur,loqui quide
fecûdum naturam indefinitè intelligitur.
Etproindecum indefinitâ locutio reftriclioncmaproprietateverbom
citra abu-
(îoncm recipiat,non id quidem quod fermogeneralis
ex necclTaria fignificatione
jmportetfVt verbis docl.vtar)fed ex contingenti.
Quo fit vt hanc confuet.indefinite
difponentcm fecûdum iu ris commupis
régulas interpretandam reftringenda-
PRIMVS.
vinrent
côtraâibus
•î ui
que cenfeam, confiderandumque ea omnino
mente hanc confuet.cffe introdutlâ
quomuliebrisfcxusfragilitati ac imbecil
litatifuccurratur,nonautem quo illa; captiose
cum aliéna iaclura locupletentur.
[vtinl,2.ff.ad.vellei.cxtat decifio vulgaris
in l.adigcre. §. quamuis. de iur. patron.
8cl.quamuis.de in ius.voc.] Quaproptcr
cenfeo ego hoc verbum obligari intelligêdum
de obligatione ciuili,quae verbis, vel
litteris,aut confenfu contrahitur. Non au
té de ea quae ex rc.aut ex dcliclo, vel quafi,
defeendit. Quam rem probari pofTeputo
excomparationc mulieris cû pupillopubertati
proximo.ac doli capace. Qjue quidé
redle deducitur ex œtatis ac fexus imbecillitate,acvtriufque
fragilitate côfilij.
[Pôt.inl.nôomnis.Ç.fi pupillus.ff.fî cert.
pet.8cibi Alex.8c Iaf.lCumitaquc certû
recèle,
fit pupillum in obligationibus quatre con branturofcï
trahunturvtinmutuojcômodato, Scdc- gari fine vit,
pofito,etiam fine tutoris au cloritate obli­ auâoritatt
lïcut Se y»,
gari polTe tamnaturaliterquam ciuilitcr. pillut.
Et naturalitcr quidem cum nullum damnû
ex eo patitu^r^pbatur inft.quib. mod.
contrah.oblig.vbi Accurfi]Item naturalitcr
8c ciuilitcr,quando eft faclus locuple
tiorrl.pupiTlus.fT.de authpr.tut.8c I.3. fub
pr.fT.commod.Accurf.8c Bar. in cit.l.i.fF.
dénouât.] Ita idem definiendum videtur
invxore,vt fi quid mutuo commodatoue
accepcritjvel in depofitum, abfque mariti
authoritate, obligetur quidem Jiaturaliter
8c ciuilitcr fi ex hoc locupletior facla
fit.Naturaliter quidem fi nullum dânum
palTa fit. Quo pofteriore cafu liect huiufmodi
naturalis obligatio non fit potés 8c
efïicax ad aclionem direclam producendâ
ex huiufmodi contraclu aduerfus mulierem,
Alio tamen remedioci,quicum eacô
traxerit", fuccurrit videlicet côdiclione fine
caufa,vel aclionc ad exhibendum [in fi
mili de pupillo eft tex. in 1.3. fub princ. fT.
commod.]quod côfirmari poffe arbitror
ex tex.in l.certiconditio. §. quoniam igitur.fi
ccrt.pet. Qucm quidem Vlpiani locumficad
propofitum diducëdum duxi.
Te viro abfcnte numéraux vxori tuae decënominemutui.
Eaquemihi reddi fum
ftipulatuSjSpoponditipfanotario prefen
te.Conftathic duos elTccontraclus,illum
qui rc,hûc qui verbis fit.Quanquâ pofterior
qui verbis faélus eft inutilis fit ob huius
confuetudinis difpofitioné,qua vxori
nô liect citra viri aucloritatc negotiûaliquod
gercre.Nihilominus ex priorc con

Pupillû doit
capaccm ex
oinni dcltc.toobligati
na&vxoré.
Vxorê rem
diflrahctem
cLominiuiB
non cranlle«e.
Rein à mu- s
liere fine viri
au&oritate
«liftractam
croptoris pe
liculo perire
îiliumfa. ex:
quocur.quc
contracta
qui regeritur
obhgarî.
Ftexdeli- •
6to.
ARTICVLVS TERTIVS. 4S
tractu numerationë continct agi potcrit
inipfâ, Se ficnumeratapcciinia condici.
C » m item in delictis conftet pupiihim
puberrati proximûdoliquc capaccm pro
furto ac iniuria tcneri.[l.pupillû.fF.dercg.
iur.St l.impubcrcm.C. defurt.] Se in vniuerfum
cxquacûcjuefpccie delic~ti.[vt codent
inlocodocet Aceurf.cft & tcx.fing.
in l.excipiuntur.fF. ad Syllci.] Ita quoque
mulicrem ex delicto non habita ratione
virncconfcnferitnccnc, obligari manifeftumcft.
Incarteris autem actibus omnibus
vxorc fine mariti auctoritatcaliquid
contrahentem agcntcmvc minime obligari,
necnaturalitcr necciuiliter certum
eft ex huius confuctud.difpofitione.V fq;
-adeo vt fi rem fuam facto ipfo alienauerit
non adhibito viri côfenfu eius dominium
non transfert.cius enim traditio pro nulla
habetur. Qjiiod & fpeciali ratione conftitutum
cft.Nam ctfi res diftracta ac tradita
penes emptorcm periret, hoc periculum
ad emptorem pertinebit. Quâdoquidcm
qui cum alteriusvxore contraxit fine mariti
auctoritatCjCëfeturid malafidefccifle.
vt & is qui cum pupillo contraxit non vo
cato tutorc. [1.vlt.C. pro empt.] Sicutin
fimili refert P ont.in cit.l.non omnis.§. pu
pillus.fF. pro emp. quem eodem loco fequ
û t u r Alex. & I af.de cqu o q u cm m u lier
citra viri auctoritatc diftraxifTetquipofr
quatriduum penes cmptorëpcrierat. Cen
fetenim eum emptoris periculo pcriiiTe,
quanuis cius dominium nunquam fuiflet
nactus: fed 8c imput.andu.m quod non eau
tius contraxerit, ita vt in mala fide verfatus
cxiftimctur.Potcrit Se altéra fubnecti
comparatiodemuliercad filiumfa. quem
nec fine patris quoque auctoritate, in cuius
poteftate eft, côtraherc aut quicquam
aliud agerc non pofle certum eft.ficut nec
hîc vxor,fineviriconfcnfu.At indubitati
iuris eft cundem filiumfa.aliquid gerentem
re ipfa obligari. Qjijnctiam patrem
tencri ex illius geftionc. [1. filiuffa.fF.de
ncg.gcft.] vnde ex depofito qui re contrahitur,
filiumfa. fine patris confenfu. obligari
du biumnô cft.l.i.§.filiumfa.fF.depof.
quo rcfpôfo cautû quoque extat eûdem
filiumfa. ex dolo circa rem depofitamab
eo cômiflo tencri : & fie ex delicto. Qiiare
Si idem cenfeo concludendum in vxorc,
vt & ipfa cxiifdem caufïs obligetur fine
viri confenfu côtractis 8e maritus quoque
(quemadmodum in pâtre diximus)
tencatur quoad vires peculij ipfius vxoris
ac bonorum paraphernalium. rarg. cit.l.fî
filiuffa.dencg. geft.] Iniquum quippe foret
fi mulier qua: viro abfcntc ac peregre
profcctoàvicino mutuam pecuniam acceperit
(vt crebro apud nos faciunt curialiumacaulicorumnoftrorû
vxorcs, dum
illi inaula principis degunt) vel aliquid
commodato accepcrit,aut,finge, in depofitum
ac euftodiam, alrcftitutionem non
tencri, & ita refua immerentem vicinum
def raudaré, in gratïam feilicet ac remunerationem
beneficij accepti. Nec fane ita
accipienda eft harc noftra confuetudo vt
rem taminiquam fuadeat, mulieres feilicet
quarum fragilitati fuccurfum voluit
cum iactura aliéna locupletarijhocfuo beneficio
tam infigniterabutentes aduerfus
naturalcm aequitatem. rarg. 1. natu ralitcr.
§. vit. Si l.nam hocnatura.fF.de condict.
indeb.] In cuius fententiae noftras confirmationemadduco
refponfumin cam rem
cxprcfTum in 1.z. fF. ad vcllci.fub baseverbâjinfirmitas
enim mulicrum non calliditas
auxilium fumit.
Qjiomodo autem his cafibus in quibus
obligatur mulicr, executio fiât confiante
matrimonio in bonis vxoris,exprefsc eau
tum id extat,)'. de matrimonio.§.4.vbi
noscamremluculentertractabimus.
Carterum non abs re hic dubitari poteft
, an mulier quç fine viri confenfucon
traherenon poteft, nec pofsit cadem donare?Dubitandirationem
prsbet manifeftam,quod
incaufaiîmili ex velleiano
fenatufeonf. mulieres obligari quidéprohibebâtur,at
eodem fcnatufconf.non cenfebantur
donarc prohibitae, nec ex titulo
donationis dominium rei donata* trâsfcrrc.
Eoquodfaciliusmulicrfcobligct quâ
donet. [tcx.in l.fi cgo.fub fi.fF.ad vcllei.vbi
Accurf.ait genus mulicrum longeauarifsimum.
E ft Se tcx. in l.fi à fponfo.C. de
donat. ant. nup. vbi raro contingereait
iurifcon,vt mulier donet, & fidonet,id
cfTe contra fexus naturam.l. fi ftipulata.Ç.
1. fF.de donat.int.vir.8c vxor.] Et ita in cafu
fimilis ftatuti confultum eft ab Aret.
cô./4-in caufa A.Blafij de Cortona,quôd
feilicet vxor prohibita ex ftatuto,finc côfenfu
mariti obligari, non cenfetur prohibita
donarc.
Hec etfi quàm vero proxima fint,mihî
tamen côtraria opinio fempermagis placuit,quod
ad hancnoftram côfuetud.pertinct,
qua omnes mulicrum contractus fine
côfenfu viri gefti ac eorundem effectus
Qt-sEft.Aii
mulier ex
hac cenf. do
narc prohibeaturfine
virieôfenfo»
Mulicrétînê
viri auftori.
tate donarc
non pofle.

A6 TITVLVS PRIMVS.
omnino rrritantur & ipfa prohibitio pcrfonas
rcfpicit. At ncmo eft qui nefeiat ver
bo contractus donationem contineri, vt
nos fupra pluribus docuimus.in.§.2.fuper
y crb.contrahere.Ncc obftant qux in contrariam
fententiam adducta funt. Qjtale
illud de fenatufcon.vellciano.Nam precifedifponitl.
de obligatione tantum non
exteris contractibus. Idco non mirum fî
obligationis appellatione non veniat donatio.
At hic & perfons prohibentur con
trahere,& côtractuum effcctus(qui eft obligatio)irritantur.
Quodaddecif.Aret.
pertinet incit.con.j^.codcm'refpôfotolli
poteft. quod eo ftatuto de quo Âret. non
poteft vxor nec in iudicio nec extra iudicium
obligari. Et fie de obligatione tantum
loquitur. At haec noftraconfuct.exprefle
perfonas ipfas prohibet,nedum con
tractu s irritât.
^jXiccat.
HAec verba in cafu fimilis ftatuti inhibentis
mulicri vel minori contraherc
înterpretatur Bart. in l.cum lex.in verf.
Sediuxta premifla quxro.ff.defîdciuf. vt
per ea, inhibitio facta huiufmodi perfonis
videatur,ne vendant velcôtrahanhvfque
adeo vt ex ca prohibitione impediatur
quominusnaturalisobligatio onatur.[l.i
&2.C.qux res vcnd.non pof.] Statuerc
fiquidem ne huiufmodi perfonx contrahant,nihilaliudeft,quàmcis
contrahendi
facultatemauferrc.Nam verbum licet vel
poteft cui praepofitaeft negatiua, vthîc,
prxcifam necefsitatem inducit aepotentiam
priuat. rgl.in ci. in verb. non poteft
de reg. iur. in 6. j Qjiam tractant fufius
Bart. Bal. & M oder. [in 1. gallus in pr. de
lib.Sc pofth.Iaf.ini. i.C.quiadm. & in l.
vit.in vit. col. C. defideiu. & in 1.1. ff. de
iniuft.&irr.fac. teft.] Ncgationcmquippc,quicquidreperit,dcftrueredicit
Paul,
caft. [inl. Iulianus verum debitorem. 4.
col. ff. de condict. ind.] qui in hoc adducit
gl.fi.fub fi.inl. hoc. genus.ff. de condit. &
dcmôft.Ex his inferebat Bart.[inl.fi quis
pro eo.ff. dcfideiuf. & in Lis cui bonis fu b
fi.ff.de verb.oblig.] minores velmulicrcs
qui fine côfenfu duorum propinquorum
contraherc ftatuto prohiberentur quicquid
contraxiffent,fore id ipfo iurcnullum,nccobligationcm
quidem naturalcm
nafci,& id confirmât quoque Bal. [in Lad
exactionë.C.de dot.promif.l Qjiinetiarn
idem Bart. multis ductus rationibus con-
clufit, huiufmodi côtractusab vxorefine
mariti confenfu geftos contra edicti formam,
nullos omnino acneiurameto quidem
confirmari. Qj.iam fentêtiam prxter
eumeonfirmari pollcarbitrorcxl.fi mulicr.§.i.ff.quod
met. cauf. quem tcx.citât
Accurf.in l.hoc °;enus.ff. de condit. & demonft.
vbi quod contra edictum geftum
eft,idprocautononeft habendum, ficuc
nec id quod contralegemfactumerit. [1.
nôdubium.C.deleg.] Idem & in eo quod
contra confuetudinem fit.[fing.tex.in 1.1Î
emptione. §. omnium, ff.de contra, empt.
ibi. Vel mores ciuitatis commercio exueruntnulla
eft venditio.]
Verum non me prétérit aduerfus hanc
Bart.fcntcntiam,communem interp.canoniftarum
fcholam infurgcre,cum hoc
fua vulgari rcligionc, iuramentum quod
fine ammxdifpcdio feruari poteft nô efle
infringendum. [c. fi verdaliquis. de iure.
extra.JSed huius htis,quxadhucfubiudi
ce eft.dirimendxauthorcm non me prxftabo.Longiorem
enim orationemquam
fcholîanoftra patiautur,dcfidcrat. Vttamen
femel proferam quid fuper ca re fentiam,contcnderim
ego Bart.op.vcrifsimâ
cffe,vt contractus inualidi,prohibentc fta
tuto ne mulier fine viri auctoritate côtrahat,nonpofsintiuramêto
firmari.Idque
hac vnica motus ratione, quod videmus
nedum huiufmodi contractus excôfuctru
dinc noftra omnino irritos,fed & prohibi
tas quoque ipfas perfonas, ne quid contra
hant.Qjio cafu indubitatum eft nil profî
cercre iuramentum.[iuxta l.non dubium.
dclcg.cx côfirmatBaLaduerfus canonif.J
Porro hinc octo quam valdenotaru di
gnaex hac^vt ita loquar)nullitate contra
ctuum à mulieribus citra viri confenfum,
gcftorumdicetctiamintercefferit iuramé
tum infcro.Horum primumcu,dominiû
rerum ex his côtractibus alienatarum minime
trâsferri. [l.i.nc lic.habit.mctropol.
lib.12.fub. hxc verba, Per qualemcunque
contradtum fuarum terrarum dominium
poffefsion;mque transferre, in quam rem
extat 8t decif.Pont.in l.non omnes.§. pupillus.ff.fi
cert. pct.quâ fupra rctulimus.]
Altcrumeft,ncc ex huiufmodicontractibus
nedum dominium, fed ncpoffefsia
ncm quidem transferri.[vt expreffe traditurin
cit. Li.nc lie. habit.met. vbi Penna
Se Plat.] Cui fimilis eft reg. quam tradit
Ang.Lin Lis cui bonis.in 2. not.ff. de verb.
oblig. quem eo loco fcquitur Paul. C aft.]
COntt
*C
N,ME
CONS,
NURI.
Er côtn&t
vxoris fine
viri auctoritate
geftodo
minium no
transfert.
Nec poffeffîoncm.
I

Neeprçlcribcdi
caufam
pracftaii.
Necfruôuû
lucrutn.
MuRewm
contra hanc
confaet. diftrahentem
non teneri
cmpcoridc
cuiâionc.
ARTICVLVS TER TIVS. 47
inquiens eum quicumalio contrahcndo
obligarc fe non poteft, nec rem quoque
tradendo cundem polTcfsioncm amittere.
Qjjam regulam doect trahi deberc ad ftatuta
quibus certae perfonae côtrahereprohibentur.Etquam
Ang traditionem(licetà
Pont.nôprobctur inl.i.§.fi virvxori.ff.dcacq.poiTef.^vcrameflecontcnderimfecûdum
declarationem Alex.cx poft
cum modernorum. Nam Se eodem loco
Bart.fcitetradidit ex inutili contraétu vt
àpupillo vel ecclcfiagefto,poflefsioncm
non amitti.rvtfunttex.prope infinitiin
l.pupillus.tT.deacq.rer.domi.inl.iubemus
fubfi.Cdcfacrof.ccclef. Qui in eam rem
funt exprefsi prçfuppofi ta comparationc
inter vxorem Se pupillum.]
Tcrtiumcft,huiufmodicontractus fine
virfaucloritatc à mulicre geflos titulum
ad praeferibendum non prarflare, vt docet
Accurf. & B al. in 1. vbi lcx.ff.de vfucap.
pofl Az. in fumma.C. de vfucap. pp empt.
Illoquc in loco tradidit Bart. vfucapionemprohiberivbicunqucàlegeprohibetur
alienatio. Qua; concl.ob flatuta noftra
perpetuo menti tenenda eft, confirmatûrque
tcx.aperto, in cap.imperialem.§. i. de
prohib.fcud.alicn.perFcdcr.fubhaecvcrba.
In irritum deducimus nullius temporis
prxfcriptioncimpcdiëtc. Cuius rationem
eo loco reddit Accurf. ex vulg. illa
rcg. Quod à principio non valuit ex poft
facto confïrmarinon poteft l.vlt.§.pen.ibi
vt necvfncapio nec longi temporis praefcriptioprocedat.Ccomm.de
légat.
Quartum. Quemadmodum vfucapio
ex his contractibus non procedit, ita nec
fructus quoque emptori acquirétur, cum
fecundum Bal.Se Accurf.fin 1.2.C fiquis
igno.rem.mino.]& fructuûlucrum, & vfucapio
ab cadem caufa & abcadem potentia
produeâtur. Quam rem tamenintelligc
iuxta ca quae ab eodem Bal. Alex.
8c modcr.tradunturin l.i.§.fi virvxori.ff.
dcacquir.pofTef.
Quintum,ex eodem contraétu non datur
emptori regrefTus euictionis, etiam fi
nominatim de euictione idem fuerit ftipu
latus.-gl.multum celcbris in'c.imperialem
deprohib.feud.alien. per FedcrJ Et ratio
fecundum Bal.ea eft,quia contractus is eft
contra legem : at euictio, 5c ftipulatio accefTorie
veniunt adeontractum. Quo fit
vt fi principale non fubfiftat, nec valebit
quoqj ftipulatio,quaeaccefforiacft._l.non
dubium. C.dcleg.l.à diuo.Pio.ff.de rit.
nu pt. tex. eft in 1. non qucmadmodurn.fF.
de agric. 5c ccnf.lib.n. C J Nec eft quod
obiicias,l.fifundus. C.dccuict.quia illic
contractus non eft côtra legem factus. At
hiefecuseft, vt liquido confiât, vnde nec
precium repetitemptor,nec rctinct venditor
fed fifeo applicatur-.quandoquidcm
fifeusdicifoletfuccefTor eorum quseperperamaciniuftèquaefita
funt. rl. Lucius.
ff.de iur.fif.fecundum cit. gl.ind.c.Impcrialcm.]C
ui tamen fentétiae (quod ad hue
locum pertinet)non indiftincte fubfcribe
rc velim,Scd vbicafus is occurret, recurré
dum cenfeo ad ca quae in eam rem tradidit
Bart.in l.cum lex.ff.de fideiuf.&Fab.inV
vlt.inft.de cmpt.vt feilicet pro re nata aliquando
competat prçcij rcpctitio,aliquâdo
cius quodintereft perfecutio. Pretium
autemncquaquam ex fimilicontraétu ab
vxore citra viriauctoritatemgefto,fifco
applicatur,cum rci ipfius quam illa aliénât
non fît prohibitum commerc\im,fed
alienatio tantum,ipfîus fauore, vt in fundodotali
obferuatumeftexlegciulia.fvt r cj ^uji^
inft.qiiib.alicn.licct vclnô.fubprinc.]Vn revenditaedc
fitvt fi ipfa côtra legem hâc, rem fuam « ,,aa
» non
tn 1 r
t 1 0
• r- tenetunlla
diitrahat,nonhabcat emptor contra îpla p m i u I n re_
regrefsû de euictione ncdû pro reipfa,fcd ftitueic, nifi
nicm fua
ncadrccupcrâdum quidem pretium: Ex- > n»
cepto hoc vno cafu fi illud in rem fuâ ver- ^adatur.
fum fuerit. [vt confiât ex his quae tradit
Bart.in cit.l.cûlcx.Et Cy.Bal.8c alij poft
Accurf.in l.fi prediû.C.deiur. dot. 5c in I.
cum vir.ff.de vfucap.Fab. in §.vlt. inft. de
empt.8c in tit.quib. alien.non lie. inft. faciuntquoque
inarg.quae not.inl.fi predium.C.deprçd.mino.]
I u s
Scxtum,cxhis contractibus ius ', quod
vendam appcllant,fcu laudimias 8t reno- j ^ " ,
1
^ ^ *
uationcs.non deberi quae hodie ex vfu ac nondeberi.
côfuetudine gallorum exigûtur,cum res
feudales vel cenfualcs diftrahuntur. vtin
tit. de obuent. fcudal. 8c in tit. de cenf. &
obuent.cenfual.textus apertus 1.2 vcrf.Sc
quioctauam vel aliquid vectigalis caufa
fufccpcrit.C.dceunuch.5c Pôt.con.78.fiecteommuniiure.
Quem tex.ibidcm.in
eam rem expendunt Bal.ôc Saly.3Cu.itaque
confuctudinibus noftris cautum ex- Contractui
tat vtlaudimie 5c gabellae perfoluantur, ««"'«dui
• • 1 n • iv _. conrraôhis
ita accipiendum eft vtintelligatur ex con n o n j i c i t u r v
tractibus validis.Côtractus fiquidem qui
inualidus ac nullus eft,contractus non cen
fctur.[Pont.in cit.conf.quiin hanc réadducit
1.2.fub fi.ff.quemad.teft.aperi.l.4.§:
condemnatum.ff.de reiud.Sc 1. non puta-

4T5. TITVLVS P R IM V S.
tilt. §. non quSeris. ff.délio.pof. cont.tab.
facit expreiTaincam rem dccif.Bart.ini.
vnum ex familia.fubfi.princ.ff. delcg.2.]
Sed dehis pluribus agemus in.§. 4.invcrb.
venderc.de obuent.feudal.
Fundus Em t Septimum. Ex huhifmodi contracta
cusi nmhc- millo, nullurrt quoque fequitur commitreahcnatus
fum feu pœna caducitatis,vt nominatim
noncômit- J ecidit Bal. [in l.s.C.dc cpif.audient.lin-
tKur
* quiens, fi millier per confuetudincm contrahercprohibita
fine confanguineorum
confenfu (vt apud longobardos obferuatur)res
fuas emphiteuticas diftraxerit, nô
propterea iure fuo emphitcutico cadit liect
alias regulariter per alienationern res
emphitcutica* committidicantur. [iuxta
1.3.C.dciur.emphiteut.jQjiandoquidem
„ venditionis verbum abfolutè prolatum
venditionem quar nullaeft,noncomprehendit.rd.l.4.§.condemnatum.fF.dere
iu-
Aaionem die] Octaunm,ad infringendjrm hos conrcuocatoriâ
tractus à mulicregeftos, nô eft opus aftiotruftra
ad n c r c u o c atoria. Cum fruftra ea rcuoee-
FCOSATTUSIN - RCC . • • 0 . C
fringédogad mus qua; nulla funt [tt.dciniu. 5c îrr.rac.
iubeti. tcft.l. non etfi fub côditionc verf.poftde-
* ' fcftum. ck.fF. decapi.diminut.l.î.fubfi.
Pôta.cxprefsccon.i7i.prodecifioneconfultationis.Sc
Accurf.quoq; & Saly.idcm
téfuercjin l.fi abco.C.delib.cauf.in 3-fol.]
Kbsebntra- Poftrcmum.fcicndumefthuiufmodicon-
t r a
aakfcereet"
l , s
&
minime côualefcere, etfi poftmo-
fimulicr in dû fui iuris effedta fit, vt quiamariti morviri
potcfta-.tc matrimonium diffolutum fit.tprobate
c(T e d,fi e. t u r c x ^ u f cruo. {p. q ui gc quib. & ex repv.
nonfirmat.dcreg.iur.in6.]&tradit Dy.
cam heredis inftituttonem qua; à principio
nulla fuiffet.ob perfone teftantis defeclum,
vt pote quia adhuc impubes cfTet,
non côualefcere liect adoleuerit teftator:
• vel fi dum filiuffa.cfTet,poffea in patris po
. teftateciTedefierit.rl.ciusin princ. & l.filiuffa.fF.
de teftam. Se 1. r. §.i. de leg. 3. Faciunt
& quauradûtur à Bart.in l.cum vir.
ff.de vfucap.l Memini tamê ChafTancum
Burgun.confuctudincmintcrpretcm,aliquando
cnixum contrariam fententiam
fuaderc,in.§.i.in.i8.limitât. In quam rem
eos quos fupra retulimus authorcs allegat
s- fedimprudenter lapfus eft. Nam Bart. eo
in locodeexulc contrahente agens,non
praefupponit quidem (quod illeputauit)
nullitatcm contraclus fed tantum remoto
obftaculo quod contractas executionem
impediebat,ipfo facto fincalio adminiculo
reconualefccre.Idemdccidit Abb.
de collatore qui manus(quod dicitur)ha-
bebatligatasintra nicfem,quc>4 tranfacto
menfeconualefcat collatio. Secus fiintra
tempus deuolutum contra ftatutumeontulerit
facerdotiû inferioris, nempequod
etiam poftmodum ad colbtorcm ftiperucncririusdcuolutionis,
non tamen conualcfcit
collatio ante aperturamdcuolutionis,
vt co loco plcnius Abb.
fl'Extraquam.
EX"traquam,nifi, prarter^prarter quam
diiftiones exceptiuç funt de quaruni
fignificationc inulta cumuIaucrcBart.5e
Albcr.Se caeteri ferc omnes l.fi eum §. qui
iniuriarum. fï. Si quis cautionib.&r in l.actionc.C.de
tranfaeï. 5c idem Alb.in fuo
diction.in ver. prarter. 5c in vcrb.nifi poft.
& Archid. in c.cbron. 13. q. 2. E t Oldr. de
Ponte in con.49.côfueuit dubirari. Lud.
Pont.con. 328. prefens confultatio.
Ex infînita propètraditionum in eam *f atuMn,
refpiciunt, au t potentiam, aut terminos,
(quos vocantilliprçdicatum 5c fubicctû.
Siactum,tuncdiftingucndum eft ita, vt fî
oratio fit ncçatiua, dictio exceptiua quae
fubiicitur,affirmat attum prius negatum:
vt fi ita proferatur, nullus hominum currit
prêter Platoncm.dictio exceptiua fupponit
Platonem currerc. E t fi e conuerfo
dicat quis omnes hommes currerc prarrer
Platonem fupponit Platoncnon currerc.
Si potentiam rcfpiciat 5c ea quidem affirmatiue
pronuntietur fiuencgatiue, affirmât
feu negat potentiam quam ponit
•

ARTICVLVS T RTIVS. 49
vclncgatpraecedcns oratio,non autem aétû.Vtfi
verbigratiaquisdicatinludis olimpicis
nullus currerc potcrat,pretcrquâ
Hercules.T une illa dicîio exceptiua negat
tantû potentiam.nô aétum. vt probatur
ex 1. Titia.Ç. vlt.ff. de mâumif. teftam.
vbi ita caucrat teftator, ne liber cfto, nifi
rationes prius reddideris. Ea enim prima
oratio negatiua non negat aftum,fed prin
cipalitcr potentiam.Quafidixiflet teftator,
non pofsit is clTe liber nifi rationem
reddiderit. Qua*verbaita accipi neceiTario
fuadetindubitata ratio. Nam fiea ad
aftum referas otiofa erunt,nec quicquam
operantur. Qjiiia feruo libertas quam ipfe
non habet adimi non poteft [l.decem de
verb.obligat.lEt hoc facit ad quarft.quam
mouet Bart.[in cit. §. qui iniuriarûJ de eo
qui mihi ftipulantifpofpôditfuas edesnemini
venditurum preterquam mihi:vt ex
hacpromifsionenô teneatur précise fuas
illc a*des mihi venderc, ea ratione, quod
illa diftio exceptiua aftû non ponit, quod
feilicet mihi venderepromifit, fed potentiam,quod
feilicet venderenon pofsit nifi
mihi.In quam fententiam ab omnibus fêxc
itum cft[in cit.§.qui iniuriàrû.ck in cit.l.
aftione. Ang.&Immo.inl.qui Rome. §.
hçredes.ff.dc verb.obligat.]Quod fi addâ
tur ea*exceptiue di&iones ad terminos o»
rationis, hoccafu conltituitur dcriuatiua
inter has duas dictiones prêter & nifi. Na.
quod ad dnftionem pra*ter,ea adhibenda
eft diftinétio vtfi oratio pra*cedcns compleftatu
r id quod fpccifîcat illa didtio praî
tcr,tûc fi illa affirmatiua fuerit,di

o TITVLVS PRIMVS.
hoc pro rcgula firmandum eft, di&ioncm
(prxter}perpctuo ftarc cxclufiuc: quale
eft in ftatutis, quibus inhibentur vfurae
prxrcr duos denarios prolibra.tvtcftgl.
incLi.invcr.facerc de vfur.] Idem & in
difpcnfationc qux fit contra ius commune,
vt fi cum aliquo difpenfatum fuerit vt
eiliceat facerdotum hoc fibi habere, vna
cum his qux iam obtinucrat feu prxtcr ca
qux obtincbat,non videtur de pluribus
facerdotiis difpëfatum. [vt docet Archid.
in cit.cebron.13.qux 2. Bart. & exteri. in
cit.§.quiiniuriarum.]Nam fi inclufiueacciperetur
rcfultaret fauor in eam ré, nempefacerdotiorum
pluraHtatcm, quamiuraodio
habent.vt docet Pont.[in cit. con.
328. vbi pluresalios huius dicîionis fignificatus
cumulât.]
De altéra cxccptiua(Nifi)pluribusagic
Bart.fin d.l. fi cum.§. qui iniuriarum.ff.fi
quis eau t.in l.a&ionc.dc tranfaft. & in l.r,
Ç.vcrf.Tcrtio quçro.dc condit.Sc demon*
ftra.Dy.in reg. peccatum.de reg. iur. in 6.
Etclegâter Bal.in c.cum acccfsiflcnt.col.
3.cx.conftitut.] In cuius cxplicatione repctendaeftea
diftinftio proximeà nobis
îradita, in interpretatione diftionis (prxter^vt
fi feilicet aclû rcfpiciat fuo proprio
ac naturali fu ngitur officio, quod eft auer
fari o m n i no p rxceden ti o ratio n i, v t lïq u idem
orationi negatiux fubiiciatur,affirrnetjfinaffirmatiux,
cconucrfoncgcr. jvtrunque
fatis conftat excit.l.aclione.faciunt
qux notât Bal.in l.athlctx.Ç. dat remifsioné.
fub fi.de exeufat. tut. Sinautcm
potcntiamrefpiciat,poncrcvel negarepo
tentiam intclligitur, &nôa£tum. Qjiod
propofitis his duobus exemplis facilius
côftabit.Finge me tibi ftipulanti fpofpon
difle fundum meum alij non venditurum
nifi tibi. Hxc dic"tio,nifi,ac"him non ponit
vt feilicet tenear tibi vendere, fed potentiam
tantum vt non pofsim alij vendere
nifi tibi. verum quidem id eft fi alij vendidcro,tîbi
obligari ad prxftandum id quod
tua interfuit rem à me non tibi venditam
fuiflc.tl.fi ftcrilis.§. pen.ff. &a£t.emp.] Er,
hxc fuit primum Bart. fententia quam omnes
vno fere confenfu funt fcquuti in
locis fupra citatis. & Ang.acImmo.ini,
qui Romx.§.cohcredes.de verb.obligat.
eo prxfertim cafu vbi concepta effet obligatio
per verbum obligatorium, quale eft
fcnearis.velresiâvxnaliseffet. Qiiienim
rem venditioni cxpofuit.cogcrctur quidem
illara mihi iufto precio vendere.nec
iam locus illi eft pcenitentix. tAccur. in 1.
non enim.ff.de rcr.amot.] licet in contrariumitum
fitàDccy. & Alb. tinl.i. C.de
cpifc.audicnt. Alterumcxêplumcft huiufmodi.Simuliericuidam
promifero me
115 aliam in vxorcm duftura*m,nifi ipfam:
Ex hacpromifsionc non aftringor precî- Hxc
fcillamin vxorem ducerc, nechis verbis non
>liâdi,.
inducuntur fponfalia vt voeât de prxfcn-
c a m i n
ti.lntclligunturcnimlccundum potentia matrirao •
feu difpofitioncm & habitum: vt feilicet "ôinducii,
ea verba hune habeant fcnfum.E go huius
fum fententix acpropofiti, vt fi vxorem
aliquando ducam,non fum aliam du&urus.prxter
te.ita refert And.Butrig.inc
cxpartccxtra.dcfpofil. Quoloco Card.
& Abb. contrarium fcntcntiamtcnuerc»
poftIoh.And.in addit. ad fpecul.cxiftima
ucruntq; his verbis contrahi omnino matrimonium.
Qiiorumegofentétiam probaucrim
fi illa verba intcrucniffenr,nô ita
ex quadam animi leuitate aut iocofo pro
pofito extra vllû matrimonij tractatû. Se
eus vbi ferio de matrimonio traftaretur
inprxfentia parérum & confanguineorû
vtriufque,coram quibusvir animo matrimonium
contrahendi hanc feciffet mulie
ri fponfionc.& ita not.Spcc.in tit.de fpon
fal.fub princ.quê fequitur Iaf.in cit. §. qui
iniuriarû.EtDy. in d.l. aclione. Cuius rcï
arguméto memini à me iudicio defenfum
qucmdamnobilem,quem honoris caufa
nonnomino,quiàpuclla quadam în ius
vocatus,quoddiccretfe in vxorcm ab co
acceptam fub hxc verba:Promitto me nô
aliam vnquam in vxorcm habiturum nifï
tc.Scd ipfa fuis iuiuftis & captiofis votis
jnepro adolefccntc agentececidit:doccbâ
enim in ca caufa nulla nifi lafciuè dicta ac
jmpetu quodam libidinis emiffa, nec animum
côtrahédi matrimonij ad fui (Te. Nâ
non nifi quodam leuicalore potiûdi puclla
verba prolata crant. & ca quidem qua;
mattimoniûnoninduccrent, quôd ficréc
extra traccatum. Qiix res fane magna rationem
habet, Nâ & videmusin dics nobiles
multos adolefccntcs,captio(îs matrû
quarumdam adolcfccntularum dolis deci
pi.quxquoin fuosinducant laqueos, telles
clandeftinéfupponuntquiadol efeen
tis incauti verba excipiât, qui du m vritur
infanoamorc,ncc fpcscft vlla rcliqua leuandidolorisqucm
adfcrt amor,cmirtit
imprudens,quo pucllaadamata potiatur.
Ita mifclli quam infeliciter cruciâtur, vbi
fuxfponfionrs quam nedum vix paricti-
vto.

ARTICVLVS TERTÏVS.
Lus ipfis innotuiffecredebâfc, à magno tcftium
numéro conuiétos fe tandem nolût.Scd
vt ad rem redeam^res quidem aliter
fe haberet, fi adolefcës illecuius deffen
{ionemfubieram,liRTC emififfet verba vt
puclla illafuPhbellocôminifccbatur, Nô
voloaliam vxorcmnifi te. Eaenim verba
expreffam continent promittentis volun
tatcminclTe^quod dicitur)& in actu, &
noninfoladifpofitionealiquando volcndi.fccundum
Butrig.incit.c.ex parte.
Qj-iodadtcrtium pertinet vbi feilicet
hec diftio exceptiua,nifi, apponitur circa
terminos:Siquidemilla fubiiciatur alicui,
termino fu b prima oratione non contento:tunc
aliam omnino accipit fignificatio
nem à propria natura. Qjiam rem, quia fa
tis obfcura ex fceft,ita diftinguendam récite
puto. Aut enim in lege, autin vltimis
voluntatibus, aut in contracTribus, aut in
fententiis & caucris acvtibus iudicialibus,
autin ftatutis & confuctudinibus apponitur.Primo
cafu quando apponitur à lege,tunc
non ponit nec excipit. [fecundû.
Bar.in locis fupracitatis licctdiflctiatDy.
in reg.peccatum.de reg.iur.in 6\]vt cûlex
dicit,non remittitur peccatû nifi reftituatur
ablatumtdictio,nifi, non ponit quod
xeftituto ablato -peccatum remittatur Se
inultum rcmancat,fed quod difpofitio illa
quae rcmifsionem impediebat, cuancfcat,vt
peccatum remittipofsit.Cuius rci
ratio ea cil; quod fiea dicîio nifi ponerct
vbiàlegeprofcrtur, lex quidem omnino
inepta ac mancaforet.Etitainnuere videtur.
Accurf. in glof.l.diuus. ff.de petit,
hçrcd. Altcro cafu quando feilicet in tefta
mentis vfurpaturdiftio,nifi,fcicndum eft
«am in caufa effe vt tota teftantis difpofitio
conditionalis rcddatur,ftetqnc fufpcn
fa ac dubia,donecconditionis cuentu con
fîrmetur. [vt tradit Accurflin 1.2. ff.dcin
diem addift. & B arr.in l.i.de condit. & demôft.tex.eft
in 1.quibus dicbus.§. quidam
Titio. eo tit.oY l.fi legatum pure, de adi*
mend. leg» & l.fideicommiffa.Ç.quâquarn
delcg. 2.1 Tertio quando apponitur in
contraftibus,eam putauerunteo cafu adhibendam
elTc diftinclioncm Accurf. &
Bart.vt fi praecedens difpofitio fub-Tcrba
prefentis temporisconcepta fit, vel etiam
preteriti, ea pura quidem remarrcar, qua;
tamen in conditionis euentum rcfolucda
fit.Vtfi,finge,tibica conditione fundum
vendam,nifi alhlsintra mefem meliorem
offerateondîtionem: Tunçquia emptjo
verbis prefentis tcmporïs contracta eft pu
ra intelligit ur,ac fiatim perfefta,liect exiitente
conditione vt alius poftmodum intra
fia tu tum tempus pinguiorem adfcrat
côditioncm,refoluatur, rcfquepro inempta
fit.[l.i.§.fi in dicm.ff.pro cmp.& l.a.ff.
& in di.addic"t.lCeterum fi contra dus geftus
fitper verbafuturitemporis, tune co
tra&usnon pu rus, fed conditionalis om.
ninointclligitur,vt pu ta fi fub hanc verborum
forma conceptus proponatur emptionis
contraftu s. Ille fundusmeus tibi
emptus crit,nifi intra diem certum alius
meliorem obtuleritprecij côditionê[probatur
ex l.obligationum ferè. §. conditio,
ff.deaft.ck oblig/jQuain renonputoretVc
admittendam corum fententiam, qui
exiftimantdiflinguendumelTe, An ditvtio
(nifi)prçcedat, fubfcquatione, [vt Bart.
pou Dy.in cit.$.quiiniuriarû.]Ordo quip Ordinéfcripeferipturae
vix autnunquam in iurc.noP tur
*«ôatftroattcnditur.[l.nequcenim
ordo.ff. de tcndt
'
folut.]Et hanc quam fcquimur opinionê
aliquandoprobauit Bart. parum ea in re
fibi conftans.[in cit. 1. aftione. 8c in Li.de
condit. ôc demonftrat. vbicaeteri fere inrerp.&Bal.in
auth.hocamplius.C.de£U
deicommi.] Qjjarto,quando dictio nifi,
apponiturin fententiis ôc actis iudiciafibus.qualiter
praefertim contîngit in corn*,
mifsionibuscxecutiuis ôc faifinis fendait
bus,cenfualibus Se rcdmialibus,Itemin
cxcômunicartionibus nifi caufam ôcciae
in re fere concludiintdocV. omnes,maxime
Canon.[in c.pretcrca rcquififli:deappcllât.]hfs
cafibusconditioncm fignificareîqucmadmodum
ôc in vltimis voluntatibus:quia
fententia perindcatquevltima
voluntas, ex vno tantum dependet arbitrio.ac
tune fententia" Ôcvltima voluntas
aequiparantur. [1. non eft mirum: de pi^
gnor.aclr.&not.Bart.inl.centefimis.^.penult.invlt.col.de
vcrb.oblig. itaque eam
fententiis appofita iudicaturri fnfr3endit>
tvt aptrte docuit.lmm.in cit.l.i. de côdiç.
-6c demôft. Arct.in l.impofsibilis.ff.dc ver*bo.t>bligat.fubfi.i.col.J'
" r
t
• Porro vbi vfurpatur dicvtioînifi, in aeT:ibus
aliis,ab his quos fuprâ rctulimus.quk
Jemfignificatum habcat ex âtvttfum dinelr '
fîtâtedignofcitur.Vf fi in litefis excômït
ïiicatoriis apponatur fub hec verba,nifiàft
fra me'nferrt folucrit is extommunieâtus
fit,qneresdubitatidnenon caret,qtiâmo'ti€t
Accilrf.in l.obligationum fere. Ç.cotiditlo.
de aft. & o&lig* cjC Ga~u.6n.an ckJo.
h

^ TITVLVS PRIMVS.
preterca rcqxiififti.de appclla. Quibusin
loris tandem concludunt omnes, eam diftioncm,nifi,hoc
cafucamvimhabcre,vt
excommunicationem vtdicunt rétro côditionalé
efficiat, cumquchabeat fenfum
perindc ac fi dicatur.Si non foluerit, cum
excommunicauimus. quod conditionern
manifcftamhabet, qua excommunicatio
ipfa difertur in tempus in ca preferiptum,
intra quod fi folutû cft,nullas vires habçt
cxcommunicatio:fin folutum nonfuerit,
finsitur à die cmifTac excommunicationis
vires habuifTe. Ha&enus igitur de varia
huius vocis,nifi, fignificationc. Qjuibus
adderc potes di

OfÊcku» *
Mercatrïees
opitLces &
artifices hac
«onfueiudi-l
nccomprc-
'Lcndi.
/ r t i c v l v s t e r t i v s .
contrarium fenfcrit Accurf. Se idem Bart.
fîbica in re non conftans.in l.fempcr.Ç.negotiatio.ff.deiur.immu.
Quo locodoccc
immunitatcconccffam mercatoribus,hisr
quoquecompetituram quimaiorcm partem
fortunarû fuarum in illo génère mercium
conft itutam habcnt.vt eft ibide tcx.
Se in l.nauicularij.ff.num.Sc honor. Quâ
fentétiam fequitur Alex.con.193. vifis 8c
ponder. col.i.vol.7.idem & in ftatuto dicendum
eft quo ij qui pannorû mercatura
exercent certis donantur priuilegiis quo>
jncdumcôtinentur ij qui pânos conficiût
fed qui per fe vel per inftitorcs vendunt.
Porro ofTiciû générale nome eft ad omne
minifterium feu artificium aeque pertincs:
licet in fpecie différant officium 8c artificium.Officium
quippe eft quod à natura
lîncdoctrîna infitum habemns. huius gcncris
fût Agafo.mulio, opilio, faltuarius,
armiger-dapifer.coquus, piftor 8c caeteri
innumerabilcs qui fine arte exquifita domino
opéras preftant.At artificiû fine arte
ac doctrina exhiberi nô poteft. Quo fît
vt officio artificiû dignius fit, ac preftantius,
8c ex illo honeftior quaeftus, ex hocr
viliorpcrcipiatur.Itcm 8c officia folet ad*
tempu s duntaxat pro rei familiaris neceffi
tate fu biri. Qua ex re videtur concludédumhancnoftramcôfuetudinem
quae de
mercatrice mulierc agit effe in proprio vo
cabuli fîgnificatu accipiendam.ncc ad arti
fiecs officialcfquctrahcndam.Cum ftatu
ta non nififtricïâ recipiant interpretationcm
vt faepius eft inculcatum. Qjjam fen-i
tentiâ nominatim confirmât Pont, in cit.
l.fipublicanus.§.i.de public. Crcdiderim
tamen ego quicquid tradiderint célèbres
illiiuris interp.in huius confuetudinis no
ftredifpofitioncmcrcatricis appellatione
ex quadam interpretatione venire quoq;
omnes opifiecs, ac artifices cuiufcunque
gencris. Nam maiorum noftrorum mens
cafuilTcintclligitur, vt rmilicres ad artis
alicuius exercitiû inuitarenuqua* ratio in
quocunqucartifieij génère proccdit.pro
exprcllaitaque habédam cenfeoriuxta 1.
milites agruui.fub fi.prin.de re mil. ff.] ita
vt ex ea liceat arguere etiâ quod aiunt extëfiue.fvtdocct
Accurf.Sc Bart.in l.quâuis
C.dcfideius. 8c idé Bart.in 1. maximû,
vitiû.C.delib.prçter. 8cnominatim Pôt.
inl.mutum.ff.dc aeq.hered.lQjuinetiâdi
ci poteft hanc interpretatione, cxtcfiuani
nô cfledccafu adeafum. Quia[vt argute
inquitBaJ.inl.de quibus.ff.delcg.]Vbiin
pluribus cafibus cadem fubcft ratio eos omnes
decidit ipfa,8c non quidem ex exté»
fionc.fcd vt genus omnes fub fc fuas conti
net fpecics, ita gnralis ratio diuerfas emer
gentium cafuum fpecies. A t cû fpecics rationc
ipfa inter fc différât, tûc eae extefionc
recVc ad alias trahûtur. [Idem céfuerût
Cy.8c Pct.inl.iuranonin fingulas.ff.de
lcg.Paul.Caf.côf.tf4.prcfcns cafus.innouis.]Tû
8c magis ca vrget ratio quod vulgari
loquendi modo negociatorcs ac artifices
in candem fignificationcm vfurpantur.
Se mercatorcs quoque iidem appellantur.
Vnde quicquid fub hoc vulgari
vocabulo contincrur,in candem venir difpofitionem.vtdocct
Bart.in 1. fi quidearum.fubprinc.deleg.3.
Quo loconotat
vulgus rcfpuere eam differentiam quant
obferuant iura inter cas voces emere Se
compararc. Item interfilios Se liberos vt
idem Bart.inl.libcrorû fubfi.ff. de verb.
fignif. Qua ex re vbi de alicuius plcbifeiti
interprctationcdifputatur yulgi opinioni
ftandum cffeduxit Bal. in J.i. col.
i.C.dc rcr. permutat-.in quam rem mihi vi
dcturtcx.exprcffusinl.fciendum.§.illud..
ff.de a.dil.edi£t. vbi fi quifpiam >artifîccnv
promifcrit,vcl dixerit, cum vtique perfectum
pra-ftari nô oportere. Sufficerct itaque
talcm effe quales vulgo artifices dicuntur.
Quare non abfquc ratione concludcdum
arbitror hac côfuctudinc corn»
prehendi quoque mulicres quae aliquo artificioofficioiicvitam
fibiquçritant vtca
in rc abfquc mariti au thoritatc legitimam
gérant perfonam. Quam fententiam noftramproboex
fing.tcx.in l.i.fubprinc.
ff. de tributor. Sed aliquando dubitatum
cftnum eaquoqj mulicr quae publiéef" œ
-peCan.ama; nusexcrecret hac noftra côfuctudinc cô-liuiàmerce.
prehenderentur. Et mihi femper vifum
eam non côtineri. Etenim mercatoris appellatione
non veniunt, eo qupd pecunia
in merec nô fît.C um hodiealiud fit merx.
aliud pecunia. [l.i. ff.decontra, empt. 8c
vend.] Qua* autem mercis appellatione
propric veniunt, abunde tibi fupeditabit
Alex.lcclio.in 1? mercis, ff. de verb. 8c rcr.
fignific,
Quam palam exerceat,
Palàm fiuc publiée negotiationc exercere
cam intelligemus, quae publiée folita
fit mercari. Id quod non vno actu dignofcitur,fed
ex pluribus fréquenter itcratii,
hij
si

S4
TITVLVS
ac fubinde rcpetitis. t probatur ex 1. i. §.î*,
ff.dc tribut.act.vbi Accurf.in vcrb.omnes
inquiens, negotiationem ex vno tantum
contractu nonintclligi.Bart.inl.legatis.§.
ornatrkibusde lcg.3. ôc in procem. ff. col.
3.8c Abb.inc.îiinpcntiLcol.deiudic.]Publicae
autem eam ob rem vocantur,tum
quod publicum quafi officium gercre di*
cantur, vtait Bâl.inrub.deconft.pcc.in
cuius rei confirmationem facitfing.tex.
inl.quifubprctextu. C. de facrof. ecclef.
Nam & vulgo dici folet nomina que à
profefsione émanant, profitcrtdo acquiri.
Quçvérôex côfuetudine feu aba&uum,
generalitate dicta funt, vfu ac pertinaci
exercitio acquiri,non vnïco actu. Vndcin
aleatorisinuifum nomen nôincurret, qui
femel alcaluferit: nec leétoris merebitur
nomé qui femel legeritmec receptator cui
femel receptaffecontigerit. 5c ita defimilibus
iudicandum cenfuitLuc.de penn. in
l.i.in 2.col.dedefcrtor. 8c occultât.lib.12.
C.quo loco hanc rem vberrime tractât. Ôc
inl.vnica decolo.tracen.lib.n.Atnomina
quç refpeétuacluum in génère non denominâtur,
fed vnius duntaxat actus, cuiufmodifunt
homicida, adultcr, 5c ceteri vno
tantum actu verificantur. in quam par
tem eft tex. in L3. deepif. audient. In cam
fere fententiam fub aliis tamen verbis locutus
eft Bart.in l.mariti.§.quçfi tum.ff.de
adult.&.§.ornatricis.l.lcgatis.ff. delega.3.
^[Tantum.
HVncfcnfum huic confuctudini reddit
vis iftiusdictionis taxatiua* Tam
tum, vt millier nullius actus gerundi légitimant
habcat perfonam,extra cafum mci*
catura* publica\tex.in l.quaecûque.Ç. eumi
tamê ôc l.incû.*j.vlt.ff.deinftitor.quibus
locis idipfum quod côfuetudine noftra ca
uetur,inftitorem feilicet dominum tantum
obligare in eoin quoeft pra-pofitus.
Quodinmuliere quoque mercatrice dicendû
videtur vt colligitur ex his qua; tra
dit Fab.in.§.i.inft.quod cum co. qui ea fere
omnia quç de inftitore introduira funt,
cadem locum haberein vxore mercatrice
ait, meminitq; co loco nominatim huius
noftra;confuetudinis. Qua; autem hic de
muliere mercatrice cauen tur,eadê feredecidit
Bal. Cin 1. vit. C .ad maced.ôc in 1.3.$.
ex hoc edicto fub.fi.ff.Naut.Caup.ftabulajde
filiofa. mercatorc, vt extra cafum
mercantiae non obligetur. Nam cum ver-
PRIMVS.
ba ifta(mercator, ôc fimîlîa)qualitatcm,
quandam fignificent,neccfTc eft cam factum
principalerefpicere:alioquinil operabitur-targ.l.
in deliftis.§. fi extrancus.ff,
de nox.act.in quâ rem induco 5c fing.tex.
inl. procuratoris.§.mercis nomine adncitur.ff.de
tribut.vbi ca verba mcrçjs nomine
mérita adiiciuntur, ncomnis negotiatio
cum co fa£ta tributoriû inducat.] Vnde
quicquid cum vxore alicuius contrahitur
extra caufam mereâtia; quamexerect,
obligationem nonparir.[l.fedctfi pu.
pillus.^.itéfi plurcs.ff.deinftit.Paul.Caft.
in l.i.§.infiliofa.ft\ad maced.J
Quinctiam ctfi hac confuetudine cxprefTe
eau tum non cfTct, vxores citra viri
authoritatem obligari, fuper his qua;ad
mercantiam quam publiée exercent, pertinent,
tamen hoc fubintelligcdum fuiffe
limitandâmquc cocafu noftram confuetudinem
putarcm.confirmo ex l.vlt.C .c'e
iurifd.omn.iud.ex quo refponfo colligî t
Accurf.Cy.Bart.Bal. Ôc Ang.ibidéquod
ideo rtatuiturdeprcfcctisartiu vtdccau-j
fis corum quifuifunt collegij vclfocietatis
cognofeant ,intelligcndum cfle de co
tantumcatifarum génère,quae illiusartis
acprofcfsionis occafione emcrgunt,non
autc ad alias caufasextédendum. [Qjiam
fententiam fequutuscft Ponta.con.300*
in cafu propofito facit quod not.Io. And.
in addit.fpccul.tit.de inftrum.edit.in.§.
nunedicendum in add. mag.in ver. priuatorum
Ôc Pont.rurfuscon.24.prodifcuf-r
fioneôc veritate thematum. ôc con.2f.in M ercatotî
puncto propofito.ôc Aret.con.33. Conful 1 bnscredi '
tatiopraemiffa.col.i. Quibus in locis hoc
, n h l s tilaa
itatutum quoeauetur rationibusac lions ratpnampci
mercatorum fidem effehabendam, ita in- tinant.
terprctantur,in his que ad negotiationem
mercatoriamque artem fpectant. Cuiufmodi
dicas fi fcribatmcrcator.tot pannos
alicui vendidiffc,pecuniâmquc accepiffe.
non autem fi mutuum fe dcdifTe vel rem
pencs aliquem depofuiffcfuis rationibus
contineatur.Itacêfuit Alex.de Immo. in
l.admoucdi.ff. dciurciur.in 28.C0I. Ôc Iaf.
inl.agecum Gcminiano.Cdctranfact.8c
Pont.con.3io.]Scdqua*ri poteft, numifta
exceptio qua vxor publica mercatrix obligatur,
extendatur quoque ad ca quae
ipfimcrcatoriaearriconnexafunt. Et refpondit
quidem Arct. non pertinere.[in
con.2 9.diligenter ôc mature, in 6.princip.
dubio.] Cuius tamen fententia nûquam
mihi placuit, cum ccrtifsimi iuris fit idem

ARTICVLVS TlE RTIVS. ' SS
efle iudiciumdeconnexis feu cbhcrentibusipfi
mercantiar, acfpfa mcrcantia.fvfc
not.inl.cum a&um.fT.deneg.geft.]Poteft
-autem Aret. fcntêtia fahiari,quod loqntii
tus ille fit in cafu omnino diuerfo, vt pote
à iure comnluni exorbitanti, vt facile tu
ipfecolligcscx citati fuiconfilij lc&ione»

SS TTTVLVS PRIMVS.
num afiquod in.colût,vndç 8C parceci eiufdcm
fani confortes dicuntur. Et parœcia
illeaccolarum conucntus & accolatus fa-
' craque vicinia. Ego fane nolimcumBudaeointer
gallos cruditifsimo pertinaciu*
dccertare,crediderim tamen vtramqucdictionem
recipi poffc in cum fcnfum,quo
vulgoparrochianihodievoeâtur, & parochiâ
ante penultima fyllaba correpta,
àprebitionefeulargitionequae eft quam
curam noftrihodieappcllant. & parochû
procurato.Scdparochiâdicicum domus
plurescontinguxfunt. Cçterum Budçus
in loco nuper citato parochias has noftras
verbo latino.donat: curias enim rctVc lati
néq; appellaricéfuit, 8C parohianos ipfos
curiales:Curam autem curionatû: Se huius
rccîorcm quem vulgo curatum appellamuscurioncm:
Eumdeniquecirtus aucl:oritatccuria,curiales,curionatus,'accurio
regantur,curionem maximum. Qjuae
fanchodielatinis vfurpandanominacenfeo
caetera enim quibus ytimurplane mihi
barbara videntur.
Verum inter caetera omittenda non eft
rationis inueftigatio ob quam hac confue
tudine fancitum eft vt feparatio bonorû
ïnter coniuges fi qua contingeret, die do-»
minicopubliectur idqucin prono parrochiah^ita
enim vulgo appellant eâ admonitoriam
concionem quam habet curatus
fub rei diuinecclebrationcm.}Et puto nô
aliam fubeffcrationem quodeo die fefto
conucniantomnescuriales feu parochia-
Fubliea cii- nifacraaudituri.Vndeid hodic receptum
ôacitatio- eft,vt fi quid in publicum emittendû, de-
Sationes^p" nunc
iandumque fit>eodem modo die dofonbuseccle
minico publicctur.vt 8C antiquitus publi
tîarum aut ca proferiptio in publico& confucto loco
iXoT S fiebat[l.fedetfipupillus.§.p.Tofcribere.fub
blicorum re- princ.Se verf.puto fieri fecundum locicôfte
proponi fuctudinem.ff.deiuftit.] Vndefab.nofter
S£ ,mi>
Galli* confuetudinum fidelis interpres,
cum doceret differentiam inter notorium
& manifcftum [in z.inft. prœm.col./.ldicitillud
notoriû appellariquod in ccclefiis
diebus feftiuis populo congregato indicitur.
Qjuinetiam Bal. refert Cin l.ctiam
col./.C.dcexcept.rei iudicJ fi ciues &
alicuius vrbis incole, fuas fores occludant
publico nuntio , ne ad eos perucniatcitatio,autad
eos feditiofos velfacilis
vel tutus non pateat acceffus, fatis erit fi
ediefum feu citatio in loco viciniori vel
pro foribus proximioris ecclefia* affigatur.Id
quod olim pro roftris fieri dicebât.
Ecclefiam fiquidemlocum effe patentera
acpublicumcôftat.cl. caufam.declccf. 8c
înaut.quomodo oport. cpif.in ver. illorum
vt finguli. Qjio loco probatnr nemincm
pra:fumi ingnorafTc fchedulam feu
citationem valuis ccclefizaffixam.
Sed quod ad rem pertinet obiter quxrendum
eft, quid fi domus.quam coniuges
communem habebant,in duarum parœciarum
confinio fitafît,aut fi cius pars anterioradvnam
parceciam pertincret, pofterior
ad aliam, qualcs funt vt plurimum
«des locuplctum. In quanam ex his debeat
fieri publicatioîEtprimoquidcm cafu
conftat haberi rationcm fréquentions
ingreffus ac aditus aedium.cx quo facile
diiudicabitur ad quam parceciam pertineant.QuodfiiamabipfoIimincardes
ad
duas parœcias fpe&ant.confiderandum e-*
rit quam ecclefiam ipfi coniuges fréquent
tius adeant.[tradit exprefTe Bart.in l.prardiis.§.quidomum.dclcg.i.Sc
inl.quodcô
clauc.fu b fi.ff.de dam.infec.vbi feitè ait a-«
ditum domus vel fundi tantae efTeconfiderationis,
vt omnia ad fe trahat. Plenius
Bal. in c. i. col.4. de mil. vaf. qui cont. eft
8C Pont.incit.l.quodconclauc]Qjiodad
pofteriorcm cafum pertinet, vbi feilicet
bineaedes cademdomo continuantur exque
diuerfae parœcia*,Mafueriusprac"ticus
gai lus in tit.de tailliis 8C colle&is.verf. Itc
non refert.apud gallos idcôfuctudine receptum
vt infpiciendum fit quoad veftigalia,quae
per parœcias imponi folct,quas
domus partes habitenteoniuges, vtillius
parœcia: cenfeantur, cuius 5C aedes funt*
Qux fenfentia mihi sque placct.
«IT Altero die.
HAec dilatio ad publicationcm concerta,
etiam fccûdum dominicû dicm
continet intra quem proferiptio publica
fieri debct.rvt not. Gemy. in c.pia. deexcept.in
6.3 Ita v t fatis fit proclama illud fa
clmmfuiffe quacunquedicintraillum fecundum
dominicum dicm,eo ctiam numerato,modo
isdominicus vel feftus fit.
Qjiod his diebus aftringantur parœciani
in fuam parœciam conuenirc. [c. 2. ex. de
paro.] Qjio fit vt fi die profefto ac feriato
denuntiareturproclama, nulliuseffetmo
menti. [1. fed 8c pupillus. §. profcriberc.ff.
deinftit.]
Sed non abs re dubitatum eft quid fi pu
blicatioifta non fit intra ijlum fecundum

dominicûdiem.-fedfingein tcrtio,quarto
Vel vlteriori dominicodiean valcat feparatio
ita publicataî-Et vifum eft quibufdamnon
valcre. Certaquipe iuris eft rcg.
quacautûeftvbi tempusàlcge ftatuitur
intra quod res fiat,fi intra prefixum tempus
fada non fit, pro infecta habenda eft:
quinctiam videtur poft tempus ficri prohibita.
Eo quod beneficium temporale
tempore concludatur. [I. ftatu liberum.§»
Stichum.ff. de lcg.2.] Et quidem fine à lege
fiuc à iudicc ftarutû fit tempus.[l.mancipiorum.ff.
de opt.lcg.l.fi ea. C. qui acc.
nonpof. &l.titia.ff.deaccufat.] Et ita econuerfo.Prohibitum
ad tempus videtur
poft tempus elTcpermilTum. [l.imperatores.ff.de
poftul.not.Bart.in cit.§.ftichum]
Mihi tamen ea in re maturiuscositanti,
contraria fententia magis tandem placuit
vbi tamen res adhuc intègre effent, nec ad
feparationcm bonorum proceffum ex ea
proclamatc efTet.Cuius rei manifefta ea
eft ratio quod noftra côfuctudo non prohibitiue(qu«daiûf)difponitncc
procedit
vitra, annullâdo actum.fed fimpliciter cauct-publicationem
intra certum diem fieri
oporterc: vt ita in hune modumpublicata
feparatio populo innotefeat. vnde fi
intra pra.ftitutum diem faclanon eft,non
eft pro nu lia habenda,qnin pofsit poft die
mora purgari.[l. ftatutis.iunc. 1.2,. C.dc
fentent. ex breu. récit. Vbi Bal. & Saly.
refpôdent ad l.nô dubium. de lcg.C .quod
calex difponat prohibitiuc, & vitra procédât
annullatiue. Ita côfuluit Alex, con,
a-f.infpetto proceffu. 4. vol. Ex quibus
manifefte conftat publicationem feparationis
quae fit poft fecundum diem domi-.
nicum valcre,& quidem ex eo tantum die
quo facta eft. Nec enim rétro trahetur.
[argJ.obfcruare.ff.de offic.proc] Qjio fit
vt fi inter haec vbi feiliect nondum perfecta
cfTct feparationis publicatio maritus
fcfcobligaret,vxorccnferctur huius obligationis
particeps. Sccus fi poft publicationem
licet intra fecundum dicmdominicum
facta nô cfTct.Nam licet actus non*
dum abfolutus omnino fit, aliûdquecxpc
etet, intérim tamen quis eum nullumrc^
etc non dixerit, fed eft in pendentif donec
perfectusfit. ,
«flTnuulgatafit.
Hanc publicationem ex forma hiepreferipta
faciendam conftat. Nec enim fufficit
feparationem bonorum factâ nifi eadem
populo innotefeat ,uc contrahentes
ARTICVLVS TERTIVS. S7
cum altero ex côiugibus cîrcumueniâtur.
Quam quidem publicationem etiam de
iureneceffariam cenfuit Paul.caft.inl.is
cui bonis.in antcpcn.col.ff.de verb. oblig.
motus ex l.fcd fi pupillus.§.profcnbere &
§.de quo ff.deinflit.C uius fententiam fcio
vfu communi receptam: quicquid contra
eum contenderit Alex.immol.
«filniuriae.
manifefta rationefequiturvxo-Vxorem hi
rem IN iudicio criminali abfquc viri' ,ercle
g lt
'.- ,
H Inc
„ • • • rr T mam perfo-
auctontateagcreconueninque polie.IN ogiata*ndk
quam rem folet adduciauth.fcd hodie C-in iudicio cri
de offic.diuerf.iud. & auth.fcd nouo iure mtnau
7
pliore dotc,donare;qu,ôd, prima; nubiles
occurrant.vt teftatur interp.maxime Çy.
inl.i.cde fûm.tri.& fi.cath.& l.i.cde fqr»
fug. Quorum morcm,& nos imitati ma*
iorc explicationis copia & vberiorcinterpretationchune
primum titulum exorna,
retcntauimus,mirainfcqucnt,ibu|breuitate
hanc prolixitatem compenfaturi.

Gardian. &
bailliftriau
àtutoribus
différant.
^jj Aecnomina iure communiad
officium tutelaenil pertinuifle
conftat, tcx. iun&â gl. in 1. qui
aliéna. §. quanquam. ff. de neg
geft. quod &co in loco notauit Bal. inquicns,nomen
cuftodis,qui vulgo gardianus
appell&tur, ad tutelae officium nô trahi.In
quam rem tex.cft in l.fed fi hoc.in fi.
ff. de condit. & demonftrat.quo in loco
Accurf.huiufmodi cura ad correctionem,
Secaftigationempcrtinercccnfct. Qiiam
Bal opinionem refert May.in l.manumiflîones.
j.col.ff.de iuff. & iu.Mihi vitra
May. occurrit Bal. alio in loco VoluifTe in
l.omnê. C .ad Tertul. hçc verba potius alterum
follicitudinis genus.quam tutelam
fignificarcjcx d.l.qui aliena.Idcm Bal. côiïl.
194. difta particula teftamenti, vol./.
Iftudidem difputauit, tandemquecôcluderc
videtur his verbis non céferi matrem
datam tutricem, fed filij follicitudiné tantum
commiffam. Propterca quod euftodiae
vel curaenominc tutela,qua. quid maius
cft,non vcnit[quodnot.Bart.cxl.tutoris.§.i.ff.deadminift.tut.Ettradit
Aret.
confil.7CS.Vifo puncto. Et Dcci.inc.ex
parte.3 .ex.de appellat.]E t licet ta in re pcde
vclutfixo ftciît-dôct.cgo tamen exiftimo
etiam iureîpfo.hanc legitimam admiftrationem
liberorum, quam pater haber,
euftodiam & gubernationcm vocari.quae
verba in eum fenfum hoc toto tit. vfurpâtur.Itacnim
vfus eft impcr.in hfi.C .de
fenten. paff.ibi. CHicmficomperta integritas,vtnatura,ita
officioliberis reftituc
xit,eiguberrfacùla rerum tradenda funt,
Cuius ad imitationcm publici iuris protiïfa
cuftomV eft ,tn.3e nifi bonis patribus
detur,luel:uofior erit filij rédituS, quàm
difcefTus. Vbi Accurf. hanc euftodiam interpretaturgufcernatiènem.'Etiurifconf.
cleganter docet tit tores honorarios, velut
©bferuatores 8£ cùff odes effe datôs.In I.3.
rn princ. verfic. N ce putet.ff.de admi. tu t.
Vnde apud noftrarcs commuhi loqliendi
modo vfurpattfm'c'ft.Vtlegitimos tutorcs
gardian os, & legitimam tutelam gardiam
vulgo appellcmlis'. Qjiorum verborum
vfus non càretrationc. Gardiaecnitn ver­
ITVLVS SECVNDVS,
DE G ARDI A NI S
ckbailliftris.
bum pro defenfione, feu protectioncin vniucrfum
aedipitur 1
. te. gcnerali. vbi Arçhtd.in
i.col.deelcâ-.lib.ô'. Se cap. propte*
rea.2.deiu.'patr.c.adaures.deexcclT.prel.]
JhincIoh.dePlat,[inl.fi. C.deerog. mil."
ann.lib.xij.] vulgari franeîe côfuctudine
dici folitum refert in falua gardia fuperioris
poni, id eft in tutelam 5c defenfionem
conftitui. Porro apud Blefcnfes vulgari
idiomatc differt gardia à baillia,& gardia- BAULI»'^
nus à bailliftra.his enim verbis conceptus ic. '
eft hic titulus.Gardiafiquidcm(quamvcl
legitimam tutelam autadminiftrationem
magis latine licet appcllare}ca eft quae patri
matriuc,item auo vel auie, & deinceps
caeteris afccndcntibus,ex côfuctudinc dcfertu
r ad defendendum cum, qui per aetatis
imbecillitatcm rébus fuis adeflenô poteft.Ex
qua regardiani nomen acccperûr,
qui eam vim ac poteftatem rébus impubc
rumfuccurrendi habent.Bailliaautê quç
non exiftentibus afeendentibus ad exem
plum legitimae fuccefsionis proximioribus
collateralibus deferri folebat. Iuxta
auth.Sicu t.C .de legit.tut.5c in corp.vnde
fumitur.Etquihancbailliam habet,bail- BAILLIAMIN
liftreappellabatur.Verumha-c bailliaho
die fublata eft, 5c quç moribus introducla
crat.ad ius communcredafta, vt not.Ï.eodem
§.7. ea potifsimum rationc, quod illa
magis in damnum quam vtilitatem mino
rum vergerct.vt confiât ex §.prox.Ï.codéV-
Quae rçs fane à legiflato'ris propofito pla"
ne aliéna,qui ante omnia voluit pupillis
fua lege confultum iri. [C. de confir.tut.ï.
fi vt proprius.6c arg.l.fi.C.vbipub.cd. 8c
l.t.C.dc nupt.] Non enim ea ductus ratione
tutelas adinuenit, quibus tutoribus
prouiderctur,fedin rem minorum.Nec cnim
dominus in famuli contemplations
cft.fcdfamulus exdomino,vtpotcdignio
ririomeaccipit.[l.vctus.ff.dcvfufr.] Quç
ratio me mouit,vt primus huiufmodi bail
Iiae abrogandae author extiterim, idé opereprecium
mco iudicio fafturus in tollendogardianorum
vfu,fipcr renitentem no
bilitimfaclionem licuiffct. Caeterum etfr
quantum ad ncgotiapertinet,quibus, extra
iudicium vcrfamur,gardiani in locum
5c officium tutorum fuccefferint, non tamen
id locum habet in aétibus, qui in iudi
cio finnt,maxime vbi de rebus immobilibns
agitur.ïn his fiquidem caufis adiungG
duseftcurator,vt olim patri adiungebaturdicet
légitima liberorum adminiftratib
eoiure effet demandata.Iure enim cômuni
receptum eft vtriufque authoritatc
fimul- 5c (vt vulgari interpretum verbo
vtar) eopulatiuc requiri: P atris videlicec
L

Nem© Ç«î«-
Jioi iiliis a-
•iicos quam
jaier.
AR7IC VIVS
quidcfendcndamfiîij pcrfonam fufciperet
& curatoris qui rei ipfi feu caufa; profpiccret.tl.fi.Ç.nccefsitatc:
C. de bon. qua:
lib.vbi exprefse Bart.Bal. Ang. 6c exteri
id tradunt.ee Ang.rurfus in 1. H lôgius. fF.
deiudic.] itaque fi co cafu patri cui légitima
liberorum adminiftratio quafi altéra
velutdictantenatura, neceflario adiungé
duseratcurator,quo cantius derebus pupillorum
profpiccrctunmulto fane magis
in cafu hodiernenoflrxcôfuctudinis,quo
«tiamquiinrcmotiori funtgradu ad hâc
gardiam feu legitimam adminiftrationcm
vocantur.Cuius lociconfirmatio non aliundc
petenda ell,quam à natura ipfa,cuiusintuitulex
multum patri confidit.tl
Aurelius.§.Titius teftamento.ff.deliberat.legd.fi
furiofoimpu bcri.infi.ff.de curat.fur.6c
l.nccinca.§.fi.adl.Iul.dcadult.
Tritumenim vulgato fermonc apud iurifperitos
proucrbmm eft,pictatcm paterni
nominis confilium pro libcris caperc:
qua ratione non habet films cui fidentius
fcfecommittat,quam patri,quonemo in-
tegriorfeu fidelior vfquam reperiri amicus
poteft. 1
" Accurf.in l.quidam cum filiû.
in vcrb.inftitueret.fF.de hxredib.inftit. &
Bal.in c.per tuas.extra.deprobat.fa.l.vlt.
inprinc.C.dceurat.fur.8c Uftiquidemùn
fi. vbi Accurf.ff. quod met. cauf.J Qjia ex
rcfinxcreiurifpcriti patrem 6cfilium vnâ
& candem perfona eifc.Ll.fi.C. deimpub.
&al.fubft.lCuram autem 8c ardcntemillamdilcctione
eorumqui proercati funt,
nedum patribus natura tribuit, fed 8c câ
cum matribuscômunem fecit,cum vter-
«jucingignédislibcrismutuonatura; offi
C^VARTVS. /5
ciofungatur. tl. maximum vitium.C.de
lib.prxt.] Qju ratione factum eft vt illius
ergafilios allions intuitu, eorum gardia
(vt ab illo verbo non rcccdam)demandarctur
[glo.in l.furiofçmatris. ff. decurat.
fur.8c in I.nam ctfi parctibus. C de inoff.
teft.quod tractât Alex.c0nfil.d2. Serenif-
fimus.col. pcn. vol.4.] licet patris 8c matris
inequalis fit poteflas,cum mater filios
in poteftate non habeat [§.fœmina.inft.de
adopt.35c ideoiura quibus quis fuus barres
eft,in cius fuccefsionibus locum nô ha
bcât,nec valeatillatio,filius,ergohxres.[l.
nulla.C. de fuis 8( legit.hxrcd.l. i.§. ad teltamenta.ff.de
bon.pof.contr. tab. 8c in §.
C ajteru.inft.de her.qual.8c dif. Alex, côfil.17.in
caufa 5c lite.numc.2. vol. 6.] Ex
quarcadpofitcquidcm Bal.[inl.in fuis.in
lcct.delib. 6c pofth.Jcolligcbat differentiâquandam
infilio ratione paternorum
6c maternorum bonorum. Nam filiusfa.viuoquoqucpatrcdominus
bonorum
paternorum cxinimatur.Et régis filins ad
Gardiam !!•
berorum ma
tribus quoque
demen*
dan.
quem regni fuccefsio pertinet, non incon bonis. Atn

TITVLVS S E C V ND VS,
Ac confuctudinc inducitur no­ peraddens alia duo,fcpté cômemorat qua^
ua tutclefpccics,& légitima? ad tutorifaciéda incûbcrent,i,perfonascura
miniftrationis,que nec légitima re:2,rcs cuftodire:3,iurarc vtilitatcm:4,nc
nec datiua nominanda eft: vcrû gotia gcrcrc:/.inucntariû fcribere:6\eû de
anomala,irregularis & velut extraordina creto adminiftrationcm fufciperc:7. fatif-
ria,vtpotcàcôfuctudine&monbus galdarc nifi ex inquifitionc vel teftamëto dalorum,tantuminducl:a:ficut
éktutcla ma
tris, ckauieiurenouifsimo authenticorû
poft legem xij.tab.& antiquâiurifprudcn
tiamintroduifta,[fcribétcs poft Accurf. in
auth. matri & auie. C. quando mul.tute.
ti eifent. His velut praemifsis,nuncpro ficut
pofitçqueft.refpondcndûcfTeduxi.Et pri
°K
tO
mo,quodadinuctarij côfe&ionë pertinet
"0llS itj hodie ga

I
^[Parentibus.
ARTICVLVS
D eft patrc vel matre. Pro cuius rci eui-
. dcntiori cognitione hue neccfTario refe
renda funt ca,quae iu recommuni cauta e-
Paterduo- rantfupcr adminiftrationibus parentum
busmodis inrebus liberorum. Etimprimis circapa-
"d mllb
ft 0r
" t r
' S
gant,potcft quis illos intcrdiccre adminiltratiôe,
ficut & ca*teris tutoribus.Qjiod
iurccoramuni etiam m pâtre filiorum curam
gcrcnte rcccptumcft,rl.fi.C. defent.
paff.l.Imperator. fF. ad Trebel.]de qua rc
tamen confulito Bal. in 1. cum oportct. §.
non autcm.de bon.qua» lib.
P cr
*" onam
'"l u
-duobusmodisresfilioa
a»m r . r u m adminiftrabat.In iis quippe, vel vt le
gitimus adminiftrator, vel vt tutor datus
verfabatur.Primo cafu cum feprolegitimo
adminiftratore gerebatin bonis quae
ad liberos pertinerent,fiuc ex fuccefsione
materna,fiue aliundeex caufa aduentitia,
quorum & vfumfruc~tumhabebat,necfatifdarc,
nec ratione reddere cogebatur. [1.
i.& l.cum optimû.C.de bon.que lib.éc in
l.i.C.debon.mater, vbi feribent. & Ioh.
fab.in §.igitur.inft.per quas.perf.ck notât,
inl.placet.vbiBart.& Alcx.deimm.ff.de
acq.hered.quodànobis quoque fupra tra
c~tatumeft,inproximo tit.§. i.] Carterum
iî pater tutor liberis datus fuilTet,quod
tune fiebat cû ab eo emaneipabantur, tûc
rationem geftorum reddere tenebatur,nô
fecus atqucalius quilibet extrancus tutor
alicundein pupillorum tutelam accitus.
VndenecfrucTtusfuosfaciebat [vt probatur
in I.Imperator.fF.ad Trebel.l.fi fuperftite.C.dedol.l.
Aurelius. §. Titiusteftamento.fF.deliber.leg.l.licet.C.adl.fa!c.&
l.vlt. C.dcfcnt. paf.] EteamdifFerentiam
inter vtramque tutelam feribit Bal. in 1.
Orphanotropos.in vltimonotab.C.deepifc.cx
cler. & in citata l.fi fuperftite C. de
dol. Adde Bart.in l.litis §.fi.ff.deneg. geft.
vbiadpofitequodad propofitû pertinet,
docet co cafu quo pater filiûiam àfe emâcipatum
domi retineret,magnis in eû collatis
donationibus,rerûdonatarû vfumfructum
fibi non quaeri, quinimmo filio
rationem reddere tenetur. Ex qua rccolli
gitidem iudicandumin omnibus quae filio
aliundequa»runtur,quorum patrinon
acqniriturvfufru&us.Vndefi pater alicu
ius facerdotij frucrus,quod filij crat, colle
gcrit,teneturilli negotiorum geftorû rationem
reddere.l.facrofanûe C.deepif. &
QJVARTVS. cler.quo loco traditur facerdotïa,fïuepre6i
bendç fiuc cura» vt vocant,fint,loco caftre
fis pcculij,haberi.Et in eius differentie cô
firmationc faciunt plurimum quç à Bart.
& Io.imm.tradunturin l.fi.§.i.de verb.obligat.vbicôcluduntiura
noua in manus
patris legitimam contuliffc adminiftratio
né earum rcrû, in quibus vfumfruftû habet[l.i.C.de
bon.mater.l.cûnonfolum.§.
vbi autem de bon.quae lib.]in aliisautc in
quibus non quçritur vfufrucl:us }non cenfetur
legitimus adminiftrator. [Vt traditur
in auth.excipitur.C. codé, & incorp.
vndc fumitur.vt lic.mat. & aui.in princ]
Cçtcrum,quod ad matrem pertinct,rcpccerna
irregu
Mat
«t«tt>*
tenda funt ca qua» de patrc praefuppofita
funt.Scilicet duplici modo matrem pupillorum
tutclas gererc. Primo tanquam tutricem
legitimam. nam & mater légitima
quoque tutrix dicitur. [l.fi mater. C. in
quib.cauf.pig.tac.contrah. Jin quo génère
tutela» omnibus aliis qui ad tutelam venirepoterant,
prçferebatur ,nec alius ab ea
quantûuis proximus daripoterat [l.quod
dicis.C.quitut.dar.poff.ÎEx quo Bart.
[in auth.mat.et.au.in vlt.quaeft. ]fingularem
hâc tradit decifionemmempe fi iudex
ignorante matrealium tutorem décernât,
quanuis etiam reuera mater in mora fubeundidelatam
fibi à iure tutelam effet,vel
tutores nominc filij petendi,nilminus tamen
confifteret huiufmodi datio tutelç,
nifi in dccernëdo tutorede manifeftiori
matris negligentia iudici côftitiffet: vndemouetur
Bart.vt exiftimet tutorem da
ri non poffe pupillo, nifi matre vocata,
quod tamen Bal. non placet. De his diffufius
Alex, in conf. Ibi fuper primo, col.z.
vol./.& inauth.matri.& auiç. C.quando
mul.tutel.offic.fung.& in l.omnem.C.ad
Tcrtul. Secundo modo non vt légitima,
fed vtdatiua tutrix mater rem pupillorû
adminiftrat : quando feilicet in locum tcftamcntarij
tutoris remoti vt fufpecli, vel
cxcufatifubrogatur,[l. 2.§. his illud. codé
tir.] Qjioquo vero modo mater tutrix fit,' T ^
m t
huiufmodi materna tutela, vt alio loco fu- ^ "
pra admonuimus, irregularis & annoma- lans.
la dicebatur, propterca quod multa ctTent
inea contra communes iuris régulas fpecialiterconftituta.
Nimirum quia iure digeftorum
mater tutrix filiorum clTcnort
poterat. [l.fœminae.fF.detutelae.] Idquelicet
ex teftamento patris relicla, fine iudicis
deercto data effet ei tutela. [1.iure noftro.ff.de
teft.tuteljeaque potifsimumra-
i ij

$i TITVLVS S E C V N D V S,
tionc prohibetur mater à tutela, quod virilçeflet
officium.[l,i.C,quando mul. tutcl.offic.fung.8c
in l.fœmine.ff.de rcg.iur.
8c cap.dilecti.ex.de arbit.]licet iftud à prin
çipe bénéficie quodam fîngulari impetrari
potuiffet, [ d. 1. fœminae. in fi.] Sed iure
çodicis ampliata çft haec poteftas, Qjio iure
fi mater maior erat,nullûfque impuberi
filio à pâtre teftamento relictus effet tutor,
vel fi relief us, exeufaffet fe ab oncre
tutei3e,vel filegitimus tutornonfuperef*
fet,indefe
* 4w
vllum.S ecundo,fenatufcôfulti Vcllciani
' beneficio. Et tertio, cuicunque alij legum
juri,& auxilio in fauorem fexus introdujfto.Ex
qua triplici renuntiationc eueniehat,
vt ad ius commune cummafeulis adxquarçtur,
reiecto omni fîngulari fauore,
quodcçoctisliberiusacdifsipatis fuorum
pupillorum rébus fe inique tuerentur. Ita
praerepta omni maie yerfandi in tutelis
anfa,matrcs curam filiorum gercbât.fqua;
omnia probantur ex auth. matri. & auiae,
&auth.facramentum autem. C.quando
mul. tutcl.offic.fung. pof. &in auth.de
haered. ab inteft. yen. §, ex his. 8c in auth.
y t fineprohib. mat. tut. ger.§. quia vero.]
Qjiae tamé materna tutela quam primum
ad fecundum matrimonium conuolaffet,
foluebatur, quafi è viuis excefsifTet. [ d. §.
quia vero.] P orro iure noftro municipali
(ad quod perpetuo decurrendumefttanquam
extremam anchoram) haec facultas
matribus in tutclas filiorum concerta latiuspatct,nimirumipfofacfo,fineiudicis
decreto, non expectato iuraméto, non requifita
vllius fui beneficij renuntiationc,
bona filiorum adminiftrant. Quae omnia
à iure communi exigebantur vt conftat
ex his quae fupra diximus,8c infra prox.§.
Jatius difputabimus in verf. citra confirmationem.
Eft 8c hoc adiectû in feeminis
nobilibus,vt rerum pupillorum fructus
faciant fuos vtincitato.^.fequcn. Quod
ctiam cum regulis iuris cômunispugnar,
quo mater filij tutelam gerens rationem
yeddere tenebatur, cum nullum in bonis
filiorum vfumfrucf um haberet. [l.fîlio.ff.
de folut.l.qui aliéna.^, quanquâ.ff. de ncg.
geft.] Quinetiam Bal.Cinl.cum oportet.§.
fi.c.de bon.quae libJdocet matré 8c auiam
teneri rationem adminiftratae tutelae libcrorum
redderc,in his quae gefferûtyvel gcrere
dcbuerût,fiue iuftç tutriccs,fiue non.
[ex l.Nefennius.dc neg.geft. 8c tradit cxpreffe
Accurf.in 1. fi quis prioris.verf. vit.
in gl. vit. c. de fcc. nupt.] Quod de ad matrem
pertinet confirmât Anchar. egregio
illo confil.316\in caufa. vbi notât matrem
temerarie cuiufdajn audaciae, quae vbi ad
fecunda votanuptialiatranfiiffet,ratione
adminiftrate cure filiorum prius nonreddita,ncc
tutore ipfis petito,ab eorum cura
acadminiftratione nonrccefsiffet,quofit
yteiusdos,quaenomine fufceptae tutela;
tacite hypothecata crat,recipi pofsit. vt
diffufeprofequitur Soc.confîl. 180.col.2-.
& Dcci.conf.349.cofuluit.vlt.col. Quorum
traditio ita tamen temperari débet,
vt verum non obtineatvbideleuioribus
ac modici mométi rébus quaeftio effet.[vt
ff.de condit. 8c demonft.l.quanuis.] Nifi
tamen ad fecunda vota tranfiiffet. Tune
enim ad exactam rationem reddendam co
gitur. [vt in auth. nupt.§. fi ante tutelam.
& referf Bal.in citata l.cum oportet.§.vlr.
C .de bon.quç lib.] Et vt femel finiam,colligere
eft ex his omnibus,hodie,quod ad
plebcios pertinet, iure iftofadfam effe paîrumdeteriorcmcôditionem,
quàm olim
effet.Et ex diuerfo meliorem matrum nobilium,
quàm iure cômuni fuiffet. Quippe
ex difpofitione.§. 6:\. codem,pater plcbeius
hodie vfumfruftum bonorum filij
non habet. Mater vero nobilis quandiu
conftat gardia, vfufrucf uaria eft. vt '/. c.%.
proximo.
«fllmpuberibus.
ID eft pupillis, qui licet impuberes,fint,
definunt in patris poteftate efle, quod
contingit morte, velemâcipatione. [l.pupillus
in prin.ff.de verb.fignif.]Et aduerte
hic ctiam iuri communi id confuetudine
effe additum,vt fi mater dccedat,hçc confuetudinariatutela
patri deferatur. quod
iure communi non obtinebat,cumeo cafu
pater tutelam filiorum non fufeiperet,
M
niftr,
«utela; r,
««m redj

fed legitimam tantum adminiftrationefh.
quarationefuos faciebatfruftus.quos ex
bonis quaeexmaterno génère proficifcebantur
percipiebat,8c aliis aduentitiis quç
ad filiss pertinebant. Hoc folo cafu excepto,
videlicet quando filios cmanciparct,
fufcepta eorum tutela. quod alio in loco à
nobis declaratum cxtat proximein verb.
parcntibus.eodem.§.in princ.
f Ipfo facto.
HAec verba intcrpretatur Bal. in ftatutis,
vt fignificët,hoc ipfo fac"to,non
rcquifito vllo iudicis miniftcrio. [1. i.in
verb.infamis.C.defecund.nup.] Cumctcnim
ifta verba ipfo facto idem fignificent
ac ipfo iure,nulla cxpettatur fententia.[Vt
eft tex. fing. in c. i. fi. vbi not. Gemi. de
homic.lib.tï. & inl.fi. C.loc] vndeBart.
[inl.i.ff.dehisquinot.inf. &1. mcuius.§.
duobus.delega.ï.]8t Bal. [inaut.inceftas.
deinceft.nup.]doccntca verba ipfofaeto
feu ipfo iure eiufdem effe fignificationis.
Ideo promifcue àindifcriminatim his ver
bis vtifolemus.

tf4 TITVLVS S E C V N D V S,
tcftaméto datos à patre,vcl à matre. Qjjia
datià patrc,ipfoiure funt tutorcs abique
vlla alla inquifitione:dati vero à matre,tu
tores quidem nô funt:fcd fi ex inquifitioncidonciiudicatifuntjiudex
fuodeercto
eos côfirmabit.[l. peto.y.mater.ff.de leg.i.
& in l.i.decôfirm.tut.8c L3.fF.de teft. tut.]
Secundo loco, quod ad legitimos tutorcs
pertinet, feiendum eft eos à lege etiam
creari & fieri,legitimos enim tutores nemo
dat.fcdeos conftituit lcx.[l.lcgitimos.
in princ.fF.de lcg.tutvjlicetautë à lege ordina
ti ac omnino creati funt,adminiurandi
tamen poteftatem non habent, nifi à iu
dicedccernatur.[l.vlt.C.arb.tutcl. 5c picné
tradit ur à doct.in l.cum corum.fF.de po
ftul.cx l.i.C.dc tutot.& curat.illuft. 5c alleg.l.legitimos.in
prîc.ôe in §. in legitimis.
V bi larifsimé à Bart.ff. de leg.tut.]
Forma in Tertio,Qjiod addatiuos attinet,condandis
tu- ftat,formam quae in eis dandis obfcruatur
totibutex àlegeprçfcriptam ex diffinitam.l.naturali
âlcgc pr*- e ^[Auos.
CErtifsima eft iuris régula non folùm
pairem,fcd 8t qucmlibetalium afeen.
dentem, qui defeendentes in fua manu ac
poteftate habet,eorum dici legitimum admiuiftratorem.[vtinLi.C.debon.mat.8c
in l.patri.in princ.fF.de minor.] Qjiinimo
iure communi, quanto quifquein linca afeendentium
fuperior,feu quod dicitur,de
furfum remotior crat, is in légitima dcfeendentium
adminiftrationc caeteris qui
proximiores effent praeferebatur: velutî
auus patri in légitima adminiflratione nepotis,8c
in reliquis quç ad ius patriç poteftatis
pertinent.[inftdepat.poteft.§.Itcm
qui ex filio.]Nam illud exploratifsimiiuris
eft, adillum legitimam adminiftrationem
deuolui,apud quem ius eft patriç poteftatis.
[1. filiû habco.ff. ad maecd. Baî.in,
l.fi permittenti. C.co.jDiucrfum tamen,
iure îlto obferuatû eft. Pater enim auo, 8c
reliquis deinceps afcêdentibus in hac légi­
queratur.fF.deconfirmat.tut. vbi poft tima adminiflratione feu gadia prçfcrtur.
fcnpta. debitam inquifitionem,an feilicet is dederit
qui dare potuerit: Ille acceperit, cui
fuerat dandus: 8e is datus fit,cuius dan-
fl" Auias.
difacultas erat,infupcr îpforum dignitas
morefquc & facultates perueftigare opor
tet vt fuppleturcx l.fcire oportet. i.de
tut.Sc curat.dat.abhis.Tandcm pronuntiato
fu p his iudicis decreto côfirmantur.
COnftat ex nouifsimo iure authêticorum
auiae permiflam fuiflc nepotum
tutelam, ficut 8c matrifiliorum.[author.
marri 8c auiae.C.quâdo mul.rut.ofF.fung.
8c in corp. vnde fumitur,fcilicct in aut. de
Quarto quantum pertinet ad iftosgar- ha*rcd.abintcft.ven.§.cx his.lquod 8cifto
dianos, feu tutorcs confuetudinanos, de iuremunicipaliapprobatû,ac receptûcft.
quibus hoc§.agitur, fi ius commune fpe-
&cs,ipfi funt contra communes iuris régulas
poli ti, quos anomalosappcllamus.
INam.vt facile intueri licet, lex municipalis
eosfacit,& créât tutores ipfoiure,ficut
de tutoribus teftamentariis & legitimis
diximus in 1. & 2. notab. Et quod plus eft
confirmationenon egent, necadminiftra
tioncm à iudice petunt,fcd eam fua fponte
adeunt:quod ex diametro cum iurecômuni
pugnat [citatis I.naturali. y. fi quaera
tur.deconfirmat.tut.8c l.legitimos.] Vnde
merito dubitatum eft,an huiufmodi cô
fuetudo.quae tutelam dat fine vlla iudicis
confirmatione valerct. Qjiam quaeft. tra­
Scd hinc non modica refultat difficultas.qnidinproauiaiurisftatuédum
effet,
cuius conftat nullam haberimetionemin
prealleg.aut.matri.8c atiiç nec in hoc quoque
capite.quid igiturfi fingas patrênec
matrem,aufum ncqueauiam extarc,anad
proauum feu proauiam perueniat proncpotum
tutela?Bart.in terminis hâcquaeft.
mouct.[in Lcuicorù.in princ.ff.de poftul.l
Sequc confuluifle refert hâc tutelam pronepotum
ad proauiam extendi, licet eius
nullafieretmcntioind.aut.matri 8c auiç.
C ontrariam tamen opin.tu tatus eft Ang.
in l.gallus.y.inftitucns.delib. 8c poft-motus
ex vi vcrbi(folis)in d.§.cx his.inauth.
ctât Bal. Ang. 8c vterquelmmo.inl.moribus.
in princ. fF. de acqu. hered. coiicluduntq;
eâ valerc.Ex his breuiter enarratis
puto cuiuis pragmatico in prôptu elle om
né tiHorû cognitionëjfiucquodad ius ciui
le fine municipale pertinet, quorum difFe
rentias hue atque itluc varie difperfas, in
hoc breue verborû côpendiû redegimus.
de haered.abintcft. vcn.eo quod illiusdifpofitio
ius antiquumcorrigat, 8c quod
proauiaabauiadifférât. Mihiautem opinio
Bart. magis fatisfacit, quam ctiam fequutus
eft Ioh.imm.incitato.^.inftituës.
Nec obftât rationes Ang.Nam vt refpondit
ipfc Imm.dictip illa(Tolis)cafus fimilcs
non exciudit. [vt conftat ex his quae tra-
Iurêntun!.'
cipah&mt,
auia, vtraa.
tet filiorum
nepotuui n
telamgctu.
Quid de
proauia.
L

dûtur in 1. ob xi alicnum.C. de pred. min.
8c l.illud.C. defacrof. eccl.] Qjiodautem
adducit Ang.de materia correcloria.rcfpondet
etiam ex vi antiquç régula; in materia
correftoria extenfionem fieripoiTc.
[not.in l.fi quis feruo.vbilatifsimcà moder.C.
de furt.] Nec abfurda res videbit ur
fi ex pofteriori lege feripta, vel nô feripta,
praecedens extendatur. vt in citata 1. cui
corum. côcludit Bart.quodadpra*fcntcm
quïftionem pertinet.idquc maximevbi
in cafu cxpreffo.&incafu extenfo,eadcm
fubeffet ratio:ficuti cfl inter auiam & proauiam,inter
quas nulluseftquidiffercntem
rationem vllam côminifci pofsit, qua
quod in vna difpofitum cfl in alia intelligi
non pofsit. Vnde fit vt in ftatutis etiam
exorbitâtibus à iure communi, huiufmodi
fieri pofsit cxtenfio,vt eo loco déclarât
Imm.8c declaraui fupra tit.prox.§.i. &.2.
«jP ra*fcrendi mafeuli.
Q Vod in tutelis prarferantur mafculi
fœmine,côftatmanifcflifsima rationc,
tutela fiqtiidem officium effe virile
ncmoambigir.[l.fœmine.ff.detntel.l.2.dc
rcg.iur.] licet aliquando feeminas ad tutelam
ius admitti permiferit, quodfaneex
fpecialifauorc, & gratiaindultum efl,idquecertis
tantum pcrfonis,propter fanguinis
coniunclionem, videlicet in matre
Se auia. [auth. matri 8c aiiia*. C quando
mul. tut. off. fung. ] QJLIO fit vt pater cui
tutelafiliorum deferturexiurecommuni
preferatur matri,cui competit tantum ex
fpeciali priuilegio. [1.2. 8c 3.eodem tit.]
Qjiod iure communi contingere poffe
conftat,quando pupillusàpatre cmancipatur.
[l.fi pupillus.in princ.de verb.fignif.]
quod ànobis fupra proxime déclarât
um eft, in ver. parentibus. Nec obflare
Bart.pu tat in d. auth. matri 8c auia*,quod
in corp. vnde fumitur, traditur matrem
praefcrrilegitimis. Illud enim dclcgitimis
collateralibus.non de afeendentibus vel
dcfcendentibusintelligitur.In quam rem
adduco tex. in 1. vit. in princ. C. de curât,
fur. vbi confiât filio patrem habenti, non
poffe al ium tutorem dari. Ncmo eft enim
quiaffechi 8c veradileclionc patrem vincat,
nec in cuius manus 8c euftodiam poffint
tutius res pupillorum committi gubernanda;,
vt eo loco docet Imper. Q_uod
tamen dcomnibus parentibus invniuerfumintclligcndum
noncenfet Bart.poft
ARTIC VLVS CLVARTVS. êf
Accurf.fcd vult hoc tantum verum obtinere,quando
filius decuius tutela apud pa
trëagitur,cffctlegitimis nuptiisproercatus.
Nam fi naturalis tantum eflet filius,
non immeritopencs matrem ciuscura ac
tutela remancret,patriquenaturali prçferetunficuti
preferri quoque folet à iure in
fuccefsionc, vtin§. vulgo.inft.de fucceff.
agnat. Et de tutela videtur cauiffe Imper,
in l.vlt.C.quando mul.tut.offi.fung.
Secundo qusrit Accurf. 8c Bart.in d.
autho.matri 8c auia-.quid ficoncurrant
amis 8c auia vter pneferetur. Rcfpondet
Accurf. vtrumquefimuladnepotum tutelam
admittendum.cum iure eau tum nô
extet auiam perlegitimosrepelli.Qjia in
reverfaturinancipiti Bart.nccquid cenfeat
depromerc audet. Verum conftat, vt
paucis agam,omncm huius qua-ft.difficul
tatempenitus fublatam ex huius noftrae
confuetudinis conflitutione, quacauetur
mafculos omnino praeferendos feeminis.
Ha*c verane fint iure feripto, non cil prefentis
inftituti difcutcrc.Ideo communi
docentium fchola* pertinacius difputan»
dum relinquo.
Tertio in dubitationem cadere potuit^
quid fi concurrât mater 8c auus, quis prçferctur.Exiftimauit
Accurf.auum prefer
ri matri, vtpatet ex huius confuetudinis
contextu.In contrariam tamen opinionc
iuit Bart.exiftimans matrem auo preferri Intutcli. de
. • f A'
ex gradus praeroeatiua-.ficut in fuccefsio-
a
5"
S... § 0
, , r , , r TCNDIPOTIUI
ncnlij eumdem excluderct [autn.dcrun-grî

(6 TITVLVS SECVNDVS,
cognat.lVndcproximior ex parte patris in tutelis, vt feilicet agnatorumprima fît
feu liuea paterna, tanquam dignior ex le- caufa in fufeipiédis tutelis. Ex quibus colgc.xij.tab.
preferebatur. [d.l. tutclas.JScd ligendum eft eam fuifle maiorum noftroquia
hodie fublataomni differentiainter rum mcntcm,acpropofituminfancicnda
agnationis Ôccognationis iura, agnatiôc huiufmodilegcinunicipalidcprefcrendis
cognati pari iure ad fuccefsionem & tute- agnatisipfiscognatis, vtagnationcs conlam
admittûtur.[auth.dc harred.ab inteft. feruarétur, ôc familia:: hinc inter agnatos,
ven.§,ex his. Accurf. ôc Bart. ôcquieum mafcnlos quoq; fœmina; praeferricautum
fequuti funt in 1.1. ff. de leg. tut.J Verum eft. V t fuper fimili propofito refert Ang.
noftra confuetudo in fubeundis tutelis ab dequodam ftatuto florêtino,in conf.222.
hocnonoauth.iure nonnihil reccfsit,re- iii3.col.inanimaduertentia ftatuentium.
nouauitqueantiquam illam differentiam Cartcrum id notât 11 dignifsimum eft, has
interagnatos ôccognatos, illis enim prae- de quibus agimus tutclas ex ftatutis ôc
fcrrihosvoluit.vtcaueratlcx.xij.tab.que confuctudineinduc"tas,inftar quafi legitiquodad
propofitû pertinet,in viridima- marum habcri.[not. Bal. in confil. 146«
netobfcruantia,fuadentenoftra confuc- Premifsis verbis.2.vol.jVndedehisidem
tudinc.Cuius prouifioncm adprtme hoc iudicandumcft,quoddetutclisàiurccom
loco oportunamfatetur Bart.in d.l.i.fub- muniintroducl:is,nifi diuerfum à ftatuto
iiciens fingulareillud,quodinciuitattbus vel confuctudinc fancitumexprefle effet,
in quibus ex fuis ftatutis derogatuin eft tune enim à iuris communis regulis recciuri
communi,vtagnati côgnatisin fuc- dcndum,5eftatutis, vtpotciuripofteriocefsiombuspraifcraiUur,
idem ius cenferi ri,adha;rcndumncmocftquiarnbigat.
ARTICLE', CIN QVIESME.
j^En gardede mineurs nobles, les gardiens, foient pere ou mere, aieul ou
aiculc, font leurs les fruietz des héritages defditz mineurs tant comme
dure ladite gardc,dontilz feront tenuz vfer cômcbons pères de famille.
Alachargedcpaicrlcsoblcqucs 5c funérailles des perc 5c merc defditz
mineurs ou autres leurs païens auxquclzilz fuccedét,de nourrir 5c entretenir
lefditz mincurs,de tenir leurs héritages 5c édifices en bonne 5c
fuffifantcrcparation.dc faire les foy 5c hommage aux feigneurs du fief
pour raifon defditz heritages,paicr les rcodaulx proffitz s'aucûs en font
dcuz,ôc d'acquiter Icfditz mineurs de toutes debtes. Et à Iafîn fi lefditz
mineurs font malles, les monter de cheuaulx:5c s'ilz font filles,les veitiri
letoutfelonleureftat5c condition. Etau regard des meubles d'orefnauant
en fera fait inuentaire folenncl, 5c en appartiendra la moitié au furuiuantpercou
mere, ôc l'autre moitié aux enfans. Et n'auront aucune
chofecfditz meubles les gardiés, au moyen delà garde defditz mineurs,
I^Qjiifquispupillorumnobiliurn tutelam feu gardiam fufceperit,(ïuei*
pater matervcfit, autauusauiaue,fundorû pupillariumfruftusfibiacquirit.quibus
velut bonus patcrfamilias vteturtrueturque,obipfum tamen
vfumf. fubiturus oncra parëtandi, funcbréfqucimpcnfas parctum,
aliorûmquc quibus pupilli fuccedent erogandi. Illaquoquceildcm qua;
ad viftum curâmque corporis pertinebunt preftandi.Infuper ôc edificia,
pra;diâquereficiendi,atquecxcolendi, 5c in hisncccflariasimpcnfas faciendi.Infidem
patronorum feu dominorum feudalium fefenominc pu«
pillorumconfcrendi,feudaléfquepenfitationcs,fiqua;dcbcantur,cxolucndi,cdfqueomniaercalicnoliberandi.
Deniquc cum défient tutela,
mafculisequitium.fœminisautem mundum, veftitumque muliebrem
pro modofacultatum ôc dignitatenatalium vtroiûmqucfubminirtrandi.Caeterum
quod ad mobilia pcrtinct.in pofterum folcnnefiat înucntaj-ium,quorum
dhnidia fupcrftitis, altéra liberorum crit, nulla, illius gar-

fiones 5c vt femel dicam ornnia,qiiecûque
fint,cmolumenta vndecunquc prouenien
tia. Hancquaeft. dubiam rcdditillafcpius
acmaximein huius operis proemio à nobis
repetita rcg. qua concluditur ftatuta
5c côfuetudines ftrifti iuris effe. Ideo non
nifi ftrictam ac propriam interpretationem
reciperc. Qua*tamen reg.non vfqiic
adeo valituraeft, vtapudmepotior 5c aequior
non fit illa lata interpretatio côfuetudinisnoftre,vt
intclligamus eam defructibus
omnibus invniucrfum difponere,
complcctiq-gencraliter omnesfruétuum
fpecies quas proxime rctulimus,ncdnm
naturalcs,fed etiam obuentiones quç licet
quia ex ipfo corpore non proueniant, fed
ex alia caufa.fvt docet iurif.in d.l.vfura pe
cunia*.ff.dc verb. fignif. 5c Alex, in prcallcg.l.
Diuortio.in pr.ff.fol.mat.3non nifi
fu b lata fru&uum fignificatione veniant,
idque ratione mutuae fimilitndinis,qua*
eft inter cas obuctiones ôc fruftus. rl.praediorum.ff.de
vfur.iunctra l.fi nauis.ôc 1. ex
diuerfo.vbiBart.ff.derd vêdicefl ôc fing.
tcxînl.fructus rer.de rcg. iur. ôcinl.loci
corpus. i. fi fern. vend.] Hinc dicir Bal.
finl.ctiam.col^.C.deexccut.rci.indopreftationcs
que renafeerétur Se pullularcnt,
effe in fructu : quicquid autem in fruftu
cft,pofsideri,vel videriquafipofsideritquç
quanuis large fumpto fruétus vocabulo,
fructus appellcntur.rex d.l.prardiorum.Ôc
Bal.in I. fi traditio.in fi.Ode ac>. cmp/i ita
vtpropricnecfruétusdicantur ,nifi adieôo
hocnominc(ciuilcs)rAccurf.ôc Bart.
in d.l.fruftus ôc Arct.in d.§-fi vir.jTamen
fructibus naturalibus equiparantur. rd.l.
predionim 5c Lvfuracvicem.ff.de vfu.ôc 1.
fi is qui bona, & 1. fi Anthypoca.ff. de pig.
Llccta.in fi.ff.fi ccrt.pct.]Proindc quo con
fuetudo noftra quâtum proximefieri poterit,ad
ius gentium commune accédât,
non absrécrit concluderc hanc noftram
confuetudinem quofcunquc frucvtus, qui
vel etiam tantum fub lata vocabuli fignificatione
veniant, comprehendere. [Ant.
dcBut.ôc Ioh.ab Imm.incdilc&us. in.i.
not.arg.illius tcx.iunét.gl. ex.deconfuctud.iEtexhac
ratione Alcx.deimm. [in
confil.ibi.incaufa ôc lite.vol.2.]argnmenta
quae contra huius confuctudinis difpofitioncm
mouentur, diffoluit, extat ôc in
candem cafus fpcciem,qui hac noftra confuctudinecontinctur,confiliû
Paul.Caft.
371. Super iftisdubiis.innouis. vbi vigete
hac côfuetudine in C anodiftria, quod tu-
ARTICVLVS QVARTVS. 71
tores quorumeunque bonorum pupillarum
fruftus lucrentur omnibus intérim
que ad viclum veftitumqj necelTaria funt,
débite ac légitime ipfis pupillis exhibitis,
nihil fibi videri obftarc ait, cur reditus
quoqucacemolumcnta ex his bonis,quae
extra prouinciam in qua obferuabaturilla
confuctudo proucnire,fibi acquirant,
vigoreilliusconfuctudinis:quç vim fuam
etiam ad ca bona quae tempore fufceptae
tutela* habebat pupillus alio in loco, cxtendit.
Ex qua decif. facillimum eft concluderc
ex vi huius confuctudinis , gardianos
fuos faccre fruftus prçdiorum.quç
ad pupillum blef|en.pertinêt, etiam extra
prouinciam blc$en. exiftentium. Quod
porroànobisfupcrius diftumcft fruétus
ciuilcs refte cum naturalibus comparari,
ideo cederc tutoris lucro ex vi nbftre çonfuetudinis
, quadam adhibita diftinétione
temperandum eft.rquam tradit Bal.in ci.
in vît. verfi. de pac. ten. ôc in c domino
guerram.§. his confequenter. in tit. hic finiturlcx.]
Naturales fiquidem fruftiis, fi
pendentes fint,idcm de his iudicâtur ac de
fundo.cnm pars fundi fint. il.fructus pendentes.ff.
de rei. vendic.] Si vero à folo feparati
fuerint,licet nondum de fpica cxeuffae
fint fegetcs,vcl ex vuis nondum cxprefTum
fitvinum ,vcldeoliuis nondum
confc&um fit oleum:tum cum iam nil habeâtcumfundocommune,
eiufdcm iuris
cxiftimanturvtmobilia :quod vel ex corum
natura manifeflum elt.Pcnfiones autem
quia fruftus funt ciuilcs ex vtriufque
participare natura non immerito creditum
eft.vt feilicet fi dies foliicndae penfioaiis
cefferir, fruftibus à folo feparatis refte
aequiparabuntur, Si nondum venerit dies
folutioni deftinatus fructibus pendentibus.Cacterum
fi pro parte temporis cefferit,pro
altéra vero parte non-.Tunc ad rationem
temporis referenda eft folutio,ita
vt pro rata temporis nunc his, nunc illis
equiparetur. Sequitur vt ex hafc diftinftionepateac
differétia,qua naturales fruclusàciuilibus
diftinguntur, quo ad corum
producTjioncm feu producendi modum
attinet. Quippe fruftus naturales
per feparationcm corum à fundo cui inhç
rebant,fructuum nomen fortiuntur,ita
vt à folo feparati iam definât effe pars foli.
[Bal.in l.fi quis bonorum.ff.delcg.i.l. vit.
§.pcnult. quae in fraud.crcd. Cuius opin.
confirmât Alex.in eadem 1. fi quis bonorum.ex
Lin lege fal. placuit.ff. ad 1. falcôc
k iij

7s, TITVLVS S E C V N D V S,
ex d.l.fructus pendentcs.]Simile dici folcc
dcpartu,qui antcquâ inlucêedatur, pars
vifccrû matris ccfctur. [l.i.§.i.ff.de ventre
infpicJ Q_uofitvt ftatutumdc fruftibus
difpones nonpertineatad fruclus pédentes,[
Alber.de rofa.in i.parte.ftatut.quaeft.
2,26. Poncftatuto cautumJ Ciuiles auté
non nifi ex quo die incipiunt deberi, cenfentur
velutiproduéti, vt cum penfionis
foluendç dics ccflerit.Ex quo fucccdit illa
vulgataac omnium praticorum fermone
tritarcgula,quodiusinnaturalibusfrucl:i
bus operaturè folo feparatio, feu perceptio,idcm
operari obligationis cefsionem,
id eft euentum diei,in quem dilata eft fo-
Jutio. Qjrod fi pro parte temporis cefsiti
pro parte, uô,a«te«i pro rata temporis inter
emptorcm & venditorem diuiduntur.
[l.Iulianus.§.fi fru&ibus.bi Accur.& Bar.
4f.deacT.cmpt.8c l.vlt.§. Triphonio.ff. de
iu.fif.]Eadcm quoquefitdiuifio inter pro
prietariû, ôc vfufrucTuarium vbi vfufruc~tus
expirauit [l.adhuc interelTe. §. fi operas
& l.qui opcras.fT.dcvfufr.] Qjiam rem
à me confuham fuifle memini dum adhuc
quadragenarius agerem in quadam re
tractus caufa, in qua eiqui genus proxiraior
erat iure rctractus fex modia frumëtianima,aeperpetui
reditus quotannnis
in fefto purificationis foluenda à fratre vé
dita,adiudicata funt cum frucTibus fecun
dum prouinciç noftrae côfuctudiné. quod
feilicet illa penfio eiletdiuidêda inter emptorcm
ôc proximum retrahétem pro rata
tcmporis,videlicet quod ex illa penfione,licer
dies eius folutioni dicta nondum
cefsilTct,pro rata temporis vfque ad diem
citationis cédèrent emptori.vt / de retrac,
cap.6, A die autem citationis rctrahenti.
In cuius rcicôfirmationcm addebam que
Ponta. inconf. 10. quaeftionis propofitac
adducit. Verum nihil eft quod maîorem
lucemhuicloco adferat.quam diftin&io
illa quam de fruefibus ciuilibus fcripfi infrade
0bucnt.fcudal.c3. quam hic repeterc
nil attinet.
Verum quâdo innumerae quotidie fuper
eo fructuum lucro,quod tutoribus ccdere
diximus,cmcrgunt qua?ftioncs,qua;
grauesinterdum inter pupillos iam adultos,ôc
tutores fuppeditant contentiones,
ftatui quanta fieripoterit breuitate per-
Qjïoslucré- ftriiigerequarcunqueipfis.quos diximus,
tnrftu&us gardianis frucTuum nomine cédât.Primo
GARDIANI NO igi t u r o-ardiani fructus omne% qui in fun-
BILESCXHAC F.
B
.„ ., . . _
«oiifucr, dispupillanbuscoalucruntjhbiacquirijt.
Hi enim ex vcraac genuina fignifîcatione
vocabuli jfrudus fimtproprie, qualiseft
glans. Glandis autem appellatione omnis
generis frucTus fignifieâtur. fl.vna. deglâ.
leg.ôc ita not. Bart. in 1. quiferuandarum
§.fi glans.ff.de prefcrip.vcrb.]
Sccundojlucro gardiani cedit quicquid
frugis appellatione continetur. Nam ex ru
S es
*
eadem germana ac vera fignificatione fru
ftus appellatio Ôc frugem complccTitur,
ficut genus fpecicm.[l. frugem.ff.de verb.
fignif.] Vndenon folum frumëta Ôc legu
mina,verum etiam quicquid ex cis proucnit,fructus
appellatione venit,vt palea.
Item quod ex vitibus,fyluis caeduis,cretifodinis,
ôc lapidicinis, pratifque percipitur.
Defrumcntis ôcleguminibus tex.eft
ind.l.frugem.Depaleis ôc ftipulis,quaeex
hisprocedût,eftinl.fi vfufruciuarius meffcm.quib.mod.vfuf.amit.ôc
ita refert Spc
cul.tit.de dtcim.§.vnico.in vlt.vcrf.Pont..
incitato.§. fi fundum. De vitibus Ôc quod
nedum nominefrucT uum vina,fedquarin
vitibus coalcfcunt planta-, Ôc arbortimibi
jiatarnm fruges veniant,facit huiusmajiifeftar
régule ratio: Idem de accefforiis
quod deprincipali 111 dicari.l.nomë.dc Icg.
3-tradunt Bart. Bal. Ôc Flor. in 1. certo generi.IN
princ.ff.de feruit.ruft.pred. Qjiod
veroadfyluasceduas,quas vocant germi- QiMfyN
nales pertmet, quae iunt esquar Juccila;
rurfus ex ftirpibus aut radicibus renafeun
tur,vr diffinit Scruius [in 1. fylua cedua.ff.
de verb.fignif.]cas quoque confiât in fru-
cTu cfle,non autë arbores non ceduas qua;
velexfa -
,vel vi ventorum aut tempeftatis ARBORESYEN
impetudifiecTefunt:quia earin frucTueffe to
! nv,dt
- -
non dicuntur.[d.§. li tundum 1. arbonbus pcttate pr0ff.de
vfufr.] Vndecôdii£~tor,emphitcota, FTRATÇI
frucTuarius et gardianus illas incidere non ^ 11
" 0 iant
?
poflunt. [l.aequifsimum.Ç.i.dc vfufi.l.frau
dem.§.conducTor.vbi Bart.de iurcfif.ff.ôc
in.d.^.fi fundum latins ab Alex.conf. 118.
in cafu.col.i.vol.jf.] E t hoc quidem verum
obtinetnifi quatenus adfructuari j fundiquevfum
effet neceflarium ,[tracTaturin
d.l.arboribusin ver.matcriam.Ôc l.item fi
fundum.§. vit. 8cl.proculus.ff.de vfufr.] Arj, ore,fu«
Sin vero vetuftate, fine vi collapfae fint, F P0NTE VEL
velfuafpontedecidantjtunc in frueTu cas VECUFTAREVD
elle ccrtumeft.Ideoiiueconimuniadfru- a,L
° V1
"V
rv * O r 1 " 1 J • EOLLAPFÇ FRU
ctuanum oc ex contuetudinc ad gardia- &UAIIOC«. num pertinent [1. agri.eodem tit. vt feite DUNE.
déclarât Ponta. in citato.§. fi fundum.]
Pra?tereaquoddecrctifodinis dicTum eft
idem deaurifodinis, 8t argentifodinisiu

dicandûeft [vttraditcodêinloco Pont.]
Idem quoque & de ferrifodinis quorum
maxime abundat Pertica,patria nobis vicina.Qjuxetiam
de lapidicinis dicta funt
intclligas oportct,de his quae tempore fufeeptç
gardiae erant tantum, vt ita dicam,
habitu & noninde lapides prxcidcbâtur,
quod FORTE adhuc ignote eflcntrvt cfl tex.
fîng.in Lin lege.ff.de côtrah.cmp. Ex quo
tex.Bart.&Bal.colligunt paria iura cenferi
hxc duo,non effe,5c non apparercjidë
depratis quoque dicédum, vt nedum FŒnû
gardiani lucro nomine fruituscedat,
[vt docet Vlp. in l.pratum. ff. de verb. fi-
FRNGCSETIÂ gnifî.]etiamfi immatureperceptum fit, vt
IMMATURE AC defyluaccduaintcpeftiuc ccfa, feu oliua
INTCMPEFI-
»ELEÉTA

7 4 TITVLVS S E C V N D V S,
• '
cosiiis quafi confiictudincqua*fîtum haberecrcdcrcm,quod
5c in priuatisobtinet
quiccrtisinlocis ius pifcandiacquifïtum
habent,à quibus cçteros pifcatores arccrc
iure licet- [Ita cenfet Abb. poft alios in c.
fignificâte.in princ.de appellat-motus auitoritate
AccurLin Lfane. de iureiur.ff. in
quam expreffum ferc extat M artiani refponfum.inl.fi
quifq-.ff.de diuerf.5e temp.
prefcript.vbiBart.vult.quod magis eft,ad
illud ius-prohibendi fufficere vfum. cjuod
repetiit in Liniuriarum.i.Ç.vlt. de iureiur.
haec latiusDeci.inpraefâto conf.271.8c
" ' confil.fcq.] Sccûdoid genusftatutafuftineri
pofTent vbi fpccialitcr cmifTa cfTent,
fuper fyluis, aquis, autaliisfundis, ad eos
jure dominij pertinentibusi Nam eo cafu
ctiâ cuilibetpriuato alium inagru fuum,
venandi caufa.ingrcdictem prohiberc po-
' teft. Ll.diuer.fF.de feruit. ruft. prcd.l Qjio
fit vt barones 8c domini pofsint,vt voeât,
proclama emitterc, ne in fuo territorio
quifquam vcnetur,itaconcludït Aret.irt
1.3.§.Ncrua.in 3.col.ff.deacq. pofT.
, , Verum quod ad columbaria>pertinet
batiorura. a
" a
longe ac diucrfa ratio eft. N emo enim
ambigit aliénas columbas etiam qua: in
fuum columbarium conuolaiterint, ca père
fine iniuria non pofTe. Ita vt qui animo
fraudandi dominum ,casdetinët, furtum
commutant, pofsintque merito furriaccufari.[Lpomponius.vbiFlor.ff.fam.hercifc.-Sednoninconcinncquarriin
hoc fur
ti génère poteft de pœnit«ntia,An qui furandi
animo columbas aliénas ceperit pof
fitcrimenpœnitctia purgafe, vtcum per-
_ a ..
miferit vt effugerent, 8c in priftinum columbarium
fefcreciperent?iC enfuit Bart.
[inl.quieamente.fF.dcfurt.col.i.npœnam
furti 8c ignominiam pcenitëtibus remitti.
Qjjam traditionem eleganter tempérât
C cpol. in eo libro que de feruit.vrb. pred.
fcripfit tit.decolumbario. 177. vtfeilicee
verum non habear.cum pœnitentiam do-*
lus malus praeccfilTet.vt quia in coltimbariocertum
paftum compofuifTetquo dolofe
vicinas columbas alliccrct, vt faepe vfu
venire comperimus. Cuiufmodi fraudulentam
hominum malitiam, qua:furti
poenam mcretur,pœnitctia ablui non poffe
putauit Cepo.farg.l.quicunqueinfi.de
furr.C.I
pfiiâionû. QjnntoÇvtadremredcarn^adgardianos,frtic~tus,rcditus,8e
obuentiones quafeunqueex
iurifdiclionibus quae pupillorumfunt,in
vniuerfum pertinent, [l.vlt.
in vit. rcfp.vbi exprefsim id traditBart.ff.
fol.matr.8c l.vfufructu. eodem tit. 8c 1. vfufruéhi
legato.Sc Litem fi fundi.§.2. 8c
aucupiorum.ff.de vfufr.] inter quos iurifdiclionum
fruclusmulctaejquas emendas
vulgus prafticorum appellat, 8c confifeationcs
continentur rl.mulclarum vbi Cy.
de mod.mulct.quod ,pbat Bart.in d.L vit.
per.c.i.quçfunt regal.]Nam vtaitBal.[in
c.vlt.coLvlr.extra. de confuctudJ cui côpetitius
exigcndi,quae voeât pedagia, feu
pafTagia,eidcm 8c competit ius crogandi
pcenaSjfcu muletas in quas incidcrunt,qu£
illa pedagia defraudarunt^ Qjua ratione
Bal.tinl.i.coLpen. C.dcfruft. 8c liti. expcn.]traditgabcllarû
(fie enim vulgo appellant)emptorcs,pcenas
quoque feu mul
ctas eas defraudantium lucrari,quia in fru.
ctufunt.côfirmat Cy.inl.crcditor.de ait.
empt. Bal. 8c Saly.in 1. fi qui fint. ex illo
tex.C.devect. 8c conim. 8c in 1.1.fiprop.
pub.pëfit.8c in rub.de rer.diuif.c0L3.vcrfic.fcd
ponamus.Alex.in 1. fi quis idquod
ff.de iurif.omn.iud.Ang.Arct.in^.poenales
coL/.inft.deaft. Decius côf.4.8c pro te
nui.col.2. E x qua re Bart.in d.l.vlt.ff.fol.
matr.fingularcm hanc traditionem colligit.Si
vxorcaftrum marito in dotem dederit,contingatquc
in illius territorio côftâte
matrimonio aliqua crimina à fubditis
patrari, vnde bonorum publicationis
condemnationc pafsi funt,velmortis fententiam
incurrerunt,vcl aliquam tantum
mulcfam pccuniariamindicfamfuftinueruntjomniacxhisproucniëtiacmolumctamariti
lucro cederc certum eft ratione
oncrû ma trimonij.quae fufhnct.I ta vt foluto
matrimonio eos vxori fruftus reftituereminimecompellatur.Et
hanc Bart.
fententiam communisdoct. fchola vt verâ,co
in loco fcquitur.[maxime Bal. Ang.
Aret. Alex. 8c May.in l.diuortio.§. fi vir
in quinquennium.ff.c.Plcne idab Ang.
traclatu r in l.fi confiante. §. quotics. ff. c.
Bal.8c Paul.inl.2. C.dccpif.aud.idcrurfusBal.inL1.in3.coLC.dc
frucT. 8c liti.
exp.] hucpcrtinetquodin fimiliferc cafus
fpecie tradit Bal.[in d.l.vfufructu lega
to.ff. de vfufr.lquod fi quis alicuius iurifdittionis
vfumfructum habct,cxilia, quae
vulgus bannaappcllatjàfcexacta rcititue
renôtenerijficutnec aliosfruttus autacccfsioncs
quae occafione illius iurifdiftionis
obticniunt,haec enim omnia cuolumcta
ad vfumfructuarium, tanqnâ lucrû obucntitiur»
pertincnf.licct nôpcr moduro

ARTICVLVS C^VINTVS.
Acccôfuctudo quanobiles gar
dianiquofcûquc bonorum pupillarium
frucvtus fuperlucrantur,foluto
tamen omniaerc alic
. n.o,omniquclcgitimo onerefufccpto fuggcrendieaquaead
pupillivi&um veftitûcjuefuntnccclTaria,
vigct Canodiftriz vt
teftatur Paul.Caft.côfil.37. Superillisdu
hiisinnouis.Porrocur in huius çonfuetudinis
capitc noua appellctur, verûnefit
hoc vidcndum efhôc fi à dccennio tantum
recepta,inhocvolumcnredacTa eft,quomodoiuftam
çonfuetudinis appellations
xncreatur,quae non nifi diuturna hominû
approbationc,aclongeuo vfu cuius penc
tnemorianonextetinducatur. [§.ex non
feripto. inft.deiur.nat.gent. & ciui 5c 1.x.
C .quae fit long, confuet. vbilatius ferib.]
JHuicqua*ftioniita refpondcri deberevifumeft.
Qjiéadmodumincolibroquëdc
proceffu verbalicommiffariorum fcripfimus
annotatum eft, in compillatione harumcôfuetudinum,quaedam
fuere totius
populi confenfu abrogatç,quacdam non
in totum reie

6S TITVLVS SE C V N D V S,
Jjdij.[în l.in fidcicommifsi.§.cum Polidius
ff.de yfur.]Secundumcnt,de eo nobilitalis
priuilegioquo folétnobiles preircipfis
plcbeis,tum 8c primas fcdes in tcmplis feu
Jocis publicis fibiçxnobilitatis prçeminc
tia arrpgarc, vnde tôt offendiculaaniurias
flragcs emanaiTeconfiât, qua* res npnnûquam
faccfsic negotium ipfis vrbium prefidibus.Itaincredibilcmquorumdamaudaciâ
vixcompefcere fummi fenatus dccretis
8c conftitutionibus,qua;ineâ rem
înnumere ex fuprema curia ^pdicrc.potuc
rint.Itatam vanç 8c fluxç gloriae cupida
acpernix vindex eft huius tempcftatis no
jLoaemmcr kijj U s >N o n tamen nc2arim,immo lubcn
jas nobilio- terallerucrim,emincntiorem ac digniore
jibijsrkbç- fcdis locum nobihbus iure deberi,vt tradit
Accurf.in l.aliam.de bon.poiïcf.inftit,
vbi illius tex. arg.docctqua* cmincntior
8chonoratiorfitîedes,nempeque principi
feu domino propinquior eft. Huius me
minit Bal.in l.obfcruarc.§. ylt.in fi. antiq,
Jecti.ff.de offic. proconfulis. & legati. &
rurfus Accurf.in l.i.§.ficut autem.inverb,
feruitutem.ff.de aq.plu.arc.admonens inférions
& obfcurioris conditionis homineSjVtquos
in eminétiorii dignitatis gra=
dujVclfortunayel gcneris nobilitascollo
cauit,reuercri & honpranter haberc non
recufcnt-ita vt fubaddidcrit eo loco Bal,
quieumhonorem feu fcdendi praeemincn
tiam nobilicedere detrectat.tcneriactioneiniuriarum-pofsitque
vi 8c armata manu,
eum loco deiicere,cum vnicuiquehceatquacunqucrationciniuriamàfcpropulfare,Sc
eipbftare qui ho no ri fuo detreclareaccum
vilipcndere tenter. Qjiodta
rnen Ioh.rab. in d.§. aliam. fummoperc
negat ex l.iniuriarum actio.^.fi quis de ho
rioribus, ff.deiniur. vbi docetob honoré
nonexhibitum aclionem iniuriarumdari
nonpolTe,pofre tamen iudicis officio agi,
vt minor cedatmaiori fedé, feu in offiens
aut quibufcunquealiis actibus [l.i.ôc 2.vt
dign.ord.feru.ck l.vlt.ff. de alb.fcrib. 8c c.
cxtra.demaior.&obedic.vbiid latcà mo
demis.] Qjiod 8c inter priuatos, qui omnipublici
officij munere funt immunes
rcçeptum. eft,inter quos faepifsimeimmor
talcs honoris côtrouerfias oriri videmus.
Nam quotidie licet intucri nobihû vxores
pertinacifsimis attercationibus contederc,vtra
prior tëplum ingrediatur, vtra
priormunera fuaquaein templo ficri pro
moreconfucuerunt,intcrofculandampa-
£cmoffcrat,vtrauc in eminentiori 8e cel-
fioriloco fedeat. Qjia in re fum folitus
contraconfiliarios feu caufidicosnollros
Blefenfcsconcludere,qui vbide fedilibus
tcmplorum conteditur, folent interdictu
rctinendae poffefsionis proponcre, vbi ea.
diflurbantur vel ç templo eiiciuntur: in
fuorû enim fedilium poilcfiionc inquictari
proponunt,verum quam parum apte
ipfi viderint. V bi enim nullapoffefsio eft,
quo poteft pertinere interdictu m illius re
tincnda-.conftatautcmlaicisnon liccrein ^i"„"^ fe
*
tëplis fcdes haberc.[c.i.cxtra.dc vi 8c ho- i n tcplis^
mic.8c Accurf. in coipfo cafu confirmât, p°ffe.«o.
in 1. nemo apoftolorum.defacrof.ecclcf.]
Tum quia arca ipfa qua; facra 8c dco dicata
cft,in nullius cenfetur effe bonis, nec aèdes
facre à nulio pofsideri poffunt.^.nullins.&.^.facrae
res.inftitut.de rer.diuif.]Et
quod humaniiuris effedefiit, feruitutem
non recipit.rl.caucri.ff.commu.pr3ed.JP o
iTremo fiue aftioncm iniuriarum in eam
rem competeredicamus,[vr placuit Bart.
in d.l.obfcruarc.]fiueiudicis pfficiumtan
tum,[Vt vpluit Fab.8c quidem rectiusex
his quaenot.Bart.inl.de vfu.de var.8c cxtrord.cognit.fcilicctquod
vbicûque quis
in feruitutis vfu quem folum habet non
autëius,turbatur,ei ex officio iudicis fuccurritur.]
neutrocafu competit remédia
pofrcfTorium.Certa eft enim iuris régula,'
vbi non eftperitorium,fed fola actio perfpnalis,
ibipoffelloriûcfre nô poffc.[rex.
inl.vlt.ff.quorum bon.lEtitavnoorecôcludunrBal.
8c reliqui iuris ciuilis interprctcs[in
l.fi certisannis.C.depact.8c Ca
no.in c.quaerelâ.extra.dc clccTiJ Ac multo
quidem minus vbi folum iudicis officiu
côpetit, quod in defectû actionis.alhifue
remedij implorarifolet [vtdocet Bart. in
1.4.§.hocautëiudicium.ff. dedam.infcc]
Sed vt teftatur idem F ab.in §.retinêde.inftit.de
interdic.id non ita obferuatur apud
nôftros aduoeatos in foris feu curiis. Sein
per enim concludi folet in tu rbatiua(quçcunquefuerit
vis)intcrdicto vtipofsidetis,pro
omnibus aliis intcrdiclis indiferiminatim
vtentes,vt folent imperiti medici,qtiiomnegcnusmorborum
vno collyriocurantacmedentur.Verum
vtrem omnem
fcmelfiniam,conftat ex his quae di
ximus pro ambitiofis illis honoris (vt ita
dicam^praecminentiîs vcndicâdis competere
iudicis officium quod fubfidiarium*
cft.pctitorium vero vel polTelTorium nil
adeasptincre.[Vtnot.in l.fi duo patroni,
de iureiur.]Qjiod tamen non nifi hac ad-

JL'flntpro
ARTIC VLVS
Jiibita diftincTione recipicndum eft. Nam
huiufmodi honores folent duplici ratione
cxhibcrhcontcmplationc videlicct perfona?,
vel iuris perfone adheren tis.Si intui tu
perfonaCjVtputafi venerando cuidam, &
eximio parochiano ob fingularc alicjuod
bcnemeritnm in eeelefiam feu parochianos
ipfos collatum, vel raram aliquâ cius
virtutem aut cminëtcm authoritatem, da
tum fit eminentiori loco honoris gratia
ïn tcmplo federc, tum fi quis infimacfortishomo,
vclncbulo quifpiamcuinil eft
magis cordi, quam vt viris probis negotium
faccffat,eum fedentem dciieiat loco:
-Tune cum virtus colenda fit, & honorifice
tracTâdi ij quibus ipfa inefl. rl.ctfi virtu
tum. C de his qui ad ftat. confug.] iudicis
officio fuccurridifturbato oportet, illcciiimfedis
honorexhibitus, perfonalis eft
ÏICCin iure confiftit, fed moribus tantum:
âdco nullum rcmcdium,nec petitoriû, nec
poffefforium compctit.Caetcrum fi in iure
perfonçcohérenteinfit is honor, habexctqne
aliquam coniunftam vtilitatem:
Vtfi verbigratia,pagani domino pagi aliquod
honorarium certis diebus deberent,
vt,finge,parcaleariûdcaurarorum.parcaponum
feu quidfimile: quoniamrésilia;
domino reddite,non fimpliciter exhibitû
honoremfignificant,fcd & annexam haibent
aliquam vtilitatcm,tunc aduerfus pa
ganos qui dominum eo honore defrauda-
ÏC tentarcnt,compctit petitoriû & poffefforium,fruftraqucad
iudicis officiumrccurritur,cum
paratum habeat aliud remedium.[probatur
ex l.fi non fortem.§.liber

70
T I T V L V S S
[Bal.in l.ancillae. C. defiirt. & inl.prooncnbus.Cdeiu.dot.in
l.i. C.dc vfnr. &
fruct.leg.& in l.fi traditio in fi.C .deactio.
cmpt. ] Et haec ad primam fruit u uni di-
/lterafru- uifioncm pertinent. Alteram fructiium
ftuumd.ffe- dlff cr5tiarn p a u c i s attigit Bal. in c. in literis.oc
inc. grauis.ex.de rei. Ipo. Quidam
enim funt fructus rerum, id eft qui ex rébus
ipfis percipiuntur, dequibus in proxima
differêtia eft tracf atumrcx ij ex propria
fructus appcllationc funt. Alij funt
fructus ex actibus 8c commerciis hominum
proucnicntcs,quales funt fru étus iu
ris eligcndi.Nempevtillcaitpoft Imm.in
c.cum ecclefia.ex.de cauf.poff.qni eligendi
ius habet fimilis eft ci, qui poma ex arbore
decerpit, cum elecfioconfumatur ac
rurfusrenouetur,& fuo aperiatur tempore.
Qjiaetamëpofteriorfpeciesimproprie
fructus nominatur. Nemo etenim propriedixerit,
tutorë,cum feauthorem pupillo
praeftat, nec orphanotrophum cum
pauperum curam gerit, fru cl us ex fimilibus
officiis piis percipere.Scd haec in commodiorem
locum différai*» tfactanda.
Verum nccabfonum fucritin pratico-
aus rumgratiamhorumtrîum verborumfru
u s re
Prouentut. ^ ditus, 8c prouentus hue loci diffe-
Rednui. rentem fignificationcmcongercre.Nccenim
melatet plçrôfquphis verbis vt fynonimis
promifeue abuti,curh intérim late
inter fe fingula différant, fvt teftatur Pôt.
in l.fi diuortio.§. fi vir. cui iûgit fimul vno
contextu.y.fi fundumJf.fol.matrJPrimo
itaque fru cf u s, vt P ohtanus fenfi t> eft qui
caefusfubinderenafcitur.rvt ind.§.fi vir.]
C ui Aret.eius difcipulus.addit, 8c qui naturaliter
pcrcipitunvtin prima fruft uum
differêtianupertractâuimus. R editus autem,8c
fi idem fignificet quod fructus» la-»
tius tamen feextenditilliusappellatio.fiquidem
à fructibus eo differt, quo fpecics
à génère, generalis enim reditus appcllationefruct
us côtincntur,quemadmodum
partus ancillaenon cenfetur effe in fru élu
[l.in pecudumde vfur.] venittamë appcllationc
reditus. ri. Paulus refpondit.y.i.ff.
de vfur.8t in l.diducf a.§.hçreditatis.vbiid
à doc~t.not.ff.ad Trebell.] Abbas autem aliis
verbis côceptam hanc differëtiam tradit.
[in c.paftoralis.i.in not.de decimJ inquiens
fructus eos propriedici qui germinât,reditus
vero qui in terra fati non funt,
nec germinant. Vnde dicebat pi(trina,molëdinaria,
propric fructus non producerc,
fed reditus.Poftremo prouentus appella-
E C V N D V S,
tio omnium gencralior eft, fructus acreditus
omnino complectens: in cuius rei
côfirmationcm Pont, tria iurifc.refp. adducit
in 1. magis puto.§.non pafsim.ff.de
rcb.eor.ï l.vfufructu lcgato.§.i.ff.de vfuf.
lcg. 8c inl. i.§. exercitorem. ff.de exercit.
Addel.vfure.C.dc vfur.Necfatis ex doct.
iuris ciuilis traditionibus côflat,quid prouentus
fignificet. Ideoclariusidem Pontanus
ait prouentus fignificarc,gencraliter
lucra vndccunqûe prouenientia. Cui
addit Arct. quod licetfructiiû appellatio
nelucrumnon contineatur, venittamen
obuentionum appcllationc. [ Accurf. in
gl.pen.circa med.in l.fi vrbana.ff.de cond.
indeb.] Bal'.autem in c.cumM.f errarien.
col. z.ex.de conftit.l naturam huius verbi
fignificâtiuscxplicauit.cum dixitprouenrnsnominc,
gencralitcr côtineri omnes
fructus tam naturales,quàm induftria
les 8c artificiales.vtfuntpenfiones, deductis
intérim impenfis,ac fumptibus omnibus,
vndc ipfi prouentus veniunt facfis
hominibus, vt in alendis ferendifueagris.
[vt.ff.de petit.haered.l.fi non à domino.^.
vlt.8c c.defruc.8c lit.cxp.l.i.&arg.l.vlt.Ç.
in computationc.C.deiur.delib.] 8c idem
eft ac de emolumcntis, quae deductis expenfisintelliguntur.rcl.flatu
ttim.de elect.
Ang.in citata l.i.dc fru ct.8c lit expcnfJin.
quam rem plurimû facit quod tradit Bal.
[in c.cx literis col.*.cx.deiurciurJ tria effe
nomina, quae ex proprio fuo fignificatu
impenfarnm deductionem inferunt,fructus
feilicet, redit us,ac prouentus: quo fit
Vt non folum fructus rerum, fed 8t fructus
operarum intelligantur deductis expenfis.Idem
exiftimateodem in loco poft
Bart.dc fructibus mixtis.Qjuod tamen in
decimis verum non obtinercr,queintegrç
folui debent abfque vlla impenfarum dcductionc.
fc.tua.cx.dcdec. Notant Bart.
8c alij.in l.fructus.ff.fol.matr.]
His igiturin modum cuiufddm pruia;
infpcétionis quanta fieri potuit breuitate P e
T^""i
,
r
, ^ j n. r J- • fruâibusi»
decJaratis, pergo ad noftrae confuetudinis teiijgatur
intcrpretationem,qneplus habetdifficul- haecconto
tatis. An feilicet eo loco quo defructibus tu
^ 0
'
àtutore nobilium percipiendis fitmëtio,
intclligâtur gencralitcr venirc omnes fructus,
nedum eos qui in fuo ac proprio nomine
ftâr, qui ex renaturalitcrpercipiuntur,fed
8c illos, qui ex lata vocabuli fignificationecomprehcnduntunvidelicct
fru
ctus induftrialcs ,ciuilcs neenon reditus,
prouentusjdomorum 8c apothecarû pen-

'An proferiptio
bonotû
imtrtobiliû
pcitineit ad
cû quWiSfr.
in to ternto
riomqnofa
ft* eft habet
ARTICVLVS QVINTVS.
vfufructus, fed proprietatis infeparabilis.
Scdulo tamen ca in readuertas velim.Licet
enim communis interpretum fchola
vno velut pede, in cam fententiam eat,tarncnnonnihil
habetdubitationis. Côftat
quidem quod ad muletas pecuniarias pertinct,
& proferiptioncs corum bonorum,
quae in rebus mobilibus confiftunt, eam
planeindubitatam: vtid generisobuêtiones,iis
qui fuos faciunt fructus, aequirantur:
idquc.vt itam dicam, irreuocabilitcr^
ideft finevllo reftitutionis periculo:cum
ccrtumfitinpropofitaBart.fpecie,admaritumomniadotis
incrementa confiante
matrimonio fa&a, peruenirc [1. dotis fruftus.dciu.dot.ck
l.prooncribus.C.eodcm
Ang.in l.at vbi.fF.dc pct.her.] Idem in pâtre
obfcruatur,ad quem bonorum aduenticiorum
filij vfufructus pertinet. [l.vlt.§.
£liis autcm.C .de bon.qua? lib.] Qjuod ius
ad gardianum quoque tranfiatum eft, ex
côfuetudinis noftrae fanétione. Quod vero
adimmobilium bonorum proferiptio*
ncs pertinct, dubitatione,vt dixi, non caret
hec doftoru m traditio,quçita torquet
do&.ipfos.vt fibî parum, confient, atquc
alios in aliam fententiam abirc coegerit.
Nam Alber.homo in praxi verfatifsimus
poft Ioh.de Pvaucn.in citata. 1. vfufructu
legato. ôc l.fi vero.in z.col.ff. fol. matr. &
Bal.in d.l.vlt.c.tit.crcdidcrunt ifta immolilia
fifeo adiudicata, acquiri vfufrufluaïio
vfufrucvtu tenus. Quod vero ad proprictatem
pertinct, dominoreferuanda,
îta vt apudfructuarium, vel maritum, vel
rgardianum, de quibus praefens eft propoiitum,tandiu
fint duratura, quandiu vfufru&us
manct, matrimonium, vel gardia.
his vero funftisôcabfcedcntc vfufrucvtu,
reuertuntur ifta omnia immobilia,ad dominum
proprictatis,cum quavfusfructus
ïncipit iungi, ôc confolidari. Adducitur
tex.in l.bouem.§. fi quis feruum.fF. de codicil.cd.
quem in cam rem examinât Bal.
în l.fi praediun.C.c.cuifimilis extat inl.
Item Mcla.§. fi in co.fF.ad 1. aquil. quibus
iuribuscaueturrccx caufahereditatis reflituta,
emptorem quoque tencriad reftitutionem
quadrupli.quod inpœnam raptus,
à raptorcconfccutus fuiffct.In qua
opin.fuit etiam Dy.vt refert Bal. ind.l.
vh\Quo in loco manifefiam inter rcs mobiles
, 6V immobiles côftituit difterentiam
hanc.Sicnim inquitquaeftio eft de banno
(quod exilium feu deportatio latinis dicitur)
quo inflifta eft bonorum proferiptio
quae territorio coharret, ttic reftituto vfufructudomino,rcftitucnda
quoque eft huiufmodi
proferiptionis pœna : Alias enim
nonccnfcrcrurrcdditum integrum territorium.
Cetcrum filoquimurdebânoab
omni territorio feparato & abura

•IJI
cédant.
7$ TITVLVS S E C V N D V S,
•qua confiftit vfufruttus proucniunt : vero
m ctiamaduentilia ,id cft,quxaliunde
& extra remobucniunt,vt eo inloco ccnfent
de domo minât c ruinam,qux vfufru-
&uario,ob-contumaciam non caucndi de
domo in£ecto,adiudicatur.
. r J Sed mmquid idem in commifsis quxin
^nreuda . . ^ • t-, r t
quaMncom- matenafcudah, terragiahfjic enim appeiniiiiumca^.Jant)8ccmphirçoficacueniût»Puta,tem-
rfumvfnfrn- vfufrûctus vel gardix, vafallus fcudi
dominumabnegauit,cx qua dcnegatione
fcudum amittit tam iurecommuni.rtex.
•jn c.i.^.vafallus quifeudum. &.§. vafallus
fcudum.vbià feudorum interprctibus. Si
defcnd.contro.fuer. interdom.& agn. &
c.i.infi. de lege Corradi. vbi à prxpo. mediol.lquam
exconfuetudinenoftra vt infrà
de obtient.feud.^.vlt. vbilatiusdicam
jn vltimaparte.Idem in fimili fi confiante
gardia vel vfufrucf u, vtilis fundi terragialis
dominus, fundum illum toto noucnio
noncoluerit aut feuerit.fundus domino
terragij cornmittitur,vt.'j.dc terrag.^./.Iti
dem fiinfolutionc penfionis feu canonis
rei emphytcoticç per triennium ccffatum
fit, res ipfa emphytcoticacadit in caufam
caduci.[1.2.talia
eodem ipfo iure committuntur. [ff.de
public.l. cômifTa.St de iur. fif. l.i.Ç.an bona.l
8c in nullo interuenit cura, prouifio,
vel diligentia fru&uarij in acquirendo, 8c
proinde huiufccmodi illi cederenon débet.
Qjianuis fecus effet iudicandû, fi fua
induftria quxfitaefrcnt.Itemheccômiffa
iure côfolidationis, feu vnionis vtilis dominij
addirectûproucniût. Ex quo vtile
dominium,quodfcudatarius,tcrragiarius
vel emphyteuta in re commiffa habebât,
ex hac côfideratione de nouo acquirinon
cenfetur: fed ad fuam primxuam 8c antiquam
caufam reuerti, 8c vnamac eandem
rem cum illa,cui confolidatur.effici.rvt
inft.de vfuf.y.vlt.j Quodetiam céfuiteodem
in loco Oldradus adhibita prxclara
fimilitudine de redore ecclcfiae fumpta,
quem fruftuario comparât ex c.ex literis.
ex.de probat. C ni tamen ifta cômiffa non
acquirûtur.fed ecclefix.Sed nediutius vagemur
in nodofa, 8c ancipiti quxftione,"
cam fie paucis diffoluendamarbitrbr'rex
hisquàtradunturab 01dr.8c Ioh.And.in
addit.adSpecul.tit.de loc.§.nunc aliqua
qucft.94.ingl.mag.adfi.8c ab Alb.in rub.
C. de vfufr. 8c in 1. vfufructu lcgato.ff.
Paul.inl.a.eodemtit.May.inl.j.quxft.j'.
deiu.emphy.&Gui.Pap.in decif.Dclph.
quxft. 477. vtrum proprictarius qux.3.]
vt quo ad proprictatem hxecommiflade
quibus agimus,domino cedât 8c acqniran
tur: eorum vero vfufru&us,fruc"tuario 8c
gardiano: hoc eft vtrebus commifsis tandiu
gaudeant fructuarius, 8c gardianus,
quandiu durât vfufruc"tus,velgardia.quibus
finitisrescorhmiffx plcnoac integro
iuread proprietarium reucrtentur.Ethec
eft verifsima, meo iudicio, huius difputationis
de commifsis refolutio.
Sed 8c ex fuperioribus alia cmergit du-
CotBfnifla
gardiano
quoad vfûf.
acqairûtur.
Gardia autem
finira ad
proprietariâ
pleno iure
tranfeunt.

iutio quacnônmiquam ipfis praticisncgotium
facefsit, ea eft huiufmodi: fingc, fi
durâtcgardia,aliquodintcrritorio pupilli,cuius
vfnfruclumeffepencs gardianum
QaoiCfc- iam fepius eftinculcatum,patratum fit cri
aâdumtem men,quodpœnâconfifcationis bonorum
IVmercaturquetamennonnififinitatutela
FILCATIONU - N-R. R • NI I
JUCIO. întiicla ieu pronunciata eft, ad quem hoc
confifcationis vel mulclae emolumcntum
pcrucnturum fit,an ad gardianum cuius
tcmpore admiffumeftdcliclum ob quod
impofita eft pœna pnblicationis bonorum
an adpupillum id temporis pubcrem 8c
adultum faclum, quo lata ac pronuntiata
eft huiufmodi condemnatoria fententia?
Ambigua fanequâ huiufmodi quaeftionis
dilTolutio mihi femper vifaeft.Cum tamé
diumultûmquefuperinueftiganda huius
tei veritate cogitarcm ,mihi fuccurrit ea
interpretum traditio vulgaris, quam congefferc
in locum cundem ex quo fuperioxa
dcprompfi. nempe in l.diuortio.^. fi vir
in quinquennum.ff.fol.matr.ck in l.more.
ff.deiurif. omnium iud. quo in loco aliam
xnouétqua?ft.cx qua noftra haectota,mco
ïudicio,pcdct.fingeduos,verbi gratia, qui
ïurifdiclioncm aliquâ fîfcalem, vt ferè fit,
conduxerût, mutuis forte vicibus habendam,idquein
altcrnos annos.Côtigit primo
anno,quo eorû alter iurifdiclioni prçerat,crimen
admiffumab aliquo,quihuic
territoriofuberât,vndcpœnam bonorum
publicationismereretur,infequentem tamen
annum, quo ex ordine alter conduôor
iurifdiclioncm accepit, côdemnationcm
dilatam: qusfitum eft vtri adiudicanda
fit illius pœne cxaclio:Et refpôfum
cftàprudentibus virisad eum qui primo
anno iurifdiclionis iuraconduxiiTct,bonorum
profcriptionêin pœnam criminis
id temporis commifsiiure pertinere.Ea cnim
in re squius vifum eft ratione potius
haberi oporterc cius temporis quo admiffum
eft dclictum,quam cius in quod pœne
executio dilata eft. Q^iaefentcntia à communi
interpretum fchola receptaeft.[Prç
cipuc C y. & Bal. in 1. vit. in pen. queft. de
iurifdi.omnium iud.ff. in cuius confirmationcm
adducunt 1. quecûquc.ff. de act.&
oblig.ôc Lis qui in putcum.§.poftcaquam,
quod vi aut clam.facit Lvlt.fF. arb.fur.cçf.
l.i.Ç.cum fundum.deaq.quotid.ck çfti.l.i.
dcflipul.fcru.l.fi filius.de #b. oblig.Alcx.
inconf.7. vifisfubtilifsimis. V0L3.] Qjiorum
confirmandae opinioni addo hanc inconuincibilem
rationem. Nam hasecon-
ARTIC VLVS QVINTVS. 77
demnatio infequëtem annum dilata,tanquam
quidam finis neceffariam habetcôfequêtiam
ad fuum velut principiû.Idco
merito fpeclâdum eft tempus delicti,cuius
ratione fcquuta eft condcmnatio.l.3.§.fcio
vbi Accurf. ff. demin.l. daniinfecti. §. Sa-
bini.ff.de dam.inf.faciuntquçnot.Bal. in
C. denundin. Vbi refert. Si ex rébus
in nundinis emptis nulla gabella folucnda
veniat, fi merces quçdam in nundinis empte,finitis
iam nûdinis extrahantur, nulla
vtiqucdebeturgabclla.Itidcm queftionis
noftra: decidenda: plurimum confert
qu od docet Ang. in 1. fi poffcffor. in verf.
redacle.ff.de pctit.hçred. Si iudex,inquit,
ex vi ftatutipartem corum,que ex fenten
tiis fuis &mulclarû irrogationibus fifeo
applicari folcnt, percipiat, 8c cum iudiecs
effent duo, vnus fententiam côdemnatoriam
tulitacpronuntiauit,alter verôexecutus
eftjhuiufmodilucrû quod hinc promanat
ad cum qui fententiam dixit pertinercrccle
pntat. Illa enim côdemnationis
executio fe habet ad fcntëtiam, tanquam
finis ad principium, ex quo tota omnino
pendet. Quod fequitur Dcci. conf.341.vi
ïis.in fi. Ex quo fequitur pœneimpofitio
ncm ad tempus delief i admifsi, ex quo tan
quam principio & fonte neceffariam habet
confequetiam, referendam. Porro inter
tôt tam qu x varia do cl. capita, vt plurimum
vix vel nûquam non diferepantia,'
non defucrunt qui contrarias tuerentur
partesjcxiftimaréntquefancpœneindiclç
cxaclionem, non ad gardianum vt in prio
ri queft.partc côclufimus, fed ad adultum Contrario
pertincrc,rati quoque non fcntentiœlatae op.
tempus quo du rabat gardia,fed executionis
quo pupillus ad pubertatem peruenerat
infpici.In cuius opinioni?côfirmationcmmulta
fane faciunt .Primoquoddicitur
de fera ad morte vulnerata, qua? non
ad eum qui & vnlnerainflixit,necadperfequentem,
fed ad eum qui eam cepit pertinet.
rl.naturalcm.§. illud.de acq. redom.
8c inft. de rcr. diuif.§. illud.] Praeterea certum
eft ante côdcmnationem, pcenâ nondum
effe commiffam,neque fifco,autcuiuis
alij debitam. [l.fi qua pœnx.ff.de verb.
fignif. 8c l.apud.Ç.inter mulclâ. illo tit. &
Liudiciorum.ff.deaceufat. Not.Bart.ini.
confertur.^.fi fifcus.ff. de iu. fif.] Adducit
in eam rem 8c alteram ratione Alex, in d.
§. fi vir. videhect ex patratione delieli pœnam
cenferi tantum velut feminatâ, quod
femen fruclû nullum emittit feu producit

Laudim'ias
jrachatus ac
renouationesgardia-
7» TITVLVS S E C V N D V S,
antc fen tctiam,vnde lucro gardiani prinf- tionem vclrcnouationemfiericontinget.
quam lata fit fcntëtia,& executioniman­ [arg.l.fpcm. C.dcdonat. Se Lis qui. ff. de
data cedcrcnon intelligunturjCum certif- ac~t.Sc obligat.l.in polTefsioné.ff. ex qtub.
mi iuris fit cum fructus fuos nô facerc nifi cauf.in poflefl.ea.Sc §.ex condicionali.in-
pro tempore gardie.Sicut in fimili & vfuflit.de verb.oblig.]& proindecû illis garfrucluarius
fi ante fruc~tus c terra pceptos, dianis rerum pupillariumimmobilium v-
& collcdtos decefferit, eos non facit fuos, fufniwlus fit à lege noftra municipali con-
cjuanuis terram ex quanati funt excolueccifus,dubium non videtur quin Se in côrit,
& plâtarit.[l.fi vfufructuariusmcffcm fequentiam huiufmodi iurium.vfus & cô
ff.quib. mod. vfuf.amit.] Hanc quoque moditas illis cenfeatur conceffa-cum rei
poftremamopin.fequutus eft Gui.Pap.in frucius vtilitas fit ex re, veloccafione rei,
decif.dclph.quxft. f 3. Baro quidâ arctauit
caftrum fum etiam ex l.qui explicandi.C.
k vt dicunt propter rem, quomodocunque
proueniës. [Lfruc~tus.de reg.iur.vbidocf.]
de accufat.in his verbis : Cuius finisîniu- Qjiofitvtquaecûquevtilitatis perceptio
dicis poteftate acmotu fitus eft. Adducit etiam ex rébus incorporalibus proueniës,
& l.furti. §. fi autem.ff.de his qui not. inf. iflis gardianis debeatur perinde atque fru
ckl.fi cum pofteriori iudicio. ad Trebcll. ftuanis [vt.ff.de vfuf. leg. vxor.in princ]
C.Porro Bal.inl.vlt.in 2. col. verf. modo Verum bcneerit,fi duo,quae fupcrhac re
cjuaero.de quadam extrordinaria quçtl. de indubitationem caderepofTunt.difTolua-
fruc~t.& lit.exp. neenon Imm.in d.l.diuor mus,in frequenti enim Se quotidiano vfu
tio:verfanturinambiguo,necquo fe ver- verfantur. Primum videreeftin pluribus
tant tuto depromere audent,licet mihi vi- inueflituris iflud maxime côtincri, vtin
deanturpronius incamfecundam opinio folemncm dominûfuiaduentû quo celc-
ncm flecfere-quam Alex.poft multa.m iubratior reddatur, vafallus,excepto hilarire
defendi polfe ait. Inter caetera adducit terdomino,equû offerat, feu par ahquod
tex.in l.fufceptores nom.C. dcfufccpc. & calcarium dcauratorum,vel fi fœmma fit,'
Archid.lib.12.vbi Bart. quoque.Tandem cquum gradarium^autmonile aliquod in
Vtramqueopinionêadhibita quadam di- honorera fui aduentus: quçflionis eft, cui
flinc~tioneconciliat,quae etfi contemnen- huiufmodi emolumentum cedat,pupilloda
non eft.quod ad me pertinet tamen cône qui dominus eft verus,an gardiano qui
têderim priorem opin. veriorem. Hei mi­ vice gerit domini ratione vfufruftus, que
hi quam grauiterfero nonlicereper quo-- ex gardia in bonis pupilli habet? Nec abrundam
inuidiam nunc his nunc illis in fone au t incongrue ex fupenoribus colli-
ytramqucpartem adductis arg.refpondegi poffe videtur ad gardianum pertinere.
re. QjLiae omnia c noftris prioribus com­ ex l.diuortio.^.quod in anno. ff. fol. matr.
mentariis refeindere me coegit quorum- Qjjo in loco tamen contrarium cenfent
dam nimiainftantia qui quotidiano pro­ Bal.Paul.8C vterq- Imm.Aret.8C Iaf.pofl
pre côuicio hoc opusnoftrum prolixitatis Oldr.de Ponte.inconf. 129.in quaeflione
nimiaeinfecTantur. Sedhisiftudcum bo­ qua quaeritur: Vbicôcludit illud quod fona
paceindulgeamus.
litum eftpreftari Archidiacono Campa-
Sexto itaque gardianis competunt laudimias
rachatus,renouatiôes(necverebor
his vulgaribus vti vocabulis quae forte cô
fuetudo ipfa acvfus vtëtium praticorum
latinafccit)itcm ôcquaecunquealia emolumenta,feucommodafeudalia
& cenfua
liaquaeexfeudis, Ôccenfibus pupillorum
confiante gardia eueniunt & quae fingulatimdcfcnbuntur.')'.tit.deobuen.feud.&
tit.de céfibus & obuen.cenf. C um etenim'
jus perceptionis huiufmodi laudimiarum
Se obuentionumfeudalium.necnon & cê
fualium,quandocunquccafusoccurrat,in
bonis fit.[l.bonorum ff.de verb.fignJhcet
illa* prçfenti die non debeantur.quia tamé
fpes eft eas debitû iri quâdocunque aliéna
niçin ecclefia Leodicn,ingratiâ 5C honorem
fui aduentus.adlocatorcm fructuum
archidiaconatus (quem ferjnarium vulgo
appellamus)non pertinere, fed ipfimet
Archidiacono obuenirc.In quâ rem plura
iura adducit.qua* tamen non videntur vt
eo loco teftatur Aret.planè eius decifioné
concludere.Tamctfi illam quam verifsimam
aufim contendere ex ea potifsimunr
ratione,quod iftud honorariû emolumen
tum in gratiam & contemplationem per-r
fone exhibeatunnon autem rationeiuriû
quae ipfiarchidiaconatuiinfunt. Vnde fir eut ea honorariain quaeflum non vcniût,
ita nec mercis appellatione deturpanda
funt.[vt traditur in l.i .§.vltim.fi menf.faL
Mimera T10noraria
qu«
domino iru
ûiiaduétum
offeruntur
pupitlo nos
gardiano
cedere.

ARTIC VLVS
mod. dix. vbi Bart. ôcrurfus inl.vlt.§.diuus.de
variis 6c extrord.cognitJ item nec
in fru&u contincntur:fruc~tus enim ad lucra
pertinët.[ Anchar.in repet.c.fi propter
tua debita.in 3.queft.princ.de refcript.lib.
6.6c glo.prag. fanft. tit. de annali. in verf.
fru&ibus.infi.] Secundû quarri poteft an
id quod difponitin §. io.j.deobuêt.feud.
vt feilicet dfis feudi pofsit exigercà fingulisfuis
vaiTalis equûadcftimationc,fexagintafolidorûtaxatum.Idque
femel toto
femel vitçfua* tempore: pofsit id ius gardianus
debe- temporegardiefibivfurpare,fingulofque
fru- cquosà finguli» vaflalis petere ratione vini"
0 f un
' uc
~ tus
fibidebitiinrebuspupillaribus.
e. JLicet nullamcgofupcrearemotameontrouerfiaro
fuiffe meminerim, puto tamê
iusiftudcxigendorum equorum,quod fe
melin vitadominodebeatur/emelàgardiano.
exaftum,amplius à domino cxiginon
poffe. [l.bona fides.de reg.iur.] Qjia
rationecrcdiderimgardianum hos equos
non facerefuoSjfcd fi excgerit,pupillo reflituëdos,iuxta
l.fi ex lapidicinis fr.deiur.
dot.Ncc enimfru&usnominercelx conti
neri poffunt : quod enim femel percipitur
fine fpe renafcendLin frudtu efle non dicitur.[l.diuortio.§.fi
vir.fF.fol.matr.]
Scptimo ad gardianos pertinct frucvtus
ii^ iuris patronatus, feu iuris prçfentandi ad
P*- facerdotia,quaein pupilli,quâ voçant,prç-
" fcntationefunt,Ôc tempore gardia* vacât.
Scd quoniâ locus ifte du bitationc non carct,ita
vtfaepius cecutiant velcalligcnt in
folepraticinoftri,idcirco paulo altius repetendareseft.
In hanc itaque propofitç
conclu fionis noftra» partem facit ca viuax
ratio,quod gardiani pro tutoribus exiftimantur.vt
confiât ex his qua» fupra deduximus.
Vndecum ipfi pupilliin eorû poteftatc
fint,curamquc perfonarum gérât.
[inftit.de tutel.in princ.l Ôc in côfequentiâ
corum rcs,iuraque omnia adminiftrent,
quae velut ad perfonam acccderc creduntur.
[c. praecipimus. i2.qua»ft. i. ôc in reg.
acceflorium.de rcg.iurJ vfqucadcovt corum
dominicenfeantur.fi. qui fundu m. §.
fi tutor.fF.dcfurt.l.quifiliû.in princ.verf.
itaque.ff.de manumiff.tcftamét.]ôc in eos
plcnariam,vtdicunt, ôc abfolutam poteftatem
habere dicantur.['notaturinl.cum
in vna caufa. §. tutor.fF.de appellat,vbi
Accurf.tutoris poteftatem violentam appellatJvideturconcludcndum
vacante fa
cerdotio patronato, tempore pupillaris çtatis,ineo
prçfentandi ius habere gardia-.
QJVINTVS. num.Secûdo propofita noftra conclufio 79
altéra côfirmatur ratione. C ertum eft iftis
gardianisfaltem nobilibus.côfuctudincm,
noftram plus iuris tribuiffe,quam iura cô
muniaipfis tutoribus:quod vel ex eocon
ftat quodfruc~tus faciantfuos, At ius patronatus
eft in fruftu. Sepius enim renafcitur.l.diuortio.§.fi
virinquinquenium.
fF.fol.matr.quo loco teftantur iuris ciuilis
interprètes id fuifle exprefleà dom. de rota
confirmatum.decif.io.Immol.inc.con
fultationibus ex. deiu.patr. ôc exprefTe
Bal.in c1.coL3.de ofF.dclcg.inquit in publiciana
venirc fruc~tus,ideo ius prefentâdi
haberc,quiafrucl.us fit:Vndecum gardiani
fruftus faciant fuos, fequitur eos ôc
eligendiôc prçfentandi ius habere tempo
re gardia*. Cum iura illa prefentandi vel
eligendinihilaliud fint, quâ his frui ofFcrente
fe tempore. Bal.in c. quarclam. col.
7-cxtra.de eleft.in c.cû olim.extra.de maiori.ôc
obed. Tertio, tutor homagia, vt
dicunt,fidelitatem, Ôc iuramenta pupillo
fuodébita excipit,necnon ôc caetera,quae
ad ius honorificentia» pertinent, excquitur
[cgrandi.de fupplcnd. negl. pril. Bal.
conf.376.Exhis etiam concludût. vol./.]
Ex quo etiam gardianum hoc ius patrona
tus libère exercere pofle, quod eft ius honoris
ôc dignitatis,vtpatet ex illius diffinitionequâ
poft Ioh. And.tradit Alb.in
rub.dciur.parr.ôc Roch. de Cur.not.in li
bro que frripfi t de iure patronatus. Qjiar
to ius patronatus tranfit cum vniuerfitate,vtextât
iura in eam rem exprefla [Lin
modicis.vbi Accurf. ff. de conrrah. empt.
c ex litteris. c.cum faeculum. ôc c de iure.
extra.deiu.patr.] igitur ôc in iftosgardianos,
qui vniuerforum bonorum pupillarium
funt adminiftratorcs, & quafi vtdiximus
domini. Qjtiinto,gardianicum fequeftris
in hoc recte folent côparari. Qjiéadmodum
enim fequefteris dicitur, penes
quem caufa cuftodia°(quam vulgus gencrali
gardia* nomineappellat) res deponitur.tl.intcrefrc.fF.de
acq.pofleff. 1. proprie
in fequeftro.ff.depof. ôc 1. fequefter. ff. de
verb. fignifi.] Ôc ideirco fequeftri vulgo
gardiani appellantur.fic Ôc his municipaïibus
tutoribus gardianorum nomen inditû
eft.quod à legibus municipal] bus cuftodes
perfonis ôcrebusminorumdentur.
Sed id pro certo ôc conftanti eft habendû,
vacationis cafu,tempore fequeftri occurrente,fequeflrû
adfacerdotium vacâs habere
prcfentâdi îus.[Imm.ôc Ioh.de lig.in
1 iij

'Altéra opin.
ius patronatus
gardiano
Don qtucri.
lus patrons
tus in creditorem
non
tranfîre.
Spiritualia
in condu&o
rem non
frgnfup.
8o TITVLVS S
cexaminata.cxt.deiud.vbi poft cos And.
Barb.col.i6\verf.tu pondéra.Immol. in c.
vlt.de côceiT.prcb.Gcmi. in c nemo deinccps.c0L3.de
elc&.lib. 6. Fely.in d.c.cum
Bcrtholdus. in vit. col.de fent. & reiud.
Roch.de curt.in traftat. de iure. patrona.
ïn verf. ipfe velis queftio. 31.]. Ex qua rc
idem iudicari de gardiano oportere quod
defequeftro habita comparationis ratione,videtur.quilocus
à comparâtes conclu
dens eft vt tradit Bart. cum aliis. in 1.1. de
leg.i.Scinl.fi quis feruo.C.defurt.Poftre
mo,hanc partem fuadere videtur ftatus ac
qualitas perfonç.Ncpc q uid agat hçc aetas
nihilpcnfi habet,& vtplurimûinmalum
pronacft ficftiiudicium.[2.quçft.7.ctria.
& c.i.i2.queft.2.Lcontra pupillum. ff. de
xeiud.' vndc traditû eft clericum intra pupillarcmartatemnon
cligere,ergoncc vt
patronum praefentare poffe confequens
eft. Potiusenim eftius cligendi ac longe
potentiusiurc prefentandi.Licet contra
fenferit Anchar.in cl.plures.deiur.pâtr.
Verum inter tantam doct.turbam,nô
defuntqui contrariam tutentur partem,
exiftimantes hoc ius patronatus in gardia
num pupilli non tranfirc,ea praefertim rationcmoti,quodpupillusverus
fit doniinus
illius iuris patronatus, & ideo ci ita
inhercre,vt ad gardianum feu tutorem nô
tranfeat[cx c.cû Bertholdus.Sc Ioh. And.
8c Gemi.inc.cx co.decleft.lib.é.] Cuirationiaddo
& très comparationes, quibus
validifsimehçc pofterior opinio côfirmaxi
pôt. Primo,quodius patronatusin creditorem
non tranfit.Cafus [eft in d.c C û
Bcrtholdus. vbi Hoft. & caeteri notant
& Butrig. Imm. & Alber. in c. vltim. de
conceff.prçb.]Cuiusdecifionis rationem
Bal.in d.ccum Berthold.eam reddit: quia
creditornullum commodum aut lucrum
ex recreditapercipercdébet,quam quod
infortemfoletimputari.Sed quiaprefentatio
compenfationcm non recipit,in fortemnon
computatur:&idco licet cû vniuerfitatcvtilis
vcldirefti dominij trâfeat
ius patronatus,nontn cum vniuerfitate
pignoris.Secûdo hoc ius prefentâdi fimili
ter in conduttorcm non tranfit,feu vt vocantarrentatorcm.fecundum
Paul.Caft.
inconf.331.vencrabilisvir.in antiq.ni mcfallit
veteris codicis numerus,Qjiando enim
aliquis intercedente pccunialocat facerdotij
fuireditus,vellocum cuius caufa
illi competit ius patronatus,in condu&orem
tranfirenon folent nifi quç mere tem
E C V N D V S,
poralia funt,videliect fruftus, reditus, 5c
prouëtus,non autem quae fpiritualiafunt,
vclfpiritualibusannexa.[C.vltim.neprçl.
vic.fu.iundtaibidcmglo.5c inecum vene
rabilis.de rclig.domi.5c c quia cleric. 5c c.
deiurc.extra.deiur.patron.j Nec ingenc
ralem quoque véditioncm huiufmodi iura
venirc intelliguntur.[l.obligatione generali
& Ldenique.ff.depig.5c C. quç rcs
oblig.nonpof.l. alumnos. 5c 1. penult.de
priui.credit.] Prçterealocarevcl arrentarcnihilaliudcft,
quam à domino frucvtus
reifuçcolligcrc.cBart.inl.cotc. §.quimaximos.ff.de
public.Sc ve&ig.] Vnde in tali
velut venditionc fru&uum, non cenfetur
diftractus fruftus iuris patronatus: qa
jnanifefti iuris eft in s prçfentandi ficu t nec
vendi,ita neclocari poffc.[d.cdeiurc. cxtra.deiur.patr.]
Qjuam tamen Paul, tradi
tionem intelligendam puto de arrentatoxefeucôduétore
ad modicum tempus. [c.
vlt.ne prel.vic.fuas. vbi àferib. plcnifsime
not.]Eoenim cafu in huiufmodi conduc~toremmomentancnm,nequcdominium
vtile,nequevera pofTcfsiojfed quçdamtâ
tum detentio tranfit:quandoquidem con
ductor vel colonus neque naturalitcr, nequeciuiliter
fibi pofsideatjfcddomino. [1.
non folum.Ç.quod vulgo. vbi Accurf. 5c
Bart.ff.de vfu 5c inl.i.infi.prin.ff.deacq.
poffcfJCetcrum vbi locatio fieret in longum
tempus,aliteriudicandum clTcexifti
marem,credercmqueinconduc~roremqiù
vt ita dicam fermam in lôgum tempus accepit,
trâfirc omnino dominiû vtileac pof
fefsionem [l.i.Ç.qui in perpetuû.Sc L3. vbi
Accurf.fi ager vect.vel emphit.fF. 5c in 1.1.
§.quodautemff.dcfupcrf.] 8c in côfequês
ius quoque patronatus. Et ita crediderût}
omnes fere intcrp.in citato c. cû Bcrthoîdus.de
rciud.Sc in cex literis. extra, de in.
patr.Tertiacomparatio cui innititur hec
fecûdaopinio,eftdc marito:in quem licet
rerum dotalium dominium tranfcat.Cl.do
ccancillam.C.dereiuëdic. 8c in Lin rebus
vbilatcdo£t.deiur.dot.C.l5c quodmagis
vrget rerum dotalium fruftus propter onera
matrirnonij quefuftinct,faciat fuos
[l.prooneribus.C.deiur.dot.l.vlt.in prin.
dedol.mal. 5c mc.cxcept.] Nec tamen in
eum tranfitius patronatus feu prçfentandi
adfacerdotia,quod vxori competit.ex
c.cum Bcrtholdus vbi R o.pontif.hoc cxprcfsecauettaleius
nô nifi vero Ôcgenuino
domino competere. Nec obflat, maritû
reidotalis fruthis fuos facerc, 8c quod
Iu
* patrofjj
tus nec ve^
dinecloejrf
poffe. ^
ré neque colon
û fibi f f4
dno àquor£
conduâ„m .
habent pofr
lîdeie.
Rei dotaîi*
dominiû e»
iufq; fruétu»
propter on«
ra mâtrima»
nij rturito
acquiri non
taméius patronatus

ARTICVLVS
prxfentandi lus inter fruclus poiTefsionis
communcrari pofsit [not.in c.confultatiô
nibus.deiu. patron. Ôcc.cum olim.demaior.ôc
obcd.& in c.in literis.de reftit.fpol.]
quia fecundumButr.in d.c.vlt.dc concefl".
prcb.fructus iuris patronatus feu praefentandidiucrfuseftabaliis
fru&ibus .lus cnim
patronatus eft honorificétie & quod,
quantum ad actum prçfcntandi pertinet,
adonerum matrimonij fuftcntatiônê nil
conferrc pofsit.Etidcirco à ceiTantc ratio
ne in maritum non tranfire creditur, ficut
neciure pignorisin creditorem, eo quod.
non pofsit cum debito compenfari. E t ita
comprobatamhabcohanc&altcram opi
nionem ex tam concludcntibus acnccefla
tiisargumcntis,vtnon fatis in promptu
fitinvtram fleftendum fit partem. SI tamen
licet indicium noftrum interponere,
ego mediam quandam via fcciîtus, in tertiamquandam
meconferam,quam poft
multas vigilias tandem collegi ex his quae
reeVe à Ioh. And. traduntur in d. c. ex eo.
de elect.lib.6\Nimirum huiufmodi ius pa
tronatus ad gardianum tutorem & raaritum.velutaccumulatiue
tranfire, fed non
priuatiuc^vt his verbis quo res clarius dejnonftretur,vtar)ita
vtilli in cafum vacations
facerdotij,in quo vel pupillus vel
vxor ius patronatus habent, pofsint quidem
prefcntare,refpeétiuctamê:ita vt minor
fi maior fit feptennio, vel vxor à prefentationc
nonprohibeantur. Qjiinimo
vteoncurretibus & eo qui à gardiano prç
fentatus eft,& alio qui à pupillo,hic illi omnino
pracfcretur,tanquâ caufam habens
potiorcm, nempeà vero domino, [ex d.c.
cum Bertholdus.]Necdeeft quo hanc noftram
opin.confirmemus,primo,eft tex.in
c.decernimus.i 6.quaeft.7. quo iftud quod
dcpupillodicimus,affirmat multifque ra
tionibus comprobat Archid.Cui confentit
GemLin prçalleg.c.ex co.Cald.conf.9.
Populus.Butrig.conf.29.Vifopunfto.&
qua: fc itis. Anchar conf. 3 s S • Vifis punfto
& quasfitis.C urt.in pradicïo libro quem
deiurcpatr.fcripfit,plures alios non contemnendae
authoritatis feriptorcs refert,
multaque alia de prasferendo praefentato
àpupillo,vclvxoreci qui praefentatus eft
à tutorejVel marito feribit in quaeftio.4 &
quxft.48. Licet eodem in loco in hoc vlti
mode prefentato ab vxore prefcrendo,ab
eo q à marito prxfentatus eft plurimû dubitet,itaque
vt côtrariae parti potius adhe
reat.Scd ha*c noftra opin.videtur lôgètu-
QJVINTVS. " 81
tiorvt vifumeft Alb. in d.c. vit. deeôceff.
prarb.quam eo in locoin indiuiduo confir
mat Imm.poft Butrig.ck Fcly.poô Paul,
deleaza.in c.caufam.in 4.col.dcprefcripr.
N une fupereft vt refpondeamus hic, quae
in contrarie opinionis côfirmationem adducuntur.Acprimum
quidem ad id quod
deriuatiuedefructibus rerum dotalium,
quos maritus fuos facit pro fuftinendis
oneribus matrimonij.facileacclarumpatet
rcfponfum.nimirum,quodfrucïus iuris
patronatus non eft(vt ita dicam )proportionabilis
oneribus matrimonij: id eft
niliuuat, auteonfert ad fuftinenda matrimonij
onera,proptcrquemaritusfruftus
lucratur. Qjuod rcfpôfum fatisfacit etiam
ei quod de gardianis in propofitum inducitur
vt feilicet hoc ius patronatus, nil leuat
gardianû oneribus quibus ex confuetudine
noftra fubiicitur ad educationem
pupilli. vt fupra velut per tranfennam attigi.
Ad id vero quod fecûdo loco adduftumeft,de
pupilli incapacitate:rcfponderi
potcft,nos loqui, vt iam monuimus, de
eoqui feptenniumegreffus, proximuseft
pubertati, qui apud iurifperitos doli ac
confilijcapaxdicitur.In hoc enim, vbi dé
facerdotiis agimus,nonattenditur tutorum
nec curatorumauthoriras, ficut nec
minor aetas.je. indecorum. ex. de artat.
& qual.ôc qua: à docT.eo loco notantur.Sc
in. c. ex parte.de reftit. fpoliat. & c. fi an­
num.de iudic.in 6.1 Poftquâenim feptennium,qui
eft infantia: terminus, excefse-
rint, iam idonei ad minores ordines fufeipiendoscxiftimantur.ex.c.dehis2,0.diftinft.
Vnde gl. in c. nullus. de temp. &
qualit.ord.in 6.ex illis iuribus infcrt.pucrisquifcptcnniumattigcruntcôferripoffetonfuram.In
ea enim œtateincipitpuerilis
aetas,qua: doli iam capax exiftimatur.
vt feribitur in gl.in c.fuper inordinata.ex.
de pracbend. Quo loco probatur pueros
qui feptennium exceflerint iam efle capaces
eorum facerdotiorum, quibus non incumbit
aliqua animarum cura, vel dignitas
, vel perfonatus. H arc igitur de fru&ibus,quiadgardianos
ex rébus pupillaribus
proueniuntjdixiflc fatis fit.
3£ Velut.
HAE dicTioncs velut veluti,ficut,quafi,tâquam,perinde
,qucmadmodum
& fimilcs quasex grammaticis peterelicet,fimilitudinis
efle nemo ignorat,vt in-
1 iiij
Qui fepte-n»
annos attigitminoribusordinibusfufeipicdus
idoncus
ceniietur.

U T I T V L V S S
fracx pluribus capitibus doccbimus fuo
loco. Sed cum fecundum philofophû nul-
Jum fimile fit idem.[Vtinl.fiidem.C.dc
codicil.ee in l.ad fimilitudinem.C.de epif.
Difliones & cler.jldco ilIae.cîicTriôcs fimilitudinaria*,
«militudma femper omnimodam fimilitudincm
rus fathone « .
inagisquàra fignificant, & propnetatem ,fcd vt plun-
Tcntattm rnum fiftioncm quandam vt Baîd. tradit
_.j>n.»kare. j[ n l.vlt.c.dcpatr.qui fil. fuos diftra. vbi
jdofte cenfuit omnem fimilitudincm efle
quoddam rcifigmentum ,non rem ipfa m.
Congeritur etiam àdoft.in l.mcminimus
C.delegit.haered. fimilitudinarias diftiones
fiftioncm fignificarc. Vbi autem eft
fiftio^nô efle veriratê terminorum côftar.
Idcirco ad cuidentiorcm huius rei cognitionem
pra*mittcda funt ea qua. à Bal.
appofitetraduntur de tribus modis fimilitudinis
[in conf.p.Faftum talc eft.anno
domini 388.infi.vol.] Vidclicct quafdam
•cfTe qua* entis fimilitudincm habent, qua*
tamen ens non funt,fic chimera, fie hy pocrita.fit
falfus prarlatus, vt inquit ipfe, ité
falfustutor,8c falfum tcftame^ntû. [l.Pau
lusdeverb.fignif.l Qjiedam autem funt
qua* yerefunt ens» fed veram entis fimilitudinemnon
habent, verum abufiuam,&
(vt dicitur)imaginariam. Sic eft bonoxum
pofTcfsio,qua*agnofcenda* litis caufa
fit, 8c ipueftitura qua* per annulum , pilcum
vel baculûconccditur. Ea enim poffcfsio
qua* his fiftitiis modis transfertur,
abufiuadici poteft, habita comparatione
ad verâ illam, 8c naturalcm inueftituram
feu polTefsioncm.qua* pedibus Se corporc
fît iuxtal,i.de acq.polTef. [ In eamicm gl.
eft fing.in UPapinianus.^.i.incip.tre» funt
bonorum poflefsioncs.ff. de inoff. teft.]
Qjiandoquidcm ha*c inueftiturç forma,
ita longe differt ab ea qua* plena 8e realis
eft,Se tantumfe habet ad eam quantum
via ad terminum, Se nauisad portum,obligatio
addominum: non vt pofTefsio
realis.Nam ex huiufmodiinucflitura vtiles
aftioncs in eum qui in cum modum eft
jnueftitus/tantum transferunturad poffefsioncm
realem auoeandam. vtplcnhiî
BaLind.côf. Qjjofit vtin vniuerfumcôcluderepofsimusharumfimilitudinûvocabulaimproprictatcm
quadam ac fiftioncm
fignificarc. Et ideo vbicunqucin ali-
S.atutafei» ,*2 r . 7
confuetudi- °. ua
dupohtionc apponuntur, inca non
ne. ad fiai- obtinet ftatutum, vel confuetudo :nimicios
&fimi- rumquod ad fiftos aut improprios cafus
litudinarios j , r • • rr >
cafus non
n o n c x t e n d a t i r
r. [!• n is qui nauem. fr.de
gxtendi. exerc.aft.l. 3.§.ha*c verba.if.de neg.gcft,c.
E c VKD vs;
in noftra. ex. dciurei.ctnot.Bar.in l.i.Se I.
liber homo. 8e l.apudlul.^.vlt.ff. ex quib.
caufanpofl.ca.Bal.Ang.Sc Aret.in 1. marc.ff.de
acq.hercd.E t in fpecie Alex. conf.
ij-.Vifo proccfTu.num.7.vol.r.]Hinc Bal
dusinc.nonnulli.3.col.dc refeript. tradir.
Siftatuto cautû fuerit, vt quis ex aliquo
inftrumento perperam feripto puniatur
tanquam falfarius,non intelligendum venit
hoc ftatutum depoena qua* ex legecor
nelia falfariispra*fcripta eft, fed de pœna
arbitraria iniungenda ex hbero iudicis arbitrio.quod
confirmât ex illo tcx.Se inter
pretatione Ioh. And.qui vt falfariû cefet
illû puniendû,nô tanquâfalfarium.[Pluravideto
dediftionibus tanquam 8e qua*
fiinconfil.2. Alex, vifis codicillis. col. 2.
verf.decifioprobatur.& conf. «j.verf.non
obftat decimum argu.vol.i.8c gl. vbi Bar.
8e plane lâT.in l.fi is qui pro emptore.ff.de
vfucap. 8c copiofius idem in 1. Ï. C. de he-*
rcd.inft.Bart. Item in l.fi vcro.Ç. itc quicquid.ff.fol.matr.8c
in Ututor.§. quae tutoribus.ff.deadminift.tut.]Diftio
tamen fîcutnon
femper vtca*tereomnimode fimi
litudinis nota eft. Id oftenditur exprefse.
in c.damnamus.extra.detrin. Se fid.cath.
quotex.cxplicantur illaduo facrofanfta
cuangelij precepta.Volo vt fint vnum fi*
eut Se nos fumus.Item cftoteperfcftificut
Se pater vefter cœleftis pcrfcftus elt.vt
hçc prima verba eo fint intclligenda modo>Sintvnum,vnionccharitatisingratia,
ficutvnumfumus identitatc vnitatis natura.Ita
Se altcrum preceptum fie explica
tur.Eftotc perfeftiperfeftione gratia*,ficut
pater vefter pcrfeftiôe nature. De hac
quoque diftione tcx. eft clegans in 1. item
fi fundi.§.vlt.in fi.ff.de vfufr.vbi quod dicitur
licet vfufruftuarius vti pofsitrciit
qua habet vfumfruftum ficut faciebat pa
tcrfamilias:ad modum non ad qualitatcm
vtendi referendurr cft,quç verbain eum
fenfum refte interpretatur Accurf. vt fignificarc
velit iurifeonf. quod vt bonus
vir vti debcat,non qualiter dominus vrc-
batur. Diftionem quoque quafi impro- Q. n
*•••
prietatis 8c diminutionis fignificatiuam
cifeconftat.vclexeoquod verbis poffcffionis.Sc
domini" rcrum incorporaliû adiicifolet,in
quibus illa proprie, Se verecôfiftere
non polfunt. [Ufcquitur. fi viam.
ff. de vfucap.8c in l.fcruus.Ç. incorporalis.
ff.deacq.i-cr.domin,vbi Accur.] Sicdomi
niofi adiûxerimusdiftionem quafi,vtile
tantum fignificamus, Se non plénum feu

ARTICVLVS C^VINTVS,
direAiim.'Spccul.tit.dcloca.ç.nûcaliqua.
vcr.4/.] forma. Sic déganter dixit iurifconf.ciuitatëaratrum
palfam, quafi mortcvfumfruftumamittcrc.
[l.fi vfufrucfus
ciuitati.ff.quemadm.vfnfr.amitti.J De
dictionc perinde traditur inl.fi qui vi in
princ. ff. de acq.poncff. vbi Pont, refert
cfîcqnoqucimproprictatis notam,ncc omniinodam
fimiiitudinem fignificarc,feu
eandem per omnia xqualitatc, ac comparationcm.Idcm
dediétione quemadmodum.notât
Bal.in preallcg.l.in fuis.delib.
&pofth.Tertia autem fimilium fpecies eil
corum,qux aliquando fimilitudinem habcnt,iuncfamqueintrafeperfcclam
clfen
tiam.vtquando per actus exteriores figni
ficantur veri habitus rerum, vt verbi gratiaper
fîoecum & tonfurarn fignificarur
monachus,qui vere profcfsionis votû emifit:pcrclcricalem,clcricus:
per ftigmata
fabricenfis:pcrarmillasaureas ,vel cingulum
militarc,miles : & fi qua funt fimilia.
Qjix liquident fimilitudines verc exprijnunturSt
fignificantur,qnâdo hx dictiones
fimilitndinarix in fuo proprio fignifi
catu accipiuntunid eft cum adiiciuntur vt
exprefsiueveritatis.fExépla funt in auth.
vtomnes obed.iudio§.fi vero. vbi Acctir.
in vcrb.tanquâ,tex.not.in c.cum pro caufa.extra.de
fent. excommunie, vbi glo. in
vcrb.tanquam excommunicatum, 1. ficut
ff.de vfufr.l.frater. C .de legit. tu te. 1.1. de
tranfact.l.mulier.§. vltim.ff.ad Trcbell.
vbi glo. Bart. in 1. fi ante nuptiasff.folu.
matr. & 1.1.ff.de reccptat.tex. in 1.2. ff.
de codicil.l.qu'cmadmodum. deagric. &
cenf. 1. cum oporret C. de bon. qua: lib.
Plura de his à Bart. &docf.ind.l.fi ante.
Solut. mat.)
^[Bonus paterfami.
ET reetc quidem hoc adiccKi eft. Nam
cum iftigardianifrucTuariis compare
tur,in hoc quod fru«Ttusfaciâtfuos,vtnuper
diximus , rationi maxime confentaneuni
eft.vt bonis pupillaribus vti debeât,
tanqua boni patresfa.ficut & vfufructuarij
tenentur,qui propterea cautioncm prç
ftarefolcnt,fc boni viriarbitratu re.in qua
vfusfructus côfiftit vfuros fruiturofque:
quam cautioncmiurifconf.in l.i.ff. vfufr.
qucmad.cau.intcrpretatur détérioré caufam
rei in qua vfumfruétum habent fe nô
faéfuros fed prxftaturos fequx in rebus
fuis facerenr, id eft qu c facerct diligens &
prouiduspatcrfa.fccundum Acctirf.in eo
locojcx in vcrb.fi quis non boni viriarbi»
tratu. Hxc cautio duo capila confiner,
quod feilicet facienda non omittat,&ab
his qua: facienda non funt abftincat. Ideo Cautio ab
nec arbores fru 2;iferas cedcrc.nequc villa ^ fufri,
&" a
~
,. o , * . noprenada.
diruerc,ncque voluptuana predia, viridaria,geftatiôcs,dcâbulationesdciicerc,aut
ruinisdiiformarc,ncquedcniqucquicqua
in perniciem proprietatis facere licet. [Iulianus
inl.xquifsimu.ff.de vfufr.] Porro
quamuis in multis iuris articulis comparé
turfriiefuarij & gardiani,in duobustamé
differunt,qux nos inpraticorum gratiam
hicannotandaduxi. Primo enim gardianinefruftra
dchoccauendimodoà nobis
prxmiffum videatur, hanc cautioncm pre
ftarcnoncompelluntur:Sicutncc iurccô Gard
>a n
»nô
muni pater in bonis illis aduentitiis filij, cauent
*
vfumfrii(ftum retinens, cauebat fevfurû
vtbonum patremfa. Abeocnim cautionis
oncrccxcufabatfilij rcuerentia in illû
[l.vlt.C. de bon. qux lib.] Item ex fiducia
quam lex habet in patrecirca adminiftrationem
rerum filij. [l.fi furiofo impuberi.
de curat.fiir.6c 1. Aurelius. §. Titius teftamento.
de lib. leg.] Qjianquampcr hanc
cautionis remifsionc nihil quicquâ defru
galipupillarium rerum vfu videatur remifTum,
vtnec proprictatem deteriorcm
faccrequoquomodo liccret, vclutiglandiferas
arbores fuccidendo, vel quid fimileagcndo,quod
c boni patrisfa. officio nô
effet.Itaque nec gardiani hanc eau tionem
prxftarefolcnt,vt eo in loco annotât.Bal.
in vcr.proculdubio.Ex quoeonftatmelio Melior garremcfleincarcgardianorum,
quam vfu- dianiquam
fruftuariorumcôditioncm,quodipfifru- Co ndi"io'
ftuarij ad vtendû frucndumqtic re in qua
id ius habcnt,ficut boni patresfa.folct.cogi
pofTnnt.quo fitvt cain re fecuritatem
proprietarioprxftent,intcrpofiracan tionecum
ftipulationc,vt fi boni viri arbitra
tu rcita non vtâtur,flatim in eos committatur
ftipulatio. [tcx.in 1.1. in ver. vtilius
autem ff.vfufruc. quemad.] Ncquis tamë
exiftimet remifsionem huius cautionis liberius
inre pupilli graffandi occafioncm
fuggcrc,fciëdum eft eos,fi aliter atque bonipatresfa.in
reverfentur,cum vicem tutorum
gerant,à gardia expulfos iri [arg. 1.
tutor.y.nunc videamus. defufp. tut.] qux
quidem malaverfatio in hoc confiftit,fi
Vel perdant, vel diminuant, vel difsipent,
vclalienât.boiiapupillorû,vcl cis qnoquo
aliomalo modoabutantur rl.depcrdituirV
m

8 4 TITVLVS S ECVN.DVS,
ff.dcpctit.hxrcd.8c Cdefent.paff.l.fi cir-
£amcd.]vcliî pupillos non alant,curcntque
rccVe[rcx.fing.in I.3. § tutor qui alimé
ta.de fijfpcc.tut.]in câcnim caufam fructus
lucrantur,ficut & mariti fruftus rerum
dotaliumfaciût fuos quo fit yt quéadmodumàmaritodosaufcrturetiam
.cô
fiante matrimonio fi vel vxori alimenta
jdeneget, veldotalércdilapidet,aut quoquo
modo ea officio boni patrisfa.nô y tatur,.[l.ficonftante.in
princ.ff.fol.mat.8e 1.
vbi C.CO.& in vtroqucloco à fcribcn.tra-

at mentio. [Prob; ur in I.non folum.§.
qu.xriturvbi Accurf. Se Bart. ff. deproe.
Pont.conf.iio.fi. admittimus. col. pcn.]
Ex hoc fequitur vt cum flatuto in pœnam
alicuius criminis decernitur manus amputatio,
aut alia poena.de poena corporali
non pecuniaria intclligendacft alius pœnaeadicclio.Nimirû
qiiodpœnae anteexpreffç
ad quam generaliter rcfcrtur,magis
conueniat. Nec eadem ratione ad capitis
pœnam referenda eft illa adicclio. Priora
enim verba membri amputationem eontincnt.[Ita
docet Bal. in 1.conuëticulam.
in 4.col.in Ver.item eft argumentum à na
turaaltcrnatiuorû.C.decpif. ex cler.tex.
ïnc.cumnonab homme.in ver.vclalia le
gitima pcena.extra.de iudic.vbi Aret in /.
ïiotab.]Et harc multnm conferunt ad interpretandasclaufulas.quae
folcnt in citationibus
apponi,qualis eft ifla. E t quidam
alij.qua maiores vel inferiorcs exprefsis
•Se nominatis in citatione non côprehenduntur.Hanc
tamcfignificationem duobus
modis limitandam opinor. Primo vt
hxc dictio(alius")fimiliainchidat vbi prçceditacfubfcquiturmatcriafimilisin
fub
ftantia,vclqualitate,vclaccidente, vel fixnulin
ratione participante, vel iure: ita
yt fïmul coniungi pofsit materia. Ca?terû
fî materia prorfus extranea nec quic-

8(5 T 1 T V L V S S E C V N D V S,
perfonae inltitutioncm expandcre dcbere, quo eos educarc tenebaturrtoto tît.dc bô.
quid in ca inftitucndo moribus & honcftç
eius conditioni conueniat. vt fecundutn
mater. 8c tit.de bon.quae lib.C]
natalium dignitatem,facultatcfque patrimonij,
cum tradat inftituendum in id ge­
% Reficicndi.
nus artis,quod pueri & ingcnio,8c dignitati
côuenire vidcbitur.Idem fere in 1. qui
Equifsimumcnîm vifumeft, vt cum
A! .rerûpupillarium fructus faciant fuos
filium vbi pupil.educ. Igitur fiexnobili gardiani,ad eos quoque pertincat cura,o-
fit profapia, 8c prarclaris orrus natalibus, nûfque reficiendi caquae demolita funt.
pro eorum dignitatc in curiam mittcndus [vt cauetur l.vfufru&u legatol. vbi enim
cft,&adartemmilitarc capeffcndam ad- emolumctumcft,ibi 8c onus.pnft.dcleg.
moncndus. Si vero genus ab hominelite- par.tut.§.vlt.] Verû alta 8t difficilis quaerisdedito,vtpote
aduocato,aut confule îtio fuboritur de frugibus iam fub tutclç
patritio duxerit ,incaarte venit promo- finite tempus colligendis à gardiano fatis:
uendus.Sipatremercatorenatusfit.mcr pupilloncjiam agrorû,in quibus fatafunt
catoriam quoque artem ci amplcclcdam. fru m en ta .facto domino expirata tutela:
Exerccdum cum denique feiat gardianus an vero gardiano, qui pupillifundum fua
ineodemartis gcncrc,quod profclîuseft impcnfacôfeuitjCcdantïSanequeftionem
. illiuspatcrdumviucret:idqucvtdixipro arduam mihi aliquandoincam falti fpe-
fuewdinkr vhribus patrimonij.Vcrum magis opera*cicm contigilTe memini. Mater quedam
pretiumfucrit,fi tractaucrimusquae fuc- nobilis fi lie fuç iam nubilis cura m gerens»
rit eius confuctudinis introducenda» ratio dum eius fundos pro more confeuilTet, fi­
dceducâdis à gardiano pupillis.Et ea quiliam maturam vironuptui rradiditidibus
dem duplex mihi videtur. Prima quod Scptcmb.quo fadlum eft vt fîlia fui iuris Finittgir-
gardiani nifi ex afeendentium génère, vt effecla, bona fua à matre refiituta haberet
plurimum non conftituebantur, qui alias
nepotesac poftero'sfuos qui ex illispropagati
funt 8c origincm duxere.alere tenebantur,maxime
pater Ôcauus.l. vlt.§.
ipfum autem.Ode bon.quae lib. E xpreffa
enim in eam rem funt Imper, verba hxc.
Ipfum autem filin m 8c filiam deinceps pa
tri alere nccelTeeft,non propter hçrcditates
fed propter ipfam natura, 8c leges quae
aparentibus alendos elle liberos imperauerunt.
Eadem necefsitas matri etiam incumbitl.alimcnta.Odeneg.geft.Idem
8c
in auiacuram nepotis gerentecautum eft
1. Nefcnnius.ff. eodem. nifi ipfa in contrariumproteftationcm
emiferit, vel nepotis
bonaadminiurct.Tuncenim patrimonio
erogarepoteft ea quae praeftat alimenta:
hinc enim adeo violenta émanât praefumptio,
vtpietatis officiumexcludat.quod
in co loco fummopere notât Bart.Secûda
educandorum àgardianis pupillorum ratio
fuit, quod fructus bonorum quae pro
pupillisgubernarent,faciant fuos. Quo
fit vt cum percipiendi cômodi, ac fubeundi
oneris parfit ratio:locum inca gardia
fibi vendiect ^lla iuris rcgula, Qui fentit
commodum,onusquoquenondctrectet
çquumeft.rDy.in rcg.qui fentit.] Addcetiamquodiurecommuni
paterideircoin
bonis liberorura vfumfru£tum habebat,
in compenfationem illius naturalisoncris
dl
»^>tfu$
fine vllacôtcntione.Sed 8ccum inter car- p,,^*f
tera bona vites quoque acccpilTct matris âant.
impenfa cultas,qua»ftionisfuitad quem
vuarum colligcdarum ius quae pendentes
8c propematuraeerant, temporequofîlia
nupfit,pertineret. Et ne in ca rclicet difficilidiutius
infiftam,cum fuper ea reinterrogatus
effem, rcfpôdi,vindemias illas, licet
à focru cultas, ad generum pertinere,
qui ratione dominij quod in redotalihabctjCos
fundos.vnacum fruftibuspenden
tibus,in dotem acceperit. Nec vllum rclicT;umfocruiqucrclislocum,quodfuisimpenfis
fati fundi,cultarq- vites client. Abfolutienim
iuris eft finito vfufrucvtu pendentibus
adhuc frucïibus 8c licet maturis^
nondum tamen è folo feparacis ab vfufru
ctuario antequam dccederet.cos frucTrus
vna cum proprictatc ad rei dominû tranfire,
nechaeredes vfufructuarij habere eos
fruftus colligcndi ius, necimpenfas in eorum
fundorûculturâcollaras recuperare
[Ita videtur decidereVlp.ini. fi quis domnm.§.
item qua*rit.ff. loc. 8c Saly. in 1. fi
pater.C.dc vfuf.]Eam quoqueimpenfam
a fruftuario non repeti tradidit Bart/in 1.
cum quarretur4.prediis.dclcg.3.]idc quoque
iuris obferuatur in his qui fuccedunt
ci qui facerdotium obtincbat,qui ante per
ceptosfruftus decefsit.nonpofTunt enim
impenfam in colcndis facerdotij pra'diis

An If g*t» i
pupilli rehâa
vcnunt
igardiano
ex vfufruciu
ptxftâda an
ex boni-hçicdiuius.
factam rcpeterc.vt plcnifsimc tractant iuris
pontificij interprètes in c. prasfenti. de
©ffi.ord.in 6.
fAEre.
IStudcftnoueàcorifuetudinc introductum,
quod pertinet ad légitima patris
adminiftrationem. Iure enim communi
pater, idemque legitimusadminiftrator,
quâquam vniuerfalis vfufructuarius bonorum
filij effet, huic tamé oneri non adflringcbatur,
videliect de fuo vfufructu
foluerc arsalicnum à filiis contraetum,fed
quo creditoribus fati.fîcret,bona harreditaria
folebant diftrahi, iuxta formam traditam
in 1. vit.fin autem arsalicnum. C.
de bon.qua* lib.qua* res miratu digna exiflimata
eft à Paul. Caft. in co loco. Sed
maior moueturdubitatio.quid iuris fit in
legatisà pupillo rclictis, an ex vi huius no
ftra* confuetudinis ca veniantà gardiano
exoluéda, ficut xs alienum à defuncto cui
pupillusfuccefsit, côflatum. Etvideretur
quidem ad legata prçffâda gardiannm teneri
: qucmadmodum 8c pater ea foluere
tenetur ex vfufructu quem in bonis aduentitiis
habet.d.l. vlt.'.fin auf cm legata,
quod tamen finediftinclioneadmittendû
non eft. Aut enim annua funt legata, &
tune ca pra*ftarc ratione vfufruetus quem
in bonis pupilli habent,tenëturgardiani,
ficut & iurcantiquo pater vfufructuarius
tenebatur. Aut illa legata non in fîngulos
annos,fedpurcrelicta funt.quç ftatim veniunt
folucnda,& tune non tenentur gardiani
: fed ficut prçftanda erant ex rébus
hercditariis,ita & hodie à pupillo qui dominus
ôrproprietarius eft. Et ratio huius
difTerétiç eft in promptu.quia legatorum
annuorum pra*ftatio ab anno in annum
differtur, ficut & vfufruetus fingulis annis
excipi folet.quia annuus cftdegata vcroquepurcacfimplicitcr
rclicta funt,ceduntàmortc
teftatoris,caque omnia in
totum,& femel prçftanda funt.non in annos
fingnlos, ideo nil commune habent
cum vfufructu, qui non ita femel percipitur.
Q_uam rem multum egregiam & mcmoria
lôga dignam M athcfil.inter fua fin
gulariaretulit. lîng^.quem fcquiturlaf.
in l.i.in princ.ff.ad trebcll.infecundalcct.
«{[Inuentarium.
INucntarij tracta tum omnem longe lateque
diffufum hic paucis perftringerc,
ARTICVLVS C^VINTVS. 87
ac velutin epitomen quandam, quç à feribentibusinnumeris
voluminibus tractata
funt.rcducereconflitui.Rescnim freques
apud praticos & in quotidiano vfu verfatur.Inuentarium
fiquidem caput.ac velut
fundamentum omnium reddendarum rationum
eft[tcfteIaf.inl.Marecllus.ff.ad
trebcll.] Magnumqj nonnunquamineo
conficiendoimminetpericulû. Qjiienim
antiquitus in inuentario deferibedo à fyllaba
cadebat,à toto cadcbat,qua* tamen
nimis ftricta ac fcrupulofa iuris antiqui
obfcruantia, vt pote rigoris plcna ,in diffuctudinem
abiit[Vt refert Bal.in aut. Sed
cû tcftator.col.2.C.ad l.falc.]Vnde Paul.
C aft.in l.vlt'.Ç.cum igitur de iur. delib. inquit
vix rcpcriripoffeinuentarium,quod
aliqua ratione ex obfèruatia illius fummi
ac rigorofi iuris antiqui impugnari non
pofsit.In co autem inuétarij tractatu non
recedam ab ordinc, quem incamrcmfequiturBart.Interprctum
omnium facile
princeps in l.tutor. qui rcpcrtorium.ff. de
adminif. tut. Sedantcquam rcmferioaggrediar,bene
crit fi aliqua de vocabuli diffinitione
premiferirnrVvr intelligatur pie
niusdddequoquçrimus.Nee aliundediffinitionem
petam quam ex ipfoiurifconf.
in d.l.tutor. qui repertorium, deffiniente itmcntarîfc.
repertorium cfTequod vulgoinuétarium
dicitur,quoeaqua*inucta 8c repertafunt
in alicuius bonis, fiuepupilli, fîuctutoris*
defcribuntur.qua defcriptioneÇlicct non
itaexacta & rcligiofa, vtflridteapud philofophos
obferuari folet )fatis conftat ex
ipfa verbi ctymologia quid fit inuentarium.
Verum vt in certam methodum ac
viam facilem omnia reducamus qua*confufecV
fubobfcure à Bart.in eam rem tra-'
duntur,hanc primo tibieonftifuito regulam
qua* tutores rcfpicict in vniuerfum.
mnis tutor dciurc inuentarium lacère p e r t o r i u m
tenetur. [d.l.tutor qui repertorium.]. tu- confictretetorcs
2.C.eodem.& l.vlt,C.arb. tut.l.3.§. nentur.
tu tores.ff.de fufpec.tut.l.vIt.Cdecur.fur.
1.dccrcationibus.Cdecpif.audi.] Cuius
régula* amplitudinem vt facilius cognofeamusquindecim
perfonarum gênera rcferemusad
qua*extenditur.Primo,ad tutorcs
honorarios , eofque qui rei noticiae
caufa dati funt tidque quatuor ex eau fis
Primo propter generalitatc.l.tutorqnire
pertoriû. quçindcfiniteloquitur. Secûdo
proptercommunionem feu comparationem,
quam illi cum tutoribus habét, licet
non adminiftrent[1.3.inprin. in vcrb.ncc
m iij

g TITVLVS S E C V N D V S,
putct eodem tit.-l 3.quia his quoque folui
poteft, [1. quod fi forte.§. ficut quidem Se
|.eiquinotitia >
nem teneatur.QjLiod tamen verum accipe
in patre plcbcio. Nam vt confiât ex hoc
.ff. dcfolut.3 4.quia Se ad nolf rç confuetudinis capite, pater nobilis
hos tutorcs etiam pertinct tutcle pericu- hodicin bonis filij vfumfructum retinct.
lum.[l.i.C.depcric.tut. 5c in l.fi quis tu- Aduertcndum tamen cil ,cum hoc iure
tor. §. quidergo. ff.de ri. nupt.3 Secundo noftro municipali patres nobiles fruclus
protrahitur régula noftra ad tutores,qui tantum rcrum immobilium filiorum ac-
in abfcntis locum fufficiuntur ac fubftiquirant,non autem mobilium,fcquitur
tuuntur,5cad coadiutores 5c alios quof- vthorum repertorium côficcre teneâtur
cunque, qui perfeauthoritatem habent: vt hocnoftro capite expreffecauetur.
ita vtnon primi tutoris, fed fuo pericu- Qjiinto, ad matré 5c auiam,vt di&um.
10 tutelam gérant quo fit vt inuentarium eft de patre vel auo tutelam filiorum vel
confcribcrctcneantur,ob legis authorita- nepotum gerente. [ vt cfl cafus in d. aut.
tcm.quae ita ficri imperat:vel.fi mauis con matri Se auiç.5c in hocnoftro capite]
fuht[d.l.Tutor qui repertorium.5c ita cé- Sexto,ad hofpitalarios qui tutoribus
fet Bart.in co loco.]
5c curatoiibusequiparantuninuctariura
Tertio ad omnes curatores datos his, enim facere compc-lluntur, hofpitalifque
ç|ui vel propter etatis imbccillitatcm, cu- bonacû fuperionsaucloritaterecipcrc.[d.
iufmodi funt minorcs,vel propter aducr- aut.orphanotrophos.C .de epif. ôc cl. Se c.
fam valctudincm veleorporis, velanimi, quiacontingitdcrclig.dom.] Ex quoin-
cjual.esfunt furiofi,5c metecapti, vel furfert Bal. in d.au t. orphanotrophos hofpidi
ôc mutirebus fuis adefleperfe non poftalarios nec qnicquam agerc poffe nomifunt.[Cafus
eft in l.vlt. deçurat. fur. C. 5c ne hofpita!i*,fiue in iudicio, fine extra iu-
l.de creationibus.C .de epif.aud.Bart.in d. dicium ,nifi prit)sconfectoinuentario, &
l.quirepcrtoriû.Sc Spec.intit.de inftrum. décréta fibi à fuperiore adminiftrationc.
edit.f.vlt. Yer. 5c nota quod curatores gé­ [d.aur.orphanotrophos. 5tcl.quiacôtinnérales.]git.]
Etideo teftatur fc aliquando vidiffe
Qjiarto ad patrcm,nifi his cafibus, quibus
legitimus adminiffratorcfTet bonorû
* aduentitiorum filij, 8c inquibusea ratio­
quendam orphanotrophum ab agendo
repulfum,eo quoddeinuentario minime
docercr.
ne vfumfructum habet.Exccpto enim eo Septimo , ad prçlaros, quorum etiam
çafu quando pater tutelam vei curam filij intereft inuentarium facere de rébus quç
emaûcipatigerit,tencturinucntarium cô fueinftitutionis tempore in ecclefia quam
ficcre,rationemqucadrniniftrationis red- obtinuit extabât [c.dc Siracufanc 28.difl.
derc,nonfecusatquequilibet alij tu tores. c.manifcfla.i2.q.i. Spcc.in prealleg.§. vit.
tl.Imperator.ff.adtrebell.Sc C.dedol.l. fi in verf.prelatus] nam tutor 5c prçlatus a-
(upcrftite,5c 1. Aurelius.^.teftamêto. ff. de liquâdo equiparantur.[in aut.de ccclefiaf.
Vb.caufaJJicet Cad 1. falc.l.in quçftione titu.^.vlt. collât.9.5c c. quiaca.3.queft.2.
teftamenti.C.dcfent.paff.] Ex quibus cô 8cincquia epifcopus.cq.9.]
fiât patrem pofTc iudicis officio interdici
adminiftrationc bonorum filij, vbicadila
pidarct,ac decoqueret effuse ad inflar pro
digi. vt plcnè oftendi fupra in ver. bonus
paterfa.eodem capite. Etiflud refert Bal.
in auth. Orphanotrophos. C. de epife. &
cle.Cçtcrum vbi pater vt legitimus admi
niftrator bonorum filij curam gerit,certû
eft cum ad inuentarij confeétioncm non
teneri : tum quia in his vfumfructum habet.turaquiaid
lege non cauctur. Ex quo
rectefequitur quod cum hodieex gênera
Oc~tauo,adexecutores vlrimarum voliintatum.[Bal.in
1. nulli. in 3. col. in verf.
vltcrius noto. c. de epif. 5c clcr. Ancha. in
c. vit. de tefl. in 6.] quam rem tamen fane
intellisre vbi dati funt diftributores vniverfitatis
bonorum, ficut in tutorem 5c
curatorcm vniucrforum bonorum pupilli
adminiftrationc collatarn dicimus. Cçterum
vbi in remeertam tantum conftituti
cffentexequutores aliter iudicâdum
effet. [ arg. 1. ad protegendam. c. de in lit.
dando tut.vel cur.ÏÏdcm enim iuris obfcr-
11 galliç confuetudine pater in bonis filij uaturin curatorcad certam rem dato vel
nullum habcat vfumfruftum, [vt îefcrc fpecicm.[ff.de bon.aut.iud.pofsid.l.vlt.Sc
Boher.in c3.de fta.perfo.in confuct.Bnu- l.i.§. item fi periculum.ff.de vent.in pofl".
ricen.frétas aurhoritate Alex, ôclmmùn mitt. ckiiiaut. vt cum deappell.cog.§. fi
Lplacet. de acq.hçdad inuentarij cpfectio viuum. Et ita exiftimauit Specd.tit.de
HofpîtalïtiJ
inaétarium
confîcere te.
ncntur.j
Prrlatut de
rébus eccle-
.iae tcmpoie
ingrefiusïc»
Exequuto» '
res& curato
res.nré certain
dati.ad
inuétarium
fjcicndiun
minimcobU
gantur.

inftr.edit.§.nunc vcro.queft.46. vcrf. Sed
an tcneaturfaccrc inuentarium.] Intercft
tamen inter executorem & haercdc,quod
executor inuctarij côfcttione omifla, nô,
qucmadmodiimhçresjobligctur vitra vires
harreditarias fatisfacerc creditoribus.
Cuius opinionis concludentem rationem
reddit Ioâ. And.[in addit.ad Spec.d. §. nûc
vcro.cj.46.3Nempcinucntarium quod ab
executore exigitur, nô alia de caufa idfir,
quam vt rationes reddantur,ad quos quidem
haeres non adftringitur, nifiinuentarij
beneficio tutus, eo velit vti,ne feilicet
vitrafacultatcs acdefun&ihereditatë inquietetur.
vt infra proximè offenfurus
fum in fcquenti régule noftrae declarationc.[Ethanc
opinionem fequitur Ang. in
1. i.^.hœc ftipulatio.ff.fi cui plufquam per
l.fal.in 3.col. in verfi. Exemplum pone.]
Nono,ad hxredcs.Nam qui hçreditatê
fibi dclatamadeuntjabfqucilla longa dcliberatione,huiusinuentarij
beneficio tutifunt,itavt
vitra vires hereditarias non
tencanturjpolTuntque eodem beneficio c
legatis à fe relictis falcidiam iuredctrahcre.[l.vlt.C.
de iu.dehb.] Qjiae res indiftin-

9o TITVLVS S E C V N D V S,
taxat,quaein bonispupillorum funt,quae
antcaditam ha-reditatcm nulle rcperiuntur.Monct
tamen cum illo tutorcconfultius
actumiri fi inucntarium confcripferitjlicct
id faccrc precisenon tencatur. de
qua re vide Specul.Sc Ioh. And. hoc latins
cxplicantes in tit.de aci.vniuer.in ver.pubercs,quorum
traditioncs hue congererc
fuperflui planelaboris effet,cumnouum
confuctudinis noftreius,quamortuus,vt
dicitiir.faif~tviuum,has omnes adeunde
haereditat's dubitationcs penitus tollat.
Tti'tio.Curatorcsadlitcsdati inuenta
ïiumccnlîccrenon tenctur [l.de creationibus.C.àeepif.Sccl.ScBart.ind.l.
tutor
qui ycpsrrorium. quod idem rurfus latius
profecuiturinl.ctfi ad fpecies. ff. rem pupil.fal.
:j.vbirefertquoidam incontrariû
juiffs îxiftimantes curatorem etiam ad litc's
datnm inuentariû de inftrumentis eau
fe qur; ad eum peruenerunt confîcerc dehere.
ar£. d. l.ctiî ad fpecies. ôc 1. chirographis.in^rinc.fF.deadminift.tut.
ôc l.turoris.C.eo.
Quorum tamc diuerfasopinionis
hac adhibita diftin&ionc ita optime
côciiialiis tquamtraditBal.poftlac. But.
& C y.inl.quihabct.§.fi pupillus.ff.de tutel.
ocinl.nulii. C.dcepif. ôc cler.] Si etc-
»îm diquidad curatorem liticôftitutuin
ex mL-aris inftrumentis peruenit,inuêtaîrimn
Vhis receptis facerc oportet. Alias
verr.-minime. Ex quo fcquitur curatore
adii *f àatum,cum fua interfit tantum li-tem
in qua deputatus eft,inftruerc, ad inuenc&rij
confettioncm non tencri,hcctin
confcffo fît bona curatoris ad litem dati,
ita effe nominc tacitehypothece obligata,
perindc ac bona tutoris vel curatoris ad
omnia minorant neçotia arcncralitcr conftituti.[iuxta
l.pro officio.C .de adminiit.
tut.tcx.cll: exprefsior fecundû Alex. Bal.
Se $ 1 ay.in I.properandû.§.vIt.C .de iudic.
QuartOjExploratiiuris eft obfcruantiara,qKa
filios erga patres cfTeoportet.pa
trera qui vfumfru ftum in bonis filij, habet,
àconficicndiinuctarij onereexeufarc.[l.Vlt.vbi
à feriben. abundc. C. de bon.
qux Ira.] Cçterû vbi pater vt tutor datus
effet filio,ad inflar tutoris inuctarium faccreacadminiftrationisfue
rationem redclere
oporteret,vtfupra relatû à nobis eft.
Quinto, Vcrum non obtinct ifta noftra
reg.vbi pupillo minime expedirct inuentariumconfîci,putane
patrimonij fccreta
forte onerain propatulo effcnt.[l. 2.
| ftracl:ari.vcrf.ergo fi mater, ff. ad Tertul.
Scl.vlt.C.dcalim.pupil.prarft.Oc ".i.quati
do ôt quib.quar.par.dcb.lib.io.C.vbilm
peratoraitnoncxpedirc pompam rerum
vilitatemque detegi. ôc ita tradit Bart. in
d.l. qui reper toriu in.1
A
Sexto,Res planeridicula ôrabfurdacf- ^urdum
fet, peti vt inuctarium conficiatur, fi plus rium £«7*"
impenfarum faciendi fit in rébus deferi- plurisccjftct
bendis,quam resipfecômunicftimatione a««ceda t
valeant quod codem in loco annotauit r
e r u m
,qu«
Bart.in cuius opin. connrmationcm ex- bendi funt '
pendo tcx.inl.fi pignori.§.i. in his verbis -
. valorem.
Si vero nullum emolumcntu.fF.de pigno.
a

in d.l.vit. arb. tut. ne vidcatur harc inuentarij
remifsio iuri publico dcrogare,ideo
illicita. Naminuentarij côfïciendiius, eft
quidem legis publics; authoritate introductum
: priuatam tamë vtilitatem refpicit,
teftatoris vidclicct, & hatredis: vt ille
facilius fibihaercdcminucniat, & ne vitra
vires acfacultatcs hxreditarias tencatur.
Cum itaque in eorum gratiam lex iufleritinuentarium
fieri, fi quandoqucccflct
inillo eorum vtilitas,nihil obftare puto
quinab co licite pofsit abftincri,àccflantc
legis ratione ducto argumento. Expedit
enim aliquando vtdiximus proxime, ne
feercta patrimonij, rerumque pompa, vel
haereditatis exiguitas,qtia; dedecori teftatorifuturaclt,dctegatur[d.l.2.C.quando
& quib.quar.par.] Tum ctiam vulgataac
trita eft iuris régula qucmlibet pofle fauoriprofe
introdufto renuntiare.[l. fi quis
in confcribendo.de minor.] quo fit vt du-
Jbium non fit teftatorem inuentarij confeetionem,
tutori filij fui relicto, remitterc
pofle. quod tamen non fine diftinétione
eft admittédum, fecundum doct.in prcallcg.locis.
E a liquidera inuentarij côfcctio
feu aliudquodpiam ius remiflum àteftatore,
vel poterat remittêti tantum preiudicium
affcrre,aut haeredi tâtum, aut am-
Ligitur in cuius damnum vergat. Primo
cafu conclude remifsioncm in remittentis
tantum incommodum factamconfiftere,
exprçdiéta iuris rationc,quacuilibctfauo
ri. fu o renû tiare liberû eft. [1.2. v t in poflef.
leg.] Altero vero cafu diuerfum obtinet,
vt non liceat cuiqj.ius licet fuù in altcrius
iniuriam & damnum remitterc qualis eft
confecf io teftamcnti.Ncc enim poteft fuo
teftameto quifquâcaucrc,vt haercs inuentarij
beneficio abftincns, obligetur oncribus
h.treditariis, vitra quam patrimonij
defuncti vires patiantur. [I.4.C. de vfuf.]
Tertio vero cafu, obtinere putarem cum
certum non eft cuidamnofa fit hçc inuentarij
côficicndi remifsio. Qjiandoquidem
verofimile fit cum patrimonij fui vires nô
ignoralfe,fuique harredis vtilitati profpcxifle.Qjiam
cxtenditCy.vt nedum procédât
in teftamcntariis tutoribus,fed & in
legitimis & datiuis : vt his feilicet pofsit
interdicere teftator, ne rerum fu arum, fe
mortuojinucntariumfaciant. [Ita fentit
Accurf.in 1. tutoris. C. de adminif. tut.]
Qjiod tamen tempera fecundum Bart.in
d.l.qui rcpcrtoriû,nifi ex aliquaiufta caufa
iudcxaliud decreuiflet ,ac caufacogni-
ARTICVLVS QJVINTVS. 91
ta,c rcac vtilitatcpupillorum illam remiffioncin
non ciTcprofpexiflct. [Lin confirmando.Sc
l.vtilitatcm.C.deconfirm. tut.
l.quidam decedens.y.i.vcrf. vfqucadco.ff.
dcadminift.tut.
NonOjPatronum deliberti hereditarc
inuentanum faccrenon tencri obeam obferuantiamqualibertus
in patronum efle
debet receptum eft contra cômunem hanc
noflram reg. vt fenfit Accurf. & magna
docf.parsinl.quxdotis.ff.fol.ma.
- Decimojnfuccedentibusnon iurchçreditario,
vtiis quibus bona addicuntur
feruandarum libertatum gratia : item nec
his quibus ingredientis monafterium bona
acquirût ur:itcm nec patri filij bona iure
peculij obtinenti : nec denique filio ad
quem côfifcata & proferipta patris bona
dcuoluuntur,minimeinuétarijconficicndi
necefsitas incûbit : nec ideo in pœnas d.
l.vlt.incidunt: quibus quis deproprio patrimoniolcgatariis&
creditoribus harreditariis
fi vires hxreditatis non fufficiant
fatisfacere ac de fuo fupplcre obligatur:
Scd catenus tantum tenentur,quatenus
ad eos peruenit.[vt déclarant fcrib.in locis
eitatis prçfertim Bal.in l.iubemus.in prie,
in vcrf.ex prxdicl is apparet.C. ad trebcll.
quo in loco tradit monafterium non obligari
creditoribus eius qui religionern profelfus
monafterio fe fuâque dedicaflet: ita
quoque Accurf. in auth. fi qua mulier.C •
de facrof.eccl.& Bart.in 1. vlt.de adopt.Sicut
nec legata facta ab eodem monacho
anteingreifum praeftarc.vtféfit Iac.Butr.
in 1.2.Cad l.Iul.dc vi.pub.& priu. Ang.in
d.§.hxc ftipulatio.]
Vndccimo, Nec fifeus quoque inuctarij
conficiendi necefsitate aftringitur. [vt
tradit Bart.in l.i.§. an bona fidc.ff. deiu.
fif.] Item nec ij qui iure fifei vtuntur, vt
funt ciuitates in quibus nullus vt filperior
recognofeitur vel recognofeitur quidem,fed
ex principis indulgentia & beneficio
conceftam omnimodam iurifdictioncm
obtincnt,regaliâque habent.[Bart.in
1.2.co tit. in princ] quia nec fifeus nec qui
iurefifci vtitur vitra vires patrimonij defuncti
onera hxreditaria agnofcunt.[vt d.
§.an bona.cauetur.ck 1. nô poflunt.codem
tit.] Qjiam rem tamen non pro conftanti
aflerercaudet Bart.[in auth.fed cum tefta
tor.C. ad 1. falc] licet prius id affirmafler,
in d. §. an bona. Rem tamen omne pavicis
accipe,cx hac diftinétione quâ tradit Ioh.
Imm.ind.§. hsc ftipulatio. Nam fi bona
n
Nec ËCcns
nec qui iure
fifei vtitur
inuentario
non côfe&o
vitra patrimonij
virej
non tenetur
ficut née aliterteneretur.

9% TITVLVS S E C V N D V S,
cius quicondemnatus eft aut alio modo
defunc~tus,ad fifeum delata fint, eaque acceperit
iure haereditario, inuétarium ficut
quemlibetalium priuatum heredem facere
teneri certû eft. Alioqui vitra vires ha*reditarias
conueniri potcrit.in qua re animaduerte
iura antiqua ex nouifsimo iure
authenticorumimmutatae{Te[Vtinautb.
de ha*rcd.& falc.§.vlt.l Qjuâuis fatendum
fitipfum fifeum iurèminoris ob fingularia
ci indulta priuilegia rccle vfurum.rarg.
l.rcfpub.ex quib. cauf. mar.] & fie beneficium
reftitutionis in integrum aduerfus
inuentarij omifsioncm imploratu&i, ficut
&pofletin caredeceptus minor, vtind,
auth.de hxred.ck fal.§. pupillus.Aut vero
fifeus occupât alicuius patrimonium tanquam
bona vacantia,& eo cafu, quia non
iure hareditario ha*e dereliéta bona accipit,
iuris antiquiconftitutio in viridi manct
obferuantia, eaincôuincibili ratione,
quod ad iftum cafum,verborû contextus.
d.§.in aut. dehaered. & falc. pertinere aut
conuenirenullo modo poteft. Ex quare
facile eft perfpicere quanta fitdiffercntia
inter ha*reditatem & bona vacantia fecun
dum Bart.in Li.de acq. ha.red.ff. licet corruptefolcatallcgariinrub.illiustit.Eteodem
in loco id fequitur Ang.ck Bal. in l.i,
in S.coLC .quando non petent.par.C uius
rei ratio in promptu eft. Nam cum fifeus
iure hçreditario ad bona alicuius vocatus,
fuccedat in vniucrfum defunefi ius, vt folet
definiri haereditas, in l.nil aliud.ff.de
vcrb.fignific. ratio iuris poftulat vt partibus
quoque haeredis fungatur: ita vtereditoribus
haercditariis vitra vires patrimo
nij defuncti fatisfacere teneatur, nifi ab eo
onere,inuentarij beneficio fe liberauerit.
[l.vlt.Ç. fi vero poftquam.C. deiu. delib.]
Qjuae ratio ceffat quando bona vacantia
pccupat.Ncc enim iurc,nomine,vel titulo
hçreditario tunefuccederemanifeftius eft
quàm dici debeat : nec ideo enim proprie
in haereditate fuccedere dicendum eft. [1.
3.§.eadem çôftitutio.ff.de fideicom.libert.
iuncfa gl..] Ideo merito creditum eft co cafu
vitra vires hereditarias minime obligari.[d.§.an
bona.Sc l.non poffunt.eodë tit.]
Duodecimo, Vbipendcnte iudicio in
fifeum petereturfieri inuentarium feu deferiptio
bonorum, cum iftud prohibitum
fit non yendicat fibi locum rcg. noftra 1.
defenfionis facilitas. C. de iur. fif. lib. io.
quaconftitutioneexpreffe prohibet Imper,
ne pendente adhuc controuerfia eo-
rumfacultatcs quicontra fifeum fefedefendunt
ante fentetiam inquietentur, feu
in inuentarium deferibantur.
Decimotcrtio,Poftremo plane inciuilc
acinhoneftum eft, inuétarium in altcrius
iniuriam 8c dedecus peti, puta detegenda;
paupertatis vcladinuidiam alteri côflandam,puta
detengendar opum affluentiae
gratia. quare hoc cafu inuentarium ceffabit.id
quod duobus elegâtifsim»s rcfponfis
probatur.ini. 2. C. quando & quom.
quar. pars. ibi. Qjiid enim tam durum,
tam queinhumanum quam publicatione
pompàquererum familiarium & paupertatis
detegi vilitatem,& inuidie parère diuitias?E
t l.vlt.C.de alim.pupillipra-ftandis:his
verbis.ncfecretapatrimonij 8c fufpcftum
es alienû pandatur. Quibus adde
eum qui huiufmodi inuétarium malitiofc
fecerit, vel faciendum curaucrit,ac"tionc
iniuriarû tcneri.[l. fi quis teftamcntum.§.
penult.ff.ad Laquil.] fed de his fatis. Quoniam
vero inuentarij tracTatum hoc loco
explicareinftituirnus.côfequens eft vt videamus
id de quo fecûdo loco tractât Bart
in candem rem ind.l.tutor qui repertorium.
Vidclicct de tempore quo côficicndum
fit inuentarium. Quam quçftionem QHottmvtpaucisme
déclarera videtur vno quafi P orecone
*
1 1 T - , - i
C ! e n (
ium in-
verboabfolucrc Imper, in l.tutoris. 2. de uenurium.
adminif.tut.C. inquiens, tutorcs 8c curatores
quamprimû fucrint ordinati ,in publicarum
perfonarum praefentia inuentario
debercres omnes haereditarias bonâq;
pupilli fuidefcribere,& id inftrumentum
inter afta folemnitcr redigere. Qjuam con
flitutioncm quidam comminifeuntur efle
intelligcndam de co tempore quod heredi
adhucdeliberanti &côfilium capientï de
adeunda haereditatc ad inuentarium conficiendum
decernitur,iuxta Lvlt.in princ.
C.dciur. delib.quod Accurf. non placuit,
in d.l.tutores. Ali j.cxiftimarunt quatuor
menfes indulgeriàdiemortisteitatoris.ad
conficiendum inucntarium.arg.auth.plu
res. C.dccpif. & clcr. quod nec Accurfio
placct qui reicef a vtraque fententia crediditmox
ôcquamprimum ficri poteft inuentarium
conficiendum, ftatim à morte
teflatoris fi de herede loquamur, vel ab ini
tiofufceptae tutela*, fi de tutorc agamus,
velfimilibus perfonis, quibus inuentarij
conficiendincccfsitasincumbit.quam tamen
celerem feribendi repertorij feftinationem
ita tempera,nifi cam iuftifsima dilationis
caufa remoraretur. In cuius fuae

ion
mo
ARTICVLVS QJVINTVS,
opinionis probationcm inducitl.ratum.
ff.dcfolut.8c 1.2.§.confcftim.ff.ad turpill.
Qjiam Accurf.op.omncs fcrc célèbres in
tcrprctes fcquuntur,ira ramen rëperatam
vt refert Bart. in d.l. qui repertorium, vt
quamprimum commode fieri poteriteon
ficiaturinuctarium,non vero itaprxcipitantcr.[quod
probant exl. harceonditio.
ff.de condit. 8c demonft. licet quidam interpretentur
iftud intra triduum, ex 1.
vlt.§.iIlo.C.arbit.tut. 8c cdcSiracufana:
28.dift.ibidefcriptione.5cc.manifefta.i2.
quae.i.] Quod vero ad harredes pertinet,
expcditifsimiiuris eft,inuétarium ab lieredeincipiendumintra
trigefimum abapertis
tabulis dië, aut, quod receptius eft,
ex die quo cas fciuit apertas, fiquidem ex
teftamento fuccedat,cetcrû fi ab inteftato,
à die quo delatam fibi hereditatem fciuit.
tu V crumqueri poteft quid iuris fitfitu-
tores 5c ceteri quibus conficiendi inuentari
j necefsitas incumbit ca tempora in eo
• defcribcndoàiureprefcriptaelabi pernegligctiam
fiucrint : poftea fuç incurie pcenitentes
moram in eo faciédo commiffam
purgarc pofsint:ita vt quod poft clapfa illa
tempora preftituta fecerint inuentaiium,admittendumfitî
Accurf.in d.l. tutorexiftimateos
fnpinam vel forte malitiofam
negligentiam purgare non pofle,
nec agnofeendum huiufmodi inuétarium
tanquam minus oportuno 5c legitimo
temporc faftum. qua ratione hos tutores
vt fufpeftos remoucndosàtutela cenfet,
quinetiam in vincula coniiciendos vt débitasfuasnegligetiae,quar;lata:culpecomparatur,
ferant penas: quod probat ex l.j.
§.tutorcs.ff.dc fufpcc. tut.d. l.vlt.C .arbir.
tutel. Quod cenfuit quoqucSpec.tir.de
inft.cdit.§.vlt. circa princ. vbi refert pofle
contra inuentari) validitatem obiici quod
jnox factum non fuerit,cumpotucrit&
debucrit. Quinetiam & durius ac afpcrius
in tutores inuehitur ita négligentes,
vt fuadeat nihil ex bonis pupillaribus rraclarc
tutores oportcrc,vel vllam partem
feu communioncm in his vcndicare,nifi
prius inuëtario légitime ac folcniter facto
res omnes deferiptç fint.quarû adminiftra
tioné fi ante ha:c occupaucrint.tûc c tutclafummoucdos,plc«ftédofq;
infamie nota.
Quamtraditioncm vt paulo afperiorcm
finediftinclioiicadmittendam non putat
Bart. Nam au t tutor, antequam inuentarium
fcciflctjfc in pupillarium rcrû adminiftrationcm
temerc iniccit,quo cafu non
s*
poteft qtiicquâ aduerfus intientarîû quod
nu fq u a m eft ,obiici fed ad aduerfus tu tore
quiferius illudfeccrit quam debucrat, Ôc
tunevt fufpeclum remouendumà tutcla
pu tauit.Bart.Sin vero qui tutor désignants
& côftitutus crat nec tutclam fibi dcmandatam
gcfsit,nccinuétarium quoque
fecit,non cil quod quicquam in cum obii
ci pofsit. AtSpccul.ind.Ç.vlt.verf. quid fi
attingat.alitcrcxiftimauit atque Bart. Pu
tauit enim quicquid gefsiflet tutor, etiam
nonconfecloinucntario,crepupillorurn,
quodquc illis féliciter fuccefsiffet, id valiturum
quidem, Quod fi in pupilli preiudicum
& damnum quod facit, vergat, id
tanquam nullius momenti pro infecto ha
bendum.Idqucingratiam ôc fauorem mi
norum,quibus leges obartatisimbccillita
tcmultaindulfilfepriuilcgia patetex toto
tit.de mino.ff.&.C. Porro BaLin l.vlt*
Ç.Itcm folentin lect.atiq.rcfcrr. Frâcif. &
Scal.intcrdifputandum conclufiffequod
fî tutor inuctario nô eo teporequo bonorû
pupilli adminiftrationcfufcipitjCôfeéto
fed ex poft facto 8c aliquo intcruallo,id
non impedire quominus cius adminiftratio
valuura fit, nifi prius vt fufpcétus re-»
moueatur.Conftat enim fuperioris autho
ritate moram purgare pofle. Sed profefto
fî inter tâ doclos homincs liect caput exercrequx
haclenus relata funt,.mihi (omnino
non fatisfaciunt. Quare magis placer,
quod fêfit Saly.in d.l.tutores.z.in 4^quçftio.inquicns:huiufmodi
inuentarium ex
poft tcmporefactum,fubfiftcrc;quod hoc
enth) memate probat.Nam aut anteillius
confc&ionem tutornon adminiftrauit, 5c
ex hoc à tutcla non remoucri quisnefeitï
vt ff.dcfufp.tut. 1. fed hç. §. qui nihil. quinimmoad
adminiftrationem inchoâdam
poteft compelli.vt 1. i.ff.co.ôt l.prçces. C.
dcfufpcc.tut.Autvcro antccôfectum inuentarium
adminiftrauit,5c tune licet vt
fufpcctusàtutela remoucri pofsir.l.3.§.tutores.ff.de
fufpcctutor. intérim tamë antcquamrcmotus
fittutor,tutorcft vtique
5t vt tutor omnia agere ac adminiftrare le
gitimepotcft.Quam fententiam hoc validifsimo
5c neceffario argumento côprobo.Grauiorenim
5c prnecipua pcena non
confeeti inuentarij,ea effe cenfetur, vt ante
non liccat adminiftrarc.d.l.tutor qui re
pcrtorium.Non adininiftrado igitur quis
non videt moram purgarc polie, 5c ficinuentariumeonficerc.
Quod etiam fi admi
niftrct.nulla lex prohibet eum inuentariû
n ij

94 TITVLVS S E C V N D V S,
tionem ftatim trahat.Cum conftet itaque Qjuliter i n
ex his, ad quod yfque tempus inuentarij g£ nua
l
deferibendi fit facultas„ad tertiam compé c.uibui!° U
faccrc,ncc eonfeûum vitiat, licet fnfpcc~ti
pœnam adrainiftratoriimponat.Non devant
tarné multa quibus ea Salyc. traditio
fortiter oppugnetunac i. cx.d.l. vit. C. de diofi traefatus noftri parte dcncnio.quo
iur.delib. Cuius tex. authoritatc motus feilicet ordine 6c qualitcr inuëtarium de-
Ang.inl.etfipoft très.fF.fi quis cautionifcribatur.Et imprimisopèreprçcinm crit
bus^ck vberiusin rcpct.l. fi infulam.fF.de fcirccoramquibns faciendum fit. Et hic
yerb.oblig. & coin loco multapoft cum doctorum noftrorum fententie très çque
Pont.ôc vterque Imm.cx ceteri, aflerunt côtrariae fuerc. Prima fuit gloffatoris, exi
hxredem qui intra tempus à d. lege ftatu- ftimantis inuentarium ad maioré eius eau
tum,inucntarium non fecerit,amifiiFc ex telamcoram iudice ordinario Se tabcllio-
elapfo tcmporcfacultatempurgandar mo nc publico conficiendum,fl. tutor qui rc-
re,itavt amplius illud faccrenon pofsit, pertoriû.& l.chirographis.fF.dcadmi.tut.
Refpondeo tamen huicobiec"tioni,iftam & 1.Tutorcs.z. C.eoJ & hâcopinionêan
haeredis cum tutore côparationem, quod, te eius tempora tradiderat Mart.vctuftif-
adinuentari) conficiendi necefsitatcmnô fimus iuris interpres vt refert Spcc. in d.§.
çonucnire,ncc iure nec fac"toprobatam.In vit, verfic. hçc forma probatur. Se fequi-
haerede fiquidem ftata funt certa tempora tur Ang.in l.i.^.hçc ftipulatio.fF.fi cui pluf
conficiendo inuentario rerum ha?redira- quam per l.fal.in 8.col.verf. de quarto vinainmcumpœnç
adicc~tione,obquâ, modetur. Vbi ita refert pafsim apud omnes
ram pianèimpurgabilceifcccrti iuris eft.
d.l.fi infulam. QJJO fit vt contra haeredem
vfu obferuari,proindeàgcntium feu ciuitatum
more minime retededum. Alia fuit
in mora deferibendarum rerum heredita- Bal.opinio,quae vt hominis in iuris pratiriarûconftitutum,
fiatexecutio vt patet ca fuper ceteros vcrfatifsimi in foro noftro
ex d.l.vlt.Non itaque mirum fi poftca ad Blcfenfireceptacft. Exiftimauit enim in­
. inuentarium minime admittatur, Et ita
Non mereri _ v n • ^ • ,
Jegisbcnefi- refteconfututumcxtat,non mereri legis
pumcjHi le- beneficium, qui illius fpreuit confilium.l.
gis fpreuit ficui.deleg.3.quem adducit Bar. in l.fi in-
JRonfiliura. ( u\^m^ e o refponfo optime probari ofte
duntdoct. camregulam qua concludunt
quod vbicunqueà lege vel ab hominc fit
executio poft morajn femel commiflam,
illius purgatio nufquam admittitur.De
executioncàlegcfacta exeroplum adducunt
de haerede inuentarium non conficié
te iuxta d.l.vlt. & in haerede voluntatem
defunefi poft annum nô implente quo cafu
ab eo tâquam indigno aufertur bacredi
tas.iuxt. Au th.hoc amplius.C .de fideicô.
Item cxinmatrcqueconuolansad fecunda
nuptiarum vota filio tutorem dandum
non curauit.iuxta 1.2.§. confeftim. ff. ad
tcrtull. Qjiamrem latius & vberius explicaturus
fumij'.codë.§.fi. Qjii ,pprius eft
huius materie locus.Exempla autem executionis
ab hominc facte huiufmodi cfto.
Finge.verbi gratia,teflatorcm,alterum ex
duobus feruis,qucm legatarius optarct.ab
herede rcliquifîc.G vnum ex his foluerit
hçrcs, fatisfacto ex eo lcgatario,is ad alterû
amplius redirenôpoteft. Ca?tcrûin tu
tore per omnia fere diuerfum obtinet. neque
enim certa dics neque pœna vlla eft ad
jefta in conficiendi inuentarij necefsitate
jpfitutoriiniungchda,quae fuam execuuentarium
coram notario publico conficiendum,
deinde iudicis approbatiene
ckdecreto neceflario côfirmandû.[in hac
fentetia perflitit in auth.orphanotrophos
C.deepi(.& cler.Ôc inauth.Scdcum tefta
tor.in verb.qneronunquidinfine inuentarij.C
.ad 1. f al. Idem in l.dcffcnfionis facultas.dciur.fif.lib.
IO.Jlicet diuerfum in
fiçredisinuctario obfcruaridicat.r_inauth.
fi omnes. C.fivtfeab hçre.abft.&in 1. ficut.C
.in quib.cauf.in integ.reft. nô eft neccf.ôc
inl.ylt.C.arbit.tut.Ôc inl.vlt.de ma
giftr.côucn.]Ille vero duo relatu digna do
cet.Primum:vfqueadeoncceffarium effe
iudicis deerctum, vt fi notarius in fine inuentarij
à feconfectimentionem interpo
fitidecrctinullâ feciffet, illud inutile plane
forc.Alterum:quod illa iudicis approbatio
poteft & ante 8c poft deferiptum inucntanûsqueintcrponi.
Nil enim refert
prarccdâtne anfequatur.vclan in principio
inuentarij adicclum fit decretum,an
fubfincm.Tertia fuit opinio eorum qui
crederent,quantumad tutorem pertinet,
fufficcreinucntariûextraiudicium facfû,
8c quidêin abfentiaiudicis,prefcntc tamé
tabcllione.Cactcrum quoad fidem fatiendamcontradcbitores,quorum
nomina in
inuentariodcfcribûtur habet iure locum
prima opinio vteocafucorâiudicead ma
iorcm fidem 6c cautelam facicdumfit in

ARTIC VLVS
uctarium.fvt d.l.chirographis. Et in cam
fcntcntiâiuere primi Spccul.& Ioh.And.
in citato.§.vlt.vbi rcfpôdct iis quxab Accurf.in
fuxopinionis deffenfionemadducuntur
de prefentiaiudicis, inquientes id
nulloiurc cautuin reperiri. Saly. quoque
itacenfuit ind.i.vlt.C.deiu.dclib.cV glof.
illam nullibi receptam tefTatur,quod con
firmat quoque Bar.in d.l. Tut or qui]. Sed
an vnus pluréfve ad inuentarium folem-
"niter conficiendum requirantur tabellio-
TicsîHanc queftioncm ambiguam rcddûc
duo tcx.quibnslegiflatorcsin eam ipfam
rem pluralinumero vfi funt.in d.l.vlt. C.
VBuratabel deiur.dclib.in verb.Tabellariorum. & d.
fi^ndoln- l.tutores.a.C.deadminift.tut.in verb. pu
t-entariofuf blicarum perfonarum.Mihi vcro,videtur
£c«re. v t paucis agam,vnum fufficerc ad intégra
& plcnam inuctarij fidem. Tabellio enim
publica perfonaeft.cuiidcircofidcs eft ha
benda. [vtinauth.deinft.fid. 8e caut.Ç.fi
quisigitur.]Necobftâtiura nuper citata,
quibus tabellioncsplurali numéro efferû
tur.Nam in co loco,vt in aliis quam pluribus
plurale pro fingulari accipitur, vt illic
interpretatur Accurf.lcges in eam fententiam
infinitas adducens. Ethancintcrpre
tationem probat Bart.quem alii fere omnes
fcquutifuntind.l.Tutorqui reperto
rium, his fubdens illud pafsim in multis
iuris partibusobfcruari.ln eam rem plurimumfacit,quod
pafsim folet apud vulgus
doctorumiaftari.pluralem numerum
de fingulari recle verificari.[cx 1.3-in prin.
ibi ncgotia.fic accipe fiue vnum, fiuc plura.ff.de
neg.gcft.l.i.§.exactis demum régi
bus ff.de orig.iu.l.diuus.in fi.ff.de petit.hç
rcd.&l.gallus.§.quid fiisin ver. illis viuis
vbi:Bal.8c mod.dclib.8c pofth.]
Sed nec prçtermittcnda eft illa qua*ftio,
inquaplçrique dubitant adhibédine fint
teftes qui inucntarioconficiêdo interfint,
quarqueftio pertinct tantum ad inuentarium
tutorum 8c curatorum,non ad illud
quodficriab hared. débet. In hoc cm très
funt vocandi teftes [Accurf. & Saly. in d.
l.vlt.§.Sin autem dubius in ver.ca-tcrorû.
Tcftetadhi- dciur.dclib.C.] Quod vero ad tutoris in-
«i'ndViuue- uentarium pertinct concluditoquodlicct
VUIQ. nulloiurecautum vfqucrcperiatur.adhibendam
efle in co conficiendo tcftiûpra*fcntiam.cx
ratione tamen qua* cadem eft
in hoc tutorisatqr.einilloharrcdisinucntario.candcm
quoque iuris difpofitionem
colhgemus.trahcmufquequod in heredis
inuentario difpofitum eft ad inuétarium
QVINTVS. fs
tutoris,vt cadem fidcsaccautela in vtroqucadhibendafit.
Quodcôfirmatnmeft
côftitutioncrcgia cmiffaanno 1499^114
gcncralitctcauetur vnicum notarium nô
poffe vlla inftrumenta vel acta fine duorû
vtminimum.prefcntia confîcere.
Item dubitari poteft qua* res in inuen- Q- 1
uae res i*
inuentario
tario veniantdefcribcnda*?Rem omnem d""^*^
paucis accipe ex l.fi quis intra C. de bon.
damn.quaexprefsccomprchcnduntur ca
qua* in inuentariû redigenda funt hisjferc
verbis.& plena deferiptio comprehendat
quod fpacium.&quod fit ruris iugerum,
quod aut incultum fit, aut colatur, quid
in vineis,oliuetis,aratoriis, pafeuis, fyluis
fuerit inucntunv.qua* etiam gratia,8c quç
fitlocorumamœnitas, quisinxdificiis ac
pofTefsionibusfitornatus:quotvemancipia
in prxdiis occupatis,vcl vrbana vel ru
ftica,vclquarum artiumgeneribus imbuta
tcneantur:8c quot fint ccnfuarij vel co
loni: Quot boum exercitiis terrarûatque
vomeribusinfîftentium, Quotpecorum
atquearmentorum grcgcs,8c in qua diuer
fitatenumerati fint: Quantum auri Ôc argenti.jvcftium
& monilium, vel in fpecie
vel in pondere,8c in qbus fpeciebus,qnidvein
apothecis fit repertû.Eft 8c ineâ rem
tex.in d.l.tu tores.î.quocauctur inuentarium
fieridebere omnium rerum 8c infini
mentorû, quç verba fie interpretatur Bar.
in l.tutor qui repertorium. vt carum rem
appellatione veniant corporalia bona:inftrumentorum
autem nomine iura incorporalia,de
quibus inftrumentis confiât vt
funtdebitorum nomina.Nam 8c ea inftru
mëta,qua* minoribusprofutrtenctur quoque
tutor in inuentario defcribcrc.[vt eodem
in loco doect Bart.in 2. col. 8c Bal. in
l.fi quispofthac.C.dcbon.profcrJEx quo
duo perpétua memoria dignainfert Bart.
Primum tutorem non tencri inuentario
fuo dcfcribere,queà pupillo creditoribus
debentur,cum ca débita ad ius pupilli nô
pertincantjfed fint creditorum.l.vlt. C.dc
alim.pup. praeft.Non tamen negandum
eftquin ea quoque inuentario adiungere
pofsit.fi vifum fuerit. Altcrum eft quod fi
quç fint pupillo débita de quibus tamen
nullum extatdocumentum feu fchedula,
cuius virtutc pofsint ca exigi, non adftringi
tutorem ca in inuentariû conferre.
Qjiod fi contigerit eum excgiifc.poterût
tune inuëtario adiici,ficut res omnes quç
denouoexpoft facto inuentario pupillo
obueniunt.fl. vit.*), tali. C. de curât, fur.}
n iij

9 5 TÏTVLVS S E C V N D V S,
îiinc arrcpta occafione Bart. quarit dc-
"beantneilla inftrumenta, quibus debitorura
nominacontincntur,per cxrenfum
vt dicitur in inuentario deferibi ? C ui refpondet
quâtum ad tutorem pertinet, fufficerefummam
feu fentctiaminftrumenti,quam
vulgo fummariû appellamus, in
inuétarium rcdigi,non autem ipfa inftrumenti
verba feu tenorcm:& ita vfu obferuariteftatur.
Secustamcn fehabetfi velit
tutor cautiones illas cxcmplari ad fidem
-aftrucndam contra debitorcs. Tu ne enim
totus inftrumenti tenor effet deferibendus:his
intérim quorum intereft in huiuf-
. rnodi cxcmplari faciondo légitime vocatis.[iuxta
auth. fi quis in aliquo documen
to.Cdccdcnd.] Scdvtnihilin exeuflum
aut intaftum rclinquamus quod ad inuentarij
tractarum pertinerc poterit poteft
oririaliquadubitatio,quid iuris fit,de
rébus in patrimonio pupilli inuentis,quae
illius non funt,fed penespatremj'ncuius
fiarreditatem pcrucnit,depofite & in eufio
diam traditac fuerât,aut commodato conccfTe?
Ang.in l.fi de co.§.i.fF.de acq.pofTcf.
teftatur aliquando Perufij côfultum fuiffc
conficicntcm inuentarium etiam res illas
in harreditate inuentas deferibere deberc.[quod
codem in loco exiftimarunt
ïmm.Paul.Caft. Pont. & Alex, qui Bal.
authoritatem adducit ita fentientis in 1.
item yidcndum.§.vlt.ff. de petit. ha:rcd.6c
inl.vlt.y.i.in y. col.C. deiur.dclib.atquc
tcx.in l.vlt.y.i.iunfta 1. habere.fF. de verb.
fignif.] In dubitationc quoque caderepoteftanrerum
in inuentario deferibendarum
facienda fit aeftimatioî Qjiam quacft.
vtilem fane & fructuofam omifit Bart. in
l.tutorquircpert. Extat tamenabcotra-
Aatain l.vlt.dcmagift. conuen. vbi ctiam
Bal. Qjiam rem omnem vno verbo concludit
in 2.not.inquiens res qua; in inuentario
deferibenda; funt, ad certam arftimationem
reducendas que in inuctario quoque
côtincri dcbet:quod Bal.admittit vbi
abfqucillaeuimationcjincertitudo aliqua
rerum illarum emergerc poffet: cuiufmodifunt
res mobiles. Ct.ua; fententia mihi
oppidoquâ placct. Nam & ita vfus & con
fuctudo apud nos inualuit.vt in conficien
do inuentario folummobilia a?ftimentur,
non autem immobilia. Cetcrû quod fubiicit
Bal. tutorem ad rerum pupillarium
çftimationcm cogendum non elfe fed fatis
effe fi quoquo modo & quibûsvis ambagibus
deferibantur, idncquaquam vc-
rumopinor: auerfaturenim pugnatqj cû
tcx. in l.fi intra.de bon.profcripr. licet in
immobilibusjvtcunqj tolcraripoffet.Ve- Aquorcrfi
rum quaeri poteft à quo facienda fit ca cfti j^^ 11
matio? Nec dubium eft mifquam reperiri «enda.
iuftiores rerum eftimatorcs quam qui earum
notitiam ex fue artis exercitio habét
hi itaque funt in cam sftimationem adhibendi,
preftito intérim iuramento fe non
fraudulen ter aut malitiofc,fcd iuxta verû
&iuftum valorem res arftimaturos.vtl.i.
vbi Bar.Sc Alex.in illius apoftil.ff.de vêt.
infpic.]Vndefinguli artifices in arftimatio
ne fingularum rerum quas exercent adhibcndierût.Gcneralitcr
enim traditum eft ^Eftimata»
& vulgato illo prouerbio tritum, cuili-réquévnlgoi
bet in fua arte credendum efTe, vt menfori ^""j"" 1
?
fi demenfura quçftio fit,[l.i.ff.fi menf.fal. ratume^'"
mo. dix.3 Et fie qui fimili bu s artificiis vi- oportew.
ctum fibiquxritàntquoscnumeratSpcc.
tit.de probat.y.vlt.vcr.hocquoqucnotan
dum.Intelligc etiam cftimationcm htiiuf
modiper arbitros feu commiffarios fieri
poffe qui in cam rem à iudice decernâtur.!
vtquotidieinnoftroforcnfi vfu obferuatu
r.[tex.cft in l.i.Ç.cû dicitur.ff. fi cui pluf«
quam per l.falc.Supcrioribus tamen tem.
poribusmeminiemiffumin diiicrfûeffcà
regccdic~tum,quo iubebat iftas rerum cfti
madones non nifi per publicum officia»
rium fieri quem creaucrat in eâ rem : Se is
à fui munij funefione appreciator appella
tus c fhquod rebus fua pretia ac cftimationcs
imponerctac diffinirct.
At vero quaplectcnduseft pœnatutor
qui inuentarium facerc omiferitîEt feien- •
du m eft triplicem pœnam in cum conftitu
tam,vt conftat ex his quç tradit Bart.in illa
l.tutorquirepertoriu?Prima eft quod
antequam inuétarium feccrit prohibitus
cftadminiftratione,nccquicquamcx bo- tripler fœ
nis minorumcontrcclarcaut vllamcom- naprodita
in e u m
munioncm in cis vcndicare.tl.vlt.y.vlt.arbit.tut.vbi
Bart.] Qjtod verum accipeni- ^
fi circa ea quç dila tionem non admittunt,
vel qua; ex ncccfsitatc inuentarij côfcctio
nem precedunt,vcl expédiât, vtcft rerum
hereditariarum inueftigatio [1.Arifto exiftimatff.dcacq.hçrcd.]
Idem Bart.cxiftimatdchisquenullo
modo minoribus pre
iudicium vel damnum aliquodafferrepof
funt.fed prodeffe tantum.[l.vlt.C.detut.
& curat.qui non fatifd.] vel quae funt tem
porc peritura quae ctiam alienarc potcft.fe
cundum Bart.in l.i.ff.de tut.Scd neclegitimamquoquepcrfonamhabet,inuenta-

Tutorc qui
inuentanû
nô fecit, pro
tntore non
haberi.
Error facit
ÏBI.
Inucntariû
non confeftum
rtdciit
tucoiem fulpeâum&
inùn.cm.
rio non confefto, tutor, ftandi in iudicio
nomine pupilli.[Specul.tit.de tutore.§.ge
netaliter. verf.item 6k quod tutor.]Ita vt
ne in iudicio quidem quo de mometanca
tantum pofTefsioneagiturconfifterc poffit
nifi grauius immincret in mora periculum.Licetferuus
& pupillus adidadmittantur.
[1. vlt.C.quileg.perf.ftan.iniud.
hab.l Imo neque authoritatem pupillo in
iudiciis neque in contraftibuspreftarepoteft.[Spccul.in.§.
gencralitcr.in verf. quid
fi pupillus. vbi Bal.in addit.] ex eo enim
quod inucntarium nô côfcripfitpro non
tutorc eft habcndus.[d.l.vlt.de tut. & curat.quinon
fatifd.ck 1. fi tutor.C. in quib.
cauf. in integ. reftit.non eft necef.] Qjiare
ci ipfo fafto nitenti authoritatem pupillo
in re aliqua peragenda praeftarc obiieietur
merito ius illi rerum pupilli adminiftrandarum
non effeyquod inucntariumfacien
dumnon curauit.[l.iufiurandum.§.pupillus.vbidoft.fF.dciurciur.Vndehuiufmocîi
forma* omifsioaftum quantumuisfauorabilem
vitiat 6k annullat.fl.qui Romç
§. flauius.fF.de verb.oblig.] Quod etiam
obtinct 6k fi cômuni omnium erroreexiftimareturfaftuminuêtarium
vtvifus fit
nullo contradicentcagcre nominepupilli
carterâque eiusnegotia adminiftrare. [I.3.
fF. ad maced. 6k 1. Barbarius de ofF. prart.]
quia vtinquitSpec.loco preallcg.Illccômunis
error fauori pupilli,qui multus eft
apudlegumlatores.prçiudicarenôpotuit
arg.l.qui neque.fF.de reb.eo vbi Ioh.And.
tempérât illam vulgatifsimam reg. qua
traditur errorem ius facere:vt intclligatur
de errorccommuni,nô/deeo quo decepti
funt côtrahentes. v t qui errore dufti cum
perfona incapaci quam idoncam crederct
contraxerunt. Non intclligitur itaque d.
1. Barbarius.de errorc fingulari.fed cômuni.
fecûdum Barb.qui docet illam fibi locum
vendicare tantum in officiis pu blicis,
non autem in priuatis de quibus imprefen
tiarum agimus. Certememiniita dudum
pupillum à me defenfunrita vt recuperan
da»cuiufddm rci,cum authoritate tutoris^
qui inucntarium non côfeccrat/liftrafta*,
author fucrim, co quod minus legitimus
interuencrat tutor.
Altéra pœna eft tutori inuctarium non
conficienti prefcriptaha*c,vt à tutela tanquam
fufpcftus remouendus fit,& remotus
infamiam incurrat[d.l.fi.§.illo.pr©culdubio.
C.arbit. tut.J Et ita fufpiciene Se
infamianotatusin v'nculaconiicitur.l.3.
ARTICVLVS QJVINTVS. 07
$.tutorcqui repertoriû fF.defufpcft. tut.J
Tanta eft enim Iegum aduerfus tutorem
inucntarium non conficientem indignatio,vt
in iuris prçfumptionem cumpertra
hant,quam violentam appellat Accurf. in
d.l.3. Quo in loco Bal. quoque eam iuris
8c deiure.vt dicunt.cflc exiftimauit .Ideo
probationem in contrarium non admitte
rc,fcd quamprimû morofum 6k legi renitentem
à tutela dimittedum : nifi forte ius
necefsitudinis/velaffinitatis illieffet cum
pupillo.Tunc enim mitius cum illo agi oportere
euidens côiunftionis ratio demôftrat,Ncc
pateretur vt tanquam fufpeftus
cum infiçni infamie nota à tutela remouc
rentur.Vcrum illi adiungendus effet alius
tutor. [Accurf. in d. l.vlt.ck tex.inl.fitutor
aliquo.fF. de fufpcft. tut. vbi Bart. qui
eam rem latius tractât in l.qu od fi forte. §.
funtquidam.ff.defolut.]Quamuis Bart.
in l.i.Ç.itcm folent.de offic.prefec.vrb. affîrmetin
cafu non confeftiinuétarij,nullam
eflcdifFcrentiam an tutor fit vllo con
fanguinitatis iure cum pupiljo côiunftus,
an omnino extrancus, ita vt indiftinfte
quilibet ob non confeftum inucntarium
à tutela remoueatur.d. 1. fi tutor aliquo.
Qjuod etiam videtur eoloco fentirc Accurf.dumaitibifpeciale
efTe propter inuétariumnô
confeftum. Ego tamen potius
adheferim Bart.fententia* eodem in loco
6k in d.quod fi forte. Vbi etiam difputat
detutorequicriminc fufpcfti poftulatus
cft,an ftatim debeat illi interdici tutcle adminiftratio?
vtfaciût fa*pius aduoeatiqui
hac malitiainfigniimpudcntcr vtûtur.vt
cum interrumperealicuius tutoris adminiftrationem
volunt,quendam aceufatorem
fupponunt, qui fua fponte illum crimincfufpcftiinfimulet,quointérimpendëtcdefufpefto
iudicio, adminiftratio illi
interdicatur [iuxta 1. eû quem. defufpeft.
tut.ôk inft.eodem. §. fi quis] hac tamen in
rcha*c foletadhiberi diftinftio. Nam aut
tutoreft huiufmodi qui etiam fufpcfti cri
minisconuiftus à tutela nô remoueretur,
fed illi tantum decerneretur adiunftus, vt
quia aliquo necefsitudinisiure côiunftus
eft cum pupillo,vtdiximus:tunc pendentc
fufpcfti crimine,non débet adminiftrationcintcrdici,fcd
tantum contutoradiûgi:Ne
deterioris fit conditionis is qui in ca Iuraturin h
t c m c o n t r a
Ai dubiovcrfatur,quâquiin certo 6k ma-
•c n 1 j- V J IL r tutorem innireito.rl.ordinata.C.denb.caul.]
ucmauum
Tertia 6k vltima pœna eft,vt contra eos non connue
iurcturinlitc.[d.l.vlt.arbit.tut. 6k d. l.tu- tcm
-

98 T I T V L V S S
tor qui repertoriu m, vbi vbcrrime hoc tra
cTat Bart.] Cuius ftatutae pœnae rationcm
.hanc tradit, Ccrtam effe iuris regulam,
cum qui id ad quod ex iniunfti fibi officij
munerefe tenerifcit aut fcire dcbuit,non
adimplet, in dolo,faltem pra-fumpto effe
conuinci.[l.carceri. ff.de cuft. rco. ckl.fi,
procuratorem.§.fidolo.ff.mand.ck l.dolo.
adl.falJcx quoadid quod intereft obligari
confiât. Qjiam pœnam, vt feilicet in
tutorem inuentarium nonconficientem
iuretur inlitem, Bart.cxtcndit,vthabcat
quoque locum non in eo folum qui penitus
feab inuentarij faciendimuncreabftinuit,
fed&ineoqui fcripfit quidem,fed
non res omnes quae deferibendae erât com
prehcnditîvelita exmalitiaobfcurecomprehendit,
vtdc earum bonitate & iufto
valoreliquerc non potticrit ex inuentario.Cuius
declarationis ratio non aliunde
petenda eft quàm ex illa tritifsima iuris
régula, nullam efTcdiffercntiam non effe
vclnon apparcrc[l. 3.6°. decontrah. empt.
Se vend.] Non enim videtur légitime fcciffe
fi ex eo côueniri non poteft. [d.l. vit.
arbit.tut. & 1, neminë. defufpcct.tut.C.]
Id quod tamen in multis verum non obtinere
crediderim. Ac primum in eo tutore
qui perperam inuentarium confecit magis
imperitia quam dolo aut malitia induiftus,
[vt refert Bal. in 1.1. §. folent. de ofF.
prefec.vrb. in verb. confulto.] Nam quafi
per manus traditum ignorantiaeacimperitiae
legis vt plurimûfubueniri. [l.fere.de
ieg.iur.l.i.ff.dceden.]maximéquemulicruminfeitiaeita
vtvixin mulicribuspraefumaturdolus
[l.vbi.§.vlt. code tit.] quod
maxime confertin opem earum matrum
quae filiorum tutelas fufeeperunt.
Secundo, Intcllige hanc pœnam in tutores
conftitutam ac limitatam ad haeredes
non trahi, hoc enim cafu alio iure cenfetur
tu tor atque haeres.tl. alio iure. C. de
in lit.iurJ
Tcrtio,Pœnamccflarecon{lat vbicam
conficiendi inuentarij necefsitatem remifit
teftator. [d.l.vlt.in fi.C .arb.tut.l quod
temperandum cenfet Bart.nifi iudex ex
caufa aliud ftatuiflet, vtin confirmando.
[1. vtilitatcm.C .de confirmat.tut. De qua
re latius idem traclat in 1. nemo poteft. de
leg.i.& proxime fupra paucis attigi.]
(^uarto,Si ita ferat confuctudo longçuoaddiuturno
vtentium vfu praeferipta,
yt nulla inuentarij deferibendi infit necefsitas,
quiconfuetudini paruit pœnam
E C V N D V S,
nonmeretur.de quaredocl. in l.de qui -
bus.ff.delcg.Quam diffufiusprae caeteris
traftat Specul.in d.§.vlt.de inftr.cdit]
Qjiinto.Siiudex ex caufa aliqua vel iu
ftoimpedimento inuentarij côfeclionem
remifcritjVtquia videat pupillo expedire
patrimonij fui facultatcsnohdcteftas iri,
feu pauperiem in cius contemptum manifeftam
fore.[vt ff.ad Tcrtul.l.a.Ç. tractari.
verf.Ergo fi mater.Se C.dealim.pupil.prç
ftant.l.vlt.ck C.quâdo Se quib.quar.pars.
l.z.lib.io.C.l Hisitaqucquinquecafibus,
ceffatpcenerigorinipfos tutores conftru
claequiab inuentarioabuinucrint vel recVc
non confcccrint,.
Verum monebo intérim ipfos tutores
altcriuspœnçjin quam incurrere paiTunt
nonconfcûo inuétario,exdccifionc Bal.
in l.i.in i.col.ff.qui bon. cçd. polf. quo loco
tradit haeredem qui inuentarium non
confecit,non iu uari bonorum cefsione, eo
quodlaboretdolopraefumpto.vtinauth.
dehered.&fal.§.fummus.Vndeidem maiorilongc
ratione in tutore contra quem
eft violenta iuris & de iure praefumptio^
quae nullam exeufationem aut in contrarium
probationcm admittit.[d.l.fi. C.ar­
bit.tut. Vbi Accurf. & BalJ Porro videa Iuffurandfi
1 i a a a
mus etiam quo procédât modo iufîuran-" :
dum in litem aduerfus tutores. Ac primû
quidem pofitiones in tutores conftrucfa;
continere dolum tutoris débet, Se grauiorcm
culpam,fiuelcucm,ob quam vt in litc
iuretur fpecialc eft in tutorc. [l.alio iure.
C.dcin lit.iur.] Dolum autem concludes
fi dicas tutorem inuentario non afcripfiffcrcsquasadpupillûfuum
pertinerc ccrto
feiebat. C ulpâ latam fi cas quoque res
omifilTe,quae apud omnes, & cômunc vul
gusnofcebanturcftc pupilli:itcm,Culpâ Qjiîjpoû"-'
leuem,fi cum omififfe que diligés quifque t,or
"l>ujio
paterfamil.fuiirctcuriofiusperfcrutatus. tis Co" t^
[hatc cxBart.c6FIl.149 Se i/o.llndoli vc- djtbcar.
ro probationc tria confiderandafunt, népc
res quae pctuntur,quantitas earum, &
valor. Proindencccflceftfpecics, qua: in
bonis^quorum inuentarium ficridebuit)
fuilTc aftruuntur,plcne probari : videliect
quod veftes monilia.mulicbri%inftrumcta,
libri,rcfquc aliç extarêt. Qjuarû tamen
valorem & qualitatem probari nil eft nccclTc
in fpecic, fed fatis, fi modo in génère
probentur,Ncmpequod pupillus ex com
muni vulgiopinione tantum in bonis haberecrcdebatur,fub
qua vulgi eftimationc,&
valor Se rerumquantitas continen-

£){ otnifsi*
i-ebuî pupilli
m îiiuLiita
110.
ïmictinum
r.on viden
«•nodnon le
guimeiaûû
«il.
Id pro fa&o
Son eft habé
dû, cjtiod abfiiuiû
& cô
ftimmatuin
r.ontft.
î!c;Icratuî
iu.;. rigor
i i tutores al"t;u;doinitttatts.
ARTICVLVS-
t»r,prçmiffa intérim iudicis taxâtiôe properfonarûatque
negotij qualitatc ôc modo.
[Vt 1. videamus. §. déferre, de in lit. iur.
6cl.fi quando.vbiglo.cnmultumcelcbrata.C.vndevi.]Ita
autem iuratur inlitcm
pro fingulis rébus in inuemario ©mifsis
ac fi nullum omnino fa&itm effet. > t
Quaeri poteft 5c feptimo loco quid iudicandumfitdeco
tutore qui inucntàriûs
quide fecit fed minime-légitime, ita vt res'
aliquas qua* pupilli eranr,omifcrir, an hio
toto inuentarij beneficio carebit, pœnafqueeasincurret
que in eum qui non inuétarium
confecit prodire ex tant ? E t affir-.
matiue quidem concludenda harc quae*.
ftio videtur vt tanquam inuentarij non.
confefti accu far i pofsit,[arg. d.l.fi. §.fi vero
poftquam.infl.C. deiur. dclib. 5t not.
çxauth.dehçred. 5c falc.§.fi verohonfecerit.]
QjJodindubitatum affirmât Bart.
in inuentario haredis nonrec¥èfa&o[inl.
Paulns tT.adl.falciquem fequitur Ang.
ca potifsimum inductus ratione quod in
inuentario eonfcribëdo illud maxime exi
gitur vt finguke res non folum mobiles Ôc
immobiles quinetiâiura 5c rationes omnino
comprehendâtur. f vt tradit Bart.in.
d.l.vlt.§.cum igitur.ve1f.requiritur.3Vnde
fi quid ex his omiiïum fuctit,inuentarij
iure cadit: proindc tanquam fufpecfus
repcllcndus ac fi nullum omnino côfeciffet.arg.l.
cum furiofus.§.in prouincia. C.
de curat.fur.Qjainetiamconftitutum, vt
quod ex rebus fupprefsit,duplicatû reddc
recompcllatur.d.l.fi.§.illo maxime. Et in
eam rem adducitur Spccul.ind.l.fi.citantis
hâc vulgatam ac tritamiilris rcgulam.
Qjiod minus eau te ac légitime facTum efl,
pro infe£to habendum.fT.dehis qu.T teft.
dcl.Et magis propofito noftro accedit illa
alteravulgatifsimaiuris régula qua dicifo
let quidaclum non viden,donecaliquid
addedum fupcreft.C .ad Syllei.l.pcn. in fi.
Igitur inuentarium feciffenô videtur qui
bonam rerum parte non defcripfit. Qjiod
tamen fie tempérât Specul.vt hoc demura
verum obtineat fi tutor plurimaex bonis
pupilli in inuentario omifilTct, Sinau
tem paucis imprudenter derclictis, omnia
penc abfoluiflct, vel quae lçuioris cffcnC
momcnti,non ideo in fufpecli crimen cadere,ncc
à tutcla remoucri debere putauit
[arg.l.res bona fide.ff.de contrah. empt.l.
l.fi cont.iusvel pub.vtil.5c l.i.^.vlt.devêt.
infpic] Maxime vbiiureiurando affirmareparatus
effet fe non ex induftria aut ma
CiVINTVS. 99
la fide fed inconfulto Se imprudenter ea
omififle.Bal.au tem in d.l.vlt.ahterdiftinguendum
putauit.Aut res aliquas ,inquit
tutor mala fide ac data opéra omifit,vel
non.Primo cafu,fi dolo ac mala fide res aliquas
pupillares fuprefsit,f une in fumma
conftituendum eft,illud inuétarium nullum
omnino efTe,ncc tutorem eius benefî
cio quicquamvfurum quo feindignû reddiditjfuo
ipfius maleficio ac dolo. Qjiemadmodum
in fîmili de filiofa. dicitur que
abftiiiendi quidem beneficium haberema
nifeftum eft,quo tamen propter rem mini
mam furtim acclandcffincfubreptam pri
uatur,omnibusquc haerediraiiis rebus.[I.
fi feruum ^ pretor ibi ,aliquid autem. ff.
deiu.delibe.jCeterum fi non in dolo verfatus
fit tutor, fed inconfulto omififtet^
quia nefeiebat cas res omiflas ad pupillum
pertinerc, tûcquia fckcdebuit, ex officio
fuo eam pœnam tantum fuftinct, vt de
fuo refarcire quicquid damnicx ca re omiffa,pupillus
accepit.tenctur, curareque
vt in inuentarium redigatur licet expoftfaftorarg.l.hçredes
palam. §. fed fi notum.
ff.de teft.] Qjjod enim bona fide ac nullo
interuenientcdolofaftum eft,,pœnam nô
mcretur.[arg.l.quamtiis.ff.dccôdit. 5c dcmonft.]Qjiofi£
vt inde emerferit quedâ
cautelaqua hodievtunturij qui inuentarium
deferibendum curant,adhibita feilicet
protcflationeea, poft abfolutum iam -
inuentarium,feplurain patrimonio quod
deferipfere non comperifle : 6c fi qua poftca
occurrant, fecuraturos vt inuentario
adiiciatur.Qjiamcautelam vfu obleruari
teftatur Paul.Cad.qui eodem in loco rertiam
adiecjt opinionem,que mihi plus caeteris
fatisfacit. Exiftimat enim illc ntdlo
cafu ob res aliquas in inuëtano orniilas 5c
fubreptasinuétariumirritari,nce eius beneficium
amitti,etiam fi res dolo non vacct:Sedeum
qui dolofe rem emifetit adeius
reftitutionem in duplurn.cond'emna rt.
Idque ex tcx.d.l.vlt. §. illo videliect. C ni
fententiae vt verifsima: eo in loco aperte le
adfcripfit Salycctus quam tefiaturfuiffe
in quodam conciho à doctifsimis Ôc fapientifsimis
viris, qui dirimende cuidam
liti fuperearemote intererant, corn probatam.Cui
etiamtotus adrinfir. Imm.in
1. Paulus.ad l.falc. vbi etiam Ang. hanc
opinionem multum cômei.dar.qt'am alioin
locoattigitin 1. ex facto, i. ii 1 i u s loufri
nus.ft.de vulg. Ethanc hoi a sa's ÏMemr.
fequuntur précipite moacr.in d.J.ïkentia,
o

IOO TITVLVS S
Poteft 8e octauoqua*ri.Antutorinuë-
An quae de tario iam côfecto.ex rébus quç poftea punouo,pupii-
jj 0 quacunquerationecontigerc.velde
moaccédât,
n o u o
emerfere,qua* antea latuerant, altc-
nouoegeât rum facere inuentarium teneatur,priore
inHentario irrito.Bart.ind.l.vlt.non immerito exifti
pnoreirmo.» mauj tp roteftandum effe tutori(vtnuper
monuimus) fi ad eius notitiâ peruencrit
poftea aliquid pupilli bonis accefsifle prçter
ea qua* deferipta funt,fe curaturum vt
in inuentarium redigantur. qua proteftationecmifTanil
videri obftarc quominus
adiieienda fintea qua* de nouo comperta
funt ad pupillum pertinere. Adnimaducr
tas intérim oportet,illam proteftationem
non ita necefTariam vt idem fatcturBart.
l.ecomifTamquicquam tutori prçiudicare.Vnde
credidit Specul.in d.§.vlt.rcs illas
de nouo pupillo obuenientes non irritare
inuentarium,nec opus cfTc illas adiici.clau
foiam 5c abfoluto inuentario,fed in aliud
publicuminftrumétum rcdigendas/E^ita
cenfet intelligendam l.vlt.§. tali C. de eiurat.fur.
Quod autem pertinct ad fructus
& ad alias accefsiones,qua* quotannis etiâ
in dics,epupilli rébus percipiuntur, vt fru
ges.conftat nil opus effe, huiufcemodiin
inuétarium redigi '• fed in libros rationum
referri fufficit, quo data Ôc accepta, fructus
5c impcnfçjcontinentur.qucm quidé
rationum codicem facere omnino tenëtur
tutorcs, vt infra docebo in verb. ratione.
Verum & nonodubitaripotcft,circaea
cjuxdiximus res proprias pupilli deferibi
debcre,nunquidetiam alicnas.puta qua*à
patre pupilli tempore mortis detinebâtur
altcriu s nomine, vt quia res fibi in euftodiam
traditas,commodatas,apud fe feque
ftratas,vel etiam forte furto fubftraétas,ôc
huiufmodi res quas pupilli non effceôftat.
Et Bal.quidem in d.l.vlt.Ç. cum igitur. vifuseftfenfïfrc
eas quoqucomnes deferibê
das efle in inuentario, per 1. non tâtum. ff.
depetit.ha-rcd.Nam qualifcunquepoflef
fio feu verius dctêtio,in bonis cfTedicitur,
l.gcrit.ff.de acq.hçred.Idem rurfus in l.itc
videndum.§.itcm vidcamus.ff.de petit, hç
red. vbi in vltimo vcrf.ita fuifle côfultnm
refert, per illum tex. Itidem Ang.in l.fi de
eo. §.fi forte, in vlt.verf.ait hoc notatu dignum.Exhis
vtcunqueitaànobis enarra
tisin fummacolligcrc eft tutorem omnë
pupillaris patrimonij vim 5cfubftantiam
Epilogui. fiueincorporalibus fiueincorp.confiften
tem diligenter in inuentarium folemnc à
notario coram teftibus factum & iudicis
E C V N D V S,
decretoconfirmatû,redigere,ncc quicquâ
omittere. Quod fi facere neglexcrint, interdicitureis
adminiftratione nec auctori
tatem interponere in contractibus pupillorû
poffunt.Item 5c crimine fufpecti poftulatiinfamianotantur,ôc
à tutela remo
uentur,nifi alicuius côiunctionis cum pupillo
ius adiungendum fibi contutorem
fuaderet,vel eos error ac ignorantia excufarct.Qjuoducti
fi quid omiferint duplicatum
pupillo reddunr,eftqucex poft facto
adiieiendû inuentario ficut ôc res qua*:
poftea pupillo acceflerunt. Quod autëad
fructus pertinet,in codicê rationû efle de
fcribëdos.quo data ôc accepta côtinentur*
Hactenus igitur de inuëtario àtutore feu
curatorecôficicndo.Nûc reftat videamus
de eo inuëtario quod ab ha*redibus,fufpcctam
adcuntibusha*reditaté,confici folet
Tractaturis igitur de co inuentarij ge- De
'«««itanere
quod folet ab haredibus confici ne fc hsrcdTbu*''
temercac fuo periculo in fufpedtam ac dâ- ob ha:redit»
nofam hxreditatëconiiciantnobisita cô- t e m f u i e a
P »
modifsimeidexponi videturfi triapotif- fit
'
fimû monucrimus Primum cft,cuiincum
bat huius inuëtarij faciendi munus: Altcrum,qua*
folcant in co côficicndo iuris folemnia
rcquiri.Deindequa*rcfultct commoda
ôc bénéficia eihçredi quiantequam.
hçreditatem adirct,defcripferit:5c quibus
cognitis facile conftabit qua* incommoda
6c pericula fibi vitro accerfat qui non fecerit.Hisitaque
tribus capitibus puto côtincribreuiter
quicquid doctorum voluminibus
quç faneimmëfa ac propeinfinita
funt,in eam rem feriptum extat. f Hanc
materiâ diffusé tractauit Spec. tit. de inft.
edit.§.vlt.Ang.Sc Imm.inl.i.§.ha*c ftipulatio.ff.fi
cui plufquam per l.fal. doct. in 1.
vlt.C.deiur.delib.Praecxteris vberrimus
Guid.Pap.quiintcgros libros in eam rem
edidit. Ex quibus qua* vtiliora vidcbûtur
excerpemus.] Quod igitur ad primum ca
putpcrtinethabcsexprcfTum in eam rem
Impc.cdictum in l.vlt.C.deiur.delib. quo
cauet cuilibet haredi directe in ftitu to, vel
extcftamcnto,velabintcftato,infolidum,
vel pro quarta partejicercinuétarium facere:
cuius beneficio,quamcunque ha*reditatem
etiam qua*creditoribusnô fit foluendo.adirclibcreliccbit.Quodvfqueadeo
verum eft fecundum Bal.5c Paul.caft.
vt fi poft defunéti mortcm,de cuius fuccef
fioneagitur,conftarct inuentarium teftatorischirographo
acmanu deferiptû,nil
haeredem iuuaretetiam fi teftamento ca-

ARTICVLVS OVINTVS. lot
iiiffctexpreflcfc illud in rem & beneficiu deinuctarij forma.poft Saly.înd.l.fcimus.
hxrcdis fecifle. Scd hoc primû caput otn- Maxime quod in dclphinali foro ita vc
nidifficultatecarct.Adalterum igitur de inquit fe habet vfus & ftylns. At exoppo
feendamus vbi plura difeutieda funt. C u- fito quod figni crucis omifsio non viticC
ius quidem difputationis exordium fume inuentarium, & ita non fit quid fubftan-
mus à perfonisqux huic conficiendo intiale, credidit Cy.in addit.cui fubfcripfetcrcflcdcbent,
cetera qux ad huius côfîcië rûtBart.Bal.Sc Alex. delmm.ind.§.cum
di formam pertinebunt fuo ordine expli- igitur. Et Bart. rurfus in d.l.2.§. prius. de
caturi. Scicndum eft itaquefex pcrfona­ vulg. Et Bal. codé in loco eapotifsimum Lcuitfolcnrum
gcncraintcrcflcdebcrc inuctario. Ac ratione motus quod leuis folcnitatis omif nitas omifl»
omnium primusacprecipuusdcbctafsiflc fioactumnon vitiat.l.i.Ç. vlt.ff.de vent, aûumnoa
re lixres fiue ipfe nue alius fuo nomine, infpic. Quomodo autem dignofci pofsit
qui feinuctario fubfcribct,(fî pingerenouit
litcras.)Subfcriptionis autem hxc erit
forma, quod res in inuentario deferiptas
inueniffefcinpatrimonioteftatoris fatca
tur,quarum quantitatem fignificabit, nec
fuaaliquamalitiaaut dolofeciffequo res
hçrcditarix occulta rentur. Et quas res reperit
fefuopericulo côfcrnarc & cuilibet
nendx. cuiusintererit rationem optimam redditurû
profiteatur.Cçterum filitcrarûigna
rus ifta feriptis fuis fignificarencqueat.vcl
forte aduerfa valetudine,morbo, aut aliquo
iufto impedimento occupatus,loco
^ppriç fubfcriptionis duplex traditur formula
deelarandç huius rei. Prima, facrofancfe
ac vencrandxcrucis fignumincapiteinuctarij
depingat propria manu. Secûda,altcr
adhibédus eft tabellio publiais,'
adiûgcndufq; primo qui illius vicefubfcri
bat: qux^bâtur ex d.Ç.cû igitur. verf.fub
feriptione. Vcrû intérim dubitari poteft.
an hçc vtraq; formula in locu proprie fub
feriptionis quâ ederc débet hçres ita fît ne
ceflaria vt inuentarium vitiet:que res mini
aliquâdo fuper eadiutiuscogitanti negotium
facefsit. Quâdoqnidemquodad
primam pertinet, primi ac fubtilifsimiiuris
vtriufquc interprètes fibi inuieem pugnant
contrariis fententiis. Et imprimis
quod figni crucis imprefsio fît omnino ne
ceflaria, ac(~quod aiunf)de actus fubftâtia
exiftimauit Ioh. And. in addit. Spccul. in
d.§. vit.cui non pauci funt adftipulati. vc
Ray.Salyc.8tFulg.in d.§.cum igitur.Itcm
Ang.& Imm. in d.§. hxc ftipulatio.Idem
Imm. rurfus in 1.2.§. prius. ff. de vulg.In
cuius opinionis côfirmationem Alex, adducit
Bal. authoritatem in auth.matri &
auix.C.quando mul. tutcl.off.fung.in-*
qutcntisjconditioncm à lege appofitam,
ncquaquam leue continere iuris myfterium,
fed omnino illam eu en ire oportct.l.
prxtor.in princ.ff. de col. Ita etiam nouiffime
cenfuit Guid. pap.ind.fuo traefatu
Mnut
*
an folcnnitas à lege requifi ta leuis fit an de
actus fubftantia,trac~tantcanoniftx 6c ma
xime Fely.inc.dilec~ta.ex.dc rcfcrip.Et cre
diderim hancvltimam opinioncm veriorem
prima. Quis enim plane ridiculum
non putct,ob fignum aliquod in inftrumento
omiffum,ipfum inftru metum corrucre
î intellige tamen nifi ita ferret ftyli
vfus 8c confuctudoà qua nunquam reccdendum
putarim:vt obferuatur apud Del
phinates.nam 8c Bal.reitedocuitinauth.
Sed cum tcftator.C .ad l.falc. in conficiendis
inuentariis 6c quibufeunque aliis ac~tibus,prxfertim
vbi quibufdem tantum folenniis
6c captiofis obferuationibus agitur,
habendam efle ante omnia confuetudinis
rationem.
Alterautê norarius ita neceflarius eft,'
Vt eo non accerfito omnino corruat vis
inuctarij. Etita bona pars doct. exiftimauit
cum fit deactusfubftantia. Qui cafus
cxpreflus videturin vcrfic.fubfcriptionê,
vbi Accurf. in verb. fpeciali tabulario.
Qua in re vnum occurrit notatu digniffimum,huic
feilicet fecundo notario, fc ab
hxrede feribedi nefeio vel alio modo prxpedito
rogatum 6c accerfitum aflcrcntî,
credi.quâdoquidcm non nouum officium
aferiberc fed illud quod iam habet exerecrecenfeatur.
fecundum Paul.Caft. ind.f.
cum igitur poft Bart.in l.ex fcntcntia.ff.
dcteft.tut. Qjuxfaneinfigniseft déclara- Néeflè/ïmtio
regulx qux prohibet nenotariis fibi pheiterfidé
aliquidcommiflumaflerentibus credatur **kl''° n
'vtpatetcxhisquxtradûturin
d.l.exfen- u
*
n
*
tentia & l.vxori.§.i.ff.ad l.corn.defal.
- Verum dubitarcfolentnonnulli, quid
t
iuris fit,cum is qui peregre in extraneas 6c
longinquas terras profeefus eft, ita vt im«
prefentiarum non agatinlocis vbi res hereditarie
funt? Res tamen omni difficultate,
mcoiudicio,caret. Si non enim perfe
inuentario conficiendo adeffe poterit.id
per procuratorcmagerenon prohibetur,
o i)

toi TITVLVS S
ad id fpccialiter côftitu tutn.vt in d.§. cum
igitur vcrfic.Sin autem à locis.
Secundo loco: in ipfo haeredis inuentario
conficicndo,intcrcedcre quoquedebet
iudex ipfe:vt cciifet Ang.in d.l. i.^.hçc ftipulati.ff.fi
cuipluf.per l.falc. Qjio in loco
monet adhiberi iudicis prarfentiam quo
rcs omni fufpitionevacctùnquârc videtur
effecafus in 1. nulli.§.cum authoritate
de epif. 8c clcr. 8c 1. deercationibus. C. de
cpifcop.audient. Tcftatùrqueid communi
vfu reccptum.Idem exiftimauit Bal. in
1. defenfionis facilitas deiur. fif. lib. io. C.
coniieics ex eo differentiam quae folet elle
inter inuentarium tutoris, in quo fola iudicis
approbatio ex poft fafto fufficit, &
hxredis,in quo iudicis prf fentia exigitur.
Idem quoque cenfuit Mart.dcfano.vetuftifsimus
iuris intcrprcs,cuiusmeminit
Spccul. ind.§.difto. &.§.cum igitur. In
contrariam tamen iuit fententiam Bart.
in d.conf.i / 4.afferens in inuëtarjo ab haerede
conficiendo, non effe neceffariam iudicis
prefentiam quod vel co patet quod
nulla lex incareexigat iudicis interuen»
tum. Scd nec défunt aliae rationcs quibus
Bart.opinio iure defendi pofsit.Namconfeftio
inuentarij eft aftus qui omnino ad
hxrcdem pcrtiner,proindc cxtraiudicialis
vt patet ex d.l. vit. 8c auth.de haered. 8c
falc.T um extra iudicium prçfcntibus par
tibus ficri potcft.[Bald.inauth.fcd cum te
ftator-in3.col.C.ad 1. fal.] Praetcrea vt inquit
Paul.Caft.in d.§.cum igitur.res effet»
vt laboriofaita parum conueniens iudicis
grauitati 8c officio, pro haeredis ludo hac
atqucillac plu rcs dies 8cquandoqucintcgros
menfos vagari,in difquirendis rébus
quae in inuentario deferibendç funt,8c intérim
ab officio quod tanti momentieft
indirimendis quibufquclitibus ôefedandis
difeordiis auoeari, 8c in tam vilcexercitium
transfcrri.Manifeftum eft enim nil
attinere iudicis officium implorare,nifi
cû habcat interloqui au tiudicarc,aliquid
permittendo, vel vetando. Sed fuper inuentarij
confeftionenon video in quo iudicis
officium defiderari pofsit,fiue in con
cedendo fiueindencgâdo, quicquam haercdi.vt
in preall.§.illo. igitur. Nec obeft
quod lcgatarij 8c ij quorum intereft vocandi
fint, ideoque citatione opus effe, 8c
iudicis praefcntia,8c decreto.vt moreiudiciario
proccdatur.Nequc enim quidpiam
commune cum iudicio illacitatio habet,
nec admdiccmfpeftat.necad vllam iudi-
E C VND V"S,
cijfiguram,fcd propriedicitur conuoeatiofeu
dcnunciatio,quametiam nonnulli
proteftationem vocant, vt feilicet lcgatarij
8c creditorcs adfint aftui fi fua intereffe
putant. Etproindcinhoc aftu cxplicando
nil eft necefle, quod illa citatio fiât in
figura iudicij. Nec minus quod iudex ipfe
intcrucniatjVel aliquas fuaspartesinterponat.&itacenfet
Bal.in d.auth. fed cum
teftator. quanquam idem ipfe fibi parum
conftans aliter loquatur. in 1.1 in 3. col.
verf.quaeroanfieri pofsit ccfsio per nuntium.C
.qui bon.ccd.pofl.Eo enira in loco
conftanter affirmât haeredem côficeredcberc
inuentarium coram iudice, non quia
iudicis requiratur deerctum fed propter
eos qui citandi funt.Item 8c fibi quoque
contrarius alio in loco occurrit côfil. 2//.
Inuentarium, haeredis multa côtinerc dcbct,vol.3
?vbiconfirmatquodBart. 8c alij
cenfuerc, vtdixi, nulla legefancitum cfle '
vt iudicis in conficiendo hçrcdis inuentario
interueniat decretû m, fed tantum inné
tan j coram iudicefiatinfinuatio, per 1.
fi.C.quiadmi.8c l.omnium.C. deteftam.
Sed certe neutram iftarû Bal. opinionum
veram crediderim. Quod enim primo de
citationc,ea proprie, vt nuperoftendi, citatio
non eft fed conuoeatio feu denuntiatio.Caetcra
autem quaecûqueeffutit, nulla
legis authoritate nituntur. Nec opinio
quoque Ang.mihi fatisfacit,ncc placuit
Àlexandro in d.l. vlt.de iur.dclib. in fi.
princ.vbi refertcam opinioncm effe receptiorcm,
vt in conficiendo inuentario
neque iu dicis prçfcntia neque eius decreti
interpofitioneceflario requirantur. Quâ
quidem fententiam iure communi magis
approbatam,8cindubitatam facile concclferim.
PrauialuiiTc tamen Ang. opin.
côfuetudine & communi vfu certum eft. r ^ .
Nam hodicapud gallos necefle iftud be- f" e"J*j ovt°*
neficiumà principe impetrari,vt feilicet iudex inuen
exfpeciali referipto quis fe alterius haerc- tario inter.
d cm fub inuétarij beneficio gererc pofsit. fît
*>
Nec aliter huiufmodi inucntarium conferibitur
quàm in prxfcntia iudicis regij
8c fuae curie notarij,aut ex eius dclegatione
8c mandato, quam commifsioncm appellant.
Qjiae rcs colligi poteft ex ea forma
quam effingit Guid.pap. inillo libro
quem formulans nomincappcllauit. Liect
nihil de ca difficultatc feripferit. Qjiae
fancobfcruantia me mouit.vt hec fcnpfcrim
de iudicis prefcntia.quç fcio prafticis
in quorum gratiam à me prodiere hin.o-

ftri Iibri,non iniucunda fore.
, Tertio, Adhibendi funtinconfeetione
inuctarij,pu blici ferui, quippe no tari j feu
tabcllioncs. vt in citata 1. vlt.§. cum igitur
in ver. praefentia tabulariorû.qui quidem
Vniufdun- propria manu proprioque chirographo
taxât «hiro- totum perfcribantinuentarium. Adeo vt
Bcntariùm ^uo non pofsintin actu aliquo inferiptis
«fledeferi- redigendomanus apponcre, fed vna tanfcendum.
tûperficiaturoportct.[Vt.C.dcfport.l.i.]
Sicut nec refcriptum,duorum chirographis
deferibendum eft. [gl. eft quam co in
loco fumme commendat Bal. in auth.de
trien. & fcmilT.1 Nifi forte id non licerct
per rcrumhaereditariarumqua* nimultis
& variis locis fi ta* funt, diuerfitatem : ita
vtficlatc difperfum patrimonium fuerit
ncccirc per plurcs notarios dcfcribi[l.praeter.C.inquib.cauf.tut.dcnJSciendumeft
autem quod per vnum explicari poteft,
fruftra plures adhibcri.idco in hoc fufficit
vnum adhiberi notarium.vt fupra oftcndi,quanuis
in d.§. cum igitur, imperator
fit vfus plurali numéro. Et ita cenfet
Guid. pap. in loco fupra alleg. col. 3. poft
Accurf.& Odoff.antiquosiurisinterpretes,quorumipfcmeminit:Nifi(vt
eorum
qua* fupra docuimus non obliuifcamur)
ha*rcs efTet literarum & pingendiartis indoctus,
vel iufto aliquo impedimento dctctus,quibuscafibus
in eius fubfcriptionis
viccalternotarius effet primo adiûgcdus.
Quarto, Oportctinuentarium coram
teftibus vocatis confici. Et duos tantum
numéro fufficere femper credidi, quoad
plenam & abfolutam inuentarij probationem.
In quam rem omnes confcnfcrc
exceptis Accurf. in d.§. cum igitur.C. Et
Guid. pap. incitato fuo opère col./.qui
contra exiftimauit très, vt minimum, requiri.
ex Odoffr. fententia in co tamen
cafu quo extra iudicium fieret. Sin autem
coram iudicc pro tribunali fcdctc,nullum
requiri teftemcredidit.ex his quç traduntur
in c. quoniam cô tra falfam.ex. de probat.
Sed verius adhaeferim prima* noftrae
opinioni duos omnino teftes rcquirt,quoquo
modo fiât inuentarium,fiueprçfcnte
iudice, fiue extra iudicium. ca motus legis
ipfius ratione,quae iubet exprefsetelles
vocari. quo fit vt id pro forma fubftan
tiali exiftimem. (^uod autem cadem lex
de tribus teftibus adhibendis conftituit,
hoc in alio quidem cafu videlicet v bi legatarij
& creditores abfint.d. auth. de haeredib.&
falcf.hincnobis.verf.fi vero abfût.
ARTICVLVS QJVINTVS. 103
quo in loco iubet Imperator in locum abfentium
quorum interefTe poteft inuentarij
côfcctiojtrcs telles probata: & inculpatae
vitç diuitiarum & opum vihonefte
ornatos, ciufdem ciuitatis, vel municipij,
optimeapud vulgum opinionis & famç,
qui fenulliusmalignitatis côfcios iurent
vocari.Nec verum puto quod ait Saly.vltra
duos illos primo loco vocatos teftes,
qui pro obfcruanda inuentarij forma perpetuo
requiruntur, fufficere his altcrum,
quippe tertium, adiungi.ita vt quo cafu
abfucrintlegatarij & crcditorcs,trcsin vniuerfum
fufficiant : vt etiam fatis inconfultoccfuit
Guid.pap. Nec enim vterque
animaduertit duos illos primo loco adhibitos
telles,pro folcnniinuentarij forma
requfri. Aliorum vero trium adiectioncm
factam fuiffe,ad fupplendam eorum quorum
intererat abfentiam. Et ita exiftimauit
Alex.in d.l.vlt.in prîc.in 4.C0I. Quod
vero ad eorum teftium qualitatem pertinct
, feiendum eft eos teftes qui in confeetionem
inuentarij adhibctur,dcbcrepartium
cognitionem haberc.vt patet ex d.§.
cum igitur 1. vit. ibi. teftibus videlicet adhibendis
qui haeredem cognofeant.
Quinto, Sciendum eft non folum harredcm,iudiccm,teftes,&tabellioncm,qui
in eorum praefentia inuentarium conferibat.fed
& legatarios quoque,quibus aliquid
in illo tcflamcnto relictum efl,interefTc
debcrc.[Vt exprefse difponitur in aut.
de hçrcd. & fal.§. hine nobis, verf. fi vero
abfuit.C uius reieuidens ratio redditur in
d.l.vlt.§. ctfi prçfatâ.C.dciur.delib.] Eorum
enim quam maxime intereft obdetractionem
legis falcidia-, fi hçreditas non
fit foluedo creditonbus, quam rem latius
explicaboin tertio capite,infra,vbi de inuctarij
beneficiis agemus. Ille enim locus
adhancremcritaccomrnodatior. Praete- Creditores
rea & in inuentario ab hçrcdc conficicdo c o ng C K n
conuocandifuntquoquccreditorcs here- j 0 inuenta-
ditarij.Et fierfinulialcge idexpreffe eau- rioefle con-
tum reperiatur, cuidens tamen ratio fua- U0C4UK
*°*'
det, cum dubium nô fit illorû plurimû interefTe
in co ac~tu.[ Qjuod etiam colligi poteft
ex menteImpcratorisin d.§. cum igitur.
per vcrbumilludjcetcrorum.vbi Accurf.
expreifeid tradit- & in cadem l.in §.
fancimus.in ver.fideicommifTum.& in citato.auth.de
hçrcd.ôc fal.§. hîc nobis. ver.
fi vero abfunt.jCuifcntctiae omnes ad vnuminterprètesaflenfcre.
Qjiod exaltera
inconuincibili ratione fuadetur.Nam
o iij

,o + TITVLVS S
fi illcaflusnoncit cxplicatusnifi conuo-

ARTTC VLVS
D.Adr. toll. 8c înl. quinquaginta.de excufat.tukôc
in l.poftquam.fi contr.ius vel
pub.vtil.8c in 1.2.C.de teftam.Ang.in l.fi
diu incertum.ex quib. cauf.in pof. car. &
in d. §. haec ftipulatio. Qjiibus in locis affirmant
idquc non immcritohascitatiorium
fpecies per edifta longe tutioresclTc
quam fit vox preconia,ca de caufa quod
edicta publicaomnibus innotefeant, vox
autem preconia paucis.[auth. qui femel.
C.quo mod. 8t quando iud.] Addc loco
edictorum fnccefsiffe fchedulasin feriptis
tantum redaftas pra- palatio aut foro ficut
olim pro rofîris affigendas.Quod alia
non eget probationequàm ipfametoculatafidc:licet
enim cuique intucriid vfu
apud nos obfcruari.8c probatur per tcx.l.
_4.$.pra*tor ait.ff.dedam. iuf. ver. Efttamentutius
libellumadipfasaedes proponere.Fieri
enim poteft vt monitus defenfor
exiftat. Vbi quoque extat gl.in hanc
rem fing. Ex quo tex.Innoc.inc.fiaduerfa
ri û s. in vit. col. de eo qui mit. in poffcf.
tradit egregiam formamin huiufmodi citationibus
conficiendis obferuandam.pcr
fccdulam videliect, vtquâdo is quem noftro
nomine citandum voluimus, domi
non reperitur, vel aliqua ratione poteftatem
fui non facit, neque aliquis procurator
ab coin res fuas conftitutus, vel confanguincus,
débet pro foribusfuç domus
fufpcndifchcdulacitatoria.arg.l. fi pupillus.§.
profcribcrc.fi 0
. decxercit.aft.Vel affîgj
pro foribus fori, vel templi aut alicuius
eminentis publici loci.cl.caufam.deelect.quç
quidem citatio notorium,vt aiût,
indu cit.
Quod autem diximus de nuntij relationeid
manifeflum eft, quia priusdébet
Jiquere de citationc eorum,qui non adclTe
& comparère neglexerc, quam inuentarij
confettio inchoetur. Sicut ncciudexipfe
in quibufeunque caufae partibus procedere
débet, contra citatum non venientem,
nifi prius cognita eius contumacia, habitâque
fide de citationc. [cafus in d.l. haec
autem.§.i.ff.ex quib.cauf.in pofT. ca.] qua
ex recondemnantur abufus iudices, qui
folent non venientes côtumaces pronuntiareficonftiterit
decitatione, quimodus
fane illegitimus eft ôb pra*pofterationcm
iuris 8c forma*. Praeccdcre enim debuerat
inquifitio fuper citationc, quae fi légitima
conftiterit tune cum qui non vencriteontumacem
fuafentêtia declararc. vtinquit
B al. in 1. prajpoftcri. C. de teftam. P raetc-
QJVINTVS. io;
rca,quis nefeit omnes fententiasà indice,
feu dtffinitiuè feu interlocutoriedécrétas;,
a£tus legîtimoselTcqui non recipiunt dië
nec conditionem. reg. actus legitimi.in 6,
Quod au tem diximus citationc in feri
ptis rcdigêdam ad perennem attus mémo,
riam à notario qui inucntarium confçripfitjVel
àpublicofcriba,quifcribendis ac*
tibus iudiciariis protribunali ftat, extat
glo. in 1. Sancimus C ad T rcbcll. in verb.
percontumaciam, vbi lac. Butrig. Bal. &
alij,id confirmant. Et Bart. in 1. fifinita.
Iulianu s.in j-.col.ff.de no.opcr.nunt. N ûc
nobis fupçrfûttrès aliaequa*ftionesin hac
citationis materia, nô minus vtiles quam
neceflariç; quas traftat Angcl. loco fupra
citato.Prima eft huiufmodi.Superius côclufimuslegatarios8c
creditores,ficertiac
noti rffent,effe nominatim fingulos citan
dos:fed quid fi abfunt ab eo loco in quo cô
ficiendum eft inuctarium, nunquid fedulorcquiri
eos oportet 8c quod aiunt perfo
nalitcrcitari? Et rcfpondit Ang.vt paucis
rem iftamqua* parum habet difficultatis,
abfoluam,quodcum Impe.in d.^. hineno
bis.8c §.fancimus.in auth.de hçred.8t falc.
de citandis his nominatim qui prçfentes
funt,difponat,fufficit abfentium loco très
adhiberi teftes, qui corum abfcntiam fupleant
vt fupra docuimus.Quae res perfc
ipfa fatis patet, vtpluribus "frbis nô "geat.
Sed quid fi ex his qui citandi eran^ par
tim vocati,partimnoncitatifucrint,an idco
inuctariumcorruit ob aliquot abfentes?
Bart. in citata auth. fed cum teftator.
adl.falc.C.faluamaiorifupcrea redeliberationeexiftimauit
inuentarium fuis viri
bus fu bfiftere,quod pertinct ad eos qui intcrfuere:quod
vero ad cos qui non vocati
funt, intercidere : indu ttus precipue ex 1.
de vnoquoque.ff.de reiud. cui ad ftipulatus
eft Bal.in §.cum igitur. 8c Guid. in fuo
toties alleg.tra&atu. deinuent. for. col. j.
An 0.v_ en 8c Imm.in d.§.hçc ftipulatio.
Incontrariam fententiam iuere.vt exiftimarent
aliquorum abfentiam co quod vo
catinon effent plane inucntarium vitiare,
moti ex ratione tcx.in d. §.fancimus, quo
iubetlmp.omnes legatarios 8c creditores
indefinite vocariquaefifaetanô erûtpcenaminquamincurrat
hères refertin fcq.
§.fi vero non fecerit.vt feilicet intégra &
folida legata prçflare teneatur.Idem quoque
de creditoribusdifpofitû,non ex verbis
quidem exprefsis fed ex mêtelmp. ex
rationeconiectafupra oftendimus. Quo

icê TITVLVS S
fit vt ceiifeat ïïnm.prorfus amplectcndam
ciTcl'gudifpofkionem, neead fperië aut
patctm refcrirjgédam.Nam ncdum iis qui
lion VocaU funt inferrcturpreiudiciû, fed
£t iis qui adfuiiïent,perquos forfan dolus
& malignitashaercdis rcs hereditarias occultantis,oculatiusdctccl:afuiiTct,curn
vt
iinter tamosviros accôfumrnaiifsimos
iurifconfultos quid femel fentiam mihi
proderclicetego potins adhefcrimfcntcn.
tieprima»idqueratione manifefta. Queadmodumeoim
contetiofç iurifdictionis
adlus citatis nocercfolcnt,non vocatis mi
iiimc,ita & inactibu-s voluntaria» hirifdiitionis
îcccpnim eu [LFulfinius.ç.quod fi
aduerfus qaofdâ.ff.ex quib.cauf.in pofT.
eat.DNâ 5t int.de vno quoqueff.dereiud.
paulusprohibetiudici,nepanibus & om
nibus quidem non vocatis, quid omnino
pronuntict > immo prefentibus partibus"
omnibus rem decidi oportere.Ita verbo
(omnibus pr3»fentibus)vniuerfali 5c pror 1
fus indefiuito vfus eft.Item 8c ahero vetbo(oportet}quodcft
necefsitatisprarcise?
vt alio in propofito docuit Bar.inl.i.ff. de
iuft.ék iur.Sc tamen in eodem Paulircfpô
. fo cautum,illamipfamfentcntiam,licctin
abfciitcs nulla fit,intcrpr3»fcntes tametencre.quo
fit vt inuentarium hocquoad le
gatarios & creditores vocatos fubfiftat,
quoad vero abfenres,quibus nulla denuntiatio
facta eft,viribus corruat. Nam in cêV
tractibus regulare eft,vtileper inutile non
vitiari.[Li.$.fedfi mihi Pamphilum, 5c 1.
inter ftipulantcm.^.fi fHpuIante.in fi.ff.de
vcrb.oblig.5c Lfancimus.C.dedonat.]Ille
autem actus qui inter lcgatarios,crcdito
rcs,5c ha»redes fit,indcfcribendodcfuncti
patriinonio,magis videturaccedcreadfor
mam contractus quam a «tus iudiciarij:cû,
vtdixifuprà,nihilncceffefit iudicis prefé
tiamadhiberi-.tumquia iuris fictione rece
ptum eft haeredem quafi cum legatariis 03
creditoribus contrahere.[§. hères quoque
inft.de obligat.que quaf.cx contras nafe]
Supereftdifcuticnda tertiaquçft.Qjuid
fi aliqui ex huiufmodi legatariis 5c creditoribus
quos vocâdos ab hçredediximus,
client in aliquo dignitatis altiorigradu cô
ilituti,qualcsfuntprelati,5c quimagiftra
tus munia obeunt, vel aliquo priuilegio
foridonati,an 5c ij citandivcniûtîEtbrcuiter
creditum eft citandos quoque eos.
Necenimeit quod foripriuilcgiû caufen-
»ur. N ara illa vocatio nonfpectatad fori
E C V N D V S,
mutatïoncrn ,autadlitïganduin non rendit
,iedmterptllantur duntaxat vtactui
interiînt, fifuaintcrcilc crcdiderint. in d.
§.fantirniis. Csetcrum fi coram iudiccfîcrct
inuentarium, refpondit Ang. cumiudieem
fuperiorem coram quo hi prarlati
feu înagiliratus in ius vocati refpondere
compel)cntur,cflcrequircndum,necfuffïcereiudicem
ordinarium,cuius iurifdictio
ni illi non fu bfin t, Ac corarn illo inucntarium
conficicndum.Moribus enim intioductura
cft,vtiudex non fubditum citai©
volcns, idxefcribat fuo iudici, tl. omncs.§*
fi vero apparitor.C.deepif.5c cler.l.àdiuo
pio.§.fententiam Roma» diftam.ff. de re
nid. 5c 1. cum vnus. vit. ff. de bon. auth.
iud.poir.
Harcdcpcrfonîs primo loco dicerc necefle
fuir, nunc côfequcns eft vt videamus
caetera, qua* adimientan) formampertincbunr.cxordium
primo fumentes à tem
pore.Vifis enim perfonisqua* inuentario
formam prarftant, vidcndûconfcquenter
eft decircunitantiis qua» adhibenda* funt
in co conficiendo. Prima igitur qua*ftio
erit(quoniam per quf ftioncs veterum interpretum
morecxcquiplacet.)Qjiiando Detempore
inuentarium conficiendum crit. Et hanc '"«hoamfo
quaeftionem habcs plane decifam in d.Ç'do^n'ncncv
cum igitur, quo praeferibiturharreditem- rioilege
pus intra quod conficcrc habcat inuen-P rjefcr
tarium, nempcfpatium triginta dicrum à
tem porc apertarum tabularumconnume
radum,fi ex teftaméto fuccedatur. Quod
fi ab inteflato, à tempore quo fciuit h aères
delatam fi bi hereditatem, vt eo in loco fen
tit Accurf.in verb. dclatâ. Sedhodieapud
nos obtinuicconfuctudo,qu3*regiisquoqueconftitutionibusconfirmata
eft, qua
vulgodicimus, Mortuus faifit viuû. Ideo
neque tabularumapertura,nequefcicntia
haereditatis dclata- apud gallos in confiderationem
venit. Neque enim haeredis inftitutio
locum habet. vt.ï.Ç.i. 5c a.dcfucceff.
Quareftamus fimplicitextus difpofitioni,quacauetur
ftatim tempus triginta
dicrum à die quo fciuit hères hereditatem
fibi delatam, reiecta hac in re Accur.
interpretatione. Abfolucndo vero inuentario,
fexaginta dicrum fpatium pra*feriptum
cft:ita vt inter faciendum 5c con
ficienduminuentarium, très menfesdentur,fecundum
Accurf. 5c feribentium opi
nionem. Id tamen intclligcdum,cum bona
que in inuentarip deferibenda funt, cffent
pra,-fcntia: Sin autem in longinqua
»? t
*

ARTICVLVS SEXTVS. I 0£
prouiacia fita cfTcnt, integriannifpatiîi bi.dcinftru.cdit. Scdantequam huicfc-
à morte defunc"ticonnumcrandiim,con- cundo capiti, quod de forma inuentarij Inuentarté
ccditur.[§.cumigitur.inverf. fin autem à eft, fincmfacio,obiteradmonëdifumus, im
P en
fîs hs
locis] Hodie autem, nequid omittamus inuentariumficridebcre non fumptibus Ztndl"
quod ad confuetudincm pertincat quae quidem ha*redis,liceteo vtatur, in fui bc- *"
iuri communi derogat, vfus inualuit in neficium,fcd impenfis ex patrimonio degallia,vtcum
huiufmodi inuentarij bc- funeti[d.l.vlt.§.incomputationc.deiur.
neficium non nifi exprincipis referipto dclib.Cquod tractât Bar.inl.z.cdene°-.
cuiquam competat, indulgeatur annus gcft.]Hactenusdeinuentarij forma,
his qui eam gratiam impetrarunt. Sedvt Reftat tertium & poftremum caput
intérim etiam quod lege cautum eft in- noftri tractatus quo de beneficiis & com- Inuentarli
terpretemur, feiendum eft illud trimeftre modis inuétarij agendû eft. Ex his qua* à vtlI
" ate
~;
quodinuentariodefcribëdoiura preferi- communi doct. fchola traduntur in locis
pfere etiam minoribus currere ipfo iure, fupra citatis & maxime modernis in d.l;
licet reftitutionem in integrum,in quo vlt.C.deiur.delib.colligi pofluntfeptem
latfireperiuntur obaetatisimbecillitatem vtilitates quas hasredi adfcrt inuentarij
poftularc pofsint. [In quam rem adducit beneficium. *'
Ang.gl.in 1. auxiliû in princ.ff. de minor. P rima eft,quod licet iure antiquo haïaddit
& Immo. alia duo gloffemata in res creditoribus haereditanis in folidum
auth.de haere.Sc fal.§,pupillus. & in auth. teneretur,etiam vitra vires ac facultatent
fi minor.C.de temp.in integ.reftit,& con haereditatis [Lfi te bonis.C.deiu. dclib.l.
firmatGui.pap.coL/.fui tractatus.] Ad- quae dotis.ff.folu.matr.] tamen cum non
uerte etiam illud trimeftre,90.diesconti- reperirenturquinedumeumminimo vel
nere, ita vt quilibet méfis fit triginta die- nullo lucro haereditatem fibi fufpectam
rum, quod an in caeteris actibus regulare adiré velient, quinetiam cum eorum mafit,dicam
infra,dc retractu.§.i.iu vcrb.an- ximo damno, quo teftator facilius haercnum.cx
diem. Hactcnus igitur de tempo- dem inueniret ac illius inftantiam facire,
nunc ad loci rationem dcfccndoj&am liorem fortiretur exitum,factum eft vt
biguum non eft in fingulis locisinqui- introduceretur vfus inuentarij, cuius beu
s r e s naere
«nVar^coâ ^ ditaria* fitae funt inuétarium neficio haeredes fecure haereditatem adi-
ficicndi. conficiëdum, aut in quibus earum maior banr, nihil fibi tiraentes à creditorum tur
pars [l.vlt.deiur.delib.C.]& refert Ang. ba,quibus fatisfaciebant, quantum per
ind.f.haec ftipulatio.fi haercs in illis locis anguftias rei famiharis defuneti licebatj
agat.optimûacvtileforeabeoipfofem- necvltraquàm adeospcrtinebatobligaper
inuentarium confici, &hocpropter bantur.[d.l.vlt.C.deiur.delib.maximein
necefsitatem fubfcriptionis,de qua fupra §. etfi praefatam. & §. fi vero poftquam.]
diximus. quam proprio chirographo feu Qjiod inuentarij beneficium redundat
fua ipfiùs manu,inuëtario adiieere débet quoque in ipfum teftatorem neignomicoram
teftibus ( fifieri poteft )ab eo co- niaatficeretur.nullo reperto haerede.
gnitis, nec habetur diferimen an à nota- Secunda inuentarij commoditas,quod Inuétarij be
rio domicili j defun&i vel eius loci in quo
h s c
haeres beneficio inuentarij è legatis quar- " e^ 1° d
pofitae funt res deferibatur, vocatis iis tamfalcidiaedetrahit:quo non confecto, gatinonprç
quorum intereft,vt etiam dixi. folida legata agnofeere teneretur. [$.fi nô ftat,fedquar
Reftat poftrcmo loco videre, an ea for- fecerit.inauthen.dehaered.&falc] No- tamfalc
. de
*i
reforma & maquamdefignauimus eaquefolennitas tandumporro vnumeft ex his quae tra- trahlt
*
folennia re- remitti pofsit confuetudine vel ftatuto duntur ab Accurf. Ang. & Immo.in d. §.
ftatu P
° fît Et hac diftinctione vtimur fecundûAng. haec ftipulatio-antiquo iure proditamefmorîbus
cô- m
x c
§• ^ ftipulatio. Solennitates quae fc regulam,nonadftringi haeredem ad le-
tr» vtetium. iuris gëtium funt,veluti duorum teftium gâta praeftanda, vitra quàm patcrëtur vipraefentia,
nulla ratione tolli aut mutari res haereditaria*.[probatur in Lin ratione,
poffe creditum eft. Ea vero folennia quae §. quod vulgo. in verf. nec ad rem. ff. adl.
àiurcciuiliprodiere,perpetuofirmanon falc.&l.i.f. fiisquipluris.ff. adTrebell.
manent.altera enim contraria lege vel ta. Accurfin auth.fed cum teftator. in verb,
cito populiconfenfu,qui confuetudo ap- accedant.C.eodem.JQjiod tamen nouifpcllatur,mutaripoiTunt.CuiafsëfitSpc-
fimoauth.iurehodieîmmutatum cft,incul.in
d.§.vlt. verf. quid fi haeres fecit feri- ductumquecontrà, vt haeres etiam ad in-,
P

B 0
vJt u t' n t
e " 1,
lo* TITVLVS S
tcgra legata cxolucnda cogcretur, fiinuctarium
non feciflct.Cuiientcntismaiorparsdoctorum,corûmqucfamatifsimorum
adftipulatur. [Prccipuc Ange. &
Imm.in d. §.haec ftipulatio. Barr. in d.l.in
ratione:quocunquemodo Ray.abillis ci
tatus côtrariam partera afferere tetarit.]
Tertium iuucntarij beneficiû cft:quod
cuicunque crcditori vcl legatario primo
vcnicnti,haeresconfccto inuentano foluercpofsit,doncc
de bonis hxreditariis aliquidfupcrfit.
Qjio fattononpoteft ab
aliis fuperuenientibus creditonbus côue
niri ctiâ tota hçreditatc aliis crcditoribus
erogata,[d.l. vlt.§.ctfi prefatam.in vcr.fin
verô creditores.de iur.deli.]quod nouura
& recés cft, nec ante illam côftitutionem
receptû. Nâ fi antiquô iureprimis creditoribus
foluiflet hçres,non accepta ab his
légitima cautione & fatifdatione fereftituros
quçaccepiffent fupefucriietibus no
«iscreditoribus,his qpoftmodû venifset
fatisfaceretenebâtur, [l.dolo.fF.adl.falo]
" Qjiartamuentarijcommoditaselbq»
fi in patrimonio defun&i non effet tanta
numorum vis quae xii alieno foluendo
fuffcciffetjita vt neceflarium fuifletres
eius immobiles diftraherc,quae taruen cm
ptorem non repeniflent,nifi hercs decuiîtionecaueret:poteftipfeinuentarjbeneficiopro
anirni fententia quaxunquelibuent
vendcre,ad conflandam pecuniam
qua zri alieno fatisfaciat,etiara legatariis
& creditonbus inuitis. Nec teneturipfe
deeuictionecaucrc,aut rerum emptores
qua*rcre,fed & poteftnominadcbitorum
vendere, vel in folutum darc,[d.§.etfi prçfatam.
in verf. vei ex ipfis rébus. Qjuod
verbum May.cxtendit ad debitorum nomma,
cum illa rerum appcllationecontineantur,vtdéclarâtBart.inl.
Quintus.
§.argcnto.fF. de aur.& arg. lcg. & in l.i.ff.
deita.homini.quc omnes eo loco fequuntur.]Vbiigitur
data fucrint nomina debi
torum in folutum, hxc delegatio vicefolutionis
erit. [ex régula l.quod debetur.
fF.dcpecul.] Ht hoc beneficium rcgulam
iuris cômunis limitât, qua traditur aliud
y ro alio, inuito creditore foluinon pofle.
[1.2.in prin.fF.fi ccrt*pet.vbiBart.& alij.j
Qjiintum beneficium cft: Quod fi hae-
res pretia c rebus hxrcditariis diftractis
inter creditores quifeprimi obtulcrunt
ab hypothe- ad petëda dcbita,diuifcrit,non poteft am-
u s v t
teiîbhçréde P^
s,
dixi inquietari àfuperuenien-.
diflnûse. tibus crcditoribus,necipfosquoquccm«
E C V N D V S,
ptores penesquos extant resvenditaeretiam
fi fpecialcm hypothecam in his habcrent[d.§.&
fiprarfatam. vbi Bart.ôc cçten]
Qjiae rcs fane noua & miratu digna
vifa eft May. vt inuentarium operetur
exclufionem hypothecae quam creditor
fpecialitcr habebat : quod tamen fane intelligcndum
eft,vt fonant verba. Qjjandoquidem
licet hypothecae ius euanefeat^
non tamen dominiumfiquod competit
amittitur,fialiusiure dominij res venditas
cuincere velit,vt crédit Bar.C um non
pofsit faûum hxredis ei quidominus cft
praùudicare. Ita nec rebus qua? publiée
îub hafta va*neunt pradudicium vllum
afFcrtur,nifiiniurc hypothecœ tantum,
[l.ficotemporc, ôcl.lihypothecas.Ç.de
rcmiff.pign.j id quodlanus difputaturus
fum infra in rub.de cridis & fubhattat.
Practerca rctte putaucrût Bart. & Paul.
C art.duo eïïe neccflaria,vt id beneficium
inuentarij ,locum fibi vendicet. Primum
quod hxres,rcs illas vt haeres, item vt hxi
reditarias,nonproprio nominevendide.
rit. Secundum ,quod cas ca decaufa vendiderit,
vt creditonbus hanreditariis feu
legatariis fatisfaceret,[d.§.etfiprefatam.
in ver.fi vero creditores, & in vcrfxontra
ipfum] Alias enim fifuoipfiusnomineca
vendiderit,ncdum à legatariis &credito«
ribus moleftari poterit, fed & ab emptoribus
quoque ipfis conueniri ex caufa
cuictionis preftâda?.[srg.l.i.C.crcd.euict.
pig. non deb. nofaturin l.fi qius domum
Ç.i.ff.loc.} Praîfumitur autem res illas in
caufam exoluédi .Trisalicni diftra&asex
eo quod conftat legatis & creditis fatiffactum
[arg. 1. fed & lui. §.perinde. fF. ad
maced.Facit l.vk.in vk.verf.C .codent. 3c
l.vlt.C.dealimen.pub.praenV)
Sextûinuétarij beneficium cft. Quod
licet ex djfpofitione d. 1. in ratiooe m
princ& §.diligcntcr, tempore mortis teftatoris
hxreditas fuerit foluendo, poftea
vero ex cafu aliquo fortuito,puta morte
animalium, ruina,furto ,& fimilibus, rcs
hxreditarix itacuanuerint, vtiam fufFcâurenonfint
oncribus fcrendis,huiufmodi
fortuitorum cafuum periculum ha;
res non prsftabit,vt coin loco proconftantiaFfirmatBart.
Septimum beneficium addunt Alex.
& modcr.in d.§. etfi praîfatâ poft Accurf.
in l.quaedotis in verb.caeteris.fF.fol. matr.
cuius hoc gloflema vtapprimcfingulare
cômendant coin loco Bal.Imm.Sc Pont.

ARTIC V L V S
Sihxres creditoribus obligatione mixta
teneatur.ideft caufata tam ex aditione
haercditatis defuncti quàm ex contractu
cumeocelebrato,in obligationem quoqucinfuam
perfonam côtraftam fibi inuentarij
beneficium prodefTc receptum
eft. qua fîngulari traditione mcmini aliquando
non abiîmilem diffîcultatem à
jnecum fuper cacôfultus effem,decifam*
Mulier quedam viro nobili nupfcrat,quç
cum multis crcditoribus obçrata effet, in
maritum vniucrfafua bona ex donationeproptcrnuptiascontulerat^quodtam
iuiecommuni quàm municipab faccrelicuit:vtinfra
dicemusin y.i.& i.dcdona.)
Contigitfolutum morte matrimonium,
•Donatariû v. tipfç>animo volueret,an fi pro donata-
we^hlX" 0
vniuerfaligereretproptcrcreditorum
gercre. multitudinem ac ingêtem arris alicni vim
ab vxorecôtractam, cui oneri, fi le donatarium
vniuerfalem gefsiffet,refpondcre
tenebatur, cum donatarius vniuerfalis
loco ha:rcdis habeatur.[l.nam quod s. vit.
cum l.feq.ff. ad Trebel. & tradit Accurf.
in i. a?ris aiieni. C. de donat. ] 11 factu elt
vt meo vfus con fili o refcnptum a principe
impétrant, quofubinuétanj bnficio
ARTICLE SIXIESME.
S E X T V S. top
liceret fe pro donatario vniuerfali fua? v*
xoris gercre. Sciendum porro elt crédita
& débita inter coniuges pcrajque diuidi,
vtj'.dematnm.y./. A andem contigitvt
cû pro donatario vniùeriah fe gelMiiet,
pro ea dimidia qua vt donatarius vniucrialis
tenebatur,loluent, creditdrclqueillam
partem noii reeufarunt. Vcriim pro
altéra dimidia qua, v t mantus, ereditorû
& debitorum vxoris particeps factus, tcnebatur,nonconfenicrunt.Piacuitvtrifquemeo
fefc committere iudicio. Reita
vt erat planeiritellectâ,refpondi ex ratione
illius decif.nuperadducta, cum crédita
ipfa ortum habuulent à mutuo facto manu
,ideo tuper
his vniuerhs bonis donatis, coofecto
ex principis indulgentia, vt dixi, inuentario,
vhra vires bonorum defunct* iure
conueniri non potuille. His igitur octo
inuentarij bencliciis enarrati» me totus
tractatusdeinuentarioànobis fuceptus,
abioiutus cito.
^En garde de mineurs non nobles ,lefdictz gardiens ne font leurs,
les meubles & fruietz des héritages dcfdictz mineurs : mais font
fubiect z à confection d'inuentaire, & reddition de compte, comme
font tuteurs légitimes de droict.
-.TERTIVS.
•g^Inhacplebeiorum tutela, qua;gardia appella tu r, tutores, pupillorum
mobilia,immobiliûmvetrucl:us,iiDinouacquirunt. l^uinimo
earum rerum omnium inuentarium faccre, ac rationes reddcrecompellûtur.nonfecusatqueiure
cômunilcgitimi tutorcs.
N hoc capite feiendum primo
locoeftjhodic iurenoftromunicipali
nihil omnino in plebeis
tutoribus feu gardianis, à
iure antiquo immutatum efle, cum îlli
peraeque ad inuentarium confîciendum
teneantur, rationes gefta: tutela; ea finita
reddendas,non aliter atque olim legitimi
tutorcs. Nifi quod hi gardiani abfqueiudicis
decreto occonfirmationef^quoddicitur
ipfo facto) adminiftrationem fubeunt
[§.4.). eodem.] Ex quo fubtili rationeinferrelicet,merito
eos conficiendi inuentarij
& rationum reddendarura oneri
obnoxios factos,cum hodie patri plebeio
in bonis filiorum, quarum gardianus con
ftituitur, non quaeratur vfusf ructus, nec
hodie eorum legitimus adminiftrator no
minandusfit, vt exiftimaucrunt moder.
Mediolan.inaut.quodlocumin penul.Sc
vit. col. C. de collât. Qjiofitvt hodie in
iudiciis contra filium motis non reejuiraturpatris,vtpatris,auctoritas.c.vlt.deiudic.lib.6.
Qjiod fane ratione noli caret.
Et quando bona filiorum pat« adminiftratvtlegitimus
adminiftrator, ratione
reddere non tenetur, propter vfumfruaum
qui ad eum pertinet, [ tcx. in 1. cum
P l
)

„o TITVLVS S EC VNDVS,
oportet §. cum autem vbi Bart. Ôc alij C.
debon.lib.jCxterum res longe aliter fc
habet vbi eft datus vt tutor filiis,[vt not.
Bal.in l.fi fuperftiti.in 2 .no tab. C. de dol.
vbi etiam Alcx.deimm.qui eam regulam
limitât in cafu huius §. ôc Balân 1. vit.vit.
col. C.famil.hercif. 6kin 1. gallus $. inftituens.de
lib. Se pofth. & in 1. licet C. ad 1.
falcid.Ang.in §.fed quod fancitû.in auth.
dcnupt.Modcr.mediolan.inl.cum quid.
quam legunt vnacuml.fi hères ff.de condit.ob
caufam.] Et huius différencia* râtionem
eam tradit Bal.[inauth. Orphanotrophos
C .de epif.ôk cleric] Quod feilicet
in cafu légitime adminiftrationis inter
patrem ôc filium, nulla ciuilis feu efficax
cadat obligatio. In cafu vero tu tels
8c cura:, interuenire poteft oblig.[ff.ad
Trebell.l. imperator. ôc d. 1. fifuperftitc.
C .de dol. ôc I. Aurelius.§. teftamento. ff.
delib.lcg.l.licet.adl.falc.l.licetC.dcfcnt.
palT.l.in quaeftione teftati]vnde etiam tra
difolet in auth.Orphanotrophosrpatrc à
P
*r!irnnT" iudice bonorum filij adminiftratione indeco'aorem
terdici poffc,fi in his malc verfctur.caque
eorum admi decoquat & dilapidée Que res à me funiftratione
_ r a COpiofe difputata eft in c. i. in verb.
per iudieem * •»
Lerdici prcntlbuS.
porte, f Rationes.
ILlud eft in tutorc rcgulare, vt ratione
adminiftratae tutcla; reddere teneatur.
[l.i.$.officio;ff. dctutel. ôk rat. diftrah.]
Quodadpropofitumpcrtinet.concludito
tutorem omnium qua; 6k fecit 6k faceredebuit,
ôc eorum quoque quae non fecit
6k nô faccre debuit exacTam rationcm
reddere teneri.[vt cfticafus in d.l.i.in prin.
ckd.§.officio.6k d.$.de rationibus.] Quod
omnium pracf icorû facile princeps Specul.aperte
déclarât tit.de iudi.Ç.generalia.
verf. Scquitur nunc videre de acf. tut. inquiens
tutorem, tutcla; geftx 6k commifix
rationcm reddere oporterenon folum
eorum quae gefsit,fed Ôc quae gerere debuit.
[l.z. Ôk vit. C.dehaered.tut. Ôkcur.]
Quam traditioné ad quindecim alia perfonarum
genera extedito,quibus reddedarum
rationum onus obi ta; fuae adminiitrationis
incumbit.
Primo,adprotutores,[l.i.§.i.6k2.ff.de
eo qui pro tut.]Nam qui pro tutore fegerit,
negotia pupilli cadem fide ac diligcntiaadrainiftrarc
dcbct,atque verus tutor.
[l.penult.eod.tit.]
Secundo,ad curatorcm pupilli.[inft.dc
author.tut.in fi. ôc 1. ad litem. C .de in lit,
dand.tut.} Qubdintclligcdcco qui in litem
datus cft,fccûdum hofticn.in fumm.
tit. de oblig.ad rat.§. quis dicatur obligatus.
ckSocyn.confil.4.inpraefcnti.vol.i.
Namnoneitqucm latcat pupillisimpu-/
benbus tutorem nô curatorcm dari, praeterquam
ad Utcs: Adultis autem, ôcqui ad
pubcrtatemperuenerunt,curatorcm con
ltitui.[Inft.quibusmod.tute.fin.in princ.
Ôc decuratoribus.in princ]
Tertio, adeuratorem adulti. [I. aduerfus.
ôc 1. rationes. C. de adminiltr. tut. ôc
Spe. vberrimeid tractât in d.§.generalia.]
Quarto, ad hofpitalarios.[auth. deccclcfialt.tit.§.pe.ôc
in auth.de ianft ifl.epif.
§.œconomus.cle. quia contingit. de reîig.
dom. Pc. G y. Bal. ôcca;teri lcribcn.ini.
Orphanotrophos.C.de cpif.ôcclcr.]
Quinto.ad executores tcftamëtorum.
c.tua nobis.ôc c.Ioannes.de teftam.]
Scxto,âd hœredes de reftkuenda haercditâteper
ndeicômiflum grauatos. [Accurf.BarE.inl.cum
talem. ft.decôd. ôc demonft.
Ôc Bal.in 1.filium. Cfam.Hcrcif.]
Scptiino,âdquemcunque procuratorcm
fiue ad lites, fiue ad alia qua:libet negotia
datum.l.fi remunerandi. ôcl.fiproratorem.^.i.ff.mand.
Ocfauo,ad aftorcm vniuerfîtatis[l.i.8c
I.itcm eorum fi decuriones. ff. quod cuiuf.vniuerf.]
Nono,adncgotiorumgcftorcm.[1.2.ff.
deneg. geft.vbi egregie Bart.]
Dccimo,adfociumquiconfocio de adminiftratione
rerum focietatis rationcm
redddere tenetur. [l.ncminem.dc fufeept.
ôcarca.ôcl.2.denaufrag.]
Vndecimo,ad officiarios, qui de geftis
in offïcio rationem teddere compellûtur;
quique non nifi reddita ratione iam obiti
officij, ineo rurfus confirmari nonpoffunt,hoc
eft, quod vulgo dicitur,nifi fueritfyndicatus.
[Bart.ind.l. neminem. de
fufccpt.Ôc arca.lib.io.C.] C uius rei exem
plum in thefaurariis Ôc receptoribus rcgiis
quos rationibus ex fide ôk integritatc
non redditis ,indics in pœnas acerbifsimas
ôc capitales incidere videmus: ôciuftasquidêjVt
Ang.Imm.8c moder.ccnfuc
re. [ex tex.l.P omponius. §.ex facfo.ff.de
acq.poffcf.P ôta.in §.fed ôc legatario.cad.
l.]lnquiens,procuratoré, qui intégras 8c
exaefas rationes procurati ncgotij non
reddider-it aliquid fibi retinedo, predo ccfendus
eft. Quo fit vt thefaurarij ôc qui

. A RTIC VL V S
huiufmodi munia publica obeunt, non
rcdditis iuftisrationibus,quadrupli poenî
nônunquâfuftineant[l.excellentia.C.de
crogat.mil. ann. lib.12. C .Se Bal. in 1. vbi
exigitur.^.dolo.ff. de cdê. tradit,fi ij nihil
inrationum codices referreneglexerinr,
manus amputationem mereri. [ex tex. in
auth.de nian.princ.§.coges. Socy.inconf.
ai3.Itcm,in piefenticonfultationc.] .
Duodecimo,ad patrem quoque extenditur
reddendarum rationum necefsiras,
qui non vt legitimus adminiftrator filiorum
bona curauit.Filiis enim «Scbonis caftrenfibus,
fi quid ex his ad cum peruenerit,rationcm
reddere tenetur. [arg.citats.
l.cumoportet.verfic.fedin hacfpccic. C.
de bon. quxlib.] Sed aliter iudicâdum eft
in his bonis in quibusvfuf.patri non queritur.v
t cft cafus in hoc §. quav res plenius
ànobisfuprà tradïata cit.
Dccimotcrtio,ad fratrem quoque reddendarum
rationum ius pro trahitur, tam
eorumqux viuopatrcadmimftrauit,cui
rationem nullam reddidit,quam eorum
quxpoftmortcmdc bonis communibus
gcfsit:prxfcrtim vbiinter fratres de diuidendo
commuai patrimonio agitur,licct
nonitafcucre&exacfe, vt redderet cxtraneus
procurator. [Ita egregie Socy. in
citato confil. 46. cum in praelenti confulta
tionc. & Ab bas confll.12.vt clarc materiathcmatis.in
é.dubio, vol.i.quoinloco
diligenter & arguteexpendit. d.l. cum
oportet.§.fin autem rcs.Sc Dec.conf.no.
Verc vtputo. col. vit. & May. ih 1. cum
quid.fF.decondift. ob caufam. vbirefert
itaàfc Pifisconfultumcôtrafratrem,qui
poft mortemmatris bona qus fibicum
iratribus communia erantadminiftrauit,
B al.confi.418. Ac primum dico quod fru
ttus.in 6-dubio, hb.3. C uma.confil.87.in
cafu prcmiiTo.Pont.conf.4i3.quoad primum
in quo quaeritur. in princi. & Dcci.
conf.z/f.Cafu de quo.num.2.]Qjjod tamen
pra-ter ca quae ab his traduntur intel
lige, fi ifte frater communium agrorum
fru&us ac reditus collegiffctf T une enim
corum qux recepit rationem redderecôpellendus
cft, partémque fratribus Cohsrcdibûs
reftituere.Q.fi quis putâs:in prin.
verf.fiue ctiam locâdo, ff. cômuni diuid.]
Secusfinullos alicundcftudhts collcgiffet,vt
fi, verbi gratia, cômunem domum
folus inhabitailet: tune cohaeredibus fratribus
partem péfionis non tencretur cômunicarc.Cum
vfus,qui cfthabitatio,n5
SEXTVS. m
potuerit diuidi,nifi diuifa quoquedomo.
[6c ita exiftimant Bal.& Ang.inl.duo fra
tres.ff.de acq.ha:rcd.adducuut glof. cornxnuncm
in fian l.Sabinus.ff.communidiuid.rcferuntquc
Ricar. Se Cy.vetuftifsimos
iuris interprètes itafenlillc. Qjios
etiamfequitur i J
aul. Caft.inl.i.inli.C.
qui teft.fac.pofT.]
Dcchnoquarto, ad executores fenten-*
tiarum,quiluatexecutionis rationem red'
derecôpclluntur.l.cxccutores.C.decxccut.rciiud.
Decimoquinto, ad commiflarios, qui
adplurium rcrum euftodiam deputâtur,
qux occultari poflent. Sccus autem fi ad
«m certain ac ipccialem conftituerctur.
[iipe.in §.nûc aliqua. verf.46.de inft. cdi.j
Poftremo, vt rem omnem vno verbo
complcttar, extendenda cft alla rationum
reddendarum ncccfsitas,ad quemeunque
rerum alienarum adminiftraiorcm. Qjû
ampliationcm probaruntIac.de Aret. 6c
Nico. de N cap. in d.l.i.§. officio. de tutcl.
Se rat.diftrah.li t Bart.inl.apparitorcs.de
cxaft.tribu.lib.u.C.
Qjiod porrôdeperfonis dichim eft,que j^ ejj e n d a
rationem rcdderecômpclluntur,illudcx-rumratio-"
tendedum quoque eft ad harredes corum, """"onm
quôs ratioms rcliquorûmqj redditio per- ^J 1
fuc
"
xque conftringit, atqj authorcs fuos,prin tranfic.
cipalefque adminiftratores : quod aducrfus
îUos tranfeat a&io qux contra adminiftratorem
côpctcbat. [I.3. §. hec aftio. fF.
de ncg. geft.l. omnes tu tores. Se Ltutche.
C.arbi.tut.Pont.inprxalleg.confil.413.]
excipe tamen iuramentum 111 litcm,quod
contra haeredem adminiftratons non côpetit,
prâÈterquam in duobus cafibus, videlicet
vbi dolo vel lata culpa inftrumen»
tapcnesfe occultata retineret,nec reftituerc
vcllct : vel nifi lis cumdcfuntto iam
effet conteftata. [l.alio iurc. Lis qui. Sel.
aduerfus.C.dcin lit.iur.]
Harcdcperfonis haftenusj qux rationem
reddere tenentur. Nunc de forma ac
modo reddendi,pauca fubiiciemus. _ ,
r» - r jj j Fortnared-
F nmum itaqueis qui ad reddendas ra- dendamm
tiôncs tenetur, & ad faciendum & ad dâ-rationum.
dum promifeue obligatus eft. [I. cum feruus.rï.decondit.
& demonftrat.gl.quam.
probant Fab. Ang.ôc May.in Ç.omnium.
înft.de aéf. M oder.in l.a.ff. de ver.obhg.]
Et hâc obligationem Baldusin 1. cum teftamëto.
C .demanumifT. tcft.in quatuor
fpecics diuidit.T radit enim conditioncm
reddendarum rationum quatuor complc
" p «j

m
. tti,fcilicctcodicescdi,calculum poni,reliquarcddi,culpâ
folutionc ciusquoddebcturpurgari.
adducit d.l. cum fcruus. ff.
decondit.& demonft.& l.fi pure.^.vltim.
&Epater.§. fi fticho.fF. dcfïdeicommif.libcrtat.]
C ui adlHpulatur Angcius, confiliozço-
Qjjando infatto aitertum eft
tnihi. Oportetigitureû qui rationes reddere
paratus eft,eas offcrrelcgendas,dein
deamputandas, vt dignofci pofsit probenc
5cexfidc.an fraudulctcr &perperam
negotinm admimftrarit : accepta ab eo,
fïntncfideliter &cx officio integri hominis
in codieem relata, d.l.cum feruus.& in
l.fiftatu Ubcra.^.vlt.ff.deftat.lib. vbiclcganter
iurifeonf. diffinit rationem reddere
efle ipfa volumina rationum exhibere^
ad percuncf andas cxaminâdàfquc Se difpungedasrationes.Qjiod
vfqueadea vc- •
rum eft, vtfi remifla effet reddendarum
rationum neccfsitas,nihilominus libros
in quibus defcriptaefunt,cdcre tenerctur.
[expreffus cafus eft in l.vlt.§.intcr caetera.
ïJF.dclib.leg.& l.fi ita fuerit.i,§.quaefUo.ff.
de manu, teft.]
Ethxc deforma.Nunc quid continere
debcant rationum codices videndum cft.
Qj_iam rem tra&at Bart. in d. confil. i / 0.
inquiens omnia ôcfingula inferi deberc m
libris,adieftis frucfuum, redituuraqj quâ
titate & quaIitatc,

ARTICVLVS SEXTVS. ni
Ex his tribus, quae în ratione reddenda
obferuari diximus.notandum illud eft:
rationum redditionem à fafto initium fu
mère 5c in dationc finiref. tex. in d.l. cura
fcruus.5c in Lcum ftatuliberaj Vnde redditis
rationibus neceffceftrcliquaconfignari,ncc
ca in re fola oblatio fufficit.[d.l.
cumferuus.] , ' , ( , . >. ' , ,
Qjuarto oportctillicuîrcdditacritra- Aduerfu»
e u r a u , r I
tio,rcddi quoque inftrùmenta, quarfi re- 3 *.
ituireculontur,aduerfuscum qui ratio- ditisinftru-
honcftis exemplis côtigiflfefaîpnisrcfert
Iac.de Raucn. & mcisctiam temponbus
eucnïffe memini. Cum enim inclytusac
illuftris Tornodori cornes,dumin viuis
«ffet, mecœnas mihi arterna memoria colcndus,mc
vnàcum tribus collegis,fui tcflamcnti
executorem conftituilfef, quo
quatuor librarûrnilliaànobis diftribuen
da pucllis nubendis qux in fuo territorio
effent, reliqucrat,fac\um eft vt c nobis vnus,
quem dedecoris caufa non nomino,
affereret fc nummûm mille in cam rem fc
cutus teftatoris volûtatem erogaffe, quae
fane in rationes cômunes quae nobis reddendae
crant redigi non permifi, nifi fingulispuellisfpeciatjm
nominatis, quantaraque
pecuniam vnicuique diftnbuiffet
deelarato.
Item feiendum eft hxc folenriia rect
dendarum rationum non ita ftriftein per
fona coniundïa obfcruari: in qua,ratione
fanguinisautaffînitatis,moderatus 5c rc
jniiius eft reddendx rationis rigor. Sufficit
enim fuarum expenfenfarum rationes
non ita neceffarias fed verofimiles effe:yç
recVecenfuit Socy.duobusinlocis corif.
73.circâprinc.lib.ï.& canfil.40.in princ.
lib.4.in vtroquemultaquajad rationunt
reddendarum materiam pertinent, argutc
& docte difputat.
Secundo' in reddendis rationibus illud
praecipue neceffanum eft vtpoft édita 5c.
«xhibita rationum volumina difpuncta,
& quod dicitur à parte vifa: à iudicc dentur
arbitri 8c calculatorcs, qui ca excutiâtdiligentérq;
examinent,fupremâmqj
adiieiant manum, 5c, quod dicitur, arreft,ent.[tex.in
l.fi cui libertas flf. decondit.
£cdcmonft.facicinarg. 1.2. C.de vfu. 5c
fruc.leg.5c l.fi refiduu C.dediftra&.pig.]
Qjiam quidem difpunclionem feu calcu
lationem facient ipfi arbitri praefentibus
partibus.quarreddunt &quibus redduntur
rationes [tex.fing.in l.i.§.cum dicitur
ff.fi cui pluf. per l.falc]deinde iudici réfèrent
qui fecundum corû relationem pronunciabit[d.
l.fi cui libertas, vt plenius
traftat Çart.in d.conf.1/0.]
Tertio vt ipfi tutorcs reliquique adminiftratores,ipfipupillo
ôraliisquibus
ratio reddita crit,id quod ex ipfo ratrocinio
debitum conftabit.foluarrt [ l.non folum
§.is qui reddere.ff. delïb. lcg.l. fi quis
ita §. fi duo ff. deftat. lib.l. quifub conditionc,5cl.quanuis
ff.de condit.5c démon
ftrat.l.cum teftamento C. demanu.tcft.]
nes reddidit, iuramentuminlitem defer- menra refti»
t u e r r e c u f a t
tur, quod etiam eo mortuo, contra eius 5
heredes dabitur. [iuxtal. is qui 5c l.aduer hxtedes fù-*
fus CdcinLiur. Qjiam rem fuprà vbe- ratur in lue.'
. rius -declaraui 5c in camedidit Pont, clegans
côfilium, quod«ft nj.incip. Quoad
primumquo quaeritur.] -i
c Qjiandoautcmreddidebeant rationes Q_ ul
«

11+ TITVLVS SECVNDVS.
tôt tutor,licet ex cacaufa ex qua coutraeft
obligatio tutoris cura pupille», orta
ex co tempore fît quidem a&io, ca tamen
antefinitaai tutelam proponi non poteft
[d.l.fî tutor reipubl.^. vlti.cum l.feq. ff.dç
Protutores t u t cl. & rat. diftrah.] At contra pro.tuto-
porte indifti ideft e um qui tutoris munere inre
etc durante . ' . /1 ... n -
tutekeomie impuberis fungitur 3nondubnimeltquiii
Hjrik - • ftatim agi pofsit etiam ex his obligatio-
' numeaufis, quxdurante protutela orta;
funtjCtiâ ex vniutrfali adminiftratione»
. ncdûprore fingulari.[l,eûquafi.§.illud.
ffjrem ra.hab»& l.i.§.fiiiitur.ft".de côt.Iudi.tut.]
Qjii loçus etiam ad procuratores
. -j feu curatorçs putatiuos extenditur; id eft
eos qui curatoris munere in rébus minoiumfunguntur.
Qjiodea ratione concef
fum eft minoribus, quia illi non fuarum
:
> rerûveri ac legitimi adminiftratores funt,
fcdfiftitij,fuppofiti,& quoddiciturîma*
ginatiui : quo fit vt dete&o errore ftatim
ab adminiltratione definant.
QnanJora- ' Incuratorum vero quaeftione, hpCmv
uoicurato- fus adhibetur diftinttio. Namquifuriorc
exigaw. g s & mente captis datus eft, ftatim ad rationes
rcddcndascompelli poteft,etiam
vniuerfae adminiftrationis, quia hoccafu
agi proprie dicitur nego tiorum geftorum
£text.d.l.nifi.§. cum furiofi.ff.de tutel. &
rat. diftrah.] At qui adultiicurator datus
•eftpropter setatis infirmitatê, in co idem
obferuatur quod in tutore ditturn, eft
non nifi finita cura conueniri pofsit. [d. î«
a.&l.rationes.C.deadminift.tut.&cura.
&l.a&us. ff.eod,] Ratio autem differcntix
colligi poteft ex Accurf.in d.l.nifi.Incertum
liquidem eft quandiu fu,ror,vel.
morbus ahus duraturus fit. Itaçum dubius
fit curac huiufmodifiniendae modus,
optima ratione placuit, eum finem non
expc&ari ad conueniédos hos curatores.
At diuerfa plane o ktinet ratio in curatoxibusadultorum,
quinullo alio vitiolaborant
quàm xtatis imbecillitate, in quibuscerto
tempore finitur cura,népc anno
îetatis vicefimoquinto. Qjiam rem tamé
faneintelligo, vtcurator, conftantccurae
officio, non pofsit conueniri ex generali
& vniuerfali curac a&ione, vt fcihcctfuae
adminiftrationis rationem reddat,fccus
autem obtinet fi de rc particulari agerc»
tur.Tunc enim fruftra expeftaretur curas
finitae tcmpus,quinimmo conueniri poffet
ftatim,tiu« in rem fiue in perfonâ fuit
orta obligatio : nec in eo admodum labo-
*idum,an obligatio illa vetuftiorem eau-
fam habueritipfatutcla, an confiante tutcla
contracta lit. [I.fi adhuc.§. curator.fF.
de tu t. & rat.diftra. & l.cum curatoris,fecundum
quartam le&.fF. deadminift.tut.
l.nô quafi.§.hac ftipulatione. fF. rem pup.
fal.fo.] Ex quo patet in hoc poftenorc cafudeteriorem
cfTc curatoris quàm tutoris
conditionem. [l.cum curât o rem. fF. de
adminift.tut.ck curât.] ,
Porro,nonleuis ex hisquxdixirauscmanat
difficultas.Si enim verum eft contra
tutorem vclcuratorem agipofleconftante
tutela: vel curae adminiltratione, à
quojccdojconucniri poterit? Qjiod enim
ad pupillum vel adultum pertinet.certu
eft eos non habere legitimam perfonam
ilandiin iudicio fine tutoris vel curatoris
authoritate. [l.x.C .qui leg.perf.l.clarum.
tf.de au th.prxftand.J Rclpondeo.Siplures,
vt ferefit, tutores vel curatores dati
funtminoribus,akcrin alteriusconuentionem
authoritatem prarftabit.Sin vero
vnus,çonftituctur curator ineamlitem. ^^„"^1*
fj.penulc.Inft.de auth.tut.ck l.i. de in lie. r«s ptures ia
dan.tut.] Et harc quidem intclligitointcr rmnorû »dtutorcs
& pupillos procedere. Caeterum j*[*"° t"
quodadipfos tutores pertinet,feu cura- alterabalte-
torcs, qui plures minon dati funt, altcrû r° poteftra-
abaltero vicifsim fuae adminiftrationis ra
t l o n e c o m u
. ... tus peneuh
tionem extraïudicium peterepoile ma- admtniftranifeftiiuriseft,
rationecommunispericu «onisratio.
Il quod eos o mu es firaulmanet.£l.j.^.i.fF. n e e x i e r c
S «
de admmift.tut.jQj-ixresin omnibus re- „
rum alienarum adinmiftratoribu» verum aiiCnl?ùgc obtiiict,àquibus etiam intergerenda ne- ftorei rano.
n e m
gotia adminiftrationis fuae rationes exigi
teddtt
*
poffunt quandocunque libucrit domino, nsmur^ulqui
negotij fui gerendi prouinciam de- docûque do
m i n o a b l u s
mendauit.[d.l.mli.§. vlti. de tutel. & rat.
diftrah. & pleniusfuprà traftaui.] ^«egent.
Supcreft ex hoc noftro reddendarum
rationum traclatu videre, quonam in loco
reddcndxilkc fint.Qjiiain re tu paucis
concludito,fiuedeadmmiftrationepubli
cafiuc pnuata agatur, co in loco ratione
reddi debere, vbi adminiftratio gefta eft. R l t i o n e, t 0
Et ideuidetiprobatur ratione. Qjiodfci- loco redden
licetfaciliusdominusquicunquefit, fiuc dasvbl
g cfla
impubes ïam adultus, fiue minor^poft vi- fa** vn
~
gchmumquintû annum,rcrum fuarum
mftrudiorcm cognitionem co in loco habiturus
cft,ob prefentiam multorum,qui
forte rci gerendae ad fuerunt. vt eft cafus
in l.i.ôc a.C.vbi de ration.vbi Accurf.aic
eum villicommunis fuœ rationem redderedebere,
incolocoinquoillâ exercuit.
;
-

ARTICVLVS SEXTVS.
Qjiod vfquc adeo vcrum crcditum efï,vt
fi eo in loco negotij adminiftrator non
inueniatur,debeat illud remitti. Qjiae tra
ditio non nifi in priuatis adminiltrationibus
locum fibi vendicat.In ciuilibus fiquidem
ac publicis fun dica
terque 5c gardunus 5c lcgitiinus tutor -
aequa rationeada*quarentur,quemadmo- ra^afr'ero
dum fi pariter adarquatâ fingeremus no- côparari, Vel
bilniin ac plebeiorum rationem . Tune vtru
q u

u6
TITVLVS SECVNDVS,
ARTICLE SEPTIESME.
-^Endefault d'afcendant n'y aura aucun gardian,ains fera proucu
aufduftz mineurs de tuteurs & curateurs,par auctoritc de iuftice,
appeliez les parens du cofté paternel & maternel.
§. C^V A R T V S.
^Deficientibus afeendentibus gardiano locus non erit,fedagnatis
cognatifquc vocatis, tutores aut curatorcs pupilhs dandi crunt à
iudice.
T huius noltrxconfuetudinis que tradi folet 8c aduerfatiua illa diftio, Diftioauté,
interpretatio ab eo tépore ini- autem,[vt referunt Accurfius 8c Bart. in
tium fumât, quo primû in vfu
efle ccepit, primo fciédum eft,
ante annum i / a 3. quo haec confuetudinum
epitome in feriptis redacta eft ac in
vulgus primum emifla, hanc confuctudinariam
tutelam deficientibus afeendentibus
ad agnatos cognatôfque deferrifolitam,
quae vocabulo paru latino fed barbaro,
baillia, fjeut afeendentium gardia,
appellabatur. Qjix tamen (vt fupra in
BailUa ex- p r o c t I U O admonuimus")in defuetudinem
plofa fruftra ï J
Bailliftrarû abut cxplolaqueclt, ac omnium confennomen
r«é- fu plane deleta.Quo fit vt fruftra, renon
aduerf
""»l.manti^.vlt.ff.de
adult.Bald.ini. omnes
populi.if.de iuft.ôc iur.c0L9.verf. item vnumeaput
ftatuti.Alex.& Imm.in l.fi filiusà
pâtre, col. penulti.delib. & pofth.]
Quarum dictionum natura eft omnino
piaecedentibus aduerfari. [vt eft text.in 1.
quifedebere. in princ. ff. de condit.& demonft.l.
hoc amplius. §. de his. fF. de dam.
infec.vbi Bar.] Quodintellige in his quae
funt eiufdë genens. Et proindecumfint
aduerfatiuae, vbi precedens oratio ponic
feu affirmât,fubfequcns negat, &econuerfo.
[vt.ff.de vcrb.obligat.l.lulianus.y.
quifundum.& l.continuis. v.ita. 8c §.pen.
eod.tit.fF.de fupcll.legat.l.labeo.>.fed his.
& §.fed etfi magnopere.]Multum tamen
intereftadieftane fuerit iimpliciterdicfio
Sed, fine copula, an vero, cum copula.
Qjiandoquidem, fi cum copula adiecta
fucrit, tune ex fuinatura aegenuino officio,
praecedentibus omnino aduerfatur.
Caeccrum,fi finecopula,tuncfac~tum omnino
diuerfum fignificat,non autem diuerfum
ius. [Qjiae vêtus traditio défumitur
ex 1.2. ff.nequis eum quiinius voca.
iunctaglof.in ver.fed 8c fortius.vbi Bart.
ÔC alij. Et idem turfus,tum & Imm. Accurf.fequuti,in
l.patns ocfilij.ff.de vulg.]
Alios huius particuke, Sed , fignificatus,
vide in Alb.de Roz. dicfionano.in verbo,
Scd.
tum.acin tu e x lfl- e n t e nomenin titulinoftrifuperferi
tuh fuperfcri . . . , r
ptionevfur- ptioncm rctinuerimus. Quod tamen rctum.
cimus ipfi infecuti communem errorcm
ne arroganter nimis videremur id abolcre
yoluille,quod omnia vera harum confuetudinum
exemplana femper ab initio
habucre: tum quod etiam viderem multa
cffeinPandectarum & Codicislibrisiam
vetuftatc obfoleta ac omnino fublata,
quorum tamen nomina retenta effent, vt
eft t Italie de caducis toll. del. fuf. Can.
toll.&fimiles.
fScd.
Qu* fit vis T^I&io,fed, hoc locoproprium fibi ven
di£t,iôis,fed. JL^dicat officium, quod eft aduerfari in
facto & in iure, praecedenti orationi, cum
fine copula adiieitur. [vt tradunt Accurf.
Bart.ck alijjinl.z.vcrl.fed & fortius,ff. ne
quis cum quiinius voc.jEftautemdiiftio
fed,fuinaturaconiuctiua, & ideo fequentem
orationcm cum praecedenti coniungit
ac copulat, [Bar.in l.huius.§.quihabebctadTrcbell.]Quofit
vtex viilliusintelligunturqualitatcs
praecedentis difpofitionis
cum qua pugnat & aduerfatur,
repetitae in fequenti, ita vt praecedëtia fequentibus
omnino conueniant.Idé quo­
H Aecverba
Agnatis cognatifqj.
(Les parens du cofté paternel
8c maternel appeliez ~) nullam
iuri conuenientiorem recipiunt interpretationem,
quàm vt vertamus agnatos
&cognatos.Idquod àmefactum
eftjtum propter communem loquendi vfumqui
nedum apud noftros Blefcnfcs,
fed in tota pene Gallia inolcuit, ex qua

cônfanguineos quocûque génère vel matrimonio
nos actinentes,parentes voca-
Cômunem mus. Qui quidemmos,8t communisloloquédi
vulqyçjjjj V U 4 S m ftatutis proprietati preuain
ftatutis ,* • / r • Il ri I
maxime at_ iet, eiufqucprajcipua ratio habetur.Ll.lateodi.
beo.§.idcm f ubcro.vbiBar.de fupel.lcg.
idem in rub.de no.oper.nunt.in 2.col.copiofcB
utrig.in procem.decre.jtum etiam
quod apud dod. vulgo iactarilblct,verba
in vulgari appofita aliquid operari aefignificarcdeberc.Proptcrea
quodfîinfeii
iu iuris communis ea intcrpretarëtur, nihili
client, ac penitus euanefeerent. E o enim
contextu cauetur,vt vbinulli fuper-
ARTICVLVS SEPTIMVS.
funt afeendentes parentes vocentur. Ccr
de^Twffare totamen
«rtius eft parentum nomineafed
vt dici- fcendcntes tantum venire, vt infra oftentur
aliquid dam.vndcfit vtmerito illa verba quo alioperan.
fignificct,ad collatérales trahamus.
•i
[ccx.cxprclf. in l.fi quâdo.in prin. de leg.
i.&inc.tïpapa.depriuilcg.in6.]Hisaddc
quod hîc verfamur in materia plane fauorabili
nempe in perfonarum 8c rcrum
pupillarium commode. Quo fit vt illius
fauoris ratione liceat aliquandoà verborum
proprietate recedere, 5c ad improprium
fignificatum deflcc~tcrc.[ vt latè tra
Ctaturamodcr. Mediolan.poft alios vc-,
tuftiores iuris interprètes m l.quique§. 1.
ff.dcinius. voc] Viqueadco vt parentes
naturalcs tantum, neenon ciuiles tâtum,
qui adoptiui dicuntur,parentum appel-
Patente»
o n c
k" côtineantur. QjiQd autem ad ve-
Maiotes» t u m gCnuinumque huius vocabuli paren
tum fignificatum attinct, fciédum eft parentes
ex propria cius fignificationc ohm
apud Romanosafcêdcntes adTritauum
vfquecomprchendifTe. Qui autem vitra
hos erant, quia fpecificum ac elegans nomen
àiureindttum nullum erat,maiores
appellatos.Sicutcadcm ratione in defeen
liberî. dentibus obferuatum eft, vt liberi vfquc
PofterU aj trinepotesdicerentur, qui autem infra
«os cflent.pofteriorcsfeu pofteri nominarétur.
[ita iurifeonf. in 1. iurifcôfultus.
•ff.de grad.affinit.]ex benigna tamen legis
interpretatione, parentes,omnes afeendentes
qui in infînitû vfque furfum funt,
ac liberi,omnes quotquot deorfumverfus
tcndunt,intelligûtur. [ita Caius Caffms&cum
fcquutusVlpianusdoccntin
LquiqueÇ.i.in ver.parentes, St inl.fcdft
hac lege^.libcros.de in iusvoc. Quod pro
bat quoque linguae latine vindex acerrimus
Laurcntius Valla.4.clcgant.c.47.]
Quo fit vt hodie parentes eos omnes di-
camus,quotquot fupra nos funt vfquc in
infinitum, ad prnnum vfquc protoplaftû
illum Adam. Vnde non iufacetè dicebac
Accurfiusjin §.pœnalcs.lnft.de a&.ipfurrt
Adam, fi nunc fuperftcs effet, fine venia
iniudicium vocannon pofle. Qjuae appel
latio parentis generalis, eft vltenus hodie
cxcommuniloquendi vfurpationeapud
nos extenfa, vt non folum pro omnibus
afccndcntibus,fcd etiam his qui nos contingunt
aliquo vel confangmnitatis vel
afhnitatis iure. In cuius rci confirmationcra
inducitur eclebre illud Pauli Caft.
confil.418. Quod ifta.in antiq.quo in loco
parentem pro confanguinco ex communiloquendimodo
vfurpat.At confan
guineusquoeunque fanguinis iure conîunîtus
vulgo appellatur. Quo fit vteon
fanguineorum appcllatione non folùm
agnati, fed Se coguati veniant omnes : licet
ex ftri&a Se propria vocabuli fignificationc
aliter apud iurifconfnltos accipi
non ignorem[l.poft cônfanguineos ff.de
fuis Selegtt.] v'erum nobis tutius coininum
loquendi modo adherendum crit.
[ex tex.iunfta Accurf.Se Bart.traditionc
in l.cum quidam $.quod dicitur ff.de acq.
harred. Se toto tit. ex. de confang. 8c aft.J
Qua: etiam communis appellatio intérim
iure probari potcft[ex auth.de alien.
8c emphit.^.œcoiiomus quem tex.in cara
remcxpenditAng.] Scdhicnonabrcerit,fi
omnemagnatorum 8c cognatorum
progcniem,mira quadam breuitate comprehendamus.
Sciendum itaque eft cognationem,
nomen elle générale, in tria
autem capita diuilum, in parentes feilicet
in hberos, 8c in propinquos qui ex tranfucrfo
veniunt. Et parentes quidemfunc
i), vt nuper diximus,acccpta proprie verbi
figmncationc,afccndcntcs à quibus origmem
traximus. Liberi qui à nobis gignûtur,
veluti filius,filia,ncpos,neptis, 8c
qui ininfinitum vfqucinfra hos funt.Ex
trâfucrfo propinqui funt à quibus ncque
ortum duximus, ncque illi quidem à nobis,
fed ftirpem fuamac generis radicem
nobifeum communcm habét t veluti fratcr,foror,patruus
vel auunculus,amita
vel matcrtera,confobrinus côfobrinaque
8cqui omnino ex his defeendunt. Et vt
propius ad propofitam rem noftra accédât
oratio, Cognatto rurfus qua:ex la*
terc fiue ex tranfuerfo, irt duo diuifa eft:
Ncmpcinagnatos 8ccognatos. Et agnati
quidem funt qui per mafculos feu viri»
Cognaticu ;

us TITVLVS S
lem 4ineam nobis coniuncti funt : vt frater
confanguineus, ôc foror confanguinea:fratris
liberi Se nepos neptifue ex fra
tris filio : Se patruus Se patruiliberi Se ex
filio patrui nepos neptifue : atquc, vt totam
rem vno verbo femel abfoluam,tandiu
perordinem procedit agnatio, quandm
nullam interuenit fœmina quae rupta
agnatione per virilem fcxum procedente
caufam deteognationi. Cognati verô tût
qui per fœminas nos conringunt. vt frater
vtcrinus,noh etiam conlanguineus,
Se liberi eius : aut foror vterina aut etiam
. fororis confanguineae liberi. Nam Se ij
cognati funt, quoniam fororis perfona
cognationem incîdit. Porro feiendum
agnatos quamplurimum àcognatis differrc,nam
agnati legitimi dieuntur, id eft
iure inuenti: Se cognati id eft fola natura
cognki. Eos enim fola nouit natura quia
non item legitimi funt. Qjios enim ius
ciuile nouit,hoc nouit 8c natura: quos ve
t o natura nouit, hos protinus non nouit
ius ciuile.Haec de cognatione generalidictafint.
«J Vocatis.
APertifsimiiuris eft,cum ex iudicis au
thoritate Se decreto conftituuntur
tutores,ex Attilianilege vocandos effe
eos qui pupillo , aliquo confanguinitatis
iure coniunéli funt. [I.haecauté.ff.cx quibus
cauf. in poff. eatur. 1. ergo. ex quibus t
cauf.maio.ôcitaccnfuk Bart.in l.fcireoportct.§.cum
reliquisiff.de tut.Sc turato.
dat.ab his. Bal.in l.omnem. C. ad Tertul.
tex.in auth. ficut haercditas.de leg. tut.in
his verbis: Iubemuscommuniter apud iu
dicemeonuenientibus vnû vclplurcs cligi.]quodcadecaufafit,vtmagis
idoneus,
facultatibus ac moribusprobatusinquiratur
,cuifidclius ac tutius pupilli tutela
committi pofsit.[d.§.rcliquis.]
Graduçpro Qjiod porro hieftatuiturdevocandis
pinquitatem coniû&is, intclligendum cftdeproximis
m déférées a(J quos fecundum eradus pracroeatiuam
tutelis atten T- . . ° . r o
di.obfuccet fuccefsionis 1 pespertinet. [toto tit.tr.de
fioais fpem. legit.tut.]Qjuod optimarationcconftitu
tum eft. Namconie&uram facere fegiilatoris,
eos fore in bonis adminiftrâdis propenfiorcs
ôc diligentiorcs, quos aliquandoadeos
peruentum iri fpes tenerct. [vt
docet Bart.in l.tranfactionem. C.dc trâfat~t.
cxpendit textum.d. 1. i.deleg.tutel.
Bal.in 1. vlt.C .de verb.fignif.Saly.in l.vlt.
de teftam, mil. Qmbusinlocis communi
E C V N D V S,
omnium confenfu concludût, in contractibus
minorum Se mulieiHim, in quibus
conftitutum eft nouifsimis temponbus
propinquorum pra-fentiam requiri, proximiores
fanguineinterclfe debere, quos
fpes illis fucccdcndi habet.]
Qjiod autem hiciubetur ex vtroque
latcreconiunc~tos vocari, vbide cligendo
pupillo tutorc agitur,nô eft quod truftra
vocari cognatosexiftimes , fi extêtagnati.N
am iamdudum fublata cftagnationis
Se cognationis differentia,ex auth.de hercd.abinteft.
confcqncns. ôc fcq.idque
in fuccefsionibus hareditariis, quodtrahimus
iuread tutclas. cum tutela veniat
inquandam confequentiam hsrcditatis.
Qjiosenim lex ad harreditate vocat,cofdem
vt plurimum tutorcs elfe iubet:ex il
la tri ta régula, natura* conueniëtifsimum
effe, vt quem manent emolumenta, eundem
ôc fcquantur oncra. [Inft. de legit.
patr.turel.l. vlt.vbi Saly. C. de lcg.haercd.
tex.in l.quo tutela.ff.de reg.iu. ôc d.auth.
ficut de legit.tutel.] Qjuibus adductus
Bart.confil.incip. Ciuitas Mcdiolan.con
cluderenon dubkauk,ftatuta quibus de
fuccefsionibus haercditariis difponitur,ad
tutclas quoque merito trahenda. Qjiam
rem tamen in matribus verum non obtincre,
meritocredidit loan. Andr.inaddi.
Specul. in tit. dccuratorc.§. cum autem.
verf.haercditas.inquicns, matrem, quamuis
ex ftatutidifpofitioneà filiorum fucccfsionc
excludant agnati, non tamen à
tutela exclufuros. Nec enim ius commune,
nifi expreffo contra vtentium confen
futolli poteft aut immutari.[auth. quas
aftioncs. C.defacfofan.ecclef.] Prauerca
piusmatris inliberos amor,non finit vt
legumlaxores potins ad agnatos quàm ad
matres tutclas deferri voluennt,[in auth.
vtfincprohibit.mat;deb.ôccrcd.coll.7.]
f Dandi.
IStud ea ratione conftitutum eft," q'uia
feire oportet ex generali regni noftri cô
fuctudine, duas tantum tutele fpecies c tj
multis quas ius ciuile introduxit,nunc fu
pereffe: legitimam feiliect, Se datmam.
Qjiinctiam vix benc légitima tutela omnino
obferuatacft. Nam Se nomen fuum
hodie perdidit, tranflatum quippe in eam
quam vulgodicimus, gardiam Ôc Bailliâ.
acin plcrilque articulis légitima illa tutela,ac
gardia hec,non conucniunt,,vt fuprà
Statut» de
fuccrfsionibushaereditatû
lata, ad
tutelas trahi.
Matrem etfl
à. filij iuecef-'
fione ftituto
ab agnatis
exclufam,
eofdé tamen
in tutela excludi.

A R t ï t V L V S
oftendimusjin rub.& in capite primo hu-
5 tute iusnoftritracfatus. Datiuaautcminfuo,
lâ hodie om prorfus rcmanet roboreadhuchodie, nec
ninom vfu quicquam fublatum aut immutatum in
c
^~' cacft. Qjiodautemad tcftamentariâper-
Xcftaméta- tinet pciiitus in defuetudincm abiit: quia
naetutelçv- ni s tcmporibus nulli teftamentotutores
iam obfole- reiiUqUûtur, nec dari admittûtur. Qjiod
uilfe. fenatufcôfulto Panfiëfi à do&ifsimo noftrae
œtatis iurifconfulto ac celcbernmo
praefide Montoloneo emiflo, confirmatum
eft, in caufa illuftrifsimscomitis rupis
Fucaldi, quae teftamento à viro liberis
tutrix reliftacrat. Ethoc cômunivtcntium
Gallorum côfenfu receptum eft, ea,
vt puto ratione, q> Gallis nullum eft pa-
Tutelai pupillorû
adue
nicte pubertace
fiiiiri.
S1
ARTICLE HVICTIESME.
OCTAVVS. ii^
tria; poteftatis iusinlibcros,quale antiquitus
patnbus Romanis competcbat.In
quorum manu vita morfque filij pnmis
temporibus fuit, [iuxta Lin fuis ff.de lib..
& poft.] qtia: tamen nimis lata poteftas,
quod aiiquando in atrocitatem vergeret
àpatrispictateomnino alienam, temperata
eft ex diui Hadriani conftitutione fc
quamrefert Martianus inl.diuus.ff.adl*
pomp.deparric. Hodie porroomnis huiufmodi
patruminfiliospoteftasfublata
eft. Qjio fit vt teftamêto tutores eis dari
iure non pofsînt^.permiiruiïi, inft.de tu*
tcl.Sc l.i.dccôfirmat.tut.JËx qua rc,prêter
alios, conieefuram facioeade eau il*
celfalle teftamentarias tutelas.
r^Gardecxpireaduenantraagcde puberté: c'eft à fçau oir.es
malles l'aage de quatorze ans, 8c es» femelles dedo^ize ans.
§. Q.YINTVS.
t^Gardia, pupilli pubertate expirât in mafeulis feiliect, cum
decimum quartum annum impleuerint in feeminis vero
cumduodecim'um. * . - « . . .
Oc capite in fumma côtinetur
quibus modis tutcla,quam gar
diamdicimus,finiatur, pupilli
feilicet pubertate. Qjiainrcà
regulis iuris communis non eft recelTum.
Conftitutum enim erat itidem tutelam
jnafculi,annodccimo quarto explcto finiri:
fœminxvero, duodecimo. [§• i. inft.
quib.mod.tut.fin.]C uius admonuifle vo
lui,quod ha*cgardia,vt diximus, plane fit
irrcgularis.& in multis à legitimis tutelis
aliéna, ac differens. Alia etiam de caufa liniitatum
hoc tutelae tempus exiftimo.
QjLiippe ante harum confuetudinum pro
mulgationcm, obfcruatum in prouincia
noftra fuit, vt tutekeante vicefimum annum
non expirarent, ea nempe state pubertatem
metiebantur.
Scd fuper his dubitari poteft, an mater
ckauia,filiorum vel nepotum finita per
pubertatem tutcla,curatrices elTe pofsint
vt ante pubères annos eorû tutelam gefferunt.
E t plerifque vifum effeuratrieem
elfe non poiTe, quia mulicr, curatrix bonorû
conftituinon poteft[vttradit Ang.
in l.z.ff.dc curat.bon. motus ex tex.l. cuius.ff.de
eu rat. fur.JItcm tutelam légitimant
ciTc dicimus, nô item curam. C uius
reî ratio non in reconditoiSiquidemne- Curatorem
mouiuitus curam fufciperecompelutur. ,j a r i >
[ vt rcfert.Cy.qucm fequitur Bal.in 1. ied
& milites.§.qui autem.if.deexcufat.tut.}
Vnde pkter non dicitur fidacianus feu. , t
legitimus filij curator. Ncque enim minorum
légitima cura vocatur,fed tâtum
prodigijfuriofi, autmêtccaptiQ.dccreationibus.
c. deepif. audientûjîb.«£c etfi vera
fint, non tamen tantum pondens apud
me habere poflunt, vt me laeara opimonem
adducant,vt exiftimem matrem 5c
auiam ea ratione, quaîllislicet filioruni /
tutelam gercre, non quoquelicere Se eo*
rumdem curam fufeipere. Qjiimmo fem»
percontrariamfententiam Vttamputaui
motus authoritateBart. & Accurf. Qui
in auth.matri & auiç C.quaiïdo mul.tut,
off.fung.ck idem Bart.in l.fi quis fub cor*
ditione.col.4. in verf. an idem fit in cura,
ff. de teft. tut. affirmant eam opinionem
ab omnibus probatam & receptam, matrem
feilicet ad curam fîliorum puberum
vocari perinde atque adtutelameocnm,'
in pupillari xtate exiftentium. Ita quoque
confirmauit abb. in c. ex parte 2. ex.,
de appellat.
.

Matremmitiv
fecandis
nuptiis à filiorumtute-
la©
TITVLVS S E C VND VS.
^[Impleucrint.
Scl.vlt. C. quando tut. vcl curât, efle dé­
ITa vifum cft intcrprctari debcrc potins
quàra pcr ablatiuû abfoluturn fi~
eut in vulgari fermonc fonat litera.ea potiffimû
rationc, quia quando œtatis tempus
pcr ablatiuum dcfignatur.fuftïcit vltimum
temporis pwefiniti annum cœptû
efle, nec confummatûruiflc neceffarium
cft. [l.fî ita fucrit. ff.de manumif.tcft. 6c 1.
quibus. de fucceff. edicl.] Cuius ca eft
ratio: tepus ex ablatiuo praefcriptum,imperfectum
rcdditur.[Bart.& vberius moder.in
l.fi cui legetur.ff.de leg'.i.] At in ca»
ftinoftro adfintendamin mafculfs tutclam.non
fufficit pupillos decimumquartu
m annum attiguîe, vcl pupillas duodecimû
annum ingreflas.fcd oportet vtrûqj
illa tempora compleuiffe ,ac pubertatem
iamattigifte.d.^.i.Inft.quib.mod.tut.fin.
fier. & 1. qua anate.ff. de teftam.] C auerû
quod ad difpu tationê pertinct, qua quxri
folctan in a&ibus qui temporcaliquo vel
diecerta praefiniuntur,necclTc fit illud tépus
velcceptum tantum vclomninocôpletum
efte. hic nelongius ab mllituto auoeemur,
eam non examinabo. Videto
Bart. 6c Moder. in d.l.fi cui legetur. ff. de
leg.i.&eundcrn Barto.in l.Lucius.§.pen.
ff.ad munie. Se rurfus in l.pupillo.in prin.
ff.denou.oper.nuntiat. Bal.in l.vlt. Cdc
teft.milit. Seeundemin 1.exigendi. C.de
procurât, pontificij iurisincerpretes,in c.
cum ex eo. extra, de clcct. gl. in clem. vit.
ver.dccimooctauo anno. de aetat.Sc quai.
ord.Bal.inc.cum vigefimum.de oft.deleg.
& vberrime Prxpof. Mcdiolaii. in c.
vcnicns.extra.de fponfal.
ARTICLE NEVF.ÏES M.E.
PfrLa. merefoit noble ou roturière, perd la gardc.gouucrnement
5c adminiftration dcfdicta enfans, fi elle conuollc
en fécondes nopecs.
§.VI. ET V I T IM VS.
Mater nobilis plebeiâue, hanclibcrorumfuorum tute*
lam vcl gardiam pcr conuolationcm ad fecundas nu.
ptiasamictit.
Dem iurecômuni conftitutum
fuiffe nemo cft qui nefeiat, vt
mater contracta fecundis nuptiis
à tutcla remouenda fit,
Ucipellcdâ. £ a u t h > m a t* r i & a u i s > i l i n f t a a u t l u f a c f a,
mctum.C.quâdoraul.tut.off.fung.poff.J
Qjiodadauiam quoque ad fecunda vota
conuolantemextédimeritofoiet. Quod
enim in matre conftitutum eft idem quoque
omnino in auia difpofitum intelligitur
in inquit Bal.in 1. omnem C. ad Tcrtul.
Nam matre decedente vcl ad fecunda
yotacôuolante, eam quam gerebat filiorum
curam ad auiam tranfmittit. quae
quafi ciusgradu fubintrato, primum Iocumin
recipiendis tutelis obtinet, fubla-,
tu demedio gradu matris : quo fit vt primant
quoque fuccedendi fpcm habcat. [1.
i.§.dcnuntiare.ff,deimpub. & tatiis fubftit.]
In cuius rci confirmationcm facit
harc ratio. Quando duo cafus funtà lege
f quiparati,quodin vno conftitutum cft,
adaltcrum quoque ratione comparationis
trahitur, ctiam fi illud cum regulis iu-
ris communis pugnaret. Eadem enim ae-.
quitatis ratio id fieri dicta t. [ Accurf. in 1.
fi quis feruo.§. corrûpi.C .de feru.corrup.
vbi moder. 8c in 1. quod vero. ff. de leg/j
Caetera quxadhuius capitis interprecationcm
pertinent,pctito ex Dccio.in côf.
246.Sc Socy.i8o.diligcntcr.
Scd putefne huius capitis noftri difpofitionem,po(ïe
etiam depatre intclligi,
quicumimpuberis filij tutclam gereret,
poftca non petitotutorc,ad fecundas nuptias
tranfiit, nec reddita intérim ratione
nûquid & tutelaeadminiftrationç omnino
priuabitur, & iji rcliquas poenas incur
ret, quaî matri idem facienti à iure impo-.
fitçfuntî Refponde, quodadpraefcntcm
conftitutionem pertinct, patrem tutcla
pcr conuolationem ad fecunda vota non
priuari. Et ita exiftimauit Bal. in auth.
iifdc.C.dc fecun.nupt. eo quod nufquam
apudlcgumlatorcs inueniatur, patrem à
tutcla ca decaufa remoucri. In quam rem
facit tcx. in 1. de cmancipatis. C. de legir.
jtared. Ncquc enim in his qu* lex îpfa

ARTICVLVS OCTAVVS. i2ï
6c ipfa naturalis ratio,5c muliebris conçu
pifcentia,acfexusimbecillitas fatis confirmat,[tefte
etiâ Accurf. in 1. vbi.in prin.
ff.de eden. Facit in arg.l. propter infidias.
C.qui accuf.nonpofl.in his verbis.fi pietas
5c ratio naturalis animi tui,non reuocatintêtionem.]
Nec enim cognato erga Cognatum
cognatum, offîcium piStatis ôc naturalis f°g n
*">

122 T I T V L V S SECVNDVS.
ritur. [probat Accurf.in d. 1. dccrcto. in
verb. contrahit. gio.inc.licct canon, de
clctSt.in 6.in vcrb.pnuatus fit.in c.quicun
que.de harrct.lib. 6. in ver. immo.fubfi.]
Aducrtc tamcn,ncha:c te in ahqucm crrorem
inducant, quod licct îpfa infamia;
pœna fit in muliercs intra annum nubentcsàiure
impofim, rcquiritur tamenfupcr
ipfo facto dcçlaratoria iudicis fentcntia.
[ccum fecundum codem tit. «Scnot.
Bart. in l.cum qui delatorcm fub fincm
princ.ff.deiur.fifc.& Ang.inauth.de mccft.nupt.fubprinc.pcnult.col.]
Secunda pœna elt, quod non italiberam
habcnt fuorum bonorum adminiftrationem.nec
enim vitra tcrtiam eorura
partcm,in dotem fccundo marito dare po
teft,ncc donatione tôferrc, nec teltamcto
rclinquere.C uius gcneris pœna à Deci.in
d.l.i. levas cxiftimata non eft. icdin duobus
grauiter obclle mulicri euidem elt.
Priino.quia ci etiam fupcrftiti,libcram îllam.quxcuiquc
data elt, bonorum adminiftrationem
aufert,quod fanequam grauis
& ignominie plena cuilibet hoaiiniingenuo
[tex.inl.2.§.vl.fiquisàparen.
xnanumii. fuerit.] Secundo, quia non ita
facile maritum, vel raltcnijnô ita dtgnum
inuenircpofsit ,cum leuioré haberec dotem
[arg.eius quodtradidit Accurf.in l.fî
pr

pccnis quxri poteft, ad quem ca bona vxori
amiiTa,peruentura fint. Et rcfpôfum
eft, bonaàmarito vxori ex teftaméto relit"ta,cohacrcdi,fi
quis fit, accrefeere, quod
fi nullus cohaercs extet, ad legitimos haeredes
qui ab inteftato fucceiluri client,
pertinerc. Sinautem inftitutionis titulo,
ieunomine legativel mortis caufa donationis
ea acceperit,ca apud cû qui illa dare
grauatus eft, remanebunt. vtnot.in d.l.i.
quoinïoco Bald. egregib docuit caadfiicum
deuoluta non in, eoquod vxorca
cum effectu accepifle noncreditur,ideo
ideo nullam fifeo iniuriam vel fraudem fa
clam.Illa enim teftatoris difpofitio dehereditatc
vxori rclinqu enda, vel legato dâdo,pro
non feripta habetur. Quibus adde
quod idem rurfus in hanc rem tradit in 1.
fccûcT 3.C.de teft. licet haereditas ab indigno hae-
trârcm rcdcfublata,foleat fifeo applicari, hoc tanullai-
men locum tantum habet, vbi hsercs ob
re
P c delùvtum aliquod commiffum, factus eft
indignus[iuxta l.papinianus.§. meminiffc.ff.de
inoff.teftam.] Sccus autem fi non
ob crime aliquodpatratû, fublata fuiffet
haereditas, fed quod tantum in mores ciuilcs
deliquiffet, vt quia in ingratitudinern
incidifTet:tunc enim locum fibi vendicarct
quod traditurind.l.i. Qjiodplacet
quoque Ang.in d.§. mcminiile. Quibus
autem foleat applicari hanreditas vel
legatnm incapaci rehc~lum,trac-tant vberrimeBart.Bal.Alex.&reliqui,inl.ha*reditas.C.dehis
quib.vtindig.Interim obiteradnotabis
praeclaramillam Pctri traditionem,quam
refert BaLin d.l.i.Quôd
quando quis eft adeo haereditatis vel legati
indignus,vt ea non capiat, id eft cum
Capm «um effeclu accipiat, tum ea fifeo noninferun
«ffeftu inteltur> n uodfi acceperit quidem ea ita vt
Igitur. ce et _ •
-* nohabeat,autcumenecturetineat,iuxta
l.aliud eft capere.ff.de verb.Ôc rcr. fignif.
tune adfifcum deuoluuntur. 1. his gencraliter.§.i.ff.fam.hcrcif.quo
in loco notât
Bart. & alij, fifeum ncquaquam ad ha»reditatem
vacantem admitti,vbi is qui in
ca inftitutus eft penitus eft incapax : fed
à venientibus ab inteftato excluditur. [in
quâ rem facit 1. fi quis mihi bona.§. fi quis
plane.ff.de acq. haercdit.ôV, Lfi in metallû.
ff.de his qua- pro non feript.] Quod vero
adaltcram pcenam pertinct,concludcca
qua;àprioremarito fupremaeius voluntatereli&a
funt, perimmaturum matrimonium
amiffa, à duodecim perfonis pro
pinquioribus confanguinitacis iure ina-
ARTICVLVS NONVS. iz 3
rito coniun&isjvcndicari: feruata intérim
femper gradus praerogatiua, & fuccefsionis
ordinc. vt ex contextu eiufdcm
confiât.
Quinta pœna eft, fi mulier nuptiarum
feftinatione rcligionem lu élus non fer uarit,vitra
tertium gradum coniunftis non
fuccedit.d.l.i.infi. *
Scxta pœna. Quicquid ex facultatibus
prions viri quoeunque titulo modo
lucratiuo confecuta eft, moricrïs ad filios
ex primo matrimonio fufeeptos trâfmittere
compellitur, nec quicquam ex his in
extraneam perfonam, nedum in fuos filios
ex fecundo matrimonio natos,alienare
poteft. Quo fit, vtdominium ac pro
prietatem earum rerum amittere cenfeatur,
quod plénum & integrum ante fecundas
nuptias habebat:poftquas contractas,
iam affeétum videtur îpfis filiis
ex priori matrimonio fufceptis,illifque
feruaretenctur.vt coin loco tradit Bal.
Septimapcena, Siquidexfuccefsionc
liberorum ex primo matrimonio ad eam,
fiuc ex teftamento fiucab inteftuto,pcruenerit,
illius proprietatentper conuolationem
ad fecunda vota prorfus amittit:
ita vtius tâtum pofsidëdi atqj fruëdihabcat
in extremû vfquc vitefuediem,nullaintérim
permiffa poteftate, aut teftandi
de his, aut quoquo alio modo alienandi.
Sed filiis qui fuperfint ex primo matrimonio
omnino rcferuet,oportet.
O&aua pœna,mulier fecundo vironm
bens vel vltcrioriftjuod enim defecundis
nuptiis dicimus,intclligëdumquoquedc
vlterioribus.l. hac edictali fub prin. de fecund.nupt.)vllo
libcralitatis titulo,feu
lucrandi pacîo, velrclifto non plus conferre
poteft in fecundum illum maritum*
quàm in fingulos filios priori coniugio
proercatos. Et quod ci vitra donauerit
vel reliqucrit, non confiftet. [d.l. hac ediftali.inprin.Cdefec.nup.]
Quod autem
dcpa&o diclumçft.fancintelligcre oportct.
Namcertum eft fine pafto delucrando,
poffe vniuerfum fuum patrimonium
in dotem fecundo viro dare, [vt eft in d.l.
gl.celebris,invcrb.diuidi.quamBar. Bal.
&ali) probant. &itahabcrct locum difpofitio
l.raulicr bona.ff.dciu.dot.ck l.nul
la,lcgeprohibctur. C.codem.quibus con
ftitutionibus liberum eft mulieri, totum
patrimonium fuum in doté marito dare]
, Nona pœna eft, quod à filiorum tutela
remouentur,vtexpreflehocnoftrocapi

IZ4
T I T V L V S
tecauetur, 5c in auth. matri Scauix.C.
quando mul.tut.off.fung.Et hic quaerifo
let: An pcr fponfalia fola mater definat cf
fefiliorum tutrix,quemadmodum perfecundum
matrimoniû?Bart.quidem duobus
in locis non audenter quidem, ac tute
nimium refpondit feexiftimarc pcr fpon
Anfpôfali» f aliamatrisjtutclamdefinere.[Inauth.Sa
fola t«5l?m cramentum.C.mult.tut.ofF.fung.pof.&
maternalol-. , • r t i • • t ce J
u a n t > in 141 quis fub conditioncin pen.col.rr.de
de tcfta.tutel.Jeam fuam opinionem tucturauthoritatc
Specul. tit.de tut. §.nunc
dicendum,in enius citatione Bart.toto,
quod aiunt,ca;lo aberrauit. Nam Spec.co
in loco, in verfic. quid fi nondum. contrariant
fententiam tutatur defcnditquc
omnino,fola fponfalia matremàiamobita
tutcla non cxcludcrc, fed quidem
impedimento ciTe quomimus fufeipi poffit.
Qjiod 5c eo loco côfirmat Bal.in addi.
alleg.arg.l. vlt.jF.de diuort.C ui fententiae
fe quoque adfcnpfit Ang. in 1. folet. fF. de
hisquinot.infam. Qjixmihifancquam
cordieft.
Porro,vnumhocfcito hanciniunctam
mulierifecûdo viro nubenti pcenamextêdi
ad cum cafum vbimulier turpiter5c
luxuriofe viucrct,vt tradit Specul. in d.§.
nunc dicendum.verf.item excipitur contra
matrem. In cuius fententiam induco
Pœnzom- fingulare Bart. dictum ac dignum cuius
nés m fecu- p C rp e t u o recordcris,in l.his folis.de rcuo.
do nubentes*. * . . .
rnulierc» Cô-donat.inquicntis omnes pcenas,in muheftrnux,
locû res fecundas nuptias contrahentes con-
habent in h- ftjtutas, locum q uoq uc haberein cas qui
bidinofa» & • i n IL ^ r
turpet. înhoncltamaclubricam vitamagunt.[m
quam videtureffe tex. in auth. de reft. 5c
ea qua? pa.in vn.rnenf.$. vlt.5t in auth. de
non clig.fecun.nub*.§. fi quidem filiis.ver.
fiautem iftud.vbiid ex îllo tex. côfirmat
Iac.de Bcloui.Idem etiamfentire videtur
Bal.in Li. fub fin. fF. de his quib.vtindig.
Qjtod etiâ tradunt Accurf.ôc caeteriferiben.in
auth.eifdem.C.de fecund.nupt.6c
in auth. Sacramentum. C .quan.mul.tut.
ofF.fing. polT.] Et hoc fane nô fine magna
ratione. Magis enim caftitati quàmhbi-
4ini indulgcndum. Nimirumnilautminus
pcccauit mater quç fus pudicitiç par*
cens,fccundo viro nupfit,quàm que talfo
5c ementito viduitatis honeftç pretextu,
proftitutè ac deperdite viuit.[quaeproban
poilunt ex 1. vl.C. quando mul.tut.off.
fungipoil.]Iuftioriigiturdccaufa mater
inhoueftedegenstutela filiorû priuatur,
quàm quçfccûdonupfit.[Accurf.probat,
1
SECVNDVS.
in d.auth.Sacramctum.C .quan.mul.tut.
off.f.p.Bar.l.fi quis fubcondit.col./.vcrf.
Qjiaero mulicrquae tranfiuit. ff.de tefta.]
H uc facit quod Ang.aret [in §.aétionum.
çol.2^.Inft. dea&io.] nonincleganter dicebat.
Sicut adultcrij viuo marito conuidla
vxor,dotcm donationemque propter
nuptias perdit. [tex.in au th.vt lic.mat.ôc
au.$.quia vero piunmas.coll.S.]itaetiam
vidua adulterio perpetrato polt mortem
viri. C acterum,quoniam in adultcnj men
tionem incidimus, adnotabit obiter lcgumciuiliumftudiofus,
vxorcm adulterio
patratoÇquod cum filij homicidio lex
comparat.l.codieillis.§.pcnult.deleg.z.5c
Ro.pontifcx quouis f eclerc atrocius exiftimat.
32.q. 7.) priuari bonis omnibus
quaefibi vin pacto quxfita funt. adeo vt
Bal.[in c.cx parte,ex tra.de confue.] affirmaucrit
coniugem adultcrij femel conuictam,à
marito ali non oporterc.[cxl.ii ab
hoftibus.Ç.fi vir.ff.folut.mat.] quod temperandum
eft vbi effet à viro adultcrij
manifefte conuicla,ideft, vtaiunt doft.
vbicrimen effetnotorium, vclcxneceffa
riis conuitiis, concludcntibufque argumentis;
vt quia nudacum nudo lafciuciu
dcrct:vcl exfententia quçiurcfacit.[l.in*
genuum.de fta.hominum.] Vbicnim adhuependeret
intentatum adultcrij crime,
eam a marito ali oporteret,quoufque picne
de adulterio coaftiterit. [not.ex l.li inftituta.fF.de
inofF.teftam. 6c in c.ex parte,
extra de accu fa t. 5c inc.fignificafti.extra.
dediuort.l.libertis.§.i.ff.dealim, 5c cibar.
leg.] Qjiaepcena locumhabetnonfoluia
aduerfus vxorem,quaefuperftite marito*
adulteri) rca fuit,fed 5c in viduâ qua:poit
maritimortemftuprumcommific. Quac
res duabus concludentibusrationibus cô
firmari poteft. Prima eft, quia quandiu
mulier vidua manet,ncc ahum virumà
primo defun&o agnouit, cenfetur in prio
re matrimonio pcrmanfiffe,donec illud
ex fecundo deleatur. [l.vlt.Cde bon.matcr.JEtidnonfolum
verum obtinetquoad
priuilegia,quibusex perfonadcfun&i
mariti, quandiu vidua clt, gaudet, [vtin
auth. de conful. itaque 6c 1. feemina;. ff.
defenat.l. mulieres dcdignit.lib. 12.. Sel.
quoties de priuilcg.fcholaft.eodcmlib.]
Vcrum ctiam quantum pertinct ad viri
domicilium, quod quidem adhuc rctinec
vidua [ 1. filij.§. vidua. ff. ad municip. 5c l.
vit. C. de incol.lib.10.] Secunda,quod
iniuriadcfunfto marito ciufqucfanguini

ARTICVLVS NONVS.
5c haeredibus ex vxoris ftupro perinde
atquc fi fiiperftcs effet, infertur. [Bart. in
l.fi millier.Cde aduft.jNam vt illc refert
quodadconfanguincospertinet,illudno
tifsimûcft cosperïdciniuria aededecore,
exmulieris vidua: ftupro affici,aclî illius
maritus adhuc in viuis effet. Qjio fit vt
Viduaftu-^ vidua ftuprum pafla, dotem petens ftupri
ll^&mit,it°.cxceptionc repellatur. Nam vt vulgo tra
ditum cil idem eft cxhibïndus honosac
obferuantia ipfius dcfunfti cineribus,qui
dû in viuis ageret habebatur [l.apud Celfum.§.aduerlus.ff.de
dol.exccpt.JAccurf.
in l.fororcm.C.dehis quib.acnon dotem
folum fed 5c lcgata.[Bart.l. fideicommif-
, . fumC.dcfidcicom.TCumenimhîcfeindiccac
turpi ciignam ex manitefta luxuna prodat,non
terviuens.lepraefuniitur teftator aliquid in indignos
gâta perdit, conferrc yoluiffe, quo lafciuam 5c împuram
vitam agerent. Qjiara hngularcm
&ieranr.
Bart. traditionem multum commendat
Abb. in c. vxoratus ex. de conuerfis coniugat
m 20. notab. Cui 5c illud optime
conuenit quod idem alio inloco refert.in
1. i.ff. de his quib. vtindig.inquiens non
abfurdum videri vtmortuus offendi pof
fit,adeo vt quicum illius vxorem fue pudicitiae
follitauerit 5c ftuprum intulerit
indignus fit legatoquodàteftatoreci crat
rehetum quod ideo ad fifeum defertur.
quodneceffaria fane ratione probat.
Si enim legatarius idindignum facimus
eo viuo commififfet, certum eft illum iufta
indignationis caufa commotum nunquam
aiiquid eireli&urum fore. Qjiod
& in vidua magis vrgere merito cenfuit
Bart. in 1. Titius in princ. ff. deexeufac.
tut. Itidem Bal. in d. c.fi quis de feud.
finecul.non amitt. tradidit vaffallos feudum
amittere fi domini vxorem adulterij
follicitauerint fintquecum caimpudice
verfati viuente domino, ita etiam eo
dcfuntto. Cuius fententiam fecutus eft
hypoli.de Mar.in eo eclebri confihoin
tam rem cdko.quod eft ij.in volumine
confiliorum criminalium, incipit. Diuini
nummis fuffragio. 5c Alcxand.in d.l. fororem.
Décima pœna inmulierem ad fecundas
nuptias conuolantcm ftatuta, eaeft
quod iuccefsionc filiorum impuberum
ex primo matrimonio fufeeptorum priuatur,quamuis
etiameis pupillaritereffet
à marito fubftituta,vbicontigiflet eos
in pupillari artate decedere. Quam tamen
pœnam cuadet, 11 lise duo ancecôtradas
I2f
fecûdas nuptias adimpleucrit. Nimirurrt
fialium tutorem impuberibus filiis dari
petierit: Etexactamfuae haftenus geftsc
adminiftrationis rationê reddiderit. [tex.
apertiinl.omnem.C.ad Tertul.vbi Bal;
5c caeteri interprètes, 5c in auth. iifdë pœnis
a.rcfp.C.defccund.nupt.] Qjiofitvc
cum mater ad fecunda votamigrarc proponet,
iudicem ante adeat oportet, ciqué
deelaret, fe cogitaffe iam de fecundis nuptiis
contrahendis, 5c proteftetur fe inmanus
illius filiorum tutelam ac curam
deponere. Qjia proteftationc emiffa iu-i
dicis partes funt, pupillis tutorcs decernerc,
eo ordineac forma quam tradût fpc
cul. tit. de tut.§. fi auté tutor. 5c polt cum
Bal.confil. 8i. Cafus fuper quo lib. 2. vbi
refert tune locum effedatiuenon légitima:
tutelae.] Sed tamen authores nullam
de reddendisà matrc,co modo filiorum
tutelam deferente,rationibus, métionem
feciffe fum aliquando miratus.Nec Deci.
quoque vtriufque au&oritatem citâtem
inconfil.246.in 2.dub.adfi. Qjiodnihilominus
praeftare mater tenetur. Nec cnim
defertam recte ab ea tutelam quis^exiftimet
nifi fie adminiftrationis ratio-»
nibusrcdditis. Quo fit vt mater ad vtrû»*
que obligata fit, feilicet vt filiotutores'
petat.ôc rationcm haftenusadminiilrataî
tutelaereddat.[l.fi mater.C.in quib.cauf.
pig.contra. Bal. inl.i.C. fiaduerf. fol. 5c
obiter Bart.inl.nonnunqua.ff.de adopt.3
Vndenonabs reBal.exiitimauit,alterum
ex his duobusfupra enarratis omiffum,
fatis effe, quo mater in hâc integram pœnam
incurrat,nempeamittendç impuberum
fuccefsionis. licet hoc videatur aliquanto
durius,quàm feratmulicrumin
his rébus ignorantia ac imbecillitas.Verumlcge
ita conftitutum eft vt côftatex
corp. vnde ea auth.deprompta eft. Qjuin»
etiam mater rationibus non redditis, dotem
repetens non auditur.Eteam répètere
conantijobiieitur ea rationum non red
ditarum exceptio.Ita vt eius dos quae pupillofubnomme
tacita; hypothece obligata
eft,iure retineatur,doncc reddite fint
rationes. [luxta l.pro offîcio.C .deadminift.tut.]
Quamuis matres aliter ad filiorum
tutelâ accedere prohibeâtur, quàm
fubexpreilam bonorum fuorum hypothecam[l.vlt.C.quâdo
mul.tut.off.fung.
5c in auth.vt fine prohibit.mat.§.quia vero,]
Cuius hypothece nomme fiue ex-,
preffae fiue tacitae dos retineri poteft [L
r ij

A
r" t a
u6
quamuis.Cdc diftract.pig.l. vit. C.commod.l.
fi non fortem. §.fi centum.decondi.indeb.ôc
apcrtius,l.i. C.Etiam obchirograph.pec.
Et plcnifsime difputat Socy.conf.
18 o.]
Quod autem pertinet ad iftud quod
diximus matrem filiis tutorcs petere teneri:
Ita temperato, fi fola filiorum tutelam
gerat. Si enim contutorem haberct,
illi non neceffe cfl, peti alium adtungi tutorem:fed
fufficit illccontutor, cm etiam
rationcs reddenda* funt,vtnot.Bal.in d.l.
omncm.Illud quoque adiiciens in odium
fecundarum nuptiarû matrem quàm exa
ctifsimâ ratione reddere teneri : cum alias
non ita exacte cogeretur.[vt tradunt Accurf.
& Bal.in l.cum oportct.f.fed cum ta
citas.& in l.fi patcrna.C .de bon. qua* lib.
idem in l.hac edictali.f.his illud. C.dc fec.
nupt.quod Ôcfupràobiterannotaui, vbi
de inuentario egimus in c.a.]
Rationem autem huius obligationis,
qua tenetur mater filiis tutores petere,nô
aliundepetendam exifliino,quàmabipfa
natura,quas iubetmatri vt filiis omni auxilio
deititutis, cum iam de fecundo matrimonio
cogitarit,cum iudicisauthoritate
prouideat.[l.matris. 8cl.vl.C .qui pet.
tut.] N otato etiam intérim matrem in fimilem
pœnam cadere, vbi filiorum tutelam
ac curam neglexit : non petitis tutoribus
quamprimum pupilli facti funt, ac
patre fuo orbati mortis interuentu, non
etiamemancipatione. [1. mater, ff. ad
Tertul.l.matres.C.eod. 8c 1.2. ckl.vlt.C.
qui pet.tut.8c Infl.ad Tcrtul.fub finem tf
tuli.] Quod intclligCjfi impubères decefferunt,
quippe fi ad pubertatem peruenerunt,
hanc pœnam non patitur mater,nô
petitis curatoribus.Nam^umpœnaincô
templationem tutela» impoli ta fit, quàm
adueniente pubertatc euanefeerecertum
eft, pœnam quoque eodem temporeceffare,
optiraa ratione creditum cll.[l. matres.8c
l.omncm. Cad Tertul.§.vlt.Inft.
eod. 1. feiant. C. de legit. ha*rcd.] Verum
^ r
aU nô caretferupulo, quoddicimusmatrem
quedefecun debere côfeftim filusimpuberibus tutodisnuptiis
res petere,cum ipfa,tutele officium,obfeeogitauit
tu c u n ci a s nuptias deponit. Sefe enim tor-
toresfilus
r
. 1
.... , .
confeftin» quent fuper interpretatione illius verbi,
peterede- confeflim. Quidam enim interpretantur
beat.An ve- y t n u n c habeatfcnfum,quamprimum po
ro vtexteris ^
fufceflbribus teftidfaciat,vel quamprimum explorare
detur annus. potuit,quid pupillis cxpcdiat.Cum enim
lex aliquidfien iubet, id confeflim pera-
TITVLVS SECVNDVS,
gendumcfreintelligitur.p^.f.confcftim.
tf.ad Tcrtul.] Non défunt qui dicantin
dultum cfTe anni fpacium ad petendos filiis
tutores, quod tempus extraneis quoque
datum vidcmus.[l. feiant. C. de leg.
her.] Quo fit vt hoc tépore debeat quoqj
frui mater,cum qua non ita exacte aut du
reagendum eft. Verum,aduerfus ea vrgenti
replicationeopponit [Bart.in d.l.z.
îf.quipct.tut.]durius 8c flnctius cum ma
tre. hoc in cafu in petendis feilicet filiis tu
toribusagi oportcrc.quàm cumearteris
fucceffonbus,licet remotiorcs fint, hoc
potifsimum argumentoinductus: Cum
enim, inquit, dua* funt caufa* permixta»,
quarum vna è natura,altera ex his que vt
plurim ùm accidere folent profecta eft,na
turalcm accidentali pra*ferri certum eft.
[ex l.qui habet.ff.de tutcl. fub princip. 8c
l.filio quem.inprinc.delib.ee poflh.J Sed
in propofîto cafu conftat matrem qui filiis
impuberibus tutorc petere neglexit,
vtei ex iure nature incumbcbat.[l.matris
pietas.8c l.vl.Cquipet.tut.]iun naturali
pernegligentiam contrauenit. Succcfforesveroahj
qui in candem negligentiam
pupillis tutores petcndiincurréVc, noncô
tra natura* ius,fcd ciuilem tantum conftitutioncm
deliquerunt, quo fit vt merito
eos leuius peccafTe quis exiftimet. [ argu,
l.venia.C.dein ius voc.]vndcmotus Bar.
in eam condefeendit opinionem,vt exiflimaret
matrem quamprimum fubiit co
gitationem defecundis nuptiis, debere de
petendis quoque tutoribuscogitare.Bal.
autem his nihilo motus in contrariant fen
tetiam iuit.[in l.precibus. in (S.col.in verf.
itcmdixiconfcflim.de impub. 8c ali.fubftit.C.8c
in l.matris.colum.2. ad Tcrtul.]
Que Bal. opinio mihi femper equior vifa
efl,atque adeo verior, quia confirmata fit
tex.aperto. in §.vit. Intl.ad Tcrtul. C oncludito
igitur ea qua* fuprà dicta funt intelligenda,
vbi mater neque tutelam filiorum
fufeepiffet, neqj alium filiis tutorem
petiifTet.
A n m ! n o r
Verum, quxri poteft, num minor a*tas
... ~ \ r ii n i Çtas matrem
matreapœnaexcufet. Ha*cqua*ftio duo qasefihisru habetcapita. Primum cfl, quando mater torem non
filiis tutorem omnino non petiit: Alterû, P nïlt
quando petiit quidem, fed negligentius n
' 1CI
quàm oportuit. Nec enim confeflim ac
protinus id fecit. Quod ad primum pertinet,Bal.
[inl.i.C.dcfecûd.nupt.in verf.
fi qua muher.]negat minorcm etatem ma
tremaliqua modo exeufarc à non peten-
* P œ
-
••
' cufc

ARTICVLVS NONVS. xzj
dis tutoribus:his potifsimuminductus ra
tionibus. C um enim fimpliciter ac generaliter
ha»cpcena conftituta fitinmatres
filiis tu tores non petentcs,non eft ad adul
tas tantûque maioresfunt vigintiquinqj
annis reftringenda, nec ea rcltrictio vllo
iurevfpiam probatur. Obtinebititaque
vulgatum illud apud iurifconfultos dictum,
quod lex nondiftinxit, arrogantis
plane & infolentis efle diftinguerc velle.
Prarcerea pro explorato habemus, matrem
quae filiis tntores non petiit, grauiter
nedum contra conftitutiones ciuiles
peccafle,fed ckinipfumiusnaturar,neglecl:a
filiorum cura,vt fuprà oftendimus.At
in delictis minoribus, nedum per reftitutionem
in inregrum legis auxilium denegareplufquâ
manifeftum eft.[l.i.C fi aduerf.deli.Lauxilium.^.in
delictis.ff.de minor.]
C ommune item eft ac rcgulare, ftatutum
feuconfuetudinem omnes côprehendere,ctiâ
minores, quos exprefse non
cxcepit.Q.fi finehxrede.J.Lucius.ff.dead
minift.tut.vbi Bar. Item Ang.inl.fi plures.ff.
depacf.] Qjiod autem adaltcram
propofitae quaeftionis partem pertinet,
idem Bal.ini.matres.in i.q. CadTertul.
refpondit,eam qua: filiis fuis tutores confeltim
non petnlfet, minoris aetatis auxilio
exeufan. [ex 1. z. C. fi aduerf. del.]
Qjiod ad me pertinet, vtraque Bal. decifio
fatisfacit : diuerfa mmirum ratione,
quanuisncutramattigerit.Primonempe
cafu quo nullo modo tutores petiit ad fecundas
côuolando nuptias,deîiquit in factura,
ex quo in dolo manifcfto fuiffecôuincitur,
aduerfus quem non folct minoribus
auxilium reftitudonis in integrum
dari.[l.fi ex caufa.^.vlt. ôc d.l.auxilium.§.
in deliftis.ff.de min.] Dcceptis enim & nô
decipientibus fubuenirifolet. Atinaltero
cafu mater nô petitis protinus filio tutoribus
in non faciendo tantum deiiquit,
qua»leuiorem pœnam meretur,quo fit vt
oba-tatem excufetur.[l.minoribus. Cde
his quib. vt indig.ôc exprefsior eft tex.in
d.U.C.fiaduerf.delicVj
Vndecima pœna,ex ea quam proxime
diximus pendet. Si enim mater ad fecunda
vota tranfiês,non petito prius filiis tutore,
nec reddita ad vngucmfuaeadminiftrationis
ratione, fecundum virum cui
nupftt, obligat in fubfidium pro ratione
tutelae antea geftae[vt eft cafus in 1. mater.
Cin quib.cauf.pig.tac. contrah. vbi Bal.
& in auth. denupt. §. fin autem tutelam.
in his verbis. fed & mariti fubftantiâ trahi
t cum hypothecis, ôcc.]
Duodecima pœna,quanuis tutor à ma
tre pupilli petitus feu nominatus, omnibus
legitimis praeferatur ,itavt matri liccat
quem libuerit nominare, 6c mdici of
fcrre.iuxta d.§. fin autem. Vfquc adeo vt
iudex ita fequi matris volûtatem debeat,
vt conftitucre aliquem qui non fit ex illius
animi fententia non pofsit[l.i. C fi
cont. vol. mat. tut. fit dat. vbiplenè Bal.j
tamen in pœnam fecundarum nuptiarum
à fc contractarum conflitutum eft vt
tutorem filio cligere non fit ampliusvt
ante fuit liber û. Qjiam rem intérim quoniam
fingularis 6c frequens eft,placet altius
rcpetcre.Duo itaqueante omnia nobis
difeutienda funt,quo res magis eluccfcat.Primum,
An tutor petitus feu nominatus
à matre, fit à iudice dâdus neceffario
: 6c ita aliis legitimis tutoribus praeferendus
? Alterum an fecundus maritus
qui vitricus eft, priuignis fuisid eft filiis
vxoris ex primo matrimonio fufeeptis
tutordari pofsit? Qjiod ad prima quaeft.
pertinet, videtur tcx.apcrto contitutum
in d.^.fin autem tutelam.in auth.de nupt.
iudieem non poffe alium dare tutorem,
quàm quiàmatrc propofîtus fit. Qjiod
cënfuit etiam Accurf.in l.fi quis fub conditione.ff.de
tcftamct.tut.Et Dyn.etiam
quem refert C y.in d.auth.matri. ôc auia*.
A qua tamen opinione reliqua feribentium
fchola recefsit,vt teftatur Bart.in
auth.facramêtum eodem tit.Nam ôcin 1.
credcndum.fub fi.ff.qui pct.tut.cafus eft
expreffus vbi matris ofhcium in petendis
feu eligendis tutoribus non fuffîcitr,
quodBarcibidëmaximeprobat. Qjiinetiam
ait nufquam apud iurifconfultos
lectum nec relatum, iudieem debere omnino
cum quiem mater petierit tutorem
dare, fed matris partes tantum elfe tutorem
filiis petere non nominare, ad iudieem
autem pertinere quos videbitur con
ftituere[l.matris.C. qui pet. tut. ôc. ff. ad
tertul. l.a.§. fi mater. Qjiod Bal. quoque
confirmât in l.precibus.Cdeimpub. ôc
al.fubftit.] Q_uare cum lex in iudieem omnera
pupilli curam ac prouifioncm cori
tulerit,tutorum electio tota ad cum referctur,
nulla habita ratione eorum qui à
matrcpropofitifunt.[Cdecôfirmat.tut.
l.fi vt proponis,ôc l.i.C vbi. pUpil. educ.
deb.ôcl.i.Cdenupt.]Nonenim introdu
&ae funt tutçlae propter,tutores fed tuto-
r iij

128 T I T V L V S S E C VND VS.
rcs propter ipfos impubères pupillos con
ftitui folent.
Qjiod ad alteram quxftionem pertitinetquaquaefitum
cil, an vkricus pofsit
priuigno tutor dari. Paucis concludito,
vitncum priuigni tutehe prxficipofTe.fi.
nônûquâ. vbi hoc notât Bart.fF.de adop.
Nonquidc quodadplcnam tutclamadmittatur,
fiquidem tutclx pars eft educatio
quam prxftare domi non poteft vitricus.
Namconftitutumeft fihosapud vitricos
feu matris qux fecundas nuptias cô
traxerunt,alinondcberc.£d.l.i.vbipupil.
cduc deb.] Eft enim in iudicantis arbitrio
pofïcum, vbinam pupillus educandus fît
in auth. dcnupt.§. cius quoque principis.
Sein d.l.i. vbi pupil. Et ita tradidit Bal.in
l.oinnem.C.ad Tcrtul.licct eodem in loco
Se clarius in 1. vit.C. décentra, iud.tutel.
fenferit vitricum contrac~hs nuptiis
cum matreimpuberis non mfî adiuntto
W curatore illius tutelâ adminiftrarepofTc:
ca potifsimû motus rationc,quodin vxoris
quçantenuptias cum illo initas tutrix
erat,obligationcm fuccedat. Ita vt eius
jrei nomine bona illius fînt tacite obligata
pro reddenda tutclaquam cius gefsit v-
Xor,cx rationel.mater.C.in quib.cauf.
pig.tac. contrah. Vndcin eo fibi vendicat
locum difpofîtio, auth. minons debi tor.
in 2.rcfp.C. qui pet.tut. quod tamen non
ita verumobtinerctjfï vxorante contractas
cum eo nuptias,adminiftrationis prx
cèdentis rationem reddidiffet. Tûc enim
tuto tutelam gererc liect priuignorum,
CumeeiTet illa tacita obligatioqua alias
tenebatur, Se ita cefTat omne fraudis prxfumptio.EtfiBal.aiïcrat
vfu obferuatû
efle fimpliciter licere vitrico res priuigno
ru m adminiftrare tutelx nomine. ,
Poftremo vt fupremam huic rei maïiumaddamduofupcrhis,quxdepœnis,
jnatribus ad fecunda vota feftinantibus,
impofitis,inueftiganda funt. Primum an
ill&pœnx in virum defundta vxore ad fecundas
nuptias conuolantcm extendantur.
Alterum an hodic ca pœnarum gênera
in vfu cfTe defierint. Qjiod ad primum
quxft.pcrtinct paucis côcludito cas quinque
pœnas quas primo loco rctulimus locum
in manto non haberef, vtfupradiximus.[docet
Accur.in 1.2.ff.de his quib.
vtiudic. Az.fumma tit.de fecun.nup.j
Qjix enim his introducendis pœnis caufam
dederintinmarito cciTant.vidclicet
timor perturbationis fanguinis feu femi-
nis.quxineertitudo Se fufpicioprolis nô
immeritonafcitur. 1. libcrorum. §.i.fF. de
his qui not.infam. Prxtcrea non poteft
m aligna aliqua fufpicio ex hoc fecundo
matnmonio oriri, vtinmuliere.in auth.
de reftit. Se ca qux par. in vndec. menf.§.
vit. Q^uod vero pertinet ad alias pœnas
qux noninruptam lu cius religioncmin
mulieres fecundo nubentes conftitutx.
funt,hacbreuidiftinc"tione rem omnem
concludito. Autpœnxillx funt non tam
in odium nubcntium,quàm in libcrorum
fauorcm indu&x. Aut contcmplatione
tantum parentum ad fecunda vota conuolantium.Si
in libcrorum fauorcm,iilas
pœnas in viros quoqucconftituta,perinde
atquein mulieccs,non abs re treditum
eft.JJcxauth.de non eligeu-Ç.quia veroeô
tra.confirmat Accurfius in d.l.fœmine.§.
illud.C.defecundnupt.ScBart.id verum
efTc rationibuscomprobat, in L de cmancipationibus.
C. de legit hsrcd. E t P auU
Caftr.in l.mater ad Tertul.]
.Qjiod vero ad altéra quxftioncm pertinct,in
ca fibicontrarius fuit Accurt.qui
[incit.l.i.defccund.nupt.Scinl.liberorû.
Ç.notantur. ff.de his qui not.inf.] tradidit
pœnas illas hodicabrogatas eife.[Q -uç opinio
videtur confirmari ex loco illo O.
Pauli ad Corrinth.7.8c c.pen.Sevlt.extr.
de fccund.nupt.] mulieres ad fecunda vota
conuolantcs Apoftoliconfilio, à legis
canonicx authoritate circûfcriptx videâtur,vt
inl.i.C.dehisqui ven.xtat.impet.
Eo enimipfp quod Apoftolus fanxit, canitqucnô
illicitum fore mulieres viduas,
quibus abftinendià viri confortio facilitas
non eft, ad fecunda vota tranfire,poenara
omnem remouet, cum id permittat.
ïacit ScquodSalyc.ait, fi idmulieribus
prohibitum foret qux continere non pof
funt, induccretur manifefta peccandi occafio.
Ethxcfane fententiamihioppido
quàmplacet» Contrarium tamen docuit
Accurf.in Ldecrcto. C.exquib.cauf.infa.
irrog.CuifentétixafTcnfît lac.de Raucn.
8t C y. in cit. l.i. contendentes has pœnas
hodie minime fublatas, coque maxime q>
propter matrimonia pnncipaliternôimponantur.
Conftat enim.inquiunt illi.lcgem
ciuilem que matrimonia omni fauorcac
approbationeamplexatacftjin eadé
pœnas conftituerc nolu ilTe. N am nec matrimonium
irritum voluit ob quantumcunque
eclerem feftinationem.[d.la.de
fecund.nup t.JSed unmaturam iliam prx

ARTICVLV S
cipitationcra vitio vertit, quae legitimis
nuptiis non lcuem dcdccoris notam inierat,
vtcolligitur ex his quœtraditBald.
in l.fî qua ex fœminis,eod.tit. inquiens id
cffemalorû raorura argumentum.vtpote
ex qua praecipitatione & fanguinis perturbatio
&finiftra;fufpitiones earqjnon
leucs circa prolem oriantur, vt nuper deduximus
ex Accur.incit.l.libcrorum.§.i.
Qjio fit vt côcludantilli pcenas iflas non
in caufam matrimonij, quod licitum ac
permiiïum confiât impoiitas clic, fedad
purgandos malos mores.
Caeterum, vt cas inter fe diuerfas ac pu
gnantes opinioncs in vnam confonâtiam
reducamus, haneputo adhibendam elle
diftin&ionem. [quam acceptam fero ab
Innoc. Ioan. And.cstcrifque C anoniftis,
in c.vlt.ex tra.de fec und.n up t. 5c O id. P e.
NONVS. I 2 0
Cy.Bart.Bal.ck Saly.incit.Lr. codera tir.
Et rurfus à Bart.in 1. libcrorum. lub prm.
de his qui not infam. &Bal.m l.fi qua il! ufiris.C.ad
Tcrtul.J Vt différente conftituamusinter
pcenas légales, quaeduntaxatin
mulierum itafeitmantium odiura
àlcgcinfliguntur,obfcilicctirreucrcntê,
acitafluxam prions viri memoriam,tum
propter fanguinis perturbationem;& cas
quae non folum mnlicrum odium rcfpicmnt,fed
etiam in li beroru fauorcin ac vtilitatem
induct*funt^[qua; enumeranturinl.fœminae.&
l.hac eui6tali.de iccun.
nupt.] vt hae hodie abrogâtaenon fint^ed
in viridi mancrent obferuantia : illac vero
defierint elle in vfu. In quam lentcntiam
ferc confenferunt omne:.,telle P ont. côf.
i8z.incafu propofito. & Alex.conûf.
circaprsmnûm.vit.col.vol.7.
DE IVRISDICTIONE IV :
DICVM C O M I T A T V S B L ESENSIS-
Ene erit priufquam ad feriam
rci intcrpretationcm peruenia
mus,pauca de fignificatione tituli
referre. Qjroniam igitur
de iuriidictionc iudkum prouincia: 110ftrae
hic titulus jnferibitur, feiendum eft
imprimis harum noftrarum îurifdictionum
iura, ctfiinmultis ab his quae iurc
communi proditae funt, difcrepcnt,vt facile
perfpicuum crit illi, qui diligentius
hune tit. cum tit. de iurifd. omni. îud. ff.
confcret:in hoctamen mihi,rem altius
perpêdenti, côuenire videntur. vt quemadmodum
à principio ftâte repub. omnis
pênes Po. Ro.eratiurifdic"tio,atq;potcftas,quepoftmodumcumimperioadimperptores
tranflata eft ,[l.i. ff. de conflit,
princ. Se 1. i.^.cum enimlege Cdc veter.
in enucl.]Cum autem imperium iamin
tantam potentiam tâmquelatos fines crê
uiffet, vtnecperpopulû Ro.ncc deinde
per ImperatoreSjomnibus perfonis, item
fingulis in locis, tam vrbis Roms, quàm
infinitarû prope prouinciarum ,ius reddi
nonpofTct: maxime propter publicas occupationes,
quibus dillringebantur in
imperij gubernatione: non iolum commodum
fed Si. neccflarium omnino vi-
T I T V L V S T E R T I V S.
fum eftjiurifdidionem in magiftratus par
tiri, feuÇquod dicitur)communicarc. [vt
traditurïnî.praecipimus.ck Liubcmus.C.
deappellat.& inc. valdeneceflanum94.
dift.ck c.mandata.ex.dcprïfumpt.]Sicut
item magiftratus quos iuri dicundopraefecerant,inquatuor
ordincs feu gradus
diftribucrantvilluflrcsjfpedabiles, clariffimos
& infimes : fingulis gradibus prasferipta
iurifdi&ionis lormulam tribuendo,[vt
confiât ex titulodeiurifd.om.iud.
ff. de àcapitc tituli deoffic.fenat. vfque
ad tit.deoffic. cius cuimand.eft iuriid/J
Sic Romanorum exemplo idem fere
in Gallorum imperio fattitatum eft.Gàlliquippemultis
ab hinc temporibus tranato\Rheno,qui
Galhâ à Gcrmania diuidit,
aliquandm in Treuiris & Ncruiis
fedes fibiconflitutas tenuifTent, in Ariftocratia;
forma per optimates imperium
fuum moderati, tandem îllud ad monarchiam
deducentes, omne imperium omnémque
iurifdi&ionem in vnum £*haramundum,cum
regiaappellatione tranftu
1ère. Quitanti benencij accepti non immemor
rex defignatus,caetcris optimatibus
per quos initiogentis imperium adminiftrabatur,
îurifdictionê eft paitnus.

, 3o T I T V L V S
Cuius clignum cxemplum fequuti huius
rcgni fucccfloros, alus itidem in modura
contractus feudalis , côcefferc : fidelitate»
fcu(quod hodie vocant*)homagio relfortûque
régis coronae rcfcruato. Qjui &in
huiufmodi côcefsionibus feuinfeudationibus
iurifdicf ionum (eo enim liceat vcrbo
nouo vti) quadruplicé illum gradum
perxqué obferuauêre,tametfî aliis nominibus
vfimempe quo«".iura fcudorum potius
fequuti videntur.Si tamen fas fit crederc,
tune nomen 5c vfum feudorum cognitum
fuiffe. .
feudomm Vtcunquc fît,ne variis altcrcationibus
gradus. reipropofitae veritatem obruamus, confiât
quatuor effe in feudis gradus, [teflc
Bellou.inproœm.fcud.diuifïo.ô'.Sc Ioan.
And.* inaddit.Specul.in rub. de praeferip.
coL2.verf.coL2.verfic.eft autem dubium.
E t Zafio,qui eorum meminit in fuo epit.
fcud.par./.char.3.]
Primus eft ducum, Marchionum ï 5c
comitum,qui a principefeuda regalia habent.Ethi
inter ceteros vaflalos,dignitatis
5c nobilitatis primum locum, acprae-
„ C
2 rotu
,u
rogatiuam tenent.
Secundus eftBaronum,quiconfpicuae
funt nobilitatis,à fortitudine,qualiter no
men ipfum fonat,appellati:qui vel à principe,aut
certe ab his qui primum poft honoris
gradum obtinent, fuas baroniasin
feudum receperunt: qui 5c maiores valuaffores
dicuntur.
Tertius eft cornm qui minores valuaffores
nominantur, qui 5c feuda fua, quae
mediocriter nobilia dicuntur, vt plurimum
à fecundo gradu, quanuis 5cnonnunquam
à primo tenent.
. Qjiartus gradus, 5c is quidem infîmus,
eft valuafsinorum,quiignobilcs Scplebei
"funt:vnde 5c eorû feuda, iuris ciuilis ver-
rana. - . .
bo, paganica appellantur, hue, vt vulgo
Gallis dicitur, roturaria.
Quamquidem graduû diftinctionem*
Qu«uor iuCX feudorum iure ortam,fequuta videtur
rifdiaionû eonfuetudo in iurifdi&ionum diftribugradus.
ti o n e. Qjiippe quod comiti noftro Blcfiorum,qui
primi gradus cft.cum nomine
5c dignitate comitatus praefulgeat,qui de
feudis regalibus eft, primum gradum 5c
authoritatemin Blefenfi prouinciadederit^quae
in tribus primis huiustit.praragr,
praeferibitur. Deinde Baronibus fecundum
iurifdictionis detulerit locum:5c his
qui maiores funt valuaffores.Dc quo gra
du infrà agitur, in §. 4. T crtium locû co-
TE R T I V S.
dem confuetudinis noftre iure fibi vendicât
valuafîores hiqui caftcllani funt, aliique
vaiTalli quibus alicunde competit iurifdicf
io:quanquam id vano modo, quod
caftcllani ampliorem caeteris à confuetudine
iurifdicfionem confecutifunt. Item
5c qui altam habet iurifdict ionem, maiorem
quidem habet, quàmis quimediam.
Tum 5c pari ratione qui mediocrem habet
,'atiorem vtique habet, quàmis qui
minimam tantum.
P orrô de quarto gradu nihil hic preferi
bitur , quod is gradus feudum fimplex
tantum fît, 5c ab omni iurifdicfione abftracïum.
Vnde5c iure feudorum deterioris
longé conditionis crant huiufmodi
feuda,quaeiurifdic~t ione carebant. Qjia
ratione fimplicia appcllatafunt, [fecundû
Bal.poft Bellou-in c.i.de feud.march.J
Siquidem in feudis fimplicibus agnati vitra
feptimum gradum non fuccedebant,
[c.i.§. hoc quoque.defucceif.feud.Bal. in
auth.defuncf o.col.i.C.adTcrtul.j
Atin feudis quibus annexa eft iurifdiftio,aliter
obferuatura eft. In his quippe
pcrpetuus eftfucccfsionis ordo,[vt tradidit
Aret.con. pe.manif.col.3. motus Baldiauthoritate
in commentariis ab eo editis,
in 1. vnicâ. C .quando non pet.par. petent.in
vlt.char.quem fequitur Dect.inl.
certum.col.3.C. vndclcg.] Hinc Bald.in
cit.ca.de feud.march.id iumme notâdum.
admonet,in fuccefsionibus illuftrium co-*
mitum 5c baronum, quiabinfinito tempore
feuda ab imperatoribus obtinuerût,
quodiis finchaerede morientibus fuccedunt
proximi agnati,quantûuis in remotiorifint
gradu. Qjix res 5c in regnorum
fuccefsionibus obtinet :ita vt omni proie
ex regia profapia déficiente (quod dij auertant")cxtarétqj
aliquis hodie ex Borbonij
familia,repctito etiam abantiquo
fuae agnationis gradu in Gallorum regnû
iure fanguinis ac perpétua: agnationis fuc
cederct,alio proximiore non exiftente.,
Etfi in aliis vulgaribus fuccefsionibus iure
communi deficientibus ex agnationç
ad decimum vfque gradum, fifeus admittatur.[Inft.dcfucceff.agnat.§.
vl. vbi Accurf.]
Qjjae res inregni fuccefsionenon
admittitur,queadfifcum deuoluinonpo
teft.[C»uam fing.Bal.fcntentiam,eo loc(*
fequitur Alua.&Cxpol.caut.c;/. Eft dubium
an regnum. E t Dec.in cit.Lcertum-
& conf. 8/. diligenter 5c pro tenui.nu.3.]
Sed te intérim obiter admonitû velim,

ARTICVLVS
Differétîam ne ca diftinftionc intcrfcuda iurifdiftiointerfeuda
ni3,5c fcuda fimplicia fallaris: illam hodie
iunfdiâ:io- ^ n j^ o c r cg n o clTeabrogatam,nec vfquam
fimplicia horeccptam: cum palsim apud Gallos reuda
die eflc fab-redacla fint omnino inftar patrimoniolatam.
rum,tam in acquirëdo,fuccedédo,5c trâfmittêdo:
quâ diuidêdo, vt familiarius declaraturifumuspoftFab.noftrum,inrubri.i.de
fcud.Etfi pro conftâti habeâ in rc
gnifuccefsione 5c fcudis,dignkatum,quç
ex principis patrimonio emanarunt,5c
funt, quod aiût,in apanagiû concelTa,hâc
Bald.fcntcntiâ adhuc hodie obfcruatam.
Porro, quod hoc toto titulo nulla eius
iurifdiftionis men tio fiat,quae régi noftro
in comitatu Blefenfi eompetit, hue pertinet,quoddefupilluftribusfupra
obiter,
ac vclnt per tranfennam annotauimus,
quodquc etiam ordinariam quae ilii,vt régi
competebat, cum Blefiorum comitatu
in Gelonem primum noftrum comitem
r 3 î t : e r c a
6do ««ne, tranftulerit.Tum p quod euulga-
Blcfcn. ta fit iurifdiftio illa, quaead principem vt
principem pertinet, quam feilicet fibircferuatam
habet, nec vlli communicauit
perviamconcefsionis, iurifdiftionis, feu
poteftatis ordinariae, vt funt fidelitas,reffortus.Sc
alia quaeiurium rcgaliornm habentur[de
quitus in c.i.quae fint régal. 5c
docfyn c. quod tranflationem. de ofF.leg.
inc.ficutvnirc.de exceiT.praelat.5c Bal.in
1
l.refcripta. C.deprec.imper.ofFcr. 5cinl.
imperium.ff.dciurifd.omn.iud. Bart.in
traft.de reg. caut.col.2..num.4/.Nônulla
quaefpccialkcrfuaeiurifd. princeps referuauit,connumerat
Accurf.in.l.i. fF.de iurifd.omn.
iud. vbi Modcr.] Qjiaequidcm
ïuraalij à principe concedi non polTunt,
ita regiae maieftati tenaciter fixahaerent,
vt fepararinon valeant,[Luc.dc Penn.in
l.contra publicam.in 6.col.de re milit.lib.
ia.C. 5cnos infrà vberius traftabimus.]
Caetcrumvt adpropofitam confuetu-
Quinque dinis noftrae iurifdiftionë redeam : ex anfing.difFeré-
tiquo Gallorum vtendi modo,quinquc
tue mteriu- oppido quàm fingularia annotauifedulo,
iuriscôm"" quibus iurifdiftiones confuetudinarie,ab
nis & côfac his quae iuris communis funt,difcrepant.
todinatias. Primumhorum eft,quodapud Gallos
iurifdiftiones pênes folum principem, 5c
Iurifdiaio- d o mi n o s temporales quibus in feudunv
nespenes rc.
gemnoniu- concctTae fuerunt ,non apudmagiftrarus
diecquicas funt.Acfecusiurecommuniobfcruatum
«creetcflc. erat,vtreftè cenfuit Az.contra Lotharium,vtcommuniseftinterpretnmfcntentia.Qjuanuis
Lotha.ipfe,Henrico Cas
N O N V S. , 3,
fare arbkro,viciiTefertur, in ea eontCtione,quam
fuper hacre habuit cum Az.cuius
memiiut Alc.lib.paràdox. Qjiam ma
gnis 5c contentiofis altercationibus difputatam
imméfi operis elTet referre. Nos
câialio cômodioriloco infrà attingemus.
ExcotantûidvnûinferOjludices, & officiarios
noftros £ dominorû volûtate re
uoeari polie, quoddominiiunfdiftioncs
pofsideât ,non vt olim magiftratus.V ulgatû
enim illud eft, iurifdiftiones Gallorum
manuales effe,hoc eft, quodaiunt,
ad nutum rcuoeabiles. [in quam rem glo.
eft fing.in clcm.etfi principalis.in ver.per
cleftionem,derefcrip.vbihabcturofficialem,
quem iudicem ordinarium elfe conftat,pofle
reuoeari. Qjiod 5c eo loco confirmât
Imm. 5c Archid.in c.2.de offi.vk.
in 6. Refert F ab. in §. item fi adhuc. Inft.
mand.] Cuiusrci duplicem puto efferationem.
Primam colligerere licetexhis
quae tradit Bal.in c.cumomnes.col.4.extra.de
confti. inquiens cleftionem feu officiorum
prouilionem ius tâtùm tnbuere,non
caufamtituliperpetuam. Quamobrempoiluntabofficio
remoueri, quâdocunque
placuerk domino,qui eos conftkucrit,
clegeritqj. Secunda ratio eft: lu- .
rifdiftiones ea; noftrae, non corum qui cas
gcruntjiure exercentur, fed iurc ac nominc
domini,ad quem pertinent, f_l.vl.ff.
quêadm.fer.amitt.} Earum enim iurifdiftionum
exercitium eft quid fimile afinariae
detentioni, [inquit Accurf.in l.quod
fcruus.ff.deacq. poiT.] Dominusitaque
fuae iurifdiftionis ius,per iudicem retinet:
ficut 5c dominus fundum per colonum
afcriptitiû pofsidct,item Scipfum feruû.
5c vterque à domino quafi poifelTus intel
ligitur, acin dominipotcftateeiTe:illcrationciurifdiftionisjhic
ratione dominicae
poteftatis. Qjiofitvt 5c iurifdiftionem iudicibn*
5c magiftratûpofsit à fepropellerc.[arg. non compel.nediutius.deagricul.5c
cenf.lib. n.C]
Qjiare hi noftri iudices,nudi ac fimplices g onem,
iurifdiftionis adminiftratores intclliçuntur.
[ka nominantur in rubr. 5c 1.1. C. vt
omn.iud. ita quoque eos appellat Bald.in
c.cum vigefimu.extra.de off.deleg.] idem
in tutore,acprocuratorc,5cfimilibus perfonis,
quaererum alienarum curam adminiftrationémquc
fufeeperunt. ij enim in
polTefsioneofficij, fi quod demandatum
publiée habeant non cenfentur [vt tradk
Bal.in 1.fiarbiter.col.i. C.defentent. 5c
int.om.iud.in l.fi is qui.de eo qui pro tut.}
f

ili TITVLVS TERTIVS.
At aliter obfcruatûcftin magiftratibus,
de quibus iure communi agitur.ij enim
in quafi poflcfsione officij dicebantur.
Vnde Bal.in cit.c.nihil arguit magiftrati
bus compctcre pofTefsionis defenfionem,
vt fentit quoqj Fab.noftcr, licet fubofcure
in §. item fi adhucinft.mand. Benedic.
tameninrcpet. c. Raynutius in ver. duas
filias num.3!*. & in ver. Ôc vxorem. num.
j 64. cenfuit huiufmodi officia, quibus
iunfdictionis ordinarie excrcitiû dcmandatur,
quandiu viuit is, qui ca habet, patrimonialia
videri, etiam fi ad domini reuocarevolentis
ntitum inhisfuerintcon
ftituti.Nonenimid obftat quominus per
petui intclligâtur,ex.rcg. Ea qua* certum
ac determinatum fincm non habent, perpétua
cenfcri[l.fufficit.fF.dc côdict.indeb.
Bart. in l.iurifpcritos.ff. de iurifd.omn.
iud.ôc in Ldc pupillo.§. fi quis ipfi pretori
ff.de nou.opcr.nunt. vbi Bal. quoque ôc
Alex.Itcm Fab. in l.i.C.decontrac.iud.
Bal.in ci. de feud. gar.]
Porro Bal. fubtilis inter catteros veritatis
indagator in cit. c. nihil, ôc in 1. non
Officiorum ignorat.C.quiaccnonpoff.dupliccmofdupliccmef-ficiorum
fpeciem tradidit. Qjiaedam nifcfpcciem.
înirumqua*nudi tantum effent minifte.
rij,ôcad altcrius vtilitatéfpcctarent. Huius
generis funt tutela ôc cura, ôc procuratio
alienorum negotiorum. Alia verô
quorum admimftratio ad priuatam pertincret
vtilitatem. C uiufmodi funt pra*latura.ôcilla
iurifdiclio dcquaagimus ex
iure communi,qua* magiltratibuscompetebat.
De his eft gl.in c. quia epifeopus
/.quzft.3. Qjiare quodadprimam fpeciem
pertinet, docuit ille officia illa qua*
alieno nomine, Ôc in altcrius vtilitatem
cxcrcëtur,vttutcla,cura,caftellania,pra*feftura,
pofsidcri non cenferi, nec in his
quicquam operari quafi poffefsionem.eo
quod non officiariorum iure nec nomine
feddominorum à quibus demandata ea
habcnt.cxercentur.Xdeonccpofrcfsionis
nec in confequens praferiptionis iura in
eacadunt. Qjiod ad alteram officiorum
fpeciem pertinct,in quibus verfatur vfuffructus
,quicxerccntibus competitvtin
pralatura, ea reetc pofsideri intelligûtur,
qua*quidem pofTefsio iuspraebct, vendicàtqucab
inquiéta tione,fi qua abalioin*
fcratur.[cconfultationibus. ex. de iur.
patr.gl.in d.c.cpifcopus.faciutquaeà Bal.
quoque traduntur.inl.a.col. 13.C. deferuit.ôcaq.j
Scdlaudabile certe ôc talis principibus RCgia cgft. dignum edi&um.falubrcquecftàgallo- tu
''°den0R r c u o c a
iura regibus cmilTum,quo Ôc reuocationi ndu
officiorum, qua* pro ludis ac arbitrio do- cibm. C
'"^'
minorum in dics contingebat, occurfum
eft vt canon nifi libcra ôcfpontanea ceffione,
morte, vel ex iufta aliqua delicti
caufa,vacare non cenfeantur. Quain rem
plurimum commédatBud.nolter in annotât,
in Pand. fuper 1. z. ad 1. iul. maicft.
Praeclarum fane cdictum ôc laude multa
dignum,nifi fpontanea illa officiorum ad
iudicaturam fpeclantium, malitiis homiuum
ac corruptifsimis monbus ad venditionisvelamentum,pretextumquchodie
traheretur, ficut Ôcindies fub libéra
facerdotiorum refignatione, venduiones
fimoniaceegregîc praeteguntur, Sed hoc
mifera* horumtemporum conditionima
gis tribuedum arbitror,quàm principum
negligëticquorû edicta nûquâ fu b tiii bus
ac fraudulêtis interprctationibus vacant.
Secunda eft, quôdiuris communis iurifdictioncs,perfonis
ipfis magiftratuum,
feu adminiflrationi quam habent,fixe inha*rcnt,non
autem territorio, f_vt ceniuit
Bart.in Li.col.vlt.ff.de iurifd.omn.iud.ÔC
Ang.in l.inore,fub fi. ôc Lvl.in princ.eod.
tit.] At noftrehodicrneiurifdic\iones,nô lurifdiaio,
n e t o o
perfonis,fcdipfi territorio inha*rent,quê- "*«.
admodum feruitutes eaequae praednsco- n^tohta
H3*rent.[..quid aliud.de ver.fignif.] Qjio fcdterntoargumento
ductus aliquandoGulicl.de «°inh««e
C ug.doctor Gallus in cit.l.i.ltcm ôcBar.
ipfe,ca in re fibi parum conftans, înl. vit.
C.vbi ôc ap.qu. Ôc eonf./j.comuneSpolctijôc
conf.icîy.Primumjquia vtrumiurifd.
credidere etiam ita oblcruatum in iu
rifdiftionibus iuris communis, vt ÔC eac
non perfonis, fed territorio inharerent.
Motiopinor exl.i.§. cum vrbé.ff. dcoffi.
prarfect. Vrb.ôc Bald.in clicct caufam.de
proba. col.3. eam rem denuo firmans, ait
îurifdi&ionem efTe quid corporale, territorio
inhaerens, qua* ôc vendicari pofsit,
ôepro eapoirefTorio agi[perd.clicct caufam.ôc
l.de mre.ff.ad munici.] C uius quidem
iunfdictionis tcrritoriû,habitusfît
& pra-feriptio.
Verum diucrfa* ha* opiniones mihi vidcnturconciliari
pofTe,ea rationequam
tradit Bal.in cit.l.i.$.ini tio.de off. pra-fec.
vrb. Qjio loco docet iurifdictionem tripliciter
accipi fecundum tria, quae vocant
logici,pra*dicamcnta.V t nimirum in perfona
ius dicentis fit, fub praedicamento a-

ARTICVLVS
gère, & fie formalîter & aftiueÇvt logicorum
verbis vtar)in magiftratu eiïe dicitur.
Habitaautem fubditorum ratione,
ineft in illis fub pra-dicamento pati: & ita
matcrialiter, cilentiahtérque inperfonis
fubditorum effedicitur. In territorio autem
fub praedicamento vbi, & fie ratione
iïtus, territorio ineile dicitur. quia territorio
illa terminatur, [l.vlt. deiurifd.om.
iud.] idem Bal.in c.ad hoc,col.2. ver. modo
quaero. de pac. nir. firm. docet iurifdietionem,
ôcinmagiftratu & in territorio
elle in hoc nimirum tanquam in rc înanirnata,ficut
feruitus in fundo feruiente vel
dominantc:at in illo tanquam in fubiecto
ammato,finc quo nihil agit iurildittio.Q.
a.Ç.poft originê.ff.deorig.iur.] Qjia-euâ
aliquando eïtin habitu per potcntiam, ôc
in actu per exercitium.[hacde re plene
tra&aturab Alex. con. 3/. vifo proceifu.
col.i.vol.4. & Moder.incit.l. î.ff.dciurifd.omn.nid.
J De hac autem iurildidtioncqua*
inett magiftratui,ôcfubditisdéganter
diflerit Cicero, tertio delegibus.
i^uo in loco docet hanc magiftratus elle
vim,vt profit praefcribâtque recvtaôc vtilia,Sccôiunftacumlcgibus.Vfcnimmagillratibus
leges, ita populo pradunt magiftratus.
Veiéque ûe hisdicipotcltmagiftratum
cflckgem loquentem. Legem
autem mutum magiitracura.
Confaew- Tcrtu différencia clt.quod iurifdiftionfdiaiones
nés ,quibu!»hodie vtimur,patrimoniales
tâquam ph. funt. A t quae iuris comums funt, minime
•atumpa- n.^.publicumius.tf.cUuft.Ôciur.lCum
effcinhomi- c m m antiquitus ad imperatorcm pcrtinumcom-
nercnt,nec vendi,nccalicnari poterant.
mcrcio. Jdco Bal. rccYe cxillimauit [in c. ad hoc.
N O N V S. 135
Nam vtilleait, Iurifdiftio iurifdiftionis
effe poteft, veluti fi quis iurifdictioncm
directam habens, altcri vtilcm concédât,
qualitcr in feudis ficri folet,cum vtile dominium
fit quxdam inferior proprietas.
Fcuda quippeôc iurifdictiones hodie a?- Fcuda hodie
qujparâtur.fscmpcquod vtraqucfintad '"«fdiâio-
• n. * • J CL nibusequiînltarpatnmoniorum
rcdacta,tam in ac- p t4âr^
quirendojck alicnâdo:quàm in fucccdcndo
& tranfmittcndo, vt nos vberius fumus
dcclaraturiinfrainRub.defeud. Hodiema»
Quo fit vt cae hodicrnae iurifdittioncs juiildi&iohçrcditariae
fint,id eft, vt iurcfucccfsionis jj
de pac. iur. fir. ] cas cfle iuris publici,non
priuati, nec pofle ideo vcndi, cum extra
patrimonium noftrum fint, ôc in confequens
extra commercium noftruin.[vt
in aut.vt iud.fine quoquo fuffrag.] At videre
eft hôdie noltras has iurifdictiones
pafsim vendijdiuidiquc & tractari veluti
m o m u n J
priuatû p atri • Vnde in feudum
cadunt, Cum feudum fit quafi contrains.
P r o i n d c d o c u i t B a l , i n c v n o d e l c a t o r u
wmdiÏÏ" ' S -
pofle. col.vlt.ex. de off.deleg. iurifdictionc poffe
in variasfeindipartes,diuidedo ipfum
territorium ôc vallalos ipfos per tribunalia,aut
illius vfum per ftata tcpora-.quanuis
fola diuifio fruttuum, iurifdicvtionem
ipfam, quoad effentiam, non diuidat, vel
(vtitadicam)perinferius & fuperius ,id
eft, quod vulgo dicitur per reffortum.
e&c
'? ead
-f ad haeredes dcuoluantur.quain rcmaxi- n^ibUeT "
meà iurifdictionibus iuris communis diferepant.
E ae quippe fiue delegatae fint, ôc
fie perfonalcs,fiuc ordinariar, ôc fie rcalcs,
coquodfirmanturterritorij foliditatc,ad
haeredes tranfmittuntur, excepta foladelicti
cailla» [ ff. deferuit. leg.l. pra*f. §. i.ÔG
notât Bal.in cit.c.vno dclcgatorum.in vl.
vcrf.cxtra.de off.deleg.]
Hinc quoque fequitur has noftras iurifdi

ÏÏSdtr 0
-" proxime retulimus, vt cû feilicet hodiernas
femel nae iurifdiaioncs inftar patrimonij hatSetydnfi-
beantur, fequitur vt femel illa:conceffa;
eut eavjuse reuoeari non pofsint. At quae iuris comîuns
com- . r x o r '
munis funt j munis funt contra reuocabiles , oc h in
reuoeari. priuilegium forent concefla:,ne ratione
quidem habita an in alicuius fingularis
perfonaefauorem,an vniucrfitatis tributç
fint. [no.doc.in l.omnes populi.ff.de inft.
& iur.ôc uominatim Bal. in 1. quod fi patris,col.7.verf.hocfcias
quodfiprinceps.
C .vnde lib. & poft eum Aret. in c. nouit.
extra, deiudic] Etiam fine caufa. [1. qui
fundos. C .qui fundos.C. de omn.ag. def.
lib.n.C .& Bal. in cit.quod R patris. verf.
fed quid fidicitur.] Cuius difrercntia:ratio
manifcftè confiât ex his,quç fupra di-
Feudumcô- x i m u s. Q u od noftr.Tfrilicctiurifdi

ARTICVLVS
do,fcu iurifdictionc qua inucftitus eft, pri
uari non poiTe à principe,indi&a maxime
caufa. [vt eft tex.in ci .fub princ.vbi Bal.
5crcliqui feudif. eftexprefla in eam rem
Bal.decif.conf.326.Rex Romanorum. &
confîl.feq. vol.i.] Non tamen negaucrim
certis ex caufis à iure permifsis,id contingcrcjck
vaflalum committercpolTe, vnde
f cudo fuo à principe fpolietur.Nam Se videmus
caftra quxvocantlimitropha, hodie
à rege capi, quo fui regni limites cornmodius
tueri,ac defendere^ab hoftium incurfu
pofsit, vel agros ipfos, quo vrbis
mœnia profundionbus ac largioribus fof
fismuniat. [iuxtal.fi verberatum. §. i.fF.
dereivend. & in 1. vit. §. vit. fF.de pignor.
act. Se 1. L ucius Titius.fF.de euicV) Qjiam.
rem tamen intcllige fi damnum precio, iu
flaque rci eftimatione refarciat. [vt not.
Bal.in 1.2.C.quib. ex cauf.feru. pro prim.
lib •accip.]Etita temperâdafuntiura,quibus
principi res aliénas occuparcconceditur.[Archid.inc.pcrprincipalem.9.q.3.&
funt tex.in eam rem expreisi in cit.1.2. &
vit. iunc.glo.quib.cx cauf.fcru.proprim.
lib.accip.
Qjnntam difFerentiam colligere licet
ex ca, quam tertio loco fupra retulimus,
in qua, cum oftenfum fit iunfdiétioncs •
confuctudinarias infeudum côceiTas inftarpatrimonij
haberi,& ita vaflalos.quibus
côcelTacftiurifdicï:io ,in illa vtile habere
dominium, [vt eft tex. ih c. 1. vbi gl.
in verbi vtilitcr.& Bal.decontrouerf.inter
vaf.Seal, Scinci.dcinueft. 5c reb.al.
fac. 5c in ci .de capitan. corror, 5c in c. fed
ôc res.in prineper quos fiât inueft.jlta vt
vaflalifcudum, cum iurif-
'«'hod*' 0
u r e
" kodierno ^
° dictione fibi cohérente,in bonis valTali
feriotesfunt cffe dicatur,[vt ait Bal.poftgl. inc.i.fub
adfupcrio- pr.per quos fiatinucftit.]fequiturhasno
m pnuatj- ^ r a s inrifdiaioncs yenirc priuatiue ad
îurifdictioncm, quam nabent luperiorcs.
At fecus fe res habet in iurifdidtionibus,
qua; iuris communis funt. Vulgo enim
iniurereceptum eft, iurifdi&iones inferioribus
iudicibusconcelTas accumulatiue,
non priuatiue ad fuperiorumiurifdiftionem
venire. [Ita tradidit Ioh. Andr.
tum 5c alij multi quos refert Fely.in c. pa
ftoralis. ex. de offic. ord. confirmât Ang.
in 1.1. §. fi quis in appellationi in pen. col.
fF.dcappellat.Facit 5c Bart.ratioinl.ftudentibus.
C.de offic. praîf. vrb. dicentis,
fpecialem iurifctionë inferiori iudici conceflam,vniuerfalem
qua; fuprems eftpo-
NONVS. . ,3/
teftatis, nô tollere.] Itaquein iurifdi&ionibus
qua; funtiuris communis, putarim
ego locum elle prœoccupationi feu praeuentioni[arg.l.fi
ex pluribus.§. vit. vbi
Bart. Aret. Alex.5c Iaf.deleg.i. E t Bart.
in l.fi maritus.fF. Ad hiul.de adult.] At diuerfumobtinuit
in hodiernis his noftris
iurifdiftionibus, in his quippenô eftpracuctioni
locus. Qjia; quidem res quoniam
magis proprium fibi vendicat locum, bene
erit,fiad.^.i.'j.codemtit.remittatur.
Hactenus igitur fatis fupérquc dittum fit
deiurifdiéhone, cuius definitio ôc fipluribus
examinâda foret,potius tamen breuitati
confulendum duxi, quàm leui cuidam
plurimarum rerum oftentationi.Ad
reliquorum igitur vocabulorum interpretationé
quibus hic titulus inferibitur
fi jergendum eft.
^[Iudieum.
DTucrfa fane eft noftrorum iudieum
appellatio à magiftratibus illis,qui
iure communi in quatuor diftinguebantur
gradusjilluftrium nimirum, ipectabiliû,
clarifsimorû 5c infimorum. De quibus
plcneagitur in gl. 5c à fcrib.in 1.x. fF.
de offic.eius Cuimand. eft iurif. Qjiorum
graduum ne veftigia quidem vlla apud
pofteros remanfere. Nempequod fencfchallos
5c balliuos (quibus nominibus
iudices maiorcs appellantur)nedum procôfulibus,fedncprefidibus
quidem comparandos
exiftimauit Budaeusin annot.
in Pand.fuperl.fi in aliquam.^.cumplenifsimam.fF.de
ofF.proconf. 5c leg. Qjiod
autem praepofiti noftri, praefectis vrbis
afsimilantur, tantum abeft, vt eos potius
magiftratibus municipalibus aut defenfonbus
pares aut omnino non abfimiles
iudicaris.IdeonunquaminducipotuijVt
eorum fententiam probarcm , qui ortam
inter bailliuum noftra; ciuitatis feu
qui eius vieem ac locum tenct, Se pra*pofitum
eiufdem vrbis côtrouerfiam componebant,
adiu uabântque vtriufquc eau
fam ex iure communi, quod omnino hodiernis
iurifdictiombus difsidet, vtre&c
quoque animaduertit Scnatus Parifiéfis
penes quem eius controuerfia; cognitio
deuoluta crat,licet adhuc rem in ambiguo
reliquent. Intérim tamen obiter admoncndi
fumus eam iudieum diuerfitatem,
fi non iifdem modis, origine tamen
emanalleà Romanorum inftituto.
f iij
Hos noftros
iudices mini
eômune habere
cum his
qui iure an-'
tiquo iurif- '
diâionisofficiumexercebant.

' fd
niS t r a v r
fa° b' s
n6 TITVLVS
penes quos diuerfa quoqj iudicû eratpotcftas,vttcftatur
M.Varro lib. rerum hu
ma.primo cxvicefimo.cuius verba adfcripfitAul.Gell.lib.noct.attic.13.c12.ln
ma
giftratu, inquit, habent alij vocationem,
alij prehenfionem.caereri neutrum. Confules
quidem vocationem habebant:Tribuni
plebis prçhenfionem. Qui autê viatorcm
habent neutrum horum.
«"[Comitatus.
Quid Co- Omitatum ex iure communi conmitatui.
v-** ftat proprié territorium effe v rbi adiacens,
quod Romae intra centefimum
miliarc erat. [ l.i.§.in initio.ff.de off.praef.
vrb.] Quod quidem terra: fpatiumBart.
Si Bal.comitatum eo loco appcllât: quod
quoque & vrbis appcllationc continebatur.
Budauis autemnofterin annot.Pandect.
fuper l.fi in aliquam.§. cum plenifsiinum.ff.de
off. proconf. & leg. contincns
illud ad mille paffuum protendi refert, &
vulgato Gallorum verbo hodie Banleucam
appellari. Qua ratione maiores no-
Limîtfsiu- ftriiunfdictioncmprefectiBlefiorum in-
c
bUBlefcfi!"
nicenia, & Bâlcucamillamquae
x
omni vrbis parte ad milliare tantum
porrigitur,condufere: Pvcliquum autem
continens,quod vitra protendebatur, nô
comitatus, fed diftrictus nomineappcilatiere,
quem nos Caffcllaniam vocainus.
Porro.quo rem omnem (quod aiunt*)ad
vngucm difeuffam habcamus,ncdû vtile,
fedneceffarium duxi, harum vocum quae
pafsim hoc titulo occurrunt,fignificationcm
premitterc.C uiufmodi funt vrbs,ciuitas,oppidum:item
quid terra, quid territorium,
quid villa,quiddiftrictus, quid
caftrum, quid bu.gus, quid deniq; comitatus,cuius
appellatione caetera nomina
ante relata continentur. [quorum vim &
fignifieationem expendere Cano.inc.fi
ciuitas.defcntent. excommunie, in 6. &
in cRodulphus.extr.de refeript. Et Alb.
in l.in nomine domini,dc of.pracfc&.prct.
Aphric] Ad veteraenim doctorû interpretamenta
addemus aliquid, nilintérim
omiffuriex his quae benerectéque abillis
t r a
Vrbs&ciui- di t a arbitrabor.Itaqucinter vrbem Se
us.. ciuitatcm tantum intereft, quâtum inter
côtinens Se contentû. Vrbs enim eft contincns
illud aedificiorum, muro circundatiim.cx
vallatum.[1.2.ff.de.vcrb.fignific]
Vnde vrbcm à dictione Vrbo, appellatâ,
quod efl; aratro diffinio, teflatur Pom-
T E R T I V S.
ponius in l.pupillus.de verb.lîgnif.rcfcrcj
Varum diccre Vrbum curuaturam effe
aratri, quod in vrbe condenda adhiberifolet.
Ciuitatem porro appellamusipfamci- ciuitas.
uiumcollec~tionê,quam in eum modum
ab Ifidoro. 1/. etymolog. lib.dcfinitam
accepimus. vt ciuitas fit hominum multitudo,focietatis
vineuîo adunata,ad vnà
viucndû. Quam definitionê probat Ioh.
And. inc. fi ciuitas. fub princ. de fentent.
excommunie lib. 6. in nou. Caetcrum ea
vocabulorum differentia faepius confunditur,
ac aliud pro alio frequentifsime vfurpatur.
Sic Si ciuitatcm Carthaginenfiumdixit
Modeftinusiurifcôf.aratruin
paffam fuiffe, poftquam euerfa efl [in 1. (i
vfusfructus.ff.qucmad.feruit.amit.JNec
admittenda eft eorum fcntcntia,qui apud
noscrediderunt ciuitates cas tantum dici,
quaeepifeopumhabent, vteftCarnutum
vrbs noftra: finitima. Scd falluntur
ilii. nec enim epifeopatus quicquam facit
ad ciuitatis appcllationem, [tex. in c. vrbcs,cillis.&
c.illud.8 o. dift. ce in c.fœlix.
Si c.multis.i6.quaeft.i. & in cita nos. 2/*
quaeft.2.] Nam certifsimum eft ciuitates ^ntiquiorS
antcconditasappcllatâfqucfuilfc, quàm longe ciuita
epifeopi fuéVecrcati.Paucis enimabhinc t
« n,

ARTICVLV
pulos illius imperio.iurifdiftioniqucfubicccrint.
Quo fit vt perpctuo ciuitatis no
raine actitulo ad poflcros confecratafit.
Errant itaque noltri Carnutéfes qui Blefarum
origincm régi Ludouico duodccimo
referunt, Q^uod conftet principcmillum
continua habitatione natale hoc fuû
fclumingen,tilaudccumulafle,celcbrioiremquc
Se fuis natalibus ac continua habitatione
reddidifle. Supra trecentos tamenannos
antcLndouici tempora Blcfenfes
noftricomités Carnutibusimperitarunt,
omneque ditionis ius in eos excrcucrunt,vt
telles funt infiniti propeauthorcs,qui_Gallorum
res geflas,fuarûmqucciuitatum
originem memorix tradiderunt^.
Quorum fi tibi explorata non
cftfidcs,negaturus faltem non es eaquae
colligunturexc.ex parte in Chrillo dilccta;
filiae comitifla: Blefcri. & c. cû olim,
cxtr.de verb. fig. Quae res etiam manifeftius
liquet ex tenorc Bullae quae hodieapud
Carnutéfes canonicos extat. Ccdat
itaque imperiofa illa C arnu tum vrbs Ble
fis noftris valeâtque cum fuo epifeopatu.
j e Certe quoadtemporaha, confiât eos nia
e mis arrogâter abnegaile vrbem nollram,
ap ciuitaté non appellari, cum eafuum pra;fidem
nemimnifi fuo principi fubiecîum
habeat,cui omne imperij ius competit,
cognitiôque omnium caufarum,acdeliilor
um coertio:ea denique omnia,que ad
meram mixtâmq; imrifdiftioncm, ac imperium
perçinct.E t ad quem omnes prouocationesqueàiudicibusprouincie
fiût
deferûtur,omnéfqueprouincialiumquerelae.
Qjiinetiâ praefes ille nofler illuftrius
fplendidiiifquc nomenjcft fortitus, quàm
apud Carnutum vbi bailliui capitaneiqj
nomen tâtum vfurpatum eft: at ap ud nos
praefes prouinciae rector ,gubernatorqufc
appellatur. Ea enim appcllatio infignium,
prouinciarum prxfidibus olim peculiarc
fuit. Scd haec hactenus de ciuitatis appcllatione.
Opidum autem à ciuitate ditlingui re-
10
"fertZaziusinfuoenchiridio fuperl.i. fF.
deorig.iur.fubprinc.in vcrb.ciuitatis.vt
oppidum quidem dicatur, quod folcnnibuslegibus
propria iurcinflitutis vtinon
pofsit,ha*c vero pofsit. Qjaâ difFercntiam
haudfane omnino afpcrnâdam atbitror.
b Cxtcrum , oppidi ctymologiam potius
* quàmlegitimam definitionemdefcripfit
P omponius in l.pupillus.§. fF. de verb. fignif.inquiens
oppidum ab opeappcllatû,
im
5 NONVS. 137
quodciusreicaufa meenia côflituta fint,
vtfiihabitanribus fintauxilio,eofqueab
hofliuminiuria,acincurfu vendicent, vt
eoloco ait Accurf. Confiât autem este- Vrksom-
ras vrbes ab vrbe Roma(qua;peculiari no n
r x t e r " P
mine fola vrbis appcllationé ob eius ex-pX^taT
ccllentiam vindicauit) fuifle appellatas tum oppida.
oppida, authorc Valla.c.2o.elegâtiarum. Al«op.difi.
Qjiare apud nos oppidû propriè cftaedificiorum
congregatio mœnibus cinc"ta,ac
vallata : ita diclum quod contra hofles opem.ferat
fccûdum Archid.in c.qualitcr.
33-q.vlt. Bart. quoquein cit.extrauag. ad
repr.inquit oppida eflemaioracaflra,que
Gallico vocabulo villa; appellantur.
C a f t r u m
Caflrum in fingulari prolatum nume- -
ro, locum mûris cindlum ,munitùmq; fignificat.Caflra
veropluralinumcrojlunt
locus exercitui deflinatus, quo obfidio- Caftr
*"
ncm aliquamfacturi,aut inttationepermanfurifigâttentoria,vulgariGallorum
idiomatc nos campum appellamus,qui ca
ftraquafi cafla appellari qtnbufdam placuitjquôddifciplinamihtaris
qua; ad vnguem
à pop. Romano totius orbis domino
obferuata fuit,vetabat ne quod impurum
corruptumue, in ca introducerctur.
Verùm, vt de re nobis hîc propofita propius
agamus jfciëdum eft îurecommuni,
nullam caftro iurifdictioncm fubelTe,cum
6 fine tcrritorio,6tdiflricl:u efTeilludpor
fit. Tum quia licebat vnicuiqjnullo per- *- ,cerevni
-
fonarumhabito dilcnmwiclocaluavallo commun: lo
munirc,ac mœnibus circûdare.[l.per pro- «Aiamuniuincias-Cdcaedificpriiiat.
vbihoc tab.] reni
p m
j-
Idqucdnobusexceptis cahbus,inlimine inalterim
feihect imperij feu regnicuifubeft, vefin iniunam.
alterius xmulationem iniuriamue.fno.in
l.quicunque caftcllorum. vbi Accurf. de
fund.hmitroph.lib.il.C. & in c.exparte,
extr. de for. côp.] Quo fiebat vtcaltrum
nec territorium, nec diftrictum, nec quas
appellant pertinentias ncclimites,niû fafto
homine deflinatoSjhabcrct^Innoc.in
c.cum ad fcdë.de refti.fpol.Alex.de Imm.
in cô.43.dccclerrima.vol.i.cx Bal.in rub. s
cxtra.de iudic.in i.le&.col.i. Et idem elcganter.conf.24/.villa
vel caflrum. vol.3..
poft Innoc.in c.ex literis.cxtra.de uir.patron.]
HucfpectatquodBal. inconf.3/7.
Nota,inquit, pro domino duce,nominc
quidem ciuitatis eius territorium lurifdicîionémquc
noncontincri. [i. namquod
liquidè.^.fi ita.fF.de pcn.leg.l.2.fF.de verb.
fignifi.] Caflrum igitur fi vameatfimpliciter
vtares fingulans, iunfdiftionem, pa-

, 38 TITVLVS TERTIVS.
tronatum,huiufmodiq;honorisiuranon loniarumconditio,magis obnoxia, micomple&itur.
Qjiodfi vaencat,vt vniuer- nûfq; libéra erat,quàm municipiorû. hofitas
: vt fi, verbi gratia, ita in diftra&ionc rum author cft Aul. Gell.not.atticlib.i 6.
cautum fit, cum fuis iuribus & pcrtincn- cap. 13. Porro his temporibus nulla apud
tiis, vt vulgo dici folet,cenfcbitur & iurif nos cxtant huiufmodi municipia, quae ediftionemîpfam
vaeniiffe, & in fumma iu tiam fub Gellij tcmpora abuogari tolliq;
ra omniaquaeabcadépendent.[l.fiaquac cceperant. Exea municipij appcllatione
duftus.ff.de contrahen. empt.] Qjiod fa- tantùm remanfit legum municipaliû nous
per fe fuadet ipfa connexitatis ratio. [I. men, quas vnaquacque ciuitas fibi condi-
Sciae.ff.defund. inft.]Item & communis ditdongoq; vfuconfirmauit:quibus femhominum
opinio vulgo exiftimantium vfus cft hic nofter populus Blefenfis,
ciuitatem fineiurifdiaione minime ven- fîcut olim municipes fuo iure propriifq;
di.quod vulgare hominum iudicium nô- legibus viuebant.
nunquam attenditur.[vtin l.cum delà- Burgi vicifunt pagani. Frcquentese- Burgi.
nioms.§.afinam mclendinariam. de fund. nim villas ac fréquentes domus inftar vici
inft.] Prxtcrca&iddi&atperfettio vni- vrbanivocantur:fimodofuburbaninon
iierfi.Illaquippctumdcmumperfecfadif funt.Tune enim fuburbana pluralinupofitio
dicitur, quae omnibus fuis abfolu- mero feu fuburbia vocantur. author cft
ta cft numeris, & (vtaiunt)appendiciis. Valla.ci.lib.4.clegantiarum.
Vniuerfalé £vt in cit.l.fi quis aquedu£tus.]T um quia Qjiid fit terra latis omnibus notum Terra.
difpofitioné v m u e rf aii ai a rg ef u n t interpretâda.[i.Lu arbitror. Cuius tamen vocis fignificatiotàîféiua'
cius.ff.de fûd.inft.] vnde vulgaricattriap nem Canoniftae noftrifagaces, fi cli
te îge a p eii a ti o n c hodie apud nos^& ipfvim. terri- eet,rerûinueftigatoresadinfigne quodtorium,illiqueconnexaiurifdicl:ioconti-
cunquedominium, cui inclfe iurifdic~tio
netur. Cum id Gallorû mosobtinuerit, protraxerunt.Ita vtnonfolumterraeapvt
nemo caftrum habere dicatur, nifi qui pellatione,rcgnum prouinciâmue întellidominus(vt
aiunt)caftellanus fit,id cft iu gi putent, quinetiam oppidum,villam,&
rifdi&ionis piçfes mixtum merumque ha caitrum. Ita egregie Alber. in fuo dictiobës
imperium, quod iurifperiti maximâ, nario in verb. terra. [ Qjiam fignificatiomcdiam,ac
infimam iurildicfionem vo- néprobattcx.apcrtusincap.cuminparcant.vt.
j.c.c/.6.&7. tibus.de verb.fig. in quem locum iftasin-
• Municipium dicitur locus, à principe eptiaseffutiût,&inc. ex parte eodcmtit*
iusaliquodmaioris vel minoris officij ha in ver. in terra fua, &in ver. terrain eius,
bens. Ita diffinit Ioan.Andr.incit.cfi ci- & in ci.in ver. terra propriam.de portai.
Manici J
uitas.de fent.cxcom. in 6.àmunere & ca- prxl. & cfifententia.del'entent.excom*
pio appellatum. Vel municipium dicit ef- municiné.] QjiinctiamBal.canoniftaanicipm.
^ c a^ r u m munitifsimum, regionis mu- rum barbanem indigne fequutus, hanc
ncracapiens propter ftipendiarios,ibiin terraeinterpretationem tanquam genuieuftodiaconftitutos
.licet municipes lar- nam aepropriam inftatutis ipfis admitgiori
fignificationeçapidicatinl. 1. ff.de terenon dubitauit.inl.fi non fpeciali.vlt.
mun.& honor. Sed h)as fanedefinitiones, col.C.deteftam. £t Alex, quoqueinl.i.
vtmultorum aliorum vocabulorum de- §.fiueautem.denou.opcr.nunciat.Qjioprôpferc
Canoniftae noftri ex mera ipfa rum intérim errori nobis quoque fi non
barbarie.ca enimquàm longifsimeàlin- confentiendû, faltemconiuucndum cft.
gua latinâ funt aliéna. Iairi enim ille error ita increbruit, vtpro
Qjiareita municipium reftius diffinié- iufta fignificatione vfurpetur. Porro &
dum putarim, vt fit ciuitas Ronianoim- terraequoque nominevénit terra feuda- Terrae»ppel
perio adie&a, quam capta populus in fua lis. vt eft tex. iuncl:. gl. in aut. fi vero do- n't^aîeo
iura,viuendiqjlegesrcceperat,eademhu- minus.C.dehxret.ôc c.cxcômunicamus. dalit.
ius municipij ciuibusmuncra honoraria §.1. codem tit. in ant.Vndelaf.con. 224.
concedédo,qualiaciuibus Romaniscom- viderctur.col.4.vol.2. ftatutum déterra
petebât.Vndc municipes à muncrum ho- loques, interpretatus eft de terra fcudali,
norariorû participatione appellati funt. &cuiineftiurifdiftio.
Qua in re differt municipium à colonia, Tcrritorium autem & diftra&um pie- TerritoiiS
quxnonexciuitatepropagataiurainfti- riqucfynonimacffecrediderût,[ vtloan. &dl
" "*
tutâquepopuliRomamhabet.Vndeco- And.&Card.in.;.qu«ft.& Abb.incl.nc

ARTICVLVS DECIMVS. jj9
Romani. §. fane in ver. in cuius diftrictu quarfint régal, tradit territorium in terra
feu territorio.dcelccl.Idcmquehabetur tantùm dici: at diftrictum etlam ad mare
inc. vbi pcriculum.§. porro. vbi id not. protendi. Francifc.autcm Arct.aliam ad-
Gcmi. eodem tit. lib.6. Bai. & Dcci. in c. didit difFerentiam inter diftrictum ôc ter-
licet caufam. ext.deprobat. ôc idem Bal. ritorium,in confil.77. E t ratio feribendi.
in c.accedens.a.cxtra.vt lit. non conteft.J Qjram apud eum viderc potes.
•QjiÇ fentetia his duabus rationibus con- bupereltdiftio,Comitatus;in cuius ex- Comïtatu*.*
firmari potelt.P rima ex vtriufquc nomi- plicationc adnotandû cft,quod licet olim
nis ctymologia defumitur.Territorium idem effet, atqueid quod nos banleucam
quippe à terrendo di&um credunt. [ l.pu- hodieappellamus,vD fuprà oftêdimus: efpillus.§.
territorium.fF.de ver b.fignif.] fife tamen his temporibus ôc latiorem, Ôc
cutdiftrictus à diftringcdo:qtiia magiftra digniorem illius fignificatumicum nô fo-
"tus intra fui territorij, feu diftricf.us fines lum territorium, quod intra banleucam
îus terrendi,feu diftringédi habet. Secun- cft, vcrumctiamomnemtefràm qua:fub
da, quod illa diclio, feu, pofita in cit.cl.ne prxfidatu (vt ita loquar) feu bailliuatu
Romani, internas diftioncs territorium Blefcnfi eft,continet.E t ita non folùm il­
& diftrictum eundem fignificatum habèlud tcrrsfpatiû quaead patrimoniale doic
videtur. In quam rem facit fingularis il minium Ôc îurifdictionem ordinanamip-
la Bart.diftiftinc~tio.[inl.fiis quiducenta. fius comitis intra ciuitatem Ôc banleuçant
$.vtrum.fF. de rcb.dub.in j.oppofit.Jqua pertinct,quod hodie vrbis prarfecto com-
docet quafdam ciTe difiunc"tiuas,qua?tam petitjfedetiam diftri

i 4° TITVLV
CbafTan.inproœm.côfuct.Burg.in Vert*.
Conte de Flandres. Qjie tamen fcntcntia
apud nos hodie recepta non cft,cum Gallorum
coufuctudinc fcuda inftar pat rimo
niorum rcdacta fint,

uenerit. Qjuarc quod hacconfuctudme
JF rancifcus rcx, cornes appellatur Blcfen.
id quidem non ex propno patrimonio,
fed vxorisillius Claudie rcgine.Eo quod
maritifunt rerû dotalium doniini, quandiu
conftat matrimonium [l.doceancillam.
C. de rci vendic. 5c inft. quib. alien.
lic.fubprinc.dequarc nos mira copiofe
•agemus.in.§. 2. dematrim.]
Du lexprin Sed quia incidimus m res quç principis
cipumpatri, funt, fcicndum eft eaium elle duplicem
roonium. fpecicm.Patrimonium quippe 5c appennagium,
cuius rei notio app rime ncccflariacftipfisncotericis,
vt vocantpraticis.
AntehecautemnolTcoportet quod Pet.
à Bel. part. & cum fequutus Cy.tradidit
in 1. procurator. C. de jedend. principem
feilicet duplex haberepatrimonium. Nimirum
filci.ck Caefans.[l.fifcus.§.vlt.fF.
deiur. fif.Idem notauit Aib. in l.i. §. hoc
interdiclum ad ea.ff.nequid in loc.pub.
& Alex.con.6. Ponderatis.col^Jib^.]
Patrimonium itaque C aelaris illud appel
latur, quod eft ipfius principis propnum,
feu pnuatum ,id eft quod ex fucceisione,
vcl propria acquifitione habet, cuiufmodi
eft hic nofter Blefenfis comitatus^qui à
comité quondetm noftro ad Ludouicum
duodecimum.tâdem hodie ad Henricû illuftrifsimum
Galliarum regem iure fuccefsionis
legitimo dcuolutus eft. Item 5c
Romaminor,5c Nubitia Casfaris.duaein
»gro Blefenfi infignes caftellaniac fereniffiini
Francifci quondam regis patrimonium
paternum 5c auitum fuit. £t hoc
quidem peculiare priuatûmquc principis
patrimonium,apud nos vulgari verbo do
manium, non appennagiatum appellari
folct. Alterum porro quod non ipiorum
quidem principum fed ipfius imperij regniue
proprium cft,in iure,fifci patrimoniumjapudnos
domanium coronç vocatur.
Cuiufmodi funt Parifiorum, Senonum
ôc Ambianenfium vrbes.
Atnoneftopinor quinô videat,quantum
inter hxc duo patrimonia interfit.
T, B .. Quod vel ex eo conftat, quod illorum
jpcuratorM.cpoaubct fuum fpecialem habeat procuratorem.
Patrimonio quippe priuato
defignatus eft procurator C aeiaus: at patrimonio
imperij vel coronac, procurator
fifei feu rationalis.[Deiis traefant Pet.ôc
Cy.in cit.l.procurator.ôc laf. in Li.fF.de
offic.proc.Cacfar.fubprinc. 5c Luc.dc
Penn.inl.quicunquc.2.ini.not.deomn.
agr.defert.lib.n.C.5c Bart.inl.fi quando
ARTICVLVS DECIMVS. t+t
2.C.de bon.vac] ...
Alia etiam ratione difTert pnuatum Priuatmu
r i n c i
principispatrimonium,ab eo quodeftim P P" p*
perij. Q_uodilludalienare liceat, hoemi- aile^aripofnimc.Nam
princeps vtquihbetalius »rc- fe at nonid
Tum fuarum ita priuati patrimonij legi- quod régi*
c o t o a x e&
timuseftmodcrator,acarbitcr[iuxta Lin -
re mandata. C.mand.l. 1. ff. Il quisàpar.
fue. man.l. fundi.5c 1. hi quibus. de f und.
patrim.lib.i i.C .Lquicunque.de omn.ag.
defer. Lvlt. de loc. prxdi. fife. eodem lib.J
At longe diuerfum obtinuit inrefifcali;
cuius re vera principem dominum non
elle cô tcndcrim.fed quafi dominum duntaxat
[iuxta l.z.§. hocintcrdictum. ff. ne

Principe m
14» TITVLVS T E R T I V S.
fimilitudinc bona fifci,ipfis imperij clauibus
comparat,quas abimperatoreinalium
transterri iniquu m eft. Eaitaqucillaefa
intcgrâque fucceffori fuo rcfîgnarc
tcnetur:alias iniuftam proditionis notam
incurret [ l.cum pater.^.pater pluribus.de
leg.2.1.vlt.C.deacq.ponef.]V nde eodem
loco concluait non poiTc Baroniam in alium
àrege transferri,nc regni maicftas
fcnfim pellum eat,labaturque. Alioquin
periurium incidere. Qjrae etfî de impe-
Resadim- ratorc tradantur, maiori tamen ratione
perium co- cadcm in xcgno locum habent, [ vt idem
ro«âm q« e a o c e t c. i n t eu eft 0. extra.deitirciu. &
pertinentes . X .
donirenon plenius in procm.ftorum.jHinciequitur
poffe. prohibitas quoque donationes earum rerum,quaîadcoron3;patrimonium(itaenim
vulgo vtimur ) pertinent. [ Luc. de
": ' Penn.incit.Lquicunque.deomn.agr.defert.Sc
l.côtra publicam.col.z.de re milit.
lib.i 2 .C .verf. icd pone, rcx.]
Qjia:quidem omniaquxde prohibita
rerum ad corona; patrimonium fpectantium
alienatione dicta funt, hodie à ferenifsimis
Galliarum regibus pro legerecepta,
obferuatâque funt, quod fcilicet
nudi tint earum rerum adminiftratores,
quorum adminiftratio vnà cum vita expirât.
Qjiare nihil in praùudicium fuccefîbrum
efficerepoflunt[l.eum qui.ff.de
iurifd.om.iud.ck arg.l.peto.§.prçdium.de
leg.2.& que traduntur in l.digna vox.C.
de leg.] V nde docuit Bal.in proe.fforum.
RegemniliilprincipemfuccelTorifuolegem imponere
pofle i"fuc- n o n polie, nec contractais quoquecondi-
ceflonspre-
1
n i_ •» 1
iudiciuœa- tiones : cum contractas authontas a lege
gère. pendeat. [I.legitima. ff. de pact. Accurf.in
auth.quomod.opor.epif.]Etfienim receptum
fit, Romanum pont. Imperatorcm
Vel Regem fibilege imponerepoffe,fuoqueiuri
derogare,non tamen infuifuccef
foris prariudicium id efficere poteft. [c. licet
Romanus.deconftitu.in r5.Archid.in
c.in fumma.2 f .q.2.& glof.pen.in c.vltde
refeript. ] Tum & ea necellària fubeft ratio,
quod fi regibu s licerct res ad regnum
pertinentes alicnare,iamiam labefactata
clTentquaîcunquepotentifsimaacfloren
tifsimarégna,idemnimirum facturifucceiïores,
quod & prardeceflores feciiTent:
qua; res pefsimo foret cxemplo.
„ . * Quam ratione maxime approbatB art.
Donatione . _ _ r
.r
quondami ^ proœm. ftorum. Q_ua fola motus Ac-
Conftâtino curf.in auth.quo mod.oport. epifco.con-
u* ftro S
1 1
a'x"
u e
no^valufffe
o n a t o n e m
^^ ^ i à Conftâtino in Syl-
r u m
ft papam collatam non valuiile.
Regum enim eft imperij fui fines quoad
potcftaugere,non autem difsipare,necmi
nuerc[l.i.de rit.nupt.] Qjua ex caufa Imperatores
Auguftorum nomen funt for- ,
titi.[De ea autem C onftantini donatione
acerrime difputant doct.in proce.fforum,
&inl. diui C onftantini. C.dcnat.lib. &
in l.i.§.cum vrbem.ff.de off.praîfe.vrb. Se
inc.Conftantinus.86.dift.c.lundamenta»
de elect.in 6.8c in elem. Roman us deiureiur.J
Sic nec valuit donatio à Pipino in
papam collata de eiuitate B ononia?, «Se co
mkatuRomëdioke. [Cuius meminit Spc
cul.in tit.de refeript- poteft.§.vlt.& 1mm.
inrub.de verb.oblig.] Cum vulgatumfit
nudos adminiltratores earû rerum, quarum
adminillrationem demandatam habent,
alienationeprohiberi, vtnos fuprà
pluribus docuimus. Ac maxime prohibita
eft donatio,quae difsipationi quid fimile
habet. [iuxta 1. filiufta.ff. de donat. & L
cum de indebito.ff.de probat.]etiamfi îlla
iufta ex caufa fierct.[Bal.in prooe.fforum
col.4.] Qjrare nec Rex,nec lmpcrator,im
menfas il tas illas donationes, quibusgrauis
fiât imperio iactura, licite facere po-ffunt.
[vt conftat ex c. intellect©, vbi om+
nés Can.cxtr.deiureiur. ckquxnot.Specul.tit.de
cdit.^.nunc videndum. verf.plcne.&
Old.deponte, confil.9 4. eleganter.
Bal.&Alex.inaddit.inLprohiberc.^.plane.tt.
quod viautclam.j Qjuont vtcum iregefaâai
huiufmodi donationes prohibiiefint,pof tanquamd-
fintnon folùm à reeio hxredc, fed & a re- 1C
S"«K-
• r . . _ uocati abco
ge îplo tanquam illégitime rcuoean, ctia,. (jcm vel oui
quodmirum eft, fi iurifiurandi acceffcrit iucceffore e-
t i a m fiinter
religio: quo etiam pollicitus fiteasfemi-
• °. •* A
1 . r , , uenentiura-
mme reuocaturum,nec huiulmodi alie- m c n t u m ij e
nationes refciilurû. Nec enim obligato- non.reuoriumcenfuerunt
doct.eiTehuiufmodiiu- can
do.
ramentumeontra bonos mores,regiâmq;
dignitatc,ac publicam imperij vtilitatem
prsftitum,[uixta c. fi prci by terorum. de
reb. cccl.non alien. & c.non liccat.3/. q.9.
magis in eam rem facit. c. cum contingat.
fub fin.Sc c.ficut noftis.cxtra.de iureiur.]
Nam iurameta contra cuiufquam digni- Noncftobli
tatem îûfque, qua- fine falutis alterna; dif- gatoriûcon
a boD
pëdio cuftodin nô polTunt,minimc aftrin " °L
r r » mores prscgerecermelt,
vtpotequaciniquitatis fint fhtumiuravincula.[c.quâto,eod.tit.ckc.animaduer-
mentum.
tcndum.22.q.2.]Tum poftremoquiarcges,[vtinquit
Bal.in c.intellecto,eod.tit.]
fub initia regni coronam regalem acce<
ptu ri, iu rant fe nihil contra regni fui iura y
gefturos, fed eius dignitatem pro virili cô

ARTICVLVS
feruâturos,ncc quicquam ex eo alienaturos.
Vnde quicquid contra taleiuramentum
poftmodum fcccrint. irritum cenfebitur.[vt
incit.c.intellc&o.] Quibus adde
nedum huiufmodi rerum donationes
valere,fcdncillas quidem donatas àdonatario
pofsidcri, nec in confequenspra*fcribipoire.
Ideo non mirum n pro arbitrio
reuocêtur. [ vt docet C y. in 1. comperit.C.de
praefc.tng.vel quad.an. E t C ard.
in cit.clem.Romani.§.vlt.q.3.
Cœterum, qua» ha&enus de non alienâdis
à principe rébus fifcalibus dicta funt,
ita temperariopoortetjVt valeant donationes
concefsionéfue, fifnon ita in perpetuumacgraueregni
pranudicium vergerent,[vt
m cita.c. intelleéto. de iureiur.iSc
quae eo loco tradunt Innoc. ôccaeteri Cano.]
confiât enim principemiuftis publicae
vtilitatis de caufis motum, cas res alienare
poffc,vel conferuandae dignitatis iplius
imperij .[vt in auth. vt om. obed. iud.
§.arripiant.] Qua ex re defendi aliquando
illam donationcm caftellanie Monlterioti
Bonitij inmilitemquendam nobilcm,
nationeScotum, àCarolo feptimo fa&â
ob fingularia eius in Anglos Gallorum
hofles gcfla,idqucinpra;fcntia rcucrendiCardinalis
Senonenfis legati.ac Canccllarij
Gallia». In cuius donationis cornprobationem
quatuor potifsimum rationes
adducebam. Primam quidem defumebam
ex flatu ac perfona concedentis,
nimirum régis Gallorum inter ceteros vt
fiorentifsimijita ôc potentifsimi. A cuius
dignitatc non fuit alienum, pcrcgrinum
militera egrcgie defe, acfuo regnomeri*
tum, aliqua honefta remuneratione bcare.[no
t.Bal.in cit.c.intellecto. ôc Bart.in 1.
prohiberc.^.plane.ff. quod vi aut clam.ôc
Alcx.confil.i.ponderatis his vol. y .col./.]
S ecunda ratio erat,exiguus illius caflellanie
donatç valonita vt terrula tantum effet,
nullis propugnaculis munita,nccin
regnihminefita.Cuiuscommcrciumetia.
prçlatis ôc quibuflibet adminiflratonbus
competit,[c.tcrrulas.i2.q.2] Tum poftre
mo quod huiufmodi donatio facta effet
ob benemerita, ôc ita in remunerationem
[1. fed fi lege commifloria. §. confuluit. ff.
de petit, ha*rcd. Copiofe moder. Mediol.
in l.ex hoc iure.deiuft. ôc iur.] Neq; enim
(vt ait Papinianus,in 1. Attilius Regulus.
tf.de donat.)hçc crat niera donatio,fed of
•'• fici) viri milrtaris quadam mercede rcrau
neratio, qua* non folùm à principe, fed ôc
DECIMVS. I 4 3
à fimplici tutorcfieri poffe explorati iuris
eft. [l.cum plu res. $.vlt. ff. de admmift.
tut.]ôcàprçlatis.c.[quicunquefuffragio.
12. q. a.] etiam in fuccefforis damnumac
pra-iudicium. [confirmât Io. And.in rub.
de rcb.ecclef.non alien.vbi B arb. ôc Alex.
Conf./y.Confidcratis verbis.col.2.]
In huiufmodi autem remuneratione iuran-gafta
principi in milites qui flrenue fegefferût, non
P° lle
$
conccifa,obiteradnotandumeft, vtremu P rinc,
- t r • r- t • • i pnuatuin
ncrada titpnuataperfonahis iuribus,que confem.
in priuatum cadunt, non in principem.
Quo fit vt princeps priuato etiam ex eau
fa quacunque remunerationis, ius condenda»
legis, ciufdémque interpretanda*,
monetamcudendijfacultatëtribuerenon
pofsit. E a.enim funt regaliaiura, qua* fohs
regibus competût in fignum fuprema*
corum poteftatis referuata. Qua» cum ita
regia* dignitati fixe ha*reant,non poflunt
exquacunqueclaufula,fiuegcnerali,fiue'
fpcuali, fiue proprio motu, fiue ex certa
fcicntia,in pnuatos transferri.[vt colligiturex
his qua* tradit Luc.dePenn.ini.
côtra publiçam.dercmilit. col./.ôc col. tï.
idemml.j.col.7. verf. vcldicasplcniusde
priuileg.fchol.lib.13. ôcinl.r.in ver.augerc.de
vetcra.lib.n.C. lté Alber.in l.i. iub
fi.ff.de off.cius cuimand.eftiurifd. Cano.
inc.quoad tranflationem.cxtr. de off.deleg.ôc
Feud.in c.i.qua» fintjR égal.] Nam
ôc in vniuerfum Rex,aut quilibet alius
princeps, non poteft iure aliquo,feu ex
quacunq; caufa,cx fuo regno vrbem prouinciamucin
alium omnino transferre,fe
omni iure quodin ca competit abdicâdo.
Etficnim dicatur principem omnia poffe,
moderâda tamen eft ea tâ lata poteftas, .
in his qua* faluo regaliiure dignitatcque
fiunt. [vt teftatur Bald.in pra*lud.feud.in
vcrb.aliqua.] Hinc rccYe quidem meo iudicio
Butrig. (quem refert Bal.in procc.
fforurn.vef.quçrcnti.])docuit fi quid contuleritin
aliquem princeps ex regali territorio,
valere quidem id quoad conceffioncm,
fed non rei proprietaté à fefeabdicareintelligitur.
Neq; enim fefua dign»
tateita exuerepoterit, vt ait Bald.in cit.
pradud.feud. verf.expedita.inquicns fructus
commodâque alicuius ciuitatis,iurif
diclionéfue rccYe.concedi in vtile etiam
domimum : at veram proprietatem nunquam
trâsferri. Quod fi reipfa data fint,
id pro nullo eft. habendum. [ita cenfuit
quoque Ang.in l.fi certarum. fub fi. ff. de
tellam.mil. Ôc vterque Imm. Ioh. feilicet
P e,n

i44 TITVLVS TE R T I V S,
in rubr.devcrb.oblig.ee Alexan.inl.fiho
Rerûad eo- quem pater.fubfi.princff.de lib.&pofth.
ronamrcgis & c o nf, M. p onderatis his.col.pen.vol./.
non euelici- Luc- quoque de Penn. in 1. in iaens. pcn.
tam ahena- col.vcrfic.fed pone, RcX Sicilia%dcprox.
«onem. f a c fichb.iz.C.] Heretfi quidemillarûre
ruradorniniûipfi coronaenon Régis perfonç[iuxta
1. fi fticho.ôc l.quis crgo.ff. de
pccul. Se 1.3-fub pr.ff. pro foc.facitl. confcnfu.fub.
princ. de repud. & c. inter corporalia.in
pr. extra.de tranfl.epif. ]
His & compluribus aliis fimilibus ra-
. . r tionibus>initaequondampaciscondition
e s i n t e r
Ce paaafœ- Carolum quintum rrancorum
dus m ter C a Se Edûardum Anglorum Rcgcs ruptae
roium. ç.& fucrC) quod pro IoannispatrisC arohre-
Eduardutn. dcmptioncjtota Aquitania c regno Gallorum,ad
Anglostrâflata fuerat. Quant
cum Carolus lus alienandinon habuerit,
Romani pôtificis auctoritate & imperatorislfcntctiafactum
eft, vt Anglus iniuftc
dêtentam aquitaniam rurfus Gallis
reftituere armis îufte captiscogerctur. E t
h merci non abfimilisfuperioribusannis
accidit,dumfubPauiam Frâcifcushuius
nominis primus Gallorum rex captus in
Hifpaniam deducitur. Procuiusrcdemptione
traditus cft imp. Carolo quinto
comitatus Flandrie,qucm quiacôftat ad
Galliarum regnum pcrtinuiffe,pro non
tradito habendum elle, pofleque Rcgcm
noftrum cam patriam iuftis vendicare armis
, ac bcllo repetere nemini ambiguum
«ft.
Atdiucrfaomnino ratio eft,vbiïmpc-
PoCeprincî. rator vel Rex aliquid ex patrimonio fuo
paas r
inéun!" i n f e u d u m concefsifTeteuidamob fingudçpatnmo.
laria eius infuum regnû bencmerita,monium
regiii do çquecum beneficio accepto commeninfeudum
furetur fJdclitate intérim ,reffortu,ac fuahenate.
. . , ' , .
penoritatcvt ita loquar,libi rcferuatis.
{itacenfuitBald.in rub.de no.Cod.conf.
in vcr.primus cafus.] Que rcs maxime locumhabctin
pacc incunda,quam etiam
optimus quifquc princeps magno ère côpararcdébet.Nam
Se itatraditumquondam
fuiffe Aquitaniae ducatum teftatur
Rom.pont.inc.nouit.cxtr.deiudic.Ncq;
enim per infeudationé minuitur honor,
ac regia dignitas-.quinimo ex fubditorum
potentia Se facùltatibus, augetur. [iuxta
auth.C onfti.quse de dignit.§. generalitcr.
collat.6.] tum etiam mutuo quodam obli
gationis officio inuieem aftringuntur vaf
falus & dominus, mutuâque defenfionis
praeftât officia, [vtin ci.de for.fidel.5cin
c.i.dcnou.for.fidel.] Quofit vtperinfeit
dationcm,non fiât conditio domini deterior,cum
vaffalum fibi obfequentcm reddat.
Hodictamen conftat longe deteriorem
effe vaffali conditioné quàm domini.
H as autem licitas concefsiones feu donationes
fieri.duobus potifsimum con- j n Je - t. .
ftat. Pragmaticaquippefancl:ione,fcufe- principum"
cundaiufsione,[iuxta auth.de mâd. prin. concei»ioni,
b u s d u o c
^.fiquis^utemeui tale.lCumperfecun- °n
% A r • J
• r
- - , ,. curreredebe
dam îufsioncm, rcs maturiorcammidch- re<
bcratione,ac iudicio procedat[vt in auth.
vt cum de appell. cognofe §. fed hoc pra>
fcnti.& itanominatim concludit Placin
l.vl.de locat.praed.fifcal.col.pen.hb.il.C.
Facit quoque 1. idem Iulianus. §. confiât.
& quae eo loco not.dott. de leg.i.] Oportet
& fecundo cafdem concefsiones effe,
vt aiunt praftici, regiftratas & interinatas,probatafquein
caméra compotorum.
Âlioquinulliusfuntroboris. Qua
re non adhibita, qui prarfumpferit his côccfsionibus
proanimiarbitrio vti, iifdem
priuatur, ac earum rerum donatarum pof
lefsio in priftinû ftatû reducitur, eoà petitionecxclufo,quinondubitauitinuadcre,quod
iure petere debuiffet.idqj non,
obftantequocunquc principis referipto.
[iuxtal.omnçs.C.dcfun.patrim.h.ii.C.}
^Omniraodam.
HOc verbum non abfimilcm puto recipcrcintcrprctationem,qualiseftin
glof.incl.i.defor.compet.in vcrb.omnirnodam.vt
adieftum feiliect iurildiéhoni,
merum mixtumque imperium generalitcrcomprchêdat,omncmquciurildiclionis
fpcciem,tcmporalem,ciuilem 6c crimi
nalcm. Quo fit vt cornes nofter, cuiomnimoda
iurifdiftio compctit,habcat incarcerandi
ius,non tamen fecundum iuris comîtero
comrrrunis formam,fedvt iuxta fuae pro- Blefcn.pote...
uinciaeconfuetudineminiudicando pro-
ftatem h i b e
e c o n d e n d s
cederc pofsit,iûfquefuis fubditis reddere, ï
, , 1 . ,I . T . ' LEGISMTER
ac acheta intra fuum cômiila tcrritonum iUOs fubdi.
punire. Exquogloffemateinferturcomi
tem noftrum, facultatem habere condendi
ftatuti inter fubditos fuos, tam quod
ad litis ordinationem, quàm decifioncm
pcrtinct,nccnô ad deliétorum intra fuum
comitatum commifforum punitionem.
[quam fentcntiam multum commendat
Pôt.in l.quibona.§.qui damni.ff.de dam.
infec& idem in l.fi duo.ff.de acqu.harred.
& confirmant Abb.& F ely.in cconque

ARTICVLVS DECIMVS.
»4f
ftus.cxtr. de for.comper> & in c. quod fa
dcs,cxtr.dc offic.o rd. Fely.rurfus in c.auditis.col.
4. dcpraefcript. & in c.graue. de
off.ord.col.i.] V nde Paul.docuit hoc ver
bum,omnimodam )idcrrtfonâre quod pie
nifsimam: qua dictione vtitur ïurifcon.ih
l.fi in aliquam.jj.plcnifsimam-ff.de offic.
proconf.ôcleg.
% Altam.
Vibufdam ex celebrioribus noftrîs
Jiuius tcmporis practicis,vifum eft
cas quas hodieiuftitiasappellamus , ALT5,
jnediam, 5C baffam,idem omnino fignificarc
quod iure communi merum, mixtûmqueimperium,ac
fimplex iurifdictio.
[de qua tripliciimperij fpecie tcx. eft in.l.
imperiuirijcum l.feq.ff.deiurifd.om.iud.]
. Sedilli toto (quod aiunt") aberrant caelo.
âio-'Siquidem merum impcrium conftat nihil
f
P e
muni olirti ad quadraginta fohdos (pro
quibus hodieaureis vtimur) extendebatur.[l.i.C.
de defcnf.ciuit.] Poftmodum
auth. iure ad trecentos cfteadem aucta.
[vtinauth.cod.tit.§.&iudicare.col.3.]DeQ.uidinfîquaBal.inc.irrefragabili.extr.deoff.ord.^
" aliudcffe.quàmcladii poreftatem habere
(îDgu.intacinorofos homines,vtco Vlpiani re*
FCMUR.fponfo continctur. & ita confiftit in puniendis
his omnibus,que contra ius equitatémquefiunt,quodnos
Gallico vocabulocxceifus
appellamus. Mixtum autem
impcrium verfatur circa decretorum
intcrpofitiones. Simptcx item iurifdictio
in caufis pecuniariis& litibus quae fuper
ncgotiis,acfionibus,commerciifqj hominuminterueniunt,côfiftit.[Çtuodfufius
tractant interpr.in cit.l.imperium.& maxime
Bartol.in eo loco. & in l.plaeet. vbi
Paul.quoqj,Ang.5CALIJ.C.depedan.iud.
& Bal.in c.licct caufam. in 3.C0I. cxtra.de
probat.] Qjiae quide diftinttio meri mixtiq;
imperij, &iurifdictionis, non correfpondet,
nec commune quicquam habet
cum his iuftitiae gencribus, altae,mediae,5C
baffe. Qjiae res vel indcliquido patet, q>
cui mediae iuftitiae exercitium competit,
eidem competit gladi j poteftâs, quae quidem
ad merum tantum impcrium pertinet.T
utoris autem datio,5C mifsio in pof
fefsionem, quae funt mixti imperij, illi nô
côpetunt.vt conftabit j. ex contextu huius
tit.vbi demedio iuftitiario fit mentio.
Vnde FITJVT eius confuetudinarie iurifdictionis
diuifio, qua in altam, mediam, ôc
infimâ feinditur, non conueniat cum illa
quae à iurecômuni fit.Sed crediderim ego
cum Bal. in c.licct caufam. de probat. has
iuftitiae altae, mediae,8C infimaefpecies effe
iurifdictionis fimplicis.Quç enim infima
iurifdictio dicitur,illa eft quae iure com­
a iurifdi
o -
inquit iurifdictionem infimam eam efle,
quae alium inferiorcm non habet, vt -
pote à quinquaginta aureis,vcl ca quç iure
magiftratus competit, [vtin auth»de
defenf. ciuit.§.audiët. Ôc in c.humilis.ext.
de maior.ôc obedient.in noueI.]At moribus
noftrae ciuitatis longe diuerfum obtinuit,multumque
coarctata eft haec infima
iurifdictio. adfcptcmenim tantum folidos
& dimidium protenditur.
E ft etiam aliquid in media iurifdictio-.
neimmutatumàiurecommuni,quo extendebatuf
illaad trecétos vfqueaureos.
Sed hodie limitata eft ad caufas illas, quarum
muleta fexaginta tantum folidorum
cft.At quae maiordicitur,fupraeasfum*
mas in infinitum vfque pretenditur.
Facit ôc ocularis ea ratio, qua manifefteofteditur
ex huius tit. difeurfu hic iurifdictionem
tâtùm ftrictè fumptam, quae
tertiam facit fpeciem iurifdictionis in génère.
Nam imprimis noftra confuetudo
huius iurifdictionis generaliter fumptae,
très ordincsfeu gradus conftituit, videlicetComitis,Baronis,Sc
Caftcllani. Qjiibus
fingulis omneiurifdictionis ius,altae,
mcdiae,5c infimaeatttribuit, ôc quaecunq;
ad merum imperium peertinct,cuiufmodi
funt gladi j poteftas, 5t ius decernendi,
quod mixti eft imperij. vt conftat ex natura
harum copulatiuarum dictionum,
ôtjCtiam, Ôcfimilium.que ad augmentum
apponi'folët. Praetcreapofthorum trium
ordinumconftitutionem,Ôc très aliosfuperaddidit:
Alterumnimirumiuftitiario
rum(his enimnoftraeconfuetudinis verbis
vtinÔ verebor, magis reiipfius quàm
verborum ratione habita) quibus quide
omnium caufarû ciuiliura cognitionem
attribuit,quemadmodum Ôc eiqui de iure
iurifdictionem altam habet. Multa infuper
eidem côcedit,quae ad merum mixtiimqueimpcrium
pertinent, vthabetur
in 10.11. §§.}. codera. Medio au tem, iurifdictioncm
illam ciuiliu-m caufarumlimitât
ad mulctam fexaginta folidorum,
nonnullàque quaemeri imperij funt concedit.vt
patet ex §§.quibusmediaeiuftitiae
fît mentio. infimo autem ciuiles tantum
caufas attribuitjôc quidemperfonales tâ-

Diâio, ornais»
Di&io,quilibet.
D»&io,quifquis.
Omnium »•
cKonutn invniuerfum
cognitioné
ad comitem
Blefcn.pertincrc.
Nil adeo vniuerfaleeffe
quod dictantecircunftautiarumlégitima
ratione
hmitationc
aliquam nô
recipiat.
146* T I T V L V S TE R TI V S,
tùm, quarum muleta fummam feptem fo
lidorum cum dimidio non excedit.
^"Omnium.
Dlctîoncm iftam (omnis) fecundum
Archidân c.difpendia,de refcrip.in 6.
vniuerfalis eft jquae de pluribusfVt dicût)
verificatur.l. fi pluribuS. de leg.2,. & ex
fua natura colle&iua, 8c fie attum verbi
vel rei cui iungitur omnibus fimul pera*que
attribuit. Qjia ex rediffert à dittione(quilibet)
quae diftributiua eft. Nam
verbi aefum cui iungitur cuilibet infolidum
attrjbuit, vt déclarant Bart.&Bald.
incit.Lfi pluribus. Qjiaeres probaturex
l.non dift1nguemus4.cuminplures.lf.de
arbitr. Eadem quoque rationediffert dici
io (omnis) à diclionc (quifquis) feu vnufquifque,fecundum
Bar. Quam differctiam
exprefsius docuit Bald. in l.in hoc
articulo.ff.de hared. inftit. Haeenimdictiones
aclum de quo quaeritur cuilibet
infolidum attribuunt;at dictio (omnis)
non cuilibet infolidum, fed collcct me fimul
omnibus.
Caeterum quod ad huius confuctudinis
interpretationem pertinet, qua confti
tutum eft omnium actionum notioncm
ad comitem Blefen.pcrtinerc.ita accipien
dum eft generaliter, vt omnes omnino
côprehendat actionesmulla prorfus excepta.
Ea enim cftnatura figni vniuerfalis
vt omnia côplcclatur. [ tex. eft etiam in 1.
àprocurator.vbidoct.omnes.C.mand.ôc
l.fi feruitus.ff.de feruit.vrb.praed.]niG fpc
cialitcr excepta probetur [Lvlt.ff.de pen.
leg, 1.1. fub. princ. ff. de vfufr. earum rer.
quaevf.confum. & la.ff.de alcat.] vel nifi
rci natura refragetur. [ Accurf.in l.vlt.C.
fine cenf. vel rel. fund. comp.] Vndc cen-
fuit Old.de Pont.in con.i4c?.quidam cornes,
in vit. col. nullum vfquam verbum
effe adeo generalis fignificatus, quin habita
lcgitimartim circunftâtiarum ratione,
ciuilem recipiat interpretationem. [1.
fimihi&Ncuiae.dcleg^.] Verba enim
quantûcunquc gencralia non extenduntur
prêter naturam illius acf us, fuperquo
interponuntur. [ Bal.in 1. à proeutorc.C.
mand.l.i.§.vlt.ff.dcvfufr.aecefc.&l.inter
omnes qui fatifd. cog. &l.creditore.§.datur
fub fi.ff. de bon. auth. iud. pofsidend,
vbi verbum omne per quod adaequatur
adtio in facf um contra creditorem in poffsionem
miffum, acf ioni negotiorû geft.
reftringitur advtilitatem,quar ex bonis
débitons prouenit, non fi quid ex culpa
abfuerit.] Sic pictatis intuitu reftringuntur
verba gencralia: vnde in legato generali
non cedunt filij naturales,ne fiât dura
feparatio filiorum à parentibus. [l.vxoré.
§.codicillis.deleg.3.] Eadem quoqueferc
ratione obligatio generalis reftrief ionem
accipit[l.obligationegenerali.ff.dcpign.J
Item propter fraudis euentum limitari
quoquefolct generalis fchedula,quâ vulgo
quief âtiam appellamus. [1. très fratres.
ff.dcpact.] Item & généralemandatum
cum libéra. [Lcreditor.§.L ucius.ff. mâd.]
Praeterca 8c ratione fubiecfa* fpcciei generiderogarifolet.
[Lcum quidam.defupellecf.leg.
& tractaturin reg.generi per
lpecicm.]
Item Se ex his quae fubfequuntur,id
quod ante faclum per verba quâtumeunque
gencralia reftringitur [Lferuo manumiffo.ff.de
pecul.lcg.l.fi fcruuspluriu.
§.i.de lcg.i.]
Ex his côftat, quàm farpeverba quantumuis
generalia interpretationem, reftrinctionemque
accipiant. Qjia* omnia
manifeftoargumentofunt^vt adpropofitam
rem deducantur)iurif diclionc am<
nimodam hac confuctudinc comiti noftro
Blcfcn.attributam, quantumuisfub
verba gencralia, ac indefinitâ non continerceaiura
qua; Francorum Rcgiinfupremae
fua; maieftatis teftimonium referuata
funt. Cum huiufmodi regahorum
iura immote haereantin ipfa principis per
fona,ncc inpriuatoscadant. Qjiarehaec
iurifdiélio fiue à principe conceila fit,fiuc
à confuetudincattributa,[quod ficri poffc
oftenderunt interp.in l.i.C. de emâcip.
lib.Et tex.in L viros.C.de diucrf.offic.lib.
12.C.&C • cum dilecli. extra de arbit.J ordinariam
tantum, non regiam comprehendit.
Pcrquamcunque enim indefinitam,
Ôc generalcm conccfsionem, ca qua;
fpccialiafunt 8c à iure cômuniÇquoddicitur)exorbitantiatransferrinonintclliguntur,
[Luc.de Penn.in l.z. deiur. reipub.8c
in l.i.dc vetera.] Nam fi effufç huiufmodi
, ac immenfa: concefsiones regaliorum
fièrent, vis legi, regiarum rerum
alienationcm, diuifioncmq- vetanti,affcf
rctur. [olege.12.dift.Innoc.8c caetcri.in c.
intellecto.ext.deiurciur. Scinc.imperialem.§.
praeterca ducatus. deprohib. feud.
alicn.pcrfed.]
C a-terum placct hic obiter in practico-

lui patron»
tut fnb vniuerfitate
vê
dipoilccum
caftro ad
cjuod pertinct.
Quaevniuerlïtatis
ap
pellatione
contineâtur
ARTICVLVS DECIMVS.
rum gratiam paiica rcferre,que ad horum
fignorû vniuerfaliu differentiâ pertinct.
ea enim quâ frequcntifsimç ac pafsim occurrcrcncmocfïqui
nefeiat. Signa itaqilla
funt, vniuerli, omnes, totus, cuneti:
qua* quidem indiferiminatim, ac promi.
icueà Gallis vfurpâtur cafola voce,tous.
Sciendum autem eft, imprimisca qua*
fub nominibus vniucrfalibns continentur,
non vt fingula, feu particulariter fub
vniucrfitate contineri, fed vt fimul collecta
accipienda elfe, & qua* vnum vniuerfalc
conftitu unt. vt harreditas, dos, patrimonium,peculium,caftrum,&innumcra
alia. Qj.ia* autem fub gcneralitate continentur,confiderantur
quidem vt fingula,
& vnumquodqueper fe, vtdicuntiogici,
quanuis fub gcncralitate inclufum fit.
Vnde qua* fpecialiter concedi non poffunt,
in gcnerali concefsione non veniût,
vtproximè oftendimus. Ita &qua*fpccialiterprohibita
funt obligari,in gcnerali
obhgatione non contincntur.[l.obligatione
generali.ff.de pignor.] At diucrlumobtinetin
vniucrfalitate,cû ea enim
tranfeunt etiam qua* fpecialiter alienari
prohibita funt. [1. in modicis. de contrah.
empt.& l.quxdam. ff. de acqui.rcr. dom.J
Vnde vendito caftro, cenictur quoque
venditum ius patronatus, quanuis ipfum
per fe folû vendi non pofsit, cum fit quid
ipintuale. [c.cx literis. c. cum fecundum,
& c.dc iurc.cxtr.de iur.patro.Latc idtractunt
Cano.inc.quanto,extr.deiudic. &
Bart.in l.gcnerah.§.vxor.ff. de vfufr. leg.
Pont.co.44.ex fuprà narrato themate.]
Vtautem fingulas quafque dictiones
fuprà relatas quibus ea gcncralitas & vniuerfitasfignificatur,profequamur.NofTe
primum oportct,ea dictione(vniuerfi)
denotari plurium collcctioncm.Et fie vni
ticrfitatis appellatione contineri cos qui
vnocodémque collegio funt coadunati.
E t propterea hereditatem(_quç eft fucceffioinvniuerfum
ius quod defunctushabuit.[l.nihil
aliud.de reg.iur.)]non confîderan
vtfingularia,particulariàue bona
conftat: fed vt vniucrfa fimul coadunata,
coniunclàque. Omnc vero ediuerfo acci-
H7
pimus,vtres quidem plures figmfïcet,fed
cas vt fingulas fimul collectas confiderari,quas
quid vnum coïiftituunt, ficut fingule
fpecies vnum gcnus.Ex qua repatet
. differentia inter ômne,& vniucrfum,quâ Differentia
fubofeuretradit Accur.inl. ha*res in om- ^ romB
*
ne.ff.de acq.hared.Scd manifeftius deela- fum.
rabitur cxcmplo , verbi gratia, Omnes
Gelonis milites Blefisfibi babitandi fcdes
conftitucrunt: ea verba hune habebunt
fenfum, vt horum vnufquifq- fibi fedem
ac domicilium conftituerit. Sin vero ea di
ctione, e
vniuerfos milites,&c. vfusfueris£
tuiicintclligcmus omnes vniuerfalitcr vnam
vcluti,communcmqucfcdcm pro omnibus
dclegiffe.Totum autem magis ad
temporis vnitatem,fiue,quod aiunt,integralitatcm
refertur : Qjua in re à dictione
omnc diftat,qua*vniuerfos,fiuc plures de- -
fignat:totum autem de eadem rc predicatur.[Qjuam
quidem differentiam fenfiffe
videtur Accurf.in inft.profoc.fub princi,
vbi Io.Fab.& Ang.Aret.mcminit. Bart.
in proœm.fforum. & rurfusinl.fi vnus.§.
pactus ne petcrct.ff.de pact.]
Ex quibus conftat dic~tioncm^omne,ad
numerum maçis referri, feu ad plura qua* P'^"" 11
'»
.•n- n r • interomne
numéro diitincta funt,vt omnis grex,om & t o t u m.
nepecus. Totum autem adquantitatcm
pertinct, & ad corpus aliquodintégrale,'
vt totû corpus, totus homo, tota domus,
Nec enim totadomo plures domosintel
ligimus, fed omnes a*dium partes fignifîcantur.
Et qui totamnocteminfomnem
duxit, non pluribus nodtibus inuigilaffc
cenfetur, fed omnibus illius noctis partibus.
[Iafon in 1.3-§.filius autem,poft priri.
ff.de lib.&pofth. & in l.C cturio.in 2.1ec.
ff.dcvulg.] Hinc quoque colligi poteft D i f f c r C D t i a
differentia inter totû & vniuerfum.[qua inter totum
obfcure tradit Accurf.inl.nihil aliud.f ub & vniuer-
f u m
fi.ff. de verb. oblig. ] lté & inter has quo- '
que dictiones, cuncti, 6k vniuerfi. X)ictio
enim cunfti, ad fingula refertur, vtcunctos
qui domiadcrant,interpellauimus,id
eft fingulos. At cumvniuerfos dicimus^
omnes fimul collcctos intclligimus, vt vniucrfos
qui domi crant, viexpulit,hoe
eft omnes fimul.

TITVLVS TE R T IV S.
ARTICLE VNZIESME.
f|jLedictfeiçneur comme conte de Bloys, a reflort 5c fuzerameté
fur fes vaflaulx,5c fubieftz eftantz audift Conté :c'cftafcauoir
furleConté deDunois,5cfuries Barons chaftellains,haultz,
moyens 5c basiufticiers eftantz audift Conté de Blois:tanten
cas d'appel qu'autrement. Et a ledift feigneur preuêtion en tout
fondift Conté ôc reflort d'iceluy, es cas denouuellcté.
J.SECVNDVS.
«fîfldemipfeprinceps vt Blefcnfis cornes fuperiorem iurifdiftionem
habet in clientes fu bieftos fuos, comitatus fui incolas.in
comitem feilicet Duucnfem, Barones caftellanos rcliquos:
itemdominos, merum, mixtumq; impcrium,autiurifdiftioncm
habétcs:cum in appcllationum caufîs, tum 5c in caeteris.
habet idem ius praeuentionis iurifdiftionis, in caufîs in quibus
de faifina ôc nouitate controuertitur, idquc in vniuerfo
fuo comitatu ac prouincia.
Ntcr caetera hârum confuetudinum
capita,hoc maxime non
immodicas excitauit altcrcatio
ncs,controuerfiâfqueinterhominesnoftros,
qui his pùblicandisintcrfucruntiDumenimhancconfuctudincm
Vtcaeteraspublicandam curarctregijaduoeati,
procuratoréfque, alTentientibus
his quibus huius rei cura demandata erat,
fummis contentionibus fe huic publicationioppofucrunt
inferioresiudiecs, ita
vt in feditionem vfquefereitum fit. Que
tamen meauthore tandem pacatacft,in
ffleamquc fententiam pedibus à reiuftantibus
etiam iudicibus itum eft.
Dicebam itaque ante omnia.Blefcnfem
noftrum comitatum,antiquifsimum clTe
régalefcudum.abipfo regali feeptrocoronâqucex
lege feudi immédiate profeftuiti,
Itavtin vetuftis regiis diplomatibus,nôbile
coronç Francis mcmbrum,illuftriacmagnifico
titulo appellatumfit.
Non quod ex coronae patrimonio effet,
aut in apennagium aliquando fuiffet con
ceffum, aut reuerfioni in coronam fubieftum.Sedquia.vtdixi,
regale feudum cffct,à
regia profeftum eorona. Tum quod
etiam antiquitus Blefiorum Cornes rega
lia in Blefenfi diftriftu, fuo iure percipiçbat.
Qjiarecudendi monetam^que Blefia
vocabatur)iushabcbat, 5c fcudatollcdi,
quod vulgus Gallorum amortiflare appcUat.ttem
Ôc gratias,dcliftorûmque abo
litioncs.qiias remifsioncs dicimus.concedere,
cuocàre praeterda ab exilio liccbat.-
Quçfacilitas conftat exantiquischartu-
lariisîquxin caméra rationum feu comp#torum
Blefis adferuantur,quibus ma.
nifeftc côftat, antiquos Blefiorum comités
omniregaliorum iure in totofuo comitatu
vfosfuiffe. Qjisipfaper fefatis:
oftêduntjfeudum id plane régale elfe, per
ca quae nominatim docet Bald. ôc caeteri
fcud.in ci.de feud.march. ôc in tituLquas
funt régal. Praeterea Blefenfis.comitatu»
duosaliosfubfccontinet, Dunenfem, &
Sanftanianum.licet hoc §. Duncnfis tantàm
fiât mentio.C omitatus liquidé Sanftanianenfis,poft
publicatashas noftras
confuetudines in comitatus dignitatem
creftus eft.Praeterea quatuor quoque baronias,ÔCcentum
velampliuscaftellaniaj
fuae iurifdiftioni fubieftas habent Blefas
noftravjuaefingulaeà Comité noftro Regein
feudum tencntur,funtquedeeius iu
rifdiftionis rcflortu.ita vt caufae appellationum
vel médiate vel immédiate adiudieem
Blefcnfem (quem Bailliuum Gallico
vocabulo dicimus)dcuoluantur tanquamadfontemàquo
profluxerunt, vt
in fimili dixit Bal. in c.i.§. de pac.ten.quo
fît vt negare non pofsit.eos inferiores vaf
falos,fuas iurifdiftiones infimas, à noftro
comité acceptas, in feudum haberc. Idco
has fuas iurifdiftiones accumulatiuè quidem.non
priuatiue ad hanc Blefcnfem iurifdiftionem
venirccôftat. In quam omnis
fere poteftas regia tranflata eft,cx con
ccfsionc in feudumfafta.Idcoquc pleniffima
omninoiunfdiftiocomiu noftro in
Blefeiî.prouincia, vt régi intrafui regni
fines patet, ôc Impcratori in toto ojrbe.

ARTICVLVS D '
[Paul.Caft.con.34.fupcr primo dubio.in
no.] Nam 6k quod ab aliquo per productionem
quidem, at non per auerfatiuam
fubftractionem conceditur, fapit quidem
eius qui id transfert origincm, nec minus
in effectu effe cenfetur in caufato, quam
in caufa[l.qui id quod.ff.de donat.6kl.tulor.ff.de
fideiulT.]Vndccolligerelicctpcr
vtriufque poteftatis, feilicicet concedentis,
6k conceffa» influentis coniunctionem
feu communicationem, eadem peratque
©bfcruaripriuilcgia, 6k régis, ôk connus
noftri. Qjio fit vt recte conftitutum fit
inter comitemnoftrum, 6k illius vaffalos
locum cfle praeuentioni [arg.l. fi pluribus
vit.cum hisquaecolocotraduntur ab
Alex.Aret. Bart. 6k Iaf. ff.de adult. 6k in
auth.qua in prouincia. C .vbi decrim. ag.
oport.côfirmat. Ang.in l.i.§. fi quis in appellationc.pcn.col.ff.de
appellat.]ln hanc
rem facit Bart. ratio tradita in l.ftudentibus.C.deoff.prçf.vrb.inquicnsfpccialem
iurifdictionem aliquibus conccflamiudicibus,
iurifdictionem poteftati non tollcre,
propterea quod iurifdictionem habet
vniucrfalem.[quod videtur probare
tcx.in cit.l. ftudêtibus.ôc 1. quoties.§. vit.
rï.dc adminift. tut.vbi curator bonorum,
qua* pupillo fuperucniunt, adminiftrationi
deputatus, tutoris cui vniucrfa rerum
omnium adminiftratio demandata
eft, poteftatem non reftringit: quod quidem
refponfum maxime adpropofitam
rem facit. vt docet Aret.inl.quodinrcj:um.§.fi
quis poft.deleg.i. eft ôc tcx.in c.
pcrhoc.de harret.in 6. vbi Gcmi. Pont.
con.393.prefens confultatio.Ôc Arct.con.
IOI. Spcctabilis domine ôc duca. Item ôc
vtcrquclmm.poftlaf.in l.titiactextorcs.
fubfi.pr.deleg. i. ôc amplifsime cumulât
ï ely.inc.paftoralis.de off.ordin.]
Sed ne ego omnino vidercr, inferiorcs
iudices deftitutos rclinquere, plurima
quoque in corû caufam adducebam. Ac
primum confiât inferiorcs iurifdictiones
pro Gallorum moribus inftar patrimoniorû
effe, vt fupra fufius oftedi in prox.
$.in vcr.iurifdictionc.vnde fitvt vafîali in
fuisFcudis Ôciurifdictionibus illis cohaerentibus,
vtilehabere dominum intclligantur
[vt eft tcx.in c.i.vbi gl. in vcr.vtilitcr.ôcBal.dc
côtrouef.interdom.ôc vaf.
ôc tcx.in c.i.Ç.i.vbi Bal. deinueft. ôcreb.
al.fac.ôc in ci.§.prçterca.de capit.Cor.ôc
in c.fcd ca rcs. in pr. per quos fiât inueft.]
Secundo, feudum ipfum in bonis vaffali
ODECIMVS. i4 9
ccfctur[vt docet gl.6kBal.iri ci .fub prin. laiVdiâioper
quos fiatinueft.]Igiturprefcrridébet fj tudi
in iurifdiftione cxcrCcnda,fupcriori dire- ftlieffe'^n
ctum dominiumhabcnti[ per 1. procura- his vtile do-
n i n i u
toreinrcmfuamdato.ff. deproc. Qjiam j ni *«-
fententiam expreflc refert Bal.in c.i.§.fi- cre
*
militer, de lcg. Corr.]
Tertio, ea»iurifdictiones à comité BIcfenfi
fuis vaffalis, in feudum conceffafuritex
lege contractus, qui vitro citrdqj
obligatônus cft,vt nos vberius profequeînur
in rub.infra,de feud.vndc qui eas côcefsit
adobfcruandam contractus legem!
tenctur. Qaia* obligatio etiam ad fuos hçredestranfit:quinctiamImperatoriusaîteri
ex contractu cum co initô qua»fitum,
fuo etiam fummo poteftatis iure tollere
nonpoteft.[c.i.denat.fcud.ôcnos proximc
explicuimus.] Qjio fit,vt vaiïalorum
fuorum iura conceffa, ftatumque corum
ac honorem, iure immutare non pofsit.
[tcx.in eam rem cxprclTus iri auth.de refc
rend.§.pra*terca.]etfiid propriomotu côftitueref.cumius
in hoc circunuentôs cos
fingat,ita vt in contrarium probatio non
admiteretur.[l.pra*dia. C.dc locat. pra*d.
ciu il.lib.i i. ôc l.i .C .de diuer.prçd.eod.lib.
Bald.confil.327.pridic confului. ôc in ci.
§.vl.qui feud. dar.poff.] Ea eft enim feudi
riatiira,vt vaffali iurifdictio à fliperiorein
fringinonpofsit.£tcx.d.c.i.denat.fcud.]
At non poteft princeps côtra cuiufquam
rei naturam dcccrnerc.fl.fi peculium. §. i:
dcpecul.lcg.l. per feruum.fub fin.ff.de vf.
ôc habit.]
Qjiarta item ratio potentifsimaefhnâ
confiât iftas iurifdictiones inferiorcs vaffalis
quidem côcefTas,non tam in graciant
coadiuuanda* fupplendatque iurifdictionis
gencralis ,quam in toto fuo comitatu
habet comes nofter,quàm in fubditorum
fauorcm,ne videlicet longius à domiciliis
fuis agentes, à negotiis priuatis diftrahercntur,acneimmcnfis
fumptibus vexarentur
: ôc ne rufticis maxime deferta agricultura
tam peregre proficifeendum
ciTct,[vt in auth.de dcfcnf.ciuit.§.s.vcrfi.
ôc iudicare.]Pra»terca ôc haec quoque con
ceffa in gratiam ôc remuncrationemmeritorum
à vaffalis acceptorum, vt nos infràvbidefeudis
feriusagemus. Vndeeae
iurifdictiones ex legecontractus vaffalis
conccfTaSjin certis locis ôc territoriis,tariquâègcncrali
comitis noftri iurifdictioric
fciunctas,ôc velut fpecies à génère fepa
jratas,nullomodo ad camamplius pertr-

i/e TITVLVS
ncre.[vt docet Bal.in ovno dclegatorum.
in 3.co4.verf.qua*ro detalidubio.extra.de
offic deleg.] Confiât enim fpecicm à génère
euulfam atque diftinclam eidem derogare.[Bal.in
cftuduifti.ext.de off.leg.]
Etitafpecialis illa concefsio generali derogat
iurifdicf ioni,pra»ferriqueilli débet,
[vt concludit vtcrquelmm.in ciel. T itias
textorcs.de lcg.i.]
Iudieem fu- Quintc^docuit Bal.in.l.i.q.i3.ff.dc of.
perioré non conf.fupcriorem iudieem vetare non pofpoffe
infeno £ e n e interior fuavtatur iurifdirftione,prç-
rem mrifdi- . , _ • r
,
âionc ordi- terquamin caufa ad fupenorem deuolunari*
defrau ta, vel ex caufa appellationis, vel nullita-
** K
' tis,vt in integrum reftitutionis coram fuperioreintentate.[1.4.C.dcaccufat.argu.
l.fi ex caufa.C.de tranfacf .]Aut etiam nifi
inferior iurifdicfionem ta tum ha béret,
ad nutum ôc voluntatem fuperioris,qualiter
habet vicarius àdomino.[l.iudicium
foiuitur.ff.de iudic]Fateor quidem diucr
fumobtinere vbi iurifdicfio nô effet iam
inferiori accommodata, fed ad vtrunque
promifcuèfpe&aret. Tune enim mclior
effet praeeminentioris iudicis conditio,aequdmque
foret minorem maiori cedere.
[in quam rem citât Bal.l.i.C. de off.praef.
yrb.ôc quxtradunt Accurf. ôc Cy.inl.illam.C.dedonat.]
. ,
Sexto, confiât fuperiorcs praelatos, 5c
dominos extra cafum iiegligentia»,iurifdi
ctioni inferiorum fefe immifecre non pof
fe.[glof.fing.in cl.gratiam.vcrfi.neigitur.
de celeb.milf.
Vaffallos Scptimo ab Impcratôre Federico difnnlcoram
pofitum cft.vt fi inter duos vàfTalos lis fu
dominis cô- perfeudo oriatur,ad dominum pertineat
uenmnecin nuius controuerfia-cognitio, determina-
cem
rire.
" confen- 1
-^! 1 1 6 , t a v t n o J
^ * P°f$ mt
valfali nifi coram
dominis conueniri, [gl, fing.in c imperialê.§.pretcrca
fî inter duos.deprohib.
feu.aliénât, per Fedcr. & tex. in ci. apud
quos controu. feud. diffin.] nec per viam
prorogationis in alium iudieem confentirepofsint.[Bart.inl.r.ff.dciudic
& in
l.i.§. poft bperas.rf.de nou. oper. nuntiat.
Bal.in l.deferuiunt.col.z.C.de facrof.eeclef.
fa.l. priuatorum confen. ff.de iurifd.
om.iud.] N ara iudiciû fpecicm quandâ alienationis
habet [notatur in Lait praetor.
ff.deiur.delib.jQjiod & fanxit Ro.Pôt.
de clericis: vtnon nifi coram proprio epifeopo
conueniri polîent,ctiam nec in alte
rum iudieem confentirc,nifi accédât prorogationihuicilliusauthoritas[c.fignificalti.deofficio.
Se poteft.iud. tdeleg.] Ita
TE RTIVS.
vt per viam voluntariae prorogationis citra
diocefani confenfum, in non fini m iudieem
confentirenon liceat. Vnde fequitur
vt cura omnes apud nos iurifdictiones
temporales, feudales fine, & in feudu
concefla* non pofsit fuperiorinpraeiudicium
vaflallorum vfurparc iurifdicf îonc,
in illorum fubditos, vt fupra oftendimus
inrub.in ver. iurifdicfionem. Quarcncc
fubditicoram alhs litigando, aliorum iurifdicfioncm
inprçiudicium dominiprorogare
poterunt [ vt concludit Fab. in l.fi
qui ex confenfu.C.de epif.audienti.]
Ocfauo, confuctudo ipfa iurifdicfio- Confucrunem
tribuit perinde, atque ipfa lex. [ Ac- dmem poffe
curfiin l.i.de emancip.hb. & Bart. in l.vi- Jjjjj^*
ros.de diucrf.off.lib.il.C.]Qjiinctiam 8c i urif

Quid fefsio
»«qn»i vul
f o»fsifi»t
icitnas.
ARTICVLVS
illius ncpo'S,& Ioannes,clarifsimi Gallorum
rcges fanxeruntnc baronum fubditi,
-quibus altae iuftitia; ius competit, ad alia
rcgia iudicia,nifi ex caufa rcîfortus,feu
appellationis trahercntur, fed coram fuis
îudicibus conuenirentur. Cuius praeclarç
faneconftitutionismeminicFab. inii.de
Attil.tut.fub princ.
Poft multas tamen hinc indc altercationcs,
omnislis acdifputatio me iudice
itadefinita eft. Sanxiitaqucego ,vtcum
hodiein hocnoftro regno iurifdictiones
omnino fint vaflallis in feudum concefle,
excepta caufa reflortus, qua; ad regios
iudices deuoluitur, fupcriores nullam
in valTallorum territoriis ôc iurifdictionibus
praeuentionem habere. quandoquidem,vt
ait Card.in cit.cl.caufam.verf.
ne igitur,iniurifdi
latorum,quç illis proprio iure,priuilegio,
vel confuetudine competunt^ nonfeintromittunt
fuperiores, nifi in cafu negligentiae.[c.irrefragabili.§.i.dc
off.ord.tex.
fing,in cdileclo.extr.de off. archid. tcxt.
in auth.de dcfenf.ciuit.§.a. veriïc.ôç iudi-
I
DVÔDECIMVS. i/i
care.} Cacterum .vbifupcrior & inferior
in iurifdiciione concurxunt,tunc conclufi
locum foreprîeuétioni.[c.3.extr.deoff.
archid. de qua rcplene in l.fi pluribus.§.
vlt.deleg.i.jEt hoc cafu proccduntargumenta
quaepro prima parte retulimus in
defenfionem huius noftrœ confuetudinis.
Ea enim locum habct, vt nominatim
docet Fab. in ti.de Attil.tut.in locis,prouinciifqucin
quibus omnimoda iurifdictio
advnumiolumfpcctabat, vtadRcgem,quivtrofqueiudicesinftitucrat:ncc
cratalteriofficialium propria. Hxcauté
in pofteriore cafu propria eft baronum,&
aliorum inferiorum vaflalorum. Qjuç rc£
fatis confiât ex ftatutis-regiis, quibus inhibitum
eft ne régi" iudices aliquem iudicialem
acium gérant, exerceântue,in territoriis
baronum , nifi ex caufa reflortus.
Etita rcsobtinuit,publicâtâquecft
haec egregia confuetudo,renitentibus ma
ximc regiis aduocatis.fedhorum conatus
quibus inferiores iurifdidiiones labefacîare
nitebantùr,planè clufi ac innihiluni
rcdacti funt.
ARTICLE DOVZIESME.
f$Lcdic"t feigneur Conte, Barons ôc chaftellains dudict conte
ôc bailliage de Blois, ont droic~r.de tenir leurs afsifcs quatre
fois Pan : efquelles afsifcs font trai&ces les caufes d'appel interieciées
des iuges inférieurs, reflbrtilTants.es fieges defdi£tz
feigneurs: ôc auxquelles fonttCnuz comparoir lefdiciz vaffeurs,
ou leurs iuges, ou procureurs en leurfdictes iuftices.
§. TE RTIVS.
(igfPracfatusdominu&Comes,Barones ,àtque caftellani huiufee
comitatus ôc prouincia;, quater fingulis annis folennibus
. fefsionibus(~afsifias vulgo appellant) fubditis ius dicunt:qui-
. busappellationumcauiacabinfcrioribusiudicibusintcrpofitac
tractantur. In quibus quidem fcfsionibus,clientes, qui iu-
' rifdiciionem habent, velquieorum vicem gcrunt,procuratoréfue,fuo
nomine fiftere necefle habent.
Vius confuetudinis interpretatio,maxim
x
e conftat ex deela
(ratione vulgaris illius vocajbuli
fefsiones, Galli afsifias
vocant. Qjuac quidem funt certi, prœfixique
dics, quibus maiorcs iudices, vt Comitum,
Baronum, ôc caftellanorum, publiée
ac folenniter fubditis fuis iura ceddunt,
qua; à diuo Ludouico clarifsimo
Galliarum Rege duplicidecaufainftitutae
referuntur. Primo ad exaudiendas dc-
niintiationes , querelafque fubditorum,
fuper dolis,fraudibus, malifque verfationibusabofncialibuscommifsis.Secundo
ad definiendas appellationum caufas,quç
ab inferioribus iudicibus interponuntur.
Harum flationumfcu fefsionum meminit
F ab. in 2. proœm. inft. in materia nonotorij,
vbi notorium idait efle, quod iri
illis generalibus fefsionibus fit, perindc
_,atque quod populo vnà congregato dicbus
fcftis,profeftifque indicitur.
„ - - - y u)

j Sz TITVLVS
Porro & id fciendum eft cum hac confuetudinefiat
tâtum mentio Comirum,
Baronum, & caftcllanorum, non ius cfle
infcrioribus dominis, feu iudicibus afsifias
tcnendi, vt puta his qui altcram duntaxatex
his iurifdiclionibus altam,mediam,
vel infimâ habêt: ea enim pracrogatiua
tantùm concerta cft maioribus do-
«ii«is,fcu iudicibus, & in confcqucns mi-
TE RTIVS,
ARTICLE TREZ1ESME.
noribus cenfeturdenegata.fi. ab executore,
vbi gl. 3. ff. de appellat. Specul. tit.
de arbit. §. fcquitur. de quibufdem verf.
fcd nunquid verbum obfcurum. col. 10.
facit l.i. fub fi.ff.dequaeft.] Eo tameniure
répugnante hodie vidcmus inferiores iudices
hanc potcftatem, fibi arrogantcr fatis
vfurpafle.
f^LeBaronadroiftd'auoir fourches patibulaires à quatre pilliers
par dedans & par dehors, & a feft & a foubzfeft, & tout
autre droict de iuftice qu'ont les chaftcllains 8c autres feiteneurs
inférieurs.
Q^VARTVS.
•^Baroni ius cfto furcas patibulares quatuor CRÉERAS columnis, 1
intràcxtrâquecminentibusaccolhgatis habere:cui& competunt
aliaomnia iurifdiftionisiura,quibuscaftellani infcrioréfquc
iudices vtuntur.
Àroncrh Ifcrn. in c. 1. §. fimiliter.
in ver. baronia. de capita.
quicur.vcnd. eumefle définit,
qui plura fub fc habet feuda.
Vndc Bal.in c. cdoccri.col.i.cxtra.de refcript.
docet Baroniae plaeraquc membra
fubcfle,qucmadmodum eeelefia*. Qjia ra
tionc Turoncs,Andes, ÔcCcnomanijpo
puli nobis finitimi, Baronis titulo cum
honorant, cui duac, plurefue caftcllaniac
fubfunt. vnde apud feudiftas baroncs ma
iorcs valuaflores nominantur[Balin ci.
§.funt &alij. Quifeu.da. pof.& Aluaro.
in c.vno.col.z.Qjiis dicdux.march.Bal.
in c.vno delcgatorum. fu b fi.cxt.de offic.
deleg. inquiens Barones cfle cos, qui opibus
potentcSjiurifdictionum iuraaliqua
habent. Idem in c.penult. extra de re-
Comitesdi- n u n ti a t IS U N Ttamen Baroncs comitibus
gmtateante .. . J
edlcic baro- dignitatc minores, quia oc h rcudum didumnes^uèdfea
regale gnitatis ij habcanr, non tamen regalis, vt
habeant. j comités. Qua re diftat Baro, à Comité
[v t eft tcx.in ci. de feud. march.] Sed ifta
meoiudicio non fatis exacte oftendunt,
nec definiunt Baronis conditionem. Vndc
non his admodum fatisfactus Barbat.
in extrauag. volcntcs. In vcr.C o.Baro &
nobilis, quem refert Curt. in fuo tract,
feudorû.in 2. quxft. princ quiinferiptus
eft, de fçud. laie teftatur nufquam àfc
lcttû in iure, quis effet propricBaro.Nifi
quod quaedâleuis huius deferiptio ex-
r r ,
tet feripta in c. 1. quis fît dux. vel march.
Vbi Baro is effe definitur, qui à principe
vel à poteftate, plèbe aliqua, vel plebis
parte per feudû fuerit inueftitus : is enim
capitancus appellatur qui propric valuaffor
magnus vulgo Baro dictioneà Grçcis
mutuata quçgraucm fignificat. De cbfTcrentia
inter Baronem & Comitem vide
Curt. Scnioremcon. 6 tf.dominusloanncs.
col./.
C sterùmïquod ad baronum prarrogatiuas
pertinet,nihileft huius rei his noftris
confuetudinibus proditum. Satis enim
fuperque fibi iuris & authoritatis ar
rogantquieadignitateprçfulgcnt.Tum
fi quid eft quod in iure defidcrcs,petcndû
eft ex finitimorumpopulorum moribus:
vtfuntTuroncnfes, Andes, & Ccnomani,
quorum confuetudinibuspleraque ba
ronibusfingulariaiuracôccffafunt.[Idq;
fuadet faciendum Rom.Pontif.in ccura
olim.cxtr.deconfuct. & c.fuperco.extr.
decenf. vbiglof.&fcrib. &inl.a.quacfît
long, confuct. C.]
«jTurcas.
F Vrcarum traftatum copiosè ac doAè
edidit Oldr.conf. itfi.Thema talc eft.
orta materia. inquiens eo in loco fub primum
refponfum primaequarft.eas hac de
caufa inuctas, Vt qui flagitiofequid egif-

Jolum in
«JUOCÔMODE
taux CRIGI
POFLUM POF-
ICIDUICO DO­
MINO DIFTRAhi
OB PUBHcam
vtihta-
Itm.
Quibus H-
(eu furcat
trigerc.
Forças me-
'umomiii-
"oimpcriû
fi
gnificarc.
ARTICVLVS DE
fent,vndc mortem mcrercntur, vitarh laqueo,
his fufpenfi furcis publicè finirent»
Ojub fit, vt ccnfuerit idem in publicam
vtilitatem ercctas fuiilefurcas,cum reip,
fummè intcrfit crimina non rcmanere un
punita. [t.itcm vulneratus.ff.adl.aquil.l.
(bona fides.ff. de poflul.l. fi actus. §. vlt.ff.
de fidciufT.] Prxtcrea & cas publicè ereitasin
propatulo cffefuadctpublicaquoque
vtilitas, vt fcilicet earum confpectu
Jacinorofihomincs territi faciliusàmarc
agendo auoeentur: nam furex, vcluticuîufdâminacis
acterroris pleni cdicïi, pro
roftris propofiti :
CIMVSTERTIVS. m
perium. [fecùndum Bald. in c.in Genefi.
col.3.cxtr. de eleçl:. idem conf.4 20. verba
pnneipis M ontiferrati. hb. 1. dicit furcas
raagnam ac neceflanam effe meri imperij
hgnificationcm. Ideminl. à procuratore,
fub principe.mand\& in c.j.col.2.
quid fi t inueft. 5c in l.arboribus. §. de illo.
vcrf.nam ctfi agrum.ff.de vfufr. inquiens
per furcarum ereçf ionem, quafi polfcfsio
né meri imperij retineri.j Vnde fi vel intra
centû annos nullus his furcis effet fufpcnfus,non
tamen tollitur ilJiusimperij'
ïusmihil enim ca in re neceffariû eft exer-
, proferiptiofunt. Nam citium feu a&us,fed fufficit aptitudoac
propterea quod pcenarumimpofitiones, potcntia.Vndefufficit fignum,licet defi-
«arundcmqueexccutioncsmomcto trâfnat fignatum. vtdoect idem Old.in verf."
euntjac hominum memoria quàm citifsi- rcfponde ad vltimû quefitum.Cxteris au
mc excidunt, fattum eft legum induftria, tem qui mixtum imperium, iurifdicfio-
quo fuppliciorum recordatio diutiusinnémue fimplicé habent, prxferturinerihxreret
hominum mentibus, iiqueocius gendis, furcis is qui merum habet. [loan.
à malcficiis auoearentur, vt furex in eius And.inadd.ad Spccul.tit.de execu t. verf.
xcigratiam perpetuo ftarent ereftx, non vididubitari.vbiomniailleab Oldr.prae-
fecus atquc videmus in defunctorum mcceptorefuo fatisinuerecunde mutuo acmoriam,
ac humanx conditionis, fragilicepit.Idem Bal.in cit.c.i.col. z. vcrfi.quac
tatifquc recordationcm, alta antiquitus funt Oldr. quid fit înucft.&Dcci.confil.
extrucla elle monumenta.[l.quidà in luo 249.incafu de quo quxritur.]
ff.de condit. inft.]N ec onmtendum quod
Ord.ind.con. îoi.'i henia talc eft, docuit
dominum foh, in quo commode furex in
omnium conlptctum ex loco eminention
engi polkint,îllud vcndcrccogipolie,
ratione publics vuluati:>.[vt inl.fi locus.
fub fi.ff.q uemadm. i ci uit. amitt. Faciunt
qux not.doct.in 1. item fi verbcratum.$.J.'
ff.de revendic.l. vk4.vlt.ff.de pignor.acf.
1. Lucius.ff.de cuicf. 1. lex C ornclia.ff. ad
Sylci.l. fi quis fepulchrum. ff. de relig. 5c
fump. fun. 5c arg. l.funt qui putant. ne
Scdquxripotcft que fit furcarum pœna.
Ettlane confiât mortis poenam elle.
Qui enim furcapendent, folet ab his vit»
laqueo cnpi. vt.eftapud Salluft. in bello
Catihnario de coniuratoribûs,quiin carcerc
Tulliano Ciccronis fuafu ftrangulati
funt: quanquam hoc laquci fupplicium
à iurcimprobatum videatur. [1. aut damnum.§a.tf.depcen.]
verum hoc,nifiinfa*
mofoslatronesirrogetur [vt colocopku»
cuit Accurf. per 1. capitalium. §. famolos.
de pœn. ] Hoc au té pcenx genus ignomi*
quid in loc. publ. ] His autem côpctit ius niofumeftadmodum, magil'qucquàm ca
furcas crigédi, quibus huiusgeneris pec- pitis pœna: 5c qui vitam laqueo finicrunt,
nam irrogare ius eft .[ita Oldr.d.con.i 61.] adeo vili penduntur,vt ne eorum quidem
Et in crimen falfi inciderc traditum eft eu cadaucra fepulturx mandentur, qux res
qui furcas crexerit nullo eius rei fibi corn aliquando gratiofe folet concedi quibus
petenteiure. [l.cos qui.vcrfic. & cum qui caputamputatûcft. Hxc autem fcpultucontra
fignum. ff.de falf. 5c c. fi iudex. de XX priuatio antiquitus pro grauifsima pce
fcntcn.cxcommunic.in d.JQjio fit,vtin» na habita cft[l.i.Ç.dénis qui par. vel kb.
tolligatur ci tantùm furcas figendi ius ha- occkL] Prxtcrea 5c hodie videmus furcabere,
qui merum habcat imperium, id eft rum fupplicium folcrc infligi îgnobilio-
gladij,necifq$potcftatem.[l.i.ff.deiurifd. ribus,ac infimx conditions hominibus.
omn. iudic.jEx furcarum enim ereftione At capitis amputationcm his qui nobili-
conftat,arguitûrque meri imperij iurifdi-
, e
tatis 2eftantinfiffnia,quihas vifes pœnas y» «abcfio,vtcodéinlococoncludit
Oldr. Traditum
quippe cftperfonas &rcs ex loco,
feu fitu,fuum inodum fignificandi habcrc.vt
prxtor infcde,5c furcçin aliquo erecf
x territorio,que merum fignificant irammime
patiuntur. [vt docet Bart.in l.ca- n a r u m | e_
pitalium.§. fcrui.ff.de pœn.] Vnde tra- nus NON de-
b e r e n
dit Bald.me.cum quidam, cxtra.de iu- °t>ilio
reiur. id abicclum pœnarum genus non gJjJX*"
folcrein magnâtes decerni, nifi quid gra- iœponi.

i T 4 TITVLVS TE R TI V S,
uc adrrnYcrint,vtquiaproditioncm in patriam
fint mâchinati,tunc enim in odium
proditionum,ccnfcteos furcis altioribus
ac eminentioribus fufpendendos. [Traftat
de hoc pœnarû génère, quod grauius.
qu6dueleuius,Soci.conf.ï/7.pr3;fenscon
fultatio» col.2. vol.2. & Dcci.con.6/. pro
tcriui. col. 3. quo loco concludunt minus
infamie irrogare amputationis capitis poe
nam,quàmfurcarum.] Hucquoquepcrtinct
quod tradidit Accurf. pcenam capi-,
tis folere infligi ex publicis deliftis : At
furcarumex priuatis[Ita ille in l.penul.fF.
decondift. ob. ] Quo fît vt ex furcarum
fupplkio, non vcniat bonorum publicatio
deiure communi.[idem Accurf.in 1.2.
C.quitcftam.fac.pof. Et Bal.conf. 426.
ARTICLE Q^VAT OR Z I ESM E.
Le feigneur C haftellain, qui eft moindre du Baron, a toute
iufticc 5c cognoilTance de toutes actions rcelles,perfonnellc$
5c mixtes : 5c aufst la cognoilTance 5c correction de tous cas.
crimes 5c deliclz, faietz en fa terre 5c chaftellenie : exceptez
les cas royaulx.
§. Q.VINTVS.
^Caftellanus, qui Barone eftinferior, omnimodam habet itt^
rifdiclioncm,notioncmque omnium actionum realium.pcrfonalium,atque
mixtarumtnotionem pneterea atqueanimaduerfionem
omnium criminum, delief orùmqj in fuo tertitoriocommilTorum
: realibus tantùm exceptis cafibus.
51 A&cnus vifum eft de primo dignitatis
gradu,quo comités côltituûtur.
Item Scfecundo qui
eftBaronum, nuncad tertium
quiCaftellanorumeft,quorum inferior
eft dignitas, ordinedeueniendum eft. De
cuius definitionc prius eft vt videamus.
Caftcllanum itaqueà caftro appcllatum
Conftat.Quidautem caftrum cllct,fupra
affatirri explicuimus in rub.in ver. Co-
' mkatus.verf.çaftrum.Caftellanus verôis
dici folct apudnos qui iurkdictioncm habet
in caftro in fubditos 5c vaflalos fuos,
Vt déclarât Hoft.in c.ad audicntiam.cxtr»
de prasfeript. Qjuo loco Bal. quoque annotât
Cum caftcllanû effe, qui caftri proprietatem
poffefsionémque habet, Se iufifdicftioncm
inco,à fuperiore collatam.
-Porro interprètes noftri vulgarcs cûcaftellaniHn^xiftimauerunt,
cui caftri feu
arciseuftodia commifla effet. [ Itatradiderunt
in 1. fed 5c fi quis.§. qusfitum.ff.fi
Premittédumeft,vol.i.] Vcnintamenid Qui vu».,,
noftra gcncrali Gallorum coefuctudine amittit
>*mit
abrogatum eft, qua obferuari folct, vt «"confa*
cum vita,bona queque amittantur. Ex tudiae. Uî
*
omnibus enim admifsis criminibus ex
quibus mortis infertur condemnatio, fequitur
quoque bonorum publicatio[Vide
Bal. inc. cum intcr.defent. ocre. ind.
ex tra.] S ed quàm iuftè viderin t p rincipes.
%D omini inferiores.
H Accverba fuperfluc at otiofe adiefta
fuifle vel hinc argui poteft: quod
quadicentinferiori, 5c quidem fuperiori
liccre manifeftum cft[l.quod licet. de rcg.
iur. 5cfuprà annotauimus in.J.^pximo.J
quis caut.]Sciendum veto id vnumeft,
quod licet antiquitus vnicuique libéra
effet facultas caftrum in fuo çdificandi [i.
per prouincias.C.dcardif. prmat. 5c imper
diximus.] tamen hodie ifta apud Gallos
non licent fine principis refcnpto, [vt
teftatur Ioâ.Fab.homoin Galharpratica
verfatifsimus,in ck.l.perprouincias/Jnifi
id fuo iure facerct, vt Comités, Baroncs
5c Caftellani, quibus omnimodacompetit
iurifdicïio. Qjiarc iftçc omniafua auftoritate,fuoquciurcagcrcpoterunt.tcftc
Pc.Rcbuf.in cit.l.quicunquc.
«fRcgalibus.
NOn abs re adic&a eft exceptio ifta
cafuum regalium. Cum enim fub
princip. §. omnimoda iurifdicïio effet hac
confuctudine caftcllano attributa, nihil
omnino exceptû videbatur, nifi cxprefïe
id poftca cautum foret, vel nifi rem iu

ARTICVLVS DE C IM V S C^VINT V S. x Si
abfolutamiuùiifes interpretatione Baldi dit, abfolutum quippeih principe; & liquiinl.imperiûini.lect.col.j.ff.dciurifd.
mitatumininfcriore. '
om. iud. duplex mcri imperij genus tra-
;
ARTICLE CLVINZIESME.
e$Lcdict feigneur Chaftellain peult auôir deux iuges:c'eft à
fçauoir,bailli & preuoft; dont ledict bailly a cognoiflance des
actions réelles & mixtes, cela correction defdictz crimes &
delietz. Etledict preuoft desactions perfonnclles tantfeulc-
mennlcs appellations duquel preuoft renortiftent pardeuant
le bailly.
§. S E X T V S.
f^fldem Caftellanus duos habere poteft indices fuperioré quidem
( quem vulgari idiomatc bailliuum dicimus : inferiorem
quoque quemprefectum Latinc,Galliccpra:uoftum.")Quo-
* • rumiurifdictioncsucdiftinxitcôfuetudojVtbailliuo omnis
iurifdictio, notioque actionum realium, ac mixtarum, criminum,dclictorumqueanimaduerfiocompetcrct.Pra;fectoautem
actionum duntaxatperfonalium. A quo ctiam interpofitae
appcllationes ad bailliuum deferuntur.
Oc confuetudinis caput ad caftcllani
iurifdictionem quoque
pertinet, de quo & m fupenori
quoq," ^.actum eft. Cuius excrcitiumduobus
demâdanfolet iudicibus,
vni fiquidem qui prius de caufa, eaq; perfonali
tantum cognofeat, alteri qui ex fecundo
per viam (quoddicitur~)rciFortus.
E t hoc fibi vult in fumma hic Que quidem
conftitutioncfcio quid iniquipraefe
ferre videtur,ex tamvana appcllationum
muititudine,quibus miferilitigantcs inanibuscxhaafti
fumptibus vcxantur:ita
vtlitcs in longius protendendi occafionë
apenat hase confuetudo. Quanuis enim
baronibus ckcaftellanis concerta fit, vnà
cum oppidrs & caftris,ipfa iurifdictio quç
illis inhaeret,tamen apudeoncedétes femper
ipfa remanet fuperioritas, & noua recognitio
iurifdictionis concerta:. Quo fit*
vt magis à fententiis latis ab eo,cui demâdata
eftiurifdictio, aut eius iudice, appellandum
fit ad eum qui demandauit,quàm
ad bailliuû caftcllani. [vt fenfit Specul.ôc
loâ. And.in rub.de iurifd.om.iudic. Ang.
ïnl.i.§.qui mâdatâ.in vit. verfic.ff. de oit.
eius cui mâd.cft iurifd. ] Quarcnec barones
neccaftellaniipfiplures gradus iudicû
facere poflunt,ita vt de vno ad alterû.pro
uocct[vt nominatim docuitFab.inft.de
vulg. fub fi.] Nam quanuis Imperatorfincm
litibus imponendi ftudio,certos gradus
iudicum conftituerit, vitra quos pro-
uocarcnonliccbat, hodie tamen non fine
magno reipub.malo,ij obferuatinô funt,
ita vt memincrim ego cuiufdam caufa: fepties
iudicum fentcntia,dum ab vno ad al
terum ex caufa prouoeationis dcUoluerc
tur,decife. Quos ctiam infinitos appellationum
gradus nullo modo pramerterc li
cet, ficut nec qui iure communi introductierant.
[vt docet Bart. in l.penult.ff. de
aq.pluu.arc.&Bal.in l.vlt. verf. fednunquid
per ftatutum.C. de fenten. & interloc.omn.iud.]
Qjiid; quod d.c.non putamus,
nedum receptacôfuetudo reiieitur,
fed & futura damnatur,prohibeturque.'
[iuxtaauth.nauigia.C.defurt. & aut.pc- yrcarij éceregrini.Ccomm.de
fucceff.]Vndenomi- pifcopiidé
natim Bal. credidit nullo modo àvicario ffletnbunal
adepifcopumappellari, cum idem elfe tri ad^iicnoa
bunal ac auditorium conftet. Qiiam rem appellarï.
ait à iure veteri determinatam non fuiflë.
Très enim tantum fuere cafus proditi in
materia apellationum: quando feilicet ad
fuperiorcm,ad parcm,& ad inferiorem ap
pellarctur. Quando vero ad cundem, vt
hic, nihilprorlus de eo cafu actum, necogitatum
quidem eft. Verum quo rem ont
nem intelligamus,noftrâmque hanc confuctudinem
aduerfus has nonleues fane
rationes tueamur,fcicndum eft huiufmodi
praepofitos (quos vulgo preuoftos nûcupamus")noneifeiudicesordinarios,fcd
vclutiofficialcs(vtita loquar)forancos
ad leuium, ac minimarû caufarum cognï-

j S6 TITVLVS TE R T IV S.
tioncm deleganV.vt confiât excontextu
huius §. quo cft attributa caufarum merc
perfonalium tâtum cognitio,quae infimae
duntaxat iurifdictionis funt: quarû muleta
feptem folidos cum dimidio non exee
dit. Caetera autem quaemeri mix tique im
péri) funt,ôc altaeac média: iurifdictionis,
ad cum quem bailliuum dicimus, fpectâr,
tâquam iudicem ordinarium caftcîlanix.
Non mirum itaque fi appellationes ab illis
inferioribus iudicibus,quibusinfima
tantum iurifdictio competit, ad fuperiorcm
ac ordinarium iudicem deuoluantur.
ARTICLE SEZIESME.
e^Lcdict feigneur C haftellain a droict d'auoir fourches patibulaires
à quatre pilliersdices par dehors ôc pâtées par embas.
§. SEPTIMVS.
f^Eidemcaftcllano furcas patibulares exterius colligatas,infernéqueprotenfas
erigendiius efto.
T is quoquc§.exfuperioribus
duobus dependet, quibus deiu
rifdictione, ac iurccaftcllanorumtractatur.
Q^uibus^ôc furcas
quoque in cam figuram que hic deferi
bitur,erigerelicet.de quibus nos fuperius
cgimus.Illuc itaque recurrito. Intérim ta
men obiter illud annotato, ôc hic ôc aliis
in locis fuperioribus, diuerfam erigenda-
rum furcarumformam efTeintroductara"!
ad fignificandamcuiufquc iurifdictionis
qualitatem,acius. Ideoillarum differcn*
tiamefleproditamin fignum iuris illius,
cui eas crectas haberc licct.[vt not.in I.fti.
gmata.de fabricen. libr.n. C. Ôc 1. quod fi
jieque.ff.de pen.com.rci vend.Bal.in rub.
C.eod.ôc in auth.dos data.C.defec.nup.J
ARTICLE DIXSEPTIESME.

1
ARTICVLVS D E
Vlta hac conftitutioneenumc
rata habcs iura, quaecaftellano,
praetcr iuris communis difpoficionem,
compctunt, vt ex his
tonftabit, quae in vocabulorum enarrationedocebimus.
r
^
D
«fSigillum.
Iutifsimcdubitauiegoaliquando,an
fieilli ius feorfum à iure tabelliouatus
accipi deberet. E t coniectura ea quam
*x hoc textu faciebam, mihi quàm pluri.
mum facefsit negotij, quod hic fub diirerfis
vocibus vtrunque pofitum videamus.
Qjiaex redubitatum quoq; eft, an
Hlorum Caftcllanorum figilla authenticafint,fidcmque
faciant horum quçcontinenturin
charta fimplici(vtitadicam}
non inftrumentata, cui affixa funt, pendéntue.
In qua quaeftione primum omnium
animaduertendum eft,quod de figil
lo tradidit Bal.in fua glo.tit. de pac.C on,
ftant.fub fi.pr.in verbo,figiilo cômunirc.
Inquiens figillum fine hteris feu inftrumento
exfemancum, mutum,incertûmque
velutefle teftem. Vnde idem in l.falfusproçurator.fubfi.C.defurt.aitfigil--
lum nullius ex fe efficaciae elle, fed câ chi-
m e r ae c u a m
fi llo fo *d afsimilans, dicit mortuam
î* Bon pro- quadam ac abufiuam rcpraefentationem,
bii-cômif- & plaerunq- fallaccm ac dubiam. Quo fit»
fionéahquâ. ytexfolo figillo non probari delegationem,
feu commifsionem, praefertim fpecialé
affirmet[vt not.in c.quâuis.dc prçb.
lndefeaam ^ 6 j nouei.] docctqueBald.vbinoneft
tabelhonis .... r , - 1
n.
fubfcriptio- tabelhonis facultas.contractum ex parles
ac figilla tium figillo probari. [not.in 02. deform.
P«tiumfide compet. in 6. Facitl. hac confultifsima.§.
CrC
' vlt.C. qui teft. fac. poil. & l.fi vnus. C .de
teftam. Hanc autem figilli materiam copiofius
examinant C ano. praefertim Butrius
vberrime in c.poft celsionem.extra.
de probat.Imm. Abb.& alij, in c.i.& 2.8c
c.cû dilectus. ex c.inter dilec~t.os.de fid.inft.
Spec.tit.de citat.§.iam de citatione. verfi.
literis.écfufius in tit.de pro bat.§.vlt.verfic.decimo.]
Qui babeït " Ex iis porro quae fatis confufe tradita
figillum au-funt à doct. quae ad rempropofitamfacethtnticam.
revidebuntur,nonnullacolligam. Ac pri
rhum feiendum eft, Papam,Imperatorcm
& rcgcs,authcntica habere figilla,cum vtrique
totius orbis competat imperium,
illi ("vt aiunf) fpiritualc, huic, temporale.
Pro figillis autem Romanus Pon-plum-
CI M V S S E X T V S. T//
bea vtitur bulla : Imperator vero, aùrca*
[^baturin cl.i.fub fi.vbiglof.cftfipg.de
iurciur.intf.] Videtur tamen in oppofitû
tex.in c. cum diledus. 2. rcfpon. defidl
inftr.Qjto loco id nifiadmittente loci côi
fuetudinenoneft receptum. Qupd Fabi
noftro nôplacuit.inf.pofTunt.inft. de tel
ftam.Illic enim intelligiturtex. de figillis
fuper côtrâetibus appofitis,n5 in diploma
tibus illis regiis, quae literas patentes régis
Vocamus fuo ipfius fignatas figillo : quod
ïndubitatâ apud ômnes faeeté fidë plufquam
exploratufri eft.C um vt imperator
in imperio,ita is quoquein fuo regno pro*
monarcha habeatur.vtfupràoftendimus
in §.dcfta.hom. ;
Sigillum quoque authenticum haber»?
lega tos certum eft. [c.cum dilecti. extr.de
confirmat.vtil.velinutil.
Item Cardinales,[c.quodfuper his^cxtra.de
fid.inftr.]
Prçterea & epifcopi.[c.poftcefsionem.
deprobat. ôec.curae. &cdebent.ii.q.3.c»
cum à nobis.extra.de tcftam.Spec.in §.vl.
dcprobat.]Hinc Bal.in l.fi qua per calum
iîiam.C.dccpifc. Ôccleri. ait poft Butrig.
tria efle figilla publica,çpifcopi fiquidem,
ciuitatis, & vniuerfitatis. Caetera autem
minime, vt funt doctorum quorû inftrumenta
à tabcllione, feu publico vniuerfitatis
feriba confici oportet. Ealiterastcftimoniales
vulgo appellât,quas non fufficit
priuatis doctorum fignatas efle figillis,
fed à feriba vniuerfitatis funt conficiédae.
Atnon ita demaioribus magiftratibus&ordinariis,
quorum figilla authë- Maiorej ma
tica publicâque efle,acfidem facerenemi- giftratusaunieft
dubium. vtfatenturdoct. omnes in ^""P"^
locis lupracitatis. Qjiamremintelhgeh habere.
appofita fint illa fuper actibus ad eorum
officium, iurifdictionémquefpectâtibus,
& deftinata fint figilla adeas res, fuper
quarumfideapponuntur. Namaliis figil
lis folent vti epifeopi ad excommunica- Sigillumca-
m e t x
tiones,abfolutionéfq-, ôcaliisitéadcol- -
lationes & praefentationes: quod quidem
figillum his actibus apponi folitum Ca- $-. ;j ]uma(j
rneraeappellatur. Item & aliis ad fenten- câu£a" m
*
tias, quae ad caufas vocantur: Aliis ad cô- Contra figil
mifsiones,quaecontra figillû dicunt:Aliis
ad côtractus. In quibus omnibus actibus &u, C
° mr
*"
figilla appofita plenam indubitatâmque
fidem faciuntjfi in eum effectum fpecialiter
apponâtur. Alias minime.[d.c.poft ccf
fionem.vbifcrib.]Cuius rei rationem nominatim
adducit Pont.in l.admonend.fF.
~ ' " X ij

t( 8 TITVLVS TE RTIVS.
dciureiur.çol.13. vcrf.vlterius priticipaliterjqiiiayirtusconfittnadi
probationerrï
feu alium actitm, eft fpecialiter figillo ad
hoc dçftina.to a^tribut^, Vnde in alianj.
rem apppfÀçurn. figifliipi nulhus effet mpment^[perc.J5gniHcaHitfÇxtR-dc
appel.]
Qjipd çpnfirmat Eald.iin rubr.de fi4 infl.
ycrf.fpeuodunàfppplemçnfum, Qjiojo-
Ço rçfierjt figilhim. cpmitjs Pcrufij valdç
authentjçum effe,fi tamen priuatae apppr
natur feriptura?, vel çqntraetui, tanquam
inepte, açiipn. «te appofitumjiiullius elle,
yirtuus. Noneft^mmin Jips vfus inftif
tutum figUlum-Ex quibus çôçludendam.
opinor dHbiMtioncnîiqnam àprincipiq
mouimus vt caftellanorum figilla authen.
tiçanon cpnfeantur, praeterquam in duas
caufa* adhtbita»cqfttraauum nimirum ôt;
iudiciorum. Etitamoribijs noftrisindu-»
ctum receptiîjnque eft.[çafus eft in c.cum
dilectus.in 2.refpon. de fid.inftrum.] liçef
fecus iurpcommuni obfcruatum fit, vt in
proximo gloffemate infr$ dicturj fumus.
Verùm vt in figillis ita > ôc in caeterjs fçr§
rébus perpetuq hibenda eft cpnfuçtudi-,
nis ratio, qu*e figilla. authentica faccre, ac,
reprobare potett. [vrplaçuit. Imm. in ç.i*
Cûfuetudi- dcfi.inft,6iSpcçul.in çit,§.vl.vcr.decimo»
kaut'héîfca" ac
pf ûbat.Idq; »rg,Li..Ç,de. emancipa-hX
fieripoffft ôc c. canqucftus.c*, cj-3,3 Çaetçrùm in afti-r
bus à caftellân»rum uirifdiâioncalicnis,
corum figilla minime probant, At in illi?
qui ad illos ptûp tic pertinent, plenam fi,
dem faciunt, vt u» çonftitu rigne prqcura-f
toris.[iuxta l.fi prcjeutato rem- ôc qua*eo
loco ahinterp.maximç Accurf. Bart.tra*
duntur.ff.deprocura.]Que res ita verum
cxbtinet,vt in priuatis quqquc rébus, quas
adeps fpectant, il! arum figillo fides habcatur.
vtfi curent «uehçnda frumenta,
vina, & caetera quae ad rem eius domefticam
fpectant,nan folucnt pedagia.fi ea illorum
effe, fuis afferuerint figillis. [iux ta
1. fi publicanus. $. de rébus, ff. de public]
Item & in receptione in homagium, &rc -
nouatione inueftiturae in vaffalos ab ipfis
caftollanis factisjillorum litera-fuo fignatae
figillo fidom faciunt. [quod tractât la.
Fab.m §.poffunt.inft.dctcfta.]Qj.içamnia
vcraaceipemodo deeorum figillis cô
ftet.[fecundum Bart dn citd.fi procuratorem..]
Idqj vel per telles, qui deponant figillum
illud àcaftellano appofitum fuif,
fe:aut per fubfcriptioncm publicaeperfone:quales
funt notarij. Vnde quo cautius
res gerantur, folet huiufmodi adiici dau*
fula. In cuius rei fidem feu teftimonium,
hasliterasfubfcriptiope notarij illius,ac
noftri figilli muniminç roborandas curauimus.
Qjiaefan'e haud omnino afpcrnâda
funt. Et ex his colligçndafunt duo, in
quibus priuata feriptura fidem faciat fPri Indaobm
mum fi priuatailla feripturacontincatur «fibwprifadtûfcu
obligatioipfiusqmfcnpfit.feq;
fuofubfcripferit figillo,Tune enim ôcpri facere.
uata feriptura priuatijrnque figillû fidem
aduerfus fenbentem , fignantémque faeient.
C um vtrunque ynius taptùm chi-»
rographo factum fit. Qjiam rem çgq fera
per verifsimam arbitratus fum, quicquid,
dubitauorit Iafi in rçpet.l. admoiicndi. ff 5
deiureiur.col.40/verLexpredictis omnii
bus. Cuius quidem pertinacia cpnfundit
tur ex 1. diftrahcnte. C • de reb. afien, non,
alien. argumeto à contrario fenfu ducto,
vt co in loco docet BaULôc PauLCaftr.in
cit.l.admonendi,col,8.yerf.cirçatcrtium,
Et Pont.col.13.verh, inquantum tarnen^
ckSpecul,incit.|.vlt.vçrfic.dccimo.tiî.dft
probat. Akcr cafus, eu m priuata feriptu-t
ra publico figilla munita çft. quae res maiorcm
loge habet cautiopem.vt cece dum
rufticor,à te decé maifiip accçpi,dum non,
cllet notarij faculcas fchcdulam priuatç*
chirographo conficiq quam tibi traditara
Blefas deferendam me eonfcntiçnte, curafti,vtillicpublico
notarij figillo cpnfirmaretur,
valebitfançea me3 priuata feriptura,fidémqj
integram facict,[Io. Andr,
in addit.Spec. §. nunc dicendum. in addit.
mag. verfic. fecundum fupplementum.de
inftr.cdit.ôc Bal.in rub-C .de fid.inftrum.
col.io.fecundum fupplerqcntum.Butr.in
cit.c2.coL3.verf. Septimus cafus de inftr.
edit.] Qjiae res vfqucadco veta * vt etiam
nihil necefle fit telles adhiberi, fecundum
Nicol.deMata. Dummodopriuatum illud
inftrumentum contineat a ctum, qui
ad figillâtis officium pertineat. [auth. adha»c
eodem tit.l.in fraudem. §. qijoties. ff.
dciur.fif.&l.vl. dequadrien.prff.ibi,fiue
per nofmetipfosjfiue per procuratores ex
epiftalmate tamen nollro.Id copiofe tractant
interpr.in cit.cap. cum dilectus.ôc c t
inter dilectos.de fi.inft, ôc c.poft ccfsionc.
cxtra.de prabat.] QUQ fit, vt nihil magi$
fecurû fit,quàm priuata ifta feriptura figillo
authentico fignata» maiorifque fit
pro bationis, quàm Ula que à notario conficitur,cum
teftibus nifllis egeat.
f Tabcllione» çrcandi.

ARTICVLVS DE CI
Vs iftud tabellioncscrcandi, magis eft
r .ex confuetudine intrpduftum, mori-
JL(
îjiifijj rcccptû,quàm ex iure.Nam Innoc.
jn c.cum P. tabcllio.cxtra.de fid.inft.ccnfuit
nulli fubdito ius elle notarios publiées
conflitnendijCiim iftud adfupremam
ahquammaieftatépcrtineat.Habctenini
vtillcinqHit,nçfcio quid mirandi,vt pelli
snortui animalis tanta habeatu r fides, ita
vtid fupra ius naturalepofitû videatur.
VndehanCita neiiam, mirâmque potejus«candi
ftatem eoneedpretantùm Papx, Imperatabdl.adio-
t ô r ^ }j c c r e crcdidit.vtfrilkct quifquam
ib limita- p M a , n
^ perfonam obligetur, quod cum
culumper- nirenaturalipugnarevidçtui[l.principes
uncre. ff.de leg.facit tex.inl.aftuarios.C.demuncra,
& aftua.hb.i2.& in auth.de Tabel.
§.fi vcro.in his vcrbis,Tabjellio quiautho
titatemhabct ànobis.jlmmoî.quoquein
cit.c.cum P.Tabellio id enumerauit inter
iura, qui ipfi principi in fignum fuprems
fux poteltatis referuata funt: àcuius perfonx
authoritate inftrumenta à tabeilionibus
confefta fidem accipiHnt. Qjiare
lis tâtùm qui fuprcmû habét imperium
creandi tabellioncs ius competere corielufit
Oldr.dcPon. con.7/. Qjiiscrearc
pofsit notarium.Et fpecul.in tit. de inftr.
cdir.§. reftat. vcrf.fed quis poteft crearc
notarios.In quam rem tex.eitin c.per vencrabilem.qui
fil. fint legit. quo loco cam
poteftatem régi Francorum conceiïam
elle oftenditur, quod fuperioremquoad
temporalia non agnofeat.] Doft. tamen
ind.c.cum P.tabellio.Sc Old.incit.conf.
«xiftimanteam poteftatem ex confuetudine
vel priuilegio alicuicompetcrepoffc[arg.l.t.&vit.
C.de emancip.hb.caccedcntibus.extra.de
cxccf.prxl.Addefing.
tex.in c.cum côtingat.dcfor.comp.Qjuo
loco id nominatim confirmât Abb.in3.
col.]
Nonpoffe Qjixfitum cft aùtem an ftatuto, pergXuabcl-
mc
*eatquc confuetudine ius tabellionalwnes
«cari t u s MVSSEP TIM VS. tS9 fc&um fuum trahit. Nam fi à principe
côfirmarctur,iam non effet ftatutum, fed
in conftitutionis nomen tranfiret. Q_uod
enim quis approbat,ipfefaccrcvidctur[l.
i.§.omnibus.C.de veter.iur.cnucl.] Qux
tamen differentia inter ftatutum, & confuctudincm
à multis impugnatur, & maxime
Hofticn. Ioan. And. But. & Imm.

Poffe plebifcito
confcn
cientibus regiisdefenfonbus
aliquâ
fieri côftitutio
in caufâ
reip. exigétc
maxima neccfsitate.
An tris iftud
tabelhones
creandi J>ofîîtprzfcriptionc
quçri
ï60 TITVLVS TE R TI V S,
furamo acmeroimperio fit. Etidco nulli
praeterquam principi compctat. £l.non
ambigitur. ff. de legibus. & §. fed quod
principi. inft.deiur. nat.] Quam quidem
poteftatem à bailliuis noftris aliquando
vfurpatara,exfupremoParifien.fenatufconfultoinhibitam
memini. Quod pro*
xime iuris communis conftitutioni accedit,quo
caufarum cognitio decifioq: ma.
giftratibus eft attributa: non autem condendarum
legum in caufarum definitionibus[vtplacet
Bal.ôc moder.inl. omnes.
populi.deiuft.5ciur.] Qua; tamen vera
accipe nifi communicato cum regiis de*
fenforibus confilio, ôc feabinis ciuitatis,
aliquid in vtilitatem ciuitatis conftitueretur,
ne quis pugiones,tcla,armâue
geftet, ne quis tempo re annonae fr umentaalio
circunfcrat,ne immunda peftiferaque
animalia intra vrbis mcenia cnutriantur.
Huiufmodi enini ftatuta poteft
vna quaeque ciuitas fibi conderc, le*
gcfqtie praeferibere, cum ifta ad iurifdicfionem
nullo modo pertineant[vt notant
interp. in cit.l. omnes populi.de iuflv
ôciur.]
Quaeri etiam potteft an ius iftud tabcl-
liones creandi, de quo hic agim us > pofsit
per praefcriptionem quaîri,quam ditficultatempro
epifeopo Ôc Compte Bellouacenfi
luculentcr difcufsitfupcr ca confultus
Bal.con.ioi.Cafuscft talis. Reuercndus
pater. Quo loco inter cetera argumeta
qua; multa adducit,hanc affert concludentem
mco iudicio rationcm. Quod licet
ius creandi tabelliones in toto hoc rcgno
foli regiae authoritati côpetat:quoniam
tamen iâdudum à multis annis eam
poteftatem fcicntepaticntcquc Rege fibi
vfurpauit,prefcripfitqucBcllouacêfis ciuitas
, ex ea patientia ius videtur illi quaefitû,
ciûfqucquafi polfefsio à Rege amiffa,ôc
in ecclefiam ad quam ea poteftas per
tinet, omnino tranflata. Vnde non contradiectibus
regiis defenforibus ius illud
légitime ab epifeopo praeferiptum cenfetur.
[ Quod recte probari affirmât ex 1. fi
cgo.§.i.vbip!tneBart.ff.dcpublic.l.quoties.
ff. de feruit. 1. etfi forte. §. i. if. fi feru.
vend, ôc cauditis.extra.de pra-feript. V bi
Innoc. ôc idem plenius in ccum ohm.j.de
reftitut. fpol. ôc c cum dilecf us, de capell.
monach. ]
Addam ego duo aliaargumenta, quorum
primum eft: Qua; ex priuilegio que-'
runtur,cadcm ôc praeferiptione quaeri pof
funt.^c.dubfimul.deofF.ord.c.cumcon- Quoi priq; tingat.de for.côpet*'vbi bona pars interp. Jc
g 10
quaeri
inhocconfcntit.ôc cfupcr quibuldam.%. P 0
"*''«^m
pra-terea.de verb. Iignihc ôc 1. hoc iure. §, fcriptioof
du cl: u s aque.ff.de aq.quotid.5c eft.traclat ac
i u
«r«.
B utr.in cperuenit.ii.eol. vetfi.cx his apparct.extra.de
cenf. Bartol.poft lacob.Ôc
Aret, in j.conftit. ff.$.vlc] At confiât ius
tabelliones creâdi pofle priuilegio ac fpc«
ciali principis indulgentia quaeri, vtex*
preflefenfit Innoc.in cit.ccum P.cuj om
ncs vno oreconfentiunt, Igitur ôc prçfcri
ptionc. QuaexrccôcludûtBar.ôc Abb.
yterque Siculus.incita.ccum contingat.
defor.compct.poft Butr.in d.c.per vene-*
rabilem.qui fil. fint leg. inferiorcs à principe
pofle fibilôgi temporis prajfcnptio^
ne legitimandi ius quœrcrc.
Secunda ratio elt, quia epifeopus Bellouacenfis
eft cornes ôc dominus tempo^
ralis ciuitatis, ôc comitatusBellouaccnfis,
qui ad inftar regalis digniratis habctur,
vtnosfupràoitédimusin rub.in ver,
comitatus.Tum ôc iscomesinter duodecim
Pares Franciae (fie enim appellant)
à Carolo magno Gallorum Regc,ac Ko-,
manorumimperatore primum inftitutos.
connumeratur. Vnde non eft du biû euro,
epifeopum legitimam habere perfonam
pofsidendi, percipiendique iura regalia in
fuo comitatu.vt no.in ci.de feud. march.
Vnde cum ius poteftafquc creandi magiftratus
ac tabelliones ad regias parte» pertincat,5c
inter regalia ccfeatur,nil obitare
videmus,quominus ca epifeopo concedatur.
Nifi obiieias aduoeatos procuratorcfquc
regios dcfenfuros,ca quçloli principi
referuatafunt,nullo temporepra;icri
bi. Nam cum bona eorum venia dicf um
fitjdiftingucnda funt illa ,duphcifpecie
quç fibi referuauit pnneeps. Quedâ enim
funtquaerefcruanturin fignum fiiprcmac
fus maieftatis, ôc vniuerhtatis dominij,
qua;non negauerim ita principatui inhaererc,
vt ab eo feparari non poisint, nec in
quenquamtransferri vllo titulo,idco nec
inprçfcriptionemcadunt.[I.competit.C.
de praefcript.trig.vel quadr.ann.]
Quaedam vero funt,quâe fibi referuare
folct princeps, non quidem in fignum fupremç
fuepotcftatis,aut vniuerhtatis dominij,
fed duel us ille magnitudinc ac grauitate
eau fa;, vel in fignum prarroga tiuae,
vt creare notarios,illcgitimos legitimare,
aetatis vcniâVconccdere, immunitates erogare,priuilegiaindulgere,ôcfîquafuntfi-

ARTICVLVS DE CI
milia. Quae quidem longitemporis praeferiptione
quaerieft in confeiTo. [Et hanç
diftin&ionem probauere Anto.de But.in
cperuenit.col.ii.extrau.de cenf.&magis
«xprefle in ccum contingat. extr. de for.
comp. probarunt quoque vterque Siculus.
Abb. ôc Barb. ck B u tr.in c. per veneïabilem.qui
fil.fint leg. Addc quod Abb.'
ea diftin&ionecft vfus in ccum nobis.extra.deprsfcript.ôcintcrmodcr.praeftantifsimo
viringenio, Aret. in l.more.verfi.
vtrum praeferibi pofsit.col. 3, ff. de acqui,
haered.]
Id vero intelligendum pleriqueputauerunt
duobus demum concurrentibus:
videlicct tâto temporis fpatio, cuius me
moria non extet. [c. fuper quibufdam.
praeterea.de vcrb.lignif.Ôc c.depraefjn 6.]
ôc principis fuorûmque officialium feien
tia ac paticntia. [îuxta ea quae egregie tradit
Baruin l.i.^.vectigalibus.ff. depublic.
Se veftig. & in l.i.fubfi. de aq. pluu.arc]
C onclulit tamen B al. in ci. quae fint reg.
hocpoftremum neceffarium non effe,vbi
pollefsio effet immemorialis. [Sic B ut.in
cit.cperuenit.col.il. & s4.cx.Saly.in 1.2.
no.vcrtig. Imm.inl.fipublicanus,de publica.Pontd.inl.i.^.denique.ocl.vecfigalia.eod.tn.t-aul.
denique ôc laf.in l.imperium.de
iuriid.om. md. Alex. conf.6.vifo
themate.vol.i.] Quinetiam, quodmagis
eftjcontenderunt Abb. & Barb. in cita.c.
cum contingat.ea quae iunt principiin fignum
praerogatiuae, teu priuilegijipecialisreferuata,
potfe ab inferiore légitima
praeferiptione acquiri. [De quibus in c.
tranllationem.de off.leg.6c in cficut vnire.dcpriuileg.
ôc id confirmât Abb. inc.
fuper quibuidam.§.praeterea.ext.de verb.
fignif.perillum tex.ôc Ang.conf.290. eft
ôc gloilema ab omnibus approbatum,in
clem.ne in agro.§.ad haecvcrf.ordinarios.
fub fi.de ftat.monarch.]
Caeterum vt ex tam diuerforum, ac pu
gnantium authorum fententiis,quid certi
cliciamus,concludito>ius tabellioncs
creandi legitimotemporc preferibi poffe.
Quod vel ex eo maxime côftat ( praeterquam
quod ea eft iureciuili approbatior
fententia)quod innumerç hodie ôc baroniae
Ôc caftcllaniçfunt,quarum domini ea
iura fibi vendicant, vel ex confuetudinc,
vt apud nos, vel ex prefcriptione,vbi nulla
vigetconfuetudo.vtapud Carnutes Ôc
Aureliancnfes. Ex quibus nevllus quidem
vllum ius titulumueoftédere queat,
MVSSEPTIMVS.
nec merimixtique imperij concefsionem
documéto aliquocômonftrare.Tutiitaquefolodiuturnae
horum iuriumpoffefiionis
iure.ac vfu fe defendunt, idq; feiête
patientéque principe, vel qui defenfandis
tucndifquc illius iuribus funt deputati,
quos vulgusgétesregiasappellat. Quod
fufficcre adiixmat Baid.in cit.l.fi publicanus.§.invecfigalibus.depublican.
Qui
etiam in illafua clcganti difputationc wcip.Appulus
Romanus. belledocet,tcm- M
pusipfuminalienûdoi perfonar vicemgc- tcmpôrJvt
rere, Ôc iura fupinorum hominum confu- ius ilteiius
i D a l i u m
merc,acconfundcre, ôcindiligctioresrerum
neglcftarum colleftorcs transferre. tr4nsfeir:U
-
[iuxta l.qui agros. C .de om.ag.defer. lib.
11.] Tanta eft enim vetuftatis vis., vt omnia
reddat licita. [d.l.i.§. vl.de aq.plu.arc]
Qjaare exlonga fuperioris patientia,ôc
vfu inferiorisjcaufa prarferibendi prefupponeda
eft.[ l.qui in alicna.^.i.ff.de acqui.
haered.l.filiuffa. C.depetit. haered.] Quo
fit,vtfufficiatheredibus,inpotiûdoquocunque
iure, allegare fuperioris côccfsioné,quaefatis
prefumitur.eo quodipfefcit,
aepatitur. ï en: enim traditum eft in iuribus
încorporalibus quaerûdis nôitafummopereinfpiciendum
titulum.[l.fi quis
diuturno. ff.fi fcru.vendic] Praeterea vbi
eft territorium,ibi quoqucfubeffeiurifdiefionem,
quae illi annexa fit, neceffe eft.
[l.vlt.C .vbi Ôc ap.quos.] Quod vel ex ipfa
vocabuli anaïogia conftat. Cui enim
territorium competit, eidemius quoque
terrendi. [Iuxtal.pupillus.§.territorium.
ff.de vcrb.fignif. ] T û quilibet in fuo territorio
maior cftalio quocunque[vt eft
gl.fing. fecundum Ang.inl. apud eum.ff.
de manumif.ôc refert idë Bal.inl.fi du&a
C. de fu rt. 1 In hanc rerri facit lin decif.. „
, ^ J
0
r
Mcrumimdoctorum
vno orc conientientium me- penumvt rumimpcrium,pcrindcatquc caeteraiura cxtnaiura.
praeferiptione acquiri. [Ita Guil.Bal. Ôc pnefc"P«°«
n e u 3 e n
reliquiinl.more.ff.deiurifd.omn.iud.Itc 1 *
C y.ôc Bal.in l.i. de émancipât, lib. & in 1.
2.deferuit.ôc aq.in aut. quas a&iones. C.
defacrof.ecclcf.Ang.inl.haecautemiura
ff.deferuit.vrb.praed.Pont.inl.i.§.vlt. de
aq.plu. arc. ôc canon, in c. cum contingat
cxtra.de for.comp.]
. P raeterca lege generali fancitum eft,v t
in fingulis prouinciis ac diocefibus, publi
ci tabelliones conftituantur.[ 1. generali.
de tabul. lib.io.C .ôc l.duos tabularios.C.
de fufeept. ôc archa.] At princeps nominatim
non cauit à quibus conflit uédifo-

Quod princeps
fît» fpecnlitcr
non
referuat id
alij coticedere
videtur.
Notarij vile.
ciTe officium
l6z TI T V L V S
rent huiufmodi notarij. Idco eorundem
creationê- prouinciarumrectonbus commit!
ifc tacite videtur.[ l.i. §. cum vrbem.
ff.de offi.praef. vrb.]Ncccuarium enim efl
vt coniiciamusq-uodprinceps fibifpecialitcr
non referuauerit, idinferioriconceuirc[arg.cJnuper.cxtra.defcntcn.excommunic.j
Et cumiftudiurcaliquo fpcciali
prohibitumnon fit,concclTum licicûmqj
videtur : cum c génère eorum qux pronibita
funt non inueniatur.[I. neenon. i*
ftexquib. cauf. maio.] Facit & ad hanc.
quçft.quodaliquâdo dubitatum efl, nu m
notarij officium dignitatein fe haberetî
& rcfponfumab antiquis iurifprudentix
cultoribus,non habere.cum 3c libertus
eo fungi pofsit officio. [ Lvlt. C. de feru.
reip.manumit.] Quinimo vile eue huius
of faciû. exerditiûuc côclufum efl. P roinde
decurio prohibetur elle tabellio.[ 1. vniucrfos.dedecur.lib.io.C.]Qjiodvelex
appellationcconflatjcum & fcruus publi
eus nuncupctur[ l.z.C.de adopt.vbi Accurf.]
vndc quod ad propofitam qua:II.
pertinet, nô ell verifimile principem tam
vile, 8c abiectum officium fibi fpecialitcr
rcfcruairc. N am 8c lex ipfa aliquando cogit
perordinarium, aliquem huiufmodi
jnunus obirc[l.i.nequis lib. inu. a etreip.
gcr.cog.lib.io. C.jldeoàiudicibus iplïs
tolent illi,6c qux ab illis geruntur authoritatem
accipcrc. Nam de ex illius velut
mandatoflipulantur 6c nonalterius [I.3.
ff.rcm pub. tal.fo.] Et cum quis dicm fuû
obiitjCius prothocolum alteri, qui à indice
in eius locum fuffccluscft, ab eodem
comniittitur.[cit.c.cum P. tabellio. 6c c.
Romana-§.clcricos.defor. comp.j Et fi
quid deliquerint, faifique admiiennt ab
eodemiudice punirifolent,6c ab officio,
fi ita videatur,rcmoueri£l.iubemus.5. his
tabellionibus. C. de facrof. ccclcf.l. duos
tabularios.Cdefufcept.8c archa.] Qjix
omnia manifcflo funt argumento, tabellionum
creationcm ad iudieem pertinere
nec foli referuatâ principi. cum vt inquit
Bart.in l.ncc ci.Ç.corum.ff.dcadopt.eius
fitcreare,qui Scrcmouere poteft.[vtin
auth.de tabcl.§.pcn.] facilius enim creandi
facultatem concediconftat, quàm cxauthorandi,
feu priuandi. [ c. feelix. 8c c.
fin autem. 1 j-.quxft. 7. ] Qjix tamen fane
funt intelligenda. Nam licet magiftratus
habeant iurifdictionem ordinariam
iudicandi,non tamen iidem habet auctoritatem
noujfm officium publicûcrcandi
TE R TI V S,
[Bal.in rub.de fid.iufto.C.col.i.Jvndc indicta
caufa tabellioncs iam creatos remouerc,
ac aliosinduccre non poterit index
ordinarius, nifi quod in abfcntium defectum
aliquos fufficercad tempus poterit
[c.ftatutum.§.notarium.derefcrip.in 6.]
Idem facfurusjfi ita videatur Aenuntiis
publicis,feu apparitoribus, quos feruientes
vulgo appellamus,8c hoc propter vti»
iitatem publicam [ facit l.curct.ft. de teft.
Se qux traduntur in c.quoniam contra
falfam. extra.de probat.]
His non obftant qux in contrariam
fententiam fupra adductafunt ab Innoc.
maxime tex. in cit. 1. actuarios.Nam ( vt
01dr.8c Bart.inlocis fupra citatis)eo loco
fpecialiter id conftitu tum erat in actua
riis,quinon folum notarij officio prxpofiti
funt: fed ôc pecuniis principis recipiêdis
vacabant. Qjia in recautius eftagendum.
Ideo nihil mirum, fi eorum creatio
principi fit referuatâ [arg.l. hoc iure.ff.de
folut. 6c 1. qui proprio. qui alicno.ff. de
procurât.] Non obftat item tcx. in cit.
aut.de tabcll. ea enim conftitutio localis
eft-.fecundum Oldr. Qjiod ad vltimum
Innoc.fundamentum pertinet, quo crediditilleiustreandi
tabellioncs clic contra
ius naturale obmiram fidem qux ex
inftrumcntisab his confettis refultat, fatis
ego ridiculum femper putaui,8c tanto
viro indignû. Qjiodillufit quoqj Card.
in cit.c.cumP.tabellio.Nam preterquam
quod ccrtifsimû eft, nihil in co iure crean
di tabellioncs effe,quod iuri naturaliauerfctur,quod
coniieit ille ex co quod(fi
diis placet)pclli animalis mortui credatur,errat
ille toto cxlo. nec enim pclli fed
feripturx authentico figillo fignatç à publica
perfona légitime in eam rem depicta,
omnique cautela ac folennitate adnibita,
ac teftium prxfentia fidem haberi
cxploratum eft. Qjiod fi etiam, cum iure
naturali pugnaret, ca facultas nec principi
quoque hccret[vt not.inc.quxinecclcfiarum
extra, de confeitut. 6c inl. vit.
c.ficont.ius vel vtil.pub.]
Cxtcrùm, quo hune de tabellionibus
tract atum tandem abfoluamus,cxplicanda
eft ea quxftio, qua apud iuris interprètes
diu dubitatum eft: An inftrumenta 8c
actaabiftis notariisconfecta,vircscxtendâtjfidcmqucfaciant
extraterritorium,
ci qui illos creauit,minime fubiectum. E t
refponfum eft proculdubio fidem facere.
[perl.i.C.dccmancip.lib.&hancfenten-
N
°n licere
e
jqui iurif^i
b c t
notario,
'am creatos
n
'fi«E caufj
immutare.
Aninrrrumentumà*
notario légitime
con»
recrû fidem
faciat extra
ternwrium.

ARTICVLVS DECIMVSSEPTIMVS. i6 S
tiam nominatira funt fcquuti Cuncus^
Bart. & Bal. in penult. chart.in l.cunctos
populos.de fumm.trinit. ôc fid.cathol. ôc
rurfus Bart.in 1-ncc ei.§.corum.deadopt.
Bal.in cdilecti.de fid.inftr.fub princAnchar.in
repet.ci.in z/.chart.verfic venio
ad tertium.extr.de conft.Gcmi.in c. Romana.defor.compet.in
6.]Ratio cft,quia
vt primum inftrumcntum cft confectum
intra tcrritoriû & inter fubditosloci,quo
dcputatus eft notarius, id cum 6'mnilegitima
folennitate quaeiiurc rcquifitacrt,
fingituroïiginemapthoritatcmqueàiurctraxifle.
Vnde non mirum, fi vbiquc
locorum ndemfàciat,ckaduerfus quofeunqjjcum
iusprobationis ortum à principio,
mutationclocinontollatur. vtinquit
Bal.in cit.l.cûcios populos. Qjicmadmodum
& in fimili acta coram vno indice
confec~ta,fidem faciunt coram omnibus
aliis[l.is apud quem.C.de cdend.l.nee
caufas.ff.de appclla.l.à proconfulibns. C,
cod.tit.Lvlt. C. deteftam. & l,in arbitris.
dcarbit.fub fi.Bart.in cit.l. cunctos popu
Protitionc» los.col.i3.]Atdiuerfum obtinet, vbi quis
quxcx fo'afefola loci coufuetudine defenderet. Ea
ahcuiut loci . . ... . . . . . . _
côfuetudinc «mm in ahis prouincns legitimam ac futpcndêtalns
ficientem probaiionis caufTm non pravinions
ad- béret, vt fi verbi eratia fcrat huius patria;
initti. r J IL - I
conluctudOjVt mcrcatorumlibn, quibus
omnem mercaturx fux rationem côfcribunt,plenamfidcm
faciant. Hac folapro
batione tutus non cris alio in loco quo
iftc mosnon ita inualuit. Capit enim ea
probatio originem à loco fpcciatûvt quia
ita fpecialiter obferuetur. Qjro fit,vt inter
cos qui huius lociconfuetudini aciurifdictioni
fubiacent, locum habcat, non
contra eos qui alieno territorio fubfunt.
[Bal.in l.cxcmplo. fub med. C .de pro ba.J
Qjieritur ctiâ,nû notari j certe caftcllaniç
dep utati pofsint ex t ra illiu s caftellania; lo
cû,intcr cas tamc pfonas,qua; iftifubfunt
tcrritoriojinftrumëta eôficcre. Etrefpon.
fum quidë eft ab Abb. in]ci t.c. cû P. id nô
licere, earationequodiurifdiftioctiâvolûtariaabaliocôceffa,
quâ à principe non
pofsit extra côcedetis tcrritoriû excrecri.
[1.2.deoff.proconf.ôclcg.5c c.Romana.§.
fed nec.de for.côpc.in 6. ] Vt enim egrefsi
funt fabellioncs territonj fui fines officium
tabcllionatus depofuiffe videntur.
Porro,quanuis eam fuam opinionem côfirmare
nitatur Abb.ex communi omniû
authoritatc praeter Bald. crediderim tamen,pacc
eius dixerim, 6c frequentius 5c
re&iusin contrariam fententiam àcom->
munîinterpr.fcholaitum.Qjiam idemetiam
Abb. fjbihonfatisconftans, alio lo-»
cd poft Anchar.probauit incficut.in 4;
5c 5-.c0I.ne clcr. vel monath.motus vtcrq;
meliorifane ac vrgentiori ratione. Cum
enim notarij extra fuum territorium inftrumentafupcr
aliqiio actu gefto conficiunt,idquidem
expartium contrahentitim
confenfu. Quo fit,vt non abs reiurifdictio
volùntaria cenfeatur.Ideo extra
territorium prorogari poteft, 5c in eum
qui fubditus non eft, confentientem exer
ccri.[vtin cit.c.per vcnerabilem.ôc rurfus
affirmât Anclia.in comment.c.jcanonum
ftatuta.in i2.q.prin.col.37.]uec obftatcir.
1.2. de off. proconf. quaiola motus Abb.
contrarium fenferat, quia, vt idem ait, illicdciurifdictioneagicur,
hic vero tâtùm
de officio notaxij,cui nullacft annexa iurifdic"tio.[vtnot.
Cug.in l.repetita. C.de
epif. 5c cler.] At officium cuinô cft annexa
iurifdictio, non limitatur per'viam ter '
ritorij inter confentientes. [l.quxro.dc fo
lut. ff.] Qjiodcadem ratione confirmât
Card.ab Abb.relafus, in cit.cap.ficut:inquiens
inftruaienta conficere,non effe po
teftatis feuiurifdiftionis, fed officij feu fa
cultatis,5cauthoritatis.[arg.cad audientiam.depra?fcript.5c
cillud.de prafump.}
Qjiodfialiquacx parte effet iurifdiciio- *
nis, volùntaria; vtiqueeiTet, quam ctiam
in côfentientem, licet non fubditum, excrecri
fupra oftcndimu s. [d.c per venerabilem.quifil.fint
leg.] Qaiinetiam magis
fenfit But. eo in loco exiftimâs notarium
ab Imperatore creatum potTe vbiuis locorum
etiam in rebus, perfonifqueecclefiafticis
fcfe intromitterc, ac inftrumenta
conferibere. Sedan notarius certo terri- >j ntai, ei|j 0.
torio dcputatus, pofsit intra illius fines, nesinternô
inftrumenta inter extraneas perfonas, 5c ["^ 1
^"""
illinonfubditasconfïcerc? Scdecifumeft Côfir"pofid
illis licere,cum rationecontractus forû fint,
inhuius territonj quo contraxeruntiurifdic"tionefortiantur.
[cdilecti. 5c cvl.de
for.comp.inantiq. ôc c.Romana.§.côtrahentes.eod.tit.in
ô.Io.And.inaddit. Spc- Hodlci fub
cul.tit.de inftru.edtt.§.Reftatverf. Qjiid J ] ^
dc his. Butr.in ck.c per venerabilem. col. a, oné c o n.
i3.Abb.ocFely.ind.CCUm P.]Pagmati- fentinnon
cos tamen admonitos velim,iura illa qui- P offebus
conftitutum eft quem fortiri forum
ratione contractus, hodie in dilluetudinemabiifle:câqucrationcabrogata,quod
hodiernx iurifdi&iones ad inftar patrimo
Y

,6-4 T I T V L V S
niorura redaftein fcudum conccdi folcât.
& ideo indominorum prariudiciû à fubdi
tis prorogari non pofTc: vtfupràin rubri,
oftédimus. Ad probationem tamen quod
attinetiurccommuni reccptum eft, om-
Inftrumét* niainftrumcnta à notariis in fuo confccf a
inrer nô fub tcrritorio,intercxtraneos,fcu non fubdi-
ditosa nota . .... • c -r •
t o s e l
rio confeda
q»»"los crcaiut,nrmUsimumpro-
quoadpro- bationis robur haberc:vtputafiduo 61c-.
batioms vim £ s o r i u m U ) ac comitis Blefenfis iurifdi-.
quoIdexT." &ionifubditi,Lutetiae Parifiorum concutionem.
trahant coram illius loci notario. cxccu-.
tionem vero minime. Quod dupliti ratione
probaripoffearbitror.Primo,q> ta-!
bellio, ex tabellionatus munerc nullâ ha-*
betiurifdictioncm, neepoteftauthoritatcmfuam
vllomodoinactibus legitimis,
intcrponere.[tcxt.eft quem ita fummauit
Bal.in l.adoptio.ff.dcadopt.] & ideocuictionis
pracceptû.quam garentigiam vuU
go appellamus, facerc ci non liect, cum actusillc
iurifdi&ionis fit, quanquam voluntariein
volcntcm 5cacceptantem.[gl.
cil in l.vlt. in verb. non habent. C. vbi Ô*C
apud quem. Se in Lrcrn non nouâ.in verb.
facultatem.C .de iudi.& in la.in vcrb.tribunali.ff.eo.Innoc.in
c.cumànobis.cxt.
de teft.& Paul. C aft.in l.poft rem iudicatam.ff.de
rc îudi.jnifi forte in hoenotarij.
officio intcrucmffct iudicis authoritas.
[vt doect Bal.in cit.kadoptio.6k.in l.iubemus4.fanc.de
facrof.ccclef.] Aut hancillc
à principe haberet fpcciakterdatam.[vc
placuit Ang. & Imm.inl.ait prxtor.^.fï
iudcx.ff.de îud.cx cidem Ang. rurfusin 1.
fi cum dotcm.§.eo tempore, vbi Alex, de
immo.ff.de fol.] Secundo, tlacuta quibus
NuHamftru difpofitu extatinftrumenta haberc excmctaexiure
r t r i -
cômuniexc- cutio-iiera paratam abfquc aka caufx cocutioné
ha- gnitione,aducrfantur iuricômuni.[vt eft
berc parata. tcx.apprimc fing. in l.minar 2y. annis cui
fideicommiifum.ff.de minor.] Quo fit vt
intcrpretationcmextcnfiuâ minime recipiant.[iuxtal.quodvero.&i.ius
fingula-i
rc.ff.de lcg.]In quam rem prodita eft cern-*
fuetudo-j.de dcbit.pcrfon.^. Ex quibus.
manifeftic apparet tnftrumcnta iftagarcn
tigixabhisconfettaaotariis,à baronibus
feu caftella^is creatis,intcr ex trancos exe
cutionimandarinon£offe,aducrfusillos
alienum habitantes territorium.Confide
randû quippeefteos tabelliones à principecreatos
non eflc,neciudi€es ordmarios
ctfc,itcm nec iftud fibi ex priuilegio vendicare.In
quëfenfumaccipi débet d.^.j'.
dedebi.perfon. De qua re nos Iatius eo lo
TE R T IV S.
co difTercmus.Ita quoqj accipiendum puto
quod doect Bal. in addit.ad Spéculait.
de appcllat.inquiens prxccptum garentigiac
contraûui înhacrcreàdeo vbiuis locorum
demandari poffc executioni, nec ab
ea executionc appellari,quâuis extra territorium
notarij fît. Cumfcilicet illenotarius
effet iudex ordinarius, vel carthularius
cam habens fibi fpecialiter à principccoccfTamauthoritatem
ex priuilegio,
Secus eft fi abinferiore effet creatus.
Hinc vero dubitatum eft,vtrum ta-An notarius
bellio ab alio quàm principe creatus, vt * b
putaftatuto confuctudincue, veliudice J?"^^ f
conftitutus, pofsit inter non fubditos, ac fitaaUsin." extra territorium inftrumentaconficerc.^ ern
°n fub.
Et eum ea poteftas ad voluntariam iurif- tr,°er*J X
*
dic"tionc pertincat,& ideo prorogari pof-num non ge j nf
eriore
fit, vidcbaturidliccrc vbicôfcntiunt con fto
*«xciptre trahentes. [ita fenfit Abb.in cit.c.ficut
in antepen. col.nc clcr. vel mon. Bal. in 1,
iubcmus.24.fanc.de facrof.ecclef.fac.quac
tradit Spccul. in cit. §. reftat. verf. quid de
his.tit. deinftr. ] C ontrariam tamen opinioncm
veriorem contendcrim,cura G u«
neo in 1.repetita. C.deepif. 6*cclcr.cuius
eoloco meminit Bal. vbi doect tabclkonis
officium non poffe etiam ex confenfu
partium prorogari, ficut & iudicis iurifdi
ftio.Vnde liect a&uarij vbiuis locorum
inftrumcnta côficere pofsint, non tamen
ita notarius, qui certes limitatôfquc habet
fines, vitra quas fuû cxcrccrc officiû
ncquit, quantuncunque rogatusà contrahentibus.
[§. i.in aut.de adminiftrat.
offi.l.hac parte.de prox.fac.fcrin.Linprouinciis.de
munera. & acf uar.Lquicunque.
de extra. & cxatt.lib.i2.C] Et Bart.inL
apud proconfulem. ff. de manumif. vind.
concludit tabellionemà Rcge creatum,
"pofTeomniinloco,& quacûqueeius pa-TabcHionï
tet imperium,inftrurnê ta conficcre. Eum crfâtumpofvero
quiabaliqua tantumciuitatcfacfu&fc vbiuis lo-
fit,cxtra cam ciuitatcm non poffemunus «>runiinre-
,n
tabellionatus exercere. adducit.i.2.ff. de jj£° t f "
offic. proconf. Idem quoque fenfit in 1. fùerc.
nec ci.^. corum. de adopt.ck Bal. inaddit.
ad Spccul. tit. défi, inftrum. c. magis exprcfsim
in la .fu b fi.ff.de iudic. Quibus ir»
locis eleganter oftendit prorogacioneni
locum tantum haberc inhisquaEiûrifdicïioncm
rcfpiciunt: non autem in exteris
officiis ac muncribus publicis. C uiufmodi
eft tabellionatus, quem fane prorogari
non poffe confiât. Qjiod res manifefta ra
tione probatur. Quandoquidcra nota*

ARTICVLVS DE CIMVSSEPTIMVS.
rius, fola cius'qui cum inftituit crcauitq;
authoritatejiùritur.At^vtvulgodicitur)
non plus poteft creatura,quàm is qui eam
creauit. Vndc non potent îlle,fientnec
dominus, extratcrntorij fui metasofficium
exerecre. quod confirmât Gcmi. in
cit.c.Romana.Imm. Abb. 5c Fely. in cit.
c.cum P.tabellio.Facit ôc fing.Bal.traditio.in
l.i. col. 3. ne fil. pro pat. inquientis,
quod liect ex forma ftatuti nulla pofsit
exceptio quantumeunque peremptoria
obiici contra executorem inltrumëtr.poterit
tamen opponi huiufmodi inftrumëtum
à notario extra fui territorij fines cô
feftum. Hancfecundam opinioncmaffir
mareaufim effe prima vt loge veriorem,
ita & frequëtiorcm. Licct quidem prima
poffet forte locum habere in notarhs illis
qui indices cartularij appellantur: quos
conftatmaioris effe prxrogatiua;,quàm
fimplices notarios. [vtdocet Accurf. 5c
Bart.incit.l.i.C. vbi 5c apudquë. 5c But.
in c.i.col./.de fid.inft. 8c Àbb.in d.c.ficut.
necler.velmo.]
Animperi*- Quod autem ad notarios impériales
jiiiabclho^ attinet, etfi varij de illis varia tradidere,
Kpiritui- pugnâtiâque : ego tamen crediderim cum
]ibus immi. commum doft. fchola, etiam notario imfeerc.
pcmli inftrumenta fuper rébus fpirituahbusconficercliccrc.
licet res fatis noua
fit. Si tamen camoptime tibi probatam
velis, adito Fely.incit.c.cum P.qui vberrimehanc
quadtioncm difputat.q. 13. Et
haftenusdenotariis.
«jExilium.
EXilij indiftio vidcturipfi principi rcferuata.
Idco Bal.in l.imperium.ff. de
iurifd.omn.iud.inter ea iura quae principi
xeferuata funt,quç eo in loco rccenfet,annumerat
ius relcgationis 5c deportationis,motus
tex. in 1. illicitas.§. qui vniuerfas.ff.de
off.pr-fid.vbiconftitutum cft,ne
prasfidem quidem prouinciae ius déportadi
habere,ôc idem in 1.2.§.prefidc.depœn.
ck: in l.i.§.hi quibus.verfic. deportatos. de
lcg.3.Ex quoinfert Bart.incit.$.qui vniuerfas.
fipraefidi ininfulamrclcgandifcu
deportâdi ius non eft, nec exulâdi quoqj
cfle. Ergo ôc idmulto minus rectoriciuitatis
licebit, qui longe minorem habet au
thoritatem ôc arftiorem. Quod enim ma
iori magiftratui non licct, nec inferiori
quoqjlicebit, [vtidem Bart.fenfitinfua
difputatione incip. Lucanae ciuitatis fta-
i6f
tuto.in 2.arg.folut.5c fimilcm illatibnenî
facit C y.polt lac.de Rauen.in l.i.C.dc he
rcd.inftit.] Idem de dclcgatis ab inferioribus,quàm
à principe decidit Bal.[in ru br;
deoft.deleg.extra.in i.col.jinquiensnon
nifi ddegatos à principe in exiliû mitterenec
reïegarepoffe.Vndecôcltidendurh
videtur, iiec bailliuos noftrosà baroiiibus,
5c caftcllanis inftitutos, nec regios"
pr3rfides,exilij pœnam indicerepoffe.
Quo rem omnem abfolutc teneas,iiof ^j; 0jî, jb^
fe prius oportet verbumquod hodie dici- m i m t\] u&
tur banniment,aliud longe effe à pœna «nliaft».
exilij, ôcin diucrfo variôquc figniheata
vtuiqucaccipi. Ac primum docuit Ang.
in 1.1.C.de hxred.inltit. bannum quadru-*pliciter
accipi. Primo pro omm voce à
preconeemiffa. [auth.quifemel.C.quoi
iu. ôc quando iud.] Secûdo,pro muleta. [1.
J.vbi Accurfius in verb.ftriftionbus.ff.de
fufp.tut.ôcidem rurfusin l.i.§.i.in verbo,'
vel mulftis.ff.de vêt.infpi.]Tcrtio,pro an
notatione feu confifcationc bonorû. [De
qua Accurf.inl.i.in verb.rcquircndis. ff.
de req.rc] Quarto,proipfa iudicis fentefi
tia, qua banni pœnam pronuntiar, quod
quidem intcrlocutoriam tantùm ôc non
diffinitiuam pronuntiationem continet,
nec qucquam inteftabilë reddit. [ l.fi quis
filioexhxrcdato.§.eius.dc iniuft. ôcirri.fac.tcftam.]
E xilij autem fignificatio,triplex eft v t
nominatim doect Marcellus in I. exiliunr
ff.de inter.ôc releg. P rimo, cft certorû locorum
interdiftio,vt cum aliquis certa;
prouinciçacceffu interdicitur,feu incolatu
alicuius territorij,vel etiam vrbis.quae
quidë exilij fignificatio,eadé fere eft cum
eo quod bannimentum galli appcllant,
quo iudices prœfidéfque vti folent cum
fuis fententiis interdicunt alicui toto illo
territorio, quodfuaefubeft iurifdiftioni.
Extra enim diftriftus fui fines quem exu
lare fcu,quod aiunt, bannire non poffunt
[iuxta 1. relegatorum.§. intcrdicere.de interd.ôcrclcg.TraditBaLinl.executorcm
col. 7. verf. Modo ego qua:ro. C. de exccur.rci
iud. 5c in l.i.col.3. verf. 5c circa prixnam.C.dehaercd.inftit.
]
Secundo , omnium prorfus locorum
prêter certû interdiftio eft cum lata fuga.
Hanc nos vulgo confinare appcllamus,
feu adeonfinia ciiecre.
Tertio,cft infuie vinculum.id eft in infulam
rclcgatio. vbi condenato tanquam
ci qui excômunicationis fententiam pafy
ij

166 TITVLVS
fus eft, interdicitur hominum commercium,cuiciuitas
quoque,ôc bona adimun
tur. Et haec tema fpecies propric eft ca
quam deportationé in iure appellamus,
ex quaciuitas vnacum bonis amittitur:
ôc clt ea grauifsima exilij pœna.
Hae porro ôc banni ôc exilij ita diftincïaefpecies
facilcm fternent viam, lucémque
magnam adfcrcnt ad definitioncm
noftra: qua:ftionis , ad quem exulandi ius
pertincatî Qua; quidem ex fupra relatis
lpeciebus ita eft dillinguenda, vt quod ad
hanc vltimara exilij fpecienrpertinetjca:teris
grauiorcm,quamdepcfrtationem diximus,
quatuor fint tantum perfona^ à
quibus ca pœna infligi pofsit, quas cnumerat
Accurf. in§. 1. inft. quib. mod.ius.
pat.potcft.fol.primo,Imperatori,ôc cicui
vices fuas in ludicando mandauit. Cui
adde reges,principéfque omnes,qui fuperiorcmnonagnofeunt.fecundum
loan.
Fab.ôc Ang.arct.in eo loco.Secundo prçfecf
o prxtorio.Tertio praefecto vrbis,qui
omnimodam habet imperij poteftatem,
& iurifdicfionem: qualis eit prxfecfus
Panfiorum, non item Blcfiorum, ôcca>
teri qui minores funtpra:fidibus,cum illis
fubfint(quod dicitur)in rcifortu ôciurifdiclione.
Qjiarto Scnatuifeu£ vt aiunt)
parlamcnto, quimaioris longe eft authontatis
praefc&is, tamprauorio quàmvrbis:ita
vt non minorem habeat in fententiaferenda
authorita tem,quam princeps
ipfe,cûabeo minime appelfctur.[l. quod
principis vbinot.Accurf.ff.deaq.plu.arc.
l.non ambigitur.ff. de leg.ôc fenatufeonf.
l.quominus.ff.defiu.l.i.^.i. à quib. appel,
non ho & l.i.§. de qua au tem reftitutione
ff.depoftu.Ang.Aret.in cit.^.i.inft.quib.
mod.iuspat.potcftfol.jSenatus enimaliquâdo
principi çquiparatur. Vnde fupreme
curie indiitinctè licet ôc deportationis
ac banni pœnam, extra regnum indicerc.
Ab ca enim latae fententia: vndique, qua
noftrum patet regnum, eifeclum habent.
[tefte Bal.in cit.l.i.col.3.C .de haered.inft.]
Relcgâdiius Quod vero ad relegationCmpertinet:
Deportatio
tus pœnam
qui pofsint
irrogare.
folis c
°mpe- in fumma conclude, qui merum habet im
merumi ra
S
- P ermm
>eundemhabererelegandiius.[vt
permm. placuit Accurf.in cit.loco.in verb.deportatus.ôc
in ver.relcgati.ôcin eam rem mihi
videtur cafus in l.nullx.C. de fenten.&
interl. om. iud. vbi Accur.ôc Cy.ôc Bal. ]
Angélus quoque [in d.l.nulhejtradidit iu
dices quibus men imperij ius non cft,non
poflequcm ciuitate, velpatriainterdicc-
T E R T IV S.
rc,nec(quod aiunt)confinare. cum iftud
fit fere relcgationis inftar. Ifta enim funt
prorfus rncriimperij,[vt eo loco Bal.ôc in
c.cum non ab homme, vlt.col.cxtr. dciuftit.
ôc Bart.l.imperium.ff.deiurifd.omn.
iud.J Nifi ita lege municipali amphor poteftas
effet infcnoribuscôcefla[vt limitât
idem Bal.in cita.l.nulla:.fub fi.] Relegatio
autem Ôc deportatio tripliciter differunt,
[vtcolligere licet ex 1. relegatorum.iuiicfai.i.ff.dcinrcrd.
ôc relcg. ôc ex Accurf.
glo.in §.i.inft.de pat.poteit. ôc ex his quç
tradit Bal-inl.i.C deha*red. inftit.] Primo
q> deportationis pœna folùm à principeinfligi
potueritjtum ôc à fpnatu,pra:fecf
ôque pra:torio,ac pra*feclo vrbis.Cxr
teri autem qui infra hos,dpportandi poteftatem
non habent. Secundo, deportatio
perpétua effe intelligitur, etfi nullum
fit pra*fixuni tempus. [d.l.relegatorum.$,
hsc differentia. vbi Accurf.] Tertio, deportationis
pœna ciuitatcm adimit,ac ius
patria: poteftatis foluit.[glo.in d.vcr.rclcgati.inft.de
patr.poteft.ôc text.in l.qui cû
maior.§.is demum.de opcr.libert.]
Caeterùm, relcgationis pœnam infîgercquilibetpotcft,
cui merum impenum
competit, etiam fecundum Fab. minores
iuftitiarij : tum ôc in perpctuum ôc ad
tempus. Item nec bona adimit, nec ciuitate
priuat, nec ius patria; poteftatis foluit.
Ex quibus confiât non fatis rectc eos
fentire,quicumdeportatis bannitoscom
parant.Nam hodie cuilibet fere etiam inferioriiudici,
ius eft ex côfuetudme bannumindicendi.Deinde
bannitinoftri bona
fua non amittunt, ficut nec relegati.
At hoc in deportatis eft notifsim um, nifi
in fententia referuatum fuerit. Alia etiam
forma eft deportationis,alia banni. Quia
deportatus toto orbe prêter certam infulam
in quam mifTus eft, interdicitur. At
econtrario bannitusin omni orbis parte
habitàrc poteft prasterquam in patria,à
qua exul facf us eft. [vt ff. de orig. iur.l. 2.
verf.ephcfi exulatû.] Adhçc,deportatione
patria poteftas foluitur: bannimento
minime. Adde quod banniti.[vt not.Bal.
in l.i.§.exact is,per §.poftca.d.l.i. ff.de ori.
iur.ôc Accur.in l.i.C.de mod.mul.ôc l.vl.
C.defufp.tut.ôcl.3.§.tutores.ff.co.] nulla
infamia; nota afficiuntur. Vnde cenfuit
Bal.qui ex patria vna extorres eflent facf
i,alia in honorehaberi. Cuius reimanifefto
eft exemplo praefes illequondam no
fter Raynerius gentilis,quem tamen non
Tri
plexdif.
f«étiaintet
relegationê
Se déporta. •
tionem. 4
Bannitos i
deportatis
differre.
Bannitos
nullam infamiamincurrere.

ARTICVLVS DECI
nifi honoris caufa nomino. Magna enim
fuit ille nefeio an dicam fôrtuna, feu prudentia,
qui Roina exul factus apud no.
Bannitos ftros in tanto honore eft habitus. Qjio fit
magisreie- vtconcludédumputemeosexules,quos
gatisquade- jj0t}je bannrtos appcllamus,magis relegaparari."
t' s
j quàm deportatis accedere. 11 haec de
bannius fatis.
«{[Delinquentcs.
i.
Oc contextu videtur à côtrario fen-
H; »fu innui. quod fi qui alio in loco caftcllani
iurifdictioni minime fubdito, deliqucrint,
non pofsint abeo incxilium,
feu bannum mitti.Nam 6c Bart. poft Cy>
[in l.cunctos populosan penult. çol. vcril
meri autem vidcutur. C .de fumm- trin. ]
non inclcgantcrinterpretatur ftatutum,
quo limitaturid quod intra territorium
fit, vt non extedaturad eos cafus^quicxtra
territorium. ex vulg.ratione l.fi vero.
§.de viro.ff.fol.mat. Et ratio eff,quodftatuta
quibus conceditur facultas inquiren
di fuper aliquo delifto, vel de pœna fuper
«o infligenda,cam tacitam accipiant limitationem,
vt intclliganturdelîisdclnftis,
quae intra îplum territorium commilla
funt,cuius tutelaiurildiétionifqueadminiftratio
ad ilatucntes pertinetzidquod
apertècomprobatur hacnollra côfuctudinc
Nec enim cogitaile videtur qui in
fuo territorio edic"tû cdidit, feu ftatutum
condidu, de his qui m illis locis extra cius
iurifdictionem pofitis,committerentur.
Nâncc offenfusiudex feu dominus prouincia*
videtur, ex his quae extra ciuscognitionem
verfantuiyiec rcfpub.quoque
cuiusadminiftrationemfukepit. Qjtiare
non eft quod moueatur his quaenequein
fe,ncqucin fuosadmilla funt. [d. l.cunctos
populos.6c 1. extra territonum.ff.de
iurifd.omn.iudi.Sc itafenfit Gand.in fuo
tractatu dcmaleficiis.ôc Io.And.in addit'.
ad Spccu.tit.de compct.iud.adit.§.i. qupj.
rum meminit Bal.in d.l.cunctos populos,
col.pcnul.] Vnde creditum eft cos qui aliquid
extra territorium fuum perpetraff
entjpofleiudicem ordinarium vt incompetentem
reeufarc, licet illius iurifdictior
ConHietu- nifint fubditi.[6c hanc fententiam nomin
a t i r n c o n n r m a t
'"ucUiUa- I°an.And.inc.i.decpn-
*««traeius ft« tu
t.in 6.8c Bal.in d.l. cunctos populos.
iaum & i n U
îoo - C
- d c
M V S SE P T I M V S. i6>
(vt aiunt")animaducrtcre in cos, qui illius
lurifdictioni fubfunt, fed non ca
cunuch.ôc Card. in cl. i.§.i".

i6i TITVLVS TE R TIV S,
quifpiam ex illa ciuitatc frumentum ex
alio îoco,qui extra tcrritoriû effet, tranf
uexiffet, non pofsit à fui domicilij iudic
banni pœna condemnari, cum ca ftatuto
tantum, non iure communi prodita fit.
Sed 5c dubitatum eft, quid iuris effet
dcco extranco, qui à caftellanoapprehcfus
eft ob delictû alio in loco commiflum.
Qua in re id fummc animaducrtcndum
eft, quod apud gallos vfu obfcruari folct,
cum (vt faepius eft à me repctitum ) iurifdiftiQnesnoftretcmporalcSjfintadinftar
patrimoniorum redacte, 5c per viam contractus
fcudi fint vaflallis in fcudu m conceffa*,
non poffunt à fubditis in domini
preiudicium prorogari,ncc contrahendo,
nec dclinquédo. Sicut necabepifeopiiurifdidtionc
recederc fubdito licet [îuxta
c. fignificafti. extra, de for. comp. 5c quae
traditcopiosè Bart.inl.i.§.& poft operis.
ff.de no.op.nunt.]ita vt quaecauta,difpofitâque
iure communi extant in l.ha*rcs
abfens.ff.de iudic.c.Romana.§.côtrahentes.
de for.comp. in 6.5c in l.i.iuntt.auth.
Qua in prouincia. C. vbi de cr. ag. opor.
hodie vfu abrogata fint,vt nedum in ciui-
U D U S c a
b'dos' »^ & m
criminahbus ncgotiis,qui-
_i*f * "ni*; libet alio in loco conuentus, ad domicilii
voiq, pumii . I r r • •• •
&quocûque îudicem remittendus ht. lixccptisiisqui
iudicc. incertis fedibus fine certa arte, ac officio
hacatque illac vagâtur.qui obdelictum,
etiâ alio in loco adiniifum, vclànonfuo
iudice puniri poterût,fecundum ftatuta à
confuctudine loci in quo deprehenfi fucrunt.
In quam fentétiam omnes fere vno
pedeiuifle videntur doct.in l.cunctos populos.
5c l.i.5c aut. qua in prouincia. Exceptis
etiâ his tribus calîbus, quibus quis
forum fortitur ratione delicti. i. Qui res
naufragio ruinaque amiffas capiunt,puniripolluntàiudiceeiuscuifurtumcommiflum
eft. a.qui res fociorum acconfeederatorum
occupant. 3. cum in loco delicti
non inueniuntur, vel cum nulla adminiftrat
ur iuftitia in his locis quibus admif
fum eft delictum. Tune enim in huius rei
defeclum poffunt delinquentes à quocunqueiudice
puniri. Quos très cafus vbcrnmc
profcquuntut Bart.Ôc Bal.in cit.
l.cunctos populos.
^Vhspublicis.
Sill* \7" I a s u b u c a s
P dixitVlp.inl.2.§.via-
V rum.ff.nc quid in loc. pub. eas effe
; quas Graeci bafilicas, Latini pra*torias
fcucôfularcsappcllant. Quarum iusipfi
principiconfiât referuatum, quifolus ius
publicandi habet. [§.viam publicam. injd.
1.2.5c c.i.in princ.que fint régal.] Vnde Sç
iure diuino viae publiée regia* appellabantur.numc.21.
licet enim vnicuiqucpriuato
liceat his vti, in his ire, agerc, iumenta
plauftrâque ducere, harum tamen folum
publicum eft,ac ad Regcm pertinct. Vnde
abfque ciusiuflu non poffunt nec rcflringi,
nec alium in locum transferri, cû
iflud fummc reipub.intcrfit. [l.quod prin
cipi-ff.de aq.pluu.arc.]Et quanquam tuitio
conferuatidque viarum pubhcarum,
5c cura earum, que tu nus in his agere liceat,
ad principem pertincat, animaduerfioque
latrocinioruin, ac deliftorum qua:
in illis committuntunita tamen apud nos
vfu obtinuit,vt ca cura caftellanis noftris
ac prouinciarû praefidibus cômitteretur.
Qua* res fane licite ficri potuit, vtfuprà
©ftendimus. Nam cum hodie videamus
caftellanos noftros fibi arroganter fatis
omneius acemolumentum quod ex duclis
plauftris,vectifquemercibus,ac carteris
rébus per vias pu blicas pendi folct, attribuiffe,
aequum fane fuit cos quoque
earum curam gererc,acà latronibus,graffatoribùfque
vacuas reddere, ita vtipfi
quoque teneantur eos, qui in illis viis
funt graflati, exhibere, aut rcs abftraftas
reftituere, 5c dâna illatafarcirc. [îuxtal.
nequid.deincend.rui. naufra. Qjio loco
iftud copiofe examinât Bart.not. Archid.
33.q./.c. fi quis peregrinos. 5c nominatim
Bal.in c.i.$.conuenticulas. in vlti. not. de
pac.iur.firm.5cinc.i.^.marchio,quifeud.
dar.pof.5c decif.dclph./.queft^^.vbiali
quis.jSolétenimincamrépcdagiacxigi. pedag; aob
[Bal.in cit.c.i.quaefint reg.verf.extrano. viarumfecu
& Hoftienf.tit.de conf. §.ex quibus. verf. «-««01 fea,
fed nunquid.] Vnde qui pcdagium(vtdi-
citur)foluit pro reprefaiiis capi non potelt.
[ fecundum Odofr. quem refert Bal.
inauth.habita.C.nefil.propatr.]
% Succinctus ac perutilis viarum
publ.Tractatus.
P Orro, cuiri magnas ac diuturnas contentioncs
fuper viis publicis motas,nô
eft qui non viderit au t audierit,c re erit vt
pauea quae ad eam rem pertinent, referamus.
Ac primum traditum eft à Caio iureconf.
[in l.via* latitudo.fl.de fcruit.ruft.
praed.Jviae publ.latitudinc ex lege i2.tab.
1 o w
*

ARTICVLVS DECI
in porrcctum. feu dire&un1,oc~topcdum
Vispub.la-cflc,in anfractum autem, id cftindiuertitiwdo.
culis vbiefttoruaacinflexa,dupljcatam
efre,nempe fcxdccimpedum. Quod quidem
intcllige de via lcgali. N am conuentionalis
via ex gartium conuentione, ôc
latior,ôc anguftior effe pbteft.[l.ccrtogeneri.ff.de
fcruit.ruft.praed.] Huius autem
latitudinis puLratio eft[ex d.l.viçlatitudo.]
quod tanto fpatio poifunt duo plauftra
fefein viaoccurrentia,tranfitumfacere,vt
res ipfa nos fatis cdocet. E t eadem
ratione via: latitudincm, cum in anfraftû
irctjduplicatam lex voluit,vt feilicet fcxdecim
cifctpcdû,cumfi foret anguftior,
aurigae (quipropter diftortumiter,noh
fefcanimaduerteranf) impediréturtrâfitu.
Vcrùm cum hoc perla-pc vfu euenire
vidcamus(fcilicctantiqua illa cura in fter
nedis reficiendifc]; viis publicis pafsim ne
glecf a ) v t plunbus in locis i ta f triefa: fint
vis, vtex iniuftalatitudineobuiantibus
fcfc duobus plauftris nccefTcfit alterum
rétro ire: Quarfitum eft quem aurigarum
currum retroducere oporterct.[hçc difpu
tatiomotaeftprimum ab Accurfin glof.
mag.inl.i.§.hocintcrdictum.ff.nequidin
loc.pub.ôc Bart. codé in loco.tum ôc Cy.
Bal.ôc Saly.inl.pcragrum.C.deferuir.Ôc
aq.Ôc Ang.in cit.l.fluumm.dedara. infec.
fub princ] Etconclufum eft in fumma, ci
omnino deferêdum eile>qui primus viam
. eftinereflus. Quod emmin vfus publiïfum
pnmo c
os deftinatum cit,id primo occupanti co
occupîtic

l}6 TITVLV5
fettio. Qua in re Bart.in 1. per Bithiniam.
deimm.nem.côclib.io.C.diftinguêdum
fenfit interviam publicam ac priuatam>
& intcr eam quae in ciuitate fit, vel foris.
Vt quidem via quae intra ciuitatis mcenia,
àfingulisciuibusante fuasçdes ftcr*
ncnda,muniendâqucfit.[iuxtal.aediles.§.
ftudcant. fF.de via publ.] Quam fentcntiam
probat P ont.in verb.viam. ver.riot.
q> viam.quam tamen tempérât fi dominus
illarum aedium ciTet folucndo.Nam fi
tanta rerum incpia laboraret, vt eireficiendae
viaenon effet, quae ante illiusdowmm
eft, vicinorum vtiquc effet tantae
paupcrtatis mifercri,iifq; illam viam fter-
«cre tenerétur.[pcr.l.i.4.vl.ff-de via pub.]
licet B utrig. in 1. atfinftructionem. C. de
facrofanct» ccclefi. contra exiftimauerit
vt feilicet cum hoc omis reficiendae via;
onus fit reale,dorauiquc,ante quam ea
eft,incumbat,pofsit eadomus capi, &
(quod vulgo dicitur) areftari pro paui-
*nento. Ex quo inferre licet non inquilinum
quidem, nec conduftorem ad huiufmodi
oncra realia teneri, fed dominû domus,
feu locatorem : quo tamen ceffante
poteriteonueniri conduefor, vtrefkiat,
dcdu&is tamen impenfis ex penfione do-,
mus.[Bart.Sc Alb.ind.l.aediles.] Tum ôç
quidem tenentur iplî inquilini vias mundare
& purgare.qualiter folet plaerunque
publicisr ftatutis ôcproclamationibusindici.Caeterumca
omnia oncra agnofecre
tenetur,is qui gratis illam ex domini beneficio
domum inhabitat.[vt fenfit Bart.
in cita, l.aedilcs. & videtur cafus in 1.3. de
imp.inreb.dotal.fac] Quodintelligefecundum
Bart. nifi alius has immunditics
in viam publicam proieciffet,cas enim toi
1ère tenetur. Ad quae omnia oncra exigen
da folum competit iudicis officium , 5e
nonnulla quandoque dantur interdicta,
vt placuit Specul.in tit. de off.omn.iudic.
Ideovidemus indics ob resiftas,iudicis'
officium implorari, vel illius qui car 11 m
rerum curam ex publico demandatam ha
bct-.ad quem quoque pertinet, iubere vt
omnia quae vias publicas impediunt, tollantur,eiiciantùrqueimmunda,
& fi quae
fimilia.[vt patet ex l.a.ff.ne ne quid in lo.
publmot.Spccul.tit.de iniur. & dam. da.
6c in tit.decauf.poff.8c prop.§. 3.] Aft vbi
agitur de via publica,quç extraciuitatem
clt, puto ego ea in re Bartol.rccYe fenfiffe,
qui exiftimaucrit eam cômunibus ciuitatis
impcnfis,ad quam ea pertinet, reficien
TERTIVS,
dam. Tune fiquidem imponenda venitci
uium contributio, quam çolllcctam vocant,pro
modopatrimoniiacfacultatum
vniuicuiufq;.[l.per Bithiniam. ôcLadinftructioncm.C.dcfacro.ccclef.ôc
in auth.
deecclef.tit.§.ad hoefancimus.] Quae res
tamen temperâdaeftcx diftinftionequâ
in eam rem adhibet Plat, in l.vnica.ff. de
Alexand.primat.Ub.il.C.vt fiquidem ciuitas
recipiat vcc1:igalia,ac tributa quaefo
lent fingulis vîatonbus imponi, ad candc
pertineat omis reficiendarum viarum, ôç
inftruendorum pontium, ex reg.quifentit
omis.Sinonpercipiat, nonaequum eft
eo onere grauari. [Quam diflinctioneni
fecutus clt Pirrh u s, venerâdus mjhi femper
praeceptor,in cir.l.vnic. ôc Cep.in fuo
tract.ruft.praed.tit.de via.q.aj-.] Quod au
tem de viarum ac pontium inftruftione
diclum eft, id locum habet etiam in mûris
ciuitatis, & aggefibus, quibus folet aquaïumimpetus
reprimi:itcm 5c in reficien- .
dis in aquae ductibus ôc canalibus,ôc portubus,
[ vt tradunt interp. in cit.l. per Bithiniam.ôc
l.ad reparationem. de aq.duc.
libr.n.C .ôc l.ad portus. C.de oper.publ.]
Aquarum rerum ad publicum vfum de-
. ftinatarum contributioné,neminem prçtextu
officij dignitatifue exeufari côftat.
[l.abfit.depriunce.dom.Auç.lib.n.C.ôc , ». ,.
l.adportus.5cl.omnes.deoper.publ.]ita openbmpavt
ne quidem ecclefia ipfa ab eo eximatur biici* ne ce- :
onerc. [d. 1. adinftru£honem. Ôc §'. ad hoc Jf
fancimus.inauth.de ecclef.tit. Not.Butr.
in c.non minus.de Imm.eccle.Card.in cl.
Lq.17.dc vjt.ôc honcfi.cler. ôc Anchar. in
rcpet.c.poftulaftî.exr.defor.compe.q.7.]
Vnde fient tenetur ecclefia ad huiufmodi
pperum publicorum refectionem, itaôc
ad gabellae, quae rebus inuettis in ciuitate
imponitur,folutionem, ôc caeterorû onerum
praeftationem quae illius ergo impofi
ta videmus.[vtdocent Butr.ôc Bal.in d.
l.ad inftructioncm. ôc idem Bald.in enos
Ilomanorum.in vcr.munitionibus.de pa.
Conft.] Ratioautemquarenemoabhu*
iufmodioneribus tâinftruc"tionû,quàm
gabellarumin camcaufam impofitarum
nô eft alia,quàm quod ea onera fint,quod
dicitur,tcrratica,5c fie realia, quae nô perfonis,
quaefolent aliquando ob dignitatê
velpriuilegium, eximiabimpofitis oneribus,
fed rebus ipfisincumbunt. Qvialiter
ànoftris factitatûeft in reparandislittoribus
ôcasrs-cribus Lia;eris,numinis rapidifsimiQharc
vulgus calciatasappellat)

ARTICVLVS D E CIM VS EPTIM V S.
in quibus cxtruendis, impctrato in eam
diplomate regio , impoiiti funt fingulis
terra: iugeribus iuxta Ligeris ripas circûîacentibus,
afles très. A quaimpofitione,
cum ipfa realis fit,nemo cft qui exemptus
fit,ncdum ccclcfiaipfa: idque recYe. [ telle
Saly. in l.neminem.C.dciacrof.ecclef. ôc
Plat.in d.l.per Bithiniam.]
Porro quod ad viam priuatam pcrtlnet,noneft
propofiti noftri hic referre,
quifnam ad eius refectionem teneatur.Fa
ciet tibifatis Bart. in cit. 1. per Bithimam
6c fufîus C cpo. in fuo illo hbro, quem de
feruit.ruit.|pra*d. fcripfit.§. via.
A n a iî vi a Vtitaque nileôfufeànobistractetur*
publicaxdi- non mifcëda eft via priudta cum publica;
fiauit.coga- q UaȈ nobis exa&ius tracTandacit. Qjua>
Smoltfi!" 1 ïiego pôteftfiquisinvia publica sdificare
prefumpferit,an deftrui ac folo arqua
ri debeat zdifieium. Qjiain re ommnd
adhibendam cenfeo non minus a:quarn
quam elegantem Vlp. diftinctioncm in L
a.J.fi quis à nemine. Se l.vl.ne quid inloc.
pub. vt liquidera vfui pu blico non occat*
non fitcompellëduS quiardificauit fuum
ïedificium tôlière. E t hoc optima conftitutum
rationeputo ne ciuitas fcihcet ruinis
deformetur , temeritatis tamen fuar
pcenas noncuafurùs: itavt vectigalhuie
sdificio imponendtim fitquod Solarium
àfolô âppellant. Qjioditaaccipefinulla
précèdent operis interdidlio, vt illis du o^
bus refponfis prapfupponitur. Et in hdc
ftartdurft omnino arbitror, praeterniifsisintérim
illis otiollsaltercationibus^quas
fuperea re inter femouentdoél.
An ' 'me Scd Ôcdubitatura cftdeviajllaquaîin
il duêrum cohfinio feu limite duarflm caftellaniatetritoriorû
rum,feft prouinciarum feu qua: media cft
pofitacom- j n t c r ji u o territoriajVtriapplicaridcbcatJ
SïSaV 1
X
* m
° téh
*'
B al
-C in
l u r C S V C r f & i t
ï'fi P ' V
C. de condit. infert. }poft multa taqdeffl
hinc attjue inde adducta,e5ckidit in fumma
illam viam minime' diuidi oporterc.
Cuméiuifijoncmcommodam via non re
cipiât-Certa cnkri cftiuris régula fubftan
tiam éiùs rci indiukluafîi eflcjCUiusefFe-»
auseftindiuidU'us|"arg.l.cuiuseiTecl:us.iT\
de rcg.iurl Ôc 1. arbor'.Ç.-de veftibulo-n"/*
com.diuid.] Vndequsin-ea via admiffof
fût déliera, ab altero ex praefidibus vtrîuf"
que prouïnciepuniripolfunt,noh habita
illalenrÔC futih ratione, inqua viae parte
an hac,an illac verfus,admiflafint:cu£n Vt
diximus,viairï pfomifcuo fit vfu,aeiurifdiaione.
Ita vt Vtcrq,- praefes in colligen-
dis ex hac via pedagiis tùm Ôc fuftJncndis
oncribùs quàfi focij habeahtur, cum câ
omnia emolumenta ôc oncra ex arquo inter
cos diuidantur : item ôc maleficiorum
tognitio ôccoertio : hec inter vtriufque
•prsfidis iudices locus crit praruentioni.
Qjiam Bal.fentëtiam veràm certâmque
àrbitror.
Scd an contra viam publicam pratlcri-
A n
fcipofsit?Inquâm rcm(nclongius vage-
V*^'
mur) extat expreflum rcfponfum in 1. ^tti'/ôiW
viam.fEde Via pub.quocautum cft popùlum
via publica etiam àlongo temporc
non vtëtem eam amittere nô po fle. [Cui
confentit Accurf. in 1. cum notifsimi. §.
eddem iurc.C.dcprsf.trig.velquad.ann.'
Bart. in d. 1. viam. ôc Guil. de C ug. in 1. lî
rem.^.omncs.de pig.aa,Ôc ferib. in 1. cûm
notifsimi] Qjiandoquidem ire pcr viam
publicam aïs eflenon exiftimât,fed quan
dam tantum facultatem[iuxta 1.2.§.viam
ff. Ncquidinloc.pub.] Quxquidem fa-
«fultas nullius temporis pra:fcriptionifub
lacet. ' ', :t:
^Tutores.
IN huius vocabuli explicatione,iftîus
obiter admonendi fumus, quanam ex
caufa id factum eft, Vt cum maiorcs noftri
c'a ômnia quœ ad merum impcriùm pertincrcnt,v
t eft gladi j poteftatem habere, ôc
mixtûcum omnhnoda iurifdicïione alta
média ôc infima,caftellanis concefsiilcnt,
fpccialiter tamen ius tu tores curatorefq;
pupillis, minoribus, ôcprodigisacfimihbus
pcrfonis,dandi,huicconftitutioni adiccerint.
Nam in ea tara lata ac effufa gencrati
imperij concefsione, fatis eapoteftas

:
17 TITVLVS
rit. Nam confiât praîfidi piouincix m e - •
rumcôpctercimperinmf,C illicitas.qui
Tutotis;da- vniucrfas.ff.de offic.prxf.] Eidem tamen "
tionem neq; 2ex lulia. Atrilia fpecialitcïius dâditutp-
IZdi'&o? resconccfsit.[§.i.inft.deattil.tut.] CLua '
mseffe. in reanimaduertendum eft iure antique
dationem tutoris, neque. imperij neque
iurifdi&ionis olimfuiffe,fed illahis folis
competebat, quibus ex lege vel fenatufconfulto,
vel principes placko fpecialiter
dcmandataerat[texind.^.tutores & teftatur
Iacob. Aret.vetuflifsimus iuris interpres
quem refert Bart. in d. tutores.
& Safy.inl.cognitio.ff. dcoffk\ciuscuk
mand.cftiurifd.jVnde Accurf.inl./.ff.dç
tut.5c curat.dat.ab his. n o n fine caufane-r
gauitiusdandi tutores cyiquam compCtere,cx
co quod merû haberet impcritim»,
ycl mixtû, fed eum folum affirmauit,cui
illud effet, à lege côceffum, vel abço qui
legis côdendx haberetpoteftatê. Qjiofit
vt in 1.3. eod. tit. conume«ntur ij nomi-|
natim,quibus ea tutoris dandi potcfta%
competit. Cuius rei fane puto kabuiffi?
rationem maiores noftros, qui hanc confuetudinem
introduxerc, vt prxrter iura
caftellanis conceflaj Schanpquqquepoteftatem
tutores dapdj fpecjalïteradiicc*.
rent, quafi ca iure fpcqali competercjt
Qjjod porro in huius cqnftitutionis çon,
textu. (ubijciturdp poteftatê créandiqu^
rarores venit Jioç qln4«minjConfcqucn-*
Iuscreandi tiam dationis tutorum yrplacct Ang.in.
curatoresei cic,|a. ff.deiurif.qmn.iud.pqr.§.penuk*
competitcui ^ft. Attil.jtut. addens^Sç hpc fingula/-
Scdatiotu,- '• . • • J i. •
torum.
re
> vtidem quoqupmris procédât ni conftituendo
curatoread lues. N.arn coram
quoçûqueiudiceksminorum venuletur,
ab eodem in pam creajri poteft curatorw
[Innocincpetitio veftra-pxtr. depropu-,
rat.tçx.ioc.ficômuni.dpiudjin fS.jIdçm
quoque iuris procçderc çertumeftincji-!;
raronbus, quifurkifis, mcnîfcaptis,pro-f
digi» & fimilibus pprfonis dâtur.ad exenl|
plunjmioorum£»ift4«pi}Caj;.§,furmfi.ck
ti.fEdccurat.fujr,}, . L. x , ( I
Q
% Inucnjrariumki
•-j 11 3
Vandoquident à plcrjfque dubita*)
_ l t u m extat, an inuentariurn imn
ftontate c5- diceconfacierlumeffet', anaJiottaria folnb
ficiendum. e g o ( y t paiicismeapemm^œnfictcduîn
puto iudicisiaiicf oritate^ illud, pnefflftimj
q u o d a b hxrede fit. & IpEcTrecEptios eft
fenfcntia r 5c canfirmau>Videtiiitext.j[,
TE R T I V S,
nulli.^.cum autem deepife. 5c cle. 5c l.de
creationibus. C de cpifc.aud. vnde hîc
partes ex caftellano feu eius iudici comjniffx
funt qui altam iuftjtiam exercer,vt
j". co.§.ii. Idcoad inferiores iudiecs non
pertinet.
*irSubhaftatjonçs.
. !
ceteraadmonendi fumus quecûq;
I Nter
dchirifdiclionibus haclenus dicta funt,
eain priuilcgiumcffe ipfis caftellanis con
ceffa.Idquccpntra vel faltemprstcr iuris
cominunis régulas, prxterquam ea ipfa
qux proxime de inuentariodiximus. Va
de fupcreft vt 5c de proclamatum ^ feu
fubhaftationum materia yideamus, An
eius cogiùtio ad caftellanos ex priuilegio
pert,uieat» Qjiainrcficrcdamus Francif.
Accurf. (cuius meminit C y. in 1.3. Si in
cauf. iudic, pig. cap. fit.} fi ius addiclionis
fpuimpetrationis dominij rei fubhaftatas
fpe^tes,videbituriure fpeciali, acin priuilegium
conceffa. Qjiod quo perfecfius ca
pias,fcicndum eft aliudelie vend'erç,aliud,
in folutum dare, 5c aliud addicerp. vt fenfit
Are*» quem refert G y.in cit.l.3, Sed vterquç
frigide fatis horum voçabulorum
differentiant tradit. Quare vt quid nos
plenius doceamqs, intelligenduïn eft victqripro
executipne fententix,5chodie
creditern» ex om/ijbuj fere Gallorum
morjjbus Italorûmque ftatutis, in executjqnem
inftrumcntorumÇqùoddicitur)
gaxétigix,quatuorîn fumma prodita effe
remédia [quxconnijmerat Açcurf.in t à
diuo Pio.j. fipignora.ff.de re iud,referût
1«,
Bal. 5c Saly.in l,ordo. in.|.not.C, d«
c x e
ç«t frei iud.] Horum primû eft,vtcapian-»
tur pignora,qux fi créditer pencs feretinere
volueripj poteritqriidem,"ita vtad
çqrum vcnditionent muume deyçniatur.
Per quam tamen viam np^ fatis tuto fibi
çonfulcre cre4itorem arbit?or. Cum fruH
ctjus,cx his rehus pcrccptQs iHfortcm im-»
pHt^ccGgatyr[i fi (.-&2 J.C.4cpig,a,4t,JSe-i
cun.d«m remediuinefti n t cre^ik^i addi-j
w^jyj pignpra .pro.débita qua«t;tatc,
i)p« pr.o1ninpfi[m cit^pignprajQjtx:
addijtkifpççie^i venditipnis fiabe£.[l.fi
p o d i u m , Q.jdceuiclr.jEa aureni,qu£ cf|
iftfojutqm datjp^ficrî rjpn poçcft,nifi praç
c^denfe'fubhaffatipnejVt pla^t Saly.in
cit.l.ordo.pcr^uqî tex» co Iqcoid fubii^
cjëSiquodfiAajjicvi ex litigatoribuspigno-.
ra'capta ? npiadurn finito fubhaftationis
tempdrejaddica.ntur, fi fuperueniant qu\
-

ARTICVLVS DECIM
glus offcrant,crunt audicndi.f Cafus eft
in l.fi tcmpora.C.defid.inft.ôc inhaf.fif.
lib. io. C.] Vnde fcnfit Alcxan. tum de-,
mumeo perueniri, fi qua- capta funt pignora
emptorc non inueniant[vt eft tex.
in cit.l.ordo.ôc 1.2. Si in cauf.iud. pig.cap.
fit] O^uo fit vt prarpoftero loco referatur
hoc remedium. 1 ertium remedium eft
polfecrcditorem licitare, & emere ab exe
cutorc vt quilibet alius extrancus. dicta 1.
2. fi in cauf.iud. Qjuod quidem mihi tutior
videtur viafecundum Bal.eo in loco.
Qjiartum, fi ex débitons calliditatehon
inueniatur eorum pignorumemptor,poterit
creditor dominium rei capta* à principe
imprtrarc[iuxtad.l.vlt.C. fi in caufa
iud.ôc l.vl.Ç.feruâtur. deiur. dom.imper.]
Porro dua» illa* via* addicendi ôc in folùtum
dandi polfunt ab ordinario iudice,
qui fententiam ôc inftrumcntum garentigia*
exequitur, concedi.In quam rem
omnes vno oreconfenfere. Q^uartum vero
remedium eft impetratio dominij,
quodnonnifiàprincipc indulgeri tradiderunt
doct. i j quos commémorât Cy. in
d.l. vit. A iudice tamen ordinario tantum
idimpetraripoffe céfucruntalijperrtiul-
VSOCTAVVS. i 7 5
ti [ per tex. in cit.l.ordo.ôc 1,2.C. de ex ce.
rei md. Maxime Raph. ôc Alex, in d.§. fi
pignoraBal. ôc vberius Saly.incit.I.vlt.]
Dura enim ôc laboriofa res illis vifa eft, Adieûioné
ARTICLE DIXHVICTIESME.
creditorcm débitons calliditatc circun-( cuclomin
'J
i j adiudicatiouentum
adprincipcm recurrere, cum ad- n c mi 1 U (i i c e
fit illis iudex prouincie.qui his fraudibus ordinario fie
obuiam ire poteft'. Qjiod autem de prin- riex
p«cipi*
cipisauctontatedicitur, rcfpondentBal. * uthoritatc
-
Ôc Saly. iudieem iftaquidem permittere,
fed ex principis authoricatc,qui eam licentiâ
Uti concefsit ex fuo referipto quod
extatQvt aiunf)iniuriscorpore claulum.
Vnde quia princeps ôc confuetudo iurifdicfionem
tribuuntjVt nos fupra oftendimus.Introducta
eft ha*c confuetudo fu,per
fubhaftationibus ôccridis quacaftellanis
ipfis, ôc his omnibus, quos altos iuftitianos
appellamus, attributa eft horû
remediorum poteftas, vcndêndifeilicet,
in folutum dandi,ÔC addiccndi,feu ius dominij
adiudicandi vt.j.eod.^.n.Qjiod fane
neceuarium fuit côfuetudine exprefse
definiripropter hoc vltimum, quod non
nifi principi, vel eius iudicibus quibus illud
commifit competere videbatur.
«S^Item ledict feigneur Chaftellain a droict de retenue par puif-
' fancedefief, deschofes tenuesdeluyenfoy Ôc hommagc,ven
dues à perfonnes cftranges du lignage dudict vendeur, au dedans
de l'an de l'exhibition des lettres d'aqueft: en rembourfant
l'aquercur defon fort principal ôcloyaulxcouftz ôemifes
: pourucu qu'il n'ayt receu l'aquercur en foy ôc hommage,
ou baillé fourïrance.Toutesfoiss'il yauoit concurrence fur
lcdictrctraict entre ledict feigneur, Ôc le lignager du vendeur
qui feroit venu dedans l'an, le lignager fera préféré audict feigneur.
§. N O N V S.
f^Eidcm Caftcllanoius fâfquecfto feudum, quod ab eo pendet
quod extraneo valfallus vendidit, intra annum à die exhibi*
tionis inftrumëti emptionalis,à nouo emptore,prctio illi cum
legitimis impenfis refufo,auocare. Nifi forte emptorem in fidem
admifent, aut ad eam pra*ftandam dilationcm indulferir.
At vbi ad rcuoeandum huiufmodi alienatum feudum, cognatus
dominufq; concurrercnt,potior eritea inrecognati
conditio.
jVm his omnibus conftitutionibusdeiure
caftellani agatur r
ôc hic quoque attributa eft illi
qua*dam fuper retractu rcrum
ab eo in feudum dependentium poteftas.
Qjaara antequam declaremus^ prius noP
fe oportet triplicem fere apud pragmaticosretractusobferuarifpeciem.
Qjuidam Triplex reenim
eft conuentionalis,quicxpacfo de
us
^ e
"
retrouendendo in contracf u emptionis ôc

u m n
rTommfudi-
I 74 T I T V L V S
venditionis appofito oritur.vt cum vcrbi
o-ratia ita inter contrahentes conuenit, v t
emptor refufo fibi pretio rem venditori
reftituat. [in quam rem cafus eftin 1. a. C.
de pact-int. emp.& vend.] Qjaam quidem
retractusfpeciem Cagnolus.in repetit, d.
l.z .in 3. not. contendit magis appellâdam
pactum de reftituenda re,reftituto precio,quàm
pactum deretrouendendo.&
hac de re agitur in his noftris confuet.tribus
in locis.j.deobucn.feud.§.7.& feq. &
j'.decenf.§.io.&deretracl:.§.i4. Sccunda
retractusfpecieseft,qu3;diciturfanguinis
feu linearius retra&ns, qui morib. noftris
côfanguineis datur ad reuoeandas res immobiles,
qux maiorû fuere, extra familiâ
T E R T I V S.
venditas. Huius originem à iure diuino
plerique referunt. At crediderim ego non
aliundequàmexvfu & moribus noftris
cmanaffe,vtoftcdemus j. deretr. vbi rem
omnêaltioriindaginedifcutiemus. Tertius
retractus dicitur feudalis,& is compe
tit domino fcudali, feu patrono ad reuocandum
feudû à vaffalo olim incafu permifTo
hodie indiftincYe venditum. hic à
nonnullis ius pra?lationis,abaliis iusretentionis,
feu vulgo retenuti appellatur.
[de quo hac conftkutione agitur. & j'. de
rctrac.§.i6.&.c.i.§.porro.qual.olimfeud.
alicn.pot.& c.i.§.fi Titius.decontrouerf.
fcud.intcr dom.ôc agn.]
A R T I C L E DIXNEVFIESME.
^Lc hault iuftitier non ayant droict de chaftellenie a vn feul iuge
qui s'appelle Bailli:lequel a cognoiflance de toutes actions,
réelles, pcrfonnclles, & mixtes .Et peult punir & corriger
tous crimes & dclictz qui font commis & perpétrez en fon
badliagc, tant ciuilement, que criminellement. Sinon qu'il y
ait referuation expreffe au contraire.
§. D E C I M V S.
r^'Cuialtacompetit iurifdictio,non autem caftelianixius,iudicem
vnum,qui Bailliuus eft,tâtum habere licct. Ad cuius notioncm
pertinent omnia actionum gênera, realium,pcrfonalium,&mixtarum:omniùmquecriminumac
delictorum que
infuocommittunturterritorio,cocrtio,animaduerfiôqj tam
ciuilis quàmcriminalis,nififpecialiter incontrarium referuatio
facta fuerit.
Aftenus igitur de tribus fupremis
iudicum gradibus tractatû
1 1
} m eft, quales funt comités, baroncs,Sccaftellani,quibus
merum
mixtûmque impcrium,ac omnimodam
iurifdictionem côpctercdcfînimus. Nûc
de iuferioribus iudicibus agendum, quo*
* c t r e s
funtfubiectaeipecies. Qjijdâ
cum gradm. enim ex his altanijquidâ mediam, alij infi
mam iurifdictionem habent. E t eam quidem
iurifdictionem quaeftrictc fumifolet,non
ea quslargeaegeaeraliter accepta
, merum mixtûmque imperium curn
iurifdictionecomprehendit.[vt pluribus
déclarât inter cœteros Bar. inl.imperium.
ff.de mrifd.om. iud. & attigiobiter fuprà
in$.i.co.in vcr.altam.} Ex quo inferre licct,
cum qui altam, mediam, infimâmue
iurifdictionem habet, nonpofiedecaufis
criminalibus cognofcere:ea enim res pro­
prie ad merum impcriûpertinet: item nec
ius decernédi, nec in polfefsioncm mittêdi
habet, ea enimmixti funtimperij, nifi
eafpecialitereifintà côfuetudinc, vellege
indulta, vt liquido conftabit ex fubfequentibus
conftitutionibus, quibus huiufmodi
inferiorum iudicum-iurifdictio
ac poteftas figillatim explicabitur. Qjiin.'
etiam, quod magis eft,contcderim, hos iu
dices nullum fibi afTercrepolTe territoriû,
cumillud ad merum mixtûmque imperium
pertineat,[vt innnit Bart.in l.i.ft.dc
dam.infec] Vndcis cuius poteftas in fpecie
eft limitata, territorium habere nô intclligitur,
cum territorium vniucrfale effe
non ambigatur. Sicut nec qui in certa
re vel fpecie inftitutus eft haeres proprie
hxres non dicitur. Hxredcm enim vniuer
falcm effe fucceffore intclligimus, [ vt C.
dehered.inft.l.quoties.]Ita licct in fuo ar-

ARTICVLVS DECI
chidiaconatu iurifdictionem habeat archi
diaconus, territorium tamen eum habere
non dicemusi vndcfuus ille archidiaconatusnon
de fuo,fedepifcopi territorio
diectur. Nullus fîquidcm pra-ter epifeopumin
diocefi territorium habere întelligitur.
Tota enim diocefis, infpirîtualibus
folius epifeopi territorium cft.[c.omnes
bafilica*.i6.q.7.c.i.extr. de off.ord. Ôc
c.cum epifcopus.cod.tit.in 6.]Et quod de
archidiacoms dictum eft,procedit, ôcin
abbatibus, qui iurifdictionem in fuis habent
monafteriis, fed limitatam quidem.
Idem ôcin rec"toribus,qui olim meis etiam
temporibus non leuem infcholafticos ha
bebant iurifdictioncm, [vt not. Abb.in e.
cum in ecciefiarum.deoffi.ordi.inantiq.]
Idem in defenforibus ciuitatum,Ôc magiftris
artium.[Bal.in.Li.§.initio.col.2.ff.de
off.pra*f.vrb.]ij enim iudices, quibus nec
merum,ncc mixtum imperiumcôpetit,
nôpofluntquem re ipfain poffefsionem
mittere,ncc in carcercm côiiccre, vel quid
fimileexercere. [l.iubcrecauere.ff. deiurifd.omn.iudi.ôc
not Abb.d.c. cum in ecclefiarum.ôc
Bal.d.Ç.initio.] Vnde fi ij inferiores
iudices de his rébus cognouerint,
ad fuperiores eos recurrcreoportet.pcr ea
qua; traduntur in Là diuo Pio.in princ.ff.
de re iud. Qua* omnia planb noftris mpribus
recepta funt in infimisiudicibus, non
autem in altis ôcmediis: his fiquidemnedumfimplexçonceffa
eft iuritdictio,fcd
merum cum iurifdi&ioneimperium,licet
limitatum. Ad eos fiquidem caufarum cri
minaliumpertinet cognitio,etiam vfque
ad morteminclufiue,vt conftat ex fequetibus
conftitutionibus. maxime in §.14.
ôc 1/. Ad altum quoq; (vtaiunt)iudiciarium
decerncnda-commifsionisad faifié- }
dum poteftas,tum ôc dandi tutores pertiinfimnm
iu net.vt j.proxi. §. Infimis autem deenmidicem
d ecri- nalibus ac realibus aclionibus cognofeedi
lhuS JC
Kaîib * US n o n v t c o n a t c x v t i n
^ l " s
huius ti.
fis non'co-" con
ftit u
tionibus. Vnde in caufis feudalignofecre.
bus,cenfualibus,ôc(vt vocanQterragialibuscommifsiones
ad faifiendum, vt dicitur,decernerc
non poffunt..[iuxta §. 6. ôc
7.jwtit.proximo.] Is enim tantum mifsio-
, nem rcalcm, feu corporalc iubere poteft,
•

176" TITVLVS T E R T I V S.
finae & nouitatisjtum 5c fubhaftationum
ac cridarum per quas ad faifinam realem
proceditur. licet diuerfum obtineatapud
Andcgauos,Turones, acCenomanospo
pulosnobis finitimos, quibus ismosinualuit,vtmedijacinfimiiudices,faifinâdi
poteftatem habeant.Scd fua id exprefsim
fertconfuetudo,cui ftandum eftillis.[hix
ta l.prohïbere.§. plane, ff. quod vi aut clâ.
E t ita fenfit Bal. in l.i initio. ff.de offic.
111 «fi
praef.vrb.Innocin cadhacc.de off.archid.
Ang.inl.vlt.in princ.de iurifd.om.iud.ôc
pleneincliteras.de rclt.fpol.j
«jRefcruatio.
Bitcr annotandumeft,camrefcrua-
Otionem vt plurimum fieri in conceffionc
iurifdictionis in feudum, vt infra in
proximo §.dicturifumus.
ARTICLE VINTIESME.
^Itemlcdicthaultiuftiticrpour exécuter lesfentencesdefon
bailli peult auoir fourches patibulaires à deux pillicrs feulement
, liées par dedans, 5c pâtées par embas : pillicr ôc carcan
affichez. Mais il n'a point deféel à contracte, nedroict de tabcllionnage-.finon
qu'il eufl lcfdictz droi&z par concefsion
ôcoctroy de fes fuperieurs, ou qu'il en euftiouy par temps
immemorial.Mais peult bien donner commifsion enonatierc
defaifine ôc nouuelleté, décriées ôc fubhaftations, créer tuteurs
ôc curateurs à mineurs, faire ôc ordonner inuentairede
biens. E taufsi a droict de prendre ôc appliquer à luy les terres
dont les feigneurs meurent fans laiffer aucuns lignagers, ôc
qu'il y a eftainetc de ligne. E t les fuccefsions des baftardz qui
meurent fans enfans naturclz ôc légitimes.
§. VNDECIMVS.
f^Praeterca cni alta iurifdictio côccfTa eft, adfui iudicis feu Bailliui
exequendas fcntentias,furcas patibulares quç duabus columnis
intrà colligatis ôcinfrà protenfis fient :columnellam
iufupcr cùmferrco annulloinfixo habere iusefLCarterûncc
figillum ad confirmandos contractus, nec tabelliones creandi
ius habet, nifi id ex fuperiorum priuilegio fpccialiter indultum
fit, aut tanti temporis vfu cuius memoria non extet fibi
quxfiuerit. De interdietis porro pro turbata poffcfsione: déque
programmais venditionibuiquefub hafta : tutores item
curatorcfquedandi, atqucfuperinuentariis bonorum conficiundis
decernendi auctoritatem habet. Infuperôt in defun-
' ftorum praedia vacantia, fi nullus ex légitima linea fuperfit
haercs , ôc in fucccfsionesillegitrmorum, qui fine legitimis ac
naturalibus liberis mortem obierût,fe intromittendiiure fuo
poffunt.
Oc §.in fninma connumeran-'
tur iura quae ad altum (quod
aiunt) iufticiarium pertinent,
ôc inter caetera, ea quaemcriac
mixti imperij. Ex quibus confiât quàm
longe fallâtur ij quialtam iuflitiam cum
me*>oimperio,mediâmquecummixto:ôc
baflam cum iurifdiftione fimplici conferunt.
" ' - «j[Vacantia. ' •
Vo bonorum vacantium ratio cla- t
Q rius innotefeat, in modum cuiufdampraeuiaeinfpectionis.quinquepotiffimum
explicandafunt.Horumprimum
eft,Bona vacâtia cadici proprie, quae non Bonayacanexiftentibus
legitimis fuccefforibus , vt tia.
putaliberis,parétibus,velpropinquis,iaccntvacua,
necab vllo occupata. vndead
fifeum dcuoluuntur, fi is cuius fuerant,
nullo extraneo haercdefcripto,inteftatus
deceffcrit[iuxtal.i.ck l.vacantia.ôc vtro

ARTICVLVS VIGESIMVS.
bique Bart.Sc Piat.de bun.vachb.io.Ç.]
£t quâquam iure corarauni virifcvxot
nô cxtâtelcgkkno haeredc, excUifbiifcaj;
vocaretur[iuxral.i. C. vndc vit ôc vx.]
non autem caetéri affines rationc vxoris
coniuncïi [ l.'affkiitatis. ôc 1. vitricq.Ct
côm.defuccef ] tamen hodieismos apud
Gallos inualuit à viro ôc vxore fifcû non
cxcludi,fcd his-prefcm,ôc aliis multis per
fonis quae antiquitus eodem iure fifeum
exdudercfolebât, [quasenumerat Accii»
inck.l.r.de bon. vae.C. ôc Alex^cori. 31*
vifo thcfflate.v\)l.r. ôccon.màn4.vdl.
Quo loco hanc rem vberrimetra6tat.]
Secundo deficiétc legitimofucceuore,
vel vtdixi,co qvii teftamento feriptus ef-'
fetjfifcum vthaeredem, perfonae iuxta atque
bonis fuceedere: ideo omnia iura quae
defunc"to competebant, in cum tranfîrc
Diuerfum tamen obtinctquando ex ex*preiTalegis
difpofitionefuccéderct, vtcû
bona ptopterdeliclum aliaiuodpublican
rur,autcaduca vel vacantia,id eltànemine
polTeiTa, in cum transferuntuj?. Quo
cafu eum impropric haeredem quis appcllerfiuxta
Limer eos.^.vk.ft.de ndeiuf.y bi
Bart.]tune fiquidem magis intclligitue
bonis fuceedere, quàm perfonae. Quo fit
in vt dcfiin&i perfonam nô reprefentets nec
n
°jJ| itidem in èum trâfitkiftâfia[l.fi conftante
1
§.vlt.ff.fol.màtr.VbiBart. Ang. ôcalij. ôç
B al.in cpraefcntia.cxtr.de pro bat. col./i ]
, Vndèliquido apparetfifcùm proprièhçredem
non elTe,fed anomalumjqucmdaro
ac improprium fuceefforem. Obiter ta-i
m en admonendi fumus etiam-Ôc hoepo-*
ftcriorecafu ) eu m ob deliéïum fucccdcnfeni
creditoribus tcneri,non ea quidem
ratione quod havres fit, fed quia defuneli
bona habet£l.quotîés.rubfi. ôc 1. noua-»
trb. fTvde nouât. 1. tûtoris. C. de vi puhl.
ôc-prïti.jEo quod iura ôcattjoncs in bd-j
tih clTe intelligîmus, fiue ca aftiue, fine
pafsfuc capias [Lvnit.G.de pecul.en.ts qui
lib.mer. E t itafenftre Bart. Alex, ôc cetc*
rî,inf. fitôftante.^.vlt.fol.mat. Bart*. rurfusinl.non
intelligitur.^.cum exdaufa.»
deiur.fif.Plat.incif.l.i.debon,vacânt. &j»
. ih 1. fi fubpignbre. dekir.fif.lib.io.C.]"
Tertio, bona huiùfnradi vacâtia in fifeum
tâtum principis, «On ciuitatis aut â-j
liorum inferrorû à principe dominorunr
defefuntur. Hi enint infèconimuni miu
nimefuccedunt[ Vt in d.I.l. dé bo.vac.G .
ôç 1. properandum.^. pcnul.ex 1
177
1.illudfcicndum.cum feq. fF.dc aedij.
edic.ôt l.fimile.ff. ad municipjta quoque
cenfuere Accurf.Ôc ceteriintcrp.inl.item
veniunt.51. fcnatus.fF.depetiuh3ered.oc in
l. 3J§.niunicipibus.ff. de bon. poflef. Ôc in
rub.deiunfif.lib.to.CBart.ini. 2. fF.de
iur.fif, ] Praeter chutâtes quae fuperiorem
non agnofeunt. Ea enim vacantia fihi acr
quirunt[Bart.dd.a.dciurefifcjJ
Quarto noue oportet dominos temporales
qui ex priudegio ôc concefsione
principismerûiinperiura,regauôrumquc
• iura in fuis territoriis habent, in confequens
iu^iftud bonorum vacantiumhabere.
Quo fit vt quoties bona àliqua vaeabunt,liuc
ex delicto fecutà fententia,
fiue
fignif.ôt not-Spcc. in tit.de caùT-çalleir.
ôc prôpr. quia ve*o. veifi qkidiiecc:QlU>
gentîbuspedagïum% & confirmatJBa^in
tiî> quaefirk régal, ia i^coL Flat^in^it.Ui.
de bon. vac} Vnde«ctraltat hafwrnoftrani
confuetudin«m queitis bonorum yqtcan*
tium his quialtam hibét i-uriuliftiôncnt
tribuit,îtire èommuntfubfifteie^ o .t «
r
Iftaperroomniaj'adeampectinStquçJ A n h a c c o n :
ftioné, q-Uan«riabs fèdubïtaii folets An fuet.bona eônfuetudo haec hbftrajqùaehonaiminow rnobiliavaëilia
Vacâtia altis (qilôd dicituc)i«ftxtia^ J2?^* A
rlisdefertjComprehendat ôc mobilia^dei ^efcrantuV
quibus nihil cxprcfsim,difpartk« Eç^uis vtlmmoBi-
Wfdam ex praclicis npfteis eruditifsinii* lia. *
hominibusvifum eft,.bana mobdia.,vacantia
eifdem deferri rcu*re deferantua:
immobilia, exiftimanribus mcàbîlia quîd.
minus eiret,qnàm immobilia. Sedleuis
eftca ratio. Ego putarim aliaxationemobilia
intçlljgi. Nam quod eftàeonfuetU"»

178 TITVLVS
dineomiffum,inrisCômunis difpofitionï
rclictumccnfcriconftat[l.fi vcro.§.dc viro.ff.
fol. matr. Se 1. commodifsimc fF. de
lib. Se pofth. ] Vnde iuxtaiuris coramu*
nisdifpofitionemin fumma iudicandura
eftjfi qux bona mobilia,acimmobilia va-.
cent mortealicuius, finelcgitimo hxrcde
defun ûi, vel o b déliai fententiam pu bit—
cata, ea fifcum vel altum iufticiarium fibi
iure vendicaturum, & maxime oinnia
prorfus mobilia vbiuis locorum inuenta,
nue in fuo territorio fiue extra territoriumùmmobilia
vero eatantum, qux intra
diftrictum fuum fîtafunt. Qjix enim
extra territorium extanc,folcnt ci quiin
illo iurifdictionem altam obtinct, adiudicari.
Nam Se Bal. [ in 1. mercatorcs. C. de
cômer. 8c meacat. ] tradidit imperatorem
poife bona mobilia, etiâ qua; extra fuum
exiifét imperium publicare. At non item
iminobiha:ca uiotusopmor,rationcquod
qux mobilia funt perfonam ipfam côccr-
' nunt ,ruius il]a funt: at immobilia magis
, territorium concernere intelliguntur.
vt dixi»femper
pubheata intelliguntur ad vtilitatcm
cius j qui iunfdictionc in eo territorio inquo
fita funt.habet. [Se in eam quidé fen-t
tentiam Tvidctirr iuilf c Bart. in 1. cunctos
popufoi.ra vk.qua-fL de fiim. trin. & fid.
cath.CvScAlcx.con.31. vol.i.quibus ego;
fubfcnboviicctaluer vifum fitBal.inc.i.
col.y. verf» item nota q> bona mpb.de pa.
tcn.& eiifs viol.3oAlcx.confil.i6.vifa titulo.coLvlt.Vol.4,cxiflimantibusmobi-
. liacenfcri territorij illius in quo exiflût.]
. !
iura,&aaia iatlS
t Item dubitatum cft, an bonis alicuius
pnbiicatiss, fifcôqjXcualtoiuftitîariode-,
> ven,ant
: nQn
iina,iura & actioncsquç
'infw nés reniant iri bonis côdénati erant. Etrcfpôfum cft*
àSaly.[inl.i.C.dcfum.trin.Se fi.catholVj»
rum. ' ' non habita ratione».anadresmobilcs,fca
immobiles.fpcctét, perpétua origmis feu
domicili j loxwra att.endi.Ideo ad cum qui
«Ha eôfifcauit per tiuerc: ea enim, ctfi cum
aîiis perfonis foiis-eontracta fint, non ta-»
men extra, territorium efTc intelliguntur»
cura locum non occupent,fed perlons ce*
TE 11 TIV S,
hxrcant.p.t.ff.pro foc] Qjiâ fententiam
verifsimam opinor. Naminiis quxpcrfo
nam concernunt, potior cft habéda ratio
loci, in quo degit perfona ipfa, quàm iu
quo illa iura contracta funt, feu competût.
[iuxtal.Caius.in prin.de leg.a.]Q[ua
rationc ca Saly. opinio apud meprobata
cft, quod pertinct ad ca iura feu actiones,
quxpro rebus mobilibus competunt. At
diuerfum crediderim in illis qux pro rébus
immobilibus dâtur, cum cius fere intelligâtur
quaUtatis &naturx,cuiusfunt
rcs ipfx,pro quibus comperût: vt nos nominatim
annotauimus j. de fucceff. $.14.
in vcrb.mobilia.
. Illa vero non leu cm difficih huic aç perplcxxdubitationianfamprxbent.
Nam :
fi bona mobilia in diucrfis fita territoriis
(deimmobilibus enim expeditum eft) in.
diuerfos fifeos feu plurcs dominos, iuxta
rclatam differentiam deferantur, iinc pro,
rata parte boiCI»rum dclatorum, cri aliène*
quod conflauerat is qui quondam horum
bonorum dominus erat, obligabuntur»
Etenim certum cft ex gcnerali Gallix côfuctudine,6c
maxime Blcfcnfi(vt infr.de,
dcb.pcrfonal.§.i.)fifcum,fcu altum iuftitiarium,
ad quem mobilia bona condemnatorum
delata funt, débita prxftare deberc.
Et memini quidem Bald. poft P etr.
[in 1,ex facto proponebatur. ff. de hxrcd.
Tnftit.] poft multas altcrcationes conclu-
fifletandem, vt quum fifeus loco hxredis f J
nabcatur,[iuxtal.tutons.Cde vipub.pc
l.i.Cdc bon. qux lib.l.non intçlligitur.j,
excaufa.de iur. fif. Se 1. recufarc.§.ïififco^
ff.adTrebel.]cadem rationc crcditonbus
illius territorij rin quo ca bona confif tebant,tencri:ita
y t finguli £fci fîngulis cre
ditoribus obligcntur,magis habita ratio*
neloci,quàm quantitatis xris alicni.Exén
plo tutoru.quorum adminiftratio per diuerfas
preuincias diuifa cft: altcr enim
altero minime tenebitur: [l.inter tutores.
ff.de admin.tut.Lquxro.ft.de folu.] QuareSchoc
cafu diuerfx hxreditatesiuxta
diucrfatcrritoriaccnfcbûtunita vt fifeus
altéra ex his accepta, proalia bonorum
parte in diucrfo territorio exiftenti minime
teneatur. £ Facit 1. hinc quxritur. §,
ppteft. ff. dcpccul. 1. fi certarum.§,t.f£de>
teft.mil. Se l.hxrcdcs.$.i.ff.famil. hercif.]
ita vt nec prpprie cohxredcs vnius Se
ciufdcm hxreditatis quis cos exiftimet.
Qjiandoquidem vno bona fui territorij
r_cpudiante,alccn fifeo non açcrefcât. [fa-
CU
U PR O!L
K '

ARTTC VLVS
cit l.cohaeredes.vbi Bart.ff. dcnouat.l.iiiter
eos.§. i. ff. de fidenifL & ita exprcfsim
concludit Bald.in cita.l.ex facto.Ôc in l.i.
C .quando non petcnt.parhqueft.c;. ver-f.
fed ponamtis : quidam habebat bona Pàdu£.]
Etin huius fententi* confirmation
iicm multaaddunt Alcx.conf.3iiVohi

î8o TITVLVS
& not.Bal.in Lcertum»caL4,verf.fed ponc-baftaïdus.C.Vttdelçg,]Ceterifiquiex
damnato funt naticoi{u,-quem lex rcproT bat & punit, veluti ex adultéra, confanguincâuci
aut rnonachajnulla horum int
clhgi t ur légitima fucc çfsio. N eq u c eni m
patcr,neque mater,neque exteri ex his ongincm
ducentes fuccçffuri funt. [not.in
auth.quib.natur,cffAcleg.$,pen.Etitafen
fit Accuf Lin d, àuth. fi qua îlluftns. Cad
Orne & inft. eod. légitime, vbi Fab.ôc
Bart.inLvlt>ff.de.his quib.vtindig.eol.2»
vcr»qua*rocuifuccedat.]Itaquc omnibus
legitimis fuccefforibus ca prohibitishat-.
tedrtate admittebaturfifeus. [l.fi quis ineefti,C.dcincef.nup.Li.C.denat.lib.Bar.
in cit.Lvlt.de his quib. vt ind.& in l.ha-rcditas.Ceod.]
Qjxx res nedum in pafsiua,
fed Sein actiua fuccefsionc (vt verbisinterpretura
vtar}locû habet, id eft, vtqui
illis illegitimis hberis fuccedcrc non poffunt,neciiidem
illi] ita fen fit Azo.quem
refert Bart.in.d.l.ylti.& in Li.in fin.prin.
ff.decont.tab.oc Bald.in auth.licct. C. de
Legata ince-
. natur.lib.] quodeadem ratione ad fideiftuofîsrelirommifla
6t legata extcdebatur,vt fi qua
ra tifco ac- ad huiufmodi natorû ex inceftuofo coiquiri.tu,
commoda relinquerentur,fifco applicarentur.
[vt not. in l.i. & aut. licet. C. de
natural lib. & in 1. fi quis incefti. C. de inccft.&nupti.]
Qjiod etiam ociurefeudorum
procedebat. [c.i.§. naturales. de controtierf.inucft.int.do.
& agn.ck ita nominatim
fenfit Bart.in cit.l. vl.ôc Spccul.tit.
dcloca.J.nûc aliqua.verf.67. Item Fab.in
^nouifsime.ad Orfic] Ca-tcrum, rcieCtis
ac cxplofis his fubtilibus iuris communis
feu feudorum diffcrcntiis,ca apud nos innaluit
confuctudo, vt quicunque ex illicite
illcgitim6quefufceptifintcoitu,non
habita rationc,fitnc ille à lege ciuili repro
batus, & vtdicuntpunibihs»nccne,ij in-
Hodie ex ge
nerali regni
côfuetudine
baftardorû
hajreditates,
excepta caufa
filiorum,
fifeo wdiftin
ftè deferri.
_T ERTIVS-
.tcftabilcsfint,fcu(quodaiunt)infucccf..
fibilcs.Idquc tam actiuc,quàm.pafsiue,vt
neque fuccedant, neque illis fuccedipoffit
.nifi illiiuftp ac lcgitimo contralto ma
.trimonio, naturales acfcgitimosréliqucjrint
fihos.his quippefui luccedunthberi.
[^.U-j.dp fucceir.]è< ita hodiefuccedit antiquaiuris
régula, indiftincVc huiufmodi
baftardorû hsrcditates, excepta filiorum
caufa,fifco dcfcrri,aut vthodicfit,aItisiu
flitiariis, quibus eain rcius rcgaliorum,
rontra iuris communis régulas côccfFum
eft, vt fupra pluribus in locis eft à me annotatum.id
quod tamen cxccptioncm
recipere opinor, fi tria ha*c concurrerint.
Primum,fi baftardi hi eflent ciucs(vt vocant)originarij,ideft,
oriundiex territorio
iltius altiiuftitiarij. S ce ûd uni, fiineo
territorio teporc mortis domicilium habucrint.
Tcrtium, fi codem in loco mortem
obiiffent. Alioqui non ip fi iuftitiarij,
fcdfifcus régis ineorum vocareturfuccef
fionem. & idem fenfit Boher.[in j.vlti.dc
teftam.in comment.confuet. Bitur.Jcontenditqucille,
baftardos etiam teftamentifaclioncmhabereimotusquodamfenatufconfulto
Parificnfi. Qjiae fententia apudmcitaproexpeditahabetur,vtabomnidubio
proculeam exiftimem. Cum
illi iure communi vtantur,,nifi vbiquid
fpccialiter illis foret prohibitum. Qjiod
autem pertinct ad aduenas, feu alicmgenas,
quos albinos dicimus, qui rclidtis natalibusfedibus,innoftrum
regnu m habitandi
caufa m'grauêre: infumma,concludendum
opinor,eorum hereditatcs ad régis
arrarium feu fifeurn pertinerc,cumillç
inter regalia connumerari foleant, & nihil
fuper his fit confuctudincintroductû,
nccaltisiuftitiariisjvelinfcrionbusàprin
cipe fpecialiter concctlum.
ARTICLE VINGTETVNIESMÊ.
Le moyen iufticier, que Ion appelle vulgairement gros voicr, acognoiffanec
de toutes aftions,perfonnellcs,rceiles, & mixtes:dcs matières donc
les amendes n'excèdent foixante folz tourn. Sauf des cas denouuellcté
dont il n'a cognoiffanec.
§. DVODECIMVS.
(É^Qjiimcdiamiurifdiétioncm habet (quem nos vulgo groffum vicarium
aut viàtorem appellamus)fupcromiubusactionibus pcrfonahbus,realibuSj&mixtisfuumintcrponcrepotcftiudicium,
quarum quidemmulctaefexagintafolidos
turofi nonexcedunt. nouitatis feu faifinaeçaûbus
tahtum exceptis.

ARTICVLVS VIGESIMVSPRIMVS. ,8*
Roximo.§.dciuribusaltiiufti- tincbant. Sed quia nos casfupcrius vbertiarij
tracf atum eft, nunc con- rime mco iudicio cxplicuimus,in.§.i.hufequcns
cratvidercdehisqua; ius tit. hîc non repctemus ne otio abuti
il admcdij iuftitiarij partes per- vidcamur.
ARTICLE VINGT ET DEVXIESME.
f^'Item lî lcfdiclcs maticres,dont l'amende excède foixante folz
tou rn.font introduises pardeuât luy,il n'en doibt cognoiftre:
mais en doibt faire renuoy par deuant fon iuge fouueraimqui
en cognoiftra. Et neantmoins fur l'amende qu'en yftra,leditï
gros voier en prendrafoixantefolz toùrfi.
«j. DECIMVSTERTIVS.
t$Quod fîcaufae,quarum muletafexagintafolidos cxccdir,coram
eo introducantur,de his ab eo minime cognofeendum
erit, fed ad fuperiorem remittendae crunt. Nih'ilofecius deindicta
mulcla, fexaginta folidospercepturus eft,co quod fupereftfupcrioriapplicando.
Nte omnia feiendum eftidiurecommuni
antiquitus receptum
fuifle, vt fi duo in eodem
territorio ctTcnt iudices, diflin
ctura tamen ac inequale iurifdiclionis ius
habetes, v t puta maior alter, alter minor,
ci qui minor erat caufarû cognitioncm,
nifi ad certam vique quâtitatem fuatpraefîxam
iurildiclioni, fibi vendicarc non licebat:
veluti hic nofter iudex quem groffura
vicanum vulgo dicimus, caulas intra
fexaginta folidos tantum difeutit.
Caucrum quod eam quantitatem excedebat
ad fuperiorem iudieem remittere
cogebatur[ Cuius rci videtur cafus inl.
vlt.C.defport.] Ncque enim fatis aequa
videtur C yni fcntctia[ in d.l. v l.de fpo rt.]
adfirmantis fî qua lis moucatur maioris
quantitatis quàm ferat iudicis îurifdiaio,
pofle nihilominus iudieem ad fuam
vfque notionem iudicarc 8e quodexeedit
ad fuperiorem remitterc.Id enim cum
iure pugnat.[l. licet. §. vit. ff.nau. caup.
ftab.&l.fepulchri.dcfcpul.viol.] Quare
optima ratione îftiabfurditati hoc. §. obuiamitumcft.
Sed eft à plaerifquc dubitatum, fi quis
ab inferiori iudice 8e eo incompetéti pœnas
fui déliailucrit, an pofsit iterum eius
• aceufatio coramfuperiori, Se regioiudice,
ad quem eius rei notio pertincbat,difcuti?
Etvifumeft quibufdam aceufationcm
femel fopitam condwnnanonc rci»
non deberc iterum reffaurari, nec fxpius
de eodem delicto quaeri [ vt in d.l.Iicct] ne
quis diuerfis legibuspuniatur [contrai,
fcnatus.ff. deaceufat.] nec habendam efle
rationcm,quod grauiores pœnas merercturdelicfum[I.praetor.§.
i. ff.dciureiur.
B art. in 1. z. §. fi publico.ff. de adult. ] Bal.
tamen tribus in locis contrariam fententiam
fequutuscft[inI.cuncfos populos.
C.dcfum.trinit.&fid.cath.col.c.vcrf.vel
vlterius opponitur. 6tinl.nullum.Cde
tetf. 8e 1. p lacet col. vlt.C defacro. ceci.]
exiftimans fi reo maioris criminis pœna
leuior ab incompétent! indice irrogata
fit.polfegrauioremàfuperioreinfliginec
enim purgari putauit delielumex pœna
lcuion[per tex.in cit.l. vlt.C. defport. ita
fenfit quoque Accurf. in cit.l. nullum.]
Cum enim delictum non eft plenc punitum,débet
iufta pœna à feculari iudice
fuppleri [l.fi quid crit.ff.de offî. proconf.
Se leg.& 1. vit. de offî. praefccf. vigil. & 1.
vit. de fport.] Sed & meis temponbus inciditcalus
non abfimilisilli quem proponit
Bal.[d.l.cûcf os populos.] Qindân'obilis
virgincm non obfcuro natam loco
dcpcribat,quacum potiri non pofletnifi
legitimi matrimonij praetextu, eam in
vxorem duxit, cum ille iam aliam domi
haberet. Cum non poflet diutius laterc
hoccrimen, prima vxore virû fuum vendicantc,tandcm
innotuit illud parétibus.
Hic quo mortis pcenas euitaret, cum pri-
• A ij "

l84
TITVLVS
ma vxore, pia 5c viricommifcrta, agit,vt
TERTIVS.
Secundus,quandopernouam confti-
cum coram cpifcopo accufarct, fcicns fcitutionem iniungerctur pœna pcenitus dilicct
illum non polfs quem vltimo fuppli uerfa à prima,qua: iure communi prodita
cio damuare.Officialis cpifcopi caufa co- eft. Tûc enim vtraque exigi poteftf Lqui
gnitancfcio quas pccnitcnrialcs pcenas ci fepulchra.ff.de fcpul. viol.l.quotics.in
imponit. Huius rciadmonitus iudexfc- princ.ff.de act.]hinc Io. And.fcnfit,quancularis.caufamexintcgro
agiiubct.Idnc do diucrfx pœnac, vtputacorporalis, ôc
au tcm ciliccat intcrrogatus, refpôdi non pecuniaria, ob aliquod delictum impone-
liccrc,ne bis puniantur crimina. magis erentur, tune vnam per alteram non tolli.
nim humanum cft rcos Icucs criminis pce [ facit 1. qui cû vno. §. qui poft defertionc
nasdare,quàm iufto accrbiorcs. E a fane ff. de re mil. 5c qua; notât C y. in cit.l. qui
dubitatio nonlcuis cft, 5c quedoctoribus fepulchra. 5c in 1. trâfigerc.C.de tranfact.
noftris plurimû facefsit ncgotij, aliis in a- 5c ita Bal.in d.§.de adulteriis.]
liam euntibus fententiam [Cy. enim 5c Tcrtius,quâdo vtraque pœna id quod
Bal. diuerfas intcrfcfccuti fnntpartcsin priuatim intereft profequimur, 5c vtra­
l.nullum.C.de teft. vbi Saly.ôc Paul.de que defeendit ex facto, ex quo vnius cri­
Caft.hanc difeutit Bal. tribus in locis ,in minis diuerfircfultant tituli,quivt fpe-
l.placct.dcfacrof.eccl.inl.officiales. C.de cies feparata; ôc diftinctac fc habent, cum
epif. ôc cler. ôc in 1. il fcucrior.ff. ex quib. ex vtraque reus puniatur [1. cum adulte-
cauf.inf. irrog.* Ang.item in rcpetit.l.lï va rum cum inceftu. ff. de adult. ôc 1. qui de
cantia.de bon.vacant.lib.io.C.canoniftz crimine.C .de accufat.Bart.in d.l. fenat us
in d.c. atli clerici.^. de adulteriis.cxtra.de ff.de accufat.]Exemplum huius rci fingi-
iudic.maximc Bal. Abb.ôc Barb. lté Antoineo qui homicidium commifit in lochar.in
cconqucftus.de for. compct.Buco facro, vt pote in ceclefia. en vno ôc eo«
trius in c.tuar.extr.dcprocurat. 5cinc.de dem actu duo perpetrata funt delicta.ho-
his.de accufat.Ioan.And.ôc Gemi. in c.z. mieidium quippe,6cfacrilegium.vndccx
dcconft.inô. Etpoftremoluculentcr fa­ vtroque pœnam meretur, nec pœna ob
tis id tractât Frâcus in cfclicis.§.per hoc. alterum impofita aliam confumit. [tex.
depcen.intf.]Nobis,vtexdiucrfisac pu- expreffusin l. nunquamplura dclicta.ff.
gnâtibus doct.traditionibus certi aliquid depriuat.delic.]Fingi poteft ôc akerum
eruaraus, nulla melior aut expeditior via excmplum in eo qui violentiam ôc fur-
vifa cft, quam vt regulam^ehciamus, ôc tum commifit, qua; diucrfa eifecrimina
quia non ita certam ôc dehnitam confti- confiât. Nimirum violentia perfonae intucre
pofsimus, addenda; nobis erunt cxfertur, furtumautem rebus ipfis [vt cruceptioncs.dité
tradit Bal. in cin litcris.ext.de reftit.
Ratione T- igitur in fumma pro reg. côftituito.
U b
plurespœ- vnum 5c idem dehetum plurcs,diuer-i
na$ non in- fâfquc pcenas imponi non deberc. [d.l.fefl'g»-
natus.de accufat.ôc c.etuclerici.§. de adul
teriis. extr. deiudic] Cuius reimanifefta
cft ratio, quod vnam pcenam,alteram toi
1ère certum cftncdum in codem foro feu
fcculari vcl ceclefiaftico * fed ôc in altero
horû. pœna fiquidem in foro fcculari impo(îta
>pcenara tollit Ôc in ccclcfiaftico:ôc
ccôucri'o[vt placet hôftien.ôc loan. And.
inc.tuar.deprocur. ] Hecautëreg. locum
nonobtinet in decem cafibus quibus breuiteromnia
comprehendemus, quaetam
crfufe in eam rem à doct.tradita funt.
Primus cft, vbi aliudfuadcret criminis
nefandi atrocitas.[ In quam limitationé
confenfere omnes doct. in locis fupracitatis
6c eft tex.in cad falfarioru.extra.de
cri.fal.5cc.ftatuimus.i6.q.i.ôc c.quoniâ
fréquenter, cxtr.vt lit.non côteft.fub fi.]
fpol.] Si quis itaque violenter rem altenus
furripuerit, in hoc vtrunque crimen
incidit: vndediuerfaefunt imponéda; pœna;.
Qjiod fi iam violentia; aceufatus pœnas
dederit, altero criminenon liberatur.
Fateor cquidem diuerfum obtinerc, fi ex
duobus delictis vno actu commifsis vnicus
duntaxat refultarct titulus licet agen
di forma diuerfa. Tune enim vna electa,
aliatollcrctur[l.itêait.§.vlt.ff.naut.caup.
flabul.l.plura.rf.deact.ôcobligat.Bart.ia
l.i. §. dixerit aliquis. ff, de public. Qjiam,
rem plene coin loco tractât ille. ôc Anchar.in
d.c.fœlicis.de pœn.]Idem quoque
crediderim dicendum, fi ex codem facto
rcfultarent diucrfi tituli criminis, fed vnum
fc haberet vt genus, alterum vt fpccics,
vt fi quis patrë occidat, homicidium
quidem commiflum cft,idquc vt genus:
item ôc patratum parricidium, quod homicidij
velut quaedara fpecies cft ; quo fit

ARTICVLVS VIGES I M V S S E C V N D V S. 183
,
vt illud vna tantumlegepuniaturfcilicct
parncidi] pœna,qiueprimum ex legcpôpeia
mtroducta hodiefublata eft, ob cxccutionisdifficultatc.
Vnde ego haud pau
çis ab hinc dicbus filium quendamfjjuem
honoris familiae caufa non nomino)qui
patrcm inhumanc occiderat, mea fcntcntia
manu vtraque rruncatum,ad furcas
quanta fieri potuit ignominia. tractum,
iufpendio africi iufsi.
Quartus, quando altéra pœnarû,ad id
quod priuatc intcreft tcnderet, 5c altéra
ad publicain vindic"tam:fcu vbi altéra ciui
lis,altcra criminalis cflet.ex cmplum eft in
l.idem Ncratius4.fi dolo.ff.ad l.aquil.vbi
li fcruus ab aliquo,dolo occifus lit, côftat
ineam rem domino duas eflcproditasacliones,
Aquiham nimirû, qua damnum
ex fcruooccifoillatûperfequitur:5c Cor
neliam,qua vindi&am Stpcenam. Quod
iîaquiham intcndcnt,nullumfibi in altéra
fieri pramidicium confiât, quinpoffit
ctiâ rccuperata ferui occifi eftimatione
reum homicidij accuiare. Vndcclcgantcr
Accutf.in 1. prartor cdixit. §.i. fF.de iniur.
cenfuitpro iniurixperfecutionc pofleck
ciuilitcr, 8c cnminaiiter a»i.ld enim apud
côdemnari poteft: ita vt vna altcram non
tollat. Si quis itaqjincxcômunicationis
pœnamincurratjiionobflatquin 5c temporalipuniripofsit.[vt
doect Bal poft Bu
trig.in d.l.placct.de lacrof.ccclef.C. 5c lo.
And.in cvl.de ofF.ord.fupcr glof. vit.]
Scptimus, quando primapœna eft fub
forma iudicij impofita: quia licet pcenam
pro îllo delicto impofitam quis apud fe in
îoro(quodaiunt)pœnitentieli induclam
luent occulte, & ita apud deum fua fatiffeccrit
pœnitentia : non propterca tamen
fublata eft aceufatio publica, nec obéit,
quin à iudicc pofsit iultis pœnis affici.[gl.
in c.de his.extra.de accufat.5c in c.admonere.33.q.2.in
vcr.pœnitcntia.inc.qui cri
mcn.in vcr.fi ipfc ante.6.quefta.in cap. z.
extr.fchifraat.in c.penul. in vcrb.quibus.
de pœnis.diftincl.i.] Hoftien.porro in cit.
ctux.cxtra.deprocurat.Bn.trig.5c Imm.
in c. tui. de aceufat. diflinguendum cenfentintcrpublicam,
5c occultampœnitétiam
: vt fiquidem publica fit pœnitentia,
iuxtanoftramreg.publicâ aceufationem
tollat. Quam tamen diflinftioncm minime
probarunt Abb.ôc Socy.fcdindiftinclècrcdiderunt,pcrpœnitcntiamfiuepu
qaedehdlo îurifpcmos pro cxpedito eft, ex quocuq; blicè fiue occulte a cl am, pœnam à lege ci-
«ccrirnina- delicto cnniuiali» oritur a&io, ex eodcm uiliiinpofîtain nonabolen. nam eûmes
taaâraé
o n r i &
«uilwiufadum,veldcdolo.[Bal. res diucrfx fint, 5cdiucrfum quoqueea­
onii, inl.i.iii3.coi.Cdccôd.indcb.]Atcertum rum effe efFectum necefTe cfl,nec aliam ab
cil cam.ciuiiem aclioncin per cnminalem alia confundi. [1.5c in eadem. in princi.de
accufationcmnon tolli. [tcx.inl.i.quan- cxcep.reiiud.] Cum itaq,dcbcantcrimido
act.ciuil. prx.cnminal.] Lxterum hoc napublicc puniri. [l.ita vulneratus.adk
. verum non obtinet,fi vtraq; aclip ad vin- aquil.] per lolam pœnitcntiam non credidictam
tcnderet, quanuis vna pecuniaria turrcipub.fatisfactum.[d.c.admoncrc]
eilct,akcracriminalis.Cuiusrciexêplum Octauus eft: Si in prima aceufa tione de
fingi poteft in iniuriarum perfecutione, prxuaricatione accufatoris.vclcollufio-
in qua plures proditx funtactiones. quia ne appareat. [1.3. fF. de prxuaric. 1. fi quis
autem exomnes ad vindictam tendunr, homi^idij.C.de actuf.5cci.extr.de coll.]
& in his magis habetur ratio contumelie, vt puta fi quis coram iudice quem fibi fa-
quàm factx alicuius iacturx, aut perpefsi uorabiléfcicbat, conucniriprocuraucrit.
damni,fac~tumeft vt vna ex hiseleâack . Nonus.qiiando pro eodcm delicto plu
intcntata,alias tolleret[l.prxtor edixit.§. ribuspœnaimponêda venir. Pœna fiqui­
i.fF.dciniur.jCuius reimanifcfto eft argu dem vni inflicta alium correum non Jibe-
nicnto,quod ea iniuriarum aétio in hxrcrat.[ l.fi quisad delinandam.C.de epifc.5c
ditatis diuifîoncm non confcrtur,ficut ce cler.l.penul.nequis eum quiinius voevi
terx omnes qua; pro rei familiaris damno cxim.Anchar.iud.cfœhccs.Ç. per hoc.de
dantur,quahs cftattiofurti.[I.cum eman- pœn. Facitl.fic11t4.fi quis.fF. quod cuiuf.
cipati4.emancipatus.fF.dc collât, bo.] vniucrf. vbi Angel. 5c Lahud.j. refert. de
Qjuintus,quando vtraque pœna ex ea- reg.iur.]
dem lege imponitur.[l.placct,C.dc facro- Dccimus ac vltimus, quando vtraque
fancl.ecclcf.5c quae eo in loco refert Bald. pœna pecuniaria efl:5c id quod priuate a-
poft lac. Butrig.] vbi duplex ex eadem 1. heuiusintereft refpicit. Nampnmxpce-
imponcreturpoena, quarum vnatemponae condemnationem, poteft 5c fcCunda
rahs, altéra fpintuahs :in vtramquc rcus fcqui,quatcnus primam exccdit. [l.i.fF.de
A iij

184
TITVLVS
vi bon.rapt.vbi multa docte B art.] A t diuerfum
cft,fi vtraquepœnecondemnatio
eandern ac parem fummam contineret.[c.
paftoralis.extra.de fid.inftru.Ioan. And.
md.c.foelicis.] Et huius quidem limitationis
fundamento videturinniti hacno
ftraconfuetudo,quadifpofitum eft, fîfupcrior
iudex caufam ad fcab infcriori euo
catam difcufferit,ac mulctam crogaucrir,
debere cum cum infcriori illampro quan
titate illius iurifdictioni prxfixa comm unicare.
Nimirum fi mcdius fit iudex ei fexaginta
folidos:fi infimus,fcptc folidos:fi
fuperior,reliquum fcrct.
Caetcrum, vt huic tandem fincm imponamusjcx
hisquarfuprà diximusma-
T E R TI V S,
ARTICLE VINGT ET TROISIESME.
f^Itcm quclc iuge dudift gros voier acognoifTancefeulement
des cas criminelz qui s'cnfuiuét : c'eft à fçauoir,dc furt fimple,
de iour ou denuict^'homicide faict en chauldc méfiée,& non
-quand il eft faict, de guet à pend, & propos délibéré: & de tous
autres eas criminelz moindres que les dcfTufdicfz.
§. DECIMVS O^VARTVS.
t^Prartcrea, iudex medij("vt vocant)viatoris,horum criminura
notionem tantum habet : furti feilicet fimplicis, interdiu feu
internoctu admifsi: ac homicidij inter rixâdummotu aliquo
intempeftiuo patrati, non fi ex infidiisdatâque opéra factura
fit: Caeterorum infuper criminum quae hisleuiorafuntanimaduerfionem.
Lterum iurifdic~tionisius,po-
,. ^ .. x . teftatcmque quaemcdij viato-
BFV^W ris iudicio, fie enim appellant,
competit, lia*c explicat conftitutio.
Q.ua* fane maiorinon egetinter­
pretatione. çFurti fimplicis.
VErbumhoc(fimplicis}mco confilio
adieftum eft,ab lis quihuiufccconfuetudinis
redigédis prouinciam habucre,admoucndum
omnédubitationis feru
pulum,qui ex ea rcemergere poteft, vt
infrà fumus vifuri. Fur,ti quippe plures
effefpecics côftat: Très cnumerat Accur.
in 1. fi teexpilaire.C.deinfam.Qjiam diuifionemeo
loco plurimumcommëdant
Cy.Bart.Bald.de alij. & explicat Iafiin 1.
rem quae nobis.col.i.ff. de acquir. poflcff.
Bal. item in c.congregato. verfi.item furtum
eft triplex.col.2.extr.dc clect.eo loco
fubiiciens tertiam furti fpeciem folam ef­
nifcfte patet,eum médium iu dicem (res apudnos
haud paucis abhincdiebus gcfta
clf) qui apparitorem qucndam regium in
fuo ccrritorio,nô fatis rec"cè in officio vcrfantem
apprehcndit,eûmq- caufa cognita
fcxaginta folidis condemnauit, cum grauion
fumma eum mulctare nô poflet, nec
vltrà fe fua cxtcndcrct iurifdictio:ita non
fatis iufta affcctum pœna, ad fupcriorem
iudiccm rcmittcndum iubet,qui iuxta latam
fuaeiurifdictionis poteftate,eum me.
ritispœnis afficiat. Etdubitatûcftapud
ptaerofquc ex noftris togatis, iufténe ac
débité ille feciflet. & rcc"tc fecifle contra
omnes defcndi.[per Lofficialcs.de of.rccl.
prou.Scillic Bart.]
fe, quaemortis pœnam merea tu r. Species Furtum m,
igitur ha* funtùmprobumi & hoc cit fim- P ro
-» ll,B
«
plex: de quo hoc §.agimus. C mus diffimtio
feripta cxtat.in i.i .ff.de fur. &in §.fu rtum.inlf
de obligat. quae ex del.quam fufius
ita cxplicamus.F urtum eft fraudulofa
rei aliéna* contrectatio, inuito domino
lucrifaciccdigratia, cum ladens cui furtumfactumcit,
aut in re ipfa, aut in vfu
eius,aut in poifefsionc.In reipfa, vt puta
fi feruum meum fubftraxeris: In vfu eius
veluti fi id quod mihi vtendum datum
eft in vnu m diem, diutius tencam, aut in
alium trâsfcram vfum, quàm acceperim.
[j.furtum fit.inft.de fur.Lvl.ff.commod.]
in poffcfsione,vtfi id quod mihi in caufam
pignoris, au t ex caufa depofiti pofsidendum
datum eft, tanquâdominuspoffideam,eoque
vtar. [ Lis quipignore.if.de
Furtuin itn-
furt. & d. §. furtum.] Altéra furti fpecies,
probitu.
cftillud, quod vocant interprètes improbius:
quale eft crimen expilata* haeredua-

furttim «p -
probifsi' 10
" -
/ûioncm
pcifccutoriâ
rei furtmx
non tolliper
pœtalé, nec
èconuerfo.
ARTICVLVS VIG E S I M V S T E R T I V S. iSf
tis. Tertiumfurtura appellantimprobiffinium,quod
cum vi àc violentia commit
.titur.id apud nos rapinadicitur. [de qua
jnl.fi quis ex domo.ff.de furt.JBal.ind.c.
côgregato, ait illud furti genus vulgo robanam
appcllari.id gcneris furtis non abfimiba
puto huiufmodi intrufioncm in
ecclefiam, id eft,poilefsionem quam quis
mala fide accepit, fruclus percipicndo.
Nam & eorum fruftuum furtum fieri
çonff at.[ l.fi vrbana.ff.fi ccrt.pct.l.in fcnt.
§.vlt.ff. defurt. fa.L fi alius.§. notauimus.
ff.quod viautclam.] Ex his autem tribus
furti fpcciebuSj prima* tâtùm qua* eft furti
improbi feu fimplicis cognitionem Se
animaduerfionem ad médium iuflitiariû
pcrtinetjfiuc ciuilitcr agatur,condicf ione
feilicet furtiua, qua reifurto fubftrafta*
reftitutionem ciuilitcr profequimur: fiue
criminaliter acf io furti intêtctur,qua pœnam,non
rem profequimur. quae eft dupli
vel quadrupli. [§.i.inft.deobhgat.quaeex
delief.] Conftat fi quidem pro re furtiua
duo prodita elfe remédia, aclionem furti,
ad pœna* profecutionem, & côdief ionem
furtiuam, ad reifurtiuae recuperationem.
[îuxta l.fi pro furc.§.i.ff.dc condict. furt.]
quae licet in diuerfum tendant effectum,
poflunt tamen fimul intcntari,nec vnum
iam intentât um in altero preiudicium affert.lnquam
fententia conueniuntModer.inl.i.C.defurt.
. - Caeterum fuper his diuerfis furtorum
fp*eciebus,non fine caufa dubitarifolet.an
qua*ftatuto velconfuetudineintroducla
iunt fuper furtis in vniuerfumdocum habeant
Se in fingulis furti fpeciebus,vt putain
crimine expilataehaereditatis, & rapinae.Et
vifum pla*rifque eft locum habcrc,
ca potifsimum ratione : quia cum ftatuto
feu côfuetudinecxtat aliquid fuper
quacunquercin generecautum, etiam in
qualibet eius fpecie difpofitum cenfetur.
[arg.l.fi chorus.in princ. & 1. fi quid earû.
§.intcrruptum.deîeg.3.i.i.$. generaliter.
deleg.pra*ft.&l.i.ff.ficert.pet.] (Qjiod
autem expilatio 8c raphia furti fint fpecies,
patet ex ea vulgata apud logicos régula
quodfubiectum feu prçdicatumfurti
illis conuenit: videlicet rei aliéna* contrée!
atio,criminiexpilate haereditatis. [d.
l.fi te. vbi Accurf.] Idem de rapina habctur.[inft.de
vi bon.rap.fubprinc. 8c in l.fi
Vendidero.§.cum raptor.ff.defurt.] Nam
ncminidubiumeft, raptorempro furcha
berijctiam manifefto. [l.i.^.danini.verfic.
ca-tcrum.ff. vi bon.rapt.]imo funt delief a
f urto longe grauiora: vnde pœnam etiam
acerbiorem mercntur,quàm furtaipfa.)
Alioqui ftatutum illud pro abfurdo habe
retur.[iuxtal.nam abfurdum. dcbon.libert.
Et ita ccnfuereBald. & Saly .in d.l.fi
te.deinfam.Idem tamen Saly. fibiparum
conftansjincontrariamiuit fententiam.
[in d. 1. dehis.]Itcm Ponta. & Aret. [in 1.
gcrit.fub princ.ff.de acq.ha*red.]moti opi
nor quod tituli horum criminum furti,
cxpilata»ha*reditatis,& rapine,diuerfi cffent,
diuerfa-quein fingula illa delief a effentprroditaepœnae.
[vt conftat ex tit. de
furt.de Crim.expil.ha*rcd.& vi bo rap.]
Mihi fi liceat médiocre hoc noftrum iu
dicium, inter varias diifentiëtium authorum
opiniones interponere, maxime habendam
effeftatuti confuetudinis rationem
crediderim, ac diligenter obfcruandam,
num ftatutum pœnam contra fures
conftituens, aliquid contra iuris communis
régulas difponat:nécne. Sienim à iure
communi non omnino diffentiat, fed aut
cxorbitet,aut limitet, vt fi furti manifefti
conui&um in triplum aut fextuplum côdemnet:aut
vt hodie fit, vt furi bis in furto
dcprchenfo,virgis publiée cçfojauriculam
abfcindi ftatuat: Çea enim pœna* fpecies
cum iure communi non pugnat. nam
abfcifioncm membri non continet. fiquidem
cartilago illa, qua* circunftat aurcs,
propric mebrum nô eft,necmëbri officio
tungitur illuduc coadiuuat. Vnde quid
minus eft, quàm digitus, qui licet membrum
nô fit, coadiuuat tamen.[I. offilius.
ff.deardiLedicl. Bart. & Immo.in 1.2,.fub
fi.depub.iud.&l.nonfuntliberi.vbi Accu
i.tk doct.ff.de ftat.hom.]) Eoitaq; cafu,
pœnam hanc à iure communi exorbitantem
recVcad raptores, 8c expilatores
trahendam opinor,ob dcii&ifimilitudincm,feu
affinitatcm. V ulgare enim ac tri
tum eft in iure dcfimilibus ad fimilia recf
e procedi.fJ.itcm fi adhuc.verfic.ck huic
fimile.inft.mâd.ôc in c.in caufis. de re iud.
tractât Bal. in 1. data opéra. C. qui aceuf.
non polf-coLô.Quod verum obtinet,ma
xime in puniendis delief is. [fecûdum Accurf.in
l.fi quis id quod.ff.de iurifdi.omn.
iud.vbi omnes interpr. & Imm.inc.qualitcr.a.de
accufat.tcxt.in c.i.§.porro. quae
fuit pr.càu.bcnef.amitt.]
Nec huic obftat fi dicas ftatuta pœnalia
odiofa effe, ideo magis reftringéda quàm
cxtendenda.riam crediderim egopotius

i8

ARTICVLVS T R I G
ficationuda cft, Se ftriftajVtpotequaenu-s
quam nifi directum dominium fignificct.
[1. fi alij.ff. de vfuf. leg.] Aliud autcm eft;
vtilcdominium quod à direjftodependct,
ilhidquc velut recognofcit: verbi gratia,
fi cum ego fundi fcmproniani vcre domi-
JIUS efleui, illum conccflerim titio in feudum
, feu emphitcofim :mihi quidem di*
jectum dominium perpétua refcruo, vtilcautc
in fcudatanum vel cmphiteutam
accipientcm transfcro. C uius fpeciei Bal.
fub princrub.C .deiu.emph. fcx contrac~tus
enumcratjCx quibus dominium vtilc
tantum in accipicntcm transfertur, direfto
pênes concedcntem referuato.Nimirumij
funt, fuperfîciarius, Jocationis
adlongum tempus,emphiteoticus, isqui
precaria dicitur, libellarius, Se feudaïis.
quas fingulas fpecies ac earumdem vint
naturâmque, elegantereo loco perfequitur.
Atdcpoftrcmafpecie contrac~tus vidclicet
feudatari j tracîatur his noftris côfuetudinibusin
quatuor proximcfequétibus
tit. Se velut perquoddamextrauagans
de contractu emphiteotico. Cœterum
duas alias huiufmodi contractuum
fpecies introduxit harc noftra confuetudo,
contraûum feiliect ceufualem (qui
îonge diucrfus cft abeo qui à iure communi
cftinducius ") & côtra&um terragij
dequibus nos fuo loco agemus.
Porro huius vtilis dominij duplex eft
fpecies. vnum quippe eft recognofeens
directum,quale habent emphiteutXjVaffali
Se fupcrficiarij [1. i. fi. ff. fi ag. vect.
vcl cmph.l.i.§.quod autcm.ff.de luperfi.]
Altemmquodopponitur, aduerfatur,&
contradicitdirccîo, Se hoc cft quodquarriturex
pra»fcriptioneexqua fecundum.
frequentiorem doct. op. quaîritur vtile
,duntaxatdominium [telle Bart.inl.s.ff.
dcvfuca.] Hocautem traciâdu m hoc loco
non duxiquèd extrapropofitammatcriamfit[habcs
tamen latc illud explicatum
in l.fi quis emptionis. in verf. exceptionem.C
.de praef.t rig.vel quad. ann.v bi
Accurf.Saly.Sc Alcx.Iafonin l.traditionibus.C
.de pact. C opiofiusitê ab Accur.
& do€t. in aut. nifi tncennale. C. de bon.
mater. Accur. Se Bart. in d. Lz.S. de vfucap.&inl.i.§.cum
predium.ff.de pig.rurfus
Bart. in 1. fticho.ff.de vfuf. leg.Bal. in
l.aducrfus.C .de reiucnd.Dy. Se loâ. And.
in cpoflefror.de reg.iu.in 6.]
His ita velut prxhbatis,nunc mature
agendum cft dciuribus dominicalibus: m
ESIMVSTERTI VS. 187
quorum notionemprefùpponendumeft, Vniuerfàm
n-edum prouinciam noftram, fed Se vni- 63,113111
ucrfam Galliam tributariam ,ac veftiga- tnbutanam
*
libus omnino fubie&am efle,ita vtnullus
rem quameunque pofsidcreintelligatur
in hoc regno,quinon illius intuitu,aliquem
in dominQ recognofeat. Vndefcitc
dominus Barma id: temporis regius infu
prema curiaParifienfiaduocatus,dicere
iolebat, nulium penittis apud Francos
Francum allodium ,idcft liberum ac immune
à cuiufquam dominio,,,
Apud nos igitur tria funt dominicalia xiiaiorado
iurayluperioritatiSjVtitadicamjrecogni-minicalucftiua
:nimirum feudum, cenfum, & terra- le
«
gium. vtj. codem $.1. Qua:quidem,duo
ha?c habent fpecialia quibus rei proptef
quam prxftantur in indiuiduo congruût,
i cilicet quod fint dirceti dominij, & fuperioritatis
ergaeum cui praeftantur reeognitiua:
Se quod praeferibi non pofsint.
H are au tcm iura dominicalia dupliciter
confidcraripolfunt, videlicet refpeclu do
mini direc~ti feu fuperioris cui pra:ftantu r,
Se fubditi à quo praeftantur. Quod ad dominumdirectum
pcrtinet,illa reprxfcntant
imaginem veteris dominij, quod in
repropter quam prœftantur, olirn dominus
haberct,ckdirccl:umdominium,quod
nuncin illahabet. Qjianuisenimdorm-
, nus rem fuam'in feudum, cenfumve,aut
terragium alij conceflerit,non tamen ob
id rei fue dominium à fe abdicaffe cenfendus
cft. Quemadmodum cum dominus
feruummanumittit, non videtur omnino
feruus defiillecffefuusproptcriuspatronatusj,
quod in eo retinet. [vt cft text.
fing.in l.talê.§. fi quis ita. vbi io. de Imm.
ff. de hacred. inftit.] Vndc ius illud patronatus
eft velut quaxlam imago & rehquiç
veteris dominij.[Bald.in l^.C.dcfideicô.
Se in c. auditis.col.2.extra.de clect.] Hinc
apte colligitur,ecelefiam,in qua quis prefentandi
ius habet vtpatronus,abeo vel
illius maionbuscxtruclamquondamdotatamque
fuilfeàta Se qui nunc ea iura do
minicalia percipit, eu olim fuifle dominû
praediorû, propter quae ea iura fibi preftâtur.in
recognitioné quippe veteris dominij.
Neceilariocnim oportctcaufamfuû
praeccfsifle effectum. vt obligationcante
aftionêfuiffcneceifceft. Qjuocircaeaiu-Jara d o m; n i
rainfua propria appellationeftant: cum calia fermtu
fint iura rcalia Se patrimonialialoco rei tesvetènoa
patrimonialis infeudata;, aut in cenfum, ^''n*^ 0
terragwmvcconceu.efubrogata.non au- haberi.
B

,88 TITVLVS
tem feruitutcs nifi latefumpto vocabulo.
[tcfte Immancit."-. fi quis ita.] Siquidcra
feruitutcs nec in bonis noftris, nec extra
bona effeconftat. [l.i.ff.de vfufr. leg.] At
caiura dominicaha in bonis noftris connumerantur.
Refpecfu autem fubiectorum
,confiderantur haec iura,fed pafsiuc:
quia ab his debentur 5c praeftantur,idque
improprie. Qjiae tamënominationort eft
omnino finefructu. Nâqucmadmodum
horumiurium dominicalium exhibitioncs:
& praeftationes quae per fubditos dominisfiunt,confcfsioncmfubicc~tionis,5c
recognitionem directi dominij operan-
• tur: ita ctiam conçcfsionem vtilisdominij
adeospertinentis arguunt. Nam dominas
qui aliquem ex certa fcientiaaliqaem
in vaiTalû recipit rcfpectu certi feu*
di, eum vtilem feudidominum fateri intclligitur.
Idem quoque iudicandum de
rc-cenfuah, 5c terragiali {" vt conftat ex his
quaein eam rem nominatim tradunt intcrpr.m
l.cum de in rem verfo.ff.de vfur.]
Q^VART VS,
& l.fi alicna.in princ.ff.de acq.harredit.]
Inter caetera porro & idannotandum
eft cadem iura dominicalia in très folcrc
fpecies diuidi. Qjuaedam nimirû funt honorabilia,
qua: fpecies folis feudis eonucnit,cuiufmodi
funt in fidem admittcrc,ho
magium excipere, os manûmqucpraefcntare,
& caetera id genus quae magis honorem
quàm vtilitatem côccrnunt. Alia autem
funt vtilia, qualis eft cenfuum perception
quotae partis frucf uum ex praediis
terragialibus : item renouationum, inueftiturarum,laudimiarum,reliquorumque
praeftatio,&oncrum,vtaiunt,burfalium,
quae ex tenoreinueftiturarum plerunque
debcntur,applicatio. Alia funt poteftatis
dominicaeexccutiua,vtfcudi obfidelitatem
domino non iuratam apprehenfio:
manus dominica: in praedia cenfualia 5c
terragialia ob cenfum non folutum, vel
quotamfrucfuum terragij nonreddicara
iniccfio.vtj.cod.^.6.5c fed.
ARTICLE TRENTE ET TROISIESME.
Ou conte 5c bailliage de Blois 5c refforts d'iceluy,yatroisdroictz feigneuriaux,
recognitifz dcfeigncurie.C'cft à fçauoir, fief cens & terrage.
•Lcfquelz s'appellent feigneuriaux, pou rce qu'aucun ne peult tenir héritage
efdictz conté, bailliage & refforts, finon qu'il le recognoifle tenir
d'aucun feigneur àl'vn dcfdictz trois droietz. Si Icfdittz héritages n'eûoient
bien 5c deucraentamortis, 5c queles feigneurs y pretendans cen»
fiucs,terragc,ou feodalitéjcufrent efte payez de leurs indemnitez.
'.PRIMVS.
f^jl» çomitatu, prouincia diftricfuque Blcfenfi, tria funt dominicalia iura
dirceti dominij recognitiua, feudum feilicet cenfus, ôcterragium. Q^uae
ideirco dominicalia appellata funt, quod in eo comitatu & prouincia,
praedianullapofsidcanturàquoquâ,qui dominum non agnolcataltero
horum iurc.Nifi extinefioneaut indemnitate vettigalcs hos fuos fundos
eo onerelcuatos oftenderct, indcmnitatifque pretium dominis folutum
fucrit qui huiufmodi cenfus terragij aut hdeutatis iura fibi debericontendunt.
Ac conftitutionetria illa iura
dominicalia enarrantur quos
\
y nos proxime obiter fupra atti-
i 3
gimus, idq; in génère. Nâ nulla
eft hic fpecies quaepeculiarcm titulum
non habeat. Qjio vbideuenerimus rem
omnêvberrimecxpofiturifumus.Quod
itaquead huius. interpretationem pertinet,
vnum duntaxat fubiiciemus ne fua
omnino vacet elucidatione. Nimirum à
quo domino rccognofci oporteat praedia
'M? P
huiufmodi tributaria.feu alteri ex his tribus
iuribus fubiecta: Qjia in quaeftionc
nondubito eos qui imperatoris partibus
adhaerent confcltim refponfuros orbem
omnem imperiali fubiici culmini, 5c ab
eo quaein terris funt omnia rccognofci oportcre.j"
l.dcprccatio.ff.ad l.Rhod.dc iac.
5c l.bene à Zcnonc. C. de quadrien.praeicript.5c
tradit Ang.in 1. item fi verberatum.§.i.dc
rcfci.vcndit. 5c B afin c.vnico.
de feud. march. v bi ait omnia feuda ex re-

ARTICVLVS T RI G ESIMVSTERTIVS.
gali profecta efle munificcntia. vt in aut. ctus fonant in fuperioritatem coertionis
dcexhib.rc.C.obtincnt.] Qjjareimpenj [l.pupillus.$.territorium.ff.de verf.figni.
maicftatëquoadiurifdictionem, & quo- & c.licct caufam de probat.] Proprictatis
ad dominium, aut faltcm fupcrioritatis vero appellatio,nudum dominium à for-
recognitionem fuper caeteros omnes cxmali vfufructu feparatû, Vel cum eo contendunt[vtcftgl.in
cit.l.bencàzcnone. iunctum fignificat, autadfignificantius
&in i.Barbarius Philippus. vbi modcr.ff. uobiliufquc materia- propofitum accorn-
de offic.prxt.Bart.poft gl. ôc antiquos inmodatur, vtpotcdominium plcnum,vel
terprètes in proœm.ff. Idem Bar. poftgl. directum ab vtili feparatum : quale eft
in in quib.cau. colo. dom. lib.tr. C.ôc illud quod habêt domini feudales Se cen-
in extrait.ad reprimendum, vcrfic.totius fuarij, vt ftatim dicemus.C um itaque ter
mundi.ôc in l.i.§.pcr hanc.ff.de rei.vend.] ritorium Se proprictas nulla fignificatio-
Et proinde apud Gallos foli domini ternis affinitatc fcfeattingât telle Bal. (qui
rarum qui caifra ac territoria habent à in c.i.ç.r. quib.mod. feud. amitt. pu tat a-»
principe per côcefsionem in feudum mé­ liud effe habere terrarum dominiû, &adiate,
vclim:ncdiatc,ha*c iurarcpofcunr, liud habcrciurifdictioncm Se diftrictum.
&cxigunt finguli in fuis territoriis. Vn­ item 5c aliud habere dominium rcrum
de quarri folet liiftorum dominorum in- particulariû, & aliud habere territorium Proprittaiê
tentio, quantû ad petitionem Se exactio-
undoiu n
ôtiurifdictioncmJvt probat tex.in c.i.«. f >ncm
prxmiflorum iurium dominicalium
fuper pradus intra fines fuorum territoriorum
conftitutis, de iure communi fun
data fit, praefuppofitahacconfuetudine,
qua nullus habere poteft prardium in pro
uincia Blefen. abfquc recognitionc altcrius
ex tribus fupra commemoratis iuribus,
crgaaliquë dominum. Qjiain qua>
fhonc qui iuftitiç apud nos exercent munus,
fibi pro omni fundamento conftituunt,authoritatc
loan.Fab.in 1. cunctos
populos.C.dcfumm.trinit.ôcfi.cath.coi.
3. Qjio loco ait ille cum qui territorium
îimitatum habet,accertis diftinctumfinibus,
cenferi iure communi fundatum
intra cas metas ad exercedam iurifdictioncm
in fingulis partibus,quâ in vniucrfo
territorio cxcrcct[vtinl. pupillus.f.territorium.fT.
de verb. fignif.l. qui ex viro.
ff.ad municip.l. forma cenfus. §. fi quis agrum.de
ccnl.I.iusdâdi.fT.de tut.ôccurat.
dat.ab his.l.duumuirum.dedecur.lib.io.
C.] Qjiinimo aitipfc omnia cenferi efle
cognita,8c tcncriàdomino territorij [tcftc
Specul.tit.de loc.§.nuncaliqua.qu3»ft.
86.adducitquctcx.inc.i.§.vlt.quib.mod.
fcu.amitt.ôtin c.quoiure.8.dift.] Verum
ha*c Fabri fententia fatis inuoluta Se perplcxa
eft, nec fatis certa. Nam & contrarium
fenfit Old.vir. magna* apud omnes
doctos authoritatis in con.17 ô.Factû
talc eft,In verticc cuiufdam montis. in
qua-ft. z. C enfuit enim co loco cum qui
territorium habcret,nô videri fundatum
in proprietatc Se dominio rcrum intra fines
territorij, vel diftractus exiftentium.
Siquidcm verba illa territorium & diftri-
na*c de pac.iura.hr.]} non absrecon- haberecutn
tendit.idem Bald.inl.àprocuratorc.C. iurifdiitiôe.
mand.proprictatcm fundorum nihil com
mune habere cum iurifdictione. [arg. l.na
turaliter.§.nil commune, ff.de acq.pofTef.
l.pcrmifceri.in princ.& 3.rcfp.ff.dc vfuca.
l.mftc.§.non mutat.ff.pro emp.l.2.§.fcparata.de
vfufr.&l. locum. f.proprietarius.
dcvfuf.] Qjiarccx feparatis ckdifsimilibus
malc colligit loau.Fab. [iuxta l.papijiianusexuli.ff.de
minor.] cum feparatorum
feparatadebeat efle ratio.[l.de bonis,
in prin.ff.decarbon.l.fi maritus.C.dedonac.in.vir.ôc
vx.Socy.in l.prius.in princi.
4.C0I. ff.deac.poffefT. ôc conf.8 6.in caufa
cômunitatis.vol.i.]Cetcrum,quo res om
nis facilius innotefcat,ôc quç à doct.ita va
tic ôc perplexe tradita funt, quilibetpcrcipiat,
feiendumeftproprietatê ôedirtrictû
diuerfis modis accipi folere. Proprietas
liquidé nûc accipitu r pro pleno dominio,
nûc pro directo dominio ab vtilifepa
rato.Qjiodad primum pertinet,proprictasdenotat
plénum dominium quod quis
folus in rc fua habet, ôc hoc refpectu dicitur
plcna proprictas apud illum effe, cum
iure vtendifruendiquere illa fua. Qjiod
quidem plarriquc vfumfructum caufalem
appellan t, eo quod cum proprietate coniunctus
fit. Secundo autem modo,dkïtur
proprictas directum dominium, protit
feparatum eftab vtili: veluti vfuffructusformalisa
caufali. Inqua fignificationc
dominium dici poteft elfe apud plu
res: videlicet directum apudeoncedetefn,
ôc vtile apud accipicntcm, vt emphiteutam,fupcficiariû
& vaflalum. Qjiod qui.

Jfubft^
i5o - TITVLVS
dem vtilc dominium tanquam infcrius,
& fubalternum dici non poteft proprictas.quia.vt
diximus,proprietatis appellatio
dirccto tantum dominio conuenit, fiue
illud accipiamus cum eft vnitum ac cô
iun&um, vt putapenes vnum , fiue cum
eft ab vtilifeparatum. [Qjaa* facile colliguntur
ex his quae tradit Bart. in l.fi quis
vi.§.differcntia.ff.de acq.pofT. & inl.i.fub
princ.in a.char.eo.tit. Si. Bal.in l.proprietatis.&l.cumrcs.fubfi.C.deprobat.&in
l.fi de proprictate. col. z.C.fi non à compec.iud.]
Diftrittus quoque duplici ratione accipi
poteft : nimirûcum iurifdi&ione, vel
fine iurifdicl:ione,cum vnum fine altero
confiftere pofsit. quia iurifdiftio non cohçret
territorio tanquam ius rcale.[vt de-
c l a r a t
Bart.Sc caeten in l.i. in vit. col.ff.de
iurifdialo- iurifd.om.iud.&l.vlt. C.vbiSeap.quos.]
nisnon effe. Tum & quod è fubftantia iurifdiclionis
territorium non fit.[Bal.inl.i.§.ininitio.
ff.de off.prarf. vob.]Eft enim iurifdi&io in
territorio, veluti nebula fuper paludem.
[Bald.in c.i.§. adhaec. de pa.iur. fir.] ita vt
-territorium pofsit ad cum pertinerc,ad

ARTICVLVS T RIG
fpeftandum,anhabcat dominium fuper
vniuerfitate agrorû in fuo territorio exi-.
ftentium. [iuxta tcx.in c. quum Bartholdus.in
ver.cum vniucrfitate.cxtra.de fcn.
ôç rciud. Qjiod ôcinnucre vidctur tex.in
in cit.c.i.§.itêfi quis.quib.mod. feu.amit.
vbi id liquido docet Bal.fac.l.3. C .de nat.
lib.ôcl.nulli C.deepifco.ôc cler.ibi. Illius
ciuitatis cpifcopus exaftionera habebit,
fub qua vicusvcl territorium fubeife dignofcitur.
facit item L qui cxvico.ff. ad
municip. ôc inauth.quib.mod.nat. effic.
fui. §. fi vero. déclarât Bart. in confil.169.
Primo,quod queritur vtrum iurifdiftio.]
Item ôc quodij quïhanc habcntvniuerfitatem,
quam Bart. eo in loco minimam
vocat,feu territorium,fintfundati intra
rnetas fua: vniucrfitatis, feu territorij, in
perceptionc huiufmodi iurium dominicalium,confirmo
ex decif.Ioan. And.in c.
dilefto.extra.de ofF. archid. inquientis eo
loco, Archidiaconum qui alias iure communi
nullam habet iurifdiftionem, nifi
ex priuilegio vel confuetudine prxfcriptam,effefundatû
in perceptionc ôc exer
citio omnium iurium archidiaconalium,
fuper omnes ccclcfias intra fui archidiaco
natus metas exiftentes.] Quam decif. cano11.refertCy.inl.voluntarie.coL2.
C.de
exeuf. tut.] F acit ôc quod not. Anchar.in
cnimiis.extra.de iureiur.inquicns domnnum
territorij triburarij, elle contra omnes
fundatum, quoad exaftionem tributi,ôc
contra ecclefiam fi ibidem pofsideat
prxdia.[pcrcfi tributum.2. q.i.] Etitain
qualibet parte, ficut in vniuerfo. [Lqui in
vico.ad municip.] Vnde qui vultintendere
tributum, feu ius dominicale cuipiâ
non deberi,doceat eum non dominum.[c
morem.ioo.diftinft:.] E t ita procederc opi
nor decif. Ioan. Fab.quam eo cafu verara
acindubitatam cenfeo. Et ita vfu confirmatum
apud nos videmus. Nam infiniti
E SIMVS.Q_VA;RT VS. I 9%
funtincomitatu Blefcnfî vaffali,tum ôc
cenfiux, ac multa terragia, quxipfiuscomitis
nô funt, fed aliorum inobiïium, aut
ecclefiarum, ôc exterorum etiam priuatorum
, quibus nulla in codem comitatucompctitiurifdiftio.
Prxtcrea quxfitum, an qui in certo ac
limitato territorio iurifdictionem habet,
fit de iure communi fundatus in fua iurifdiftione
exercenda in qualibet parte fui
territorij,ficut in vniuerfo territorio. mihi
nullam habere dubitationem videtur,
quin fundatus ille fit. In quam fentetiam
conueniunt vno confenfu omnes doft. in
locis fuprà citatis. Nam eo ipfo q> res aliqua
intraaliquod territorium fitaeft, e inrifdiftionc
domini illius territorij prxfumitur.
Quinetiâin cafu magis dubio dccidit
Anchar..incnimiis.cxtra.deiurciur.
eum qui deliquit in fundo aut poffefsione
alicuius ccclcfix, vel etiam in ipfa ecclefia,
ppfsità iudice feculari illius territorij in
quo fita eft,puniri. [l.fi quis in hoegenus.
C .de epi. ôc cler.] Idem de caftris intra aliquod
territorium exiftentibus, vtprxfumant
cfle ciurifdiftionc domini illius ter-*
ritorij. Sicu t in fimili omnis ecclefia in tra
diocefim aliqua fita prefumitur effe diocefano
epifeopofubiefta. [io.q.i.c.nulla.]
At fi caftrumillud iurifdiftionchabcret,
prxfumeretur inquam effe c reffortu domini
territorij. Ita vt illumincafu fuperioritatis
ôc reflortus refponderc opotteat,
nifi forte caftrum iftud effet per fe
prouincia vel territorium : vt funt caftra
de F ulgeriis ôc de Fenis intra comitatum
Blefefi.fita,qui ideo direfto in fuprema
fenatus Parifien. curia refortiuntur. Et
hxc funt qua? circa huius.Ç.interprctationê
dicenda habebamus, qux nifi quis iterum
atque iterum legat, ci fatispcrplexa
fubofcurâquevidcbuntur.
ARTICLE TRENTE Q.V ATRIESME.
f^Item,lefquelz trois droiftz font incompatibles,ôcncpeuuent cftreconcurrens
en vn mefme fu bicft:tellemét que l'héritage tenu en fief,ne pcult
cftre tenu àcens outcrrage,nececonuerfo. Sinon qu'au contraireeuft
conuention expreffe entre les parties.
j . SECVNDVS.
Et hxc quidem tria dominicalia iura inuicem incompatibilia funto,ita
vt in codem fubiefto minime concurrere pofsinr. Proinde fcudalcprxdium
incenfum terragiumue teneri non poteft, nec èconuerfo. Nifi in
contrarium effet pafto contrahentium conuentum.
B iij

TIT VL V S
Aoc fane conftitutio prxclarum
fubtilcmque habet intellectum.
Nam «uemadmodum
plenû dominait!! ex pluribus
caufis competere non poffcccrtumeft[l.
3.§. ex pluribus. vbi omnes ferc inrerp.ff.
de acq. poffef. 5c 1. non vt ex plisribus.ff.
de reg.iur.glàn cpen.de praefcript.in ver.
renuntiaffe.] ita nec direcljtm. Ratio eft
quia dominium eft quid perfe&um. vnde
qui fera cl ccrtxrci nattus eft dominium,
non poteft ampliusex

ARTICVLVS TRIGESIMVSSEPTIMVS.
ARTICLE TRENTESEPTIESME:
f^Item ledift fcigneur fcodalne pcultpraefcrirc l'héritage tenu de luyea
fief,par quelque laps de temps qui le tienne en fes mains par faulte de foy
non faite, droiftz non payez & dénombrement non baillez. Et tellement
que toutes & quantesfois que le vaflal offra audift fei^neur faire
la foy & payer lesproffitz qui en feront dcuz,lcdift fcigneur fera tenti
tendre audift valulfon héritage.
$. T E R T I V S.
t^Practerea & harc tria dominicalia iuraimprarferibilia funto. Nam nec 1
fubicfto aduerfus dominum praeferibi pollunt, cumicunquetcmporis
lapfu ille haeredia his dominicalibus iunbus, corûmuc alteri,obnoxia
non praeftiterit cognoucritue: licet quae indcpercipiuntur émolument*
praeferibi triginta annorum fpatio pofsint.
§. Ct V A R T V Si
#|.Hanc autem confuctudincm fie accipi oportet vt nulio tempore prç ferfptio
horum iurium locum habcat.interdominum & fubditum.Nam interdominos
dealiquo contendentes feudo,côftat vfucapioni locum elle.
§. C^VINTVS.
t^Deniqueita vetitas inter dominum & fubditum praeferiptiones conftat,
vtnequidem îpfe dominus haeredium vailalii obridem nonfaftam feu
debitum non praeftitum, retcntum,nullo tempore praeferibere pofsit.
Adeo vt quo ties ille fidem domino reddere parât us, iuftâque offerat, cogatur
dominus res eo nomme retentas illi rcltituere.
1 astres.5.vnico
'!y J
^ T
^| Oi trcs.§. vnico continuoque
continudque dem tranflatiue tâtum: vt feilicet ea o be-
contextu legendos celui quod
dientia feu altéra velut feruitus,ab vno
) Qjfâ Uîeadem res iliis continerecur.
in altcrû ex longo temporis praeferiptio­
IX^pJJi I Agitur enim rantûdeprcfcrine
transferatur. Q_uo fit vt vallallus nulptione
horû tnum iuriû dominicalium: io tempore pofsit eam,quam débet domi­
eâne feilicet hoc m unicipali iure pcrmilla no feudiobedientiam ,praefcnberc feufi-
fit. Pro cuius dubitationis explieationc delitatem, ita vtneminem in fuperiorem
praemittéda eft ea reg.quam rererunt poft agnofcat.Siccftigituraccipiendaconfuc-
gl.Bal.ôt Butrig.inc.cuminter.extra.de tudo vt hec iura dominicalia praeferiptio­
Débitait» o- confuetud.Nimirum côtra debitam obene extingui non pofsint : At pofsint quibedientiam
dientiam nullam admitti prçfcriptionem dc ab vno in altcrum dominum trâsferri.
»«Uo tempo àfubtiito.Eoquod,vtinquiunt,ncmo fi-
* praeferibi.
ne capite,id eft principe quem in fuperiorem
recognofeat, elle non pofsit. Poteft
tamen ficri vt epifeopus côtra epifeopum
illius praefcribatfubditos, vtnominatim
teftatur Bal.in ccum olun.extra. de praefcript.in
vlt.verf. vbiait quemlibi hoc
ius praeferiptionearrogare non polïe,vt
nemini obediat, ac bene quidem vt epifcopofuoiamampliusnon
fubiaceat,fed
Romano pontifici. Ita eadem rationehu
Caeterû quo huiuspraefcriptionis materiamferio
agrediamur,feiedum eftimprimis,feudum
atquccenfum iurecômuni
prçfcribi potuille. Qjuod ad terragium
pertinet, eft hoc nouo iure municipali introductum,
iure autem ciuili pennus incognitum.Eftitaquccommunis
interpre
tum îententia, feudum fpatio faltcm tri- Feudum iuginta
annorum iure communi feudorum
iusconftitutionis difpofitione fancitum
eft, haec tria dominicalia iura extinftiue
(quod dicitur ) prxfcribi nô poifeat qui­
re c , u i l i
P«
e> . . . rr r triginta anprçfcnbi
potuifle, [tex.quemin eam rem no°
s p^ceri.
expendunt Ifer. Bal. Aiuaro. Praepo. & bipotuifle.
8c alij,in ci. fi quis per triginta annos. Si
de feu controucr.fit in t. dom. & agna. &
not.in c.vlt.de fcud.dat.in 6. Specult. tic.
*?3

, 94 TITVLVS
de fcud.§. quoniam verf. tertio quxritur.
arg.l.curn latis.de agric&cen.lib.ii.C.8c
l.eurn qui. defund.pat.C.eodem hb.cum
multis mribus & arg. ab eodem in illo 1 oco
adductis.&à Paul.Caft.con.ij-/.Circa
prefcntê.çol. pe. & Dec.con.468. Supenori
anno. num.a.] Qjiod tamen hac no-
,. , ftracôftitutione corrccf um cmcndatûmeffe
'mprx- ecundum,q»
huiufmodi feruitiacx rcilla tanquâfeudali
prxftiterit.Tcrtium, quod ea pofleffio
vniformis fuerit,id eft,vt res ipfa femper
habita 8c polfclla fuerit, formiter, vt
fcudalis,8c vt à vaflalo. Alioqui in dubio
prxfumcreturpolfelfa vt propna, 8c iua.
[Dec.confil.i 4 4. E t mat ure pro.nor.in j.
li quis per 30.an.defeud. contro.intcr domi,8c
agna.not. AIex.conf.16g.v1fo thematefupcrfcripto.col.2.vol.2.]
àccûdurn
cxemplum, fi res allodialis, id eft,immunis
8c libéra ab huiufmodi feruitiorumonere,iuftoerrorerecognitafuilfetinfeudum
ab aliquo. F»ecognitioenim huiufmodi
preferibédi cauiam,eicui faCta fuiffet,
vtiqueprxftaret.fcd duobusdemum
concurrentibus. Primo,fi(vtdixi)iuftus
fuilfet huiufmodi crror[Bartol.nominatim
8c Imm. in 1. cclfus. fr. de vfuca p.] b ecundo.vt
poft huiufmodi rccognitioncm
feu poffefsionem, triginta anni fuccefsiffent.Minoris
fiquidem tempons prxfcriptio
in feudis locum non habet, [ireudif.
in cit.c.fi quis per triginta annos.ôc cano.
in c.cumadaudientiam.extra. deprxfcr.J
His addetertium,[ex Gu1d.Pap.1n decif,
delph.quarft.31/. Scdiuxtaprxmiifa.] Si
poft huiufmodi rccognitioncm fequerctur
aliquis aefus, vel vfus ad dictam recognitionem
pertinés, vt puta homagi),auc
cxterorumferuitiorum feudalium exhibitio,
cum ex fola recognitione ius minime
quxratur.[Io.Fab.in ^.equc.verfi.tertioquxritur.inft.dcact.]Aduertëdum
efl:
tamë ifta duo poftrema,nempc30.annos,
8c vfum, neccifario côcurrerenon oportcrcjfed
fufficit horum altcrum: vt ex geminata
confçfsionc videatur omnis error

ARTICVLVS T R I G SIMVSSEPTIMVS. i 9i
acdolus purgatus. [I. cQ fcimus. vbi Accurf.
5c fcrib.de agr.ôc cenf.lib.ii.C.] Cae-?
terùra, vbi omnis error dolûfue ccflarct,
rciquc allaudialis dominus, ex ccrtafcicn
tia,aliquem in dominum feudalem refpcctu
illius reifuaerecognofceret,non video
quid obftat quominus eam ftatim feudalem
effici dica mus, cû licucrit rei fuae qui
voluit lcgem imponcre. [1. in re mandata.
C. mand. Bald.in l.cenfualis pofTcfsio. de
donat.] vel certc exiftimarim per huiufmodi
recognitionem probari rem ipfam
feudalem elfe, [vt ait Guid. Pap. in decif.
dclph. quaeft. 272. vtrum dominium.col.
3.] Qjuinctiam cenfuit Specul.in d.§.quoniam.verfquarto
queritur.de feud.quem
polfefealtcrius hominem, vt vocat, ligiû
conftitucre fîmpliciter,ac folo pacto, nullaque
adiecta caufa. [per c. grandi, ibi: Fi.
delitate, homagio, iuramento, feu pacto.
extr. de fupp. neg. praelat. in 6.5c l.fi quis
fpontaneos.de decur. libr.io.C.]eo quod
per huiufmodi homagium noninfnngiturlibcrtas',
ficut per feruitutcm. Qjuod
approbat Io. Fab.inft.deiu.perf.$.1.col.
pcn. multo magisvbicaufarationeccrtae
rcijadiecta fuent. Sin autem intcruenerit
error iniuftus, vt quia rem meam in feudum
ab aliquo teneri putarê, cui ideo homagium
fecerim, recognofeens me illius
vallallum cffe.conucniunt omnes, huiufmodi
erroneam recognitionem confitenti
minime nocere, [not. in l.cum falfa. C.
de iu.5c fac.igno.Bart.in l.non fatetur. ff.
deconfell.] ac minus is error praeiudicat
haeredibus. [tefte Bal.in l.tranfacf ione.C.
de tranfact.]
Idem iudicandum exiftimo, vbi produciturtitulus
vitiofùs.[fccundumlnno.in
edudum. fuper vcrb.confirmatione.cxt.
dedecim.] Siquidem qui vitiofum ac iniu
ftum producit titulum,isincaufaeft, vt
nullum iuftum habere praefumatur, cum
coniieiatur fi quem habuiffet, illum producturum
fuilfe. [vt nominatim tradit
Egid.Bcllame.in conf.io.Factum taie eft.
Io.Mart.] Quanturauisigitur longaeuus
ac diuturnus vfus non iuuabit cum qui in
hac praefumpta fide mala verfatur.
Tcrtium cxcmplum cft,quâdo res quae
de recenti recognofeitur in feudum ab ali
quo teneri, erat alterius domini tributaria.
Vt quia in cenfum vel terragium ab alio
domino tenerctur. Qua in re maior
quidem vis cft,cum in ea non folum de recognofeentis
agaturprxiudicio,fed ôc de
iure alterius, cui recognofeens prauudicarc
non poteft. Vnde quaeftionis eft,an huiufmodi
recognitio, ci cui fit,caufam praeicribédi
praeftet in illius praeiudicium, qui
verc direct us eft dominus,ad hoc vt res il-
Ja,quaï antea cenfualis âut terragialis erat,
nouefeudalisefficiatur. Ac mihieainrc
concludendum videtur, vt cum is qui recognofeit,
profiteatur tacitefe huiusrei
cuius nomine recognitionem facit, vtile
tantùm dominiû ha bere,ncc pofsit alium
recognofeendo quàm verum dominum,
caufam poftefsionis fibi mutare,adhoci
vt ipfi qui iâdudum fuiffet cenfuarius vel
terragialis nunc efficeretur feudatarius:
multo minus pofsit praeiudicium inferre
iuri dirceti dominij, quod erat pênes aliû
à quo vtile dominium habuitjfed nec quidem
ci que noue recognouit caufam praefcribendipr3ebere[tex.in
Lnemo.ôt l.vlt*
C.deacq.poifciT.Pont.incon.37i.inpropofitae
confultationis articulo. in pcnult.
quaeft,] Qjiod vfqueadco veru eft, vt dominus
direct us huiufmodi récognitions à
fuo cenfuario factam, feu fubdito quâdocunque
reuoeare pofsit. [tex.in c.i.§. 1. de
capit.C onr. quod tamen eo in loco gl. intelligit
intra trigintaannos.] Hax tamen
intelligenda fun t quando fimpliciter cenfuarius
vel terragialis,in finibus nudepro
fefsionis, feu recognitionis in feudum erga
tertiû ftaret. Nam ôc in fimili dicimus
per actusciuiles, vtputa conftitutumôc
precarium, coionum poifcfsionê veri domini
non interuertere

x 96 TITVLVS Q.VARTVS,
cof.li.in caufa fcudali.] Nec obftat(quod
quidam putanf)l. a.C.dcvccfig. ôccôm.
nec qus per eam not. Bart.in l.commiffa.
ff.de public.Ôc vecf. vbiiuri agédiadcom
nùiium quinquennio praefcnbitur. quia
haC ea fit ratione, quod commiflum iltud
ex caufa dclicti procederet. At iftud condi&ione
ex lege feudorum & municiprj
noftri.[vtind.^.vl.j'.deobucn.feu.]quam
pcrfonalcm elfe conftat. vt funt caetera;
condief ioncs. [.in perfonam.inft.de acf .1.
acf ionum gênera, ff.e.] Ideoque non nifi
longifsimo tempore, triginta feilicet annorum,
praeferibi folet. [inftit.de perp. ÔC
temp.acf .fub princ.}
Tcrtiafpcciesconfiftitcirea feudi au*mentumun
qua quaeri folet, an illud pra;feriptioneacquiratur.
£t quidem plcrifq*
vifum eft,non prafcribi,quod cum feudû
ab initio fuerit limkate concetfum,v t ccr
to feiretur quid, quantumque vaifallo da
tum effet, nullum reciperc poflet augmétum.
[Lin agris. ff. deacq. rcr. domi.plenc
tractant F cudift.in c.i.$. fi quis de menfo.
Limitatos de eontrouer.inueft.] Quare illud fecunleud.
fines o u r n fi ncs pofitos aeftimandum putant,
"eque ainîi- I 1
" c
oncefsionis tempore extabant, vt de
ou, tecu dicitur [înl.Rutilia P olla.ff.de contrahcn.cmpt.facit.l.vicinus.§.vlt.ff.deaq.
plu.arc.l.lacus.ff.deacq.rer.dom.] Vnde
feudi conttracf us ad aliud trahi non débet,
quàm ad illud, quod eft incodeduclum.
£l. fi vnus.ç. ante omnia. ff. depacl.
tex.in Lquifundum^.i.ff.proemp.jN-am
quod dicimus id quod poftca fundo fuperadditur,paulatim,
ac temporis fuccefrioeiufdem
natura; fieri cuius eft fundus
cui vnitur m alluuionc. [inft.de rer. diuif.
§.praeterea.6c in l.adeo.§.i.ff.de acqui.rer.
dom.jdiftinct îonem rccipit,vt quaenaturaliter
& paulatim accrcfcunt alteri rei
(vt per alluuionem) ciufdem natura; effe
céfcantur,cuius eft fundus cui adiunguntur.vbi
vero apparens ac euidens eft incre
mentum,fiuenamrale id fit (quale eft infulae
nataeinmedio maris e vicinio fundi
mei:^fiuefatf o hominis, tum res diuerfa,
ac v t feparata à reeui accedit, intclligitur.
[Qjiardiftincf io-probatur ex l.fi ego.§.pc
nuft.fr". depublîc. &ind.l.quifundum.§.
i.pro empt.] Vnde in propofito cafu.exifhmo,
fi ex tenore inueftituraerconftaret
fundûmilleiugcrum,certis praeferiptum
limitibus in feudum conceflumfuiifc, &
huic fundo centum denouo fuperaddita
iugera, ôc fimul vnita t fimulquepoiïcffa,
per triginta annorû fpatium fuifle (quod
eft commune ac rcgulare prxfcriptionum
tempus, vtinfràdocebimus)ca tamen cêtum
adiceta iugera de natura feudi cui addita
funt non effici, eo quod fundus feudalis,cui
àdditafunt, aliam fcparatâmque
conditionem ab his habct.[tex.in d.l.cum
fundus.^.i.] fed cum fua caufa accôditionc
tranfierunt, vt puta fi prius in cenfum
vel terragium tenebantur, cenfualia vel
terragiaha remanferunt. [arg.l.fi côucncrit.^.fi
fundus.ff. de pign. a cl. & qua: not.
Bar.poft.Cug.in§.finuda.cadcml.]Nam Coniû&i».
ôc traditû eft vnioncm feu côiuncfionem nem fundi
fundi cum altcro feruitu tem minime ex- dott
» n
»ntis
tingucrc.[ 1.fundus.ff. côm.diuid.interpr. fe"^"^*
in d.§.fi quis de menfo. Bart. & laf.in l.de nimeferuitu
quibus.ff.deiuf.6ciu.] £ft tamen verum, tc
«nextin.
fi feudatarius vtriufque fundi dominus, *> uerc
'
ex certa feientia, illa cétum iugera in fuo
cathalogo, feu dinumerationc ampliaret,
&pro cishomagium feciflet, cauerâque
huiufmodi feruitia pra*ftitiffet, tune cenferem
hoc augmentumJicet alioquim allodiale
effet,ftatim feudale effici: Quod fi
tributarium, vtputacenfualc, vel terragiale
effet, 6c poft hanc recognitionem fecutum
fuiffet tempus triginta annorum:
tune per praefcriptionem quoque feudale
ficri,per ea que in fimili dcfiniuimus,s,eo.
ini.fpecie. Vnde ôc foluituraliadubitatio
: C um feudum haberem, à quo plura
dependerent praedia in cenfum vel terragium,
fi qua ex his mihi emi,fcudoquc
m 20 adieci,an ftatim ôcilla vnionefeuadiecf
ionc augeatur feudum, ôc ita quod céfualc
vel terragialeerat illico feudale efficiatur.
Et conftat minime feudale fieri,eo
quod illa qua; vnita funt, diuerfa; ac feparata;
natura; effent. licet fatcar,fi poft huiufmodi
deftinationem, ôc vnioné rei cefualiscumfeudali,
ego ita vnitû fundum
longifsimo tempore poflederim, ôc in cathalogo
feu dinumerationc mea illud aug
mentum, tâquam feudale conferipferim,
id quod adiectum eft, naturam dignioris
affumcre,ôc ita feudale effici. [in quâ rem
adduco tex.in l.Scie.§.tyrânus.ff.defund.
inftr. in his verbis, (ôc qua; femper in vfi- *
bus huius poffcfsionis habuerat:) Ôc ibi,
(fundo grecinio ita côiunxiffct.)fac.que,
not.in l.praedia.Ç.i.ôc feq.de lcg.3.] Caeterum,fi
quod adiecf um elt,feudale eflet, vt
puta quia ego dcfeudomeo(vt aiunt vul
go)fcci domanium meum:tunc proculdu
bio cenfeo illud fubfeudura effici. [d. 1. fî-
1

ARTICVLVS T R I G
conuenerit.z.§.fi nuda.ôcquç eo loconot.
Cug.ôc B art.ff.de pig.act.ôe inhintcrfocerum.§.cum
inter.ff.de pac.dota.] In quâ
ré facit ea vulgaris iuris ratio, qua dici folct
in habcntibus fymbolum facilcm elïc
tranfitum de vno in aliud.[l.pater filium.
§.quindecira.deleg.3.1.aninutilis.§.i.ff.de
acceptil.jquoditaaccipiendum eft,fi rcip
fafiatiftavniofcuincorporatio cum antiquofeudomonfifeorfum,
6c (vt vulgo
dicitur) adpartcm tencatur fubfeudum
acquilitum, vtnoscxplicabimusinfràde
feud.
Qjiarta fpecies in qua tota horû trium
capitum vis, acdifficultas conliftit, cft ad
tollendum ius feudi. In qua quidem accipiendacft
eadiuifio,qua:exprcfsim hoc
vltimo.§.fcribitur.vtdiltmguamus,praeferiptionem
inter dominû 6c valfallum:à
praeferiptione tertij aduerfus dominum
lBtervlffal_dedominio direc~to,6taduerfus vaflallum
km &DNM de dominio vtili. Qjiod ad primum di-
NULLJ TURRE-ftin^ionisinembrum attinet. hodic no­
IE PR*FCN- c o nr u c t u t U nc decifum eft, nec vaiïàl-
PTIONEM. . ,- i -
lum aduerfus dominum, nec cconuerfo
dominum aduerfus vaflallum praeferiberc
pofîe. Ratio in promptu eft. quia cum
feudum dirccii fit dommij, ôcfupcrioritatis
recognitiuum,idco preferibinonpo
teft [1. compent. C. de prsfcrib. trig. vel
quad.ann.c.adhxc.^.porro.ià.quaelt^.ôc
c.cum non hecat. extra.de praeicript. ôc s.
meminimus.] Sednec vallallus folum ita
prasfcriberepoteft, fed nec quicunque alius
habens caufamàvallallofc. 1.5.1.de
capit.C onr.Ôc 1. cum nemo.Ôc l.vlt.C. de
prad".trig. vcl quad.ami. Bal. in 1. pomponius.in
vct.lcit.ff.qucmad.fcruit.amitt.]
Qjiodintcllige, quando valfallus vel qui
ab co caufam habet, in meris finibus ccffationis
ftetiffet : fecus fi interpella tus de
fidehtatcprsftandi, ôeexhibendis feruitiis,
denegaflet, ôc polfefsioncm veri domini
interuertendo, aliumin dominum
agnouiiïet,fcu(vtdicitur) aduocailet,cidem
homagium praeftando. Tune enim
caufam preferibendi huic tertio praeftitiffe
cenferctur. Qjiod autem diximus vaffallumnon
poflc aduerfus dominum ius
feudi praeferibere, intelligendum eft quoad
vniuerfum ius feudi,vt feilicet omnem
CERTAJ

In rébus eccleliae
prae
198
TITVLVS
ta annos. ] fiuc ex parte domini ad conftituendum
feudum,aut (quod vulgo dicitu
r) ad alTcruiendam rem ad natura feudi
[Bart. in 1. folent.§. non vcro.fub fi.ff. de
off.procur.ck lcg.Ét Odof.in l.cumdcin
rem verfo.ff. de vfur. vbiipfcBart.adducit
1. vlt.C .de praefcript.log. temp. Quod
6k confirmant Bal.C7.6t Iaf. in l.ficertis
annis. C .de pactr. in vlt.col. 6k idem Iaf. in
L2.Cdciur.cmphyt.]Siucex parte terti)
ad praeferibendum contra dominuim ius
directum, feu contra vaflallum ius vtile
[c.i.§. praeterea. 6k quaeco loco tradit Bal.
poft gl. decapit.C0rr.6k in cap.i.§.porro.
qual.ol.fcud. pot.alic. ] nec quidem fufficiebat
longtim tempus, etiameum titulo
fpcrl. cum fatis. deagric 6k cenf.] feefin
omni cafu requirebantur triginta anni,
cum ifta praeferiptio magis ad perfonam
quàm ad rem pertinerct. Nifi quodiuxta
communem Canon, fentetiam infeudis
fcnbendis re ccclcfiar praeferibendis requirantur quaquin
quidr. d raginta anni. Is enim fere eft ccclcfiaftiannos.
c a r u m rerum praeferibendarum terminus
[auth. quas actiones.C.dcfaciof. ccclef.c.
illud.cxtra. de praefeript. Deci.in cit.con.
144. ] Eo quod confentiunt ferc omnes
per vfus feudorum minime derrogatum
elfe rcipub. nec ecclefiis. [ allegantl.iubenius
de fin.patr.lib.u.C .6k l.i.ne rcidom.
vel tcmplo.] Verutamenquiacx vfugenerali
regni, feuda ad in lia r patrimoniorum
redacta funt, vt nos infradcclarabimus
in Rub.defcud. 6k quia preterea hodie
fonda magis funt iu rem quàm in perfonam,concludenducxiftimo
hodie feuda
praeferibi polTe fecundum iuris communis
regulas,aut faltcm apud nosiuxta
iuris noftri municipalis modum, quod eft
tempus decenriq inter praefentes, 6k vigintLannorumintcrabicntes:
idquccum
titulo 6k bonafide: aut fine titulo 30.an~
norum contra priuatum, 6k contra ccclefiam
quadraginta annorum. vt j. de praefeript.
^.vnico. Quodintclligiturdealia
praeferiptione, quàm quae fit inter dominû
& vaflallum. ca enim omnino fublata
eft vt confiât ex hoc tcx.§.4.
Qmnta fpecies praeferiptionis ad minuendum
feudum tendit: in qua breuiter
concludendum cxiftimo.vtin quibus cafibus
diximus feudum pofle praeferiptione
augeri, pofsit 6k in cifdé diminuer»,
corûquaenot.in l.quarde tota.de rei véd.
facit l.fi duo.in fi.de adminift.tut. Quam
rem difputo vbcriusj.dcobuent.feud.§.
QJVART VS,
VKIUBFI.] .
Sexta fpecies tendit ad alterâdam feudi
natu ram .in hac rcgulam hanc conftituimus.
Contractus feudi exconuentione
partium legem accipiunt, ficut ck caeten
fere omnes actus [ l.i.§. fi conuenerit.
fEdcpof.jTâta enim eft pactorum virtus
de qui bus 111 contracta bus gerundis conuenùvvt
contractumctianjin oppofitum
conuertât. [ 1. v bi ita donatur.ff.de donat.
cau.rnor.jvndc fi in contractu feudi quaedam
fintappofita pacta, licet ab eius natura
aliéna 6k cxorbitantia,illa tamen viribus
fubfiftût- [notaturin ci.§.prçtcrca.
quid fitinueftit. 6k in c.i.dcco qui fibi 6k
herc.fuis.cx in c.i.dc inucftit.quam accip.
Tit.àSemp. tradit nominatim Old. de
pon.con.234.faclum taie eft. quidam miles.]
Quo fit vt cum feudi natura pofsit
pacto altcrari,magis praeferiptionis vis id
pofsit. [per ca quae s. annotaui ex Spetul.
m d.§.quoniam vcr.tertio quaeritur. ] .
Supercft vltima fpecies,que ad îunum
vtilium feudi libcrationem tendit.in qua
diftinctione hoc textu expreila vtimur
vt feilicet ius honorificum feudi praefcribi
non pofsit: At pofsit vtile tnceuuio»
veluti fi pro feudo debeatur aguus, vel
quid aliud( quod aiunt) burfale..Qj.iali$
cftapud Turones mos, vt domino tcudi
pro peregrinatione eius, vel pro dote pri*
mogenitae fuae filiae quid perioluatur,quo
iura vocâtipfi legalia iuuamina.[ horum
meminere Cy. Pc 6k Bart.inhî.C.quaî
fitlocconfuet.] Et in hâc fentetiam Hu*
. bert. bobium vetuftifsimum intcrp.poft
multas difputationcs conclufiile refert
Ioan. And.in add. ad Specul. tic de feud.
quae etiam plaeuit Abb.in cadaudictiam
de praefcript.dummodo vaflalus in bona
fit fide. Crcdiderim tamen ego nihilnecefrceflèfuper
bona fide dubitari. Cum
haec praeferiptio ex poflefsione non eut-»
rat,ncc ex titulo,aut bona fidc.Ncc enim
adlucrumquaerêdumcum alteriusiaftura
fpcdtat, fed liberationem concernit ex
fola nonpetentis negligentia.[Ip quam
rem extat decif.Bart.in l.fequittir.§. viara
ff. de vfucap. quam nominatim fcquitur
Bal.in cit. §. fi quis per 30. annos. 6k ante
eum Hoft.in cvlt.extr.de praef.licct multifintrefragati,
vteo loco Abb. ckFcly.
teftantur. ]6k hactenus de prima iuris dominicalis
fpecie.
Nunc ad fecundam iuris dominicalis
fpeciem recto ordirie deueniédum eft. vi-
feud 1pofl'e
vi paQi a c
prçfcriptio.
"'s "Himutari.
luravtilia
fcù fiuftus,
& vtilitate»
feudi praelcnbi
pofle.
Deprxfcriptioneceniiif.

ARTICVLVS T RIGESIM VSSEPTIMVS. t 9 9
aeiket ccnfus qui hic fumitur pro iure
quod in rccognitioncui dirceti dominij
prxftatur,vt déclarât tex.in.^.i.s. eod. de
quo nos latins agcmusjj.deccnf. vbi often
demus céfuminalium fenfumaccipi hac
•confuetudinc^,atqueiurccommuniacci-
-piatur. Scicndum eft autem cenfum du-
•plicirer confidcràripoffe:Vno modo, vt
principi debetur in fignum fubie&ionis
rccognkionifqj. E t hic tam iure communi,quàmnoftro«iunicipali
prçfcribinon
poteft, ficut nec ipfa fubiettio propter
quam prxftatur[l.côpcrit. Scl.maleagitur.C.deprxferib.trig.vcl
quad.ann.ôcc.
cum non iiccat.cxtra. de prxfcrip.Sc qua;
not.mc.officium.extr.eo.]Alteio autem
modo confideratur cenfus, vticilicetpri*iiatodebctur.Ethicprxfcribiturquadraginta
annorû fpatio [ l.omnes. C. de prx-
Icrip.trig. vel quad. ann.ita nominatim
concludunt Cy.& Saly.incit.l.comperit.
6c ide Cy.ind.l.maleagitur. Abb. in cit.
c.adaudientiam.in vit.col. 6c ibidem Fely.in
7.col.item rurfus Abb. in c.cum con
tingat.in jr.col.extra.defo.comp. 6c in c,
figmficauit.extra.deccnf.] Et vtrilifquc
fpecici ccnfusrationem differentiae tradit
Saly. [in d.l.côpcrit} co quod principktm
priuffegia ad priuatos minime funt extcndëda.côfirmatur
6c hac ratione, quod
qux principi in recognitionem fuprcmx
poteftatis praeftantur prxfcribinonpofîunt,
veluti fuprema iurifdi&io Se aha fîxnilia.
Qjuinitrio neévfiledominium per
quod directum excluditur. Fieret eiiim
vt régna ac imperia tandem prxfcriptioni
fu biacerent,quod fieri non poffe teftatur
Bal.in auth. quas aclriones.C.dc facro.
ecclef. Certe prxfcribi poteft vtiledominium
, directum ( quod aiunt)non encruans,
fed quod ilhfubferuiat, ficut 6t iurifdiftio
fubalterna correfpôdens fupremeciira
omnibus commodis preferiptionis.[l.viros.dcdiuer.
offic.Iib. 12.C] Ex
quo inferre licet prxfcribi iftud ius non
poffc.ne quis ad principem appellet, cum
iftud ad fupremam pnneipis îurifdi&ionem
pcrtineat.P rxfcribi tamen poteft ne
ab cpifcopo,adarchiepifcopum appelle-"
tur, |um iftud ad inferiorem tantum iurifdiétionein
pertineat[fecundum Bal.in
Cvenicntes.cxtr.de iureiu.]in cuius decif.
côfirmationem adduco vrgentiorem rationem.
Nam ficuti prxfcribi poteft fubicttio
infériorisa principe, ita & cenfus:
etiam fi in fubiectionis fignum, 5creco-
gnitionem illi prxftaretur : ne maiorii
efficacix fit fignum, quàm fignatum. [ 6c
ita colligic Abb. inc.ad audientiam fie.
fi. ] Nec huie diftinftioni inter cenfum
principis, & priuatum obftatc. conftitutus.extra.derelig.dom.
Nam tex.illeloquitur
incenfu ,loco fubicôionis conftituto,&
debito:ideo ficut fubieclio ncutiquam
prçfcribitur [ d.c.cum non lkeat.de
prxfcript.]itanee cenfus loco fubieftioni
fubrogattis, 5c qui illam reprefentat
tanquam illi quxdam velutillius imago.
Quicquid fit,confuetudonoftra, reieeta
hac diftinétione,debeatur ne cenfus principi
an priuato, generaliter définit cëfum
refpcc~tu fubdkiaducrfus dominumneutiquam
praeferibi poffe, quoeunquetemporislapfu
fubditus in illius prxftatione
ceffaucrit. Cui noftrx confuerudiniperpetuo
ftandum eft, cum prxfertim in huiufmodi
materia ccnfuali plurimum va- ^ ^
leat confuetudo.llla quippe folapotcns tU(} inCp ro" e
ac efficax eft ad inducendum cenfum, vf- batur céfum
que adéo vt afferat Abb.incir. cadau- deberi.
dientiâ. in petitione cenfus fufficereconfuctudinem
pro caufa exprimerc[ ôt huius
fententiam videtur confirmarc tcx.in
c.dileftus.extra, de offic.ord. ôc qux not.
Ioan. And.co loco.Ita in fimili decidit Io.
Fab.in4.prxiudiciales.21.col. in verf.fed
ponc,talis libellus.inft.de act. ]
Poftrcmo,quodad tertiumius domi-
c i u n s t
nicale,quodeft terragium j^ertinet, con- D
ftat illud à confuetudinc effeinduftn m ac Cc^^onc.
creatum, ab caque primam fumpfiffe originem,fubftantiàmque,atqucnaturam:
ideo nihil aliud habeo quid fuper eoiurc
dicendum putem, quàm qux eadem confuctudine
indufta funt. Extat in cam rem
fpecialis titulus.'/.dciu.terr»
f Subiccto.
S Vmmaefthuiusconfuctudinisnoftr*
xquitas, qux ius xquale inter dominu
5c fubditum côftituit, vetita aducrfus alterutrum
prxfcriptione: paremfeiliect in
corrclatiuisdifpofitioncm inducés. Mutuo
enini fcfe rcfpiciunt fubditus 5c dorninuSjficutvëditor
5ccmptor:ideo quod
in vnodifpofitumeft.inaltero quoqjdifpofitum
cenfetur, [text.in 1.1. C.de Cupref.l.vlt.ff.dearccptil.l.vlt.vbiplenèmo
der.Mediol.C.deindi.viduit.] Nam queadmodum
vaffallus doininum in vniuerfalifua
iurifdictione 5c poteftatê tucriac
C il)
«

aoo TITVLVS
conferuarepro virili tenetur: ita ôc dominus
vaffallum in fuo feudo. [c.i.dc for. fidel.&c
in ci.deno.for.fidel.6c nominatim
Bal.incintellecfa.extra.deiureiur.] Et fiait
vafallusobdelictum incaput domini
cômiffum feudo priuatur, ita vt vtile dominium
quod in praedio feudali habebat,
cum proprietate in rem domini confolidetur.[v
t eft cafus.in ci.^.denique. Q_uae
fuit pri.caufa benefic. amitt.]ita & cconuerfo
habita perpetuo correlationis ratione,dominus
ob facinus in fubditum pa
tratum iure fui feudi priuandus venit,
quod cum vtili dominio ad vtilitatcm lefi
valfalli confolidatur. [ci. ...domino cômittente
feloniam. fi de feu.contro. fuer.
in.dom.ôc agn.vbi Aluar. eft 6c tex.fing.
in ci.quai.dom.propriet.feu.priu. 6c gl.
S m a c a u f a
uô p«dere°
bcn.amit.jltem ficut domini in-
& ecôucifô. tereft fubditosnon perdere,itac refubditorum
eft dominum non mutare.[vt not.
in chumilis.extrau.de maior.ôc obed. 6c
in c imperialium. §. praeterea ducatus. de
prohib.feu.alien.pcr Feder. ôcplencinc.
i.^.cx cadcm.decapit. Cor.Innoc.Bal. Ôc
Alb.inc.auditis.extra.dcpr3efcript.]
Caetcrùm.in preferiptione fu bditorum
ad uerfus dominum,qua de hoc 3.§.agitur,
duo funt potifsimum aduertenda,in quibus
tota huius conftitutionis difficultas
confiftit.P rimum, vt ea capienda fit,quâdiu
fubditus pofsidet vt vaffalus,ccnfuarius
vel terragialis, cum hoc cafu nec per
coufuetudincmnoftram,ncciurccommu
ni, etiam fi infinitis temporibus pofsidcrct
vtiquepraefcribcrc pofsit.[Cafus funt
inl.malc agitur,Ôc l.cum notilsimi.§.eodé
i urc. C .de p raef.t rig. vel quad.ann. ôc v troque
in loco late interp.ôcnominatim Bah
in l.nequc. C .de vfuf.j Nam emphiteute,
ôc feudatarij non nifi naturalitcr rem pof
fident, ex qua naturali tantùm polTcfsione
nullo vnquam tempore proprietatem,
feu directum dominium aduerfus domi-
Exnarurali numpraeferibere poffunt.[l.acquiritur.§.
Z^Zlt vlt.ff.de acq.rer.dom. Dy.in reg.finepofferiptionem
fefsione.de reg.iu.in 6. Accurf.Cy.Barto.
non qua:n. ôc caeteri.in l.comperit.de praefcr.trig. vel
quad.an.Bart fôc alij,in auth.perpetua.C.
de facrof.ecclef.ôc in 1.3.§.cx contrario, de
acq. pof.] Addequodquemadmodûipfc
vatlallus feudûjquod à dominis recognofcit,praefcriberc
non poteft,pcr iura fuprà
citata,ita nec illius haercdes.[l.cum harres.
ff.de diuer.ôc temp.pref.vbi cum havres in,
Q_V A RT VS.
vniuerfum ius dcfun&i fuccedat, ignorâtia
fua defuntti vitia nonexcludit. ôc ita
definiuit nominatim Alex, confil. 84.in
caufa vertentc.volu.i.] Alterum,quod ea
conltitutionedeclarâdum venit,eft quod
licet interprètes in locis fuprà citatis eam
limitët, nifi fubditus poffefsionem domini
interuerteret, tamen confuetudine noftraadfuam
ipfius vtilitatem internerte-*
re non potcft,nec ideo fibi praeferibere. eo
quod per conftitutionem §.i.s. nemo poffit
rem aliquam immobilem pofsidere,nifi
eius nominealiquem in dominum reco
gnofeat altero ex fuprà commemoratis
tribusiuribus.Qjuam quidem recognitio
nem hoc §.côftituiturimpraeferiptibilem
effe: ita vt neutrum ex his iuribus dominicalibus
praeferiptione acquiri pofsit.
Qjiam etiam interuerfionem nec facere
poterunt fu bditi fola animi deftinatione.
nemo enim fola voluntate fibi poffefsio-.
nis caufammutarepoteft.[l.quum nemo.
C .de acq.poffcf.]nifi ad opus (quod aiût)
feu vtilitatcm tertij, vt exprefle cautum
apparct ex hoc §.4.
Vnde optimum erit didiciffe qualiter
fieri pofsit huiufmodi interuerfio. Et qua
tuormodos fubiiciemus, quibus pofsit
quilibet diiudicare, quâdo procédât praefcriptio,nécne.
Horumprimuseft, cum fubditus hoc
vclutiugum domini à ceruice volens exi-^"^
merefua, conftitueretfcin pofterum vel-fioni* inter.
le pofsidere fibi, ac in fuampriuatam vti- uerten
d*'
liutem,ôc non amplius domino,ita vt eo
modo eaufamquidcfuae poffefsionis immutare
vellct, at non ipfam fubftantiam,
id eft, antiquamfuam poffefsionem continuare
quidem, at nô amplius dominum
infuperiorem recognofeere. Ethocfanc
modo efficere ille non poteft, prohibitus
quippe tum iure hoc noftro municipali,
quàm iure communi. [cafus in l.qui bona
fide.§.quod fcriptum.ff.de acquir.poffeff.
1.2.§.i.ff.pro haer. ôc l.non folum.^.i.ff. de
vfucap. plcnè Accurf. ôc caeteri fcrib.in d.
l.cunvncmo.dcacq.poff.Ç.]
Altero modo, fubditus poffefsionem
domini intcrucrtit,ad vtilitatcm alterius,
vtputa fi feruitutem quidejminime abnegctjfcd
eam altcri quam domino praeftet,
homagiumque faciat, vel cenfum, terragiùmvcfoluat.
Etis cafus nullam habet
dubitationë ex fanctione huius $.4. quin
feilicet prçfcribendi caufam ea noua recognitio
pra-ftet ci cui faclaeft. [cafus eft in

A R T I C V L V S T R I G E S I M V S S E P T I M V S. iot
l.i."i.inamittcnda.verf.quod fî fciruus.vbi
Bart.Ôc cartcri intcrpr.fF.de acqui.poffef.]
Sed hîc edmonendt fumus, cum qui ita alium
recognofeit, non pofTc domino ita
praeiudicare,quin iile pofsit aduerfus cum
ea de caufa agcrc,pcnes quem tranflata eft
huiufmodi recognitio, idq- ex condictione.Llibris
Sabinianis.C .co. [Ôc ita cenfuie
Accurf.& caetcri.in cit.l.cum nemo. eft ôc
gl.in Li.Ccomm.de vfucap.] Verùm,dubitatum
eft, an ea recognitio vera ac realis
fieri dcbcat,qualis eft in feudis fidelitatis
prçftatio,ôc inueftitura:ôc in cenfu vel
terragio iuris folutio : an vero fufficiat cl
pet cafus fictos fieri, puta conftituto, per
quod conftituens fe definercpofsidere cô
ftituit, ac in alium poffefsionem trâsfcrt.
[I. quod. mco. vbi copiofe Bart. ff. de acq.
polf.]Vel rei côductione,que eft ficta quçdam
traditio, & modus transferende poffefsionis.[l.quedam
mulicr.ff.de rei vend.
Lci à quo.ff.de vfucap.]
Colonum
' Verifsima certè res eft, vt paucis me
vereacreali- explicem,eum qui mco nomincpofsidet,
terpoffefsio­ veluti colonum,rem mcam altcn tradennem
rei quâ do me vere mea poffcfsione fraudare, ôc
Domine dominipofsi-
in accipientem trâsfcrrc.Secus li ficte tradet,ilijtradat.[Et
hanc fentetiam probauit Accurf.
dédodomi­ inI.I.C. de vfucap. Bart. ôc caeteriin 1.3.5.
noprziuditirc. in amittëda. verkquod li fcruus.ff.de acq.
poffcf.] Qjrare vt docte refert Bal. inl.
pôponius. in veclcct, ff.quib. mod. vfuf.
amitt. hodie colonus domino poffefsionem
intcrucrtcrc non poteft, etiam recognofeedo
rem quam nomine domini po£.
fidet ab alio [d.l. vit. C .de acq.poffcf.JSed
nec per conftitutum, nccconductionem
rei quoniam per huiufmodi fictos cafus,
magis, v t ita dicam o bn u bila tu r, ôc qua fi
adumbraturdomini poffcfsio, quàminteruertitur.
[cafus fing.in cit.L quamuis.
§.conductor.vbi Bart. Alex.ôc Aret.ff.de
acq.pofTef.] Ratio eft,quia hçc iura dominicaliafub
directum dominium, propter
quod praeftantur, ipfifubditi, ficut ôc coloni
non pofsidêt, fed domini. Vnde poffefsionem
rei,quam non habent,in alium
transferre per actus fictos non pofTc certifsimi
iuris eft [ vt eft cafus. in cit.§. conductor.
ôc nominatim ita decidunt Bart.
Alex.ôt Iaf.in l.i.fub fi. pr. eo.tit. Bal. ôc
Saly.inl.i.C.quandolic.abcmp.dif. rurfus
BaLin rub.deiu.emph.qua»ft.io.]HeC
tamen vafTalli cum colono comparatio,
quibufdam inepta videtur: cum longcinterfe
différant. Neque enim colonus aa-
turaliter,ncqueciuilircrpôfsidereintcïfigitur. [1. certe. §. is qui rogauit. ff. de precar.]At
conftat vaflàllumccnfuarium, Ôc
terragialemhedumriaturaliter,fed ôc ciui
liter pofsidere. Vt teftahtur Accurf. & cartcri
interpr.in 1.3.§.ex contrario.ff.de acq.
pofTcf.]Vndcvcrius Videturhos vaffallos
cenfuariôfquc Ôc tcrragialcs, etiam per actus
fictos poffefsionem horum iuriurh
dominicaliû in alium transferre in praeiûdicium
prioris domini. [vt eft cafus. inL
interdum. §.vlt.iuncta gl.co.tit. ôc ita fenferunt
Bart. Alcx.ôc Iaf.in ci ta.^.in amittcnda.fub
fi.]Ex quibus id in funimâ concludendum
cenfeo, vt fi vaffallus alium in
dominum aduoeauerit, eique homagiurn
pra;ftitcrit,rem in prioris domini prariudi
cium verfam iri,fi triginta annorum tempus
fucccfTcrit,abfq; aliqua interruptionc:ita
vt illetertius afeitus in dominû,côtra
verum dominum hoc ius feudi prçfcri
bat,non quidem vaffallus,fed ille inquam
recognitus in dominû,cuiàvaffallo pra>
ftita eft praefcribêdi caufa.Nec obftat tex.
in c. 2. deprohib. feud. alien. per L othar.
ôc decifio Bal.in l.tranfactionc. vbi etiam
Arct.Cdc tranfact. Illa enim tum locum
habent,cum légitima prxfcriptio fu bfecu
. taeft.Nam(vtfupràoftendimus")folare
cognitio alterifacta,vcro domino,minimc
quoad dominium pranudicat, fed in
poffcfsione tâtùm. Qjio fit vt ea recogni
tio poffefsionem domini interuertat, ôc
caufam prxfcribendi,cui fit, prsfter.
Sed fuper ca redubitatum eft, fi ea recognitio
legitimam pra-feribendi caufam
pra"ftct,cur non haec iura dominicalia ficut
ôc caetera; res decemannis preferibuntur
inter praefentes, ôc viginti inter abfentes,
quod eftregulare praeferibendi tempus.l.fiquis
emptionis.C.deprxfcri.trig.
vel quadr.ann. Et refponfum eft,iftam irrcgularem
triginta annorum preferiptionem,iurenontfsimo
authenticorum indu
ctam, proptermaiam fidem authoris, ôc
dominiignorantiam.[vt in auth.maLx fidei
poircfTor. C de pra»fctipt.long.tcmp,
ôc §.rurfus.in auth. vtfponf.larg.] Atfe-
Cusiure antiquo obferuatumelt, vt tandem
poft longam difputationem Ioan. ôc
Hirne. concludit Accurf.in l.cum nemo.
deacq.poff.
Caeterùmjhic pra-feribendi modus,qui
per huiufmodi fictos actus fit.ita accipien
dus éft, vt in eo triccnnio,fubditus in nutto
actu cum verum, dominum rècogno-

toz TITVLVS
uerit,fiue naturali,fiue ciuili. Quippe qui
fi in hoc temporis interftitio recognitionem
quampiamfeciffet, licet ôc ah) homa
gium, folutioném ve praeftitiffet, non videretur
illo temporis lapfu ablata fuaab
antiquo domino poiTefsio, nec in alium
- tranilata, verum potius continuata effet.
1
idqueex vulgata iuris reg. qua dici folet,
poffefsionem facilius rctincri, quàm acquiri.[in
quam rem videtur cafu s in l.Pôponius.i.rcfp.ff.quib.mod.vfuff.fin.ôcita
fentiunt Alcxand. ôc Arct.incita.J. conductor.]
TERTIUS modus hoc exemploÇquod ex
facto mihi aliquâdo propofitum fuit) pla
nus fier. Titius cum ignorarct à quo fundus
quem pofsidcbat tenerctur, feiret tamen
fe hac confuetudine ad alicuius domini
récognitions alfringi, profeffus eft
tandem fe cum à Scio tenere in cenfum:
contigit cum à Scio ius illudeenfus emiffc:ita
Titij fundus ab onerecenfus libéra­
NTS eft, & per triginta po IF annos liberum
fundum ôc immuncm à cenfu poffedit.
Polfea tandem Sempronius verus dominus
fuperueniens, cenfum hune fibi vendicat,qua*fitum
clf an cxceptionclongif-
FIMI temporis titulo emptionis munita,
repellipofsitàTitio. Etrefpondifecundum
ea quae proponerêtur : Si titius iftam
rem omnem bona fide egiffet, nec dolofe
acfraudulenter hune emptionis titulutti
cum Scio effet cômentus,rcc~tetanti temporis
praeferiptionc munitum. Qjiod fi
camente fccitfct,quo verum dominum
fuainteruerteret polfefsionc,timninoci
malam fidem obciie [ Se ita fenfit Saly. in
cit.l.cumnemo.] Etfi enim ante factam
Scio recognitionem, praefcribereliberta-i
tem nôpocuilfet aduerfus verum dominum,
vt fupra olf ëdimus, poft eam tamen
recognitionem, liect indebitam, &poft
titulum à facf a recognitionc fubfecutum
légitime ius iftud praefcripfilTe cenfendus
CLT.cum ex nouo eo titulo noua poffcfsio
creatafitjfeu poft emptionis accefsionem
prima mutata fit [ iuxta 1.3.$.illud. vbi
Accur.ôc Iaf.ff.de acq.poffef. ] neq; enim
à fe, fed ab authore à quo titulum nabuit,
poiTefsio mutata eft.indéque praeferibendi
caufam habuiffe intclhgitur[vtd.l.cîi
nemo.ôc argutc colligit Imm. in l.non fo
lum.§.quod vulgo.ff.de vfuca.] At fi quis
fubtilis inftct,eamnoftramfcntcciampugnarevidcri,cumduobus
huius confuctudiniscapitibus;
Q^UORUMALTERQ caue-
Q.VARTVS.
tur neminem poffe rem vllam liberam, AC
ab aliquo ex tribus fupra commemoratis
iuribus dominicalibus immuncm pofsidere.
vt s.eo.§.I. Altcro, fubditum aduerfus
dominum praefcribcrcnonpoilc^.j.
eo. praeterea & fi dicat quis candem quoque
cum lege ac natura ipfa pugnare, qua
fieri non poteft,vt cuiquam res fua feruitutem
debcat vel quéquam fuiipfius fubditum
effe [ l.v tifrui.vbi gl. ff.fi vfuf. pet.
& fin re communi.ff.de feruit.vrb.prçd.]
refpondc quod ad primam obiecf ÎONERN
pertinet, quem polfefeab huiufmodi IU­
RIS feruitute, aliquaex caufa redimere. ad
fecundam vero negandum eft hune Titium
fubditum elfe Scio, licet ille ver us
fuerit dominus, nô tamen vnquam à Titio
recognitus, qui nullum fubieclionis
fignum illi praeftitit. Nec iftud eft inconueniens,
vtqnantum advnum res libéra
exiftat, ôc eadem refpcctu altcrius feruiat.
vnde huic Scio cenfum vendicanti poteft
Titius ita refpondcre[fecûdum iurifeon.
in l.loci corpus.Ç.côperit.ff. fi feru.vcnd.]
Qjiâtum ad te, libéras edeshabeo. Et ita
fubtiliter hune locum déclarât Bal.inc.
cum fuper.col.I.extr.dc fentcnt.ôc reiud.
Prauercacertifsimaeftiuris régula, quod
quo tics duoiurain eâdcm perfonamdcueniût,ipfa
vira duarum perfonarum habet.
[Ltutor.ff.de his quib. vtindig.l. papinianus.§.
fed nec impuberis.ff. de inoff.
tcft.l.4.deftipul. fer.l.fi domus. de feruit.
vrb.prçd.] Difcreta enirn funt iura,quanuis
plura,quae in candem perfonam huius
Titij deuenerunt. Qjuaproptcr non eft
quodquis dubitetex hac noua accefsionc
tituli,quam ille à Scio habuit,ipfum
liberatum àpraeftationc cenfus debitiipfi
Sempronio,vero domino, [tex.in Lgeneraliter.ff.dcfideiuff.
] Qjiare geminatio
caufarumincojius geminauit[vt tradit
Archid. con. 421. VIFO puncf o. ôc ita nominatimcëfucruntloan.
And. Bal. Abb.
ôceaeteri canon.inc.cum olim.extra.de
fentent.Ôc reiud.]id quod locum obtinct
non folùmin rebus prophanis, fed ôc fpiritualibus.
Qjiéadmodum fi quis in vna
ccclcfia pra-bëdam habcat,ac dignitatem,
quarum quadibet iîngularû diftributionum
ac vocum ius habcat,illeduplicem
capict diftributioncm, duàfque habebit
voces. Idem fi qua elccfio venirct facienda
à duabus eeelefiis, fi quis in vtraque
praebendam habeat,duo ferct fuffragia.
Qua: res eft fine dubitationc.

ARTICVLVS TRIG
Qjiartus interucrtendi modus eft huiufmodi.
Si vaiTallus à domino requifitus
fidem iuramento,vt fit,prxftare,aut cenfuarius
vclterragiarius,cenfus terragiiue
iusexoluere denegaucrint,illius poilcffioncm
domino in tcruertcre, ac fi bi prxfcribcndi
caufam aperire iure communi
intelligûtur. [ Lfi quis rc.ff. deacq.poflef.
qnxfitum.ff. quor. leg.l. colonus.St
Lcumfundum.ff.de vi ôcvjarm.] Qjiinetiam
dominum fuo iure fpoliareper huiufmodi
denegationem vidcntur. Ita vt
ille recle intcrdidtum vnde vi intentare
pofsit, 5c alia huiufmodi reftitutoriaremédiait
canonis reintegrâda, 3.quxft. i.
[docet luculentcr Ioan.Jt ab.in §.rctinendx.inft.deinter.&
Cano.inc. querelam.
extra.deelcct.] At diuerfum obtinct,fî
iidem fubditi à domino minime requifiti
in prxftatione tantum débita ceflallent,
[vt nominatimfentit Cy.in cit.l.compcritdepref.trig.vel
quadrag.ann.Ôc Alex,
in cit. 1. quanuis. §. conductor. ff. de acq.
poffef.]Laucrum quod ad fubditum pertinet,
iftud non admifit confuctudo noftra,
qux omnem prxfcriptionem inter
dominum ôc vaffallum interdixit, ita vt
fubditus non pofsit vllo temporc eam libertatem
feu exemptioncm ab huiufmodi
iuribus prxfcribere aduerfus dominû.
At bene quidem,vt diximus,aliis preferibendi
caufam prxftare. Et hxc quantum
ad prxfcriptionem vaffalli feu fubditi côtra
dominum.
De prseferi- Supercft vt de alia correlatiua prxfcripcioncdomi
ptionc, nimirumdominiaduerfus fubdi-
vaSura.'
t u m
difpkiamus.de qua agitur in.§./.hu­
ius tit.in cuius interpretationepremittédumeft,
quod licet nominatim de feudo
tantum loquatur, id tamen exempli gratia
ficri, ideo regulam non minucre. [ inft
de grad.§.hactenus.] quareius céfus ac ter
ragij minime excludit : fed feudi fafta cft
mentio, vtdignioris,idcoquequodcirca
prx/criptionem domini aducrlus fubditum
, difpofitum cft, locum habebit ôc in
exteris duobus iuribus dominicahbus.
> vt fl
dominus feudi ccnfûfue ob
T>nm nôpof 0"° fit
ré feudalé non foluta débita rem feudalem detinucïduerfus
Vaf ri t v t f uo i u r e poteft,vt)'.§. feq.vel fui hx-
«*mPore V
r c d c s i n f i n i t i s e t i a m
pre
téporibus,nunquam
libère, "tamen rem fibifint prxfcriptionis titulo
acquifituri,quin àfubdito fuperueniens
aliquis debitum offerens, ac rem recuperare
volens.audicndus fit. Ifto quippe cafu
dominus feudi rem faifitam habcs, non
ESIMVSSEPTIMVS. *o 3
abfimilis cft creditori qilipignus pro debito
accepit. Is fiquidcfruftus rci pignoratx
percipiendo fe creditorcm agnofeit,
vndefinguhs momentis cius poflefsio in- Fruflus forterrumpitur.
[l.cum certifsimi.C .de pref.
teminuere.
trig.vcl quad.an.] Nam ex fructibus pe'rceptis
fors quotidie extenuatur[iuxtal.i.
C .de pig.act. vt fubtiliter colligit Bald.in
rub.extr.de prxfcrip.col.3.] tum quia nec
creditor poÇidcre intelligitur, ficut nec
ifte dominus feudi: vnde prxfcribere non
poffunt. [l.finc poffefsionc.ff.de vfucap.J
rem quippe tantum detinet ob debitum
minime à vaffallo folu tum: quod cum folutum
fucrit,non poteft amplius rcs ob id
retineri:àceiTante rationc, vtexprefsim
cantum cft in ^.y.huius tit.procedit[3c do
cet Bart.in l.pignori rem.ff.de vfucap.]
^[Quocunquetcmporisdccurfu.
MIrus fane huius côfuctudinis locus,
quo fublatam prorfus videmus omnem
quantumuis diuturni tcmporis,prçferiptionem.
Qjia in re plures difficultates,exque
non leucs examinandx funt.
P rima cft,an valeat confuetudo,que omnem
prxfcriptionem tollit.Sccuda,quam
prxfcriptionem tollereccnfenda fit,longine
temporis,an lôgifsimi,an etiam quadragenariam
centenariamue, vel immemorialem.T
ertia,quâti temporis fit prxfcriptioimmemorialis.
Q^iarta, an différât
prxfcriptio centenaria ab immemoriali.
Poftrcma,quxfpecialia habeatilla
immemorialis prxfcriptio. De quibus figillatim
nobis cft paucis defpiciendum.
Ad primam igitur quxftionem, de validitate
huius confuctudinis , refpondct
Bal. [in c.vlt.fub princ. extra, de confuet.
ckinrub.extra.dcconftitut.] eamconftitutionero^qua
difpofitum cflnullan^crcditoribus
dominilq^ currere prxfcriptionem,xquam
quidem videri,at(vt ille ait)
minime bonam: ideoqueratione xquitatis
ftatutum, feu confuetudincm alicuius
municipij fuper ea re, validam effe :]ficu ti
ôc fuper ea pactum factum valct.[l. quod
fi nolit.§- quod fi ita. ff.de xdil. edic] Per
quod refponfum confiât prxfcriptionià
iure iuucntx poffe pacto,ftatuto, 5c confuetudine
derogari, [vt in eadem rub.in 3.
col.confirmatBal.Scinl.receptitia. C.de Statuto.con
conftit.]ea enim tria çquiparariiniurecer fll
« ucline &
tum eft. Nam quod per vnum ex his fit, f Crib°dTtoll!
& per alterum ficri poffe côfta t. [vulg. gl. porte.
D

Sublat* prç-
fcriptione
fimpliciter
per ftatutû
fublatamctiam
vidcri
eain qux eft
jo.vel 4 o.
annorura.
Sublata prçfcriptione
non ctnferi
immemoria
iem fumtno
cam.
4o 4 TITVLVS
in rub.de decret.dccur.lib.io.]
Ad fccundam vero dubitationem,quçnam
prxfcriptionis fpecies hac confuetudine
fublata videatur: Vifum eft feudiftis
confuetudinern feu ftatutum, quibus
prxfcriptio fimpliciter excluditur, accipi
oportere de prxfcriptionë tantum longi
temporis,quçeftdeccm vel vigintiannorum.
[gl. in c.i.§. prxtcrea.de capit. C onrad.
quam eo loco fcquûtur Bclloui. Bal.
& Barb.inaddit. Alua. Prxp.Med.Sc reiiquifeudiftx:
ôc Io.And.inaddit.Specu.
in rub.defeud.col.z.] Ea vnicamotifunt
ratione, quod nô fatis illis ^babile videatur
eos, qeôfuetudincs ftatutàueintrodu
xcrunt.voluilfe ita tôt iura ac leges fuper
prxfcriptionibus latas,penitus confundere,ac
abrogare.vnde fufïiccre putant, fi
aliqua ex parte ftatutû vim aliquam fortiatur,
etfi verbis quantumuis generalibusacvniuerfalibus
côceptum lit.[quod
etiam placuit Abb. ôc Bal. in c.vlt. extra,
de conluet.ôc Iaf.in hi.col.io. verfic. prU
mo not.ex gl.C .de fcr.fug.]
Alij verô,iiquenon pauciexiftimarût
hanc quxftionem ita definiendam : vt liquident
ftatuta prxfcriptionem tollant
in materia reali, in qua prxfcriptio longi
temporis. i.dccennij Vel vicennij locum
habet,tum non intelligantur preferiptionera
lôgifsimi,30.vel 40.annorum,fuftuliffe.
In contraria ni tamen fentétiam iuit
Bart.[in d.I.fî quis decurio.ôc l.cum fatis.}
exiftimâs etiam per huiufmodi ftatutum
exclufam cenfen prxfcriptionem longiffuni
temporis,cui ctiam adftipulatur Bal.
. in cit.j.preterca.de cap. Quorum fenten-
tiaapud me-verior habetur: quam ctiam
approbauit ipfe Ang. fibicôtrarius in cit.
l.omncs.deprxfcript.trig. vel quadr.ann.
vbi nominatim confirmatjidque pcrmultis
lcgibtis ôc cxemplisjvbi lege vel ftatuto
prohibita eft prxfcriptio, etiàm vetitâ
cenferi longifsimi temporis prxfcriptionem.
E t ita fenfiffe videtur quoque Abb.
in cit.cap.vlt.extra.deprxfcript.T um &
Bat.aiebat, [in I.i.C.nerer.domi.vcl tcp.]
. vbi inhiberctur fimpliciter prxfcriptio,
omnemprxfcriptionisfpeciem.pretcrim
mcmortalê, interdi&amintelligi.Ètfane
. fummus eft in eam fententiam interpretum
confenfus, vt nunquam videatur ca
fublata prxfcriptio, cuiusinitij memoria
non extetjcum ca tempus infînitum contincat.Ideoquc
Bart. 6c ipfe Angel.inl.fi
quis dccurio.^.C.dedecu.lib.io. (J.nomi-
QJVA R T V S,
natim affirmant ftatutum quo cauetur
rem cxccutionimittcndam nonobftante
quacunque prxfcriptionë non comprehendere
prxfcriptionis centenariaecxccptioncm,
feu cuius initij memoria nô extet.
[ Quam opinioncm confirmât Ioan.
And.inaddit. Spec.tit.dcfeud. 8c Bart.in
l.i.defund.limitro.lib.ii.C.ôc Bal.in cit.
l.cum fatis.de agr. & cenf. P ont. in l.cum
ftipulatus fimà proculo.de verb.oblig.in
rub. dearb.char.io. ôcin l.i. ff.de vfu cap.
fub fi.] Hue fpe£tat quod quanuis traditum
fit feruitutem continuam nullo prxferibi
pofTe temporc. [I. feruitutis mag.ff.
de feruit. ]verû tamen non habet, fi initij
illius tepus memoria nulla extaret. [l.hoc
iurc.§.duc~tus aqux.ff. de aq. quot. ôc eft.]
Et huius rei rationem adferunt, quod ca
immemorialis prxfcriptio alix fitnaturae
à reliquis, Ôc longe potentiorem habeat
virtutem. [vt not.in c.i.deprxfcript.in 6.
Abb.inc.vlt.de prxf.cxtra. Ôcconfil.94.
quçdam ecclefia.lib.i. Alex.in l.nemo potcft.in
vlt.col.de lcg.i. ôc conf.6o.omiifo.
vol.i.Fcly.in rub.extra.de prxfcri. Ôc no*
uifsime moder.Mediol. conf.2.o8.viderctur
prima animaduerfione,volu.2.ôc moder.
Pap.con.496.in cafu domini opéra.]
Hanc itaque fi receperimus fentétiam,
dicendum quoque erit hxc dominicalia Etl
* m
""m«
4 r 1 • tr r morialëpre.
iura,qux ahoqui prxlcnbi non polie lan- f c ri p tj o n e^
xit hxc noftra confuetudo, polfc tamen iiiterdomitempore
imrncmoriali prxfcribi. Quod n
»n>&vaf.
• n- • t_-i . • lalumhac
côiu. vetitâ.
tamen verum no cxiltimo, inhibet enim
omnino lex hxc noftra vfucapionem inter
vaffallum ôc dominum , eâque iura
dam imprxfcriptibilia ftatuit, cenfetur
omnem fummouiffe prxfcriptionem, etiam
temporis immemorialis: ficuti in cafu
c.fuper eo. cxt. deparrochial.vbi Abb.
Et fimile notât idem in c. cum ex officij.
in ver.non meminerint.vbi ôc Fely.ex de
prxf. Quo loco adfirraant vbilex vfucapionem
omnino vctat,necbonam fidem,
nec cuiufquam temporis ctiam immemorialis
decurfum,vfucapiëti prodefTc. [îdc
firmat Ioan. A nd.in cap. cum iftantia.ex.
de cenf.Ôc F cly.in rub.de prxf.fub fi.] Secus
vbi ftatutum, confuetud. velpacf um
prxfcriptionem in materia alioqui prxfcriptibili
tollcret fimpliciter. Nam ifto
quidem cafu certum eft prxfcriptionem
immcmorialem fublatam non elle, ôc ita
accipienda funt iura, interpretandâque
fententiaquam fupra retulimus,[itafentmnt
Bal.ôc Ang.in cit.l. omnes iub fi.C.

ARTICVLVS TRIGE SIMVSSEPTIMVS. zo S
de praefcrip.trig.vel quad.ann.]vndc eu m
rcs facraepublice.fcu rcligiofae res vniuerfitatis,caetcreque
que extra noflrum funt
cômercium,PR3;fcribiprohibcantur,nullo
omnino, nec centum annorum fpatio,
nec tempore cuius ctiam initij non extet
memona,pra?fcribcntur.[l.vfucapioncm
ff.de vfuca.] Quare haec iura dominicalia
ne/entenaria quidem feu immcmoriali
praeferiptione acquiri polie omnino concludendum
cenfeo. Et quod is fit verus
huius confuetudinisfenfusmultis colli-
itur argumcntis.Primo, confiât ex ver-
fi
is quibus ea conceptà cft(~ quoeurique
temporis lapfu")dic~ti,o cniiii îlla^quocunque)vniuerfalis
efl nihil excipiem[c.folitae
extra, de maior. & obedicnt.]2. illa
praeferiptionis prohibitio geminata eft in
duobus § §. vnde maiorê ac prarcifarh vim
habet. [vtnot.inl. Balifla.adtreb. Ôtab
Accur.Ôc cçteris interpret.in l.in contractibus.C
.de non numc.pec] 3-hec confue
tudo negatiua difpofitioneconflituit ea
NFGATIUA i ur
» dominicalia prseferibi non poffe. At
ADIEDA VER- certum cft verbum poteft, cui negatiua
BO, POTEFT, a ( U eQ. a eft-jpraîcifam necefsitatem impor-
«UITATTIM- tare, ac potétiam omneni facultatcmque
FONAT. tollere[l.nemopote(l.deleg. i.Lnemo.ff.
de fur.plene Bar.in l.gallus.in prin.de lib.
&poft.]4.omncmprxfcriptionempac"to
OMNISPRA> jf e n e m o J u bj t a t [ 1. q U Od u n olit.
îpëcTpTao 1 ita.ff.de eden.]Igitur idem flatul
TOLH POTEFT,to, ôcconfuetudincefficipotcrit. Quic-
CRGO&CON- quid enim pcr pactumfit,in confefloefc
FECUDME. & ^
Mala VAFFALI Qi
FIDE$ A
IMPE- I
ftatutum
ficri polTe[Bal.inc.
cognofeentes. fub fi.extra. de confue.per
l.nec ex pretorio.ff. de reg.iur.not. Accu.
& fcrib.in ru b.de dccret.decur. lib.i o.C .j
m U 0
> e x n a c
côfuetudinenotoriû inducitur,tnot.Bal.inl.ancilla;.C.defurt.]
DIT ptseferi- & in confcquëtiam malaarguitur in fub-
««FU'DNM
D I T O FIDCS
' FI
[a
? etlor
eag,no(:cctej>ei2tx-
« US NM. £L A T- O N E M c c nf u s dencget.mala autem fides
cuiufcûque temporis prarferiptionem
impedit.[iuxta l.male agitur.de pref.trig.
vel quad.ann. & rcg.malae fideipolfefTor.
de rcg.iu.in 6.6c not. Bal. conf. 249. quidam
nobilis pofTedit quoddam feudum.
Ion HONORIV 01
- 1
-] Poftrcmo, quodeflomnium for-
fica PRXFCRI-tifsimû huius interpretationis argumen-
PTROMS TOLLI TUMJNAEC t rj a dominicalia iurahonorifica
«ON POFFE. c f f Ç ) 8 c i n r ubi eai o ni s fignû Ôc recognitio
ncm dominij direct!prxflaricôflat îuxta
communcm vtriufqj iuris difpofitionem
[l.comperit.C.depraef.trig.vel quad.ann.
c.cum nô liceat.extra.de praeferip.] Qjia-
reca minime prxfcribi poffe fenfit reetc
Hub. Bobius vetuflifsimus iuris interpres,
cuiusmeminit Ioan. And. inaddit.
Specul. in rub. de feud. licet obuentiones
ôc fi quae hinc ptoueniunt vti'itates prsferibi
polTe non ncgçt. Qu'a: fcntentfa pla"
cuit quoque Cy.in d.l.compcrit.ôc Pont,
in con.371. in propofitœconfultationis.
Sequitur3.quaeltio,quantinimirumfit
temporis immemoriahs prarferiptio. E t
quibufdam vifum eft ad îmmemorîalcni
preferiptionem perficiendam quadraginta
tantum annos fufficere: eoquoj ôcid
temporis fpatiumantiquum dicatur,fecundum
qtiorundam opiniQnem [ quam
refert Innoc.in c. veniens. extra, de verb.
fignif.Ôc eam côfirmat Butr.in c. veniens
ex tra.de teft.quae ctiam muftis ôc grauiffimis
authoribusplacuït, maxime Alex,
de Imm.con. 4.videtur infpcctis. nu. 9.
vol.z.ôc con. 187. in caufa ôc litc.num. 7.
cod. vol.Occon.70.incaufavcrtente.nn.
4.V0I.3.ÔC Iaf.in con.114.adobiecta.vol.
i.j Vcrùm,neiis authoritatibus veritaté
poftponere videamur, côtrariâ opinioné
veriorc cxiftimo,qua: etiam frequentiori
approbata cft calculo,nêpen5minoritcpore,
quàm ectum annorum prarferiptio-
ncm immemorialem perfici.£quam etiairi PRSEFERIPTIO-"
n è
ôc AlexandcrdelmmoLôc lafon, parum
fibi confiantes, Ôc confulendo ôc legendô r
iecutiiunt,ôt communcm elle acmrmarût.inl.cumaliquis.C.deiu.dclib.ôc
côf.
Alex.6.vifo themate.infi.vol.i.con.208.
vifo fummario. num.12.vol. 2. ôc con.1'2.
vifo proceiTu. fub fî.vol.4. Ôc cori.79.vifis
ôc ponderatis.iri 2.6c 4. col.co.vol. Et
Iaf.con.8i.inhocpûc"to.vol.i.ôc con.24.
în caufa feudali.coI.pen.vol.3.ôccon.i4J'.
vifo proeelfu.fub fi.vol.4. Quod ôc confirmant
Immo.ôc Abb.in cit.cap.venieris
j.dctefti.ôc rurfus Immo.inl.2.§.labco.ff.
deaq. plu. arc. Butr. in c. illud. col. antepcn.de
praefcript.Curt.fcnior con. pcn.
deus pius.fubfi. 6cDcci.inc.i.col.4.cxt.
deappellat.]
Quinta autem queftio, an idem fit terri
pus immémoriale, ac ectum annorum,ex
praeccdcntedccidi poteft. Inuenio folum'
Flor.in c.fî diligenti.fub fi.extra.de prarf.
inter ca tempora differentiam côftituiflej
cuius meminit Fely.inc.adaudientiam.
vit. col.eo. tit. Ait quippe Card. prasferiptionem
temporis immémoriale malus*
exigere fpatium, quàm ectum annorum.
Quod ex co conltarc teftatur, quod iri
Di,
IMMEMO
alé e f f e c e a
l

Poffefsioné
centuntannorum
nec
perinftrumenta
nec
per teftes
jfbari pofle.
Quae fpecialia
habcat
immemoriali?praeferiptio.
zo6
TITVLVS
pra-fcriptioneimmchîorialinon requiratur
titulus, etiam fi in côtrarium elïet ius
communé.c.i. de pfaef.in 6. Quod & nos
declarabimus inferius in cfpeciali preferi
ptioois immemorialis. At in praeferiptione
ccntcnaria,cui ius commune refiftir,
exigituf etiam cum eo têpore, tituli concurlus.d.c.fi
diligenti.Et tamen in oppofituni
traditur in gl. in c. cum nobis. cod.
tit. niinirum quod praeferiptio immemorialis
minor fit centenaria,cum impofsibile
fit pro bar e praefcriptioncm centunt
annorum. neque enim per inftrumenta
probari poteft tanti temporis poftefsio[c.
inter dilectos.ext.de fid.inftrum.cui addc
Bart.in Lpraedia.de acq.polTclT.] Item nec
per teftcs.Nemo enim nifi quatuordecim
ad minus natus annos ad cuiuflibet rei te-
ftimonium admittitur. At per rerum naturam
vix inuenitur,qui tanto tempore,
apud viuosagat. [l.vlt.c.defacrof.eccl.5c
l.anvfusfructus.in fi.] vel pofsidcre pofsit
[Bal.in cit.aut.quas actiones.de facrof.eeclef.tcx.eftfîng.in
auth.haec conftitut.
inno.conft.col.cJ.]Ego vcro,quantum ad
probationis effectum, exiftimo idem fere
iudicandum de tempore antiquo centenario,ac
immemoriali, [vt déclarât familiariter
SpecuLpraticaeforéfis parens, tit.
de probat.5c Innocin cveniens.extra.de
probat.But. in cquid per noualc.eôd.tit.
ôc reliqui canoniltçin cit.ceumnobis.de
praefcript.Et Bal. in cit. auth. quas a&iones.C.defacrof.ecclef.]
Supereft tandem vltimaquaeftio, qua
quaefitum eft, quae fpecialia haberet ipfa
immemorialis praeferiptio : quae tametfi
non ita ad huius çonfuetudinis interpretationcm
neceffaria videantur, proderût
tamen plçrifque aliis in locis,in quibus de
immemoriali praeferiptione agitur. Nos
quantûlabore acinduftrianoltra côfequi
potuimus, inuenimus fepté potifsimum
fpecialia hanc immemorialem praefcriptioncm
habere,quçpaucis enarrabimus.
Primum eft, quod illa vim conftituti feu
côccfsionis habet. [l.ex hociurc.§.ductus
aquae.ff.de aq.quotid.ôc çft.l.i.in fi.de aq.
plu.arc]Sccundum,vim quoque priuilegi)
habet,etiam circa ca que funt principi
referuata. [ 1. vfum.ôc 1. fi diligêtcr. dcaq.
duclib.ii.C. Bal.in 1. quand1u.coL3.ff.de
acq.haered.ôc Pont.inl.i.ff.dcvfucap.pcr
c.fupcr quibufdam.§.praetcrca.de vcrb.fignif.fac.tex.
in c.contra morem.ioo.dift.
eftglof.in l.fane.ff. de iureiur. fecundum
Q_V A R T V S,
P ont.in 1. vectigaliaff. de public. 5c veft.]
Tcrtium,têporis immemorialis vfus vim
confuctudinis habct.[tefte Accur.in cit.l.
fane.ôc tex.in cap.mos antiquus. 67. dift.
latius Immol. in 1. fi publicanus. §. in omn
ibus.ff.de public] Quartum,in praeferiptione
immemoriali non exigitur titulus
nec ciufdcm allcgatio. [in cit.ci.de praefe.
ind.cumhis quaeeo locO notant Archid.
Ic-an. And.Gcmi.ôc caeteri.Itcm Inno. in
c.cum ccclcfia futrina.extra, de cauf.pofT.
5c propr.côfirmat Bal.in tit.de pac C ôft.
in verfi.ficut ab antiquo.] Ratio eft,quod
huiufmodi confuctudo, feu tanti temporis
obfcruatio veritati aequipollet.[l.i.v bi
Accurf.C.de fcruit.ôc aq.] Nec in confequentiâneceffeeftin
huiufmodi praeferiptione
de bona fide vtentium docere. [vt
nominatim concludit Butr.in c vl.decon
fuct. ôc Bald.in l.fi quis ad delinandam.
col.i3.Cdeepif. Sccler.] non enim folum E
? ,011
gû*si«
cx hoc immemoriali vfu, quinimmo ex p^kriptio' 1
longifsimo tempore bona fides praefumi- nebonam *
tur.[l.pofsideri.§.fi feruus.ff.deacq. poff. fidem pr*.
f u m i
not.loan.Andr.inaddit.ad Specul.tit.de '
tefte.§.nunc vidêdum.in i.add.mag.verfî.
item opponitur.ôc Arch.in cit.ci.de prçfcript.in
tî.ôc Abb.in cita.cfidiligenti.de
for.compet. Quibus etiam confentiunt
iuris ciuilis interprètes, nimirum Bart. in
l.vlt.C.vnde vi.fub fi.lect.Ôc in l.fuper lôgi.C.
de praefeript. vbi id nominatim fenfit
Ang. ôc idem in l.penult. C.quib. non
obft.lon.tcmp.praefcript.] Quintum fpcciale
eft, vt cumin reliquis rerum incorpo
ralium praeferiptionibus faltem requiraturloco
tituli, feientia aepatientia eius,
contra quem praefcribitur:vt quia in his
rébus corporalibus, citra fcientiam ac patientiam
aduerfarij,ne quidem quafi poffefsio
cadat, nec confequenter procédât
vfucapio.[1.2,.C.defcrui.ôcaq. vbiidnor.
Accur.5ccanon.inc.bonae.depoftil.pra:lat.
ôc incap.cum ccclefia S utrina.de cauf.
poff.ôcprop.Ôcin cdilectus.de capcl.monach.]In
hac tamen immemoriali preferiptione,
neceffaria n on eft neque feientia,
neque patientia aduerfarij, contra quem
Î rçfcribitur.[vt eft tex.in cit.c.fuper quiufdam.§.preterea.deverb.fignif.]Siquidem
tanti temporis vfus vim ac fométum
àlcgcaccipit,quum(vtfupràdocuimus)
vim priuilegij ac côfuetucTinis habeat, ad
quam inducëdam nec ifta quoque neceffaria
funt.[vtnotfcrib.in cvlt.cxtrau.de
confuetud.fupcrglof.mag.infi.ôc eafreti

ARTICVLVS TRIGE
rationein eam fcntentiam iuerunt Imm.
inl.fi publicanus.§.in omnibus.ff.de pub.
ôc vect. ôc P ont.in Lvectigalia.eo.titul.ôc
in l.i.$.dcnique.dcaq.plu.arcglof.fing.in
cita.l.hoc iurc.^.ductus aquar.dcaq.quot.
ôc arft.vbi Angcl. ôc cxprcfsim Bal.in ci.
quae fint régal, confirmât Salicinl.vectigalia.C.no.vecti.cxi.non
polT.Butri.in c.
peruenit, de cenf. in 2 r. Ôc 2 4 .col.] E t haec
fane, vt verior,ita ôc frequentior eft opinio,
quicquidincontrariû cenfuerit Bar.
in d. 1. fi publicanus. §. in vectigalibus. de
public.ôcvcftig.cuius tamen fententia ex
communiiurisfcholaiâdudumeftexplofa.[vt
plane teftantur Moder.Ferrar.m c.
cum nobis.extra.depraefcript. ôc Moder.
Mediol. poft Paul. Caftr.inl.impcrium.
col.8.dciurifd.om.iud.ôc Alex.con.rj.vifo
themate.col.2.vol.i.]Iura quippequibusillcfuamtucturfententiam,loquuntur
de communi praeferiptione, non autë
immcmoriali, in qua id fpecialiter locum
Jlduwfu» habet. Sexturahuius praeferiptionis imprxfcriptïo-
memorialis fpeciale eft, quod non admitnemimrDe-
titur incontrariumprobatio. vbifeilicet
"dmhli pro- c a côfummata eft. Ante enim temporis cbatioDemin
uentumbenc quidem admitteretur,[vt
wntMiïum. pulchrè déclarât Butrig.in cit.c.peruenit.
verfievenio ad3.chart.10.decenf.oc Moder.F
crr.in cita.c.cum nobis.col.3. verfic.
feias etiam. extra, de praefeript. ] Poftrerno
annotatum eft Ôc aliudfpeciale, quod
fi fta tu to vel confuet udine exclufa fi t alicuius
rci praeferiptio, non intelligetur ea
fublata,cuius initij memoria.noncxtet:
quam quidem rem proxime vberius cxplicuimus.
f" Obuentiones.
Ob nc»o«, Onftat igitur(quod ôc nos fuprà obi
feiifruam V_>tcr attigimus) iura dominicalia prarfcudalcs
prx f cr_ bi quidem non poïîe: at porte quidem
a i
'P 0
»** j u r a v tji_ d 8cobuetioncs,qu3eexhisproucniunt.
Quod optima fane ratione conftitutum
cft,cum ipfum feudicorpus longe
diuerfum fit à fructibus feudi, ôc huiufmodi
obuentionibus ,fiuc fint ij naturalesfiucciuilcs.
Namquodadnaturales
pertinet, conftat eos à fundo ipfo feudali
feparari, ôcà perceptione naturali fuum
acciperc nomen.Priufquam enim à fundo
feparentur, non propric fruftus inteiliguntur
fed ipfius fundipars. [l.fructus
pendentes.ff.de reivcndic.vbi Ang.]Vndc
ftatutum vel côfuctudo difponens fuper
fructibus, non intelligitur de fructi-
S I M V S S E P T I M V S. 207
bus nondum àfolo feparâtis. Cum ij magis
pars fundi,quàm fruâus videantur.
[Abb. de pof. in 2. par. ftatu. quaeft. 226.
Bal.Ôc Alex.in l.fi quis bonorum.delcg.
i.tex.in l.legefalcidia placuit.iunct. gl.tf.
adl.falc.ôcl.vlt.§.penult.ff.qu3einfraud.
cred. vbi clarc oftenditur rem vnam ac eâdem
efle, fundum ac fmetus in eopenden
tes.] P oftquam autem fru&us percepti ac
àfundofcparati funt,fructuum tumdcmumnomen
fortiuntur, diuerfumqueà
folo effectum habere incipiunt. [ 1. fifrjj^
et us pendetes. ff.de vfufr. ] vnde Bal.in c.
i.fub princ.de fucc.fcu.vcrfic. qu3ero,vaffallus
grauat.col. vlt.dicebat, licet quis de
fundo feudali etiam ad pias caufa s difponere
non pofsit,polfe tamen de fruttibus:
idqueincummodum: Volotchaeredem,
annua duo vini dolia, quod ex fundo na-
-fcetur,paupcribus diftribucre.id enim légat
û eft de fructibus iam nondum in fundo
confîftcntibus,fed feparâtis. Nec enim
recVc quis exiftimabit feudû alienari, ob
f ru eius c fundo feu dali aliéna tos.[l.in aedi
bus.§.ex rebus.ff.dcdona.] Idem Bal.côf.
i70.ad audictiam. lib.2. infert quod quâuis
iurefeudorum,fratcrconfanguincus
tâtùm, fratridefunctoin feudo fuccedat,
non tamen in fructibus à fundo feparâtis,
eo quod allodiales fint. Idem deinduftia-.
libus cenfet Bart. [per 1. Iulianus.Ç. fi fru-
ctibus.ff.deact.emp.]idcmôedefructibus J ^ 0
" "
ciuilibus,quaefunt iftaeobuentiones,de e o
vcntae,rachatus,rcnouationcs,feu (vt appellant)
releuamenta, exquodiedeberi
incipiunt, ex eo dieincipiat earum currere
praefcriptio,cumiam amplius non cenfeanturexiure
feudi,fedquiddam abco
fcparatum.vtdiximus. In quam rcmfacit
quod tradit Bal.inl.malc agitur. C .de
D iij

D8 TITVLVS
prasf. cmphitcutam vel fubiectum, dominium
quidem directum prefcribcre non
poffcratpenfioncs quidem poffe- Quaedc
pra-tcritis pcfionibus intellige,vtilke triginta
annis prarfcribi pofsint.[l.ficut.eod.
tit. quod & fentit Accurf.in d.l. malc agitur.ingl.magn.fubfi.]non
autem defu
turis. Nam côtra annuâ prçftationem, vt
fcilicet eam nô teneatur folucre colonus,
vel inquilinus,praefcriberenon poteft,nifi
à domino interpellants vt folueret,recu
fauerit.Tumenim poffefsionem interner
tercintelligitur.fj. cum fundum. &l.coionus.vbi
gl.ff.de vi & viarm.Sc ex eo tcpore
incipit praefcriptionis curfus.[d.l.ma
le agitur.vbiiftudnominatim concludût
Cy.Bar.Bal.Salic.8c rcliqui.jlicet Cy.teftcturfolam
folutionis cclfationem ad in
teruertendam dominipoffefsioncm non
fu fficere, fed requiri a&urn facti, vt quia
colonus dominum reuertentem non ad-
Q^VARTV S.
inittat.quod Se tutius putatBal. cui & e-.
go lubens affentio. 8c iftud fufius profequitur
Fab.noftcrdn C.rctinendx.infti.dc
interdi.ôc Canon.in cquerelam.extra.de
.clect. QjiarcoptimeconclufitBal.ind.L
malc agituràn 3.col.nullius temporis ceffationem
debiti feruitij,fufficicntem preftarc
caufam vaffalo, libertatem aduerfus
dominum prçfcribendi. [quod idem confirmât
in ccx parte.de teft.vol.i .ver.item
vt probari pofsit. allegat cfancimus. de
feud.fui.culp.non amitten.Scl.hec autem
iura.ff. deferu. vrb. przd.] Vaffalli quippe
non feruicrunt, aut débita obfequia
minime prasftitcrunt, quod dominus his
opus fortenon haberet. [Alex.in addi.ad
Bal.in d.l.male agitur. C y poft Pe.inl.vo
luntarix.in fin.C .de excufat.tut.8c in 1.2.
C .de diucrf.rcfcript.plenius Alex.in add.
ad Bal.in d.l.mafe agitur.Sc Boher.in c.3.
depraefcript.in confuet.Bitur.]
ARTICLE TRENTEHVICTIESME.
citera Iefdictz feigneurs qui ont droic*tdeficf,ccs ou terrage,ou leurs procureur
s,peuuent par lacommifsiondufcigneur,s"naiuftice,finonpar
fonfupcrieuraiant iuftice, prendre,faifir Se mettre en leurmainfibon
leurfemble,l'heritagetenud'cuxàl'vn defdictz droiftz, parfaultcdcrccognoiffance
Se payement defdictz droietz 8c proffitz d'iceux, 8c fignifier
lcfdi&z faifïficmens aux feigneurs 8c détenteurs defdictz héritages,
Se leur faire défendre tous exploietz.
ARTICLE TRENTENEVFIÊSME.
^Itcm, qu'après ce, peuuent lefdic"tz feigneurs obtenir commifsion confortatiuedu
Roy,ou de leur fupericur immédiat, fi bôleurfcmblc, pour
côfortcr fa faifie: 8c doit tenir la main iufques à pleine fatisfaâion. Pour
laquelle faire feront les fruietz venduz 8c addenairez par le fergent exécuteur.
E t s'il y a oppofition, ladicte main dciuftice tiendra, iufques à ce
que par iuftice en foit ordonné,ou Poppofant prefente garent qui prenne
la caufe,8c pretéde l'héritage faifi eftrc tenu de luy à l'vn defdictz droiclz.
Auquel cas ledict oppofant aura main lcuée des fruic"tz, pendant ledict
procès,8c en iouyra foubz main de iuftice.
§. S E X T V S.
I^His quibus ius feudi cenfus tcrragiiue competit, eorûmueprocuratoribus,
ius eft o, ex domini decreto ( fi modo is iurifdictionem habcat)aut
pra*torio, fi non habeat, in clientclares vecligalcfqj f undos ob non exhibita
obfequia,iuftâque non foluta,manum iniiccrc,câmquc mancipationem
(ita enim appellant )dominis poffcffonbûfquc denuntiare, ac fruitioncra
inhibere conuenit.

ARTICVLVS TRIGESIMVSNONVS.
O.Fab.praxis gallicç peritifsimus
[ in.§. prxiudiciales verf.
quid de vaffallo.22.col.inft. de
act.]in cafu vrriufque horum
domino cui abncgata eft recognitio,
confilium dat haud fane pœnitendum, vt
fcilicetillefeudum capiat, 8c(yt nos vulgo
dicimus faifiat. Idque ea rationequod
quantum ad vaiTalli perfonam pertinet
cam nullo modo obligatam habeat,eanimirum
obligatione qux in cum ius conftituat.
cum pofsit etiam inuito domino
fe feudo abdicare[vt in ci.fub fi.de vaila.
quicont.conftit. loth. ] Vnde hxc faifina
feu manus iniectio in rem fieri intelligitur,non
in perfonam. [1. operis nouilT.de
opcr.no.nuntiat.] Tum ôc in materia cen
fus idem dédit confilium Bal. [in auth.Ôc
quiiurat verf. Qjixronûquidhabeat.C.
de bon.auth.iud.pofsid.5c meminit Fcly.
in cad audiëtiam.deprxfcript.col.7.vcrf.
in quantum abbas. ] Cxterum quod ad
terragium pertinet ,nufquam in iure de
eo fit mentio,vt pote à legibus incognito,
vt nominatim teftatur loan . Pyrrh. in
comment, côfuet, Aurel.in tit. de terra g.
& campipartu.§.i.Ôc vl. Qjjia tamen tria
ifta iura dominicalia feudum, cenfus, atque
terragium,funt directi domini j recognitiua,ôc
à çonfuetudincnoftra equiparata,
quod de vno ftatuitur, dealtcro difpofitum
intclligendum eft. [ 1. fi quis feruo.
v bi plenè per in tcrp.ff. de furt. gl. vl t.
fing.fccundum Anchar. in c. fi poitquam
de elcct.ino.]
Cum itaquelicitafit huiufmodi faifina,
feu manus dominicalis iniectio in rem
feudalem,cenfualem, terragialcmuc, ob
iufta debitâquenon prxftita, huius mancipationis
(_ita enim v t vulgus folet familiariter
vocabimus ~) forma, proceiTûfque
nobis explicandus eft. In primis igitur
nofle oportct id quod in proceffu vcrbali
§. SEPTIMVS.
rg'Hifce prxterca dominis ad fux mancipationis confirmationem, rcgiani
manumpretoriâmueimpetrarelicebit,fundointcreafub poteftatêregia,
quoufque plene fatisfactum fit, mancnte. Cuius frucïus qui ex eo colligenturà
viatorefubhafta publicè diftrahi oportct. Cxterum vbide ea
mancipatione côtroucrtetur, vtputainteruenientecuiufquamoppofitione
ea nihilofccius perfeucrabit,doncc res aliteriudicio dccernatur. At
is quifcfe oppofuit, dominum, qui fuum iure directi dominij fundum
mancipatumaiTeritjlitis vindiccm in iudicio fiftat. Qjiofiet vtlitependente,
illi fundi fui fiduciariapoffcfsio deccrnatur, qua illi vtifrui fub
manu regia licebit.
huius voluminis habetur, quod ex antiqua
prouincix noftrx confuctudine ante
redaftionem, 5c publicationem huius iuris,illamanus
iniectio domino permifla
erat.idco camabfquciudicisiulTu,ac fine
iudiciario ordinccxcquiliccbat, expromifsionis
vi, idque ad inftar v éditons ferui
expow âdi, tui referuata fuilTet manus
iniectio, fi côtra pactum factum effet [ l.i.
5c 2. C. de fer. expor. vxn. v bi gl. fing. in
verb.eadé.J vndenot.Ang.rem quxhuic
nianusiniectioniabfque iudicis precepto
faciende fubiecta fit,5c fi per mille manus
ambulaucrit, nunquam tamen ab hoc oncre
immunem forc,quiaid oneris ad fuc
«flores etiam tranfitmec vnquam venditor
ius manus inicctionis,dequacumcmptoreconuenit,amittit.Cuius
rei ratione
afsignat C y. [in d.l.i.dc fer. expor.] quod
ifta iniectio ad rem pertineat, nec perfonâ
refpiciat. [vt eft tcx.in l.fi quis hoc pacto.
ff.de contrah. empt.5c 1. fi Titius.de feru.
expor. fF.] Qjiod fi ea manus iniectio pacto
fieri poteltfVt certum eft poflY)igitur
5c per confuetudinem introduci poteft.
[ex vulgari doctrina quam tradit Accur.
inrub.dedecur.lib.io. C.6c optimedeela
rat Imm.in l.alias.§.clegâtcr.ff .folu.matr.
5c Bal.inl.i.col.ir. C.defnm.thnit. 5c fi.
cath.] Hue fpectat quod cum feudum domino
aperitur,obdebitanonexoluta, fidémve
nô prxftitam,non videturille rem
alienam apprehendere, fed fuam : vt pote
cuius proprietas, ôc ciuilis poflcfsio ad eû
pertineat.[vt teftantur Accur.Bar.ôc cxteri
intcrpr.in I.34.CX contrario.ff.de acq.
poffeff.Ôc Accur.rurfus.in l.fi vt certo.^.fi
duobus.vehiculum.ff. commo. déclarant
Moder.Mediol.in cita.§. ex contrario, ôc
in l.i.inprinc.in 6i.col.eo.tit.ÔC Bal.inl.i.
q.46.ff.derer.diuif.] Quo fit vtfeudiapprehenfio,qux
à domino fit.noux pofleffionis
occupatio minime dicidebeat,fed

T I T V L V S
vcteris confcruatio. [vt egregic dicit Accurf.
& poft eum Bald.& caetcri fcrib. in 1.
pcn. C. depig. aft. & eft tcxt.in l.vtique.
ft.de dam.infcct.vbi conftat eo cafu licitû
cfle domino propria authoritate rem fuâ
pofsidere]. P rxterea pro antiqua confuetudine
qua liccbat rem feudalem, ccnfualem,
vel tcrragialem propria authoritate
faifirc, Scfaifinafaclaà iudice ordinario,
aut fupcriore manum confortatiuam (Vt
pragmatici appellant)ad fuam protegendam
faifinamimpctrare.facicbat tex. in 1.
quodferuus. C.quod cum co.in ha-c verba:E
t ingrediens rem tuam contra vim cius,
authoritate compctentis iudicis protegcres.Ôt
quae tradit Accur. in gl.mag.in
i.mem. C .de iu. emphit.l.a. 8c ibi Iaf.col.
34.verf.capio.gl.magnam. Qjuam tamen
abrogarioportcre vifum cftnobis in hac
confuetudinum redaclione, tribus potiffimum
de caufis.Prima,quod vaiTalus,ccfuarius,
vel tcrragiarius vtile dominium
- cum naturalipoiicfsioneconiundtumha
beant:at dominus nudam tâtùm proprie»
tatem,vt fuprà affatim oftendimus. Vnde
licet feudi apertura fieret,vel inperpetuum.velpropterfeloniam,aut
r'ias caufas
ob quas feudum amittitur. [de quibus
cxtattit.quib.mod.fcud.amit.] vel ad tépus,
vt quando inueftiturae renouatio fafta
nonclfct,non tamen ob id vaflalus na
turalem pofTefsionem amittebat: & propterca
priuata domini authoritate expellcndus
non vcniebat.[l.creditores.& qux
eo loconot.Bart.C.depig.]Secûda,quod
etfi fummoiure pofsit quis aduerfarium
propria cxpellere authoritate,ciuilius tamen
ille facturus cft (idq; fuadêtelege) fi
prartorc authorc id feccrit, [cit. 1. creditorcs:&
l.non folum.fub fin. fF.de re.nupt.]
Tcrtia,quèd per hancpropria authoritate
factam apprehenfioncm,magna rixis
apcricbatur occafio, àquibusperfaepead
manus ôcarma veniri folebat.vnde ea fuit
fufficiens, legitimaquecaufa, cur ea antiquanda
videretur. [per 1. aequifsimum. Se
quaeco loco annotât Bart.ff.de vfufru.Se
videtur tex.in l.non eft fingulis.ff. de reg.
iur.jEtfi fatear ego ingénue non huicleui
rationi innixam veterem confuetudine:
eo quod dominus manus in feudum vaffalli
propria authoritate iniiciendo,nuIIû
mus ciiudicium exerccrecenfeatur,fedfuo tan-
h°hef r
" m
m r c v t
'"[d-'- 1
-fiferu.expor.vcn.]
'Item quia in cafu huius confuetudinis nô
ageretur de expcllendo prorfus vafTallo
Q.V* A R T V S.
à toto vfu feudijfed à praefenti vfu tâtùm:
nimirum impediendo ne feudo frucretur,
donec inueftituram à domino accepiflet,
Se fidclitatemiuralfet, obuëtioncfveaut
cenfus.vclterragium debitum foluiffct.
vt conftat ex hoc text. Scd his omnibus,
reip.tranquillitatem perpétua anteponédam
duximus, quaein ca ciuitatc cfle non
poteft, in qua quid propria vi,priuatâque
authoritate licct.
Vcrum altioriindaginc rem difeutiendoexaminemus,anhzc^dequaimprarfentiarum
agimus)bonorum fcudalium
apprehenfio, feu domini iiiiecfio, aliquid
référât illam bonorum mifsioncm, quae
iure ciuili in alicuius rei pofTefsionem ex
primo, feu fecundo decreto, ficri folcbat
caufa rei feruanda:,aut ex contumacia rei
in noncauedo, aut non refpondendo, vel
ex aliis eau fis, de quibus abûdeagit Bart.
inl.fifinita.§.Iulianusdcdam.infe.& Spe
cul.tit.depr.Sc fec.decrct.8c an ea inieclio
affumat naturam harum mifsionum. Et
paucis concludendum arbitror, hanc apprehenfionem
nihil cômune habere cum
huiufmodi mifsionibus. Nam fimulâtq;
dominus feudum fuum apertû offcndit,
fiue apertura perpétua, fi ue temporali, Se
manum iniecit, ipfo iure in cum fit tranflatio
poffcfsionis ipfius feudi,tam corporalis,quàm
abufiuç Se fuperficialis,quam
tumhabebatvaflallus. Hoc nimirum operâte
virtute direcli dominij,quod fempereftin
ac~tu permanéscxviattracfiua.
Vndepo(fcfsioifta,quam nâcifciturdominus
ex hac fua apprehenfione , noua
poffcfsio cenfenda non eft, fed tantum
confolidatio poffefsionis naturalis quam
folum habebat vaflallus, cum ciuili, qua:
erat pencs dominum proprietatis direcfo
dominio annexa, vt nuper diximus. [Ita
fubtilitercolligitBal.incon.9.facfum taie
eft.lib.i.ôcfacit l.fi haeres inftitutus. fub
princ.ibi: fufficiunt directe a&ioncs.ff.ad
trebel.Sc quçhabenturin l.vlt.argumento
duefo à contrario fenfu.ff. fi ag. veétig.
vel emphit. 8c côfirmat Arct.in 1. qui abfcnti.§.
fi quis poffefsionûcol.i.ff.deacq.
polf.] Nam [ vt ait Bal.in l.i.qua*ft.46.ff.
de rei. diuif. ] proprictarius, ciuilem tantum
pofTefsionem habet, quam vocant
imaginariam. Scd pencs vallallum corpo
ralis manct quam naturalem dicunt. Apertoque
feudo ifta ciuilis hanc naturalem
ad fc trahit. [ Iaf.in l.clam pofsidere.§.
qui ad nundinas. in vit. verf. ff. de acq.

ARTICVLVS TRIG 5 I M V S N O N V S. «„
poiTcf.] Quae quidem rcunio feu coniunctio
lucrû fructuum domino parit, quandiu
durât. [ Bart.èc caetcri in 1.3.$. ex contrario.§.
de acq. poflef, ] Et licet naturalis
poiTefsio vtili dominio iuncla, vtincmphyteuta,
fcudatario,& (imilibus, pariât
etiam acquifitioné fructuum, [iuxta not.
per Bal.in l.fi fuo.ff.de vfufr.tex. in 1. qui
icit. in princ.ff.devfur.&.§. fi quis à non
domino inft. de rei diiuf.] ôc bonç fidei
polfclTor pro cultura & cura, ciuilique
polfefsione quam habet, fructus quoque
faciat fuos [d. §. ex côtrario.}] frucî uarius
autem neutro modo nifi per aprchenfionem.[d.l.fifur.]Tamévbiiftieaiurahabentcs
fimul concurrunt,potior eft eius
caufa, qui cum naturali polfefsione vtile
habet dominium [1. fivfufructuariusneccflum.iun&a.gl.ff.qucraad.feruit.amitt.
& d.l. qui fcit.§.i. de vfur. ] Ita fit vt vtile
dominium fortius fit directo[ fecundum
Aret.in cit.§. ex contrario de acq. polfef.]
Veruntamcn vbi ius vtilis dominij cuanuitprxfcriptione.feu
reuerfionc,feu côfolidatione,
aut aliquo alio modo, tune
dubiumnoneftquin fructus fiant domini,
quos etiam à quocûque extraneo poffeffore
vendicarcpotetl [fecundum Bald.
in c.imperialem.§.vlt.col.4. verfic.denuo
quaero. deprohib. feud.alien. per Feder.]
Hue pertinet quod tradit Angel.[in cit.$.
fi quis.de prsd.parétibus.in auth. vt cum
de appellat.Jquôd fi bona ad ahquem iure
reftitutionis deuenire debeât, non tamen
fructus percepti.
Vt autem facilius haec intelligâtur, hic
adfcnbemus quod de toto ôc parte tradit
Bar.[in 1. fi coniun&i de lcg.3. col.4. verf.
Quarto dubitaui. & Bal. in 1. in rem. §. fi
quis rei.ff. de rei védic. ] Nimirum totum
ôc partem tribus accipi modis. P rimo accipitur
vt pars fubiecliua,fcu predicamen
talis,dc qua(vt iogice loquar)totû genus
praedicatur. vthomo, démocrate & Platone.
Secundo modo dicitur pars intégra
lis, & totûintcgrale. ficut eft dominium,
cuius partes funt proprictas ôc vfufructus.
Item domus partes funt tecta, lapides,cémenta,
ac tigna quibus illa conftat,
compactâque eft. Tertio modo pars dicitur
quotitatiua,vttertia,quarta,dimidia.
Vnde quod de dominio hic agimus &eius
partibus, ad fecundum modum pertinet.
Sicut enim quando vtile directo dominio
confolidatur, quandiu eft confolidatum
aceedit quidë,& fit vnum ac idem
cum direct o. veluti cum domus ex tignis,
lapidi bus,cementis, ôcfimilibus rebus côftruitur.Nempceepartcsfiunt
vna& eadem
rcscumfuototo.vtpotccumdomb,
etiam fi alterius cflent, quàmadificantis.
ita vt quandiu conftat domus, illa ab his
ad quos earum rerum vcrû fpectabat dominium,
vendicarinon pofsint, cum omnino
cédât vfui domus: vfqueadco vt eorum
fructum dominus domusfuû, fibiq;
pcculiaremfaciat.PorrOjdiflolutadomo,
dominus tignum, ôcfimilia fuo iure vendicare
poterit, non obftantc cuiufcunque
temporis lapfu, quo durauit domus. [vt
inft. de rer. diuif.§.cum in fuo.vbi Accurf.
6 Ang. Aret.plenein fin rcm.§. tignum.
ff. de re vendic.]Itafit ôc inlucrohorum,
de quibus agimus, fructuum. Nimirum
poftquam feudum per iniectioné manus
domini eft capiti.vnitum, dominus ex eo
perceptos fructus tanquam integralis videheet
fundi dominantis, ôc fundi feruiétis,fuos
facit, quandiu durât huiufmodi
mancipatio. N on,vt intelligas quod vaffallus
ex eo dominio, fuo vtili priuetur
quodin feudo habet: ficut nec dominus
tigni,quod etfi aedificio iunefum fit,fuum
tamen perpétué manet:verum ôc tignum
fiante aedificio, & vtile dominium confiante
ea mancipationc manet plane inutile.
Sed in cafu noftrae confuetudinis ifta
apprehenfioad tempus facta tanti eft effe
ctus, ac fî ex perpétua caufa facta effet. 1.
pen.C .de pig.act.iunctagl.ckl.creditores,
C .de pig. vbi patet creditores,qui ex conuentione
&iudicis authoritate poffefsionem
acceperunt, rciapprehenfaepoflciforcs
fiunt. Quantoccdo,facilius dominusfeudi
apprehëfi fructus fuos facict, à quo
feudum ipfum profectum eft, qui authori
tate confuetudinis, qua* pacto aequipolletjVtfuprà
oftendimus,& iudicisauthoritate,
feudum apprehendit. qualc igitur
ab eo emanauit,tale ad cum reuerti débet,
[tefteBal. in l.i.§. fed vt manifefletur. C.
de cad.toll.] . •>
Ex his autem côftat,vt ad quaeftionem
propofitam reucrtamur,eam feudi apprehenfionem,
etfi iudicis deercto ac authoritate
fiât, fimilem noncfle,ncc recVecom
pararicum mifsione in bonorum poffeffioneni
qua* ex primo vel feenndo iudicis
decreto fit. Q_uae enim de iure communi Mifsioné in
fit mifsio, quem poiîefsione fua non pn- bo. poff.que
uat.nimirum quiiulfu maeiftratus in pof fua
P offefs
|°
r r . . 1
,° . 1
.. ne non pu -
leisionem mittuntur, vel ex caufa créai- Bare. -

4 1 t TITVLVS
rum habet.etfi ex caufa iudicatifierét mif
fio in poffcfsiohem, & victori caufa: pro
executione iudicàti, tenuta(vtappellât)
decernetetur: non tamen exeâ mifsione
victus cenferetur fua pritiatus potfefsio*
ne, fecûdum veram & màgis communem
fententiam. fjjuamrèferunt vterqj Irhm.
cklaf.in Là diuo pro.fi.fi fuper rebus.in gL
in ver.integris.ff.de re.iudiôt Bal.in l.fi finita.§.non
au tem. de dam. inf. 6k in l.confentancum,
in $. col.C» quo fflo. 6k quan*
do iu. quo loco confutat contrariant Bar.
opinionem] Idem rurfns, in l.ordo. C. de
cxetut.re.iud.dicit eam etfi fingularem, à
peritis tanien aduoeatis minime approba
tam [ per L34.genera.ff .de acq.p o 11. & l.fi
duo.if.vtipofsid.& Lrion eftmirû.§.fcicn
du.ff.depig.ac~t.] Hue ptitinet quod Cy.
poft Iac.de Rau.ôk ïac.Arct.in Lvnica.de
omre- prohib-feq-per manum Régis vel iudicis
Tcliu- nemincmfuafpoliaripoffefsione. Atres
quem f c aliter habet inapprehenfione feudi ob
f^iuftahonprïftita,
non pn- r
çDomini.
INttellige dominum totias* vel partis re
fpecfiufc.vtfcilicèt fi totum ftudnmab
eo teneàtiiT ,ki vàracrfum feudû manum
miiecre pofsit: fin partis ,pro fua tantum
parte idefficcr* ficebit* vt inxta vuigarê
tliam iurisïegulkmjiéemfitmris de parte
àd parte», quod de toto ad totû. [l.quôd
Ncraa.vbi latc Bart.ff.dcpof.& nominatim
prohàtur in c.Vriicde vaffal.quicont.
conitit.lotha.] Q^ienimpartroiMiscftex
partelantumjnimiomiffus pàtronus cenfetnr
[ l.ïofflfflanis ïibeïtws.ff. de in in s
vue. ] -Qjtod certe mfeum videri poteft
cum kispattonatusfit ifldiuiduuttr,[tfextfrs
inc. i. ex. deiuït patronat. vbiglofT.
& iaterpret.] Verum licet ius patronatus'fiue
eodefie finefeodijfiufc liber-ti, plane
hidkiiduuM fies ïlkid Dâiwen iura quâS.
dam confecuritra hftbet, tam hoiïorifiea,
quàm vtafia: &«iax'ime illud >èuod eft
QJVA RTVS,
ti, aut ventr» nomine, aut quiadamni feudi,vt infrà conftabit,quar quidem om­
infecti non càiietur, minime quidem pofnino diuidi poffunt[fecundum Guil. 6k
fideré intclhgEmturifedm poflefsionem Bal. in Lcommunis feruus. de in ius voc]
tantum rei euftodrendargratia mittûtury Ita vt ca inter plures patronos cômuniter
[tex.inl.j."».vl.&l.fi quis ante.vcrf.deni* rcc~Vcdiuidantur, non quidem in xqualcs
que.ff.de acq.poffcf.l.cum legati.quib.ex feu viriles partes [quodputabat Accurf.
cauf.in poffef.cat.L2.ff.pro ha*r.Li.§.quae- ih l.cû fecundû.C.defideicom.]fed, quod
fitum.ft. qûo.leg. Liscui. vt in polfef.leg. âittnt, prôportionaliter [ vt recté fenfere
6k l.miffo.ff.pro empt. 6k l.fi duo.§. crcdi* Pet.Cy.ck Bart.in coloco]id eft,vtdecla
tores, ff. vti pofsid.] Qjiinetiam , illud quod eft in -commune non
flifiiarge,ac iïîipropric meum cenfebitur,
[vttràdunt moder. Senten. Mcdiol. poft
Bart.in cit."t. kbeo.]Ex quibus infero,
quôd cum ius patronatus fit indiuiduû,
Vtfuprà oflendimus, vbi plures exiftunt
patrôni,ius patronatus apud vnûqucmque
eoïû dicitur infolidum effe [ arg. 1. ca
quç Cfawuhewr.ôk Li.fubfi.dcrer.dtuif.J
Qj&d cafu vera cenfebitur ea quam fuprà
diximus rcg.'Qyiod cômunc eft,meû elt.
Indeetiallicollieere eft, vnum ex plu- A
J--L"
o _ : ,r copatronu
ribusptftroiMS, totum feudum apprehen- p0ffè totum
derè,>ac foà&re pofTc, ob fidem non prsfti- feudum ad
talmÂaudkttifti ve pro fua parte fibi non fo f 1,orum
"""
1 t 1 1 r
1 , Jitateappre-
lutas.Id tamenadcommodumacvtihta- henderc.

ARTICVLVS T RIG ESÎMVSNONVS. 213
tem fociorû cum quibus hoc feudum côjnune
habet, pro rata iuris patronatus,
quamfinguli in co feudo communi habent.
Quam fentétiam ita confirmari rccVe
poife opinor. licet enim frui pro parte
pofsimus, vti tamen pro parte nonpoifumus.[l.vfus.ff.de
vf.ôc hab.] At hoc ius pa
tronatus indiuiduû eft: : igitur ab vno qui
partem tantum patronatus habet, poteft
mfolidum vfus illius iuris exerceri,quanuis
vtilitas, quae ex co vfu prouenit, vt e-
-molumentum laudimiarum, lucrûmque
fructuum, debeat inter ipfos côpatronos
pro patribus, quas fïnguh habent diuidi.
£ ft 8c alia ratio,[quam tradit Bart. in d.j.
labeo. [quam ôc eo loco confirmant Moder.
M cdiol.j nimirû illud qu od mihi Cômune
eft cum pluribus, vt iingulis, liect
quodadfocij partem attinet,meumnon
fït,ncc in difpofitione mea, tamen quoad
difpofitionem fuper toto,quantum ad vfum
dcftinatum,meum elfe cenfetur.[l.in
tantum.^.commune.ff.dc rer. diuif. 6c l.fi
xdcs.rf.conn.diuid. Vndeconftat focium
pofTc totum fundum communem colère,
6c fererc, etiam inuito altero confocio:
quanuis dubium non fit,quinille qui fcuit,teneatur
aliis fociis fru et us perceptos,
deductis impcnfïs in co colendo factis,cô -
municarc licet huic refragetur Salie, in 1.
iubcmus.mag.C.de factoi.ecclcf. Verum,
vt rem omnem tandem concludam,id pro
conftantihabendum exiftimo,lî feudi co
munis apprehenfio fiât ab altero ex compatronis
nommecomuni,id eft, tam fuo,
quàm fociorum.cam apprehenfionem recVe
factam eue, fibiqueac foens omnibus
prodeffe. quod fi illa nomme pnuato ac
particulari facta fit, fibi tantum profuturam,
6c nonfociis.[per ca quxproxmfe
dcduxinius.&tex.inl.ihpulauo.j.vlt.ff.
de no.opcr.nuntiat.]
£t quod de faifina rei communis ex
parte plurium dominorum diximus, cxtende
ctiam ad vaffallum, cui pars tâtum
dominij vtilis competit. Nam fi feudum
fit inter plures cohxrcdcs, velfocios
commune, 6cillud pro parte alterius ex
cohxrcdibus, puta morte, vel alienatione
aperiatur, illud infolidum à domino apprehendi
poterit, quia indiuiduum eft.
Cetcrùm,huiusapprehenlïonis executio
in fructibus pro rataportionis aperta;tâtum
fictjvcluticum teftamentuminparte
tantum rumpnur.[l.cum nhus.in prin.
dcleg.2.]
Porro,quoniam huius §.difpofitio, domino
feudi hanc faifiendi licentiam nomi
natim tantum pcrmittit,non abs re dubitatum
eft, an idem conceffum cenfeatur
ius vfufructuario, vel viduçquç doarium
(itafinge)infundoifto dominâte habet.
Et vifum eft quibufdâ eam licentiam manum
iniieiendi in rem feudalem, direct o
tantum domino competere, ea ratione q>
dominiappellationeis tantum intelligatur,
qui rei paoprictatem habet, non qui
vfumfruct um folum. [tefte iurifconf.in I.
i.in princip.ff.adfyll.JNeccnim vfusfructuarius
pro domino habendus eft.[vt eft
tex.inl.faifus.in vlt.vcrf.ff.de furt.] Vnde
8c alienum quiddicitur, in quo vfum- Retn nô tuî,
fructum tantum habeas. [mft. de hxrcd. &d alienam
inftit.§.alicnus.] quod etiam conftat ex ' ntcll
'g«.> j n
diffinitionc vfusfructus.[§. i. inft.e.8c l.i. ^aÏÏet
6c 2.ff.de vfufru.] quibus patet vfumfructum
formalcm de quo agimus, non nifi
in rcalicnaconfîftercpotlc.Nam vfusfru
"ctus non eft proprie dominij, fed feruitutispars.[l.refte.ff.de
verb.fignifie.] Cum
itaq5 nominatim hxc confuetudo noftra
hoc faifiendi ius ipfis dominisconcédât,
de his tantum accipienda videtur, qui vcre
ac proprie domini funt,ad quos nimirû
feudi cenfus, terragiiue proprietas, ac do- 4
miniûpertinet^[in quâ rem videtur texr.
in 1.2.in princip. ff.de relig. 6c fump.fun.]
Qtiare licet directi dominij fructus qui
ex feudo proueniunt,ad fructuarium 6c
viduam doariam pertineât,vt fupra often
dimus.§.2.dcgard.in vcrb.fructus.tamcn
non videtur ea illis permiffa faifiendi licentia,
qux nominatim ipfis dominis con
cella cfl[ l.item apud labconc.^.fi vfumfr.
ff.de iniur.]
Cxtcrùm in contrariam fententiamà
plerifque viris grauifsimis itum eft, quo- VTumfru&ii
rum authoritas plurimû apud me valet, j n*j"^ e
6c quorum opinionem infinita videntur
probare refponfa, quibus vfufructuarius
dominus nuncupatur, 8c vfumfructum
partem elfe dominij oftenditur [ l.in venditione.Cdc
bon.auth.iud.pof.l.liberho'
mo.2.in pnn.ff.de vcrb.obl1g.L4 .ff. de vfuf.]
E t proinde vfufructuarius cauerc de
bet dedamno infecto, atque in pofîefsioncm
vicinarum xdium eo nomme, 6c iure
dominij mittitur [l.vfufructu legato.§.vfufr.legato.ff.de
vfufr.] Prxterea ci vtilis
aquxarccndxactio, etiam nomincfuo,vt
quafi dominojcompetit. [ tex in l.fi vfuffructus.ff.
de aq^plu.arc. ] Et licet ci due-
^ £i)
"~' e<
' 0

414
TITVLVS
ctç adtioncs non dctur, vtiles tamen competunt.
etiam pro fcruitute débita rei in
qua vfumfruclum habet, vt vicinus fcilicct
patiatur eum vtifrui[l.i. in princ.fF.fi
feruit.vendic] Ex quibus confiât vfumfructuarium
omniafcre, vt dominum, ao-ere,
ideo quod ad propofîtum pertinet,
cundê pofle à iudiceimpetrare, vt in feudi
poflefsionem mittatur ob laudimias,
& esteras obuentioncs quae debentur,
non fibi folutas. Qjianuis enim inueflitu
ra, ôc inueftiturx renouatio, admifsio fidelitatis
ôc homagij ,ac laudatio alienationis,proptcr
quam laudimix debentur,
ad dominum non vfumfructuarium pertincantdaudimix
tamen ôc Ycntx,rachatus,
exteraque emoluméta, ôc obuentioncs
feudi cenfus, ôc terragij, ad frucluarium
pertinent. [ Iuxta ea quae diflinguit
Guid.pap.indec1f.dclph.quaefl.477.vtru
propnetarius vel vfufructuarius. 5c firmat
Abb.in rub.C.de vfuf.ôcind.1. vfufruclulcgato.ff.eo.]
His adde quodhxc
conflitutio hanc faifinam non Conccdit
domino rei feudalis,fedeiqui ius feudi,
cenfus, velterragij habet. vnde fit vt ca
concefsio facla à lege municipali rcflringinon
debeat ad folos proprietarios, ôc
qui verè funt dominirci:fed ôc vfusfructuarios
potius inçludat,qui domini funt
fi non proprictatisjfaltem vfusfructus.co
quodiurafeudi,cenfus,terragiiueobqux
ifta faifina permittitur, ad cos pertincant.
ôc ita fub hac confuctudinc comprehenfi
intclligûtur. [per caque déclarant Bar.
ÔC Ang.in d.l.in vcnditione.de bon.auth.
iud.pofsid. Alcx.confil.129.puto deiure.
vol. 2. eflgl.fing.incit.l. 4.de vfufr.fF.]
Quapropcerinhis quae ad vfumfruétum
fuum confequendum, tuendum, ôc conferuandum
pertinenr,potcft iure fuo omnes
actiones vtiles intentare, ficut verus
dominus directasff.fi vfufructus.fF.de aq.
plu.aro] Preterea rei euftodia ad vfufrucluarium
pertinet. [l.i.in fi. cum 1. fcq.fF.
vfufr. quemad. eau.} Ita vt mandatum à
domino haberccêfeatur, velutiprocurator
in rem fuarn. [Li.J.vlt.ff. de no. oper.
nût.] vnde poteft ipfe,tâquam legitimus
domini procurator,nouum opus nûtiare,
aut vtilem vendicationem nominc fuo
proponcre, quo fibi vtifrui liccat. Etifla
ferc funt, qux in vtramque fentetiam adduci
pofle opinor. Verum vt huic quxflioni,
dubix fatis 5c perplexx, colophoncmaddam,
ita cum Bartolo decidedum
Q.VARTVS,
cenfeo:vt fiquidem frudtuarius actioncm
proprietario côpctentcm intentare exerccrcquc
velit pro damno communi fibi ac
domino, id quidem facere procuratorio
nomine liccat, cum in hoc cenfeatur procurator
tanquam in rem fuam côflitutus.
[d.l.i.§.vlt.ft.dcno.oper.nûtiat.] Atnon
proprio tantum [ d.§. neque fructuarius.]
Cxterum fi non pro communi, fed proprio
ac priuato damno tantum,feu pro rc
adfcipfumtantum pertinéte agerevelit,
vt pro laudimiis,fructibus,5caliis obuentionibus
ad eum iure vfufructuspertincn
tibus, tum quidem pro confiant! habeo,
eum pofTc ad eas res vtiles actiones intentare
, ficut directas proprietarius intentarct.
Qjiaproptcr concludendum inpropofita
quxflionc exiflimo,vfufructuariû
ob fidem nô fibi prxflitam, laudimiàfque
5c esteras feudi obuentiones fibi non folutas
, vt procuratorcm dominum in rcra
fuam côftitutum in hac communi caufa,
vtrûqucconcernête,faifirepoffe. Qtrod
fiquxflio tantum forctde laudimiis,vel
aliis iuribus vfumfruétum fuum duntaxat
conccrncntibus,non pofTeeum priuato
fuo nomine faifîre. Idémqucdevidua
doaria iudicandum arbitror,cui vfuffructum
dimidij patrimonij mariti pro
doario competit. vt j'.dc matr. ôc doa.Ç.j.
Qjiam quidem decifionem circa fructuarios,
reetc extendi pofTc exiflimo ad conductores,quos
hodiearrentatores, ôc firmanos
vulgo appellamus, eofquc ad longum
tempus conflitutos, non qui ad modicum
tempus, perca qux à me vberius
difputata funt in cit.§.2.s.dc gardi. in ver.
fructus.adfi.
Cxterum ex hac decifa quxflioncalia
oriri poteft, quid iuris fit de aliis qui vere
domini non funt,fed pro dominis tâtum
habétur, vt maritus, qui de iurecommuniconftâte
matrimonio rerum dotalium
dominus habetur. [ l.doce ancillam.C .de
rei vend. 1. in rebus. C. de iu.dot. vbiglo.
fing.] ôcqui hoc iurenoftro municipali
fructus'facit fuos, quandiu confiât matrimonium,
atque fuperhisdifponit tan
quam dominus [ vt )'.dernatrimo.$.i.2.Ôc
3. ] Item vt gardianus nobilis,qui collante
gardia, feu pupilli nobilis tutcla, fructus
rerum pupillarium fuos facit [ §.2.in
vcr.fructus s. degard.] Sic etiam tutor
locoquoque domini habetur, cum libéra
m in rebus pupilli difpofitionchabcat.
[ l. intcrdum.§. qui tutclâ. fF. de furt.l.qui
Vfufruâu,.
rium faifîre
poffe cettis
de caufis.
An însapprehenfîoni$
habcane
qui pro dominis
haben
turc

ARTIC VL VS TRIG
fundum.§.fi tutor.ff. pro cmpto.l. qui filium
in prin. verf. itaque.ff.de manumiff.
tcfta.l.cûin vna.§.tutor.ff.deappellat.vbi
Accurf. tutoremquafi dominum cenfet,
eiûfque poteftatem violentam effe.] Sic
denique omnes qui officium gerunt, fiue
in humanis tebus,fiue diuinis, qui pro do
minis habentur [ vt eft gl. in fing. in cit.l.
qui fundum.] an iftiufmodi perfonis ius.
i'aifiendi competatî Et fane in cafum fententia
vt iis omnibus & fimilibus qui geîieralemfeu
fpccialem rerum adminiftrationem
fufccpcrunt,hoc ius faifinae competat.
Nam ad mari tum, quod attinet, id
nominatim teftatur Ioan. Fab.in.Ç.fuerat.in
pr.col.i.inft.dc aft.maritum feilicet
pro rebusdotalibus homagiafacere poffe,
ac eadem recipere, habita ratione reciproci
oncris ôccommodi. Rationi enim
côfcntaneum cft,vtquemadmodummaritus
poft côtraftum matrimonium, omnia
onerafeudaliafuftinet, [vt'j.deobuct.
feud.$.io.] ita quoque lucra craolumentâque
omnia percipiat. [ l.id quod poft.fï.
de per.& comm.rci vend.& in reg.fecundum
naturâ.fF. de rcg. iur. Ôc c.qui fentit.
eod. tit. in 6. fa. quae Bart. Bal. ôc Aret.
poft.gl.in l.fi is qui.§.fi quem quçftum.ff.
commod.]
Gardiani vero,qui ttitores funt municipales,
vt diximusafFatims.de gard. huiufmodi
quoque feudalia onera agnofeeretenentur,
vtpote qui feudalia émoluments
percipiant.Iliiquippc,vt oftendimus,
liberam habent rerum pupillarium
adminiftrationem, Ôc quafi poteftatis pic
nitudinem, [ vt nominatim decidit Ioan.
Fab.inl.fancimus.Cdeadminif.tut.Bal.
con. 37 6. ] Idem ius in caeteris alienarum
rerum adminiftratoribus,tamin diuinis
quàm humanis rebus, vt funt praelati ccdefiarum,
ôc curati, quos haec omnia circa
feudum ôc caetera dominicalia iura aftiuc
ac pafsiuc cxplicarepofTenemo ambigit:
vnde fidem quam debent, praeftant,
ac fibi debitam recipiunt, laudimiâfque
acindemnitatesfoluunt,fibiquefoluêdas
excipiunt, [ vt probatur ex c. i. in pr. qui
fcu.da.pof.ôc c.z.extra. de feud.c. grandi,
de fupp -ncgl.p raeLlib. 6.Et BaLin cit.con.
376.inprinc]
«jProcuratorcs.
HInc itaque conftat huiufmodi negotium
per procuratorcm expediri pof
SIMVSNONVS. xi;
fe. Et reuera tam iure feudorum, quàm
iu re commum inueftiturafeudiab vtraque
parte, açtiue feilicet, ôc pafsiue, per
procuratorcm fpccialiter expediri potcrat.[tex.inc.
vnicin prin.per quos fiât inueftit.]
Qjiam quidem inucftituram,ctiâ
per procuratorcm faftam,vcram,reftam,
propriàmqucatque perfeftam cenferioportet.[l.quod
mco.rr.de acq.poff.Lcerte.
§.procurator.ff.dc prec.ôc c.accedens. extra,
de probat.] Ratio huius rei cft, quod
quiequidagit procurator authoritate ac
mandato domini, videtur id dominus ipfc
faccre.[c.mulieres.fub fi. extra, defent.
excommun.] Qjiocirca Bald.pro indubitato
conclufit.incon.138.faftum.fub hac
forma proponitur.dominus gentilis.libr.
i.]cum qui procurator conftitutus effet,
à domino vel prelato ad adminiftrandum
rcs fuas, poffe inueflituras ôcrenouationcs
feudales ac emphiteoticarias faccre,
eo quod à dominis folitae fînt ficri, Ôc ideo
in generali mandato ad adminiftrandum,
conclufae intelliguntur, ctfi pcrfonalcm
fapiant obligationem. [vt eft tex. fing. in
l.Titianus.fi.quod cum eo.] E t prçfcrtim
fi in eo mandato claufula confueta (etiam
fi cafus exigeret fpccialemandatû) apponatur,quaefecundum
cûdcm fpecialis ma
dati vim habet [per not.àBar.inl.filiusfa.
ff.dedonat.Guil.de Cug.in l.fed ctfi quis.
§. quaefitum. ff. fi quis caut.not.in c. quid
agendum.dcprocuratoribus.in 6.]
^Iurifdiftionem.
H Vie diftinftiorù côformiscft ca quâ
tradit Bal.poft Bcllou.in c.i.§.adhec.
dcpac.iur.firm.in vlt.col.verfic. quaeritur
an dominus pofsit propria authoritate
feudû à vaffallo auferre.ln qua quçftione
itadiftinguit fi vaffalli inobedientianotoriafit,
Ôc dominus iurifdiftioncm habctjtuncquemadmodum
obaliorumcon
tumaciam, alios in rei pofTefsionem mitterepoffet,
ita ôc iftocafufeipfum quoq;
mitterc ei licet. [ Allcgat l.commiffa. ff.de
public.ôc veft. vbifecundum Paul.Caft.
cafus eft fpecialis,in quo traditione ôç pof
fefsione transfertur dominium, fi res in
commifTum cadit,vtcftglo.fing.inl.cum
duobus.Ç.idem rcfpondit.in vcrfic.confequatur.ff.pro
foc.vbi Accur.]Cçterum,fi
ille dominus cui contumacia à vaffallo fafta
cft, iusnonhabeatiurifdiftionis, eum
oportet querelam fuam proponcreapud
E ii)

t î6 TITVLVS
cum cuiilirifdiciio competit, ôc pctcrc,vt
in poiTefsionem mittatur. Quae Bal.fentc
tia mihi oppidoquàm placct.
«Jfprœtorio.
EX hoc confiât primam faifînam, feu
manus iniectioncm fub forma iurifdittionalis
feu praetoriae mifsionis in feudum
non fieri,fcd iuredominicali,tanquâ
in rem domini ex authoritate legis municipalis:vt
fit quâdo quis paetus eli de manus
inieclione,fi quid contra vcditionem
mancipijfaaueflet.[l.fi Titius.ff.deferu.
exporc.l.i.in fi.& 1.2,.ibi(fi vt manus iniectioncm
habercs cauifti tibi,iure tuo vtf
potes")C.eodcm.]Adquam quidé manus
iniectionem tutandam authoritate regia,
aut imploratione officij fuperioris iudicis,
fecundam mifsionem impetrare poteft
: ne feilicet vis fiât ci quiin poflefsionem
miffus eft, vtque omnino compellatur
vaffallus,à feudo recedere, non quidé
praetoria poteftate, vcl manu militari: fed
melius ôc ciuilius agendo,vtresperinterdiclum
ad ius ordinarium remittatur. [vt
clegantifsimecauit Vlpi. l.i.§.neccffario.
fi ven.no.mu.in poffcf.mif.] Qj-iod ôc ho-
Conceptio ^ pafsira apud pradicosobferuari folet.
cipshsadtuénempeprincipis noltn relcnpta,iuperiodam
faifina. rumq; iudieum commifsioncs in manus
confortatorif forma decretç ita fere in eû
fenfum conceptae funt, vt princeps primo
nuntio(quem fergientem vocamus)man
dct,iubeâtqucvttueatur ôedefendat dominum
feudalem in fua,quam'nacïus eft
ex vaffallicontumacia, faifina : item vaffallo,
aliifque quibuflibct adiccia prohibi
tionisclaufula,ne quamvimin illumfaciant,
ncuc dominû à poffefsionc fuadifturbent.
C ni ôc ea adnci folet claufula falutaris,
vt fi vaffallus fe ex ea faifina fentiat
grauatum,in iudicio compareat iuftitiaecomplementum
recepturus : quod eft
ad ius ordinarium remitterc. C m conuenit
quod alio in loco fanxit iurifeonfan 1.
caufam. §.pucllam.ff.demanumiff. Manus
feilicet iniectionem plaerunqueauxilij
ferëdi caufa intcruenire:£t veluti venditorcumpacto
fibi non prouidit de manus
inicciionc,cum ancillam exportâdam
vcnderct,eam àprocuratore Caefaris ,in
hac caufa iudicis,impetrare débet, ita patronus
feudum apprehenderc non poteft
priuata authoritate , vbi iurifdictioncm.
non habet : fed id à principe velfupcriorc
Q^VARTV S.
iudiccimpetrareoporter.
Cstcrum, duo funt circa hanc apprehendendifeudi
licentiam à confuctudine
conceffam, perpendenda. Primum cft, q>
ca manus iniectio in feudum vaflalli facta
à domino, quiiunTdictioncm habet, non
intelligitur facienda in forma pretoriae ôc
iurifdiclionalis mifsionis, qualis Hirc anti
quo fieri folebat, domino non cauente de
damtio infecto, vel obeontumaciam non
comparcntis,fed fit illa ex iure dominicalipro
iuris fui executione fibi à iure nïunicipali
conceffa. Quod vel ex eocôftat,
quod in huiufmodi mifsione decernenda
partis citatio non requiritur,neque caufa;
cognitio adhibetur. Quam rem ôc clare
oftendunt confuetudinis verba, quae ad
dominumdiriguHntur,non ad iudicem,
quo fit vt eius executio domino ad quam
ipfa dirigitur, demandata cenfeatur, [per
ea qua; tradit Bart.inl.i.in princip.quçft.
ff.decondici.exl.Ôc Bal.in rub.ac Salic.in
l.i.C.co.Ôc Bal. rurfus in l.dos data. C. de
donat.antenupt. Accurf. Alex, ôc Aret.
in 1. fi foror. C. décollât.] Alterum eft, q»
huiusconfuetudinis verbanon in remeô
cepta funt, fed in perfonam diriguntur.
vnde fitvt minime rcfpiciendum,fi dominus
feudi iurifdictioncm ordinariarn
habet in feudo, fed fufficit eû iunidictionem
habere. Ita vt etiam fi feudum extra
territorium effet,in quo illeiurifdictionë
habet,poffeteaapprehenfionis licêtia vti.
[per ca quae refert Bald.in l.nc quicquam.
^.vbidecretum.in verf.fcddubitatur.col.
3. ff.de off. proconf. ôcleg. Ôc inl.talcpactura.§.qui
procurauit.ff.depact.] Iunldi
ctio fiquidem quam habet dominus feudi
non côfideratur refpectu tcrritorijfcd eau
fa; concernentis feudum. Quo fit, vt quis
iurifdictioné fuam cxercerepofsitin feudo
extra illius territorium fito. [Butrig.
Alb.ôc Aret.in c.caetcrum. extr. de iudic.
ôc Cano.inc.tranfmiffa.extr. defo.compct.]
feudum quippe ipfumpcrpetuorefpicit
dominum, vt caput. vndequemadmoduminipfa
mêbra influit capitis virtus.
[l.i.§.caputaqua;. ôc §. ait pra;tor quo
ex caftello.ff.de aq.quot.ôc aeft.]ita ôc feu
dûipfum iurifdictioné domini tanquam
capitis fequi oportet. D e qua re nos infrà
copiofcagemus,tit.defeud.§.2,o. Facit ôc
in fimile quôdde prçceptogarentigie obferuari
folet apud nos, vt feilicet executioncmhabcat
paratam,vtinfrà de dcb.
pcrfo.§.4 .Nam cum contractai inharreat.

ARTICVLVS TRIGE
SIMVSNONVS. tti7 poteft vbiuis locorum executioni man-
nirc. Dubiumquippenoncft, fi feudum Dominum
dari etiam extra territorium notarij ,cjui
, n fe
apertum fit,ob fidem nô pra*ftitam,exhi- "
vt iudex chartularius fecit paaeccptum. A
quo nec appcllari licet [ tefte Bal.in addit.
Spccul.tit.appellat.]vnde maiore ratione
poteft dominus fcudi,in fcudum,quod apertum
vacânfque reperit, ex poteftatc
fibi à lege conceffa, manusiniicerc,qua*
quidem vt iurifdiclio ordinaria minime
confideratur, fed vt ex contra&u defeendens,
& quaeàlegcfeudorum, ôciurenoflro
municipali fomentum accipiat, & in
domini perfona refideat.cui de îurc ac côfuetudine
manus iniecriocôpctit,ficubi
illudinucnit, &cuifi praecludantur fores
cas infringere fuo iure liceat. [vt refert
Bal.inci.fub fi.de controuer.int.dom.ôc
fid.perea qua* «or. in ci,extra, deimmu.
ceci.] Quinctiam magis eft ànonnullis,
iifque grauifsimis vins creditum,dominum
feudalc in ipfo feudo rcaiem ac perfonalcm
iurifdictionem habere, [Bal.in c.
C3rterum.col.3.cxtr.dciud.]Idcoquein illa
fpeciein quaiurifdicrionem habet dominus,
potuiffe manum fuam feudalem
imïeere.Scd haec fatis fint.
^Manum fuam iniiecre.
• Anum miieere in rem aliquam eft,
M: Lquod vuigariidiomace,faifircfcu fai
finafcappcllaxnus,àfaiunc vtrunquedictum.quod
galiicum vocabulum teftatur
C y. in l.ca lege. C. de condict. o b cauf. £ t
Paul.Caft.ini.qui vniuerfas. ff.dcacqui.
poiCef.ôc mcminit Budçus inl.vltim.ft.de
fenat.
^Diftrahentur.
d
->n»
que obuentiones débitas, quae nec fuper CMC
-
fruûibus imputâtur imioinucre non poffe.
[ vt eft cafusin$.1. ôc §.ztf .j. de obtient.
feudal.]proindc côftatotiofaraac fuperuacaneam
huiufmodiclaufulam effe, qua
pro folutionc denariorum feudalium fru.
cms fundi feudalis va»niredebcrc conftitutum
eft. Praeterca conftat ex hac claufula
manifeftam fcqui repugnantiam inter
hune§. ôc§.!.](.de obuent. fcud.quo
conftitutum conftat fru du s feudi ita domino
apprchéfiintegros illidcberi,quoufqucilli
fidesexhibeatur, debitàqj praéftentur
obfequia. Caetcrum hic omnino
bppofitumdifponitur,vtfcihcet e fructibus
venditis fiât obuëtionum fcudajium
folutio. Et in eam fane fententiam iam
tâdcm caeteros pertraxeram, nifi quidam
obftinato, ôc in me inimico animo perpetuo
refiftiffet, quem fane honoris caufa
nonnominabo.Qjiicquid fit Jbtçc claufula
in feudo minime locum habet, ver um
in cenfti acterragio tâtum, nifi in cafibus
illis, in quibus ipecialitcr dominus fructus
fuos non facit, vt in cafu n.jj.de feudis
ôc in c4.jf.decataLôc duiumera.Q_uarc
melius eft hanc claufulâ vt fupcrfluam
quàm vtca-tcrisconftitutiombus côtrariamac
pugnantem condemnari. Idqj ex
fimilitudinerefponfi illius Galli Aquilij,
cuius fuperfluitaté ôc infufficiëtiam magis
admiifam legimus,quàmcontranetatem,
[ vt conftat ex I. gallus.inprinc.C.§«
i.dehb.ôcpofthu.]
CLaufùIa haec, pour laquelle faire feront
lcsfrui&z veduz ôcaddenerez
parlefergcnt ôccxccuteur,non tam falfo
cmàmimpcrtincntcrefthuic noftraeconfuetudiniinferta.Cuiadiiciûdcdumfortior
me opponerem, reftitereex collegis
noftris nonnulli,aîque vicêre: fed vt inge
nucloquar, turba magis quàm veritate.
Nénnc(dicebanf) ha*c noïfcra confuctudo
tria hçc iuradominicalia fcudum,ccnfumatq;
terragium,refpicit? Qjiarecum
fuper omnibus in vnmerfum difponat,
iifdcm fingulis eius difpofitionem conuenireoportet.[l.iura.cumfim
il. ff. de lcg.]
At nemo inficias ibit eam côftitutioncm
fuper venditionc fru&uura cxfundofcu
dalipcrceptorum,TOimmc feudo conuc-
bità ue homagia,dominum id fuo iure ap- "emeui fmprehendentem,fruûusfuosfacere,idco-
dus fuos fa-
çLitis vindieem»
E Vm litis vindieem latini appellant,
quem vulgus noftrorum garendum
dicit:eum feilicet qui alterius caufam ac
defenfionem aflumit, ac in fe transfert
iudicium[dc quo Bart.in l.folutionem.ff.
de folut.& in 1. foluendo. ff. deneg. geft.
B al. in 1.2.C. de pact.] Hinc in praxis noftra;
vfu,cum iniudicium alterius caufa
vocamur,nobis dominum nominare permit
tit u r,cui feliti offerre vindieem ôc iudiciû
in fe trâsferrc licet [ iux ta 1. z. v bi in
rem aft.C. ] P orro quod ad garédi nominationcm
in caufa fcudali pertinct, iftud
o biter annotandum cft.quan uis i u re corn
muni ifta reccpcaellet,maiorcs tamen no

4i8 TITVLVS
ftri de eo legem iftam introduxerunt, vt
fi quando inter plures de iure patronatus
feudi vertatur controuerfia, quandiu lis
pendct fuper iure patronatus, vaiTallum
grauari non oportcrc,altcricxlitigantibus
& competitoribus fidcm pradlarc,
nec obucntiones folucre. Nec ob ea, quae
nominc feudi débet, nonperfoluta, poteft
akcr ex litigantibus in feudaleprae-

ucre.
ARTICVLVS C^V ADR A G E S I M V S P t - B m .
in J.i.in verb.habilcm.'/.de fuccef.
zi9 E quibus hactcnus iuribus accum
eft ca vcrc dominicalia
funt,multifqdc funt fpccialibuspriuilcgiis
donata,pra:ter
que hoc ^.nonnulla recenfentunquç quia
cxtrordinaria funt,nullas haberepraerogatiuas
intclliguntur.Nam prçter ea quae
hic traduntur, non habent priuilcgium
manus iniectionis, quemadmodum iuperiora.
Qjiod ctfi exprcfsim fancitum non
cxtct vllaconfuetudine, licet tamen facile
idconiiccrc duabuspotifsimum rationibus.P
rima quod tria fuper enarrata iu-
•aHaecTai- r a j o m mi c aii a o rd m a ri af u n t >nullaenim
^domi- predia pofsideri poilunt qua: ex his alteri
minime obnoxianonfint.§.i.s. eod. Ideo priuilc­
gium manus inieftionis, ôc caetera alia, ad
extrordinariaiura minime neceflaria pro
trahenda non funt, [l.Seia.§. medico. vbi
Bart.ff.de ann.leg. in vlt.no t.ôc in 1. fed fi
quis.§.quefitû.ff.fi quis caut.]facit Oidr.
con.129.in quaeftionc qua quaeritur. aflerens
caque Archidiacono Campaniepro
profpcro eius (vt fit)aductu deberentur,
ad cû qui fui archidiaconatus fructus certa
pcfionclocaflct,quem nos fermarium
appcllamus,non pertinerc:eo quod verba
contracfus,fcu ferma: ad ea quae certâ formam
erogationis annuaehabercnt, elfcnt
referenda. ôc fie ad ordinarias praeftationcs,non
autem extraordinarias [per cit.§.
medico.ôc id probat Dcc.con.632. Qjuod
fuprà pro veritatc.] Altéra ratio cft,quod
illudpriuilegiû iniectionis manus in rem
ipfamcaufa indicta, ôc parte minime citata,
cumeommunibus iuris regulis pugnarc
certifsimum eft ,vt fuprà pluribus
oftendimus in prox.duobus§J.vnde conftat
id extendi non pofle extra cafus minime
cxprefloSjÔc maxime ad alia iura ex
traordinaria: atimmo magis reftringideberc,
manifefta iuris ratio oftedit, [c.odia;
* dcreg.iur.ôcnos affatim in proœm. huius
opcns.id quodfupremo fenatus JParifien.
deercto confirmatum eft.
^"Tailliar.
T Aillie vulgare eft Gallorum vocabulum,
quod Latinis tributum dicitur,
quod folent principes à fuis exigere fubditis,
vel quod dominià fuis feruis condicionatis
exiguntin caprouincia: noftre
parte, qua feruitus locum habet. Cuius
duo elfe gênera conftat voluntarium, ôc
ftatum feu abonatû.videquae fcripfimus
fOftiziar.
OStizia(vocabuluminauditû ôc Gailis
tantum pcculiarc")gallinarum tributû
eft, quodprofragio feu per fumantes
(ita enim vulgaribus verbis vtar)pcn
ditur,idcftpcr fingulos incolas territorij
quo tributum iftud locum habet, pro fin
gulis focis,fcu, vt vocant, cafamcntis annuatim
domino territorij foluitur. vtgal
lina vnaincarniprimio, aut aliaftatadie'
ÇCoruata:.
Oruatae,opcraefuntdiurna:, quas rùif
ici fuis dominis in fignum iuperioritatis
pradtare tenentur ltatis temporibus,
vtmelsium vel vindemiarum. ht ex
[fecundum Guid. Pap.indecif.dclphinat. Cui-uatarfi
q. 472. quia fuprà.] in quadruphci finit V>i
~
differêtia. Qjuaedam enim officiales funt,
quae fine cuiufquam doc~trina,null6qtie
adhibito magiftro percipiuntur, vt arare,
foderc,granacolligcre,fœna fccare,ôc alia
huiufmodi opera ruftica. Alia: vero funt
artificiales, quaearte ôc doctrina difeuntur,vtfcribere,pingcrc,aedificiaconftrucre,
Ôc alia huiufmodi, in quibus non tam
corporis feruitio ,.quàm animi induftria
vtimur. Qjiç duae fpecics pcrfonalcs funt.
[l.legatis feruis. §. fi ex officio.de legat.3.]
Aliaeitem funt operaefeu curuata:,qua: ab
animalibus, ac pro animalibus praeftantur,quale
eft frumentum vcherc,aut farinam
per boues, molas pro molendinis, ligna
pro caftris ôcfortalitiis trahere. Qjias
curuatarum fpecics fibi videriait reaies cf
fe, quod à rebus, vtpote animalibus praeftentur.
Alias praetercadicit mixtasefle,
qua: abhominibus^ac eorum animalibus
fimul praeftantur, vt fi teneatur fubditus
domino adefle,ôceû iuuarcfuafuorumqj
iumentorum opéra, [fac.quaenot.inl.numerum.in
prin.ôc ^.mixta.ff.de municip.
ôc hono.Accurf.Bart. ôc Alex.inl.finon
forté.^.libertus.ff.de côdift. indeb.] Idem
Guid.decif.217.inhacpatriadelph.eod. cuim fum-
vol. difputat, an domini facere impenfas, ptibus humf
m o d l c
miniftrarequefumptusteneantur his fuis " rn
fubditis , dum huiufmodi débitas ope-debeanc.
ras prxftant.exiftimàtquedorainum iure
communi fumptus facere tencri, [motus
tex.in l.fuo viitu.ff.de opens liberro.] Vc
rum,pace tanti viri dix erim, plane ca in
f l
-

«io TITVLVS
rc fallitur.fua enim fcntentia omnino pugnat
cum eo Iurifcon. rcfpôfo, quo apcrte
cauetur fuo victu vcftituquc hommes
iftos preftarc patronis fuis opéras debere,
praeterquam in cafu inopie.quo patronus
alimenta exhibere tenetur, vt fentire videtur
Accurf. in vlt.opin.ab eo rclata.Scd
& aduerfus G uid. extat exprefla Az. dccif.titu.de
oper.lib.(à quo fuam illam fuprà
commemoratam diftinctionem excer
pfifTe fatctur)& Bart.inl.fi non fortem.§.
libertus. in pcnul.col.fF.de condidt.indeb.
facit quod dici folct,eum qui ad aliquid fa
ciedum obligatur, id fuis expefis ac fumptibus
faccretcncri,nifi aliter in ter contrahentes
fpecialiter conucncrit.Ego vero
vtfemel quid deca re fentiam ,paucis
explicem, ita diftinguendum cenfeo iuxta
communem interpretum doctrinam
& praecipuc Ang.incit.§.libcrtas. Vt fiqiudem
qui opéras pradlarc débet,ad illas
tencatur ex praecedenti obligatione, vel
ex caufa remuncrationis, veluti vaifallus
& libertus qui co in loco à doct. aequiparantur.
hoc cafu locum habcat fententia
Azo.& gl.fupra relata. Quod Ang. cxemplificat
ibidem in vaflallis, qui tenentur
in exercitum profîcifci, caftra domini
euftodire, vallum fepire, ac circundneere
fofTas. Que omnia fi potétes fin r,fuo preftarc
fump tu tenêtur [ mtcrpr.in d.§. liber
tus.Bart.I.mœnia.^.i.deann. lega. Bald.l.
qui manumittitur.ff.de op. hb. & Oldr.
côfil.234.] Quod fi inopes, & huic oneri
parcs non fint, tenentur domini eos alerc.
Nam & iure feudorum iftud obferuatum
confiât, vt fi vaffallusnon haberet vnde
viucrct: fiquidem dominus requifitus alimenta
denegauerit, ci licerefeudum libère
alicnarc.quafi dominus vaffallumpro
derclicto habucrit, [vt eleganter tractât
Bal.in c.quaein ccclefiarum.ext.de côftit.
colum.i.vcrf.quid fi VafTallus.]Si vero ea;
opéra; ex liberalitatc prsftentur,&non
aliquaobligationis caufa, fufficit cas quidem
exhibere: fumptus tamenfaceretenetur
dominus.Q.in rcbus.§.pcnult.ff.cômod.l.fi
non remunerandi.Ç.vlt. ff.mand.
l.quiproprio.§.itcm qu3quam.ff.de procurât.]
Qui tamen victus cum quahtatc
perfona; quae opéras praeftat, commenfurandus
fit.[Biitr.in c.finem litibus.de dol.
& contum.poft Ioan.in addit.Specul. tit.
de CXPCNF4.vl.vcrf.quid fi victor.] Quod
fi opéra huiufmodi ex mcrcedcconltituti
debentur, tune quia merces loco victus
Q.VARTVS,
fucccdit.[l.4.C.loc.& d.l.fi remuncrandi.
§. vit. ff. mand. ] quae ad victum neceffaria
crunt, fibi parare debebit, operariuc, feu
mercenarius, non dominus qui opéras locauit.
Hue fpcdtat quodtradit Bal.[in 1.
quoniam liberi. C. de teft. in fi. ] eum qui
{implicite* aliquem ad opus aliquodextruendum
locauerit,ncc vlla fuperpraeftandis
his quae ad vict um neceffaria iunt^
facta fit mentio, non debere operariis victum
diurnum praeftarc. Sed crediderim
ego ca in rc ferme confuctudini, ac moribus
regionis ftâdum omnino cfTe,vt idem
fatctur.Etin hanc diftinctionem fcfc ferc
rcfoluunt doct.omncs,in cit.J.libertus.
Adinftruméta vero quodattinct, quibus
operarij vtuntur,cuiufmodifunt falces
pro fecandis pratis fecurcs pro fein-
dendis lignis, ligoncs pro arandis terris,
expeditumefteum qui opéras débet,illa
fuo fumptu parata haberedeberc, hifquc
fuo vti periculo. [Cafus eftexpreflus in 1.
i.ff.adl. Rhod. de iac.verf. Nam etfi faber
iucudcm,vel malleum infrcgerit,non
imputatur ci qui opus locauerit.C ui fententiae
confentiunt omnes in cit. libertus.&
Bal.in d.i.quoniam liberi.]
Sed hinc oritur altéra quarftiojquam
fubfinc prçdictaedecif.472.mouet G uid.
Pap. Qui huiufmodi opéras debebat, deccfsit,
relictis duobus plunbûfve Jiberis, 1
anillifingulas curuatas pf xftarc teneantur.[hancquaefl.difputat
Specul.titul.de
feud.§.quoniam.q. 9. Cui non abfimilcm
tractant quoqueBart. Bald. & Alb.pofl
Dy.in l.fi pluribus.in princip.dclegat.2.]
Et ab interp. [in d.l.fi pluribus] traditum
eft, vnum ab omnibus tantum feruitium
deberi,nifialiud fpecialiter conucniflct:
vt feilicet ea iura à fingulis heredibus preftarentur,&
ita fcntiût fupra commemo-
rati interprètes in cit. l.fi pluribus. V crû
tamc vbi feruitium iftud indiuiduum effet,
quod feparatim prxftarinonpoflct,
vt eft coruata quod eft opéra diurna &
quae ideo diuifim à pluribus expedirinon
poteft [vtcxprcfsim cauetur in 1.3.ibi,ncc
pars operx per horasfolui poteft, quia id
eft officij diurni.ff.de oper. libert. & 1. libertus.cod.tit.ibi
neque promitti, neque
folui, nec deberi, nec peti pro parte potcrit
opéra] tum à fingulis feu ab vno poterit
exigi folidum,fcu integrum feruitium
quo cxactocaetcnlibcrabuntur. Qui vero
folueritfolidum,fratremconuenircad
çftimationc fue partis po tcrit.Id eft quod
lusemeur,
nienta ope.
rariorum

ARTICVLVS QJVADRAGEsTMVSPRIMVS. «»i
vulgo dicimus contra cçteroscorrcosde,. fa&aifr-edqucobhuibfum fuà fequatur
bcndircgrclTumhabebit. " pœna.
b ;,j n -ni.» . i, „ 3«|rAucnagiaJ.-
< «tfObliagia*/ .

SAt, •i ^TlTlV£ V S :C£YJL V S, '
l'.ccr 3 •
^Eccienaftki,xefpubKcç, fraternitates, aliique qui manus mortuac appellations
continctur, nulla immobilia bona iure fcudi,ccnfufvcjaBt tejvagij,crga quen-
_ xpamdcunimujc^'obftrifta » citrat illius confcnfum acquircrc jj>oflunt. Quod fi
> £«ejrint>quaefita çmaneiparc fie» âtfc dimittere^donimo dogi poseront.
' -- -- - d !
no j '
L S L L ~ - T~ . D-ETCIMY.SJ < ' 1 inJlmiu.»
' L .'.q w" • *- - c
'* " c
—* i ^ v o orip u^i i •
^ Quibus dilatib ad crnancipationem corum,quat cjux fieront faciendam, vnius
annisntidienuntîationis fcuinterpcllatiomsà domifiofacterconmimcrandi: intra quam hxc fi agcrc neglexerint, manus iniectio in ca quxfita domino, iudiceiaivthore
.jpetmi.fla effcque; Etependentc ftabit,ad lucrum ctïam fkuftuum,
fi dominus vicerit.
4. VNDECIMVS.
4^' lus taowaaefto dominis feudi ..cenfufve vel terragij- indcmnitatiillorum,fi ita
« imiatwconfulere, data eifdem poteftate, quxfita retinendi.ita tamen vt nullum
exealiccntiaiiiperkj-rigcnereturpraeiudicium. - « ' „
i Ç D VûDiCIMVS.
^.Carter u m fi ilUrjuxàfe qtcefita furit, quadraginta annos abfquevllainterru-
^ ptiohe-pouederkitjillaemancipare cogi à dominis in poftcrum non poterunt.
Quibus tamen,fi ita exigât,hominem pra?ftabût,qui vicariam fidem(_fic cnirn
appellant !) pro his prseftiturus fit. Quo etiam mortuo pro renouatione, & inueftitura
rachatumpendcnt.Porropropracdio cenfualiannuumcenfum,&in
cafum mortis ius renouationis, feu^quod vulgodicitur)renouamëtum fecundumcehfus
naturani prçftabunt.At fi vicarius datùs non erit,obuentiones débita?
morte, atque mutationc capitis collegij, fi quod fuerit, aut eius qui facerdoriumintitulumcommendâmueobtinebat,exoluentur.
{
^ D E C I M V S T E R T I V S . .
f^Cum feudi cenfûfve dominus, aut adillius ncgotiadcputatus procurator ad
hoc fpccialiterdatus, obuëtiones feu laudimias obalienationesdonationéfve,
în hofcé mortuac manus. homines faclas recepcrit:illosproptereaquaefitadimittere
minime cogèrepoterit,vicarium tamctfipraeftareilu etiam inuiticom
pellentur,
Onfuetudinem hanc iftis quinqtie
paragraphis praefcriptam,
in pherifq; nedû G allia;, fed cxtraneis
quoque obfcruatam cfi"e
prouinciiscanftat: cuius meminit Fab.
in l.quo ties.fub fi. C. de rei vend. E t eam
inter çaèteras nationes apud Gallos multisantetéporibus
receptâ teftatur Alex,
papa.4. in c. i.de imm. eeelef. in 6. quam
etiam reprobare eo loco contendit. Scd
quod ad nosâttinet,parumpoflunt illius
conatusad elidendam remtantis tempo-
-r ibus apud nos longxuo vfu côfirmatam,
& ad preiudicandum Régie maicftati,que
in temporahbus nemincinfuperiorem agnofcir.£cper
vençrabilcm.quifil.fintlc^
git.]Quarcifta Rom.Pôtificis conftiaù
tio, per fe prorfus nulla eft, ex déficiente
conftituentis poteftate. [iuxta c. quomâ.
io.diftinct.c. cum ad verum.96'.diftinc.&
not. in c.nouit. dciudic. 8c Butri.in cit.c.
per venerabilem.lncc vnquam apud Gai- „ ,
los reccpta:hcutnectotushberiextus,in G»1
quoilladecretalisfcriptacôtinctur,à Bo- lisinfeftus
nifacio o&auo ^ditus tum infeftifsimo
Gallorumhoftc: cuius vitam moréfque,
atque mortem lepid'c ac laconice depinxit
Bal.in c.i.in princ. de nat.feud. iifdcm
fcrepaucisvcrbis:Vulpesin introitu,Leo
inaccubitu,Canis in exitu. Nec nobis ob
tundant Canoniftae, fui Pontificis poteftatis
plcnitudmé, cuius authoritate nulla
non eiliccre côminifcûtur, etiam fuper
.omnibus ftatucre & iudicare.[c.cûftapcr

A R T I C V L V S C ^ V A D R A I 1ESIMVSPRIMVS. î2j
mundum.ç.q^.jôe ab eo emiffas conftitu
tiones, vniucrfos adftringcre populos, c.
vlt.extra. deconft.] Nam, vt intérim nimis
multa Papx fuo arrogantibus taci-
: .tusconniueamfjiec enim cum his nifimo
' ' dcftccongrcdituto licct) non aliundercfponfum
huic plenitudini poteftatis petit
u m volo.quàm ex gl. in cit. c. vit. v t ca
tantum locum habeat in his qux pontifi-

%*4
TITVLVS
Inter quas eamihi praecipua videtur, &
(vt aiunt)fundamentalis(vtpotc que eau
iam huius confuetudini praebuerit) fauor
publicus» & commune fubditorum bonum,vtfcilicctdominis
fua.iura, ôc terri-
,toriaconfcruétur,Ôc fubditis praedia,quibus
faeilius onera pubhcaferant.Et quod
ad dominos pertinct, fua referre in tribus
potifsirnû puto, nefeudain ecclefias alic-
Tripliciter nentur. Primum,quodnullaiamrelicta
intereiledo- f o r c tfp e s dominis,feudain ecclcfîâ tranf-
«Têcdcfîam i«a, ôc Ulic perpetuo mancutra, aliquaaaôahenati.
doad illos reucrfa in, vel extinctahnea,
vel ex caufa cômifsi. [fa.Old.de Pon.côf.
j7.Thema taie eft. quidam clericus.] Nec
enim dicitur eeelefia mori.[c.liberti. i z.q.
a.cfi gratiofe.de rcfcript.in 6.]nec vnquâ
•delinquerc. Ncqueenim praelatus poteft
.quid committcre,vndc fuis fuccciToribus
venturis aliquod gencretur praeiudiciura.
.[c.fi cpifcopum.i6.q.6.] Secundum infertur
dx primo, q> cum eeelefia neutiquam
moriatur, ôc incôfcquens nullum habcat
haeredera, contingit dominos fibi debitis
inueftituris ex perfona haeredum defraudari:
vndcnullos raçhatus habent,ncc (vt
vocant)releuaraenta,que quidem iura po
tifsima funt, in quibus omnis feudorum
confiftit vtilitas,ôc quae vt plurimum nifi
ex feudorum mutationcdebcntur,vtj'.dc
obucnt-feudaL ôedeçcnf. Tertium,quia
ecclefiam nunquam, vel vix, ac non fine
jnagna caufa, Ôc folennitatc res ad fe trâflatas
alienare ccrtum.eft. Qjiartâ caufam
addebat But.incit.cpotuit. conueniendi
difficultatcm. Qux tamen ratio parum
vrget, necadmodum in confiderationem
•apud nos venit: népe quod ratione rcrum
praedalium iudex laicus, etiam de iure corn
uni a b ccclcfia,ôcconttra ecclefiam adi-
'• ri debcat,[Guil.Bart.& BaLin l.de his.C»
dehis.C.decpifc. &clcr.Archid.in ci.de
.cler.coniuga.Jquafî res ipfae conueniri vidcâtur,nô
autem perfonae. [I. viros,de pala.faclarg.
lib. iz. C. 5c 1. Imperatores. in
princ.de public]
Qjiod autem ad fubditos pertinct.non
minori ratione eorum quoque intereft
ccclefias à feudis aliénas elle Qjû BaLin
eodcmloco eam cfTerefcrtmefcilicctplebeiorum
ftatus,vtciuium 5c rufticorum,
quibus onera ferre, impoli tique vectiga-»
ha pêdere eft necefle(quae ncruos rcipub,
efle conftat) grauioremfaciat iacturarn,
dum agros quos colant non habeât. Non
eftigitur quod huiufcemodi ftatuta,iniu-
Q.VARTV S.
riofa & fibi praeiudicialiaçftimet eeelefia,
cum ipfa etiam non abfimilesintroduxcriteonftitutiones
quibus rerum fuarum
alicnationcminlaicosinterdixit. Praetc- Vaicmq. u_
rca(quaeapudme caeteris plus valuit ra- {" cr
«*flè,re-
tio)nônne licuit,fempcrque liccbitdo- vdî t"i UII
•minisatquc populo talem rébus fuisim- pouerc." a
ponerc legem quam placucrit. vt feiliect
-resfuaead ecclefiam tranfiturae non fint,
icumea fit priuatis quoque concerta libertas[l.fi
ita quis ftipulatus.Ç.ealegc.vbi gl.
-5c doft.ff.de vcrb.oblig.]Pac~to liquidem
effici poteft, ne vllo vnquam tépore f un»
dus qui venditur in ecclefiam tranfeat.
[tex.inl.vlt.C.depatt.int.empt.oc vcd.~|
Quoditaquepacto efficipotclf, quis dubkabit
ftatutis ôc confuctudinibus idem
introduci poffe J Quineùam contendit
Bal. [in rub. extra, de confuetud.] valere
populare ftatutum,quo vêtant ureccleuç
res laicorum vllo tempore prïfcribcrc.
çEcclcfiaftici.
VVlgus Gallorum fuo idiomate col»
lcgium aliquod vcnerâdum appellare
folet gentis nomine, vt gentes régis»
gentes ecclefiae, gentes ienatus feu paru»
menti,gétes requeftarum ôc fimiles. Porro
appellatione gentium ecclefiae, vmuerfus
ecclefiae ftatus côtmetur, tain vniuerfaliter,quàm
particulanter.lta vt non folum
collegia, conuent us.capitula tam fc»
cularium,quàm regularium hominuin:
fed ôc fingularesperlonaeintelligâturfub
hac noftrç confuetudinis difpoûtione venirc.
Quod tamen declcricis.fingularibûfq;
ecclcfiafticorum perfoms dicimus
ita accipiendum eft,fimodo ad ecclefiae vtilitatem
huiufmodi feuda acquirant : fecus
fi non vt apud ecclefiam mancantjfcd . , .,
fibi, ac in rem pnuatam. Nec cnimpnua- c i s a d fuîpri
to nomine praedia feudaliaquçrireilli vc- uatam, non
tantur,acfibirctincrc:quandoquidemad ["^^ vti
*
fuos haeredes à fe quaefita tranfmittant, ^,5.*"*
non ad ecclcfiam.idqj gênerait regniconfuctudincobfcruatur.
*J Rcfpublicae.
N Os refpublicas vulgari idiomate cômunitates
appellamus, quae in hac
materia ad pofite manus mortuae nomine
comprchenduutur; cum illa: nunquam
morte finiantur. Vnde rcc~te dicebat In-,
noc.in cgrauis.cxtra.de fentent. excora-
5 u
*

«'«are.
ARTICVLVS Q^VADRA GESIM VSPRIM VS. i 4 /
munie, ciuitatcs velut anima carcre, cum tum. Nec facit quod ecclefiaftico ritu vi-
nunquamexpirent,dcfinàntue. QjJofit uant, fimulquehabeant peculiarc oratovt
nccjue vnquam mutenturilhe, ctiam lî • rium atquc altarcex epifeopi authorita­
omnes qui c communitatc cirent, immute. Qjiarum rerum côtemplationcinftar
tarétur[t.ficut.§.indccurionibus.ff.quod ccclefiafticicollcgij ad fan&imoniam, ac
cuiuf.vniucrf.] Vndc déganter iurifeonf. obferuationem rcducli videntur, fed fe-
jnl.proponcbatur. ff.deiudic.ait popuculares intérim habentur. [tefte Bal.in cilum
eundem id temporis putari, qui centatoloco.Cuiusfentctia confirmatur ex
tumab hinc annis ruturus eft,vcl ante eo quod tradit Bart. in 1. cum fenatus. de
fuit, ctfinemoex his qui àntehacfucrût, rcb.dub. ôc cit.I.vlt. de colleg. illic. col.a.
hodie apud viuos fuperfit. Qjuare merito adfîrmâs huiufmodi fraternitates coram
communitates à feudis arcentur ob cas indice feculari conueniri poffe. Fa. idem
quasfupradiximus caufas.
Bal.incit.l.fi quis addcchnâdam.in i.col.
ôc in 1. id quod pauperibus. eod. tit. in 21.
^Fraternitates.
quaft.col.7.] Ccrtc haec collcgia plane fccularia
funt ac prophana, ideoque iifdcm
AD huius vocabuli fignificationcm
pertinet quod extat in gl.ordin. in c.
fi clcricorum. îj. quaeft.i. vbi inter estera
licet rcs fuas ahenarc, acdecifdcm difponerc,perindeatquccateris
collcgiis[l.i.
§.quibus.ff.quodcui.vniuer. ttitaadfîr-
referturfraternitates, qua;in rem malam mat Bald.in auth. hoc ius porrect. ôc ita à
ac perniciofam congregatae funt,omnino fe aliquando confultum teftatur m con.
prohibitas efle. [1. vnica. C.dc monop.] ' 33.Faaumfupcrquoconfiliumpetitur.]
Qnx autem in caufam aliquâhoneftam Idem Bal.[in l.illud.col.2.verf.quid de eo
paratae funt,merito admitti debere[c. fi quod relinquitur.co.tit.]tradit ca quae hu
quis defpicit.43. dift. Facit decif. Bart. & iufmodifraternitatibus rclicta funt, non
Alex.in eius apoftill.in l.vlt.C. de colleg. cenferi ad pias caufas rclicla, cum iftud
illic. P aul.C a ft.con.i z .praefens confulra- pium non habeatur collegiuimquod obitio.fub
fi.inno.Bal.in auth.hociusporter taxanSjfubdit coloratam pietatem rercctum.C.defacrof.cccl.ôc
Bart. inl.cum uerapietatem non efle. Verum non tam
fcnatus.dereb.dub.ôc Alex. con.102. fu- apud nos, quàm italos maxime venctos
per primo quaefito.in.i.dub.vol.7.] Paul, iitiufmodi fraternitates invfu funt. Illic
quoque C aft. con. 4. dicendum eft quod enim frequens eft huius generis turba,
ifta fra ternitas.tradit quem pofle ad fuam omni fane malorum génère polluta, qui
hereditatcm huiufmodi fraternitates vo- fclerum fuorum confeientia ducli,(quod
carc,cum fint focietates,fcu congregatio- nufquâ alibi tutifint )illucfeferecipiunt
nes adprobate:quiaadpium vfumfunt or tanquam in quendam afylum. his tamen
dinatae. Verùm, vt rem plane intelligas, fcctis nos ôcquafdam non abfimiles ha-
feiendura eft fraternitates duplici modo bcmus,qu3ein certum non fe fubduxerût
confiderari. [Bald.in l.fi quis ad declinan- locum,ledplcrumque omiudepoiîtoredum.Cde
epif.ôc cler. verf.deinde quarriligionis praetextu,apcrtafrôte certis protur.col.11.]
Primo,rcfpeftulociinquocô fcftisdiebus bacchanalia agût, choreafqj
trahitur huiufmodi fraternitas,vtcûma- ac"ti Bacchi fui dei furoreducût, ôc nefcio
ximecertusac deftinatus illeeft. Cuiuf- quepudenda ôcobfccena perpétrant. VcmodifuntinItaliaquidâ(~ficcnimôcLarùm,concludédum
exiftimo hâc noft ram
tino ôc Italico vocabulo recic appellabi- confuetudincm locum fibi vendicare in
mus)fratricelli,Frâcifcanidi(aiJtertij or- vtraquchuius fraternitatis fpecic.Nec eft
dinis,quiincertos fefeabfeôferelocos re- tantum apud me valitura Paul. Caftr. in
ligionisergo.[Decohominum génère mi contrariumopinio, vt tâtorum virorum
hi videtur fenfifle Pau. Caft. quem fcqui- (quos fuprà retulimus) authoritatiante-
- tur Barb.conf.i. vol.] Secundo, poteft & ponenda fit, qui nedum côtra fraternita­
"fraternitas confiderari, vtplurium perfotes , fed & contra ipfam ecclefiam huiufnarum
collegium,quâ confideratione hamodi ftatuta admiferc. Qjiare, licet com
bita,non vt fpiritualcs perfonaecefentur, munitates ôc fraternitates, quae illis reetc
fed vt laici ôc feculares,cum pro animi ar- comparantur,fint collegium fccularcpof
bitrio pofsint loco îfto abfcedere, vt pote fintquc rcs alienarc fuas, ob id tamen non
in quem nullû fintprofefsireligionis vo- Ccfiant quas fuprà retulimus rationcs^
Fraternitates
poffe coram
iudice
feculari con­
ueniri.
Qufcfraternitatibusrelinquuntur
non eenferi
ad pias eau.
fat reli&a.

zt6 TITVLVS
quibus manus mortuac feuda acquircre
prohibentur. Nam etfi alicnare pofsinr,
non tamen vnquam iUardcfinunt.nec mu
tantur. Quo fit,vt domini rachatibus,releuamentis,
& aliis huiufmodi commodis
dcfraudentur.indéqucfucceditregulaiuris
vulgata,vbi plurcs rationcs difpofitioni
caufam dcderunt, vnius ceffatio actum
inualidumreddit.[arg.§.affinitatis.inftit.
denupt.01dr.confii.2 47.faftumtalecft:
Quidam rcx.] Quam quidem rcgulam
ego haud dudûinpraxim dcduxiilememini
in quadam legitimatione filiorum.
Qjiidâ enim facerdos, homo alioqui magna:
authorita tis, liberos duosfufccperat
ex quadam fua concubina, qua*à marito
diuerterat. Is cum illos fuarû rerum, quarum
ingens cratcopia, fucceffores vellet,
Omnei im-lcgitimâdos curauit ex regio pontificidqpcclimcnti
diplomatc,quo quidem continebaturhos
«ItlmJion^fuos filios ex facerdotc natos, fed nihil
fiiiorû r-fcnprçterea.querebaturanlatis clicthocexptoeflcrecé-pfcfsifjrcirnpedimentumtEtconfultusrc-
(eadit. fp ondi,adiici & hanedebuifleimpedimêticaufam,
quod etiam ex concubina cui
maritus erat: alioqui fubreptionis argui
poffe illud fuum legitimationis referiptû.
< Qjiarcmcliusillcfibi,fuifquefiliis meau
thore & coufule prouifit, aliis impetratis
literis,quoomniaomnino impedimenta
contincbantur.[in quam fententiam allcgabaml.vim
paifum.^.prefcriptione. & J.
fi duos.fF.ad I.Iul.dc adul.& 1. raptorcs.in
prin.de ra.virg.] Nam gratia, & difpenfatio
fuper vno obtcntacffcctu,ad alium nô
extëditur.[c.non poteft. de prarb.in 5.dccidit
Bal.inl.cam quam.C.defideicom.&
Ioan And.inaddit. Specul.fupcrrub.qui
filij fintlegit. Alex.conf.iz/.Nobilisvir
filionius.P ont.in l.fi vcro.§.de viro.ff.fol.
matr.in 31.fal.occon.326.fub.fi.ibi, quarto
probatur.ôc Abb.in c.per venerabilem
col. 8. ver. his prarfupofitis. extra, qui fil.
fintleg.& Fcly.inc.poftulafti. de ref.col.
4.ver.fcruit.ctiam.]
ÇManusmortuae.
DVplcx eft in hoc Galliae regno mortuae
manus fignificatio. Prima,qua
ius illud, quod habent terrarum domini,
in fuos quos vocant, homines conditionatos
, feu feruos fignificatur. id quod
très effectus habet : primo, tributorum
impofitioncm : fecundo, vt fi dominis inconfultis
prardia fua aliènent, pofsint do-
Q.V A R T V S.
mini eam reuoearc alicnationemj Ôc res alienatas
fibi rctinere, etiam minime refufo
pretio cmptori:tertio,vt his fine liberis
vclagnatis,fuam fequetibus feruile condi
tionc dcccdcntibuSjdhi fuccedant. Siquidem
ex confuetudinc noftra in feruilibus
cognationibus liber non fuccedit feruo,
nec feru us hbero, de qua re nos agemus j".
defucccff.^.i.in vcr.habilem.
Sccunda,qua fignificamus corpus aliquod
, vel collegium, quod nec moritur,
nec mutatur: qualcs funt monachorum
conuentns, collcgiaquc tam ecclefiaftica,
quàm fccularia,ctiam fîngulares ecclefiafticxperfonx,vtfuntepifcopi,prarlati,
Ôc
ccclcfiarum rectores, qui ctfiinoriantur
ipfi,ccclcfiam tamen, quae nunquam defiiut,rcprefcntât
F_clibcrti.i2.q.2.ôcc.quo«
niam abbas.de offi.dcleg.] Sed alia quoque
ratione ccclcfiam mortuam manu m
dicimus, quod feilicet dominis feruire nô
pofsit, perfonaliàquefcruitia, qua* maxime
circa arma confiflunt,dominis feudi
exhibere. Nam ôchisquafi pro mortuis,
quoad mundum habcntur.iuxta D.apoitoli
fentetiam. Item quia res femel in ceclefiam
tranilatar, velut mortuç acfinitx,
nunquam ad dominos rcuertunturfc.i*
vcrf.inde poteft prarfumi.dcalicna.feud.]
Qjiio fit, vt refte concludendum putem,
nedum ipfa collegia, fed ôc nec ipfas fîngulares
perfonas clericorum, tam regulanum
quàm fccularium ad feudi fucceffioncm
tam aftiuamquàm pafsiuam minime
admitti[vtconltat ex c 1.$. qui clcricus.fide
fcu.contro.fueriinter.dom.ôc clericotfei
ag. Iaf. in 1. de quibus. ff. dciufl. ôc iu. ôc facerdotc»
o l i m fui(&
cano.inc.in prarfentia.cxt.de pro b. Alex.
con.io.vifo înflruméto.inueltiturae. vol. fe
j-.jNecenimfçcularemcxcrcercmilitiam
potcfl,qui eccleliafticam eft profelfus.cui
confonat 1. qui fubprartextu. de facrof.
ceci, ôt Li.de rcmilit.lib.i 2.C.quam quidem
prohibitionem extédit Bal.[in con.
i70.ad euidentiam.hb.2.]ad milites Ierofolymitanos
ôc Rhodieh. Plura in eam
rem feribere decreucram, nifi proximis
temporibus editus fuilfct quidam libellus
vulgarilingua fcnptuscui titulus eft,
Les initructions furlefai&desamortiffemens,
quo omnia quar hue pertinent,
abundc explicantur.
E Mancipare,idcft
«[[Emanciparc.
extra manum ponere,
quod importât tranflationem
"^ mc
**

ARTICVLVS QJVADR
rci,non folùm quoad nudum vfum/cdetiam
quoad dominium,vtdocent Guil.
Barr. &alij quoscongeruntmoden Me.
dioLin l.manumifsiones.ff.dciuft.Ôc iu.
<
«[[Annus.
Vod hic terminus anni prxfîgatur
ccclefiis, & cçteris qui manus mor
tux nomine veniunt, ad deponendas, eiiciendâfqueex
eorum manibus res feuda-
Confuetudo les, cenfualcs,vcl terragialcs, iandudum à
optimalcgu côfuetudine introductum teftatur Spec.
interpres. j n.§.nunc aliqua.quxft. iid.ôcquxft.ua.
tit.locat.Confuetudinë vocans optimam
legum intcrpretem,[vt in c.dilectus.cxtr.
deconfuetud.ôc l.fideinterpretatione.ff.
de lcg.] & ita obfcruatum eft ccclcfiam
intra annum venderc teneri [arg.c.Imperialcm.
§. prxtcrca fi quis infeudatus. de
prohib.feud.alien.& c.longinquitate.12.
quxft.2. Alex. con. 120. fuper eod. vol.i.
Doft. in c. potuit. fuper gl. in ver. prohibentur.cxtra.de
loc] Qjiod quidem anni
fpatium etiam ad retractum fanguinis, ôc
feudalctn datur, vt nos infra dcclarabimus
de retr.§.i.in vcr.annum.
Porro quod ait Specin citato loco donatione
feu legato harum rerum feudaliumin
ccclefiam facto res quidem minime
deberi, cum incapacibus rclictx fînt,
earum tamen xflirhationemccclcfixprx-
Feudi ecclc- . r >• r
, .
t ,. , ftandam: id abfque maena dubitatione
0
fi* reliai ne non cflet, nih cam fummoueret huius.$.
ïftimationé 10. conftitutio. qua prohibita cftccclefix
quidedeben n u mf r a o cjj r e r i u n feudalium acquifîtio,
ideo illa contra legem facta nullo modo
rata ha béda eft,nec etiam qu oad pretium
feu xftimationcm defendenda [ iuxta 1.
vnicnelic.habit.metro. ôcdeciditBal.in
1.2.fub fi.ff.deiurif.omn.iud.&in ci. fub
fi.i. col. quas fint régal.] Illud quippe regularceft,quodvbicunquelexalienationem
interdicit, fipoftmodum fiât,eftalienationulla,
fiue fit illalex feripta, qux
id vetet [l.non dubium. de leg. C .1. fi priuatus.ff.qui.Ôt
à quib.ôc §.1. inft. quib.al.
lie] fiue lexnon feripta, qualis eft hxc
noftra confuetudo, quaintcrdiclaeftfeudorum
aliéna tio in ecclefiam. [vt eft text.
in 1. fi in emptione. §. omnium, ff. de contrah.empt.]
Vndein cafucontrauentionis
res au ocari poteft,etiam non reftitutô
prctio.[vt probatur.in l.quemadmodum.
de agric.Ôc cenf.ôc l.nemo. de reipriu.lib.
n.C.ibi,prctia perderc perpetuo volu-
AGE SIMVSP RIM VS. z% r
mus.ôc in l.i.C .de prxd.euria.eod.lib.ibi,
Sciatpretio,quod dedir 5priuatum.& in 1.
iubemus.§.fanc. ôc§. prxdia. C. defacrof.
cccl.ôc in auth.de non alie.§. quia vero. &
$.fiquisigitur.] Etfi quandoqueemptorcs
fuis defraudati pecuniis, de emptionis
contraclu excipiant,deeiufdem inualiditatereplicabitur.[Bart.inLisquiinpoteftate.in
princ.de leg.prxft.ôcPaul.Caftr."
in l.filio.in ver.auocauerit. ff.de iniuft. &
irr.fac.teft.] Qjuam rem nosfamiliarius
declarabimus.j. de retrac. Et quodad materiam
legatorum pertinet,fi res cuius cômercium
non habemus,reli£ta fit,conftat
nec rem , nec eius xftimationcm deberi.
fj.fedfi talis fît res.inft.de leg.Itano.Bar. Relegatam
in l.cxtera.§. confiât, de leg.i.] addc quod ^««"nmer-
u m 0 0 ha
idem expreffe lege canonica cautum repe u ~
r ri- 1 n • *~* beraus, nec
rimus.[cfilius.ext.detcftam.]licctpoftca rem,necem$
contrariurn fancitum fit. [d.cfilius.ôt c.fi «ftimationé
cpifcopus.i2.q.7.vbiglo.] Vcrùm,vt in- debtri
'
quit Spccul. confuetudo qua; optimaeft
legum interpres, hanc omnem controuer
fiam fuainterpretationedircmitjVtfciliect
ccclcfîa res fcudales acquirés,intra annum
cas à fe dimitterc neceffe habeat. que
res facilcm prxbct coniecluram, pretium
feu xftimationcm intérim pencs ecclefiam
remanfuram. Quodnominatimfan
xitcauitquehxcnoftra confuetudo.in §.
f P oteftatem racere.
HAne liectiam feu permifsioncm, vulgus
Gallorum indemnitatem appellat.
C um feilicet feudi dominus collegiis
& perfonis, qux manus mortuxappellati»entur,has
res feudalcs,cenfuales,ôc ter
ragiales pofsidcre, ôc retinerc permittitj
reieruato intérim dominis fuo iure in fignum
ac velut imaginé veteris dominij,
qualecftin feudis, vicariatus datio, & rachatus
folutio:ôc in ccnfualibus,ius renouationis
feu releuamentorum, qux ex ipfius
perfonx principalis 6c viearij mutatione
debêtur,v t hîc patet. E ft ôt alia permifsionis
fpecics, qua conceditur huiufmodi
bona per manus mortuas quxfita,
ab iifdem retincri.qux vulgo admortizatio
dicitur. ôc eft cum dominus direclus,
has bonorum fpecies per manus mortuas
acquifîtas,retineriillis côcedit, nulla emo
lumenti parte fibi retenta. Ita vt per hanc
quamdicimus,admortifationé omneius
directi dominij à fe a bdicet. E t ea cfl vera
differentia vfu acmonbus Gallorum in-*
G

trodudtà, & ab omnibus recepta. Audio
InJcmnitM tamen honnulloseprafticisnoftris,indé-
Amortifi- nitatetti eam appcllare promifsionê, qux-
H O -
ab his dominis, qui rege inferiorcs funt,
fit iis qui mortuae manus fignificationc
continétur: Amortifationem autem quae
à rege fit,quuttl rem fuam immobilem ecclefix
donat, feu dedicat. tune enim pie*
ne admortizaredicitur.quum res donata
feu dedicata ccclefia; pieno iure in ccclefia
tranfeat,eiûrqueproptiaefficiatur.[arg.l.
facra.§.fciendû.fhde re.diuif.8t c.futuram
ccclcfianl.iz.q.i.] ita Vt pofthaenon coga
tur ccclefiâipfa res ita fibi donatas à fe dimittero
Et nâc quidem amortizationem
àfoloRege concedipoflecontendunt.à
quibus & êgô non omnino diflentio. Inferioresenim
à printipehancadmortizationem
facere poiTunr,fcd non plenâ neq;
perfeétam : quum canon oblfante pofsit
prïccps Vel Cius ptocuratot generalis iftas-
. manusmortuas cogère, vtea feuda e fuis
ciieiant mattibus.E t itâ fane vbique apu d
Gallos vfu obfetuaturft videmusàd quod
pro ratione fuffittre débet.
fCommcndam.
. Ominus Barma prefes eruditifsimusj
D: 'his noftrispublicandisconfuetudinibus
delegatus,vocabulum iff ud huic confèitutioniadiieiendum
putauit, eo quod
pencs commendatarium, vt dicebat, non
effetbeneficij tituîus, nec poiTefsio, fed
quaedam velut fimplex detentatio : ideo
non potuiiTe ex hac conftitutioneinferri,
morte vel mutationc commendatarij,
renouationes deberi.In cuius fuae fententia?
confirmationcm adducebat c. ncm»
deinceps. & qua» coloco not.glof.de elec.
in6. Quodetiâfatïspatebatvelexfignificationecômmenda:,queeftdepofitio,8c
commendatarij,qui velut depofitarius ha
betur, & quafi culf os. [1. commendare. ff.
Duplereom de verb.fignific.l. Lucius.ff.depof.8c ci.
mendçfpe- extra.cod.8conequisarbitrctur.22.q.2.]
êtes. Verùm intercaetera quaead eam rem pertincntjfciendum
eft commcndçduplicem
elfe acceptionem. vnam nimirum pro -
priam,alteram abufiuam. Primomodo
commendaaccipitur,quandopra*Iatura,
velaliudfacerdotium fimpliciter, 8c (vt
dicitur)in formaiuris commendatur,quç
commendae fpecics vitra femeftre tempus
non durat.[d.cnemo deinceps.] Nec quidem
titulum nec quafi poiTefsioncm tri-
TITVLVS QJV A R T V S,
buiteommendatario, fed detentationem
duntaxat. [l.licet.§.rei dépoli ta-.ff.depof.
gl. in c fi conftiterit. cxtra.de aceufat. 8c
gl.inCit.cncmo.tex.c.iscui.dcclect.in 6.]
Ideo fuae adminiftrationis ratione reddere
tenetur [arg.c.i.io.q.i.] Ita vt quod in
commendamdatum eft, pofsit ad nutum
reuoeari[Pont.con.3/o. m cafu propofitarcôfultationis.
Old.con.179. Queritur
vtrum extrauagans. Socy. con.32. ex his
qu£ fuperius,& Alcxcon.jié.vifisnarratis.
col. 1. vol. 4.] Vnde dicebam ego ipfi '*
Barme, fi vtiqucillcde hacfpccie cômen'daeintclligcrctjfruftrahic
adiici:cumift6
cafu per huius commendarextinétiottem
non vâcaret commêdatumfaccrdotium,
fed ex caufa précédente, cum vt dixirtius*
in bcnefitiahbus, commêda titulum nori
praeftet. Secunda autert commendae fpeciesmeritoànobisabufiua
eft appcllata.
E à enim à R omana ccclefia in pef petdum
titulum quibufdam conccdifolet, eûmqj
Cefsibilemjaccommutabilem côtra ipfius
commendae naturam.[gl.pragm.fanct.in
titu.de ele&.Ç.licet.in vcrb.càufa.Sc Abb,
incenm olim.de rer.permut.]t t hec fane,
fpecics commendae tantâteft vis,vt quandiu
durât illâ,non cenfeatur eeelefia vacarc,cum
ab ipfa cômendatarius diuellinon
pofsit, liect videatur cam tanquam proen
ratoraccepiflc,fed is quidem rem fuam.
Ideo eum reuoeari non poifeconftat. [gl,
fing.in l.ficut.^.fi ^curator.ff.quib.mod.
pig.velhy.fol.Bal.inl.i.col.3.C.deacf.&
obligat.ôc Pont.incit.con.3/o.]Item 8c Coann&fe*
facerdotiumineamcommcrrdamconcef-
ac,m
"
fum.cenfctur ad commendatarij vfum da Tum*cTtdÔ
tum,quo durante reuoeari non poife con tioruw per-
ftat[iuxta 1. in commendato.$. ficut. ff. F
commod. 8c 1. bona fides depof. ] Qjiarc
cum ea hodie ficut 8c caetera facerdotia
perpétua fit, lucrum fructuum quoq; parit
[ per not.in c.dudum.2. extra, de elecf.
8c cit.c.fi coftitcrit.cxtra.de aceufat. ] has
autem duas commendae fpecies pulchrc
profequitur P ôt. in cit. con.3/0. 8c Barb.
con.2.fapicnter.lib.2.Et quod ad hanc fccundam
fpeciem pertinct,fruftra quoque
commende habitam mentionem conftat,
cum legitimum perpctuûmquefVt dixi )
praebeat titulum. quod confirmo exdecif.Delph.quaef.172.
Qjio fit vt morte, 8c
mutatione commendatarij deberëturrcnouationes,
ac fi in titulum expreifum
fuiiTctcollatumfacerdotium.
t u
"

ARTICVLV5 QJV ADR
«jDominus.
VT pauca obiter agamus de huius vit.
$t côftitutionc, ea mihi maxime cum
iurecommuni côuenire videtur, quo difpofitum
elle Conftat»fi dominus cenfum
veleanonempro future temporeabemphyteuta
acceperit, poftquam res emphy
teutica in commiffum cecidit, ius cômifsi
feu çaducitatis remififfe videtur. [tex. in
l.fifundus.§. & eleganter.vbinominatim
Bal. & 1. de lege. in fi. & 1. fcqu. ff. de leg.
commiff.ck plene Accurf. & înterpr.in 1.
î.C.dciu.cmphyt.JQjiin & quod magis
cft, aiunt moder. & maxime Bal. in cit.§.
&clcganter.nec etiam expreffam fuper
eajre proteftationem dominum iuuare,
quaprotçftatus effet nullum intelligcre
ex hoc fibi generari prariudicium, vt quia
actum fua: proteftationi contrarium faceret,îâquefuaproteftatiocontrariaimplicarcr.
Quarcdebqitdominumanimû
fuum ad vnam tantum partem fleilerc,
& proinde vnam cligendo, fuo oppofito
renuntiarc cenfendus eft [d.§. déganter.
Sel. Iuhanus.^. fia colludente. ff.de aft.
cmph.l.quamuis baffa.C.de vfur.] Qjuarc
animaduertendum cft hoc capi,tp ex»prcfsim
habitam çffelaudimiarum mentioncm.Siquidem
dominus per hanc iaudimiarum
receptionem adprobare, ac lait
dare videtur acquifitionein per huniûno
di mortuas manus iaftam,quam femelad
probatam,poftmodura. reprobare nô poteft.
nec admiteetur in pofterû illius pce*
nitentia[l. commifforiae» C.de paft.int.
cmp. & vendit.] E t quia hic folum fa&a
cftmctio laudimiarui^quecxpreffefunt
contrattusadprQbatkmesfvtnot.ini. 3.
C.deiu. emphyt.]non eft trahenda ad re*
ceptionem céfus vel terragij, vel alicuius
impôfiticij oneris fcudalis. Cum illa fint
onera realia,ac ordinariâ \ quoeunq; poffeffore
foluéda. [ l. Imperatores.ff.de public.l.cum
poffetlar.§.vlt.ff.dc cenf.]ldeo
pfieCumendumnoncft exrcceptionehorum
iuriû à manu mortua, quod eam do-*
minus in vaffallam aut cenfuariam recipcrcvolucrit[pernot.in
c.cum N.Ferrarien,
extra, de conftitut. & nominatim
Abb.in c.potuit.in col.pen.cxtra.dcloc]
«fProcurator.
REctifsimc fane hic fa&a cft fpecialis
mandatimentio. Siquidem procura-
AGESIMVSPRIMVS. zz9 tor quatumeunque generaliterdatus ad io amortiza
o n c r e i fc
rccipiendum, hanc non habet poteftatem ^ «
indemnizandi(vtita loquar>cl amor- opû!'«S
tizandi : fed illi fpeciali omnino mandato dato.
opus eft.[c.quiad agendum.i. ref.de procur.inô.]
Qjiinetiam quod magis cft, nô -
idoneus effet in eam rem procurator generalis,
etiam cum libéra côftitutus. QJIÇ
-ctfi de iure çquiparata videâtur [ in l.man
dato generali. vbi Bart. de procurât. &1.
i.C.etiâper procur.in integ. reft. pe. po£
Cano.in d.c. qui ad agëdum.] quia tamen
iusiftud,quod habetdominuscôtra manus
mortuas,fit confuetudine decifum,
& ita liquidum [vt not.Bal. in l.ancille in
3.not.dc furt.]fitquc maxime pradudiciale
dominis,illud etiam à procuratorc cum
libéra conftituto remitti non poffe manifeftum
eft. [ 1. contra iuris.in h.ff. de padli
Se l.filiuffa.in princ.ff.de donat.] Siquidc
ius ciuile iftam effrenatâ liccntiam,quam
fibi vendicant procuratorcs generaliter
dati,vcl cum libéra, iuftainterpretatione
temperauit, vt fccûdam fubicciamnegotij
naturam,fe> ipfa quatenus cxfideagenda
cffet,mandata tantum videatur [1.
creditor.§.lucius.ff.mand.] Res autem bo
na fidegeri non videtur,cum rcs tâti ponderis,qualc
cft ius feudi,ita in domini prçiudicium
remittitur.ld enim fpecicmalicnationis
habet,quam omnibus procuratoribus
abnegatam effe conftat [ 1. prohiberez
plane.ff. quod vi aut clam.l.fi isf §.vlt.ff.de folut. &. d-l.contra iuris] Qjiod
&proccdit etfiininftrumento procurai
tionis adiecta effet ea claufula,qua omnia
ci liccrët,qua:poffct dominus, idquetanquam
ex fpeciali mandato. De quatre diximus
s.eo.§.6.in ver.procuratorcs. Nam
caclaufulatum demum effeétum habet,
vbi in generali mâdâto aliqua fpecialiter
ftmt inferta [cl. non poteft.de procurât. J
Sed quid de aliis adminiftratoribus iuris
cffet,dubitatum eft, qualcs tutores, cura- An'tutore»
taresjfeabini,feu decurionesciuitatum, *f a
" IO
, r
"»
, . -, r n • " {
1> «"'lies
pr3Elati,ecclefiarumrectores,curati,man- ierumaliena
ti,& fimiles: An hifeilicet indemnizandi imn admini
amortizandique poteftatem habeant, fi- ftratorcs
> jf
f - • moruzandi
uc tacite per laudimiarum receptionem, fiCuimê ûa
fiuc expreffeconcedëdo.Et vifum eft pke béant.
rifqueeam effe adminiftratoribus concef
fam poteftatem ,cum pro dominis haberi
foleant. [vt cft gl.fing. in 1. quifundum.§.
fi tueor. ff. proemp.ôc planius declaraturi
fumus.j. de fucceff.§.i. in 4. limit.] E t, vt
inquit Accurf. in 1. mandato generali. de
G ij

Tutores &
curatores libcramhabereadminiftrationis
facultatem.
i3°
TIT V L V S
procurât, hi adminiftratores in eam rem
quaeillis demandata eft, plenam, liberâmque
difponcndi facultatem habent: ita vt
plufquam procuratorcs habeantur. [ vt
nominatim Bart.ôc Bald.in l.prsfes.Cdc
tranfact.] Nam praelati & tutores vocantur
in plcnitudiné adminiftrationis.[tefte
eo.Bal.in c.cdoceri.col.z.extr.de referip.]
Tutornimirum ad tempus tutclae, Prxlatus
in pcrpctuum donec viuit. Verum,
ca libéra ac plena adminiftratio intclligen
da eft eis concerta, modo dolus malus abfit.[l.creditor.i.$.Lucius.ff.mand.]&donationemmeram
non côtineat.j~l. contra
iuris4.vlt.ff.de pacf.not. Bart.in l.procurator
cui libéra. & l.neque. fub fi.cod.tit.]
ideo pacifei ac tranfigerc iifdcm licet,folu
tioncs reciperc, dilationesconccdcrc, nouarc,
&,quod magis eft, titulo oncrofo alienare,[not.in
l.refcriptû.§.vl.cum quinque
ll.fcq.ff.de pac] Item,dcbitum ambitiofum
& odiofum gratis remitterc,[fecû
dum Accurf.in l.fi praefes. C.dc tranfact.]
E t qui indemnitatem quoque concedcrc
pofle videntur, per quam rémittiturodiû
huiufceprohibitionis,quae liberum ccclcfjçtollitcommcrcium,cum
vnicuiquena
turalis fit fàcultas «mendi & vendendi.
{not.in l.dudum.dc contrah.cmp. & vedJ]
Nec ex haccôccfsioneindcmnitatis fraudatur
dorninusdirc&ofuo dominio, cum
vt diximus, à manu mortua detur etiam
v icarius, qui homagia praeftet, debitâque
foluat,vthaccôftitutioneeftexprcffum.
Cxtcrùm, etfi ea magnum veritatis colo*
rem prae fe ferant,contcndcrim tamen côtrariam
fententiam veriorem, vt feilicet
adminiftratoribus huiufmodi non liceat
hanc indemnitatem prxftares his rationibus.
P rimo,quia procurator quantûcunque
gencralis, vel eu libéra, aut alius quivis
adminiftrator,no poteft in iurcquaefito,
domino praeiudicare, fiuepacifccndo,
fiuetranfigcndo.[l.praefcs.C.tranfacf.]fiuedonando
feu remittendo.[d.l.côcraiuri5.§.vlt.§.dcpac~t.l.filiusfa.dcdonat.]Sctrundo,
ius iftud quoddominis competit,
alternatiuû eft, & inelcct ionc domini po-
QJVA RTVS,
fitum, quaroptâdi poteftas in procuratorem
abfquc fpcciali mandato minime trâf
mittitur. [ Bart. in l.fi ftipulatusfuerim.
ff.de verb.oblig.] Ad dominum itaque fo
lum pertinet declararc, velitnc laudimias
recipere, aniubere vt ecclefiaeas rcsàfe
abdicct.fJiuxtajdocf.Bart. 8c aliorum.ini.
inter ftipulantem.ff. fi ftichum. de verbo.
oblig.Bal.& Ang.inl.idcm Pomponius.
Ç.vlt.ff.dc rcivend. ]Tcrtio,quiaifta pronomina
poflefsiua, meum, tuum, fuum,
non tâtum dénotant dominium feu proprictatem
rei, fed ctiâius fubiecfum reale,
quod quis in re ipfa habet.[l.qui tabernas.
ff.de contra, cmpt.l.fuos feruos.de leg.i.]
Vnde refert Anchar.Ôc Abb.in c.pro illorum.extr.de
praeb.illum quiiurifdi&ionc
vel ius patronatus in re aliqua habet, cam
|)offe fuam diccre.Et idem iudicandum ar
bitrordeeoiure quod circa indenitatem
dominis direct is competit, ac de ipfo dominicali
iure feudi, cenfus vel terragij. In
quam rem pondero decif. Bart. in 1. facramenta
puberum. C .fi adu.vendit.fub fin.
Vnde quemadmodum adminiftratores
ifti,res dominorum alienarenon poffunt:
ita nec.iura rébus illorû cohxrentia. Qjie
•aû tem in côtrariam partem adducf a funt,
eâ vnica ifta conclufione tollito. Procura
torem quantumcunqj gcneralcm, &cum
libéra conftitutum ,• 8c quemuis adminL-
ftratorcm,non poffe iuri fuorumdominorum
qusfito praeiudicare, nec quicquâ
ex co alienare, nifi id fpecialiter côceflum
fi t.[l.quitaberna$.§.alium.ff.de pccul.nommatim
adfirmant Guil. & Bal.in l.i.C.
de off.prociir.Cef.jNcquc enim fe extenditmandati,
Se poteftatis, fiueà legc,fiuc
abhomine cuiquam concertas virtus, ad
donationcm, dilapidandiue facultatem,
vel delictum.[l.pater,ff.que in fraud.cred.
l.creditor.§.Lucius.ff.mand. & cit.l.filiuf
fa. ff. de donat.] Ex quibus recte concludendum
cenfeo -, générales procuratores
eam indemnitatem ecclefiae pra-ftarc
non poffe, cum ca res ( vt conftat ex Jioc
vlt.§.)fpccialccxigatmandatum. i
J>
< r
R«n in ïl e.
Sionem do.
mini pofîti
in procuratorispoteftate
nô effe.
Rerum alie.
narum adm|
niftratoret
nô pofle m.
ra dominoru
m alienare
fine fpeciali
mandate

Am nunc magnum altumque
nobis ingrediundum mare, atquc
in pcrplexos difficiléfque
feudorum nodos nobis eft penctrandum.
Quorum quidem tractatus
fcmper mihi adco fubofcurus,ac nodofus
non fine magna ratione vifus eft. Siquidem
non veteribus iurifprudcntum refponfis,
acfapiëtum legibus inductum eft:
fed ex nouis quibufdam vfibus côfutum
nihii nitoris,nihil puritatis in fc habet,
fed fub verborum quorûdam formas plane
barbaras ôcabomnilatinitatc aliénas
ita côceptae funt horum feudorum régula:,
vt non fatis pen fi habcam quo modo
me in his explicçm, in quibus bona interpretum
pars, non fatis perfpicue quid de
ea re fentirent, expofucrunt. Quae àmc
quis dicta non autumet quod tantorû virorum
infiftere vcftigiis detractem, nec
enim rccufo,fcd çgrèfero(quod & omnibus
ftudiofis dolcndum eft) rem feudorû
ita apud nos quàm maxime vfitatam, nô
fuifle à noftris Papinianis, Sccuolis, VIpianis,
Paulis ôc iftis aliis ecleberrimis legumlatoribus
imprimis côftitutam. Verum
ne rci difficilis tractatio nos ab inftituto
deterrere videatur, exordium fume-
,

%l% TITVLVS
que ôcin omnibus attibus interueniredcbctmihil
enim altero inuitô agi cont rahU
u e p o ffc cer t u m cli, nec ex d o 1 o v cl m et u,
Vt praeclare tradit Bal.inrub.decontrou.
inueft.in vlt.eol. Alterumcolligiturcx
verbolibera,fcudum gratis acfolointuitu
concedi debere,nulla interueniête mer
cède feu pecunia.Fcudum enim nô ob pecuniam,
fed ob dominiamorem &honorem
acquirioportct.tex.in c.vnico.fubfi.
de feud.dat.in vim leg.commiff.jQjia ex
rc differt feudum ab emphyteufi: qua» nô
ex fola liberalitatc conceditur, fed ob cen
fus canonifquc annua* praeftationem. §.
adco.inft.loca.l.i.Cdeiur.cmph.] Ethâc
differentiam déclarât Specul.titu.dcloca.
§.nuncaliqua.q.4.fubhn.& Alcx.confil.
i36.vifo ôcexamin.col.a.volu.i.licet alio
in locoinnuerc côtrarium videaturidem
Specul.in tit.defeud.§.quoniam. ver.4.in
fî.fed id perperam,teftc Bal.in tit.de pact.
conftan.in vcrb.libellaria*.in glo.non obftante.
Nifi cum defendas in hac fccuiida
opinionequa emphiteufim cum feudo cô
parat,eum magis cffc&um quàm natura
confideraffe. Nam & apud ltalos plarraq,funt
feuda (qua* tamen impropric feuda
appcllari certum eft) in quibus certa frujnenti
vel pecuniarquanutas debctur,ncc
vHapreltanturperfonaliafcruitia:fedirta
extra ver a m feudi naturam funt,cû nulla
realia exigat oncra. [îux.c.dcno for.fidel.
Se tradit nominatim Cy.in auth.ingrefsi.
C.defacrofan.ecclef.] Vnde Bal.in au th.
fi quas ruinas.col. antepen.cod. tit.docet
feudû magis cohaerere perfonae quàm patrmionio,eo
quod feudi caufa fit in perfo
na feu pcrfonali feruitio de iure (quod
aiunt) radicata: licet fecus confuetudinc
obfcruatum fit, vt nos inferius dicemiis,
Ex qua re duo notât u digna folent inferri.
P rimum,quod fi princeps in feudi con
ccfsionepecuniam recipiat, nonçenfebitur
feudû, etfi habita de feudo fuerit men
tio.per ea qua* tradit Bal.in l.qui fe patris.
in-verb. hocfcias.C. vndehb.in l.fi quam
pccuniâ.pcrillum tex.C.deoper.lib.quo
loco ailerit, id quod à domino in feudum
eft comparatum, feudumnop dici „ quod
mercenarium, nô gratuitum fit.[idem teftaturinl.licctX.de
hb.cau.ck inUibcrtj
liberta*qiie.deoper.liber.]Secundum,q>fî
quis feudum fub annuo cenfu concédât,
id feudum propric non dici,fedpptius côtraftumcmphytieutictim.velaliuminno,
n»ina-um.j;qualishabeturinl.naturalis.J.
Q.VINT VS.
at cum do. ff. de pra*f. verb. not. C y. in d.
auth. ingrefsi.] ht ideo ob iftud, pra»ftari
nondeberc domino, fidelita tis iuramentum.jita
BaLfenfitin l.liberti libcrtaequc.
in vit. col. Item not. fi inftrumentum. C.
deoper.hb.quemfcquiturPont.conf.70.
vifothemate.col.z.Jldcm Bal.exiftimat.
[in cfi cautio.in vlt.col.cxtr.de fi.inftru.]
caftrum in feudum concciTumealegc,vt *
quid annuatimpreftaretur, magis locatio
nem vidcriquàm feudum. Cuius fententiam
fcquitur Alcx.conf.176. Qjuam rem
tamen tuita faneaccipito, fi omnino feu- ^°^ e
dum iftud in emolumento pecuniariofeu " n*" e
hon 9.
reditu annuo confiftat.Nam fi partim ex nec feudm»
gratia,partimexonèrepromifeue confia
ret,alhcr iudicâdum putarcm, modo gra-
t n r a m
n u u c t
«m-
'
tia oncripra*ponderarct.Lcuis enim oncris
adicctio,fmdi naturam non immu tare
arbirror,vt fi cquus debeat ur,aut calcaria
deaurata,vel quidfimile. Huiufmodi cnim
rerum pra*ftatio non eft tam oncri
quàm honari attnbucnda,idquc in fuperioritatis
potius cuiufdâ recognitioncm,
qnam emolumentigratia [per ea qua*tradûtur
in c.i.dcfend.dat.in vim leg.côm.J
Atdiuerfura obtinerenon negarim vbi
onus maius effet honoris prareminentia.
In hac enim oncrisatxjue honoris mixtj*ra
[fecundum Bal.in prael. fcudȂQl,4.3
locum haberet communis illa iuris régula
cuius meminit Bart.in 1. arifto. ff.dedonat.
Se cano.inc.ad quaeftiones.de re.per-mut.ex
tr. E t ita eft de feruitiis qua* ratio»
ne feudi exhibere folent. Licet enim feudum
ob fpem feruitiorum concedi foleat,
non tamen définit bcneuola clleconccffio,
fi praependaret feruitio bcneficium.
Vnde non leuis folct infurgere difricultas,an
in iftis quarimproprie feuda appcllamus,
vtpote in quibus magis depecuaiario
emolumento agitur, quàmdehonoreregulariuriscommuniafendprpmlo
A n c o m m u.
cum habcant,nccnonconfuctudinumno nés iuris feu*
ftrarum. euiufmodieft quoddeiurcpri->• dorû regnl*
mogeniture traditur.quod feuda.adfead- IXffeudU
uoeat, vtj.de fuccelT.^tf.cum feq. Qua in quaeinperce
re varia* extitere interpretum fententia*, p"° nc
p eftf
quasitainvnûcôu enire poffeopinor, hac- jj""* e0Dlî
*
adhibita diftinertione: vtfifeudûintereedéte
pecunia côcedatur, cû onerc tamê fidelitatis
pr.-eftadsctiani cum cefta»annii|
penfionis adiec~lione:id (etfi improprie)
feudum recYeappelletur.atquccadcm natura
cenfcatur,ac feudû proprium,habita;
nimirum principalisptopofiti çôtrahen-

ARTIGVLVS Q^V.ADRA G E S I M V S S E X T V S. s 3 3
tiû ratione. [ iuxta 1. fi quis nec caufam.ff.
ficert.pct.ita fenfit Balcî.in prad.feud.coî.
4.vcrf.prointellec~tu hdrum quaero, vtrû
feudum pofsitgratianuncupari.] & ratio
potentifsima elt.Nam fi feudi gratiam cû
onerecompares,& ca oneripraeponderet,
gratiaac beneficiû nihilominus dicetur.
vt fi verbi gratia tibi mille dedero, vt dojnum
quae bis centum amplius valiturâ
non eft mihi aedificares^nônuc tibi donaffe
videor?[arg.l.T itius pucrum.fï. de obfcq.hbert.Et
hçc Bal.fcntctia vt eft à pluribus
eodem in loco-approbata, maxime
Aluar.&Iaficonfirmaturquoquetcx.in
c.i.§.fed nec alia.vbi idem Alua.col.a.quÇ
fuit pri.caufa benef.amitt» Se in c.i.vbi gl.
Feudainqui de bcnef.frater.Sc ci.§.fed& res.pcr quos
bus interne- fiât inueft. & c.fi duo fratrês.dc nb.bcncf.
titpecunia inueft. & c. i.poft mcd.in verf. Vel num^
tcàèfeuda m o s j nf c i m u dâdos numercs.Sidefcud.
ab al.vafTal.intcrpcl.] Feuda igitur nihilo
minus cenfenda, etiamfi interuenerit pc*
Cunia,aut fctctafueritannuapenfio:qualiterin
Sicilïaïregno, vfu obferuari folet:
quod quidem in Romanaeecclefiae feud3
tcnetur.[fi credamus côftitutioni.ad apo-»
ftolicàe in vcr.annuam pénfionem,dc iud*
in 6. &traditnominatim Pont.c0nf.7D.
vifo thematc. & Alex.conf.79.drca pri*
mum.vol.i. & conf.p.ponderatis his. m*.
9.] Qjiod mihiindubitatum videtur, &
Gallorûmoribus receptum obfcruatûqi
Hodicfcuda eft ,vtpote quibus feuda hodie apud nos
Ï'tr/"" inftar patnmoniorum redacta funt, ideo
C
' libère védiacalieriaricertum eft,ficuti^G
intercedente pretioconcedere liect. [c. ad
ccclcfiam.extr.de re.cccl. non alien.Ôc c.r.
de nat.feud.St Bal.in l.licet.C. de lib.caufa.]
C arterum, vbi folus cenfus fine fidelitate
rctineretur, exiftimarim cum côtractum
pro feudali non haberi, vt côftat ex
his qua: inprimam opinionem proxime
adduximus-.faciteuidés ca ratio,quodfeu
dum abfque fidelitate confiftere non poff
i
X? " fit
- Quia vbideca fidelitateactum non
côiî
ftcrenô cft,deeftqueiuramentum,iam omnisreu-
Me. m fubftantia corruit, atque in aliam contradtus
fpecicm tranfit, céfualis nimirum
fiue emphyteutici. [ vt docetCy.in d.aut.
ingrefsi.& Bal.& Alua.poft Bellou. in c.
i.^.quinetiam cpifcop.velabba.]Vndccû
ea res àfeudi natura aliéna fit, fœminae
quoque & mutiin cafuccedent.[Bald.in
ci. col. 1. de cauf. pofrefr.& proprict.in c
fignificauit.de rcfcript.jNec item expirât
huiufmodi res in feudi fpecicm contracta,
per fufceptionem facrorum ordinum, aut
monafterij ingreffum, fedeumfuo oncre
tranfit. [Bal. încqua? in ecclcfiarum.col.
y.extra.deconflit.] Qjuareidnonnobiliter,fediureplcbcio
diuidetur.ficnt res cen
fualesfeuemphyteuticaetvtnosinfràofté
demus,de obuent.feud. §. 8. Ratio autem
differentiae inter vtrumquecafum ea afsignari
poteft: quia in primo vbifeilicet fidelitate
rctentade pretio aliquo vel pe-
•cunia conuenit, quoniam acccfforic venit,
feudi naturam immuta rc non poteft:
tum quiafubftantiafcudiillaefarcmanct.
Atcerti iuris eft, etfi fubftâtialia contrat
s pacto minime mtttcntur.mutari tamen
naturalia poffe. [vt doect Accurf. ia
l.pacta côuenta.ff. de pact. & 1. vbi ita donatur
v bi plenè C aft. & caet.inter.de don.
cauf.mort.] Atinalterocafu vbifeudûin
cenfum aut annuam aliquâ prçftationem
conceditur, nulla rctenta fidelitate : corruit,
vt dixi,tota feudi fubftantia,quae ma
xime in fidelitate confiftit:feudiquc contractas}
deficiétcfubftâtia,fubfiftcrenon
poteft.[ Qjjam quidem diftinctionem no
aninat-im confirmant SpecuLBclloui.C y.
Bal. & Alex, inlocis fupra citatis. Vide
omninoSocy.in d.con.2/7.]
. Tertium,quod ex feudi diffinitione Ftudivticolligiturex
ver. perpétua, eft, quod vtif Htatemia
litas feudi in beneficiarium feu vaflalliim"^ 2
^" 11111
tranfeat, ita vt ad eum ciûfque haeredes t r"nf lr"?
fuos mafculos neenon & fœminas, fi de
his nominatim côuenerit, pertineat [text
cxpreflus-in c.i.§. bencficiû.in quib. cauf,
feud.amitt.] •
Qjiartum,adicctum eft in eadem diffinitione,
rei immobilis feudum fiuebeneficium:ad
fignificâdum quodin remo*
bili non confif tat fcudumxum rerum mo
biliumvilis abiectaqj videatur poffcfsio
[l.firé.&l.rë quaenobis.ff.de acq.poffcf.]
Quarc feudi & in rebus quaefolifunt,folouc
cohaerent confiftere tantum poteft,
velinhisinfumma quar inter res immobiles
recenfentur. [ tcx.cxprefTus in c. Obcrtus.fubfi.de
feu. cog.] E t quoniâ cxploratum
eftannuos céius velres quçannuatim
praeftâtur, interimmobilia computari,
[vt plcnc oftêdemusinfrà,de fucccfT.
§. i4.inver.immobilia. ckdeclarant
fcudift.in prael.fcud.ck in d.c.obertus.fub
fi.] ideo & in his quoque confiftere feudû
poterit. [Iaf.in praei. feu. nu.i 1.17.1/. ]
Qj.iintum,infertur ex his vcrbis(cum
tranlïatione vtilis dominij ) in vailallum

2 J 4 TITVLVS
in vaffallum feu feudatarium vtiletranfire dominium
feu fcudata- [ tex.inc.i.§. prxterea.de capit.Conr.]ôç
n o n fim lcx t â t u m
"ïlinlf P > C vt
reaomimu. r
wf«tibigl.&eft
n i J • a J
tex. in ci. i. vbi enam J3al. dcinuclt. de
rcb.al.facj Quoditaqjnonfolum vfumfruct
um,fed & vtile dominiû habeat vaffallus
probatur hoc inconuincibili argu-
Ex omni per «nento, quod ex omni contractu, quod
petuoeôtra- perpetuam caufam habet, vtile quxritur
au vtile do- d omi ni um.[inft.loc§.adco.ôcl.i4. quod
umnû fuxn ^ ff ^ f u p c r f i c > & c> fî v a f f i u m s de fuo.
•de fcu.da.inuicôc in ci. decontr. int.vaf.
. & al.de benef.vbi gl.J At conftat feudum
-pcrpetuumeffe vt patet ex his quae mox
diximus. Et huius quidem vtilis dominij
Jid vaffallum tranfeuntis magnus eft ef-
Diffcrentia fectus [Bal.in cqux in ecdefiarum.col.7.
interius vti-.de conltit. ] Nimiriim cui vtile competit,
Us dominij,4ominiumj dominus etiam fructuumpc-
v
* u
Uï
/ usfru
" Pentium intclligitur : at qui fimpliciter
" vfumfructum habet, eorum dominus nô
tenfetur nifi poft perceptionem[l.fî vfuffru&uarius.meilemfubfi.
ff.quib. mod.
vfuf. amitt. ] Eft & alia differêtia in exercitio
acf ionum.Siquidcm qui vtile dorai,
-nium habet, prxfcrtur domino directo:
^vbi autem quis vfumfructum tâtum habet,
poftponitur domino. Vnde in exerj
'citio îurildiclionis infeudatx, vailallus
' prxfcrtur domino. Qua ex re reetc inferebat
Bal. [in l.i.quxft.43.ff.de rer.diuif.]
dominum qui alicui caftrum in feudum
concefsit non cogniturum de primis caufis
rufticorum inco caftro feu territorio
inhabitantium,fed feudatarium quiiura
habet vtilia. Ratio eft quia dominus in
feudo folum habet imaginariam poileffionem,atcorporalispoiicfsio,
qux naturalis
eft, penes vaffallum manct : licet fccus
vbi vterqueius efficax in rchaberct,
vt quia vtriq; iurifdictio infolidum competeret.
T une enim meliorem p reuenientis
fore conditionem non dubitatur.De
qua re nos ample cgimus s. deiurif. iudic.
com.Blcf.§.i.
„, , - Sextumquod ex hac infertur diffîni-
Drrethi do- • .,• • i
,
minium pe.tionecolligiturex vcr.(retenta propriétés
concédé- tate.] Nimirum directum dominium pctéremanere.
ncscô Ccdentemremanere[tcx. in cit.c.i.
dccontro.int.vaf. 6c feud. 6cinci.de inueft.dere
al. fac.] Quod vfq; adeo verum
- eft, vt fi in feudi concefsionc pacto conueniffet
vt directum dominium in feudatarium
accipientem tranfirct, diccrecur
natura feudi corrupta, ac (vt aiunt ) alterata,
ita vt alia cenferctur inita conuêtio,
Q.VINTVS.
qua; contractus innominatus habercttir
[fecundum Bal.in c.i.in vlt.col.decapita.
qui cur.vcnd.cxtat folennis decif, Old.de
pon.con. 169.ex prarfenti thcmate.in 1.
du b. princ. quem refert aefequitur Alb.
inrub.C.dedona.col.j. 6c Bal.in prxlud.
feud.]
- Scptimum acpoftremumcolligiturcx
his vltimiS diffimtionis verbis(fub fidclitate
6c exhibitione feruitiorum )nempe
vaffallos feilicet feu feudatarios ac illorum
hxrcdes fideliter feruirc dcberc[vt
exprcfsim extat in c. i.§. benefïcium. in
quib.cauf. feud.amit.]Ncc refert an de illoferuitio
quale elfe deberet nominatim
conuencritjfïuc nihil de co actum fit. Vnde
vt diximus feudum àfidefeu fidelitate
dictumexiftimatumcft[c.i. Ç.nulla. per
quos fi.inueft.] Ita vtin plerifquefcudoxumlocis
vaffallus fîdelis appelletur[c. 1.
an remou. deb. teft. ôc c. 1. \. ôc quia vidimus.
qui feud. da pof.c.i. §.prxtcrea.vcr.
quod iiforte. Qjuxfuit prim.cau.bcncf.
amitc.ci.de côtent.int.dom.ôtfid.] Quia
( vt docte tradit Bal. in c exterum col. 3.
extra.de iudic.)plcnitudofcudinon conftat
abfqueiuramcto fidelitatis.Nifi forte
ita pacto contrahentium conueniifet,
vt abfqucfidelitatis iuramento,feudum
acquifitum fit.[d4.nulla.ôt ci.§.i.quxfit
pri. eau. bencf. amitt.] At vtplurimume
natura feudi eft, vt iuramentum prxttandx
fidelitatis exhibeatur[c. vnico. quai,
iura.deb.vaf.do.fîdel. ] Vnde per quadam
excellcntiam feudum à fide appeilatura
diximus, quod dominus perfonam,hono
rem , ac rem omnem fuam fidei valtalii Fidelitatis iu
committat. £0 autem fidelitatis luramen^inentû fer
tofex vt plurimû promitti folcntà vaf_ contincrc
-
fallis : nimirû incolume, tutû, honeftum,
vtile, facile, ôc pofsibile [ci. de for. fidei.
6c in cit. c. vnico. quai. iura. deb. vaffal.]
E a autemiuratx fidelitatis cxhibitio,ho-g t^
magium, moribus ac confuetudine Gai- magium.
lorû appellatur. Etfi id vocabulum nufquam
apud ius ciuilc, ac feudorum vfus
vfurpatum repcriamus,lcgibus tamen eft
inuentû [Specul.tit. de feud. j.quoniâ v bi
in 1.2.3.8c 4.queft.matcriamhomagij late
profequitur] ôc iure canonico horuagium
in materia feudorum pro fidelitate
ôc obedientia, quam débet vaffallus domino
, fu mitur. [ tex .in c. grauem. v bi gl.
in ver. homagij.dcexcef.prxlàt.in c venicns.de
accufat.c. indignum. de reg. iur..
in antiq. ôc c ex diligenti.vbi Hoftien. ôt i.

ARTICVLVS* QJVAÎ) R
caeteri extra.defymo.] Quodautcm ad
exhibitiojiê ferumorû, perfonalium pertinct
non eft quod diutius infiftamus. Siquidcmin
Gallia npftra>feuda quibus ho
die vtînjur^nullam yçteris feudj quod iure
ciuili obferuabatur imaginera rcferûr*
acprorfus ca in rcimmmtata funt, vt nos
j". oftcdcmus. Et ex his habcs meo iudicio,
vnde facile intclligas quid fit feudum.
. Verùm circa hanc diffînitioncm non
jmpaSaà leuis infurgitdubitatio, An fi in contra-,
namrafeudi ft uf cudi adiectum fitpactum côtrarium
jkna, a!,

* 35 < TITVLVS
iplî fendillas.
Feudum Primum, fcudnm francum appellant,
francum. quod eft ab omni onere ac fcruitutc liberumquo
vtimur franci,quosàlibertatc
dictos volunt.Etpropterea Ioan.And.in
àddit.Specul. fuper rub.de prxfcrïpt. in
vlt.quaeft.Fcudum francum,vocat gcntile,
nobilc, libcrum, & honorificum. Qua
exrcco in loco Ioâ. And. ôc Old.de pon.
con.1,34. quidam miles.ôc C urt.iunior.in
trac~t.feud.in c;,q.ï.par. prima feudi franci
qualitaté fiue natura eam elfe côftituunt
vt fcudatariusfeu valfallus feudi frâci ad
nulla feruitiapatronopraeftâdatcncatur,
[arg. 1. fi quis duas. in princ. ôc in Lin tradendisjin
prine.ff.comm.pra-d.]nifi quid
aliud in concefsione feudi conueniftct,argumento
ducto de vaflallo ad libertum,
quos vtplurimum folcnt compararc feu-
•aif.maxim'cBal.ôc Iaf.inpra-lud.feu. Nec
enim libcrtus vllus domino praeftare operas
tenetur, nifi de quibus in manumilsio
ne conuencrit, vel itatim poft manumiffionem.[l.vt
iufiurand.ff.de opcr.libcrt.l.
vlt.de lib.cau.ôc in ci.de no.for. fidclit.c.
«go N.cxtra.de iureiur.] Quod ôc confirmât
doct .in locis fuprà citatis. ôc nos Gai
li eo iure vtimur.Is enim apud nos mos in
ualuit, vt vaiîalli nulla domino prœftarc
obfequia tencantur.
Ornué - Altéra feudi franci natura eft à caeteris
prietatem in differcns,ac Gallis tantum peculiaris, om
feudari. n cm feilicet proprictatem infeudari,ôcfic
omnedominium tam dircefû quàm vtile
ex côcefsione feudi in feudatarium trâfire.[vt
teftattir Bald. in l.fiplures.in i.col.
ver.dicitur autem feudum francum. C.de
condit.infert. ôc in l.vnica. C. de confclT.
in i/.col.poftloan. Mona.inc.abbatc.de
fent.Ôc reiud.] Et Zaf.in 12. par.feu.concludit
pacf o effici pofle vt dominium dircefû
fimul cum vtili in feudatarium trâfferatur,
licet tûc improprium fit feudum
illud-.igitur ôcid confuctudinc effici po~
terit. [îuxta 1. non impofsiblc puto. ff. de
pacf .jlicet huic fcntentiçrcfrageturlaf.in
praelud.feud.
Tertia natura feudi franci eft, quod Ji-
Feudii fran- cetalioquicx communibusfeudorum v-
CIRM à vafTal ri r '^c J •
loirrequ.fi- «bus nonpofstt teudum non vocatodoto
domino minoalicnari,fub pœnamcommifsionis
aliénai
fc,
pof- feudi.[oimpcrialc. de prohib. alicnac.feu.
per Fed. Ôc c.i.§.rurfus. vbigl.quib.mod.
fcud.amit. ôc in ci.de vaf.qui con.conftitut.
Loth.] aliud tamen in feudo franco
rcceptuin eft, vt nimirum pofsit irrequi-
C^VARTVS,
fito domino diftrahi, vel quacunque ex
caufa alienati. [BaLin Li.col.2/.C.fi à non
compct.itod. ôc confirmât C urt.iunior,in
fuo trac~t.fcuvnpar.q.8."] De qua re expref
fam habemiis confuetudinem.j.cod. 1/4
Yndcin commilfum non cadere intelli-*
gitur valfallus, qui pcrmittcnteconfuctu
dine feudum aliénât citra domini voluntatem.
Quod tamen intclligefaluodomi
ni iure, vt pofsit feudum venditum pro
equalipretioredimcrc.[iuxta 01.$.porro.
quai. ol. fcud.pot. alien.] vel pofsit idem
dominus quintum autfubquintumdena
rium pretij pro laudimiisaccipcrc.[vt j'.dc
obucnt.feud.^.4. ôc /.ôc iuxta caque traduntur
in I.3.C.de iu.cmphyt.l • r 1 /• .
Quarta,hcetrcgularitcr in feudis lecu- f eudo f UCcclaribus
ccclefia nô fuccedat.[§.i.deal.fcu.]
cum eadem feudi capax non fit, vt fuprà
oftcndimus,in §. vit. pra-ecd. tit. tamen in
feudo francp fucccderc illa poteft. [Bal.in
auth.rogati,in vlt.colum.C-ad Trebel.ôc
Alcx.conf.3o.quoniam omnedatura.col.
i.vol.i.] Sed hac non vfquequaquepro»
bata eft fententia. Nec enim id noftra fert
Gallorum confuctudo, nifi quodreceptû
exgencraliconfuctudinc.clcricosfecuiares
etiam prafatos ôc pref byteros fucccderc
in feudis fccularibus.
Quintaeft, quod de feudis francis teflari
licetjCtfi alioqui excommunifeudorum
vfu,ncmini liceat de feudo difponerc,ctiam
in anima falutcm,fcu ecclefiae fauorcm.
Feudi enim formam ac origincm
valfallus immutarenon poteft. [01.$. donarc.
qual.ol.fcud.pot.alicn.8c nos s. ex-,
plicauimus in vltimis § tit. praeced."}
Sexta,quod licet fœminç feudorû fuccefsionii
rcgularitcr incapaces fint. [ci.^^""uecchoc
autem notandum.qui feu. da.poff. 8c derc.
in ci. fu b prin.de grad. fucceff. ] tamen in
feudi franci fuccefsione fublata eft fexus
diffcrcntia,ita vtfojmina-fuccedererepof
fint, perarque ac mafeuli. [Bal.in cit.§.hoc
autem notandum.in vlt.col.vbi allegat.c.
fi cui militi. de capit. extraord. ôc idem in
l.quoties.Cdc fuis, ôc lcg.haer. quod probaruntPont.conf^o^.circaprimum.q./.
col. antepen. Idem in fing.i78.hodic fœmina.ôc
Alcx.conf.2o,.quoniamabundc.
8c confil. 30. quoniam omne datum optimum,
vol. 1.] Bal. tamen fibi parum conftans,cont
rariu m tradidit in l.quoties. C.
de fuis 8c lcgit.haercd.fcdprior fententia
verior videtur, quae etiâmoribus prouincie
noftre Blcfen.rcccpta cft.[vt funt tex.

ARTICVLVS QV ADR
in J.i.j.cod.ck §.9.)'.defiicceff.]Ratio cft,q>
caufa ob quam arccntur fœminae à feudi
fuccefsione eft, quia feruitia domino occa
fionefeudi débita praeftare non poffunt:
at iam oftédimus nulla feruitia vaffallum
in feudo franco praeftare debere:ideo à ccf
fante ratione concludendum eft,fœminas
quoqj in feudo fucceifuras: maxime cum
omnes in hoc confentiant, vt prohibitio
ifta fuccefsionis in fœminis odiofa cenfen
da lit, vt pote velut naturae aceufatrix.
[iuxta 1. maximum vitium. de lib. praeter
C.] vnde Bellou. Bal. 8c AIua.[inc. i.Ç.
quinetiam epif.vel abb.jtradidere fi quod
feudum adferuitium certum côcedatur,
quod à feemina per fe vel per alium explicari
pofsit, fœminamin feudum fuceedere
ckadmittivnacû mafculisfiliis.Qjuan
tomagis igitur in feudo frâco in quo nullum
praeftatur feruitium. (Vuam etiam
fententiam alia ratione confirmo :quod
feilicet alienari pofsit feudum francum
irrcquifitodomino,vt nuperoftendimus
at certifsimum eftvbifeuda pretio acecpto
acquirûtur,8c non gratiosè ac ex mcra
liberalitate obucniût, ad fi lias quoque
feu quofeumque alios haeredes deuolui,
£fecundum gl.& doft.incit.§. 8c quia vidimus.8c
Bal.ibi in ver.dcccdcnti.j E a fiquidem
folet conftitui differentia inter
feudum francum, & feudum rectum feu
perpctuum.quod rectum feudum ex gratia
8c liberalitate concedentis profïcifcatur,
at francum.vt plurimum non nifi nu
rnerato pretio conftituatur. [vide Innoc.
in C2.extra.de feud. ]
Scptima feudi franci ea eft pcculiaris
natura, quod quanuis alias in feudis permiffa
fit reeufatio, ad hoc vt feruitiorum
prarftationé cuitet [ci.de vafTal.quicont.
côftit. L o th. ] tamen in feudo franco non
admittetur pœnilétiafeu facultas renuntiandi
[vt fenfit Bal. in c. caeterum. col. 8.
extra, de iudic C ui ferealTentiuntur caeteri
fcud.in ccaeterum.col.8. extra, de iudic.
] Qjie tamen fentêtia mihi nunquam
placuitj fiquidem id pro conftanti eft habendum.fcudum
francum ab omni feruitiorum
onere liberumatqj immunc efle,
vndecum caufa (vtappellant) refutationis
in hoc tendat, vt quis fcà feruitiis liberet,
nulla ratione eam fuftineri poffe
exiftimo. Et hxc de propria ac peculiari
feudi franci natura dictum fit.
Verum, etfi fupra dixerimus feuda
quibus hodienos Galli vtimur rectèciim
AGESIMVSSEXTVS. z37 feudis francis,quorum naturam proxime
cxplicuimus, comparari, non exiftimes
velim me ex praeferipto voluiiîe inter Vtrumque
feudum omnimodam fimilitudinem
atque conformem confonantiam
in omnibus inducere : fed quod in plurimis
ca omnino conueniant. Ncquc enim
in omnibus ab vno adalterum argumentari
licet: vtnecdelegatis ad fideicômifla
doect Bart.in l.i.de lega.i.
Caetcrùm,quonoscxpeditiorcm viam
faciliorémq; huius noftri gallicani feudi
explicandi methodum fequamur, benc crit
fi quinque huius gradus conftitucrimus,
quibus fïngulis enarratis facile quilibct
percipiet, quae apud nos circa feudum
obferucntur.
Primus itaquegraduseft,ténor inue- Tenorinueftituraefeuinfeudationis,
qui vbiapparet ftitureperpe
omnino,feruanduseft. Quandoquidem ' uo
P r
° le
& e
r n • feruauduf.
ita vlu receptum eft, vt tenorînueftiturae
omni feudorumlegi atqucnaturae deroget,
8c vim contractus ollêdat.ca enim eft
in feudis velut régula atque lex [ vt eft cgregius
tex.in ci.de duob.frat. à capit.inucft.&in
cfi cui militi.jr.de ex traord.cap.
Bal.in proœ.fcu.per d.c.fi cui militi. in his
verbisfTenorem tarrien inucftiturae,nccnon
vim vcrborum,ac fenfum contrahen
tium intuentes) Idem in 1. quotics. C. de
fuis 8c lcgit.& eft text.in ci.fubfi.de frat.
de no.bcnefic.inueft.8c c.i.in fi.de fuccelT.
feu.ôc c. vit. per quos fiâtinueft. & ci.de
feu.non hab.prop.nat.] Nam per pactum
à propria natura côtractus recederelicet,
itâqj naturamvincit. Verbigratia,eacft
peculiaris feudi natura, vtalienarinôpof
fit:ponft nihilominus pacto conuenin vt
alienare liceat.[iuxta Lpacifci.de pac.lf.6c
tradit Bald.in d.c de feud. non hab. prop.
ïiat.Idcm fenfit Pont.conf.i.ôc conl.33.vi
fo inueftiturae tenorc. 6c con. 4 9 4 .in cafu
propofitae confultationis.C urt. f enior.in
con.4 9. mémorise recolendae. verf. primo
igitur pro folidifsimo argumente 6c iun.
in ô.par.i.par. fui tract, de feud.] Vcrùm,
quoniam hodie obinueftiturarum vetuftatemnonitade
carum tenorc conftarc
poteft, folcmusin hocregno addinumeramentarecurrere,8c
(vt appellàt) aduocamêta
feudi (ira enim profefsiones feudi
quas vaflalli dominis luis faciunt appel
lant) Dcquibusfpecialiseft titulusinfrà
înfcriptusjdeâduoc. 8c dinumera. in quibus
fiquid inter dominum & vaffallum
exprcfsim conucnerit,quod etiam feudi
H ij

a 3S TITVLVS
naturae repugnet,illud omnino fcruâdum
eft,per eaquscmox diximus.
Pittiaecon- Secundus gradus cft, Sideinucftitura
fiictuiloat- n o n conftctnequc per dinumeramentotenditur
vbi tenorcm,ad vfum ac confucmdinem
ucftiturx nô patnae in qua fitum cft feudum, recurrere
couftat. oportet. inueterata enim confuetudo pro
pacto habetur. tum quia cofuetudo quid
velut innatum dicitur.tum quod ea quafi
pactuma;ftimatur.[vttraditBal.con.3i8.
quidam nobilis.col.2.vol.2. & not. in 1.2.
de pact.facit.$. ex contrario, de iuf. & iur.
ôc c.i.qux fuit pri.cauf. ben.amitt. ôc cap.
obcrtus.§.ftrcnuus autcm.de fcu.cog. Socy.conf.67.
vins inueftituris.nu. 13. vol.i.
tcx.cft.in c. ex caufis. in ver. libcllariae. de
pac.côft.] Vnde 6k Raph.Cuma.c011.163.
fub fi. 1. col. dicebat feuda proprie in iure
non confifterc, fed tota à côfuetudine patriayn
qua fita funt,pcndcre.C ui fententix
adftipulatur Bart. in 1. vt iurifiurandi.
§.liberi.ff.de oper .liber. ôc luculenter Bal.
iac.queinccclcfiarum.col.4.verf.fcdftatim
queritur.cxtr. de conftit.dicebat feuda
nuliamàiureprefcriptara rcgulam haberc,
fed cam tantum in his feruari, quam
defignauerit confuetudo. Etidcirco contradtum
feudi anomalum acirregularcm
appellat. Vnde inferre licct,quod etfi ven
ditor regularitcr de euidtionc tencatur,ôc
ad id quod intereft, fi aliquod feruitutis
onus rci quam vedidit, impofitum tacuerit
: fi tamen feudum vaencat non expreffis
ciusoneribus,quaeàconfuctudine introdu&afunt,minimb
vêditor tenebitur,
nec de cuictionc, nec ad id quod intereft:
cum in huiufmodi venditionc tacite veniant
onera confucta feudi.Notoria fiqui
dem eft omnibus cofuetudo, à qua ctiam
informaturaedeelarationem recipitornais
ac*tus,tam vltima: voluntatis.[l. fi feruusplurium.fub
fi.de leg.Moder.Mcd.in
1. vt liberis.C .de collat.]quàm ctiam inter
viuos.[l.quodfi nolit.$. fi afsidua.fF.dexdil.
edic. Ôc l.circa. Cloc] quinetiam 6k
quscunquc alia difpofitio. [vt docet Anchar.in
repctitione.c.quia proptcr.in fi.in
4.oppof.dercfcript.in 6.]
Confuctu- Cœterum circa hune fecûdum »radum
t n a
ciaiemma- potifsimum annotanda veniut. Prigisquàmge
mitm vt quas dicimus, intelligantur de
rend! 01
" c ô l
; u c t U ( i i n e
fpeciali, cum ad illam potius
quàm adcôfuctudincmgcneralem fitrecurredum
ctiam in yfibus feudorum [per
c.Obertus.defeud.cog.vbiBal.ckPrçpo.
Mediol.Idcm Bal. con. 170.ad cuidétiam
Q.VARTVS,
lib.2.]De gencrali autem nos proxime
dicemus in 3. gradu. Sccundum rintclli- Confiiez,
genda quoque ifta de confuetudinc loci dolociinfpi
in quo fitum eft feudum feruiens, 6c non f'f d
* in
„1 Ut>
in quo htum citreudum dominans.C on- dum fetuie».
fuetudo quippe loci in quo pofitum cft
feudum feruiens eft fequenda tam in fuccefsionibus,
quàmlaudimiarum ôc feruitiorum
pixftationibus: quicquid de ca re
dubitauerit Fab.nofter,in l.cûftos populos.
C. de fumm. trinit. in Q.COI. vbi hanc
quaeft. nominatim mouit. ca enim verior
mihi femper vifaeftfentctiacxiftimâtiu
"confuetudincm loci vbi eft feudum fer-,
uiens magis fpectandam. In quam moueor
ex decif.Bart.6k caeterorum interpr. in
d.l.cun&os populos,exiftimantium ad
iudicandum de re aliqua, aut ipfius qualitatc,aconcribus,fcruandam
effeloci in
quo illa fita cft, côfuetudinem. Qjiod vero
fpeelat ad contraéïum, 6c accefforia,
qnae circa contractum verfantur, tum infpiciendam
effe loci, vbi contractum cft,
coufuctudincm.Et quod ad folcnnia pertinct
infpicicndam confuetudincm loci,
in quo inftrumcntum conficitur feu paffatur.
[ 6k ita exprcfsim decifum eft ab
Oldr. con. 1 s 9. ex prxfcnti themate. in 2.
refp. arg. 1. fi ferui vcftri. C. de nox. aft. 1.
vcnditor.^.fi confiât, ff.comm.prard.l. vit.
§.penult.ff.de mun-ôc honor.6c l.faccularij.Ç.quxdam.de
cxtraord.cognit. ] Vnde
prouifio feu gratia Rom.pontificisaccipiendaeftfecundum
confuetudincm loci
in quo fitum cft facerdotiû, fuper quo ea
interpofita cft [c.cum oîim.extra.dc confuetud.ck
c. licet Romanus. de conflit, in
6.] Vndcinfert Oldr.cum in Romaniais
mosinualuerit, vt feuda citra commifsi
pcenam alienare liceret, illud à vaffallo
poffe impunealienari, licet à principe Siciliac
conceffum fit, in cuius regno feuda
alienare non licet. Qjuibus addc qus tradit01dr.con.i68.adprimamquçftionem
1. réf. vbi difputat eam quxftioncm, qua
dubitatur quis locus eo cafu attendi debeat
, an is v bi facta eft gratia, an locus in
quem conferturîac concludic quod etfi
probabile videatur confuetudincm loci,
in quo fac"ta eft gratia,attcdi deberc. [arg.
l.cumantiquitas.C.deteftam.Ôtl.iriunus
de lcg.3. ] verius tamen fibi videri, locum
infpicidcbcre cum,in quo fitum cft bencficium[arg.t.
vlt.de tmic.ff.6k l.vinum.ff.
ficcrt.pct.] rationem reddit quod actu s
cuius expeditio in tertium locum confert

A R T IC V L V S C^V A D R j
iurifdictionem, in illo loco jntelligitur ce
Jebratus. [1.3. de bon. auth. iud. pofsid.1.
contraxilte.de act. ôc obligàt. & hanc no
ftrarafententiamprobat.Bal. incin çaufîs.Z.penult.infuagl.in
ver. & fi quacontrouerfia.dcpac.conft.ck
Math.de affl.in
trac, de protomi. in pr. in ver. Item pone
quod ilh terrx. col. 18.] ideo fi Imperator
côccfsit cuipiamTufqo feudum caftri in
Alemania fiti, videtur illi côcefsiile fecun
dum confuetudincm Alcmanix. Et ita
non multis abhinc temporibus, ex confilioprimorum
curixParifiêfis, iudicatum
cft àiudicibus Blefenfibus,in caufadefeu
do Brofsix controucrfa.Brofsiaenimin
comitatu Dunéfi fita, tenetur in feudum
à terra quadâ in caftellania Blcfenfi fita,
vbi quintus ôcfubquintus debcntur,ex
confuetudine generali.Q.dcobucnt.fcud.
§. 4. & c] at in comitatu Dunéfi ex confuetudine
locali nondebentur laudimix
quinti 6c fub quin ti.fcd rachatus tantum
i.annata feudi. [ ^.i.ôc fi.de feud.jj.in conf.
Dunen.]Côtrarium tamenfenfiife viden
tur But. ôc extericano. 111 c.in prxfcntia.
extra, deprobat. Alex, de Immo. in con.
124. conhdcratis his. v ol./. Ang. in au th.
dcnonalieiian.§.emphyteufim. Ôcin 1.2.
C.dciu. emphyt. Dcci.inl. femperin ftipulationibus,rf.
de reg. iu r. Vcru ca apud
me non tantifunt porideris vt non exiftimemfemper
att endendam cfleloci, irt
quo extat feudum feruiens, confuetudincm,
per ea quxproximein cam partem
adduximus. Et quae in oppofitum adducta
funtnihil vrgerc mihi videtur. locum
quippe habent vbi agitur quxftio.num
emphyteufis adfilios tranfeat, ôc ita confuetudo
verfatur circa dubium contracfus.Nonmirum
ideirco fivbideviribus
contractus tractatur, infpiciendà fit confuctudo
loci in quo geftus cft, & non vbi
res quae in contractum deducitur,fita cft,
[per ea qux concludunt doct.in ck.l.cunctos
populos. & tex.in 1. fi fundus.ff.de
euict.]T ertium cft quod ex fcudorûconfuctudincs
locum etiam habent in feudis
ccclcfiafticis prouincix noftrx. Cuius rei
ratio reddit ur à B arb. & Bal. in c. exterû.
extra, deiudic.
Tertius gradus,vbi non reperias aliquamfpecialcmconfuctudincm,quxdubitationem
tollat fuper feudo emergeritem,
rcCurrendum cft ad confuetudincm
gcncralem regni. [iuxta l.dc quibus. ff. de
icgib. iunct. glo. 5c illic late Bart. Se Mo-
GESIMVSSEXTVS. * 3 9
dcr.ôc in I.2.C. qux fit lon.confuct.] C uius
quidem conf uctudinis gencralis in regno
circafcudaobferuatx placet aliquot
capita referre. Primum, ex vfu generali
regni feuda inftar patrimoniorum redacta
funt,ita vt dchis vaffallus hberam habeat
difponédi facultatcm, fiueper viani
contràct us fiuc vltimx voluntatis.[ita te- Aliquot ca-
ftaturFab.inft.dclcgit.patr.tut.§.i.6c§.i. P' ta
tonfuc-
inft.de empt. & vend. Se in auth. ingrefsi. ^ S V a
C .de facrof.eccl.]Sccundum,in his feudis f/uda"!
5c fœminas, Se mutos, aliofque imperfec"t
i corporis velanimifucccdercreceptum
cft , contra communes iuris feudorum
régulas. Idqucearatione quodnulladominis
feudorum hodie debeâtur feruitià,
in quorum locum introductum cft, vt rcr
gi ad bellum proficifeenti fuppetias ferre
debeât vaffalli, pro modo ac quahtatc feu
xftimatione feudorum. Tcrtium, monachos
ac rcligiofos (quibus 5c monachas
comprehendi oportet) in feudo non fuccederc,quod
Sciure communi fancituni
erat.Qaiart0,manus mortuas, quxcuuq;
illx fint, feudi prorfus incapaecs elfe, tam
in acquirendo quàm retinendo. De quo
nos fuprà abundc vidimus.
Qjnartus graduseft, vbi nos déficit ôc
tenorinûeftiture,ôcconfuctudo tam fpccialis,quàm
generalis,ad ius fcudorum,de
quibus extat conferiptus liber (de quo
multidubitantauthcnticufne fit) recurrendum
ccnfeo.[c. obcrtus.de feu.cogn.J
Nam ôc is feudorû liber, licct ex priuatis
tantum Medidlancfi. confuctudinibus cô
pilatus fit,eft tamen ab Imperatore apçro
batus, 5c v bique gentiuni receptus.[vt tcftatur
Bal.Yler.iaf. ôc Modcr.inprxlud.
feud.] ita vtiiliûs libri capita, nedûad detcrminationemcaufarumfeudalium,
fed
Ôcquafcunquc aliariim ciuilium allcgari
pofsint.[Mod.inl.diuortio.in prin.ff.fol.
matr.]nifi in his queàiûreexorbitant..[vt
nominatim docet Oldr.confi.i/j.cx themate.verfic.circa
fecundum.]
Qjiintùs ôc vltimus gradus,eft ius corn
munc,quod licet nec iùs, nec nomen quidem
feudorum cognouerit, vt pote qux
multis poft temporibus intrqdjictae fûerint[tefte
Bal.in c.qux in eçctÈÊarum.col.
y.cxtr.deconftit.]taraen vbféa quxfuprà
commemorauimus, non extant quibus
dubium aliquod difloluamùs, ad illud rccurrcrcabfùrdum
non cft^vt eft tex.in c.
obcrtus.verf.ftrennus.de fcù.cog.vbi glo.
'«lurimum à Bcll.cômendata.faciunt quse
• H xi)

tradit Accur.ck doft.in l.i.§.penul.in ver,
impetrabile. de aq.quotid. & a»ft.5c in l.i.
§.cum patronus. in ver.cum inimicis.de
off.pravvrrb.& gl.in ci.de fuc.feud.5c quç
not.Alex.conf.j-.fi vcrafunt.num.4.vol.
cBal.inl.libcrtilibertaeqj.C.deoper.lib.]
Qjiibuspoftrcmo omnibus deficictibus,
f^VINTVS,
defimilibus ad fimilia procedendum eft:
tum 6k adargumctaac iuris ciuilis ratiocinationes.
Nam nec nouum exiftimat
Bal. caufas per rerum argumenta definiri
iuxta[l.quifilium.§.Sabinus.ff.adtrebel.
facit 1. Acmilius.ff.de minor.]
ARTICLE QJVA RE NTE SIXIE S M E.
f^Par la couftumedefdictz conté 5c bailliage de B lois, 5creflbrtsd'iccluy,
fiefz fepeuuent acquérir, tenir 5c pofleder, indifféremment par hommes
8c femmes nobles ou roturiers. Et foit qu'ilz foient pofTedez par nobles
ou roturiers ne fe mue la nature d'iceux.
§. B RIM V S.
t^Confuetudinccomitatus acprouinciaeBlefenfis feuda acquiri, tencri,ac
pofsideri indiferiminatim 5c per mafculos & per fœminas, nobiles plebeiosve
poflunt. Q^uaefiucànobilibus,fiueà plebeispofsideantur, fuam
non mutantnaturam.
Xhaccôfuetudineduopotifsimû
introducûtur,quae cû communibus
feudorum vfibus ora
nino pugnant. Primum,fœminas
elfe feudi capaces,ita vt quaererc Ôc
quxfitum retinerepofsint,atquein eo fuc
cedere.[vt hîc ôc §.6.ôc J.o.j'.defucefT.Etfi
omnino contrarium iu,rc communi feudorumrcceptum
fit.[c,i.§. hoc, autem notandum.qui
feu.da.poff,]& elegâter profequitur
Bal. in l.quoties. delegit. haered.]
Secûdum, licet communi feudorum
•iure.aliud effet feudum nobife, quod pof~feiforcm
nobilitabat, 5c aliud quod Burgenfc
dicunt, quod poffcflorcm non no bi
litabat.[fecundum Bal. in pradud. fcud.in
to.diuif.Bellou.5c lo.And.in addit. Specul.in
rub.depraefc.8t alij: quo etiam fpe-
. ûat quod ait L uc.de penn. in 1. muliercs.
de dignit.lib. ta. C. quem ex comitatu 5c
Baronia 5c territorio,cuiineft iurifdicfio.
nobilitari.] Hodie tamc ex confuctudinc
noftra, fublata eft omnis huiufmodi diffe
rentiacirca nobilitatem, arquatâquefunt
omnia feuda, conftitutûmq; eft,fîueànobilibusfiueà
plebcispofsideantur.eorum
naturam nôimmutari. Vndcdicebat In-
. nocin cvcrum.fub prin.ext.de fo.comp.
quemlibet dominum feudalem, cuiufcun
. que conditionis fit,ctiam rufticum, in rébus
feudalibtis iurifdicfionem habere ex
Fcderici çonftitutione feripta, inl. impe-
, rialcm.§.praeterca fi inter duos, de prohib.
fcud.alicn. Nam ôchociurcvtimurvtin
rufticum pofsit feudum transferri,qualiter
crat ohm reccptum.[oi.§.cx eadem lege.
de C orr.] facit quod eo in loco notant
Praep.ôc Bal.rufticum pofle emeredignitates
5c iurifdicf iones quae funt propnum
yenditoris patrimonium. licet iure communi
eae res extra hominum cômercium H o

ARTICVLVS Q^V AD RACESIM VSNON V S.

ft- 44 . ' / '> T î f V L V s
iuccipfo ateiçtitur. [tcx in cquoniam. de
proh.feuahea.per Loth.c. imperialem.Ç.
prxtcrea.de prqhïb.feud.alien. per Fedcr.
c. vnico.in pr.dccap.Corr.Sc ci. quo tèp.
mil.inuçft.pit.deb.J>fempc vafTalius qui
hancinueftiturx rcnouationcm, qux eft
veluti quidam dcuotibnisacrecôgnitio- '
nis cenfusy àdominointraammmnonpc
tiiftetjtanqùam ingratus, vt quiaieuerea
tialis ccnftisprofcfsio effet omiffa,benefi
cio priuari mercbatur.[tex.in c.i.quç fuit
p ri.cau. bencf. amitt. v bi vberrime déclarant
Yfer.BeftouiJ3ald.AIuar.Pjrxpot.8c
alij.&pulchfcglo.inc.i.^.nulla. per quos
fiât inueft- & exteris plenius Hoftien. in
fumma tït.dé feud.§. quod ius acquiratur
va flallo-Verfî. vel propter iniuriara- vide
Guid.Pa.in dccif.dclph.qu.164.] Quod
autem ad feudum nouum pertinet, clarura
cftnifi quis de eonoue fuerit inuc,
ftitus,ncc açquirinec trâfmittiillud pofle
£ c. feiendurô- qutb. mod. feud.' conft. po.
B alin l.i.q«xft-4.fï.de rer^diuif..]
Alterum eft quod licetin hac inuefti-
0 t u r a t r i a
K^ddi» reperiamus vocabula, quxcuntem,homa-
dem habere videantur fenfum,rc tamen
gium&iara ipfamultum difcrepant.eafuntfidclitas,
mentuni. homagiura/&1Uramciitum. Deduobus
primis hic, vt vides, habetur mentio, de
iuramento autem ntillibi in toto hoc voluminc.vndc
illud iuris co'mmunis difpofitioni
reli&û cenfeturf_l.fi vero.§.de viro.
ff. fol. matr. & nos fupra difeufsimus in
procm.fcud.j Quod autem homagium &
fidelitas diuerfumquid fignificét, cxmul
tis locis colligere licetf ex hoc§.z.& c.ex
diligcntcr.de fymo.ibi. vt ci homagium
facercs 8c fidelitatem prxftarcs. & ita Vt
diuerfa ponuntur in c. veritas. extra, de
iurciur. 8c in ci .de reg.iur.in au t. Se in cle.
paftoralis.dcfent.&rcindicvbigl.] Vnde
Ab.[in cit.c.cx diligeti] ait homagium
effe quando quis genibus flexis, iuncf ifque
manibus intra manus domini pro-t
mifsionam émittit.ita vtillud(vtaiunt)
homo feu vaffallus efficiatur. Ethûchominem
ligium appellan t.F idelitas autem
noneftahud quam fides fimpliciterdominis
promifla. Sed ex hac deferiptione
non fatis liquet quid ca duo vocabula fignificent.
nec etiam fatisfacit Bar.inl.i.
in pr.col.7. de appcllat.ff. Bal. autem rem
& melius & exa^ius declarans in c. qux
inccclcfiarum. col.6. fie homagium diffinitÇqua
etiam diffinitionc Se fidelitatem
*omprchendit)vt fit quxdam ^biecfio
Q.VINT V S. *
contra naturalem libertafcm introdii&a
ih Capite libcro, q"Ham vaïTaîlus ratione
feudidebet domino. Eèhac quidem fubieft
ioncm odiofam feruitutem appellauit
ï idcra,lnaddit.acl Spicul.tit.defeud. Dux
porro homagij fpecics traduntur in gl.
urig.fn^l.paftorâfisàn Ver-, hâmoqucligius.
v-fcnimirum aliud fit*ligium, quod
i regi praîftari folet, velImpcratori, nulliusaliu&fidelitate
falua : Se alterum non
ligium, quodaliisàprincipcinferioribus
fi t,falua femper fuperioris auclorirate.Si-
- quidem in quolibet fidelitatis facramento,perpetuo
ius principis exceptum in-
• tdligiturfcveniefltcs^cXtra.dc iurciur.]
Ideo vaffallus minimetenètur dominum
Li
8'um ho-
Non II
fuum iuuare contra principèm.ff ta fenfit Non p0(re - Specincit.§.quoniam vcr.t/.] vnde quis V
non poteft cfTc homo ligius plurium:
.. vaffajlus autem quis poteft effc plurium
faluo fôperiorisfSpecuLin code ioco.ver.
io.Se Bal.in addic] ' . *~ %
Ego porro, vt clarins hanc homagij Se
fidelitatis differentiam explicem, exiftimo,
fidelitatem Se homagium fiefehabexe,vt
genus Scfpecicm.Fidelitasenimnomen
gencris eft:Se eft illa obcdientixprxftatio,
8c fidei fponfio, qux fine diferimine
Se ad temporalia Se ad fpiritualia fc habet.
{de fpiritualibus text. eft in c dilccti.
cxtra.de maio. 8c obedien. 8cc. ego N. 8c
CHullus.deiurciur.extr.detcmporalibiis
autem fatis notum eft ex prxfenubus côftitutionibus;]Etideo
tamlatum eft fidelitatis
vocabulû, vt ckelerici 8c laici, quibus
rerum aliquarumeommittitur adminiftratio,
ad fidelitatem prxftandam teneantur,
fiue in tcmporalibus, fiuefpiritualibus.alio
autem nomine quàm ex eau
fa adminiftrationis nontcnehtur. Vnde
nccclericiepifcopo rationcfufceptiordtnis
fidelitatem iurarc tenentur,nec fubditi
ratione iurifdictionis, fed ob feudum
duntaxat.fd.c nullus. vbi id nominatim
refert Cy. poft antiquos interprètes, vide
qux not.Bal.in Ci .qual.iura deb. do m. fide.
Quod etiam fenfit Guid.Pap.indccif..
dclph.q.307.fi aliquis.inpr.] Homagium
autem eft fidelitatis fpccies,quod in rebus
teraporalibus tantum prœftarifolet.[tex.
in c. vit. de rcg. iu r. irt antiq; v bi id nominatim
Inno.] Poteft itaq; in cum nxodum.
diffiniri, vt fit fidelitatis prxftatio.fcu fi->
dei fponfio,quefeudi velalicuius rei teraporaliscaufa,
domino fit. Vel ita[fecun-
•dum Prxpo. in prxlud. fend. col. 19.] ho-.
lÉ
duos in principesî. gnofccre, at
qacm p0(Te c
rte plurium
xaAailum.

ARTICVLVS QJV
magium eft fidelitas hominis domino pro
temporalibus facta.
Qjuod vero ad iuramentum pertiner,
in rnateria, de qua in praefcntiarû agimus,
nihil aliud efleputo.quàmfidelitatis facramentum,
quod vallallus domino praeftat:vcl(vt
magis appofiteid definiamus)
«ftiufiurandumillud, quo mediante vaffallus
fidelitatem debitam domino praeftat.
Qjiod quidem fcx continet capita:
incolume,tutum, honeftum, vtile, facile,
ôc pofsibile.[c.i.dc for.fidcl.ôc tit.qual.iu.
dcb.dom.fid.6c titu.feq.de no.for.fidel.ôc
jn c.ego N. de iureiur. quibus in locis ample
deferibitur fidelitatis, fidclitâtis, hojnagij
Ôciuramenti forma quae à vallallo
praeftaridebent, ôc quomodo offerri debeant.]
Porro,etfiquihasnoftrasconfue
tudines compilauêre, nullam iuramenti
mentioncm feccrinr,idcm,opinor, rati illud
eue ac fidclitatcm,tamê ego eo adduci
nonpoffum, vtnô credamilla admodum
• differrc.NamfidelitaSjnudarcpromifsiopifFcrentia
. , . n r* .
interfiddi- ne.fcu folo verbo pradtatur, ficut nudum
utem &iu- pacf um folo confeufufieri dicimus:atiuiwaentum.
r a m e n t u m > religioniseft vinculum quod
pacfo.velfidelnati, vel alicui ali j ac~tui legitimo
eius firmandi caufa aducitur. V ndcadpofitedicebat
Oldr. [que refert Bal.
In l.vlt.fub.princ.C.denonnum.pec.Jiulamentûnihiladactum
confenfufafturii
addere praeterquam religionis vinculum.
ôc dofte P raepo. [ in ci. nulla. per quos
fiacinueft.] fidelitatem elle c propria feudi
effentia, Ôc ideo fidclitâtis prarftationé
remitti non polie, ac îuramét um quidem
I N QJV A G E S I M V S. * 4 3
pofre.[texid.c.hulla.ôcglo.ihc;vcritatis. Fidelitatem
è ( e a d l
extra.deiureiu.] Igitur iuramentum non
cftdefubftantia.fcddenatura duntaxat,
jdeo pacto remittitur [ Accur.in l.pafta pa&onon
conuenta. ] maxime cum inter fimpliccm P oilfc
-
promifsionem ôc iuramentum deus non
fàciat differentiam[ciuramenti.22.queft.
/.plene doft.in ci.extra.de pac] vnde
Bal.[in l.fi quisferuo.C.demanumif.] do
cet infanticoncedipoffe feudum, etfi fi-_e"f remrttip0 C
delitatisfacramentMmpra;ftariabeonon
pofsit, co quod fidclitâtis iuramentum
non fit èfubftantiaipfius fcudi.tum quod
ôc feudum magis accédât beneficio quam
contraftui [ fecundum cundem in. perfonam
per quos fiât inueft. ôcDeci.inl.
fœminae.§.impuberes.ff.de reg.iur. Curt.
in vit. quaeft. fui trac feud. Ôc Zaf. in fuo
cpit.par. 12.concluf.12.]
Tertio adnotandum eft quod licet iure
communi,vbi quis femelfidelitatis facramentum
praeftitiffct domino, illud iterato
praeftare non tencretur,nequeillineqj
iiliUs haercdibus,[tex.in c vcritatis.extra.
deiurciur.] tamen hoc iure noftro municipali
aliud eftobferuatum , vt nimirum
ex quacunque parlc,fiue domini, fiue vaf
fallifiat mutatio,reitcrari debeat facramentum.
Sane iure communi haeres vaffalli
renouare quidem facramétum tenebatur.
cum iuramentum ex parte eius cui
illius praeftandi onus incumbit, pcrfonale
fif.ex parte autem domini, eui illud praeftandum
eft, realc[Innoc 6c Bald.in d.c.
veritatis.] vnde prouerbio ia&ari folet:
Nouusha-rcs,nouum iuramentum.
ARTICLE CIN Q^V A N T I E S M E.
^.Item quâdil aduichtquclafoy faultdu coftcdufeigneur.lediftfeigneur
eft tenu fommerfon vaffal de luy faire la foy ôc hommage. Autrement le
vaflal n'eft tenu la luy faire. Ce que ledict l'eigncur de fief peult faire en
trois manières. La première eft par cry.pubhc, quand lcduft fcigneur a
droitt de chaftcllcnie,en le faifant publier à cry pu blic aux lieux acouftumez:
ôc que l'afsignation de luy faire les foy Ôc hommage porte quarante
iours.
ARTICLE CIN QJV ANTE ET V N I E S M E.
fgltcm, la féconde manierede fommer fon vaffal pour faire la foy ôc hommage
à fon fcigneur, eftdclefommcràfaperfonncjouàfondomicile, ôc
de luy déclarer ôc faire fçauoir qu'il eft fon fcigneur defief àcaufe de tel
héritage, par les moyens qui luy déclarera, ôc le fommer de luy faire la
* foy.

144
TITVLVS C^VItfTVS.
ARTICLE CIN Q.V AN T ED E VXIE S M E.
f^Itcm jla tierce manière de fommer fon vaflalfcfaift par empefehement,
lequel empefehement vault fommation. Et fedoibt intimer & notifier
au valTal ou détenteur de l'héritage empefehé.
§. Q^VINTVS.
e^Cum fidelitas à parte patroni déficit, patronus ipfc clientem, vt fidelitatcmhommagiumquefibiprsftctjinterpellare
débet. Alioquifica resilli
denuntiatanon fucritifta prçftare non tenctur.Interpellari autem tribus
modispoteft. Primo quidem edicto publico in locis confuetis, prarconis
voce promulgato, fiquidem patronus caftcllarem iurifdictionem habuerit,vtque
dies dictafidelitati 6c hommagio praeftandis quadragintadierum
fit.
$. SE XTVS.
^Secundus interpcllandi clientis ad huiufmodi fidelitatis 8e hommagij
prxftationcm modus eft, cum in pcrfonam,au t ad domicilium illi à parte
patroni denuntiatum cft,fc illius patronum effe,caufis ab eo declarandis,
illum intérim de fidelitate praeftanda monendo.
$. SEPTIMVS.
^Tertiusinterpellandi modus fcudiprxhenfioncfit,quç quidem prachenfio
interpcllationi vocali a»quipolet. Cjjiœ & ipfi clienti, aut ipfius feudi
appraehenfipoffefforidcferri,denuntiarique débet.
Vo nos paucis hxc tria capita
explicemus,meminiffe oportet
tam iure communi feudorum,
quàm hoc noftro municipali,
feudum, fiuc antiquum fit, fiuc nouum,
femper noua indigerc inueftitura: quod
ôenosproximediximus. Verùmid quidem
diucifo modo iure feudorum contin
git.ncmpe vbi fuiffet antiquum feudum,
ob quod renou-anda fit vetus inueftitura,
nouus hacres fucceffôrue petiturus antiquar
inueftitura: rcnouationem,coram pa
trono intra annum fiftere cogebatur. In
nouiautem feudi inueftitura non idem
obferuatum eft. E am enim dominus vaffallo
vitro offerre tenebatur. [ita docent
Bell. B al. 8c Pracp o.in c.i .§.nulla.per quos
fi.inueft.] Ad cuius rei intellect um,praemittendum
cft quod tradit Bal.in l.i.q.4.
ff.de rer.diuif.quod licct antiquû feudum
nouam inueftituram minime requirat, co
quod ex antiqua prsdeccflorum inueftitura
iam quarfitum effet, [cap.i.verfic.per
inueftituram patris 8c aui.de feu. March.
ôc cfcicndum.de feud.cogni.]tamen quia
abfque noua inueftitura conferuari non
poterat, haeresantiqui vaffallî huius veteris
inueftitura: renouationcm à domino
peterc tenebatur intra annum ôc menfern
fi miles erat. [cap.i-.quo temp. milit.]
vel fi paganus aut pnuatus, intra annum
Ôc diem.[c.quoniam. de prohib. alien. per
L oth. ôc c.imperialem.§. fi quis. de profil,
fcud.al.pcr Fcd.] Alioqui per eorum temporum
lapfum,feudûin commiffum incidebat.
N eque in hoc aliqua requirebatur
domini interpcllatio. Atdiuerfum obtinuit
in feudo nouo,vt dicam j'.codem §.8.
Caetcrum, hac confuetudine îuducta eft
noua forma inueftituram petendi,tam no
uam quàm antiquam : nimirum fi à parte
vaffallidefecerit fidelitas, fucceffor in feu
do, fiuc titulo vniuerfali, fiucparticulari,
tenetur nouam fidelitate domino offerre,
ôc ab eo inueftituram requircre abfqj aliqua
domini monitione,feu dcnûtiatione.
At vbi définit fidelitas ex parte domini,
tune eft mon end us atque interpellandus
vaffallus à domino, de fidelitate fibi praeftanda,
fecundum formam hictraditam.
Qjiae quidem differentia defendi poteft
ex reg. quam tradit Bal. fjn c.i.^.licet.in 1.

ARTIC. C^VINC^VAG
AOt.il de feu", fue. côntr.int. dom.Ôc agn.]
Ei nimirum qui aliquid de nouo confequi
non vult,fed ius iam quaefitum tâtum
conferuare,nonincumbitofferédineccffitas,
fed débet cxprcfsim ac nominatim
rcquiri.[not.in l.ftipulatio.§.i. dcno.opc.
nuntiat.Iaf.in pra?lud.fcud.24.col.ver.4.
adidem.]Connrmaturck ex eo quod tradit
Accur.[in l.xdilcs.i.$.vltim.ff.deaedil.
edieper illum text.& per l.Iulianus.§. offerri.ff.de
act.cmp.ôc l.vcditor. ff. comm.
pred.jeum qui & dare ôc accipere habeat,
prius offerre debere, quàm quod illi accipiendum
fit, petere. Vnde feite docuit
f ulg.in l.filix.C .de collat.eum qui ex vcdito
agit,prius precium offerre debere: &
eum qui agit ex empto ad precium, rem
quoque prius tradere necefle effe. [fa.tex.
in ci .fub fi. an ille qui interfeefrat. dom.
fui.]Sed hocintelhgitBald.fi nonadie&a
elt dies. Nam dies adiecta pro homine întcrpcllarc
dicitur, quare tune fponte offerre
tenetur. [iuxta 1. item illa.in prin.ff.
de côft.pecu.] Id quod mihi optimè videtur
infecutinoftrates,quiccrtum tempus
itatueruntadinueftiturampetendam, &
oblationcs domino faciendas,videlicet vi
ginti dierum, cum per alienationem déficit
fidelitas: Ôc quadraginta dierum, cum
mortedcfinit.[vt ''.eo.$.8.ôcfcq.]Vndefit
vt cû certa dies praefixa eft, hodicid apud
nos receptum fit,vt fiuemorte,fiucper alicnationemmutctur
vaffallus,nulla rcquiraturadmonitio,fucccdentcfupraditta
reg. dicm pro hominc intcrpcllarc.[l.
magnam.C.decontrah. 5c committ.ftip.
tcx.cft.cxpreffus inl.a.vcr.nequepraetcn
dcntcm.C.deiu.emph.vbicaeterifcrib.]
Caeterum,in cafu in quo vaffallus à domino
intcrpcllâdus cratdefidclitatepra:ftanda,dubitatum
eft, quo modo quaque
via id faciendum effet, vt conftat ex gl.in
ver. legitima.vbi Bal. in c.i.§. adhaer.verf.
vlt.de pac feru. vbi plures iftius denûtiationis
modos afsignant. Primo quod fiât
per ipfum dominum, vel eius procuratorem
[arg. 1. item vcniunt.§. pctitam.ff. de
petit.haeredit.] Secundo, per nûtium,qui
litcras à domino feriptas terat, quibus hu
ius rei eum certioré faciat[arg.l.optimam
in fi.decontra.vel committ.itipul.] Tertio,
per trinam monitionem, fpatio competenti
inter vnam ôc aliam admonitionem
interpofito. Qjii modus probatur
ex ci. de mil. vaf. licet glo. ibidem vnam
fufficerc adfirmct [per Lcôfentancum.C.
5 IM V S S E C V N D V S.
quomodo 8c quado iùd. 8c Bal. côfirmat
in cit.§.adhaec] Qjuartum Bal. addit, per
proclama fcilicet'gcneralepcr terras ôclo
ca,quae ipfi domino fubiaccnt.[I.fi co tem
pore.C• deremiff.pig. Innoc. in c. huius.
extra, demaior. 8c obcdicnt.J Qjiam tamen
vocationisformam reprobatPrçpo.
[in cit.§.adha-cvcr. vit. per tex. in ci licet.Sidefeu.fuer.côt.
int.dom.8cagnat.]
N am cum vaffalli certi funt, veniun t fpccialitervocandi
[cl. i.deiud. ôc not. info
vlt.de elect .in 6. ] E t vbi nego tium tangit
fingulariter plures, fingularitcr funt vocandi
finguli [ Bar.in extra, ad reprimendum.in
ver. edicta. Bal.inauth.fi omnes.
etfi vt fe ab haered.abft. P ont.con.410.vt
clariori. col.i. latifsime Fely. in c. cognofcëtes
de conftitut.] Vcrum,quicquidfit,
hune per edicta citandi modum vfus ac
confuetudo adprobauit, quaein hoc omnino
fequendaeft,vtfa:pedocuimus. Sed
qu oniâ hîc très interpellandi vaffalli modiproditifunt,
quorû electio eftdomini
iuxta rcgulam quae in alternatiuis rcmediorum
tradi folet,non abs re erit,fi alter-
natiuarum ratione hoc loco explicemus, 9 e
quoniam fortaffe locus alibi nô occurret *'
commodior. In vniuerfum igitur alterna
natiuacadere poteft inter diuerfa. Cuius
quidem fcx mihi fpecies conftitui poffe
videntur: prima,rerum: fecunda, aclionû
feu remediorû: tertia,mixta, rerum ncmpe
ôc actionum: quarta,fororum: quinta,
gratiarum feu bencficiorum:fexta,pccnarum.
Altcrnatiua rerum eft quâdo plures
res inobligationemfunt deductae in qua
concludendum eft electionem ad debitorem
pertinere. [rcg.in alternatiuis.de reg.
iur.in 6. vbiDy.l. plaerumque.infi. deiu.
dot.l. non vtiq;. §. Stichum.ff.de eo quod
cer.loc.8c l.fi haeredi.de condit.inftit.] Ita
vt re altéra clccta & foluta, contingat liberatio.[l.cum
pupillus.§.vlt.ff.dc côd.ôc
demôf.ôc l.fi ita ftipulatus. de ver. oblig.]
Quam tamen reg.ita intcllige, quando
Vtraque res effet expreffa in obligatione
principaliter[Bart. in l.quanuis de pig.
ac~t.]Itcm & fecundo,quando res ex contractu
deberetur[vt in l.fi in emptione. 8c
l.fi ita diftrahatur.ff.de contrah.empt.]fecus
fi ex caufa legati. Rcgularitcr enim
traditum eft, clectîonem ad creditorem. i.
legatarium pertinere[l. lucio. delcg.2.ôc
l.quiduosdeleg.i.vbiplenèAlex.Accur.
6 Bart.Jnifi verba executiua legati altcrnatim
ad haeredem dirigâtur. T une enim
«ltern».

Z 46 TITVLVS
eleclio effet débitons 5c fie haeredis quam
rem velit legatario fbluerc. Atfiadnçutrum
verba legati dirigantur, perpétua
legatari j crit clectio.vt fi dicat teftator legofundum
meum cornelianum vel.hoxtos
tufculanos Lucio Titio.
Alternatiua remediorum feu actionum
cft, quando plures in eandem rem dantur
actioncs: in quibus eoncluditur ad actorempertinere.£l.quodin
harrcdem.$. eligere.ft'.de
tribut.5cl.cum filius4.var1is.de
leg.i.Bart.inl.cum proponas.de tran.C]
vnde egregiè docuit Bal. quod in alternatïuis
fummarum, quemadmodum eleciio
cft debitoris quam velit fummamfoluere-:
ita quoque eleclio exigendi adcrcditôrcm
pertinet. [haec illc in l.vlt.col.3. ver.
«juero anilie.de petk.bered.5c tcx.eftcle-igans
in 1. qui liichum.ver. damus. 5c verf.
5c gcneraliter.de co quod cer.lo.jVnde 5c
Paul.Caft.[ind.l.cumproponas.]diccbat
illud prirtiûprocedere in altcrnatiuis rerum
debitarum : atin alternatiua rerum
& fccuritatumprodcbito,fi ex vna difpo
fitione compctât,electio erit illius cui côpetunt*
Rem autem iftam alioquifubobs.
icuram hoc familiari exemple accipies.
Mihi decc debebas, qua? cum in promptu
non haberes, ita mini liipulanti promifilii:Certadievclillamfuramamteexo*luturum,vcl
pignoradaturum,velfidciuf
fores. Aduenicntcdiein quam ea collati
eli promifsio jinmea eftclectioncpofitû,
velimne te compellcre ad folutionem, an

ARTICVLVS Q^VÂ^RA
fi plura bénéficia à principe conçedantur,
ciuseilelcdtiocuiconcefsio factaeft, qui
in his velutcretiitorhabetur. [facitc.gratia.
fub fi. de réf. in 6. fcquitar'Bald. poft
jUathcf.inl.pcn.verf.quid inmâdatopapx.
C de ver.iignif.idem in cit.l. Lucio.de
leg.z. ôc vtcrquc immo.in Lquiduos.de
leg.i.] Limitât tamen Ioan. de Immo. vt
procédât quâdo gratia vtraqueeffet motu
proprio facta, fccus fi ad partis poftulationem:
tune enim côcedentis fore cleclionem
cenfuit [ per tex. in c.fi pluribus.
de preb.in 6.] Qux tamë diftin&io Alex.
nonplacet,eo quod ex diametrp pugnarevideaturcumcit.l.fi
quis primx.in ver.
valuentimpctrarcita vt videaturlmpcr.
eo loco idem innucre quando gratia parte
poltulantc fa&aeffet.£t quod pèrtmet
ad c.fi pluribus. refpondet diuerium elle
in litens ad bénéficia quae veniunt reftrin
genda[c.quâuis.cod.tit.in6.qucnLfequi-.
turEeïy. inc. inter cxteros.de refcnpt.]
Aret.vero iuter.modcr. meo iudicio prxftantifsimus,
hanc rem copiofe difputans
[in cit.l. qui duos. J cadem vtiturferediitinftione.Aitenim,aut
bénéficia proprio
jnotu conceduntur, Ôc tune feruandam
omnino cenfet reg. d. c. fi pluribus. ea ratione
qua ibi vtitur tex. vt feilicet duoibus
beneficiis concefsis videatur id quod
pinguius eft ac magis opimum côceflum :
oc h paria illa fint,perpetuo beneficiari)
vt'ereditoris erit cleftio, vtrum velit acccptâdi.
C xterum fi ad partis poftulationem
huiufmodi proccllerit gratiarû concefsio,
ita putat recYc fubdiltinguipoffe:
vt fi impetratio illa odiofa fit.vt pote quç
tertio prxiudicet, vel quia iuri contraria
fit, tune videtur illud conceffumbeneficium
quod eft minimum, vel fi paria fint,
ratione rei odiofe,ele&io in concedentem
velut debitorem transferetur. Quod fi o-»
diofa nô fi t gratia, qualia funt principum
bénéficia finccuiufquam prxiudicio conceffa,
tune quandâ mediam viam fequendam
exiftimat, vtnec minimum nec maximum
detur impetranti [arg.l.fi quisar-
G E S I M V S N-fH V S. 247
gentum. §. fimili modo. C.dedonat. ôc 1.
legato generalker. de leg.i. ] Hue fpeftat
quod Ang. [inL bénéficia principum. ff.
deconflit.prin.Jdecidit fi in aliqua ecclefia
très vacarent prxbendx diuerfi emo-
' lumcnti ôc inxqualis reditus, in quarurri
vnapromotus effema Ro.pôtif. eleétionem
co cafu ad me vt creditorrëpertincre,
licet in legatis. fcqui folemus mediâ viam,
vt'res mediocriseftrm'aùonis legata iritel-i
ligatur.fl.quilancemrff.deau.ckarg.leg.
Lapudlulianum.§.,feio.de leg.i.videplenifsimè
interpretes.in d.L beneficiapnn»
cip u m.] C xter u m qu od de p rxbendi s d ecidit
Ang.intclligendum elfe arbitror, .fi
motu proprio à Ro.pont^onceffç effenr,
fecus fi ad partis impeçrationem.
• In alternatiua pœnarum communis eft
hxc concî. in p renié alternative pofitis c}e
'ftionem ad reum non pertincre,fed adiudicem.Bart.in
l.i.deeftrac.Ôc expil.hercd.
ôc Canon.in c.inter exteras. de réf. id tra->
ftant. Ex quorum dictis has très breues
reg.collige. Prima eft. Si verba alternatiua
ôcinflicliuapcenx ad iudieem referantur,
illius vtiqueerit. eleftiq,quam velic
infhgcre.Qtaintclligit Panorm.gl.in c.ficut.deiudic.ocinc.traternitatis.34.dift.]
tamen iudicis officium in hoc verfatur, vt
leuiorem pœnam imponat. [gLin c.in ca u
fis.de offic.leg.]2.reg.Si verba alternatiua
ckinfliftiuapcenx ad rcum referantur, ad
cunderri pertinebit harum electio.l. qui-,
cunque. in pr.de fér.fug.] 3. rcg. Sifiimus.
in dubio, verbâque fint pcrfonalitcr prolata,
tunc'rei fore electiancm cenfuit Bar.
hac ratione,quôdpœnas molliri potius,
quàmexafperari oporteat. [1. fi prxfes.l.
interpretatione.ff.de pcen.] Qux Bartoli
fententia vt humanior, ita ôc îuftior mihi
videtur. Statu tum itaquefub alternatione
plures imponcs pcenas benignam femper
capit pro reo interpretationem, Cxtera
qux ad alternatiuarû tractatum pertinent,
vide apud Iaf. ôc reliquos interp.
Fab.ôc Ang.in.^.hinc autem.inft.de ad.
ARTICLE CIN QJT ENTETROISIESME*
rffltem fi ladiftefoy fault du cofté du vaffal, il a quarenteiours
de terme pour faire la foy & hommage à fon feigneur dudict
fief: fi ledicl: fief luy eft aduenu par fuccefsion : ou vingt iours
paracqueft. ..
I n)

TITVLVS Q^VINTVS.
§. OCTAVVS.
*$Cum à parte vaiTallidéficit clientcla, quadraginta dicrum induciae ad inuelliturarantiquifeudifuccefsione
delatircnouationcm petêdamharcdi
dantur. Ad nouam autem inueftituram rcquircndam, qui feudum acquifitiit,
viginti dierum tantum dilationem habet.
D perfccfam huius côftitutionis
interpretationem trianoffeconuenit.
Primum eft quod
iure feudorum regulariter tri- '
bus tantum modis feudum acquiri folcbat.Nimiruminueftitura[c.i.quib.mod.
feu.conft.po.]Succefsionc.[c.i.de fucceiT.
f eu.c.i cum vero Conradus.quifeu.da.
po>]& Prçfcriptione.£c.i.§.fi quis per triginta
annos. Si de feu. fuer.controu.int.
dom. & agna.] Etfi crât communes ac rcgularcs
feudi acquiredi modi, inter quos
non annumeratur acquifitio ex côtraelu
alienatiuo. Eo enim iure feuda alienari
. nort poterant ex caufa oncrofa, fiue tituo
n e r o. Io lucratiuo.[tex.in c.i.in prin. ôc $.donacom-
rc.qual.oLfeud.alien. pot.pcr Lothar. Ô*C
at
fl-" a
p c
per Feder.ôc in ci.fubfi.defcu.dat in vie.
' îe.commif.] Feudum enim non praucxtu
pecunix, fed âmore ôc honore domini acquirendum
eft.
Secundo loco feiendum cft:fcudum,fîuenouum,
fiue antiquum fit,noua indigere
inueftitura , diuerfis tamen modis.
Nam in veteris feudi inueftitura petéda,
offerre fe vitro débet valfallus: at in noua
inueftitura,non eam petere tcncbatur,nifi
prius à domino interpcllatus fuiiTet.
£Bc"lôu.Bal.& Prxpo.in c.i.§. nulla. per
quos fiât inueft.] Qua: quidem differentia
hoc noftro iure municipali fublata eft.
eft enim adxquata vtriufque inueftitura*,
tani veteris quàm noua: conditio,, vt fiue
quisantiquifeudifucceftbr fit, fiuenoui
acquifitor, vterque à domino inueftitura
petere, & vitro fe domino offerre débet,
abfque aliqua interpcllatione feu monitionc.
E a autem fola indue!a eft inter antiquum
& nouum feudû diuerfitas,quod
nouus acquifitor ad hâc inueftituram petendam
breuius habcat prsfixum terapus.ncmpe
viginti dicrum : in veteris autem
feudi inueftitura peteda duplicatum
eft tempus, nempe quadraginta dicrum.
Hoc tamen iure abrogata eft pœna commifsi
contra non petetem renouationcm
inucftitureÇquod ad feudû antiquum per
tinct") intra annum & dicm quoad priuatos,ôcannum
Semenfem quqad milites,
de quibus in pracced.§.acf um eft.Sc loco il
lius commifsi fubrogata eftmulelaieu cô
mifsio fructu um poft fa et am feudi apprehenfionem
feu faifinam, de qua nos fuprà
vidimus. Quar pœnaindifferenterlocum
habet tam in ha:redc,quàm in nouo acqui
fitorc,vtin§.i.ji.deobu.fcud.
Tcrtium, quod noffe nos oporteti eft,
quod mutatione antiqui vallalli morte
vel alienatione facta, fi illius fucceffor inueftituram
à domino petat,&illi fidelitatis
facramentum praeftareparatus fit,non £
L el) rc
" l
" ,
uob.
. . . . r
• • n- i "• om
débet dominus petitam inueftituram dc-latam fidem
ncgarc.£glof.& Bartàn l.i.J.pcrmittitur. *dowino «
ff.deaq.quotid.&aeft.] Ncpefiidnoncf- cufare
-
fctjfcd iniuria : vt illic eft text. Ita vt tefte
Bart.ab ea iniuriofa denegationc appellare
liccat. Fcudiftae autem alio modo rem
tracf ant,maximc Bellou.& Bald.in cit.$.
nulla.vbi circa iftud très afferunt opiniones.
Prima, quod fi à vaifallo petitam inueftiturâjrccufctjdominus
ille, ad id quod
vaffalli intereft teneri. £c.i.§.vl.de no for.
fidel.] Secunda,quod pofsit dominus ad
petitam inueftituram faciendam inuitus
compclli.£c.i.fi de inueft. fcud.contr.fu.]
Tertia,quod dominus ea ex caufa feudi
proprietatepriuaripofsit.Sicuteconucrfopriuaretur
vaffallus iure fuo vtili,fi fidelitatem
domino prsft arerecufarct-[c.i.
$.dominus.defor.fidcl.&cap.vnico.qual.
dom.feu.priu.]hodie vero iureifto neutra
harum opinionû obtinuit. Siquidcm con
fuetudo noftra in ifto cafu, vmco ac compendiofo
rcmedio vaffailis contra dominos
petitam inueftituram denegâtes prouidit
.conftituitqj oblationcm iacramentifidelitatis,
acfolutionem debitorumiu.
riumiuxta formam pra*fcriptam, domino
à vaifallo fattâ, vim folutionis habere
ac facl aeinucftiture.fidchtatifque recepte;
de quo oblationis effecf u nos in feq.Ç.agemus.ck
in c.i.j'.de rctracf.
f Quadraginta dierum.
IN hoc pra*fixo petenda* inueftitura; teporeadmonendifumus,hocquadragin
ta vel viginti dierum fpatium ab ipfa die

ARTIC. CLV IN Q.VAGE > I M V S QJV A R T V S. * 4 9
jnortis vaifalu vel alicnationis currere, in
quo etiam connumeratur ipfa cadem dies
apertura; feudi, quafcilicet vel vaffallus
obiit, vel feudum alienatû cft,etfi illa aper
tura ficret extrema dici hora. Qjiod enim
ex illo dici momenti quo apertura facta
eft, fupereft, pro prima die computatur.
fecundû Iacob.de Arct.[in Li.Ç.fcd fi maritus.ff.
delib.agnof.]licet Bal.in l.fi duobus.Ç.fed
fi quis. C. com.de leg. exiftimet
lias temporis inducias de momëto ad momentum
currere. Sedlacobi opinioncm
veriorc arbitror. [per Lin vfucapionibus.
ff.de vfucap.ôe no t.in gl. in Lin omnibus,
deactio.] ôc itain praxi feruari folet, maxime
propter difficultatem probationis,
que infurgeret ex opinione Bal.Nam non
fatis facile foret ita puncta ac momenta té
poris obferuare,ac fingulas horas quç etiâ
in inftrumcntis minime apponi folerc videmus:
nec fancid necefle cft.[vt eftglof.
fing.incduobus.ver. fed fi non apparcat.
de refcript.in 6\] Etfî non negauérim ego
fatis cautè eos facere, qui horam apponen
dam curant. Nam fi in inftrumcnro contractus,vel
prouifione facerdotij appofita
fit hora, & incident de prioritate controuerfia,fortcrationehypothccç
inter duos
crcditores,aut inter duos impétrantes fuper
prioritatccollationis, vtrique cadem
diefacta:, non dubium eft quin obtiencat
is,qui prior etiam temporis momento inuenitur,
vtpotc qui tempus magis determinatum,
& probationem certiorem habere
videatur,[vtnot. inl.de rébus. C. de
donat. ante nupt. Fcly. in c. paftoralis. de
rcfcript.extra.in i.col.par.pnnc. ôc Iaf.in
L1.ff.foLmatr.coL2. vbi plura in eam rem
cumulant.] Ca*terum,quodadmateriam
iftam pertinct, an termino prarfixo à ftatuto
vel confuctudine computetur dies
dilationis concerta:, ego plane examinaboinfrà.
de rctract.fang.in §.i. in verb.in*
tra.ôc in vcrb.cx die.
ARTICLE CINQUANTE Q.VATRIESME.
»gt Que le vaflal pour faire deuement la foy ôc hommage à fon feigneur de fief, fe
doibt transporter en perfonne, ou par procureur, es cas cy après déclarez, au
lieu dont l'héritage eft tenu en fief, au dedans de quarante iours que l'hérita

TITVLVS
Êarmainue- lare oporteat,5cfidem fpondcre.[cap.i.in
ftimniure quib.cau.feu.amit.6c c.i.decapita.Corr.]
obf«u"« Tertio, fubneaitur forma cxcplarisverborû,
quibus vti débet vaflallus ifta omnia
offerens. Qua oblationefacia, débet
ftatim dominus eum invaffallum recipere,
cûmque inueftirc fufeepta fidelitate.
Quâ rem fi diftulcrit, vel ad id quod vaffalli
intereft, tenebitu r, vel feudi amifsionc
punitur, aut ad id precife compellitur,'
iuxta très illas feudiftarû opiniones, quas
proxime fuprà retulimus.fub fi.praced.§.
Sedhaec fane forma à iure cômuniintroducia,
hacnoftraconfuetudincin aliquibusaudacftjin
aliis diminuta. Etquod
ad primum illius forma; caput pertinct,
nempe de aditione domini honorifica,
pralentibus curiae paribus vel aliis teftibus,
confuetudo nonnulla adiccit quae
ireui compendio cumulauimus, infrà.
de obuent.fcud.§.ij'. Et maxime quod fui
aditus proteftetur,fequeillius rei ergo vcniffe
deelaret, fibique iure fuccefforio deuolutum,
vel aliquo titulo acquifitum oflendatnccciTecft,
etiamfiharum rerum
ccrtioranteafadlus effet dominus,[per ea
quae not.Bald.in ci.col.2. fi defeud. vaff.
abaliqu.intcrpcl.VidcAlua.&Prepof.in
c. i. quo temp. mil.] Adiicit infuper confuetudo
haec noftra locum quo adeundus
cft dominus, nempe mâfioncm à qua feudum
vaffalli dcpêdct, quod ctiam iure cômuni
obferuatum teftatur Bald. [in l.vlt.
C.dccondit. infcr.vcr. modo quaeritur.
vbi decidit debitorem alicuius obfequij
vel rcucrcntiae,crcditorcm adiré debere.
vt in d.l.vlt.ôc l.fed 6c fi fufeeperit. §. fi libertis.ff.de
iud.] E t ita vallallos faccre cô-
Cenfuales& uenitinrenouationeinueftitura:. Itidcm
adiré debere ^ c
^f ua
' es
& vccligalcs,qui quodam mo-
domum do- do videntur fubditi. [1. prolocis.deanno.
mmicuipen 5c trib.lib.n.l.modios.defufccp.&archa.
wltribu"
C O d C m l l b , 1
' (
l
U o d n l f i
- d c
°P
e r
'
l l b c r t
'
& U
talis4.prifcus.de condi.6cdemonft.]Qua
in re, vtferc in cateris omnibus fimilibus,confuetudo
loci attendenda cft. [glo.
fingular. in l.item illa.de conftit.pecu.ff.j
Hic antem annotandum venit hancioci
praferipti adiectioncm accipiendam effe
pro forma effentiali oblationis. Adeovt
ii illa alibi ficret, nullius effet momenti,
ctiamfiin perfona domini ac in eius domicilio
facta effet, [l.mora.in prin. vbigl.
in ver.opportuno loco.ff. de vfur.] C mus
rci ratio à iure communi peti poteft. nam
debitorqui ccrtoloco in fauorem credi-
QJV I N T v s;
toris appofito folucre obligatus cft fi alio b c..
in loco folucre paratus fit,mhil id fibi pro débitai
f c
dcrit,ncc quoadliberationem.nccquoad "aiioi a"
morspurgationcm.[l.qui Romae.inprin. ! oco<
î u
*n»
vbiomnes feredociorcs.ff.deverb.oblig. conucoc'- 1
"

ARTICVL QJVINQJVA
tit.de feud.§.quoniam vero. refert demore
quo hodienos Galli vtimur. Vaffallus
quippe fi nobilis fuerit, flexis corara Rcgc,à
quo feudum tenct, genibus, & immif
fis iunftis manibus inter manus regias,illi
£delitatcmiurat, & homagiûfacit. Poft
.qua: Rcx cum in ofeulum recipit. At ho-
$oiie° m
- ^jjg Cancellarius, viceacnomine Régis
""î/îuTin omnium regiorum vaffallorum fidelita-
Btftiturami tes 5c hoitiagia recipit. Laetcrum ,quod
Régis Can- j e or_s manuûmque oblatione pra>
c£lliïK>P c
- £ cnlji tur)Cong rUctiusintelligcturdepro
fefsionc quam tenetur vallallus domino
facereproprio ore,quàm de ofculo.
' Qjiantum autem traditur in d.glof.§.
nulla. deinueftitura petenda coram paribus
curiae, vel teftibus, vtrunque eft hac
noftra confuetudinc fublatum. Primum
enim nullus eft in regno E rancix qui pares
habeat praeter folum regem. huic nimirum
afsident duodecim vt appellant
parcs qui à Carolo magno quondam inftitutiferuntur:fcilicetBurgundia:,Normaniae
& Aquitaniae duces. Campaniae,
Flandriae,& Tholofaecomités: Epifcopi
iidémque duces Remorum, Lingonum
& Laudunenfum : Epifcopi & comités
Bellouacenfis, Nouionenlis, ôc Cathalaunenfis.
Alia igitur forma introdu&a
eft, vt feilicet praeftetur fidelitas in praefentia
notanj vnius adhibms tcftibus,aut
citra teftium praefentiam vocatis duobus
jiotariis. Idque duplicide caufa. Primo
ne veritas cccultetur[c.fiue clericus. Qjii
teft.necef.fint ad prob.no.inucft.JSccundo
ad folénitaté p robationis. C û ctenim
lex fiuecôfuetudo pofsit ftatuereacpra;figere
modum ac qualitatem in probando
[vteftexprclfumind.c.fiucclericus]non
eft nouum hac noftraconfuctudine introduftum,
vt fidelitas oblata non cëfeatur,
nifideca légitime côftetpcrnotarios publicos
vel telles:quodfatisconuenitiuri
côi feudorû [per gl.in c. i.quid fit inueft.]
Itainfimili obfcruatur in certis aftibus
in quibus probatio in feriptis exigitur[vt
in l.teftim.C.dcteft. Scrib.inl.i.C.dciu.
éditas pro emph.gl.in c» Romana. de ccf.in 6.] Qjiar
e n o n m
Lb^u^fi ^ adhibitis notariis vocatifque
°bfctuat.t 1 * teftibus fidclitâtis oblatio pro légitima
ll
cproba- habebitur, vt puta déficientefolennitate.
«Haie* 01
" 1
" Qj loc
* procederc exiftimo etiam fi de oblatione
re ipfa facla aliis legitimis probationibus
conftaret. Neccnimdubium
eft quin ex defeetu folcnnitatis corruat
actus [l.fi vcritas.ôc l.ex teftamento.C.de
GESIMVS Q.VARTVS. */i
fideicôm.l.cum hi.§. fi prartor.ff. de tranf.
l.i.ôca.dcfi.iuft. ôciu.haf.fif.lib.io.C]
Xicctautcm gl.in cit.c. fiueclcricus.con-
Xrariumfcnfent,nempemodum probandiinucftituramàiure
feudorû ftatutum.
non elfe de eius fu bftantia:communis ta- ,
4nen interpretum fchola cum locum gl.
reprobat maxime Praep.[per tex.inc.i.
qmb.mod.feud.côf.po. ôt ci.fi deinueft.
int. dom. ôc vaf. lis oria. 5c c. quid fit inueft.]
Qjiare cum îllo cêferem,hunc probanda;
inueftitura; modum, elfe ex illius
fubftantia. Nec enim ita ex praeferipto
eam adieciflent formam maiores noitri:
quia probatio qua; fit per inftrumentum,
indubitataeft, 5c velut veritas apparens
[vt inquit Bald. in ci.§.inftrumentum.de
not.feud.]Et harc maiorum noftrorum
ftatutura ad prime laudandum fuit,quod
teftium probationes non fatiscertas, ôc
plxrumque fufpeclas fuftulerit, ac incuitabilcm
compêdiofâmque probationern
per perfonas publicas introduxerit. Qjia
rcvbi inftruinent umconfecf um non cric
fuper inueftitura petita, eam femper irritam,
aut non ad modum fecuram putabo,
ob deficientem formam hic traditam.
Vnde inferût do ct.in cit.cfiuc clericus*
quod fi dominus oblationem quidem fibi
factam faterctur,at non légitime neque
folenniter, ca vtique confetsione nullum
fibi gcneraretpreiudiciû.Nam,vteoloco
inquit Bald. quod légitime faftû non eft,
pro infe&o eft habendum. [iuxta 1. nulla
diffcrcntia.de auth.tut. ôc l.quâuis.ff.qui
fatif.cog.] Nifi, vt inquitipfe, à principiô
negafTct omnino fidelitatem fibi praeftitam.
ac poftca fibi ipfe varius fatlam fibi
côccderctjfed minus legitinfe.T une enim
folénitatum defectus allegatio nihileum
iuuaretin odiummédacij.[l.quaeftionem.
C .de fidcicom.§.vlt.inft. de fideicom. ha:red.ôcd.c.fiuc
clericus.]
r i b u s
Porro, haeinueftitura: ôc oblationis fi- J
, ,. . , ... .ois înuefti—
dchtatis probationes mini videntur tri- turx pentio
bus modis tantùm poffe perfici. Primo, nemprobari
per breue tcftatum(yt prafticis dicitur)
fiue per publicum inftrumentum: ôcea eft
regularis atque effieax pro batio tam iure
communi feudorum, quàm confuetudinario.
Secundo, perimbreuiaturamfjta
enim appellant) vt cum feilicet in libro
rationum notanj ca deferipta reperitur
oblatio vaifalli, fuo intérim chirographo
fignata, licet alia défit folennitatis delcriptio,
que ad inftrumcti formam pertinet.
?.°
1

TITVLV S
[probatur in 1. chirographis. ff. de admimftr.tnt.5c
not.SpccuUit.de inftr. edit.§.
poftquam.verfic.fcdnunquid.5cver.vbi
autem, ôc nominatim Bal. dccontrouerf.
inucft. fubprinc] Et hi duo modiparum
diffcrunt, cùm liceat notario eam charnu,
lam cùm veut m mundum ac formai» authcntkam
rcdigere. Tertio, per figillum
domini.||c.inter dileftos.extr.de fi.inft.ôc
no t.in c.fc.eo.ti.] £ t ca fane obtinuit apud
antiquos dominos confuctudo, vtkuiC'.
ftiturasab his faftas,priuato folcrcntfigillo
fignare. Qjiorûfubfcriptioctfipriuata,
indubitatam tamen fidem faciebat.
Qjuod ampliarifolct, ctiâfiplures eiTent
domini recognofeedi. Ex his enim vnius
fubfcriptio folafidem facerct. [vt in fpecie
tradit Praepo.in cit.c fiue clcricus. per
ea quae traduntur in d. c. inter dileftos. Ôc
l.adtcftium.§.pcn.detcft.]
Ca;tcrum,quia(vt diximus)multa hoc
iure nouo Se addita ôc diminuta funt ex
his quae circa inueftiturae forraam obferuabantur,
feiendum his tribus formis fuprà
rclatis,Ôchas duas noue additas fuiffe,
vt feilicet teneatur vaffallus cùm renouationcm
inueftiturae antiqui feudi, id eft
eius quod ex fuccéfsionc obuenit, petit à
domino, fefilium velagnatum proximio
rem dcfunfti vaffalli declarare,ac habilem
in fuceedendoin feudo, caque omnia nominatim
exprimèrent feilicet ex ea decla
ratione conUare pofsit domino, cum qui
inueftiri petit de feudo, ad illura id iure le
gitimo fpeftare. Qjiod videturinnuerc,
licet fubobfcure,hic$.5c deobuent.
feud.Scd ôc nominatim Yfcr.Sc poft cum
Prcpo.[inci.quo temp.mil.5c in d.§.nulla.]
tradunteum quidenouo feudo inueftiri
poftulat quod acquifiuit, fuae acquifitionis
inftrumentaoftcdcre domino tcncri.vtin
d.Ç.i/.dcobuent.feud.vbi deea
rcnosplcniusagemus.
Additur Se akerum, quod quintô requiritur,
quod fi domino aliqua debcantur
feudalia commoda, veluti laudimiae
quinti Scfubquinti,cùm feudum emptionc
quaeritnr.vcl rachatus, quando ex aliis
contraftibus, vel fuccefsione collatcrali
obuenit, aut quum filia quae virum duxit
fucceditjilla omnia reipfaàvaflalloofferri
debent domino ex difpofitione huius
confuetudinis. quaeiuricommuni in hoc
côtraria eft,quo certum eft nulla commoda
, nullâque iura vtilia ex noua inueftitura
vel ex antiquae renouatione débita
Q^VINT VS.
fuiffe.vt nos copiofe oftendemus j. de obuent.feud^.z.Sc
4.
Caeterùm, quod ad oblationem pertinct,
omnes doft. in hoc fere conucniunr,
Vt fufficiat inueftituram pctiilfc, nec alio
modoneceffariam elfe oblationem.[ci.
quo tcmp.mil.] Nam ctfi exprcfsim oblatanon
fit fidelitas, ea tamen tacite videtu
r includi in petitiône inueftiturae. [Aluar.in
ci.in pr. de capit. C orr. ôc in ci. in
1. quaeft. quae fuit pri. caufa benef. amitt.]
licct glo.côtrarium fenferit, fed perperam
mco îudicio. Sufficerc enim conftat oblationem
fafto fieri, etiamfi verbo non cxprimatur.[l.non
reftc.infi.C.defidciuff]
C onfuctudo tamen noftra eam glof. opinionem
adprobauit, vtncceffariafit obla
tio fidelitatis càque cxprcffa.[tcxt.hic]
Et ideo non negarim hanc formam elle
ad vnguera obfcruandam.
T n
Qjiodautcind.glof.d.$.nulla.traditur o""»»»:
p
dcexceptionclmperatoris vel Regis,ho- ri

ARTICVL. f^VINQ^VA
decapit.quicur.vcnd.vbilatc Prçpo.mcdiol.
& Curtius in quarta parte lui tractatus
fcudorum. Ex quib.cauf.fcu amit.
in3i.& vl.q.num.i4f.Bar.Immo.ôcPôt.
in Lis cum quo,deaq.plu.arc. & huius decifio
mihi videtur colligi exc.i.dc vaf.qui
cont.conft.Loth.]
G E S I M V S Q.V A R T V S. 4/j
re [per 1. mandàto gcncrali.& 1. procurator
locorum.ff.deprocurat.qucni refert Fidditatenî
Zaf.in fuo cpith.par.r.pag.io.jEtira vfu fafapiàp 10
hodie receptû videmus, vttaftrorum gu-"£7 0&
çScfcconferrc.
D C f t m
0 1 5
PIWITATCM T P' " 3
P« f
°" a
bernatores ( quos vulgo capitaneos ap-l,beraatprçpellamus)
vaflallos in fidem vice domini ft
V t V U 1
' S°
RFCPAFONA- JLtur. Nam[ vtinquit Bal. in c. i.J. nulla
LITERPRSEFTAN pçrquos fi.inucf.Jfidelitas cftpcrfonaliil!a
' tcrprxftanda. Neque enim poteft quis alium
per iuramentumobligare [vtinft.de
inter. ftip.§. fi quis alij. ] & ratio in promptu
cft [fecundum Bal. inl.i.§.nc autem
C.dccad. toll.]quia iuramentireligio ad
cultum dei pertinet qui à perfona non feparatur.Vndeidem
Bal. [in c.2.fub fi.ex.
de ord.cognit.jait homagium prefentiam
perfonalem requircre, quando fiquidem
perfona cft de forma acïus , nunquam à
perfona rcceditur.Idco idem [in l.i.in vit.
quaeft.ff.de rer.diuif.]ait feputare(quod
tamen non adfirmat) îuramentum hdelitatis
per nuntium vel procuratorem prxftari
non poiTe»co quod annexam habeat
reucrentix exhibitionem,quam in perfonarum
praefentia fieri debere côftat. Qjiibns
ex caufis,Gallorum moribus id eft
introduit um, vt vaifalus perfonaliter offerre
fidelitatem & fidclitatis facramentum
praeftare tencatur, quod etiam Ioan.
Fab.confirmat. [inl.3.in vlt.vcr.C. deiu.
cmphyt.Jdumdicit fpcciale effe in feudis
vt vaifalus ipfe in perfona fidchtatem
dominoîurct. Pro quo allegat d. §. perfonam.
per quos fi.inueft. Qjia in re tamen
( pace tanti viri dixerim ) longe deceptus
eft. 111e enim tex. omnino fuam confutat
opinionem. Sic enimfc habet. Sed vtrum
ipfe vel alius protc inueftitura faciat, vel
fufeipiat, nihil intereffe putamus, poteft
enim hoc negotium & per procuratorem
ab vtraque partccxpediri.Pcr quem tex.
idem Bal. Alua. & Praepo.eodeminloco
concludunt, valTallum poffe per procuratorem
inueftituram petere, ficut & eodem
modo poteft dominus fufeipere [ in
quâ rem cft &tex.exprcflus in c.i.§.Item
inucftitura.de nat.fcu.] Imo Praepof.[in
ci. ver. fed vtrum. per quos fiatinueft.]
affirmât hoc cafu fufficere générale mandatum
cum libéra ad hoc,vt pofsit quis in
vicem domini valfallos in fidem admitte-
ari
abeodé
n o n poffe
ex gcncrali mandato fibicum libéra com- '
miilo recipiant. At hi quidem econuerfo
fidelitatem praeftare non poterunt licet
percipiant. Cuius diuerfitatis ea cft ratio
quod praeftatio cft quid perfonalc. atiuramentum
reciperc, quiddam ireale habetur
[pereaquxnotanturinci.§.omnes
filij. vbi Praepof. fide feud.fucritcontro-
:
uer.int.domi.&agn.] QJJXtamenreg.limitatur
in tribus cafibus ex §.I2.j'.codem.
quem in locum quae in eam rem reftât difeutienda,differemus.
]
'
'
'fXocumi
ID cft manfionemï quamlocicaputvcicat
Bal. in rub.ff. de rcr. diuif.col.6.ver.
fed hîc quaero abfolutc loquendo. Nam
ctfi dominus plura habet palatia magnifiée
ac fuperbe ex ftrufta, tuguriolum tamen
quoddam ruriinhabitaret, illud captif
loci dicerctur ratione habitationis do
mini. Nec enim quod ad rem pertinetxdificia
côfiderantur, vt ex eo côftat quod
etiam non extante aedificio , in planitie
pofsit ifta,de qua agimus, fieri oblatio,idque[fccundum
Bal. poft Bart.in tra&.de
infula] ad principium motus, id eft ab ea
parte qua ingredimur fundum. Qjiodfi
plures fint ingreffus ad fundû ckaditus,
accipiendus ent quo frequentius in illud
itur.
cintra quadragefimum diem.
DEfignato loco in quo petenda fit inueftitura,
& tempus intra quod ea
petenda veniat ftatuitur. In cuius termini
praefixione côftat à iure communi fcudorum
recedi quo vaflallus ad antiqux
inueftiturae renouationempetendamannum
& diem habcbat[vt funt tex. qux
fuit prima eau.bencf. amitt.c.i.in pr. & c.
i.in pr. decapit. Corr. & c. imperialcm. §.
prçterca.dcprohib.feu.alienat.perFedc]
Nifi miles is effet, ci enim fpecialitcrindulgcbatur
dilatio anni 8c mêfis [ci. quo
tcmp.mil.] Athodieiurcifto noftroantiquxinucltiturxpctcndçcxfuccefsione
prxfixa eft tantum quadraginta dierum
dilatio. Verum dubitatum eft à quo tem-
~ K i ,

Quadragtntadics
peten
daeinueftituraî
praefixi
aquotcmpo
recuirac.
Dominum
agcnttm ad
pœnam com
inifsiobnon
pe-titam inueftituram
tria probare
dcbere.
*/4
TITVLVS C^VINTVS.
pore quadraginta ifti diescurrere inciperent.
Que quxftio fanéquam triuialis cft.
E am ha diftiniunt legiftç,vt à die fcientie
tâtum, quo feilicet innotuit vafTallo feudum
ad fe dclatum[pcr l.quidam decedés.
§.ex quo innotuit.ff.de adminift.tut. & 1.
& fi feiffes. a.rn. C. eodem 1. gcncrali. de
decuri. lib. io.C 1. vlt.ff. de decre. ab ord.
fac. & c. 2. de conflit, in 6. ] In quam fententiam
iuerunt quoque feudiftx [ in ci.
quo temp. mil. iuncta fupplctione gl. in
ver. annum. Alua Prxpo. in ci. quae fuit
pr.cau.benef. amitt. Bal. ciPrxpo.inc.i.
de capita.Conr.]Qui etiam decidunt dominum
agentem ad pœnam commifsi ob
non petitam inueflituram, tria probare
oportere. Primum vaffallum fefe feudo
immifeuiffe vel faltem malitiofc immixtionem
diflulifTe. Et fi enim quis, vt filius,
efl vafTallo patri fucceffurus, ac fuus
Ôc necefTariusiureciuili reputabatur hxres,
non tamen id quantum ad fubeunda
hxreditaria onera intelligitur [ 1. nam
nec emancipatis.de lcg. i.glo.cclebrisin
1.2. C. ne fil. pro pat. ] E t traditum eft in
his qux fiho prxiudicium generare poffunt
, cum ex vi ac potentia fuitatisnon
dici hxredcm patris, nifi deimmixtione
hxreditatis per allegantëprobetur[ l.cum
bonis.ff.de acq.hxred. ôt in cit.l. nam nec
cmancipatis.elt ôc gl. in 1. in ncceffariis.ff.
de acq.hçredit.& in l.i,§.vlt.fi vt feab haered.abft.
gl. vbi etiam Ang.copiofc.inl.fi
cum dotcm.§.trâfgrcdiamur.ff.fol.matr.]
Secundo, probare quoque dominû oportet
vaffallum fciuilfe qualitatem ipfius
feudi, nimirum eam fuam fuccefsionem
abillo in feudum tencri. Nam cum iflud
facfi fît alicni,ac inalterius fuccedat locum
, iuftam ignorantiaecaufam habuifTe
intelligendus efl [ iuxta 1. eius qui in prouinciaXub
fi.ff.fi cert.pet.l.vlt.ff. pro fuo.
& in reg.qui in alterius locum. E t in fpecie
in feudi fuccefsioneidannotauitBal.
in d.c.i.fubfi.prin. decapit.Cor.ôc Alua.
ôc Prxpo.in ci. qux fuit pr.cau.benef. amitt.]
Tertio, vaffallum non ignorafle
feudum adfedeuolutum per morte prions
vaffalli in cuius fuccefsit locum, [tex.
in 1. nec nos.C.de cap.ôc poftl.rcuer.l.annus.
C.de calumniat. 1. cum fex menfes.
vbi Ang.de xdil.cdic.l.fcire oportet.§.fcireautem.
vbi Bal.ff.de excufat.tut. Bart.
inl.genero.ff.dc his qui not.infam.]£t ex
his breuiter infero compendiofam conclufionemiflam
: tempus illud quod tam
iurecommuni, quàm hoc noflro municipal',
ad petendam inueflituram dabatur,
vtile quidem cfTequoad^vtita dicam)illius
natiuitatcm, quia non nifi à temporc
feientix currerc incipit, fed continuum
quoad progreffum, idquc quoad aliqua,
licet non omnia.Nempe quod ci quilcgitimeimpedituscfTet,minimecurrcret:ficut
nec hodiecurrit. Per quxlimitari foletgl.fing.in
rub.ff.de diuer.& temp.prefcript.qux
vultprxfcriptionum tempora
in dubio côtinua intelligi. per l.quinquaginta.ff.deexcuf.tut.intelligendusquippc
ille Accurf. locus. de progreffu, id efl,
poflquam eorum curfus iam cœptusefl.
At ab initio vtilia tantum funt, quandoquidem
ignoranti non currunt[ vtegregicdeclarat
Paul.Caft.con. 226. videtur
quod dicta aceufatio. ôc con.272.videtur
dicertdum.Plcnc Prxpo.inc.i.col.y.quo
temp.mil.inueft. pet.debe.]
Hue fpeftat quod quando lex vel ftatutum
tempus alicui rei certum ac determinatum
prxfigit,cx incidit dubitatio tëpûfne
illud ignoranti currat, id imprimis
defpiciendum efl, an lex facfum hominis
exigat: & eo cafu tempus ignoranti non
curnt.[Bal.1.quandiu.C.quiadim. Alex.
conf.14.vifo ôc confiderato.col.z.volu.2.
fa.l.vlt.de dccrej.ab ord.ôc l.quinquaginta.de
exeufat. tut. Plene doct.in d.l. quâdiu.&in
Lquomodo.ff.dehis qui not. inf.
& ita efl ab eodem Bal.confultum.confil.
429. Qjuidamnobilis.libr.i.] Humanius
enim ac xquius agi cum vaiîallo débet,
quàm ex iuris feueritate ac rigore: [glo. c.
vlt.de feu.finecuLnon amitt. ôctex.c.i.§.
fi quis.quib. mod. feu.J Nam cùm feudorum
origo à benignitatc ac mera liberalitateprofecfa
fit, eam perpétua continuâdam
benignitatem cum vafTallo conuenit.
Qui enim potuit vafTallus inuefliturâpetere
feudi quod ad fe pertinereigno- Qui quod
rauit. Id fane per rerum naturam impof- impoilibile
fi bile fuit. At cer t u m efl nec leges nec fia- f
/ ftu fu
!| nô
,, , . ° - ., .. feext nullam
tuta vlla, pœnam ob rem impofsibilem pcEnamnicnon
factam prodidiffe. Quarcneccfsitas mur.
illapetcndxinueftiturx intra certum tëpus
nô cadit nifi certo feita ôc cognita,nec
adignoratatrahitur.[Ethâcfcntentiâ vt
benignioréfecutus cft Anch.co.174.D0.
Laza.in 2.dub. & Alex.con

aot
ARTIC. C^VINC^VAGE
ptionem ignoranticurrere.Haecetfiaequa
iint, & mihi quidê oppidoquam placcant,
crcdiderim tamen ego tutioremetre Pau.
Caft.opinioncm exiftimantis.[in con.311.
circa id in vl.queft.in antiquis.] hoc inueftiturae
petcndae tempus ipfo fummo iure
etiam ignorantibus currere vaflallis : tamen
ob iuftam ac probabilem ignorantiam
per in integrum reftitutionem eis
fuccurriex edicto illo gcnerali,Si qua mihi
iufta caufa videbitur.Siquidem non fatis
eiTet a-quum ita immature vaifallos,
quos fatis ipfa ignorantia exeufat, fuis
feudis defraudari. [iuxtal.i.ff.ex quib.
cauf. maio. in quam rem extat Bart. decifio,
in l.i.§. fi quis autem propter inundationem.
ff.de itin. actûque pnu. & in 1. ab
hoftibus.§.fed quodfimpliciter.tî.ex quibus
cauf. maio.Dy. in reg.fi quis in ait. 5c
Accur.in i.ficut.ff. quemad.feruit. amitt.
in fi.glo.mag.ôc in l.fi partem.in i.glo.eodem
tit.]
Caeterùm,an eadem tempora vel iure
iiheontra vel confuetudinepctcdaeinueftiturç praeînmorcscur-
fixa minoribus currerent, eft aliquando
dubitatum. Cuia in quaeftione id imprimis
eft feiendum temporaminorum duas
complectiJetâtes, impuberum minorum
vfqueadannumquartum &decimum,5c
puberum vfqj ad quintum ôevigefimum.
[c.in praefentia. extra, de probat.]C ontra
infantem dicimus nullum tempus currere.
[ Baldus in citato. cap. i. §. nifi iufta.in
verficul. infantia. quo temp. mil.] Ratio
eft, quia infans nihilnon ignorarecreditur,ncc
quae agatea a-tas percipit.[l.vlt.ff.
rem pup.faI.fo.Li.de fal.mon.] Qjiod etiâ
proccdit etfi tutor ei datus fit. [d.l.vl.rcra
pup.fal.fo.]Idem de pupillo quoq; impubère
iudicandum,cùm dicatur femiperfe-
&um tantum habereintellectum.[l.in negotiis.vbi
Accur.ff.de reg.iu.] Adultis ve
roipfo fummo iure eadem tempora currere
certum eft, fed ij aetatis beneficioin
integrum rcftituifolent.Satisenim ex eo
probata intelligitur lefio.quod inueftituram
intra tempus minime petierint.[c.im
perialem.§.pra*terca fi quis.de prohib.feu.
al.per Fcder. Cafus eft in l.fi ex caufa. §. fi
incommilfum. ff.de minorib.confirmant
Yfcr.Bald.Aluar. Ôc caeterifeudift. ind.Ç.
praeterea quicquid illic variet glo.ôc ha*fitent
Hofticn.in fummo tit. defeud.".quibus
mod.vcrf.fcd nûquid minor. ôc Ioan.
And.in addit.Spec.eo.tit.§.quoniam.ver.
27.]Sedhsc iure communi recepta erant.
S I M V S C^V A R T V S. z S S
Quod autem ad confuetudinem noftram
pertinct,illacommifsipœna hodieabrogataeft,in
cuius locum moribus introductum
eft, vt domino liceat in feudum fibi
ob non praeftitam fidelitatem apertum,
manus iniieere, frucf ûfque percipere, donec
fuperuenerit vaffallus, qui inueftiturâ
ab co petat. [vt j'.de obuent.feudal.§.i.]
Vnde hodie id folum quarendumcft,an
minor non petita inueftituraperceptos à
domino fructus per in integrum reftitutionem
recuperare pofsit? Qjiod in iure E
dubitationê non leuem habet:fed ea apud confuetH
Gallorum
e~, , . , x nepro rébus
UallosinualuitconfuetudojVtnunquam mobiiibusin
foleat pro rébus mobilibus in integrum intégra reft.
reftitutio poftulari. Vnde ôc quia fruftus
domini non fiunt, nifi à folo percepti feparatique
fint.[vt §.2 o.j.de obuent.feud.]
fructus autem c folo feparatipro rcmobili
habeantur, conftat in integrum reftitutionem
ceflare. Item ôc quia hos fructus
dominus iure fuo pcrcepit,ôc ex refua,pu
ta ex feudo aperto, ita vt (quod dicitur)
irrcuoeabiliter fuos faciat. [c. 1.defeud.]
Qjuorumfructuumlucrum etiam contra
minores ôcquofcunque alios priuilegiatos
fieri confueuit. [1. fi quando harede.§.
Lucius.ff.de adminift. tut.] Qjiod ad pupillos
pertinet,nos inferius plcnius excutiemus.in
§.13. )'. eod. Vndeinfertur hanc
nouam pœnam manus iniectionisfubrogatam
elfe in locum pœnae: veteris nempe
amifsionis feudi obinueftituram non petitam,
ideo eius naturam faperc. [ex vulgata
illa reg.que traditur. ôc l.fi eum.§.qui
iniuriarum. ff. fi quis caut. 1. fi donatae. §.
fponfus.ff.de donat.int. vir.ôc vxo..c. eeelefia.
vt lit. pend, ôc c. maiores. extra, de
Baptif.] Vnde fit, vt quae caufa impediebatantiquaepœnaecommifsionem
eadem
hodie pœnam quoque côfuetudinariam,
quae eft amifsionis fructuû poft faifinam,
impediat. Nam ôc vulgo dici folet mutationcm
pcenaeius minime variare.fj. non
intelligitur.§.pofteriori.vbi glof.ff.deiur.
fif.]ideoq; tempus petendi inueftituram
cxhacconfuetudine,ignorantem aclegi-l
time impeditum exeufat ab amifsionc fru
ctuum,vt fuprà oftendimus.
•jProforibus.
Ngel. in hanc rem adpofite docuit in
.Lquodconclaue.ff.dcdam.inf.ingrcf
fum domus effe illius nobilifsimam partem,
ideo ex eo aditu vniuerfae aedes iudi-
Kiij
n o n d i r i
L
'
di
-

z16 TÏTVLVS
cantur. [1. quum in diucrfis. ff. derclig. 8c
fump.fun.]Qjio fit,vt ex eodem aditu ad
îcdes, nofcaturcuius parochixillxfint, fi
in duarum parochiarum côfinio fitx fint.
[fecûdum Bart.Ang.8c Pont.ind.l.quod
côclaucôt Bart.inl.quiprxdiis.§.quidomum.de
lcg. 3.Ang.fupcr glo. in ci.de fcpult.in.6.&
in addit.ad spccul.in rubr.de
parochial.] Quod fi duas habeat partes
domus, & ex fingulos habeant aditus, is
preferetur quod ad parochie adiudicationempertinet,quifrcquentiorfuerit.[iux
ta fupradidos interp.&l.legatis.^.fi vnus.
& l.pediculis, §. argento. ff. deaur. & arg.
Icg.] Quod fi xque frequentatus fit vterquea-dium
aditus iamlocum feparationi
feudiuifionieffeccnfcnt,pcrreg

ARTIC. Q^VIN^VA GESIMVSSEXTVS. %$7
bus pluribus liberis qui feuda proindiuifo
pofsideant, primogenito fidelitatem
praeftare dcbeat.arg.l. vlt.ff.de ficLinft r.ôc
eorum qu Je annotât Innoc. in c. i. de oiaior.8c-ebcdicnt.]Et
haec tertia opinio ferc
cum proxima, quae fuit fecûda,conuenit,
praeterquam in vno: nimirumin illadaturdebuori
eicdlia cui ex pluribus liberis
fidelitatem praeftaremalit debitor: hac
autem tertia adftringitur vaffallus ad eer
tam perfonam , nempe primogenitum.
Qjiae fane fentêtia mini femper ôc eq uior
& tutior vifa eft, quam etiam amplexata
eft noftra confuetudo. Et illam quoque
fequutus eratFely.inc.i.col.3.ver.inferunt
etiam antiqui.de maior. ôc obed. &
Boh.in confuet.Bitur.tit.de feud.§.io.] In
qua id annotandû vcnit.f fecundum Specul.in
tit.defeud.^.quoniam.quaeft.o. fub
fi.] quemadmodum ei quem cîegerit confuetudo
fidelitas praeftari débet:ita ôc cû-
dem aliis quoque fidelitatem praeftareoporterc
pro omnibus quibufcura hoc feu
dum commune habet ex vulgari iuris
rcg. qui emolumentum percipk, eundem
& onus fentire deberc.tex eft jj.de garent,
inparag.
Sedquaefîtum eft,quid fi dominus nullis
à fe relief is liberis deceffçrit, fed pluribus
agnatis collateralibus forte diucrfarumhnearuminter
quosprimogeniturae
locus eft. Et fané credidenm egoifto cafu
fecundam opinionemmagis fequendam,
vt in arbitrio vaffalli pofitum fit quem
velit in fidelitate pracftationem eligere:
quam ôc feudiftae m loch commuwbus
adprobarunt.
Vcrùm, quid iuris fit cùm econuerfo
vaffallus pluribus rclictis liberis decedit,
an feilicet finguli fidelitatem prçftare debeant,
an altcr exillis, examinabunus infrà.de
garen.parag,§.i.
ARTICLE CINQJVANTESIXIESME.
fgrltcm quelqueoffre qu'ait faite Icdictvaffalcnabfcncedu feigneur,lcdict feigneur
ncantmoins pourrafairepourfuite des proffitz, fiaucuns luy enfoot
deuz, par action ou laifie. Par laquelle faifie ne fera t outesfois les fr uietz fien f,
iïnon queroffrenefcuftdcuemcnt faite.
§. VNDECIMVS*
tfjf Qjiamcunque porro oblationem abfcntc domino fcceritvaflallus, ius tamen
domino ad obuentioncs feudi fibi débitas, vclactione,velfeudiprarhenfione
perfcquendasfaluumrcmanet. Qua tamen praehenfione fructus fuos non facit,praetcrquàm
oblationis vitio.
r Ic §.qua*dam velut cxceptio eft
i §.noni.fupra.eodem.quo côftitutum
erat oblationem àvaffalo
inabfentia domini factam
fecundum formam illic ftatutam,fidei factae
a-quipollerc. Sed quoniam ex hac adarquatione
quae nihil aliud eft quàm quaedamfictio,maximûpoteratdominoabfenti
cit ra eius culpam preiudicium generari,
cum cum immature laudimiis ôcaliis
obuentionibus feudalibusdefraudari
contingcret, idque aliquando ex dolo ôc
verfutia vaffalli qui domini abfentiam
obfcruarct, ideo hac conftitu tione domino
fuccurfum eft, qua illi harumobuentionum
pcrfccutio referuaturtam peraclionis
viam,quàm per manus iniectionem
in feudum : per quam tamen, feudi
fruftus fuos non facit, cum oblatio fadta
fit_.qua- preftitae re ipfa fidclitati aequipol-
lcf, nifî ea rite non fait a oft enderetur. Ex
quo confiât quanta fit etiam hoc iure, oblationis
recte faftae visac potentira, vtillafidcifactaecomparetur[d.§.9.fupraeodcm]
Qjiod tamen fane eft intclligêdum»
Nam ficut de iure communi fola oblatio
non parit liberationcm,fed tantum débitons
obligationcm leuiorcm reddit[l. fi
mora.vbi Pont.in i.not.ôc alij.ff.fol.mat.
ôc plcnc in l.qui Romae. fub pr.ff.de verb.
obîig.] Ita haec oblatio dominum fideli­
tate fibipraeft âda non priuat,quin fi poft-
r e
modum interpellct vaffallum vt cam j^^y^
ipfa fibi praeftet quam abfenti ac verbo j,i, er.
tl0n| 0
tenus obtulit, illam praeftare teneatur [ 1. non parit.
illud.ibi. Qjiidenimfi interpellauero.ff.
de per. ôc com. rei vend. ] Vltima quippe
mora nocet [tcx.in l.fi mora.ff.fol mat.Ôc
plenbdoct.inl.acccptam.ff.de vfur.] Lori
gç enim intereft inter eum qui ad fidclita

tjK TITVLVS
tcm reipfa admifïuseft.ôc cum qui pro
admiflohabctur. Nec obftat quod confuetudo
ôblationem cum fide praeftita
comparct.d.§>9.ncc enim ita accipiéda eft
huiufmodi aequiparatio^t eadem fit omnino
ac in omnibus vis ac fimilitudo. Nâ
etiam iure communi fufficitin aliquibus
& praefertimin ca rc cuius gratiaaequiparatur
afsimilari,licet in multis différant
[vt eleganter docet Bald. in l.curatoris.in
ver.tertia conclufio. C.de neg.gcf. not.
Alex, in addit.ad Bart. in 1. quod Nerua.
fubpr.ff.Dep.Doct.in 1. quiliberis.in pr.
ff.de vulg.]Et fi rem omnem altius expen
deris,cognoueris fane ôblationem hoc iure
non aliam vim habere quàm ex iure
communi. nimirum ficut iure communi
quidare vult,proximus danti habetur,ôc
ideoà pœna exeufatur & nonnunquam
hterum acquirit [ vt eft tex. fing. in auth.
de exact, do. §. illud col. 7.] ita hoc cafu
propter iftam ôblationem non tenetur
vallallus nifi poftea interpellatus fidelitatem
domino praeftare rccufet,nec, fi faifiatur
feudum ob laudimiasnonfolutas,
fructus amittet, quanuis alias regulariter
natura faifinae vaffallo iacturâ fruétuum
inferat[s.tit.prox.§.d.& 7.ÔC j*.dc obuent.
feud._-.2c] Item ôc ficut iure communi oblatio
rite factaindemnitati débitons tan
Q.VINTVS,
tum profpiciebat quoad conferuationem
fructuum rci fuae, quia vfurarum curfum
{iftcret[d.l.acceptam. de vfu.] non autem
lucrum fructus reialienae inducebat[d.l.
fi mora.] fie iure jfto oblatio à vaffallo rite
facta,illi quidem fructus reifuae conferuat
nempe fui feudi,non autem liberationem
rerum domino debitarum parit.IUx
enim laudimiae & caeterae obuctioncs fructus
funt domini,quos ob ôblationem nô
amittit. Ad earum enim iuriû praeftationempcrpetuoobligaturvaffallus,actionecx
feudi contractu defeendente.
Qjiiod autem hic fub fi. capitis dicitur,
clectionem effe domini, vehtne actione in altertutî.
vel per viam faifinedaudimiarum ius per- uis
remedio.
fcqui,idconuenit ci reçulae quamnuper mmc
tradidimusunaltcrnatiuisplunum remeaoris.
diorumoptionem elïccrcditoris.dc quo
nos multa.s. Quibus adde,quod fi dominus
actione experiri maluerit, optionem »
habet côuenicndi vel emptorem feu cum
quiexcôtractu débet laudimias, velpraefentem
poffcfforem feudi. Ea enim feudalia
fiue dominicalia iura rem ipfam ita
afficiuntjVt ad quemeunque poiîefforem
trâfcam[l.Imperatorcsdepubl.Ôc vedtig.
l.cum poirelfor.§.vlt.ff.decenf.l. vit. Sine
cen.velrel.J
ARTICLE CIN Q„V ANTESEPTIESME.
(^Itcm , Si le vaffal eft vieil, valétudinaire, ou abfent pour la chofe publique, au
moyen dequoy ne puiffe conuenablcment aller vers fondietfeigneur luy faire
foy ôc hommage, efdictz cas pourra conftituer procureur fpecial pour faire ladite
foy ôc hommage,ou offres telles que deffus, qui vauldront tout ainfi que
fi ledict vaffal eftoit en perfonne. Ou fera tenu ledict feigneurluy baillerfouf.
france,fi par procureur ne le vcult receuoir.
§. D V O D E C I M V S.
t^Si vaffallus iam annis ôc aetate confectus eft, vel valctudinarius. aut reip. caufa
abfens, quominus einon liceat dominum adiré fidem illi praeftituro,fpecialem
in hanc rem procura torem conftituere poteft,,qui vice illius iuramentum domino
facturus fit,ac débita iura oblaturus. C uius acta perinde atque à vaffallo
ipfo gcfta,ratafirmaqueerunt. Qjiod fi dominus procuratorem admitterc nolit,
dilationem in tempus ceffatun impedimenti concedere tenebitur: vaffallo
intérim fuo feudo pacifîccpotituro.
T is quidem §. limitatio qua;dam
eft^.o.s.eo.ficut ôc precedens.
Vnde ex hac conftitutione
très cafus colliguntur,
quibus valfallus à fidei perfonali praeftatone
exeufatur, morbus feilicet, aduerfa
valetudo ôc Reipub. caufa abfcntia. quibus
cafibus procuratorem admittendum
conftitutumeft, quodôc iure communi
receptum erat,[Bald.in ci. vcrf.nifiiufta
caula. Qjio tcmp.mil. vbigl.] Verumin
his ôc fimilibus cafibus fatis elle videripo
^ in
-

ARTICVL. C^VINC^VA
tcrat ctiam iure communi fi vaffallus nûtium
mifcrit, qui eum apud dominum
cxcufct, cum pratici cxoniatorem appcllant,idquemaxime
vbi impcdimcntum
perpctuoduraturumnoneft,vtcftaduerfa
valctudo jvelabfentia ex aliqua légitima
caufa [ per ea quae not.Bart.in l.i.tr. de
perpe. 6c tem p. aft. 8c notatur in 1. interdum.ff.de
iud. & 1. quaefitum.ff. de reiud.
vbiomnino Alcx.deImm.]Tu porroita
rem concludito [ iuxta d. gl. in ci. in ver.
abfentia] quod ctiam abfenti rcipub.caufa
vel alio legitimo impedimeto detento,
currat tempus iftud à confuetudine praefixum,fi
procuratorê non miferit,fi commode
mittere potuitjnec eifubueniedum
effe.[l.papinianus cxuli.ff.de minor.JNcc
admittendam ca in rc exiftimo diftincf ionera
illic in gl. traditam inter abfentcm
ex iufta caufa & neceffaria, vel ex caufa
voluntaria.Imputâdum enim omni cafu
eftei qui cum procuratorem mittere debuit,
in idà confuetudine adftrictus, 6c
non mifit,cum id facere potuerit»
Caeterum cum multa alia fint abfentiarum
gênera [qua: refert Accuràn l.vlt.
dcininteg.reftit.jitem & multaeimpedimentorum
fpecies tam iuris quàm facti,
[v t in Li.vbi Pont.ff.fi quis caut. ] quaefitum
eft an ex aliis praeter has très quf hoc
tex. cxprefsim continêtur, habeat locum
huius confuetudinis difpofitio: vt puta
caufa capitalis inimicitiae inter dominum
Se vaffallum, qua: & iure cômuni vaffallum
excufarefolebat, quituto dominum
adiré non poterat. [ arg. I.3. ex quib. cauf.
maio.cLpaftoralis defcnt.ôc reiud.]Item
an bellum quOque,acgrafTans peftisinlo
co in quo habitat dominus. [ not. in l.dc
aetate.ff.ad trebel.Bal.in gl.in ver. vafTalli
depa. conft. Bart. in 1.naturaliter. in vit.
col. de vfucap. ] Et à practicis noftris plerifque
rcfponfum eft nullas caufas abfentia:,
nullâve alia impedimenta quàm quae
hac conftitutione exprefsim nôminata
funt, vaffallum à fidei praeftatione per fe
exeufare. C um enim confuetudo très cafus
exeufationis exprefferit, alios exclufifTc
intelligitur [ 1. cum praetor. de iud.
cum vulg. quod etiam fummo iuris rigore
obfcruatum effe teftatur Innocin ccx
tranfmilfa. extr.de praefcript.Immo.in c.
quia diucrfitatem.extr. de concef. praeb.]
licet is iuris ciuilis rigor aliquanto fit ca-
GESIMVSSEPTIMVS. 2/9
nonica œquitatctemperatus.Ncgâtenim
C anon. vllum tempus ci qui légitime impeditus
fit currere. [in d.c. quia diuerfitatem.jVerùm
ego mediam quodammodo
viamfccutus crcdidenmcuilibct tempus
à lege vel hominc ftatutum currcrc,atci
quifegitimodetentusimpedimento,muneri
fuo vacare non potucrit,pcrin integrum
reftitutioncm fuccurri. [ 1.1. §. fi
quis autem propter.ff. de itin.atquepriu.
1. & Attilicinus. ff.de feruit. ruft.praed. 6c
itafenfit Bart.in d.l.naturaliter. vit. col.
& Salicinl.ficut.fub fi.de praefeript. trig.
vel quad.ann.ôc Imm.in cit.cquia diucrfitatcm.]Scd
vtrum quiimpeditus eft,debeat
de fuo impedimentoproteftari, re­
t
mit to ad Praepo.ind.c.i.vbiniil. Impedimcn
t u m
Scdquidimmpedimcntocarceris: An
carcer
"
n" 11 • . pro legitimo
vaflallus invinculis retenais procurato- Lben.
rem mittere debeat. Et quidem Ioan.de
Immo.[.in d.l.quaefitum.dereiud.Jait licet
de ca re nihil vfquam expreflum fit
per illud refponfum,iunc~tagl. obtinuiffe
tamen carceris impedimentum pro legitimo
haberi. ad hoc vt vaffalluspcr procu
ratorem fidelitatem praeftarc pofsit, non
habita ratione culps feu dclicti vaffalli,
per ca quae tradunt Bart. & alij in 1.2.ff.de
inius voc. 6c Alex. Qjiinctiam exiftimo
ego fi procuratorem ci conftitucre non
licuerit,vt quiacuiufqueconfortio interdictum
ei fuiffet, aduerfus faifinam feudi
inintegrum reftituipofTc, 6c frucf usrecupcrare,quos
alioqui dominusfuos fecif
fet, per ca quae nuper dixim us. [ita nominatim
fenfit Bart.in d.l.2.6c Bal.in La.pcr
illum tex.ff.ex quib.cauf.maio.]
Supcreft 6c hoc vnum, An feilicet vaffallo
neceffe fit dominum certiorem faccrefuiimpedimenti,6c
quo modo idfactu- Va&Mccrr
£ rr i- j -J
I O r e ^beie
rus ht. Qnainrenon efle aliud petedum faceredomircfponfum
exiftimo, quàmc* hac noftra num fui imconfuetudinc.vtfcilicctquicaufasfuaeab
fentiae acfuiimpedimenti ilJi denuntiet,
ac proprio facramento confirmet , eidémque
fidem offerat. Licet enim dominus
non compellatur huic procuratoris
affertioniftare,ea tamen vim habebunt»
vt ex eo die quo facfa cfthuiufmodi oblatioeffccfumfaifinefufpendant,lucrûmq;
frucfuum domino anteuertant. E t is quidem
mos inualuit, vt breuis impedimenti
atteftatio per notariû facta, ad dominum
mittatur. Ethaechactenus.
P^imenti.

z 6 o TITVLVS Q^VINTVS.
ARTICLE CINCLVANT E H VICTIESME.
^Item, Tuteurs, curateurs ou gardians feront receuz à faire lefdiclz foy & hommage
pour leurs pupilles & mineurs. E t pource ne doiucnt aucun proffit. Ou fera
terni ledicl: feigncur donner fouffrance iufques à ce que lefdiftz mineurs foient
en aage de puberté*
A R T I C L E C IN CUVANTE NE VFIESME.
f^Item. Que la fouffrance baillée par le feigncur au tuteur, cmpefche lafaifietant
que la fouffrance durera. „
§. DECIMVSTERTIVS.
^Tutores curatorcs Scgardiani ad fidelitatem domino prxftandam pro pupillis
minoribûfquequorum curam agunt, admittuntur, nec propterca quicquam illi
pendere aftringuntur. Aut certe tenebitur dominusTrem in tempus pubertatis
differre.
§. DECIMVS CtV A R T V S.
Qux quidem dilatio à domino tutori conceffa,intcrim etiam feudi prxhcnfîonem
differt.
•j Ac fane conftitutioncs itaper-
| J peram funt contextx, vt fatis
'1 mihi in promptu non fît, qui-
! bus modis aut quo colore com
pilatores harumeonfuetudinum taminfignierrorepurgare
pofsim. Conftat fiquidem
taiti iure communi, quàm confuetudine
folampupillarem xtatem àprae
ftanda fidelitate immunem. Nam 5c pubères
effe prxftando iuramento capaces
certumeft.Pubertatcm quippe quarto 5c
decimo anno incipit. [ Ç.i.inft. quib. mod.
tut.fi.] Qua quidem xtate hîc difpofitum
cft curatorcs pro minoribus, quorum curam
geruntad fidelitatis munus obeundum
admitti: quod tam falfum eft, quàm
quod falfifsimum. E a quippe xtas, vt dixi,harum
rerum capaxeft,ideo fruftrà
interuenitcurator. Prxterea 5c hîc omiffaefttutorumfeu
gardianorumprouifio.
Hoc enim in confelfo eft apud prafticos
noftros,dominum ob non prxftitam à pu
pillo vel eius tutore fidê, poffe in feudum
pupillarc.pcrinde atquein caetera, manus
iniicere,fuofqj fructus facere, ctiamfi pupillo
nullus datus fit tu tor, nulla intérim
reliefa reftitutionis fpe. E t fane ante hanc
redactionem vetuftaconfuetudo fie habe
n bat: Pupillis impuberibus danda cft ad
e fidelitatem prxftandam dilatio(quam fuf
a
fcrentiamnosappellamus) quoufque ad
pubertatis ternporaperuenerint. Qjiam
fi nolit dominus concedere, tutoresgardianiue
corum in eam rem admittendi c-
runt:pro qua admifsione nullum ius vtile
domino debetur. Et hxc fane cft vcraac
germana confuetudo , 5c iuri communi
çonformis, càmqueitafchabereadfirmarunt
praefici noftri nuper fuper modo v-
tendi,iudicis officio interrogati. Nam 5c M,nor
" t
*iure
feudorum Conttat,vtdiximus,mino- tisegreffos
res pubères ad inueftitura petendam pro- poffefidclj.
tls l a
culdubioidoneosfuiffe.[tcxt.cxprefsi,in "
t U F
c.i.§. fi minori.5c §. fi quis decefferit. fi de
feud.fue.contr.int.dom. 5c vaffal. 5c c.impcrialem.§.prxterea
fi quis.deprohib.feu.
alien. per fede.] Vnde pupillus in nullam
incidebat pœnam (qux regulariter crat
amifsio feudi)ob non prxititum fidelitatis
facramêtum. [d.§.prxterca fi quis.]
Nec in hoc vim faciendam arbitror, habeâtne
pupillus tutorcs, neenc. Quia, vt
inquit Bald, in cit. c. nulla. quo temp.
mil. fi infans fit, omni iure exeufatur,
quid enim agat illa xtas non videt [1. vit.
ff.rem pup.fal.fo.l.i.defal.mon.] Quod fi
infantixtemporapaulo progrellusfitnô
nifi femiperfectû habere creditur intcllecfum,donec
in pupillari eft xtate. [Accur.
Linnegotris. ff. de reg.iu.] vnde intérim
tempus mueftiturx petendx 5c fidelitatis
offerendx pupillo irapuberi non currit.
fed ipfo iure fine reftitutionis beneficio
feruaturillxfus,licet fecus inadulto,vt
docte profequitur eo in loco Bal. 5c poft
cum Prxp.Mediol. Quarcinfummacon
cludendum cenfeo dominum minoriimpuberi
indulgerc debercdilationem vfq;
m i
^
* **'

e i u s
Winoresim-
ARTICVL. QJVINQJV"
adpubcrtatis adueniëtis tempus, fiue tutores
habeat fiue non.C um aetas pupillaris
non minus iuftum legitimumqucimpedimëtum
praeftct quàm caufaabfentie-
[pcr ca quaenot. Bal. inl. fancimus.C. ad
trebell. ] nec pofsit pupillus per fe iurare.
{_ tcx. in 1. iufiurandum & ad pecunias. §.
pupille ff. de iureiur.] Si tamen tutores
habeat, eofquc velit dominus in fidelitatem
admittere, ipfi quidem tâquam procuratores
in rem pupilliidonei erunt, qui
ipfius pupilli pcrfonam rcprefcntcnt[ vt
teftatur Bal.in l.ctiam.Cdefidci.] Qjuod
enimdeprocuratore in prsced. ^.dictum
eft, id etiam intelligendum venitintutorc[tex.in
l.quod fi nolit.§.quod in procuratore.ff.de
aedil.edic] Qjias etiâin ftatutis
recipitur interpretatio , Bald. autore.
Cœtcrumfupereare plures côtingunt
dubitationes. Prima eft an fi ifthaec dilatiof^quae
vulgo fuftcrétia appellatur)non
fucnt à pupitlo eiûsvc tutore pctita, &
proptcrca dominus qui feudum fuumapertum
& cliente vacans reperit illud appréhendent,
valeâtnehaec iaifina, ac virtutc
illius dominus fuos faciat fructus. In
qua quaeftione id pro refponfo accipiendumcft
vt fi ius commune attendamus,
conftat illius dilationis pctitioncm minime
neceffariam, nam nec eodem iure, poteft
pupillus per aetatemiuramentum fidclitâtis
praritare, vnde non valcntiiurare
ficut nec valcntiagerccurrit tëpus ,quod
conftat ex ll.s.citatis ôctex.l.imperatores
§.i.ff.depublic.vbi pupillus ipfoiurceuaditpœnam
commifsi propter profcfsionem
omillam, vel folutionem veftigalis
non factam: [vt eft fing.Bart. decif. 111 1.2.
de fund.patr.lib.il.C.&Bal.poft gl.in l.fi
tutoris. deadminif.tut.] At adultusper
beneficium reftitutionis in integrum îuuatur
[l.fi ex caufa.§. fi in commiffum.ff.
de mino.] P upillus autem illaefus ipfo iure
manet, quem & côftat plura longe habere
priuilegia, quam îpfum adultum[l.
bonae fidei.tf.de acq.rer.domi. ]
Scd certe hic obftarc videtur confuetudinis
rigor,qui etiam minores impubères
ligat [mxta l.fi finehsrede.^.lucius.ff.
deadminift.tut.Bart. in d.l.a.de fund. patrim.
] Siquidcm liante hac confuetudinc
fi pupillus tutorem habuit ad officium
pcrtinebatirtam fidelitatem praefta-
ï"tieres ad- re,vel fufferentiam poftulare[vt eft cafus
mfVff** s-de a;ard.§.2.] O uae fi omifent tutor, fuû
tcftitui futurum eft detnmentum, non pupilli,
AGESIMVSNONVS. àtfi
quod maie munus fuum obicrit[tcx.in
d.l. 2.&d.l.fi tutons.de adminiit.tut.]
Qjiod fi tutorem pupillus non habuerir,
tum adeundus fuitiudex qui ex officio
fuo, atque ex interpofita authoritate, tutoris
dationem fuppleret [ iuxta côfilium
Bal.in rub. C.quiadmi. quaef.tf. & Paul.
Caft.inl.pupillorum. de repud. haered.]
vnde fi poft quadraginta dies, tëpus confuetudine
ftatutum,petita non fit àpupillo
eius ve tutore inueftitura,vcl faltem
dilatio, dominus feudum faifiens fuos facerefrucf
us intclligitur,licet eos pupillus
per'in integrum reftitutionem recuperarc
pofsit [telte Bart.in d.l. 2. & ita quoque
fentiant docf.quos fuprà retulimus] fa.
quodnot.moder.MedioL de Papien.ini.
poftquâliti fub fi.poft.Accurf.C.de pact.
inquientesad quantumcûquelex veiftatutum
generaliter difponat, non tamen
exclufa cenfentur remedia,qua:aliis legibus
funt fpeciahter prodita. hthoc ianc £l° P IJ£„
in integrum reftitu tionis beneficio îuua- in integrum
ri pupilium autumo in duobus cafibus. reftituipoffe
Primo, quando ille tutores habuillet qui
fuaneghgentia domino iufta offerre neglexiilent»,
& eifoluendo non effent, ita
vt nullus côtra eos iaetura; factae feu damnieorum
incuria accepti pupillo pateret
regicflus.[iuxtal.properandum.§. vlt.C.
de îud. Speeul. §. de in int. reftir. §. 2. verf.
vtautcm.]Secundo,vbipupillus tutorem
non habuillet:quia cû hoc cafu ab eo omnis
dolus & culpa abfuerit,& ex omifsionepetendifufferentiam
tantùm, & fie ex
mora, locus fuerit cômiffo frucfuum. [vt
iu§. I.J. de obuent. feud.] tune quoque ci
fine du bio competit reftitutionis in integrum
beneficium,ficut &adulto.[d.§.fiin
commiffum.& not. Bartol.ôc caeteri, in 1.
etiam.de minor.Innoc. Se Cano.in c.conftitutus.extr.de
in integ.reft.]Nec admittendam
puto corum iententiam, qui exiftimant
non poffehanc reftitutionem pu
pillo côpetere, cùm intérim dominus feruitiis
debitis priuatus fuerit,ideo fuo iure
fuos videtur fructus fecille. Nam etfi ifta
fructuum amifsio ex natura actus procef
fent, pœna tamen ifta ex mora pupilli côtracf
a fuk,aduerfus quam non ci denegatur
in integrum reftitutio. per iura fuprà
citata. Qjiod fi obiieias dominû intérim
fuis caruiileferuitiis, quorum loco fuccef
ferit illud lucrum fr uctuû,id manifefta eft
impoftura, cùm hodie hac noftra eonfuctudine
nulla dcbçriconftct obfcquia per-

\6T. TITVLVS
fonalia,fed (vt aiunt ) burfalia. vt hoc tit.
AnfufFeren- Secundo quacfitum eft, an haecdilatio
tia minori- f eu f ufferentia quam tenetur dominus pu
cTndaad~ P
u U S
impuberibus concedere pro fideli-
cSuentio- tatepraeftanda, extendatur ad obuentionesfeudales
n c s fcudales,feu commoda(quod aiunt)
pemneat. jj Urf a]j a j q UaE domino ab ipfis debentur.
Eteascontineri nonputoumo fimulatqj
feudum aperitur domino, ca* protinus fine
dilationeofferendaefunt. Nam ôciure
cômuni minores à feruitiis realibus, qua;
indando confiftebant,non exeufabantur,
licet à fidelitate ôc feruitiis pcrfonahbus,
donec ad pubertatem perueniflent,excufarêtur.[Pra*pof.in
cit.§.fed fi deceiferit.]
Necobftat fidicas huiufmodi obuentioncs
elfe velut fequclas Ôc appendices inuc
ftitura; atque fidelitatis, & propterea dilationem
datam ad prsftandam fidelitatcm,ad
foluendas quoque obuëtioncs videriçonceflam.Namcertumefthuiufmo
tioneet iege ^feudales obuentioncs perfeftare,acpro
pro n
obuen- hisfeparatim agerepoffe condamne ex
tiombus feu hac lege municipali. [ vt toto tit. j. de obdalibu».
uent.leudal.]nccnon per viam iniecf ionis
manuum procedi polie conftat.§.6\fuprà.
titulo prox. Vnde inferre licet fi contingatpupillum
patruo alteriue agnato collatcralifucccdere,
ex qua collateralifucccfsione
domino rachatus debeatur cum
protinus pra*ftandum non expectatapubertate.
N am ea quam dat dominus,dilatio
limitata eft in fola fidelitatis praeftationc,
ideo ad obuentioncs minime exten
detur, iuxta vulgatam reg. qua dici folet,
limitatam caufam liraitatum producerc
effe&um.fj.in agris.ff. de acqui.rcr. dom.]
Idem Se mlaudimiis propter emptumà
O^VINT VS.
pupillo feudum debitis.[§. 9.s.co.]ce enim
dilationc concefla non continebuntur.
Qj.iod autem hic in textu dicitur tutore
in fidem admitfo nulla deberi commoda,
otiofam ac fuperfluam hanc adicdt ionem,
exiftimo, tum etiam ab omni iure atque
ratione alienam.Nifi forte dicamus quofdam
Aurclianêfes in prouincianoftra (id
quod res eft)feuda pofsidentes, in huiufmodi
fpecie conatos ex eaadmifsione tutoris,
ilhcitumaliquod commodum cxtorquere.
Qjuod fane fuis confuetudinibus
indicarunt, quibus cautum eftpupillosjcum
infirmitati eorum tutores creantur,rachatum
debere:rem prorfusindignam
qua id quodinducf umeft inperionarum
miferabilium fauorem ôc iubfîdium,inearumnoxameedit.
Et hoeproculdubio
huic adiiciûda: clauiula* caufam
legitimam prasbuifle intelligi poteft ,qua
corûauaritia; ôcillicka; cxtorfioni obuiâ
iretur.Namprocompertohabebantprouinciales
noftri, nifi huiufmodi iniqua
exacfio feriptointerdiceretur, deca controuerfiamfacturos.Quareobeamdilationem
conftat nulla omnino talia commoda
ipfis dominis deberi. Qjiod ôc infuper
adiecf u eft has inducias impedirc manus
iniecf ionem in feudum, quandiu duratura*
fint,hoc non tam verum quàm îndubitatum
exiftimo. Eacnimcertiisima
eft dilationis natura, vt quandiu pendet,
debeat intérim fupcrioriscôquieicere officium.fl.3.
C. dedilat.] Siquidem ôc dicimus
debitorem in diem intérim a creditore
inquietari non pofle, antequam dies
aduencrit.fj.fi quis âgés, verficul.tcmporc.inft.dcact.]
ARTICLE SOIXANTIESME.
t^Item le vaflal peult vcndre,donncr" cfchanger, ou autrement aliéner tout fon fief,
fans leconfentement de fon feigneur. Dont toutesfois fera pour ce deu ôc acquis
audief feigneur proffitjfelon que cy deflbubz fera declarc,ou chapitre defief.
§. DE CIMVS Ç^VINTVS.
I^Vaflallus totum feudum fuum vcndcrc,donare;permutarc,alitéruc alienare abfqj
domini confenfu poteft.Ex quibus tamen alienationibus, laudimia;illidcbcbun-
- tur.vtinfràfub titulum de obuentionibusfeudalibusexplicabitur.
Ane côfuetudinem prorfus iuri
communi contrariam conftat,quo
feudi alienationes penitus
interdicteerant.Sciëdum.
autem de illis interdief is alienationibus
tria diuerfa extitifle iura, [fecundû P raep.
inc.i.§.fimiliter.ôc§.autfilibcllario.quib.
mod.feu. amitt.] Nam iure primamo potuitvaflallus
fine domini voluntate feudum
fuumalicnare,etiam totum atque

ARTICVLVS SEXA
intcgrum [ ci. quid iur. fi poft. alien. feu.
vaf. ïcu.recuper. ] P oftca autem fuperucnit
alterum ius, quo licuit vaffallo feudi
partcm tantum dimidiam alienare,ôc obligarc
[d. fimiliter.vcr. Autfilibellario
ôc ci.defeu.alien.inpr.] Tertio denique
fuperuenit ôc aliud ius ex Lotharij ôc Fe
dcriciimpcratorumcôftitutionibus,quibus
omnino feudum imo vel parte etiam
alienare vcl obligarc interdictum çft vaffallis,
[ vt patet ex vtraque conilitutione,
de prohib.feud.alicn.pcrfeder. ôcperlothar.ôc
probat tex.c.i.Qjiial.ol.fcu.alien.
ôeexhis qua: not. idem Prarpo.inc.i. in
fi. apud quem vel quos. ÔC in d.cvlt.J.vlt.
quib.mod. feu. amitt. ] Praterea ôc îftud
feiedumeft ante Lotharij côftitutionem
pro curiarum varictate, varias quoque
feudorum côfuctudines introdu&as fuiffc[c.i.qual.ol.feud.alien.pot.]
Et prafertim
hçc noftra Gallorum monarchia fuas
fpeciales habuit côfuetudines,iuxtaquas
femperaftimatumcft,feuda pro rebus pa
trimonialibus haberi, eaque libère vendi
alicnariquepotuifie, fiue per acius inter
GESIMVSPRIMVS. 263
viuos, fiue ex vltima voluntate. [teftatur
Ioan. Fab. in tit. de lcg. pat. tut. .ôc §.i. de
rcr.diuif.§.i.de emp. ôc vêd.§. item feruiana.
ôc §.itemfucrat. inft. de a ci. ôc in auth.
ingrefsi. C. de facrofancl. ôc DcchiKonf.
%08. ad clariorera,- ôc con. 269. confultus
ab.ôc con.$ 8 ô.in oaufa quas mantua. ]
Vnde colligere Ucct hancGallia con- Gallosim-
e r a t o r
fuetudinem tantis temporibusconfirma- P «s
tam nec Lotanjneclredcrici coltitutio- „£nefubienibus
abrogaripotuifle. Côftatenim no- dos.
bilifsimos Frâcorumregcs imperiali culmini
nulla in refubiecios elle, nec Imperatoremin
fuperiorê cognofcerc[vtnos
fuprà.de lia. perf.ty.i.] S ed ôc illud certum
eft ca feuda, quibus vtuntur Galli, magis
afsimilari feudis Francis, quàm cuicunque
alie feudorum fpeciei[vt fuprà oftendunus
in rub.] At conftat feudafranca libère
alienare licuiflc[vt teftatur Hoftien.
in c.vlt. de reb.al.non alien. Bal.in l.i.col.
2.fiànon comp. iud. ÔcCurt.in trac.de
feud.i.par.quaft.8.] (^uare minime ambigu
um eue débet hanc confuetudinem
fuis viribusfubfiftere.
ARTICLE SOIXANTE ET VNIESME.
#$Itcm,lc vaffal fe peult esbatre de la tierce partie de fon fief par vcntc,donation,ou
autre contraci ahenatif, retenu à luy la foy ôc hommage ou autre deuoir annuel,
dont pource ne fera deu aucun proffit au feigneur du fief. Toutesfois ne pourra
ledici vaffal faire ladicle aliénation au preiudicc de fon feigneur, tellement que
nonobftant ladicle aliénation,!! l'héritage tombe en proffit,lc feigneur du fief exploitera
entièrement fondiclfief. Etlera toutesfois ledici vaflaltcnu garentir
enuers tondici feigneur de fiefjccluy ou ceux auxquclz il au roi t faici ladicle aliénation.
§. DECIMVSSEXTVS.
^Vaffallus de tertia fui feudi parte,venditione,donationeialiovecontraau,fidelitateannuâvepêfioncfibireferuata,liberedifponerepotéftcitravllamobuentionis
nomine praftationem. Per quam tamen alienationcm,conditionem domini
haud quaquam deteriorcm faccre poterit. Qjiandoquidem ea non obftantemtegrum
feudum pro obuctione ( fi quando euenerit ) prehendere poterie dominus,
eoque folido vtetur atquefructur.Scd quialienauit vaffallus,cum,in quem tranftulit,
indemnem feruarc tenebitur.
Aec conftitutio prima fronte
videri poflet fuperflua. Nam
3fe licet iure feudorum non poffet
feudum fine domini confenfu
alicnari, ita fi vaffallus irrequifito domino
id feciffet fuo iure caderet[c.fi clientulus.de
alien.feud.Jnon tamen idem in feudum
conccdcre alij prohibebatur, dummodo
bona fideid facerct, ôc abfque fraude,
vt quia in aequalë vel magis idoneum
feudum transfcrret,vt puta miles in militem,[c.r.§.i.cûfeq.qual.ol.feu.dot.alien.
c.i.§.fed ctiam res.perquosfi.inueft. Ôc in
c. bencficium.fi defeu.fu.contre int. do.
ôc ag.c14.fimilitcr.de le.Corr.ôc c.imperialem.
§. illud. de prohib. feud. alien. per
feder.] Verum ad tollendas plcràfquedubitationes
quaex infeudatione iure antiquo
permiffa infurgebât,hec noua confuetudinis
prouifio neceiïaria fuit. Nam
L iij

TITVLVS
omnino iure feudorum vctuftifsimo,licuit
vaffallis ius fuum infeudare [notatur
ïn tit. quai. ol. feu. pot. alien. ver. fi vera]
Iure autem nouo id licuit, tribus demum
concurrctibus,quae habétur in cimperialem.
§.beneficiû.de prohieu.alie.per F cd.
P rimo,fi fieret infeudatio mehori vel faltem
pari [ B al.in auth.nifi rogati. C0I.3.C.
ad trebel.]Secundo,vtea lege fieret, vtiifdem
pactis atque conditionibus tenerct
is cui facta eifet infeudatio, quibus & tenebat
vaflallus [d.c.i.§. ex eadem lege. de
le. C orr.] Tertio vt colore feu pratextu
inueftitura; ob huiufmodi infeudationê
nullum perciperetur pratium [ d.c. imperialem.§.
callidis ] Id enim in fraudem legis
factumcêferetur[cont.d.§.beneficium
eod.c. ôc ibi poft gl. Bal. & Praepo. & ca>
teri fcudifbe.] At iure hoc noftro municipali
primum & tertium funt immutata.
Nam hodie inquameunqueperfonametiam
vilem & rufticam poteft feudum alicnariôc
fubfeudari.Sicut ôc iure communi
licebat vbi feudum patrimoniale
fuiffet[not.Bal.Pra:p. & alij.ind.c.i.§.ex
eadem lege.ver. curia.de leg. C onr.] ficut
hodie funt omnianoftra feuda. Pra:tcrea
nulla hodie feuda gratia vel honore tantum
concedi folent, fed non nifi interucmiente
pretio, quod cum iure communi
admodumpugnat [ci. defeu.dat. in vim
leg.commif.] Qjunimo nec inueftitura
non nifi intercedente pecunia concedi folet[§.4.&
"•.9.)*. deobuent.feud.] Ex iure
itaque communi fecundum tantum rema
net, videlicet quod fubfcudatio fieri non
pofsit nifi iifdem legibus atque pactisin
prima inueftitura côtentis. Sed & in hoc
quoque à iure communi nô eft receffum,
quod ficut olim citra fuperioris confenfum
licebat huiufmodi infeudatioiies faccrc[d.§.fimiliter.ôc
not.Abb.in c.tranfmiffa.in
4.not. qui fcu.da.pof.]dummodo
eeelefia; non fiât [do 61. in d.c. qua in
ccclefiarum.per c.fi clictulus.de alie. feu.]
ita & hodie remanfit
Qjia in re expendenda funt verba tcx.
(en retenant la foy & hommage.)Nam fi
alioqui vaffallus alienans fidem non retineret,
nonintclligeretur fubfeudare ,fed
in totum à fe dominium eius feudi partis
quam aliénât, in alium trâsferrc. ôc quod
fubditur^Ou autredeuoir annuel.)Per
hoc enim reprafentatur retentio directi
dominij eius partis quam transfert in alium.
Ex quo non dicitur in totum alie-
CLVINTVS,
narc. E t iftud quidem vaffallis licere, fiue
per viam fubfcudationis, fiue concefsionis
in emphyteufim, annuûmvercditum,
teftatur Fab. nofter, [ in §. adeo. inft. loc.
verf.fcd quid de vafTallo.] Ex quo émana- Très gr»d Us
rût gradus très vaffallorû,-vt quidam fint vaffàiiorum,
maiores, quidam minores, alij valuafsini, maiores
>o>i.
de quibus in cap.i. qui feud. da.pof. Nam uafini. 1
"
vt idem ait Bal.quanto magis feudum per
infeudationem difgraditur, tanto magis
nomine diminuitur. Et ad id quodin oppofitum
adducitur,quod vaffallus fi vtilc
quod habet dominium in feudo fubfeudari
pofsit.omneius fuum in alium tranfferre
intelligitu r,ita v t nihil iam retineat,
& ita fuperfluos effe gradus huiufmodi:
ôc fi quidpiam retinere diceretur,abfurdum
infurgeret, nempe vtile dominium
vtilis domini) ôeferuitus feruitutis: Refpondet
Bal.ibidem,hoc in principum fauorem
introductum eflc,qui direct um ha
bent dominium. Quanquam enim vallalus
vaffalli non fit eorum vaffallus [tefte
Specul.tit.de feud.§.quoniam.verfic.i4.]
hoc certè verum eft, nifi in fubfidium. h t
ideo eft ftatutum, vtnô liceat alium fubfeudare,nifi
qui feruire pofsit domino,iuxta
eius conditioncm & nobilitatem. [d.
c.i.§.ex eadem lege.de le.Conr.
Hanc autem iubfeudationem licitam
cfTecopiofe ac docte oftédit Old.con.1/9.
ex prêtent! themate.col.2.verf.circa fecûdum.
Qjrod tamen [fecundum Baldan c.
admonet.extra.de renuntiat.] verum elle
intelligendum eft, fi infeudatio fuerit facta
perxquc idonea* perfona ac erat vaffallus
, ita vt domini côditio deterior non
fiat,[c.i.§.ex ea lege,de lcg.Cor.] vnde eeelefia
infeudare non poteft nec conuentui,
nec iis qui manus mortuarappellationc
veniunt, qua; nunquam effe definunt.
[c.i.defcu.alien. & not.inl.fi ita quis.§. ea
lege.de ver b.oblig.]
«jEoqucfolido.
HVins rei rationem exprefsimus in fil
periori glolfemate. JJiximus enim
infeudationem fieri non poffe nifi iifdem
pactis ac conditionibus quibus tenebatur
vailàllusjita cnimnaturaliter ordinatam
contractus materiam docet Bal.[in c.
i.§.rurfus.ini.col.dccontr.inucft.]vbiait
fi miles qui feudum accepit,illud aiteri cô
cefferit, ôc morte prioris vaffalli, qui fine
ha-rede decefsit,fcudum domino apertum

ARTICVLVS S EX AGE S I M V S S E C V N D V S. %6$
fit:tum eocafuconftatiusillius quiacccpit,fecundiquippc
vaffalli, refolui cum
omni incremêto. in quam rem facit quod
idem not. in c.i.in i.not. dealien. feu. vbi
docet fi pars feudi alienata fit, etiam fine
domini voluntate, vt fane licuit, ifta tamen
poteftas reftringitur pro têporequo
duraturû eft feudum apud vafTallum. Ea
fiquidem poteftas eft certis finibus limitata,&
ideo rem limitatam non egreditur
[ l.pie parmi.C .dcleg.l.qui tabernas.ff.de
contra.cmpt. ] tum & dicifolct: refoluto
iuredantis refolui quoqueaccipientis ius
[l.lex vcctigali fundo.depig.] Itaadpropofitum
cum feudum apentur domino
vt puta cum per fuccefsioné collateralem
debetur rachatus domino [ vt j. de obuêt.
feud.§. 9.] co fane cafu ex toto feudo ius
rachatus fibi vendicabit dominus, & non
ex duabus tâtum partibus,que pênes vaffallum
remanferunt. Et idem quoque iudicandumeftincafu
fcq.§.vbifcuduraad
libelluni vel precarium conceflum eft.
ARTICLE SOIXANTEDEVXIESME.

fit, i66 cura datio in emphyteufim TITVLVS fi t alicnatio[vt
in auth.dc non alien.§.alienationis.
Se l.vlt.c.dc reb. alien. non alien. facit ci.
Ç.donare ibi. libellario nomine. qual.ol.
fcu.al. pot. 8c ita fenfit Spc. in cit.§. nunc
aliqua. ver.i 2;.Se fcrib.in I.3. de iu.emph.
C .Bal.in 1. volûtas C .de fideic.8c in auth.
nifi rogati.col.3.C.ad Trebel. Bal. Air ir.
Praepo.ôc alij,in cimperialcm.in prinede
proh.feud.alien.per Feder.Quod 8c procédera
ait Bal.etfi pacto conueniflet vt vtile
dominium non tranfîret. Quod idem
confirmât in c.i.^.praetcrca. de cap. Corr.
ScC ur.Inn.in 2.q.pr.4.par.prin.fui tract.
dcfeud.num.91. Veruntamen Ioan.Fab.
in §.adeo.col.2.inft.loc.côtrariam fententiam
veriorem conftanter adfirmat. hac
fretus ratione,quod valTallus pofsit feudum
fuumalterifubfeudarc fineconfenfu
domini, vt fupràin prox.§. oftedimus,
ergo & eodé modo in emphyteufim, quia
non magis ille alienarc cenfendus cft, qui
dat in emphyteufim, quàm ille qui dat in
feudum,cum vtroque modo dicatur vtilis
dominij fieritranflatio.l.i.§.qui in perpctuum.cum
ibinot.ff.fi ag. vect.velemphyt.]
Quod tamen fundamentum non
iatis mihi tutû videtur, quia cû quis fubfcudatj>er
fimilem côtractus fpecié quae
permifla cft, côtrahit, ideo in habentibus
fymbolum facilis efttranfitus[l.inrcm.§.
item quaecunqj. ff.de rei vend.] Item quia
cùm iubfeudatid cumfimili conditione
ac qualitate facit,quç erat in prima infeudationc,alias
non valeret.[vt plenb difputaiumus.s.prox.§.]
Secus vbialienatiofit
per aliam fpeciem contractus, vt hoc cafu
v bi res feudalis efficitur emphy teu tica, 8c
dicitur naturâ feudiamittere. Quicquid
autem fit de iure,adfirmat tamen lo.Fab.
fuam opinionem vbiq; locorum vfu obferuari.
Qjiod Scfatcturlo.Rayn.ind.c.
imperialem.quam Schacconfuetudinecô
firmatam videmus.
Secundo quaeri poteft:fi feudum ad douminum
reuertaturputaper fcloniam, dcr
negationcmvc aliquam valfalli erga dominum,
qui antea ipfum feudum feu illius
partem libcllauit >vt ci per hanc confuetudine
licuit,an eo cafu refoluta cêfea
tur libellatio î E t videbatur refolutâ cfle
ex vulgatareg. cuius nuper meminimus
refoluto iure dantis,ius quoq; accipientis
refolui [l.lex vectigali.ff.de pign.tex.in c.
i.§.rurfus.quib.mod.fcu.amitt.] Faciunt
Se et dus côftitutioncs quibus ftatuitur
QJV I N T V S,
fubfeudationes feu concefsiones ad libcllum
in praûudiciûdomini fieri non poffe,
8c in cafum apertura: feudi domino totum
feudum aperiri.Bal porro in cit.§.rur
fus.fuper hac dubitatione ait contra hune
iuris rigorcm poffe libellario confuli, videlicet
fi priori domino feruitia praeftare
paratus fit, Scab eo feudum tenere[c.i.§.û
vero.qual.ol.feu.pot.alien. ] At AÏu.eod.
in loco nô putat iftud procedere, cum iure
feudorû huiufmodi contractus fit prohibitus,
vt fuprà diximus. Ideoquc ab eo
tempore quo illa libellatio facta fuerit,
feudum domino apertumfuiflcintelligitur[c.i.
quidiu. fi poft. alien. gl. in §. hoc
quoque. de fucccf.feu.] E t fane fi priorem
fcquamur opinionem eorum qui exiftimant
iftos contractus qualis eft feudi datio
in emphyteufim, feu libellationcin,
omnino prohibitos,proculdubio Aluarotifentêtia
verior erit. Atcum fuprà retulerimus
Ioâ. Fab. opinionem omni vfu
ac confuetudine adprobatam, tam generali
quàm hac noftra fpeciali, vthic conftat,
Bal.fententiam omnino fequendam
arbitror.vt etiam confirmât Praepo. in d.
Ç.rurfus.
Eft 8c poftrcmo dubitatum an etiam
vaflallo tertiam partem feudi fui incen- Anvaffallo
fumconccdcrcliceat. Qua in quacftione tertiam par-
tem tcudl c
id imprimis feiendum eft nos hic non age- °
re de cenfu qualitcr in iure accipitur,ied '"k^""*
de cenfu confuetudinario qui ius cft dominicale
quodlaudimias Se rcleuamenta
perindeatqucfeudum importât, vteonftabitincx.tit.de
cenf.Etbrcuiter conclu
dendum exiftimo feudain cenfum his rationibus
concedi non poffe. Nam quod
fupra diximus fubfeudationes 8c conceffiones
adlibellum hac confuetudine permiffas,
hoc eam habet rationcm,quia non
alteratur nec extinguitur feudi natura,
nec illius immutatur origo [ c.i.§. ex eade
lcge.deleg. Corr.] tum Se quia per eâdcm
omnino contractus fpeciem, huiufmodi
fit infeudatio, vt inquit Bal. in auth. nifi
rogati.C .ad trebell.Sc ideo in habentibus
fymbolu^vtaiQfacilis cft tranfitus.Tum
quia nec vaflallo licet feudi origincm immutare[ci.defuccclf.fcu.]Tumfubfeudatio
nihilaliudeft quàm feudi in feudû
tranflatio. At omnino diuerfum obtinct
vbide feudo in cenfum fit tranflatio. Eft
enim cenfus aliud à feudo, cftque diuerfa
omnino contractus fpecics. Quod vel ex
co neccifario côftat,quod feudum Se cen

ARTICVL. S E X A G SIMVSTE RTIVS. 167
fusinuicêconcurrcrenon pofsint, fintq;
incompatibilia. vt s.tit.prox."i.2. Qjio nt
vt vailallus fcudû in ccnfum transfcrens,
duplicitcr peccet côtra dominum. P rimo
quia feudi natura interuertit, originémqj
rnu tat,quod ci non licet [d.c.i.de fuc.feu.]
Secundo, eam rem conftat re ipfa ac confilio
in domini fraudé fieri.Prçterca quod
omnem tranflationem contra feudi naturam
factam prohibitam efle certum eft
iure feudorum. [ tcx. in d.c. i.§. ex eadem
lege.de le.C orr.oc gl.in c.imperialcm.^.bc
ncficium.fi de feu.fu.contr. int.dom. ôc
agn.]Nam hinc manifefta vaflallifraus
apparct quod quoties praedia à vailallo in
cenfum concerta venderentur, aut aha ex
caufa alienarentur j côtingeret dominum
laudimiis ac rachatibus fibi debitis mima
turc defraudari, cum illas fibi applicarct
vailallus. Qjiod crat côtra difpofitionem
iuriscômunis,quo omnino prohibitnm
crat vailallo conditionem domini deterioremfacere:
etiam in cafu permiflo alienationis.Nam
& hoc ôc praeccd.§. conftitutûeftinfubfcudatione
feu adlibellum
côccfsione,qui liciti ac permifsi funt contra
cfus, iura v tilia domino referuata efle.
N am ôc his cafibus laudimiae ôc rachatus
8c quae dicûtur rclcuia, ad dominum per»
tinent, & non ad vaflallum feu priorcm
emphy tcutam. [vt nominatim diffiniunt
Spec.1nd4.nuncaliqua.queft.10f.Oc 126.
poft Azo.infumma.de iu.emphyt. & lo.
Jrab.inl.3.inpr.C.deiu.emph. ôc Iaf.in
codem loco.quajft.6. ôc 8. in iz.Sc 13. col.]
ARTICLE SOIXANTETROISIESME.
.f^Itcm, Que les difmes deucment inféodées accouftumées cftrcpofTedécs par gens
laiz,font aliénables, ôc fe peuuent vendre ôc aliener.hypothcquer ôc prxfcrire, ôc
lacognoiflancc en appartient aux iuges feculicrs,comme chofes patrimoniales'.
5. DECIM VSOCTAVVS.
tgDecimae rite infeudataeper laicos pofsideri folitae alienabilcs funto. Idcoqucôc
vcndi,&alienan,&hypothecarickprsicribipofrunt. Superhisquoquenotioad
fecularcsiudkces,pcrmdcatqucfuperrcbuspatnmonialibus pertinct.
Aec confuetudo etfi mihi femper
çqu a vifafit,fi tamen îusca
nonicum fequamur, nulla fui
_. parte conftabit. Nam quod un
primis poiïefsionc dccimarum laicis permittitud
ius canonicum quàm maxime
damnât quo laicus cenfetur ciie décima:
incapax.c.[quanuis.extra.dedccim.c.cau
fam quae. extra, de praefcript.] becundo,
qucdhîc conftitutum eft décimas vendi
atque aliéna ri poffe.iftud ex diamctro pu
gnat cumdifpofitione iuris canonici, [ui
c.prohibemus. dedcci.extr.] Vnde loan.
îab.inft. de rer. diuif. fub fi.pr. ait fibi videricumqui
omnibus bonis fuis laicum
donaflet, noncéfen décimas donaflequae
per folam tranflationem acquin non folent,
fecus fi eeelefia*, cui acquni portent,
[in §.loca.inft.de empt.]
Tcrtio,quodin tex.fubiungitur,hypothecam
décime permiflam,hoc &cum canoniftarum
fententiapugnat, qui exiitimantffcd
falfo,mco iudicio~)decimas rem
plane fpiritualc effe, ideo per laicum pof-
fideri non pofle, [per iura fuprà alleg. &
nominatim Specul. tit. de pig. Cuius meminit
loan. Fab. inft. de vfuf.§. item finitur.ôc
in Ç.itcm feruiana.deac~t.ee l.fi momento.C.quae
res pig.oblig.poff.]
Quarto, in pcrmiifa dccimarum praeferiptionc
diferepat haec confuetudo à iure
canonico, quo côftat décimas n ullo tépore
preferibi pofle.[tex.in c.caufam quç.
de praefcript.] Quod vel hincneceflario
coliigitur, quod eas pofsideri à laicis non
poilc diximus,igitur nec praeferibi, cum
finepoflcfsioneres praeferibi nulla ratione
pofsit.[l.iïnc poiïefsionc. C.depraefcr.
& reg.finepofleisione.de reg.iur.in 6.]
P oilremo, quod fub fincm huius conflit
utionis ftatuitur, notionem ac iurifdictionem
dccimarum ad iudices laieos pertinere
, eft contra exprcflam decif. cl. difpcndiofam.ex
tr. de nid.vbi exprefsim dif?
finitur caufam decimalem, tanquam caufam
pure fpintuaiem, ad forum ccclefiafticum
pertinere, ficut 8c de caufa matrimonij
conftat.
M

Vcruntannen exiftimo ego hanc noftram
confuctudinem omnino validam,
iuridicam, ac vt rationabilem, ciTc perpetuo
fequendam etiam in foro confcientie,
duobus potifsimum du&us argumentis.
primo,quia hîc agit confuetudo de deciinis
débite ac légitime infeudatis, nempe
antc concilium Lateranenfe,& fie de his
quae erant iam quaefitae & effettae è patrimonio
laicorum, quodtolliàlaicis etiam,
quoeunque concilio non potuit.[c.nouit.
&quaeibinot.cxtra.deiud.]Quinimo fi
rectè perpenderis ftatutum Lateranenfis
concilij, de decimis in pofterum in laicos
non infcudâdis, videtur approbare & rctinercinfeudationes
iâfa&as, quas etiam
tollere nonpotuit :lex fiquidem adpraeteritanon
folet extendi, fed futura tantum
complcclitur. [l.cum lex. vbi glof.&
doft.fF.de leg.l.leges.C.eo.l.diu.Cde nat.
lib.Canonilt.in c. cum apoftolica.extr.de
his quae fiunt in prae.] Vnde hodie non
mirum eft fecundum Abb. & But. in d. c.
cû apo ftol.fi videamus plerofqj laicos décimas
pofsidcre, quas ab antiquo antecôcilium
Lateranenfe habucrût. Ideo tanquam
eorum patrimonium 8c vendi &
alienari,hypothccari,praefcribique poffunt.[vt
teftis eft Ioan.Jr ab.in d.§.itcm fer
uiana.inft. de act.in verfic.quid de feudo.]
Q_uare & inconfcquentiamdchiscogno
fectiudex laieus tanquam defcudo,cuius
notio omni iure ad eos quoque fpecT:at,etiamfi
illud ad eeelefiam pertineret, Se de
his inter perfonas ccclefiafticas controuertcretur.[c.nouit.
& c. caeterum. extra,
de iudi.c.ex tranfmiffa.8c c.verum.extra.
de fo.comp.] Quarc cum vt dixi,tempore
Lateranenfis concilij eaedecimaelaicis côcefTae
pro prophanis habercntur,ac in laicorum
patrimonium, non potuit quicquamfuperhis
ftatuià Latcranenficoncilio
in laicorum praeiudicium, infpe&o
nimirum prafenti rei ftatu quo latum eft
illud concilium,[iuxta l.intcr ftipulâtem.
§.facram.ff.de vcrb.oblig.]. E t quod ad iu
rifdictioncm pertinet, cùm decimae laicorumfint,adiudices
quoqj laicos forûpertinere
intelligitur. vt in fimili traditur de
iure patronatus, quod aflumit mutatque
naturam, fecundum qualitatem perfonarum
in quas transfertur. [cafus in c.vnico
fubfi.deiu.pat.in 6.] Ethaecfancfortifsimum
eft argumétum,quo faeilepatet refpôfum
ad caetera omniaquaeincôtrarium
obiicifolct etiam de Latcranenfi côcilio.
Q.VINT VS.
Altéra autem nec minus vrgens huius
confuctudinis tatio,quod non temerc dixerinius
ctiamlaicos pofle indiftincYc décimas
pofsiderc, ficut Se econuerfo hodie
videmus eeelefiam feuda pofsiderc, 8c iurifdittiones
temporales, Se penctotû laicorum
patrimonium abforbuiffe, etiam
contra diuinam legcm:fi eam à cauillo canoniftarûdefendcre
tuto pofTemus.Nam
vthabetur Num.18. Dixit Dominus ad
Aaron, In terra eorum nihil pofsidebitis,
nec habebitis partem inter eos. Ego pars
Se hareditas tua in medio filiorum liracl.
F iliis au tem L eui dedi omnes décimas lfracl
in poflcfsionem pro minifterio quo
feruiuntmihiintabcrnaculofœderis. Et
paulo poft fubditur : Nihil aliud pofsidebunt,
decimarum oblationc côtcnti,quas
in vfus eorû & ncceffariafeparaui.Qjiinetiam
Se alio loco id fanxit dominus in
c. i8.Dcutcro. quod itaexorditur. Non.
habebunt facerdotes Se Lcuita; & omnes
qui de eadem tribu funt, part cm Se haercditatem
cum Ifracl, quia facrjficia domini
Se oblationes eius comedent, Se nihil
aliud accipient de poflcfsionibus fratrum
fuorum:Dominus enim ipfc eft hareditas
eorum.Ex quibusfatis collât prœceptum
diuinum de perfoluendis decimis facerdotibus
8c Leuitis, purûSefimplex non
fuifle,fcd ex duobus compofitum: altcro
nimirum affirmatiuo, 8c altero negatiuo:
vt feilicet décimas pofsideant illi,Se vt nihilpraetcr
décimas pofsideât. Cum itaque
hodie ecclefia etiam contra diuinum praeceptumlegémquc
humanam,[dcquain
ci. poft princ. de ahc. feu. 8c 1.3. C. de iu.
emph.] Feuda, emphyteufes, iurifdi cfiones
temporales caeterâque ad laicos omnino
pertinentia pofsideant, non video qua
ratione laicos ab huiufmodi decimis arceant.
Cui fane rationi nufquam vidi â
quoquamècanoniftis & huius farine hoxninibus
congruum datum rcfponfum
quod mihi aliqua in parte fatisfeccrit.
Adducût illi in rub. dedec. illud vnicum:
décimas domino tuo non tardabis offerrc,
quo laicos feilicet pelliciant ad ocyus
exoluenda ecclefieiura.Atillisrcfponfuruseffem,
fiperhaec tempora licerct: En
tibi decimae débitas praeterquas tu nihil è
patrimonio quo me fraudarunt maiorcs
habiturus cs:cx prçccpto diuino fuprà tra
dito.Minantur intérim fi paulo tarctatum
fit in iure fuo exoluendo, fulminationes,
cenfuras, pcenas, 8c cetera huiufmodi ec-

AN R DIU.
TURNAPOFLCF-
IIONT PROBÉ-
TUR DÉCIMAS
LÉGITIMÉ IN-
FCUDATX.
LATEIANCN.
CONCILMM
IN.U7.JJ.
ARTICVL SEXAGE
clcfîaftica tormcnta:ôc nonnunquâ,quod
dolcndum cft,minas fuas cxecutioni man
danttemere,nonfinc hornbili religionis
confufione, magnoq; animarum difpendio.C
xtcrùm, vctcrcs illos dccimarura ritusconftat
noua lege àlegiflatore Chrifto
Opt.Max. lataabrogatoscfle,fublatàfqj
ceremonias. [vt ctiam teftâtur Imm.
& Abb.in c.vlt. extr.de confu et. Butr.in
cparochianos.extr.de dcctcx. eft in cvl.
ver. his itaque. vbigl. fing. 6. diftin. vide
P ont.in 1. ftipulatio hoc modo concepta.
ff. de verb. oblig. vbi ctiam Immo. col.c?.
& idem col. vit. & Aret. in 1.3-ff. de tefta.
Iaf.in 1. qui fe patris. col./.C .vnde lib. Alcx.con.i3.attëtis
his.col./.P rxterea prxcepta
iudicialiâ veteris teftamenti. Barb.
con.39.clcmcntifsimi dei.col.z.hb.z.] Sed
hxc fancVc ac pie accepta velim, neque co
animo à me dicta quis autumet, vtquicquam
ccclefix verxdetraham.
Verùm, vt co nos vnde paulo diuertimus,rcucrtamur,
cùm hîc agatur de deci-
mis débite in laicos infeudatis, vtpote an­
te Latcrancnfe concihum:dubitari hinc
poteft an nbnfufficiat ad légitima; huius
infeudationis probationcm,tanti temporis
diuturna poffefsio. Nam ôc concihum
Lateran.factum anno falut.1179.teft.atur
Ioan. Andr.Butr. & Imm. in d. cum apoftolica.
Qjia in quxftionc très extitere
fentcntix.P rima fuit Hoftien.in d.ccum
apoftolica. exiftimantis neceffariam elle
tituli probationem,nec fufficere quantû*
uis diuturni teporis poffefsionem,etiam
cuius initij memoria non extet. [per c. ad
dccimas.cxtr.dereftit.fpol.ind.&c.cum
ccclcfia.cxtr.de cauf.potfefT.ôcprdprict.]
Cuius rei ea videri poteft effe ratio, quod
laicis interdiefam efle decimarum poffeffioliein
inconfcffo eft apud Canon. At fine
pofTcfsionc non intelligi poteft prxfcriptio.
[rcg..fine pofTcfsionc. de reg. iur.
in 6.] Nam ca detentio laicorum fterilis
eft, nec vim poffefsionis habet, nec tituli.
[Abb.in d.ccum apoftolicam. fub fi. poft
Ioan. Andr.in c.3. deprxb. in
cas décimas ante Laterah.concilium infeudatas
fuiffe,ita vt ex ea temporis vetuftatcprxfumantur
licito tempore acquifitx.
fertia opinio ea eft qua refert Abb.
in eodem loco, vt ea in re duo concurrere
dcbcant.primum laicum décimas iftas tëporeimmemoriali
poifcdiffe tanquâ vaffallum.
Secundo, vt communi famacuni
itapoflediffeferatur ante Lateran. concihum.
Verùm hxc nullum mihi rationis
prxtextum habere videtur. vnde fecunda
fententia Ioan. Andr. mihi magis placct.
vt feilicet fatis fit laicos eas décimas tanto
tempore pofTedifTe, cuius initij memoria
non extet. Qjiarecamdiuturnampoffeffionem
allegando, ôcaliqucm fimplicem
titulum, ea decimarû concefsio ante concihum
Latcraii. facfa prxfumetur. Qjiâ
ctiam fententiam adprobarunt Butr. &
Imm. in cit. loco. Q_uam tamen intclligit
ibi Card. non vt ex ea recenfeatur caufata
prxfcriptio, cum decimx à laicis pofsideri
prohibeantur, ôc in confequentiam
prxfcribi [ d. c. caufam. de prxf. ] fed quia
prxfumptiue dicitur appareredeconcefïioneanteLaterancn.concilij
tempus[per
eaqux notatur in L cum de in rem verio.
ff.de vfur.ôc 1. ficertis annis.C.depacf. ôc
in c. peruenit.per illum tex. extr.deccnf.
Qjiam etiam op.firmat Alex, con.é.vifo
thcmatcnum./.volum.i.ÔcBarb.con.j/.
fapicnter.vol.z.]
C xterum. quia materia ifta decimarum
frequës eft apud nos, très in eam haud dudum
agitatas dubitationes referre operxprctium
crit. Prima eft: an confuetudo
qux in archidiaconatu ôc caftellania Blefen.vigetjVtpro
dccima,trcdecima tâtum
frucluum pars foluatur, valcat ac tu ta fit
in foro confcientixïôc videtur quod non
[ vt eft exprefla ûccif.gl. ôc Innocccxterorum.C
anon.in c. in aliquibus. cxtra.de
decim. ] quia dicunt hanc confuetudincnl.
citra culpam mortalis( fi diis placet~)peccati
feruari non poffe : Ôc ideo non valere,
nifi à llomano pont.approbata cffct.quia
cum vt fupra oltendimus iure diuinodebcatur,
nihil fupra poteft confuetudo. Et
ca eft cômunis canon, fententia quicquid
comminifeantur theologi,quorû opinioncm
refert Ioan. And.in c.z.dedecim. Sed
certc exiftimarim ego concludendumin
eadubitatione qua qnxrirur au decimse
prxfcribi pofsint vt totx quidem ac integrx
decimx non pofsint omnino prxfcribi:
at quota earum pars, preferibi poterit.
M ij

z 7o TITVLVS
AUud quippe eft totû & aliud certa pars
feu quarta [ l.qui folidunum pr.de lcg.2.1.
fi in rem. iu b fa. ff. de rei v end. ita in limili
argumentatur Bal.in c.ad hoc.de pac. iur.
fir. col. 3. Q.uod 5c fentire videtur Hoftiefi.
ob tolerantiam romani pontif. & aliorum
prxlatorum qui id fciunt ôc patiuntur.JQjiodetiamfirmaturÇficonfirmationem
îftam aequo animo feramus)
Dignafcili- audloritatemagiftrifententiarum(cuius
cet magiftro meminitgl.inci.dedccim.in 6.)quoddefentétiarum
cirnain quantum cft quota(vt illius verbis
vtar) fit moralis, in quantum autem
eft tota, fit myftica ac ipiritualis: ita vt
fufficiat quid dari pro decima,v t finge cêtefimam,
vel vltenorempartem. Q_uinetiam
fenfit Hoftieii.in c. cum à nobis. eo.
tit. id apu d thcologos in confcffo effe, v t
in locis. in quibus moris non eft décimas
folui,eûqui minime folueritàculpaimraunem
elfe, quafi ex tolerâtia ac patientia
papa; ideum illis difpenfatum videat
ur.] Vide quid fuper ea re tradat B utr.in
c.parochianos. dcdecim.Et Abb.in cit.c.
inaliquibus.£Porrorfoftien.clegâterhâc
dubitationem excutiens in fumma praed.
tit.de deci.verf. Ôc vtrum praefcribi pofsit.
in 7. quaett.multa in huius confuetudinis
confirmationcm add ucit. Ac îllud imprimis,indecimarum
perceptionc omnino
obfcruandum elle vfum.[c.commiffum.
Ç.i.eod. tit. facit & d.c. diie&i. ibi. de quibus
confueucrunc décimas percipere. &
co.tit.ccumfint ho mines &c.feq. Eft &
expreffus tex. in d.c. in aliquibus. Ôc in c.
Varia con nuper.eod.tit.] Nec vtilleicntitmirandû
fuetudinis cft fi confuetudo tantae fit authoritatis,
quia etiam illa eadem clcricos ad conti-
virtus.
nentiam adftringit [ c. placuit.3 2. diftin. ]
ipfosque elettionis incapaces reddit £c
cumoiim.extr.declcr.coniug.jltem ôtin
baptifmate folet attendiconfuetudo.[c.
de trina. deconfecra. diftin.3. ] Tum & in
matrimonio côfuctudo perfonas alioqui
illegitimas & inhabiles, légitimas reddit
£vtdocet idem Hoftieii.in fumma tit. de
cogn.leg.^.quis fit effc&us.ver. cffe&us. J
E t quod in decimis perpetuo fit attededa
confuetudo tenet bpecul.eo. tit.de dec.
fubfi.ôc Abb.inc.cxpartc.2.extr.tit.Et
licet illi dicant id verum cffe,fi illa ad probata
fuerit, hoc ita accipiendura eft, fiuc
exprcffafitadprobatio,fiuctacita,vtpote
quia feit ôcpatitunquodproexprefta
adprobationehabendumeft.[l.i.vbiglo.
C'deremif.pig.l. fi feruus communis.«vbi
Q^VI N T V S.
Accur.de donat.int.vir.5c vx.&l.quipatitur.ff.
mand.VideGui. Pa.quaeft. 284.
An confuetudo. in decif. dclph. 5c Bohcr.
in Z12.de confuct.prxd.in comment confuet.Bitur.]
Secundo,in dubitationem caderc poteft,an
etiam confuetudine induci pofsit,
Vt ex certis rerum fpeciebus nulla: decimç
pcrfoluantur,putaex animalibus terreftribus,
vel ex lana. E t hoc ficri non poffe
omnino negant C anon.in cit. eperuenit.
5c c. in aliquibus. Sed iftud nihil aliud eft
quàm toto orepriuatisfacerdotumeommodisinhiarc.
Nam ôc contrariafententia,ôc
iuftior ôc receptior eft,quam ôc con
firmatam obferuamus Regio ediftoPhil. PMlipiiu
Pulchri.quod hodieab eius nomine Phi- conft
"«ti».
lippinam conftitutionc appellant. Qjuare
Ôcin his quoque rébus attendendam effe
exiftimo vfum atque confuetudincm légitime
praeferiptam ex feientia 5c patientia
Rom.P ont.Ôc praelatorum. [glof.in c.
cum fint homines.in verb.ad confuctudi->
nem.cxtra.de dccim.Specul.in.cit.§a.fub
fi.de decim. Ôc Abb.in.d.c ex partez, eodem
titul.ôc nominatim confirmât Paul.
Caft.conf.363. Aliâs cft con.236. circa primum
quaefitum. verficfnpcr fecundo dubio.in
fecunda parte veterum conf.jôc ira
memini me caufa viciffe contra quendam
abbatcm,dccimas nouas ac folui non folitas
à plèbe extorquentem.
Tertio,quçfituni eft quid iuris ftatuendum
fit in quadam liteorta inter curioncm
parœciae Melunenfis ôc fuos parcecianos.
Rcctores enim quiante cum extitcrant,proptcrea
quôdibidcm monachus
quidam (quem C orbinum vocant)illius
ecclefia: fcprimitiuum curatum aflerercrg' coque praetex tu décimas intègreperciperet,nulla
aut certc tam exigua portione
fuo vicario reliera, vtindc cômodè fc fuftentarinô
poffet: in fepulturis defunctorum,
liquidé no biles ellent, equum quem
equitarct dominus dum fuperftes eflet,tû
Ôc illius lec"tum:fin ôc plebcij, veftem quâ
geftare folitus effet dominus: item ôc à nu
bentibus paropfidem conuiualé vfurpare
foliti erant: ôcid in confuetudincm ïam
abierat. Faftum cft vt cum parœciani ea
denegarentiura rectori vtnon débita, ab
coin ius vocati funt,fuamqj caufam duabus
potifsimum defendebat rationibus.
Nimirum côfuctudinem laudabilem adducens
ex pia dewotione parcecialiû multis
ante temporibus inductam etiam fu-

ARTICVLVS SEXAGE SIMVSTERTIVS. 2 ? l
tudo prorfus inutilis habebitur", vt qua:
violentumac fymoniacum habucritinitium,
ôc contra ius naturalis libertatis,
quofit vtprçfcribinullo temporepotuent,
nec in legnimam confuetudincm abire.quoniâ
vt dicunt Thcologi,e legemor
tis Ôc damnabiliinualuit.[cficut,Ôccvlt".
de fymonia.ôc cap. vit. extrauag. de confuct.ôc
cvlt.extra.deprafcript.]Qjiod lî
ca confuetudo à fpontanea liberalitatc,
voluntariâq; praltatione exordium fumpferit,
débet omnis ceffare coaftio, ita vt
quod liberalitcr ac fponte ante crogarunt
parochi,nunc ad id preftandum inuiti côpellinondebeant,necinfuturum.
[arg. I.

Dominum
cogi fufferé-
impube
TITVLVS
Vius prccari j fîdei feu induciarum,quae
ad fidem praeftâdam
pa,trono à vaffallis impetrarx
folcnt ( quae vulgo fufferentia
appellatur") duae funt fpccies. Qjiaedam
enim tacita quaedam exprclTa.Tacita fufferentia
dicitur, cum dominus poft lapfa
tempora petenda; inueftituturae, quae ftatiitahabess.eod.§.9.patiturvalTallumvti
fruifeudo fuo, nec in illud manus iniieit,
cumtamé ineiuselTet poteftate illud faifirc.fuofquc
frucf us facere. vt s.tit.proxi.
§.6.&7.&j'.deobuent.feud4.i.Pendente
itaque illa domini fufferentia, id eft quoufquc
dominus feudum fuum faifiuerit,
certû eft vaffalf um fui feudi frucf us fuos
facere,nec domino acquiri, liect eiapertum
fit feudum ob non petitam inueftitu
ram.Hinc vulgariprouerbio apudGallos
iactari folet: T ant que le feigneur dort, le
vaifal veille. Nam iftud eftexpeditû hoc
iure noftro municipali, vt s. oftendimus
in §.i.prox.titul. tempus à iure communi
feudorum introdut~tum ad petendam inueftituram
(quod cratannivnius ôcdiei,
yel anni & menfis, iuxta diftincfionem
c. i. quo temp. mil.)locum hodienonhabcre,nccin
confequentiam pœnam qua;
in non petentem intra id tempus inueftituram,
prodita erat. Hodie quippe aref atum
tempus-& eadem ratione temperata
pœna. £xprelfaautemfuffcretiacft,cum
dominus inducias fiuedilationcm vaflallo
ad fidelitatem fibi praeftâdam indulger»
quàm vel per etatem,aut aliud legitimum
nnpedimentum praeftare intra tempus fta
tutum àconfuctudinenonlicuit.De qua
hîc agimus.Ôc s.eo.in §.13.& fcq.
£t quidem rurfus cius exprclTae fufferentia;
duo elfe gênera fubalterna, vt Logicis
dicitur,conftat. Qjiaedam quippe eft
neccilaria, ad quâ feilicet dominus etiam
inuitus adftringitur. Nimirum vbi vaffallus
effet impubes, vel alio legitimo impedimentooccupatus,
vel valctudinead-
ribus prçfta- uerfalaboraret. Altéra autem voluntaria
eftjcum feilicet dominus vaifallo dilationem
vitro ad fidem libï praeftandam nullo
coacf us iureindulget.£t vtriufque huius
dilationis tamnccciTariaequàm yolun
tariae par, atqueidem efteffectus, vtfcilicet
donecilla pendetjconquiefcerc debeat
domini officium,ita vt vallallofuo perindefuperfedêdumfit
aefi re ipfafuiflet illi
praelhta fidelitas, vt hic ftatuitur, ôc in
duobus illis fuprà citatis,quod ôciuii
Q.V I N T V S,
communi conforme eft. [l.fiuc pars. C .de
dila.ôc cfignificafti.cxt.deappel.] Qjuod
intelligcrebus fie fehabcntibus,ac durâte
dilationc. [per l.quod fcruus.. vbi Bart. de
cond.obcau.ff.] Ncmpenouafeudiapcrtura
fuperueniente, poterit dominus ex
illa noua caufa feudû faifire non obftante
dilationc ab illo conceffa. £ a enim ad illum
nouum cafum fuperuenientem, de
quo nec acf um neccogitatum fuerat, extendi
non débet. Sicut 6c in ftipulationibus,
promifsionibus,rciucndicationibus,
8c caeteris fimilibus acf ibus dicitur,vt feilicet
ius denouocmcrgcnsdcquo necogitatum
quidem fuerat inclufum in illis
non intelïigatur,[not.in d.l. quod fcruus.
6c plcnius in l.qui Romae.$.duo fratrcs.ff.
de verb. oblig.] Vnde fit vt fi duabus for
oribus conceffa; fint induciç ad fidem faciendam
in tempus nuptiarum, 6c alteram
intérim decedere contigerit, ex cuius
ûiperueniente morte contigit noua feudi
apcrtura,ac nouus rachatus domino acquifitus,
fane obtinuit cas inducias petcdarinueititurae,
adhocnouiun ius rachatus
non extendi. [In quam rem videtur
opt.tex.in l.que cum tutoribus.ff.de trâfatt.]
Idem quoque iudicandum cenfco,fi
ex falfa caufa vel fubreptitia conceffa fit
dilatio.Siquidcm eo cafu pro nulla haben
dam effe dilationcm fubreptitiam exiftimo,
acpoffe dominum iure fuo vti,feudûmque
faifire.
Caeterùm, ôc in hac conftitutione duo
indubitationemeaderepoffunt. Primû, «"^*
An tutoribus curatoribûfque, ôccaeteris hancfuffèré-
t , a m
rerum alienarum adminiitratoribus vt
funtciuitatumfcabini,hanc,quam vulgo derc
dicimus,fufferentiamconcederepofsint.
£ t rcfpondcndum putarim, id cis fane licerc,cum
in his rebus quibus funt praepofifiti
habere intclligantur générale manda
tu cum libéra, [l.mâdato generali. iûcf a
gl.ff.de procurat.]quinimo Ôc loco domino
ru ni habentur. [l.intcrdum.z.§.qui tutclam.ff.de
fur.ôc ita vulgus interpretum
cenfuitin l.praefes.C.dctranfacf, Bart. ôc
poft eum Modem, in l.qui R oma:.§. callimachus.ff.de
vcrb.oblig.]hoc maxime cô
fîderato, quod dilatio plénum non pariac
praùudicium. Et ca apud me indubitata
refidet fententia.
Eft ôc fecundo dubitatum : fi dominus
feudi ante fufferentiam iftam conceffam
feudum inter manus fuas faifitum tenebat,
An fufferentia; tempore lapfo,prima
P ofli:
«>nee-
-

ARTICVLVS SEXAGE SIM VS Q.VINT VS. V 3
manus iniectio feu faifina duret. An vero
intcrcidat per concefsioncm illius fuffcrcntiae
? Qua in quaeftioneidconcludcndum
exiftimo vt per hanc fufferentiam
poft faifînam conceffam, non aufçratur
fed differatur tantum faifinae cfFcclus. Ita
vt quandiu durât illa dilatio, faifinae pendcat
vis. At vbi illa finita eft, tempufque
induciarum datum expirauit, res in eum
rccidit ftatûin quo prius eratantequam
effet conceffa dilatio. [ arg.l. puto.z.refp.
ff. de poftul. & ita fenfit lnnoc. in c. cum
bonae extra.de aeta. écqualit. ordin.]Ec
hoceftregularein fufpcfione ad tempus,
alio facto opus non effe. vt finge, fi quis
officio fuo îufpenfus ac priuatus fit intra
nouo facto-.necindigetabfolutioncis qui
cum intra tempus fub fufpenfioncm facerdotij
aliquid folucre damnatus erat,
fatisfecerit [ vt eftgl.fol. in cl.i. dedeci. in
ycr.donec. v bi allegatur Inno. au thoritas
in d.c.cû bonae.Ôc Alex, in addit.ad Bart.
in 1. vlt.ff. de pcen. ] Ita ad propofitum fi
cui conceffa fit fufferêtia certi temporis,
fi intra illud nô fatisfecerit, eo elapfo noua
faifina opus non eft, quia ipfo fado rcs
reinciditin priftinum ftatum: quâdoquidem
per illam dilationem intermediam,
ius prioris faifinae extinctum non cft, fed
tantum elifum feu fufpcnfum pro tempore
dilationis [per ea que not.in l.fi vnus.§.
pactus nepcteret.ff.dcpact.Et videquçin
annum, conftat anno elapfo eum ad offi­ fimili annotauimus s. de fta. perf. §. t. in
cium redire ipfo iure pofle abfque alio ver.iam poft hac]
ARTICLE SOIXANTECINQJESME*
f^Fief & iufticcn'ont rien commun cnfemble.
§. VIGESIM VS.
Cicndumeft ante omnia duos
ad hanc conftitutioncm dari
pofle intellcctus, ac vtrumque
verum &notatudignu.Quod
ad pnmum pertinet premittedum cft tria
effe quae iure feudorum antiquis dominis
competcbant.Primum horum eft iurifdi-
Iuriïdiaio- ctio ordinaria, quam habebat dominus
"-m ordina- çfo-a vaffallum refpectu caufae ad feudum
namaddo- p e? ti n c n ti s. [ Abb. ôc Aret. inc.carterum
mnoj cornu t , . . IL- „ l - n.
"'iurefeudo extra.deîudic]Qjiod hinc probari often
'ûoliinpcrtj dunt quod ca iurifdictio à lege dominis
m e
f-fjfNihil commune habet feudum cum iurifdictionc.
' conceditur [ ci. §. impenalem. de prohib.
feud.alien.pcr Fed.& in d.ccçtcrum.ôc c.
nouit.cxtr.de iudic.cverumjde for. compct.tex.inc.i.anapudiud.vclcur.do.&c.
vnic.de contr.feud.Innoc.in c.vcrum.fu b
princôc in c.cum in ecclefiarû.ck cquanto.extr.de
offi.ord.tex. iuncta glo. in 1.&
quia, in prineff. de iurifd.o.iud. ]
Secundo, hanc iurifdictionem duo ha­
"»nc domi­
nai iurif-
«âioné.or-
-"«riâoliin
«^ufiffe.
bere fpccialia.Primum iurifdictionemiudicis
ordinarij eo refpectu olim excludebat,
adeo vt ex parte ordinarij preuentio
locum non haberct. Eo quod huiufmodi
iurifdictio quam habet dominus intuitu
caufae ad feudum pertinentisjvenit priuatiuè
ad iurifdictionem ordinariam [ vt patet
ex ccçterû.& que eo loco not.immo.
in ijiot.cx cextranfmiiia.cxt.de fo.com-
pet.] Et rationem huius rei reddidit But.
in d.c caetemm, quod ifto cafu iurifdictio
refpectu certae rei data fuit non refpectu
territorij. Alioqui enimpreuëtioniîocus
fuiffct[per id quod habetur in d.c cum ab
ccclefiarum & in c. paftorahs. deoffi. ordm.cxtra.
] Secundumfpecialecft vtfcudatarius
feu quiuis alius eam non pofsit
abfqj côfenfu domini prorogare, [ v r plenc
oftendit Bart.ôc poft cum modcr.m 1.
r.§. Ôcpoft opcris.fubfi.ff. de nou.opcr.
nuntiat. Ôc Bal.in l.i.col.z.C .fi à non côp.
iud.] Praetcrea hoc etiam iure communi
obferuatumeratjVt haec iurifdictio domino
feudi competerct non folùm in prima
inftâtia, fed & in caufa appellations. Vexuntamen
ifta iurifdictio antiquo feudorum
iure competens hodie tam iure noflro
municipal! quàm gencrali Gallorum
confuetudinc penitus fublata cft,ac abrogata,fecundum
primum intellectum, qui
apud me probatifsimus eft: ita vt hodie
domini feudorum fuper caufis fcudalibus
inter fuos vaflallos minime cognofeant.
nec itidem Pares curiae inter dominu ôc
vaflallû.Veruntamcnnonmcfugitapud
plaerafquc gentes etiam Galliae, vt Turo-i'
ncs, Andes, & Ccnomanos,id etiam obferuari
hodie,vt qui feudum habeat,iurifdiétio
cidemeompetat. Quae tamen iurif-

4 7 4 TITVLVS
diclio nec vïlam quidé veteris imaginera
fcufimilitudiné prasfc fcrt. In quo etiam
fenfu poteft haec confuetudo noftra accipi,
vt nihil cômunehabeat feudum cum
îurifdidtione: vt feilicet qui feudum habct,non
propterca iurifdicf ionem haberc
intelligatur, eo quod nihil commune habcat
proprictas feudi, cum proprietatc iu
rifdictionis. [vt tradit Bal. in 1. à procuratore.
C. mand.] E t ita hodie fi reperiatur
iurifdictio annexa feudo, iftud ex natura
feudi non eue ccnfebimus,nec vt pars feu
di illa habebitur, fed vt qualitas quxdam
acccdens,quaeineft territorio : ficut familiariter
fingi poteft in vino quod eft eft acidum,acutum,fcumucidum,vtinquit
Bal. [in 1. data opéra.m praedicamento finis.Cqui
acc.non pof.] Qufetiâ [in c.adhaec.col^.de
pa.iur. firm. ôc feru.] comparât
cum nebula fuperpaludéorta,quam
generari quidem confiât noncxlola paludis
humiditatc, fed ôc per actiuamfolis
potentiam. Ita& iurifdicfio nifialiunde
quxratur, feudo ex fola illius natura minime
inefle intelligetur.
Sccundus item intelle&us peraequceft
notatu dignus atque prunus. Siquidem
vaiiallus m caftro vel territorio feudali
iunldictioncm habeat,non propterca cen
fetur iunfdicf ioncm fuam à patrono fuo,
vt domino feudi,tcnerc, ficut caftrum vel
territorium ipfumcuiinheretiurifdicfio.
Et ita folcnt hune §. inteliigerc praticinoftn.
In cuius intellecfus confirmationém
induco primum decif. Delph. quaeft.
c 18. refîortus fecundum communem. vbi
infimili decidit,quod fidelitas & reflortus
nihil habent commune, vndeinconuenics
nonforet caftrumaliquodabvno
tencri domino, ôc nihilominus appellationes
àiudice caftri intcrpofitas,introducifcu(quodaiunt)refiortiriincafuap,pellationiSjCoram
alio iudice.eo quodfeu
dum fine rcflbrtu efle pofsit, & ecôuerfo
rclfortus fine feudo.Et quo plenius hune
perfequamur intellect um, quoniam probatior
eft apud praticos, plurimum ad illius
declarationcm faciunt quae tradidit
, - Old.de Pon.con.121. Ad primam quai-
An qui feu- „. c r r> 1 • 1
.
dumabali- ftionem.quaet.i.quaeretert. Balmc.i.col.
quo recogno 4. ôc du abus feq.de capita.qui curi. vendi.
fat idem & Qj 1 Q i n l o c o difputat ille an miles reco*
n o f c e n s
cognofcére" g feudum in caftrum ab aliquo,
intelligatur. videatur eo ipfo territorium recognofeere
ac territorij iurifdicfioncm.Etinpartemadfirmatiuam
caadduci folcnt.Pri-
QJVI N T V S,
ïno quod caftrû & territorium quiddam
totum intra certos fines côftituunt [ l.pupillus
§.tcrritorium.ff.de vcrb.fignif.Jvnde
hoc totum m vnum & idem collcclum
diucrfo iure ceafen non dcbet.[l.eum qui
a-dcs.ff.dc vfucap.jnc feilicet pars ilhus libéra
efle, ôc altéra feruire intelligatur [vt.
ff.de li.cau.l.duobus. ôc Liudicata?. fub pr.
ff.dereiud.] Secundo, territorium caftro
fubiacct[arg.l.quicx vico.ff.admunic.&
l.nulli.C.de epif. ôcclcr.l.infulae.ff.deiudic]
Qui igiturcaftrum rccognofcit,id
omncrecognofccre intclligitur quod caftro
fubiacet [l.patet.ff.de adopt. f acitin
arg.l.i.ini.rcfp. C.dcpccul.cius quihb.]
Tertio,communis eft ôc tritaca iuris régula,
qua dici folet, accefforiû fuum fcqui
principale [L fi vtcerto.§. vfquc adeo. ff.
commod. 1. cuicunque. pen.ff. deinftit.
ôcl.idémquc.§.papinianus.ff.rnand.] At
confiât territorium fc ad caftrum habere
permodûacccfforijad principale. Quod
vel ex co confia t quod qui praeficitur vni
preficitur Ôc altenfc.fi quis epifeoporum
lô.quçft.d.ôcc.poifefsio territorij] Qjiiar
to, nemo dubitatquin territorium caftri
immédiate ipfi caftro coniunctû fit.Nihil
quippe in medio confiftit quod eorum vïiioncm
impediat. Ideo totum domino
feruire intelligi tu r [1. quifclla. §. vlt.ff. de
feruit.ruft. prxd. ] ergo recognito prinçipali,
videlicet caftro, Ôc cônexum quoque
atque coniuncf um recognitum intelligetur.
[l.crcditor.§.vlt.ff. de act. cmp. ôcl. fi
mercedem.§.i.cod. tit.l. praediis.§. baluca.
ôc^.fcq. deleg.3.] Quod ôc manifefta fimilitudinc
oltcndit Old.Nam fi Impera- ^"'P^T.
• 1 • 1 «us elt vrM
1
1 r r r-, i •
torvrbcmcommuitpra;tectovrbis,nihilcenfetur& ( quodappareat )dc territorio loquutus, vrbisterrilex
tamen arguit quod etiam territorium^ 0
" 0
? rxfe
~
praefecto vrbis videatur commifium[l.i. us
*
ininitio.in ver. cum vrbem.ff. de otfic.
praef. vrb. per quem tex. C ug. co in loco.
Ôc Bal.ac caetcri.in l.i.poft Bart.ibidem.ff.
de iurifd. omn.iud. diffiniunt, quod concerto
caftro vel territorio,conceila videatur
iurifdicfio,] Quinto,iurifdicfio caftri
& territorij in fe vna eft Ôc incorporalis, ,
ôc in confequens indiuidua [ 1. llipulationcs
non diuidûtur in pr.ff. de verb.oblig.
ôc l.vna eft via.de feruit.ruft.praed.] Ergo
recognitio caftri ôc concefsio iurifdicf 10nis,
non eft circa partent fed potius circa
ipfum totum tamin caftro quàm in territorio
[l.fi ftilhcidij.§.vlt.fr.qucmad. fer.
amit.l.fi co loco.j.vl. fi feru.vend.] Sexto

A R T I C V L . S E X A G
appellatione feudi & caftri, contineri potelt
ôc iurifdictio,[Innoc.in cit.cextra.literis.deiu.
patro.]Ita vtqui generaliter
caftrum cognofcat,cenfeatur ôc iurifdictionem
agnofeere [ 1. vit. C. de promilT.l.
fi fine. §. interrogatus. ff. de interrog. a et.
ôc 1.cum quidam.de trit. ol. & vin.leg.]
Poftrcmovt femel rem concludamus cafus
eft in l.i.§.in initio.fF.de offi.prxf. vrb.
ôcinLpoftliminij.ibi.antequamin praefidium
deducatur.ff.de capt.ôc poftLreuer.
Atincontrariam fententiâ qua* magis
Ol.placuit, vt feilicet qui caftrû recognofcit,nô
videaturterritoriû rccognolcere,
ficut in cafu noftra* confuef udinis,qui caftrum
in feudum recognofeit, non întelligatur
illius iurifdictionem recognofeere,adduci
poffunt quinque argumenta.
Horum primum eft,quod caftrum ôeterritoriumdiuerfa
fint nomina, ficut feudum
ôc iurifdictio. Qjua* appellationum
diuerfitas, diuerfitatem quoque in fubfiantia
oftendit. [1. fi idem. Ç.de codicil.
cui adde.c. ad audientiam. extra, de
decim.] vnde in rccognitione fi vnius facta
fit mentio,non veniet altcrum.[l. LuV
cius4.collegio.de leg.3.arg.l.quicquid adftringendae.de
verb.obligJSecundojin vo.
cabulorum interpretatione inter caetera
vfum ac communem loquendi formam
attendendam effe conftat. [l.legatis.§.vlt.
Ôc l.nummis.^.vlt.de leg.3.1. anniculus.de
verb.fignif.l.fi ita.de manu.tcft.ff.c.ex literis.
de verb. fignif.] At certo certius eft
ex communi loquendi vfu caftrum pro
eo tantum accipi quod muro cingitur.
Territorium vero quod extra muros eft.
Sicutôc vulgari idiomate noftro feudum
domanium appellamus, iurifdictionem
autem que domanio coheret iuftitiam dicimus.Vndefub
vnius rccognitione alterum
non veniet [La.ôc 1. vt Alphenus. de
verb. fignif.] Tertio, ficut fe habet territorium
caftri ad caftrum, fie fc habet iurifdictio
territorij feudalis, ad feudum, vt
ôc diocefis ad ciuitatem. At certifsimum
eftciuitatis appellatione, diocefimminime
côtineri, in actibus praefertim odiofis,
ôc qui reftrictionem accipiunt. Qualia
funt referipta ad lites ôc facerdotia. [c.
Rodulphus.extr.de refcript.ôc in c.quanuis4.q11anquam.de
refcrip.in 6.] Qjiarto
in actibus denotantibus trâflationcm iuris
de vno in aliud acceflorium, fuo principali
non omnino cohaerens, ôc quod ab
co diuidi poteft, non venit illud in trâila-
S I M V S C^V I N T V S. a 7jtionem
principalis [ LcjUoties.ff.de côrah.
emp.l.antepe.depec.leg.L2.§.i.ff.defund.
inft.ôcLvlt.defupell.lcg.]Atnemodubitat
territorium à caftro diuidi poffe. [1. fî
quisduas4.i.ff.comm.praed.l.quodin rcrum4.fi
quis poft. de leg. 1, ] atque vnum
abalteroloco ôcqualitatefeccrni[Lfi prçdium.C.depraed.
milit.] Qjiinto, videtur
iftud expreffum in c. ego L udouicus. 63.
diftinc.vbi gl. hanc quaeftionem mouer.
F acit l.fi quando.C .de bon.vac.lib.io.C.
vbiadiacentia rei donataenon ceduntin
donationcm vel concefsionem, nifi de integroftatu
dictumfit, ôccum omni iure
fuo,fuifque depcfî.ôc c.Tum ôc is qui prçdium
vendit cum folum fontem excipit,
id quod circa fontem eft excipere non întelligitur,
nifi de eo exprefle conuenerit.
[1. qui duo praedia. de feruit. ruf. praed.]
Ethâc fententiam his confirmatam rationibusfequutuscft
Oldr. vt veriorem,
nifi cômunis loquendi vfus, aut exterior
aliquis actus aliam induceret. His itaque
rationibus idem quoque innoftra confuc
tudineiudicandum eft,vt feilicet feudum
ôc iurifdictio nihilcômune habeant, cùm
iurifdictio quaedam fit accidentalis qualitas,quae
à feudo adeffe ôc abeffe poteft,citra
illius corruptionem, vtlogicc loquar,
Bal. in L data opéra, in praedicamentofitus.C.quiaceuf.
nonpoff. quo loco poftquam
docte defcripfit iurifdictionem ius
efle mixtum perfonarum ôcrerum,fubindequaerit,
an iurifdictiones, feruitutes,
ôc caeteraiura,fint fubftantia*, an qualita -
tis. concluditque feruitutes videri accidentalcs
effe qualitatcs , iurifdictionem
vero, prout refpectu territorij confideratur,
realem quandani qualitatem territorij
cenferi feparabilem tamen, cum pofsit
per principem ab eo territorio feparari,
atque etiam in aliud trâsferri. Qjiarene- j^j^^jggabat
ille iurifdictiones in bonis noftris, n c J n o n e n-ë
nec extra bona intelligi, ficut nec caeteras in bonis no-
feruitutes. [l.i.ff.devfufr.lcg.] Quae res ft"s"ecex-
11 1 , trabona.
tamen nodie apud nos non proceaeret.
Gallorum enim moribus iurifdictiones
in patrimonio habentur,vt pluribus oftendimusfupràinrubr.deiunfdic.iudic.
comit. vndeindicta caula a principe iure
auferrinon poflent tanquam res patrimo
niales, quae etiam in commercium hominumeadere
ôc vcndi,emi,conduciquepof
funt. [iuxta l.vlt. vbi Moder. C. fi contr.
ius.vel.vtil.pub.]Imo ôc fortiusfenfitidé
Bal. [in c.i4,econtrario. deinueft. de rcb.
N

z 76 TITVLVS
al.fac.]nedum iurifdictionem à caftro feu
territororio feparari poflc,fed quidem effe
vtrunqucper fefeparatum. Qjiisenim
nefeit caltrum ad vnum pertinere pofle,
ôc iurifdictionem illius adalterum. [arg.
eorum qux not. Imm.in c. dilecto. extra,
de appella.] Ncque enim aliquid commune
habet proprietas feudorum, cum proprietate
iurildictionis, vt fuprà diximus.
Q^inirao[vt docet Bart.in l.i.fub fi.ff.de
5 l u n > o n i n
fi "wdi" f - l u
^-] territorium efle poteft fi-
Êcionecfle nciurrfdict ione,ôc iurifdictio fineterritopotcft&e-
no. DiccrctamcnpolfumuscumBal.[in
conuerfo. j t vit. vbi &apudqucm.ininteg.reft.]iurifdicf
ioncm cohxrere territorio, nô quide
actiuè, fed bene in magiftratu. & id eft
quod vult Bart. in d.l.i .de iurifd. om.iud.
Bene autem dicitur iurifdictionem cohxrere
territorio pafsiuc, quod ipfe Baldus
déclarât, iurifdictionem ineffe territorio
tanquamin re,fcdin iudice tanquam in
perfona. Aut quod ille idem magis appoiite[inl.i.§.ininitio.ff.
deoffic.prxf. vrb.]
Iurifdictio formaliter Ôc actiuc effediciturin
magiftratu ius dicente,fed materialiter
Ôcpalsiue in fubditis.Ratione autem
fitusfeu fubprxdicamento vbi, inefle diciturterritorio,quia
territorio terminatur.
In quam rem extat & eiufdcm erudita
ratiocinatio quam ipfe philofophice
iuxtà ac iuridice facit, in cap.i.Ç.ad hxc.de
pac.iur.fïr. ôc fer. Vnde idem dicebat Bal.
in ci .§.ccontrario.de inueft. de re alic.fac.
quod fi vaflallus iurifdictionem acquifiuerit
fuo caftro, ipfi quidem caftro adiungitur,
accrefcitque : at ei inefle non diccmus.
Itaqueillaiurifdictio acquifitanon
eodem iure cenfebitur quoad feudum &
feudi iura, quo ipfum caftrum. ita vt propter
illam acquifitionem non teneatur
vaflallus antiquum dominum à quo feudum
tenet agnofecre, nec illi feudi iura
folucre aur fidelitatem prxftare. Nempc
quod augmentum iftud alterius naturx
fit ac quahtatis,atq; ipfum feudum: quare
feudo non cedit, [per d. ex contrario,
vbi Bal. Alua. Prxpo.Ôc exteri feudiftx.]
Etiftud eft quod fibi vult ifta confuctudo,qua
dicitur feudum cum iurifdictionc
nihil commune habere. Qjiam rem ôc
vfu haud dudum euenifle memini. Nam
cùm caftrum Chiuerniaciftjuodànobilibus
Huraldis ciuibus noftris tenebatur
in feudum à domina C ormeraij) neqj vllamiurifdictionem
neque territorium ha
béret, illuftrifsima Francorum Regina
DEVINT VS.
Claudia Blcfiorum cornes, illi caftro totam
Chiuerniaci parceciam pro territorio
afsignauit,ac in cifdem caftro Ôc parce -
cia merum mixtumque imperium concefsitcum
omnimoda iurildictione do»
mino Rodulpho Huraldo Francie ôcBlefiorumgencrali.
Ex huius confuetudinis
difpo fitione, iurifdictio hxc caftro nôccdk
nec in augmentum vcnit,fcd nec illam
agnofeere tenctur dictus Huraldus à domina
C ormeraij. Sed à dicta Regina con-*
cedentc,rationcfuicomitatusBlefen.Nô
me tamen prxtcrit aliud cenfendum elfe
vbi abantiquo caftrum & iurifdictio fi-«
mul & fub eadem fidelitate comprehenfa
oc recognita f uiflent. T une enim ceflare
exiftimohuius confuetudinis difpofitionem,
quxintellgenda venit vbi ex nouo
titulo feu ex noua acquifitione iurifdictio
vnita ac coniuncta fuiifct cum feudo,aut
de ea re du bitaretur. At non item
vbiconftaret fimulac eodem tempore &
feudum & iurifdictionem concefla, vt pu
ta per ante factas inueftitu ras, au t per dinumeramenta.
Qjio cafu fuccedit illa indubitata
iuris régula, quod de vno dicitur,
de altero quoque dici,ob mutuam vtriufque
coniunctionem, de qua meminic
tex.in ctranflato.cxtr.de conftitu t. Qjio
fit vt ea iurifdictio omnino céferi debcat
ex dependentiis ôc pertinentes ( vt vuU
garibus his verbis vtar)ipfius caftri, vcluti
acceflbrium fui principalis. Qjia ratione
fi iurifdictio cohxret loco, tranfit
cum vniuerfitatc: Ôc ideo vendito caftro
videtur ôcvendita iurifdictio caftro cohxrens,
[Bartolus in 1. inter eos. ff. de rerum
diuilione.vbi Alcxand. in apoftil. ôc
tractât Innocen. ôc exteri Canoniftx in
c. cum ad fedem. dereftit. fpol.] Et ratio
eft,quiaquxcunquealteri rei adiacétadiunctàue
funt,loco adiectionis cedere certum
eft. [Lin rem.§.fi quis.ôc §.quxcunqj.
ff. de rei vend. text. in 1. fed etfi ex meis.§.
proculus.ff. de acq.rer. domin. facit optiitic
tex.in Lfcq.] Cijiinetiâ ôc ea mihi placet
fententia cxirtimantium ficubi in aliquo
caftro vel territorio reperituriurifdi
ctio,in dubio prefumitur territorio cohçrerc.[ita
fenfit B art.in d.l.intcr eos.] Et ita
territorium ôc iurifdictio non debent diucrfo
iure cenferi. [arg.l. cum qui xdes.ff.
de vfuca.cquia circa.de priuileg.] Verùm
fiiuuatperfectam huius rei cognitionem
habere,videto omnino Bal.in cit.c.i. col.
j" .in ver.conlidera.de capitan.quicur. vé-

A'RTICVL. SEXAGE
di. vbi cîeganter docct quod quaedam fe
habet ficut pars in toto, vt duo in decem.
ôc tune difpofitio totius, oinnes fuas parres
includù-.fj.fi vnus.§.quum dccem.tf.de
pact.ôc l.poftdecifionc.C.defurt/JQjiaedam
vero fehabent ficut pars circa totû,
vt quod ex alluuione eft fundo adieefum,
nifi cffcntagrilimitati.fl.in agris.ff.de acqui.rcr.dom.]
Qjuidam fehabent vt continens
ôc contentum, ôc tune fubdiftingui
folet:aut fignificatio continentis fumitur
ex contcnto,aut per fe. P rimo cafu
continctur contentum nominecontinêtjs.
Vnde cui ciuitatis alicuius mandata
eft prouincia, cenfetur etiam ciuibus ipfis
praefectus. At vbi contentum per fe fumitur,id
quod continctur continentis appel
lationenô vcnit.-quemadmodum quifaccum
promiferit,non intelligctur farinam
concefsiffe,ncc econuerfo. Sépara ta quippe
eft vtriufque ôc continentis ôccontenti
fignificatio. [I. qui faccum. ff. de furt.]
Sunt ôc alia qua; fc inuicem habent vt côncdtcns
ôcconnexum. Et tum fiquidem
connexum cftmobile,vtique minime eôtinebitur,
nifi actusfit fauorabilis ôc res
mobilis ci fit perpetuo deftinata, vel nifi
verborum fignificatio ipfam rem mobilcm
comprehendat, vel nifi reiimmobilis
pars reputctur.fj.dcbitor.ff.dcpignor.l.,
quemadmodû. deagric. ôc cenf.lib.n.C]
Vorrojimmobilcconnexumfcmpercontinetur.[l.fcd
addcs.§. fi quis mulierum.ff.
loca.JHinc fit quod fi ex ftatuto vel confuetudinc
territorium eft afsignatum vel
deputatum caftro : tûc quia taie ftatutum
velconfuctudo legem imponit,quç necef
fitatem inducit, qui caftrum recognofeit,
ôc territorium feuiurifdictionem illi coherctem
recognofeere intelligitur. [ vt in
auth.quib.mod.nat. cffic.fui.§.fi quis igitur
ex qualibet.colla.7. BartoLin l.vlt.de
vend, rerum.fifc.lib.io. Côc l.Lucius.ad
ii.ad municip. Facit ôc quod not.in 1.Antiochienfium.de
priuil. crédit.] Aut vero
nonaccedit vrgctcneccfsitate,fedita demum
fi exprimatur,ôc tune non continetur,
nifi apponâtur aliqua verba quae ampliatum^vt
ita loquar)habcant fignificatum.
[vt 1. fi quando. de bon. vaca.lib.io.
C.ôcl.fcdfi quid.J.proprietatis.ff.devfufru.]Etex
his declaratum habes duplicem
huius conftitutionis intellettum, vtrûqj
fanb meo iudicio verum ac fingularem.
Verùm ôc ad huius §.interprctationcm
apprime pertinet vulgata illa in iure que-
Si M V S QJVINTVS. 477
fho: An cum princeps vel dominus aliuS à An «ftrô
principe ahcui caftrum conccdit, videatur conceflb c«i
illud cum fuacuria ac îunfdittione con-J^*^ ui
cedcrc'fhanc primus ex his quos legerim eon«iTa!°
exeufsit Oldr.depont.con.2j2. Ad quaeftionem.
Dcinde Bart. ôc omnes moder.
in 1. i.ad fi.ff. de iunfd. om. îud. Idem in 1.
fi quando.i.ad fi.de bo.vaclib.ii.C.poftmodum
rcliqua feribentium turba in 1.1*
§.cum vrbem.aliâs,in initio.ff.de off.pref.
vrb.tum ôc pluribusaliisinlocis,quosicdulo
congcisit Alex, de Immo. in 1.1. de
iunfd. omn. iud. ôc Fely. in c. quod fedeS.
extra.de offic. ordina. ôc in c. ledes. in pr.
de referip. ] Ad huius autem quaeftionis
diffinitionempraemittendaerant quenuper
fatis prolixe deduximus, de patrimonio
duplici principis,ôc quomodo alicnari
non poteit, fed îllinc repetentur. Qjiod
adfummamrei fpettat id pro vera atque
indubitata régula eft conltituendum, vt
fi princeps ciuitatcm aliquâ vel caftrum,
quod fit e fui fifei patrimonio, feu è facro
(_quodaiunt) fuaecoronae domanio,cupiamconccflerit,nequeproprietatem,neque
iurifdi&ionem nec iura quae illicohçrent
in accipientem tranfire. Siquidem Principéy*.
iftud patrimonium ôc iurifdictio illi co- nales vrbes
n o u a IC
haercns,fun,tfacraecoronae, ôc ideo, vt di-
cunt,in marfupio principis non funt.Nec
proinde vllam vrbem vaenalem habet,[ vt
déganter inquit Bal. in cit. c. intcllccto]
nili vt antca.diximus fierct per viam infeudationis,
ei qui de principe effet benemeritus,
vel fingulare aliquod in remp.
contulillet beneficium, idquead menti
aequiualentiâ, referuato intérim ipfi principi
iure feudi, ac fuperioritatis. Qjio cafu
vnà etiam trâfit omne merum ôc mixtum
imperium,omnifque iurifdi&io rei
donatae cohaerens : Idque ratione priuilegij
principis quod latifsime venit interpretandum,
per iura atque rationes quas
P r i u
adducit Oldr. de Pon. con. 2/2. E t hoc
" 5
*
P r!
»
quoad patrimonium principis, quod eft XuCrfTe
coronaefeu fifei. Priuatum vero illius pa- alienabile.
trimonium [ vt ait L uc. de penn. in l.quicunque.
2.de om. ag. defer. J alienabile eft
[l.apudlulianum.$. vlt.de leg. i.Jcumin
eo vtatur princeps iure pnuati. Alioqui
periniquum viderctur fi ca libertas quae
cuilibet priuato in adminiftratione rei
fuae familiaris competit, cadem Ôc principinoncompetat.
Ex quibus inferre licet
patrimonium iftud pnuatum principis,
tum ôc rcliqua infenorum à pnncipe,quç
N ij

Caftroetim c
i 7g - TITVLVS
de coron» apcnnagio non funt, fi vtique
illa in aliu m pcr viam tituli onerofi tranfferantur,
nulla facia mentione iurifdiâionis,
nullum omnino impcrium cum
re ipfa transfcrri, nifi prctij quantitas feu
magnitudo aliud fuaderct. [ arg.l.cum in
fundo. §. vxor. de iure. dotium. ] Sin autem
titulo lucratiuo transfcrantur tune
vnàcum re ipfa donata videatur tranfire
merum impcrium reiipficoharens:eo q>
principum liberalitas latifsime interpretanda
veniat. £ t iftud cft quod obiter attigit
Old.de Pon.in cit.con.2f2.Etinhac
rc iiaud admodum laboro,an ea domania,
feu ca que ex regni appénagio funt, titulo
lucratiuo onerofouc transtcrâtur,fed magis
ita diftinguendum crederem: vtfiquidcmconccllum
fuifletcaftru,fcuin aliud
tranflatum,nulla facta mentioneipfius iu
rifdictionis, vel aliarû(vt ita loquar)pertinétiarum,
tum putarem iurifdittionem
non venirc, etiam fi conccdentiipfi ratione
iftius caftri concefsicompcteret hac iu
rifdiâio: Cûcafu ifto caftrûipfum prout
muro foflaque cingitur cumfuo domanio
conceflum tantum intelligatur, non
autem iurifdi&io qua eft ius lcparatûab
ipfocaftro,vtfupràoftendimus, ôcquid
vniuerfale,quaideirco fub vnocorpore
fingulari noncontinetur. [inftit. de fidei-
°m.hercd4.fiquis vna.Sc refert.Bal.côf.
omnibus per $22.imprimisconfiderandum.volum.4.]
cmentiis & Caetcrum,ficôceflum effet caftrum cum
conceffp^o'- pettinentiis acdcpcndentiis,tuncexifti-
l n o
ccffam céferi
«go & iurifdictioncm,qualifcunque
iunfdiaioné illa fit, & territorium,8c omne deniqueillud
quicquid caftro coharet fub hanc generalcmcaftriconoefsionemvenire.Vnde
8c ius patronatus, & ius ité illudquod
competit domino in caftro vaffalli, contincntur,quacumvniu*rfitatctranfirefolcnt,
lioctfingula per fetranfirenon poffiflt.f_t.in
modicis. vbi idfcn-notat Âccurf,
ff.de contrah.empt.c ex literis.vbilmm.
Hofticn. I-oan. And. Se rcliqui Canon.ck
in c.cumfeculum. & c.deiure.extra.deiu.
patron. ] Nam & iurifdi&ioincm nominepertinentiarum
caftri contineriadfirmat
nominatim Bart.[in l.cum ergo.ff.de
acqui.rer.dom. ] idqj ineaquaftione, An
cum Baro vendit caitrum,iurifdicT;ionem
vendidifleintelligatur : quam ita diffinit,
vt fi iurifdiéfio competatpcrfona,vtique
minime illa vendita intelligatur, fin loco,
tune tranfeat. C um in dubio Ula loco coharere
videatur. "
CLVINT VS.
Verùm,ne te diutius eain re teneam,
mihi vnus Baldus inter cçtcros videtur litem
omnem îftam dircnuffecx docf.Inn.
inc.ex literis.cxtr.de iu. patro. cuius meminit
pluribus in locis. [vt in c1.coL4.de
capitan.quicaft.vend.ôcin l.àprocuratote.C.mand.ôc
in rub. de contrah.cmpt.q.
9.ôtcon.z38.confiderandum quodiurifdi&io.]
ôceccctibivcra refolutio. Nimirum
fi caftri concefsio fafta fit pcr verba
vniuerfitatem minime importâtia,vt puta
fi à caftellano cuipiam data fucrit domusin
qua forumerat,ac fuaexerccbaturiurildidio:
vel fidonatus fit ager, in
quo ftabant creux furcatccrtc his cafibus
nec iurifdicfio, nec ius patronatus, qua;
fpecialem conccfsioncm requirunt, minime
continebuntur, cùm iftaiura nihil fane
cômunehabcant cum proprietatefun
dorum, neceiufdcm rationisautqualitatisilla
fint.[vtin citatis locis oppido quâ
«gregie oftendit Bal. 8c in rubr. de rer.diuif.ft.eol.j.verf.fcd
nonne alueus. & Old.
ind.conf. i76.]Caterùm, fi concefsio per
nomma fub fe vniuerfitatem continétia,
fiat,qualc eft tcrritoriû, Se fimilia, tûfub
hac vniuerfaliconcefsionc, 8c iurifdictioncm
omncin, 8c ius patronatus contineri
arbitror, & omnia denique alia qua non
folent nifi per fpecialem conccisionem
tranfire. Et hanc quidem Bald.diifinclioncm
luculcterprofequitur Pon.cô.444.
An diftum caftrum. Hoc itaque expeditum
cft in concefsionc aut aliénatione alicuius
reiparticularisnon transfern illa
fpecialia nifi nominatim exprimantur.
Ôjianquamcnim iurifdicliocohxrcat lo
lo vniuerfali, id eft territorio, non tamen
coharet folo feu certo agro alicuius priuathquia
fignificatio poteftatis illius non
ex pradiis nafeitur, & ideo nô eft fruefus
agrijfcd eft illius poteftatis fruftus, qui vnmerfitatem
fifci, non priuatortim refpicit,
vt teftatur Bal.in con.293.Thcmaintcgralc.in
pr.vol.4. Nam non tam ridiculum
quàm abfurdum effet, fi ciuitas pradiumaliquodcuipiamdeRepub.bencme
rito donarct, & à feiunfdiclionem fuam,
quam intra illius pradij fines habet,abdicaret.
certum eft enim îurifdicfionem efle
vnumquiddam ac totum integrale,& indiuifibile.vtidcmaitincon.238.nuperallcg.
Qjubus adde aliam magis concluden
tcmrationcm, quam Ôcidemilleaffertin
cvnico.^.vlt.quib.mod.feud.amit.Siquidemiurifdi&io
vtquid per fcmaius,ac-

ARTICVLVS SEXAGES1MVSSEPTIMV«S. « 7£
ceflorie priuatum predium non fequitur. contirteri, etiamfi conceffa effet totft prx
[oi.decapi.quicur.vendi.vbietiam Bar- diorum latitudo: quam fententiam illic
ba.inaddit.adBald.jVndeinfertille,fub fequitur Aluar.Sedhschaftenus.
nomine praediorum iurifdictionem non
ARTICLE SOIXANTESIXIESME.
U I
i V
"* """"" > ~ " V i
M" " tt
fera ôc demourera tenu en foy & hommage du principal fief, comme il faifoit au
parauant ledicl: acqueft.
«^quia A i v« UEJ ducres : en ce cas ledict net acquis
ARTICLE SOIXANTESE PTIESME.
fgfltem fi vn feigneur acquiert aucun fief deluy,ou faict defonfieffondommairie,
ckauantque faire la foy & hommage à fon feigneur dont il tient fon principal
fief, il aliène ou met hors de fes mains fondietfief : iceluy acqueft demourera tenu
en foy Ôc hommage de luy, comme il eftoit auparauant fondiél acqueft. Mais s'il
en auoit fai& vne fois la foy ôc hommage à fondict fuperieur, & depuis il aliène
fondiaacqueft.iceluyacqueftferad'orefnauanr tenu dudict feigneur fuzerain,&
non plus dudict acquéreur.
$. VIGESIMVSPRIMVS.
f$ Si dominus feudum, quod ab eo tenctur, acquirat, aut illud alienatum reftituto
empton pretio iure feudali reuocet, de feudo fuo domanium ( quod vulgo ) dicitur
faciédo , eoque fubinde mortuo,ex diuifîone inter fuos haeredes facta,fcudum
dominons vniex his,altcri feudum feruiés(quodille viuens quaefierat)in partem
obuenianhoc cafu feudum acquifitum dominant! feudo, vt quondam ante acquifitionem
factam,fubferuiet,ôc ab eo tenebitur.
§. VIGESIMVSSECVNDVS.
ffïPraeterea fi dominus fcudum,quod ab eo tenetur,acquirat: Aut, vti nuper dicturn
eft, de fuo feudo fuum fecerit domanium, & priufquam à fuperiore domino inueftituram
acceperit, illique fideîitatis facramenttim praeftiterit, feudum à fe quaefitum
alienet, extravemanum fuam ponat, feudum illud fieprimum acquifitum,
exhinc alienatum priori domino,vt olim ante acquifitionem clientelare manebit.
Atqui fi poft acquifitionem fuperiori fuo fideîitatis facramcntum,ob feudum à fe
quxfitum,fcmelexhibuerit,dehincalicnet,ius fideîitatis à priorc domino in fuperiorem
tranfmigrabit. nec iam amplius à priore tenebitur.
Vomelius intelligatur haec vtraque
conftitutio, in modum
cuiufdam preuiae infpectionis
duepraefupponenda funt. horum
primum efi quod cauetur in §.9. s. de
iurifd. iud.com. Bief, nimirum dominum
feudalcm caftellanum, cum feudum venditur,
ius retentionis feudi habere, quod
ôc iurecommuni feudorumcuiuis domino
feudali licebat.[tex.inc. porro. quai,
ol.feud.pot.alicn. 8c illic feudiftx. ] Altcrum
eft,quod poftquam dominus feudi
ius vtile feudi acquifiuit à vafTaJlo, fiue
perviam retentionis,feu confolidationis,
fiue aliquo alio fingulari titulo, vtemptionis,donationis,
vel permutationis,taleius
vtile perconfolidationem confunditur
cum directo, [inft.de vfufr.§.item finitur
] Nec enim pei rerum naturam fieri
poteft, vt duocorrclatiua fimulconcurrant
in eodem fubiecto,feilicet vt quis fit
patronus feudi, 8c vaffallus:ficut ôc in patronatu
ecelefiaftico, quis non poteft effe
patronus, 5c prefentatus. débet fiquidem
effe inter prefentantem 5c prefentatum
differentia. [c.pcr noftras.extr.de iu.
N iij

A S Û , TITVLVS
patron. ] Sic nec quis creditor elfe poteft
acidem debitor. Eoquodactio &pafsio,
cura maxime fint côtraria, in codem fubicefo
concurrerenonpoflunt[l.Vranius.
ver. fed cum duo.ck 1. hxrcs.§.feruo. in fi.
ff.defideiuffori.cft & tex.in 1.quihomincm.§.fi
dcbitorcm.in fi.ff.de folut.] vnde
fi quando contingat vtrumque in vnum
coiri conuenirique, neceffario fequitur
lus minus transfufio iuris minus pleni, in id quod
piena abfu- plenius cft. Et propterea fi creditor rem
miàMure pie jïbihypothccatam cmat.ceffat hypothenion.
„ * t , . r i n
ca, & cum pleno domimo contunditur [1.
neque pignus.de reg. iur.l. ex fextantc.§.
L atinus Largus.de cxec.rci iud.& in fpecie
tenet Bal.inl.vt inter diuinum.C.dc
facrof.eccl.] Item fi creditor debitorifuccedat,
vel econtra debitor creditori, contigitdebiticôfufio[l.Stichum.§.
aditio.ff.
defolut.l.debitori tuo.C. de pact.fa. qux
cumulant moder.in l.cum filio fam. delega.i.
] Sic igitur, vt ad propofitum redeamus,
acquifito feudo per feudi patronum
fit vtiqucconfufio vtilis dominij cum direfto.ltaque
hoc cafu non eft proprie noui
dominij acquifitio, fed confolidatio Vtilis
cum direcio : vt in emphyteufi, vfufru&u,&
dote cum foluto matrimonio
ad vxorcm reuertitur. [vt pulchrc ac fubtiliter
déclarât Bal.confil.9. Factumtalc.
col. 2. vol. i.] Ex quibus videtur concludcndûquod
in cafu acquifitionis & confolidationis
fubfeudi ad fuum fuperius
f cudu m, acquifitorem domino fuo fuperiorifidelitatem
iurarc debere, achomagiura
prxftare, tara ob feudum fuum antiquum,
quàm propter fubfeudumilli v-
Remvnium nitum atque coniunctum. Quandoquifapere
nam- J e m yclutper manus traditum eft,rcm vram
ems rei n l t a m n a t u r a m atque conditionem eius
cui vnuur. . * . r c ,
rei, cui vnitur, lumerc [1.item h lundi. §.
huic vicinus.ff.de vfufr.] taieetenim fubfeudi
augmentû, ex quo eft vnitum feudo
principali, id cft luo capiti à quo dependebat,
cenferi débet idem cum feudo
cui accefsit[l.fi cgo.$. quodtamcn.ff.de
public.l.2.C .de alluuion. l.fi côucnerit.§.
nuda. vbi Guil. de Cug. depig. act.ff. 1. fi
fundus.in pr.ff.de pig. l.quoties.§.vlt.& 1.
tutorem.ff.de adm. tut. eft & fing. tex.in
l.cum inter focerû.§. cum inter.ff. de pact.
dotal. Bal.inc.i.§. prxtcrea ducatus. in
quxft.quxincipit.Sed quid fi marchionibus.deprohib.feud.alicii.per
Fed. Guid.
Pap.indecif.delphm.quxft.26/.ancomitatus
valétinus. allegac ille l.prediis.$.qui
QJV IN T V S,
domum. & l.vxorcm.§.lcgauerat.deleg.
3.& l.quodin rcru.§.i-dclcg.i.] Qjuodianc
in cafu noftro indubitatum videtur,
propter fymbolum quod inuieem habet
feudum cefubfeudum. Et ideo hoc cafu
rcâe côftitu tum cft, vt per acquifitioncm
fubfeudi à domino feudi factam, ipfo iure
vnio fierct, feu incorporatio vniusadalterum,
cum vnum ab altero depédeat. At
fecus dicendum exiftimarcm vbi accefsio
effet extranea, vt quia vaffallus aliudacquifi
uiffet feudum, quod à fuo non tenebatur.
Qjiia quantumeumque feudum
iftud extrancum fuo adiungeret, vnius
atque alterius non fierct vnio, ita vt feudum
de nouo acquifitum naturam eius
cui adiungitur minime allumât [textus
cft in cap. 1. §. fi quis. de menfo. vbi plene
feudiftx, Cugn. & Bartol.inl.fi conuencrit.
§. fi nuda. de pign. act. ] Vnde concludito
quod quando vaffallus immediatus
fubfeudum quod àfe tenebatur acqui
fiuit, fiucper contractum, fiuepcrius rctentionis,
fi caftellanus fit, iuxta.J.p. s. de
iurifd.iud. & cftcffettus dominus irrcuocabilis
(quod non nifi poft annum tranfaftum
apud nos accidit) cogi poteft à domino
fuo fuperiore illud fubfeudum quçfitum
ab illo recognofccrc, vt pote vnitû
ac incorporatum cum feudo fuo immediato,ita
vt & ille tencatur ex eo amplificarc
dinumeramentum principalis feudi.
& id fane verum obtinct tam de iure corn
muni,quàm de confuetudine noftra, qux
iftud cxprefsim diffiniuit. O^uarc non po
terit vallallus feparatim &(vt vulgo dicitur)
ad partem illud qnxfitumfubfeudum
à principali fuo feudo tenerc. Qjiâuis
verum fit (& ea in re eft diligentius animaduertendum)
quod adueniente huius
noftreconftitutionis cafu,refoluipoffit
illa vnio,etiamfi preftita iam effet fidelitas
rationeipfius fubfeudi, quia ita fert
çonfuetudinislex.qux refoluitipfam vnionemincafuinhoc
§. 2I
«cxpreffo. Secus
autem in cafu fcquentis.§.vbi ipfa(Vc
itadicam) fcudalitas feu feruitus,qux à
fubfcudo acquifito ante illius acquifitioncm,
feudo fuo immédiate debebatur, nô
reintegratur per alienationem fubfeudi,
quam voluntaric facit acquifitor: vtfert
exprcfsim hic Z22.& eft optim.tex. in l.fi
quis xdes.ff.dcferuit.vrb.prxd.vbi Bald.
egregic ad propofitum, doect feruitutem
acquifitionc cxtinftara non reintegrari
ex fequenti alienationc. Qjiia natura ex-

Quando intelligaturpcrfeâafeaiicwnfubfeudo
vnio.
Htnum dominium
ex
P'optictate
&
vfiifr. con
«ac.
ARTICVLVS S E X A G
tinctionis pçrpetuam caufam habet. nam
5r vt inquit ille, inuentiones humanxad
fimifitudipem naturx procedunt. Vnde,
iîcuthomo quifcmel. animam cxhalaujt
ad viuos amplius non redit, ita ius feudalc
quo aftringebatur fubfeudum feruiens
erga feudum dominans, per vnionem femclexrinctû,amplius
reuiuifcereaut réintégra»
non poteftjicet qui acquifîerat,
illud poftea extra manu fuâ ponat. Qjiœ
tamen ita faneaccipe, vbi cafemel perfecta
elTet vnia, aç prprfus confummata,
Qjiod accidit cum de vtroque & feudo
ôcfubfeudo prçftitum eft fuperiori homa
gium à domino acquirente.Siquidem cer
tumeftantequam nouus acquifitorinuç
ilituram à domino acçeperit, illi vtique
impuni fubfeudum fuum ahenarcliccre.
Cum anteinueftituram non dicatur plenitudo
iuris in fubfeudo in fuperiorcm
dominum tranflata.[ç.i, quid fit inueft.
faciunt qux not.Bal. in prxlud. feud.col.
7. ] Nam & ad alicuius vnionis perfecïionem
CanonilE fuperioris authoritatem
exigunt [vt refert gl.& fcrib.inc.i.cxtra.
nefed.vacan.] Vnde & iftud in praxi noilra
inoleuit vt per acquifitionem feudi
quam à vaflallo fuo facit dominus feudalis,fiueperviamcmptionisaut
alius cuiufcunquecôtractus,
fiue per viam retractus
feudalis ( qui caftellanis tâtum çompetit
vt de iurif.iud. )nullx domino
fuperiori debeantur laudimix. Qjiandoquidem
hoc cafu noua non intelligatur
acquifitiojfcd fola proprictatis reingratio
ac reuerfio in fuam pnmam naturam, primxuumqj
ftatum in quo erat antequâ do
minium vtileà direct o fepararctur. Nem
pequodex proprictate & vfufructu conitat
plénum dominium feu plénum ius
efle in re [ vt eft gl.fin.in l.rccf c.ff.dc verb.
fignif.Bart. & alij.in 1. qui vfumfructum.
ff. de verb. oblig. ] Et propterea cû vnum
abaltero feparatur, velutiperconcefsio-.
nem in feudum, emphyteulim, vd terragium:
tûc plénum dominium in duo feindidicitur,quinctiam
poffefsio: cum apud
concedentem direct um tâtum dominium
& ciuilis poffefsio remaneât, in accipientem
autem vtile dominium cum naturali
poffefsione trâsfcratur [1.& habet.§. eum
qui.ff. dcprecar.l. interdû.lf. de acq. polT.
& 3.Si ag.vcctig.vclemph. ferib. in 1.3.
§.ex contrario.ff.de acq. poffeff.] Rurfus
cum vtile dominium ad directum reuertitur,&
naturalis poffefsio ciuiliconiungi-
ESIMVSS.EP TIMVS. 281
tur, tûc noua fieri non dicitur acquifitio,
fiucdominij,fiuepoflcfsi5is:fcd res adfuâ
forma reddit, & ad ius quod lex naturx
eius, ci tribucrat [ yt iqquit tex. in I. fi vnus.§.pactus.ff.depact.]VndeAbb.poft
Butrig.inc.cum vcniflct.in* vit. not.cxtr.
de reftit. fpoliat. decidit, quod fiante ftatuto
ex poffefsione de nouo acquifita gabellam
deberi,nullam ex iftiufmodiacquifitionc
prxftandam,cum per eam noii
intelligatur quis noua poffefsionem naneifei,
fedpotius continuare veterem fuam
ciuilem, cui fubferuit poffefsio naturalis,
tanquam illius (fi ita dicere licet)pediflequa[l.fi
id quod.ff.de acq.poffefl.] Qjuam
tamen tam latc patentem, ac vtnimis gencralem
decifionem reprehendunt modcr.
Senenfes in d.l. 3.$. nerua. inquientes
illam tumdemum procedere.fipoffefsio
ob diuturnam abfentiam amiffa, poft reuerfionemingrcffu
velprxfentia recuperctur,
ideft nulla cxtnnfecus accedentç
caufa. Secus vbi ex nouo titulo feu contractu,puta
per refufionem pretij vel sfti
mationis vtilis dominij & poflefsionis,
qux pênes alium erant:tunc enim contranam
opinionem veriorem autumât. Verum
Iaf.cui nunquam fit fatis,Senenfium
opinionem confutat in cit.§.nerua,fcd ratione
meo iudicio fatis leui aefutili. Inquit
ille:ratio quare in cafupropofito folui
non debcat gabella, eft, quia, vt ait, ex
contractu nullo vel inutili nulla debetur
gabclla.Et hoc quidem verum [vt teftaturBart.ini.
vlt.§. peu. C.comm.de leg.
Bal.in 1.2.C.deeunuch.ck inl.non dubiû.
C .de leg. Aug. & alij. in 1. marcellus.§. res
qux.ff.ad trebell. J Verum bonus vir non
perpédit diftinctionc quam eainreadhibent
Senêfes. Nimirum quod in cafu vbi
poffefsio naturalis iuncta cumvfufru&u
vel vtilidominio, qux apud alium effet,
titulo onerofo acquifita eft, non poteft ta
lis acquifitio dici inutilis. Verum ea in re
animaduertote diligentius, quod in hoc
regno nulla reperiatur côfuetudo fimilis
illi ftatuto cuius meminit Abb.Nam omnes
loquuntur vbi ipfa res acquiritur,&
fienondenudx poflefsionis fed dominij
acquifitione loqui intelliguntur.Ideo cir
ca iftud diftinguendum videtur quomodo
vtiledominium,quod habet vaffallus
vel emphyteuta.confolidatur cumdirecto,vtccrteduobusmodis
acquiri excon
folidari poteft. Nimirum ex caufa naturali
inhsrente ipfï vtili dominio: veluti

iSz TITVLVS
cum finit ur feudû, vel cmphyteufis,tcmp
o rc v cl ca u fa, v t p u ta ex tincli on e generationum,
vel finitionc tcmporum : aut
quia in commilTum cadunr. quo cafu vtile
dominium fihc rctraditionc poflcfsionis,
& citra fcntétiam iudicis ipfoiurc reucrtitur
ad directum, ex vi attraftiua ipïius
direcli dominij, quod femper eftin a*
ctu pcrmancs.Ita vt hoc cafu non fitpro*.
prienoui dominij acquifitio, fed confoli-
"datio. £vt eleganterac argu te doect Bald.
!
incit.con..lib.i.]Etco cafu dubium non
'eft quin nulla; debeantur latidunia; nec
"gabella. Secundo,ex caufa extrinfeca,feu
"excranca à natura rei, ôc onerofa, veluti
cum dominium vtile quod habet vaffallus
ôc emphyteuta à domino emitur, ôc
fuodirecfo dominioconiungitur.Et hoc
cafu locum habet id quod doect Io. Fab.
in j.fi cuifurtdus. inlt. de leg. Nimirum q>
illud vtile dominium quod éum direcfo
confoiidatur,rton videtur acquificurnillo
iure feu titulo quo res cui côlolidatur tenetur.
ACcx his codcminloco Ioan Fab.
decidit frequentem admodû quettionë m
praxietrcaconfuetud.quthabctur infrà,
de matr.^./.qua cauetur muhcres partem
habere corum qua; quçficrit maritus conllante
matrimoniooi viritaq,' feudapropria
habcat,ôc codem confiante matnmo
nio aliqua îllis confolidan ôc redire ad do
minum contingat,an vxor partem vendicare
pofsitî E t dieu ille vxorem in his partem
nabituram,quia cenfentur alia à rei
proprietatCjÔudcirco vtdiuerfaeffciudicanda
ac per fe. [in quâ rem allcgat l.Maeuius.ji.fundo.deleg.2.
Qjiod Ôccôfirmat
Ang.Aret.in d.^.ficui.perl.nonquocunqucj.fundus.de
leg.i.] iiedpacc tanti viri
dixerim, nimis generaliter cftille loquutus.
Namfîfcnhc quodeaconfolidantur
expropria natura ôc vi attracliua direct!
dominij, vt deelaraui in prima parte pra;dida;
diftinttionis, fane fallitur, cum ifto
cafu vtile dominium accedens directo, dicatur
ad fua principia reuerti, ôc formas
fua; reddi, quam fua; natura; ius illi tribuit.
£d.$.pactus.] Ôc ideo non diciturnouaacquifitio,
fed veterisdominij continuatio[vtdicit
Bal.in cit.con.9.
Minus etiam habere videtur id quod
ipfe Fab. decidit,quod talis acqmficio dicacur
conquxft.us. Qjiandoquidem quçft
us id elle incclligatur.quod ex opéra cuiufque
Ôc contractu vciiir.veluticmptione,locatione,ôc
fimilibus, nô qua: obme-
QVI N T V S,
rita vel quafi débita nobis obueniunt. p.
coiri focietatê. cum fcx H. fcq. ffvpro foc]
Qjiod ôc in eadem fpecie ipfe Fab. fateturin
rub.proœm.mft.in vcrb.Alemanicus.quod
fi quis idqtiodfibiefcfucccfsiône
erat obuenturum acq tirât, noncenfebiturconquarftus.£per
ci.de vailal.dccre.
a;tat.ôc l.i.§. quod autem. ôc fed fi liber.
ff.fi quidin fraud. patro.] Vnde vt femel
prûpofitam quaeft.diffiniamus, res ea quâ
fuprà retulimus, diftinctione eft terminada.
Aut enim feudum acquiritur ôc coniungitur
fuo feudo dominant! ex caufa
praeexiftëtc, ôc ipfi feudo vel emphyteuli
naturalitcrinhercntCjôc titulo lucratiuo,
vt quia finita; fintgcnerationes, vel tempus
concefsionis expirauit, vel vallallus
feloniamcommifit, vel feudum negauit,
ob quod cecidit m commillum. £iuxta §.
vlt.in i.refp.j'.de obuent.fcud.]Ôccx ea acquifitione
nulla; debentur laudimia: nec
gabclla. Scd nec conqua;f rus ceniebitur,
ôc ideo in illius partem vxor minime veniet,
quicquiddicat Fab.fedmdicabitur
ad dominum elle reuerfum ex cadem eau
fa ex titulo quoproprictas plcna ad cum
pertinebat. bin autem ex caufa onerofa
vt quia mari tus idémque dominus feudalis,feudum
quod aie tencbatur,emit ÔC
fuo coniunxit dominio,hiccenfebitur cô
quaeftusinter eum ôc vxoremeommunicandus,
Ôc ipfa dimidiam percipict,ea lege
tamen, quod refufo pretio fua; dimidia:
portionis, tenebitur marito aut eius ha;re
dtbus illain reftituere.[iuxta$.vl.j.dcmatrim.]
Et fimiliter ex taiiacquificiouedebcbuncurlaudimie,coquodncquccxnatura
rei, ncquccx caulalucratiua, fed ex
tituloonerolo acquifica fuir. £ vt probatur
ex d.l non quocunqj.).fundu$. de leg.
1.] vndein fimili Paul, ôc lai. not.ind. i.
non quoeunque. quod vfusfrucf us proprictaticôfolidatus
ex caufa onerofa non
dicitur ex ex cadem caufa confohdari, fccusfi
fuit ex perfona vfusfructuarij finitus:
puta morte, vclalienatione, ôcnihil
fuit lolutum : quia tune dicitur ex eadem
caufa confolidan. Qjiofit vt fi maritus
haberet fundum cuius vfusfructus ad
alium pertineret , ôc confiante matrimonio
vfusfrudtuarius decederct,cocafu
fi Fab. fententiam fcquamur, hoc cueniet
abfurdum, vt feilicet vxor dimidiumiftius
vfusfructus vendicare poffet,
etfi morte fructuarij extinefus effet. Qjua
rc fequendam omnino opinor iftam dirfe

1
ARTICVLVS SEIAGÈ S IM VS O C TAV V S. i«j
rentiam inter titulum lucratiuum ôconerofum,
ctiam circalaudimiarum folutioncm.[vt
expendit Paul.in d.§. fundus,8c
in vtrunquc cafum puto optimè facere
tex.in l.gencraliter. §. fi alienum. ff. de fideicommiff.libert.]
n ô
• debcan- ^cd
* e l u s m
u r
f
gi r
dubitatio,cuinam
wrJaudimiçdcbeantur laudimixjcùm dominus feu-
& AOOIDUI d um quod à fe tenebatur,acqu irit. E t B oftiidumae-
h er.q Uid eminconfuetud.Bitur. defeud.
quint. ctnç^.adfîrmat cas vtique domino fu
periori deberi, motus deci.Ioan.F ab.in d.
$.fi cui. fed fane toto ccelo aberrat ille.Cô
îtat fiquidem nufquam inueniri confuetudinem,
quae non exprcfsim caueat cas
domino fcudali deberi. Prceterea vaffallus
qui vedit domino fuofcudali, non eft
vaffallus eius qui eft fuperior dominifui
qui à fe émit, cum certifsima fit iuris reg.
vafTallum vaffalli mei mihi vaffallum nô
eflc.fVt plane oftendit S pccul.tit.de feud.
$. quoniam.] Item 6c illud côftat quod ex
parte fuperioris domini nulla ex ea vnione
contingit mutatio. Nâ qui vendit feudum,feuquiillud(vtitadicamus)relaxauitdomino,iurepra"lationis,iuxta
9.s. de
iurib.dominic.non erat vaffallus illius fu
perioris, licet vaffalli fui effet vaffallus.
Igitur quoad iftum fupcriorem,quinon
erat dominus fundi venditi, fuftincri non
poteft laudimias iftius veditionis deberi,
6c praefertim cum ex confuetudine laudimia:
fcudalcs, fi aliud expreffum non fi t,
pcrvenditorénondebcantur,fed per cmptorem.§./.).
de obuent. feudal. ldcôque
confequens cftvt fideberenturiaudimia?,
ARTICLE SOIXANTEHVICTIESME.
f^Rente conftituce fur héritage féodal n'eft point cenféc féodale, iufques à ceque
l'acquéreur en foit entre' en foy ôc hommaige. E t fi auant ce faire ledief acquéreur
dccede,ladicf c rentefe partira entre fes héritiers comme roturière;
§. VIGESIMVSTERTIVS.
f^Reditus quanquam fuper praediofeudaliconftitutus non ideo feudalis habetur,
donec qui illum acquifiuit, à patrono fuerit inueftitus, càqj de caufa inueflituram
fidelitate iurata ab eo acceperit. Qjiod fi ante inueflituram, fidelitatifquepraeftationcm
qui reditum huiufmodi fi bi acquifiuit,dccedat, is reditusinter illius haercdes
tanquam res paganica diuidetur.
^^u=5EAAufam iftius introducendaecôjfuctudinis
à iure communi feu-
^gpj [dorum emanafle credi poteft:
^•'Iqii" ficut non licebat vaffallo
irrequifito domino feudum alienare. [c.
impcrialcm.deprohib. feud. alic. per Fed.
vtiqj non fupcriori.fed emptori, qui verè
erat dominus feudi, praeftandas venirent.
Examinâda venit ôc alia du bitatio,qu?è
oritur ex co quod in hoc §.2 i.cauctur,q> fi
per diuifionem inter hasredes acquifitorisfaftam,
feudum principalevni obucniat,8calterifubfeudumacquifitum,vtiqme
vnio diffoluitur, ôc reintegratur fubfcudû,reftituiturq,-
in fuam priftinam naturam,
An feilicet extendatur iftud vitra
primos haeredes acquifitoris. Vt ecce Titius
de fuo feudo, ôc dceo fimul atque de
principali feudo tanquam vnitis,domino
homagium praeftitit: qui poftmodum dccedit
vnico reliefo filio qui ctiam poftea
moritur plurib. reliclisliberis, inter quos
per diuilîoncm facf am feparâtur inuicem
feudum, ôcfubfeudû illud dudum abauo
vnitum, ita vt vni feudum obuenerit, 5c
altcri fubfeudum-.an locum habeat ifta cô
ftitutio. Et quidem locum habere puto.
Siquidem ifti qui haeredes hacredis funt,
funt Ôc iidem haeredes primi per caqua:
latè difputauimus fuprà. de fta. perf.§.i.in
ver.libcri. Item quialicet vniofubfeudi
ad feudum fcmelfadta fit,iftud tamen irre
uoeabditer facf um non eft: quia in hoc ca
fu lex eam diffoluit : ôc propterea harc vniofieri
intelligitur cum fua caufa, ficut
alienatio: ôcideoadquofcunqueacquifîtores
trâfit.Et ita primus id tradidit Old.
in quadam fua difputatione in materia vnionis
per 1. via conftitui.§.fi fundus.ff.de
fcruit.ruft.praed.quem referunt ôc fequûtur
Bal.ôc Floria.in hvnus.eod.tit.
in pr.ôc in c.i.de prohi.feu.alie.per Loth.]
Sic etiam eidem vaffallo interdiefum erat
vfumfrucfum vel reditû annuum, aliûducimpofîtitium
onus, vclutifcruitutem,
fuper feudo conftituere.[l. vit. C. de reb.
alien. non afin quam rem expreffa eft gl.
O

t8 4
TITVLVS
ab omnibus approbatain c.i.in verb.alienationis.
de capit. C orr.] Atqui cum per
valTallum alicui extrancopro fchaercdibufquefuis^vt
fercfit)vcnditur & confti
tuiturfuper feudo certus annuus reditus
jnpccuniavcl fpecic,-putatotaurcis,vcl
tôt modiis frumenti,dicitur clTc quaedam
feruitutis fuper ipfum feudum conftitutio
ab ipfare perfona* ementidébita, [vt
concludunt Pet.&Cy jn rub.C .de vfuf]
Quam quidem feruitutis fpccié,vt quia
flullumeiproditum fitàiurenomen,iniiominatamappcllant.[per
l.mella.^.vl.ff.
de alim.ck cib.leg.cx ifta fuit primum fententia
Rogcrij vetuftifsimi interpretis,
quam refert gl.in l.pecoris. ff. de feru.ruf.
prard. In cuiuscofirmationem facit quod
not.Bart.inl.vtpomum.ff.deferuit.] At
cû hodie in hoc régna, & maxime in prouincia
noftra liceat valîallis feuda impune
alienareac libère fuper his difponerc.
[vt §.i s .s'.eod.vbi rem omnem aftatim cxplicui.]
videbatur & cidem licere annuos
reditus fuper feuda fua libère conftituere
ac hypothecarc. & hoedubitationem nul
lam habet,vt qui omnino alienarc pofsit,
pofsit & feruitutem rei fua* quam voluent
imponerc. Nam & hodie in Gallia eft
expeditum vt feuda inuito domino vendi
atque pignorari pofs int. [telle Io.F ab.
in §.itemfcruiana. colum. 19. verfic. quid
de ipfo feudo. inftr.de acf.] Sed an ipfa
conftitutio annui reditus, feudum afficiat,cenferique
debeat feudalis,pcrindc
atque ipfum feudum aliquando, dubitatum
eft apud maiores noftros. Sed omne
tandem dubitationcmfuftulit haecnoftra
confuetudo, qua* fane nonlcuis extitit.
&eamcxcufsit Alex, delmmo. inconf.
18.attenr.is narratis.vol./. Quolocotrcs
in eam rem doc. opiniones refert inuieem
contrarias penitûfquepugnantes. Prima
quippe fuit Pct.ôt Cy.St anteeos Rogerij,
quam nuper retulimus. Altéra huic
prorfus contraria, exiftimantium iftam
conftitutionem annui reditus fuper feudo
feruitutem non elfe, fed eam tantum
contincreobligationem perfonalem qua;
bona feudalia non obligat. Adeo vt ci cui
conftitutus eft ille annuus rcditus,ius aliquod
reale non coinpetat. Vnde nec quidem
pro ifto annuo reditu agi pofle confcfforia,qua;
proferuitutibus datur.[vt
probaturincit.l.vtpomnm. vbiidfirmat
Acc. & poft eum Bal. & in 1. (i quis binas
çdes.ff.devfuf.vbigl.&LCaius. ff.de ann.
O^VINT VS.
lcg,l.vlt.§.vlt.ff.de contrah.empt.l.fî cum
mihi.ff.de dolo.Lpermififti.ff.de prçfcrip.
not.glof. Bart. & Nicol.de Neap.in cit.l.
.mclla.§.vlt. Idem ckfcntiunt Bal. Saly. &
Fulg.in cit.rub.de vfuf.Cl.fundi Trcbatiani.
de vfufrucf.leg.] Etfi hanc fecundam
-opinionem fequamur,idpro expedito
eft quod extrancus pofleftor rei feudalis,pro
dici o annuo reditu conueniri nô
pofsit. [vtetiâcxprcffum videtur in l.vl.
|.vlt.de contrah. empt.] quia pacla perfonalia
ad tertium poffeflorem fundi non
extenduntur.[Lfi vnus.§. anteomnia. ff.
de pacf .l.quo tutela.§.vlt.dc rcg.iur.] At fi
iftam fequamur opinionem otiofa videbitur
huius noftra;confuetudinis prouifio.Tcrtia
op.fuit Ioan. Immo. in Lapud
Iulianum.§.fi quid alicui.de leg.i.Qjio lo
Co innixus ille duas illas primas opiniones
inconcordiam reducerc, ita diftinguendum
pu tat. Au t in difpofitionê venit aliquid
indeterminatum quod determinationem
accipcrc poteft fecundum nec-efsitatem
perfona;, vt in cafu cit.§. fi quid alicui.veluti
cum fine determinatione quaa
titatis alicui conceditur liccre poma decec
percin horto,lapidcs cardere in fundo, ligna
exfeinderein fylua incalefacicndivfunv.ck
tune huiufmodi concefsiones,fcruitutesperfonalesccnfentur,quiaineffectu
feruitutes funt vfus.[£t huic parti côuenirc
poteft. d. 1. mella. §. vit. fecundum
intell.Pet.& Cy.C.de vfufru.]Aut quid
determinatumvenit, puta vti liceat fingulis
annis tôt poma dccerpere,tot carrucas
lignofum caedere : & tune non eft feruitus
perfonalis nec praedialis, fed eft debi
tum perfona*,ac folum acquiritur obligatio
perfonalis contra conccdentc.[vt not.
Accurf. in d.§. fi quid alicui: & id quidem
recf e probatur in cit.l.C aius.] E t hçc pars
confentitfecunda*opinioni, quam Alex,
co in loco probat.Scd dum diligentius inueftigarem
rei iftius veritatem legendo
atque relegendo quae incam fcripfiffent
interprètes, eccc & alia quarta ocenrrit
opinio quae fuit Io. Fab.in $.pra*iudiciales.ifj.col.
verf. Nuncqua-ramus.inft.dc
acf .vbi exiftimat huiufmodi annuas prçftationes
iuribusincorporalibus aequiparari,
cum fint quoddam genus feruitutû.
E t ideo pro his quafeunque competere acf
iones, quae pro iuribus realibus dantur,
vticonfefloria in rem fi opponaturimpedimentum.
Qua; fane fententia mihi pra;
caeteris verifsima videtur. Nempe quod

ARTICVLVS S E X A G SIM VS OC TAV V S. %iS
pro annuis rcditibus agi poteft confcfforia
in rem adfuturâ prxftationê, ôc quod
nouus poiTeflorcogatur nouum titulum
(vt vulgariverbovtar)paiTareac"tori.Ncc
id fane abs re,cum annui reditus inter im-
A n n H 0 Sredi mobiliacomputcntur.[vteft expreflum
tus intérim, in cl.exiui. in §. cumque annui reditus. de
mobilia ha- verb.fignif. ôc pîcnius declaroj'.defuccef.
ben
' $.i4-in ver.mobilia. ôc in rub.j'.de retrac.]
Qjiomodo autem difeernatur feruitus
realis,à pcrfonali vbi fitmentio rci,recurrito
adeundem F* ab.în §.xque.col.4.verf.
quid ergo.inft.deatt.ôc ad Bal. in 1. fi certis
annis.C .de paft.Nam hi rem iftam doftiusacabfolutius
exteris tractauiffemihi
videntur. Qjiintam opinionem addit
Guid.Pa.in decif.delph.q.432.fuperquçftionc.
adfi. vbi eam adhibetteporisdifferentiam.
Siquidem penfio quxexconuentione
partium vel teftatoris difpofîtione
imponitur fuper certo fundo,aut
eft temporalis aut perpetuasvt fi nimirum
temporalis fit, non cenfeatur ohligata res
fuper qua imponituur,fccusfi perpétua
fit. His quoque nouifsimistemporibus,
fuâquoqjcommêtus eftopinionem Zaf.
in fuis intclle&.fing.inc. feruitutum innomînatarum
natura ôc conditione. vbi
diftinguit, An feruitus debeatur rei fingulari,
vtprxdio: aut rei vniuerfali, vtali
cui loco ôc perfonis illic degentibus:vtpu
ta cômunitati alicuius ciuitatis vel villx,
velcaftri ius pafeendi vclpifcandi conecditur.
Vcrùm has duas vltimas opiniones
non eft q> perfequamur, funt enim à propofita
quxftione prorfus aliéna*, nec ad
hanc noftram conftitutionem vllo modo
pertincnt.Et quo quid certi ànobis colligas,Fabri
fententia hodie palTim in regno
obferuatur, ôc maxime quia huiufmodi
annui reditus non conftituuntur nifi per
pa&um vel ftipulationem ôc cum expref-
fa bonorum hypothecà. Qjiare de his iudicandum
eft, ac deferuitutibus reahbus.
[vt nominatim decidit ipfe Faber, in d. §.
xquè.verf.quidfi pattum.col.4.] Qj'inimo
hodie conftituuntur per viam côtrat"tus,ôc
venditionisjôc cum fpcciali hypôtheca
certorum fundorum, ôc gencrah omnium
bonorum obligatione. Qjiodfanc
fine magna vfurarum fiifpitione ac foç
norislabe fieri nô poffe puto,[cû Odof.in
1.3-C.plus val.quodagi.qiiàmquodfimul
concip. ôc plenè not.in c.adaudientiam.
extra.de empt. ôc vendit, occ.illovos.de
pig.] Cxterû,quod ad rem propofitâ pertinet,
in hactâta opinionumpugnâtium
inter fe varietate, maiores noftri mediam
quandam viamfecuti,fanxcrunt, vt ctfi
annui illi reditus feuda fuper quibus conftituerentur
afficerent, eos tamen naturam
,conditioncm,acqualitatem feudalem
minime acciperc, nifi demum fpecialiter
atque nominatim iscui conftitutus
effet ille reditus,deeo effet inueftitus,homagiiimque
prxftitiffet. Qjro fit, vt ante
inueftituram iftam, reditus ille pro paganico(quem
roturarium vulgo dicunt)ha
betur: nempe quod viritim Ôc in capita in
fingulos diuidatur hxredesâta vtprimogcnitus
in illo nullam primogeniturx prç
rogatiuam habeat:Itcm ôc deco nulla: fol
uantur laudimia*. Tum etiam cum dominus
feudalis feudum fibi apertum tenct
faifitum, non recognofeit nec foluit illi
annuumiftum reditum, Ethxc hactenus
qUx ad ca qux fub feudorum titulum fita
funt,pertinent. Qjiibus intérimmelius
crit ôc accommodatius adiungereea paucaqux
degarêtigia inparagiûfubfequun
tur.P crtinét enim illa ôc ad feuda,ac confecutiuè
veniunt ad$.io.s.eodcm,vt mox
oftendemus. Non eft itaque conftituendus
nouus titulus.

a8é
D E G A R E N T I R
EN P A R A G E.
DE GARENTIGIA IN P A R A G I V M.'
ARTICLE SOIXANTENE VFIE SME.
t\& 0-V AND aucun fief vient à plufieurs enfans par fuccefsion en ligne directe ] entre
lefquelzenfnns y a vn filz quia la prerogatiued'aifneflc,iccluy malle peut porter
' la foy de tout le fief cnuers le feigneur féodal, & garentir en parage tous l'es héritiers
& leurs hoirs, pour leurs parts 8c portions dudict fief, iufques à ce que fefdictz héritiers
ayettt faict partage dudict héritage féodal, foit que lcfdict.es filles foient mariées
ou non.
ARTICLE SEPTANTIESME.
l^Item, 8c s'il aduient que ledict filz aifné aille de vie à trcfpasfansauoir faietpartage
dudict héritage féodal auecques fefdictz cohéritiers, 6k il delaiile vn enfant malle ou.
plufieurs, fon filz aifné garentira 6k peult garentir en parage lefdictz héritiers de feu
ion perc cnuers leur feigneur de fief, tout ainfi que faifoit 6k pouoit fairefon feuperepredecedé.
ARTICLE SEPTANTEETVNIESME.
f5^ïltem,que ledict parage 6k garentage d'iccluy.dure tant 6k fi longuement que lefdictz
héritages feodaulx demeurent en communauté fans les partir ne diuifer, 6k qu'il y a
hoir malledcfcendant dudict filz aifné, ou que lefdictz hoirs foyent fi eilongnez les
* vnsdes autres qu'ilz ne puiffent contracter mariage enfemble fans difpcnfe.
ARTICLE SETANTEDEVXIESME.
f^'Itcm, mais quand aduient que lefdictz cohéritiers départent lefdictz héritages feodaulx,6kqucchafcunafa
portion contingente &hereditaire,lefilz aifné neles peult
' plus garentir en paragc.Mais font tenuz tous lefdictz cohéritiers faire la foy Schom
mage à leur feigneur de fiefipour les parts 6k portions qui leur font cfcheucs 6k aduenucs
par ledict partage. *
ARTICLE SEPTANTETROISIESME.
f^Itcm, 6k combien que ledict aifné puiife garentir en parage fes cohéritiers iufques à ce
qu'ilz ayentpartagé 6kdiuifé entre eulx: 6kneantmoins s'il femble bonaufdictz cohentiersjilzpeuuent
faire la foy ckhotnmagcà leurfeigneur defief, pour telle part
6k portion qui leur compete 6k appartient en commun 6k par indiuis cfdictz héritages
fcodaulx,en payant par les mariz des filles qui font mariées, leprofit du rachapt
au feigneur de fief,pour leur portion dudict héritage.
ARTICLE SE PTANTE CLVATRIE S ME.
gîtent, fi lefilz aifné ou fes hoirs, qui ont garenty en parage leurs puifncz 6k cohéritiers
, aliènent leur portion dudict fief en la mettant hors de leurs mains : en ce cas ledict
garentage 6k parage cefleront, 6k feront leurfdictz cohéritiers tenuz^ de faire
la foy Se hommage au feigneur de fief.
ARTICLE SEPTANTECIN Q^I E S M E.
«fg,'Item,6k pareillement,!! lefdictz coheriticrs,ou l'vn d'eulx,ou leurs hoirs,alicnent Se
mettent hors de ligne leurs parts Se portions contingentes, ledict garentageceifera
pour leurs parts Se portions ainfi aliénées feulement: 8e non pas pour les autres portions
qui font demeurées entre les mains defdictz cohéritiers fans aliéner.

ARTI.CVL. SEXAGESIMVSNONVS. *s 7
§. PRIMVS.
£gCum feudum reaa fanguinis fuccefsione liberis pluribus obuenit; in quibusmafculus
cft, cui prittiogcnitura prarogatiua defertur: huic ius cfto fidehtatis facramentum
domino praftandi ob vniuerfum feudum', quandiu illud inter fe,cohareI
dcfquefuos,at eorum fucccfforcs communeintegrûmquemanferit, quos & à penfitationibus
feudalibus,ck fi in his filianuptainnuptavc fint, immunes ad feudi diuifionem
vfqueferuabit.
§. SECVNDVS.
t^Simafculum illumantc feudi diuifionem mori contingat, vnopJuribufvemafculis
liberis reh&is,primogenitus id ipfum,quod pater eius.coharedibus praftabit. "
§. TERTIVS.
(f^Quod quidem ius qnodpro reliquisfuiscoha*redibuspra;ftatprimogenitus,tandiu
duraturum eft,quandiu feudum perfeuerabit integrum,fuperfitque ex primogenito
roafculus.Quod & définit fi inid tempus rcs incidat,quo ab hiscohœredibusdefcendentes,
libère inter fematrimonio iungipofsint.
§. O^VARTVS.
I^Cxterùmcùm poil feudi diuifionem quifque coharedum prorata portione feudo
fruetur,priuilegiumhoc,iurefanguinis,polthacnonprçftabitprimogenitus,fed finguli
pro finguhs corum portionibus oncra feudalia agnofecre tenebuntur.
• §. Q^VINTVS.
orro, etfi emptionem illam iure fanguinis coharedibus praftare pofsit primogenitus,
quandiu indiuifum feudum manet, eorum tamen quifque pro fingulis indiuifis
portionibus feudalia onerafubirepoterit:Attamenfilidrum mariti rachatum,à quo
primogenitus immunitatem iure ianguinis praftare potcrat,pcndere tenebuntur.
§. S E X T V S.
f^Soluctur & hociusgarcntigiç alicnationepartis,per primogenitum harcdéfvcfuos,
ad quos id fpe&abat,facl:a.N eque poiiea hoc garentigiapriuilegio fruentur. Xdeoqj
& domino fidclitatem îurare cogentur.
§. SEPTIMVS.
t^Sed&hocgarentigia ceflabitpriuilegium, ficoharedes,eorumvealtcr, portiones
fuas alicncnt,ac extra familiam émancipent. Idque tantum pro alienatarum portionum
rata, in non alicnatis nempegarentigia pnmlegiis libère manentibus.
Vàm perfpicuis vulgaribufquc
verbis conceptus cft hic titulus
nulli nô cognitum puto, ctiam
qui mediocriter in praxi fit ver
fatus. Quarein illius interpretatione non
cft quod operam ludamus. Id obiter tamen
admonendi fumus hune titulum dependere
velut confecutiue ex §.io.s'.prox.
tit. Quo quidem conftitutum erat domino
feudahpluribus rcli&is liberis decedêtc,ius
effe primogenita vafïallos patris in
fidempro fe fuifquc coharedibus admit-
«
tendi.Hîc porro idem in oppofito ius ftatuitur,
vt vallallo pluribus relictisliberis
decedente, primogenito ius fit foJi,pro fe
fuifque coharedibus fidclitatem domino
feudali offerendi. Ita vt reclc fucedat rcg.
vt quod propofitum facit in propofito,
idem operetur oppofitum in oppofito.
[iuxta 1. vlt.^ vit. delcg. 3.] ht iane quod
hac noftra confuetudine difpofitum cft;
id voluit Specul.tit.dc feud.^.quoniam f u
pcr homagus. quaft.9. fub fi. id quod cxpheari
ait ex quorundam locorum con-
- - - o il)

fuetudine, quam ille refert, & illa eadem
eft qua* hoc titulo continctur, vt quia feilicet
pra*ftatio fidelitatis ac fcruitiorum
pro feudo debitorum fit obligatio indiuidua,cùm
vtiqueilla in faciendo confiftât,
neque pro partepraftaripofsint. [I.3. & 1.
libertus.ff.de opcr.lib. Plcneinl.ifipulationcs
non diuiduntur.ff. de verb. oblig.]
pofsit vtique dominus feudalis abaltero
ex ha*redibus ea feudi onera exigere. [1. fi
duo.ff.dcpof.J Aut certe ipfos haredes officio
iudicis cogère vti inter ipfos conuemant,vter
eorum fidelitatem ac obfequia
praelf îturus fit. [iuxta 1. huiufmodi. §. vit.
deleg.i.] At hoc cafu confuetudo primo-
^cnitûin id onus obligauit,ita vt tantum
operetur legis ele&io ac hominis. Qua;
res, vt teftatur Specul.magnam acquitatem
continet.quod ôeconfirmatlo.And.
in addit.Nam etfi primogenitus folus pre
ftet ac recipiat refpectiue fidelitatcm,non
tamen ille totum occupat.fcd portionem
debitam fratres accipiunt,in quafinguli
rémanent refpecfiu'edfiivel vaifalli.fretcrea,quâtum
côfuetudo primogenitû in
vno grauat ôc onerat 3de fadelitate feilicet
preftanda pro fe fuifque coha*redibus,eûdem
ôc in alio relcuat ac honorât, vt fcili-cect
illi folipraftctur fidelitas. Sed rem
Q.VINT VS.
ilfam nos vberius explicuimus fuprà,in
d.Ç.io.
Sed intérim tollcnda eft illa dubitatio,
An fiprimogenitus impubes fit,ita vt per
statem non pofsit fidelitatem pratftare,
illine debeat concedi dilatio illa quam fuf
ferentiam dicimus quo vfque ad pubertatis
annospcruencrit,iuxta$.i3.s.tit.prox.
E t puto concedi debere, quia beneficium
a;tatis,ctfi perfonalc fit,prodeftfocio ctiâ
maioriadeonferuationem iuris quod eft
inter cos commune, [l.ficommuncm.ff.
quemad.feruit.amit. vbi Floria. 8c déclarât
Bart.polf Pet.ôc Butrig. in l.vnica.C.
fi in com, eadem que cauf.] Sic 8c priuilegium
ciuitatis vni ex fratribus côcelfum,
aliis quoqj fratribus indultum videri refpondit
Ang.in authen.vt lic.mat. 8c aui.
§.i.coll.8.
Quod porro fub fi.§. 1. dicitur primogenitum
garentifarein paragium lorores,
mtelligc hanc garentigiam pro hberatione,veluti
is qui pro alio foluit, vel iudiciu
infcfufccpitillius vulgari Gallorum vocabulo
garentifare dicimus,id eft liberare»
{"iuxta l.folutionem.ff.de folu.] Ita hic pri
mogenitus forores fuas libérât rachatu
que deberent illa: fi nuptç clTent,aut fi pedentegarêtigianubcrct.vtj.ti.prox.J.io.
D E O B V E N T I O
NIBVS FEVDALIBVS.
TITVLVS SEXTVS.
i Nter caeteras diffinitionis feti-
I di partes,quam fub initium prç
Iccdcntis Tituli tradidimus, v-
^B-=J| na eft maxime que huius Tituli
inferiptioni prima fronte repugnare vidctur.Diximus
fiquidem feudum,idmaxime
quo hodie vtimur, natura francum,
liberum,acabomnipreftatione immune,
pra;fertim pecuniaria. Qjua in reab emphytcufidifferreoftendimus,vt
etiam do
cet Specu.in tit.de loc.51.nunc aliqua. q>4.
fub.fi.vbi Bal.in addit.in 3.C0I. Quare illud
proprie feudum dicebamus, ob quod
feudatarius obfequia aliqua perfonalia
tantum exhibere patrono tenetur,nulla
autem realia.[ci.denou.for.fidci. Cy. in
auth.ingrefsi.defacr.ecclef.C.in vlt.col.]
Facit &quodnot.Bal.[inauth.fi quas rui
nas.col.antepenult.cod. tit.]feudum ma­
gis acccdcre perfonac quàm patrimonio,
co quod feudi caufa iu corporis feruitio
aliquo confiftât, non in emoiumento aliquo
pecuniario. Vnde quodnonnullis in
locis feuda proponuntur va;nalia,iftud cô
trapropriâ feudi naturam effe contendic
Bal.in c.i.J.vlt.fub fi. qui feud.da. poff. ac
omnino pugnare. cùm tex. in ci.de feud.
dat.in vim legis commifT. ôc ideo illum d.
§.vl. intelligendum efle de feudis ignobilibus.
Ex quoinfcrendumcenfco.omncs
iflas obuentiones feudalcs, de quibus infraagemus,odiofaseffc,vtpotecôtrapropriamfeudi
naturam introduefas. £quod
Ôc teftatur Bald.in l.qui fe patris. C. vnde
lib.ôc in prxlud.fcud. Facit Bart.in l.fi pu
pillus.in prin.ad l.fal. ôc Iaf.in l.fi quis eâ.
tf.qui fatifd.cog.contendens ftatuta ôc cô
fuctudines fuper gabellis ôc certisaliis iu-
«
Feuda in fer
uiriis perfonalibusnoi
in realibus
emolumêtis
confiftere.
Obuctione»
feudale: odiofas
efle.

lui,
ARTICVLVS SEP TVA
ribus, vbi rcs de nouo quaeritur, pendendis,
plane odiofas, Se omnibus^modisreftringendas.]
Caeterùm, contra communem
iuris feudorum difpolltionem inualuit
in omnibus fere Galliç prouinciis côfuetudo,
qua licct pafsim vnicuique fua
feuda diftrahere,ac quoeunque alienationis
titulo in alium transferre,ctiam domino
non vocato,neque adhibito illius coniïlio.
Quem quidem dominorum contem
ptum pretio nummario eadem noftra côpenfauit
confuetudo, eo introducto, vt fî
quando resfeudalis vaeneat,aliouemodo
alienetur, ita vtc manu in manum tranfferatut,
certum ius ex co debeatur, quod
Gallico vocabulo laudimia appellari re-
Fert Ang.in Lquaeritur.ff.de fta.hom.quae
tamen magis latine laudimias in plurali
dicicenfetBudeus. Sciêdum eftitaq; huiufmodi
laudimias apud nos variis exigi
Pf8 c u
^ ;
modis, nimirum iuxta prouinciarum di-
Lonbosku -uerfitaté, quas bailliuiatus Se fenefeahas
iimiis de- vulgo appellamus. Id enim apud Panfic-
fes, Aureliancnfes & Blefenfes obferuatu
cft,vt quintus Scfubquintus denarins pre
tij,quo resfeudalis vaenit,pédatur.Quod
& m Campaniae prouincia haud dudum
GESIMVSSEXT VS. *s 9
receptum cft. Turones autem & Andes,
duodecimam tantum pretij partem accipercfolcnt:
Pictones fextam. Porro, Bituriges
& C arnutefes non laudimias, fed
rachatum accipiut,idquediuerfis modis.
Apud nos item folet & rachatus pëdi pro
renouationeinueftituraequotics feudum
iure fuccefsionis ad hçredes extraneos feu
collatérales 6c fîlias nuptas deuoluitur, vt
infrà latius patebit. Nec eft quoddicamus
ifta à iure minime recepta cifc.Siquidem
cain re non eft ius attedendum, cum
ca tota feudorum difpolitio magis à confuetudine
quàm iure pendeat. Legiflatores
ctenim noftri feuda nofldum introdu-
•c*ta tractarunt, quae fi cognouiiïe'nt, vtiqj
«xofa habuilfent, (vt ait Bal. in c. quae in
ccclefiarum.ext.de conftit.) Quo fit, vt fî
ex tenore inueftiturae de propna feudi na
tura minime apppareat, ad côfuctudinem
prouincia: in qua fitum eft, recurrendum
fît.[c. Obertus. defcu.cogni. & fuprà latius
explicauimus,in rubr.de feud.j Vnde
TectècenfuitPraepof. Mediol.in c.i.col.z,
Q_uo temp.mil.eum qui nouam petiitinueihturam,nihil
ipfo iure debere,nifi coa
fuetudo vel pactum aliud inducant.
ARTICLE SE P TANT E SIXIESME,
tfïSi le feigncur féodal troutxe fon fief vtiide Se ouuert, & qu'il n'ayt point d'homme
qui luy ayt faict la foy Se hommagene les offres en la manière deltufdictc,il peult fai
re exploiéler fondief fief en pure perte pour le vailal, par la commmifsion de fon iuge
s'il aiufticc;finon par fon fupeneur ayant iuftice,apres le temps dell us déclaré. Et
fera fiens tous les fruictz, profitz,reuciiuz & emolumentz qu'il aura prins ou faict
prendre oudict fief,iufqucs à ce qu'il ayt homme, Se foit paye de fes profitz feodaulx
il aucuns en font deuz.
§. PRIMVS.
^Si patronus clientelare feudum apertum vacânfqucinuenerit,itavtfcudatarius débita
domino iura minime obtulcritpra:ftiteritve,ei quidem licebit in huiufmodi feu
dummanuminiicere:idquc fua authoritate, fi corum locorum iudex fuent,ahocjui
illius, qui illic locorum iurifdictionem habet. Qua prçhenfionc facta,omnes
feudi fructus, reditus & prouentus,donecinterccdat ahquis qui fidelitatem praeftet,
Se obuentienes feudales ifi qua: debentur,exoluat,fuos facit.
Agna huius capitis pars eadem
ferèeftcumZ9-s-tit.2.illincqj
pendct,acfuam interpretationé
capit : hinc enim nofeis quitus
modis iura feudalia offerri foleât: nofecs
8c cxZ^'&feq^od-tit.quomodoadhibenda
fit iudicis authoritas in apprehcdendis
rébus feudalibus ob fidem minime
praeftitam.T u hue referas quae illic pluribus
docuimus.
«jFructus.
HAc fructuûappellationevenirefru-~ „ ~
ctus 8c naturates oc înduftnalcs cer- âaam appel
tifsnnû eft: his quippe folis conuenitpro- lationehic
priafructuumappellatio, vt fupià often-
dimus.degardian.§.z.in vcrb.fructus.Cçterum,
intelligendum id cxiftimo de fructibus
qui pendentes erant tempore faifine,aceadcfaifinapendenteperceptifunt;
c o n t m c
«ur.

a 9o TITVLVS
non autem de his qui iam collecti ac ante
faifinae tempus à folo feudali feparati erât,
vt doect Bal.conf.i70.adeuidentiam prçmittendum
eft quod de rebus feudalibus.
Fructus enim feudi vt primum à folo fepa
ratifunt,iam amplius fructus feudales nô
ccfenturded allaudiales.Stantquippeper
fe ficut & caeterae quaeque res mobiles, ita
vtncqueparsnequefpccics fundi intelligantur.[vt
notatur in l.diuortio. ff.folut.
mat.ôc 1. quod aceruus.ff. quod vi aut clâ.
tradit Bald.in c. quae in ecclefiarum. extr.
dec0nftit.c0L4.ver.fcd ftatim quaeritur.]
Qjio fit, vt haeres dcfuncli in his mobilibus
fucceffurus fit:at non is qui haeres feu
difuturus fit.Et huiufmodi fructuumlucro,cedunt
etiam penfiones reditus & alij
ciuiles fru&us quorum dies folutionis cedit
tépore faifinae, vt eodem loco nos pluribus
declarauimus, & nonnulla in eâ rem
dicemus).eod.§.3. Vcniuntitem ôclaudimiae,iurapatronatus,&cetcraeobucntiones,quç
tempore pendentis faifinae obucniunt.
Vnde fi id temporis vacarct facerdotium
aliquod quod ad caufam feudi fat
fiti in ius patronatus pertineret, dominus
feudi ratione faifine illud conferre poffet,
vtnos illicplenius declarauimus.
C aeterum, in praefentiarum nobis très
potifsimum quaeftiones difcutiendçfunt,
quç plurrmum ad rem propofitam faciût.
Harum prima eft, An quemadmodum in
legato vfufructufundi,non folum veniûc
frucïus,fed ôcvfus omniuminftrumentorum
fundi. [iuxta 1. item fi fundi. §.feminarios.Sc
§.inftrumenti. ff.de vfufruc.vbi
Ang. & in Lfed etfi quid.§.proprietatis.
eod.tit.& quae not. in 1.2. de verb. fignif.J
Ita & eaedem res domino feudi, illud fuo
iure occupanti cum iudicis authoritate,
cédant? Et quibufdam vifum eft inftrii»
menta fundi feudalis domino quoqueacquiri.donec
ei praeftita fit fidelitas.mouëturillijOpinor,dccifionedocl:.quamnomi
natim confirmât Alcx.in l.ea demum. C.
de collât, inquiens difpofitionem ftatuti
feu confuetudinis rcgulari fecundum leges
fuper vltimis voluntatibus ftatuentes,non
autem fuper contra&ibus. [per ea
quae tradûtur in l.i. de his quib.vt indig.]
Cùm itaque dominus, ex confuetudinis
difpofitionc, fundi in quem manusfuas
iniecit.fru&us faciatfuos,eûdem & vfum
quoque inftrumentorum habere intelligendus
eft,habita ratione difpofitionis iu
ris cômunis,quo côftat ad cum ifta quoq;
5 E X T V S.
inftrumcnta pertinere, ad quem vfusfruftus
legatus fiuvt haec noftraconfuetudo
iuxta vltimç voluntatis difpofitiones reguletur.
Haec tamen opinio mihinunquâ
placerepotuit» Hoc enim in fummaiure
communi receptum eft,vt ad quem pertinerent
fructus rcialicuius,eiufdem effe
non intelligerenturinftrumcnta,cxcepta
fola legati caufa, nifi deinftrumentis vel
bobus aratoriis, caetcrifque rebus huiufmodi,
quae ad fundi culturam deftinata;
funtjfpccialiter ac exprefsim aftum fit.[l.
vlt.ff.de fupell.leg.] Qjuodin côtractibus
maxime eftindubitatum.[pcr tcx.inl.Iulianus.§.vlt.cum
quinque 11. feq. ff. de a&.
empt.] Nec minus certumin vltimis voluntatibus.
[per l.cum fundus.ff.de fund.
inft.leg.]Et hoc nominatim affirmât Angel[in
c1t.L2.Cde vcrb.fign.] docens doua
ta feu diftra&a domo, non cenferi alienatam
fupellccfilem que in illa cft:nec vcdito
praedio, torcularianecligones, caeteràquc
huiufmodi inftrumenta contineri,
etfi fterquilinia quae in ftabulo feu alicubi
exiftunt ftercorandi agri gratia, venire cô
ftet.[l.fundi.ff.deact.cmpt.&d.l.cumfun
dus.& 1.2.§.dotes.de fund.inft.leg. Qjiod
6 clare infertur ex tex.in 1. vl.de fup.leg.]
Qjiae autem inftrumentorum fundi nomine
contineantur,habes in d.l. itë fi fundi.$.feminarios.&
§.inftrumëti.Vbi Ang.
in cit.l. fed etfi quid. §. proprietatis dominus.ff.de
vfufr. Inftrumenta vero domibus
apta habcsin l.quaefitum. §. fi domus.
defun.inftr.ff.Sc d.l. fi fundus. De omnibus
autem inftrumentorum generibus in
vniuerfum traftat Ang.poft glof.in d.1.2.
C.de verb.fignif.
Altéra quaeftio, An dominus qui ma- £ n
* om
M
r y . . . , r T- feudi poisit
numinteuduminiecit, coquefruitur, vt Vïrf ajja feupote
propterfide minime praeftitam, pof-doexpellcre.
fit feudo cxpellere vaffallum velillius colonum.
Et exiftimaucruntplcriqucfeudatarium
expellédi ius non effe domino.
[S pce. ti. de pr. & fec.decr.§.iam de effc&u.
vcrf.fed vtrum miffus.l. is cui.in princ. ff.
vtinpoffef.vbi cautum extat, eumquiin
poffefsionem miffus eft, nunquam in ca
caufa effe vt pro domino habcatur, nec ei
aliam poffefsionem rerum, quàmfîmplicemeuftodiammandatamvideri,vndeillicftatuitur
cundem ius non habere haeredem
expellendi,fed is cum herede fimul
pofsiderc lubetur.Idem fere tcxtàn l.finita.§.fi
quis autcm.ff.de dam.infe.] Nec eft
quod obiieias ficrinon poffevt dominus

ARTICVL. SEPT VA
GESIMVSSEXT V S.
libère & quiète fructus fundicolligat, nifi
fcudationis aedibus & horreis expellatur.
Huic enim rei tibifatisfacit Iunfcon.
in d.l.is cui.§. quiiugatorum. quem tcxr.
maxime célébrât Ang. in cit.§. fi quis autem.
Qjio loco déganterait Vlp.fatis iniquum
vidcri haercdem e domo ac propriis
lanbus fecederecogi,vbi cuique tutifsimumrefugium
fit acreccptaculum. Sed
& fi nulla fit habitatio, conduci poffunt
horreain quibus fructus adfcrucntur, vt
ibidem ait Ang. Quinetiam lex eam via,
cxpcllcndi nempe domini e proprio pra>
dio,vim interpretatur. [ 1. pla*nlquc.rf.de
in ius voc.] E t idem quoque in colono rccipiendum
cenfeo, cui lex noftra mumcipalisindemnitatem
repromitut.[vt jf.cod.
$.3.] Hec fane etfi magnam habeant rationem,
non minor tamen vrgetpro patronis,
vtfcudatariûexpcllcrcpoisint. Nec
obfunt quaedecoqui miiluscftinpoilcffioncm
diximus. Locum quippe tantum
habent ineo quimiilus ht ex primo decreto,ob
feilicet contumaciamnoncauêtis
vefnonfatisfacientis, idquc caufa tantum
rciferuandae, ita vt fructus fuos non
faciat, vt conftat ex his qua* dedueit Spccul.ôc
lo. And.in cita.j.iam de effectu. At
dubium non eft quin in hoc noftro cafu
failîna- feudahs dominus in poifeisioncm
non quafi rei aliéna-, au t caufa rei feruandae,{cd
tanquam in rem propnam miffus,
fuavel iudicis authornate milfusintelligatur.
Quod vel ex eo manifeite conftat,
quod illius rei fructus fuos facit,vt hic dicitur.ôc
jf.cod.^. Vndcilia argumenta de
eo qui in bonorum poffefsionem miifus
cft,tanquam de difsiniihbus minime pro-.
cedunt.item ôcquoddictum eft neminem
e domo fuainuitum elfe expellendum,nil
id ad rem pertinct. Nemo liquident dubitat
habitationem dora us in huctu elTe. [1.
fi is qui. & antiphona. ff. de pignor. v bi
Bart.fubfi.fenfit cum quidomum ex primo
decreto acceptam habitat, videniuos
facere fructus.In quam fententiam adduco
1. apud Iulianum. fructus autem. de
leg.i.cxl-praedio.ff.de vfur.]
fc°ud- nH
- A c r t i a Q u
bi tat
i° eft» An quandiu domi-
C "ft,° nusfeudi obnon praeftitam fidelitatem,
agnô. feudo fruitur,omnia onera quae feudo incumbunt,
agnofeere teneatur. Qua in re
eamihi videturadhibenda onerum dittin
ctio : vt fi illa fint velut feruitutes vel hypothecaeà
vallallis conftituta* fuper illo
feudo ignorâtibus dominis, illa ferre non
teneanturdomini.Namlicet etiam hodie
ex gencrali Galliae côfuctudinc feuda inftarpatrimoniorumhabcantur,pofsintq*
libère vendi, aut quoeunque alienationis
titulo in alium transfeiri,ea tamen ita dcmum
liccnt,modo in domini feudalis preiudiciumminimevergant.
Quodvfquc
adeo verum eft,vt fi vaffallus feudale prae
diumhypothecae nomine obligaucritjVcl
aliqua ex caufa in alium trâftulerit,& côtingat
dno feudû apertûcffc,huiufmodi
alienationes vel pignoratiôcs refoluâtur,
ctiâfi alius illud poliederit: idqj ex vulgata
iuris régula, refolu to iure dantis,refoiu
tû intelligitur ius accipiêtis.I.lcx vectigalifundo.if.de
pign. Quae reg.locû habere
etiâ in feudis certû eft ex c14.vlt.de côtr.
inueft. & in ^.rurfus.quib.mod.feu.amir.}
Cuius rei ratio colligitur exl. vlr.J. fed
quia.C.comm.de leg. Vbi nominatim
Bal.fubfi. Nam qui dominium liberum
non habet, dominium libère trâsferre nô
poteft,ncc nifi cum fua quahtate atque onerc.
[l.fi quis domum.5.1. ff.de loca. quod
etiam expreilum eft in c.i.^.quid ergo. de
inueft. de rcb.alien.fac] QjLiinetiam & id
verum obtinct, ctiâfi is qui ius hypothiecç
feu pignons habcret,ciictpradcnptione
munitus. Nam quodfactum efteum vaffallo,
vel eius negligentia poffcffum praefcriptûmque,
domino nonnocct.[c 1.5.
praetcrca.de capi.Corr.cum vulg.]mfi do*
minus ifti alienationi expreffe confenfiffet,autquiainfeudaffct
îllum annuû rcditum.Nec
fufficit quidem fimplex domi
nifeientia qiiamcxprcflaadprobatio fecuta
non fuerit.In his enim, vtpotc odio*
fis ahenationibus j & contra feudi naturam
factis ,foladominifcientiaacpaticntia
pro confenfu non habetur. Quiapatientia
extra iuris difpofitionem non preftatauthoritatem.[lecundumBald.inc.i.
in princ.deprohib.fcud.alien. perLoth.]
Itavtnec eifdem dominis fcientibusincumbat
proteftationis necefsitas : cum alioqui
à iure habeant conferuatû ius fuû,
vnde & fatis eft legis prouidentia abfquc
vllaprotcftatione. Vbi vero huiufmodi
oneraeffent feudo impofita non vaffalli
facto, fed à lege ipfa,dubiumnon eft quin
ca fuftinere teneatur dominus, qui fentit
percipitqucemolumentum & reditus. In
quâ rem videntur tex. in 1. fi pcdcnt1s4.fi
quid cloacarij.ff.de vfuf.ôc in l.quaero.vbi
id nominatim tradit Accurf.ff. de vfufru.
& in 1. quarro. vbi id nominatim tradit
P

toi TITVLVSSEXTVS
Accurf.fF.de vfufru&.leg.]
P oterac & in eam rem accommodari illa
quaeftio, An dominus feudum faifitum
tencns,pofsif vti rctractu feudali in vaffallos
vaffalli fui. Sed cogitaui ego id ma-
2;is pertinerc ad materiam retraefus feudalis.de
11- qua nos infra :_f..i agemus.
^"Donec.
Vod pertinet ad aduerbium,donec,
Q & firmIia,vtquoad,quandiu,quoufquèTfufpcnfiuàfque
huiufmodi dicfiones,
annotandafunt quae à Bart. traduntur
in l.i.in a.quxft.pnn. de naturaaduer
biorum.col./.ff.de cond.ôc dcmôft. Quo
loco inquit: Si quando iftae dicliones ad alicuius
beneneficij feu difpofitionis praeambulx
fufpenfioncm opponantur,vt fei
licet difpofitioillain aliquemfuturum euentum
differatur, tum fi illeeuentusin
quem illa diffeitur,certo tempore limitatus
fuerit,verbigratia,incafu.§.2.fupr.de
gard.Sc baill.vbigardiamfeti tutores notules
fructus rerum pupillarum fuos fatiunt,
quandiu durât gardia, confiât huiufmodi
diefiones fufpenfiuas in certi téporis
cucntumcollatas, dilationêin diem
operari. [vt in Lfcimus4.d0nec.de iur.delib.C]Cxterum,fiincertumeuentûdifferantxlifpofitionem,nec
vlla tëporis certitudinelimitatum,
vtin hocconfuetudi
nis noftraecafu,quadifponitur dam feudi
à fe faifiti,frucfus fuos facere.donec durât
faifina: tune concludëdum eft huiufmodi
dictioncs inincerti cafus euentûcollatas,
non diem, fed conditionem facere, eamqj
(vt aiunt)cxtinctiuam : quaaduenicntc,
tollitur prxcedens difpofitio, qua conftitutum
crat,dominum fructus fuos facere,
quçceflat vtprimus vaflallusfidelitatem
cum debitis iuribus prsftiterit, ita vt iatn
definat faifina, v cauetur infrà.eod.§. 2.3.
& zy.[quod & probaturexl.fufficit.ff.de
côdict.indeb.vbi eleganter Iaf.multa quç
ad hanc rem pertinet, adducit. cft&tex.
in Lpen.inprincip.vbiNicol.de Neap.in
lect. Bart. ff. de excc.tut. Adito Bart. in 1.
ambiguitatem.C .de vfufr. V bi etiâ Paul.
Caft. qui allegat in eam rem.l.à filia.§. co-
lumno.ad Trebel.vbi 8c Alex.in addit.ad
Bart.Facit &. quod idem Bar. not.in l.cctefimis4.vlt.fF.de
verb. obligat. & Bal.in
l.i.fubpnnc.C.delcg.&inl.vlt.in 6".q.C.
decontrah.empt.] Etillis locis foletdecidi
queftio hec, An fi maritus vxori vfum
fructum certi praedij legauerit, quandiu
in viduitate permâferit: ac poft illius mor
tem eundem vfumfructum ad nepotem
peruenire iufferit: quid iuris fit, fi rnulicr
ftatim à morte mariti alij fecundo nupferit?
Quo cafu concludit Alex.in citato lo
co, vfumfructumillum nepotideberi,licet
vxor nondum decefsiffet. Cuidecifioni
fimile eftfere quod tradit B art. in 1.
vlt.§. i.ff.ad Tcrtul. inquiens ftatutum
quo difponitur fœminas non fuccefTuras,
donec extabunt mafeuli, fie accipiendum
efre,vtetfinullinatifîntmafculi libert,filix
fœminae ad fuccefsionem vocentur.
[Idem ferc in l.i.§.vlt. ff.de vcnt.in poflef.
mit.8c l.fine.^.tandiu. C.de condj.ftirt.5c
inl.indehctis.§.fi detracta.dcnox.act.8cl.
1. ff. de eu rat. fu r.] Idem quoque cenfendumeft
fi eae dictioncs à contrahentibus
velàteftatore proferâtur. [LpaterSeuerinam.in
fi.ff.de condift.ck demonfl.&in
cit.Li.delegat. C.&inl.Caio.§. Imperator.ff.de
alim.&cib.leg.ck L3.ff.de vfu.]
«fl" Qui fidelitatem.
HAec difpofitio proximaeft vulgato
prouerbio quojdici folet, quod con- Qiiod abftu
tumacia abftuleritjid obedientiam refti- litcontuma-
tuere.[c.exliteris.extra.deconflit, quem «a,obediétia
text. in eam rem plurimum commendat re
^ ltu,t
'
B ald.in l.i .ç.nulla. per quos fiât inueftit.]
Quo fit,vt feudû faifitum à domino vaffallo
moram purganti reftituatur. At non
friuftus medij temporis,quo faifina durauit:hos
enim,vt diximus, in pœnam contumacics
vaffalli fuos facit dominus. Vnde
ij cure minime reftituendierunt. [Bal,
in l.vl.^.penult.vcrfic. hinc eft quod reftitutio
non trahitur ad fructus. C. defent,
paf. tractatur in 1. gallus. §. & quid fi tantum.ff.
de lib. Se poft. In quam rem videtur
tcxt.in auth. Idem eft de Neftorianis,
C.dehxrct.oc Manich.]

A R TIC V L. SEPTVAGESIMVSSEPTIMVS. z n
ARTICLE SEPTANTESEPTIESME.
e$Item,que ledict feigneur de fief,peult exploiter fondicT: vafTal par default d'homme?
quand il trcuue fondift fief vuide & ouuert, non feulement quant au dommaine dudict
vaffal,mai$aufsi quant aux arrierevallaulx. Lcfquclz iedift feigneur peult exploiter,
tout ainfi & par la forme & manière queferoit fon vaual,s'il auoitffaictla
foy & hommage & paye lefdictz droietz feigneuriaulx audict feigneur de fief, &
non autrement.
§. SECVNDVS.
^Prxterea&vihuiufmodi apprehcfionisreifeudalispatrono Iicebit feudo fiio^quoi
apertum clientéque vacans inuenit,frui, non modo quoad caiuraqux ipfius feudi
propria funt,fed etiam quoad fubfeuda: quibus patronus ipfe, eadem forma modôq*
* vtetur,quibushis vfurus effetfuus vaffallus fiillaitaapertaapprehendiffct.
Oc capite fatis alioqui fubob-
33S feurc concinnato, videtur pri-
>ma vifionecôffitui, patronum
2iÛ Ifubfcudis pofle codem iure m o
dôquc vti ac frui, quibus illis vtitur vaffallus.
Sed fane ne tu iinprudens erres,non
cum habet intcllct"tum,fedin cumfenfum
accipienda eftconfuctudo.quafi velit dominum,
poflquam feudum à fe immédiate
dependens apprchendit feufaifiuit, ob
nonfoluta prxftitàquc fibiiura, poffe Se
citera omnia iuraquxab ipfo feudo faifito
dépendent,(qux, habita dominifaiiïentis
contemplatione,fubfcudi funt) fibi
vfurparcac poflidere,eodcm iure acmo
do quo feciffet fuus vaffallus. Is fane verus
cft huius capitis fenfus, licet in alium
prorfus intclleâum fonent verba que fub
fincm fatis inconcinne ac inepte inferta
funt.
Porro,adciusconftitutioniscuidentem
interpretationem, feiendum eft imprimis
iure communi feudorum vaflallum dupli
citer potuiffe fibi vaffallum conftituerc,
quod & hodie apud nos receptum cft. P ri
mo, feudum fuum fimpliciter alienando,
feucxquacunquecaufa illius vtiledominium,
confentiéte domino, in alium trâfferëdo.quod
tamen hodie licet etiam non
adhibito domini confenfu.vtnos abundc
fuprà declarauimus in§.2.& §.i r. fupr.tit.
prox. Qjiocafu définit ille omnino feudatarius
effe, tam quâtum ad vtile dominium,quàm
poffefsionem. [vt not.Bal.in
l.cxtcrum. in vlt.col. extra, de iud. idquc
per vulg. reg. 1. fi vt certo.§. fi duobus vchiculum.ff.
commod. vbi fieri non poteft
vt plures vntus Se eiufdem rei domini, effe
intclligantur infolidum, ficut nec poffefTorcs.
I.3. $.ex contrario, ff. dcacq.poffcf.]
Quod tamcn(quod ad rem pertinct)
ïntelligendum eft, [fecundum eundem
Bal.in d.l.cxtcrum.jquando vaflaïlus feu
dum alienando nihil fibi quicquam referuaffet,
vtputa quando ad libellum tantum
concederet, quod qualitcr fiât, fuprà
cxplicuimùs.deiur.dominic.J. 16. &feq.
Item altero modo, quando feudum, feudiuc
partem fubfeudat, eum nimirum cui
conccdit,de feudo feudiue parteconceffa
inueftiendo. Qjio fané cafu vaffallus effe
non définit, nec feudum dimittere cenfetur.
Quo cafu duplex directû dominium
apparet:Superioris nimirum, refpectu pri
mi vaffalli: Se fub ifto alterû inferius, feu
fubalternû,quodad huiufmodi primum
vaffallum pertihet, refpectu fecundi vaffalli.{B
ald.in citato loco,qui ad hoc citât,
glo.in l.cx àffe.ff.ad Trebell.quôd &patere
refert ex c.imperialem.§.illud qùoqj.
deprohib.feu.alie.perEcd.] Et idem Bal.
nominatim docuit in c. fane. col. 2. de renunt.
feudatarium fine dubio infeudare
poffe. Vnde très vaffallorum afsignauit
gradus,maiorum nimirum, rainorum, &
valuafsinorum. [ not. in c. 1. qui feud. da.
pof. &latius declarauimus fupr.tit.de iur.
dominic.inrubr.] Quodcontracommunis
iuris régulas (quibus conftat vt feruitus
fcruitutis effe non poteft, ita vtile dominiû
vtilis dominij ) fpeciaii principum
ac nobiliumfauore introductum teftatur
Bald.in d.c.fane.de renunt.Ôc Ioan.Faber
in $.adco.col.2.inft.loc. Vndcinquiûtilli
vaflallû vaflalli,domini primidirecti vaffallum
non cenferi:ita vt illi decontrouer
fiaintcrfubfeudatariosorta, minime cognofeat,
fed ca in re de gradu in gradum
immédiate tranfeûdum.Sicut qui epifeopo
fubditus eft,ab eius officialiad archic-
pifeopû non recte prouocat.[c.nullus pri-
m
as.3.q.9.& cpaftoralis.cxtr.de off. ord.
luodconfirmatur exgl.in clem. 1. de iur
eiu.in verb.exiftere.vbi Imm.in 27.C0I.]

e, 4
TITVLVS
Hinc Bal.non mînus docVe quàm fubtilitcr
difputat poft gl.in c.ï.§.rurfus. de controuer.inueft.
nunquid vaffallus vaflalli
primo domino feruire tencatur? Et in vtranque
partem arguens pro parte negatiua
allcgabat vulgatam illam apud feudiftas
regulam valfallû vaffallimci,mcu,
non efle vaffallum.fvt eft glo.in c.legitu r.
90.dift.ocin l.de accefsionibus.de diuer.ôc
tcmp.praefcrip. Bart.in l.fi quis àlibcris.§.
fi quis altcri liberto.ff.delib.agnof.& in 1.
Claudius.in vlt.col.ver.fecûdo cafu,quâdo
cft pugna.ff. quipot.in pig. hab. Oldr.
de P on. con.23 4. factum talc cft, quidam
milcs.plenc SpecuLin cit.§. quoniam.ver.
14.defeud.quo loco multa huic régule fimilia
congerit, vt in 1. modeftinus. de ver.
fignif. ôc d.l.fi quisàliberis.JSicut & vulgodicimus
focium focij mei,mihifocium
non effe.[I. qui admittitur. 5c l.fcq.ff.pro
foc] vnde videtur dominum fuperiorem
non poffe vaflallum vaflalli fui compcllere
ad exhibenda fibi fcruiria.[confirmât
nominatim Bello.5c Yfcr.inc. rurfus.
de controucr.inucft.] Vnde actio quç domino
ob feudum competit,in fingularem
fuccefforé tranfire non intelligitur. [iuxta
l.i.§.fi hares.ad T rcb.5t 1. vlt.§.vl.ff.de
contrah.cmpt.] Contrariam tamen opinîonem
fequutus cft Bald. in cit.$.rurfus.
vbi Aluar.quoquc Bald.adftipulatur, inquiens
dominum poffe ad feruitiorû praeftationcm
compcllcrc vaflallum valfalli
fui, 5c pcr fubtra&ionem beneficij,[iuxta
ea qua not.per glof. ôc dodt.in cit.§. adeo.
inft. loc] ita inquiètes illi, dominum non
aliter regreffum haberc contra vaflallum
vaflalli fui, ac creditorem contradebitorem
debitoris fui,[vt not.per gl.ôc doct.in
l.pro harcdc.§.fi quid tamen.ff.de acq.hçred.confirmat
Bal.in d.c. cum dilecli. col.
a.]eo quodeertum eft fubuaffallum, caufam,
licet non ita proximam, fed primam
tamen à domino haberc. Vcrùm ca difficilis
aeperplexa quaftio obtam contrarias
tâtorum virorum fententias cum recto
moderamine à confuetudinc noftra
optimediffolutaeft. Eaenimmediâ quâdam
viam fequuta ita diftinguendum docuit,
vt fiquidem dominus fuperior vaffal
lum habeat, qui fibi débita praftet obfequia,nullam
effe caufam cur in fubuaffallum
fc côuertat.Nam Ôc traditum cft creditorem
non poffe debitorcm debitoris
conuenire, nifi demû primo debitorc difcuflo.ri.non
prius.ôc l.vl.C. quâdo fif.vcl
S E X T V S.
priu.dcbit.dcb.con.poteft.]Cçterû,fi vaffallus
immediatus noncxtct,qui débita
iura domino foluat, licebit fane domino
fu bfcudatariû cogère, ac in fubfcudi poffcfsioncm
mitti, non quidem vt in ipfum
tranfeat ius infcparabile quod habet fccundus
vaffallus in fubfeudo, fed ipfa cômoditas,[fccundum
Bal. ôc doct. in d.§. fi
quid tamen.] Vnde fi ex primi vaflalli co
tumacia, qui ôc immediatus dicitur, feudum
fit fuperiori domino apertum, poterit
dominus in poflefsioncm feudi fubuaf
falli mitti: ôc id quoad commoditates tantura,vt
hoc capitc expreflum cauctur.
Qjiod autc pertinct ad illam rem, qua
diximus valfallû vaflallimei, meum vaf- ^,** 1
*" 115
fallumnon ccnferi,ita accipiendam exifti faiiuTme*
mo, fi vocabuli fignificationcm propriè non cft.
accipiamus. Qjiôd fi improprib Ôcper extcnlîonéjvaffallus
vaffailimci,meus quoque
dicipoteritjfecundum Alc.[ind.l.mo
deftinus. de ver b. fignific ] vcl alio modo
cam rcg.interpretarcfccundum Bal.in ci.
l.i.col.a.verf.quaro teftator.Ccomm.de
leg.vt feilicet vaffallus vaflalli mei, vaffal
lusmeusnon ccnfcatur,infpcc~ta obhgationc
prima conucntionisjficut nec colonus
coloni mei, meus colonus intelligctur
: At fi fpectes rem meam, qua ad eum
fecundum vaffallum,vel colonum perucnit,tum
vaffallus meus reéVe dicetur:vtin
fimili diecturdefecundo emphytcuta, ôc
de co qui domum meam ab inquilino con,
duxit.]l.folutû.§.folutum.ver. vnde fi do
mû.ff.dcpig.act.ôc l.vl.ff.de vi 5c vi arm.J
Vidcquaineâreg.tradit Bal.incadmonct.extra.de
renuntiat. inquiens quod licet
inter dominum ôc fecundum vaflallum
nulla confiftat perfonalis obligatio,
côfiftit tamen realis,cum rcs ad dominum
pertineat,in quafeunque tranfeat manus,
[iuxtal.vti frui.§.vtrum.ff.fi vfusf.pct.ôc
l.fi vfusfru&us nominc ff. vfufruct. queadm.cauf.]
Qjtiare adfirmat Bal. in cit.l.i.
vaflallum vatiàlli mei.mihi fidclitatem iu
rare minime tencri, nec laudimias, caterâfque
fundi obuentiones praftare, tam
iure fcudorum,quàm hoc noftro municipalimifiduobusdcmumconcurrentibus.
Nimirû feudo immediato exiftente aperto,
5c à primo domino prahenfo feu faifito:itcm
Ôcfubfcudo pariter aperto exiftetc,ôc
faifito à domino mediato vel immediato.
C çtcrum.quo vltimam huic rei manum
addamu s, paucis a bfolu éda cft ea quçftio,

ARTICVI. SEPTVAG
An vaffallus vaffallos fub fe habens, pof-
^nvaffallis fiteos poft faifinam fui feudi à fupenorc
{Uius fco^ 11 domino factam,in fidem recipere ac inue-
E f i d f a n c n e a t
f'SÏSf ft"«- S Bal. & poft eu Barb.
£lJosfuosin inc.cum M.Ferrarienfis.col.3.cxtr.decôaeftire.
ftit. Quomodo enim,inquit, alium inueftiet,qui
ipfeinueftitus non eft î vel qui fie
ri poterit, vt qui nudus eft, alium veftiatî
Vndeabfurdum crédit vaffallum, à quo
fublatum eft feudum, & proinde cui manus
funt ligatae ex vi faifînae à domino fait
ç.alios inueftirc poffe. Quandoquidem
pcrmifsionem dominiin poffefsionêfcu-
ESIMVSOCTAVVS. 4 oj
di, omnia iura ac fruftus feudi dcuoluta
funt,uafvt quâdiu durât faifina,pofsit dominus
fubuaffalosloco primi vaifalliin fi
demadmittere,cofqucinueftire, & qua:cunque
emolumenta ctiam honoraria tâtum
& vtilia etiam quaeid temporis obue
nerût, percipere,ac fua facere.Dubium cnim
nô eft,vt cumpofsideat,ad eum quoquepertineat
inueftitura, pr3efentatio,èc
fimtliaiura qua: frilcfus fuiit magis poffcfsionis
quàm proprietatis. £ c. confultàtionibus.extra.de
iu.patron.]
ARTICLE SEPTANTEHVICTIESME.
f^flrem, mais toutesfois fi ledict feigneur de fief trouuc fondief fief vuide & ouucrt,le
doit exploicter comme bon pere de famille, & non autrement. C ar il ne peult coupperneabbatreboys
de haultefuftayene touche quifoitrembeliffcment du lieu.Ne
cueillir les frui&z s'iz ne font en maturité comme bledz en la faifon d'Aouft, Scies
vignes en la faifon de vendanges. Ne pefcher les cftangz s'ilz ne font en pefche. Ne
couppcrles taillis des boys,s'ilz ne font en couppe,& en faifon,commeileftacouftumc
faire : & ainfi es autres femblables. E fquelz fruietz & en tous autres le feigneur
de fiefnc prendra plus ne oultre que euft faict ledict vaffal. E t ne peult en tous cas le
laboureur fermier,ou moifTonnierdudictvafraLperdrefon droict.Eteft repu té boys
de haultc fuftaye,quand il a efté trente ans fans coupper.
§. T E R T IV S.
f^Catterum, fi patronus clicntelarefeudum cliente vacuum apertumque inuenerit, ei
non aliter illo vti frui liccbit,quàm ex officio boni ac frugi patrisfam.Proindc &fyluas
& lucos ameenitatis voluptatifque gratia confitos, cedere prohibetur. T um &
fructus nondum mat uros legere, velu ti frumenta,aut alias fegctes,fub Augufti tempus:
aut vites fub Autûno. Sednecpifcescapereeftagnis,arboresceduasexfcindcre
,rcliquôfqucfructuspercipere,nifi ftatiscommodiique temporibuspro regionis
more fas ei fit. In quibus neemaiorem quidem partem accepturus eft, quàm accepiffet
vaffallus. Qjio fit, vt nec colonus,conductor,vclinquilinus,ius quod in his à clicntulohabet,amittat.
Ca:terum,grandiorum arborumappcllationc cenfebunturi
quae per triginta annos non fuccifa; ex titêrc.
Sta conftitutione quatuor in
fummacôtinétur: In tôt enim
partes reetc diuidi poteft. Et
prima quidem parte ftatuitur
dominûin feudi poffefsionem miffum, fe
in eius adminiftrationc gercre debere ex
officio boniac diligentis patrisfam. Cuius
rei plura fubiiciuntur exempla, vfque
ad verf.Efquelz fruietz. Infecûda autem
parte ftatuitur modus feu quantitas percipiendorû
fruit uum.In tcrtia,fit ex prçcedenti
illatio, per quam ius colonorum
& conductorum confcruatmyvfq; ad ver.
Eteft réputé. Subiicitur & vltimapars
qua declaratur quidgrandium arborum
appcllationcvcniat.Qjias partes fingula-
tim explicare operepretium eft. E t quod
ad primam pertinet, plura venirent repetendaquae
nos abundc cxplicuimuss.de
gard.§.z. in verbo fructus. Q^uo loco docuimusgardianosnobiles,vfufructuarios
ôc patronos feu dominos feudales rectè
aequiparari, quod adlucrumfructuû pertinet.
E tfî non du bitem fore vt plures occurrant
différencia: omnia diligentiusac
curiofiusintuenti. Qjialis cftilta, vt patronus
nullam tencatur praeftarecautionem,quâfolet
vfufru&uarius.O-^ff.vfuf.
quemad. eau.] Tum & patronus fuos facit
fructus à quoeunque percepti fucrint:
rt diuerfum obtinct in fructuario, qui
fuos fructus non facit, nifi à fe fuoueno-
P ii;

Potctius elfe
ius patroni
in refeudali
faifîta,quam
vfufruttuarij.
Quae prodita
pœna in
patronum,
immaturos
feudi faifiti
fruâus prae
cipientcm,
» 9tî TITVLVS
mine collcctifucrint. [ 1. fi vfufructuarius
melfem.ff.quib.mod.vfuf.amitt. Sed haec
nô fine ratione inducta funt. Certûquippe
eft loge potêtius elTeius patroni,quàm
fructuanj. Namfructuariusvtrealiéna,
patronus vt directus dominus re fua &
ad fe reuerfa 5c confolidata vtitur. Qjuod
autem hac eadem parte ftatuitur patronû
fcin re fcudalifaifita,gerere debere ex officio
boni patrisfa. illud dubitationé nullam
habet. Nam 5c quilibetmoderatc ac
honeftè re propria vti débet. Qjiod & ad
vtilitatem Reipu.pertinet. [vtinft.de his
qui funt fui velal.iu. "t.fed & maior.]ltem
ôc maiori ratione qui alieno iure vtitur.
[vt eftelegans tex.in 1. xquiiTimum. ff. de
vfuf.5cl.2..vfuf.quemad.cau.] Neqj enim
deect patronum abuti feudo cum in illius
poffeiiionemmittitur. [l.fed etfi quid.§.i.
cum duabus ll.feq.ff. de vfufru.] Vnde ad
cxempluru.quodhîctraditurdefyluaca'dua
facit quod adpofitè tradit Cug. in l.fi
côucnerit.^.fî quis caucri.ff.de pig. acf. ôc
quae eo loco poft eum docet Bart. 5c Alb.
in quaeft. An crcditor prohibercpolTit ne
fylua exfeindatur. E t refpondentilli creditorem
non aliter rc pignorata vti debere,
atq; vterctur quilibet bonus paterfa.
vnde fi illa caedua non fit, illi eam exfeindereius
non eiTc: quod fi caedua fuerir,tûc
ci liceat iuxta temporis opportunitatem.
Nec enim ei ante tempus liccbit.[l.item fî
fundi.fub fi.ôc l.feq.ff.de vfufr.]
. Verùm que» eam primam conftitutionis
noftraepartcm abfolutam habeamus,duo
nobisinueftigandafunt, quaead rem maxime
pertinent. Horum primum eft,fi pa
- tronuspoftquâ in rei feudalis poiTcfsio-
nem miffus cft.arbores incçduas, lucdfve
amœnitatis gratia pofitos,rc ipfa contra
huius conftitutionis tenorem praefeiderit:vcl
fyluam ceduam tempore întempcftiuo,nempcaeftate,
vel triennio poft nouifsimam
profcifsionem, cum ex noftrae
prouinciaefvfu huiufmodi ligna cedua caedi
non foleant nifinouennio:velfimeffium,vindemiarûmve,autpifcaturaetempus
praeuenerit, ita vt fructus adhucirnmaturos
collegerit, quodnam proditum
cftremedium ipfi clienti aduerfus dominum
, qui fe ex officio boni patrisfa. non
gefsitî Etfi quidam maritus (vt rem exéplo
deelarem) arbores fructifieras in fundo
dotaliincideritjillorum çftimationcm
reftituerc, & id quod vxoris intercft,praeftarioportereexploratumeft.[l.diuortio.
S E X T V S.
§.fi fundum.vbidoc.ff.fol.mat.] quâtumcunquepro
domino reidotalis habeatur.
[iuxta 1. doce ancillam. C.de revend. &
inft.quib.ali.lic.fub prin.] Et hoc cam habet
rationcm, quia dominum quod in re
dotali marito competit, non elt omnino
liberum, fed reftitutioni fu biacet, vbi folutum
eft matrimonium.[l.in rcbus.de iu.
dot.ôcnosdicemusinfr.defuccef.^.i.in y.
fall.]Itaferè obtinetinpatrono,quem,vt
dixi,rccfè cum marito vel vfufructuario
comparaueris, qui licet feudi directus fit
dominus, ac fructus illius fuos facit pendétefaifina,
id tamen ius finem habet, vbi
feilicet vaflallus fidelitatem praeftiterit,iu,
raque domino débitaobtulerit. Tune enim
tencturdominus rem omnem feudatario
rcftituere.vt côftat }.eo.§.z$. Qjuinctiam
ôc vnà cum,fundo feudali arbores
quoque reftituerc compelietur, idque in
defectum fpecialis actionis, ex condictioneex
lege municipali & moribus, vel ex
lege aquilia fecundum glo.B ald. vtrumqj
Immol. ôccaeteros omnes,excepto vno
Bart.incit.l.diuortio.§. fi fundum. ff.fol.
matr.Nam ôc certum eftpatronum arbores
non ceduas profeindentem, in mala fide
verfari. Agit enim contra expreffam iu
ris municipalis prohibitionem.Tum iure
feudorum cautû extat, ne patroni quicquam
aduerfus res feudales mala fidegerant.[c.vl.deprohib.feu.alien.per
Loth.]
Idem quoque iudicandum exiftimo, etfi
nimisintempeftiuc frugescollegerit, vel
fyluam alioqui ceduam incongruo intem
peftiuoque tempore exfciderit.[vt nominatim
refert Accurf.in l.in fructu.ff.de vfuf.leg.per
1. & haec diftinctio.§. cum fundum.
ff.loc.]Debuit quippepatronus om
nia fuo tempore colligere, nec quicquam
immature ac praecipitanter gerere. [arg. 1.
fi merces. §. conductor. ff. loc] Vnde qui
antetempus fructus perccperitnon intelligctur
vi'us arbitrio boni viri,fedabufus.
[telle Salic.inl.fi pater.ff.de vfuf.[nifi quç
immature perceptafunt,c re5c vtilitate
percipientis effent, vt fœnum,oliua,fylua
ccdua,quae etfi ante tempus percipiantur,"
in fruftu tamen funt.fj.fi abiente.§. vlt.ff.
dcvfuf.]VndeBal.5cSali.incit.l.fipater.
diftinguebant rem iftam expropofito 5c
mentecolligentis,vt fiquidempatronus
glâdem immature legiffet, vel fyluam ceduam
intempeftiuo tempore excidilfet,
non alio animo quàm vt vaffallo fuo offkeret,
réinquc deteriorem redderet, eius

ARTIC VL. SEPT V AG E SIMVS OC T AVVS. * 9 7
deteriorationis caufam rcftiturum cfle. tur. Vt fi, verbi gratia,laborarct fub men
At fccusfi nullus adfuiffet nocendi ani- fem Ianuarij, & qui futurierantillius hemus.
Qjiae tamen diftinctio mihi non adredes immaturas fruges collegcrint, Si
modum placet j nec etiam omnino Salie, poftea frucf uarius fub fine Augufti, quo
fatisfacit. Qjiis enim dubitatpatronum tempore colligi folent,decefferit,minime
vel fructuarium mafe in rc vçrfantem, ac tenebunturhaeredes,quinon nifi fibi dam
omnia intempeftiue vaftantem, femper fî num intulcrunt. Vnde eo cafu deintem-
quando in ius à vaflallo vocetur,caufatupeftiua collcctione minime curâdum exirumfuam
priuatam vtilitatcm,qua fuam itimo. [tex.eft in hoc fing.in l.legis aqui-
depopulationem praetegat : quam hodie liae.fub fi.ff. ad L aquil.] E t ita intelligen-
inhonefto hoc vclamento pafsim tegi vidam arbitror d. I. fi abfente. §. fyluam caedemus
à fructuariis,dc his qui îllorum fuduam.videlicet quâdo durauerit vfusfruturi
funt haercdes,qui folent hac immatuctus, vfquead tcmpeftiuum collectionis
ra dcintcmpeftiua fructuum perceptionc, tempusmon autem fi ante collectionis të-
proprictanos ipfos fuo iure defraudare, pus expiraflet. Quam rem etiam non om
ad quos pertinere confiât eos fructus, qui nino inepte fubhmitandam cenferem,vbi
à folo feparati non funt, id temporis quo ex ea intempeftiuafyluae ceduae fectione,
côfolidatus cftvfusfructuscum proprie- minime ledcrctur proprietas. [iuxta l.i.fT.
tate. Quarefaepius fuper ca re confultus, vfuf.quemad.cau.] Atqueiddubitationé
femper ita à mercfponfum eft :vt fî confti- non caret. Quae omnia nondifficilis eft
terit ius fructuanj ante fructuum maturi negotij ad dominum feudalem applicarc,
tatem finiturum,vt quia vfusfructus in qui fi praefciuerit vaflallum mox ad fide-»
certum tempus conftitutuseft,vfquein litaté, debitâque & iura offerëtium ven-
decem annos, vel, v t m cafu noftro, quia turum, & iam velut in limine, cum fpem
dominus pofsideret feudum iure racha- colligendorum fructuum fibi nullam futus,
quem conftat non amplms anno dupereiieintelligeret cos intêpeftiueac prérare,vt§.i

z 98 TITVLVS
gus doft. Italorum appcllat) affiftus, qui
pro locatione feudi ad modicum tempus,
puta annum,tricnnium,aut quinquennium
certis diebusfeu terminis foluûtur.
De qua prima fpecie agerc videtur tcx. in
c.domino guerram4.q11inctiam.in tit.hic
finiturlex. Cuius tamencapitis decifioncm
nullam omnino rationem haberc cô
tendit eo in loco Bal. & Yfcr.omninofalfam
afferit. Qjiam tamen défendit Anch.
inconf.iaj.fubtilitcr ôc plcneinquiens illie
agi de fruftibus. naturalibus qui ex
feudo proueniunt. At penfio quae ex feudo
prouenit, non ex feudi natura, fed ex
hominis prouidentia venit,quae loco fruftuum
feudi fubrogatur,ficut pretium lo
co rei.Vndeadiudicandum quando penfiones
ad dominum fcudalem per fuam
mancipationem debentur, infpiciendum
exiftimo tempus quo fruftus feudi colligûtur,non
tempus quo folui debent penlioncs.
[probatur ex 1. defunfta vfufruftuaria.tfdcvfuf.ôt
ex l.i.deanno. Setribut.lib.io.
C.vmfratuituretrmannonas
foluere de bere qtripo ffefsionts tenet, ôc
fruftus percipit. Item ex 1. diuortio. poft
prin.ff.fol.matr.vbidoft.ôcSalic.inl.fruft
us.Cdeaft.cmpt. Qjjod ôcaequumadfirmat
Bart.in l.vl.§. Triphonio.fF.de iur.
fif.] Anchar.quoque in cit conf.id confîrmat.arg.ababfurdo.Finge,inquit,fcudatarium
vel fruftuarium fruftus fundiin
quinqnénium pro centum locaffe.Et inito
quinquennio,ciufque temporis perecptisfruftibus,fexto
anno quo totius retroafti
temporis folui débet penfio,aperiatur
feudum domino,illûdq; appréhendât
: abfurdum fane non leue videretur vt
totam penfionem ex praeterito tempore
débitant,praetextuquod tempore faifiti
feudi ôc ad fe ex vi faifina: dcuoluti cefsiffct,dominus
fibi vendicarct. Vnde ego cô
cludendum exiftimo, vt fi calendis Oftobribus,fruftibus
feudi iam collecfis, dominus
feudalisin feudipoffcfsionem mit
teretur,iampridem à vafTallo locati, pro
certapenfione foluenda calcdis Nouembribus,
ca fane penfio vafTalli crit, nec ad
dominû pertinebit, eo quod poft fructus
perceptos à vafTallo, ciûfve colono autcô
duftorc,feudum apprehenfum fit.
Altero ôc fecundo modo hae penfiones
locationum côfidcrari pofTuntprour debentur
pro conduftione feu affiftationc
rerum,quarum fruftus tempus fuccefsiuum
habent, vt penfiones ôc mercedes ae-
S E X T V S.
dium locatarum, molcndinorum, pedagiorum,falinarum,lapidicinarû,
ôc td genus,
quorum fruftus quotidicrenafcuntur,ôc
quotidic deberi incipiunt,licet ftata
ôc certa die folui debeant. Qjia in fpecie
ratam temporis infpicicndam autu -
mo. Velutifi vaffallus molendinumfeudale
locauerit pro quatuor annuis modiis
frumentijfi iam ea locatio très menfes
durauerit,modius vnus qui pro co tempo
redebetur, vaffalli crit. Caetera penfio ad
dominum pertinebit. [Qjiœ fententia in
fruftibuscaufam conttnuam habentibus
probatur in 1.IuL^.fî fruftîbus.vbi glo.ôc
Bart.ff.de aft.empt.in Lvlt4.Trihon10.ff.
de iu.fi.Salic.in d.l. fruftus.C .de aft.cmp.
Qjiod ôc in fpecie decidit Bald. in c.i.fub
fi.pr.dcpac. tenen. plenc Scnb.in cit.l. diuortio.ft.folu.matr.]
Facit quod opéra Ôc
merecs commodam dimfionem recipiût.
[1.2.C. loc. in quam poteft ôc cômodeinduci
tex.in 1. fi opcras.ff.de vfuf.]
Tertio modo confiderari poflunt penfiones
, vt pro ipfa rc ôc in momento debentur^
t funt cenfus,caetcr3eque penfiones
annuaequae pro feudis emphyteuticis,
ccnfualibûlqj debentur. qui reditus funt
fundiari),quos vulgoGalîirentas fonciarias
appcllant.quç vt plurimum femel vel
bis in anno pendi fo lent. Et inhac acceptione
non tempus perceptionis fruftuû,
fed foluenda; penfionis dies infpicitur. [d.
Lvl4.Triph0ni0.vbi gl.de iu. fif.] ôt idem
dicendum de aliis cômodis ôciunbus vtilibus
quae ex feudo proueniunt, quae ftatim
ac îpfo temporis momento acquiruntur.
Vnde tempus quo deberi incipiunt,
fpeftandum elt, vt fentire videtur Sali, in
d.l. fruftus.de aft. emp.Et haec haftenus.
Nunc ad fccûdam Ôc tertiam huius côftitutionis
partem deueniendum eft: ad
quarum intelligcntiam praefupponêdum Duobusmo
eft duobus modis fruftus feudi domino distm&ui
fcudaliacquiri.Primo cum feudum in ra- °"" n
° ac
"
chatumincidere cônngit.veluti cum feudû
fuccefsionc filia; nuptae, agnatifvc collaterahbus
defertur,aut cûpermutatur,
donatur,aliauc ex caufa in alium tranffertur
: vt funt cafus in câ rc cxprefsi.j'.co. Qux fîtn-
c n a t u s
§. 9. euquinq; feq. C uius quide rachatus
vtilitas eft feudi reditus feu fruftus vnius tas
'
anni,vt cauetur in cit.^.ôt §.16. Secûdo,
cum dûs ob fidem nô pratftitâac iura débita
minime folu ta in fcudû,manus, praetoris
au thontate îniicit. E t fi ita fiât cû iu
dicis deercto, fruftus fuos facit, donccilli
vcili

ARTICVL. SEPT VA G
fueritpraeftitafidelitas,c3eteraque débita
iuraexoluta,iuxta§.i.fupr.cod.Difpiciamus
igitur in vtroque qui fit fruendimodus.
îtprimo quidem cafu diccndum videtur,
vt cum lex haec noftra municipalis
pro illo iure rachatus domino nô quidem
vfumfructumfcudi,fed vnius tâtùm anni
fructus deferat, 6c reditus tantùm debeatur
pro illo anno quo feudum innouam
manum tranfmutatum eft, vt nominatim
ait Bart. in l.fundi Trebatiani.ff. de vfuf.
perillum tex.ôc l.patrimonium. 6c l.cum
ita.cod.tit. vbi probatur quod quando co
ceiîus eft annuus fructus fundi, perciperc
tantùm ille débet quantitatem fructuum
qui ex illo fundo CQ anno redigûtur, idq;
per manum concedentis aut îHiushaeredis:
itavt fua authoritate vel manu ille
perciperc non pofsit.Ex quo apparet dominum
feudalem non polie valiallum do
mo feudaliexpcllere,fed fatiseiTcli fructus
illius anni emanu vaflalli percipiat:
idque deductis impenfisac fumptibus in
illis colligendisfactis,diftractainfuper fo
litacoloni portione, vt nominatim referunt
Accurf.Bartol.6c Alb.in cit.l. fundi
Trebatiani. ôceaeftvera aegenuina huius
noftrae conftitutionis interpretatio.
Item 6c fecundo cafu, quo dominus authorciudicein
feudi vacantis poilcfsionë
mifluscftob fidé fi binon praeftitam, fructus
facit fuos, idem videtur ac in primo
cafu iudicandum.Nimirum vt hçc mifsio
domini feudalis in poffefsionem feudi,
quae fit à iudice, fimilis per omnia videatur
mifsioniquae antiquoiure fiebat authorc
praefide, ex primo deercto, contra
haeredcaliùmvenon cauétem, aut id non
praeftantcmadqiiodtenebatur.vtaffatim
docet Spec.tit.de prim.ôc fec.dccr.ôc Bar.
in l.fi finita.ff.Iuhanus.ff.dcdam.inf. Nâ
6c hoc cafu iudex, hoc iure noftro municipali,
prdpter vaflalli contumaciam, domino
fidelitatem debitâque iura minime
offerentis, ex fuo deercto feu commifsionc,
dominum in feudi poffefsionem mittere
folet, donec débita praeftiterir. Igitur
dchacmifsioneconfuetudinariaidemiudicium
effe débet, ac de mifsione lcgali.ex
vi reg. qua monemur de fimilibus idem in
dicandum. [vt adfirmat Bald. 6c poft cum
Barb.in c.inter caetcras.extr.dcrefcr.tex.
cftinl.non poffunt.ff.deleg. 6c l.fi quis
feruo pcrfuaferit.C .de fur.] Quae reg.etiâ
proceditin materia confuetudinana. [vt
docent Bart.ôc Iaf.in l.dequibus.ff.dele-
ESIMVSOCTAVVS. % 9$
gib. ôc eft tex. in c. Obertus. §. ftrennuus
autem.dcfeud.cogni.]Et quidem hoc côceffojconftat
iure communi cum qui miffionemin
fuorum bonorû poffefsionem
paffus eft ex primo decreto fua poffefsione
non priuari. Ideoquencc ipfe nec illius
colonus, iure expelli poterant. [Lis cui. in
princ.ff.quor.leg.ôc d.l. fi finita. ff. fi quis
autem.ff.de dam.infec] Quorum iurium
conftitutio etiam m colono locum habet,
qui vaffaUumf^de co enim prçfens eft propofîtum)in
cura euftodia ôc cultura reprç
fentat.[l.quod meo.ff.de acq.pof.] Quod
ôc apertis verbis hacconftitutioneoftenditur,dum
ita fe habet vt dominus, manu
in feudum inie£ta,non aliter eo vti pofsit,
nec quicquam amplius percipere quàm
faccret vallallus. Vnde conftat ôc eûdcm
deberc ftarelocationicolonofactç,perindc
atque teneretur vaffallus, fi feudo potiretur.
Qua in rc expendenda funt cage
minatavcrba,plus ôc vitra. Quae quidem
geminationonnullam emphafim habet,
ac operatur aliquid plus quàm fi fimplicitcraltera
pofitacflet. [l.fiftipulatus. vbi
glo.ff. de vfur.facit ôc quod ait Bartol. in
auth.fedcumteftator.col. z. verf. quaero
quid fi teftator.C .ad l.falc.allegat gl.fing,
in l.dccem.in verb.tota.ff.de fideicom.libcrt.Expendo
ôc text. in c.examinata. in
vcr.incongruentem ôc ineptam. extra.de
iud. ôc in cle. i. in ver. fufficienter ôc idonec.de
pce.] Ex quibus coniieere licet do
minum contentum effedebere folapenfionis
perceptione, quae pro fructibus pcdi
vaffallo folebat, nec ideo polfe vaflalli
colonum cxpellere. Veruntamcn argumenta
omnia ifta, vna aflumpti ncgatione
eliduntur. Nec enim fimilis eft,vt plaeriquecontédunt,
haec mifsio in poffcfsioné
feudi aperti, illiantiquaemifsioni praetoriae
quae iurecommuni fiebat contra nô
comparentes vel contumaces. Vnde non
fatis rccYe argumentamur ab vnaadalte- Différent!»
ramjVtpoteadifsimilibus.^.Papinianus nei„hancdo
exuli.ff.de minor.] Haec liquidera praero- rnmicaiem,
ria mifsioiurecommunifiebat in rem alie &
antiquam
nam: atilladominicalis in réfuam.'item P raetonanl
-
praetoria mifsio folum fiebat caufa rci feruandae,ncc
lucrum fructuum operabatur,
vt fuprà dixi,6cin fpecie tradit Spec.in citato
loco : at haec dominicalis lucrum fru
ctuum parit,vt hic eft cafus.8cfupr.eo.§.i.
Item nec fimilis eft dominus explcctans
(vtvulgari vcrbovtar) feudum iure rachatus,
ci cui conceffus eft fructus feu re-

ditus fundi vnius anni.de quo in d.l.fundi
Trebatiani,fed raagis fructuario. Quinetiam
ckqui in feudt poffefsionem millus
oft.fuo vclut iure vtiîntelligitur.vnde ma
iori gaudet prarogatiua, quàm fructuarkis,qui
re aliéna vtitur.[§.i.inft.devfuf.]
qui ideo cautioncm prçftare tenetur de ca
re vtenda Fruenda arbitrio boni viri, eàqj
fiflito vfufructu,rcftitucnda.[l.i.ff.vfufr.
qucmadm.caue.]qua*quidem necefsitas
domino feudali in rem fuam miflo minime
incûbit.vt plcncdixis.eo.Ç.i. Exquibus
concludendum eenferem non expellendos
à domino in feudum miffo colonos.
E t co iure v timur.
C a*terum, vt teneatur is dominus {tare
locatiôi fui vaiTalli,magis xquitate quàm
fubtili iuris rationeinductumeft.Nam 6k
contra expreffas iuris communis feudorum
régulas pugnat.Sancitumquippceft
in c.i.^.rurfus.quib. mod.feud.amitt. fingularem
fuccclîorcm ftarc non teneri authoris
colono. Idque fiue fuccedat titulo
lucratiuo, vt ex caufa legati. [l.nihilproponi.^.fructus.dc
leg.i.Jfiue titulo oneroio,
vt ex caufa emptionis. [1. emptoré. C.
loc.] At fane ca a-quitas merito iuris rigore
pra-ferenda clôtura quod etiam nititur
ckalia iuris ratione quam defumerc licet
arg.c.i.§.fi vcro.qual.oLfeu.alic.pot. vt fi
nimirumcolonus paratus fitdomino feruire.
Et ita videtur decidere Bal. licet non
fatis conftanter. in d.§.rurfus.fub fi. Praeterea
& id fuadet alia a-quitas refpectu
vaifalli. Nec enim par eft vaflallum ob
vnum delictum, quod etiam in omittendo
tantum committitur, pluribus affici
pœnis. Nam ctfi expellatur colonus,
nedum ille fructibus feudi priuabitur, fed
6k colono, ad id quod fua interfuiflet, tenebitur.
vt habetur in die. §.rurfus. Subcft
6k lertia* a-quitatis confideratio, videlicet
opéra & impenfa coloni, circa feudi
fructus, maxime induftriales, propter
quas aequum eft cum fructus à fe perceptos,
fuos facere. [ per text. fingul.in fi
quis à non domino.inft.de re.diuif.] Nam
nec cafus vllus interuenirc poteft, qui im
penfarum bona fide factarum deductionem
impediat, [in l.fundusqui. fub fi. pr.
ff. famil.hcrci.] Cumitaqjij omnes fumptus
à colono pro reicultura ac cura facti,
ïo* tantum ei in omnem euentum refarciendi fint,
fiudus verè c u r n etiam fructus eos tantum appcllc-
n u i s
diiaa"irnpcn quideductis impenfis faperfunt.[l.fi
fa fuperfunt. à domino.§.vlt.ff.ff.dcpct.ha-rcd.& l.fru-
TITVLVS S EX TV S.
ttus.ff.fol.mat.quôd 6k confirmât Bal.in
1. coharredibus. C. famil. hercifeund. 6k
Bartol.in d.l.fundi Trebatiani. fu b fin.de
vfufr.leg.eft 6k tex.in 1. in venditione.Ç.i.
ff.de bo.autho.iud-pofsid.] quod nedum
in bona* fidei poileilorc, fed 6c in prardonibus
receptum eft,id feilicet naturaliexi
géterationc,[ex d.l.fi à domuio.$.vl.]merito
hac noftra côfuctudinc introductum
cft,vt dominus in feudi poffefsionem mif
fus,veteribus colonis ftarc teneatur,contcfltufqucille
fit his omnibus iuribus vti,
quibus vaffallus in cuius locum fubintrauit,
vteretur. Qjiodmagnamfanearquitaté
habet. Et huic fane conffitutionicau
fam dediife puto fpontanca odia, quibus
vt plurimû ardent patroni in in fuos diètes
, quibus inductifolebât eos miferc vcxare,vt
puta c domo eos expcllendo,omniàqueinfeftando.
Qjiôd fi obiieias quae
fuprà diximus,multûmtcrcffc inter hanc
mifsioncm pra-toriam qua*fit iureciuili,
& illam qua hodie vtimur in feudis apertis:vt
quia ifta in rem fuam,illa in rem alie
nam fit : refpondebo hac jn re eas mifsiones
parum velnihil differre. Nam 6k dominus
feudalis miifusin feudi poffefsionem,
intelligiturmilTusin remquoquealienam
refpectu vtilisdominij qtiodhabe
bat vaffallus'.itë & idem patrontis in fruttuum
quoque feudi acquifitionem intrat,quos
nô fuos,fed vafTalli fore certum
eft.vt fuprà à nobis pluribus declaratum
eft,in proœm.feudorum. Necobeft prau
terea quod vtile dominium, quod vailallo
competit,cum proprierate, qua-pênes
dominum eft, vnitum accôfolidatum fit,
idcoque ad eum reuerfum : vt erat in cafu
d.Ç.rurfum.c.i.quib mod.feu.amitt. Nam
nec ex ea reuerfionc ad dominum, minime
vtile dominium cum directaproprietatcconfolidatum
ex eo intelhges facile,
quod vaffallus minime illo fuo vtili dominio
priuatur. Siquidem illud femper apud
feremartet : licet illius effectus impediatur,
donecfidem, in quaceffauit, offerat,
debitâqueiura exoluat. Qjùhetiam
nec idem poffefsionem fuam amittit.nam
6k cum domino pofsidct, licet diuerfo refpectu:
vt eft gl.in c.côtingit.extr. de dol.
6k contum.Vndeconcludito vaifalli poffefsionem
minime ex ca mifiionc interrumpi.
Quare non admodum mihi differ
re videtur ea qua hodie vtimur, mifsio, à
praetoriamifsione qua*iureciuili fit:nifi
in fructuum lucro, quos patronus in feu-

ARTICVL. SEPT VA 0
dum apcrtû milTus fuos facit: at non item
is qui à prxtore olim in poflefsionem rerum
aduerfari) ob eius côtumaciammittebatur.
Porro>quo rem omné certo modo abfolutam
habeamus, ex hociunc~to §. i.s.
cod. très in fumma conclufiones colligerc
licet.Harum prima eft. Quod fi patronus
in cafu permiîlo, authorc iudice feudum
mancipauerit, feu, quod dicitur, faifierit,
quod quidem vaifallus perfepofsidebat,
feu, quod aiunt,expletabat, pofsit dominus
eum domo expellerc vna cum fua familia.cafus
cft.'j.eod.^.vlt. Sccunda, quod
fiantefcudiaperturam & mâcipationcm
vaifallus feudum locaflet bonafide ac fine
fraudc,nô ius elle domino expulfis côdu&oribuscolonifve.fruCtuspcriceoUigcre,fedcontétus
elle débet penfione feu
mercede conductionis: vt eft hoc §.exprcf
fum. Tertia, fi de mancipatione inter dominum
& vaflallum controuerfum fuerit,vt
quia faifina: fcfeoppofuerit vaflallus,
conftjtucndus eft fequefter, qui pendentecontrouerfia
iifdem modisfructur
prsdiis feudahbus, atque dominus eilet
fruiturtiSjfi nulla intercefsillet oppofitio.
nimirum vt fi illa locata non fint, illc fructus
colligat:quod fi locata fint,pêfionem
fitaccepturus.
Caeterum,id maxime cft aduertendum,
quod hac côftitutionc cauetor: colonum,
feu quem vulgo dicimus,afndatorern,feu
admodiatorem feudi,ius tuum amittere
non pofle.Intclligendum quippeiftud eft
deconducloribus fccûdum propriam iuris
fignificationem , qui funt hi quibus vt
priuatis agros noftros colédos traderc folemusad
modicum tempus: quod minus
decennio interpretamur. [tcx.iuncf a glo.
in l.i.ôc 3-fF. fi ag.vcclig.vel emph.] Vnde
fi feudum ad decennium vfquc, vcl in Ion
gius tempuslocarctur, iam noneflctvcrus
locationis côtra&us.fed quardam aliéna
tionis fpecies, per quâ vtile dominium
in aliumtransfertur.[vt in auth.de non alien.§.alienationis.
ôc in clc.i.dc reb.eccle.
nonalien.&inc.nullo.cod.titul.inantiq.
doct.inl.codicillis.§.inftituti.dcleg.2. ôc
in c.vlt.ncprael.vie.fuas.vbi plene Cano.]
Vnde patronus iudice authorefeudû apertum
apprehendens, tenebitur huiufmodi
locationi in longius tempus decennio
fafta: ftarc.dcduais intcrimÇvt perpetuo
monui)impenfis pro cultura curâque
agrorum faclis.
ESIMVSOCTAVVS. 3oi
Supercft quarta huius conftitutionis
pars, in qua illud notifsimi iuris eft.non li
ccre valîallo grandiores arbores nec fruclifcras
exfeindere. h a enim rcs ab officio
boni patrisfa.aliena eft. [Et hanc quidem
dccif.tradit Bart. in l.diuortio. §.fi fundû.
per illum tcx.ff.fol.mat. Quam illic probat
Iaf. ôc Innoc. in c. cum ad apoftohea:.
de reiud.qucm refert Ôc fequitur Bal.in c.
vl.in pe.col.de re iu. ôc Gem.in cit.c.cû ad
apoftohca:.$.licet.col.3. ôc Paul. Caftr. in
auth.qiu rem. C .de facrof.cccl. Facit tex:
in c.i.§.quid ergo.deinueft. de reb.al.fac]
Nam vaifallus meliorëquidem fendicon
ditionem faccre poteft, at nô deteriorem.
Licet enim, vt inquit text.poflefsio ad eû
ex beneficio domini pertineat, adalium
tamen fpectatproprietas. Vnde etfi huius
generis arboresabfcinderet,gratia fibi fafta
iam abutiintelhgitur.lta vt ea de caufa
feudo priuari pofsit.[vt exprefsimfenfit
Bal.in c.i.^.publici latrones. de pac. tencn.ôc
Paul.Çaftr.in d.auth.quiarem. ôc
Pont.ind.§. fifundum.] Ea tamen in re
dubitat vterque Immo. in d.l.fi fundum.
atqucetiam iaf. in contrariam iuit fenten
tiam : fed perperam meo iudicio. Et Bart.
opinio mihi femper aquior vifa cft, quas
nedûprocedit infeudatario.fed ôc in fruc"tuario,cui
nec licet grades arbores fuccidere.[tex.inl.fi
grades.ôc l.a:quifsimû.§.fi
fructuarius.vbi Alb.ff.de vfuf.] Vterque
enim a:quiparantur.[vt placuit gl.in c.i.Ç.
quidergo.în verb. meliorcm.deinueft.de
reb.allien.fac] Quo iure etiam vtitu r dominus
feudi, dum feudo fibi apertofruitur,
vt fuprà oftendimus. tum ôc emphyteuta,
[vt in d. auth. qui rem. vbi Baldus
ôc Decius. vide Albertum ôc Iafoncm, in
1.3-in vki.colum. C.deiur.cmphyteut.ôc
Ang.inl.fi colonus.ff.arb.fur.caef.] Idem
quoque ôc marito vctitum in rebus dotalibus.[vteft
cafus in l.diuortio. §. fi fundum.
ff.fol.matr.ôc in 1. ex lapidicinis. vbi
Bal.ff.deiu.dot.] Idem deniqueiuris proccditin
omnibus qui re aliéna velreftitutionifubieclafruuntur,[vttcftanturDy.
Bart.Bald.Albcr.Angel.Paulus, vterque
Immo. Pont. Aret. ôc laf.in cit.§.fifundum.]
Vndec.um res feudalis qua: ad dominum
ob fidem non faciam peruenit,
fit aliquâdo vatlallo reftituenda, vbicûqj
fides prajftita fuent.nullo obftâtc temporis
iapfu,proculdubioconcludcndum eft,
domino ius non elle arbores grandiores
ôc frucliferas fuccidere, habita potifsi-

j 0 1 TITVLVS S EXT VS.
mumcorrclationis ratione. [de qua in l.i. pinguius cft ac feccundius ius quod havbiBart.C.decupref.ôtlaf.inl.vl.deindi.
bet vaflallus in feudo , quam quod paviduit.jltem,
quia(vt fuprà docuimus) tronus.
ARTICLE SEPTANTENEVFIESME.
OCTANTIESME.
^Item.qtiand ladietc vente eft faictepar ledicl: vaffal dudict fief, fans dire ne exprimer
que les deniers de ladicte vcntcfcicnt franez audict vendeur, iceluy vendeur eft tenu
de payer iceluy profit de quint auditt feigneur féodal à la raifon dcflufdicte,fans ce
que ledict achap tcu r foit tenu aucune chofe payer du quint.
ARTICLE OCTANTEETVNIESME.
*$Itcm, fi en ladi&e vente font contenuz ces motz par exprès, que les deniers conuenuz
entre le vendeur & l'achcptcur, foient franez audict vendeur: en ce cas il cft deu
audiâ feigneur de fief,proffit de quint Ôc rcquint:C'cft à feauoir de cent hures, vingt
ôc quatre liures.pour le quint de cent liures:ôcquatreliures,pour le quint de vingt liurcs.
Lcfquclz enec cas ledict achaptcurdoibt payer.
§. Q^VA R T VS.
(^Cum àclientulo feudum venditur, ratione huius venditionis emolumcntum aliquod
patronofeudi cedit, quodquintus denarius vulgo nûcupatur, obiditadi&us,
q> quintaconuentipretij pars fit. Qjuofit, vt fi ccntûafsibus res varnient, vigintnili
dcbeantur:Sicentumitemlibris,paritcr Ôcvigintilibrae.ldémquepenitusobicruandum
crit,fi feudum pluris minorifvc varnierit.
J. QJVINTVS.
f^C actcrum,fi in ea venditione cxprcfsim diftû non fit,vt illius pretium libéré ad venditorem
perueniat, laudimiarum quinti onus ad venditorem, non ad emptorcm
pertinct.
§. S E X T V S.
*j^At fi in vendendo expreffum fucrit pretium venditionis inter contrahentes conuentum,liberc
ad venditorem peruenire debere,co cafu patrono quintafubquintaq;
pars pretij debetur : hoc cft, ex ccntumhbris, quatuor Ôc viginti hbrae: nimirum, vigintinominc
quintidenarij excentum : ôclibraequatuor ex viginti. Cuius quidctu
obuentionis onus co cafu ad emptorcm pertinet.
Vanuis iure communi feudorum
interdira elfet venditio,
donatio,pignoratio,ôc quscûque
alia citra domini confenfum
alienatio, fiucper viam côtraclus, fiue
ex caufa vltimae voluntatis:impofita
etiam commifsionis pœna ci qui contra
fccilïet : neenon etiam amputationis manus,
amifsionifqj officij, fi quodhaberct:
ita etiam vtinfamiçnotara patereturpu-
blicus tabellio, qui fuper feudi alicnatione
inftrumctumconfeciflet, [vtcautura
extat duabus, Imperatorum Federic. Ôc
Loth.conftitutionibus, de prohib.feud.
alien.] Hodie tamen diuerlum omnino
Gallorum moribus introduftum eft,quibus
cuilibet vallallo conceila facilitas feu
dum diftrahendi, pignorandi, donandi,
aedenique ex quacunque caufa alienandi,
vt nos pluribus in locis fuprà oftendi-

ARTICVL. OCTVAG
mus, & maxime tit. de fcud.§. 17. idq; ita
libère, vt nec domini confenfus neceffarius
fit. Nô impune tamen lex noftra mu
nicipalis cum domini contemptum pafla
eft. Gcnerahter liquident introduxit, vt
pro feudi alienatione certum ius laudimiarum
ei pcnderctur,nimirum quinta
pars pretij quo feudum vaeniret.Idque ad
lîmilitudinem iuris communis quo induit
umerat vt pro confenfu ôc inueftitura,
proinuefti- q Uam de reemphyteutica dominus nouo
^""'Trse emphyteutaefaciebatquinquagefimapre
^ uf nquage- tij deberetur. [l.3.C.deiu.emphyt.] Licet
fimarn pretij n o n rac latcat hanc aequiparationcm iure
dcb
c o r a u i n a n s t u t a m n o n c u e
fiuffe°" f - Nam licet
lim m • m t e r feuoum & emphyteufim maxima
fit firailitudo,tta vt euam gl.in c.i.in verbo
vtrumque. An agn. vel fil. feudum ôc
emphyteufim comparct, [vt ôc infpccie
not. Bart. in l.fi mihi ôc Titio.ff. de verb.
oblig.q.io. Idem ôc inl.ôt ideo.ff.de çôdi.
furt. Ôc in 1. cum hi.J.fi vni. ff. de tranfail.
Bal.in c.i.fubfi.quib.mod.fcu. conflit, ôc
Specul.tit.de feud.^.quoniâ ver.40.1n fi.]
T. amen v bide laudimiis foluendisagitur
cum alienatur feudum,noncrederem recYc
argumentari hecrede vno ad alterum.
cum iura mcntionem tâtum faciantalicnationis
rei emphyteuticae ôc nô feudalis
quae etiam prohibita repentur. Qjuare
inter vtrumqueplurimum intereile conftat
[not.Bart.m l.vtiufiurâdi.^. fi hberti
ff.de oper. hbert. Bal.in auth. fi quas ruinas.Cdefacrof.ccclef.in
7.C0I.ÔC inl.2.in
3-qua:ft.fub.fi. C. de refeind. vendit, ôc in
tit.de pac.conft. in ver. libellarium. Ang.
in l.de quibus.ff.de leg.bpec. in tit. deloc.
§.nuncaliqua.quxf.87.Cano.in c.potuit.
cxtra.eod.l J
lanc lai.in l.i.in 2.3.ôc 4.col.
in ver. quinto, ôc vkimo.C .de îu.emph.]
O^uinctiam ôc hoc iure communi gcnerahter
pro conftanti receptum elt vt ex
omni contraitu,exquo vtile dominium
transferatur, nullaedebeantur laudimiae,
preterquam ex contrait u emphyteutico,
in quoidonus expreflim côitnutum repentur.
vnde ad alios contractus extendendumnonefl[vt
not.Iaf. ôc vterque
Immo. in 1. diuortio. §. fi fundum. ff. loi.
mat.ôc nominatim id difputat Alex.con.
/.fi verafunt.num.S.col./.] Verum quia
îdfpccialitcr confuetudine noftra difhnitum
reperimus, non alia egetdifputationc.
lftud enim indubitatum eft in feudorum
vfibuSjVt quo tiefeunque aliquid pacto
feu confuetudine inductura fit, id pro
E SIM VS P RIMVS. 303
lege veniat obferuandum,ctiam fi nature Côfuetudifeudiillud
prorfusauerfctur[vt plenc o-
in-
nes
P a
&»q;
ftendimus fuprà in rub. de feud. eft ôc in
eam rem expreffa decif. Ioan. And. in ad- terpofita
o m n i n
dit Specul.fuper rub.tit.depreferip.Vide ° feru
a r u
Alex, de Immo.in cit.con./. ôc Praepof.
Mediol.in c1.coL3.quo temp.mil. inueft.
pe. deb. adducit gl. in c. longinquitatem.
ii.queft.2.ôc hoc confirmât quoqj Guid.
pa.in dcc1f.dclph.quaeft.4IJ-.]
^rVcnditur.
E X verbo(vcnditur)tota huius côftitutionis
pendet difficultas. quare de
illius fignificatione altius eft dilquirendum:ac
id maxime, an in materia confuetudinaria,venditionis
appellatio intelhgi
de eo contrait u debeat, quem vereac proprie
contraitum emptionis dicimus, in
quo res, pretium, ôc confenfus ( quae tria
funt f'ubftâtialia emptionis )interucnirc
folcnt ôc dcbent[init.deempt.ôc vendit,
fubprinc.ôc l.i.in fi.ff.eo.]an veroextendaturadfimiles
ôc aequipollcntcs contractusîhecfanequeftioadco
torfit omnium
doil.capita, vtiam nobis nô fatis in prom
ptu fit, quorum fententiam fequamur.
Nam non folum alij aliis répugnantes
extiterc, fed ôc aliquando vnus fibi ipfî
con trarius fuit.N os intérim nônulla quae
ad eam rem pertinet ex tam variis doitorum
fententiis excerpemus. Sciédum itaque
imprimis eft in his confuctudinibus,
quoniâ ftniti iuris funt, verba non nifi in
proprio ac genuino fignificatu accipienda
elle, vt perfœpedocuimus. ac maxime
inter estera verbum iftud venditionis
proprie accipiendum [ vt teftatur Specul.
ôc plenius.Ioan. And. in eius addit.^.nûc
dicend. verf. fed pone ftatutum.in verb.
quemadmodum.rF.de empt.ôc vendit.]
Secundo, iftud eft praemittendum hanc
confuetudinem, qua; onus quinti denarij
in feudi alienationibus imponit, plane effe
à rcguhs iuris communis cxorbitâtem,
quinetiam correitoriam. Corngit enim
quodiure cômuni ftatuebatur fuper non
alicnâdis feudis:cum maxime feuda non
nifi gratioic ac nulla interueniéte pecunia
concedi folereni [ci. de feud. dat.in vim
leg. commif. ] h t ideo cam magis reftringêdam
vtodiofam ôciun communicontrariam
ncmoeftqui non cxiftimct. Fatentur
enim omnes, v bi in materia odiofa
verfamur, feu fuigulariacàiurc commuai

jo 4
T I T V L V S
ni exorbitante, verbum venditionis ad
proprium fuum fignificatû reftnngi dcbere.
multo magis igitur in matena corrcftoria[
vtdocetBart. ôc Moder.inl.fi
conftante.ff. fol. matr. & ita fenfit nominatim
Bal.poft gl.in c.i.fub fi. de alie. feu.
ôc Alcx.con.yô.vifis dubitationibus. col.
203.V0I.2.] Tertio, ôc iftudfeiendum cft,
ftatuta ôc confuetudines quae iuri gêtium
refragantur, nec têdunt ad executionem
con(enfu5,fed prorfus in contrarium,ftrifte
funt iuterpretanda, & ad fignificationem
quam dat legis definitio reftringenda
[vt 111 Llabe04.c0ntraftum.ff.de verb.
fignif.lta egregie docuit Bal.in l.contraftus.C
.defa.inlt. Ôc l.a.C. de patr. qui fil.
fuo dillrax.] At nemo negaucrit huius
conluetudinis difpofitioncm fuper cmptione
fcudi.penitus alienam à contraftu
illo vcndniouis à iure gentium introdufto,
quod libcrum eft ex ab omni onerc
immune. Vnde quàm odiofum fit hoc
lauduniarum onus vel hinc conftat quod
véditoriufto rei prctiodcfraudatur,cum
domino quintapars exoluenda fit. Qjia
ex redocuit Bal. omnia illa ftatuta,vt ôc
dcgabclla foluenda,illicitaac prorfus irrationabilu,
ideo quantum ficri poterie
rcftringéda.[ltaillcinl.i.C.qux fit long,
conluct.quem fequituf omnino Aret.
con.^i.vilaconfultationc.JC^uartOjfacit
quod in eam fententiam crebrior ôc fanior
interpretum pars iuit, vt in ftatutis
huiufmodi ôc confuctudinibus fuper gabellis
ôclaudimiis foluendis introductis,
nunquam appcllatione contraftuum veniant
quafi côtraftus, ita vt necadeafum
fiftum extendantur. [arg.L34.haec verba.
ff.deneg.gcf.vbi Bart. bal.ÔC Ang. quod
ôc nominatim confirmant vterque imm.
in l.mutum.ff.deacq. haered.contra Bart.
in l.more.eod. tit. Q»uod ôcidem fenfit
Bart.parum eainre fibiconftâsin 1. apud
Iulianum.$.vlt. ff.cx quib.cauf.in polleff.
ca. Qjiam rem plenius exeufsifup.de fta.
pcrfon.§.2. in verb.contrahere.j Qjiinto,
omnium eft huius rcifortifsimum argumentû,quodlex
xij.tab.emptionis verbo
omnem alienationem côplefti videatur.[l.ftatu
liber à cctens4.qu1ntus.de fta.
lib.j Tamen vbicunqueadiicitur verbum
pretij, iftadifpofitio prorfusaccipiéda cft
pro vero ac naturali emptioniscontraftu.
[tcx.in 1. vit. vbi nominatim Barb.ôc fia.
depraed.Curul.lib.io.C. Qjiodapertius
déclarât Accurf.m l.cum dotem.C. dciu.
S E X T V S.
dot.vbiBal.Eft ôc aliaglof.inl.apud Celfum4.deauft0ris.ff.
fi cert. per. Tractant
M oder.inl.vlt.de condic.obcauf.] A t nemo
cft qui non videat his tribus § 5 omnino
agi dealicnationefeudi, adieftaetiam
pretij mentionc. Qjiinctiam perpetuo agiturdepretio.
Super enim quota pretij
ltatuitur, vt nimirum quinta pars pretij
pro laudimiis exoluatur. Scd quid tantis
verbis opus cft?poffct enim per infinita
locorum argumenta ac iura hxc pars
fuaderi, vtde fola vera venditione hanc
conftitutionem interpretemur.
Vcrum,etfi multi hanefenictiam probarunt,tot
tamen inuenias qui eam prorfus
reprobarent, ôc contranam fequerentur,motinon
leuibusfane arguments
hifquepropeinfinitis.quorû harcmihi
fortifsima videntur qua; iubiiciam. Primo
quod emptionis fiue venditionis verbo
lege. xij.tab. omnes contractus continentur,quibus
res alicnantur.[d.l.ftatulibetacaeter1s4.quintus.ff.
deftat.lib.] Secundo,
quod etiam in materia ftatutaria
nominecôtraftuum veniût ôc quafi contraftus
;[Bart.in cit.Lmorc.ff.de acq.hçrc.
quem fequitur Paul. Caft. ôc Pont. iul.
mutum.fr. eo. ôc eam opinionéapudpraticos
probatam illic teftatur Paul, ôc reftc
Gjiod ôcplacuit Pont.in con.394.
prpefupofito quod vna voce.ôc nouifsimc
îaf.in 1. Barbarius Philippus de off. praet.
Ôc in omnium, inft. deaft.] Tertio, nemini
eft incognicum iure communi feudorum
quancumquefeudi alienationem
interdictam fuille, etiam pro anima;falute,
fiue pro dote,autalia quacunque ex
caufa quantumuis fauorabih acpreuilegiata.vt
fupra oftendimus in §.1 r-de feud.
Cum rigor ille gallorum moribus recte
tempérât us fit, ita vt hodie libéra fit vnicuique
de feudo fuo ac caetens rébus patnmonialibus
difponendi facilitas, hoc
intérim adhibito moderaminevtdomini
proconfenlu ac inueftitura, quotam partem
pretij,ob adprobationem ôc vtaiunt
laudationein contractus, ferant, quod ius
cade caufa laudimias appcllare iolemus.
Sicutin fimili iurecominuni obferuabaturin
emphyteufi quae fi quando alienabatur,dominus,proconfenfu
ôc nouicmphyteutae
inueftitura, quinquagefimam
pretij partepercipiebat[l.3.deîu.cmphy.j
Quarecum vtrumqueius ôeproemphyteufis
ôc feudi alienationeab vna & cade
caufa cmanaucrit, nimirum ob domini

ARTICVL. OC TVAG
confenfum, licet recfe de vno ad alterum
etiam extcnfiucargumëtari[ iuxta 1. milites
agrum.in pr.de re mil.ôe gl.in 1. quan
lus.vbiclarc.Bald.Ôc Paul.Caft.C.defideiuf.]
Qjiare appellatione venditionis
nonfolùm alij fimilcs contractus in quibus
interuenit pretium, continebuntur,
fed ôc(~vt inquiunf")alij omnes çquipolcrt
tes venient, lub ftatuto de laudumis.cum
eadem fit ôc caufa & ratio, nempedomini
adprobatio & confenfus, qui huic iuri
laudimiarum caufam dedit.Neciftocafuj
vt cxprefsim îllic adfirmat Bald. ca interpretatio
exttfiuâ iudicâdaeftfcdintcllecf
iua. Ita vt ex rationis identitate recVe ar
gumentemurad cafum quifublata impro
pria alicuius vocabuli fignificatione con»
tinetur, [vt eft glof.fing.in auth.vt hi qui
oblig.in princ. in verb. curationem. quod
ôc ibinot. Angel. eft ôc gl. in cl.i. in verb.
cligatur.vbietiamPaul.de Leaz. ôc reliqui
Cano.de clec.JQjiarto, fuadet ôcalia
ratio qua*ex proxima infertur.cum inter
emptionis ôc venditionis contractumeeterofq*
in quibus interuenit pretium ma-»
xima lit affinitas ac fimilitudo, id fané in
caufa clic débet ,vt ca confuctudo noftra
fuper contractu venditionis difponens ad
alios recf c trahendafit, qui vcudiuoni fimilcs
erût. [iuxta l.ideôque. ff.de leg.gloj
cft.in l.ob aes.C.depra-d.min.l.i. ita princ*
deleg.3. vbiglof.ui ver.teftari.] Nec eft q>
obncias plures reperiri locos , in quibus
cmptioàcaeteris tontractibus plunmum
différât. Nam [ vt fubtilitcr ratiocinatut
Bal.in l.curatons.in3.concluf.L.dcnego.
geft.] fimile id non appellabis in quo eadem
omnino eft idctitas.Siquidem,[vt ait
Accurf.inl.actionis verbo.fr.de acf .jnihii
eftidem cuiidipfum fimile fit. [ ôc hocin
fpecic pondérât Ioan. Andréas inaddit.
Specùl. titul. de empt. ôc vendit. nunc
dicendum. verf. fed pone ftatutum. in
addit. mag. ôc in cap.non poteft. col. vit*
de praeb. 1116. idque poft Boet.in top. qui
fimilitudinem recfe diffimuit eflererum
fingularium vel differentium a»quipara-<
tionem. ] Vndefufficit res effe in eo duntaxat
fimilcs, in quo comparâtur. [c.eum
dilecf aj.de confirm. vtil. vel inut.v bi idem
Ioan. And. Abb.in c.conftitutus.in 3.non
extra.deconft it. Alex.in addit.ad Bart.in
l.iura.de leg. ] Vnde in co in quo afsimilâtur,pareft
visacdifpofitionis extenfioj
£x his paueis in vtranque partem dedin
et isffun-t enim ôc alia infinita quaeadduci
S I M V S P RIM V S. 3 0y
poffent) noftisopinorquàmpefplexaôc
anxia cithare difficultas, quam vt nos apertius
fi pofsimus quàm fecerint carter",
expliccmus,mclius eft fingulas contracf
uû fpecics que huic véditiortis côtractui
fimilesfunt, quapoterimus breuitate reféramus,
doccamûfque obitet ac fingulatim,
anillaîhaccohftitutione recfecomprehëdipofsint:
atque ex hisquinta pars
pretij ratione laudimiarum dcbeatur.igitur
conftat ex §.9.cum quinqiiefcq.j.co.
diuerfas effe laudimiarum fpecies conftitutas.
Prima eft ex contra&u emptionis eies,qi„„
ôc venditionis, vbi pretium interuenit.&rachat
vnde quota illius preti] pars quinta nomine
laudimia-debetur: ôc idins quintus
ôc requintus denarius vulgo vocatur. Altéra
eltex contraclibus qui in fpecie confiftunt,quahseftpermutatio,donatio,
ôc
fimiles, qu* fecunda laudimia* fpecies ra*
chatus appcllatur.Si qua igitu r feudi âlicnatio
interueniat, oriatiirque controuerfia,vtra
ex his fpeciebus laudimiarum dcbcaturfpecics,
quintineanrachatus.ante
caucra îdpotifsimum fpeclandum erit, an
ex contraétu nominato emptionis, an ex
innominato qui in fpecie cenfiftit, illa alienatio
feudi, ex qua exiguntur laudi*
mia*, facta fit.V t ecce,verbi gratia, vaffallus
curh f rialieno foluêdo non effet, feudum
in ereditoré alienauif.fi quidem ex
caufa pecunia-debitorfuiflet, quintûdeberi
diccmus.fin non ex quantitate 5fcd ahqua
fpecie fuiffet contra&um debitum,
rachatum. Sed quo dilucidius res cxplicetur,
referamus aliquot côtra&uum fpecies
, qua* magnam cum contrattu venditionis
fimilitudinem atque affinitatem
habent.
Primo igitur de contraclibus innominatis
difpicicndum eft, tam lis qui correfpccliui
ac mutin vulgo dicuntur, qui vt
plurimum quatuor funt numéro, nimirû
do vtdes:do vtfacias. [dequibusînl.natuialis.deprarfc.
vcrb.J quam illis quialiquando
ex pactis in eis deduef îs fapiunt
venditionem.[vtpatet ex l.i.ff.dcrer.permut.l.i.C.eod.
ôc plene interpr.in vtroqj
loco.] exempli gratia, celsi tibi feudum
meû,vtmeaba*realieno liberares. Qjiod
genus contracf us innominatum eft. £tfï
cniiri interueniat pecunia, ca tamc vt fpecies
confideratur,fecus vbi referretur ad
quantitatem. [vt déclarant Modem, poft
gl.inl.dedi.ff.de.condic.obcauf.] Etianè
Bal.remmeo iudicio melius ca-tens defi-

30* TITVLVS
niiffe videtur [in l.i. col.z. ver. quid fi ftatutum.C
.de rer.permu.] inquiês eum vere
contraftum emptionis non dici,licet
pecunia interueniat quae magis vt fpecies
quàm vt quantitas interuenit [ Item Bal.
inl.dedi.ff.de condic.ob eau. vbi etiam
Alex.&rurfusinc.i.fubfi.dcalienat.fcu.
Aret.c0n.9i.vifacofultati0ne.Paul.Caf.
in 1.1. ff. de rcr. permut. Specul. 5c Ioan.
And.in cit.§.nunc dicedum.i.ver. fed poneftatutum.decmpt.Ôc
vendit. Butrig.in
c. conftitutus de integ. reft. Ab. in c. 1. de
his quaefi.àprael.fub pr.Sc in c.nulli. de
reb. ecclef. non alien.ôc Ioan. Fab.in §. aa10num.coL9.inft.deaa.]Caeterû,quicquid
conentur 5c legum 5c canonum interprètes,
iaaant tamen perpetuo iftud,
feudi domini, fe femper ex quoeunque
contraau qui venditioniaequipolleat iure
quinti potituros ,inquientes illi nihil
referre quid ex aequipollentibus fiât [l.fideicommiffa.§.
fi cui.de leg.3.1.mulier fub
pr.ff. ad Trebel. 1.3. vbi Bart. 5c Bald. de
inft.ôc fubftit.] Aequipollétium enim eadem
folet effe difciplina.fi. fi mater, vbi
Bart. Bal. Ôcca*teri dcinf.5c fubft.]Sed
hac triuialis ratio friuola eft 5c leuis &
quae côfundetur ex rcfol Bart.in 1. gallus.
§.atquifi tantum.ff. de lib. 5c poft. vt feilicet
nunquam fiât ex tenfio de cafu ad cafum
in materia odiofa, etiam fuadete omnimoda
fimilitudine: at bene quidem vbi
in re fauorabili verfamur. [ l.vim paffam.
§.pra*fcriptione.ff. ad 1. lui. deadult.] At
hanc noftram confuetudinem plane à iure
cômuni exorbitantem 5c odiofam pluribus
argumentis oftendimus. Licet plurimum
dubitem ego de contraau illo, do
vt des, quod magnâ habet fimilitudincm
cum contradu emptionis fi pecunia interueniat.
Nam cum cadem omnino fit
ratio ac aequipollentia, idem ius quod de
venditioneftatuidebet[per tex.in l.apud
Celfum.§.auaoris autcm.ff.de excep.dol.
vbi iurifeonf. ex tendit illius 1. difpofitionem,ad
fimilcs contraaus,qui vicem ven
ditionis habent. Idem in l.i. 5c 1.3.$. generaliter.dcitin.
aaûque priuat.] Tum 5c
facit communis decifio, quod contraaus
mnominati iudicantur fecundum naturam
contraauum nominatorum, quibus
magis affimilantur. [l.eum qui. §. fi rem.
ff.cômod.l.i.^.fiferuum.ff. depo. 5c vtroqucinloco
Bart.l. fi gratuitam.§. fimargaritas.de
prefcrip.ver.]At rcs difficulta,
tem nullam meoiudicio habet in contra-
S E X T V S.
du illo innominato do vt facias.vtputa
do tibi feudum vt pro me Romam cas.
C onuentio enim ifta nullam habet pecunia»
confiderationem. vnde eo cafu non
huius §.fed$.9.j. co. difpofitionem locum in côtraau haberecenferem: vtex co contraau lau- dc
7 tf
*cias
dimiae rachatus, non autem quinti de-" e
c
ri
a
n" l de
n
bcantur. quintum.
Atquaefitum eft, quidiuris fit fuper alienatione
feudi que pro fpeciemobili fir,
an ex ea debeantur laudimiae quinti ; Et
vifum eft quibufdam non deberi, ex ca
quam fupra diximus ratione, quod feilicet
in ifto contraau nulla interueniat pecunia,
fed fpecies pro fpecie detur. vnde
nihil cum emptionc fimile habet, fed permutatio
tantum eft, non emptio.[l. 1. C.
derer.permut.] Qj.ia tamen in re ita diftinguendum
arbitrarer, vt fi inter contrahendum
de pretio conuenerit, & poftealoco
pretij aliqua resmobihs in lolutum
vêditoridatur,tunclaudimias quinti
deberi putcm.Siquidem ea mobihs Ipeciesquae
poftca adexecutionem perfeai
contraaus datur,ipfius naturam minimeimmutare
intelligitur.[tex.apertus inl.
pretij caufa. C. de réf. vendit, ôc pulchre
C y. Bald. Saly. ôc alij in cit.l.i.C. de rcr.
permut. ôc in 1. i.C.commod.]aut fiquidem
de precio nil fuit ab initioconuentum,fed
fimpliciter feudum pro rc mobili
datum fuit vel ccffum,fi modo ca sftimata
non fit. Nam aeftimatio parum abeftà
pretio,ita vtin contraaibus dominij ad
trâflationem ordinatis preftitû, emptionem
inducat, fiue exprefse id actum fit [ 1.
fi inter. C.deiu. dot.l. fi arftimatis. ff.ioL
matr.Ôcl.quodfundus.ff.de fun. dot.]fiue
ex tacita méte contrahétium,co quod
in dubio œftimatio emptionem inducit
[1.3.vbiBar.ff.loc.l.i.§.fed ôc Anaftafiana
C.derei.vxor.aa.] Qjiod velhinc côftat
quodlex ait ex huiuimodi contraaibus
venire euiaioncm.ôc re cuiaa agi aaionc
exempto. [ 1. quoties.ff. de iu.dot.Li. vbi
gl. in ver. ex empto. ff. ] ôc ita dominium
5t periculum rei aftimatae tranfire in accipicntcm.
Secus autem obtinet in côtraaibus
ad dominij tranflationem minime
fua natura ordinatis. veluti fi commodarctur
gratis, aut mercede interueniëtc loçaretur
equus sftimatus.ex ca aefhmatione
non refultaret emptio. Iftud quippe
effet contra naturam contraaus commodati
vel locati. ex quibus ccrtum eft dominium
minime trâsfcrri. [l.i.C .de aefti-
"

(
ARTICVt. OCTOG E SI M V S P R I M V S. So 7
mat.att.Bal.& Saly.inl.i.C.commod.facit
rcg.l. cum manfucta.§.vlt. decontrah.
empt. ôc tcx. in 1. feruos. ff. famil. hercif.
Bal.Alex.ôc Moder.inl.ex conucntione
C .de pac. & Bart. in aeftimatio.ff. de
aeftimat. a&.ôc in l.i.§. nunc videndum.ff.
commod.] Porro Aretinuscon.84.diligenter
ponderatis.col.z.duo ad hanc rem
egregia adiicit:vt feilicet œftimatiotum
videatur emptioné inducere,fi arque conueniat
rei de qua agitur.quod fi non iufta
fit(quod eft fecundum) magis côtradtum
innominatum elfe. Et idem h ifta aeftimatio>
feu, quod vulgo dicitur appretiatio,
cxinteruallopoftperfectumcontracfum
interuenerit : vt doect idem Bald. in cit.l.
ex conucntione.E x quibus fatis infe-rtur
ac colligitur vera huius noftra; queftionis
diffinitio.Nimirû, vt in côtraftîb. in quibus
eftimatio emptioné inducitdaudimiç
lwdimi« quintidebcâtur.[pereaquacnot.inl.i. C.
fuinci debe- dercr.perm.ôc nominatim Paul Caft.inl.
ncrcontra- Icj ej Cr.pcrmuc.inconl.iôo.incauiamohnsx&ima-
naltcrij.col.i.] ldautemcontingit, vtditiofacitem-
ximus,incontracubu$addominij tranffiionem.
lationem ordinatis. item cum arfhmatio
iufta eft,ôc facta inter contrahendum non
cxintetuallo. Caeterum, quantum ad fe T
cundamjpecicm horum contracf uum,ex

3 o 8 TITVLV S SEXTVS.
iucucarifolct.ac de quacunqucaliafpecie.
p.fi feruus legatus.§.qui quinqj.de leg. i.]
Vnde fîngulare eft iftud quod huius diffe
ïentia ratione diffiniri folet. Vt fi nimim
teftator certam pecuniam apud quendam
amicum dépolitam alicuilegaflet, & quâ
fi hxres non prxftitilîet, iufsit pradium
quoddâ dari: Dubitatum eft, an cum hâtes
illam pecuniam redimere non poffet à
depofitario,tantundem praftando legatarius
hberetur,an pracife pradium legatum,fî
illapecunia nô folueretur.darccôpellatur.
Et refponfum eft.fieapecunia
èlfet in arca recondita, vel in facculo pofita.ita
vt numerata non eflet,quoniam nô
vt quantitas feu vt corpus legatario debe
rctur,haredemplane pradium dare debere,
nec abfolui fi tantam pecuniam offerat.[ita
egtegieBartol. inl.talisfcriptura.
in pr.de leg.i.poftDy.eod.in loco,vbictiâ
Bal. Raph.ôc Immo.]
• Nechs obftat quod vtrunque ôc pretij
& pecunie vocabulum,fi non propric,fallem
large, fpecies inaftimatas continet.
[ Accur. in l.fi qucquam.C.de epif.& cler.
in ver.vcnalitatepretij.tex.inl.2.§.creditum.ôcin
1.& fcruoru.invcr.vcnire.ff.de
fta.homi.vbi Moder. ff. fi cert. pct.l. talis
feriptura. in pr. de leg. i. ] quin ôc gencralius
nominc pecunia omnia Veniunt qua;
in patrimonio noftrô coiïfiftunt.fl.rci appellatio.ff.de
ver b.fignific.l. pecunia verbum.ôcl.pecunianomine.cod.tir.]
Non obftat Ôchoc fubtiliusargumcntum,
Qjiod facit aftimatio hominis, facit
ôc legis aftimatio. [1. aftimata res. vbi id
not.Accur.ff.folu.matr.] & proindefi rcs
quafun£tionem in fuo genercrecipiunt,
inaftimataindotem data funt, habentur
aefi aftimata data eifent: quia ad hoc
dataintelliguntur, vthismaritus pro arbitrio
fruatur: vtque res alias ciufdem gcficris
ôc qualitatis non cafdem rcftkuat.
Imonihiletiam obeiîc poteft, quod fraus
huic confuctudinide laudimiis foluendis
fieret, cum pecunia loco & vice darentur
mobilia pretio rei aquiualentia. [vt nomi
natim inquit Iurifcon.l.fi Iulianus.§. mutui.ff.adMaccd.]
Quo génèrefraudis,vti
optime nouerunt mercatoresnoftri,qui
merccS aftimatas vendunt, eafdê per fuppofitum
redéptorcmrecepturi. [De qua
re agitur in 1. fi pro mutua.C .fi cert. pet.]
Nam primo quod de lata pecunia fignificationeadducitur,refpôdcoidimpropric
efleaccipiendum. [Bal. ôc Moder.incit.l.
z. §. creditum.] E t ideo in ftatutis Se confuctudinibus
à iurecommuni exorbitantibus,qualis
cft hac noftra conftitutio fu- (
per foluendis laudimiis, verba pecunia &
pretij ad pecuniam numeratâ, iuxta propriam
ac germanam illorum fignificationem
reftnngi debent. Mxime cum quintum
& requintum denarium iure laudimiarum
deberi dicamus, qua res de pecunia
numerata nos loqui manifefto arguit^
ôc manifeftius fi rem ad vulgarc idioma
Gallicû referas,iuxta quod vulgaris quoque
cft faciêdainterprctatio.[vt vultBar.
in 1.vxorcmlcgauerat.de leg.3. ] Hodie
enim pecunia, nummus ôc denarius, pro*
mifcuè accipiûtur apud nos.vt eorum ap«
pcllationcomnegenusmonctafeuaureaî
fiueargentca,velarea,autexaliaquacûque
mctalli fpecie fignifiectur. Secundac
rationi de aitimatione legis & hominis
hoc aduerfatur, quod fi quid mobile inaftimatum
datum fit pro alio immobili.côtraclum
emptionis non conftituit,fed innominatumfVt
fuprà oftedimus) 6c ideo
exeo laudimiaquinti minime debenturt
fed laudimiarachatus, qui ex permutatione
contraftibùfque aliis ab emptione
dcbentur.[vt j.eodem. §.9.]
• Adid vero quod de fraudepoff remodî
«umeft,refpôdeo,fraudcm ôc dolum nemini
patrocinari debere.Ideoqj vbicunq;
fraus legi municipali faéia reperietur,ad
fraudandum dominum,laudimiarum cxaclio
minime impedietur.
Scd nobis nunc difpiciendum eft quid
iuris fit de datione in iolutum,quacôtra- P' cJat,onft
«us lpecies proxime venditioni acccdit. qu* vendi-
Sciendumautem imprimis,dationemin ti0ni
fimillifolutum
duplicem elfe, nempe volunta- macft
'
riam , qua ab ipfo debitore fponte fit
crediton Ôc extra iudicium. Alteram necelfariam,
qua fit à iudice, vtpro rei iudicataexecutione
aut alio debito.[ probatur
ex 1. qui erat. paulo poft princip. ff.
famil.hcrcif.] Rurfus hac pofterior dationis
in folutum fpecies, ht dupliciter:
videlicet cum pracedente légitima pro -
feriptione, Ôc fubhaftationibus, res débitons
authorc iudice pluris licitâti feu magis
offerentiadiudicantur,autnoninucn
to emptore res fubhaftata crcditori adiicatur
feu datur in folutum.[I.3.fub fi.iuncla
l.feq.ff.dc pu blic] Quin ôc tertio modo
per impetrationem dominij à principe,
qui fane modusfpecicm habet dationis
in folutum. [l.elcganter. in princip. ff.

A R T I C V L . O C T O G E S I M V S P R I M V S. 309
depig.act. Senosfuprà pluribus differuirnusjin
§.8.in ver. fubhaftationis. poft gl.
in Là diuo Pio.§.fi pignora.de rciudic.vbi
Alex SeBal.ac Sahcinl.ordo.in i.not. C.
dcexccpt.reiiud.
Qjiodigiturad voluntariam dationem
in folutû pertinet ,id vulgo receptum eft,
vt ex ca laudimie quintçpartis illius quâtitatis,
quae in foluturn data fit, dcbcâ tur,
pcrindc atqj ex contractu emptionis.Idqj
fidemumdebituminpecuniaconftitiffet:
vel rachatusjfi debitum in fpecie confiftebaf.ad
exemplumpermutationis.[iuxta
fing.diftinttionem Bart.in l.fi quis aliam.
ff.de folut.] Vnde déganter docent Bart.
Paul.ôc alij,in cit.Lclcganter.de pign.act.
ex huiufmodi dationcin folutû de reccrta,
interueniente pecunia, rcfultare contractûcmptionis,exquo
oriturvtilisex
empto actio : ita vt quicquid de emptione
definitû fit, id & in huiufmodi fpecie dationis
in folutum locû habcat. [ vt fufius
tractât intcrpr.in Llibera.de fent.Sc inter*
loc.omn. iud. & in l.fcnatus. in pr. de leg.
3. vbi moder. Mcd. 8c probatur in 1. apud
C clfum. §. authoris. in ver. item in eo qui
in folutum accepcrit.ff.de except.do.I.ïequitur4.ill0.ff.de
vfucap. 8c l.vltim.ff.cx
partis rcputatur.[l.fiobcaufam.vbi Bart.
Bal.Salic.&alij.C.dceuicf.quem tcx.ad
hoc citât Accur. in verb. exceptionc. in 1.
i.^.hçc verba.ff.ne vis fia/t ei.Eft 8c alia gl.
in l.id quod noftrum.in /.oppof.ff.de rcg.
iur.eft & tcx. fing.in l.i.C.fi in eau. iud.]
Vnde is qui in folutum recipit, fi per fententiam
cuincatur,acf ionc vtili exempto
agi t contra debitorem. [not. in cit.l. libéra.C
.de fenten.] non autem contra execu
torem qui vendidit,veliudicem,cuius authoritate
res va-niit. [l.fïpignora. ckl.fi
plus vel minus.^.i.ff.de cui

3io TITVLV
E t fi rcciperc nolit, deueniëdum fit ad fecundam
claufulam,ciue eft dénatura contractus
emphyteutici, nimirum vt domino
foiuantur laudimia*.[ ita docte conful-»
tum eft à Bal. con. 3o6.verba inueftituravol.i.]
Ethis rationibusinferuntcx huiufmodi
adiudicatione à iudice décréta,
laudimias deberi. Caterum non defuerût
tjui pertinacius côtrariam fentctiam fint
tutati, his maxime rationibus. Primo,
quod ftatuta omnia feu confuetudines,
quibus de laudimiis agitur, loquûtur exprelfim
de contractibus, nullafacta mcntione
quafi contractuum, autadiudicationum.Vndc
fub huiufmodi difpofitionibus
quafi contractus comprehcndi negant.
[ Vt fenfit etiam Bart.fibi in hoc parumconftansinl.apud
Iulia.§. vif. ff.ex
quib.cauf.inpoffef.ea. plcncBal.Ang. &
Alex.in Lmutum.ff.de acq.hared.]ldque
maxime in ftatutis ac iure cômuniexorbitantibus
& odiofis,cuiufmodi funt ex
noftra confuetudines fuper foluendis lau
dimiisintroducta. Pretereainquiuntilli,
iuraquaab his qui contrarias partes funt
fequuti allegâtur dedatione infolutum,
agunt illa tantum de ea qua: eft voluntana,
& qua: fponte fit à debitorecreditori.
vndcnihil mirum filaudirniaquinti,inftar
côtractus emptionis,dcbeâtur. Qjuan
tam enim fimilitudincm cum emptione
référât vel hinc hquido conftat, quod in
ca tria fubftâtialia interueniant, quae emptionemfaciuntmimirum
res pretium ôc
confenfus, [vtinft.deemp.ee vcnd.ôc l.r.
ff.co.] Qjiod longe aliter fucceditin hac
adiudicatione. Fit enim îftaalienatio àiu
dice,domino abfente & inuito.Itaq; cum
huic non conueniant rcipfa confuetudinis
verba,igiturnccmês.[Specul.ôc loan.
And.in addit.Ç.nunc dicendum.2.vcr.fcd
poneftatutum etiam. dcempt.& vend.afferens
ea ratione in huiufmodi adiudicatione
locum non efle retractui.] Adducût
ôc tertio hâcadiudicarionemnecelfariam
elle alienationem.[ l.cum fidei haredis.ff.
de fideicom.hber.] Vnde licet alioqui pro
hibita fit regulariter feudi alienatio &
emphyteufis, conftat tamen cadem pro
pignore,iudicis auctoritatecapi poffe, &
pramiffis fubhaftationibus vendi ac in fo
îiiturn dari.[ Bart. & alij in 1. fi fïnita.§.fi
de vectigahbus.ôc §.fi quaiura.ff.de dam.
infe.Bal.inc.i.in pr.c0L4.de prohib.feud.
alien.perFed.ôc idem in l.i.de côd.ôc pro-
'cur.dom.Aug-li.ii.C. Al. inL2.dc fi. dot.
S E X T VS.
5c in l.peto.§. praedium. vbi etiam Cuma.
de lcgdt.2.]Q_uodintel!igc[fecûdum Iaf.
inl.3.dciu.emph.vcr.quinto quero.num.
ii3.]etiamirrequifïtodomino, modo fieret
faluo iure domini. Secus fi per ipfum
emphyteutam fieret huiufmodi datio in
folutum. Qjiandoquidem necefsitas, res
qua: alioquin inalienabilcs erant, reddit
alienabiles, etiam citra domini côfcnfum.
quia quod voluntarieprohibetur, ex necefsitate
pcrmittitur[l.quinon potueiût.
ff. de manumif.tcft.] Qjiarc côcludunt îlli
ex ifta adiudicatione, tanquam ncccflaria
alicnatione,non deberi laudimias [perça
que in eam rem nominatim tradunt Cug.
ôc Bart.ful ôc Paul.inl.ôc ideo.ff. decôd.
furt.quos refert ôc fequitur Iaf.in 1.3.que.
7. num. 47. de iu. emph. V bihanc adhibendam
tradunt diftinctionem, quod ad
gabcllç folutionem pertinet, résne volun
tarfean ex necefsitate alienatafit:quam
probant tex.fère in eam rem exprello.in
l.qua erat.ff. fa mil. haref. Qjuam ôc fecit
Firmia in tract.fuodegabel.3. par.8.prin.
parte de gabcl.côtract.quef.3.ôc 4.]Qj.iarc
ôc ego cum illis in hoc confentio vt ca
adiudicatio quafitinuitodebitorecreditori
à iudice, plane diuerfa fitab ea in folutum
dationc,qua fpontefit.[vtetiam
teftatur Bal.con.300.ftatutocauctur.voL
i.Qjia etiam diftinctiorecipi folet in ma.
teria rctractus. qua vfus cfl Ioan.de pla.
poflantiquos.in L1.coL2.ver.Itcm eftargum.defund.
patrimon.hb.12.Coc Iaf.
in l.catera.§. fi parauerit. col. 2. ver. Item
periflum tex.dcleg.i.Et JVlath.de Afflic.
quimateriâ rctractus omnium mco iudicio
optime acfelicifsimèabfoluitin tract,
protom.] Caterû quod ad laudimias noftras
pertinet non finelabore rcuoluendo
quç à doct.in eam feripta effent,annotaui
nouem interprètes magna ac celebris authoritatis
viros,exprefsim decidiffc,ex
hac adiudicationeper iudieem facta, nullas
deberi laudimias. [ij funt An.dc Baruto.ôc
Ioan.de Plat.inl.i.C.de fund.patri.
lib.n.C.Alb. de Rioxa.in 2.parte flatu.
quaft.2.fub pr.Lud.Pont.con. 107. Circa
id quodquaritur.Alex.de Imm. con. 77.
vifo themate ôc ftat.vol.i.Iaf.in l.fenatus.
Phil. Decy.con. 160. in caufa monafterij.
Firm.in cit.tradt.de gabel. cont. quaft.4.
Et nouifsime Boher. in§.2. deretrac.in
confuet.Bitur.JIdem quoquecenfuerein
materia rctractus Specul.in cit.§. nunc dicendum.
Arct. con. 124. Eximièdictum.

ARTICVL. OCTVAG SIMVSPRIMVS. 3n
F ely.inc.pcnul.col.pcnul.vcrf.fallit. tertio,
extra, de acculât. Decy.con. iô.vifo
punfto Iaf.con.i/o.videretur prima confideratione.col.2.vcr.ncc
obfl.at.quod dicitur.Extât
5c infinitipropealij non minus
célèbres interprètes,qui hanc fententiam
pro vera ac conftanti adfirmarint,
quorum authoritateadducor vthâcpar*
tem fpontc fequar: ôc quo eamab arguments
in côtrarium adduftis defendam,
his mihi refpôdcndum duxi. Ac primum
non cft qu od operam teramus in co often
dendo,quod hxc adiudicatio,vt putarunt
nonnulli, non fit directe vêditio. Id enim
Vnum cos conuincit, quod à domino non
fiat,nccex illius confenfu.Immo eo inuito
ôeabfcntecx iudicis auftoritate. Vnde
quod executor vendit, non cenfetur'
pars venderc. Qjiare longe abfunt illià
cafu huius noftrx confuctudinis, qua difponitureum
quifeudû fuum vendiderir,
laudimias domino deberc. Nec eft quod
inftes eundem debitorem, etfi res illius à
indice védita fit,deeuiftioncteneri.Nam
prxtcrquam quodfola cuiftionis obligatio,cmptionem
non facit, qux in fui déficit
fubftantia, vt diximus, id fit, quialex
ita iubet faciendum [d. 1. fi obeaufam.]
Qjuarc concludendum exiftimo vtcum
hxc vêditio non fit vera acdircftaobdcficientem
débitons domini confenfum,
huius côfuetudmis difpofitionem ad eam
minime trahi, vt cxprefsim cefuit illa interpretû
turba quam proxime retulimus.
Vnde quod ftatutis nonnullis caueturde
foluenda gabella ex dationcin folutum,
ficut de venditione, id omnino interpretatur
Alex, con./2. vifo themate.vlt.col.
vol.i.dc datione voluntaria,ôc qux fpontc
fit à debitore creditori, negâtquevllo
modo id ad dationem neceflariam trahi
pofferin cod.con.col.i.ver.fed non eft dubium.
Prxtcrea quoddici vulgo foletfaftû
iudicis pro fafto partis haberi,id commune
prouerbium perpetuo verum non
eft.prxfcrtim iniftocafu. Longe enim aliudcft
faftum partis vitro dâtis feudum
fuum creditori in folutum, & aliud iudicis
fiue exécutons pignus vëdentis.T um
& aliud faftum principis cum ab eo impe
tratur dominium rei, vt colligitur ex glo.
fing. in d. 1. elegan ter. in pr. in ver. vel in
quantum. E t eo loco nominatim annotât
Bart. ôc Paul.Caft. Siquidem cumiudex
vel executor pignus vendit, vel dat in folutum
plus offeréti, debitor non ita obli-
gatur emptori atque fi ipfc vendidiffet.
vnde fi res adiudicata cuincatur non tenetur
parti ad id quodintereft, fed tâtum
ad reftitutionê pretij cum vfuris[l.fi plus.
§.i.ff. de cuift. ] At aliter receptum eft vbi
ipfemet debitor vendidiffet, vel princeps,
id eft quâdo ab eo impetratum fuiflet dominiû,
reidequoinl.3. C.dciu.dom.imp.
quia hoc cafu cum fit beneficium à principe
indultû, benc quidem pro fafto partis
habetur: fecus autem vbi adiudicatio
vel venditio ab inferiorc indice vel execu
torefit, quia tune faftum iudicis non dicitur
faftum partis. Qjuare habita ratione
huius difsimilitudinis, fuccedit doft.rcgit
la, quod argumentum in iure nonprocedit
à vera venditione ad impropriam.
Item nec concludens eft argumentum
quo illi fuam tuentur opinionem qu od in
iudiciis quafi contraherc videamur idque
duplici rationc oftenditur. Primo quod
hxc adçquatio eftimpropria vtarguit diftio
illa (quafi )qux cft impropnetatis ôc
diminutionis nota [ 1. fi cum dotem.§. vit*
ff.fol. matr.l. fi quis cum à fidecommiflario.ff.de
vcrb.obli. ôc îbigl. ht Bal. in Lin
fuis.ff.de lib. ôc poft.] E t proindc quod hic
ftatuitur de laudimns quinti ex contraftu
venditionis foluendis, locum non habet
inadiudicatione feu datione in folutum
iudiciali.Secundo, cômunis cft doft.
fententia, quod ftatuta de côtraftibus locum
non habent in quafi contraftibus .
[Bal. Ang.ôc Alex.in l.more.ôc l.mutunn
tf.de acq.hxrcd.Bart. in l.apud Iulianum.
§.vlt.ff.ex quib.cauf.inpoilef. ca.] Et in
hoc fere omnes conueniunt vbi ftatutum
cft odiofum ôc à iure cômuni exorbitans.
Qjiod ad tertium arg.pertinet,mirû nihil
nuhi videtur fi etiam 111 fubhaftationibus
ôc adiudicatione rei emphyteutieç requiridebeat
dominus, cum iftud à iure communi
procédât, vt primum fit requirédus
dominus in venditione emponematum
cûipfeiusprxlationishabeat: ôc vbiprxferri
nolet,ius laudimiarum ex legis difpofitionccôfequatur.
At non item in feu
dis obferuarifolet,nec in fundis cenfualibus:
in quibus nec 111 rc ciuili nec iure com
muni vllx debentur laudimix. Tum nec
iure proccdit argumentum,de feudo ad
emphyteufim. [telle vtroque Immo. ôc
laf. 1nl.diuort104.fi fundus.ff.fol.matr.]
Necfanemcprxterit, prima n fententiam
exiftimantium laudimias ex hac adiudicatione
in folutû dcbcii, hodieapud
R n }l

jxt TITVLVS
practïcos magis obferuatam,quae fi magis
tibi arrideat, ipfe vidcris ac indices. E t fi
camfequi placuerit,cn tibi viaquaeâtuea
risabco argumente» quo impeti folet,rp
feilicet ea venditio iudiciaria,facta non fit
Ôc confenfu & voluntate domini rei vénaux,
ôc fie proprie venditio non fit,quum
venditio voluntatis fit,non ncccfsitatis,
ficut nec exteri contractus.[l.inuitum.C.
decontr.emp.cumfimil.]Nam contra rcfponderi
poteft, eam veditionem iudicialem,
volûtariam eue, ea ratione quod debitum,propter
quod res fua vxnit iudicis
decrcto.voluntariecontractum fit,acprimam
ex voluntate 5c confenfu débitons
originem fumpferit. E t ideo licet poftmo
dum inuitodebitorc eavenditio fub hafta
celcbrata fit, non tamen dici débet coacta,cum
oporteat debitorcm conuenta
acnaturam contractus,omnino feruarc.
[Un cômoddto.§.ficut. ff.commod.] Vnde
attenta prima originequicquid fcquitur,pro
voluntario eft habendum.[not.in
1.1. C de nat. lib.] vnde concludit Signorcl.conf.37
.factura fie proponitur.hanc alienationem
voluntariam cenferi. In cuius
refponfi comprobationcm facit clc»
gansBal.confil.20. quid importent. Iib.i.
Qjuo loco egregic docet tripliccm ciTc ne.ceisitatem
: naturalem nimirum,fatalcm,
ôccafualcm. Vnde ait,cum quis debitum
contraxit, vel delictum commifit,vnde in
eam incidit necefsitatem, vtres fuaalienetur,
non débet ca obligatio ex necefsitatis
caufa facta ccfcri,cum habuerit principium
voluntarium,cum procédât ex eo
quod fpontefit.
Laudimisan Qjiarto, proponenda nobis eft 5c alia
ex contraftu quxftio magnis contentionibus apud pra
mmodebea- c^ lcosdifputata, quidiuris fitdc contractu
mixto, in quo nimirû partim fpecies,
partim pecunia interuenit. veluti ambo
noftros fcudalcs fûdosinuiccpermutauimus.
5c quia qui tuus erax, amplioris erat
valoris,quàm meus,quod ex meo deficiebat
pretio fuppleui: quaefitum eft an debe
rent ur laudimiae quinti tanquam ex contra
ctu emptionis 5c venditionis: An vero
rachatus tanquam ex contractu permutations?
Qjuaeftio tota hinc dependet, an
huiufmodi contractus fitemptio, an permutatio.
Vnde rem altius repetentes, ac
in breuius côtrahetes,quàm fecerit Bart.
[inl.Arifto.ff.de.dona.] putaremegoira-
.primis.cum Immo. 5c Pont.eodcm in loco,
ante cartera fpectandameffe mentem
S E X T V S.
ac voluntatëcontrahentium, tum 5c verba
quibus conceptus fit côtractus.Vt bene
enim de contractu iudiccs,attcndcnda
funtimpriraiscontrahetium vcrba.[l.qui
faxum.vbi Bart.ff. de dona.] Verba enim
contrahentium contractui nomen imponunt
quibus eft 5c in dubio ftandum [I.
quifundû.Ç.qui fundi.fF.de côtrah. empt.
Bart.in 1. coté.§. qui maximos.ff. de pub.
ôc vectig.quaeft. f .Bal. in addit. ad Specul.
tit.de loc. fub princ] Vnde in propofita
qua?ftione,id pro régula imprimis habendum
eft, vbi in dubitationem incidimus
fuper qualitatc veliure côtractus,fcqucndum
omnino id effe de quo inter partes M e j ) j
fpecialitcr conuenit. Nec enim vllo mo- henti'am^n*
do à mente verbis declarata recedendum fpicienda.
• effe docet Ang. con.2. Certû. [ Vide qua;
in cam rem egregic tradit Bald.inc. mandat
um. in pr.extr.de réf. ôc illo pene diuino
com.fchifmatis.fub rub.fiquis aliq.
tcft.prohib. Ôc funt textus in l.vlt. c quas
res pig.obl.pof.l.ita ftipulatus.de verb.oblig.l.triticum.cod.tit.
Ôc 1. fi in vcnditionc.
v bi gl. in ver. Veritas, ff . com. prard. ]
Hinc Bart. in propofitaequaeftionisdcfinitione
cenfuit mentem contrahentium,
quae vt plurimû ex verbis percipitur, elle
infpiciendam,ad hoc vt cognofeamusis
contractus mixtus de quo agimus fitne
venditio an permutatio cefendus: acfpectâdum
effe quod principaliterinter contrahentes
actum fit, vt fiquidem is qui pecunia
egeret, huius fucrit propofiti v t feu
dum diltrahercjôc cum emptori non effet
in promptu pecunia,partcm ei tâtum folucrit,
ac pro altéra aliud feudum dederir,
venditionem tune effe nihil dubitat. At fi
dum inequalcs fundos fcudalcs perm 11 tare
volunt, inaequalitas pretio fupplcatur,
permutationem efle crédit: ôc ideo in illo
laudimias quinti,in hoc rachatus tantum
venirc.[Ita ille in l.§.in pen.quaeft.vbi Iaf.
fub fi.ff.de rer.permut.ôc in l.fi in craptio
ne.ff.de contrah. empt.]
Caeterum, hîc notandum eft quôd licet
contractus qualitas de verborum figura
ôc voluntate ac mente contrahentium diiudicanda
fit, quod ad ipfos contrahentes
pertinet, non tamen quoad alios,ad quos
idem negotiumfpcctat,autquorûintcrcft,
veluti ad dominos fcudalcs,quibus ex
co contractu debeturgabella,ôc ius laudimiarum.
EtitaappofitcfenfitPaul.Caft.
in cit.l. Arifto.ff.de don. Et promde quod
ad illos pertinct,ftabitur communi rei vel

ARTICVL. OCTOG SIMVSP RIMVS. 3i 3
Qjiod ôc confirmari poteft exco quod
traduntlo.Fab.in §.omnium.col.4.inft. Diuerfaequa
,,tïtes in cô
de act.ôc Bal.in 1.2.ff.de vcrb.oblig. diffe- "
rentias Ôc qualitates feu diuerfas fpecies f^^""
in vno contractu, diuerfas contractuum auûfPeci« fpecies nô conftituerc, nec diuerfas actio- n
° c
actus natura*, non inftrumento notarij,
quia non nomcn contractus, fed fubfbntiaattendi
débet,fecundum quam actus
iudicatur.[l.infulam.ff.depra*fcr.verb.l.fi
tam angultc.ff.de feruit.l.ii librarius.ff.de
reg.iur.E t ita fenfit Bal.in l.i.verb.quid fi
notarius.C.de rer.pcrm. ôc modérai, mad
xime Alex.inl.2.fubprinc.fF. fi ccrt.pet.]
P
ôfti'oût
nés producerc. [vt conftat ex 1. tenctur. §.
i.ff.de act.empt.l. vlt.ff.de fund. infl.Bart.
in l.i.in prin.c0L3.ff.dc acq.poflcff.JQjuo
fit,vtfi quâdo incidamusin contractum,
qui propter multiplicitatem pactorum,
au t diffenfum, aliquando contrahétium,
vel notariorum imperitiam, ex pluribus
differcntibus fpeciebus ôc differentiis, diuerfam
naturam habentibus, promifeuè
compofitus fuerit,nomen tamen ac naturam
fimplicis potentiorisaffumcrcinteU
ligamus. [ita nominatim concludit Paul.
Caftr.in.Li.ff.de rcr. permut. Bart. Alex.
Iaf.ôc nouifsime Ripa.incitJ.2.inprin.ff.
ficer.pet. faciunt tex.in Li.Ç.quod fi rem.
ôc §.feq.ff.depof.ôc 1. idcmqj.$. fi quis Titio.ff.mand.]
- Qjiinto,quid iuris, fi in hoc mixto con
tractu çqualis omnino fit fpecies ôc pecu- ' ;
nia,qualis fit cenfendus ille contractus,an
cmptio,an permutation £ t Bal.quidem in '
procem.feud.col.4.refpondit in dubio cô
tradtum nominatum emptionis magis vi
deri,vt magis fauorabilem. Solet enim ex
folo confenfu actioncm parere[l.iurifgen
tium.in pr.ff.de pact. ôc huius fententiam
fequitur Alex.in addit.ad Bartol.in l.fi in
cmptione.ff.de cô.cmp.]Scd Iaf.in 1.2.fu b
fi.ff. ficert. pet. omnino reprobauit per 1»
i.ff.dca-flimat.act. Vbi quotiesdenomine
côtractus ambigitur, côuenit tamen ei
actionem aliquam dari, dandam elle aeftimatoriam
prçfcriptis verbis actionem definitum
efLVnde apparet cum contracta
magis innominatum efle,cum de eius nomme
dubitetur. Qjiod ôefenfere ante iaf*
primum Pont.in d.l. Arifto. ff.dedonat.
ôc con.H 6.vifo.col.3.verf.fi quis autem po
ftulaucrit. ôc Bart. 111 Li.ff.de rer. permu.
q. pen. quem eo loco fequitur F uigof. ôc
Guid.pap.in fuisdecif. Delph.q. 92.quia
deconliietudiue. Qjiorum fententia reiecta,
Bald.opin. amplector. Ca-tcrum,
qua* hactenus dicta funt de mixto contractu
emptionis cum permutatione, id^m
omnino iudicato de quibufeunque mixtiscontractibus.
Sexto,ôciftud quçripoteft,quid fi vaffallus
feudum ad certos annuos reditus alij
pofsidendum dederit,vtputa,crcduori
cr
Qjuare ea in re concludêdû ar bitror vt diiudicemus
contractus qualitatem, infpiciendum
omnino effe eius naturam ôc effectum,
magis quàm verborum fonum.
Verba fiquidem potius natura* côtractus
deferuiût,quàm natura verbis. £ vt in fpe»
cienot.Bal.in l.C.commod.Ôc in rubr.ad
fin.C.deiur.emphy.] Vnde in huiufmodi
mixto contractu, ante omnia difpiciendum
opinor, quodnam principalius eft in
contracta deductum,ôc vtrum prçualeat,
pecuniànc an fpecies. Vt fiquidem pra*ualeat
pecunia,cmptio cenfeatur:fin Ipecies,
permutatio.[arg.Lquaeritur.de ftat. hom.
lit ita ferb omnes fenfille teftatur Iaf. in 1.
i.fub fi.ff.de rer. permutât, ôc Bart.ibi. ôc
in cit. 1. Arifto. quem eo loco fcquuntur
Ang.Paul.de Cait. ôc Pont. Idemrurfus
in l.ii in emptione.in pr.in vlt.not.ff.de cô
trah.cmpt. ôc in l.ficut.§. fed etfi permiferit.ff
.quib.mod.pig.vel hyp.iol.bal.in l.i.
Cde rer.pcrm ut. ÔcAlexan.in l.Gallus.§.
inftitucns.fub fi.dehb.Ôc pofth.ôc in confil.
penult.vifis narra us. num.cî. vol.3. Aret.
in 1. continuus.^. fi ab eo.ff. de ver. oblig.
Ancharan. in c. quanto.cxtra.de iu-.
die] ôc nominatim G uid. pap. in decifionib.
Delphinat. quarft. 92. quia de confuetudine
fub fin. Ôc Alcia. lib. 3. de verb.
fignific.pag.7 2.] Nec me fugit Angel. [in
cit.Lquaeriiur.ff.de fta.hom.poft Cy.jin
côtrariam fentêtiam iuifle. Liect enim fexus
pra*ualcntior alium ad le trahat, non
tamen ita de rébus iudicandum cit. V ndc
cxiftimarunt illi contractum hune mixtum,
quatenus pecunia in co interuenit,
emptionem dici, ac laudimias quinti debc
rhquatenus autem fpecies interucnit,pcrmutationem
ac laudimias rachatus deberi.
Qjiorum tamen fententia mihi nunquam
placuit. Nam licet contractus ifte
propter fpeciem ôc pecuniam in eo permixtas
fimul,mixtam naturam permutationis
ôc vêditionisvideaturhabercjvnus
tamen cft contractus in fubftantia, non
duo.vulgatum enim eft,ex vno ôc codem
facto diuerfas côtractum fpecies minime
refultare.[tex.in 1.2.in prin.ff.fi cert.pet.]

3H TITVLVS
fuo-, an ca rcdituum conftitu tione in modum
véditionis facta,laudimia- quinti debcanturî
Et caufam huicquaftionipra*bet
illa vulgaris dubitatio, qua qua*ri folet,an
huiufmodi rcdituum côftitutioncs
fint pignorationes,anvcditiones.[ Quam
plenc tractant C ano.in c.illo vos. extr.de
pigno. ôc in c.ad audicntiâ. extra, de emp.
ôc vendit.Et not.Odof.in l.cmptionc. C.
plus vul.quod agi.jltc 5c ex co alia infurgit
dubitatio, Anannui illi reditus perfonales
fînt,an reaies. Qua* quidem dubitationes
iam à me expeditas habcs s. de feu.
§.vlt.ôc jf.defuccef.§. zz. Tu illuc fi iuuat,
rccurrito.Et quod ad pra*fentem queftioncm
pertinet,concludito ex huiufmodi
redituû côftitutionibus laudimias quinti
non deberi,cum magis accédant pignorationibus,
quàm emptioni 5c venditioni,
vt annotaturin duobus cap-fuprà citatis.
Feudi pigno Et cae quidem feudorum pignorationcs
rationes y fi- i urccommUnipermilTa*funt,licetalioqui
effe pcrrrii feudi alienationé prohibitamelTcccrtum
fas. fit.Nam ôc conftituereferuitutem ôc hypothecam
fuper feudo valTallo licet. Quç
tamen côftitutioncs, feudo ad dominum
pcrapcrturamrcucrfo,cuanefcunt,accxtinguuntur,cx
vulgari reg. qua dici folet:
refoluto iuredâtis, rcfoluiquoquciusaccipicntis.[l.vcc"tigali
fundo.de pign.ôc Lis
cui.Ç.vlt.ff.qucmad.feruit.amitt.Eft ôc in
eam ré expreifus texànc. vnico.fub med.
ibi.quid ergo fi prctio.de inueft. de reb.al.
fac.5cinc.i.§.rurfus.vbiBald.Ôc Pra*pof.
quib.mod.fcud. amit.ôc in c.i.§.vlt.de côtrou.
inueft. itain fpecie concludunt Pet.
C y. ôc Bal.in l.vlt.§. fin autcm.Cconn.de
leg. Idem in L Ôc in prouinciali. C. de feruitu.
ôc aqu. Vbi fimile concludit in emphyteufi.
Idem in c. imperialem. in princ.
col.2. de prohib. feud. aliénât, per Feder.
Barb.inaddit.adBal.ini. volunras. C.de
fidcicom.]Ex quibus côftat ex huiufmodi
conftitutionibus redituum feu hypothecarum
fuper feudo laudimias non deberi
: vtnominatim fcnfitPetr.Iaf. vir in
Gallica praxi verfatifsimus. tit. de acf. in
rem pro re emphyt.col.pen, verfic.itemfi
poftea.In quam rem facit ea indubitatara
tio, quod huiufmodi conftituti reditus,
feudum non obligêtmec ius aliquod reale
imponunt.fvtcftgl.communidocf. con-*
fenfu adprobata, in c.i.in verb. aliénation
nis.de capit.C orr.jSed perfonam tantum
conftituentis o bligant. [ L vit. §. vit. ff, de
ç ôtrah.erop.l.fi.cum mihi.ff.de dol.l. per-
S E X T V S.
mififti.ff-depraefcrip.verb. 8cnotant g\o~.
Bar. ôc Nicol.de N cap.inl.mclla.dc alim.
ôccib.lcg.] Nec eft q> obiieias vaffallum
nô poffein domini praiudiciû huiufmodi
annuosreditus, nec vlla onera feudoimponerc.
nam 5f idfateor,nifi emptor paratus
effet domino fcruirc,ac ab co inuefti
ftiturampeterc.[fecundumBal.8c Prap.
in d.§.rurfus.pcr c.i.^.fi vcro.qual. ol.feu.
alicn.pot.jVndcid vfu obferuari folet, vt
qui huiufmodi reditus cmunt,hos à dominis
feudalibus infeudandos curent, folutis
laudimiis quinti. Cuiusinfeudationis
virtutc, reditus ille ficinfeudatus rcalis
crit,Ôc tanquam pars feudicenfebitur:
diuideturq; vt feudum ipfum, vt plenius
oftendiin cit.§.vlt.s.dcfeu.vbimulta quç
ad hanc rem pertincrcnt,varie difeufsi. At
menon praeterit diuerfumomnino receptumeifein
reditibus annuis fuper fundis
cenfualibus conftitutis. vt j. de ccnf.§.
8. Et ratio quidem differentia* non eft
adeo in recondito. Nam qui conftituuntur
reditus fuperfcudocenfuali,ftatimfo
lo contrahentium confenfu perficiuntur,
nec confirmationem à domino cenfuali
defiderant. At quod onus imponitur feudo,id
ncccffario voluntatem domini requirit.
Nec enim ftatim affumitqualitatemfeudi,nccfcudalisfit,nificôfcntiente
domino, ac ab codem infeudatio facta fit:
quod iure feudorum manifefto conftat.
Vnde apud nos is vfus inualuit,vt pro
hifee reditibus nulla* debeantur laudimiç,
nifi illi infeudatifuerint.
Septimo quaefitum eft : quidiuris fit de
traniactioneî Qua in re non fatis fibi ipfe
conftititBal.Namillcinl.contracfus.C.
défi.inftr. fenfit etfi vigeret ftatutum vt
ex quoeunque contractu foluenda effet
gabella, non tamen ex tranfacf ione deberi,cum
proprie non fit contracf us. Nam
cum huiufmodi ftatuta refragentur iuri
communi gentium ac naturali libertati,
cenfuit illa reftringendaad ftricfam contracf
us fignificationem, traditam in L labco.^.côtracf
um.ff.de verb. fignif. At ille
fibi contrarius diuerfumfcnfitinl.fi donationis.C.quodmct.cau.
Qjio loco tradit
ftatutum de gabcllis foluédis ex quoeunque
contractu, etiam tranfacf ionem
comprehedere. Quam pofteriorcm opin.
refert Alex.in l.fiue apud acf a.col.pen.C.
de tranf.ôc vtriufque op.meminit Firma.
in fuo trac, degabel.in 3. par.8. par. princ.
qua*ft.n. 5c demû vltimam confirmât, vt

ARTICVI. OCTOGESIMVSPRÎMVS.
vcriorcm. Eodcm tamc in loco illc poftea
diftingucndumitacenfuit.Autftatutum
dcgabellis foluendis loquitur de alienationc:
quo cafu locum habet 6c in tranfaaione,
cum alicnationis vcrbo ctiâ tranfadio
contincatur.fccundum Bal.in l.i.C.
fi aducr. tranf. pcr 1.1. C. fi quid in fraud.*
crcd.'quodintclligit,!! traditurres fupcr
qua trâfigitur,nonfi retincatur. Atfecus
obtinct fi ftatutum fimplicitcr de contradu
loquatur.cum tranfadio proprie contradusnonfit.[vttcftanturBal.6c
Saly.
incit.l.fi contradus.]Mira cft tantorum
dod.inconftantia. Nam ôc Bal.ipfccum
videret neutram ex fuisfentcntiis tutam
eife,ad tertiam tranfiuit in c.vnic. de contrad.int.vaf.ôc
ali. de bencf. adhibita hac
diftindione. Aut quis tranfigit dimittendo
feudum apud poffciîbrë, autcumpoffefforelïct
inalium transferendo. Primo
cafu cëfuit alienationcm non videri. Ideo
ex ea tranfadione nullas laudimias deteri.
Altero autem cafu ratione trâflatio-*
nis è manu in manum, alienationcm putauit.E
t hanc quidem diftindionem probari
aitinl.fi pro fundo. C.detranfad.
Inquiens & illud fpeciale effe in tranfattionis
contradu : cum alioqui in cateris
contradibus quiius fuum dimittit feu renuntiat,alienarc
dicatur. [l.quadam mulier.ff.
de rci vcndic.l. fi fponfaIibus.§.i.ff.
de iu. dot.] Quam quidem diftindionem
intclligendam cenfeo iuxta ca qua? tradit
Bart.poft.gl.in l.nulli.ff. de trâfad.quando
nimirum occafionc tranfadionis traditur
vcl datur res fuper qua crat controuerfia
à pofsidétc. P er hanc enim fpeciem
tranfadionis intclligitur alienatio [ d. 1.
nulli.ôc l.non folum.C .de prad.mino.]ôc
ex ea transferri dominium, fi tradens fucrit
dominus: alioqui vfucapiédiconditio.
Atfecus fi retincatur poifcfsio.neqj enim
eo cafu dominium nequenoua polTefsio
transfcrriintelligitur. Ideo nec noua manus
mutatio intercedit [I.34.fubtilius.ff.
de condic. ob cauf. ôc plenius. in 1.1. C. fi
aducr. tranf. Quam rem ctiam tradant
Accur.Bart. ôc Ang. in 1. eius rci.ff. de rci
vendic.Ang.ôc Modcr.in l.ftipulatioifta.
in pr.in ver. fuccelfores.ff. de verb. oblig.
Bart.in 1. naturaliter.§.nihilcômune.col.
î.vcr.pro declarationc. vbi ctiam Moder.
ff.de acq.poffcf.Bald.in 1. cum hi.§.fi ciuilis.in
2.1cd.ff. de tranfad. Alex. con. 168.
rcquifitus.vl.col.vol.2.]Caeterum,vt traditionem
certam ac fixam habeamu s, cre
3 1 S
diderim egoinea quaefti'one an te omnia
infpicicndam elfe tranfadionis figuram,
vt nominatim fenfit Bald. in 1. penult.C.
pro empt.vt fiquidem tranfadio côtincat
rem tradi, tûcfpeciem alienationis fignificet:vt
teftatur Pont.con.idrî.diligcnter
in princi. dubij decifionc. vnde in confequens
laudimias deberi nemo dubitàt.
[ Quam fententiam nominatim côfirmat
Pctr. lac. tit. de ad. in rem. pro emphyt.
col.12.vcr. Item fi rcs detur ex caufa trâfadionis.ôc
Ang. con.zi/.Thematalecft.
col. vit.] A t fecus fi contincat rem rctineri
fimpliciter[ vt fenfit Saly.inl. fiue apud
ada. col. d.C.de tranf. quo locoextat. gl.
in eam rem fang.in vcr.pendere.iunda gl.
in ver.prctio.] Qua rcs tamé ita accipienda
eft vbi rêvera feudum ad petitorépertinerct:ifque
ex vi tranfadionis ius quod
ineo habet vitro cederct. Non cnimdubium
eft, quin ea cefsio, dominij tranllationcm
operarctur, perinde atquc fi iftud
pcr fimplicem rcmifsionem fierct vt refert
Bal.in cit.hpenul.C.pro emp.
Odauo quafitum eft:An ex renunda' *
tionclaudimiequintideberenturîrë pro-
n t x r
« n
« B
t n t l 0 n e
^ e
-
- 1 1 1 1 * bcanturlaupohto
cxemplo deelarareplacer.Patruus duni*.
quidam nullis à fe relidis filiis.diem fuum
obiit.Pluribus fratrisfuifilij

316- TITVLV S SEXTVS.
acceptationé hareditatis, fed pro porrionibus
hereditariis cateris coharedibus omnibusperequcproficcrc,iureaccrefcendi.
[l.i.C.quando non pet.par.l.2.§.in bcnorum.cum
tribusll.fcq.ff.de bon.poilef.
l.vnica. §. his ita.C .de cadu. toll. ôc 1. fi ex
pluribus.ff.defuis, ôc legit. hared. Qjiod
ôc in fpecie firmat loan. And. in addit.
Specul.tit.de teftam.§.Imprimis.vbi citât
Bald.inl.partum dotali.C.decollat.q.8.]
Verum eanon tâtum apud mcpotuerûr,
quin egoàpartibus arbiter dclertus pro
fecûda vxoreiudicauenm,vt fcihtct duas
intégras portiones ferre deberet, ratione
r-enuntiationis in eius fauorem farte. Nec
enim fimpliciter renuntiauerat prima foror,
fed demum pecunia accepta,ctfiin inftrumento
nulla pecunia farta effet mentio:fed
id quidem teftibus prefentibus côftabat.
Vnde ca renuntiatio fimplex non
erat, fed duo includebat. primum hareditatis
delata^ acceptationé. ôc fecûdum,ceffionem
eiufdem nominatim faftâm 111 fauoré
vnius ex foronbus.ex quo rcnuntta
re nô eo animo intelligitur,vt teîtiç foi'o*
ri accrefeeret, fed ei tantum proficeret renuntiatio,
cuius nomine farta eifet.fje*
cundum ea quadecidit Bald.in 1. fi artionem.C.depart.
vbi etiam Paul.Cafl.
plenius Alex. Ôc Imm.ôc Bal.m 1. paftum
dotali.quaft.S.vbi etiam Paul.quait.vlt»
C. décolla, ôc idem in 1. plane. §. duobus.
de leg.i. ] Vnde eo cafu fuccedi t corn.m unis
illa iuris régula,quod inportioncfimul
acquifita ius accrefeendi nuuqi.am
locum habet,preterquam in vitrtructu fimullegato[
l.r.fubfi.vbigl.ff.de viur,accref.l.aquâ.
infi.ff.quemad.fcrilit. arma,
ôcplené Bart.inl.recôiunft.deleg.j.] Lt
ita fecunda foror contra omnium Icnren-»
tia me authore vicit, duas portiones c tribus
fercns.Ethac incidenter dicta fint.
titêrc,ncc fc pro dominis rcrum hercditariarum
vel legatariarû geflcre. Atdiuerfum
omnino obtincre cenfcrem.fi iam îlli
adita hareditate vel agnito pcrceptoque
legato, illi iuri ob ccrtâ pecuniam numeratam
renuntialTcnt.Iam enim pro dominis
fc gcfsiffeintelligercntur.vndelaudimia
debercntur ôc ca quidem duplices.
Prima» quidem pro adita hçreditate agnitoque
legato, quas laudimias rachatus dicimus.Sccûdavero
quinti, quia interceffitpccunianumerataob
renuntiationem.
Et hecnoftra diftinrtio mihi aptimeprobari
videtur in l.ficutqueftionis.ff.de acq.
hçrcdit.ldcm dicêdum erit fi pecunia non
quidem numerata, fed promifla fuerit,
data in eam rem cautionc quam literarumobligationemappellarepbflumus.[l.
vlt.C .ad l.falc.} fiue intercedente ftipulatione[L
fi patronus.§.i.ff.dcdonat.]fiuc
promiffa fit ea per fimplex fartum [ I.34.
hocedirto.ff. de calumniat.] Hanc etiam
quaftionem, ficut ôc caterâs quas fupra
difeufsimus, iutelligito,vtfipro ifta renuntiationedata
fuerit pecunia numerata,
laudimia quinti debeantur. Sin data
fueritfpecies, rachatus tantum. Vtpatct
clarius ex his qua fupra in eam rem tradidimus.
Et ratione huius iam quafiri iu-"
ris, memini definitam à me côtrouerfiam
quandam inter duas ortâ fororcs.ôc compofitionem
noftra, licetnoftratesBlcfen.
les iniquam ôc iniuriofam exrftimarent,
fuprema tamen curia Parifien.fenatufconfulto
confirmatâ. Lis fuit huiufmodi.
Extabant eodem fanguinenata forores,
ad quas cuiufdâ propinqui infperata delata
crat hareditas. Harum maior natu
fua portioni renuntiauit. Idqueinfauorem
fecunde.ita vtilla per renûtiationcm
propriam nihilamplius in hareditate habuerit.
Nunc incidêre dua qua reftabant
forores, in eam controuerfiam, an fecundaduas
acciperepartes deberet.Idcôftanter
negabat tertia, inquiens renuntiationem
prima fororis non minus fibiproficcre
debere quàm fecunda. licet in illius
fauorcm fimpliciter farta ea renuntiatio
appareret.eo quod illa repudians nunquâ
fcimmifcuiiTct hareditati, de qua agebatur
: nec fe pro harede gefsiffet. ôc proindecontendebat
hancrenûtiationem vim
fimplicis repudiationishabere: vnde fuccederc
illam regulam communem qua dicitur,
renuntiationem ab vno ex coharedibusfaftam,nô
includere aditionem feu
Nono quafitum cft.quid defeudonomine
dotis puella dato, cum nuptui traditur.
die vt. 'j. eod. 14. vbi proprius eft
huius reilocus.
Decimo, quafitum eft, quidiuris fit de
firtitiis illis côtrartibus, qui fimulatc fub
nomine permutationis, aut alius cuiufuis
nominati vel innominati contrartus concipiûtur.
cum rêvera contrartus emptionis
celebratur. An ex illis laudimia quinti
debeantur? In qua quaftione ita paucis
concludendum cenfeo. quod etfi veritas
fit,contrartus denominationem ôc effertumfumereà
volûtate partium contra-

ARTICVL. OCTOG E S I M V S P R I M V S. 3i 7
hcntium jitavt qualis rcperitur contrains
de partium voluntate concepriis, faits
fitiudicandiis.[fecundûImm.ÔePont.
inl.Arifto.ff.dedona.&Can.in c.ad quxftiones.cxtra.de
rer.permut.]Iftud quidë
verum eft quoad iplas partes, quxin hoc
conuenerunf.non quoad alios,qui ex illo
contractu lardi poffunt:vt in fpeciepropo
Il ta. Q_uarc ex contractu ifto emptionis,
licet aho nomine velato,laudiraias quinti
deberi exiftimo, infpecto co magisquod
verb aftum fit, quàm quod fimulatc conceptum.vt
eo in loco teftatur Paul Caftr.
ditionem fcmel extitiffe: etiam quanuis
temporis momento non amplius,durauerit.
ri.fi quis.Cdeinft. ôc fubftit.] Nec fane
abfona eft aut inepta horum Citramontaii.
conlîderatio. Perpende itaque
apud tc.num confuetudincs noftrx Gallicans
innumerae, veliut laudimias, vendas
ôc rachatus deberi ob hominis murationcra
folum, ôc non propter ipfum contractum.
VtÔC fane pateremihi videtur
ex hisnoftris confuetudimbus, maxime
in §. 4.ôc 9.s.defeud.ôc j.eod.^.o. ôc 17. Ôc
ferc omnibus Gallorum feriptis confue-
Vndccimo, quœiitum eft, An ex folo tudinibus id ius laudimiarum,in cam for-
contractu venduionis à quo partes rebus niamdebitum dominis feudalibus often-
integris, id eft nulla adhuc fecuta traditio ditur: vtalienationepcr vafTallum facta,
nereceuerunt.debcantur laudimix quin­ teneatur nouus acquifitor, inftrumëtum
ti? Qjixqueftio ftatim à primo limineela acquifitionis domino exhibere,eidémqj
rc definita intelligi poteft,ex his qux in homagium ac fidem offerre. tum ôc inue-
terminis Ang. Paul. 8e Alex, in eam rem ftituram petcre,ac laudimias foluere. Nec
tradidere, inl.iurifgentium. §.adeo. ff.de in eam formam concepta reperias ftatuta
pact.inquientes,cx contractu iam célébra Italiaede gabellis,ab Vltramontanis ad-
to ius gabelle omnino foIucndum,ctfî côducta. E a enim de gabella loquu ntu r,qux
trahentes poftea ab co difceflerint. Siqui- fimpliccm contractus actum refpiciunt.
dem vtpnmum initus eft contractus,ius Vnde refte fenfit Bal.inl.i.quxft.4.C,dc
gabellae eft iam in eo qua-fl t û, quod à par- contr.cmpt.Ius foluendx gabclbe ratione
tibusin illius prauudicium refoluinon po côtractus,onus elfe conuëtionisfcu obli-
tuit.[arg.l.vlt. eod.tit. 6c Linfulam.^.vlr. sationis, non omis rei. ideo fifeo folui de-
vbi Alex. & 1. fi mulier diuerterit. ff.fol. bercjinloco vbi celebratus eft contracf us,
mat.Incuius dicticonfirmationemaddu- ôc uoninquoreâih contractum deducta
cit eo loco Alex. C ug. Ôc B al. in 1. ab cm - fitacftfeu tradenda vcnit-[Idcm inl.vni-
ptionc.ff.de pact. AngcLm j.quia vero.in ca.vbiconuen.qtficert.loc.da.promif. ôc
auth.denup.col.4.Bal.& Fulg. in l.pctês. in l.magis put04.illud.ff.de rcb.cor.]quâ-
C.depact.Àng.ôc Immo.inl.acta.ft.de rc uis ipfe fibi contrarius diuerfum tradide-
iudic. ] Qjuam tamen dccifioncm limitât rit.in l.multum intereft. col.pe.ver.prouc
Alex.in cit.^.adco.Nifiincontinentipoft ergo dicit ftatiitum. quem ôcco loco fe-
contractum recederent-[arg.I.plçrique.fl\ quitur Salic.fub fin.C fi quis ait.vel. fibi,
de n.nup.] Qjiando autem dicaturincon Etid cade caufa quo fraudibus obuiam
tinentirecefrura,not. Alex.in cir.§.adco. catur. Sed vtra fententia rnagis tibi pla-
& plenius in l.bonx fidei.e.Et eam fenten cuerit.non valdelaboro.conftatiusgabcl
tiam ferc fequutifunt Vltramontani.At larum de quibus loquuntur ftatuta Italie:
Citramontani, vtPctrus, ôccumfecutus onusefTecontracl:us,nonrei:at laudimias
Cy.inl.34. fed quia nomina.C.comm. às noftrasdc quibus agimus,onus cfTeprinci
leg.ôc Ioan.Fab.inft.de empt.ôc vend.fub paliter rei. Nam ôc propter rem ordinata*
pnne. fenfere verba confuetudinis in hoc funt,quod vel hinc manifoffe conftat,q> fi
attendidebere, ôc ciufdem effectum. Ni­ alienigenafeudum in comitatu Blefenfî
mirum vt fi laudimixjfeu (vt aiût vulgo) fitum diftraxcrit,ccrto certius eft laudi­
vendxdomino debentur, ob vaiTalli mui mias domino deberi. Nec ad ré facit quod
tationcm, feu nouam petitam inueftitu- in illius patria id ius minime debeatur,
ram, tune ex fola verbali venditione cas Nam, vt dixi, omnes irttroductxfupereâ
non deberi conftat,à qua poftea rebus ad- rc confuetudincs, loquuntu r de mutatiohucintegus
receditur. Qj.iod fî iu diucrfa nemanus, feu miitationc hominis:quae
verba foneteonfuetudo , dictctque illa q> verba fignificant tranfitum rei alienatae
lires feudalis velccnfualis vcndatur.dc- dedominio vniUsin dominium altérais*
beanturrenouationesfeuvendc:tumfuf- [vt docent Bart. ôc alij quos cumulât laf.
ficitrcs venditasfuiflç. quù fans fit con- jnl.maminiifsiones.dciuft. ôc iu.] Vnde

3i8 i TITVLV S SEXTVS.
non dicitur res alienata cuius non tranffertur
dominium. [vt eft text. inl.alienatum.ff.
de verb. fignific] At conftat iftud
velut per manus traditum ex folo titulo
fine traditione dominium non transferri,
cum traditio non tituluslit proxima ac
immediata caufa transferendi dominij. [1.
traditionibus. vbi id annotât Bald. C. de
pacï.^.per traditionem.inft.de rer.diuif. &
quod ad contractum emptionis pertinet,
expreffus eft tex. in l.fi ager.ff.de rei vendic.&Lferuum.C.eo.l.
quintus.ff.de act.
emp.l.quitibi.C.dehaered.velact.vend.l.
quipraedium.C.dedift. pigno. Plencinl.
quoties. in i.refp.C. de rci vend.] Et idem
in donatione traditum eft.vt eft cafus ibidem
in 2..rcfp.Idem(_quod magis dubium
eft)in permutatione, quae non nifi fecuto
implemento perficitur.[l.cx placito.C.de
rcr.permut.] Etgeneraliter receptumeft
ex quoeunque contractu. vel ftipulatione
resdebcatur illinc dominium abfque
traditione non tranlîre:adeo vt fi emptor
illius rei poffefsionem abfque domini traditione
adeptus fuerit, pro praedone habeatur.
[vt eft tex.in 1. ex ftipulatione. ff.
dcacq.polfef.]Etlîcubicontrariumreperias,
vt ex folo feilicet contractu citra traditionem
dominium transferatur, id pro
fpecialiiudicandum eft,ac in priuilegium
concctïum,vt ecclefiae.ôc ciukati.Q.vt inter
diuinum.Cde facroian.ecclef.]Donec
igitur contractus fuerit vltimafuiperfectionccompletus,non
dicitur perfectus.
Neque aîiquid perfectum accipimus, donecaliquid
addendum fupereft. [text. in
proœm.fforum. ôc in l.metum.§. fed quid
praetor.ff.quodmet. eau.] Qjiareinpropofitaquaeft.
concludendûarbitror quoties
partes ab inito contractu re adhuc intégra
rccediïnt, nullas laudimias deberi:
[quod ôcteftatur loan.Fab.inLi.C.quâdo
lic.ab empt.reced.]atquefecus elfe vbi
traditio effet fecuta, tune enim trâflatum
intclligeretur dominium. ideo ex ea mutatione
quaefitum effe ius domino feudali
con ftat,cui partes poftca prçiudicare non
poffunt à contractu recedentes. Qjiia(vt
inquit Bal.fuper rub. quidiur.fi poftalicnat.
vaffal, feud. récupéra.) non prodeft
vaffallo alienationis pœnitentia, v bi pœna
femel eft exécuta : quafi velit innucre,
vt eo loco ait P raepof.quod fera eft pœnitentia,
poftquamiusalteri iam quaefitum
eft. Hinc quodadius cômunefeudorum
pertinet, per cas rationes probatur coms munis doét. opinio, quod fi emphyteuta
rem emphyteuticâ, vel vallallus rem feudalem
alienauerit incôfulto domino, nec
tamen ad rei traditioncm procefferint, in
pcenam commifsi nô cadât. quia verbum
vendere eft cum effectu accipicndum [l.i.
§. haec verba. ff. quod cuiuf. lur. 1. fi per alium.§.
dotem.ff.fi quis cum quem inius
voc. ôc 1. aliud eft capere.ff. de reg. iur. eft
gl.fol.in cvlt.extra.de fpôfal.] Vnde perfecta
venditio non dicitur }nifi poft traditioncm
[vt inquit Specul.tit.de loc.§.nûc
aliquaqueft.07.pcr§.venditae.inft.dercr.
diuif. ôc hanc fentétiam fecutifunt Albe.
ôc Saly.inl^.C.dcin.emphy. pcrl.abcmptione.ff.de
pact. vbi hanc ien tentiâ confirmant
interp. E t Ioan. And.ac Paul.de
Laze.ôcBut.incpotuit.extra.deloca.Ôc
idem Butrug.conf. 37. vifopuncto ôc inftrumento
fubfi.ôc Alex.in l.fi a me.ff.ad
1.falcid. ôccon. i73.vifo themate. vol. 2.
Allegâtqj pro ea decif. 1. alienatum. in pr.
ff.de verb.fignifîc]E t idem in vafiallo,vt
dixi,quialienando feudum,eonon pnuatur,nifi
ad traditione procefferit. [ tex.in
cimperialem.§.callidis.ibi:ôc in alios trâfferunt.de
prohib.feud.alienat. per F eder.
vbi Yfer.Bal.ôc alij.&inc.i.Ç. autfihbellario.quib.mod.feud.amit.vbi
idem Yfcr.
ôc Aluar.Bal. in c.i.§.dcniq;. quae fuitpri.
cau.benef.amit.ôc nouifsime Z afin trac,
par.io.ôc Cur.iunior.4.par.in vlt.priuat.
caufa.q.i3.Alex.conf. 14. vifo diligcntcr.
ôc Guid.Pap.decif.Delph.q.i6r.fu*t etiâ
fubfi.Iaf. in cit.l.3. col.4/. quaeft.io.]
Sed intérim remouendus eft ferupulus,
quefcio maie habere multos, q exiftimât
contractum emptionis,ficut ôccaeteros,
folo confenfu pcrfici.Bal.ncmpe ôc caeteri
interprètes in 1-i.vbi gl.fing.de peric ôc
comm.rei vend.tradunt, triplicem effe cô
tractus perfectionem. Prima eft conuen-
tionalis,quaein verborum prolationeôc
confenfuconfiftit. Et iftud eft quodtotiesin
iure dccantatur,côtractus emptionis
elfe iurifgentium :ideo folo confenfu
perfîci. [inft.deobligat.ex confen. ôc de
emp.ÔC vendit.fubpnn. ôc l.i.§.vlt.ff.eo.]
Secundaperfectio eft obligatiua:quaein
producendaobligatione ex ipfo confenfu,quo
contrahentes mutuë m idobligâtur,quodex
bono ôc aequo vtiqueprçftari
oportet fecundum naturam contractus
confiftit: [vt patet ex §. vit. inft. de oblig.
ex conf.] T ertia eft exccutiua:quae'eft vltima
contractus ôcobligationisperfectio:
Verbum védere
cum ef.
feftum effe
accipiédurn
nimirum fe. cura traditione.
Triplex con
traâus perfcaio.

ARTICVL. OCTOGE
nimirum rei emptre acquifitio, quat non
nifi per traditionë fit, per iura fuprà à nobis
citata. Ethas duas vltimas contractus
perfec"tiones,nempe obbgatoriam 8cexecutoriam,refcrtgl.inl.perfectam.C.quâdo
lic.ab emp.dilced.ef t Se alia gl.qua; très
modos pcrncicnda; emptionis annotât.
inft.de empt.fub princ.in glo.i. Vnum nimirum
ex quo contrahentcs ab emptionis
contractu femel confenfu inito recederc
nô pollunt.[l.ficut.C.dcacf.8cobl.]
fecundum quem modum etiam emptio
conditionalis perfecta intelligitur. Secun
do, quâdo eft pura emptio, perfecta ca intelligitur,
8t tûc reipericulumadcmptoré
pertincre incipit. [ I.neccffario. in pr.ff.
deperic.&conu.rei vend.] Tertio,quando
res traditur : tune enim verc pcifici atque
im pleri intelligitur. [l.fi quis alienam.
tt.de côtrah empt. vbi ait Accurf.ante rea
lem traditioncm, emptionem ver'cperfectam
minime intelligi,iux tal.quoties.de
rei vend. & caetera iura fuprà adducta. 8c
l.fuis autcm.§.fi duobus. ff. de public, vbi
fi res vna duobus vcndita fuent, praeferetur
is cui tradita fuent, etiam fi alij prius
vaenicrit. Qjiam reg. in feudis etiâ locum
habere teftatur Bal.in ci. fub princ quid
fitinueft.N ot.Bu tng.in l.mamfeftifsimi.
C .de furt. 8c in Lis cui.ff.cod.]N am 8c fuprà
à nobis obi ter annotatum cft,rcm pro
prie non intelligi venditam nec alienatâ,
quaetradita non fucrit.[d. 1. alienatum.]
Iuxta quam veramacpropriamfignificationcm,hanc
noftram confuetudinem accipi
oportet, vt pote ftricti iuris, ac odiofam
neenon à regulisiuris communis exorbitante,
quo nomine inueftiturae quidpiampetidariueprohibetur.[c.i.$.fedeuâ
rcs.per quos fiât inueft.jE t harc fanb vero
vcrioraiunt,quantûhbet obtrectentpracticinoftri,
quibusperfuaderinon poteft
laudimias obhommismutationem 8c inueflituram
dcbcri:ideo negant traditionë
ca in re expectandam, fed itatim côtractu
per confenfu m abfoluto, cas deberi contendunt.
Verum,ad confundendam eorum
obflinatam ha?refim,nolomihi aliud
argumentum,quàm text.in §.ia.j,cod.At
dicesillum tex .agerenôdecmptionc,fcd
aliis contractibus. Lcuifsimum iftud eft:
nam tôt tantàqucfymbola habet ille §.cû
hocnoftro, vtnon latis videaminquodif
ferât. Nam praeterquam quod fub eodem
titulo collocati fint,ac fuper cadem re difponant,acin
eiusalienauonedclaudimiis
SIMVSPRIMVS. 310
domino debitis, vtrunquc à iure communi
exorbitarc conftat: tum videtur 8c illo
loco tolli dubitatio, quae hic fuboriri poterat
: nimirum, An in emprionis contractu
, fidei dimifsio ac hominis mutatio
rcquiratur,ad hoc vt debeantur laudimie,
ficut 8c in caeteris contractibus,dc quibus
in illo §. 12. agitur. qui etiam omnes contractus
alienatiuos complcctitur.8c quod
illic de emptione nulla fiatmëtio, id ided
quod in fola emptione pretium intercedit:
at cetericôtractus non in pecunia numerata
, fed magis in fpecic confiftunn
Quarc nô abs rcfuturum eft, vt vna pars
per aliam dcclaretur,8c dictum in vna par
tecenfeatur in alia repetitum. [vtdocet
Bart.in l.prxtor ait. 24. cm. ff. de vi bon.
rap.8c Butr.ck Imm.in ckm.faepe.de fiipl;
ncglig.prxlat. fuper gl.in verb.curam. 8c
idemfiar.in l.fanctio lcgum.ff.depœn. 8c
in 1.omnes populi.in queft.4.6.ar.pr.ff.de
iuft. 8c iu. 8c in 1. quemadmodum. §.hxc
verba.ff. ad 1. aquil. ] 8c id eo quod in vno
cafu deficit,per alterûfuppletur.£Barr.ôc
alijinl.i.^.i.rî.dcnou.oper.nunt. &l.i.§.
vnde qusritur.per illum tex.ff.de public,
videgl.in l.i.§. confequatur.ff.vi bo. rap.]
Nec eft quodrurfus inftes in iIlod.*§. 12.
cxpreffim emptionis contractum excipi.
N am tu tuo iugulaberis gladio.Ncc enim
exceptus fuifïct,nifi c génère régule quoque
tuifïct:que cft,vt generaliter ex quocunque
contractu alienatiuo per quam fit
dimifsio fidei, 8c mutatio hominis, domino
debeâtur laudimiae rachatus, excepto
contractu vêditionis, qui ideo excipitur,
quoniam côftat ex co rachatum non dcbcri,fcd
laudimias quinti:eo quôd in pre*
tio côfiftit: alij autem in fpecic. Nec enim
emptio excipitur ab illa gcnerali régula,
qiiacautumeflcx quoeunque contractu
alienatiuOjin quo fit dimifsio fidei, ac mu
tatiohominiSjdcberilaudimias. Conftat
enim ea régula etiam emptionem contineri.Sed
harc hactenus.
Quaeri duodecimo loco poteft, iuxta
praecedentera quaeftioncm: Sun contractu
emptionis non interuencrit quidem
naturalis traditio, fed per actus tâtum ciuilcs,
velut per claufulam conflituti, vel
precarijjfeu limilium,cx quibus poffelfio
transféra dicitur, an fi poitea contrahentcs
fponte ab huiufmodi contractu refiliant,
laudimie quintidebcantur?Kt videtur
casdebeh. biquidem perconftituturrt
vclprccariû tradita pollefsio dki poteft.
S h;

32o T I T V L V S
Nam cum venditor conftituitfe nomine
lx traditiôcfemptoris pofsidcre, traditio perhocconquac
fit per? ftitutum vercacquiritur.atqueetiam vc*coftiîntu
vel propria pofTefsio: ita vt etiam in ftaprecanu
ve- r r r. ,
ram acquiri tutum de poflcfsionibus loquens caderet
po(Tcf,ioné. [Cafus eft fing. in 1. ccrtc.§.i.ft\ deprecar.
per quem text. ita decidit Bal. in 1. ab emptionc.in
vlt.quçft.ff.depa&.&idcm fenfit
Bart. per cundem tex. in l.fi quis pro
emptore.fub pr. in vit. quaeft. vbi etiam
Immo.ff.de vfucap.Sc Bald.in c. r. §.item
inueft.de not.feu.facit tcx.in l.qui habet.
J.eum qui.ff.de precur.ck l.quod meo.vbi
late Alex.ff.de acq.poffef. & in c.accedés.
extra.de praeb.vide Butr. in c. cum veniffent.fub3.c0l.
de reft. fpoliat. Ang. Aret.
Se Iaf.in Zaftionum.mft.de aft.]HincIafon
d.Zaftionû.in col.prçced.tradit quod
fi in inftrumëto venditionis apponantur
verbaquibus vêditor conftituitfenomiiie
emptoris pofsidere, quanuis realiter
rem venditam non tradiderit, tamen ampliusconuenireeum
non poffe aftione ex
empto, vt rem tradat. quia venditor per
praediftum côftitutum ftatim dicitur tradidiffe.
Ôcideo ftatim à traditione liberatus
intelligitur, ita vt neceffe fit emptori
ager* rei vendicationc vel publiciana,aut
interdifto vti pofsidetis : allas fuccumberet.[vtnot.gl.incit.l.abcmptione.inglo.
vlt.in ver. côftituatur. ff.de pact. pro qua
facit 1. Iulianus.§.ex vendito. ver. poileffionem
ante traditam.ff.deaft.empt.] Facit
quod in fimili cauetur, fi emphyteuta
vel leudatarius rem domino irrequifito
alienauitjfipofteaeam redimat, dubitatum
eft an pœnam cômifsi euitet ? In qua
quaeft.Pau.Caft. [in l.i.§.fi rcm.ff.depof.]
docet quod fi venditor rem emphyteuticam
reipfa non tradiderit in nullam inciderc
pœnam.fecus fi tradidit vere velfifte
conftituendo fe nomine emptoris pofsidere
: cum venditor quantum in fe fuit,alienauit:quia
dominium Se pofTefsionem
tranftulit, & ideo in pœnam incidit quam
redimendo noncuitat.[Qjiam fentêtiara
nominatim confirmât lacob. de S. Geor.
in fuo traft.feud.in ver.cum pafto.de non
alien.& Mart. Lauden.incit.c.i.§. quid fi
vaffallus.&Zaf.infua.epitom.par.io.col.
a.num.4o,& Curt.iunior,parum cain re
fibiconftans,in20.quaeft.4.part.ex quib,
cauf.fcu.amit.eo motus fundamêto quod
fuprà rctuli, quod licet per conftitutum
inducatur fifta traditio.vcra tamen tranffertur
poffefsip.d.l. certc.de precar. &1.
S E X T V S.
quod meo.vbi Alex.& alij.ff. deacq.poffcff.ck
Iaf.inI.3.q.io.deiu.emphy.] Sqdvt
libère quid fuper ea re fentiam, aperiam,
nunquam mihi perfuadere potin huiufmodi
fiftas traditioncs omnino ipfum cô
traftumperficere,nec quicquam obftarc
quominus liceat partibus ab eo impunc
recederc, quafi rebus integris, ac ideo nullis
ex ea re foluedis laudimiis.Id enim pro
conftanti receptum cft,in ftarutis Se confuetudinibusinfpicicndam
eilerci veritatemac
ius commune. [Lpatcrinftituto.§,
vltim.ff.de capt. & in l.lex C ornelia.ff.de
vulg.vbicgregie Bal.ôc poft eum Alexùn
con.videtur fortaflc.col.2. vol.i. Se Abb.
con.Ï2.in hac caufa. ScpleneBart. & alij,
in 1. fi quis pro emptore. vbi proprius çit
huius rei locus.ff.de vfucap.C ano.in c.cir
ca.de cleft.] At in propofito cafu, conftat
ex traditioneper conftitutum fafta, non
elle veram, fed fiftam poiTefsiomsTranfia
tionem. [vt nominatim docet Bald. in la.
C.defuftrag.quam etiam illefiftam appel
lat,in l.i.C .pro dona.Idem B art.in l.i.lu b
princ.ver. quid fi do fundum pro arris. ff.
de verb.oblig.Cy.poft Pct.ml.i.quaeft.7.
C .quando hc.ab emp.difced.pro quorum
fententia eft glo.in l.Iulianus.§.cx vendU
to.fuper vcrb.precaria.ff.de aft.crap.J fa­
cit Ôcquod vulgo receptum eft, per actum Per a3umfi
fiftumius aliquod,nequedominij,neque & û
nulla ius
a c u u ; i 0 e
poffefsionis acquiripoile. [vttraditurin 1 P
l.emptor.ff.dcaq.pluu.arc.&inl.poft côtraftum.c0L3.fT.dedonat.Bart.
Se Bal.in
l.i.plus val.quod ag.quàm quod fimul.cô
cip.ck in 1. fi ex pretio. C. fi ccrt.pct.] Sed
conftitutum cum fit aclus fiftus, non poteftproducereeffeftum
qui fit contra vel
praeter régulas iuris communis.Nam licet
perconftitutû transferri pofsit vera poffefsio,
iftud eft iraproprie Se fecûdûqmd,
vtlogicè loquar,vndc conduionem huius
confuctudinis minime implcreintelligitur.Nam
régula riter traditum eft ad ira
plementum conditionis non fufficere faftum
ciuiliter.f_l.fi ita quis.§.i. delcg.2 .l.fi
dcicommiffum.ff^lecondit.CKdemonftr.
l.ex capartc5.infulam.ff.de ver.oblig. Se
1. vlt.ff. de his qui ven. œtat. impet.] C>jiae
rcs maxime procedit in ftatutis & confue
tudinibus, in quibus propria verborum
accipieudaeftintcrprçtatio.[argu.l.quod
conftitutiim.ff.de teftam.miltt.l.conttitu
tionibus.ff.ad municip.] E t quod pertinet
ad eam opinione doft.qui cxiftunant tra*
ditioncm per conftitutum, cffîcere vtre$

ARTICVL. OCTOG SIMVSP RIMVS. 3 4 ï
intégra non fit, quod ad euitandâ pœnam
commifsiob alienationcm feudi vclemphytcufeos,fanecommunisdoct.concluîio
eft in contrarium. Ita vt Aluar. [in c.i.
quidiur.fi vaiial. poft aliénât.] adfirmet
cam iniudicando minime elle admittendam,
tum quia nimiumdura atque rigorofa
vidcatur. [mxta ea qua* habentur in
$ .illud.qua* fuit pr.cau.bencf. amir.] tum
quia iura ifta municipaha adid folum re-f
ipexilïe videntur, quando valTallus per
veram traditionem fe feudo abdicafiet.
[vt pro bat text.in cap.i.quid iur.fi vallal.
poftahcn. îbi: Adquemcunqucperuencrit.&in
c.i.§.prxtcrca.deCapit.Corr. Se
in c.i.ibi.exutus beneficiis.de prohib.feu.
alien.per îreder.]Item & quia, vt ipfe ait,
loge magis deliquiffe videtur qui àfeabdicat
feudum per viam tradinonis rcahs,
quàm qui fi cte 8e imaginarie. [îuxta l.i.§.
h rcm.if.dcpof. & m eam fententiam allegat
bp ecul.tit.deloc.§. nunc aliqua. q.87.
.facit CK qua*idemdocetin§.i.in i.for.inftr.vcndit.tit.de
empt.& qua* not.Bart.in
l'praedia.ft.dQac.poUeil.quam ctiampartemfequutus
eft Guid.pap.decif.46. An
emphyteuta. & pienius m qua*!!. 101. fi
quis rem ernphyteuticam, & not.Bald.in
tit.quib.mod.feud.amit.vcr.aut fi libellatio.bali.in
I.3.L deiu.emph. quo loco adducit
Pctr.lacob.in tit.de att.in rem qua*
pro re emphy t.] Nam licet v bi authorita-*
telegis,& ficipfo iureabfquehominis facto,ht
dominij tranilatio.[tîcutin l.vl.C.
de facrot.eccle.]vclpac~to legis commilloria*,aut
addiftionis in diem, aut înftitutione
haeredis, vel legato, non fit neceffana
apprcheiifio reahs: fecus tamen in aliis
actibus fiue contraclibus in quibus rcs ca
ditincommiifum, cum femper pênes ven
ditorem remaneat faltemdetcntio.[vtait
Bart.inl.creditorcs.de pignor. &d. Pctr.
lacob.d.titulo.]
Pwarinm à Csetcrumquoniam dccôftituto Se pre*
«ôftitmo ft&cano agimus,placct paucisannotarequid
diô«re. inter vtrumqucinterfu. Nam ckfcioplerofquc
ex practicis noftris non fatis in
promptu habere ternnnos hms-.quarigno
rantia efhcitvtin mille crroresquotidie
infignùer collabantur. Et vt familiarius
rem paucis expliccm :finge QUE fundum
fuum vendidiile aut pignoratle vel hypothecalle,
nilrefertjCuius tamen poflclsionem
actualc ac rc ipfa non tradit, fed conftituit
fc illud polsiderc ab emptorc vel
crcditorc cum quo contraint fimplicker,
velvt conductorem aut prccario.ficutin
fimilibus inftrumentis apponi folct: vis
noilc quid inter fe différant; ht quidem
quife per conftitutum vel vteonductorempofsidereconftituit,
facit vtomnem
poilefsionem qua* apud fe erat, in alium,
cuius nominelecôftituit pofsidcre,tranfferat.
[l.quodmco. Se l.qui pignon.ff. de
acq.poifei.l. fi pignus.ff. de pignor. a et. Se
Lquardam muher.ff.de rei véd.Jvndeconftituens
nihil omnino pofsidere, fed detinere
tantum întelligitur. Caeterum vbi
non fimpliciter tantum fed precano venditor
vel debitor rem luam pignqrans, fc
conftituitpofsjdercnomme emptons feit
creditoris,tunc ciuilem tantum poikfsionem
in emptorcm vel creditorem transfert-.naturaiem
vero apud feretinct [Cafus
eltin cit. 1. & habet.§. eum qui precario.
vbinot. ckinl.vlt.§. vlt.ff.deprecar.]
JQJIO cafu prodeft quidem illa adiectio
quâ faciunt notarij in inftrumentis fuper
lus rebus cofe£tis,quod liceatemptori vel
creditori rem propria auctoritatecum vo
luerit ingredi. Q\ia* claulula fuperiore
cafu efiet fuperfhu. [ Ita adpofue tradit
Bart.1nl.cred1tores.1n 2.pr.quseft.Ôt fub
finem 4.C.de pigno. ckinl. Cellu&.in3.
col.ff.de vfucap. i J
aul.dc Calt.in cit.l.qui
pignori. deacq. polfel. Vide Se qua*idem
Jr~aul.in cam dnfercntiam annotât, con.
10.fi vera funt qua;in thèmate.]
Dccimotertio quaefitum eft, an ex di- An ex diftra
ftraclu deberentur laudimia;?qua*queftio âu debeanfere
cadem eft cum duabus proxinie dif- turlaudunic,
cufsis.Qjnbus repetius itadiflinguêdum
cenfeo cum Guil.ck Alber.in cit.l. ab cmptione.
ff. de pact. Nimirum quod aut rcloluitur
vcnditiocx conuentione abinitio
facta in iplo contractu : Se tune nihil
domino feudali deberi certum cft. Nec enimmeraac
pura creditur huiufmodi alienatio,
cum res in emptorcm irreuoeabi
liter non tranfient [ 1. in diem. ff. de aq.
plu.arc.] Qjiinimo nifi emptor faciat atque
impleat quodinprima conuentione
a ctum cil,ex ca potelt conueniri. Vnde fi
ille contractus etfectum fuum non fortiat
ur, ac,qu od dicitur, in effe non producatur,cx
co nihil débet conlequi dominus
feudalis.[arg.l.lex vectigah.rr.de pignor.
l.cumpolt.$.patronc.ff-dciu,dot.l.quircs
fu b pr. ff. defolut. ibi harum enim rerum
folutio non poteft nifi ex euentu hberare
fed quo cafu certum eritrtmancreeas.jln
quam rem adduco communem dccr.doct.

322 TITVLVS
praefertim Paul. Caft. Se Alex, [inl. qui
Koma'.'j.flauius hermes.ff. de ver. oblig.]
inquientes, fiius aliquodcx côtractu debeiur
tertio, non poteft illi acquiri antcquara
fuerit acquifitum partibusprincipaliter
contrahentibus. Vnde côcludcndum
arbitror fi contrahentibus ex contractu
quem gerunt ius non fuerit irreuocabiliter
ac perfeetc quefitû, vt quia forte
ea ferat contracf us natu ra, vel quia innominatus
eft, ideo locum habeat pœnitcntia,antequam
res vtrinquetrandantur[l.
fi pecuniam.ff.de condic. ob cau.l. ex placito.C.
de rer. permut.] vel quia ab initio
fuiffet pacf um refolutiuû appofitum,vt
addictionis indiem, vel legis commifforia*,
quae contractu m ipfo iure refoluunt:
tune his cafibus nullum tertio,vt potedo
mino fcudalijius queritur ex ipfo contracf
u refoluto, vel ex pœnitcntia, vel ex illis
pactis refolutis. Tune enim contractus
perindc habenduseft , aefi nunquamgeftus
fuiffet. [d.l.ab emptione.vcr.nec quic
quaintereft.ff.de pacf.ck I.1.&2.C. quandolicabemp.difc]
Qjiinimoidco Guil.
Se Alb.recte ccnfuerunt,fi que ex co contractu
ita refoluto folute fint domino feu
dali laudimiae.locum effe repctitioni,condictione
eius quod indebite folutû eft, ac
velut ex caufa ceffante. [ l.i. fub fi.Se 1.3.$.
fi libcr.ff.de condic.ob cauf.In quam rem
citant opt.tcx.in 1. ex hoc edicto.§. vit. Se
penul.cum l.feq.dcaliénât.iud. mut. eau.
fac.]Et ha*c quod ad primum huius diftin
ctionis noftra* caput pertinet. Caeterum
vbi in huiufmodi contractu nullum talc
pacf um intcrucnerit,aut nulla conuentio
contractum refoluens appofitafucrit, fed
pure ac fimpliciter vcnditio facta fuerit,
verum ex conuentionc partium poft perfectam
venditioncm inita,ipfc contractus
refoluitur: tuncfubdiftingucndumputarem.
Nimirum quod aut illa conuétio de
refoluendo contractu facta eft rebus integris,id
eft ante traditionem realcm vel
ciuilem, Se tune obfctuandum eft quod
in prcccdctibus duabus quaeft. definitum
eft, vt nulla* debcantur laudimiae: Sin autem
res non amplius intégra* fuerint, vt
quia ad traditionem proccffumfit,tum
traditû eft dominum duplices laudimias
côfecuturum, videliect ex primo contractu,
cum pcrfectusacabfolutus fueritfccuta
nimirum tradi tionc.[1.2.C .de donat.
qua*fub mo.6cl.cum pr.^.rogo. Se §.fidei.
deleg.2.]ltem dediftractu,feurefolutio-
S E X T V S.
ne, cum fiât ex noua caufa. 6e ita cenfenda
eft alienatio noua, [vt probat aperce
tex. in 1. ab emptionc.in fi. Facit l.fi à me.
ff.adl.falcid.] PcrquamibiBart. Se vterquelmmQ.deciduntquodfi
vaffallus feu
dum,vclcmphytcuta emphyteufim vendiderit,8e
poftea redemerit, non dicuntur
rem pofsidere, co iure quo pofsidebât antiquitus,
ita vt nouus omnino contractus
videatur.[dc quarre vidcfeudi.in ci. quid
iur.fi vaffal.fcud.alien.rccupcr.Sf que fuprain
praeccd.duabusquaeft.tradidimus.]
Vcrum,quoniamincidimusin pactum
legis commifforiae 6c addictionis in diem,
videndum eft quomodo in vim illorum
refoluatur contractus, tum Se quomodo
concipiantur. Et fane certum eft pactum
legis commifforiae ita concipifolere, vtfî
ad certum diem de quo inter partes conuencrit,
pecunia foluta non fuerit, res inemptafit.[1.2.ff.deleg.commif.]
Pactum
<
autem addictionis in diem ita fieri folet, fi ^u 0'^"

ARTICVL. OC T OGESIM VS P RIM VS.
cmcrat dimidia prctij parte foluta:adierta
eaconuentione, vt quod fupererat de prc
tio intra annû folueretur: quod fi fartum
non cffet,rcs effet inempta. Contigit cm.
ptorem in exolutione pretij eo anno ceffaflc,
vnde refolutam fuiffe venditionem
conftat. Atdubitatio ortacft fuper laudimiis:
petentc domino fcudali eas ex illo
diftraétu fibi folui. Et fané duaextitcre
in eam rem do cl. opiniones ôc ea diuerfa*
magnis rationibusac legum authoritatibusfulfita.
Prima eft, eorum qui exiftimant
huiufmodi parta quantumcunque
fiant per vcrba direrta Ôc ipfo iure contractum
cui adiiciuntur refolutura,non tamen
ipfo iure refoluunt nec dominium
transferunt. Nifi fint parta legis commifforiae
& adiectioms in diem : in quibus illud
obfrequcntiam fpecialiter eftconftitutû.
Tum quia italegiflatonbus vifum
eft.vtdicunt Bart. & Ang. in Li.ff.de donat.
Igiturdiuerfum in aliis partis mdicâdumeft.iuxtal.i.adrnunicip.
& l.i.de thc
faur.lib.u.C Qjiefentétia probatur tex.
inl.pen.de adil. cdic. vbi vcnditum crat
p radium ea conditione atque lege, vt fi
emptori intra certum tempus ncgotium
difplicuiffet, res inempta eilet. t tfi locus
fuerit côditioni, vt quia rem emptori difplicuifle
contigerit,non tamen ipfo iure
refoluitur contractus,fed artione redhibitoriaagendumfenfit
lurifcon.Inidem
eft tex. in 1. fi hominem. ff. de vfucap. vbi
partum adpofitumfuit verbis dirertis ad
contrartum ipfo iure refoluendum tendentibus,
& nihilominis ipfo iure dominium
non retransfertur eucnicntcconditione
contrartus refolutiua.3.tcx. eft. in 1.
fi cum precibus, de rcr.pcrmut. vbi fi ex
contrartu permutationis tranflatum fit
dominium, ôcrcspcrmutatapoftmodum
venditurtertio, fi nonferuanturparta in
permutatione adpofita,agi non poteft
contra emptorcm ôc fie côtra fingularem
fucceiforem. [l.i.§.fi hàres.ff.ad trebell. 1.
vlt.§. vlt.de contrah. empt.l. aris ahen. C.
dedonat.l.vlt.§.harcd. art.]etiam fi obligatio
perfonalis contrarta fit per refpe-
•rtum,vtaiunt,adrem,trâfeuntcmadfingularis
fuccefforis perfonam [Lquadam.
$.nihil. intereft.ff. de eden. vbi ca Iaf. ôc 1.
cum ha'reditas ex caufa fideicommifsi. ôc
l.fi hares inflitutus.§.vlt.ff.ad trebcl.Pôt.
ôc alij.inl.quac neptis.ff. de acq. hared.]
Vnde executio inftrumenti garentigiae
velfententjae petinon poteft contra fin­
gularem fuccefforem.[ vt eft gl.in l.calege.C
.de condic.ob cauf. rcfcrt.Bal. in 1.2.
perillum tex. C.fi aduerf. cred.]Quarto
quodrefolutiocôtrartus eius naturecenfetnr.cuius
eft îpfc contrartus, [ Bart.in 1.
Se ideo in pi.ff.decôdic.furt.] vnde quando
ex folo contrartu transfertur dominium
finctraditioncjita refoluto tali contrartu
retransfertur eius dominium abfq •
rctraditione. Facit l.vlt.C. de lega. mnrta
gl.in ver.remanétibus ôc queco loco not:
Bart. Ôc alij.] j.licet cauia tranflationis
dominij ceffet, tamé ipfo iure dominium
non retransfertur l.i.in fi. ôcl. pen.ff.de
condirt. fine eau. vbi quando ahquid datum
eft ex caufa légitima fi poftea iliacau
fa redeat ad non caufam, locum nô habet
condirtio finccaufa.vnde perfpicuum eft
dominium ipfo iure non eiie rctrâllatum.
nam condirtio fine caufa domino non datur
praterquam contra furem. Obquas
rationcs campartem fecutus eft Accurf.
in planfquefuisgloflematibus. [inl.traditionibus.Cdepacl.fi
ager.ff.de rei vêd.
l.cômiiloria.C.de pac.interempt.ôc vêd.
Li.ff.de donat.l.ab emptionc.ff.de part, ôc
in Li.perillum tex.Cdeiur. ff.donat. ôc
Bart.in Li. de donat. ôc in d.l. fi hominem
ff. de vfuc Qjiod ôc latius profequitur
Alex, in con. 10. videtur fortafie vol. i.]
At in contrariam fententiam à plerifque
itum eft, vtidfpecialenon fit in partis legis
commiffona; ôc addirtionis in diem,
fed etiam in aliis omnibus vim refolutiuam
habentibus.Nam ôcin farta fpecieà
nobis propofita,ea partio interpofita crat
vt fi quod fupererat precij intra annum
folutum non effet, vult atque confentit
emptor vt ea venditio nulla fit. In qua
claufula qui hanc opimoncm funt fequutiduo
potifsimû verba annotarunt. Primum
verbum (_fit)acverbum(nulla)quaî
côtrartus refolutioncm ipfo farto important,
[fccûdum Bal.in Li.col.i6.de fecûd.
nup.Ôc in l.fi qua.ad tcrtul.]T um ôc verbum,nulla,iûrtum
verbo, fit,intelligitur
quoque ipfo iure fine Jbominis farto : ita
vt iudicis fententia minimerequiratur ad
refoluendum contrartum. [ vt eft gl. in c
innotuit extra.de clert.Tertio, Se ei claufule
fubiungcbatur vt fi pretium ftato die
folutum non effet, venditio nulhus valons
ac effertus eilet, quae vniuerfalis negatiua
omnimodam nullitatem importabat
etiam ipfo iure. [l.fi quis bempronium.ff,
dchaered.inftit.ôc Lnon dubium.in fi.C

de leg.l.cumhi.§.fi in annos.ff. detranfac.
vtin fimili dicimus de dictioneilla nullatcnus.vt
eft gl.in auth.fi qua mulier.C .ad
velle. ] E t intérim aduertédum eft ca verba
addita fuifle cum côtra&us adhuc effet
in ficri, vt dicitur,nec adhuc abfolutus effet
à partibus,ncc vllûillis ius adhuc quçiitum
& ita rebus integris. Vnde aducniente
conditionc refolutiua, nempe non
exoluto fua die pretio, titulus redditur
rétro nullus,vnde traditio nuda remanet,
acfinecaufa &dominio.[per ea quae vult
Bald.ck poft eum Saly.inl.traditionibus.
C.dc pacf.]Tum & fi verba directa ac refolutiua
confideres, inuenias eadem cife
cum his quibus concipi folent pacta legis
commifforiae: nempe, fi pretium folutum
non fuerit, res fit inempta. vide Bal.in l.ea
lege.C .de condic.ob cauf. in 3.C0I. eft tex.
inneuitabilis meo iudicio, in l.voluntate.
§.vlt.ff.quib.mod.pig.vcl hyp.fol.vbi palet
quod ex fola reicifsione tituli,retranffertur
dominiû inantiquum dominum;
probatur item ea op.ex l.vlt. C.de leg.
vbi rei legatae dominium quod reuerfioni
poft tempus fubiectum eft,ipfo iure ad
dominium redit: & ex 1. fi cum venderet.
in pr. ff. de pignor.act.vbi fi creditor cui à
debitorercs pignoridata erat eam alteri
vendiderit,patto adpofito,vt fi debitor
pretium emptori redderet, ei licerctrem
fuam recuperarc-.illic cautum cxtat,quod
ex huiufmodi pacto liceatdebitori oblato
precio rem fuam vcndicarc,eo quod ex
talipacfo dominium incumipfo mreretransferatur:
quâuis iftud paefum non fit
legis commifloriac,vt not.gl.in d.l.ab cmptione.ff.depact.[Dequa
re videto plene
Fran.Curt.cô.ii.LuciusTitius.ôc Paul.
C aft.in d.l.fi cum vendcret.ôc in Li.invlt.
col.ff.de donat.& côfirmauit. in l.qui abfenti.^.i.ff.dcacq.poffef.
&in l.fi hominem.ff.de
vfucap. vbi ait ex paclo rcfolutiuo
contractus rctransfem dominium,
ipfo iure fine traditione,fi véditor erat do
minus: eo quod pacto legis cômifforiac &
addictionisindiemafsimiletur,liceteo lo
co Bart.de ea re dubitet. E t tandem Paul.
C aft.in l.fi ita quae §. ca lcge.ff. de verb. oblig.col.
2.vbidocet quod fi conuenerit
vt venditio vel donatio feu traditio pro
non factis habeantur, fi quid factum non
fuerit : tum ad fimilitudinem pacti legis
commifforiae, dominium ad venditorem
reuerti vel donatorem.per d.l.commilforiae.candcm
fententiam cum Paul, fecuti
TITVLV SEXTVS.
funt Butrig.in d.l. traditionibus. C y.in 1.
vlt.in i.quaeft.C.dc reb.ali. nô alien.Saly.
inl.ealege.in i.& vlt.oppofit.& Raph.in
d. 1.1.in vit. col.ff. de donat. motus ea ratione
Dy.quod ficut dominium fine caufa
transferri non poteft.l. nunquamnuda
ff.de acq. rci dom. ita etiam in annullationefeu
refolutione contractus non poteft
idem fine caufa retineri. Nam iifdcm iuris
rcguîis contineturrefolutio côtractusac
ciufdê confcctiod.ab emptione.ff.depaft.
Ita Ioan. de Ana. in c. conqueftus. col.4..
fubfi.devfur. & Ang.Aret.in§.vIt.inft.
quib.mod.toll.oblig. & Iaf.con.iz8.videreturin
praefenti.vol.4.vbilatifsimceum
locum difputat.refpondétquc adea qua:
in contrarium obiiciuntur,illum tu videto
& iudicato. Nec enim mihi fatiseftin
promptu quaspotifsimûfcquarpartes.] A n
Decimoquarto quaeri poteft, quid iu- ditione mû-
ris fit fi vaffallus feudum quidem vendi- tih debeâtut
derit, fed inutiliter. An ex cavenditionc lau

ARTICVL. OCTOG E S I M V S P R I M V S . je/
tcx.in l.filio.§. contra tabulas, ff.de inoff.
tcfta. Ac non folum qui pcrcepti funt.fed
ôcqui pcrcipi potucrunt,[vt elt gl.fing.in
l.patn,pro fiho.ff.de minor.in ver. cum
fruftibus. ver.itc ex diuerfo.] F ingère potes
ôc cxcmplum in filio, qui viucnteadbuc
pâtre, illius feudum vcndidit-.nedum
enim huiufmodi venditio nulla eft, fed ôc
filius à paterna fuccefsione tanquam indi
gnus repcllitur. [îuxta l.quidam. donationcm.cum
l.feq.ff.de donat. Ôc 1.2.ff. de
his quib.vt indig.] Similitcr ôc incontraftu
emptionis, in quo dolus dans caufam
côtraftui cum redditipfo iure nullum.[l.
clcgâter.ff.dedol.Jltcmin alicnationc ab
vxore fine confeniu mariti confiante matrimonio
faftaquaenonfubfiftit. [vt fup.
defta.per.§.2.]Qjiçftionis eftigitur,ancx
huiufmodi inutilibus contraftibus debeantur
laudimiae. Qjjae fane dubitatio
penderc vidcturcxalia queftione.Anqui
feuduminutili ac nullo contractu vcndidit,pœnam
pnuationis incurrit ? ht videtur
incurrerc ex theona bart. communi
Doft.fcholaapprobata.[m I.continuus.^.
cum quis.ff.de verb. obhgat.] Qjiae eft çp
quandointereft ilhus,cuius fauorceltactus
prohibitus, ne aftus ille de fafto fiât,
quia ex huiufmodi contraucntionc fafti
laeditur.tuncob huiufmodi aftûlicetinutilitergcftû.imponiturpœna.
[ Qjiod ôc
rurfus docuitidem Barto.in l.vbi taiepaftum.in
vlt.col.Cdetranlaft.] Per quam
theoriam Franc.C urt.iunior in traft.feudorum.4.par.
qusft.i7.concludit q> fi feu
dum fit in alium tranflatum etiam percôtraftum
nullum ac inutilem,locum habcat
pœna priuationis feudi: vnde ôc Arc.
con i8.vifa ôc difcufla.tradit quod fi quis
prohibitus fit ex dilpofitione teftatons
rem alicnarc: fi vtiqj ahcnauent,hcct inutiliter,
incidit in pœnâ pnuationis. Qjuibus
argumentis idem concludendum videtur
m propofita quaeftione, vt ex quocunque
venditioni!. feudi contraftu liect
nullo laudimias dominis debeâtur, quae in
locum pcenae priuationis fubrogatae funt.
' Faciunt tamen pro contraria fententia
duo fortifsima argumenta. Primû, quod
verbum venditionis abfolutc prolatum,
venditionem quae ex defcftu folennitatts
nulla eft, non comprchcndit, [ I.4. §. condcmnatum.ff.de
rc.uid. ôc d.l. continu us.
$.cum quis.ff.de vcrb.oblig.] quactiam
rationemotus Aluar.inc.i.iubfin.princ.
quid iur.fi poft ahcn.vaff.few.recuper. cre
didit vaffallum inutiliter feudum alienâtcm.pœnam
priuationis minimeincidere.
ôc Bal.in fimilicafu.in 1.2.col.i.in ver. ex
praediftis. C. de epif. audien. Sccundû, id
vulgo receptum eft, vt quis incidat in pce
nam non fufficere rem de fafto fieri. [ 1. ca
quidem.C.fi mancip.ita fucr. alien.ôc d.l.
conr.1nuus4.cum quis.de verb.obligat. ÔC
ibi Aret.in 3.C0I. rationem cam reddit, q>
venditio nomen fit iuris: vnde venditio
quae nulla eft, non intelligitiir effe venditio.
Qjto etiam arg. Ang.praemiffainqueftionem
diffiniuit, conf. 16. fuper punctd
fuperfcripto.antcpenul.col.inquiens pœnam
alienationis quae alienanti contra teftatoris
prohibitionem imponiturjocum
non habere fi alienatio fit nulla acinutiliter
fafta.[vt eft fing.decif.Bar.in l.non pu
tauit. §. non quauis.ff. decoutrah. cmpt.J
Vnde fi ftatuto cautumextet, vt qui cedit
aftionem nobili muiftetur centumlibris,
intelligi d*bet de cefsionc rite fafta,
acnon inutili. Qjiamungularem traditionem
trahit Alex.de Immo. confi.104.
ftatutum loquens.col.z.vol.i.ad propofitam
noftram q'uaeftionem, vt nimirum ex
venditione inutiliter contrafta,nullae dcbeanturlaudimiae.
Nam ôc ftatutum difponens
gabellas deberi ex contraftibus,
intclligêdum eft omnino de contraftibus
vahdis.non deinutilibus. [Etita videtur
tcx.in l.i.C.deeunuch. quem inhoeexpendunt
ibi Bal.Ôc Salic.Ôc iftud idem decidit
lo.Fab.inl.i.C.quandolicabempt.
difced.ôcBart.Alber.Bald.Paul.Corn.Ôc
Iafi11l.vl4.pen. C.com.dcleg. Idem Bal.
ôc Iaf.L34.Nerua.ff.deacq.poif. P011 tan.
con.78.licetcômuni nue «.luar.ôc Prasp.
in ci.verf.fi quis feccrit. quo tempo.mili,
Guid.pap.decif. Delph.290.quidain vendidit.ôc
nouilsime fely.ôc Dcc.in c.extcnore.cxtr.de
rclcr.ôc idem Fely.in ccetcruin.deiudic.col.pen.ÔC
idem îurfus Uec.
inLi.nu.34.C.deeden.ôc Alua.m 1. Paulus.ff.de
verb.fîgnih] Qjiiiomnei hanc vl
timain fequuntur opinionem, ôc mcoiudicio
veriorë: licet mdgis placcat, cam hac E t c^ tr ^
adhibitadiftinftiouctemperarc, vt fiqui- n uu 0 i c(,
dem alienatio ptohibita lit fauore pcrlo- prohibition»
nae.qualesfunt minores qui ob artatis im- ^uorc per-
,7. 1 1 r J loue factarn.
bccilhtatcm res immobile* line deercto a- | w d' i m u s *
lienare nô po flunt. [ v t in ru b.de reb.nnn. non deberi.
fincdecr.non alien. 1. lex qua; tutores. C.
dcadmi.tut.ocl.fi curatorem.C.dcintcg.
reftit.] ôc 111 vxorc, quae prohibetur res ahenarc
fine mariti côfcuiu, ôc in fmuhbus
X

3a

ART I C V L. OCTOGE SIMVSPRIMVS. 327
ratirefcindatunan ratione huius refcilTionis
dcbcâtur laudimiae" Et quo paucis iftâ
dubitationem tollamus, perpcndendam
ci fundamento comprobatur. Primum»
quia caufa ex qua reloluitur vcditio,prefupponiturcxtitiffccknataeffc
vnàcum
ante omnia exiftimo cauiàm refcifsionis ipfo contractu.Non mirum itaque fi ex il
contractus. Siqnidem ex noua ac fuperue larefolutioncex caufa praeexillentcnon
nicntinecnon voluntaria caufa refcinda- debeantur laudimiae. vt eft fimilis decif.
tur venditto, tum firmam ftare opinor cô Bal.in l.vlt.&.fçd quianoftra. Ç.comm.de
clufionc fuprà à nobis traditam, vt co ca­ leg.v bi refert quod fi extet ftatutum,quo
fu tam ex contractu, quàm diftractu de- teneatur valfallus ius aliquodfoluerc dobcantur
laudimiae : Ôccaeidcirco dupliccs, mino loci,pro quolibet côtractujfi poftea
vtnuper oftëdimus in materia diftractus. illum contracf um à vaifallo geftqm refol-
quaeft.13.At vbiex caufa axitiquaipli con ui contigcritjtunc ita diftinguendum pu-
tractui inhaerente, ac ncceilana fit refciftat: aqtcontractus ille refoluitur vt inuafîojhic
opus hic labor eft, in eo enim capilidus, & tune nihil debetur: quia poteftas
tc tota propofitae queftionis conliftit dif- euictionis tolliteffecf umacquifitiqnis. [1.
ficultas: quaepro cafuum dubiorum mul- fi poftulante.ff.ad Trebell.j Aut refoluitiplicitatc
in diuerfas fcinditu r partes. Igi tur ex caufa rctranfUtionis, qua;ipfi con­
tur videmus vt plurimum vëditiones re- tractui inhaerebat, puta in cafu confuetu­
. fcindi:primo,expactoleeiscommiuoriae
disvenditio- vel adicctioms in diem, aut alio aequipolnes
refcindi. lente, vt proxinfc diximus: & plcnius infra
, de retractu. Secundo, ex pacto de retrouendcndo,dequoinferius
videbimus,
dinis, quaintroductumeft, vtquiproximior
fit c generc venditoris,pofsit rem alienatam
oblato pretio rctrahcrc.Dc quo
in c.conftitutus.extr.deintegr.reft.& tûc
laudimia;,ex eo diftractu pulla; debentur.
in duobus §§.fcq.'i ertio,cx caufa inhaerê- Alterumfundamêtum eft, quod refeif-
%c ipli côtractui, de qua mox diccmus hîc. fiones qua; ex hac caufa fiunt, procedunt
Q^uartOjCX beneficio. 1.2.Cderefc. vend, ex caufa necelTaria, & veluti ab inuitis
quando feilicet tes vsnit minus dimidia extorquentur:& proinde nulle ex his de­
iufti pretij. Qjùnto, ex beneficio reftitubentur laudimia;. [&ita decidunt Doct»
tionis in integrû.Sexto,cx iure retraétus. poft Guill. in cit.l.ab emptione.& B arto.
Delîngulis itaqj fpeciebus refcifsionis cô in 1. & ideo.ff. dccondict.furt. arg.l.vlt.ff.
tractus nobis difpiciendum eflet, nifi iam de litig.ck in auth.eo.tit.§.i.col.8. & l.pcr
depluribus ex illis fuprà vidiifcmus.Nâ diuerfas.C. mand. Facit in eâ decifionem
à nobis proxime tractatum eft de diftra­ l.quidam.ff. famil. hercif. ibi : Et mihi victu,
qui fit ex pacto legis commifforia-ac detur non debuiffe.hi enim ad duplae pre-
addictionis in diem. item de pacto de rcftationem non compclluntur qui fponte
trouendendo. hic de tertia fpecie agimus, fua diftrahunt. Qjuibus adde qua; mox in
quae nimirum fit ex caufa înhaerentc ipli feq.qua;ft.dicemus:qua; pertinet adquar-
contractui, quam dupheem fecimus, votum modû refcifsionis contractus,de quo
luntanam vnam,altcrâneceflariam.quod nuperdicebamus.]
ad voluntariam pertinet, iam eft expeditum.
Qjiod ad neceffariam, D0ct.1nl.ab
,\ • r • r n ... An refciûa-
Decimofeptimo quaehtum effquid iu- n e côtraftu, ris fit de ea contractus refeifsione qua; fit ex 1.1. c. de
emptione.ff. de pacf .confentiunt, vt cum ex remedio 1.2.C .de refeind. vend, vt pu- «-f.vend.de-
coiuractus femel perfectus ex caufa necef
r ai
ta quando refoluitur venditio ob decc-^"^" ~"
faria ipfi contractui à principio inhaeren- ptionem vitra dimidiam iufti precij ? Et
terefoluitur,vnatantum gabella debea- huius quidem quaeft. deffinitio tota pentur
: feilicet pro contractu tantum, nulla det ex refolutione proximae quaeft. qua
autem pro diftractu, feu contractus refo- conclufimus refcifsionem véditionëqua;
lutione. Qjuae resàmelatiusdcclarataeft fit ex caufa voluntaria ius laudimiarum
in prçccd.quaft.huius rei cafus extat,quê importare.Atfccusquaeex caufanecefla-
refert Bal.inl.fi praedium. ver.fcdiiûquid riafit. Vidcndumcftigituran remedium
de rcdhibitionc col.2 .C .de edil.cdi.v bi ait 1.2. C. de réf. vend, contineat caufam vo­
fifeum gabellam pro contractu acceptam
pro rcdhibitionc reftitucrenô tenen. At
quidem vcnditor cam emptori quifoluit,
reftituerc débet, cum & ille rem emptam
reftituerecompellatur. Qjiae dccif.dupliluntariam
an neceilariam. Qjrain rcmaxima
eft interpre. altercatio, aliis aliud
exiftimantibus. Nam Bart.tribus in locis
cam caufam voluntariam omnino crediditfin
l.fi rcs.ff.quib.mod.pig.vel hypot.
T 11}

3*8 TITVLVS
fol.ôc l.fi ex duobus.§.idem Marcellus.fr".
de in dicm addic. ôc in 1. in dicm.ff. de aq.
pl.arc.]motusilleea,opinor,rationcquod
contractus non intelligatur refeindi, mil
ex voluntate emptoris:cum in eius facultatefit
pofitum, quod decft c iufto pretio
fupplerc, Ôc ita fiet vt rata maneat venditio.Cum
itaqj ca refeifsio poteftatiuafit,
ac ex voluntate emptoris pendeat, nemo
eam neceflariam iudicabtt. Vnde ille infert
quod fi interea,id eft, priufquam agat
venditor ad contractus refcifsioncm, cmptor
rem emptam det hypotheca: vel pignori
obliget, aut aliquod feruitutis onus
imponat, omnia huiufmodi pignorû
hypothecarum ac feruitu tum iura,medio
temporeab emptore conftituta,non rcfolui
cum vcnditione,fcd ad primum ven
ditorem tranfire. [ôc ita fenfit Ioan.And.
poft an tiqu os do et. quos citât in ru b. tit.
de obhg.fol.in addit. ad Spcc. ôc Anchar.
in repetit.c.accelToriû.col.o;. de reg. iur.in
6.0c Alcx.con.4f.1n caufa vol.r.}lncontrarium
tamen itumcftà Bal. ôcSaly.in
cit.l.2.C .de rcfcind.vcndit.ôc ibi Alex.in
addit. fed fi Lu contrarius: qui exiftimaucrunteam
rcfolutionis caufam non volun
tariam fedprorfus ncceffariiefleinquicn
tes,quod licet in emptoris poteftate pofitum
fit, vel rem reftituerc vel quod dccfl
ex legitimo pretio fupplere:tamen ex necefsitate
ad altcrum horum obligaturex
natura contractus, qui cum fit bone fidei,
propter enormem deceptioncm quae in eo
interuenit reipfa vitra dimidiam îufti pre
tij,dc necefsitate rcfcifsioni fubiaect. Vn
de potius vt volunt confideratur id quod
eft in natura actionis reuocatoriae, quae ad
rem ipfam competit, quàm illud quod eft
in nuda facultatc fupplédi pretium. Qjiâ
rem confirmât Bal. adpofita fimilitudtne
de emphyteuta, qui primum pignorauit
emphyteufim ôc poltroodum cciiauit in
folutione canonis, vnde res in cômiifum
cecidit. Nam non praeterea quod voluntarie
ceffauit in folutionc, ôc quodin emphy
teutae po teftatc erat foluédi canoncm
emphyteufis dicitur ex actu voluntario
refolui, fed immo magis ex necefsitate à
lege impolita. Et ideo eo cafu ficut Ôc in
refeifsione venditionis ex d.l.z. magis eft
vt hypothece feruitutes ôc huiufmodiim
pofitiuaonera intérim in recôftituta, rcfoluâtur,cx
vulgarircg.l.ex vcctigali.fF.
de pignor.vbi refoluto iuredantisrcfoluitur
quoque ius accipientis. E t hxc fane
S E X T V S.
vltima Bal. opinio mihi magis placet: vbi
emptor ex necefsitate iudicij vt puta in
ius vocatus rem reftituere iubetur ;fecus
fi nulla vrgente iudicij necefsitate rem
fponte reftituifTct.Vndc vt cam quaeftioncm
fcmcldiffiniam, priorecafu, quando
feilicet emptor coactus rem reftituit ex
neceffaria contractus refolutione, nullas
deberi laudimias crediderim: pofterioré
autem cafu fecus.
• Sed iuxta hanc quatft.dubitari ctiam Pro modo
poteft, cû in hoc beneficio refcifsionis o- frppfejnwti
bligatio alternatiuc veniat, vel ad rei refti- ^"'deDerT
tutioncm, vel iufti pretij fupplctionem
fecundum opin.Bart.fcu quod vult Bald.
poftgl. in cit. 1. î.rcftitutio tantum fit irt
obligatione, fupplctio vero pretij, in folutionefeu
foluendi poteftate, ôc emptor
elegerit pretij fupplctionem, an pro modo
iftius fupplctionis debeâtur laudimiae}
Et rcfpondi deberi quoniam huiufmodi
augmetum pars pretij principaliscuiadditurcenferi
débet [l.fi conftantc.ibi, pactis
deredhibitione vel rctentione auilae
dotisiungendis veteribuspactis quarante
nuptias mita funt. C. de donat. ante nup.
inl.ctiam.C.deindot. ibi, Confequés eft
etiam id quod additamenti tantum caufa
datum eft, eadem actionerepetatur. ôc in
auth.aequalitai.C.dc pact-conuent. Idem
in l.intcr foccrum. cum inter.ff. depact.
ôcdot.]
Decimonono quaercndumeft,quid iuris
fit de contractu deficictevt qui ob non
folutum pretium cuanuit:fingc,Sempronium
Titio feudum vcdidillc pretio quidem
non foluto, fed habita fide de illo. tû
poftca Titius eo forte inopiae effet redactus,v
t non haberet vnde promiifo pretio
fatisfaceret, ab ea vêditione vitro citrôq;
fcft fponterccelfum:quefitum eft an ex co
côtractu qui effectum non habuit, aliquae
domino debcantur laudimiae? Item,an ex
refolu tionc volûtana? Qjia in rc animaduertendura
eft ante omnia, qj cum fides
de pretio habita fit, id in caufa eft vt ad
emptorem omnino tranflatum fit dominium
ex eo contractu: fecus fi nulla fuper
pretio conuento habita eiletfides.[§.vcnditae.inft.de
rcr.diuif.l.quod vendidi.ff.de
contrah.cmpt.] Et quodad rem pertinet
videbatur nullas deberi laudimias,quafi
eontractus ex caufa neceffaria refoluatur,
videlicct quiacerto die vti côucnerat pretium
folutum non eft. vnde vendiron licet
rem fuo iure vendicarc fccûduin opin»

ARTICVL. OCTOG SIMVSPRIMVS. 320
Ioan.ab Accurf.relatam in cit.§. venditae.
Quam tamen falfam omnino exilfimo,
praeterquam in cafu vbi adieftum cil pactum
legis commifloriç vel addiftioms in
dicm, vt fupra oftendrmus.hoc enim eilet
contra tex. expreilum in 1. qui ca lcge.C.
depaft.mt. cmp. & vendit. Jbmptionis 8c
venditionis fiquidemcôtraftus non ideo
refoluitur quod promitfa non feruentur,
fed adea implcda agendum eif aftione ex
eo côtraft u. [ l.ea côditione. C .de r efeind.
vendit.] Item & quod ex eo côtraftu qui
effeftum fuum fortitus non eit, nulle; debeantur
laudimiae oltenditur ex 1. lulianus.§.offerri.ff.de
aft. emp. vbi conftat
quod rcs vendita 8c tradita faltem manct
hypothecata proprctiononfoluto.lta vt
per hypothecariamauoeari pofsit dominium
ab emptore. quod & in fpecie firmat
Bal. in l.fi pro dcbito.ff.de bon.auth.
iud.pofsid.Qjiolocoprefcribendodiftributioms
ordinem,qui obferuari débet inter
plures creditorcs, refert quod fi merces
veditae Se crédits (ad credentiam vulgo
dicimus^adhuc extant, reddi debent
venditori, tâquam ci fingulariter obhgatae
pro prctio. [ht pro ea parte faciût quae
not.Dy.Bart. Bal. ôcahj.in l.fi cûdotem.
fr. fi mulier.tf. fol. matnm. facit 1. împerat0r4.vft.de
leg.2.5c l.fi vcntiri.^.in bonis,
de pnuilcg.credit. ]b> t ita huiufmodi contractus
cenlcri débet ex caufa neceffana
rcfoluuôt ideirco nullas deben laudimias,
per ea quae pluribus fupra in eam rem ttadidimus.
V erum contraria fcntentiamihi
femper magis placuit. Qjiam etiam funt
fequuti ex interpretibus eruditifsimi qui
que [Dy. Bart.bal. Ang. llaph. Paul. Se
omniumlatifsime eftprofecutus Alex.in
cit4.fi mulicr.] Cum nec qui merces vendidit,necqui
in emptionem mercis mutuampecuuiam
dédit ,habeantrci vendicationem.quiapretium
in creditû abiit,
tdeopccuniae perfecutionem tantum habent.vnde
praelationis priuilegio minime
gaudem [per 1. procurât oris.J. plane. & §.
fi dedi.5c 111 vcr.ck fi quidem.ff. de tribut,
vbi etiam Paul. C aft. in quam parte duo
funt alij fing.tex.fcihcct in l.quidam fundum.ff.de
rei vend, quem ad hoc allegat
Bart.inl.fi pro patrc4.verfum.eod.t1t.fct
itacenfent ioan.rab.incit4. vendhae. Se
Bald. fibi contranus in 1. vlt.C .commod.
& in l.cum cui.ff.de aft. Se obhgat.Se in k
in rebus.col.a.Cdciu. dot.] Quae tamen
communisopindimitatur lecûdum Ang.
Se Alex.in cafu quo emptor effet in dolo:
vtquia emptor cum fierct emptio,promifillet
ftatim fe foluturum,vcf ïam le ad
fugamcompofuiflet,eucftigio receffurus
vt primum rem naftus fuiilet. His nimirum
cafibus nunquam crederem ex huiufmodi
traditione dommium transferri,
co quod dolus caufam contraftui dediife
videatur. [per l.fi quafi.ff.de pig.aft.] Vnde
in quaeifionepropofitaita conCludendum
arbitror; vtqui vendidit & tradidit
feud um habita fide de prctio, nulla referuatione
fafta quod res vendita fibi remanerct
hypo thecata.fi pretium certo têporecxolutum
non fuilfet,&tuncfi illud
récupérer ab emptore propter defeftum
folutionis,eocafu vnç tantum debeantur
laudimiae, videlicet pro contraftu venditionis.
cumfcmel fuerit perfeftus per
confenfum, traditioncm,& fidem deptetio
habitam. Ex refolutionc autem feu
diftraftu, ex aequitate quidem non deberi
putOjCum defeftus implemcnti côtraftus
iitiuftifsima caufa refoluendae venditionis,
vidclicctautvtcmptor pretium foluat,
aut rem emptam reltituat. Vnde Bal.
poft.Odoff. inl. veditor ex haercditate.ff.
dehaered. vel aft. vend, cenfet, quod vbi
emptor eftinmora pretium foluëdi, poffe
vcnditorem impunè accitra crimen falfi
rem prius vcnditam rurfus alij vendere,
quanuis regulariteris qui rem védit duobus,incidat
in crimen falfi. [ l.qui duobus
ff.de falf. Quam fententiam refert B al. ac
fequitur Saly.in 1. quoties.C.dcrei vend.
Idem Bal.inc.14.fi fafta.fi dcfeu.fu.controu.interdom.
5cagn.5t cft tcx.in l.à diuo.
pi04.fi emptor.vbi vterquelmmo.&
lal.tf.de reiud.] Qjui tamen tex. loquitur
in venditione fafta ex caufa iudicati, vbi
pignus non nifi praefenti pecunia vendi
débet. Quod Se locum habere crediderim
& in venditione conucntionali, ex identitate
rationis, quae eft, v t poft quam emptor
venditon hdem non icruat ,ei pretium
non foluédo, liceat etiam eidcm împune
fidem non feruare. Se fie eam rem a*,
lijrcuenderc[I.cû proponas.z.C.depaft.
quodfinnare videtur. Alex.incir.y.lcd fi
einptor.col.3.] Quod fi rem tradendo 8c
fidem habedo de prctio,aftum ellet quod
rcs remaneret hypothecata pro ffeuntate
folutionispretij.vtcôfuluiu doft.facicnv
dum m locisnupcrcitatij.tum hoc calu fi
non foluatur pretium, quia per hypothecariam
poteft ab emptore rei venduae do-

33o TITVLVS
minium per vëditorem auoeari, nullac debentur
laudimiae, cum folutio pretij fucxït
caufa fubftantialis venditionis,de qua
nominatim fibi prouidit venditor, rem
fuam tradcndo,ôc de ca in ipfo actu traditionisfibicauendo
per retétionem hypothecae:
per quam ideirco poteft auoeare
dominium ab emptore ex caufa coharréte
ipfi côtractui, & lie caufam ad nô caufam
j:educcre:pcr ca quae s.deduximus. Qjuod
fi vêditor rem tradiderit vtftatim pretiû
recepturus, Se emptor fidem fefclleru.vcl
fi dolusdédit caulam côtractui, vt proximc
retulimus, hîc nullas omnino deberi
laudimias cxiftimo.arg.cit.l.fi quafi.
V igefimo quaeritur,quid fi quis procuratono
nomme feudû emit:&deindc feudû
illud eidë cuius noie cmerat, ccfsit : an
ex hac cefsiôcdebeatur laudimiç ? Huius
quaeft.cafus faepe vfu cuenit: C ôftat enim
nihil nobis per procuratorcs quaeri pofle,
nifi per cefsionë. N â nulla actio quaeritur
dniscx côtractibus per procuratorem geftis.neque
directa neque vtilis,nifi procurator
foluendo non fuerit. [l.Iulianus.^.fi
procurator.ff.deact.emp.l.i. & z.deinft.]
eo quod gcneraliter receptum fit per libe
ram perfonam nihil nos acquiri pofle.[l.i.
C.pcrquaspcrf.l.ftipulatioifta.§.alteri.ff.
de verb.obl.J.fi quis alij. inft.de inutil, ftipul.]
Et ideo vt quid per procuratorem
domino quaeratur, ccfsionc opus cft. 1. [fi
procuratorem.in fin.ff.mand. 5c l.poflcffio.§.vlt.ff.deacq.poff.glof.fing.inl.quod
procurator.ff. de procu rat.plenc tractant
interp. in 1. fi procurator.ff.de ver.oblig.]
vnde videbatur, quod cum primum res
qua* venit procuratori acquiratur, ôc deindeper
celsionem acquiratur cadem res
domino, duas deberi laudimias. Sed tamë
communis ac vera interpretum fententia
diuerfum obtinuit,vt vnae tantum laudimiae
deberétur. Nam cefsio qua*poftmodum
fit à procuratore domino, eft praecedentis
contractus executio ôc velut ncceflaria
fcquela. Ad cefsionem enim neceffario
domino faciendam compellitur
procurator. [d.l.poflcfsio.§.vlt.deacquir.
polfcf.] ôc ideo nouus contractus non dicitur.fed
vt dixi prioris tantum executio.
Qjia*fententia mihi omnino fatisfacit.
Vigefimoprimo,qua*rëdumcft deemptionibusquaefiuntàtcrtia
perfona nomme
alieno, id eft ad vtilitatem alterius,
citra aliquod mandarum.vt faepius faciût
coniuncte perfona*,negotiorum geftorcs,
5 E X T V S.
6 quos vulgo receptores dicimus,5c firai
lespcrfonat: an ex hisduplices debeantur
laudimiae? Dubiam hanc quaeftionem facicbatquod
per huiufmodi acquifitionc
directo non quaeratur dominium iis quorum
nomine côtracta eft emptio, fed tum
demum ratihabitione fecuta [1. communis
fcruus. §. i. ff.de acq.poflcl.l. fi ego ôc
ibiBart. ff.denegot. geft. ôc nominatim.
Bart. in 1. qui mihi donatum.ff. de donat.
Qjnbus iuribus agitur denegotiorum gc
ftore.] Et idem cêlcndum quoque de coniuncta
perfona pro illo acquirente [ vtillc
codé in loco refert per l.diefponfahorum.
in pr.ff.dcpof.ôc gl.in 1. fi fideiulfor. in fi.
ff. deneg. geft. Proquoctiam facit l.donationcs.>.lpccies.ff.de
donat. ôc not. Innoc.in
cacccdens.extra.de procurât.] At
ne hic diutius infiftamus,eit in fumma cô
cludendum, vnas tantû laudimias deberi.
quoniam ex huiufmodi contractu non
quaeratur dominium ci cuius nomineacquiritur,fed
ex ratihabitione. vnde Accurf.tradit
praefertimin cit.l.fi ego.ôt in 1.
cum quis.$. fi debitorem.ff.defolut.ante
ratihabitioncm dominium nô effe pênes
aliquem, fed in pendenti effe, cum ci quidem
qui contraxit nnllumiusquarfitum
fucrit,quia fibi quaercre noluit,nec in animo
habuit.nam fine actu ac animo acquircndi,alicui
quaeri nihil poteft. [tcx.fing.
inl.nô hoc. vnde agna.] nec item ci cuius
nomine facta fuitacquifitio ante ratihabitionem.
Qjiinetiam exiftiraauit Bart.
in t. qui mihi donatum. dominium pênes
venditorem remanerc quo vfquc îs cuius
nomine facta fuit acquifitio ,eam ratam
habuerit. E t ideo cû ratihabitio aliquam
fuper eo adtu difpofitioncm habercvideatur.eam
habet vim vtnegotiû faciateflc
noftrum. [vt eft in fimih tex.in l.fi pupilli.^.itëquaeritur.ff.deneg.geft.]
QJJO fit,
vt contractus ifteac eiuldem ratihabitio
idem actus cenfeantur. vnde concludcndum
exiftimo vnas tâtum laudimias deberi
: P raefcrtim cum recta via dominium
tranlcat à vcnditorc in ratumhabcntem
fecundum communcm opin.quam tradit
Bart.in cit.l.fi ita mihi donatum.
Vigefimofecundo,dubitatumcft, quid
iuris effet in contrario cafu; Nimirum fi
quis alieno nomine feudû quod ad alium
pcrtincbat,Vendidcrit,acdcinde dominus
ratam habucritiftam vêditionem: an ynx
duphcéfve debeatur laudimiae? Aliequip*
peex venditionc,aliae ex eius venditionis

Et
ARTICVL. OCTOGESIMVSPRIMVS.
ratihabitionc.Etvnas tantum deberi nûcjiiamdubitaui,
pcr rationes in proxima
queft.dedudas.Tum quia ratihabitio negotium
noftrum facit, quod alioqui no-
Itrum non crat. [ l.fi pupilli.J. item quaritur.ff.de
ncg.gclt.] Item ôc quia ratihabitio
rctrotrahitur, Ôcmandatoaquiparatur.[reg.ratihabitionem.dereg.iu.in
6.8c
inl.fempcrqui.in2.refp.ff.e0d. ôcin l.vl.
Cad Maccd. vbi de ca re latifsimè Bal. &
in Uicet.ff.de iudicin l.fi pecuniam. C .de
neg.gcft. & in c. 1 .de iureiu r.in 6.]
, Yigcfimotertio, quafitum eft, quid fi
„!£.nrtn dominus feu dum quod iam fuum clfct, c-
debeâtur lau ment, quia forte illud fuum eileignoradimix.
b at, vel quia illud non pofsidebat, fed ab
alio detinebatur.vcl quia inquietari verebatur
à venditoreï An ex illa emptione
debeantur.laudimisîEt fane fuper ea queftione
aliquando interrogatus rcfpondi
nullas prorfus laudimias deberi. ex eo enim
quod prafupponebatur emptorem
dominum fuilfe rei vendita ; ideirco cmptionem
rei fua; nullam efle certum cft. [1.
-cum res.ôç l.fiancillam.ôc l.fi mater. Cdç
contrah.empt.l.fua rci.ff.codem.6t l.debi
tor.ff. de pignor.ad.] Sicutnec ftipulatio
reifuavllacft. [Ufi rem meam. 6cl.nemo
rem fuam.ff.de ver. oblig. ôc ^.item nemo
rem fuam.inft.de inutil.itip. ] N eqj enim
rei fua femel dominus,ciufdemamphus
dominus fieri non poteft.ncc enim multiplicari
poteft titulus, cum dominium ex
pluribus caufis queri non pcfsit.[l.non vt
pluribus.ff.de rcg.1ur.6cl.34.ex pluribus.
fub fi.ff.deacquir.poffefl.ç. fie itaque difjcrctis.inft.de
aft. ôc l.fequitu r4.la11a.ff.de
vfucap.] Qjuod tamen nonnulhscafibus
^"b^vàfaller c exiftimant Dod. Primo, ratione
In emptio poffcfsionis qua; pênes alium cilet.per l.fi
rtifuse. j n emptionc4.res fuae.ff. de contrah.emp.
Secundo, rtionciuris quod venditorin re
vendita habcbat.iuxta 1. qui tabernas.co.
tit4.fi cui.inft.de leg.. Tertio,vbicmptor
perfede dominus nô fuiffet, fed quaii tâtum
dominus. Cuius rei caufailli tantum
competebat publiciana. vt docet Io.fab.
ôc alij.in cit4.fic itaque. inft. dead. Qjii-
*> bus adiicio quartum, fi nimirum res mea
proftaret vanahs fub hafta,fcu (quod dicitur)incridis
expofita,vrgente videlicet
are alieno, acinftantibus creditoribus ob
hypothecas quas in ea habebant.quo cafu
ficut ôc cateris fuprà rclatis, valet rei ctiâ
fua emptio. [vt eft cafus in l.fi mâdaucro.
J.fi hi quorum, ff. mand.] O^uaftionis cft
3 3 1
igitur, an in his quatuor cafibus, ôc fi qui
funt fimilcs laudimia debeantur 1 quibus
figillatim refpondco.E t quod ad primum
pertinct, exiftimo quod etfi ratione illius
acquifitapoilefsionis valeat rci fua emptio,
nullas propterea laudimias deberi.
cumexeiufmodi contradu nulla exiftat
dominij mutatio,ncc veniateuidio. [1.2.
§.vlt. 6cl.feq.vbigl.fing.ff.de contr.emp.]
Qjiod ad fecundum, vbi feilicet quis rem
f uam émit ab eo qui in illa ius aliquod habebat,ita
diftinguendum exiftimo, quale
fit ius quodemitur. Siquidem cëfus effet,
vel penfio débita ratione diredi dominij
quod habet vêditor fuper re emptoris.cuius
alius erat vtilis dominus,tum crcdiderim
egOjCumproculdubio huiufmodi valeat
emptio, Ôc ex illa transferatur dominium
ab vno in aliud,laudimias ex eo con
tradu deberi. Qjiandoquidem vbi fimpliciter
loquimur de domkiio, de diredo
vtdignioriintelligendumeft, vtfuprà oftendimus.
Caterum, fi ex contrario cmptorqui
diredus dominus erat, vtileac-
/juireret dominium,quod pênes venditofcm
effet, verbi gratia,!! dominus feudalis
acquireret feudum à fuo vallallo, vel rem
ccnfualcm à fuo homine cenfuario, nuîias
laudimias domino fuo fuperiori deberi
puto ,quoniamiftanon cftpropriènoua
-acquifitio,fed quçdam côfolidatio,feu rcunioatq;
rcuoeatio vtilis dominij ad fuû
diredum quod eft fuperius.quod quidem
iemper eft m adu permanens ex vi attradma.
ita vt^n hac reconfolidatione non
requiratur noua retraditio, vt dode ac e*
leganter latius profequitur Bal.con.^.fadum
talc cft. vol. 1. Quodprobaturexl.
fi hares mftitutus.in pnnc.tf.ad Treb.vbi
fifidcicommilfanus primo haredi fideicommiilum
reftituat, ex illa reftitutione
haredi apud quem direda adio rcmanferat,non
acquiriuir vtilis. hx quo pateteû
qui diredum dominium habet, ôefiefuperius
vtilc dominium, quod eft inferius,
acquirere non pofsit. quanuis econuerfo
qui vtilcdominium habet, pofsit 6c diredum
acquirerc.[tex.fing.in l.fi quis mihi
bona4.f ed quid il mandaui. v bi Bart. Angel.ôc
alij. fî.dcacq. harcdit.not. moder.
jVied.in dd.34.ex pluribus.in vlt.col.ff.de
acq. poilcil.j Qjiaconfidcratio noue ex
ofhcina noltraprodut. Nec enim quemquâlcgiqui
caantenos vfus fucrit. Vnde
concludendum arbitror dominos feudales
feu cçnfuales ex acquifïtione rcium

334 TITVLV
que abs fe mou ctur in cêfum vel feudu lau
dimias non deberednis fuis fuperioribus.
Qjuod autem ad tcrtium pertinet, vbi
quis reifuae, in quaperfeftum nonhabcbat
dominium,emit, ita paucis concludédum
exiftimo:vt cû is cui publiciana tantum
compctit, vere dominus non intelligatur,fcd
quafi dominus tantum,[vt plene
traditur in §.ficitaqj.inft.de aft.] fi à ve
ro domino acquirat ille dominium, proculdubio
laudimias deberi. quandoquidcm
eo cafu nô du bitatur, quin valida fi t
venditio: & ex ea verum dominium fit
emptoriacquifitum. Certum quippeeft,
eum qui quafi dominus habetur, polfe vc
rum dominium acquirere: at non ecôuerfo.[vt
latius dcducit Fab.in d.§.fic itaque.
nu.8. ôc Scrib.incit.^.ex pluribus. ôemihi
videtur cafus in l.i.§.vlt.ff. pro empto.
vbi cautum cxtatfi isqui à non domino
emeratjvfucaperecœpilfet, ôc intérim dû
pofsidet verus dominus illi lité moueat,
ac ille longos litium circuitus euitans.domino
aeftimationem perfoluat, hoc cafu
ex veteri titulo vfucapere définit, & ex
nouo dominus verus elfeincipit.] Qjia in
rc tamen admonëdi fumus, quod fi à non
domino rem emens, laudimiarum ius exoluiiTct,
cum poftca à vero domino cmen
tcm,laudimiasfoluerenon debere. Vnas
enim non duplices deberi conftat.cum ex
vno tâtum titulo fucritdominus. Et ideo
quod ex priorc inutili emptione laudimiarum
nomine folutum eft, id ad fecundam
emptionem quae valida fuit.eft reducendum.
Siquidem receptû eft,vt id quod
indebitecx falfa feu inutili caufa folutû
eft, retineri ac compéfari pofsi t in verum
dcbitum.[l.elcganter.§.fi quis poft rem iu
dicatam.in ver. retineri tamen.ff. de condift.indeb.]Et
fie folutio ex caufa indebitifafta,locumtcnctfolutionisquae
ex ve
ra caufa fuperuenienti fieri débet.
Qjiod vero ad quartum ôcvltimum cafum
pertinet, quâdo feilicet quis rc fuam
iuflu iudicis fubhaftapublicaevenditioni
expofitam emeret, concludito quod licet
regulariter nulla fit rei fuaeemptio,quum
in contraftibus fitquaedam deperfonain
*" perfonam digrefsio, vt quia alius eft em<
ptor, ôc alius venditor : hoc tamen cafu,fi
poftquam res débitons eft ad inftantiam
créditons propofita vaenalis, faftis procla
matibus & fubhaftationibus iuxta 1. fi co
tempore. & l.fi hypothecas. C. de remilf.
pig. ôc j. in tit. de crid. ôc fu bhaftat.] nihil
S SEXTVS.
impedit quominus debitor rem fuâ vçnalem
emercpoiTit. Nâcum creditor câ vaenalcm
proponit, videtur àdebitorc illius
fuftuiiifcdominiû,ac velut in fequodam
iuris artificio tranftulifle ex iudicis authoritate.
[ vt in 1. quae habebat. de leg. 3.]
Qjiare proculdubio ifta fuae rei emptio,
fafta à domino vel alio eius mandatu, valida
eft. [l.fi mandaucro.§. fed hi quorum,
cum duobus §$.feq.ff.mâd. ôc nominatim
tradunt Cy. Bal.Salic. ôc alij in cit.l. vnica.C.
fi fer. cxt.] Et ideo eo cafu conftanter
concludëdum exiftimo,ex ea emptionclaudimias
deberi.
Poftremo, vtfcmclfiniâmus, quaerendumeftan
excefsioncaftionis quam quis
habet ad auoeandum feu recuperandum
aliquodfeudum pro certa pecunia, debcrentur
laudimiae perinde atqj fi fieret ven
ditio? Fingc,verbi gratia, aliquem iniufte
feudum meum occupafle : ego dumnon
eflem ferêdis fumptibus quos ad litis perfecutionem
fieri oportebat,cefsicuidam
potëtiori ius meum Ôcaftiones quaemihi
ad illud compctebant,pro centum:quefi r
tum eft, an ex huiufmodi cefsione debcatur
nomine laudimiarum quintus denarius?
Et quidem deberi videbatur, ex reg.
iuris communis,qua cauetur eum qui aftionc
habet ad rem rccuperandam,ipfam
rcmhaberc videri. [ 1. qui aftionem.ff.de
rcg.iur.l. id apud fe.ff.de verb. fignif.] Sicutexcôtrario
dicimus eum rem amififfe
videri, qui nullum eiusperfcqucndaeaduerfus
detentorem habet.[l.labco.i.§.vlt.
ff.devcr.fign.] Vcrûalia iuris régula eft in
côtrariûqua dici folet, lôgeminus efle ha
bere aftionem ad rem, quam rem ipfam.
[ l.minus.ff.de reg.iur.] per quam concludunt
ferc omnes, quod ea quam fupra diximus
reg. 1. qui aftionem. procédât fiftè
ac largo modo,non vere ac propne: quam
fiftioncm fatis arguit verbum îflud,videtur,
illic adieftum. [ iuxta ca quae co loco
déclarât Dccy. ôc Alex, in l.gallus.§. vidédum.delib.Ôc
pofthum.ôc faf.in l.fcien
dum.§.fifundus.ff.quifatif.cog.]vbi concludcrc
videntur huiufmodi aftionûceffionc
minimeincludi fub ftatuto velconfuctudinedcalienatione
ipfius rciimmobilis
difponcntis quod clarc probaturin
cit.§. fi fundus. vbi patet quod qui habet
aftionem fiue pcrfonalemfiucrcalem, vt
ibi vultgl.non dicitur reiimmobilis poffeffor,ôcproptereaabonercfatifdâdinon
liberatur. Quo fit vt cura vere rem non

A II T J C V I. OCTOi
habcat, non teneatur ad contribuendum
incollectisaut gabellis qua; pro rcrum alienationeimponûtur.
Pro qua parte facit
alia vrgens ratio quod licet per cefsionem
tranfeat vtilis in rem actio ad ipfum
feudum, non tamen dominium : quia fecundum
communem ac vcramfentëtiam
per cefsionem nullum tranfire intelligitur
dominium nequedirectû ncque vtrle
[vtnot.Bart.Bal.Fab.ôc alij,in l.vlt.C.de
hacred. vel act. vend, poft Dy.in rcg- pro
poifefsione.fubfi.dercg.iur.in6. Et Specul.
ôc loan. And.tit. de cef. açt. ver.item
quid fi mihicedis.] C çterum conftat confuetudinem
noftram requirerc manus ac
domini mutationem adhoc vt debeantur
laudimiae, & fie dominij tranflationem,
2uae non nifi per traditionem fit. f_ vt conrmant
prefati doct.in cit.l. vit.] P roinde
in cafupropofitaequaeftionis concludendumputo
quod ex huiufmodi iuriuraac
actionum ad feudum competentium ceffione,nequcccdêtemnequcccfsionarium
cogi poilc quicquâ nomine laudimiarum
foluere : quanuis verum fatcar vt fi huius
cefsione vigore, poflefsio àpoflcflbrcauo
cetur,ita vt manus mutatio contingat,co
cafulaudimias deberi ex côfuetudinis dif
pofitione. Et cum verum acindubitatum
puto efle huius noftrae confuetudinis intellect
um.
Caeterum perpetuo memineris quae hactenus
de laudimiis quinti ac requinti diximus,
locum habere in côtractu eraptionis
ôc venditionis tantu,aut faltcm aequipolen
ti : quae autem de rachatu,in caeteris
contractibus, vtpermutatione, donationc,
& fimihbus. de qua re extat exprefsû
caput.j. co. îz. Nos autem caufas dtuerfitatis
vbi locus occurrerit abfolute explicabimus.
•""Dictum.
de iure communi laudimiae erantincognitae.
Nec nifi iure nouo co-
S lquidem
ESIMVSPRIMVS.
dicis in materiaemphyteufis debebantur
[ 1uxtaL3.co.dc iu.cmphy t.] Ideo expreffo
iure cautum non reperias à quo laudimiae
foluendae veniànt. Extat tamen breuis
glofcllain cit.l. 3. in ver. acciperc.qua:
innuerc videtur quïquâgcfimâ prctij partemànouoemphytcutafolucdam,
ôc fie
ab cmptôrc, vt co loco docet Iaf.rationcm
Albcr. adducit in 1. 6cideo.ff.de condict.
fur » quod à domino feudalieohomincin
pofTefsionem intromittatur. [ Idem concludit
Bal. in rub.C. de reb. cred. quaeft.j.
ôc in L fi p radium, col. a. C. de aedil. edic.
quem fcquiturSocy.con. 14/. Circa primum.
vol.*. adducunt 1. debet.in fi. ft. de
aedil.edic.qui tex. mihi parum facere femper
vifus eft.] Alia ratione magis in hanc
fententiam ducor,quam etiam refert Bal.
in cit.rub.de reb. cred. quodonus foluédi
gabellam cftin rem feriptum:vndeillud
abcofuftincri débet ad quem rei effectus
pertinet. Ratio quippe finalis debendiillum
concerna [arg.l. referipto.".. vlt.ff.de
muner. ôc hono. ] Hinc eft quod fi dominus
prediumlocauerit,ex cuius reditibus
veniat foluenda gabella, totum folutioni
onusincumbat colono feu côductori, ac
nonlocatori. Prarfumitur quippe dominûpropter
onus gabella; pro minori penfione
locaffe [ vt voluit Bart.in l.interdu.
quotiens.ff. de publica.] Ad idem facit
quod fi dominus ïoeauerit predium colono,pro
certis méfuris ac certa pecunia, itâ
vt omnes fructus ad conductorcm perti*
néant, non tenctur dominus ex fuapenfionc
decimam foluere.[Innoc.inc.cum
iion fit» extra* de decim. ôc Abb.inc.tua
nobis.eod.tit.oc Bar.in cit."t.quotics] Admonédi
tamen fumus, fupraferiptam refolutionemapud
nos non feruariinmate
ria cenfuali,vt.j'.decenf.§.8. Quod autem
ad feudalia pertinct non eft ab eo receden
dum, quod hic ffatuitur.
ARTICLE OCTANTEDEVXIE S M E.
^Item,queparladictecouftumetoutcsfoisôcquantes qu'vn héritage tenu en fief eft
vendu, ôc l'achapteur a donné réméré au vendeur, ôc que ledict réméré eft infère dedans
les lettres de la vente, pourucu qu'il n'cxccdc le temps de neuf ans:cn ce cas n'eft
deu aucun proffit de quint ôc requin t denier audict feigneur de fief., tant quele réméré
dure.E t fi ledict réméré n'eft inféré dedâs lefdictcs lettres, combien qu'il ait efté
donné, le proffit de quint ôc requint eft deu auditt feigneur de fief, félon la diftinction
des prochains precedens articles.
y. »

Pafta legis
commit! 3c
addiftionis
indiem, differunt
à pacioderetrouendendo.
3 3 4 i .» TITVLVS SEXTVS.
\ ARTICLE OCTANTETROISIESME.
f^Itcm, fi ledict réméré eft par ledict côtract accordé à moindre temps que de neuf ans,
& durant iceluy temps il eft prolongea vnc fois ou pluficufs.n'cftdcu aucun proffit,
pourueu que toutes lefdictes grâces & prorogations n'excèdent enfcmble neuf ans,
à compter du iour dudief contract de vente. Et fault qua: ladietc prolongation foit
pauce par perfonnepublique.pour euiter les fraudes.
§, S E P T I M V S.
jf^Eadem ponfuctudineintroductumeft,vt quoties prediumfeudalcvcnditur,conuea
tione facf a,& in emptionis inftrumcntis infcrta,vt rem venditam redimere venditoriliccat,
nulla ex co contractu obuentioquinti vel fubquinti domino feudi debetur,
quandiu durât facultas:modo illa nouennium nonexcedat. At fi ea facilitas rei redimenda;
feorfum à contractu data crit, ncque inferta in ipfo emptionali inft rumento
fuerit,laudimiis feudalibus iuxta praeferipta harumcôiuetudinum capitalocus erit.
§. OCT AV VS.
^Cacterum,fifacultas in ipfo contractu adtempus minus nouennio concelfa fuerit,
eàqucmanentefemcl pluriéfveprorogetur,nuîla:debenturlaudimix,modo cunefas
prorogationesnouenni) tempusà die contractus connumerandum non excédant.
Atqui quo fraudibus obuiam eatur,neceiïum crit eas prorogationes deferipto ac co
ram publicisperfonis fieri.
Vpcr in enarrationc triûpraecedentium
capitum fatisànobis
eft commonftratum ex cm
ptionis & venditionis contracta
iubpactum legis commilforia:grelin
dicm addictionis coricepto, nullas debejri.laudimias:
fedoec ex dillractu. Cuirei
r-a fimilis eft haecnoftra conftitutio,qua
caam difpofitum eft ex venditione cuiap
pofitum eftpactu de retrovendendo,nulix
quoque debeâtur laudimiai.quQd duobus
tamen concurreutibus accipiendum
eft.Primo,quod pactum ilud inipfo con*
tractu ae inftrumento emptionali apponatur.Secundo,quod
ad modicû tempus,
quod nouennio praeferiptum eft. Caetera,
feiendum eft hanc coroparationcm pacti
huius de rétro vçndendo.ad duo priora legis
commiiloriae ôc addictionis indiem de
iure non procedere. Multum enim inter
huiufmodi pacta intereft. Primo enim dif
ferunt fubfta'ntia.[glo.in 1.2.C.depaét.inter
empt.Sc vêd.&plenius Alex.de Imm.
con.io. videtur fuiife. vol.i.] Secundo, &
yirtuteacefficacia, Siquidcm priora duo
pacta contractum cui adiiciunturin euen
tum conditionis ipfo iure refoluunt:ipfôquciure
acfinenouo contractu.vllauc
retraditionein veditorem dominium retransferunt
: ita quod fingitur ipfum dominium
nunquam in emptorem tranflatum
fuiife, nec polfefsionem vnquam tra
ditam, adeo vt eadem pofsit à venditoreper
emptorem ex condictionc fine caufa
au ocaru Qjiod longe diuerfum eft ab
ifto pactoderetrouendendo, quod net cô
tractum ipfo iure refoluk, nec dominium
nec polfefsionem retrâsfcrt : ideo actu retrofimili
opus omnino eft, ac noua prorfus
venditione,nouâqueprçtcrea re traditione.
[vt patet inl.i.C.dcpac.intercmp.
6c vcnd.ôcquanllicdirfufiustradit Paul.
Caftr.nccnon ex 1.2.3.8c 4. ciuldem tit.
plenius glo.Bart. Se caeteri interpr. in l.ab
emptionc.de pact.} •
T ertia differétia inter hec pacta ex prçcedentiinfertur,
quod lianteftatutoaut
confuctudine ex quolibet contractu gabcllam
foluidebcri,cxprioribus duabus
contract uum fpeciebus in quibus adiecta
fuêre pacta vel leg. commit!, vel addict.in
dicm gabella nulla debetur,fcd nec ex diftractu-.at
ex contra ctu cui adiectum eftpà
et u m de rétro vendendo debebitur. E t ratio
dirferentiç non eft alia quàm diximus
nuper,quod fiquidem priora duo pacta
contractum ipfo iure rcfoluant,6tcaufam
ad non caufam reducant: at hoc diuerfam
vim habet. Nam actione pcrfonalcmdun
taxatad refoluendum contractum produ
cit.quin quod debilius eft perfonampacifccntis
tantum non rem aut rei polfeuorem
afficit.[glo.in hoc fing.in 1.2.vbi Bar.
in ylt.col.ff.dedonat.Cug. Bald.Sahc.ôc
i

A R T I C V L . O C T O G S I M V S T E R T I V S . . w
paul.Caft.in cit.l.ab emptione.Bal.in l.i.
C .quando lic.ab empt.difccd. idem in 1.4.
in z.not.C.comm.dclcg. Scinl.traditionibus.C.de
paft.] Itaqj cum paftum iftud
de rctroucndendo contraftum cui adiiciturnonfufpendat,nec
ipfoiure refoluat,
6: ideo nouo omnino contraftu opusfit,
ac noua rctraditione, colligerc licct dupli
ces laudimias deberi, quas ex lingulis con
traftibus foluendis difpofuit ifta noftra
confuetudo. Et in eam fententiam itum
eft à plaerifque,maxime Paul.Caftr.inl.i.
C .de paft.int.cmpt. & vendit. E t hanc fane
difterctiam fubtiliter perftrinxit Aie.
inl.cœpilTc.ff.dcvcrb.fignif. videliect vt
vbi contraftus per modum extinftionis
iuris refoluitur, vt fit per illa duo priora
pafta, tune nulla; debeâtur laudimiae.Sin
autem per modum rctranflationis iuris,
vt fit per paftum de rctroucndendo, tune
debeantur. quodlatius deelarauimus s. §.
proximo.in ver.venditio.quaeft.13. Qjia
in relapfus cftBoherius,quicum interifta
pafta nullam perpendere potuent differentiam,exiftimaritm§.i8.deconfuetud.
fcu.in côment. confuetud. Bitur. ex refolutione
contraftus fafta virtutepafti de
rctroucndendo ab initio appofiti,nullas
dcbcri laudimias. Sicut nec ex pafto legis
commifîoriae feu addiftionis in diem. nititûrqueauthoritatelo.Fab.in
1. vlt.col.
C .comra.de leg.Sc in l.i.C. quando lic.ab
empt.difccd. Vcrumlongc diuerfoscalus
illis locis decidit.ait enim in d.l. vlc.laudimias
non deberi fi res que reftitutioni fu b
conditionc autincertadie fubiacebat, alienata
fuiifet: & deindc ahenatio per con
ditionis aut diei cuentum refoluta. Ê o q>
euentus ille alienationem ipfoiure refoluat
, câmque rctro nullam fingat. 5c in 1.
i.loquiturquandorecediturà venditione
rébus integris. quo etiam cafu fimpheiter
cenfet laudimias non deberi. Et quidem
refte.
Quartadifferentiainter haec pafta eft.
Nimirum quando contraftus vi duorum
illorum prxced. paftorum refoluitur, res
vendita vna cum fruftibus perceptis 5t
acecfsionibits,etiam antemorâ rcftituenda
venit.fj.cum tr.G.depaft.int. empt. &
Vëd.l.itemquod.ff. de in diem addift. ] At
quando fit reuenditio, non rcftituuntur
fruftus ante moram perccpti 5fcd apud pri
mumemptorem rémanent [d.l.i.mfi.C.
de paft. inter cmp. 5c vend. ] C uius differentiae
rationem eam aflïgnat Paul. C aft.
in 1.1. eod. tit. quod rc'folutio retrotrahiturvthabcatur
perinde atque fafta non
elfet : at qui nouus fit contraftus minime
trahitur rctro. Haeautemdiffcrcntiaeetfi
in iure communi ad vngucm obferuari fo
leant, tamen apud nos hodicin difluetudincm
abicrût. C um his temporibus non"
minusfitfrequcns ille diftrahendimodus
cum pafto de rctroucndcndo,quam olim
cum paftis legis commifforiae ac addiftionis
in diem. quorum frequentiam exiftimo
caufam dedifle huiufmodi fpccialitatibus,
vt ita loquar, quas mox retuhmus
vt teftantur Bart.ôV Ang.in cit.l.i.fubfi.
ff.dedonat. QjiinSchas differentias hodie
cuertit vulgaris notariorû ftylus, qui
paftum iftud de retrouedendo concipcrc
lolent verbis direftis, ita vtipfo iurecontraftum
cuiadiieitur refoluant, vt fupra
deelaratû eft,in ^.quaeft.s.prox.,. Qjiem
notariorum noftrorû errorem fecuta cft
circa laudimias confuetudo noftra, 5c pêne
vniucrfa Galha :ita vt vbi paftû iftud
adiieitur, ncqueex venditione, nequeex
refolutione,debeâtur. Qjuam tamen eonfuetudinem
rationc non carcre fuftineri
poteft. Nimirum quod qui fub hoc pafto
rem fuam alicnat,non omnino videtur rei
aliénatae dominus à fc prorfus abdicare.
Nam Se vulgo dicimus cum qui aftioncm
habet ad (rem recuperâdam,rem ipfam habere
videri. [ l.qui aftioncm.ff.de reg.iur.
quod fupra latius explicauimus.] Vnde
5c in donationejvniucrforum fuorum bonorum
ab aliquo fafta quae ad fe pertinêt,
vel quae habet, includûtur res fu b hoepaftode
retrouendendo aliéna ta;, feu aftid
pro his côpetens.[Bal.in l.i.ff.dc fta.liom.
Are. in con.ô.vifo inftrumëto diuifionis.
col.3.] Et in huius noftrae confuctudinis
côfirmationé adducofing.eiufdcm Aret.
decif. in 1. gallus.§. videndum.ff. delib. Se
pofth. vbi ait legem quando de aliquo iure
acquifito velcxtinfto mentionem facit,
intelligendam cfle deiurequod eftirreuocabihter
acquifitum vel cxtinftum:
fecusfi reuocabiîiter quia hoc pofteriore
cafu propter fpem futurae reuocationis,
potius dicitur inpendenticfle, quam acquifitum,
vel extinftum.[tcx. egregius
iunfta gl.in 1. fed Se fi quis.$. interdum.ff.
de vfuf.Se in l.patrc filio.ff.de haeted.inft.j
Qjuod ad fecundam veto in qua agitur
de tempore.quod feilicet paftum de rétro
uendendo tum demumà laudimiis venditionem
libérât, fi nouennium non exce
~~ V iij

î3cï T I T V L V S
Decennium dat:nufquam in Gallia obferuatum efl: vt
long^umtem i n p rolixius tcmpusfoleat differrihuiufqnodinfra
modilaudimiarum preftatio.Qjûnetiam
cft.modicû. apud nonnullas prouinciasid tempus ad
feptcnnium & ad quinquennium reftriftum
eft.que autem ad decennium extendat
nulla eft opinorcôfuctudo cuius memineriin.
Nam decennium longum tempus
dicitur. Qjiod autem infra eft, vt noucnnium,ôc
feptcnniû & quinquennium
modicum tempus in iureappellatur.[vt
toto tit. C.de prsf.lon. temp. & 1. fi fideicommiffaria
libcrtas. §. Arifto. ff.qui ôc à
quib. ôc ita docet Bal. in 1. iubemus. mag.
in pr.col.2.ver.3.eft vidcdum.Cdcfacrof.
ccclef. & fimiliter Ang. in 1. fi filiofa. fi
vir in quinquennium.fT.fol.matr.]
Quodautcmadtertiam huius conftitutionis
partem pertinet qua difpofitum
eftiftud pactum de retrouedendo nouennio
limitatqm, in inftrumcnto emptionis
inferi debere,adhoc vt à laudimiis foluendis
exeufet, huius rei introducendae ratio
optima fane mihi videtur,quâ duplicem
fuifle coniieio. Prima, quod quando pactum
feparatur à fuo principali contractu
cui adiicitur.infurgit maxime fufpicionis
occafioad fraudandos dominos feudales
fuis laudimiis ôc gabella: ficut & de iure
. prxfumitur quando ita pactum illud non
eft in contractu appofitum, fed poftea interuenit
aut in alio ac feparato inftrumcto
adiectum, adiuuentum efle in fraudem
vfurarum,[not.Ioâ.And.inc.adnoftram.
extra, de empt. quem fequitur Alex.in
con. 46.circa praefentes. V0I.3.C0I.1.] Sccunda
& quidem fubtilior eft ratio, quod
de iure multum interfit fi pactum hoc in
ipfo contractu aut certe inftrumcnto interpofitum
fucrit, vel ex intcruallo: quoniamfiin
ipfo contractu apponatur,ita
quodeontrahedo facta fueritper emptorem
promifsio de rem iterum venditori
vendendo, certum eft iftam conuentioneminipfo
contractu factam, vt partem
ipfius contractus obferuâdam efle.[l.fundi
partem.fF.de contrah.empt.] Et idem fi
ftatimatqueincontincntipoft factâ venditioné
accefsiflet, cum velut per manus
traditum fit paéta incontinenti poft contractum
appofita vetercm actioné informare,
ôc nouam parère, fecus autem fi ex
interuallo, quia tune rem ipfam non afficiun
t, fed perfonalcm tantû actionem aduerfus
promittentempariunt, qua; etiam
ad fingularcm fucceflbrem non fc exten-
S E X T V S.
dût.[ôc iflud cftin fumma quod poft tantorum
verborum circuitum concludunt
fcrib.in l.iurifgentiû.Vquinimo.ff.depac.
ôc in l.in bonarfidci.C .co.ôc in l.lecta.ver.
diccbam.fF. fi ccr^pet. quod ôc expreflum
videtur in cit.l.i.C .de pact.intcr empt. Ôc
ita déclarant Cy. Bart. Bal. Ang.Saly. ôc
alij.in 1.1. C. quando decre. opus non eft.
eft gl. in cam rem fing. in 1. ab emptione.
fF.dcpact.]
Ex hac autem parte duannfurgunt dubitationcs.Prima
eft, fi contractus in quo
interuenit dictum pactum in feriptis non
ficret,ncc aliquod de co confectum fuiflet
inftrumentum, an nihilominus liberetà
laudimiis?Sccûda,an fiquidem fuper contractu
confectum fucrit inftrumentum,
fed in eo infertum non fucrit pactum hoc
derctrouendendo, vt harc exigit confuetudo,
an omifsio illius, perdere faciat hoc
liberationis priuilegium* Quainreantc
caetera animaduertendum eft dihgcntius
emptionis Ôc venditionis côtractum efle
de iure gentium, qui ideo folo confenfu
perficitur : ôc propterea ad eius eflemiam
îcriptutam minime requiri, fed ad pro bai
tionem tâtum.quiafcnpturainftrumcnti
folum probationcm operatur.[l.pactum
quod bona fidc.C. de pact. 1. contrahunt.
ff. de pignor. act. ] Secundo feiendum eft
quod inftrumentum ôc contractus differunt.
Ncmpc quod inftrumentum appel- infiniment
latur nota ipfa feu feriptura id quod à par tum
'
tibus geftum eft continens.Et huiufmodi
inftrumcnta à notariis ôc publicis perfoniscôficifolét.Contractus
verointelligi- contriâm.
turid quod partes ipfe gerunt.vt emptio,
vcditio,ôc fimiles.[Ita in effectu vult Bar.
in l.fi quis lcgatû.fu b pen.col. ff. ad 1. cornel.de
fal. ôc in fpecie Alex. con.iî2. vifo
proceffu. vol.z.] In îllisigitur propofitis
quïftionibusduo effe attédenda opinor.
Primum an in ipfo tradtatu emptionis ôc
dum partes ipfa: conueniunt îpfùmque
contractumcôcludunt, faftum fit huiufmodi
pactum deretrouendcndo:autccrtc
ftatim incontinenti, quod idem eft,vt dixi.Deindc
fi de ipfo côtractu confectum
fitinftrumctumnecne. Primo igitur cafu
concludito quod fi in ipfo contractu,id
eft dum fit conclufio, qua; fola côtractum
facit, [vtcfttcx.fing.fecundumBal.in l.fi
voluntatc.C.de refeind. vend.Jac de co
nulla interuenerit feriptura nec côfectum
fit inftrumcntum,hoc cafu, quia non minus
validus eft contractus ifte fine feriptis

ARTICVL. OCTOG
quàm in feriptis, modo ille probetur geitus,&
pactum iftud côtemporaneedd eft,
vt vulgo dicitur,fimul ôc femel cum contractai
ïàc~tû fuiflc,locûhabebit huius noftrae
confuetudinis difpofitio. Illa quippe
dumftatuit pactûinferi debere in inftrumëto
emptionis, praefupponit neccifario
de contrartu fartum fuilieinftrumctum :
ôc ideo li fartum nô fuit dcprincipali nec
de accelforio feu confecutiuo neceife fuit.
Quandoquidem vtrumque fimultanec
quoadcffertû liberatoriumlaudimiarum
neceflariû fuit. Nam ôcidiurereceptum
eft vt quotics aliquid accefToriefeu confecutiuead
aliud difponitur,idem iudican
dumfitdeacceflorio atque de principali.
£But.in c.i.in 4.not.extr.de part.Ôc idem
poft gfin c.poftulafti. extra, de refcrip.ôc
Fcly.in c.nonne. extra, de prœfump.] Secundo
cafu quando de contrartu fartum
fuit inftrumentum,at in eo minimeinfertumefthoepartum
de non retrouendendo,
ea quidem in rediftinguendum arbitror:
aut infertio illius fuiterrore tantum
notarij omiifa, ôciftud non obeft.[ l.fi librarius.ff.de
reg.iur. Qjiod plenius in fpc
cie difputat Alex, in cit. con. 122. vol. 2. ]
Aut fuit ex induftria quidem omiifa, ca>
terum per cautionem feuinftrumentum
feparatum (vt moris eft apud ipfos fœneratores,
qui quia fufpertum iftud partum
derctrouendendo appnmenorût,folent
iftud feorfum ac feparatim ab ipfo principali
contrartu facere) Ôc hoc cafu locum
habet huius confuetudinis difpofitio.
Caetcrumiuxta ea non abs redubitatur,
quid iuris fit,fi ea redimëdi facilitas à venditore
alicuicefla fucrit(nam quin cedi
pofsit non dubitatur, vtinfra oftédemus
deretrac.§.i4.qua*ft.7.)An ex illa ceffione
debeantur laudimiaeîEt exiftimo cgo
quod quanuis partum iftud perfonale
fit vere,quia tamë ad rem competit, idem
iudicandum efle acdciurereali feu de re
ipfa. [ l.ad rcfoluendam.C .de praed.min. ]
Pro qua fentétia facere mihi videtur theo
tica illa Abb.quam tribus in locis tradidit
feilicet in c.cum loan. heremita. in 4.
not.extra. de fi. inftrum.c. ad noftram. in
a.cafu. vit. col. de empt. ôc vendit, ôc in c.
inaliquibus.in 2.not.ext.dedccim. Qjiibus
in locis docet ille huiufmodi parti de
retrouendendo onus in contrartu venditionisappofitum,partcm
pretij videri.lta
vt ratione illius oneris adierti,res vendita
minus valerc cenfeatur. [per 1. fundi par-
SIMVSTERTIVS. 3 3 7
tem.ff.de contrah. empt. ] Vnde adpofite
infert ille, quod fi quis prardium vendideritcum
onere rctrouendendi,fipoftmodum
ad detegendum feenus ac vfuram allegetur
exiguitas prctij,non habendam
elle tam exartam rationem iufti valoris
fed deducendum efle id quanto minus res
valcat,ob illud retrouendcndiimpofitum
onus.Caeterum quod ad propofitam queftioncm
pertinct confidero ego ccfsionariumiftumcui
cefla eft illa redimendifacultas
ob pecuniam vel aliam fpeciem, illam
pecuniam feu fpeciem dedifle videri
tanquam iufti valoris rei quae vaeniit,fupplemëtum.
Neque enim tam hebcs aefupinus
negotiator exiftimandus eft is ceffionarius,
qui ratione ccfsionis illi à venditore
fartç pecuniam illam detmifi quod
rem venditam minoris putaret ob iniunftum
illius parti onus.nec enim quifquam
praefumitur iartare fuum. [l.cum de îndebito.ff.deprobat.]
Qjtam fententiam qui
admitterc reeufet, facit vt mille nocendi
ac decipiendi inueniantur artes. vt cccc
feudum quod mille valcbat, quingenta
vëdidi, appofito co parto vt intra nouenniumredimereliccrct.quidquaefo
aequius
fi is cuiid ius redimendi cefsi, mihi mimera
ti s quingenta rem habeat ? vnde ôc res
fuo iufto vêdctur pretio ôc dominus feudalis
fuis non fraudabitur laudimiis.
Poftremo,iuxtacaquaeri folet,an ex
venditione fub conditioae farta, vel in
diem aut certum aliquod tempus collata*
debeantur laudimiae.'Cuius quidem quae»
ftionis facilis eft folutio,vt cum anteconditionis
dici vel temporis euentum neque
dominium neque poflefsio tranfeant in
emptorcm [l.fi dies.ff.quan. dies. leg.ced.
l.cum patre.^.hçreditatem filius cum morcrctur.ff.
deleg. 2.1.quiabfenti.§.i.ff.de
acq. poffef.] Ita nec deberi laudimias ex-*
plorati moris eft.Et iftud eft quod in effertu
fibi voluit loan. F ab. in d.l. vlt.§. vit.
C.comm.dclegat. Caetera quae ad hoc de
retrouendendo partum pertinent, infrà
plenius abfoluemus.de retraçai 4.
•Jlnferta.
H inc colligere licet literas feu inftrumenta
fuper huiufmodi partis actêporis
prorogationibus efle hodie ex confuctudine
noftra ex fubftantia probationis,
licet de fubftâtia contrartus non fint.
[vt in fimilireferunt Archid.ôc Io. Andr.

338 TITVLVS
in nouel.in proœra.Sc eos rcfcrcns Bal. in
l.fi qua per calumniam. vcr,deinde vos videtis.C.deepifc.&clcr.&in
l.humanurn.
C .de leg.in fin. & in l.vlt. col.i.C .fenten.
ref.non p o lf.] Non me tamen fugit plu res
elfe in iure cafus, in quibus non admittitur
probatio,nilï per fcripturâ.quos crtumerat
glo.fing.m c.Romana.de cenf.in 6.
vbi & Philip. Franc, multafuperaddidit.
Quod porro hîc exprefsimcauetur iftud
pactum de retroucndendo plane inutile
cife,nifî fuerit vnà cum contracf u ipfo factum,&in
inftrumento contractus infcrtum:
iftud fit ad euitandas (y t dixi) fraudes:
autcerfeadproducendamactionem.
Nam nifi fimul vel confeftim poft interucnerit,nullâproducitactionem.
Quod
qualiter fiat,nobis nunc eft explicandum,
ac videndum quando hoc pactû vel aliud
quod ipfi contractui adiicitur, fieridicatur
in ipfo contractu. E t in fumma, fcicndumeftiftud
in contractu factum intelligi.quodfit
antequam côtractus fità par-
Quandocô- tibusabfolutus.fl. contracfus.C.defi.intraausabfo-
ftnun.Cy.Bart.Bal.Salic.&alij.inl.in bo
fcaÙ?in P
cdU nx
fidei.C.de pact.Cy .inl.cum antiquiohgamr.
ribus.C .de teftam.Barto.in l.i.ff. de pact.
Idc in l.lccta. vbi laïc moder. tf.fi ccr.pet.]
Vnde fi contractus in fcriptis per notariuin
redigatur,&coram partibus ac tefti-,
bus feriptura exinde confecta (qua; eft, vt
dixi, quod inftrumcntum appellare folcmus)
ac contrahentes ea demum lecta atque
publicata côtractuiconfcnferint, negotium
pro perfecfo atque abfoluto habetur.[Accurf.in
cit.l. contracf us. & exprefsius
Salicin cita.1. in bonaefîdei. circa
vlt.col. vbi ait iftud idem procedere, etiâfi
nondum notarius nominateftium in inftrumento
confcripfiiTcr, fed poftmodum
illa appofuerit.] Quod autem pofteafit,
ficri non dicitur in ipfo contractu, nec iuxta
contractum,cum tune dicitur à partibus
abfolutus.[& ita in fpeciefenfit Alex,
confil.io.videtur fortalTe.volu.l.quod

ARTICVL. OCTO
Secus vbi côftarct nullam fuper hoc actu
intcrueniiTe fcripturain.Nempecum hoc
cafu actus in forma factus fit, ôc idcirco
nulla fit difpofitio ,fruftrà quisadmittiturad
probationem voluntatis, quae ratione
deficientis folennitatisfubftâtixue
nulla eft. Qjiare vbi non agitur de probâdafubftantia
actus, ncmpc feriptura, fed
de probado feriptura; vitio, ac notarij errore,
probado quidem per teftes recte admittitur.Idem
dicendùm de errorcinterueniente
in fententia diffinitiua, qua* in
feriptis ferenda quidem cft. [dequa plene
Alex.in d.l.crrore. Ôc conlil. Z14. vifis
probationibus. vol.z.ôc Ang. in d.l.quotics.quo
in loco diftingui folet inter erroremquià
iudice,teftacore vel parteprocedit:ôc
cum qui à notario committitur.]
Vnde quod ad rem pertinet, Alcx.confil.
izz.viloproceflu.fubprincip.vol.z.aitjfi
in tractatu emptionis ôc venditionis inter
partes conuenerit de pacto de retrouendendo
intra certum aliquod tempus, Ôc
dum ille tractatusin feriptis redigeretur,
omiffum fuent id pactum, non tamen idcirco
illud euanuilleintelligendum eft, etiamfi
ex interuallo poft contractum fuper
eofactumfueritmftrumentum. [per
l.fi tibiliberum. fecundum vnum intcllcctum.ff.de
act. empt. ôc l.fi binarum. ff.de
. feruit.vrb.prxd.jl^iiam tamen Alex.fen
tentiam in hoc noftro cafu fiinpliciter rccipiendamnon
exiftimo.Nam prçfupponit
ille omifsioncm à partibus proceisiife,
non à notario : vnde co cafu omnimodo
partibus eft imputandus fuus error acoxnifsio,
cum fciuerint vel feire debuerint,
[tefte Bart.inl.de quibus.ff.de leg.]id pactum
de retrouendendo non valere,nifi in
feriptis redactum fit. At omnino fatercr
cam omifsionem à notario factam,àfolutione
laudimiarum exeufare. Ncq- enim,
vt mox diximus, error tabellionis partibus
noccre débet. Et haec veraacindubitata
cftdiftinctio inter errorcm partium
ôc notarij.
Sed cft ab aliquibus dubitatum, fatifne
effet fi in praefationibus contractus emptionis
deeo pacto de rctrouêdendo actu
effet? Et fane non fufficit de eo partes loquutas
effe aut tractaffe, nifi in eo conuencrint.
Nec refert an à primo limine id actum
fit, vel poft. Namôc rei venditio ôc
promifsio de rctrouêdendo ratione cônexitatis
pro vnico actu habêtur.[arg.l.cum
antiquitus. C. de teft. 1. haeredes palam. §.
ESIMVSTERTTVS. 339
vnocôtextu.ff.cod.]Etex breuitatetemporis
praefumimus vnum contëplationc
alterius dictum vel factum.[l.fi vetcri.§.in
bonis.ff.de priuilcg.crcd.ôc in c.officij. in
ver.incontincnti. extra.declect. Bart.l.z.
C .de aedil.edict.] Hinc fenfit B al.in l.i .fu b
fi.vcr. ad fecuudam partem. ôc ver.7.not.
Cde oper.lib. id omne quod cadé die, codémquelocofactumcftjcodcmcontexiu.
factura praefumi.
ÇProrogetur.
HAncnoftrae côfuetudinis partem affatim
videtur commentatus Bald.iri
rcpctitionel. Acmilius. ff. de minor. in/,
not. vbiinter caetera ait, prorogationcm
effe terminilabentis nondum lapfi exten
fionem:acprorogatum tempus vnum ac
idem cenferi,nec quid diuerluineuecxiftimandum.[l.fedfimanétc.ff.deprecar.]
Poftterniinum vero lapfum,fecundum
prorogationem locum non habere,eoque
tempus abforptumprorogarinon poife.
Qjiod plurimum facit ad propofitam ma
tenam de ftatuto gabcllaeiblucndae. Locaui
verbi gratia p radia m mctim ad annum,
quo elapfo prorogaui locationem
inaltcruin annum:quaeftionis cft an ex
hac locationis prorogationc gabella debeatur.
E t refpondit co in loco Bal. deberi,
qux tamë decifio videtur omnino cum
hac noftra côfuetudine pugnare. Vcrum
non dubito quin verailla fit in cafu ftatuti
quod illic Bal.proponit,quo cautum
erat vt ex omnicontractu gabella foluen
da fit. At fecus obtinct in hac confuetudine.
Nam vt hoc §.7. conftat, folum pactum
de retrouendendo laudimias impedit.Vnde
etfiifto §.!".nihilde prorogatione
termini quo conceptum erat pactum
nominatim cautum fuiffet, res tameniure
communi decidi poterat, etiam ad cft cctum
impediendarum laudimiarum. H oc
nempe cafu dilatio prorogata pendente
adhuc prima, cadem cenfetur non noua.
Item nec factaintelligiturin preiudiciuin
domini feudalis,cum einôdumlitiusirreuocabilitcr
quxfitum. Secus vbi femel
fuiffet finitus primus dilationis terminus.
Qjiam quidem differentiam tangit
Paul.Laft.iiil.i.Cdcdilat.
^[Non excédant.
IStudprocxpcditohabendum cft, tam
ex huius coftitutione quàm iuris cô-

3 4o TITVLV S SEXTVS.
munis difpofitione plures dilationes concertas,
feu pluries repetitas, & durante
prima prorogatas , pro vnica dilatione
cenferi : vt fu prà oftendimus. Dinumeratio
quippe rerum vel temporum circa cun
dem actum,illum non diuidit in plurcs.vt
tradit Bald. in 1. illud.q.fj. C.de facrof. ccclef.
fecus fi dilationes illae coniunctx fimul
tempus dilationis à lege vel iudice ta
xatum excédèrent:veluti fi facultas redimendi
rem venditam primum in trien-
nium concedcrctur, deinde in aliud triennium
prorogaretur, &demumin quadriennium.Tunc
eo cafu cum ha; duc vltimç
prorogationescum prima dilatione conmnetx
notifsimos temporis à lege municipali
prçfcripti terminos excedant,vt po
teanni fpatio : hxc vltima prorogatio in
longius tempus concelfa, nonimpediret
quo minus iuralaudimiarum debcantur,
quinimo viam petêdi cas domino feudali
aperiret.[arg.l.Modcftinus.ff.de dona.J
ARTICLE O C T AN T E Q^VATRIE S M E.
egll y a autre proffief de fief, lequel s'appelle rachapt: qui eft deu au feigneur féodal, en
plulïeurs manières. C ar fi vn héritage efchet à aucun par fuccefsion en ligne collatérale
, comme de frères ou autres collatcraulx, il eft deu profit de rachapt au feigneur
feodahqui eftle reuenu d'vnc année.
§. NONVS.
F$Eft & alia feudi obuentio (qui vulgo rachatus appellatur)pluribus modis patrono
debitaaiempe fi hxreditarius fundus cuiqueobuenit à latere feu per lineam collatcralem,vt
à fratre fratri, aliifuc tranfuerfalibus, patrono debetur rachatus : qui vnius
anni reditus dicitur.
•Dcrachttu. 1^-— • ii Amin Scyllam incidere occipimuSjCaribdis
periculum euafi.
Nam cxplicitislaudimiarum
obuétionibus qux ex con
tractu emptionis vt plurimum debentur
(eas vétas vulgo appellari diximus}nunc
rachatum alteram obuentionum feudalium
fpeciem cuolucre opcrçprctium eft.
Hoc itaqu e §.duo in fumma continentur.
Prima enim parte admonemur rachatum
pluribusmodis deberi, nimirû morte vel
alienatione: & eadem parte fubiicitur excmplum
primx fpeciei.fcilicet quâdo feudum
per fuccefsionem collateralem agnatis
obuenit. Secûda partc,fubfi.huius c5ftitutionis
vocabuli fignificatio continctur,vtpote
quid fit rachatus. Qj.ii contex
tus hyfteron proteron habet. Nam racha
tu m de quo futura erat omnis difputatio,
prius definiri oportuerat. Sed neque cam
rachatus dcfcriptionem,veram diffinitionem
appelles : cum non conftet his partibus
quas à Logicis vtcunqj mutuatas déclarant
Bart. & alij, in 1. impcrium. ff.de
iurifd.omn.iudic. Ita vero rachatum vberius
ac magis abfolutediffiniripofle arbitrer:
vtfitius vtile feudi, patrono compctens,ad
percipiendos per annum vnum
rei feudalis fructus, quo tics feudum vaffalli
manum mutât, vel mortefiinhxre-
t»
demcollateralem tranfeat, vel matrimonio
cum vaffallxnubunt, vel alienatione
alia à fpecie côtractus emptionis. Hxc definitio
ita mihi clara videtu r, vt non alia
indigeat interpretatione. Ideo in expli- .
candis fingulis illius partibus, non elt q>
diutius infiftamus. Qjios autem fruct us
&quo tempore percepturus fit patronus,
habes fupr.eod.§.& latius fupr. de gardia.
§. 2. in verb. fructus ,vbiplenc materiam
fru et uum mihiattigiflcvideor.
Cxtcrum, quoniam nulla iuris noftri . , ,,
partedecilum repentur cuiincumbatfol- uendiracha-
uendi rachatus ncccfsitas,id videreturiu- tus omis per-
ris communis difpofitioni relief um,fi qua t,nMt
*
fuper ca re extaret. Sed quoniam iure ciui
li incognita fuere huiufmodi feudorum
onera, vt fuprà declarauimus, de feud. res
eft multum in ambiguo relief a. Bald. autem
rem diffinire vifus eft. [in 1. fi prxdiq.
C.dexdil.cdic] inquiens quodfiftatuto
fuper gabella folucndadifponente, nulla
fiatmentio vter è contrahêtibus eam folucredebeat,emptorem
foluerc oportere.
pertex.quem adhoc fing.dicit,inl.debcr.
ff.eod.quo tamen refponfo ca res minime
concluditur.E tfi communis fere interpre
tum fchola eam Baldi fententiam prober,
vt feilicet ad cuius commodum & vtilitatem
fiât acquifitio, eidem incumbat onus

ARTICVL. OCTOGE
folucndagabella. Et ratio cft fecundum
Bal.in rub.C.de rebus crcd.(quam ôc nos
fuprà attigimus) quod ifta onera laudimiarum
fint velut in rem fcripra. vndeab
co agnofci fuftineriquedebcnt,ad quem
pertinet effcdus rei : quia ratio finalis debendiipfumconcernit.[arg.l.refcripto.ff.
de muncr. ôc honor. confirmât Salic.in d.
rubr.dcrebus cred.l.hadenus. ôtl. fi quid
cloacarij.§.i.ff.de vfufr. ôc d.l.rcfcripto.§.
vlt.demuner.Ôc honor.^.fcd cum.in fecûda.C.de
furt.ôc 1. fccûdum naturam. ff.dc
rcg.iur.] In contradu autem feencratitio
id receptum cft, vt creditor gabella ius
debeat. [Alb.in l.ôc ideo. de condid. furt.
& Iaf.in 1.3.deiur.cmphyt.ini.quaft.Socy.confil.
247.fubpnnc.lib. 2.] Qjiaeratio
cft ôc apudpradicos obferuata,quaetiamliquido
fub fenfum cadit. Namrachatum
dicimus efle vniusannireditum
çx ipfo fundo prouenien tê.ergo ad quem
funduspertinct, pertinet ôc frudusacrcditus
: ergo ôc rachatus : quare ôc onus ad
dominum ac pofleflbrem qui acquifierit,
pertinet. [per ea qua not.in l.i.C.fine cëf.
vcl rel.fund.compar.non pof. ôc inl.i.vbi
glo.Bart.ôt Plat.deannon.ôc trib.Iib.10.
C.ôtinl.obfiftere.eod.tit.] Scdnonlcuis
fîerifolet in eam remobicdiode§. vit.'/,
de dôar. vbi vidua vfufruduaria non tenctùr
ad iftas laudimias, licet emolumcntaacfrudusadeam
perueniant. Sednos
illic ea dereagemus.
Quare in ex Caufa autem differentia in conftituentens
contra- dis laudimiis ex emptione ôc aliis contra-
aibwficutftibusha:ceft.Excôtraaucmptioniscerm emptienc n • r 1 •
non pendan tum cftquintam atquehiDquintam preturlaudimiç
tij partem deberi nomine laudimiarum.
pwquotam. quimoduseaindubitata ratione cft intro
dudusquodin emptione certum perpe»
tuointerucniatprctium.ncqueenimnon
defignato certo pretio,emptio non confiftit.j^.i.inft.deempt.]
vndefadum eft vt
per quotam illius pretij laudimia; imponerentunficut
ôc iure communi quinqua
gefima pretij rei emphytcutic.At non itê
ex cateriscontradibus,quinonfolentex
certipretij defignationecelebrari, immo
ôc fapius nulla in his pecunia interuenit,
vtin permutatione. Quare cum ex eaincertitudinenihilccrtiin
pecunia numerata
homine laudimiarum pendendum defignari
poflet, fadû eft vt totius anni redi
tus folcat eo nomine domino feudali folui.qnem
rachaturn dicimus,alij releuamentum,nonnulli
annâtam. [vide gtof.in
SIMVS QVARTVS. 341
d.l. 3.in verb.œftimationis.C .de iu.emph.J
E t hac obiter dida fint.
Nuncautem huius conftitutionis materiam
aggrediuntes, admonendi fumus
imprimis, quod quâuis 3has iure communi
feudorum collatérales non fucccdcrent
collateralibus, nifi feudum paternum effet,
[vt in titul. de feud.fucccf.^.i.] Paternum
autem feudum quid fit, ôcquidnouum,hoc
cxéplo docet Bald. Alter c duobus
fratribus feudum émit, cui defundo
filij in hoc feudû fnecedunt tanquam paternum.Si
con tingat poftea hos filios nul
lis à fe relief is libens decedere, tû illud feu
dum ad fratrem illius vel eius haredes pcr
ueniet. quod etiam nouum ideo appcllatur,
quod iure communi, vtdixi,neq,- ille
frater, nec qui ab eo origine ducebât, lue»
cedere in illo folerct. [ vt eft expreffecautuminc.14.his
verodeficiétibus. degrad.
fucccfl.ocintit.feq.deduob.frat.dcno.be
nef.inueft. Quod optimé ctiam déclarant
Bart.ôc Alcxan. in l.fi mihi ôc Titio. Ôc 1.
quoddicitur.ff.de ver.oblig.JQuinetiam
magis exiftimo etiam in feudo paterno de
iure feudorum eos qui ex tranfuerfo latere
veniunt, fibiinuicem minime fuccedere.
Nam quanuis fratreabfque liberis decedente,feudum
altcrifratri fupcrftitiaperiatur,
per viam fuccedendi in illo feuclo
paterno quod defundus frater tenebat,non
tamen illud feudum ex fucceffione
fratris mortui haberc dicitur, fed rcueraàpatrecômuni
feu primo ftipitcàquo
feudum defeendit, ex viprimx inucftiturafeu
prima acquifitionis feudi,vtproba
turex citatis duobus cap. ôc quailhc tradunt
Fcudifta, qui huiufmodifuccefsioncm
ideo retrogradam appellant, ôc nonnunquam
mixtam.Attamcn quia in Gai
lia noftra feuda redada funtadinftar patrimoniorum,
fpecialiailla quaiurefeudorum
côtra régulas iuris communis introduda
crant, apud nos hodiefere funt
fublata.Et ideo indiftinde in feudis fuece
ditur,perinde atque incateris bonis hareditariisôcpatrimoniahbus,cxceptaperpetuo
in hisprimogenituraprarogatiua.
Succedunt ctiam & in his feemina, clerici,
ôc qui mentis velcorporis vitio laborât,
nullo habito perfonarum diferimine,
atquc etiam collaterales.preterea potlunt
vendi,pignorari,donari,ôc exquacunque
denique alicnationis fpecic inaliumtrâffern.
tum pecunia ôc alia commoda emolumêtàque
pro illorum inueftitura licite
X ij

34"- TITVLVS
recipiuntur,quinimo &iuredebentur,&
cxiguntur,vt velhincconflat. Qjiarehu
iuste perpétua admonitû vclim, vtquoties
occurrerit locus in his noftris coniuetndimbus
qui cum iure communi fcudorum
pugnet,ne te hoc conrurbet, nec animumtuum
remorctur, praefertim in huiufmodi
inueftituris & renouationibus,

ARTICVL. OCTOGESIMVSQ^VINTVS. 3 4 3
illius morxoccafionedurabitfaifina.Nec demac débita iura praftiterit. [vtprobainhis
fruftibusitapcrccptisimputabitur tur s. deiur.domin.§. 3.cum duobusfcq.
vtilitas rachatus domino débita. Sed tum ôc j.eod.J.i 6.]
demum currereincipiet,cum vallallus fî-
ARTICLE OC TAN TEC IN OBVIES ME.
f^Item, combien qu'vnefillepar fuccefsion directe en ligne afcendant, ne doibt aucun
profficl: pour héritage féodal à elle efchcu:T outesfois h lors de la fuccefuon à elle aduenue
elle eftoit mariée ou depuis fe mariede mary d'elle doibt au feigneur féodal vn
profil de rachapt:linon qu'elle euft frère ou au tre,qui la garentift eu paraige.
§. D E C I M V S.

3 4 4 TITVLV
extenfioneconfuetudinis noftrae. vt j. de
matr.Ç.i. & 2.] Etidcofeudum fœmincû,
quâdo per matrimonium pcruenit ad mantum,perfonam
ac manum mutare intelligitur.
vnde & ille pro vxorefidelitatem
iurarc folet. [tefte Ioan. Fabr. in §. fuerat.
inft. de acf.] Nec enim mulieres fidelitate
iurant. [vt inquit Bal.in c.i.in vcr.nili iufta
caufa.in vlt.col.quo temp.mil.] & harc
videtur fuiffe caufa introducendae huius
confuctudinis,quae tamen mihi fatis friuo
la videtur. Nec enim propriae manus mutatio
intelligitur cum foluto matrimonio
bona ad vxorem reuertantur, nifi ex iuris
artificioacfubtilitatedicas,dominium
rerumdotaliuminmaritumtranfiire. Id
quod nos vberius deelaraturi fumusj.de
fuccef.§.i.in i.quaeft.
H uic autem difpofitioni, qua ftatuitur
maritum pro revxoris rachatum debere,
ôc c. ftatuéda eft ifta limitatio: nimirum fi
vxor fratrem primogenitum habeat, aut
ciusfilium, quiimmuncmcam reddat, ac
eam à rachatu liberet,feu(quod vulgo dicitur)
garantifet. Sed ea res nullam aliam
habetdubitationë,prxterquamquodmirum
videtur quomodo priuilcgium iftud
quod habet vxor ex perfona fratris fui,
pofsit in maritû tranfire: qui quod ad hûc
fratrë pertinet, pro omnino extraneo habetur.
Et fancduplici ex caufa fieri arbi*
tror.Primo, refpecfu perfonae,quia maritus
& vxor pro vnaatque eadem perfona
cenfentur,funtq; focij diuinae atque humanï
domus. [1.1. de crim. expil. haered.]
Secundo,rcfpecfu bonorum,quia ex confuetudine
gcncralipatriae vir ôevxor com
mune» funt in bonis, [vt fupr. de fta. perf.
§.3.] Qjiibus & tertiaaddipoteft ratio,qr
priuilegiûquod habet vxorpropter rem
fuam quae eft penes maritum,effet alioqui
inutile nifi eo gauderct maritus, ôc ideo
ad eum tranfit cum reipfa.In cuius rationis
confirmationem facit quod in fimili
tradunt Gemy.ôc F ranc. in clicet.de priuileg.in
6. inquientes priuilcgium conceffum
dominis,in eorum familiares trâfire,
fi alias dominis in u tile foret.
Caeterum, praetermittenda non eft ca
quxftiù-.quid in hoc cafu iuris fit,fi in ipfo
matrimonij tractatu hoc fpecialiter ait û
fit, vtnulla exifteret inter futurosconiuges
bonorum focietas,feu communitas:
fed quiliber poft eontractum matrimonium
in fuis ( quod dicitur) rcmaneret
S E X T V S.
bonis, ita vt quae mobilia ad vxorem pertincrent,
mariti propria non fièrent: nec
f ru étu s im m o bihum ille fu os faceret, fed
cadem omnino propria vxcris remanerét,acin
plena eiufdem difpofitione, ficut
erat ante matrimonium: idquc non obftantibus
cuiuflibct prouincia; confuetudinibus,quorû
difpofitioni ex certa feien
tia ôc mediante facrameto renuntiarent;
vt quotidie fieri folet cum thefaurariis, &
his qui fufpefti funt vel de obaerationc
feu dilapidatione bonorum:quaefitum eft
an cafu îfto rachatus deberetur pro feudo
vxoris?Et vt vno verbo rem abfoluâ,non
deberi quidem exiftimo, cum huius feudi
vxoris ncque dominium neque pofTefsio,
neque adminiftratio in maritum trâfcat:
vnde nulla manus mutatio facfa intelligitur,
quae caufam debendi rachatus praebuerit.[vt
)'.eod.$.i2.]quofit vt fuccedat
reg.vulgatifsima,ceffante caufa,ceffare ôc
eftecl:um.[l.2.§. vit. vbi plenc doeï. ff. de
donat.c.cum ccfTantc. extra, de appellat.]
Non quod concluderc velim huius confuetudinis
aucforitatcmceffare, propter
ceffationem caufa: finalis à qua dependet
vinculum iftius confuetudinis: Sed quia
ad hune cafum non fe extendit caufa legis
feu confuetudinis, igitur nec illius difpofitio,argumento
fumpto à caufa ceflante.
vt eft vera refol.interprct. in locis nuper
citatis.ôc in c ad tranfîationem. extra, de
reftit. fpoliat. E t eadem ratione idem puto
dicendum in fimili cafu, vt feilicet non
debeatur rachatus domino, fi feudum aliquod
ex aliqua haereditate vxori obueniat,
poft feparationem bonorum rite faftam
acpublicatâ, iuxta forma ac folénia
quae fuse prxfcripfimus s.de fta.PERF4.34
Cauetur & hic prxterea fi ex hçreditate
direct a feudum obueniat vxori,à marito
vntira rachatû deberi.fed quid fi ex fuc
ceffionecollaterali ? ôc videtur quidé tum
duos deberi. Primum, ratio'ne fuccefsionis
collateralis.[vts.§.prox.]Itcm ôcaltcrum,quia
feudum nuptae femine obuenit.
Pro conftanti tamenfirmandû eft vnum
tantum rachatum deberi : ex reg vulgari,
quod duaecaufaelucratiuj» non poffunt in
vna atque eadem reconcurrere. [vtinft.
de leg. §. fi res.l. omnes.ff. de act. & oblig.
&1. quotics.ff.de folut.quam reg.luculenter
examinât. Bart.in l.maeuius.§.duobus
de leg. i.ôc nos nonnullafubiûximus
'/.eod.5.17.]

ARTICVL. OCTOGESIMVSSEXT V S.
ARTICLE OCTANT E SIXIESME.'
f£jitcm,que fi aucun a acquis confiant fon mariage aucun fief, & il va de vie à trefpas
delaiiïc fa veufue furumant,laditc veufue doit fculemct audit feigncur dudit fief, *
la foy & hommage de la moitié dudift fief, qui lui apartient par le trefpas de fon
mary.
$. VNDECIMVS.
*$Si quis confiante matrimonio feudum acquifierit, Ôcpoftea fupcrftite vxoredecefferit
: illa pro dimidia tantum parte, quae ad eam iure focietatis matrimonialis
• pertinetjfidelitatcm & homagiumpraeftarcdébet.
Vlgatifsimacflin ea parte regni
quas iure non feripto regitur
confuetudo ifta,praefcrnrn
inprouincianoftra[vtj'.dematrimo.Ç./.jmterconiuges
communioncm
effeomnium bonorummobilium, & corum
immobilium quae confiante matritnonio
quefita funt. Quorum quidem diuifio,foluto
matrimonio morte alterius
aut légitima bonorum feparatione ficri
folct in squales partes inter fuperflitem
coniugem ac defuncf 1 haeredes.Super qua
rehçcintroductacftconftitutio quacautum
eft viduam pro fua dimidia parte teneri
domino feudali, ad fidelitatis ac hor&agij
praeftationem, nô autem rachatum
nec vllaalla cômoda feudalia. Cuius quidem
côftitutionis ratio petenda eft ex co
quodneceffario praefuponêdum eft,quod
maritus poft feudum afequaefitum fuiffet
inueftitus à domino, acilli laudimias
& omnia alia débita iura exoluilîct. quia
cum co cafu fidelitatis iuramentum à defunéTo
preltitum vna cum illo extinefum
fit,cum perfonalefit, ôciurâtisperfonarfl
minime tranfgrediatur,[c.vcritatis.extra.
deiureiu. Bal. in c.quae in ecclefiarum.cx.
dcconfuet.col.p.jequum fuit viduampro
fua dimidia quam iure focietatis coniugalis
poft maritum mortuum nacfa eft, vt
renouationera peterc teneatur:& fie fidelitatem
offerre aciurarc. Quicquid in
contrarium ten tarit Bohcr.nulla lege nec
rationefretusaftruere,inconfuetud. Bitur.§.8
.de feud. Sed quia noua manus mu
tatio pro ca dimidia fieri non ccfetur,cum
non ex noua caufa fed ex antiqua & praecxiftéti.dimidia
illa ad viduam pertineat,
videlicetex focietate bonorum iam ante
inita confiante matrimonio ex confuctudinis
difpofitione inter ipfos coniuges.
Vnde licct per mort cm mariti fiât diuifio
& afsignatio dicta: dimidiç illi vxori reliftae,
huiufmodi tamen diuifio nouumti-
34/
tulum non pr3tbet,nec nouam acquifitionem[l.cumfolus.
vbi notatur Bart.ff. de
vfucap. ] nie in confequentiam ex tali diuifioncdebeturrachatus.vtin
§.13.). eod.
Sin autem defunef us maritusoion fuiffet,
dum viucrct, de re feudali à fe quaefita inueftitus
nec laudimias foluiffet, eo cafii
res planeindubitata effct,quin illius vxor
vidua relief a ad dimidiam partem laudimiarum
tencretur: non quidem vt rem
debitam ex mortemariti,lcd tanquamaesalienum
à defuncto ob rem à fe quxfitam
domino feudali dcbitum.pcr d.^.j.s.eod.
Sed queripotcft,quidiuris,fi ex diuifionefeu
partitione facf a inter viduam & hç
redes de bonis mobilibus acconqueftibus
quôdam inter ipfum ac vxorem communibus,
feudum acquifitum per illos coniu
ges in partem vidua; totum obuenit, an
pro parte haeredum fibi obuenta, debca- '
tur rachatus:E t ne te fallat ca noftra qufftio
intclligas oportet ea non queri,an huiufmodi
dmifione quae fit inter fuperftitem
viduam 8c haeredes defunfti, debeâtur
rachatus: cum certifsimum fit ex ca
diuifione nullas deberi laudimias, cum
fit alienatio neceffaria, tam iure communi.[v
t doect Bar.in 1.6e ideo.ff.de condict.
furt.] quàm de confuetudine, vt j.eo.§.i3.
At quaeftionis noflraeeft, an rachatus qui
alioqui domino debctur.é portione heredum
collatcralium,ex co deberi impedia*
tur quod feudum per huiufmodi diuifioncm
totum obueniat in partem viduae.Et
videtur quod non : quia res quae pluribus
obuenit, propria dici non potcft,proptcrca
quod diuidendo poflunt fingulorum
partes à fingulis etiam inuitis tolli, Se vni
adiudicari. [vt §.fi familx hercifcûdae.inft.
deoff.iud.St l.fi idem eum eo. ff.de iunfd.
omn.iud.]Q_uaproptercum defnneti haeredes
irreuocabiliter domini adhuc effecf i
non fuerint, videturab his laudimias eo
nomine minime dcbcri,pcr ea que in fimi»

i4

ARTICVL. OCTOGESIMVSSEPTIMVS. 347
ARTICLE OCTANTESEPTIESME.
fgf Item, ôc cou tes & quantesfois qu'vn héritage féodal eft aliéné par autre contrat
que de vcntc.foit par cfchangc.donatiou, bail à rente, ou il y a deilaifinc de foy, tellement
qu'il y a mutation d'homme,il eft deu proffiét de rachapt audit feigneur de fief:
qui eft de la leuce d'vne année.
$. D V O D E C IM V S.
f^Quotiespra-diumfeudalealio contraétu à venditionealienatur, velutipcrmutatione,donationc,aut
concefsionefub cerrâpcnfionem,in quo facta crit fidci dnnifsio,Se
hominismutatio,domino feudi debeturrachatus,quifructus eft anni vnius.
t Si!
t
Aec côftitutio pro fumma atquc(quod
dicitur)claue totius
materiae rachatuummeritoha
bctur.quç iam cceptaeft à duo-
ms praecedétibus in quibus tractatum
cft.qualiter rachatus debeatur.tû & quâdo
morte mutatur.Nunc quando excontractu.
Item Se in feq. §. quando ex quafi
contraétu, videlicet per diuifionem inter
cohaeredes. Tum de 144. feq. ponitur exceptio
ad hune Ita his fcx jj.continetur
tota rachatus materia.
Qjiod vero ad huius §. interpretatione
pertinet id an te estera annotandumeft,
quod licet ius laudimiarum de quibus actum
cftà §.4.tupr.eod.vfque ad§.

3 43 TITVLV
fuerit,non debentur laudimie.
Sed hîc praetermittenda mihi non videtur
illa fing. dubitatio, quae me iudice
aliquando eft diffinita : & quae ad hanc
pennutationisfpecicm maximepertinere
videtur. Qjridam focer cum gcnero fuo
(nec enim uomina refcrri ncccflc eft)ita
conuenerat vt ex bis mille coronatisdatis
filiaefuae in caufam dotis, mille inemptionem
praediorû, quae filiae fuae propriac
eflentjcollocaret. Ea lege atque conditione
côtraétum côfummatumquc eft matrimonium.
Cui conuentioni quia nonftetiffet
maritus, bonam agnofeens fidem
fuae vxori, ci certos fuos fundos ôc cos
quidem feudales illius rei nomine conceffit.
Côtigitdominum feudalem huius rei
certiorcm factum,laudimias ex eo contractu
petiiffe. Allegabâtque eam cefsioncm
vim manifeftam emptionis habere.
Ego vero viduae caufam lubens tutatus,
neçabam omnino conuentionem iftam
qua maritus fundos fuos feudales vxori
in vim praecedentisconuentionis cefsiflet
necemptionem eflc,nec emptioniaequipollere.
Allegabam imprimis maritû non
pccuniaefed fpeciei debitorem efle. Nec enim
fpoponderat ille reftituere millc,quae
in dotem receperat: fed ex ca fumma fundum
emptum vxori traderc.Itaque fi fun
dum ex proprio patrimonio cefsiflet vxori,iuvicem
ôc locum illius quem ôcemere
& tradere tcnebatur,iam non magis
emptio fed vera permutatio potius, ca cef
fio îudicanda eft. per ea quae referût Bart.
B al. 6c alij .in l.i .C .de re.permutat. 6c hue
adducebam duos tex. ferein eam rem expreflbs
in 1.ita conftante. cum 1. fcq.ff. de
iu. dot.vbiiurif.hanc contraétus fpeciem
permutationem appellat : & fundum dotalem,cum
qui loco dotalis pecuniçdatus
effet. Quem etiam contractum, etfi inter
coniuges factum, his locis ad probar,modo
in rem atque vtilitatem vxoris geftus
effet [ vt funt tcx.in 1. fi mulier dotis. 6c 1.
cum maritus.i.refpo.ff.de pac.dotal.] Faciebat
ôc quodplaeriqueadfirmât, omnia
ftatuta feu confuetudincs caufam dotis
includerc minime videri, nifi de ea fpecialiter
cautum fit. [arg.l.vlt.in pr.C. de iu.
dot. 6c quaeco loco refert Saly.in 4.not.
6c 1. promittendo.in pr.ff. eo.] Plura alia
ineiuscaufae defenfionc adducebam quae
prudenspraetermitto quoniam fatis mihi
tuta videtur eanoftra fententia fuper ca
rel4ta,qu3efupremaecuriaeparificn.arcfto
S EXT VS.
comprobata eft.
^Donatione.
H Ac côftitutionc inter cetera cautum
extat ex donatione rei feudalis rachatum
deberi domino feudali,nulla intérim
adhibita diftinctione an pure ac fim
pliciter feu ob caufam ea facta fucrit. Quâ
tamen diftinctionem in laudimiis cenfualibusobferuari
folitamconftatex §. 14.}'.
decenfi. Vndequodinvtroqucftatuitur
obferuato,ôc in vtraqucfpccie intelligito
quando vere fieret donatio.Nâ fi in fraudem
effet facta donatio,vt quia fimularct
contrahentes donarc,cum reucra interucniffet
pecuiua quae rei donatae aequiualerct:
tum quoniam fraus fieret de contractu
ad contractum, dubium non eft quin
debeâtur laudimiae quinti, vt eft ab Alex,
confultum con.i 19.vifis narratis.vol.3.
Porro quaefitum eft,ftâtcftatuto quod
de quolibet côtractu debeatur gabella, an
etiam ex donatione de iure debeaturîC uius
quaeftionis difficultas tota pendetex
ea dubitatione fuperius à nobis dut u lia
in c.3.in vcr.contrahere. de fta. perf. 6c repetitain
§.4. s. eodcm. Anfcihcctftatutis
fuper contractibus difponentibus quafi
contractus comprehendantunvtftipulatio,
donatio, ôc fimilcs. In cuius decifione
in cam tandem iuimus fententiam, vt exi
ftimaremus his ftatutis etiam quafi contractus
venire. tuillic videto. Excaautë,
quod ad propofitam quaeftionem pertinet,inferre
licet etiam ex donationis contractu
gabellam deberi ex vi ftatuti ita
difponcntis in contractibus.[ Qjiod ego
côfirmo magnorum virorum authoritatc
ac imprimis Cy. ôc Saly.in I.3. C.dc iu.
cmphyt.vbi ôc laf. quaeft.io.Bal.in c.litcrae.ext.de
dilat.col.vlt. (vbi ait legem xij.
tab.verbum venditionis pro omni contractus
fpecie in vniuerfum vfurpârc. 1.
ftatuliber à caetcris.ff.de ftatulib.no t. in 1.
2..C .de vfucap.pro emp.) ImmoLin c.potuit.cxtr.
de loc.nu m.i 2.G uid. pap.decif.
delph.quaeft. 46.] Spccul. tamen contra
fenfit in tit.de loc.§.nûc aliqua.quçft.107.
Pet. lac. tit. de aét.in rem, hoc folomoti
argumento quod in donationenon interuenit
pretium. Quorum tamen opinio
confunditu r ex d. I.3. fuper quo fixam iecerunt
anchoram. Illo enim tex. cautum
extat folui debere domino emphyteutae
quinquagefimam partem pretij vel aeftimationis.
C ui opinioni ctiâ haefit Firmia.

ARTICVL. OCTOGE
in trad. gabcll. quaft. 12.3. par.8. par. alia
motus ratione, quoddonatio contradus
non fit propric. Qjie tamen fentcntia hodic
à pradicis noftris ôc ab vfu foréfi redc
cft iamdudumexplofa. vt ctiam teftatur
Paul.Caft.inl.mutum.ff.de acq.harcd.
Secundo,quafitum cft, quidiuns de do
natione o b caufamîquç quidem maiorcm
habet dubitationc. Nec enimea propric
ceferi débet dona tio, fed peculiarê aclpecialcm
illa habet naturam,& in multis diuerfam
atque diferepantem cum ea quam
proprie donationem dicimus, vt noscopiofe
docebimus in rub.'j.dedonat.In côtrarium
tamen eftgenerahtas ipfius §. qui
gcneraliter ac in vniuerfum difponit de
omnibus contradibus alicnatiuis,pratcr
vcnditioncm.racbatum pro noua înucftitura
debcri.In quibus & fpecialitcr donatio
connumeratur.T um & ex eo capienda
eft huius rei coniedura, quod fi ab huius
§.reg. voluiflent maioreshanc donationis
fpccicm,quafit ob caufam, excipere,
vtiqj id cxpreisillent: iicut fadum eft
jf.decef4.14. Vndehuicdilpofitioni vniucrfali,
v ti fcnpta eft, ftandum elle exiftimo.Prçtereactfi
velimus trahere difpofitioncm
illius §.14.111 donatione rerum ccfualium
o b caufam facta, ad donationem
rerum feudahum panter o b caufam fadâ,
rcs iam in aperto ent. Illo enim §.exprcfle
cft fancitum laudimias ex huiufmodi donatione
ob caufam fada deberi domino
cenfuali, ergo ôc in donatione rci feudalis
idem iudicandû. Nec enim dubitauit quif
quam argumentum à fimihbus, ctiam in
itatutis ôcconfuetudinibus locum haberc.
[Iuxta ca qua;déclarât Bart. ôc clarius
Ial.inl.de quibus.ff.de leg.]Facit quod iu
ris rigor, quo prohibebatur rerum feudalium
alienatiojhodie ex vfu generali Gallia
temperatus eft,quo licet vnicuiq; feudum
fuum etiâex caufa donationis ahenarc.ea
tamen lege vt pro huiufmodi ahcnationibiiSjfoluanturdomino
laudimia;
pro inueftitura rcrû noue acquifitarum:
licut ôtiurecomuni introdudum fucrat
in rebus cmphyteuticis,quorum permilla
quidem cftalienatio interpellato ac conienticntc
domino, ac cidem quinquagefima
pretij parte exoluta.[d.l.3. C.dciur.
emph.] Quaomninoratiocadédidat,vt
pro donatione ob caufam foluâturlaudimie,perindeatq;
pro donatione puraatqj
fiinphci.quâdoquidcm ex vtraqj manus
mutationê contingere cçrtum elt,tum ÔC
SIMVSSEPTIMVS. 349
dcmifsioncm fidei qua in caufa funt vt ra
chatusdebeatur. [Et hanc extenfionerri
omnino confirmât Pont.in l.filiusfa.ff.de
donat.ôe vterque Immo.in l.i.eod.tit. 5c
plcnius tradabimusj.in rubr.de donat.]
Quinetiam ego loge maiorcm fubclfe rationcm
puto, quare ex ea donatione ob
caufam debeantur laudimiç, quàm ex donatione
fimplici.quandoquidem magis cà
accédât adcôtradûpermutationis, quàm
donationis.[tex. in 1. fed fi lege commilTo
ria.J.confuluit fenatus.ff.de peti. haredit.
l.Aquilius llegulus.5cl.fipater.ff.dedonat.]
Tertio loco, cxaminâdum veniebat, an A t ) e x d ona.
ex donatione caufa mortis dcbercturlau- tione caufa
dimia, ficut ex caterisdonationis fpecic- or
t
bus. Sed cum plane nullum fit ac inutile ch a t Us. r
quod ex caufamortis eft donatum, vt infrà
dedonat4. n.nullo modo deberi poffunt
laudimia. vt docuimus in §.4.3. cod.
Caterumfiquifint loci quibus adhuc ca
donationis obfeructur fpecies,non eft dubitandum
quin 5c ex ea debeantur laudimie
ficut ex donatione obeaufam. Quam
tamen fententiam ita fane intelligito, fi
eam caufamortis donatione viuo adhuc
donatorc fequeretur traditio. Qjua cum
primum interuencrit ftatim debetur rachat
us,non expedata donatoris mortc,liect
ea côfirmctur donatio, vt nos plenius
0ftendemusind4.il. Qjuod fi codem donatore
viuo nulla fequeretur traditio,fed
in tempus mortis effet dilata,idem omnino
iudicandum exiftimo ac dclegato de
quo niox diccmusjq.j -
.
n c x f f l o r
Quarto quafitumcft,quid demortis * -
r • j 1 . . 1 • tis caufa cacaufa
capione, an ex ca debeantur laudi- pj o n e r a ch a_
mias Et Bal. quidem inl.i.col.4. ver. fed tusdebeaponc
ftatutum.C. de iu. dot. docuit mor- tur
-
tis caufa capionem effe quid per fe diftindum
à legato, 5c donatione caufa mortis:
5c ideirco fub ftatuto de donatione vel
mortis caufa capione rninimeincludi. Eft
enim mortis caufa capio, vt luculentius
trado j*. de donat4.11. quoties à defundo
aliquid capitur per eius mortem, aliunde
tamen caufatum quàm pcr mortem illius.
Exemplum tradit Bart.in 1. fi mihi ôc titio.ff.de
vcrb.obligat. in acquifitione patcrnaÔc
feudo vel emphyteufi.qua quidem
quoad patrem dicitur fada inter viuos:at
quoad fihos, mortis caufa capio.
C um demû monente patre capiant [idem
Bart.in l.quod dicitur de verb.oblig.5cin
1.mortis caufa capimus.ff.de donat. eau.
y ij
tISde
~

3/o TITVLVS SEXTVS.
inort.]Interquos filioslocus cftiuriaccrefcendi
ita vt altero c fratribus fine liberis
decedente, illius portio altcri fratri
fuperftitiaccrefcat: nô quidem ex fucccffionefratcrna,
cum ab eo nonhabeat, fed
à pâtre tanquam communi ftipite,àquo
defccndit ex vi prima; inueftitura; feu acquifitionc
feudi vel emphytcufis. quod
latius declarojin rub.j.defucceff.Ex quibusconcludendum
videturin punclo iuris,
ex illa portionefratcrna fratri fuperftiti
accrcfcente,nullum deberi rachatum.
Nec obftat quod feudum mutet manum
in perfona cuiufquc dcfcédentis à primo,
qui de feudo fuitinueftitus : quia illamanus
mutatio non caufaturex fuccefsionc
defcendentis in defcëdentem, fed ex facto
& prouidentiaconccdentis ,qui per fuam
concefsionemin perfonam primi beneficiarij
& ab eo defccndentium facf am, fingulos
eorum velut per gradus de illo feudo
inueftiit. Qjjod ideo nec nouum nec
diuerfum feudum ex diuerfitate fuccefforum
céfetur, fed femper durât antiquû,
& eiufdam natura* 8c qualitatis quam ténor
inueftitura* illi primû imprefsit.[ci.
& ibinot.degrad.fuccelT.quod & à nobis
explicatumeft s.in rub.defeud.] Et iftud
intclligas oportet fecûdum Feud. 8e legif.
vbiconceiTum effet feudum pro recipiente
ac fuis libcrïs. quia tune non diceretur
haereditarium nec haereditario iure defeen
dentibus obuenire.fcd à primo concedente.
Secus fi ita receptum fuiffet pro feac
haeredibus.Tunc enim harreditarium diceretur.
[ Yfer.in c.i.§.hoc quoque. col.2.
de fucceff. fcu.8c in c. i. in pr. An agn. vel
fil. defunef. Bellou. in ci. de eo qui fibi 8c
haere. fuis. Vide omnino Alex, in con.io.
ponderatis. vol.3. & con.//. perfpeétis.
vol./.Curt.iunior.in con.i.8.par.in fuo
tract .feud.] Vndeeo cafu quo feudû fimpliciter
conceffum effet alicui pro fe 8c liberis
fuis, tune filij poffent acceptare feudum
repudiata haereditate paterna. Secus
in pofteriore cafu, quo nullus poteft in
feudo fuccedere, nifi fit haeres.f_vtdéclarant
interp. in locis fupra citatis. & refert
Alex.in l.quaedam C0I.2.C .de eden.& d.l.
quod dicitur.ff.de verb.obligat.Sc vtroq;
in locô Moder. Bart. & latius Iaf.inl.fi
non fortem.§.libertus.ff.de côditt.indeb.]
At quia in hoc regno feuda redacta funt
ad inftar patrimoniorum,fintqueha*reditaria,ficut
caetera bona allodialia, ita vt in
his fuccedant filij & filia; aequaliter, falua
primogenitura: praerogatiua, vt cxplicatum
habes s.in rub. de feud.& j.defuccef.
§.4.haec argumenta neque quoad ius fuccedendi,
nec quoad laudimias, hodieprocedunt
in patria confuetudinaria.
Qjiinto locoquaefitum eft, quid dclegato:quod
fpecics eft donationis,vt ex illius
diffinitionc patet, cum legatum fit
donatio quedam à defunef o relicta ab haercdepra;ftanda.[§.i.inft.delega.
& in 1.1cgatum.de
leg.2.] Et quidem ex legato rachatum
ficut ex donationc deberi creditum
eft,cum proculdubio interueniat hominis
mutatio.quia[vt ait tex.in l.à Titio
ff.de furt.]ea quae legantur,recta ab eo qui
legauit ad eum cui legata funt tranfeunt,
& idem dicit tex.in l.lcgatû ita.ff.de leg.î,
quod legatum ita dominium reilegatarij
faciv, vt ha*rcditas haeredis res fingulas;
quâuis verum fit rei legata* poffefsionem
in legatarium non trâfirc, nifi appraehendatur.
[l.cum duobus.§.idcm rcfpôdit,focius.ff.pro
focvbi gl.fing.8c inl.vlt.Cde
facrof. ccclcf. ] quae nec apprehendi poteft
fine haeredis licentia, ita vt fi facto ipfo fine
illius permiffu apprchendatur,illiproditum
fit fpeciale interdictum , quorum
legatorum. E t dubitarc ego an qui etiarn
hodie propria auctoritate legatum occupa
ffet,illud amitterct. [per l.non dubium.
C. de leg. ] quia liect ante aditam haereditatem
cum bona haereditaria iaceant tanquam
vacantia, in nullius cenfentur effe
bonis, vnde in illud dini M arci edictû minimeincidcrct,[vt
volût Accurf-ôc Bart.
inl. i.inpr. ff.quor. leg.] tamen quia ex
gcnerali regni confuctudinc receptum eft
vt mortuus faifiat viuûiuxta §.1. j'.dc fucceff.
dari non poteft vllum temporis momentum,
quo haereditas iacere intelligatur,
cum haeres, vt primum is in cuius haereditate
fuccedit, mortem obiit, faifitus
confeftim dicaturde vniuerfis bonis defunctijita
vt vulgo dicifoleat, mortuum
viuentis haeredis oculos aperire.
Verum iuxta ca quçri potcft,cum legatarius
per manum haeredis rem fibi lcgatam
percipiat, An duo debcantur ex ea re
rachatus, vtpotc vnus ex perfona haeredis
ficollaterahs fit : alter ex perfona legatarij:
vel an vnicus tâtum debeatur. Qjra in Tminîcga
rcidimprimis animaduertendum eft,in
materia legatorum tria potifsimum temporacolligi
ex his quae in cam rem abinterpretibus
traaantur.inl.fi tibi homo.$.
cum feruus.de leg.i. Primum eft dies mox
t e m p o r a
'

ARTICVL. OCTOGE
tis teftatoris, quo tempore dicitur teftamentum
confirmari, ôcreilegata? dominium
in Icgatarium tranfire, hect fitte tâtum.
[l.à Titio. ff. de furt.] Sccundum eft
tempus adirac haereditatis quo dicitur dominium
rei legatç vere in legatariû tra nfirc.[tex.
in d.§.cum fcruus. vbi eft gl.fing.
ôcaliaglo.in l.fihaeredisfcruus.co.tit. ] A
quo ctiâ téporelegatario debétur frucïus
rei legate,& non ante.[vt in d.$.cû feruus.
& not.in l.i.C.de vfu. & fruct.leg.]quod
intclligefecundum Bald.oc Doct.inl.vlt.
cod.tit.nifî teftator dum viucret,rem tradidilfet
legatario, velei facultatcm appre
hendendi rei legatae polTefsioncm dederit.
Tertium tempus eftdics acceptationis 1cgati,quo
tempore dicitur rei legatç dominium
irreuoeabiliter quaui legatario. [vt
eft glo.foLin l.eutn qui ita hçreditatem.ff.
de condit.inftj Qua re praefuppofita exiitimo,
quia du obus info hdumquarri non
pofsit eiufdê rei dominium. [ 1. fi vt certo.
$.fi duobos vehic. ff. rômod.] vnû tâtum
rachatum dcberi,nimirû ex pcrlonakgatarijjfi
legatum accepta ucnt:aut ex perfo
na hçredis, G legatarius repudiauerit. Ante
agnitioncm enim, vel repudiationem
legatarij, rci legatae dominium in fufpen-
£aelfe dicitur.d.$.cûfcruus. Quippeante
agnitioncm, vtdixi,rcpudiari poteft ac-
R«mlegatï emifitiocommutariue.Âtpoftagnitioné,
à ltgatario c a m dicunt irrepudiabikm & încommu-
agnuamnû. t m r
quamadhc- „ ,> &
%l, m d.Lcum qui ita harrcditaté.
. . _ rt i i n
redemperti- & text.lïng.inl.ierijurn nln.^.i. de leg.i.j
unifie. Nam fi legatariû s legatum agnouerit, res
nunquam hçredis fuiileintelligitur.[tcx»
in l.legatumita.de légat.z.Lû damnum.§.
fed & etfi creditor.ff.de pecul.vbi expreffim
cauetur in legato puro hxrcdcm nullo
momento dominùan habuifle.j Vnde
fit quod vbi agnofcitur legatum per legatarium,
non poteft dominus feudi ex capite
haeredis aliqiiê praetendere rachatum,
cumis nûquam rei legatç dominus fuerit,
quâuis iuris intellcctu cêfcatur illa res elfe
ccorporc ac vniuerfitatc hereditatis,trâfmiffaadhçrcdem,fed
vna cum reftitutionis
oncre. Ideo cum non vt fua,fed'reftit u
tiomfubiccta,adeum pemcniflenon intclligitur.
[l.qui concubinam.§.i.de leg.3.
& Lahudeft capcrc.ff.de reg. iu r.]fed tantùm
ex perfona kgatarij,qui per agnitioncm
iegati rétro dominus fingitur fuiife,
ex diicmortis teftatoris: A quo difponentcaonab
heredetradente caulam & tituluin
in rekgata habereintclligitur. [1. co-
SIMVSSEPTIMVS. 3 / I
hacredi.J.i.ff.de vulg.] E contrario fi legatum
fit repudiatum,nenio dicet ex U gato
rachatum dcberi:quum ius fingat rem rétro
fuiife hacredis, nec legatum ex titille.
[d.Lfcruum filij.] Qjiarehocrcpudiationis
cafu rachatum ex perfona tantum hçredis
deberi confiât,fi haerescollatcralis
fuerit, autfœmina nupta.aut qnacpoftmodum
virumacciperct. Qjuod fi barres
quidé filius mafeulus clTet.nullus deberctur
rachatus, iuxta diftincf ionê §-9.& 10.
P raeterea quarro ; Si legatarius, forte ignorâs
legatum fibi relief uni elle, autdubiusde
vinbus teftamenti, vel forte pertimefeens
haeredis porëtiam, ahaue ex caufa
legatum nonagnouit, atque is non apprehcnfakgat.polfefsionedeccucrit,cu.
ius hœres àlatcre & ex tranfuerfo venics,
illud legatumdefuncto rehetum agHouerit,peticntqueab
haerede teftatoris quiillud
reliqueratac pctitû obtinuent: Quç»
ftioms eft, an duo pro huius rci înuetiuu*.
radebcantur rachatus, vnus nimirum ratione
lcgati,alter ratione lucccfsionis coJU
latcrahs: An vnusduntaxat ? ht quident
quod vnus tantum debcatur, his oftendi
poteft rationibus. Quoniam legatarius
nunquam id agnouit legatum, nec tradûtio
viiquam illi faéla eft, vnde apparct nû»
«juameumverum dominum exiitiîieàmmo
heredem primum legatum agnouiife,
ac per eam agnitioncm facfum dominum:
perea qua?fupràannotauimus in praeecd.
quçft.Ët ita quinunc legatum iftud accepit.non
tam aceepilïeccnfetur à legatario
auctorefuo tranlmittente, quàm ateftatore
primo tranfmiilore.[vtin fimih inquit
Bald.in l.cum antiquioribus.in 4-q.
C.deiur.delibc.] Secundo, in eam partem
facit, quod ex partelegatarii nulla interuenit
mutatio,quia nunquam verus extititdominus,necpolleilorrakgata?,
vtdi
ximus: & quanuis ex teftamento morte
confirmato dicatur recta via dominium
in eumtranfiilfe.[l.à Titio.ff.de furt.jhoc
quidem ficte fit, ac per aefus ciuilcs : non
per aétus naturalesàiurcgentium introductos:eo
quàd nec legatum agnouit,ncc
polfefsionem emsapprehendit: Ita vtidcirco
non dicatur plénum dominium affecutus,fedfictum
tâtum. Quod velhinc
conftat, quod pro acquifitione pleni dominij
legati ex îuregentium.lex prouidet
legatario per actioncm perfonalem, v tpo-
«condictioncm certi, quam perfonalem
eueconftat.[l.certicondidio.inprinc.vbi
" - - • Y iij

TITVLVS
norainatim Iaf.in ver.no ta.cx glof.col.i i.
tï.fi ccrt. pet.] quodalias non facetet.fi legatanus
plénum dominium ex folo teftamento
haberct.quiancmo rem fuam condicerc
poteft, per aliquam condictionum
fpecicm,niiî contra furë,idque furis odio.
(j. lie itaque. inft. de act.] eo quod condiitiones
perfonales fint.[l.actionum genera.ff.de
act.] Vcrû contraria fententia mihi
fempermagis plaeuit: nimirum vt ex
perfona legatarij rachatus debeatur, licet
nunquam agnoucritnec apprehêderit legatura:quiaillius
haeres qui poft eius mor
tem legatum petiit,velit noiit,neccffe habet
ex perfona illius ad legati petitioncm
venire, 8c non ex perfona teftatoris. Certumquippe
eft à teftatore nec fubftitutû,
nec coniunctum in eo legato fuifle, fed ne
quidem vlla ratione de eo cogitalle. Vnde
fi antemortem teftatoris legatarius decefsiflct,legatum
vtique vtcaducum remanfïfTet,
oc ad fubftitutum, coniûctum,
velhaeredem teftatoris deuolutû fuitfct,
nonad defuncti legatari j haercdem.[l.vnijca.§.&
cum fimphei. 8c §. pro fecundo. C.
decad.tol.l.Celfus. Se l.fi Auguftae.fub fi.
de leg.z.]C um igitur neceffe habuerit hères
ilic legatarij, venire ad legatû ex perfo
na legatarij, conftat ex perfona illius rachatûdcbernPraeterca
Scalterum ex perfona
îftiu s haeredis legatum agnofeentis fî
collateralis fuerit ac per hneam tranfuerfalem
fuccedat. Rationes autem in côtrariam
fententia adductas hoefacili rcfpon
fo eludi polfearbitror. Nâ licet actio perfonalis
detur legatario ad pleni iuris in re
legata adeptioncm.negari tamen non poteft
quin fit dominus,cû,vt fupra prarfuppommus,tribus
temporibus dicitur domi
nium ci acquiri: Se ideo etiam ei competit
rei védicatio.[vteft text.in l.i. C.côm.de
leg.]vbiconftat plura remédia 8c actioncs
tam in rem quàm in perfonam legatario
côpctere. vndefucccdit vulgata illa iuris
reg. vt qui actionem habet ad rem, videatur
rem îpfam haberc.ff.de reg.iur.Et haec
de legato puro dicta fint,nunc deconditionali.
Sexto itaque loco quaefitum eft, quid
de legato conditionali, nimirum an ex co
debeatur rachatus ? quae quaeftio etiam ad
legatum in dicm incertum collatum pertinet,qui
pro conditionc accipitur [ v t inquit
Iurif.inl.dies incertus.ff.de condi. 8c
demonft. 8c l.talis feriptura. deleg.i.] Ad
huius quaeftionis expheationern praemit-
SEXTV S.
tendum eft tria potifsimum effe tempora,
quibus dies legati cedit, dequibus nuper
diximus. Primum tempus mortis teftatorisjfecundum
tempus aditionis harreditatis,
tertium tempus euêtus conditionis
aut diei incertar. Item 8c fciëdum eft quatuor
efTeeffcctuspredictarum cefsionum.
Primus,quantum ad tranfmifsionem. fccundus,
quantum adobligationem.tcrtius,quantum
ad dominij tranflationcm.
quartus, quantum ad petitionem. Qjiar,
quoniam perfequi non me finit breuitatis
ftudium,remitto ad C y. in l.i. in pr.col.3.
C.de cad.toll.Porro quodad propofitam
quaeft. pertinet, rem fub conditionc legatamante
conditionis cuentum, magis in
haeredis bonis quàm legatarij intclligi, 8c
eam adueniente côditionc ad legatarium
tranfirc cxploratiiuris eft. [ tex.in l.fi fur
decerpferit.ff.de vfufr.] Et.ideo ante conditionis
vel diciincertae cuentum, certum
eft dicm legati non cederc. [l.ccdere dicm
fF.de vcrb.fignif.l.i.§.fin autem. C. de cad.
toll.] Qjuâ rem tamen intellige de ea conditionc
quae verc eft conditio.[iuxta ca
quae déclarât Cy.in cit.l.i.§. fin autem C.
de caduc, toll. 8c quae in fauorem haeredis
adiicitur.de iure prçfumi folct.[pcr regul.
l.cum in tempus.ff. de regul. iur.] At non
ca que in fauorem legatarij cum longe diuerfum
in ea conftitui foleat [tex.exprcffus
in l.fi ita relief um.§.pegafus. de leg. 2.]
In legato igitur relicto fub côditione quae
proprie eft conditio Scquein fauorem hae
redis adiicitur,eaproceditregula,quodin
terimdum pendet dubius illius cuentus,
non debetur legatum: ita vt ne quidem ca
adueniente debeantur fructus legatario,
fedhaeres illosfuos facit. [d.§. Pcgafus.]
Quae etiam locum fibi vendicat in quatuor
nuper rclatis modis : ita vt ante conditionis
vel dici eucntum,huiufmodi lega
tum ncquetranfmifsionem,nequc obliga
tionem,neq5 dominij tranflationem,neq;
petitioné operctur, quia intérim legatum
non folum eft inutile, fed etiam nullum.
[Dy.in reg.nonfirmatur. fubfi.de reg.iu.
in 6.] Aut quod verius eft, fecundû Bart.
in l.i.ff.dcreg.Cato.in vlt.colum.cumita
quidpiam fub conditionc reliquit teftator,non
lie dcditfe videtur, vt ftatim cum
morerctur valcret,fed tum demum quum
cuenireteonditio. At fecus obtinet in legatis
puris.Ex quibus colligendum videtur
ex legato conditionali duplicem deberi
rachatum. primû ex tranflatione do-

ARTICVL. OCTOGE IMVSSEPTIMVS. 3/3
minij, quae directofit à defuncto in haercdem.[tcx.fing.inl.i.fcrtiiappcllatione.ff.
ad Sylla.Lquaiiter.§.i.ff.qui & àquib.facit
1. & poft litcm.§.res.ff.famil.her.l. non
idco.ff.de rei vendic] Secûdum,ex tranflationcipfius
dominij, quae rurfum fit ab
ipfo haerede in legatariû. [ l.fi fur. de vfur.
ibi, Exemplo rei fub conditione legata;
quae intérim haeredis eft, exiftente autem
conditione ad legatarium trâfit. ] Verum
quicquid fit,côtrariam tamen fententiam
Ôc veriorem ôc aequiorem putauenm: vt
feilicet vnus ex legato conditionali dcbeatur
rachatus. Et quae me potifsimum
in eam fententiam impellit ratio,ca eft, q>
licet pendente conditione dominium rei
legatae pênes haeredem elfe dicatur,iftud
tamenobtinetfufpenfiue tantum, ôc donec
eueniat conditio vnde vere acirrcuocabiliter
non cftcëfendus dominus. Rem
enim ineuentum conditionis necelTe habet
ahj reftituere, vtpotclegatario ex tcftatoris
difpolitione. [1. qui concubinam.
§.2.deleg.3D.no videtur.dercg.iur.l.aliud
eft caperc. ff. de verb. fignif.] f acit decif.
Bart. quae omnino huic noftra; quaeftioni
conuenire videtur in 1. fancimus.pcnult.
C.dcconful.Ôc non fparg.lib.i2.C. eo loco
inquientis. quod fi ex forma ftatutide
quolibet contracta per quem ius acquiritur,tantumfolui
débet pro gabella, ôc aliquis
titulo venditionis vel donationis aliquid
in alium transférât eo pacto vt ius
ineumnon trâsferaturnifi mortuo venditore
vel donatorc,quod fi tempus illius
gefti actus foluta fuerit gabella illius contracta
s,licct adueniêtemorte ius tranfeat
inemptorem feu donatorem,itcratotamen
foluinon débet gabella. Et quod adduccbamus,dominium
rei legatae fub con
ditione primum transferri à teftatore in
haeredem, ôc demum ab hxrede in legatarium
aduenientecôditione, id fimpliciter
verum non eft. quia immo ipfclegatarius
nec titulum nec caufam habet a b haerede
tradentc,fed à teftatore difponente.[Lcohaeredi.§.i.ff.de
vulg.ôc pup.fubftit.] Vnde
eueniente côditione res legata eiufque
dominium recta via in legatarium abfque
alia retrotraditione tranfit. [l.non quodcunqj.delcg.i.]etiâ
quod fortius eft fi hères
pendente conditione alienaffct ,ac per
mille velut manus ambulaffet:quinctiam
fi haeres non tradat nec tradere pofsit lcgatum.
eius tamen dominium ipfo iure in
legatarium tranfit. [l.fcruolegato.§.i.vbi
in fpecic Iaf. in 2. not. de lcg.i. ] Vnde abfurdum
foret, vt dominus feudalis duo lu
cra rationeciufdcm rcicohfcquerctûr, vt
pote ex fuccefsionc, ôc ex legato. quod
aduerfatur omnino reg. qua dici folet,
duaslucratiuas caufas in eodem concurrcrenon
pofle. [1. Mcuius.§.duobus. vbi
plenc Bart.de leg.2.]Dominium enim antceucntûconditionis
fufpenfiue tantum
eftpenes haeredem,donec eueniat côditio,
qua eueniente euanefeit dominium illud.
ita vt etiam fingatur illud nunquâ fuiife.
[l.qui balneum.§.fcd ctfi haeres.ff.quipot.
in pig.ha.fa.l.Neratius.ff.demanum.teft.
vbi quoad dominium feu libertatem legatam,
côditio retrotrahirur, ôc euenientecôditionefingitur
legatarius rétro fuif
fe liber.] Quare concludendum cenfeo,
quod cum ab initio fuerit Iegatû fub conditione,
cum purificaturconditio, ôc haeres
rem legatam tradit legatario,nouum
non deberi rachatum. Qninimo fi mortuo
teftatore haeres foluerit domino rachatû
vt fancadideogi pofle negarenon
audeo, cum in perfonam illius fiât manus
mutatio Ôc quoad dominium ôc quoad
poffefsionem: quia tamé illud dominium
irreuoeabiliter in eo minime perfi ftit, fed
purificata conditionein legatariû tranfit,
ideoabeo ius repetendi habet exolutum
rachatum,ficuti ôc impenfas.nec compen
fabit cum frudtibus quos intérim fuos fccit,ideft
antequam cafus reftitutionis eueniret.
[ Immol.poft Bal. in Lin infulam
§.fructas.ff.fol. matr. idem in 1. domos.de
leg.i. per gl. fingul. in 1. emptor. fu b fi. gl.
mag.ff. de rei vendic. quod fequitur eo
loco Alex, in apoftil. ad Bart. in 1. fundo.
eod.tit.]
Et quidem memini mihialiquâdopropofitam
fuifTenonabfimilem dubitationem.
Quidam enim canonicuspra-diues
nepti fuae( fie filiam vulgo appcllamus ")
praedia quadam teftamento legauerat, ad
eam maritâdam. Qjuod quidem legatum
conditionale ôt non modale, fecundû veramaefrequentiorem
fententiam, tradidit
Bart.in L Titio centum. §. Titio genero.ff.decondit.
Ôcdemonftrat. Licet ante
Bar.omnes antiqui contra fentirent, vt eo
in loco teftantur Paul. Caft. ôc Immo.
Et quidem cum illa rem fibi legato relief
amimmaturepeterct ab haerede,cuius
caufa; patrociniû fufeeperam, eam his cxpellcndam
rationibus ccnfui.Primo,oftëdebameam
vix decem fua; statis annos

3/4 T I T V L V S
attigilTc, ideo nondum nubilem, nec viripotentera.
Idcirco conditioni locum effe
non poffe. Nec enim dies legati cedebat,
nifi temporecôtrahcndarum nuptiarum:
qui cum nondum cucniffet, meritoillam
rcpelli à pctitione oportere. Secundo,haercdem
pcndente cacôditionc,cum neptis
nuberet, praediorum legatorum fructus
ex iuris difpofitionefuos facere, ideo immature
illo fuo iure cum defraudari non
debere. Adducebam praeterea fi fato contigiifet
eamneptem ante contractas nuptias,
in quem cuentum conditionis prnedia
vtiquelegata erât, mortem oppetere,
fore vt legatû iftud in caufam caduci redu
ceretur,ncc illud ad legatariç heredes trâfmiffumirijfedpropnum
haeredi manfurum.
Quarto,faciebat quod intérim haeres
rcfponderc teneretur domino feudali
iura fua feudalia petenti, vt pote rachatû:
quem tamen poffetilleadueniëtenuptiarumconditioncànepte
rcpofcerc,vt proximeoftendimus.
Sed quia hic cafus magis
viderctur dubius,an duo ex huiufmodilegato
rachatus dcberentur:dicebam ego
vnum duntaxat deberi: motus aliaratione
quae ex alia quaeftionc ex codem teftamentodequo
agimus.refultat. Idem
enim teftator eodem teftaméto legauerat
certum feudum cuidam fuo nepotifratri
ciufdë neptis,de qua nunc agebamus: idqj
quamprimum vicefimumquintum çtatis
fuae annum attigiffet. Ante caetera côftat
id legatû à primo nepti facto differre:quia
hoc conditionaleeft: illud de quo agiraus
in diem certam colla tu m : idcirco minime
conditionale, & in confequentiam ad haeredes
tranfmifsibile effe : etiamfi intérim
ante diem decefsiffet hienepos legatarius.
[l.Sempronius Attalus.ff.de vfufr.lcg. Se
l.vnica.§.cumigitur.C.de cad.toll.]Sccûdo.quia
iftud legatum in diem in hoc con
ueniebat cûfupcriorc legato facto nepti,
quod ex vtroque dominiumin legatariû
non tranfmittebatu r aduenietc die. [ tex.
apertusin d.l. Sëpronius Attalus.ôc not.
in l.fi ita fcriptum.§.i. de leg. 2. Alex, in 1.
in quantitate.,. magica. verb. in dië. ff. ad
Lfalc] Et ideo nec in rcftitutiôchuiufmo
di legati veniût fructus intérim percepti,
fed cedunt lucro haeredis. Tertio, quod fi
intérim haeres ius rachatusfoluerct, legatarius
cui rcs in diem relicta eft, teneretur
illi reftituere, nec imputaretur in fruftibus:quum,
vtdixi,haeres eos feceritfuos.
Atquifi contrariam fequeremur fenten-
S E X T v s;
tiam,cum his qui exïftimant ex legatocô
ditionaliduos deberi rachatus, idem per
omnia dicendum effet in legato in diem,
quia ficut pendenteconditionein legatarium
non tranfit dominium, ita nec ante
diem, fed vtroqj cafu dominium cft apud
ha?redem.[d.l.Scmpronius Attalus.] Vnde
rcs rigidior videretur,v t pro eo tempo
rc quo dominium, &fufpcnfiuequidem
remanetapudhaeredem, & reuoeabiliter,
ci foluendus effet rachatus. Q^uarc noftra
femper mihipotior Schumanior vifa cft
fententia, quanuisnon negcmcôtrariam
poffe fubtilioribus rationibus fuftineri.
Haec de legatis dicta fint.
Septimo,quaefitum eft quid iuris de do- A
" éx donanationefactarctento
vfufructu,an ftatim t,one
fe&a
debcatur rachatus,exigique pofsit viuo debcamrra
adhuc donante, non expeftato fine vfuf- chatus.
fructus : vel an fit huius rachatus folutio
co temporis diffcrcda,quoufquedonatarius
naturalem feudi poffcfsionem nactus
fuerit.Et quidem differendanonnullis vi
detur in diem finiti vfusfruftus. Nam effe
cl us huiufmodi donationis poft morte
donatoris confertur.ergodonatio caufamortis
habetur. [ 1. z. ff. de donat. cauf.
mor t.] E t ita de iu rc praefumi folet,[glo.in
l.quae mortis.ff.fol.mat. & in hoc confentiût
Moder.praefcrtim Iaf.in 6. col.fi mor
tis fafta fuent mëtio.pcr l.Scia.ff.fol.ma.]
Cum ergodominium intérim fitin pendenti,ideôquc
multis modis reuocabile.
[perl. nonomnis. vbifcrib.ff.ficert.pet.
vt & nos vberius declarauimus infr.dedo
nat. §.n.]differri debereexiflimo rachatus
exaftionemin tempus quoeonfirmabitur
donatio per mortem donatoris. Secundo,
in eam fententiam facit, quod rachatus
cx-huiufmodi donatione debitus
fruftus eft vnius anni, qui ex re donata
percjrntur.^.s.eod. Quem quidem àdonatano,&
non ab eo qui donat,deberi ma
nifeftumeft. Tum quia &id régula re eft
in omnibus laudimiis & gabelhs, vt ab eo
foluidebeant,ad cuius commodum 5c vti
litatem contraftum eft. vt conclufimus s.
eod.§-9. q. 2. At cumis qui donat rationc
retëti vfusfruftusfaciat fruftus feudi donatifuos,5cnondonatarius,non
minus
iniquum quàm inciuileviderctur,dominum
feudalem iure fui rachatus vtentem,
fpoliareac immature fraudare donantem
rc fua, contra legem contraftus, quae erat
vtdonâs,perpetuodonecviuerct,fruftus
ex re donata fibi colligeret. Manifefta

ARTICVL. OCTOGE
enim eft iuris reg.quod quoties ex aliquo
contratlu inter duos gefto,ius quaritur
tertio,illud ei acquiri non poteft.nifî eadé
lege,forma,atqueconditione,qua célébra
tus eft illc contraclus, vnde Ôceius vtilitas
vnacumonereadtertiû trâfit.[not.Paul.
& Alex.inl.qui Rome.Ç.Flauius hernies.
ff.de vcrb.oblig.]Tertio, vrget quod noua
feudi apcrtura minimcvideatur,nec ho
minis mutatatio.cum & antiquus vaffallus
remanet vfufrucluarius ac feudi poffcffor.Dominium
enim quod prius habebat,non
videtur fibi vfumfruclû retinendo
à fe omnino abdicaffe. Cû & ccrtû fit
vfumfruclû parte effe dominij. [1.4. ff. de
vfuf.] N ec fimilitcr poffcfsioné,quia natu
ralis pênes eum remanfit.[l.naturaliter.in
pr.vbi latc per fcrib.ff.de acq.poffef.gl.
not.in 1. quifquis.C.dedonat. ] Ob quam
naturalcm poffefsioncm nomine fuo ac
pcr manus fuas omnesfruftusfiuenatutales
fiue ciuiles in re fruftuariapercipit,
ac fuos facit. [Bart.in Lfundi Trebatiani.
ff.de vfuf. leg. ] Ex qua re eum adhuc pro
vaffallo habendusclle vidctur.Catcrum r
quanuis ifta non fine magno rationis colore
procedcre quis autumet, contrariam
tamen fententiam veriorem crediderim.
nimirum, vt quamprimû faclafuerit donatio,
debcaturrachatus, non expeelata
morte donatoris.Siquidem vt primum is
qui donauit, fe frucluariû effe voluit conflituitque,
aedonatarium ciuilitcr pofsiderc,
cum vtique poffclTorcm feciffe intel
ligendus eft cum fuo minifterio. [ 1. quod
meo.ff.de acq.poffef.& l.quidam.ff.dc rci
vend.] & in confequentiam in cum tranfmififfe
dominium, [ gl.fing.in l.quifquis.
Cdcdonat.] Etpenndc fimulâtquedonatio
cum vfusfruclus retentione facla
eft.illa intelligitur pure atqtie irreuoeabiliter
perfecla, ôcconfequenterin codem
inftanti ac momento ius rachatus fèudi
domino acquifitû.Nec huic decif.obftant
argumenta in côtrariam partem adducla.
Ac imprimis negandum eft quod huiufmodi
donatiocenfeatur caufa mortis fatta,licet
effcclus illius poft tempus mortis
donantis conferatur. Imo vere donatio
inter viuos cenfenda cft.[tcfte Bald.in addit.ad
Specul.tit.de inftrum.cdit.vlt.col.]
Nam inhuiufmodidonationetépus mor
tis non adiieitur verbis difpofitiuis, fed
cxccutiuis,&ideo non tanquam caufa finalis
fed caufa demonftranda executionis,tcmpus
céfetur appofituin.[arg.l.qui-
SIMVSSEPTIMVS. ù$
dam tcftamento.in pr.de leg.i. Quam decif.Bald.&
Alex.valdecommendant in L
que dotis.ff.fol.mat.]Fruftrà itaque expe
claturdonatoris mors, cumnihilviriuni
au t perfeftionis adiieiat huiufmodi donationifaclaretento
vfufruftu. Nec obftat
quodfechdo loco didfum eft donatarium
viuo donatore nullos fruefus percipere,
ex quibus folui debeat ius rachatus.Nam
[vt inquit Bal.in Linter ftipulantcm.§. facram.ff.de
verb.oblig.poft Petr.& Cy.in
l.fi quis argentum. C. de donat.]fi res certa
eft in obligatione, vel principaliter obligationi
adiieitur,non diftinguitur nec
differtur obligationis executio, fi hares
fnuftus nô percipit, vt quia nulli nati fût:
vel fi qui nati côfumpti fucre. Secus fi res
executioni adiieitur, vt in exemplo ab illis
propofitode herede, grauato praftare
legatario totmodios frumenti,vclcertas
vini amphoras ex aliquo fundo fpcciâli.
ter defignato. In quo quidem cafu ratio
non habeturfi hères fruauspcrcepitnccnc.Nam
fiue nati non fint,fiue nati perierint,hares
nô liberatur. quia ex hoc obligatio
ab initio pura non extinguitur, nec
executio differtur. Quod & inmateria
feudorum decidit Bal.in cap.i.in princ.de
nat.feud.per d J. qui teftamento. de leg. 1.
in ver. quod in initio pure datum. Sic in
fimili rachatus patrono debitus ex hac do
natione ab initio pcrfecl:a,ex hac fola caufa
differendus non eft, quod donatarius
nullos ex hac donatione fruftus percipiat.
Qjiod autem dicebatur iniuftum fore
vt dominus fuo vfufruftu immerenter
per annum integrumdefraudctur.hoc nô
eft alij quàm fibi imputandû. Id enim voluiffeccnfendus,
quifciuit velfcire debue
rit rachatum ex fuo facf o deberi domino
pcr confuctudinem. Ad rationem vero
quam adducebam de iure quafito tertio
ex contrat!u alterius, rcfpondcndum eft,
rationem quidem illam procedere, v bi fta
tus contradus effet implicitus,vt dicitur,
ad effe velnon effe, vt quia conceptus effet
fub aliqua conditione vel patio refolu
tiuo. Namquiahoc cafu acquifitioiuris
patronicapit originem ckfundamentum
ex contraclu va(lalli,recipit etiam omnes
conditiones ckqualitates illius côtraclus.
At in cafu pr opofito nihif eft quod implicet
vel fufpendat hanc donationem, cum
ab initio pura fuerit ôcpcrfccla. Nec aliquidnoui
adiici videtur ex funclionevfufrudus,nifi
quod illud quod erat in po-

3;5 TITVLV S SEXTVS.
tentia dcducitur ad actum quae res noua,
non dicitur.[tefte Bal.Paul. Alex.ôc Moder.in
1. vk.fi ex nox.cau.ag.]
Poftremo,quod adducebam quod ex
quo donator in poffefsione rcmanebat,
non videreturmanusmutatio fieri,cum
poffeffor feudi pro vaffallo habeatur,hoc
facile tolli potcft.Is enim qui donat,defiit
ciuiliter pofsiderc. Namdonando retento
vfufruftu, proprietatem fimul Se ciuilcm
poffefsionemà fe abdicando, alium
nempedonatarium fuominifterio feciffe
proprietarium & poffefforê intelligitur.
vnde indubitatum eft contigiffe hominis
mutationem-.quae vt primum faftaeft,acquilitum
confiât domino fcudali iusrachatus.Sed
de his fatis.
ÇAdPcnfioncm.
COntra hanc partem videtur facere
difpofitio §.17. de feud.qua conftitutum
erat liberum effe vaffalo feudum totum
fiueillius partem ,ad annuum redditû
vclpenfionem licite concedere, nec ex
eacôcefsione vllum ius laudimiarum deberi
domino fcudali. At hic côtra. Verum
vtcrqu e §.fuam côtinct folu tionem.Nam
in ilio §. 17. conftitutum eft vaffallum ita
quidem poffe, modo feudi in cum modum
concefsi fidem ac homagium retineat.
Quod fi ita faft û fit, certum eft nullum
domino commodum deberi. Atcum
vaffallus à fe dimittit fidelitate, & fidem
ac homagium transfert in eum qui ita accipit,non
dubium eft quin debeatur ius
laudimiarum.
Çln quo.
E T quide conftat relatiuum iftud non
folum determinare contraftus in tex.
expreffos fed & alios quofcùnque in quibus
non interuenit pecunia ôcin quibus
fit fidei atque manus mutatio.In cuius interpretationis
probationem optime facit
ARTICLE OCTANTEHVICTIE SME.
«$Item par partage & diuifion faite entre cohéritiers, n'eft deu aucun proffitau feigneur
féodal, pofeorcs qu'enfaifant lediftpartageyaitretourdebourfe.Pourucu
que le retour de bourfe n'excede la moitié delà valeur du fief.
§. DECIMVSTERTIVS.
tex. 1. haeres meus.§. vxori. dcleg.i. Nam
ibiIurifcon.de muliebri vefte in génère
cauerat ac omnibus ornamentis, deinde
quafdam fubieceratfpecies, vtmundum,
aurum, argentum : pofteafequebatur relatiuum
ptaecedentia determinans, quod
eius caufa faftum paratiimque effet, decidit
ibi tex. hoc relatiuum, adfpccies cxpreffas
non reftringi, fed generaliter omnia
prçcedentia detcrminare.[ita perdofte
déclarât Bart. in 1. filio.§.Titia.ff.de al. &
cib.lcg.] Caeterum quinâfintillialij contraftus
quos intelligi volumus praeter eos
qui expreffi funt,id potius ex emergentibus
calibus cognofci quàm per certas régulas
côprehendi poterit.Porro & ifthaeç
intelligas vt rachatus nec vends debeantur,
mfivbi realiter aede fafto contigit
manus mutatio, id eft dominij ckpoflcffionis
tranflatio.vt conftat ex his quç hoc
§.& §.4. s. eod. explicata funt. E t ideo ex
contraftibus depofiti, locati, & pignorationis,nullum
fcudalc commodum deberi
conftat. quia in iis nontransferturdominium.Fateor
quidem in contraftibus îllis
quatuor innominatis correfpcftiuis, de
quibus in 1. naturalis. de praefer. verb. ius
rachatus locum fibi vëdicare, quod întellige
vbi fpecics non pecunia interuenirctt
Vt in ea fafti fpecie nuper mihi propofita.
Qjuidam duo iugera terrae fuo viticolae
plantanda dédit, illius fumptibus ?ealcge,
vt alterum ex his fibi haberet,alterum viticola
pro expenfis ab illo faftis. Qjuaefitûeft
num laudimiae quinti adinftar emptionis
domino deberentur. Et fuper ea
reinterrogatus refpôdirachatum tantum
deberi. Nec enim vllam video rationem
quaemptioncm hic colligas, fed contractum
innominatum effie conftat. Ncmpc
do vt facias. In quam rem videtur tex. m
l.fi tibi arre.ff.depref.verb.& in l.tenetur.
§.i.ff.deaft.emp.& ideo eo cafu folum debetur
rachatus : nec inco venit retraftus.
vt dicemus. j. de retr.
«

ARTICVL. OCTOG ESIMVSSNONVS. 3/7
Tfi conftitutioifta fatis per fe
clara vidcatur, quia taméiftius
occafione muitae fuboriuntur
iudies dubitationes, puto non
inutilemforenoftram interpretationem.
Hic igitur animaducrtcdum eft, quod vt
olim, fta & hodie feuda diuidi poflunt.
quoniâ [vt fciteinquit B al. in c. iane.ext.
de rcnuntiat.c0l.2V] licet feudi & emphytcufis
prohibita fit alicnatio de iure, tamé
quia hic eft ftatus implicitus communioni,
ex cômunionefurgit diuifio etiam neceffaria.[vtin
c.omnes filij.fi de fcud.fue.
contro.ôe in c.imperialem.§. praeterea du-
F«udûom-^ c a t u s .deprohib .feud.alien.per Feder.] &
ft excepte» eft communis ac vera Doct. conclufeùdoDuci-
fio,[quamcopiofeperfequitur Alexan.in
tuS/Marchic. Con. 18. vifiscapitulis.vol.a. &con.7.in
confultatione.vol./.& eod.vol.confil.2j".
narratis.rurfusconf.3o.vifis dubitationir>us.col-i.vol.6.]vt
feilicet feudum omne
diuidi pofsit,exceptofeudoDucatus,Mar
chiae, & comitatus, non fecus atque estera;
rcs,qua* iure funt diuiduae.[c.i.§.item fi
duo.quib.mod.fcud.amitt.]
Triplex di- * Porro,diuifio triplicitercontingerepo
uifionis fpe- te[t.Prima, extraiudicium intercohaeredes:
&ca eft vera atque proprie fumptadi
uifio, de qua haec agit conftitutio. Secunda
fit per iudicem,petitaà partibusdiuifione.
Tcrtia fit inter focios,& inter quos
initaeft communitas ex caufa focietatis,
vel alia à caufa harreditaria. Qjuas fingulas
fpecies breuiter explicare operepretium
fuerit. Et quod ad primam pertinet,clara
eft huius §.difpofitio,qua conftitutum eft
exdiuifione facta inter cohçredes laudimias
non deberi. Qjiç quidem fanctio côformis
eft communi interpretum fententia;,
praefertim Guil. Alb. & Bart. in 1. &
ideo.ff.decondict.furt.Cuius ratio camihi
videtur, quia huiufmodi diuifio proprie
alicnatio intelligi non poteft, quum
neceffariam caufam habeat. Vndelaudimiaenulla:deberifolent.
arg. 1. vit.in ver.
Aut diuifionis rerum haereditariarumfafta;.C.delitig.&in§.i.in
auth.de litig.vbi
conftat rem litigiofam alioquiinahcnabi
lem diuidi iure pofle. Qjiod tamen intel
lige, nifi fraudulenta argueretu r ifta diuifio.
cuius probatioalleganti incumberet.
[l.quotics.^.qni dolo.ff.de probat.] Qjiod
& nominatim fentit Alb.quçft.no.ftatuto.
i. par. ftat. Quem fcquuntur Moder.
vt refert Iafonin I.3. quaeft. 7. C.de iur.
emphy.In quam partem duae mihi occurrêredecifiones:videlicetDclph.qua;f.48.
Eft etiam aduertendum. & Capel. toi. q.
7i'.Itemfuitqua;fitum. licet eodem loco
diuerfum dccidatur in diuifione qua; fit
voluntarieinter focios. quod nos examinabimus
)'. in tcrtia diuifione.
Verum aduerfum eamcommunem fert
tentiaminfurrexitPontanus,confil.i82.
in cafu propofito. infecundo membr. per
l.fi pupillorum.in prin. ff.de reb.eo.quem
fequitur Barb.con.i4.clcmentifsimi opt.
col.2.volu. 4. Cuius opînioni videtur &
conformis illa quam refert Bartol.in cit.l.
&ideo.decond. furt. vt feilicet hoc diuifionis
cafu debeantur laudimiat, ab eo qui
jpuocatj&nôà prouocato.per d.l.&idco.
quï fatis pro ea parte vrgerc videtur. Eft
& tcrtia opinio practic. Papien. in forma
libel.pro her.velre.fing.diuidenda.in ver.
dominiû. ôcin ver. ôc aduerte.quodfi coha-redes
rern emphyteuticam vel veetigalem
inter fediuidendo, eam in totum vni
eorum attribuant,quodifte teneturdomino
denuntiare, Sdaudimias foluere pro
parte aliorum,quorum refpcctu h ce diuifio
continet ahenationcm pro eorum partibus:
ficut venditio cui haec diuifio a*quiparatur.[vt
habeturinl.i.C.côm.vtr.iud.
ôc hâc fentetiam poftea fecuti funt Aufr.
inaddit.capel.Tholof.q.7f.in fi.& G nid.
Pap.q. 46.] C ui etiâ applaudcrc videtur
diétum laf.in l.Romae.§.duo fratres.in pe.
col.inver.hinc infcrtur.de verb.oblis;. vbi
. . . . ^
concludit opinionem cômunem, qua creditumeft
emphyteutas pofle inter fediuidere
rem emphyteuticam,fineconfenfu
domini.intelligi debere quando diuifio fit
inter ipfos emphyteutas pro rata portionis
quam quifque habet in re diuifa.Secus
fi per ipfam diufionem res tota aut maior
pars quâ pro rata, illi foli afsignctur. quia
tune domini confenfus requireretur. Ex
quo idem videtur voluiffe delaudimiis, li
ectipfede his nihil exprimat.Praecipuam
autem huius tcrtia; opinionis ratione defumptâconiicio
ex theoria Bart. ab Ang.
& alns adprobata.in 1. cû folus.ff. de vfuc.
videliect quando res communis tota mihi
pcrdiuifioncm afsignatur, cgoillamdupliciiure
haberedicor. nimirum partem
quam prius habcbamiuremco,vndetalis
diuifio mihi titulum non parât ad praeferi
bendum. partem vero cohaeredis vclfocij
pro diuifo vel pro foluto, ex quo partem
îllam vfucaperepoilum. [l.cumputarem.
ff .famil.hcrcifc.l.exiftimans.ff. pro f olut.
Z 1;

3f8 TITVtV S SEXTVS.
ôc l, hominfra, ff. pro fuo. Vndeapparet cialis fpeciedebeatur rachatui. Siquidem
çamtertiam opinionem non omnino ra-. ifta adiudicatio quç fit à iudice vnicuique
tionecarerouc in iurefuftineri pofle, vt cohacredum, fiuedefingulisportionibus,
pro portianibus eorumvni foli afsigna- fiuc vni untum propterincommodam di
tis,debeatur rachatus: cum illarum n-fpc« uifionem, fiuepcrviampublicaelicitatio-
ctu dicatur veraalicnatio.preftans vfuca-, nis, loco diuifionis habctur.[l.Labeo.§.i.
piendi titulum. Et hac opinionedefenfa, ff.famil.hercif.] éftquc neceflaria. [tex.in
hmitâdam exiftimo priraam opinionem, l.fi pignorc.ff.codcm tit.]vbiiurifconful-
qui caeteris omnibus praeferto.E am enim tus adiudicationem fecernit ab emptionc,
Vt vides adprobauitnoftra confuctudo- cum ait adiudicationem quidem necefla-
. Secunda diuifionis fpecies cftiudicialis,. riam, emptionem autem voluntariam. 5c
cum nimirum cohœrcs cohaeredem coram ideirco coniieere liçet ex adiudicatione tâ
iudice ad diuifione prouoeat familiae her* quam necefLaria,laudimias minime debe­
cif.vcl communi diuidundo.Sc ca quidem ri.quemadmodum côtrà,cx emptione de»
maioris eft authoritatis quàm prarcedcns^ bentur, quae caufam voluntariam habet.
Nam iudicis authoritas id efficit vt fi res Item, quia haec adiudicatio in confequen-
erat tradentis, incontinentitransferatur tiam neceflariae petitae diuifionis venit,
dominium.fi non erat tradentis fed tertij, idem iudicandû cft quod de diuifione quç
transfertur vfucapiendi conditio [I. fi per pcripfos cohaeredes ficret .[arg.ff.de eden.
errorcm.ff.de vfucap.5c 1. Pomponius.§. l.fi quis ex argëtariis.§.rationem. in fi.ibi.
fiiufla.deaequir. poff.Sc ita decidût Bart. Nam etiam hoc ex argentaria venit.Facit
Ang.Sc Immo.in d.l.cum folus.Bal.in l.i. etiam in arg.l.i.ff.de off.cius cui mand. cft
C.com. vtriud.] Vndcviderc licet quod iurifd. Etitaconcludit PaulusdeCaft.ia
quanuis regulariter factura iudicis repu- con.i44.dubiû videtur.] Effet enim per*
tetur factû partis, 5c fie in eius locum fuc- iniquum,fi mihi res efTct cumcoherede ricedat,
[ l.fi ob caufam.C.de cuict.] tamen xofo, qui nolct mecum diuidcre quod cô-
hoc cafu plus opéra tur factû iudicis quàm mune efTet,dum propterca in iudicio cura
partis [fecundum Ang.in d.l. cum folus.] prouoearem, ex fua côtumacia laudimias
Scicndum cft autem hanc iudicialem di- foluerccogérer. Et idem in aliis perfonis»
uifionem tribus modis fieri pofle. Primo qtiae non nifi prouoeate in iudicio diuidc­
cum à iudice vel abarbitra diuifîoni dato, re non poffunt.quae funt très, [fecundum
quemnoacommiffarium vulgo appellare gl.5c Bal.in l.vlt. C.comm.diuid.] videli-
folemus,fingulis haeredibus fingulaeporcet minormiaritus, quod ad dotem pertitiones
afsignantur.Secundo,cum diuifia net: &ecclefia:certis caufis cxceptis,[quas
commoda fiori non poteft,ad publicam enumerat Bal.d.l.vlt.ôc Cy.inl-iubemus.
procediturheitationem. [iuxtal.ad offi­ mag.fubprin.C. de facrof.ecclef. 5c Bart.
cium. C «corn m.diuid.] T cr tio,cum iudex inl.fipupillorum.Cdereb.eo.]
etiam pcrfpkit incômodam diuifionem ,
in eius arbitrio cft rem tota vni ex fociis
cui volet adiudicare,folucndo ceteris fuas
fingulas portioncs feu earum aeftimationcm.[
cafus cft in 1. fi idem cum eodem.fF.
dciurifd.omàud.Scibi per Scrib.Sc §.pen.
5c vlt.inft.de offic.iud.5c in 1.2.cum l.feq.
ff.fi •rcg.]Sed his ita prçmifsis quçrcndum
eft: an in hisfingulis diuifionis iudicialis.
fpeciebus,debeatur rachatus. Et quidem
deberi. videtmr,eumfuper his nihil confue
tudiac no ftra, eau tu m reperiam usrfed fi n*
plicker de diuifione quae fin inter co haeredes,
6c fie de caquç vereac proprie eft diui
fio iaftelligendacft, vt in fimili dicebaïasV
eod. §. 4.de adiudkationc in folutum facta
àiudice creditoribus de bonis débitons.
Coatraria tamen fententia 5caequior
5c verior eft, vtex nulla diuifionis iudi-
Caetcrum, vbi ad ad licitationern procederetur.
& quia reeufarent focij iuftum
pretium offerrc,ideo admitteretur extrancuslieitator,vtpotcquica*tcris
plus obtuliflet,cique
facta effet adiudicatio: tune
nô dubium eft eo cafu, q uin laudimiae debeantur.Et
ratio in promptueft,quia haec
noftra conftitutio loquitur quando diuifio
facta cft inter cohaeredes. At hic cui res
cftadiudicatanon cohaeres,fed extraneus
cft. Vnde quod ad ilhim pertinct ca adiudicatio
pro emptione habetur.tex. in l.cû
infundo.fi fundus communis.ff.deiu.
dot. vbiiurifconf. qui non nifi proprie ac
terfe loqui côfucuit, eam vocat adiudicationem,
cum rescommunis tota adiieitus
altcri ex dominis : cum vero admiffa licitationeextraneo
adiudicatur, diftractionemappcllat,
5c fie venditionem, O^uarn

ARTICVL. OCTOGE
differentiam colligere etiam licct ex alio
refponfo in 1. in recommuni. §. fi debitor.
ff.comm.diuid. vbi creditor qui licitando
fuperauerit, per adiudicationem emiffe di
citur. Sccundo,quiacx tali adiudicationc
transfertur dominium(tradcntcs enim crant
domini) vel vfucapiendiconditio,&
fie cft vcraahcnatiojVt fupr. dixi,ideo lau
dimiac quinti debentur de pretio pro quo
fit adiudicatio.
Porro quod ad ipfos haeredes pertinet,
haec conftitutio noftra fub fincm limitât
conclufioncm noftram,ctiam inter cohaercdes:fi
compenfatio fieret in pecunia excedentedimidiam
partem valons rei addiftae.
Qjuae res fupcradditaeftabhis qui
noftrss hasinferiptis redegerc confuctudines,ncqnafraus
dominas fierct. Scd antiqua
vtiprimum feripta erat, magis erat
iuri communi conformis.
. . Circa tertiam diuifionis fpeciem, quae«
Anexreieo- . .. r , ^ ,
munismter ritur rAniocij cum ex alia caula quam hae
fociosdiui- reditaria diuidunt rem communcm, dcbéant
laudimias? Videtur primum debctur
au imiç |,].q U 0j c o nf u e t u^ o n oj r r afp C Cj aJi t e TI o_
quatur de diuifionc quaefit inter cohaeredes.
Vnde inferri poteft ex quacûqucalia
rcicômunis diuifionedeben.[pcrc.nônc.
de praefumpt.] Item haec voluntariadiuifiocenferipotcftaîicnatiojvicememptionis
habens. [l.i.C .comm.vtr. iud.] V nde
non gaudet illa priuilegio quod habet diuifio
inter cohaeredes fafta, quae dicitur
neceffaria. Qjua diftinftione inter voluntariam
& neceffariam diuifioncm vfaeft
dccifiocapel.tholof.quaeft^/.nuper à nobis
allegatavt nimirum ex neceffaria ditiifionequae
fit inter cohaeredes nullaedetcantur
laudimiar. Res enim ifta neceffariam
caufam habet. At fecus ex voluntaria,
quaefit inter focios. Verum ifta non
funt apud me tantum pondus habitura,
SIMVS OCT AVVS. 3 / 9
vt nec à refto defleftant. Contraria enim
fententia mihi femperaequior vifacft, vt
nullae omnino exca diuifionis fpecic dcbcâturlaudimiae.
Nam illud certifsimum
cft quod ex quacûque caufa rem habcam
cum aliquo communcm, meillum etiam
inuitum compellcrc pofle ad diuifionem.
Ncmo quippe poteft in focietate feu com
munioneinuitus dctineri[l.vlt.C.comm.
diuid.] Qjiinimo nec per paftum effici po
teft vt interdicatur diuifio. [l.in hociudicio.^.fi
conucniat.ff.eom.diuid.] A bfurda
quippe res effet fi quod peti poteft, dmidi
non poffet. [inquit tex. in 1. fed fi legis
commifforiae.§. penul.ff.depetit, haered.]
Q^uarc cumfocij velquicunque alij rem
communcm diuidunt, non cenfentur id
fpôte facerc, cum iure proditae fint aftio*
ncs, quibus ad id etiam inuiti côpelli potuiffent.
O^uo fit vtidem iuris cfle debcat
aefi prouoeatio ad diuifionem re ipfa fa­
fta effet, ac fecuta adiudicatio. [probatur
in l.nouifsime. ibi, Qjjid enim fi compulfus,
vel timoré necompelleretur.ff. quod
fal. tut.auth.& 1. habitatores.§.vlt. ibi, &
iufta caufa fuiffet curpericulum timerer.
ff.loca.& per ea quae refert gl'. fing. in 1. aeftimationis.ff.
de petit, haercdit. fub fi. gl.
mag. &in gl.vlt.vbinecefsitatisfufpicionem
cum necefsitate ipfa côparat.Idéinque
facit Bart.in 1.2.ante fi. in ver. Se per.
hocdico.ff.quodmet.cauf. ] Quarecura
in omnibus iftis diuifionû fpecicbus caufa
cenfeatur neceffaria concludendum omnino
cenfeo rachatum ex his nullum
deberimon quidem in hac poftrcma diuifionis
fpecie, ex viconfuetudinis noftrae,
quae tantum de ca difponit diuifione quae
fit inter cohaeredes, fed ex iuris communis
difpofitione.in quam rem extat fpecialis
Bart.decif. in crt.l.ôc ideo.ff. de condift.fur.
ARTICLE OCTANTENE VFIESME.
f^Item par donation faite par pere ou mere ou autres parens en aduancemetde fuccefsion,n'eft
deu proffit.Mais fi après le trefpas du donateur le donataire fe tient à
fon don, ledift donataire fera tenu payer au feigneur féodal tel proffit qu'il euft
deu,fi,lcdiftheritageluyfuftaducnu par fuccefsion.
D E C I M V S QVA RT V S.
^Exdonationeàpatrematrcve aut aliis confanguineis haeredipraefumptoinfuccefsionrs
anticipationem fafta, nullusdcbetur rachatus. At fi poft donatoris mortem
, donatarius donationecontentus ab illius haereditate abftinet, talcm domino
rachatum exoluet,qualcm, fi res donatailli haereditario iure obueniffet,fuiffet foluturus.
Z iij

Ac côftitutioneinfummaagiturdcdonatione
farta à patre
f èll^f ! in filium,quam quidem in iure
?^-=J?duphccm cfTe confiât. Prima
ti t per modum pure atque perferta donationisàpatrein
filium inter viuos: cuius
virtute pater rei donata dominiû à fe ab~
dicat,ac in film transfert. Et hanc quidem
duobus modis fieri conflat,fccundû Moder.Med.oc
Papicn.in auth.ex teftamcnto.
8c 1. fi donatione. C. de collât. Primo,
quando fit ob benemerita. Secundo,quâdo
pater nomine filij rem émit', & eam;filio
tradit.Nam hoc modo rem emptam 8c
traditam filio pater donare cenfetur [ l.fi-»
lius cuius.ff.famil. hercif.] Et hac donationisfpecies
vtroqueacccptamodo,non
profcrtitia fed aducntitia elfe creditur.[8c
ita poft gl.not.dort.in cit.l. fi donatione.]
Altéra autem eft in peculium concefsio,
quando feilicet pater filio rem aut fummam
aliquam in peculium concedit.vt fie
filius nudum habcat vfum, ac non dominium:
illud quippe pênes patrê remanet.
Qjia tamen fpecies improprie dicitur donatio:eo
quod vfus tantû non dominium
tranfeat. [ tex in 1. quod fructuarius.ff. de
acquir.rer.dom.8c in 1. vlt.ff.de pecul.leg.
8c inl. cum pater.§. pluribus.gl. 8c Bart.
deleg.2. Idem Bart.inl.i.§.nec caftrenfe.
inpcnult.col.fubfi.de caflr.pecul.]In dubio
autem quantumeumque maximafit
patris ergaliberos affecfio, 8cvcrofimiliter
prafumatur (vtaiunt) paternam
erga filium bencuolêtiam plenariam effe,
ac plenaiurain filium transferre velle. [1.
cumfilium.dehared.inflit.ff.8cl.ifti quidcm.in
fi. quod met.caufa.Bal.in 1. mater.
C.deoper.lib. ]non tamen eft tanti ponderis,vteffertualemdonationemprafumi
faciatjfed fimpliccm tantum atqucpcculiarcm
adminiftrationc. ctiâfi pater ver
bo donâdi vfus fuiffet.nifi ob benemerita
filij,quarcueraprecefiifent,fieret:autres
donata nominefilij àpatrcillitraditafue
rit, 8c donata. nam extra hos cafus nô donatum,
fedin pculiumconccffum intelligitur.[tcx.fecundumintell.glo.8cdort.in
d.l.fi donatione.]
Tertiam autem donationis fpeciem addidit
totius penc Gallia confuetudo, videlicet
donatione in anticipationem fuccefsionis:
id eft,quâdo pater, matérue,aut
aliusc parentibus, quos afeendentes vocarç
folemus, aliquid è fuo largiûtur filio,
iicpotiuc ;qui fui funt haredes ex naturali
TITVLVS S E X T V S.
ac ciuili prafumptione, tanquam futuris
haredibus, 8c velut prima quadam futurs
fuccefsionis libamina pracepturis : ita
vt viuo adhuc patrc,illius bonorum quafi
domini intclligantur: 8c eaiurefucceffionis
accipientes,non nouamhareditatem
adiré, fed liberam patrimonij fui adm
iniftra tio nem fu feip ère intelligâ tur. [§.
fui autcm.inft.de hared.qual.8c differ. 8c
l.in fuis.ff.delib.8c pofth.] Vndeadpofite 1
rem huic côfuetudini maxime côuenientem
adducebat Aret.con.z.intellccta dïli-l
genter.col.i.Sc exprefsius conf. 17. confideratis
diligcnter.col.3.in hac fpecic patrê
propric donarc non intelligi, fed magis,
vtdicitur,anticipare tempus in debitorcflitucndo
: nimirum vt id quod filio poft
mortem tenetur,videaturinvita reprafentalfe.
Cuiusrci cafum effeputat, in 1.
fed fi vir. de donat. int. vir. 8c vx. Facit 8c
quod refert Bart.in l.i.deimpo.lucr.defc.
lib.io.C. fi flatuto feratur de lucro foluêdameffegabellam,haud
quidem folui debere
ex donatione facta à patre filio aut
alij è defeendentibus, cum proprie ea donatiolucrumnoncéfeatnr.
In quam rem
memini îllam d. legem.i. allegari folitam.
Verum non video vnde iftud ex illo tex.
colligant, nec iftud vnquam voluit Bart.
Nam generalia verba per qua talis gabella
fingiturimpofita,afccndentes 8cdefcédentes
comprehendunt.fed Imperator illam
legem ferédo cos liberauit.E t ideo dicit
quod nifi ftatutum eos exciperet, tene
rentur. Vnde patet neceffe fuifie per confuetudinem
noflrâ de ea re fpecialiter pro
uifum fuifTe,attéta illius generalitate quç
ex omni contrartu alienatiuo ftatuit laudimias
deberi. vt s. eod. §. 12. Secus fi fimpliciter
confuetudo noftra gabellam impofuifTctjdeeo
quod titulo tantum lucratiuo
trâsfcrtur: quia hoc cafu verum quidem
effet per rationem illius Li .laudimias
non deberi. cum filius vel alius defeendés
quod à parentibus donatum eft, non vt
lucrum, fed quafi debitum capiat. Melius
autem mihi videtur locutus de ea re Bart.
in l.fi emancipati.C. deiur. 8c fart, ignor.
poft gl.eod.in loco.vt feilicet patris hareditas
veré nô dicatur filio debita,fcd quafi
débita: vnde idem de ca iudicandum cen
fet ac de lucro. Nam qui rem fibi non vere
debitam, fed quafi debitam acquirit, illam
ex lucro capcreintelligendus eft.[per
d.l.fiemancipata.] Verum quicquid fit,
hoc pro conftantiadfirmant Dort.fiante

ARTICVL. OCTOGE
huiufmodi ftatuto de gabellis, neque ex
haereditatcafeendentium alicuicx defeen
denribus delata, ôefic titulo vniuerfali:
neque ex titulo particulari, vt,verbi gratia,ex
donatione facta fiiio à pâtre, laudimias
deberi. [ Ang. Comen. Ôc Immo. &
Iaf.poft alios.in d.l.in fuis, gl.fing.in c.paftoralis.extra.de
decim.]
Qjiare ôc fi pater adhuc viués.feudi fui
adminiftrationem filio concédât, titulo
donationis, ea non intelligctur noua acquifitio,
fed fola proprij pâtrimonij admi
niftratio [Ioan.Fab.in proem. inft.in ver.
Alemanicus.quod Ôc co loco fentit Paul.
C aft.in quam rem allegat Fab.ci.de vaffall.decrepixta.
vbi fi feudum in fauorem
filiorum rcmittatur,nihilominus cenfetu
r duraré paternum. Idem fen ti t gl.prag.
fanft.tit.de concubina.§.quia vcro.in ver.
quaeftus.ôc Guil.bencd.in repetit.c. Raynutius.cxtra.de
teft.Boher.in confue.Bitur.tit.decôfuctud.matrim.^.a.
Chaffàn.
in confuctud. Burg. tit. des droiftz apartenans
à gens mariez.^.z.in ver.acqucftz.
ôc tit.de fucceff. in ver. fontiffuz.j Qjiibusinlocis
illi concludunt in tali donatione,
fihj donatarij vxorem,(ctfi coin,
ihuniscûmarifo omnes conquçftus confiante
matrimonio faft os habeat)parcem
nullam pre;têderepoffe:fed propiiam ma*.
iiti,cui fafta eft, remanere,ac fui patrimonij
naturam fortiri. Qjiam tamen fententiamita
temperandam autumo,vt feilicet
îd tâtum exilla donatione, patrimonium
rfilij donatari;,legatariive cëfcatur,in quo
ïpfc fucceiTurus fuiffet donatori.cum ( vt
"vulgo dici foIef)!imitata caufa limitatum
panât effeftum. [ I.in agris.ff. de acq. rer.
dom. ] id quod fine du bio procedit in cafu
noftro. N empe quod id quod filio ab inteftato
fuccelluro donatur,partem quam
ab inteftato percepturus erat,repraefentat
[l.i.§.aduerfus.ff. fi quid in fra.patro.8c 1.
fi patronum.f. fi ex bonis.in ver. debitam
partem.ff.de bon.liber.] In parte enim nô
débita, ideftin qua non fuiftet fuccelTurus.alia
perfona cenfetur,ae velut pro exfranco
habetur. [ gl. à Bart. valde cômendata
in 1. z. §. vit» circa med. gl. mag. ff. de
praetor.ftipul. 8c probatur ex l.cum à matre.C.
de rei vend. 8c 1. fi adulta.C. dchaercd.aft.]
Hue facit quaeftio à Luc.depen.
difeuffa [in l.i.de fund.patrimo.lib.il.C]
An feilicet emphyteuta, ecclefia; vel pri-
Uati rem emphyteuticam donarc pofsit
irrequifito dominoîôc decidit quodfi do-
SI M V S N O N V S. &
natio confertur in extraneum,tumnon
poteft : per iura fupra citata. harc eft enim
alienatio.[l.ea lege.ff.de verb.oblig.l. peto.§.fratrc.dc
leg.2.ôc c. quae in ccclefiarû.
cxtra.de conftitut.cum his quaeeo loco
not. ] Quod fi in filium, qui alioqui fucceffurus
eft, tune poteft etiam fine domini
confenfu: quia eadem perfona eft filius
cum pâtre : vt fupra probatû extitit. Nec
enim alienationem huius rei dicas quae in
«um transfertur qui alioqui in cafucceffurus
crar.[l.pater.§. quindccim.de leg .3.
jôcnotaturinl.voluntas. C.defideicôm.]
vnde côfcqucnter ex huiufmodi donatione
nullaedcbétur laudimiae.Eteaeftcommunis
interpretum fententia à confuetudinenoftra
adprobata: qua hanc difpofitionem
in donationibus quae fiunt inter
patrem ôc filium extendit ad quofcûquc
haeredes praefumptiuos, fi fuccedant : line
àmatre aut aliis afcendcntibus,vtauo auiauc:fiue
aliiscollatcrahbus:qui folcnt
vt plurimum cum fpes omnis fufeipiendorumliberorum
fublata eft, in aliquem
exprefumptiuisheredibus, aliquid donationis
titulo erogarequem prçdilexcrint.
C aeterum quod ad vltimam huius conftitutionis
partem pertinet,quadifpoficum
eft, vt fi poft donatoris mortemdonatarius
fehaereditate abftinucrit, côtentus
rebus donatis, cum debere rachatum
foluere,quem effetfoluturus, fi res donatas
iurefucccfsionis accipiffet,rcs haec vti-

\6i T I T V L V S
ditatera acceptare velit, an ca repudiata
quod donatum efl; acciperc. Vnde maiores
noftri huius rachatus folutionem qui
ex rébus donatis deberi poterat, in tempusmortis,quoha:reditasincipit,diftulcrunt,
& commddum donationis adnormam
commodi quod ex haereditatc debetur,
velut trutinarunt. In quo fane vifi
funt hanc fpeciem donationis iurifueccdendiadaequafle:
Adeo vt fi filius (qui vel
haeres aut donatarius pro animi arbitrio
efle poteft) donatione contentus, ab haereditate
patris abftineat,nullum ob hanc
donationcmdebebit commodum. Licet
aliâsex quacunque donatione debeatur
rachatus. vt s. eod. §. ia. Et ratio eft, quia
illud quod eft in vita patris donatum filio
à pâtre, non dicitur conqueftus filij,
cum alius in hoc fuiflet patri fucceflurus,
vt nuper dictum eft. Sin autem is qui ex
titulo particulari donationis vel legati,
capit rem cui alias erat fucceflurus,defuncf
um à latere contingeret, vel mulier nupta
eflet,vtiquc deberctur rachatus iuxta
§.9. &io. s. eod. Verum iftam partem aliquot
quaeftiuncuUsnon iniucundis illuftrandam
duxi.
Qjuaero itaque primum,fi in donatione
nihilexpreffum fit, an huius §. difpofitio
locum habeat? E t vtpaucis meexplicem,
exiftimo quod fi vni ex liberis vel nepotibus
per lineam dircclam venientibus do
natio fiât,tum fijnullaexiftat[caufa quae
repugnet, ôc donatio legitimam portioncm
eius quod habiturus effet donatarius
ab inteftato non excedat,prefumitur
vtique facf a in fuccefsionis futurae anticipationem,&
de portionc bonorum quç
fibi obuentura erat iure haereditario à donatore,
fiue facta fit donatio inter viuos,
fiue caufa mortis.fiue per viam legati,aut
ex caufa dotis quando fit filiae. E t ideo in
p'artem donatarij quam percepturuserat
ex haereditatc donatoris,imputantur res
donatae eo quod ex illius fubftantiaprofecf
ae funt [ 1. quoniâ nônulla.C. de inoff.
teftam.jl.Jfi quum dotem.Ç.fi cum pater.ff.
fol.matr.] E t licet viuo pâtre aut auo donatore
res ab eo donatae ex illius bonis
prouenerint, hoc tamen fubintelligitur
cum tacito oncrecollationis, aut certeim
putationisin legitimam. [auth. ex teftamento.
v bi Bal.C. de collât. ] Hinc videmus
quod fi quid à pâtre datumfueritfilio,
& reipfa traditum dum viueret pater
quod ad filij legitimam afcenderet,perin-
SEXTVS:
dehabeturacfipatermoriens filio in locum
légitima; teftaméto reliquifTet[l.Papinianus.Ç.fi
quis mortis.ff.de inoff.teft.}
quod fi minime ad legitimam fufficeret,
legitimum fieri fupplcmcntumoporteret
exreliqua patris fubftantia.[l.fcimus.§.
repletionem.C.eod.] Et c contrario fi immenfa
foret, pateretur falcidiam ad fup-,
plementum légitima; aliorum liberorum.
[auth.vnde fi parês.eod.tit.] Vnde prçfumëdum
eft ipfo iure huiufmodi donationes
vni ex liberis collatas in anticipationcm
fuccefsionis facf as effe. non item de
donationibus in alios collatérales factis,
liquident nonitaillis debentur haereditates
vt defeenden tibus. E t ideo hi extranci
appellantur, illi autem fui [inft.de haered,
qual.& differ.§.fui.] Et ad hâc amplexandam
diftinefionem maximemoueor ex I.
i.§.aduerfus.ff.fiquidinfraud.patro.iun-
^ta vtraq; gl. in ver.omifit. & in ver. cum
patrono. vbi traditur quod fi patronus
partem bonorum fibi debitam in bonis
liberti, quae eft tertia, [inft.defucce. liber.
§. fed noftra.] titulo particulari donationis
viuo libertoacceperit, illud quod eft
donatum in partem fibi debitam imputatur,quafi
fit praefumptio quod libertus
viucns patrono dare voluitidquod poft
mortem fuam ille de fuis bonis percepturus
fuiflet.
Poflremo quaerendum eft,an de dationcindotcmfacl:aàpatre,ali6ueafccndente,
aut ab extraneo, debeantur laudimiae
quinti fiue rachatus? Quâ quidem quaeft.
fore vanam atque fuperfluam non dubito
fi iuris feudorum rigorem fpettemus,
quo côftat quamlibet feudi alienationem
prohibitam efle, etiam pro dote data filiae
[ vteft expreffum in c.i.§.donare.qual.ol.
feu. poter. alien. & habetur in c.impeiialcm.§.
habito. de prohib. feud. alien. per
feder. & in c.nuper. vbi Cano. praefertim
Ioan.And.extra.de donat. inter vir. & vxor.]
Qjianuis aliudiure ciuili obferuatum
fit, vt quae nimirum alioqui prohibitaeffent
alienari, nihilominus in caufam
dotis alienare liceret, ita tamen vt eodem
iure apud filiam effent, qu o erât apud patrem,
qualis eft res emphyteutica Se finales.
[ auth. de non alien. \. emphyteufim.
idquefauore dotis.auth.res quç C .cômu.
de leg.& in l.vl.C .deleg.]Sed is iuris feudorum
rigor nufquam eft apud gallos receptus.vt
nos retulimus s.in rub. de feud.
C .in §.1 /.cod. tit. Vbi oftendi feuda apud

ARTICVLVS N
nos alienari poffectiam extra cafu m dotis,ita
tamen vt ex quacunque alienationc,exceptis
cafibus cxprcfsis,laudimia:
folui debeant dominis feudalibus pro inueftitura.
Qjiod igitur ad propofitâ quaeftioncm
pertinct,Specul.in §.nuncaliqua
quaeft. io.de loca.refert très opiniones in
cam rem émana [Te. Hoftienfis quoque in
fuafumma,cod.tit.duas quoqj refert fententias,
quas apud eos videbis.Ex quibus
variisopinionibus cruenda eft huius difputationis
veritas.
Praefuppofita igitur confuetudinenoftra,
quod ex donationc in anticipationem
fucceiTionis futuro hercdifacta,nullaedebeantur
laudimiae: idem hodieiudicâdum
et! de donatione in dotem mulieri
facta,pcr cum ad cuius fucccfsionem voca
tur. quia datio in dotem nihil parum à do
nationc differt. [inft. loc.§. adeo.] lté quo
ad patrem ôc aieenden tes, datio in dotem
caufa eft neceffaria : cum pater & au us filiam
neptemque dotare teneantur.[i. vit.
vbido&.C.dedot.promif.] Adquam dotem
conftituendam etiam eos cogi poffc
fi non iure aclionis faltcm ofrieio iudicis
conftat.[l.qui liberos. vbi Bart. ff.de
xit.nupt.l.obligans.^. Icge. vbi idem Bart.
ff. deacf.] Q^uiuetiâ datio in dotem inter
alias cauias netcllarias alienationis enumcratur.[Bart.ôc
Alb.in 1.6cideo.ff.decô
ditt.furt.] Vnde ex caufa dotis res etiam
quae reftitutioni fu b uc en t, alienari poffunt.[d.auth.res
quç.]ôc ideo ex dotis côftitutioncgabcllas
non deberi concludût
doct. omnes,[ in cit. l.ôc ideo. ôc nominatim
confirmât laf. in l.j.quaeft.c;. C .de iu.
cmphy.]Nec hodie iure noftro diftinguêdumeft,an
filia neptifve fit in patns vel
auipoteftate côftituta cmancipatavc,cû
conftctapud nosius patrie poteftatis vix
benereceptum. [iuxta gl.fol. inft.de patr.
potcft.in vcrb.Romanorum.Dccuius rei
veritate plurafctipfimus s. de fta.perf.$.i.
fub princ] Et hoc quidem ceffante, habemus
hic cafum,cp ex donatione que in an-
O N AGE SIMVS. 36-3
ticipationem fuccefsionis fît haeredipraefumptiuo
nullas deberi laudimias.qliae cû
generaliter difponat omnes cafus compre
hendit.[l.in fraudem.ff. de teft.milit. vbi
Bal. ôc idem in 1. omnes populi. ff. de itift.
ôciu.] Atmihiid veropropius videturid
quod fenfit ôc ipfe Spec. in prima opinioneabeo
citata,ôccui pene omnesàdhaerere
videntur, vt fiquidem res quae in dotem
datur,dcturineftimata velfub ea aefti
matione quae venditionë non conftituat,
vtpotefi aeftimetur gratia tantum dignofeendi
veri rci valoris, vel vt fi deteriorctur,ratio
habcatur aeftimationis. [iuxta 1.
feruos.ff.famil.hcrcif.vbi id déclarât Alb.
ôc in 1. fi inter virû. C. de iur.dot.]eocafu
exiftimo nullasomnino deberi laudimias:
cum huiufmodi in dotem datio alienationcmirrcuocabilcm
non contineat.[l.dos.
C.fol.mat.l.2.C.debon.mater.l.vlt.C.de
impub.ôc al.fubftit.]Namnaturaliiurein
dominiomulieris manct,licetquandiucô
ftat matrimoniû,indominio virieffe intelligatur-[l.doceancillam.C.derei
vend,
ôc inft.quib.alien.non lic.fub princip.]fed
non perpetuo ôc irreuocabilitcr.[vt plenè
not.in l.in rebus.C.de iu.dot.] Sinautem
data fuerit dos aeftimata, laudimias quintideberiputo.tanquam
ex vcnditione:cîi
res perindefe habeat, aefi pretium in dotemnumeratum
fuillet. [I. quoties. C.de
iur.dot. quod nominatim refert Alex.cô.
79. Eo quippe cafu dos vcnditaintclligitur.l.
pl3erunquc.§. fi ante matrimonium.
in vlt.vcr.ff.eo.vbi tcx. ait fecutis nuptiis
corum aeftimationem pcrfici.ôc verc venditioncm
fieri.] Siquidcm talisaeftimatio
facit tranfire dationcm fpeciei in em ptionem.[l.cum
dotem. ôc l.fiintcr.ôc vtroq;
in loco.Bal. C .cod.tit.l.vnica.§.licet enim
Anaftafiana.C.dere. vx.act. Qjuibusaddeca
quae oltcdimus s.eod.$.4.q.qua querebamus
au aeftimatio cam habeat vim,
vtdamnnm aepericulumin accipientcm
transférât.]
ARTICLE NONANTIESME.
rgfltem, & quand le vaffal va deuers fon feigneur féodal pour luy faire la foy 6c hommage
de l'héritage qu'il tient de luy en fief, il eft tenu dcmonftrcr ôc exhibera fondit
fcigneur de fief les lettres de fes acqueftz, Ôc comment il a eu ledict héritage, foit par
vente, permutation ou efc.hange,bail à rente, donnaifon, ou autrement : Ôc doibt offrir
à fondift fcigneur de fief ,dciuy payer lefdictz proffiefz feodaulx, foit de quint,
rcquintjOU rachapt.

3

ARTICVL. NONAG E S IM V S P RIM V S. Z6's fufferentiam appellant, in tempus puber- Septimo.exprimcre débet vaffallus iri
tatis peterc.Falht etiam in omnibus com- ca fua oblatione,rem ôc caufammimirum
mumtatibus, ac collcgiis tam ecclefiafti- qua* rcs fit illa feudalis fuper qua fidem
cis quàm fccularibus,qui per fuos attorcs, offert.Item quo iure quoue titulo illa fibi
procuratorcs,fyndicos, &t vicarios, quos obuenerit: an feilicet iure harreditario, an
vulgo homines morientes ôcviuentes ap- iurcacquifitionis.vt probaturin hoc §.1 /.
pellamus,offerunt fideîitatis facramentû. & ex d.§.o. Quod ca fieriputo ratione,vt
j.n.s.dciur.dominic.
feiat dominus, anofferenti ius competat
Tertio,iftam fuam oblationem facere in feudo.dc quo fc petit inueftiri: ôc quod
tenetur vaflallus intra quadraginta dies, ius quifue frudhis pro inueftitura pedta
fi iili feudum iurehaereditario obuenerit: fibidebeatur.
quodfiex propria acquifitione fa&ûfit,
intra vigintidies.d.^.defcud.
Octauo,fi vaffallus qui fidem offert,feii
dum habcat ex acquifitione, tenetUrdo-
Quarto, illa item o blatio fieri débet in mino edercac exhibere inftrumcntafua*
loco feudi dominantis,id eft à quo depen- acquifitionis, & petenti legenda permitdet,
feu, quod vulgo dicitur j mouet feuterc,autcertccxemplum leu copiamexdum.d.îj.9.penfisipfius
offcrcntis traderc, vt ftatitri
Quinto, débet valTallus oblationëfuâ dicamin vcr.exhibere: vt ex iis intellnjat
facere ipfimct domino, quod vulgo dici­ dominus qualeius quodquc cômodû fibi
tur ad perfonam domini,fi illic locorum ex ca acquifitione debeatur. nec enim fa­
agat, fuique copiam ac poteftatem faciat. tis tutû ei foret vaiïalli affertioni credere.
Qjuodfiloco abfit, fuiquedenegetpote­ Nono, fimul quoque oblationem iuftatem
, pro foribus a*dium, fi qua*ibi exrium vtilium accommodoriim fieri opor
tent: fin vero nulle extabunt a*dcs,in ipfo tet: vt fiquidem illi ex haereditate collatc-
agri dominantes loco offerat vaffallus. d. rali feudum obuenerit, aut fi vaffallam in
$,ci.&quaribi docui.
vxorem duxerit, rachatum offerat. vt in
Sexto, cum honoris ac reuerentia* ex- d.§.9-& fcq. Si ex contractu emptionis ilhibitione,
verborûmque prolatione ifta lud acquifierit,quintum ôcfubquintum
fieri débet oblatio,in cum fere modum. offerat, iuxta diftin&ionemd.§. 4.cum
Peto rogoque,dominemi,vt meinfidem duobus fequctib.s.eo. Et fi ex alio acqui-
homagiumq; admittas. In cuius quidem fierit contracT:u,rachatum id eft vnius an­
rçuerêtia» fignum ac tcftimonium,os mani redditum à die oblationis cônumerannûmque
ofterre débet. §. 9. & in hoc §. 16. dum,vthabeturhoc§.ic).
in pr. An autem ha*c oris manuumq; obla Dccimo, vt fi feudum faifitumappra*-
tio fit de folennitate formali oblationis, henfumqucfuerit,vaffallus légitimas of­
quid fuperca re fentirem, fuprà dixi. in d. ferat expenfas faifina*. Pro quibus pra*-
§.9. Poftquam tamen illic icr^tam nofentem aliquam fummam nummis aperftra
fententiam, intellcxi aduoeatos quof tis domino exponet,offerens fcfupplctu-
damParifienfcs, Ôccosnon obfcuri fane rum fi maior debeatur,taxatione à iudice
nominis,contrà fendre, exiftimantes om facta.Sin minor de ca repetenda protefta-
nino neceffariam effe hanc oris ôc manuû bitur. qua* res probatur in eod.§. 2/. &in
oblationem, vtpote pro forma à confue- de rctrac.§.2.3.4. & r .in ver.deponere.
tudine indu&am. Quorum fententia mi- Vndecimb,fipoftfaifinam ieu manus
hiconftitit ex brcuiculocorum chirogra domini in feudum iaiectionem débite
phis fubfcripto, côfultationcm vulgo ap- factam ôc fignificatam, ipfe vaflallus rcpcllamus.
Qjiorum quidem opinio,etfi giam, ac domini manum quod dicitur
abfqucnegotio vllo rcfellipollct,tamen infringendo, fruefus collegerit, 6c abftu-
ne in vllum impingat lapidem vaffallus, lcrit, eos offerre 6c domino reftituere te­
confultiusme iudice fcccrit,fi eis authonetur. Alioqui dominus fpoliatus non te
ribusorisquoq; ôcmanuum oblationem neturvaflallum fuum inueftirc. N ec enim
non pra*tcrmifcric. Qjianuis femper exi- per rerum naturam fieri poteft vt quiveftimaucrim
ha*c vocabula aliud quid fiftitus nô eft alium inueftiat. Qua* rcs ctfix
gnificarc, quàm quod fonct. Qui *nim to fatearnullo expreffocôfuetudinis textu
tum offert corpus, is fane omnes corporis probari, cam tamë verifsimam aperto ar-
partes, nedum os ôc manus offcrrcintelligumento oftendo. Nam cum ipfe feudi
gitur.[l.v ulgaris.ff.de furt.]
dominus in illius poffefsionem, authore
^ Aa ij

366 TITVLV
praetore, milTus eft ob vaflalli contumaciam
,acnon praeftitam abeofidclitatcm,
dcbitâque iura non cxoluta, dicitur verc
pofleflbr feudi: quia ex caufa rcali miflus
eft in poiTefsioné [itanot.Bart.in l.fi finita.§.Iulianus.ff.dc
dam. inf. Innoc. & alij
C ano.in ccontingit.extra.de dol. & contum.Specul
tit.de pr.&fecun.decrc.§.iam
de effectu.ver. milTus. ] Et licet iure communi
milTus in polTcfsionem fructus fuos
non faciat, tamen hoc iure miflus quod
aiût in tenutam feudi ob fidelitatcm non
iuratam & obfequia realia non praeftita,
fructus fuos facit.[c.i.s.eod.]habétque remédia
& in petitorio & poffelTorio:maxi
meinterdictumnevisfiatei quiinpoffef.
milf.eft.[vt patetexl.i.eod.titul.ff. & Lis
cui.Ç.iniffus.ff. vt in polT.leg. & L dics. §.i.
ff.de dam. infect.latifsime per Specul. in
d. ver.miffus.cumfcq,] Vndeà fortiori
ratione, ex quo dominus milfus in poffefsionem
feudi fructus facit fuos, vaffallus
feudum inuadcndo, & fructus qui
funt domini percipiendo,rapinam committit,
quaefeudum illius reddit apertum
domino.[Bal.in ci.§.fi duo.ver. & fie nota
quod rapina.depac.ten. & eius violât.]
Vnde fi vaiTallus rem à domino faifitam
occupauerit pro praedonehabetur. [idem
B al. eodem in loco, per l.inuafor. C. vnde
vi.] ctiamficonftaretde concefsione feudi.[l.fi
ex ftipulatione.&l.fundi venditor.
ff.de acqui.polî.]Et proptereaerga dominum
tenetur in duplum , & adpoffefsionis
reftitutionem. d.§. fi duo. Et praeterca
in id omne condemnatur, quod domini
intereft polTcfsionem inuafam non fuifle.
[I.3.& l.inuafor.& l.vl.C.vnde vi.]Qjuod
interefle cftomnis caufa accefsionis & fru
ctuum, vt inquit ipfc Bald. in d. L 3. Quô
inloco fubfinem concludit quod in fructibus
perceptisnon diftinguitur anfpoliatus
honeffè velinhonefteeosperciperc
potuiflct,quia femper inuafor eos reftitueretenetur:
quanuis infructibus quos
aliâs fpoliatus perciperc potuiffct.admitteretur
illa diftinctio. Ex quibus concludendum
cenfeo,quod fi valfallus pendente
dictafaifina domini fructus abftulerir,
vel ad eum,quoquo modo id fiat,pcruene
runt,illum ipfos domino offerre teneruvt
poterc ipfa fi fine fumptu ôclabore vchi
pofsint, vtquia res effet adeertam pecuîiiam
loca»ta: vel verbo, fi ad fpecie vt frumentum
vel vinum, qua* non finemagno
fumptu ac labore vchi poffût. [iuxta doc.
S EXT VS.
Paul.Caft.in L item illa.in fi.pr. ff.de conflit,
pecu.] aliâs oblationcm nullam efle
cenferem.
D u odecimo, & id neceffe eft,eam ita rite
factam oblationcm, in actum à notario
publico redigi in fcriptis, aceiufdem copiam
domino idpetenti exhiberi. aut fi à
fundo feudaliabfens fuerit,illam pro edibusproponere,feuvicinisfignificarc.iuxta
ca qua: notatur in cl. caufam de elect.
Caucant itaque vaffalli ne in vllo ex his
duodecim articulis, fidem domino oblaturi,
deficiât. Eorum quippe defeétus totum
oblationis actum vitiat, cum fit pro
forma à lege data. Is enim ex fingulis iftis
folennibusconftat,cftque vniformis,ac
vnum factum indiuifibile, propter datant
praferiptamque formam, qua* eft indiuifibilis.[Bal.in
l.certi condictio.§.quoniam
in ver. opponitur quod vtile per inutile
non vitietur.ff.fi ccrt.pect.vt eft decif.cxpreffa.in
cftatutum.^.vlt. de ref.in 6. plene
tractât Alex, in l.i. in vit. col.ff. de hb.
"&poft.Butr.& Abb.inc.Pifanis.extr.de
reft. fpol. Fcly. in c dilcéta. in ver. forma,
cxtra.deref.Decyf n c. prudcntiam.in 4»
not.cxtra.de offic.dclcg.] E t haec fanenotatuquàm
dignifsimafunt.
çExhibere.
E A diction»-vulgari nosvtimur,prc»
eo quod in iure cderedicitur.Namedi
proprie dicuntur inftruméta vel acta cum
producuntur parti vel ad aliquid notificandum
vel ad eum inftruendum.[not.Li.
ff.de ed. ] Qjia* quidem cditioinftrumentorum
importât etiam facultatem eorum
infpiciendorum & legendorum. [1.2.§. fî
dubitetur.ibi,Infpectio tabularum etiam
lectionem earum indicat.ff. quemad. teft.
apcri.]Nccnon etiam copiam eadem trâffcribendi[d.l.i4.cderc.ff.deeden.l.pen.§.
vlt.ff.ad 1. falc ] Vulgarem autem vtendi
modum quo exhiberepro edere vfurpamus
probat etiam lurifeô. in 1.3.$. hoc intcrdictum.ff.de
tab. exhib.inquiés exhiberc
nihil aliud effe quàm materia? ipfius
apprehendenda*copiam facerc.& in 1.3.$.
aitpraetor. delib.hom.exhib. Qjiod autem
valfallus domino fuo edere tencatur
titulum feu inftrumcnta fuae acquifitionis.cft
decif.Bal.in l.inftrumenta.C. defideicon.
vbi ait feudatarium teneri oftendere
inftrumenta feudi. [Allegat.gl.fîng.
1.2.C.quâdo & quib.qua.pars quaer.Idem

ARTICVL. NON A G E S I M V S. 3tf7 plcniusin l.ceffantc.col.2.vcr.fednûquid
dominus feudi. C.quom.8c quando iud.]
Quinetiam cxiftimo ego vaifallû nedum
principale fus acquilîtionis inftrumentum
cdere oportere, fed 8c quarcûque alia
demôftrat:atnonporrigitaducrfario,hili
is qui aftualiter ac rc ipfa inftrumentum
tradit, E t ita in fpecie diftinguit Im mo.in
d.cl. caufam. in 8. col. fuper cit. gl. in ver.
porre&o. Qua quidem diftinclionecon-
in eam rem feorfum facl:a,vt folent iftino futantur arguméta omnia in contrariani
ftri miferi fœneratores, qui fecretas quaf- partem addicta 8c ita mos apud prouiridam
paftioncs facerc folent, ne dctegacialcsnoftros inualuit. Porro circa hanc
tur inhonefta fui fœnoris labes.Illas itaq; materiam notificationis, feu quam vulgo
teneturvaffallus domino exhibere, lîad vocamus,intimationis,que etiam denun-
contrat!: um pcrtineant,&adactus notificiationes recfe appellantur, annotandum
cationemfeuinftructionem.Alioquinon cft perpctuô,quod tradit Card.in d.cl.cau
cenfebitur vaflallus confuetudinifatisfe- fam.fubfi.illius clemctinsdifpofitioneni
ciffc. Nec enim fufficit facti fciêtia nifi il­ feruâdam cfle in omnibus huiufmodi delius
modus & cffectus cum fuis qualitatinunciationibus feu intimationibus : fiue
bus fciatur. [glo.fol.in c.concertationi.in fiant de adtibus celebratis in feriptis, fiue
ver.fciuerit.de appella.in 6. vbi omnes fe­ feriptis, in quibus tamen eadem militet
re fcrib. Quam quidem in hoc valdc com- ratio qusfubcftin d.cl.caufam. Nimirum
mcndat Pont.con.343. expropofitothe- quod ex a£his reduftione ad notltiam amate.fubfi.8c
Alex.con. ii4.ponderatis licuius, ille obligetur ad aliquidiudiciale.
- his.] Verum quia diximus vaifallû teneri
domino inftrumentum exhibere fuae acquilîtionis
fi modo aliquod confectum
fuerit,quaefitumeftandccoteneaturexcmplum
faccre,feu quod vulgo dicitur co
piam fuis expenfis,an domini qui eam pctit?E
t quamplurimis fané vifum cft id exemplar
darinon deberi vaffalli expenfis.
Nam ille non ad aliud hac confuetudine
adftringitur quàm ad fuiinftrumenti editionem.vndc
non cft aggrauandus vitra
idin quo eum grauat confuetudo. Vnde
fi ita domino videatur editum fibi inftru­
Namintimatiofcu denûciatio facta verbotenus
tâtum , minus peifecta intclîigatur.
quia ex ca verbali denunciatione parum
effet informata pars fuper eo quod
ci denuntiatur.Caeterum fi huiufmodi fit
actus cuius notitia parti non praciudicaretjfccus
effet cum eo cafu ceffet identitatis
ratio. [ vide Bart.ôc poft eum Iaf. in 4,
cencl.17.col.in l.non folum.§. morte.ff.de
no.opcr.nuntiat. 8c idem Bart. in 1. quod
te.ver.venio ad vltimum.in penult.col.8c
Aret.in l.fi ex legati caufa. fub fi. de verb.
oblig.]
mentum tranfleribendum curet. [vt d.l.i.
«jfComparaucrit.
Ç.edcrc.ff.de eden.l.3. de tab. exhib. & I.3.
§.ait prartor.de lib.hom.exhib.]Quaefententia
probatur Se fecundo loco quod a-
HInc îgîtur côftat vaflallum teneri ulcère
8c ederc caufam 8c titulum quo
ftorum copia expenfis petentis dari folet. feudum acquifiuit pro recipienda inuefti­
[c.quoniam contra falfam. extra, de protura, quia dominus aliter eum inueftire
bat.]vndeidemhicdicemusinconficicn- non tenetur de feudo. Vnde fi ab inteftado
exemplari inftrumenti, quod ad doto illi obuenerit, fiue ex legato,aut donamini
vtilitatem editur. Tertio telles extione, vel alia ex caufa acquifieric, de fua
penfis producentis certumeftproduci. [c. acquifitione fidem facerc tenetur per in­
venturis.4.quçft.3.c.ftatutum.§.penul.& ftrumentum publicum,fi quod fuper ca
ibi gl. not. de referip. in 6. Se ita cenfuere confectum fit. Sic etiam de teftamëto vel
antiquiores vtteftâtur Card. Se Anchar. codicillis quibus legatû eft feudû. Quod
in cl. caufam. de cleft. ] In contrarium ta­ fi contingat dominum denegare aheui inmen
extatdccif.gl.in cit.cl.caufam.in ver. ueftiturâ,vtpotcpretendctemillum^ra- porrecto. nimirum copiam inftrumétiedi du remotifsimodefuncf um attingere .il­
deberc expenfis exhibentis.quam eo loco lud fane probandi onus ad eum pertinet,
adprobatCard.in 21. qua-ft. Verum mihi
probatior & aequior fempervifaeftprior
opinio. quod fatis liquet ex eo vocabulo,
demonftrare, quo vtitur confuetudo noftra
& verbo, exhibere. Nec enim vfa eft
verbo porrigere.Nam fine dubio edit qui
non ad vaflallum, qui feproximum afferit.
Sufficit quippe fcallcgarcconfanguineum
defunefi. [Et ita concludunt Alex,
8c Iaf. in 1. poteft. ff. de acq. haered. per ea
quaein fpecie not.C uma.in\.i6. potcft.Sc
l.fedfidefua.ff.deacquir.hxred. 8c Pont.
Aa iij

3*8 T I T V L V S 5 E X T V S.
in l.heres inftitutus.eod.tit.Soci.inl.Ginter.inn.fr.dereb.
dub. Licet Aret.omnino
contra fentiat,in d.l.fed fi de fua. Q^uâ
queft.obitcr tangit Alc.in l.proximi.fî.de
verb. lignifie, probâtque eam fententiam
cum Corneo,con.i97.1icetin hacconfultatione,4.vol.]Pro
qua rcinducitur fatis
vrgens prefumptio,cx d.l.proximi.vbi di
citur cum ctiam proximum effe qui folus
efl. vnde eum folum agnatum prxfumimus
nullis aliis extantibus nec apparentibus
agnatis,cum vero fimile fit omnes adfuturosacconuolaturos.vbidehxreditateagitur,
fi qui extarent iuxtaillud Terentij,in
Phorm. At fitalentûmiem reliquifret
decê,primus efTes memoriter progeniem
veflram vfqueab auo atque atauo
proférés. Vndercsin proucrbiûabiit:
Omnes virorum diuitum funt proximi.
f Offerre.
Nimirû iura qux débet, vt pote quintam
partem pretij emptionis: & ex
alio quocunquecontracf u, in quo fpecies
non pretium interuenit, rachatum, feu,
quod voeât, annatam feudi. Atqj ea omnia
in fpecic. Neq,-enim fufficeret vaffallo
in génère offerre veldcclararc feparatum
folucreea ad qux de iure ac confuctu
dinc obligatur. vt facmnt quotidie imperiti
pracfici. Ea enim fufficiensaclégitima
non dicetur oblatio. [vt nominatim
refert Alex, in con. 102. vifis & ponderatis.c0L3.verb.n0n
obflant.vol.i.] Contra
quam generalem ac incertam oblationcm
nonillcpidum dant remcdiumBart.ini.
creditor.fub fi.ff.de diflr. pig.ôc Immo. in
l.fi mora.col.i. nimirum vt vaffallo çencraliter
offerêti fe iura ad qux tenetur folucre,refpondeat
dominus & ego reciperc.
Ita fit vt vaffallus verba pro verbis repor
tet, nec proficict hilum illa fua generalis
oblatio. vtinfimilidicit text. inc. hoc
ita.i3.quxfl.i.
Verum, circa ca quxri poteft: an cû vaf-
faillis recf cin oblatione facienda fe gefferit,
inftrumentumque exhibueritdomino,
Anilledilationcm peterc pofsit ad refpondendum
oblationifacfe,confiliiimqj
fuper ea re petendum. E t puto recte peti
dilationcm ad modicum faltcm tempus,
veluti craftinum. [arg.l. ratum. ôc l.quod
dicimus.ff. defolu. & nominatim videtur
firmare Alex.in d. confil.102.voL1.coL3.]
Qjiaiurisrationcinducfa eft in comitatu
Dunenfi côfuetudoifta, vt dominus poft
oblationem à vaffallo rite facf am, quadra
ginta dierum inducias haberet ad deliberandum
fuper oblatione facfa, recipiendofque
vallallos. Qjuo tempore finito,
rurfumteneretur vaflallus dominum adiré
, refponfum accepturus fuper oblatione
à fe facfa. Vcrum,quia nihil fuper ca re
expreffum eftà confuetudinenollra,id vi
deturarbitrio boni viri induefum. Nam
6 vaffalli nimia prxcipitatio damnanda
eft, af nimia domini mora ac dilatio repro
banda.
çAnno.
A Nnus hic intelligitur de primo proxime
fequcntiex ipfa die oblationis
incipicntc:quia vbi tempus anni vel menfis
fimpliciter, ôc fincahqua determinatione
apponitur, de proxime futuro intel
ligitur.[l.eum qui calendis.ff.de verb.obl.
tex.inc.non poteft.de prxb.in 6.]Ita vt fi
co anno dominus nihil de fructibus perce
piffct,vt quia fundus feudalis minime cul
tus fuiffet,vel cœli iniuria, ahâciuefortunxcalamitatc
quod fatum cultumque effet
periiffet, vel bello hoftiûmq; incurfu,
earum rerum periculum ad dominum feu
dalem pertincret. Qjiâdoquidem tex.hic
loquitur in fructibus vnius anni, ôc fie pri
mi, nulla facta mentionepericuliacaduer
fi cafus, qui co anno contingere potuit.
[text.in eam rem fing. in Lfideicommilla.
§. fi quis deccm.de lega.3.] Cxtera qux ad
hanc rem pertinent,fuprà diximus,in $.9.
in ver.anni.
ARTICLE NONANTEDEVXIESME.
egfltem, Se fi en vnemefmeefchoitte & temps, aduenoit qu'ilcfcheuft deuxproffietz
: comme fi vn héritage féodal aduenoit à vne femme mariée par fuccefsion
collaterale.il n'en fera deu qu'vnproffict de rachapt. Mais s'il aduenoit que durant
l'année qucle feigneur leueroit pour rachapt, aduinft vn autreproffict de rachapt.le
fécond commencera à l'heure qu'il aduiendra, ôc que le vaffal fera fes offres,
ôc leprcmierceffera.

A R T I C V L . N O N A G E S I M V S .
§. D E C I M V S S E P T I M V S . 3 5
9
^Sîcafutcmporcquecodem duo iura vtilia domino obucnirecontigcrit,velutifî
mulieri nuptae ex fucceffione collaterali obueniret preduim feudale,vnus tantum
" debebitur rachatus. Atqui fi dum ille feudo fuo fruiturob rachatum vnum fibi
debitum,alterobueniret,fceundus tunctemporis incipiet quo obuenerit oblatûfqtie
à vaflallo fuerit, ôc definet primus.
Vius §.conftitutio,quod ad pri
mam parrcm.attinct, iuris corn
munis rcgularcôformis clique
J valtduas lucratiuascaufascirca
vnam ôc candem rem concurrerenon
polfc.[vtinft.deleg.§.fi res.l. omnes ff.de
acl.ôc oblig.ôc 1.quoties.ff.de folut.plenè
per Bart.inl. Meuius.§.duobus.deleg. %.
vbi refert cafum qui maxime cum hoc §.
conuenit.] Idem decidit gl. prag. fanct. in
tit.de annatis.in ver. foluatur. nempe in
materia eius iuris quod faceidotiorum va
cantium deportum vulgari idiomate appellamus,
quod in nonnulhs galhae partibus
abepifeopo diocefano exigi folcr,maxime
in partibus Normandie Ôc in diocefi
Carnutenfi.Vndcfi contingat idem faceidotium
bis eôdem anno vacare, vnius
tamen anni fructus tantum prodeportu
pcrcipiantur.Idem fi décima vel alia quota
fructuumpnmianni eilet ex refcnpto
apoftolico ab his qui facerdotia tenent
exigenda. vt fere ôc faepius quàm aequum
forte foret,fit non finemagno ecclciiafticorum
detrimento. Altéra vero cafu m pe
nitus dilsimilë habet primae. P rima quippe
parte loquiturtex. quâdo fimul ôc codem
inftanti ôc medio euenit duplex rachaens,
vt paretin excmplo hic propofito,dc
mulicrenupta fuccedétccollatcrali.
Nam ex eo quod nupfit, vnum deberi rachatum
certum eft.$. io.s. codcm.tum ôc
altcrnm ex eo quod collaterali fuccedit.
§. 9. cod. tit. Et quia in primo velut ortu
concurrunt fimulquc eueniunt, pro vno
tantum reputantur. Poftcrior vero pars
loquitur quâdo non fimul fed fuccefsiuc
rachatus duo obueniunt.vt quia filia nupta
fuccedit patri, quae inox abfqueliberisdecedit,
rclitto collaterali haeredc:cx
quibus fingulis mutationibus fingulos
deberi rachatus certum eft. Quo cafu con
fuetudo hnec noftra aliter quàm in primo,
pro cafus dinerfitate ftatuit. videlicet rachatum
exprima mutationedebitû,adueniente
fecundo celîare: & primum incipere:
duobus concurrentibus, id ctt fi
intra annum primi rachatus fecunda mutatio
accident, ôc per vaiïallum fecundus
rachatus oblatus fuerit. Nec fufficcret
quodintraannum fecundamutatiocontigiffet,
nifi rachatus ex illa debitus obla T
tus eflet. Qjiia certa eft iuris reg. quod
quando pluracopulantur, fiucaffirmatiue,fiue
negatiue, exigitur omnium impie
mëtum.[l.fi quisita ttipulatus.ff.deverb.
oblig.] 11 ratio eft ifta quia coniunftio co
pulatiua fuarum extremitatû veritatem
requirit, videlicet affirmatiua, vtrunquc
elle:Se negatiua vtrunque non effe. [l.fi is
quiducenta.§.vtrum.ff.de rcb.dub.]Caeterum
quantum ad vltimam partem pertinet,
quodadueniente fecundo rachatu,
cefletprimus, illud videturiuri communi
conforme.Nam vtegregic refert Bart.
in l.iafenatufcon.^.vl.ff.ad turpil. fpecics
non recipit duplicationem.[l.Iulius.$.impuberem.deleg.2.
ôc 1. plcni.^.i.deleg.i.]
Vnde ad propofitum ilîe fecûdus rachatus
hic poniturvt fpccies, quo fit vt incipiatcurrere
à die oblationisfactae, ôc definitprimus.
Secus fi indetcrminateadiiceretur
tempus. Scd Ioan. And.inccum in
cunc~tis.col.4.extr.deelec~t.refertlongarn
antiquorum doct. fuper ea re difputationemin
cafu îiliuscap. quo ftatuuur pena
fufpenfionis in triennium, contra eos qui
feienterindignum elegcrunt.Vnde quaeric,
fi pendeuteillo tnennio, qui fufpcfus
eft rurfusalium indignû eligat. quoniam
nouamîliepenam nempelulpenfionisin
altcrum triênium merctur, an hoc fccundum
trienniumincipiet currereà tempore
cômiifaeifhus fecunda? eu lpae-,an à tempore
fîniti primi trienni j.Bald.etiain in d.
ccum in cunctis cafum hinc non difsimilem
ponit.ôc Bart.in d.l.fcnatufcon.Ç.vlt.
ff.ad Turpil. Et vt eotum refponfum fuper
eadubitatione data paucis expheem,
ea eft veritas : vt fi pcena îplo facto per legem
imponitur, tune fecunda dilarioprimam
elidat.acinfcabforptam transférât:
ôc ita noua fuperuëientccu!pa,certum eft
tempora pcene fufpenfionis praefixa confundi.ita
vt quod iuperefte primo,imputetur
in fccundum. Quae res confirmari
poteft ex eoquod Alex.in apoft.ad Bart.
in d.l. fenacufcon. refert, fuper cafu nota-

3 7o TITVLVS S E X T V S.
to.per gl.in cl.2.demagif.vbi qui aliquem
in gradum dodtoratus rccipit.non prius
exacto ab coiureiurando.iuxtad.cl. ftatuto.
elle per femeftre fufpenfum à colla»
tionemagiftcrij. Quod fipêdente primo
fcmeftri ille conflit utioncm iftam violet,
non fit temporis duplicatio, ita quod ftatim
poft fecundam tranfgrefsionem,incipit
fecundum femeftre [per 1. ita vulncra-
ARTICLE NONANTE T R O I S IE S M E.
Les feigneurs feodaulx ontvn autre droit &proffi£t& droit de fief, lequel eft appelle
roncin de feruice: qui eft eftimépar ladiftcconftumc foixante folz tournois,
quand il eft deu entier: Ôcqne ledict héritage tenu en fief, vaultpar an dix liurcs de
, rente, & au deffus. E t s'il ne le vault.il eft eftimé à l'equipoilent,felon la valeur dudict
. héritage. E t peult le vaflàl laiffer à fon feigneur féodal le reuenu de l'année de l'héritage
qu'il tiét de luy en fief,pour ledict roncin,fuppofé qu'ilne vaillepas ladiétefomme
de foixante folz tournois.
§. DECIMVSOCTAVVS.
«^Habent ôc aliud ius vtilefeudi ipfi patroni.quod roncinum feruitij vulgo appellanfj
fexaginta turonenfibus folidis aeftimatum, cum folidum debetur, praediumque feudale
hbris decé vel amplius annuiredditus valet. Qjuod fi minoris valeat pro rata va
loris praedij ius illud aeftimabitunoptionis iure vailallo conceflo, annuum praedij feu
1 dahs redditum patrono pro iure debito relaxandi, quanquam minoris sftimaaonis
fit,quàm fexaginta folidorum.
ARTICLE NONANTE QJV AT R IE S M E.
«f^fltem, que ledit droit ôeproffict de roncin de feruice n'eft deu qu'vnefois durantla
vie du vaifal, en telle manière que fi le vaffal a vne fois payé ledift roncin de feruice,
foit à fon feigneur féodal viuant.ou à fes prcdcceflcurs,iamais ne peult eftrccôtraint
tant qu'il viura de payer autre roncin de feruice.
§. DECIMVSNONVS.
«f^fQuod quidem ius ôc vtilitas roncini feruitij femel tantum durante vaffalli vita
debetur. Ita vt fi femel ab eo folutum fit, fiue patrono, fiue his à quibus feudum dominans
habct,aliudab co quandiu vixerit exiginon pofsit.
ARTICLE NONANTECINQJESME.
«$Item, que ledit roncin de feruice eft de telle nature, qu'il eft requerablc. Et fault que
ledit feigneur féodal requière fon vaffal de Ieluy payer. Et s'il n'eft requis il n'eft poît
deu, tellement que fi le vaffal va de vie à trefpas fans eftre requis de le payer, fes hoirs
ne le vaffal fublequentnefonttenuz d'en payer aucunechofe.
§. VIGESIMVS.
tus.ff.ad l.aquil.ôc cit.l.in fenatufcôfulto."
ad Turpill. & 1. Carbonianum.§.vlt.ff.ad
Carbon.] Atfccus vbi indeterminatum
eft tempus. Nam tum fi dus illa* offenfa;
minifterio iudicis plcctercntur,in arbitrio
iudicis pofitum effet declararcan tempora
confunderentur necne[arg.l.2.vt intra
cert.tcmp.]
«fgfHuius porro feruitutis feudalis ea eft natura ,vt à patrono requiri debeat. Nec enim
fi non petatur, minime debetur. Pcrfonaeque vaffalli eo vfquc cohaeret, vtfi interpellatusdefolutionedum
viueretillenonfuent, cum perfona ciusmorienteextinguitur.
Nec in haeredem aut fucceflorem in feudo vlla tranfmittitur obhgatiovel
foluendinecclsitas»

ARTIC. NONACESIMVSSEPTIMVS. 3 7£
ARTICLE NONANTESIXIESME.
Item que ledit feigncu r féodal po ur ledit roncin de feruice ne peult faifir ne faire cmpefchcr
par vertu de la commilsion du iuge fuperieur l'héritage de fon vaflal. Iaçoit
quclcditrôcin defcruiceluyfoitdeu. Ains elt requis que ledit feigneur de fief pourfuiueledit
roncin deferuicepar voyed'action ôc non autrement.
VIGESIMVSPRIMVS.
ffjPatrono pro huiufmodi iure confequendo etfi debito,feudum ex iudicis decreto
prshendere fas non eft. Siquidem illud actione tantum confequi poteft.
Is quatuor§§. declaraturtertia
obuentionum feudalium fpecies,
dequa diuifionefubproœ
mium huius tituli fupràfumus
locuti. Adcuius fpcciei perfectiorem cognitioncm
ante omnia feiendum eft, eum
apud Gallosmorem inolcuiife, vaifallos
fuis dominis, cum forte ad bellum pergerent
Q hinc enim puto eam emanafle confuetudinem)
equum, vt vocant, feruitij
prarftarc folitos fuiflerquem militarem illi
apellant. Occurrit ôc apud iurifconfultos
factamin refpôfo quodam iftius equi
militaris mêtionem,nempcin 1. officium.
$.1.ff.de remiht. Qjii ôc alio in loco cquus
agminalisdicitiir.l.vlt.^.patrimoniorum.
fl\de muncr. ôc honor. v bi inter munera
patrimonialia connumeratur onus alcndi
cquos agminales & mulas oncra publica
vchentes,c3;terâq5 iumenta. E t idem fancitum
eft inl.non videtur. demuner.patrimonial.lib.io.C.vbi&huiulrnodicqui
curialesappellantur.Vcrumnonmelatet
roncinos îitos quibus hodie vtimur, longe
maioris ïftiniationis elle, ac in maiori
vulgo haberi pretio quàm hac noftia con
fuctudine taxentur. Non longe dunora
folcnt hodie domini extorquere illicite
onera à vaflalli$,quàm iubcat feratue con
fuetudo. Q_uibus autem dolis quibûfve
fraudibus,melius erit fi tacucnmus, neillacà
nobis détecta; pafsim difcantur,ilhlq;
via noftra artc apenatur.
ARTICLE NONANTESEPTIESME.
f^Itcm, que fi le feigneur de fief reçoit fon vaflalen foy 8c hommage, fans auoirefté
payé de fes proffitzfeodaulx, ledit feigneur ne pourra faire faifir les fruictz. Mais
doibt procéder ledit feigneur de fief par action.
§. VIGESIMVSSECVNDVS.
Sipatronus clientem in fidem admiferit,citraiuriumvtilium feudifolutionem,prarhenfio
feudi eam ob caufam illidenegatur. Sed quod eidebeturactionis iure perfequendi
facilitas efto.
Acc conftitutio nedumfuperfluitatis,
fed 8c contrarietatis
ac repugnanria; cum§. n. s. de
feud.arguipoteft. Illocnim j.
iamconftitutum crat, vt liceret domino
ob non folu ta iura obuentionéfque débitas
non prarftitas poft petitam datàmque
inueftituram, feudum via faifina; à iudite
impetrata: occupare. At hîc prohibetur
omnino faifina*ius. Verum vt cam repugnantiam
tollamus,fcicndum eft vtrunq;
§.diuerfa conftituenteni, diuerfos habuiffecafus.
Nam in§.illou.loquiturin cafu
oblationis.Nimirum quâdo vaffallus fefe
tantum domino obtuliilct ad fidem homagiumqu
e illi prxftandum,ck fie v bi fa­
ctum vnius tâtum interuenit,nempc vaffalli
offerentis. A t hic §. v bi vafiallus re ip
fa,ac quod dicitur de facto, fidelitatem do
minoprailitillct, 8c ad cam à domino effet
admiilusacinueftitus:>x ita vtriufque
factum interuenit, 8c vatialh offerentis,
& domini recipientis.Nonmirum itaque
fi hoc poftenorecafu ceffet faifiédi ius ex
veten caufa inueftituram précédente.
Quinimo ôc illic hcet non fit admiflus ÔC
inueftitus,tamen proptereffectum oblationis
huiufmodi iaifina velut ftenhs ac
inefficax remanet,quum non pariât lucru
m fructuum contra naturam faifinae
feudalis.
Bh

vi TITVLVSSEXTVS.
ARTICLE N ON A^MTE H VIC TIE S M E.
^%Item, & aufsi quand ledit valTal vient offrir la foy & hommage à fon feigncur de
fîcf.quand il luy doibt feulemét la foy: & s'il doibt les proffitz, qu'il les offre à fon
dit feigncur, ledit feigneur eft tenu de reccuoir fon vaffal à luy faire ladite foy, 5c
s'il eft refufantjtclle offre vault & equipolle à foy faite.
§. VIGESIMVSTERTIVS.
f^Similiter cum vaffallus fidelitatem tantum debitam offert domino,iurâqucvtiliafi
qua debentur: dominus cum in fidem omnino admittere tenetur. Qjiodfi
nolit îfthxc oblatio vim fidelitatis prxftitx habet.
^ On fatisinprôptu habeoqua-
^ nam ratione iftam conftitutioncm
à fuperfluitate vendicare
., pofsim.Nam idem omnino fan
citum fuiffe conftat pluribus in locis. vt s.
de feud.§.9- 5c s. eod.§.i/. 5c 16. Nimirum
vt oblatio rite à vafTallo domino facta,
vim fidelitatis prxftitx omnino habeat,
reeufantedomino oblationem acceptare.
ARTICLE NONANTENEVFIESME.
f^Itemi vn vaffal nefe peult complaindre en matière de faifine de nouuelleté contre
fon feigneur féodal exploitant l'héritage dudit vaffal tenu dudit feigncur en foy
8chommage,quand ledit feigneur exploite ledit héritage par faulte d'homme, &
parfautcdcluypayerfefditzdroitz & proffitz féodaux, lefquclz luy font deuz.
^Vaffallus contra dominum qui feudumjvt vacanshomine,aut quia iura fibiexoluta
non funt, prçhendcrit, non habet quod conqueri pofsit per interdief um retinendx
poffcfsionis.
Vius §.materia cafu m continet
triplici iure implicitû, iure nimirum
ciuili,feudorum,& hoc
noftro municipali. Qjix quidem
iura ctfiinuicem pugnare videantur,
ad vnam tamen redigi poffe côfonantiam
puto hocdiftinctiomsfœderc. Qjiandoquidem
fi vaffallus fidelitatem domino
non iurauerit,ncc eandem obtulcrit, neqj
iura vtilia eidem débita exoluerit, quamobrem
dominus iudicis decreto in feudi
pofTefsionem miffus fit, eo cafu concludendumarbitror
vaflallum contra dominum
in feudum fuum manus iniieientem
Se illud(quod dicitur)explettentem,agerc
non poffe, nec de eo conqueri quafi de
vi turbatiua in materia faifinx 5c nouitatis.
quxhodie fubrogataeftin locum interdicti
vti pofsidetis.[Ioan.Fab.in, .retinendx.inft.de
interd.] E t id quidem tripli
ci rationeconfirmari poffeputo. Primo,
quod vaffalli pofsideri intelliguntur feudumex
gratia Scprecario à dominis. Qjio
fit vt hoc interdief um illis competerenô
pofsit.[d.l.i.inpr.ff.vti pofsid.] Cum cte
mm dominus in feudum manus iniicit,nô
intelligitur rem alienam apprehêdcre, fed
fuam, cuius dominus direct us eft,5capud
quem ciuilis cft poffefsio. [ Accu r.Bart.Sc
cxteri.in 1.3.§.ex contrario.ff.de acq.pofi.
gl.fing.in l.fi vt cert04.fi duobus vehiculum.ff.comrnod.&
déclarant Mod.Med.
in l.naturaliter-in princ.col.ô.ff. deacqui.
poffeff.]Et fie îfthxc feudi prxheufio que
abipfo fir,nouxpoffcfsionis occupatio di
cinon poteft, fed veteris conferuatio.[vt
docte Accurf. 5c poft eum Baf.cx alij. înl.
pignoris.C.depig.acf.Eft 5c text.inl.vtique.ff.de
dam. infect .ibi. licet propria authoritate
pofsidere. 5c I. quod feruus. C.
quod cum eo,5c latius s. declarauimus.de
iur. dom. §. 6. facit quod de emphyteuta
Bart.tradit in l.z.C. de iure emph.jlmo fî
dominus vaflallum violenter feudo eieciffet,
ac eum vifpoliaffet,non tamen fpo
liato vaffallo competere poteft aduerfus
dominum interdictum vnde vi. 5c fi econ
uerfo fecus effet, vtpotefi vi feudi poffeffione
dominum deieciffet vaflallus:poffet
enim dominus aduerfus vaflallum fpoliatorem
experiri interdicto vnde vi, coram
panbus curix,vt nominatim fentit Imm.

ARTICVL. N O N A G
in ccaetcrum.extra.de iudic.Cuiiis fentetiae
omnes co loco adftipulantur, qui mouétur
ex eo quod habctur in l.i.§. interdicfum.fF.de
vi & viarm. vbilibcrtuscui aequiparatur
vaflallus, non agit intcrdicto
vnde vi. contra patronum: At patronus
contra hbertum, à quo vi eft fpoliatus agere
poteft.
Prçterca & alia ratione confirmari poteft
noftra confuetudo, quod nedum iure
cômuni feudorum, fed ôc municipali débet
vaffalli in feudi fui poffefsionem fubintrare
confentiente ac volentcdomino,
tefte Ioan. Fab. in d.§. retinendae. in verb.
praeterea, fuppofita confuetudine regni
Franciae. Igitur priufquam à domino fint
in poffefsionem induefi, non pofsident:
quia fine inducf ione in poffefsionem, &
corporali inueftitura nulla rcalitas in feudo
acquiritur.[Bal.in 1.3.vt in polfef.lega.
per ci. quid fit inueft.] Vnde & idem exiftimauit,in
c.i.§.fi facfa.fi defcu.fuc.côtr.
int.dom.6c agnat.fi vaffalliis feudum difftraxcrit,adcum
non fpecfarepoffefsionis
traditionem,fed ad dominum fcudalc.
Qjiofitvt vaffallus feudum vëdens non
teneatur praecifeemptori feudi véditipof
fefsionem tradere,cum alioquinid facere
iure non pofsit,fed tantum ad id quod intereftemptoris,
remtraditam nonfuiffe,
fiquidem illud ob fuam culpam contigerit.
Etfinonignorcm aliter obferuarifolitum,
fi cum domini confenfu res feudalis
alienata effet. Tum enim eam prarcife
tradere teneretur venditor. Idqj ca ratione,
quod hoc cafu emptor ex confenfu do
mini in feudo fuccedit. Sed haechodieapud
nos locum non habent, cum feuda.vt
faepius monuimus, inftar patrimoniorum
rcdacfa fint. Qjiod ad alteram vero fileta
t,nimirum fi vafTallus fidelitatem pra?ïliterit
domino,ac ab eodem fuerit de feudo
inueftitus: Au t quidem recte ea fidelitas
eft oblata,iuxta formamà nobis prasfcriptamproximc's'.eod.§.
23. ôc hoc cafu
puto vaffallo aduerfus dominum competere
omnia interdiefa quaede iure aliis in
poffcfsione fua difturbatis dantur. quale
cftinrerditum vnde vi, fi visillatafuerit.
f_ vt praeclarc fenfit Bal.conf.323. proponitu
r. vol.2.] item, vti pofsidetis: quod vfufruefuario
dari folet, ad tuendam fuâ poffefsionem
quam habet [fecundum cômunem
opinioncm.dequainl.naturaliter.in
prin.fT.de acq.poffefl^fiquidem in illa tur
bcturpcrproprictarium,quipofsidcre ci-
ESIMVSNONVS. 373
uilitcrintelligitur.vteftglo.fing.inl.i.in
princ.ff. vti pofsid. Ôc in l.vlt. eod. tit. vbi
vult Accur. Ôc ciuilitcr tantum pofsidcti,
Ôc naturaliter tâtum pofsidenti dari illud
interdicfum. Qjiodextcndût,interpretes
ad feudatarium, vt illi competant haec intcrdicta.vndc
vi ôc vti pofsidetis.in l^.ex
contrario.ff.de acq-poUelEôc Bart. in 1. fi
quis in tantam. C. vnde vi. in col. pen. In
quam rem noue expendo cafum iuxta ter
minos huius noftra;confuetudinis, in l.i.
§.quaefitum.ff.quo.legat.iunc"taglo.vbiis
qui miffus eft in pofTcfsionem legatorum
feruandorumcaufa,etfi perpraetorem in
poflefsionem miffus fit,tamen côtra eum
competit illud interdicfum, fi haeres foluerit,velparatus
eft ôc offert fatis dare,ôc
ille miffus non exeat à poffefsione.
Verum ccontrario quaeri poteft, vtrum
hoc interdicfum detur domino côtra vaffallum
denegantem iura débita feudalia
domino. Qjiain queftionein diuerfasabîcrefententiasBart.ôc
Io.Fab.NamBart.
[inl.i.§.huiusinterdicfi.ff.vtipofr.ver.fcd
ponc] fenfit ifto cafu hoc non competere
interdicfum , fed recurrendum putat ad
confeiforiam vtilem,feu ad acf ionem vtilem
in rem. [l.i.§.per hâcff.de rei vendic]
vel ad officium iudicis. Nam interdicfum
nunquam locum haberecreditur quando
fubieétus fuperiori contradicit, fed tune
cum alius contenderet fe iurifdictionem.
habere in fubditum,tumei aduerfus denegantem
daretur quidem interdicfum.
[l.3.§.hoc autem intcrdicfum.6cl.feq.ff.de
lib.hom.exhib.] Etidemdeafcriptitio ôc /
vaffallo fi ipficontradicuntdomino fuo,
adilla quae diximus remédia recurredum
eft. Nec enim aduerfus eos vllum competit
dominis interdict û. Secus fi alius quidam
tertius eos fuos effe aferiptitios vel
vaffallos contenderet. Faber autem nofter
omnino in contrariam iuit fententia,
inquiens durum fibi videri,ac nimis domi
no damnofum,fi necefle ha béret vendicare,
vel de proprictate agere, eu m fu bditus
habens rei poffefsionem débita iura foluerc
reeufat. Qjiare concludit dominum
quoq; poffe hoc interdicto agere contra
turbantemi Et in hac ratione crédit omnino
fundatam.c.pifanis.ôc c.olim.cxtra,
de reftit. fpol. quae licet loquâtur in interdicto
vnde vi, ad interdief um tamen vti
pofsidetis accommodari pofle putat,cum
vtrobiquevis atque iniuria fiât domino,
in quâ rem facit 1. fi de fundo. ff. vnde vi;
" Bb ij

3 7 4
Id quod minus dubiumexifteret,fi dominus
ré quae ab eo tenebatur, re ipfa ad manum
fuam,Vtdicitur,pofuiffet. Quam ta
men opinionumdiuerfïtatem hîc cxaminandamnonduxi,quodad,huius§.cafum
parum pcrtineret. Quicquid fit Fab.opiuionem
vfu noftro forcnfi receptam fcio,
vt pofsit nimirum dominus intcrdictum
vti pofsidetis intcntare aduerfus vatfallum
îura denegantem. Idem fi negaret ille
fc quicquam in feudum à domino teneri.
Qui enim homagium domino denegat,
TITVLVS SEXTVS.
ARTICLE CENTIESME.
f^Si ledict feigneu r,qui a faict faifir le fief de fon vaffal par defaulr d'hommc.a cômcncc
à faire coupper les fruietz dudict fief, & ledict vaffal luy offre deucment de luy faire
la foy hommage, ôc payer les proffietz fi aucuns en fontdeuz,auec les frais ôc mifes
delafaific.ies fruietz iacouppez demourcrontaudict feigneur féodal: & cequi relie
à coupper,appartiendra audit vaffal. E t fi oudict fief, y a cftang qui fuit en pelchc, ôc
la bonde eufl cfté leuée auant ladietc offre, les fruicts depefche dudict cftang appartiendront
pareillement audief feigneur féodal.
§. VIGESIMVS C^ V I N T V S.
fpfSiquidem ipfedominus, qui manum fuam in vacans feudum vaffalliiniccit fructus
légère cœperit,ôc inter legendum valfallum débita offerreiura contigerit,fidem nimi
rum,iurâquevtilia, vnàcum fumptibus caufa praehenfîonis factis, fructus tum lccti
ad dominum pertinebunt: Qui autem legendi fupererunt, ad vaflallum. Quod fi in
co feudo ftagnum fuerit,cuius aquae ductus ante oblationem hanc apertus fuerit,fru
ctusftagniquepifcaturafimiliter ad dominum pertinebunt.
Aeccôftitutio duasinfumma
MJ partes habct.Et prima quidem
l! agitur cum vaflallus fidclita-
^•^ij tem ôciura quae debet,offert
domino feudum fuum, quod dicitur, explectanti,poft
manus fuaeiniectionem feu
îaifînam, adhibita intérim fuper ca rc diftinctione
inter fructus iam collectos, ôc
qui adhuccolligendi reliant, vthifeilicet
qui iam tempore oblationis funtcollecti
ad dominum quieos collegerit pertineât:
ij autem qui colligendi funt, id eft qui
adhuc pendentes funt,fint vaflalli, débita
iuraofferentis. Quaediftinctio probatur
exl.qui faxû.ff.dedonat.ibi, Si antequam
eximat.me pcenituerit, meus lapis durât:
fi poftea,ipfîusfactumauocarenonpoffum:
quafi traditio enim facta videtur.
Ratio eft. quia dominus in feudi vacantis
poffefsionem mifTus ,fiuecum proprietario
fiue cum fructuarioillumcomparauerimus,fructus
collectos ôcàfolo feparatosfuos
facit. Vterlibetenim ex iftisfuos
facit fructus j licet diuerfis modis id con-
eu videtur in fuaturbarcpofTcfsionc-idco
locum habebit intcrdictum. nifi quod in
eo pcena obturbationemintroductaceffabit,inc.
i.'j.eod. nimirum feudi amifsio
ob vaifalli contumaciam prodita.Nam cû
illa refpiciat proprietatem.locum non habebit
nifi in petitorio. Nam quinegatfc
pofsidere cum pofsideat, hoc tantum priuaturcommodo
quod poflefsioinaducrfarium
petitorem transfertur,non autem
ius proprictatis.[l.vlt.if.derei vendic.]
tingat. Proprietarius quippe iure foli, fi
tempus quo extiteritproprietas, eos collegerit.
1. qui feit. in pr. ff. de vfuf. quod fi
pendentes crant tempore quo defiit efle
dominus fundi,defierunt ôc fui elle, vt
quia fundum védidit pendentibus adhuc
fructibus.Nam cum primum facta eft vëditio,
fructus emptori cedût, ficut ôc ipfe
fundus venditus [l.Iulianus.§.fï fructibus
ff.deact.emp.Idem fi aliter alienauerit.[ 1.
vlt.§.fructus.ff.quçinfrau.credit.]Itidem
ôc fructuarius fuos facit fructus quandiu
confiât vfusfructus.fed itademumpoftquam
eos collegcrit, ac à folo feparauerit,
per fe vel per alium ôcfuo quidem nomine.
Quod notatu dignum eft.Nam fi fructus
îlli perfurem aut alium ôenon quidem
fuo nomineperceptieflcnt, eos quidem
fuos nô faceret, nifi demum cos cum
effccturecuperaffct.[tex. in i. fi vfufructuariusmeifem.ff.quib.mod.vfufr.amit.
d. 1. fi fur.ôc 1. non vtitur.ff. de vfufr. ôc 1.
qui feit. §. in alieno.ff. de vfufr. ] Quod fi
pendentibus adhuc fructibus ôc nondum

ARTICVLVS C E N TESIMVS. l 7 S
ab co colledis 5c pcrceptis finitus fît vfu.
frudus, vfufruduarij fore non côftat fed
proprietarij,etiam fi iam maturi eflent,5c
de proximo colligendi. [gl.in 1.defunda
vfufruduaria. cod. tit. quo loco Accurf.
eandeminmateria feudali diftindionem
adhibet.]EftÔceadem diftindio recepta
inco quibonafidercm alienam pofsidet,
Vtquod perccperit frudus ex îllarefuos
faciat, qui autem pendcntes adhuc funt,
5c nondum à folo feparati,ad dominum
verum pertineant. [d. 1.fi vfufruduarius
mcflcm.Ôc qin alieno.inft.de rcr.diuif.]
Catcrum quod ad ftagnipifcaturâ pertinet
de qua hac agitur conftitu tione, ifta
ARTICLE CENTETVNIESME.
tfy Quand aucun fcigneu r féodal vient exploicter fon fief ayâ t plu fieurs apartenanccs,par
faifie 5c main mife de iuge, comme deifus eft dit, il fufrift de mettre-ôc appofcr
ladite faifie fur le principal lieu duditfief. Et s'il n'y a manoir, futl'vnedes.
pièces d'iccluy pour toutes au très. Pourueu que ledit exploid foit fignifié au vaffal
ou detétcur dudit fief. E t après ladite faifie Ôc fignification,ledit lcigncur peult
prendre 5c leuerfoubz fa main les fruidz dudit fief, s'il n'y a oppofition. Mais s'il
y a oppofition,lefditz fruitz fontleuez foubz la main de îuftice, parlecômiilaire
commis par le fergent exécuteur deladatefaifie.Sinon que le feigneur de l'héritage
defaduouaften îulhce purement 5c Amplement eftrc vailal dudit feigneur. Duquel
cas îliouyroit pendant les procès. Etfi ledit feigneur prcuuc ledit heritage
eftre tenu en foy, ledit vailal perdra ledit heritage, ôtferaadiugc audit leigucur
feodalpar ledit dciadueir.car qui fief deny c fief pert.
*. VIGESIMVSSEXTVS.
f^Cum dominus ad poflidendum feudum quod pluribus ex appendicibus confiât,
competentis iudicis deercto accedit, fufficit in infigniorcm feudi locum, manum
iniecilfe. At fi nulla in feudo extarét ades, fatis quoque erit in ahquam feudi portionem
manus iniedio, quaipfi vailallo agtfeudi detentori rite fignificandébet.
Qua manus iniedionefada Ôc fignificata,poteft fuo iure frudus feudi faifitiperciperc:fi
modo contra eam manus iniedionem à parte reelamatum nonfuent. At
vbiinterceiferit partis oppofitio,frudus quidem fub manu regia,aut quod vulgo
dicitur,fub manu iuftitia per lequeftrosab apparitorehuic negotioprapofuos,
colhgcntur:Nifi pure ôc fimpliciterqui feudum pofiidet,fe vailailumdonnniqui
feudum prahcndit negaret : cum hoc cafu qui negat, feudi poilcflor quandiu lis
pendebit, rcmanet. Atqui fi dominus feudum prahenfum àfein feudum teneri
probauerit, vaflallus quidem feudo priuabitur.illûdquein pcenam acodium dcnegâtis
domino feudali adiudicabitur. Quippe qui feudum denegat feudû perdit.
3B 1
le vltimus huius tituli.§. fubofeurus
eft ac valde implicitus,
maioriluce indigensquàmcateri
quos hadenus legerimus.
N e quid igitur confuse agamus, in quatuor
partes cum diuidcndum duxi.
^[Cum dominus.
S tius prima partis materia tradatur ab
I intcrpret.in 1.3. fu b pr.ff.de acq. poil cf.
diftindio admïtti non poteft.Nâ pifcatio
nô fit nifi tota fere ftagni aqua euacuata.
Vndepoftquam bonda(ficenim vulgo
appcllant pilam illam hgneam qua contineturSc
qua fluit aquaftagni)eftineredum
fublata,vniuerfi pifcesquiin ftagno
crantpro captisac velut colledis habentur,
5c interres mobiles referuntur, ex
communiinterpretumopinione, 5c vulgari
vfu rcgni,maximeprouincianoftra.
In qua bona pars figalonie fita eft quas
patnamaximis ftagnisiftisabundat. De
flagnis autê 5c pifcibus 5c qua ad horuni
cxplicationê pertinct, vide j.tit.dematri.
6c à moder.Mediol.ini. i.§.veteres.ff.eod.
tit. quam ita paucis refoluendam cxillimaui.
Feudum aut in vno côfillitfundo,
Ôc tum fufficit illius apprehcdilfcpartem:
Nam vulgatum cft îltud per ingrellum
partis fundi, nos totius fundi poilclsionem
adipifei. Ita vt in cafu propofito non
neccile lit executorem feu apparitorem
omnes fundi partes glebafquc urcumam-
Bb iij

i76 TITVLVS JEXTVS. -
bulare[ cafus eft in d.l.3.fub pr.dcac.pofj
Aut in vniuerfitatc rei, puta caftro, qu od
continct aedificia, iurifdicfionem, agros,
vineas, prata, ftagna, fyluas,lucos, pafcua
& caetera huiufmodi.tum fufficit domini
manus iniecf a caft ro,tanquâ capiti, à quo
cstcrç feudi, vt dicimus, pertinentiae dépendent
[ arg.l.cum in diuerns.ff.de relig.
& fump. fun. vbi patet illum locum rcligiofum
facf um in quo humanum caput
fcpultum eft, & non item caetera corporis
membra. ] S ed vt ad propofitum redeam
hac noftra confuetudine plane definitûcftfatiseffedomino,quoad
ius fai->
finae, manus fuas inieciffe incaftrum tanquam
caput fi feudû fit huiufmodi quod
multas habeatpartes, & pertinentias. Siquidem
appraehëdendo poffefsionem caftri
cenfeturtotius feudi poffefsionem ap
praehendiffe quod ab eo depêdet.[l.Caius.
Ç.Titius.de leg.2. & 1.praediis.§. Titio. 5c
feq.deleg.3.] Quod intellige vbi illaeplures
res fub vniuerfitate caftri vnius con*
tincrcnturJt.reftituta.vbi glo.in verb.earum.&fcrib.ff.ad
Trcbel. Bal.in c.cum in
cunc~tis.cxt.de clecf .& tex.in 1.vxori fuae.
de leg. 3.] Secus autem res fe haberet fi diuerfa
effent feuda, quae in diuerfïs fundis
confifterent-Nam eo cafu prarhéfio vnius
fundi, ad alium nonfe extenderet, quantumcunqueanimus
acintentio omnes ap
prehendendifubcffct.[l.i.§.veteres.iuncta
gl.in ver. per vnum reliquorum. 5c l.praedia.Eft
& exprefsiorgl.in I.3.ff.de acquir.
poiTeff.& in ea quidem fententia funt om
ncs interprètes.]
Caetcrum deiuribus incorporalibus tra »
étant interprètes etiam in d.l.3.de ac, poff.
nimirum quomodo appraehendenda eorû
fit poiTefsio ac facienda mifsio per executorem
excaufis fuprà commemoratis.
Sedid quidem fatis obfcure ac inuolute.
Quod vt melius explicemus, accipienda
eftmeo iudicio fententia Barbat.in c.i.J.fi
enimdominusàn ver.ordinaria. "Vt quaedamfint
incorporalia quae naturaliter ab
ipfo folo fundo producuntur,quales funt
decimae.[c.tu.eo.extr.de decim.] Vnde ad
hoc vtquisconftituaturin iure percipiêdi
poffefsionem decimarum, requiritur
inductioinagrum decimalem. Quaedam
vero funt incorporalia à re corporali omnino
abftracfa,vt eft iurifdicf io,quam fun
dus non producit,fed fuperioris conceffio,
& ideo per cefsionem folam transfertur
poffcfsio.Ita,fi à fimiliargumétemur,
id hodie videtur ncccffariû ad appraehen-
fionem decimae feudalis, vt executor in Manus înic-
camrcmdatusfcinterritorium décimale a,onis
. itJ
conferat,&in vnum tantum fundum pro gendura.
omnibus, vt fert haec noftra conftitutio,
brandonem (quod vulgo dicitur) domino
afsignet. Quam rem pro conftanti habent
omncs.Et ide in feruitutc annui redditus
Se aliis iuribus incorporalibus infeu
datis, vtin fundo fuper quo illa iura conftitutafunt,
fiât appofitio manus domini
feu faifinae.In iurifdictioncautc licet procédât
de iure ea Bàrbat.opinio,quae etiam
confirmatur per interpr.in d.l.3. fub prin.
de acq. poffef. tamen quia hodie ex genc-^
rali regniconfuetudinc,iurifdicf iones patrimoniales
funt & infeudate,nifi fint per
principem (ad quem folum id pertinet, vt
vulgo dicitur) amortifatae, vt s. diximus,
fubrubr.deiurifdi.iud.tum & quiacohaerent
territorio,neceffe eft omnino praehêfionemfieri,
& Brandonem affigiinpraetorio
Se loco maiorum, vbifolet ius dici,
exercerique iurifdicfio. Quae res vtique
procedit quando iurifdicfio eft feparata à
feudo caftri Se domanij,vt pluribus in locis
contingit. Et eam rem affatim explicuimus
fupr.de feu.J.ic;. Secus autem vbi
iurifdicfio dependerct à feu do, puta à caftro,
& effet, vt dicitur ex illius pertinentiis.quiaficut
védito caftro vnà cum fuis
pertinentiis, fub hoc pertinentiarum nomine
veniret 5c iurifdicfio , & ius patronatus,
Scfimilia: ita etiam faifitofeu7 do,affixoq5 brandonc domini fuper principali(vt
dicitur) maneriojiurifdicfio faifitaintelligeretur.
Quam quidem materiam
abfolutè tract at Aret. in d. 1.3. in pr.
de acq. poffef. Tu fi iuuat illum videto,
tum & recurrritoad ea quaedocuimus s.
-defeud.§.ao.
«f Quae ipfi vaffallo.
HAec eft fecunda huius §. pars, in qua
cauetur iftam feudi praehenfionem
feu faifinam effe vaffallo fignificandam,
auteiquifeudumdetinet.Quaefignificatio
videtur effe pro formaintroducta.vnde
fit vt illius omifsio praehcnfionem omnino
vitiaret.ita vt iuris effectu prorfus
careret. [cl. caufam. §. intimam.de elect. ]
Vulgata enim eft actritainiure régula,
omifsioncm formaevel folennitatis in actibus
hominum à iure rcquifitç,omnino
corrumperc actum. [ Bart.in auth. offera-
fi

ARTICVLVS CENT E S I M V S P R IM V S. 377
tur.C .de lit.conteft.] E t pra-fcrtim vbi ea
effet à ftatuto vel confuetudine introduira.
Eaenim ad vngué, quod dicitur,obferuaridcbct,
vt copioseacluculcntcrdcducit
F cly.in c.cum dilecla. ex.de rcfcrip.
Quibusp«- Quo autem loco,quibus perfonis, & qua
foni.fienifi forrna> modôquefitfacicnda ifta notifi-
c a n o l e u
iinaiêudi. hgnihcatio, fatis aperte déclarât
noftra confuctudo : quam cum iure communi
coniungendo.dic primum perfona*
vatlalli figniticandam elle, fi ille in feudo
repcrtusfuerit.autin habitatione feu manucrio
feudi, quod vtique cenfetur illius
domicilium quod ad hune intimationis
actum pertinct:cum pra*fertim fiât ratione
feudi. Sicutinfimihadfirmant canon,
beneficiatum ratione facerdotij ineo loco
haberedomicilium cenferi,vbi agitur
de rebus ipfum facerdotuun concernentibiis[tefte
But. poft Ioan. And. in c. ex
partc.extra.defo. compet. Abb. & Fcly.
poft alios,in c.poftulalh.extra.eod.tif. 6c
in propofito noftro, tex. eft clarus in 1. de
pupillo.§. nuntiationem. cum feq.iï. de
no.oper.nuntiat.6c confirmo ex l.i.^.dics
verf.adcundi.ff.quando appell.lit.] Nam
adintimandam leu lignificandaui appcllationcm
îud.ci, non cit ille requirendus
in domo vel hortis, aut fuburbano,vt 111quit
îurifcon. fed pro prçtono tantum facienda
crtnotifkatio, vbiiententiam fuient
à qua appelktû cft. [ Quem tex.nominatimin
inateria denuntutionispondérât.
Bart. in d.l. de pupulo.^. fi quisiplî
prartori.in icî.quarft.] Quod au tem diximus
eiFe id fignificandum vallallo in fua
praefentia, idlane intcllige, fi ad eum patuerit
acccfFus,[vt in d.cl.caulam.^.verû.]
Quod fi ille fui copiam non faciat vel abfit,
fufficitid fignificari perfona* procuratorii
ad eius hegotia conltituti, quem
receptorem vulgo appellare folcmus,fi
quemeo nomineconltitutum habeat,vel
coloni au t cuiufcunque alius qui feudum
nomine vallalli detineat: Qui quidem eidem
renûtiare poteft [.pbaturex d.cl.cau
fam. Ôc ex tcx.in haut qui aliter, in pr.in
ver. quod fi forte.fF. quod viaut clam, ôc
plcneinl.depupillo.Muntiationem.cum
icq.ff.de no. oper. nuntiat. ôc ni 1. a&ionc
diftrahitur.§. renuntiare. ff. pro foc. hue
fpectat tcx.Ôc gl.in l. 3.in pr. vcr.itcm feien
dum.ff. quod vi.autclam.] htidemreceptum
vidcmus in nuntiationc noui operis
, qua* quidem ardificanti fignificari débet,
fi pra*fcns fuent ; ahoqui, fa tis erit fi
fabris, latomis, ôc ca*teris opificibus qui
illic operantur,dcnuntiatum fuerit. [tex.
apertus in l.de pupillo.^nuntiationem,
cum §.fcq.ff.deno.opc.nuntiat.]
Quod autem ad forma huiufmodi notificationis
faciêda* pertinet, die inter cariera
, quod licet iure nihil vel parum référât
à quo fiât intimatio,ad effectum notiticefeu
certiorationis [per 1.item veniunt
§.à quo.ff. de petit. ha*red. ] dummodo fi-»
des fiât îftius apprachenfionis per feriptura
m authenticam, vt potecommifsionem
iudicis,ôc relationem exccutoris,quifcudum
ad petitioncm domini faifiuit, cum
alias minime teneretur vaflallus credere
notificanti,[vt vult tex.in d.cl.caufam.ÔC
ibi gl.in ver.authenticajtamen confultius
fiet lidehac fignificationeconficiaturinftrumentum,
[vt eo in loco traditur in el.
in ver.petitâ] bt quo rcs omni vacetferupulo
ego perpetuo confulucrim hanc notificatioiiem
fieri per nûtium publicum,
qui faifînam cftcxccutus [ Bal.in l.i.infi.
C.de temp.appellat, vbi allegat d.cl.caufam.ÔC
1.2.de decuri.lib.io.C] Quod vfu
quoque noftro obferuatumrcceptumque
cft. bolemus quippe faifînam à nobis per
executorem factam, per eundem vaffallo
figuificare aut colono in feudo reperto.
De qua quidem faifina ac eiufdem notificatione
folet appantor actum côficere in
forma authentica,nos relationem vulgo
appellamus. ôc idé folet copiam ac exemplarfuorumaduum
ac explecForum vafîallo
vclei cui faifînam fignificauerit, relinquere.
[ luxta formam illius cl. caufam
qua*.] C uius conftitutionis forma in omnibus
intimationibus feu fignificationis
aftibus folet hodie obfcruan, fiue fiant illa*
fuperactibus in feriptis, hue nonferiptis,
dummodoeadem fubfit ratio,quae
eft in d. cl. caufam. [ vteod.in loco fentit
Card. in^. vit. in verf. vit.] At quidem in
cafu noftro non dubium eltquin eadem
fubfit ratio. Siquidé haec notificatio non
folum eft certiheatoria, fed ôc iuris conferuatoria,
cum ininftrumento commiffionis
à iudice décrète folcat femper illa vt
dicunt falutaris claufula apponi, Quod
fi fenferit quifpiamfe ex hac faifina grauatum,
compareat ille coram nobis, iultitiaecomplemêtum
recepturus: vel vt vulgaribus
verbis ca folct efferri claufula.
Quod fi quis fe opponerc volucrit, afsignes
coram nobis diem ad (uae oppofitionis
caufas proponendas, ôc quicquid di-

3 78 TITVLV S SEXTVS.
cerc voluerit.Sc c.[videto Moder.mcdiol.
in Lne quicquam.J. vbi dccretum.ff.de offic.procur.8cleg.]
Eft & eadem notificatioinhibitoria
tum & monitoria, ne vaffallus
non rite huius faifina?certior factus
incidat in pœnam, fi ipfe colonûfue eius,
aut alius per quem retinet poffefsionem
feudijContraueniatj&manum regiam feu
iuflitiae in feudum iniectam violet. Nihil
enim refert quoad incurrendum in pœnam,
anipfe vaffallus,velis perquempof
fefsionem retinet,feudo fruatur ac faifine
iura refoluat, infringâtque. [cafuseftin
d.l-3-in princ.ver.fciendum. dciîin.actûq;
priu.] Qjiare in fumma concludendum
opinorformam notificationis in d.cl.cau
fam. pra-feriptam, in hoc fignificationis
faifina;cafu omnino feruâdam[perea quç
in fpecie refert B art. & poft eum, M oder.
Mediol. in 1. nô folum.§. morte.ff.de non.
oper.nuntiat] hoc vno excepto quod illic
de menfe vno conftituitur.
Alia quippe eft in hoc cafu, temporis ra
tio. Finge enim factam faifinam calendis
lui. quibus maturcfcerefolentfruges, ita
vt iam colligcndf fint ca tempeftate:notificationem
autem calend. Auguftifactâ,
quo tempore triticum &filigo(quxgroffa
blada vulgo appellamus) collecta 5c recondita
funt. E t fane ifto cafu nemo recVe
dixerit iftam notificationem temporefactam,
fedquilibet cam nimisferam iudicarit,vt
pote rebus non integris factam.
8c ideo ad fructus iam ante collectos mini
me rétro trahetur. Vndemagis crederem
quod8c vfus nofter forenfis adprobauit,
tempus illud omnino effe, in iudicis arbitrio
pofitum,qui ex boni viri officio,ex
qualitatcperfonarum 5c feudi, 5c diligcntia
executoris, rem omnem metietur atqj
expédet: veluti fi executor feu apparitor,
dura feudi faifinam exequitur, neminem
illic locoruminuenerit.nec vaffallum,nec
eum que receptoré vocamus, aut colonû,
quibus faifina à fefactâ fignificare pofsit:
illifquc tâdempoftoctodecémve dies reperds,
qua;egerit,nuntiaucrit, eoriimque
copia reliquerit: certe crediderim ego huiufmodi
notificationem congruo tempore
factam.etiam quoad fructus medio tem
pore perceptos:quia illa notificatio quum
ftatim atque fieri potuit,factacft,ineiTeip
fiactui videtur.l.quoddicirnus.ff.defolu.
vbi glo. 8c 1. ratum.ff. eod. v binotandum
quod Aretan 1.1. §. qui prxfens. in 2. col.
ffdc veib.oblig.tradit quod dictiones he.
cumprimum,confeflirn,5c fîmiles,licctce
leritatem importent, non tamen tempus
iudicis officio,ac boni viriarbitrio relictû
cxcludunt.vt eft gl.fing.ini. i.in ver.mox
receptuni.ff.fi ccr.pet. Qjiod 5t fatis aper
teinnuitd.cle.caufam.vbi etiam poft tem
pus menfis denuntiationi prafixum,indulget
tempus arbitrarium , in iudicis officio
pofitum, intraquod commode in timatio
fieri pofsit.
Qjua manus iniectionc.
ISta eft tertia huius conftitutionis pars,
quae duo continct.P rimum,authoritatem
percipiendifructus, vt dicitur.perma
nus fuas, nifi appareat legitimus contradi
ctorfeu opponens.Secundû,cum côparet
legitimus côtradictor,fructus ab ipfo dno
percipinon debere, fed à commiliariisin
eam rem fpecialiter conftitutis. Et huius
quidem veram differentia; rationem cam
effeputo quam Bart. obiter attigit, in Là
diuoPio.§.in venditione.ff.de reiud. ver,
fed qua*ro,quodfi quando executio facta
cft.Nampoftquam feudum prarhendit,8c
dominum in poiTefsionem mifit, is reniancre
débet in poflefsione feudi praehenfi
donecappareat legitimus côtradictorfeu
opponens, qui comparendo peterepoteft
vt dominus ita miflus caufa mdicta,vtvul
go dicitur, deueftiatur ac exuatur ca poffefsione,
acres in manu regia feu iulhnae
rcmaneat,ac per cômiflario» huic rei depu
tatosadminiftretur. Idquod hacnoftra
adprobauit confuetudo, vbi vallailus vel
poffefforfeudicomparée. Secus fi tertius
non pofsidens : quia tenuta femel conceffa,
feu, quod vulgo dicitur, executata in
perfonam domini non reuoearctur ad inftantiam
alicuius non pofsidentis : fed via
quidem ordinariaprocedendum ellet.[ita
not.interpretes,in cit.^.fi fuper rebus.J t a
cit quod refert Fel. in rub.de re iudi. extr.
inquiens iudicis dictum quo decretum eft
aliquem in carecrem coniici,vel perfonam
capi, proprie fententiam interloeutoriam
non effe, nec diffinitiuam: fed quandam
aliam fpeciem ab his diftinctam, qua; ideo
minime comprehenditur fub ftatutis fuper
fententia difponentibus. Et proinde Decretaîuvbi
fine folennitace iudiciali fiunt ifta pras dicis execucepta
executiua 5c directa de mittendo a- tu
«reuoem
liquo in poiTefsionem, rcuoeari quidem
poffunt,maxim'e parte comparente,in eu
ius pradudicium.eaqucnon audita facta
funt.[no t.in d.§. vbi décret û. 8c in l.de pu-

ARTIC. C E N T E E SIM VSPRIMVS. 3 7 9
pillo.§.mcminiffc.ff.denou.opcr.nûtiat.]
Verum nec dcfueruntplariqucqui contra
fentirent, nimiruni non effe reuocandam
faifinam, & tenutam feudidatam do
mino: idque firmantes ratione potcntiffima.Siquidem
illa faifina conceditur à lege
municipali, quam non minoriseffeauthoritatis
ac effedus effe côftat,quàm padum.[glo.in
rubr.dedecur.lib.io. C.cum
vulg.] At fi patio conueniffet vt liccret rë
propria ingredi authoritate, ckiudex id
permififfet.[vt in cafu l.crcditorcs. C. de
pignor.]valeret huiufmodiliccntia etiam
parte non citata. [telle Iaco.Butrig.per §.
lTiultis.iundaglof. infl. delibert.] Catcrum
Bal.in cit.l.ne quicquam.§.vbi decretum.in
4.col.vcr.fcd dubitatur fi poffum
ingredi, adfirmat illam licentiam pratoriam
non effe, quia non émanât, vt ait, in
forma pratoria, cum pars non fit citata.
1. meminerint. C vnde vi. Vnde iudex
ifle magis contradus excquutor merus
cenferi débet, quàm iudex.[vt ipfe refert
in 1. taie padum.§. qui prouoeauit.
' ff. de pad. ] & ideo fubdit illum qui ita
miffum non admittit, non teneri ex cdido,nevis
fiât ei.nec ideo in vllam incidere
pcenam.quaeft vt plurimum,muleta
quingentorum folidorum. Quod tamen
pofterius didum non procedit ex
côfuetudinenoflra : quia qui miffum non
admittit,tenetur ex edido ne vis fiât ei.ac
incidit in pœnam xl. folidorum, pro violata
manu regia, infradoquciurc faifina.
Scd hoc ideo quia illa miflio non procedit
àpado, & conuentionepriuatorum,vtlo
quiturBald.fcdex authoritate confuetudinis,
qua vim legis habet. [§. ex non feripto.
inft.de iu.nat.gent.&ciui.]Bcne quidem
fareor iudicem qui commifsioncm
decernit ad faifinam, redius officio execu
toris confuetudinis quàm iudicis cenferi:
vnde fit vt appellationes abeointerpofita
fuper ca rc,minimc recipi foIcant,ita vt
appellantes omnino repellâtur.quod vulgarinoftro
idiomatedicitur,parfindenô
receuoir. Iniquum quippe videtur à iudi-
Contramlf- ccftatutum vel confuetudincm exequen-
Wmpof- tcappcllarijficut&àftatuto ipfofruftrà
ftfsiona tta- à c ridicule quis appellarct. Abb.in c. con-
^.raappclla- ^,[„^3.^,.. a c appclla, & quodinfpecie
à iudice mifsionem in poffefsioncm deccr
ncte minime appellctur [cafus cft in l.quif
quis.C .quor. appclla t. non recip. vbi Bal.
qui & idem not. in rubr. de offic. dclcgat.
coU.]
Verum, vt quod fuper ea re fentiam femel
explicem, venfsima eft ifta fententia,
faifinam femel décrétant ac fadam minime
rcuoeariper quameunque oppofitio- SaifTnamfe*
nem,neclegitimamcontradidioncm.Scd m
ei^ a
am
fateor quidem eam vtin; fufpendiin duo-
n u n £
u a m
3
I m • • i • r
-r- .. reuoean,
bus cafibus. mmirum vbi vaffallus aluim fed duobus
nominat dominum, eûmque in iudicio fi- tantum cafî-
flit, quicaufam eius fufcipir.defenditque
aduerfus eum qui miffus eft, referendo in
cum quaftionem iuris dominicalis, pro
quo fada cft faifina. & fie in cafu vbi duo
contëduntdeiure patronarus feudi. [§. 7.
s.deiur. dominic] Secundus cafus eft vbi
vaffallus pure feudum abnegat. vt'/.cod.
§. verf.proximo. Quibus calibus,lite pendentc,vt
dicitur,lcuatur manus, idcft,col
liguntur frudu s ad vtilitatem vaffalli. In
aliis autem omnibus cafibus proptercontrouerfiam
qua cft inter dominum & vaf
fallum, frudus pênes fequeftrum deponi
folcnt.feu, vt verius dicam, committûtur
euftodibus ac fequeftris, colhgendi ac regendi
quandiu pendetlis, vt mox in proximo
verf.declarauimus-.qui quidem tene
buntur eos in cuentum vidona ci qui vicerit
reftituere. [arg.l.fi rem.§.fi quis fpon
fionis caufa.ff.deprafcnpt.] Et hac quidé
duaquas diximus limitationes ex generali
Gallie vfulocûhabent:quanuis quod
adpoftcnorem cafum pertinct, quo vulgo
dicimus dominum non debere deffaiii
tum htigare, videatur in contrarinni dccifio.c.i.
111 pr. fi de feud. fuer. controuerf.
int.dom.& agna. vbiid tradant Aluar.oc
Prapof.Mediol.
b l , s f u f ê d i
P -
Caterumjquiainfequcftrationis mate-
D e
riamincidimus,non aliéna ent fi qua ad il ^«rlr»
lius explicationem pertinent, obiter hic c

38o TITVLVS
tingit quando aliquid deponitur certantibus
de alicuius rçiviftoria pênes teitiû,
qui viftori fponfpr fit eius quod in cafum
viftoria? propofitum fit. C uius rei nomine
competit aftio praefcriptis vcrbis.[ vt
cft cafus in 1. fi in rem. §. fi quis fponfionis
caufa.ff. de praef. verb. v bi gl. V ide Paul,
& Alex, in l.à Titio.ff.de verb.oblig.]
Praetoria vero duplicitcr ficri poteft mm\
rum vel de re contctiofa, vel quae contentiofa
non eft [Bal-in d.l.vnica.] Quae de re
non contentiofa fit, ficri quidem poteft
& ad iuris fui côferuationem, veladdamnum
euitandum. Vt verbi gratia, plures
heredes codem teftamento (cripti contendebant,
pênes quem effedeberent inftrumenta
communia:cum de tertioconuenircnonpoffcnt,adiudiccm
itum eft,qui
fua auctoritate vnum clegit pênes quem
ca inftrumenta confcruarentur.[l. caeterùm.
§.2.cum l.feq.ff.famil.hercif. & l.vlt.
defid.inftrum.]Idcm fieri affoletin puella
aut muliere quae inuita repofeitur in
coniugem,eo nempe cafu intérim dum
pédet lis defuturis nuptiis,fubfida & honefta
euftodia fequcftro committi débet,
[ c.cum locum. extra, de fponfal.] Ht haec
quidem adiuris conferuatjoné pertinent.
Ad damnum vero euitandum, Vt cum debitor
creditorifoluerc volens, ne fibi imputetur
mora, fi per creditorem ftat, folet
pecuniam iudicis authoritate pênes tertiumcôfignare,ac
deponere.[l.acecptam.
Ç .de vfur. ] Quod vero ad praetorium fequeftrum
pertinet, quodfit derecontentiofa,
vt quia inter partes controuertitur,
id quatuor modis fieri poteft. P rimo, ex
mero feu nobili iudicis officio. Nimirum
quâdo iudex videt partes iamiam parafas
ad arma capeffenda:tum illarum furorem
ex fuo officio cohiberepoteftjVt pote par
tibus interdicédo rcicontrouerfaeingrefr
fum:& rem intérim pênes quendam înfequeftrum
côftitutum deponerc. [l.aequiffurn.ff.dcvfufruc.
ckquae tradunturinc.
licct.fubfi.extra.deprobat.]
. Secûdo ex-id genus fequeftri fieri folct
pfficio iudicis mercenano fequcftrationi
deferuiéti: vt quia quae debêtur obfequia,
minime praeftantur. veluti in cafu huius
§.& §.6.& 7.s.deiu.dominic.vbi quia vaffallus
non eft débita obfequia executus,
nec fidelitatem obtulit,licet domino àiudicedecretum
petere,quo feudum in fcqueftrûeat,
acipfe perdepofitarium fructus
colligat. Quod confirmari poteft ex
S E X T V S.
CQ quod Card.Ôc Curt.inlocisfupracitatis
aftruût, de curato qui cura animarum
minime ex officio gerens, à fuperiore admonitus
ncgligit in facerdotio refiderc,
intérim dum appcllat à fuperioris admonitione,poteftab
eodem fuperiore fuo officio
mercenario huic monitioni deferuicte,
fruftus fiqucftrare, etiam quacunque
appellationenon obftâtc. [calus funt
in cperucnit.cxtra.de appcllat. fuper
peculio. C. deaffert. tollen. & I.3. C.
quib.adhb.procl.no lie] Quod nimirum
conftitutum eft ob fauorem cultus diuini
quem non débet friuola appellatio remorariinanimarû
praeiudicium : & propterca
pro non interpofita ca habebitur [arg.
c.cum nobis.cxtr.de cleft.& ita refert Ab
in d. c peruenit. ] Idem contingit in duobus
fuper vno contendentibus iacerdotio
quorû ncuter eft pacificus pollell or: pendente
quippe litc,poffuntdcbcntquefcqueftrari
fruftus,cum certum fit vnum ac
idem facerdotium ad duos pertinerc non
poffc.[ccum contingat.extr. de refcript.J
vnde coîlige,rcipfa ad fequeftraifta procedi
non obftante appellatione, per iura
nuper addufta. Cuius reirationë ibidem
afsignat Abb. quod vt ius nemincmgrauat,
ita necis quiius exequitur & in effeftumdeducit.[c.qui
peccat.2j.quaeft.4.&
l.Gracchus.C.de adult.] Qjiarecum iu- Aiu^\
ce
dex rem feudalem vt vulgo dicitur faifirifcriptum n o n kri
ac capi iubet, non videtur vallallum gra- P
uare.nihilenim facit quàm quodconlue- cxe
' :, ete
" 1 .
!• r - 1
* i i appcllari.
tudinem ita rerentem exequitur. ideoab
co non folet appellari. [c.côfuluit.3.cx.de
appellat.Bal.in rub.ex.de of. deleg.col.6.]
Tertio, poteft qui fequefterconilnutus
cft„reipenes fe depofitae fequeftrationcm
petere: quando nimirum vult rei euftodia
exonerari. quo cafu alius eftinilliuslocû,
fufficiendus. Qjiain re tamen admonendifumusiftoscommiffarios
(itaenim fc-i
queftros appellarefolemus qui reieuftodiendaefunt
àiudice velàpartibus deputati)non
polie femel acceptatum fcque-,
ftrum repudiarc, nifi ex caufa légitima ac
iudicis authoritate interuenicte, qui alios
fi ita videbitur, caufa cognita fubftituct
fubrogabitque. [ cafus eft in Lei. §. fi velit.
vbi Bart.ff.depof.Sc poft eum Bal.in rub.
C. eod. in vit. verf. idem in 1. fi oleum. ff.
de dol. Angcl. in l.vnica.C. de prohib. fequeftr.C
urt.in 3.q.d.l.vnice.]Queautem
iufta: fint caufae abdicandi fe fequcftro refert
Bartol. in d. fi velit. ea cfle vt pluri-

A R TI C. C E N T E ESI M VSP RIMVS. 381
mura guas tradit Iurfconf. in 1. filiusfam.
c» m l.lcq. & 1. poft litcm. cum ll.fcq. fF. de
procurât. Qjiarto, fit fcqucftrum ad partis
(quod dicitur) petitionem: idqj ex înniuuerisdiucrfifqiie
caufis. Fit quippeali
quandofub primam inftantiam, qtiandoque
in caufa appellationis, nônunquâ in
cxecutionefentcntiae. [de hac fpecie înl.
vnica,C.deprohib.feq.pcc.6c Card.incit.
cl. ad compefeendas. Curt. in d.fuo tract,
defequeft.]
Vcruntamcn hic praetermittenda duo
non funt. Primum quod ctli lex operam
iftorum fcqueftrorum officium voect, [1.
fi fideiuflor.§.i.qui fatifd. cog.]nô tamen
officiâtes hi funt,nifi largo modo accepto
officialium vocabnlo. vt ibidem teftatur
Ang. ôc hoc ea ratione quod fequeftri officiû.abauthoritate
pubîica minimependeat,fcdtotumpnuatum
fit. Vnde idem
ïdlubcundu illeinfert qucadid omis fequeftri obeunfc

3S2 TITVLVS
mnia.pertractauit Conful.ilJuftxiff.Tiraquellus,
char.379.num.9. ôcfcq.tuillû
adito:verbum non amplius addam»
Nifi pure
IS ta cfi quarta atque poftrema pars huius
5. qua; exceptionem continct ad regulam
cuius mçminimusin tertia parte,
pœna vero hîcproditain vailallum abnegantem
dominum,locum quoquehabebat
iure feudorû. [c.i.§.vaffallus fi feudum.Ôc
§.va(Fallus feudum.fi de feud.cô t.
fuer. int. dom. ôc agn. ôc vtroque in loco
Bal.ôcceterifcud.&c.i.infi.dcleg. Corr.
vbi plenè per P raep.mediol. ] Multae autc
iiitroduftf funt pcene à iure cômuni contra
inficiantes quashic congerere neceffe
non cft.[Nonnullas autem commemorauit
Bal.in l.caquae.C.de condict.indeb. ôc
in auth. qui propriam. in 3. col. C. de non
mu.pecôc in l.contranegâtcm.ad 1. aquil.
m §.item mixta.inft. de a et .vide Se Z afin
fuo cpith.feu.part.iQ.6c Innoc. Abb. Bal.
Fely. 6c Dec. ôccaeteros Cano.inc.caeterum.deiudic.6c
Bald.rurfus.inl.ceffantc.
verf.fed nûquid dominus feudi.C. quom.
ôc quâdo iud.Idem in l.ficut datam.C. de
lib.cauf.Latifsime Pont.eam rem pertracfauit,in
cof.70.vifo themate.Guid.Pap.
decif, Delph.q.436.cum materia.verf.69.
Curt.in 4.par.fcu.quib.mod.feud.amitt.
quaeft.19.]
Porro, cxpeùentia rcrû edoect fex modis
negationem fieri poffc.Primo ôc ca eft
direcf a negatio, quando feilicet negatur
feudumfcu rem eile feudalcm. Secundo,
quando negatio in rem fimulac inperfonam
concipitur; vt quando nimirum ncgat
valfallus feudale praedium in feudum
dependerc à certo loco quem dominus affcrit
fuum feudum efle dominans,ôcab eo
id quod vaflalli eft,depédere.Tertio,quâdo
negatio concipitur in perfonam tantum,
6c non in rem, vt quia vaffallus feudale
praedium fuum fateatur quidem à cer
to loco dominanti,quempatronus fuum
elfe alferit teneri in feudum ôc homagiû:
fed negat hûc qui fe patronum illius feudi
dominantis alTcrit,dominum elfe. Qjiarto,quando
negatio concipitur non in per
fonam quidem,fed in rem:fuper qua rcinfinitaein
dies emergunt controuerfiae, vt
quando valfallus dominum aduoeat acagnofeerc
non recufat,adeo vtparatusfic
ci fidem homagiumque ratione certi loci,
S E X T V S.
à quo alfcrit feudû fuum teneri in homagiû:fed
non ad caufam altcrius loci, quem
praetêdir contra dominus effe feudû domi
nâs. QjiintOjfi feudum quidem non in to
tum negctur,fed pars illius tantum,quam
vaffallus ait teneri in feudum abalio domino:aut
effe ccnfualem,vel terragialcm,
aut certc allaudialem : quanuis in hoc poflrcmo
non audiretur vallallus in prouin
cianoftra, co quod nuilum in ca fit allau-,
dium, vt conftat ex §. 1. s. de iur. dominic.
Sexto, quandofeudum quidemnonnegatur,
fed eius qualitas : v t quia vaffallus
dicitfeudum fuum elfe rectum, dominus
autem conditionarum côtendit, id eft datum
in certum, vt ita dicam,fcruitium: Se
hoc deneget valfallus. His ita breuiter enarratis
neceffario quaercndumcft an locum
habeat in his omnibus negationis
fpeciebus poena amifsionis feudi, fi in cuentum
caufeperperam vaffallum negaffc
domino compertus fuerit. E t in primo
ôc fecûdo cafu, fi negatio fiât pure ôc fimplicitcr
indubitatum eft feudum amitti.
Qjuod autem ad tertium cafum pertinet
contenderim ego pcenam amifsionis locum
non habere. Siquidem valfallus non
negat quidem feudum, fed negat tantum
actorem elfe loci dominantis dominum,
quae eft alia ôc feparata ratio negationis à
denegationc feudi,de qua loquitur hic vltimus
verficulus, ôc ideo fubeftalia ratio.
Qjiia hoc iure feparata eft feudi caufa à
iure perfonae. Qjiodliquido demonftratur
generali conluetudinc regni, quafeuda
funt patrimonialia haereditana ôc realia,6c
in quofcunque tranfmifsibiha: non
perfonalia, vt erant iure feudorum, vt oftëdimus
fuprain rub. defeud.Ita vt nuilum
fit vfpiam in Galliae regno praedium
feu feudum, quod ab aliquo feudo dominante
non depédeat,(exceptis his amplis
nobilibûfq; feudis, que immédiate à feeptro
regalilcu corouaFranciae tenentur)
itavttranfmilfo, vendito, aut aliter alicnato
loco dominâte,tranfeant etiam feudaomniaabeomouctia
fub nominepertinêtiarum,
cuiufmodi eft patronatus ecclefia:.
[ 1. in modicis.ff. de contrah. empt.
ôc plemus defcripfimus,s.eo.§.20.] Qjuod
autem obilla feuda praeftentur fidelitates
ôc homagia perfonae,id non accidit ratione
perfonae, ficu t iure cômuni fcruus manumilfus
ratione perfonae domino fuo opcrasrcuerentiales
ôc obfcquiales praeftabat,
de quib.in tit.de oper.lib. ôc in tit. de

ARTICVLVS C E N T
obfeq.à lib.praeft.ôc iure feudorum clientulus
domino fuo in memoriâ ac gratiam
acccpti beneticij.vtrefcruntdort.in praeltid.feud.
At folet lidelitas praeftari ratione
rci,hoc eft,quia is cui fidcs homagiumque
exhibetur, dominus fit feudi dominants,
vnde finegatur eue dominus feudi
dominantes, non negatur feudum feu
materia ipfius feudi: Nimirum quod feudum
quod pofsidet clientulus,non teneatur
in fidem ac homagium ipfius feudi do
minantis.Et proinde rationinaturali maxime
conuenit, vt cum îfta negatio nihil
imprimat in materiâ feudi, feu quicquam
officiât, pœna imprimi non pofsit in materiato.
In quarta vero negationis fpecie
adfirmarut cum qui feudum negat eo mo
do.fcudo priuari,licet dominum non abneget.
Nam ipfe fubftantiam feudi prorfus
dcnegat.Hoc enim perpetuum eif,fcu
da realia elfe atque patrimonialia. Nam
ab aliis dépendent feudis. Quod autem
ille dominus vtnufque fundi, eft dominus
fcudalis, id naturaliter non fi t : quia,
vt pra*fuppofnimus,in farto ille non contulit
beneficium feudi in clientulum, fed
per accidens eft dominus feudi dominantis.
quod quidem accidens côiunrtum feu
copulatum fubicrto,ideft,feudo dominant
, tanquam forma accidentalis, facit
vt eidem praeltcntur fidelitatcs ôc homagia,
ckiplefaciatrenouationes inueftiturae.
ôc proinde multum refert an negetur
forma,anfubiertura. Quod autemfides
praeitetur perfonae iftud non eft ratione
perfona; fuae, fed quia dominus eft fundi
dominâtis,& fie per accidés. Et propterea
iniftis denegationibus ôc confefsionibus
feudi infpicicdum eft ante omnia, an quis
confiteaturvel neget feudi fubftantiam,
an accidens.[Bal.in c.i.verf.Ex praedirtis
fume argumentum decontent. inter. me.
ôc dominum. ôc in c. fignificante. fub fi.
pcnult. col. de appellat. ] Fatcor equidem
li verfaremus in terminis iuris communis
autfeudorum,quoiuspatronatus vtperfonaleacccptum
eft, vtnuper diximus in
clientulo &liberto,fiprorfus abnegatur
patronus, locum fore pœnae negationis
hic proditae. At vbi quaeftio eftfuper realitate
certum eft non confideran perfonam.nifi
refpertu qualitatis aut officij: vt
quia ailertus patronus, eft dominus feudi
dominantis. quihoc cafu poteftfungi vice
duarum perfonarum.vtincafupropofito,
fi artor dicit fe patronû ratione fun-
iSIMVSP RIMVS. ^83
di C orneliani ad eum pertinétis^cx clicntulus
negat.aflcrcns fundum fuum in feu
dum tenere ratione fundi Semproniani,
qui fimiliter ad eum pertinet, hoc cafu po
teft fu ftinerc vicem duarum perfonarum,
vidclicetjVt dominus fundicorneliani, ôc
vt dominus fundi femproniani. At diuerfum
omnino obtineret fi illius quidem
perfona confideraretur vt perfona,quia
tune non poteft fuftinere viceinplunum.
[ Et iftud eft qupdin fpecie propofita voluit
Bart.in 1. fi conful.ff. de adopt. In dignitatibusôc
officiisidem videtur fentire
Bal.con.i y ^.fuper co.vol.3.]
Quod ad quintam negationem fpertat
videbatur dicendum j quod ratione ncgantis
partem, totum feudum çommifium
in [per tex.in cit.§. vailallus fi feudû.
fidefeu.cont.fitint.dom.ôcagnat.ôc tex.
inauth.dehaercd. Ôc fal4.huncnobis.col.
i.ôcvulgodicitur.pariaeirenegarcÔcfubftrahere.l.haerpditataim.J.
vlt,ff.adl.falc.]
Et ita apud Turones, ôc plaerajfque alias
Galliaeprouincias,eainualuit confuctu—
do,vt quifeudum (quod aiunt) decurtat,
feudum perdat. Verum in côtrariainiuit
fcntentiam.gl.in cit.j.vaflalhjs, quae per il
lum tex-feniit vaifallum denegâtem partem
feudi,pro ca tantum parte feudo fpoliatum
iri. Quod ôç in pœna comraifsi ob
alicnationem feudi receptû eft.[ca.de vaf.t
quicont.conftit.Lothar.fcud. alien. V bi
Alua. ôc Praepof. iftud confirmant per 1.
rcfcriptum.ff.ad l.falc.ôc 1. Paulns refp. fi
certaportio.ff.ad T reb.] Vulgatum enim
eft pœnam delirtum egredi nô debere, fed
cum delirto commeniurari. Nam certum
eft dolum Se pœnam diuifioné admittere,
ac elle, vt dicitur,proportionabilia:[vt ibi
dem doect Bald.ôr caeteri Feudiftae. Idem
ôc fcnfitBal.in l.cogi.in vlt.vcrf.C.de petit.haered.
Videlai.inl^.C.dciu.emphy.
quaeft.13.num.124.]
Supercif fcxtaac vltimanegatio, quae
quidem decidi videtur ex cit.§. vailallus fi
feudum. Vbi tex.comparat eum quifeudum
negat cum co qui feudi côditionem,
ideft qualitatcm negat. vbiid exprcfsim
cxponit P raepofhanc fecutus fententiam
quam confirmât authoritatc Pont. conf.
7.vifo themate.Ôc Bal.in addit.ad Specul.
tit.de loc. in 9. col. ôc in c.fignificantibus.
cxtra.de appellat.tum quia ea qualitas refpiciat
totam rem. Exëplum fingit, fi feudum
negetur conditionatum, Ôc contendatur
fimplex : quae funt diucrfa; fpeciei.
Ce nj

384 TITVLV S SEXTVS.
Vnde vaflallus per huiufmodi denegationem
videtur feudi fubftantiam ôcqualitatemncgare.
Qjuaercscumobfcura fit,
illuftranda eft ex dictis Bar.fjn I. cum qui.
fub pr.in vcr.expedito tex. fF.dciureiu.ôc
in difputat. incip.per Italiam communiter
funt ftatuta:quae cft oclaua.]vt feilicet
quando quis negat aliquam qualitatem
icucircunftâtiam,

ARTICVL VS CENT
liberandum, an fit ncgaturus vel confeffurus.Sicnira
fefc dubitare rcfponderet,
non vtique fatisfacit, nec potelt per hanc
rcfponfionem in caufa procedi. Caeterùm
mihi femper quam maxime placuit moderata
rerum xquitas : quxmcin eam duxit
opinionem, vt crederem in certis cafibus
in quibus cftiuftifsima dubitationis
caufa, pofle officio iudicis (cuius partes
funt omnia aequo ac moderato animointerpretari
ac confulere) vaflallo hefitanti
fuccurri. V t fi, verbi gratia, ita fuccedat
res: Titius cmitfundûà Scmpronio,qui
eundem mox mihi vendidit ca lege & fub
hoc onere, vt Cornehum in dominû feudalem
agnofecrem. Superuenit quidam
Meuius,qui à me petit vt eum in domina
agnofeam vel negem.Hîc quid agam non
fatis eft mihi exploratum.Uico ego & demonftrome
noue ac recenterin alterius
ius fuccefsilTe : veditorem nulla mihi tradiditfe
inftrumenta,ficutnec certetenebatur,
cum fufficeret illum de cuiftione
cauifte. [ Iuxta 1. Titius. fî. de aft.emp.]
Notari) item mihi funt prorfus incogniti,quieorum
prothocola habent. V nde
mihi depentomnis probationis copia ac
facultas. Qjio fit vt ad boni viri iudicis
officium recurram,imploraturusquatcnus
ipfius Meuij quife dominum feudalem
aiïcrit inftrumenta meis fumptibus.
cdantur,fuxq; inueftiture feu quod aiunt
dinumerationes & aduoeamenta exhibcantur
prxftito intérim calumniae iuramëto
meid malniosc nec calumniose petere:
me poftrcmo ofterens his vifis, bonam
me agniturûfidem. Hxc fane xquiffimam-
poftulationem. nemini mco îudicio
denegabitiudex.[ Et haec authoritate
Innocconfirmâtur in ci.cxtr.de probat.
ckeodêinlocoButr. & Iramo.& àpecul.
in tit.de inftrum. edit.^ vidêdum.ver. ex
premiisis: neenon dominorû à rota, decif.
228.licet pars.innouis. Alex.& Iaf.in cit.
l.vlt.] hucfpcftat quod vallallus tenetur
ederc domino inftrumenta feu documenta
feudi. vt fuprà docuimus. ergo ex natura
corrclatinorû eft, vt dominus tencatur
pariter valTallo edere inftrumenta inucftiturx.[c.i.fub
fi.de for.fideht.ibi,Dominus
quoque vieem fideh fuo reddere
débet. Qjiod fi nonfecerit merito ccnlebiturmatcfidus.]
Item conftat dominum
teneri libcrtisinitrumétalibertatis ederc,
[l.ficutdatam C.delib.cauf. fccûdumintell.
Aret.in d.c.i.ia.col.de prob. j ergo &
ESIMVSPRIMVS:
dominus valTallo.
38/
Sed an admittatur vaffalli pœnitcntia, An vaflallo
pofsitquc hanc fuam negationcm reuo- Iiceatnc
g a
-
carc ? CLua in rc eft à doft. admodum vanatum,ita
vtdicerepolTumusqiiotcapi- reuoeare.
ta totfentétias in ea queftione fuifle,quas
quidem congeritPrep.Medio.in d.c vaffallus.
Etimpnmis Yfcr.interfeudiftas ce
leberrimusconftanter negauit pœnitentix
locum forectiam reintegra,purauitqj
pœnam commifsi nô cuitaturum ob pœnitentiam,quifcmelnegauit.
Hacopinor
motus ratione quod fimulatq; negatum
effetà vaffallo,cflet iamfeudum acquifitum
domino nomine pcenae. Qjiod ius
ideo ab illo inuito auferrinon poteft. [ l.fi
poft m0rtem4.vlt.de bon.pofl". cont.tab.
1. vlt.fT.de pacl.J nifi incontinenti negatio
eflet reuoeata.[not.in cvlt.deiurciur. m
6. E t Bal.in l.edita.C. de eden.l. cô tra ncgantem.
ad 1. aquil. 1. ca qux. C.de cond.
indeb.] At contra, Bello.exiftimauit ncgantis
vaflàUipaenitctiara admuti vique
ad luis conteftationem. lite autem icmel
conteftata iam amplius pœnitereci Bon
]icere[ vt in auth.detïien. & fcmif.Ç. ftudium.l.
fi pecuniam.C.decondic.obcauf.
1. is qui fe liti obtulit. cum 1. feq. ff. de rei
vêdic. Accur.inl.idem Neratius.^. hxc aftio.ff.ad
l.aquil.pcr tex.apertumin l.eleft104.ncquc.ff.de
noxal.aft.]
Q_uinetiam idem Bellou.ita huk pœnitentix
indulfit, vt nedum vlque ad litis
conteftationcm fed & vfquead fententia?
terminum eam admittendam cenfuent.
[tex.inl.conduftores.C.loc.l.nonabs re.
C.vnde vi.l.qui cum maior4.accufaifc.&
l.in feruitutem4.pet1ifle.ff.de bon.libert.
glo.in c.14. porro.ver.perdat.qux fuit pr.
caufa bencf.amitt.] H as porro opiniones,
que vaflallum pcemtentem adreuoeationera
negationisadmittunt, Bart.incit.l.
qui ea mente, in antepen. oppof. videtur
intelligercquâdoeum pœmtuit antequâ
partem aggrauaret probatione. Et fuper
hoc videtur fundata tertia opinio qux
fuie Bal.incit4. vallallus. ôcinl.côtranegantem.
fub princ. & ver. qurero igitur^
quod fi dominus pluradâna paflus eflet.
illic exiftimantisadmitti quidem vaffalli
negantis pœnitcntiam fi modo dominus
graui dâno ac îaftura in producendis probationibusaffeftus
non eflet. Vndeconcludit
quod liis qui negat,poftca confitcatur
re adhuc intégra, id eft, antequam
aduerlariusprobandi onere grauat us fue-

38ô- TITVLV S SEXTVS.
concedit minorem fine tutorisaut curatorisauthoritatc,
Si maturacaufa-cognitione
cum iudicis decreto pra-cedente ,res
fuas alienarc. Necfimiliter pra-latum vel
ecclefiaft icas perfonas fine folênitate à iure
requifita. Quarecum talcs denegationes
contincant amifsionem rerumimmobilium,cas
rcfpuitcôfuetudo,acfori vfus,
nifi ex folênitate adhibita fiant.Et proinde
in cancellaria regia côcedi non confueuerunt
reftitutioncs aduerfus huiufmodi
denegationes rifeac foléniterfacf as: quâuis
ea res parum iuri cômuni côuenire videatur.
[1. fiquidem.C.de praed. mino.] Et
haec quidem locum habent in negatione
in iudicio facta.
Verum,quid iuris fit fi denegatio extra
iudiciumfacta fuerit, etfi vaffallum pœni gaulée"""
tueriteonfeftim huiufmodi denegationis tramduiali
f e u d u
extraiudicialis, an pœnam euitet. Et bre- am«uiterconcludcdiim
arbitroridem cifeom utur
rit.rectc eius pœnitentiam admitti.[arg.l.
cum qui.ff. deiurciur,& eorumqua»not.
in $.itcm mixta.inft.deac.] Quodfi poftquam
actor probauerit quod negatum eft
îuperucnicns rciconfefsio cum nonrelcuat,[not.in
auth.qui rem propriam,de nô
numer.pcc] Ethuicfententiaehaefitpcde
velut fixo Barb.cof.82.illudreferam.col.
3.V0IU.3. Qua- nec mihi fane difplicet. Aluar.autcm
in cit.§. vaflallus,in aliam abiit
fententiam , exillimauitque fi dominus
vaffallo certum terminum afsignandum
procurallet,intra quemeircfpondédum
foret, & ipfeelapfo termino refpôdeat fe
illi vaffallum non eiTe,iam amplius huiufmodi
maturo côfilio factain negationcm
reuoeari non polie, [fa.glof.in c.ex literis.
cxtr.de diuort.]Et haec fane fententia hodieapudnos
obferuarifolet.Nam vbicûque
oritur lis ac contentio fuper re feudali,
actor ante omnia poftulat, vtreusad-
"
uocet vel neget dominum. Qjuod & indu nino iudicâdum de hac negatione extraiu
bitanter decernitiudex, praeiixo intérim diciali in omnibus, atque de ea quae in iu­
certo terminojintra quem vcniat.reusaddicio facta eft : vt nimirum fi vailallusin
uoucrou defaduoucr. Etfi reus allcgetfe hac denegatione extraiudiciali, perfeue-
alium in dominum agnofeere, eadem inret vfque ad litis côteftationem, vel poftterlocutoriafcntctia
ilatuetiudex, quod quam eft apertifsimis probationibus con-
eodem termino illipraefixo ad aduoeanuictus, vel vfque ad iententiam , fecundum
feu defaduocâdum, fummarefeu dcdum varias illas opiniones ànobisproxinuntiarepotcritlitem
ei quem dominum me relatas: fi tandem mendacij ille conui-
agnouit. Etfi quidem alium reprarfentet étus fueritjfeudo priuandus fit.Caterum
dominum, feu, vt vocant, garandum qui fiantequam iudicium acceptum,velpriuf
prxtendat feudû iftud ab co teneri,ac hu­ quam dominus probandi oneregrauareius
rei nomine litemac iudiciumin fefuftur,pœnituerit, proculdubio pœnâamifcipiat,abfoluiturreus
abinftâtia,eidémq; fionis euadet. Moueor ego quod confef-
feudum libère fruedum lite pendente refio extraiudicium cmiifafuperre vel iure
ftituitur.[tex.in §.?.'i.de iu.dominic] reali,fiueex née errore,fiueignorantia(quod Cofefiioex-
vlterius lilo cafu cogitur amplius fateri dubitationc non habet) fine ex certa foc- v "a"",!^
yelnegare. quia dominum in iudicio no- tia, [fecundum comrounem fententiam, prϔudicat.
minauit, quem cum effecf u in iudicio fi- quamfequuntur Pe.Cy.Bal.Salic.ôc Iaf.
ftit.qui quidem dominus iudicio in fcfuf- inl. cum falfa.de iur. & fac.ig.] veritatem
çepto atque trâflato, fuum nominatorem rerum non interuertit, nec mutât. & ideo
liberauit.[l.folutionem.defolut.]queno- non eft potis illa nec fufficiens ad pœnam.
minatio locum habet in feudis tara de iu­ cuius rei eam adfert rationem Paul. Caft.
re communi quàm confuetudinario feu­ quod côfefsio non fit difpofitio, fed pro-?
dorum. vt eft à nobis fuprà dcclaratum.in nuntiatio.idco probationem inducit.non
d.§-7.C çterum,fi cum efîc&ii ille domina difpofitionem.[l.publia.§.vl.ff.depof.]At
in iudicio non filf eret, certum eft eum co- in iudicio facta côfefsio longe maioris eft
gendum fore expreftim fateri velnegarc efficaciae. [not.praefati Doct. in d. l.cû fal-
feudum fuum abactore teneri, omnifpc fa.& Cano.in cvlt.de confef.] vnde idem
reftitutionis fublata. Quod eftetiâinec- dicendû puto in negatione,iuxta reg. qua
clefia ôeminonbus receptum. Gallorum vulgo dici folct,quod propofitum in pro-
enim praxis in hoc maxime iuri commupofito operatur,idem oppofitum in oppo
ni côuenicnshuiufmodi denegationesim- fito.[l.vlt.deleg.3.] &maximein his quae
punenon admittit,circa perfonas etiam per inficiationë crefeunt, vt in fpecie not.
quibus libère alienarc nô licet.Neqj enim
Abb.inc vlt.de confelf.

A II TI C. C E N T E E SIM VSPRIMVS. 3 8 7
6. Arch. in c. fœlicis. de pce.in 6*. facit 5c 1.
lex veftigalifundo.§.i.ff.depignor.]
Itcm,qualiter procedendum ad petitionem
pœns contra negantem, an requiraturnouuslibellus
feu noua inllantia,iudicifnc
implorctur officium ? Etiftâquidem
dubitationem définit. Pontânconf.
70.vifo thcmathe.col.ô.ver.T crtio principalitcr
quxro. Inquicns, tranflationeni
illius iuris, quod fit à vaffalloin dominû
per negationcm vaffalli, fieri in ipfumagétem,nec
ad id requiri libellum, litémue
côtellari. [per gl.in auth.de trieh.ôc femif.
§.illud 2.quam omnes fere adprobant. interp.poft
Bart. in l.vlt.ff. de rei vend. ] E t
hanc fuam opin.confirmatilleex reg.quâ
colligit Bal.in l.fuplicarc. in 3. 5c vit. not.
C .vt lit.pcnd. Inquicns quod vbicunque
ex aliquo emergentiin iudicio fiue ex difto
fiue fafto refultat pœna, illius pœna;
petitio nouum non requiritlibellum nôuâmueinftantiam.
Item, quarendum eft quid habeat neceffe
probare dominus asens ad reuoea- ^"î opor
J
_ r
Porro, quod dicimus iam non amplius
pcenitétiae locum fuperforc,vbi femel dominus
probationis grauamini fubieftus
cft,intelligas quando via ordinaria id fieret,
vt per prodtiftionem teftiû, ôc inftrumentorum:ac
negans effet mendaci) conuiftus.
Nam fi cxfoloiuramëto quoddetulit
aftori vaffallus lis dirimatur, cum in
hoc ceiTct ratio legis, vtpote quia dominus
nullo impenfarumonere vel probationû
necefsitatc grauatus fuerit,fed proprio
iuramento lis finem accepit,tum nec
pœnç locum fore arbitror. [Qua in re côfentiunt
Fendilla;ferc omnes. in cit.c.i.$.
vaflallus.fi de feu.cont.fu.int.dom.ôe ag.
Bart.Bald. Alex.ôc Iaf. in l.cum qui in pr.
per illum tex.ff.de iurciur.JNamiuramen
tum nontâeftonus probandiquàmfubleuamcntum
à probatione. [d.l. cum qui.]
Sedan vaflallus quidominûabncgauit,
tbieof^-
, , / ? • 1 r. • . teatdominu.
tione ex hac negationcî Lmid.Pap.indec. probare.
Dclph. quxft. 4/4. qnaftionefuprà. docet
quatuor requiri. Primum probationem
feudi. Secûdo,qua; fit caufa ob quam
vaffallus priuandus veniat. vtin hoc cafu
negationcm à vaffallo faftam allegat.[c.i.
fub prin. quxfu.primacau. benef. amitt.]
T crtio, cum quife vaflallum dicit, maiorcm
quatuordecim annis.fcimperialcm.
§.pra;terea fi quis. de prohib.feu.alien. per
F ede] QjuartOjipfum fciuiflc vel feire debuifle
rem effcfeudalem.[c.i.6cin glo.fuper
ver. vitra annum. in princ. quo temp.
mil.inueft.pe. deb.] Quo fit, vt oportcat
dominû probare vaflallum dolofe 5c feiëter,autfaltem
ex culpa latafeudum denegafle.[c.i.§.vaffallus
feudum. fi de feu.fu.
contr.int.dorn.Sc agn.vaff.5c ci.fub fi.de
leg. Cor.] Nairipro régula traditum eft à
Feudiftis,quod ex quacunq; caufa ad feudi
amifsionemagatur, confiareperproba
tiones apertas débet de feiêtia vaffatli, [gl.
Bal.5calij.in ci.quo temp. mil.inueft.pe.
dcb.5c in ci. fub pr.qua; tue. pri. cauf. benef.amitt.]
Verum hac in refemperexifti
mauivtobiter fuprà monui, fiuein iudicio
fiue extra iudiciû vaffallus dominum
abnegaucrit,maxime poft conceflam fibi
ad id deliberandum dilationem, Ôc dominus
pœnam ob feudum negatum petierit,
fiue aftione, fiue officio iudicis, ôc fuper
hoc iudex aftorcm ad probationcm ad-
Dd
m
a n c œ n a m inc
^ P idat ipfo iure, an per
tionem ipfo fententiam ; Inter varias fuper ea re propre
pnue- dîtas opiniones netc lcftordiutius ininnirfeudo.
uoluta earum cômemorationc detincam
eamihifemperaquifsima vifacfl, vt nedum
feudum, fed nec res vlla aliaàquoquam
auferri debeat, fine manifefla culpa
[c.i.dcnat. feu.] Quarccum antepriuationemobculpam
aliquâ primum oportcat
de culpa conflare,ac vaflallum caufa
demûcognitapunire,[c.i.defcu.fin.culp.
non amitt.] neceffe eflconcludamus ca in
rcpofl trutinatam expenfàmque in iudicio
vaffalli negantis culpam,fcntcntianv
côdénationis interuenircdebere.[ Qjtfod
probaturinc.i.quo temp.mil.5c hanefen
tentiam nominatim firmat gl.in c.i.Ç. i.in
ver. amitterc cenfentur. quib. mod. feu.
amitt. quam eo loco adprobat Y fer. 5c
not.Alcx.cô.i2 4.omifsis fupfluis.vol.i.]
Id enim pro régula habendum, omnem
pœnam fententiam exigere. [ text. eft ex
quo id colligit B al. in 1. cum ancillis. in fi.
i.col.C .de iur.nupt.5c l.quoad flatum.ff.
de pœn.gl.in auth.de tabell.^.i.] At nemo
vnquam dubitauitquin priuarealiquem
vtili dominio pœna effet [ l.fi quis maior.
C.de tranfaa.facitl.tcllamcntocenturio
ff. de manuf. tcfl. ] Vnde fi quis ipfo iure
velper canoncm fit facerdotio ahquo priuatus,non
poteft tamenfuperior illud vt
vacans conferre ante fententiam priuationis
declaratoriam. [ c.cum fccûdum.dc
haret.in 6. Faciût quxnot.Bart.in 1.2.C.
fi quis inius voc. non ier. 5c in 1. 2.§. quod
fiacfor.C.dciur.cal.gl.inc.2.deconfcf.in

388 TITVLVS
mifcriti amodo vaflallumfeudopriuandum
cfle,nulla accepta excufatione errons
vclignorûtiaefeu aetatis. Ea quippe lex
eft contractus vt infrà docebimus. Lkem
quippe conteftando aut quafi, fuper petitione
commifsi ob huiufmodidencgatioliera,fe
facto fuo huicpœnae atque periculofuppofuit,acfubiecit.[l.impcratoris.
ff.de iu.fif]
P orro in c. t. quot tcft. funt ncceff. ad
prob.feu.ingrat, Cauctur quinqucteftibus
omni exceptionc maioribus vaffalli
ingratitudinem conuinci deberc. Et ita
vfu receptum teftatur Gui. pa. in dccif.
dclph. quaef. i8o.ad probandam. Verum
credidcrim illas antiquas conftitutiones
circa numerum teftium iampridem inoleuiife,qualis
eft ea quae habctur in c. praeful.
z.quaeft. 4. Vnde putarim iuxta ius
commune ftandum teftimonio duorum
vel triû[ 1.vbi numerus.de tcft. Ôc deuter.
17.& 19.Matth.18.Oc Ioan.2.]
Sed à quo tempore vaffallus qui ob negationem
feudumamittithabeat fructus
reftituerc? Et quidem feiendum eft lî ab
initio patronus ex defectu vaffalli, & ob
ridera non praeftitamiuraqj feudalia non
foluta, à praehenfione feu faifina feudi inccperit,fructus
ex eadie venire reftituendos
domino. Illius quippe lucro cedunt
vt funt tex.in §.i.ôc 3.S. codé. Et licet poft
negationé valfallus fructus feudalescolligat,
id tamê,vt dicitur,per modum prouifionis
fit pcndcntelite,vt hic dicitur.In
quam rem inducol.hisfolis.C.dereuoc.
donat. E t hoc ideo fecûdum Bal. in eo loco
, quia apparct de commifsione iudicis,
per quam lis cepit initium:fecus f! ex fimphci
citatione. E ft & alia ratio, q> feilicet
per hâc vaffalli negationé ôc ingratitudinem
concefsio feudi ad non caufamreducitur,vt
tangitibidem gl.in ver.a&ionem.
quo cafu veniunt rétro fructus reftituendi.[l.item
quod.ôc l.impcrator.ff.de in di.
adidt.] Quod fi ab initio non fuberat iufta
caufa appraehendendi feudum,vt quia
intra vigcfimû diemà tempore nouae acquilîtionis,
vel quadragefimum à die feudi
per fuccefsionem delati,dominus feudum
prehendiffet, 6c nouus vaffallus feudum
denegaffet: vel fine vlla faifina vaffallus
extra iudiciû dominu denegaffet,
feu quod aiunt defaduoeaffet, ôciniudicio
conuentus in ca denegatione perfeueraffet:
his cafibus crederem à dieiftius deneeationis
tantum fructus reftituerc te-
S E X T VS.
neri.[arg.l. 1. ff. de his quib. vt indig. C.
vbiPaulus Caftrenfis. 8c Cug. rcicctadiftinctidnegloil.in
auth.dcinceft. nup.in
princ.verf.imminere.quaecontraiium tenet,
vide etiam Zafium in tractatu feudo.
par.10. ] Non eft abfimile quod tradunt
Angélus, Alexandcr, 8c Iafon.inl.cum
quis. ff. decondict. obeauf. dedonatione
inter viuos femel perfectâ, quae fi poftmodum
reuoeetur ex caufa ingratitudinis,
vel alia iufta ex caufa, fruefusà donatario
percepti ante commiilam ingratitudinem
minime reuoeantur. quoniam titulus
abinitio reuocabihs non fuit, licet
fuperuenerit caufa vnde rcuocctur.At fecus
vbi tituluscllct reuotabilis qualiseft
donatio caufa mortis.nam conualefcente
eo quidonauit, vel prxmoriente donatorio,
nedum res donatae reuoeantur, ied 6c
fructus côdicuntur. Traditum quippe eft
titulum rcuocabilem nunquam atquifitioncm
fructuumpraebere[vteit tex.uid.
l.i.cum quis.] Idem eft fi donatio reuoeetur
ex caufa rétro refolucte ac annullantc
contractum. Vt fi do tibi praedium vt pro
me Româreligionisergo eas. bi Romani
non icris nedum praedium fed 6c cauiatn
omnem ac fructus mihi reftituturus es.
Nam ex defectu impleméti titulus rcfoluitur
6c reducitur ad non titulum,6c caufa
ad non caufam. [l.qui fcdebere.^.vl.vbi
Aret.6c alij.decôd.obcauf.6c l.vidcamus
§.1. de vfur. 6c fufius declarabimus in J.11.
j.de donat.]
Quid iuris, fi dominus abnegatus litc
conteftata pailus fit triennium tlabi fine
litis perfecutione, ita vt obeam rem perempta
fit inftantia.[iuxtal.properandum
C.deiudic.Jacdominus impetratoregio
diplomate côtra litis peremptioncm,caufam
denuo reftaurauerit: An fructus medio
illo tempore percepti, domino victori
debeantur?Mihi diutiusfuper ea recogitanti
duas inuenigl. fibi contrarias. Prima
eft in l.litigator. fub fi.primae gl.C. de
fruct.ôc lit.expcnf.vbi ait Accuri.probabiliter
dici polie illos fructus liteiam perempta
perceptos non elfe reftituendos ôc
hoc ideo,tefte Bal.ibidem,quia abforptus
eft vigor primae inftantiae : cum actor qui
patiturinftantie terminumlabi,tacite videatur
lui renuntiare,ac iuri fibi per inftantiam
quaefito. [l.fi cgo.ôc quae eo loco
notâtur.ff.deneg.geft.] Item vulgareeft,
percmptainftantiapcrireacta[l.cum li.c
morcua.ff. iud. fol.] ôc per conlequens o-

A R T I C. C E N T E
fnnîa caufata produdâquc ab eis, cum cffcdusiftinon
fint in effe produdi,necà
fua caufa fint fcparabilcs,fecundum Saly.
in d.l.litigator. qui co in loco duas in eam
partcm adfcrt rationcs: Nimirumquod
frudus percipicndi poft litcm conteftatam
veniebant officio iudicis reftituendi,
[1.4.§.polilitem contcltatam.ff.fin. rcg.]
At iftud iudicis officium percmpta litc
expirât.[l.4.ff.depof.]Prçtcrea licet effedus
conteftatioms fit multiplex,non cft
tamenmomentancus fcdfuccefsiuus. Ita
quod ad hoc vt illos producat effcdtis, rie
ceffe eft fententiam fcqui. Si igitur nulla
fcquatur fententia, confequês cft vt finis
6c effedus conteftationis euanefeat. ÔC
fianc fentétiam firmare videtur B al. cum
Saly. Atin contrariarn iuit partcm alio
in loco Accurf.cxiftimans inl.properandam.^.ôcfiquidem.invcr.iudicij.C.deiudic.
quod licet ordinaria ada litis proceffum
inftantia conccrnentia,ea perempta,
perçant quoque: non tamen illa quacaufa
mérita refpiciunt: vtfunt effedus qui
ex litis côtcftationccuenuint.qualcs funt
a&ionis pcrpctuatio,vitium litigiofi,ma-
!a fides, ôc lucrum fruduum. Et ratio fecundum
Bart.in d.l.litigator.ôc Innoc.in
ccaufam.quef.i.cxtra.dctcft.quod ex cffedibus
conteftationis quidam funt confummati
ôc pcrfedi,alij autem confummandi
in futurum. Et rurfus iftorum effcduum
perfedorû quidam funt qui ipfam
caufam refpiciunt,alij inftantiam.E t
ipfam caufam refpiciût hi qui fcquuntur,
vidclicetconfefsionesàpfacôteftatio per
quamrcus mala fidei pollclfor efficitur,
item quod rcs fit litigiofa,quodprafcriptio
interrumpatur. nam horum effedus
percmpta etiam inftantia durât, vtpotc
iamconfummatus[l.vlt.dcpraf.trig.vel
quad.anno. 1. fifeus in quaftione.ff. dciu.
fif.j Eorum autem quiinftantiam refpiciunt,
vtcautiones ôc dilationcs,effedum
perempta inftantia confiât extingui. [1.
nos accufare.§. hoc iudicio.ff. de aceufat.]
Veruntamen ratio quem adfcrt Bart.circa
effeaus per contellationcm côfummatos,reprobari
videtur ex ratione Saly.cuius
nuper memini, quod feilicet adpro-i
ducendum in efle effedum conteftationis,
necefle fit fententiam fcqui. In ca tamen
opinionc totusadhafit Bart.quam
ante cum tradidit Innoc.in d.c. caufam
qua ôc Cy.poft Pet.in d.l.litigator. In
cuius confirmationcm facit. quod caufa
S I M V S P RIMVS. 3 8 9
finalisquare iftepcfTeffor depèrcipiehdis
frudibus tenetur, cft,quia in mala eft fide
ficut in cafu noftiro fi vaifallus immerëter
ac fine caufa dominum negauerit, ex hoc
côiicimus eum in mala fide verfari. Idcoqueex
die faifina ôc denegationis dominus
frudus feudi fuos facit. Scd hac mala
fides vtiquecum inftantia non abolettir;
quia fadi cft [ l.bona fidei.ff-dc acqu. rei
dom.] E t propterca culpa ex ea caula contracta,ius
praterea exinde quafitum domino
tolli non poteft, eo quod fada caufanulla
conftitutioneinfeda reddi poffunt.
[1. in bello. §. fada de cape, ôc poftl.
reucr.] Nam vt egregie co loco docet
Bal. iftud accidens mala fidei qua eft in
vaffallo contumace vcl negante^ non cft
connexum liti, fed animo.ht animus noii
eft mutatus, nec mutari poteft iure refragante.
Qjiicquid fit,audmi aliquâdo con
trarium ienatufconfulto Parifien. iudicatum
fuifle : quam ôc veriorcm puto, in
cafu quoloquuntur do dores vbi feilicet
ageretur noua inftantia. Secus autem vbi
patronus ador ad refumptioné ciufdem
caufçcx principis referipto reftituerctur.
Et id pafsim in foris noltris receptum eft,
vt not. Ang. [ànil.tempora.ver. fi ita contigerit.C.dç
temp.appellat.] inquicnSjinflantiam
ôc caufam quç alioqui perempta
eft, refufcitariex gratia principis, qui velut
eam iam extindam fufeitat 6c rcuitiifcere
facit. >
P raterca quafitum eft,an ius agendi ad
reuocationem feudi propter denegationcm,competat
haredibus ôc in haredes.
E t quidam Jexiftimauerût nec in haredes
nec contraliaredes tranfmitti. [per 1.1. §.
his folis. ôc 1. vlt.C. de reuoe. donat. vt latè
pcr Ripam in rcpet.l.vlt.q.ôi. ôc Cano.
in c.vlt.eod.tit.]Nam cum hac ingratitude
ôciniuria ad meram vindidam tendat,
ad haredes nec in haredes tranfitoria eft.
[gl.in l.cum emantipati4.fi cmancipafi.ff.
de coll.bon.ôc in l.pro harede. §. vit. ff. de
acq.hared.l.iniuriarum.in pr.ff.de iniu.ôc
Li.rf.de priu. deb. facit appofite tex.in l.i.
§.vl.ff.ad Syll.per quem ait eo loco Nicol.
de Neap. quod fi dominus m quem commiffaeftfelonia,feudumà
vaflallo viuens
non reuocauit, non amplius liccre eo mor
tuofuohaeredi reuoearc. ldcmdcvxoris
adultéra dote cenfuit illc Pacit ôc gl.in d.
1. vit. de reuoe. donat. ôcinl. omnimodo.
vbilatcSalic.ôc Paul.Caftr.C.deinoffic.
teft. Eft text.in arg.in l.fi îllc.fub fi.dedc-
Dd ij

3 9o TITVLVS SEXTVS;
cur.lib.is.C .& glân c.i.$. porro. qua- fuit
pri.cauf.benef. amitt. Se in c.imperialcrn.
£.infuper.de prohib.feud.alicn.per Fed.Se
in ci^-itcm fi fidelis. quib. nio.feu. amit.]
Sed diligentius hîcanimaducrtendum,
quodvulgaris Doct. fchola banc rem in,
terpretariac limitare folet,vt procédât, vbi
dominus fcloniam iftam minime refei*
u erit, tempiifque ad conquerendum, feudumquereuocanduni
habucrit. At fecus
fi ignorauerit,vcl vtprimum efteertior fa
ûus, mortem obiit, ita vtper repentinam
mortcmconqucrinonlicucrit. vt eocafu
liccat haeredi fupplere,quod defunctus efficerc
non potuit,mortc nimirum praeuen
tus. [arg.l.fi mater.C .de inof.teft. Se l.matcr.ff.cod.Sc
l.Caius.de pig.act. Bcllou.in
d.c.i.§.itcm fi fidclis.quib.mod.feu.amitt.
Cy. ind.l.i.dcrcuoc. donat. Y fer.8c Bal.
in d.c.i.§.porro.qua- fuir.pri.cauf.benefic.
amitt. Se ita decidit loan. And.in addit.ad
Spccul.ti. de fcud.§. vit- vbi allegat duo cgregia
refponfa in 1. in confirmando. 8c 1.
vtihtatcm.ff.de confir.tut.]
P orro alind exiftimauit Barb.in d.c.vl.
dedonat.Nimirû fi vafTallusin dominum
fcloniam committat, licet dominus conqueflus
non fit,nihilominus fibi haerediqj
fuo ius quarfitum remanere, quod per taciturnitatem
amitti nô potefl.[iuxta fententiam
Inno.in cin Gcnefi.cxtr. de elc]
Item quia côtrarium iure feudorum cautum
non reperitur, ideo etiam in feudis,
regulis iuris communis ftabimus, quibus
teceptum eft a.cf ioncs actiue 8c pal sine à
defuncfo in haeredem tranfmitti. [l.vnica.
C. vt acf.ab haercd.Se çôt- haered. tranf.facit
1.3.§.non folum. de adim.lçg,] Verum,
quod ad primam obieclioné,pertinet, refpondendum
eft in côtrarium extare tex.
in l.vJt.C.dcrcuoc.don4t.ibi,Nullalicentia
concedenda fuccefforibus huiufmodi
querimoniarum primordium inftituere.
E tenim fi ipfe qui paffus eft, tacuit, filentiumeius
femper mancat, Se à pofteritate
eius fufeitari minimecôcedatur. Nec obftat
fi militer fecundum, quod feilicet iura
Se aûiones ab haeredibus 8e contra haercdesinciperepofsint,tam
actiuequàm paffiue.[l.haeredernSc
l.prohereditariis.C.de
haered.ac~t.8c cvl.de fepult.Jneç quod etiâ
fortius dici poffet, quod obligatio exdeliclo
dcfccndcns.ad haeredes Se contra hçtedes
tranfeat, quatenus ad eos peruenir.
[l.i.ff.dcpriu.delict.]Nâ,vtait Barb.quaedam
eft pœna ordinariadequaloquûtur,
quae in contrarium adducuntur. quadam
vero eft fpecialis 8c extraordinaria ex aequitatc
quadâindueta.vt eft facilitas reuo
candi donationcm àdonante factam. Et
tum quiaintrodu&a eft illa pœna contra
omnes iuris régulas quae volunt donationcm
femel perfectâ amplius reuoeari non
poffe.[l.pçrfecl:a.C.dedona.quçfub mo.]
reftringenda cft,non autem amplianda.ex
reg. quae à iure communi exorbitant, de
rcg.iuran 6%Idem eft in feudo. Nam quâdo
dominus vaifalli fcloniam refciuit,ncc
eft pœnâ obcamrcmproditâprofecutus,
ita neç poteft illius haeres. Porro tacuiffe
dicitur dominuSjfecundum Hoftien.in d.
ç. vit. de donat. quando propter illam ingratitudinem
feu negationem nullam inftituit
aceufationem.
Rurfus quaefitum cft,an ius iftud domi- Aniu-iftud
nodenegato competensinvaifallum,fit
cefsibile?Et videtur quidem cefsibilcnon
cffe.[perl.expluribus.ff.deadmi.tut.] Et
perfecutio ifta negationis, ad vindief am
tendit.C crtum eft autem ea que ad vindiclam
tendût, altcri cedi vel demandari nô
poffe. [glof.fing.in 1. cum fundum.in ver.
poftea.ff.de vi Se vi arm.Bal.in c dilectus.
in vlt.col.de appell. Se in c.cçtero.de reiudic.Seinl.accufationis.C.quodmet.cauf.
Alex.in 1. fi cum dotem. §. trâfgrediamur.
in 7.col.poft Pau.Caft.ibidem.ff.fol.ma.]
praeterca,iftafacultas perfonaecohaerct 8c
competit patrono, vt directo domino feu
di.vnde nec alij cedi demendariue poteft.
Sicut nec dominus poteft alij committere
inucftieationem thefauri in fuo f undo, licet
ipfe per feinquircre pofsit. [1. vnica.dç
thcfaur.lib.io. C] Verum contraria fententia
mihiverior videtur cum Cyno. in
l.vl.dc haered. vel act.ven.C. 8c ibi Accur.
Quam Bald.approbans in l.iniuriarum.3.
ff.deiniuriis.ad ea quae diximus refpôdet.
Ac primo, quod ex 1. pluribus.ff.de admi.
tut.colligunt,ea quaenon tranfmittuntur,
ad hçredes cedi non poffe:procedere ait in
eo quod neque actu neque potentia feu aptitudinc
eft tranfmifsibilc. at diuerfum
fenfitin eo quod tranfmitti poteft per côteftationem.vt
eft ac"tioiniuriarum,8c rcuoeatio
feudi feu donationis. Quodfequûtur
An.Se Salicin d.l.vl. Cde haered.
velact. vend. Ex quo fecûdum obiectum
etiam foluitur. Qjiod autem ad tertiam
obiectioné pertinet deinueftigationethe
fauri,refponde fecundum Paul.Caft.in d.
$. tranfgrediamur. id fpeciali ratione elle
fitcelsii>
" e
-

Prouifiohoininis
facit
ceflare prouifîoneinlegis.
Aaiui tompetésdomino
ob dcncgationéprçîcribi
pofsit.
An qnisob
minorcm xtarcmreftituatur
ad-m
ucrfus dencgitionem.
ARTICVLVS CENT ESIMVSPRIMVS. 3 9i
conftitutum. ne videlicet deferatur agrorumcultura.
Sediuxtaeaquaeripoteft, Anficutdornino
feudi decedente, harres non poteft
mouere controuerfiam vaffallo fuper ifta
ncgationcjidem fit Ôcin cefsionario. Et refpondi,idemnon
vidcri.quia ratio que eft
in haerede, videlicet tacita iniuriae remiffioper
patronum, ex eo quod viuenstacuit,in
cefsionario non militat:cum cededo
dominus iniuriam fibi factam rcuoeauerit.
Ideoquc illa exprelfa hominis prouifio
facit ceflare tacitâ legis prouifioné.
[l.cum ex filio.§. filio impuberi. vbi ferib.
ff.de vulg.Cui côcordant l.vlt.C. de pact.
conu.l.qui Rome.^.Flauius Hermes.ff.de
verb.oblig.Et hanc materiam quando nimirum
exprefsim facit ceflare tacitû tractât
Bal.in l.teftato.in2.oppof.C.devulg.
& 1. cum proponas. in 2. col. C. de hared.
inft.]
Item,an ius iftud domino denegatoeôpetensfit
praeferiptibile? Et Ripa quidem
iftud credidit in repet.l.fi vnquâ. C.de do
nat. q. 89.affirmansidfpatio trigintaannorum
praeferibi poffe, contra ipfum denegantem.
non autem aduerfus haeredem
eius, in quem tranfit haec actio: nec fimiliter
contra fingularem fucceflorem, qui
eamdecennio inter praefentes, & viginti
annis inter abfentescûtitulo ôc bonafide
praefcribit.inftar iuris reuoeandi res vi vel
metu ablatas. cum ea fit in rem feripta. [1.
3.C .de his quae vi metûfue cau.fi.]
Sed vtrum minor aetas exeufet à pœna
negationis feudi,& an faltem pofsit aduer
fus eam reftitui* Qjia in quaeftionc feiendum
eft nos nil dubitarede ea negatione
quae fit dolofe atque malitiofe&ex certa
feiêtia. ea quippe in debitum cadit. In déliais
autem côftat nec minoribus quidem
fuccurri.[l.i.C.fiadu.dehft.&l.auxilium.
ff.de mino.] Sed de ca negatione à qua abeft
dolus. Vnde ca in re idem iudicandum
videtur de minore negante, atque de majore.
Tum quia haec eft pœna à confuetudine
ftatuta, quae minores perinde atque
maiores ligat. [1. fi cum haerede. §.L ucius.
ff.deadmi.tut. Innoc.inc.côftitutus.fub
fi.de in integ.reftit.Bal.in l.vlt.C -in quib.
cauf. in integ. reft. non eft neceff. ôc cafus
expreffus videtur in c.i.Ç.pretcrea fi quis.
deproh.fcu.al.per Fed.vbi diftinctionem
Bartolifuper hac re Baldus reprçhendit.]
Prœterca id dictât lex contractus. Nam
inconcefsionc feudi in eft iftud,vt vaffal-
lus dominum agnofcat,ôcei fidelitatem
exhibeat, vt fupra diximus. Et hac quidem
lex contractus non fecus minorcm
atque maiorcm obligat.[l.vlt. Siaduerf.
vend, pig.] Vnde aduerfus alienationem
quae ex vi conuentionis fit, minor nunquamreftituitur.fgl.fing.fecundumBar.
ôc Bald.in l.fi cum militanbus. C. de reft.
mil.] Et iftud maxime eft expeditum vbi
feudum eft antiquum vel paternum. ôc
fie vbihaeclex contradtus feudi cum tutoribus
minorumeft inita. Siquidemeo
cafu pœna illa conuentionalis minores
finefpereftitutionis ligare cenfetur.[tex.
in l.Aemilius.ff.de minor. ôc in d.l.vlt.C.
fi adu.vcnd- pig.] Facit quod ecclefia quae
iure minoris vtitur.fc. auditis. de in int.
reft.]has conuentionis pœnas noneuadir.
[c.Eleutherius.iS.quaeff.2.Ôc cverum.de
côdit.appof. ] Qjiam partem praéticinoftri
ampfexati funt: qui ôc hancfolent ex
abundanti adhiberc cautelam, vt procurent
curatorem adefle,in enius praefentia
minor dominum abneget.In qua re fuam
folet curator interponerc authoritatem,
accedente etiam iudicis decreto. Veruntamen
fi licet verum faterùnunquam mihi
fatisfactum eft ex huiufmodi cautclis.
Qjuantacunque enim adhibita fucrit foiennitas,illa
tamen non obftabit,quominus
minor fi lefus fuerit reftituatur. [1.2;
C.fi tut.velcur.intcru.l.2.vbiidadnotat.
Bal.ôc l.fiquidem.C.depraed.min.]Vnde
minorem fi vel culpa,vel facilitate quae ta
men à culpa abfit, in cômiffum ceciderit,
femper reftitui pofle pu ta. [per l.fi ex eau
fa4.fi in commillum.ff.de minor. ] Qjiod
ôc probari poteft ex reg. quâcolligit Bal.
in d.c.i.quo temp.mil.maiorem perpetuo
reftitui, nifî contrariumiure cautum rcperiatur.
Quare in id conuenit omnes interp.
minorcm aduerfus negationem domini
reftitui,licet circa curfum praeferiptionis
admodum dubitent. Qjuam rem
tamê fane intellige vbi abeffet dolus :isq;
verus,non praefumptus. Nam manifefti
iuris eftaduerfus dolum praefumptumde
praeterito,minori mulicri ôc ruftico per
beneficium reftitutionis fuccurri[l.i4.vl.
ff.deedcn.gl.fol.vbi Bart. Alex, ôc alij in
Lcxigitur. eod.tit.]
An vero huiufmodi pœnaob domini
abnegationem in eeelefiae praelato praebendario
feu quocunquealio(vt vocant)
beneficiario locum habeat ? Et videbatur
locûhabere. Nammox côclufimus Ôcin
Dd iij
Minores aduerfuspœnasconuen-
tionalesminime reftitui
Item nec Ecclefia*.
An ecclefia
huicpœnae
fubiiciatut.

3 92 TITVLV S SEXTVS.
minoribus eandem obfcruari, quos cum
ccclefia quoqj, quod ad fauorcm attiner,
comparauimus, ad hoc vt vterqucpœnis
conuêtionahbus fubiiciatur, appofitis in
contractu,teftamento, vel codicillis, & in
côcefsiôe illis factis, ficut & quilibet alius
pnuatus. [c.EIeutherius. i8.quefl.2. & c.
verum.decondit.appof.] Et Y fer. tradit,
in c.vlt.Ç-.vlt.de capit.C orr.ccclefiam qua;
obfequia débita domino non praeftiterit,
feudum in perpetutim amittere. Idem &
in marito receptum. Ait tamen ille & ccclefiam
& vxorcm,iacturamillamfactam
polTe à pradato & marito, quorum facto
Se neghgentia feudum amillum eft, recuperarc,velab
eius hçrcdibus. quod cilnotatu
fingulare. [& hanc fententiam probat
Bald. in d.Liubcmus nullam. in quam
facit tex.in c. praîfentium. extra, de pign.
Siinc.placuit.2.i6.qua*ft.3.] Imoexinfinitis
quos légère contigit,nullum inueni,
qui idem non exiftimarit vel cenfucrit, vxorem
& ecclefiam his cafibus fi feudum
incommiffumeeciderit, velob feloniam
ôcnegationem mariti Se praelati, contra
cos quorum facto accepcrehâciacturam,
regreifum habere, [1. fi fundum. ff.de fun.
dot.] Itademum fi illi foluendo fuerint.
Nec enim iuftum eft id quod fuum cft,alicna
culpa amitterc.[tcx.in l.fiue à me.C.
ad velley.]
Hec etfi nunquam à veritate aliéna mihi
vifa fint, tamen magis vfu noft ro recepra
eft apud nos contraria fententia: nimi
rum ccclefia: feudum ob prelati feloniam,
denegationem vel ingratitudinemin doniinum,ininime
amitti.fed pradatumÇcuius
nomineintelligo & quemcunquealiû
beneficiarium")qui ifthxccommifit,tantum
puniri : ac eo quidem generepœna; q>
quandiu pralaturam ille habet, priuatur
feudi emolumcnto.qua; priuatio ad eius
fucceifôrem minime extenditur. [tex. eft
expreifusin d.tit.decapit.Corr.fub.] Ratio
eft in c.fiaternitatem. extr.de donat.çp
çum epifeopus & quilibet prafatus ecclefiafticarum
rerum tantum habeaturprocurator
non dominus, ccclefiarum conditionem,
deteriorem facere non polfe ccr-
Deliâûpre- tûeft. Qjiarû enim rerûprocurationcm
ktieedefix gerimus,noftre non funt, vtinquit Augu
i m i u s
ficut neccuU * ^ e
*ebus ccclefia; loquens.in c. vit.
patutorispu i2.q.i. Tuncenim pradatus ecclefixpro
pillonocet. domino recte habendus eft, cû bona ecclc
fie rite adminiftrat ex officio hominis fru
gi : non cum difsipat eâmue fpoliat. vt in
fimili de tutore loquîtur Iurîfcon.in l.qui
fundum.§.fi tutor.ff.pro emp.Vndeillius
delictum in caput aedamnum ccclefia: redundare
non debct.vt eft reg.dclictum.de
regul. iur. in 6. vbi Dy.id recte colligit, vt
qua ratione tutoris delictû pupillum non
o bligat.[I.ncque.ff.eo. Se l.pc.ff.de tab.cxhib.]
eadem ratione delictum clerici vel
pradati ccclefia; nocerenon debct,cum ecclefia
& pupillus, tum & vtriufqueadminiftratorcs
in iure comparentur. 1. orphanotrophos.C.deepi.
Se cler.Et huius quidem
decif. rationem appofitc fumiputo,
ex gl.d.tit.de capit.C orr.qua; omnia in cô
tranû enarrata rcctediifoluit.Siquidem fi.
quod huius felonia:pra:lati ratione damnum
patitur ecclefia,iftudoperatur feudi
natura,que eft huiufmodi,vt propter culpam
vaifallicôtra dominum commiifum
ad cum rcuertatur feudum, in iniuriar fibi
illata; vltionc. [qua; fuit pr.cau .bene amit.
fubfin.]Iftudetiâfuadetfauordomini,vC
ex vaflalli ingratitudine reuoearc & adimereid
quod côcefsit liceat. etiam ipfi ecclefix.d.l.iubemus
nullâ. Qjiod vero poft
ipfius praelati delinquentismortem, feudum
rurfus ad ecclefiam reuertatur, id efficit
ccclefia; fauor. Qjiam rem admodum
fingularem cenfuit Praepof.Cui conuenit
quod tradit Oldr.dc Pont.conf.27S.hcct
quantum.in ver.ad fecundum.
Ex prxcedêti qua*ro,quid iuris fi videntes
le priuatos facerdotio, huic prarlaturae
renûtiant? An qui in eorum fuccedunt lo
cum,feudum récupèrent, etiam viuêtibus *illis
qui deliquerunt. Et quidem putanm " :
ego recuperaturos non fecus atque fi qui
deliquerunt,mortem obnilent: tum quia
perdelinquentis dcpofitionem vel tranflationem
dicitur vacare ecclefia, pennde
atque per mortem bcneficiarij. Dicitur enim
mortuus beneficiarius quod ad faccrdotium
illud à fe depofitum pertinet. [c.
ecce.7. qusft.i.c. veritatis.de dol. &contuma.c.fi
epifcopus.de fuppl.ncg. prael.in
6.&c.2.dcpc.eo.tit.]Et fie hoc cafu mors
ciuilis naturali xquiparatur.hinc tradidit
Pont.con.374. praefens eftquadtio.in fi.
prçlatum fingi mortuum per epifeopatus
renuntiationem, perinde atque per mortem.
[per d.§.ecce.& per c.i.vtlit. pcnd.in
6".]Tum quia pralato mortuo veldepofito
vel tranflato aut renuntiante, non re- _ , r
r rr • r • • la eccletilpentureiusfuccetlorin
fpecie: quia pra;- Q 1 C K tj taii s
lato in titulo facerdotij minime fuccedi- locûnô
f u c c e f
tur:cum in ecclcfiafticis titulis fuccedinô
" o n u

ARTICVLVS CENT E S I M V S P R IM V S. 393
foleat.[c.Moyfes.&c.fcq.8.quaef.i.&c.i.
de praeb.cad extirpandum, & c.ex tranfmiila.defil.presbyt.
] & nihil dciurepraedeccflorisadfucceilorem
tranfit fed omnino
ex noua clectionc vel coltatione habet.
E t ita in quaeftionc propofita vidcnturfcntirc
Alua. & Praepo.ind.ci.§. vit.
de cap.Cour, dum inquiût prelatum propter
ïeloniam dum viuit, vel eft (quod no
ta) intitulants in beneficio,venire priuan
dum feudo.
Sed quid fi praelatus felonia commifla
ftatim in fauorcm confanguinei epifcopatum
dcponat,nunquidcacefsio fraudulenta
exiftimabitur. Et putarim ego
quod cum dolus ex perfpicuis côftareindiens
debeat [ l.dolû.c.de dol.] fi dominus
feudiaquoiucceflor in praelatura vel facerdotio
petit reuocationê feudi,dolum
ôcculpam in illa renûtiatione feucefsione
interueniife plene probeteertis indiens,
ex quibus fraudes connciuntur[ quae
tradit Bart.iul.poftcontra&um.fF.dedonat.J
vt puta ex tëporis breuitate,ex perfonaecuiccilumcit
proximitatc, & iimilibus:tum
poterit dominus fe exceptione
doli tueri aduerfus lucceilorcm hanc rcuocationcm
petentem. £ ln quam rem videtur
tcx.apcrtusinc2.de rcnût.in ô.per
quem Ang.inI.3.C.derepud.in vit.not.
ait fraudulentum confilium fru&um calliditatis
nullum affcrrc.J
Sedquidfipraelatus felonia commifla
priuatûfque leudaliemolumento, praelatura*
renuntiauerit, ac poft ahquot annos
noueeandem praelaturamadeptuseft, an
rurfus renouabitur pœna amifsi emolumcnti.que
per nouum fucceiTorcm,in cuius
fauorcm antea praelaturam depofuerat,
erat extincta. E t crediderim eam non
refufcitan.idqj dupliccm ob caufam. Prima
quia ceiïat ratio fraudis, qua» colligi
poterat ex temporis breuitatereucrfionis
ad facerdotium [tex.eft fing.in l.plaerique
fF.de rci.nupt. ] becunda quia non dicitur
eodem îurepolsiderc praelaturam quo pri
mum pofsidebatjdum hâc feloniam commifit.nouum
enim nunc titulum adeptus
eft, ideo & nouus pradatus habetur.
Verum haec perplexior infurgit difficultas
, nempequidferuandum fit,fi epifcopus
velabbashancdcnegationc fecerit
cômunicato demû cum capitulo aut conuentu
confiho, an locum habeat ea quam
fupra ferip-fimus lentétia, vt nimirum ecclefia
feudi proprietate nunquam priue-
tur,fcdpraelatus tâtum feudi emolumento?
Et aliud omnino cain re iudicandum
crediderim, vt feilicet omnino priuetur
eeelefia feudo denegato, nulla fpe rclifta
recuperationi. In cuius rei confirmationcm
facit quod ait Bal.in 1. iu bemus nullam.C.
de lacrof. ceci, in 3-refp.Nam ve- Ecclefîafn Cirum
eft,quod nuper diximus, dcli&um bipremdica-
praelati,ecclefienocerenonpotïe:at quod
r e f f e h c e t
P°
deliquit ipfaecclcfia.certeillioptimara-ciefîrnilno
tionenociturum cft. Tune autem dicitur c«epof>it.
delinquere eeelefia, cum omnes qui illius
funtecclcfiaecommunicato inuicem confilio
delinquunt. Nam & in eum modum
ciuitatem delinquere accipimus, tum&
vniuerfitatem, & collegia [ 1. metum.§. animaduertcndû.ff.
quod rne.cau.& quod
not.inl.ahud.^.refertur. dereg. iur. Paul.
Caft.ind.l.iubeinus. per l.litcm.^. dominus.
fF. de public. ] Verum non me fugit
non defuiiie plaerofque qui in con t rariam
iuerût fentëtiam [ Anchar.Card.éc Abb.
in cit. c vit. de donat. tum & Ioan. And.
Anch.ôc Gemy.in cvnico.de relig. dom.
in 6.] Et prarcipuum quidem corum fundamentum
eft quod tradit Spccul.tit.de
donat. ver. quid fi aliquis.quod non referam.
nec enim ea opinio mihi placet. imo
priorc etiam vfu forenfi noftro & pafsim
apud Gallias receptam fcio. Ita enim obferuare
folemus, vt fi quando epifeopus,
praelatus,abbas,aut quicunqueahus beneficiarius
ccclefiafticum habés feudum,
illud domino denegat,curabit dominus
diem illi per iudice afsignari, intra quem
ille fpeciali procuratione capituli,conuen
tus,autcollegij munitus vcniat,dominû
agniturus vcf negaturus. Q_uod fifitille
curatus vel bencficiarius fimplex, ftatuet
iudex ad petitionc domini denegati,diem
ei curato,imponétq; vt habeat hanc fuam
denegationem ratam haberi & confirmari
à patrono feu ordinario collatorc, vtqillihuic
reicôfcntiant. Qjia denegatione
feu defaduocamëtofacto,fipraelatum aut
alium beneficiarum fuccumberc in caufa
contigeritjiamnon auditur amplius eeelefia:
etiam per viam in integrum reftitutioni$.&
ifta funt notatu quàm digniffima.
Idem quoque crediderim de marito ne- Q>"d ^ 3
-
santefeudum,cuius vfusfructus tantum " t
° ad<
î uein
ad cura quandiu conftat matrimoniû per- tum feudi
tinet, proprietatepenes vxorcm reinanc- pertinent,
te. vtnimirum quandiu conftat matnmo
nium,ipfc obfuam denegationempriue-

394
TIT V L V S SEXTVS.
tur fuo vfufruft u'j vxor vero ftatim folu- in cenfum aut annuum reditum per vîam
to matrimonio morte, vel diuortio(quod contraftus libellarij, iuxta §. feq. cod. tit.
hodic bonorum fcparationem interpréta An confifeato feudo pernegationem feu-
muf)proprietatcm recupcret:idque nulla di,fimulconfifccnturillafubfeuda ôc por
habita differentia de quibus bonis loqua- tiones feudi in cenfum aut alium reddimur
ad vxorem pertinentibus, fiucdotatumeonceflae? Et viderur quidem confilibus,
fiue paraphernalibus, fiue propriis. feari. Nam conftat ex contextu illorum
de quibus nos agemus '/.de fuccefsionib. duorum $§.alicnationes per vaflallum fa-
Siquidcm illud regulareeftin omniftas.domino feudali praeiudicare non pofbus
qui gerunt officiû,fiue in diuinis.fiuc fe. Vndeapcrto feudo certû cft, peraeque
in humanis rebus, quod etfi pro dominis illum fubfcudo fruiturû , ac portionibus,
habeantur & pofsideant,finito tamen of­ vtitadicam, arrentatis, ficut ôc coquod
ficio , finiri caufam pofsidendi: ficut dicc- remanet pênes vaflallum immediatum.
bamus de praelato feu bcneficiario,qui ex- Item refoluto iure dantis côftat ôc ius actinfto
titulo,mortc vel renuntiationc, décipientis refolui. [1. lex vcftigali.ff.de pig.
finit pofsidere.Idem de tutorc.[gl.fing. in Ôc c14.quid.ergo.dcinueft.de reb.al.faft.
Lqui fundum4.fi tutor.ff.pro emp.]Idcm ôc in c.i.Ç.rurfus. quib. mod. fcud.amitt.]
in marito, qui olim iure antiquo rerum Verum quicquid fit contraria fententia
dotaliû fructus faciebat fuos, ôc hodic ex mihi femper magis placuit. tum quia hu­
confuetudine noftra omnium prorfus bo iufmodi fubfeudationes funt à iure feu­
norum vxoris.fj'.de matrim.§.2.]Nam fodorum permiffx,modo in fraudem domiluto
matrimonio, morte, vel diuortio, ni non fiant._c.14. bcneficium.fi defcu.fu.
(quod feparationem bonorum dicimus) cont. int. dom.ôc agn. ôc c. i.§. 1. vfquead
feuda & omnia vxoris bona cum fuis ac- fi.de le.C onr.] T um ôc idem cft confuetu
cefsionibus ad vxorem reuertuntur. [l.in dinc noftra permiffum ad tertiam vfquc
rebus.C.deiu.dor.&.inf.demat.pof.§.2.] partem. Similiter ôc contraftus libellarij
Neqj enim ius quod habet maritus in re­ funt Iiciti,per cit. duos §§.s.de feu.vbi rem
bus vxoriis confiante matrimonio,habet iftam latius explicamus. Quare conclu-
in fe perpetuam caufam dominij, vt in cm dendum reftat, reuoeato feudo ex caufa
ptione & c.fed temporalem tantum. vt in ingratitudinis velfeloniae, non rcuoeari
locationc,commodato,dcpofito,pignoris ca quaelegitime funt alienata. [1.his folis.
datione, Ôc fimilibus. Et proindc.Accurf. C.de reuo.dona.ôc expreffein ci.,.i. ver.
[inl. Pomponius.§.indotcm.iT.deacquir. fi tamen fine haerede. quai. ol. feud.alien.
polî.Jdocebatquodlicetrcidotalis domi­ pot.] Et hanc fententiam fecutus eft Fab.
nium ôc poffefsio fint pencs maritûquâ- in §.finitur.num.4.inft. de vfufr.quiidem
diu conftat matrimonium ,hoc tamen ad fentit.defccundo emphyteuta, eo q> faftû
opus atque vtilitatem vxoris effe, quem- primi,fecûdo, quinihildeliquitjobelicnô
admodum creditor pignus pofsidere in- débet. Nec obftat quod exdeliftoautatelli
gitur ad vtilitatem débitons. Quo fit liâs refoluatur ius vaffalli. Nec enim pro-
vtapplicatofeudo domino obmanti depterca quae légitime gefta funt, reuoeannegationem,ille
fruftus perdat tantum, tur.[Inquam rempondero tex.inl.vlt.C.
nullo proprietati vxoris generato praeiu- de fent.paf.ibi: Ita tamen vt gefta perfiliû
dicio. Quod tamen limitandum cenfeo cuius confilium iugiter aetas firmauerat,
pariter atque in praelato diximus, nificô- rata fint codem in patriam poteftatem remunicato
cum vxore confilio ille denegadeûte,nec corum refeifio fiât.] Qj.ua aliud
ucrit. Quârem noninepteobferuantpra eft perceptio fruftuum domino in cafu a-
ftici noftri, qui fola mariti negatione non perturaepermiffa, & aliud refolutio iuris
contcntijCurant vxorem exhiberi,quç,vt proprietatis ex delifto vaffalli. [ arg. 1. ne-.
aiunt, vnâ cum marito deneget acloqua- ccflari04.pen.ff.de per. ôc côm.rei vend.]
tur. Et fi contingatpoftcafraudulcta bo­ Sed quaero quid de vfufruftu ante neganorum
fcparatio,idem omnino dicendum tione côftituto?puta,fi vaffallus doarium
arbitror , ac in praelato fraudulenter re- conftituiflet vxori fuae fuper fcudo,quod
nuntiante.
poftea domino negauit, vnde etiâillo priuatuseft:
Anmulicrpoft mariti mortem
Q_uaefitum eft de fubuaiTallis, quibus co cafu rite vfumfruftû illius feudiamifsi
ante negationem ,dominus partem feudi petat? E t hâc quidem quarft.fcreintcr.defubinfeudauerit,
iuxta §.i6.ï. de fend, vel

ARTICVLVS CENTESIMVSPRIMVS.
cidit Rip.in rcpet.d.l.vlt.dc reuo.dona. q.
/3.vbi concludit ingratitudinem filiifam.
qui rerum donatarum proprictatem habet,
prxiudicare patri vfumfructum habenti.[pcrl.cum
oportet. ôc l.non folum.
de bon.qux lib.] At mihi diutius ac perfpi
cacius fuper ca re cogitanti vifa eft contraria
fententia verior, qux & probari po
tcft ex d.l. non folum.^. fîliis.v bi conftat,
fihofam.ius non efle res in quibus vfumfruct.
pater habet, alienare neque hypothecarc
pofle: licet earû fit proprietanus
Ita ergo coniicio, vtcum per viam contractus
alioquiliciti, res iibidonatasin pa
tris prxiudicium fine illius confenfu alienare
non pofsit, igitur nec ex deheto, via
omnino îllicita. [per ca qux tradit Bart.in
l.fi quis in tantam. verf. ego fui rantxaudacix.
col.3. C.vnde vi.

S9 S TITVLVS
diftis.Bart.in d.l.in dicm]
Aacôia&'i» At vcrôdubitatumeft.anfeudicondu-
feudi domino
per denegationéadiudicacifirmafteteique
tencatur (tare
patronus.
Singularem
fucceflbrem
non teneri
ftare colono
aucloris.
uenîat aliqua caufa ex qua refoluatur, nô
tamen in praeiudicium tertij rcfoluuntur
alienationes intérim légitime factar.[pcr
eaquae in fpecictradit Bart. & pofteum
P ont. in l.in diem.ff. de aq. plu. arc. Ioan.
Andr.in rub. de obligat.ôc folut.Et quod
pertinet ad'argu. Alb.his rcfpondeto ex
ftio ante denegationera facta refoluatur
per adiudicationem feudi, id eftan patronus
cui ob vaffallifcloniamadiudicatum
eft feudum, tencatur ftare conduftoribus
feudi,qui vaffallo antedenegationem, illud
ad firmam, vt dicitur, receperant ? Et
vt rem per fc perplexâ clucidemus, feiendura
eft imprimis iftam côduftioncm triplicitcr
côfidcrari poffe. Aut enim ad modicum
tempus faftafuit, quod eft intra
decenniunuaut ad longum tempus, quod
eft vitra deccnniumtaut fub hypotheca
bonorum. In quibus refoluc.fex his qua;
tradit Bart.Sc doft.in l.fi filiofa.§.fi vir.in
quinquennium.ff. fol. mat.ôc Cano.in c.
vlt.extr. ne pra;l. vic.fuas.] quod pertinet
adprimam conduftionis fpccicmquatfit
in decennium, non teneri dominum poft
refolutioncm iuris locatoris ftare colono
ad modicum tempus conftituto.ex reg.illa
communi qua; vult fuccefforem fingularem,
fiue ex côtraclu fiue ex vltima voluntatc,ftari
non teneri colono vel inquilino
auftoris. [ l.cmptorem fundi.C .loca.
& l.nihil. §.i.deleg.i.] Qjuod adfecûdam
pertinet, licet difputationis gratia fuftine
ri poffet patronum non intelligi fuceedere
in ius fui vaffalli,fed rem fuam ad fe reuerti,
ficut finito vfufruftu rem ad proprictarium
rcuerti dicimus, qui ideo fruftuarij
locationi ftare nô tenctur.eo quod
fini tu m cxtinftûmque fit ius vfufruftus,
nec fuccedat in ius ac locû fruftuarij, fed
iure fuo rem fuam refumat. [ 1. fi quis domum.^.i.ff.loc]
Contraria tamen opinio
ifto cafu mihi verior femper vifa eft: co
quod tempore diftae locationis adlôgum
tempus,vaffallus erat dominus vtilis feudi,
& ita locarc potuit ad longum tempus.
Quapropter licet poftmodum ius fuum
amittat ex caufa fuperuenienti, non tamen
refoluitur ius quod habuit côduftor
adlongum tempus.[iuxta 1.1. & 3-fiag.
vcct.vcl emphyt.Ôt l.i.§.i.de fuperfic] Et
ideo eo cafu credidcrim dominum neceffe
habere ftare colono ad longum tempus à
vaffallo fuo conftituto. Necobftatargu-
S EXT VS.
mcntumdefruttuariorquîa plus îurïs habet
vaffallus in feudo, cû habeat vtile dominium,
quàm fruftuarius in refuperqua
vfumfruftum habet. vt déclarant feudift.
in pradud. feud. & nos fuprà monuimus,
in rub. de feud. Vrget Se alia ratio, q> miffus
in poffefsionem rei.iudicis decreto,ob
debitum vclcôtumaciam aduerfarij, ftare
tenetur colono. [l.in venditione.§.i. ff.de
bon.auth.iud.pofsid.] etiam in cafibus in
quibus lucraturfruftus.quod multis modiseuenirc
poteft.[vt déclarant Accur. &
doft.inl.fi finita.§.ïulianus.ff.dedam.infeft.
8c Doft.in auth.eiquide bon.auth.
iud.pofsid.]vnde dominus iftequi miffus
cftin poffefsionem feudi, nec fuccedit in
plénum ius vaffalli: quia vt diftum eft, irreuocabilitcr
feudum in eum tranfit:fed
velut ad tempus,doner nimirum vaffallusmoramautcontumaciam
fuam pnrga
uerit, non poteft vaffalli colonos inquilinofve
expellcre. fed cis ftare tenebitur.
[Alex.confil.ii8.incafudcquoqua;ritur.
col.4.vcrfic. fortificatur. vol./. E t ita decidere
videtur Bart.in l.filiofam.§.fi vir in
quinqucnnium.ff.fol.matr.]
Qjiod autem ad tertiam conduftionis
fpeciem pertinet,nimirum fub hypotheca
bonorum, idem quod in prarcedenti iudicandum
arbitror:ex reg. vulgari,quodcû
aliquis rem fuam fuamlocat, 8c procontraftus
obferuationebonafuaobligat, co
lonus vel inquilinus cxpelli non poteft,
quod ius habeat in re, fed poffefsioni rci
condufta;incumbere,camquciurepignoris
retinerc poteft:etiamfi(Vt in cit.^.fi vir
in quinquennium.in vit. verfic. 8c in l.i.§.
quod autem. ff. de fuperfic.) ad modicum
tempus fafta effet conduftio, propterius
pignorisin recondufta conftitutum.[8c
ita fentiunt omnes, in d. 1. emptorem. C.
loc]Vcrum,netccafallant,duo tibi funt
inueftiganda. Primum,an id perpetuo ve
rum obtineat tam in generali quàm in fpc
ciali hypotheca. Secundum, an id ius hypotheca;
praccife fuccefforem adftringat
ad patientiam vfus, quâdiu durât locatio:
autadprajftationem eius quodinterefteo
loni cxpulfum fuiffe,ante tëpus locationi
prefinitum. E t quod ad primum pertinet,
illud explicuit Alex, in l.qui abfenti. §. i.
ff.de acq.poffef.vbi refert Immo.8c Pont,
ibifenfiifenon fufficere generalem hypo
thecam, fed oporterc rem locatam fpecialitcr
obligari. [8c ita intclligunt I. fi creditor.§.
vlt.de diftraft.pig. Quod etiam fen-

A R T I C. C E N T E E SIM VSPRÏMVS. 3 5 7
fit Bald.in l.calcge.C. dccondid. ob caufam.
Etidcm Immo.inl.fi quisitapromifcrit.§.ca
legc.ff.de verb.obl. motus q? d.l.
fi crcditor.fit à iure cômuni exorbitâs. vt
patet ex 1. ea lege. vbi Iurifc. loquitur qn
interuenit obligatio fpecialis: ergo nô cxtendenda
ad generalcm. Idem Aret.in cit.
§. ea lege. motus ea ratione,quod fpecialis
hypotheca magisafficit quàm gcncralis.
[l.i.iûcla gl.Sc not.Bal.C.dc necef.fer.hared.inftit.&
Bart. in d.l. qui abfenti.Ç.i. in
fi.]Et hanccommunem effe opinionem af
ferit vterque 1mm. in locis fuprà cit. licet
Alex, in d.l.qui abfenti.rem in punclo iuris
dubiâ cfledicac.ob d.l.fi creditor.$.vlt.
de dif.pig.queindiftinae loquitur. V erûtamen
Bal. eam defpcciali hypotheca intelligit,incon.j'o6.in
très marchiones.lib.
y. Et Bart.quidé in d.§.fi virin quinquennium.ck
in l.i.^.quod autem.de fuperfi.ôc
inl. quifundum.ff.loc.cxiftimauitgeneralcm
hypothecamfufficere. Qjiafenten
Recepta pri- • , k quoque Salie. & Bal.in d.l.emma
opimo, t i 1.
fpecialem hy ptorem.cx Abb.in c.vlt. nepral.vic.luas.
pothecam cf p rimam tamen cum Immo.vt magis com
feneceffana, m u n e m ita & verioremcrediderimquam
nec générale „ ' T r j i
fufficere. & confirmât lal.in d.^.ea lege.
Qjiodad fecundum pertinct,exiftimo
ego ius hypotheca; abinquilinio referuatum,
vel colono pro fua: conduclionis fecuritate,non
elle ad hoc vt pracife fucceffor
obligetur ad patientiam, videlicet vt
fua conduclione v tatur quâdiu durât, vcl
vt cxpclli non pofsit : fed vteonfequi id
quod tua intereft, pofsit, fi ante tépus expellatur.
Cum nimirum prouifioaccautelaquam
adhibet conduc1or,pro fecuritatc
contraclus non infit principaliter ipfi
contradlui locationis & conduclionis,
fed pro illius tutiore implcmêto, veniâtq;
acceflorie ad contraclum. [Bartol.in l.qui
fundum.ff.loc.ck in 1. emptorem. C .cod.]
Et fie cum ex co contraclu folum oriatur
aclio perfonalis non habet extendere con
traclum. [l.intelligerc. vbigl.& Bal.C.de
luit.pign.& l.item libérât ur.in pr.ff.quib.
mod.pig.velhyp.fol.] Scd obligatio ex eo
contraclu defeendens quum fit ad faclum
pracife, ad ipfurri faclum non obligat, fed
praftando id quod intcreft,omnino diflol
uitur.Quç eft natura omnium obligationum
quae funt ad faclum conftitu tar.[l.ftipulationes
non diuiduntur. verf. Celfus.
rF.de vcrb.obhg. vbi gl. & doc1.& in l.i.in
pr.in verb.quanti intereft agitur.ff.de a cl.
cmpt.ck inl.s.dcin ius voc. Plene docl.in
l.fi quis ab alio dccë.Ç.i.ff.dc reiûd.] Et fie
ob talcm hypothece referuationc nô propterea
tenctur fuccelfor ftare locationià
pradeccflbrefac1a,nifi, vtitadicam, caufatiue,id
eft, quia nifi allas inquilino &
conduc1ori,id quod fua intereft ante tempus
fua deiici conduclione, praftetur,ipfc
fuo iure rem conduclam retinere poterit.
vnde emptorefeu alio fucceflore, id quod
intereft,velpœnam fi qua adiecla fuit,cô-duclori
offerentepoterit illum expellere,
quia,vt diclû efhhypotheca aham ob caufam
apppofita nô fuerit, quàm vt facilius
conduclor id quod fua interelfet fi cû con
tingerctexpelli faciliorinegotiocôfeque
retur, vel pœnâ fi qua adiecia effet: cû, vt
dixi, ad aliud nô fe extedat locatoris obli
gatio, fi côduclori vti frui recôducla non
praftet. [l.fi merccs.§. i.ff. lot. l.mancipia.
vbi Salic.de reb.non alien.]Et ita Bart.intelligit
illam à fe inuétam cautelam deadiicienda
hypotheca. & clarius ibidem Salie.
Qjiod & nominatim ccnfucrc Paul.
Pont. & vterque Immol. in cit. §. fi vir in
quinquennium. Idem Alex.confil.n8.in
cafu de quo quarrhur.col. vlt.verlic. infuperquiaininftrumento.volu./.
Et Guid.
Pap.in decif.Delph.q.4 8o.locaui tibi dom
um. verfic. fed iuxta pramilfa. vbi aliénât
Pu tcum idem fentire. S ed de his fatis. . ^
JNunc înucltigemus, Anamiilo feudo feudo amit-
expraferipta caufa denegationis,amittâ- tanmr
turadificia, &cateraqua vocamus vul- cia
acdiE
V 3
? 1
" 0
.. *• n- r i conitruda,
go mclioramenta. O^ua qualtio folet vt&cetera me
plurimum hac diffiniri diftinclionc, tamUoramenta.
in feudo quàm in emphy teufi: Au t illa ad
dominum reuertuntur ex tenore& forma
côcefsionis, vt quia finita fit linea maf
culinafcudatari/, vclemphyteuta, cuius
fauore erat concefsio fa«a:& hoc cafu ha
redesfeudatarij & cmphyteutaiftaadificia,melioramcnta,
& expenfas minime amittunt,
nec tranfeunt cum feudo in dominum:
ita vteis etiam Ikeat vti feudi rctentione,
donec earum rerum nomine eis
fatis faclum fit de huiufmodi impêfis.[cafus
eftinc.i.§. fi vaflallus:hic finit lex.deinde
confuetudo reg. Caterum, fi ex culpa
vaflalli ad dominum reuertatur feudû,
vt in cafu huius noftri§. abfoluti iuris eft
ca omnia prorfus cum fcudo amitti:cum
ctenimperditurprincipale, côfequenscft
& accellonum amitti.[in d.c.i.§. fi vailal*
lus.Bal.pcrl.2.C.dciu.emphyt.vbilateid
difputant Modern.in 7.not.ita Aluar.ôc
Prapof.in d.§. fi vaifallus. Bal. etiam in c.
Ec ii

3 93 TITVLVS
i.§.flquisderaenf.de contro. inueft. idem
in l. vit. ver.fedpone quod ifte emptor. C.
comm.de leg. Idem 8c poft eum cenfuere
Ang. Immo.8c moder.in l.ca*tera.§-Marcellus.dcleg.i.
Idem rurfus Bald.in auth.
excipitur. col.i.de bon.qualib. ôcinl. 2.
Ç. de rei vend.ôc Lin rem.§. tignum.adfi.
iï.cod.tit.]
Poftremo,vt femel finiam,quid ftatucdum
eft de aliis augmentis 5c accefsionibus
faclis in feudo : Qualis eft feruitus in
feudo acquifita.veliurifdictio.vel alluuio
aut quia etiâ vafTallus fubfeuda quadam
ante cômiffam fcloniam vniuiffet feudo
fuo principali? Antehuius queftionis diffolutioneminmodumcuiufdam
prauia
infpectionis pramittenda eft egregia Bal.
traditio.in c.i.^.fi quis de manfo.decôtro.
inueft. dicentes non omnc incrementum
partem feudi cenferi. Nam natura feudi
eft ficut natura agri limitati, 5c velutilacus
& ftagnum qua extenfïuum non recipiunt
augmcntum,eo quod terminos
fuoshabeâteertos & prafinitos.[l.Rutiliapolla.ff.decontrah.empt.jEthmitatio
quidem fuas extremitates cxclufiuas limitare
debet,fed non cxtenfiuc [Lin agris
Jimitatis. 5c 1. lacus & ftagnum.ff. de acq.
rci.dom.]vnde concludit Bal.ibidem feudum
limitatumius non habereaccrefeentia.
Ita quod fi vaffallus aliquod incrementum
feudo , fumptu vel induftria adieceritjid
totum ad eum pertinebit, nec
feudoreuerfo ex quacunque caufa,illud
augmétumad dominû reuertitur. Qjuod
tamen intelligc, 6k in hoc refoluitur quallio
noftra,fccundumdiftincf ionem c.i.§.
ex côtrario. deinueft. reb.alien. fac.videlicetaut
id quod eft additum perfefubfïftere
poteft, 5c id feudo non accrefeere dicendum
: aut per fefubfiftcre ncquit,vt
eft feruitus, 5c tum feudo omnino accrefeere
credendum eft. Vnde eo loco refert
Bal. fi vaffallus iuxta rem feudalem émit
aliam eiconiuncfam, eam noncenferi iure
feudi: quia per fe ftat. Nec fecundum
eum obftat 1. cum fundum. de lez- 2.6k
1. Scia.§.tyranna. de fun. inft. Siquidem
crat dominium vniforme, vnde taie augmentum
confiderari débet. Aut vt eft intrinfecum
quod per fenô ftat, vt caftrum
inçdificatum, 8c illud accedit feudo.Idem
de feruitutc acquifita ipfi feudo. Etideo
S E X T V S.
quia caftrum fine folo, 8c feruitus fine feu
do ftarc non poffunt, ideo caftrum 6k feruitus
feudo accrefcût,quia eiinfunt.Aut
vt eft extrinfecumaugmentum quod feilicet
per fe ftarc non poteft, 8c tum illud
non accrefeere dicemus. Quod autem ad
iurifdictionem pertinet, fi ea fuerit feudo
acquifita, controuertunt interpre. in cit.
§.contrario.acinuicem diffentiunt. Nam
eoloco Bal.affirmât iurifdictionem feudo
non accrefcerc,quia feudum 8c iurifdictio
nihil commune habent. Vnde fit vt
vnus territorium habere pofsit, 8c alius
iurifdictioné. Quam rem plenius examinauimus
s.defcud4.20.In contrariam tamen
iuere fententiam Moder. Mediol.eo
in loco. Quorum tamen côtrouerfiçmihi
rectein eum modum dirimi poffe videtur
hacadhibita diftinctionc. Aut iurifdictio
crat ciufdem domini à quo feudum pendcbat,8c
vafTallus in augmentum feudi
fui iurifdictionem abipfo domino acquifiuit
in feudo fuo : ita vt tam territorium
quàm iurifdictio illicoharens, in feudum
ab eodem domino tencantur. Qjuo calu
veram arbitrorfentétiam Prçpofiti.Aut
vero iurifdictio non erat domini ad quem
feudi proprictas pertineret, 8c tum Baldi
fententiam probo, exiftimantis iurifdictionem
in commiffum non cadere vna
cum feudo. Quam differcnriam fum latius
profecu tiis,in d.§.2o.s.de feud. Q_uod
autem pertinet ad fubfeuda vnita pnneipali
feudo,rem vno verbo concludendam
cenfeo:vt fi vnio fît femcîatqueirrcuocabiliterfacta,
vtquia poftquam vaffallus
fuo fubfeudo fuum,vt dicitur,domanium
fecit,illudque fubfeudum fuo principali
feudo vniuit,ac quod aiunt incorporauit,
è duobus vnum faciendo, ac fimul excolendo,8c
de vtroquefidem 8c homagium
domino fuofuperioripraftitit, tanquam
de vnico feudo:eo certc cafu vnicum cenfebitur
feudum : ac principali confifeato,
fubfeudum illi vnitum vnà veniet. Caterumfiantequam
homagium fuper vtroquepraftitifTetjVtiqueaccidifTetdenegatio,
8c fie ante perfectam vnionem, fecus
omnino dicendum exiftimo, argumento
eorum qua fuprà annotauimus,dc feudis.
§.penult.5c vlt.Et hac hactenus de feudalibus
obuétionibus fatis fuperquedictum
fit.

D E P R O F E S S I O
NIBVS ET CATALOGIS.
TITVLVS SEPTIMVS.
NVnc ad profcfsiones Se dinumerationcs tranfeundum eft : qua: res tam clara per fe
facilifque eft, vt non alio indigerc interpreteputem, quàm ipfa hac noftra confuetudine,quï
ita fe habet.
ARTICLE CENTDEVXIESME.
fgiQVAND aucun feigneur de fief reçoit fon vaflal en foy & hommage, ledict feigneur
féodal peult enioindreà fondict vaflal, qu'il baille par efeript fon adneu Se dénombrement
derheritage,duquelil eft entre en foy & hommage de luy, dedans qua
rante iours après enfuyuans. Au moyen de laquelle iniunction ledict vafTal eft tenu
de bailler à fondict feigneur de fief fondict adueu & dénombrement, dedans lefdictz
quarante iours.
§. P RI M V S.
(r^Qjiumpatronus vafTallumin fidem admittit,illiiuspoteftâfquc eft vaflallo indicendi,
vt feriptointra quadragefimum diem rerum clicntclarium,de quibus fidem exhibuit,profcfsionem
& catalogumedat.Cuiindictioniparêretenetur vaflallus.
ARTICLE CENTTROISIESME.
f^Item,& fi ledit vaflal eft défaillant de bailler fondit adueu & dénombrement dedans
ledict temps de quarante iou rs, ledicl: feigneur féodal peult faire faifir & mettre en fa
main ledict fief,& défendre à fondict vaiial tous exploietz.
§. SECVNDVS.
çfè Quod fi intra diem di&am iufsis iftis domini, vaflallus non paruerit, fas efto domino
manum fuam in feudum iniieiendi, vaflallôquc feudi vfu ac fruitioneinterdicendi.
ARTICLE C E N T Q^VAT RIE S M E.
f^Itcm, Se fi ledict vaflal n'eft receu en foy,ou qu'il euft faict fes offres par la manière
que cy deflus eft dicte, il fera tenu bailler fondict adueu & denom bremen t à fondict
feigneur, dedans quarante iours après l'inioncf ion à luy faietc, de ce faire par ledict
feigneur,&non plus toft.
§. T E R T IV S.
^Vaflallus in fidem non admiflus,qui tamen ad formulam praeferiptam iufta obtuliffet,ad
dicti fui catalogi Se profefsionis exhibitionem intra quadragefimum diem ab
indictionedominicanec anteadftringitur.
A R T I C L E C E N TCIN OBVIES ME.
f^Itcm,quc pardefault d'adueunon baillédedans lefdicfz quarante iours, ledict feigneur
teodalpeult faire faifir par authoritédeiuftice,tous les fruictz de l'héritage tenu
de luy en foy Se hommage,lefquelz il nefaict pas pourtant fiens: mais eft tenu de
les rcftitucràfon vafiaken luy rendant fondict adueu , & payant l'amende, qui eft de
quinze foiz tournois, Se les frais fur ce faietz.
Ec iij
599

:oo TITVLVS SEPTIMVS.
§. Q^VARTVS.
e$ Qjiod fi intra quadragefimum diem vafTallus indiftum catalogum domino minime
obtulcrit,ei ius cft,authore iudice.vniuerfos feudi fruftus prçhendcre,quos proptcrca
fibi non acquirct.fed vaffalli contumacia per catalogi pratftationem mulftarque fo
lidorum quindecim pcnfitationcm,atqueimpenfarum refufionem in eam rem faftarum,purgata,ei
reftituet.
ARTICLE CENTSIXIESME.
f^Item,quelcdiftadueu baillé par le vaffal à fon feigneur féodal, iceluy feigneur à delay
pour voir & vifiter lcdift adueu, pour le paffer ou contredire,qui eft de quarante
iours. A la fin duquel delay ledift feigneur féodal eft tenu de palier ou contredire lcdift
adueu. Autremétil fera tenu pourpaffé & receu comme bon & valable.Etpour
cefaire&fçauoir, fera tenu ledift vaffal comparoir à la fin dctdiftz quarante iours,
pardeuantfondift feigneur de fiefjou au lieu dont meultfondift fief.
§. Q^VINTVS.
Exhibita autem à vaffallo profcfsionc, dierum quadraginta dilatio domino adipfam
expungendam difeutiendamque conceditur. Ad cuius quidem dilationis terminum
, dominus vel admittere vel reiieere oblatam profcisionem adftnngitur.
Alioqui pro admiffa habebitur. Cuius reigratia ad horum quadragintadierum articulum
f e fiftere coram domino ,aut in loco feudi dominantis vallallus tenebitur.
ARTICLE CENTSEPTIESME.
efiltem, Se fi ledift feigneur féodal à la fin defdiftz quarante iours, veult contredire ou
debatreledift adueu, ledift vaffal aura main leuéc Scdeliurance defondift fief faifi,
enfembledesfruiftz d'iceluy. Etdemoureront les parties encaufe fur le cbntrcdift
dudift adueu, en la court du iuge ou ledift héritage cft fit ué Se afsis, Se auquel la congnoiffanceen
appartient.
§. SEXTVS.
f^jSi ad huius quadragenariae dilationis metam reiieere oblatum catalogum vel impugnare
malueritdominus,abeo emancipabiturfcudum,vailall6quefruêdum concedctunpendentenihilominus
lite fuper hac controuerfia, inter cos coramiudice, m
cuius territorio fitum eft feudum,cuiufquc ea de rc notio cft.
T fi, vt obiter praemonui,ifte
titulus vulgariter prafticis noftris
notus eft, tamé ne vfpiam
noftra dcfidereturopera,ingra
tiam ncotericorum placetnonnulla breuiterenarrarequœadfaciliorcm
illius expofitionem
pertinebunt. Sciant itaque
imprimis tirones noftri nondumin praxis
vocabulis fatis exercitati quid appellcmus
adueu. Audiui aliquando à
nonnullis ex curialibus prafticis, haud
vulgaris fane famx hominibus qui exiftimarent
nomen illud duftum effe à verbo
aduouerc. Verum non fatis pro explora
to habeoan compofitumilludreccptum
fit. Vtcumque fit per haeenomina
adueu, Se dénombrement; vniuerfa Gallia
noftra intelligit eam profcfsionc vaf-
falli de feripto domino reddcndam,qua Qu^o.
profitetur le eius vaffallum ratione feudi fefsio conti-
n e t e
îui quod ab eo in fidem Se homagium tenere
confitetur,ac vt dicitur recognofeit,
ratione illius fundi vel loci dominantis,
cum exprefsionefeu declarationc fingularum
rerum ad ipfum feudum pertinentium
fingulatim facienda. Primum nimirumapponituripfius
feudilocusfeu man
fio,domus,autcaftrum, cum eaarca quas
vt plurimum pro veftibulo eft, Gallicortem
appcllat: item Se horti caeterâque adiacentia
xdificia, quae omnia funt principale
loci forma: Deinde fitus, qui per parochiar
in qua fitum eft feudum, nominationem
declarari folet: Qjiantitas prçterca,
vtpotequotiugerum fit ille agerfeudalis,
item Se confinia, vtpotequibus vi-
débat.

ARTIC. CENTEESI
cinîs locis limitetur attingatquc.
Secundo , deferibitur fingulatim vniuerfum
, quod dicimus, domauium, id
eft, quod vulgo dicimus, id omne fundi
feu alius rei quodad manum fuam tcnct:
veluti fundi fationales , pafcualcs,
vincarijjhortcnfes, ftagna, pifearia, filuae
non ceduae feu foreflae, filuae ceduae quas
taiilias appcllamus,garcnna*,gruariae, &
grahariae ideft viuaria quibus locis fera:
vel pifecs caufa euftodiae ac ameenitatis
gratia includuntur, & caetera id genus,
qua:quantitate,fitu,& confinibusdeclararidebent.
Tertio,dcfcribuntur annui aut mêftrui
reddituSjfiucfint perpetui, fiuetcporales
ad ipfum feudum pertinétes, ad quos pridem
aliqua portio feudiin emphyteufim
vel per contractum ccnfualcm,vel libellarium,
aut aliâs per ipfos vaifallos ad penfîonem
perpetuam vel temporariam prçftandam
concéda eft.
Qjjarto, folêt & fubfcuda deferibi quç
abipfo vafTallo in feudum immédiate tenent
ur.
Qjuinto, cenfus abipfo feudo dependetes,
de quibus agitur in ^pximo titulo.
Poftremo.terragia, feruitutcs perfonalcs
& praedialcs. alia praeterea iura incorporalia,
quae adipfos vaffallos ratione fui
feudi pertinent, fit in hac quidem deferiptione
admonendi funt pracficiin huiufmodi
dinumeramentis, fingulas fpecics
feu, vt vulgo dicitur, pertinentias,nominatim
defenbendas elfe. Nam fîgenerali
appellatione de pertinentiis mentioncm
fcceris,nonvenientiftafpecialia,quae nuper
enumerauimus. Nam [vtegregie docet
Innoc. quem & omnes fequûtur in c.
cum adfedem.extra.de reftit.fpoliat.Spe
cul.tit.de Ioc.§.nûcaliqua.vcrf./8. Se Old.
con.ic>4.vifopriuilegio.] Caftrum à iure
pertinêtias limitatas non habet, nifi quatenus
ab hominibus vel à confuetudine
hoc praefinitum conccfTûmq; fit.Illa quip
pefolumintelligunturfeudalia, quaeper
dominû feudi probâtur fuiffede iunbus
Se pertinentiis caftri in feudum conccfTa,
vel ea vaffallum tenuiffeiure feudi. Cete-
R
« omnes ra verô omnia allodialia praefumuntur.
f
'»ncas,iibe- Rcsquipppe omnes fui natura hbcre,frâ-
t, S
»r od
- a
car.acimmunesab omni feruituteconiiciuntur,
nifi de contrario probatiombus
confier.[Ioan.Andr.ôc alij poft cum.in c.
nimis.cxtra.dciurciur.ck in c. vlt.in verb.
refpondcre.extra,.dciudic.&probatur€X
MVSSEPTIMVS. -401
c.*.vbi id annotât Bald.fi de feu.fuc. con,,.
trou.int.dominum &agna. &inc.i.iuncfa
gl.2.decontrou.int.dom.& vaffal. Vide
Ioan. And.in addit.ad Spec.tit.de feud.
§. quoniam fuper. verficul. ai.in verb.ccffantc.ôc
Bald.in l.libcrtas. ff.de ftat.homi.
Q^uod not. Alex.confil.//. profpectis his.
col.io.vcrfic.circaahuddubium.]
Harc itaque omnia fuo ordinc fingulatim
à vaffallo in fuo catalogo deferibi debcnt.E
t huius quidem catalogi duplex fo
lct conficiinftrumêtum : vnum nimirum
quod vaffallus tradit domino. Alteruin,
quod ille fibi retincre folet. Qjiarc autem
domino prçftetur,colligere licet ex c.longinquitate.i2.quatft.2.Nimirû
quoddiu- Quare alteturni
temporis longinquitate faepe acci- rw»excata-
dat,vtnon patcat onginisconditio.vnde^ 15
^^'"
vtinquitillic tex.decrctum eft.vtprofcf- dutalit.
fionem fuam liberti ecclefiae debcant faccrc,qua
profiteantur fe effe ccclefiç libcrtos,
& obfequium domini nô deferturos.
At duplex catalogi inftrumentum ideo
fit vt nofeat dominus quid ab eo in feudû
tencatur: vt quando contigerit illud vendi,quintum
& fubquintum nûmum fuo
iure tollat.vel rachatum fi ex alia caufa alienabitur.Item
Se vnde vaffallum expul
furus fit,in cafibusnegationis,felonia:,vcl
culpae com miffae, quas ob caufas feudum
incommilfum cadereoflcdimus. Deniq;
quid ad eum finito feudo reuertatur. [De
quibus fingulis,fuis locis fuprà vidimus,
in tit.proximo.Bald.conf. 22/. Qjuarflio
eft de terra.lib.i. vbiallcgatglof.ini. fiin
rc.ff.de rei vcd. vbi Ang.] Vaffallus enim
qui pofsidetjteneturfcirevires cxqualitatem
fui patrimonij : nimirum quod fuum
cft,idcltalaudiale:& quodalicnum,id fcî
licet quod in feudum, vel emphyteufim
tenet,acrccognofcit.[l.quifquis.C.dcrcf.
vendit.] Item cum preftat fidelitatem fer»
uitia ôccanonë confiteri tcnetur,vt nos in
proxima quaeftione explicabimus. Qjio
fit, vtnifideclaret,in dolo effepraefumatur
fecundum Iacob.à S.Gerg.in fuo trac,
feud.in gl.diclique vaffalli.col.6. Ex parteautem
vaifalliindubiam fidem facit cô
tra dominum eiûfque haercdcs,etiam qualemcunque
contra alios. Et his de caufis
duplex adnumeramcnti inftrumentum
fiât vnum domino, Sealterum vaffallo.
Qjiod & iurcinapochis receptûcifecon
ftat.[1.plures apochis.C.dcfid.inft. vbi no
minatim Ang.fubfin.] Hincconiicerelicet
cautclâ apprimè vaifalio neceifariam.

4oi TITVLVS
ctfi in regno Prancisc vulgatifsimam,cum
ille nimirum domino fuum offert catalogum,curare
cum oportet à notario fub
ipfum catalogum, à tergo illius, oblationem
ac receptionem fenbi, fi ita cueneritr
vt dominus recipiat. Qjuod fi quadraginta
dierum dilationem poftulauerit, idem
ita vt factum eft deferibi procuret,nempe
catalogum oblatum, aepetitam à domino
dilationem. Et cum ille poft quadraginta
dies ad dominum reuerfus fucrit,
dcfcribëdum quoque curetferediiffe , &
catalogû admiffum fuifle, fiquidem receptus
fuerit:aut domini taciturnitatem.fi
vtiquetacuerit. Nam co cafu conftat domino
tacentenec reeufationis caufas exprimente,catalogum
riteoblatum pro rcceptohaberi,
distante hac noftra confuetudine.
Cui etiam conuenit vulga illa iuris
reg.qui taect, confondre videtur. Ca?terum
fi ifta eum in modum facta non fue
rint, nulla prorfus fidcscatalogo habebitur.
Quod eft apprime annotandû.Comperias
enim mille catalogos,his quç fupra
diximus non obfcruatis,viribus cornière
acnullos declarari.
Scd quarramus an circunferipta confuetudine
vaflallus ad huius catalogi praeftationem
teneaturdciurejEt tradit Bald.in
l.ficut datâ.C.dc lib.cau.ôc Ioan.de Plat,
poil gl. in 1.2. in ver. iurata.C. quando ÔC
quib.quart.pars.lib. 10. vaflallum tencri
fuoetiam iuramëto indicaredominofeudtim
ob quod feruitutem pra»ltat,quiafe
fatetur vaflallû. 8c propterea generalcm
concefsionem feudi fpecialiter declararc
teneri. [arg.l.certum.ff.dcconfef.in pr.ôc
inauth. de mandat. princ.$.cogis.col.6.L
forma cenfus.ff.decenf.ôc l.ficut.ff.defcruit.]
Alias contra formam fideîitatis facit
cum non apqrit domino fines ac limites
fui feudi. Non equidem diffiteor fi quis
vaflallum fenegaret ad ea minime aftringi.
E t ficdifferenda?i:atio redditurmanifefta
inter eum qui fe rei proprictatem ha
bere contendit, ôc eum qui in re aliéna habere
titulum côtendit. [Cuius reipraxim
refert Bal.in l.ceflante.C.quom. ôcqUando
iud.ôc Iaf.in praelud. fcud.col.i/. nurh.
/i.ôc Decy.con.6i.Ôc pro tenuifacultate.
Et ex his Bartol. exphcâdus eft in l.cogi.
C.de pct.harred.quo fpectat Gui.pap. fin.
029.Ôc Boher.in^.i2.dcfeu.eôfuc.Bitur.]
£t quid , fi huic domini iniunclioni
Vaflallus obfequi reeufet, qua pœna domino
tenebitur J £ t non immento vifum.
S E P T I M V S.
cft eum à feudo expellcndum [fecundum
Ang. in 1. fi in rem. de rei vend. ] quod
intcllige fecundum vniucrfas confuetudines
regni, àprœfend vfu rei, non à toto
vfu feu proprietateipfius feudi. Nam
vt patet ex contextu, faifiuntur, pignoratif,
ôcfcqueftranturfructus, donec parucrit
vaffallus, ôc catalogû obtulcrit, ôc
pœnâ à côfuetudine ad quindecim folidos
taxatam,ôc expenfas faifina? refuderit.
Scd cuius expenfis debeat fieri duplex
catalogus ille ? £t licet ad vtriufque commodum
ôc vtilitatem fiât duplicatio catalogi,
quia tamen incumbit necefsitas
vaflallo illum exhibendi, id fuis expenfis
fieri cenfeo. [arg. not. in cl. caufam.in pr.
deelect.iuncta gl.in ver.porrcclo.]
Nunc videamus dceffeetu ipfius cata- Decffea tt
logirite ôc in forma débita ac authentica
oblati,ôc à domino recepti, vel intra tempus
àconfuetudineinid prarfixum minimcimpugnatijfeu
non contradictiîE t hîc
diftinguendum ita autumo. Aut qua?ritur
fimpliciter de facto non au tem de effectu
actus gefti: videlicet quod Titius fidem
Ôc homagium iurauit Scmpronio,ôc
profeflus eft fe in feudum ab co tencre res
in catalogo deferiptas. Et hoc quidem cafu
ille catalogus fidem facict quoad omnes,
ad probandum factumillud; Atnon
effectum illius facti, vt colligitur ex his
qua? traditBart.ini.2.Cdecdcnd. ôc inl.
cum litemortua.ff.iud.fol. cui omnes fub
feribunt fecundû Alex.in addit.in 6.concluf.
Qjiod autem ad effectum pertinct
fub diftingue etiam : quia fi dominus femel
catalogum admiferit, fiuc expreflc,
fiue tacitc,iuxta ea qua: harum confuetudinum
contextu declarantur, proculdubiavim
côtractus inter eum ôc vaflallum
catalogus obdnet, Ôc ficis vtriqucînferuit
quantum ad probadonem hdcmque
fâciendam inter eos, eorûmquc haeredes,
tam quoad difpofita quàm enuntiatain
co,non fccus^ atquc inftrumentumcontractus
inter eos initi[perl.optimam. ôc
quçco loco tradunt interp.C.de contrah.
ôc commit, ftipul.fa.l. cenfualis ptofefsio.
C.de donat.vbi Bal.in vcr.dominio.J
Sed quod dicimus iftam profefsionem
factam à vaflallo, nocerreius fuccefloribus,
videtur admodum pugnarcenm decifione
Bald.ôc Saly.inl.tranfactione.C.
de tranfact. vbi argumëto illius legis concludulit,quod
licet quis fepro vallalloergâ
aliqucm gerat, cumqj dominumagno-
c a w l o
8 u

ARTICVLVS C E N T E S
fcat, hoc filiis fuaequcpoileritati nuilum
praeiudicium gencrare: nifi ôc illi eandem
quoquefaciantrecognitionem. In quam
rem facit L3.vcr.matn igitur.ff.dciureiu.
Ac certe corum decifio intclligenda eft,
iuxta ea iura quae in illius côfirmationem
adducuntur: vt nimirum ifta vaflalliprofefsio
à pâtre fafta, filiis quod ad ftatum
perfonae attinet, minime noceat.fed nec
ipfî profîtcnti nifi illa aliis adminicuiis ad
vcritatcm lucide oftendendam eo adiuuetur
quodadmilfum eft ratione ingcntis
acgrauisprariudicij,quodillinccontin
gcrennimirumex libertatismutationein
aliquam fcruilemconditionem.£1.interrogatam.C
.delib.cauf. fac.l.jubemus vbi
gl.C.eod.ôcl.cum fcimus.de agric.ôc ccf]
Caeterum.quod ad valïallumpertinct,
notifsimi iuris eft quod cû dominus hune
oblatû acceptauerit catalogum,eam hanc
vim habere,vt res in co contëtas ac deferiptas
contra dominum oftendat ad vaffallum
pertinere, quoad vtile dominium, ôc
non ad patronum.[l. quaequifquc. vbiid
annotât Bart.ff.de acquir.rer. dom. ôc ille
rurfus in Lrura.deomn.ag.dcfcr.lib.il.Fa
cit quod decidit Bal.in cit.l.cenfualis profefsio.quem
Ôcfequitur Alex. con. io.vifo
proccifu.volu.4.] Qjiod autem ad extraneospertinet,
vulgatifsimiiuris eft, rc
inter aliosactam aliis minimepraeiudicarc.[titul.C.res
int.al.act.ôc l.fxpe.ff.dc re.
iud.] Ita nec ifte catalogus qui fit,inter pa
tronum ôc clientem tantum fieri intclligitur.
Vnde aliis praeiudicarc non débet,
[l.fi vnus.§. ante omnia.ff. de padt. ôc quae
eo loco not. moder. McdioL] Qjiibus ôc
illud addc,ipfum catalogû fidem non plcnam
facerepro domino cui editus eft, aduerfus
eos qui fe dominos direct os contra
illum contendunt. Nec ius illud patronatus
feu dirceti dominij pleneacidonee omnino
probari, ex fola côfefsione vaffalli
inueftiti,in praeiudicium tcrtij.[teltc Arc.
in l.rem quaenobis. in 3.C0I. ff.de acq. poffcf.]
Quaetaméintclligito quoad plcnam
probationem dominij, fiue dirceti ex parte
domini,fiuc vtilis ex parte vaffalli. Nëpe
licet ea chartula catalogum continens,
plenc non probet dominiû inter alias perfonas,quàm
inter dominum ôc vaffallum,
ficuti nec libri cenfuales. [P ont. con.i 27.
pofito quod domum.Jprobat tamen praefumptiue
quoad alios: ita vt dominus in
patronum per illum catalogum recognitus,praefumaturpatronus:
ôcis quiillum
IMVSSE PTIMVS. 403
edidit, vaffallus.i. vtilis dominus. [ d. 1.
cenfualis profefsio.ôc extat decif. Bart.ôc
ibi Alex.ltem moder. Mediol.in d.l.decë.
de verb.oblig.] Qjuibus adde quae referût
Bal.Salic.ôc plenius Paul.Caftr. iii LScriniarios.
C .de tell, milit.qui docerc videntur
hanc praefumptionçm directi dominij
pro domino, Ôc vtilis pro vaflallo, tranfferrconusprobandiinaduerfarium.[probatur
ex 1. vit. ôc quae co loco refert Bart.
ôc alij.de pred.nauicul.lib.il.C.Et ita nominatim
Alex-in addit. ad Bart. in d.Lrura.C.de
omn.ag.defer.eod.lib.]
fln§.i.
EX prima huius tit.conftitutione anno
tan dum eft catalogi traditioncm,
licet ex naturalibus feudi cenfeatur, tamen
ad illius praellationem feu editionem
minime vaffallum aftringi,nifi poft interpellationem
légitime à domino facfam.
Et ita res fe habet regulariter in omnibus
que funt de natura contracf us:cuiufmodi
cil cuictio, ad quam vtique conftat praecifc
non obligari venditorem, nifi ôc denûi.
tiatus fuerit, ôc légitime ab emptorc interpellatus.
[l.authore laudato.cum l.feq.
C.deeuicT:.]
. Caeterum, quia hic conftitutû eft poft- Aguotemquam
à domino fuerit vaflallo denuntia- porecutrant
tum ôc indictum, vt catalogum illi cxhi- •) quadra^in
beat,eiindiefîoni paredum clic intra qua- " x^j
draginta dies,non eritextra rem nouilfe à bendum caquo
tempore incipiat illud fpatium qua- talogum.
draginta dierum currere, an lclhcet comprehendantur
dies indicfionis ôc oblationis
neene ? E t huic perfimilcm difficultatem
non faneleuem tractarunt Doct. in 1.
i.ff.fi quis caut.Etco quidem loco tâdcm
affirmant minimecomputari. [Bar.Ang.
Alb.Salic.Paul.ôc P ont.poftglo.ibidcm.
Spcc.tit.de citat.^.vifo.vcrf.item nota.Io.
And.poft Hoftien.in c.folent. de fent.excommunic.in
6.1mm. Anchar. ôc Gemy.
in c.frequens.eo.lib.] Et hanc opinionem
in fupremis curiis obfcruarifolitam teftatur
Alb.in cit.l.i.Ôc Bald.inl.eos. finautem.ver.nota
quod dies termini.C. deappcllat.adfirmat
eam effe à confuetudinc
receptâ. Sic Guid. Pap. in decif. Delph.q.
270. An dies. ôc Gemy.incit.c. frequeus.
Vcruntamen in contrariam iuit fententiam
Specul.fibiparum conftansin tit.de
appel.par.2.§.reftat.vcr.fednunquiddies.
illo loco exillimans primam diem ctiani
- Ff

Hincfaifinâ
404 TITVLVS
computari.Idem fenferc Bal. Alex.& Iaf.
incit.l.i.idemBal.Imm.Abb.Prep.Mcd.
ôc Deci.inc.fuper.cxtra.deappcl.ôc Rot.
decif.208.oc alij permultiinterprètes eam
funt fecuti fcntentiam.quos congefsimus
'/.de rctract.in ver. intra. ôc ver. ex die v bi
offendimus hanc vltimam fententiam vti
receptiorem ita ôc veriorem cenferi. Sed
nihil vel parum ad rem propofitâ nec ha*c
nec illa mihi facere vidêtur.Nam iftis omnibus
fcntentiis dedilatione iudiciali difputatur.
nos vero dclegali agimus,vt pote
hac noftra confuetudine préfixa. Qjiarcin
alia m fententiam qua* fit propoiito
accommodatior,nobis cftabeundum. vt
primus nimirum dies quo dominus vaffallo
indicit vt intra quadraginta dierum
fpatium habeatilli catalogû edere, in eam
vtiq; dilationem computetur: qui tamen
emomento ad momentum minime currat.ita
vt ille iniunctionis quacunque hora
facta fit,pro vno die computetur. [tex.
opt.inl. i. j.fi mulier. ff.delib.ag. vbiita
fentiunt Iacob.de Aret.ôc Alb. Qjuod ôc
procedere aiunt in compromifsis ôeftatutis.
Qjiodetiam refert Bal.inl.fi duobus.
§.fcd ii quis.C.comm.deleg. eft ôc text.in
Li.^.biduum.ibi: ftatim ex dic.ff. quando
appel.fit.Eft ôc tex.in Lin vfucapionibus.
• cum Lfcq.ff.de vfuca. Facit Lin omnibus,
in princ.dediuerf.Ôc temp.pra*fcript.]
fin $.2-
," ? f7 X A. §. S.a.i 2.annotandum eft faifinam ob ca
ob cauIoj>u W . m non editum domino lucrum
iionprseftitum
non in- fructuum
i-/talogU
non prarftare: vnde illa eft tandiiccrducru
t u m velut quardam prohibitio vfus rci ad
iruchium.
1
1
r
.
tempus, quoulqucniiTiirum parueritlcgi
feudi. qua* eft vt indiclus catalogus pra:ftctur.Et
ea vtique e(l regularis natura.ac
vis mifsionis in poffefsionê, qua* licet aduerfarium
contumacem puniat in priuatione
vfus rei, non tamen in emolumento
SEP TIMVS.
frucf uum, cum conftetpurgata côtumacia
ôc refufisimpefis, cum rem cum omni
fua caufa ex accefsione recuperarc. [Spcc.
in tit.de pr.Ôc fcc.dec.ç.rcftat.verf.hoe autem
notandum. ôc in §.iam de effecf u.ver.
miffus.Bart. ôc ca*tcri legif. in 1. fi finita.§.
Iulianus.ôc in LFulcinius.ff.de dam. infe.
C anon. in tit.de co qui mittitur in poffef.
reifcru.cau.]
fin §.3.
EX hoc §. probatur iniundf ionem feu
intcrpellationcm pracederc debere,
obhgationem cxecutiuam ad catalogum
edendum, fiue vaffallus in fidem cxprellc
fiue tacite admilfus fuerit. E t feiedum eft
eam interpellationem fieri his omnino
modis quibus feudum faiiïri poteft, cum
déficit fides ex parte domini. De quibus
latc s.de feud.§.f. cum tribus fcq. Nec alia
exquirerc argumenta neceffceft, cum fit
quaftio defeudo, qua*ncciurcfeudorum
nec iure cômuni definita inuenitur. Ideo
procedendum eft à fimili côfuetudine ad
fimilem.pcrea qua* in hâc rem Lue cumulât
Iaf.in l.de quibus.ff.de leg.
fin*./.
HIcannotandum eft cum catalogum
etfi per plurcs annos à domino rctincatur,tamen
pro receptonô haberi, donec
fuperca re fuerit à vaffallo interpellatus.Atfecus
obtinetinfideofferenda.Nâ
in rem prafentem eo cafu fieri debct.vt in
§.9. s. de feud. Et quod hîc dicitur finitis
quadraginta diebus vaffallum teneri adiré
dominum, vt feiat vclitne ille catalogum
oblatû recipercan reeufare : id quidem
non intellighur quodfiid non feccnt,
nô pofsit poflea fuper ca re dominum
intcrpellare. Poteft enim poftca quoeunque
in loco, modo oportuno interpellare.

D E C E N S Ï B V S
ET OBVENTIONIBVS
CENSVALIBVS.
TITVLVS OCTAVVS.
Ifïs atque cnarratis his quaead
feudorû materiâ pertinerc videbantur,confequcns
eft vtdi-'
fpiciamus de cenfibus. Tituli
infcriptio (quam rubricam vocant)duas
continetpartes.In prima deiurecenfus agetur.
Nimirum quid, ac quale fit cenfus:
de quibus tra&atur à primo §. vfqucadoftauum.In
altéra vero parte de obuentionibuscenfualibusagitur
: ôc hanc partem
fere abfoluimus s. tit. deiur.dominic. fub
proœmium.ck in §.2.5c duob.feq.Sed que
ad hune titulum fpcclant,breuiisimcrepe
tenda funt. Cenfus igitur principialiquâdo
praeftatur in recognitionem fupremae
iurifdittionis &poteftatis,quaminfubdi
tos habet. De qua fpecie hoc titulo minime
tractatur,fed de co habetur mentio, in
c.omnis anima.extr.de cenf.vbitributum
appellatur.ôc apudBart.in l.i.§.i.depubl.
ôcvectigal. Qj.iem quidem cêfum de iure
communi aduerfum pnncipem prarferibi
non pofleconftat, vt pleneoftendi ind.$.
a.s. deiur. dominic. Altéra eft cenfus fpecies,
qua pendi folet vnicuiquepriuato,
vel ecclefia;, vel ciuitati, aliiuc domino infcriori.E
t hçc rurfus fu bdiuidi poteft.ffecundumBarto.Imm.ôc
alios.incit.l.i.§.i.
clepublic.& ve&ig.ôc glof.inc.in caufis.§.
vaflalli. in ver. perfoluerc fictum. depaft.
conft.] Quidam etcnim cenfus qui nomine
libelli praeftatur rationecontra&uscen
f ualis, qui proprie dicitur, quando concé­
40;
dons rem aliquam in cenfum, emne iiis m
eum cui conccdit,transfcrr,hoc acto (olû,
quodcertum quidfVt ita dicam)nomine
cenfuspendatur.Cuius vtiqueeaeft natu
ra vt dircélum fimulatqj vtiledominium
in accipientem transfcratur.fola tantummodo
domino retenta penfione.E tin huiusfolutionis
ceflatione nunquamfuturum
eft, vt res concéda in cornrniffum cadat.[tex.fing.iunfta
glo.in cit.c. conftitutus.de
relig.domi.Fab. in §.adco.inftit.dé
loca.] Altéra porro fpecies cenfus eft quae
nominepropriae rei, vel exconfuetudine
honoris, vel ratione directi dominij quod
fibiconcedensreferuauit,penditur. Etié
quidem cenfus tranfit in fpecicm contractus
aliam à contractu cenïuali qui in iure
communi habetur. Etquoniam plaerique
exiftimaucrunr eum tranfire in contractu
empbyteuticum.[vtteftaturgl.fmm.
6c Abb.ind.c.conftitutus. Bart. 6c 1mm.
in d.l.i.§.i.dcpubli. ] fuper ea re emanauit
recens confuetudo, quae habetur infrà de
emphyteufî , qua; iftam tranfitionem iri
emphyteufim denegat, verum illi nouant
formâattribuit. de qua re nos latius mox
vifuri furnus. Vnde duo potifsimum rémanent
de veteris cenfus figura,nimirura
ipfa(vt ita dicam^impraefcnbilitas^e qua
nos vberiusdifputauimus s.deiure dominical.ôcfolutio
laudimiarum.vtj.eod.j.
8.5c feq.Hucfpeétant quae I0an.Fab.1n d.
Ç.adeo.inft.loc.
ARTICLE CENTHVICTIESME.
t$Toutes cenfiues doiuent cftre inféodées 8c aduouées cftrc tenues en foy 5c hommage
d'aucun feigneur : finon qu'elles fu Aient amorties, ou données par le prince ou autre
feigneur,auxquelz ladictecenfiueaapartcnu.
N
f P RI M V S*
Qjuofcunque cenfus infetidatos efle, atque in fidem achommagium abaliquo do.,
mino teneri necefle eft : nifi id principis indulgëtia fpecialiter remiflum fit.vel id immunitatisius,ex
illius àquotenebantur, libéra voluntate fit concefliim.
Os quç hue pertinent fcripfimus in §.i.s.deiur.domin.vbi in fumma docemus nulla
eue bona apud Gallos allodialia: nifi fint vt vulgo dicimus amortizata.
Ff i;

4o6 TITVLVS OCTAVVS;
ARTICLE CENTNEVFIESME.
«$Ou bailliage de Blois y a deux manières de cens : dont les vns fe payent à tour nommé,
ôc les autres font à quefte.Eten y a aucuns qui font à cher pris en vêtes Ôc rcliefz:
ainfi que déclaré fera cy après.
§. S E C V N D V S.
f$In prouincia hac noftra Blcfcnfi duae funt ccnfuum fpccics:horum quippe alij ftatuta
die,alij temporeinterpellationis foluuntur. E t horum quidem alij ad charû (quod
dicitur) pretium in laudimiis Ôc rcleuamentis, alij ad releuamenta cenfuiparia vt infra
declarabitur.
Vm huius §. publicationi, ego
rcipub. Blefcnfis patronus intercifem,ne
is in publicam pernicié
introduceretur diu multumque
reftiti. Ac in noftrae oppofitionis
caufas adducebamimprimis huius cenfus
confuctudinarij eam effe naturam, vt rcferuationem
dirceti dominij in re cenfuali
quoad directum dominum,ôcin accipientem
vtilis dominij trâflationem cum
folutione cenfus feu canonis côuenti tantum
importaret. [ Iuxta ea quae refert gl.
in c. conftitutus. extra, de relig. dom. ôc
Bart. in cit. 1.1. §. i. de publica. ôc vectig.]
adducebam ôc alia multa quae fub rub.adnotauimus.
Porro iure hocnoftro municipali,
ôc ex confuetudine pene generali
vniucrfç Gallia; praemiua,hoc vnum tantum
importabat, videlicet laudimiarum
penfitationcm.Cuius quidem vfus memi
nit Fab.in §.adeo.init. loca. At quôd cenfus
huiufmodi releuamenta ratione mutationis
per mortem ccfuarij importaret,
hoc non folum iure ciuili,canonico,atque
feudali plane incognitum erat, fed ne
audita quidem fueratvnquam eeclefiafticorumimprobitas,qui
honeftatis parum
memorcs fibi ius elfe contendebant ad
fingulorum cenfuariorum obitus,duodecimam
valoris rei cenfualis corradcndi.ôc
quo nouum auaritie genus magis detefteris,
non folum huic illicite exactioniinhiantes
contenti crant cenfus folutione,
iuxta valorem ac aeftimationem rei cuius
directum dominium apud eos rcmâferat,
quo metiendus fane fuit cenfus : fed ôc ad
emponemata feu (quod dicitur")melioramenta.quae
cenfuarij ipfi fu a arte ac induftria
ad vrbis ornatum Ôc elegantiam fecerât.hoc
fuum.fi diis placet.aequifsimum
ius,immo impuram auaritiae labem protrahebant.
De qua liberius cgoprolocutus
citabam tex. in 1. in his quae nauicularij.
de praed.nauicul. lib. n. C. ôc quae eo
loco referunt Bart. Luc. depcn. 8c loan.
de Pla. vbi cafus eft clegans, quod fi quis
aream vel fundum vectigalem émit, «Se ibi
fumptuofum edificiû in vrbis ornamentû
adieccrit,non débet haec ftructura ( quam
magnificentiam illicimperatorappellat)
improbam licitationem aeftimationis accipere:fed
vetuftam loci fpeciem,non cultushodierni,quiperinduftriam
animofi
hominis accefsit,in çftimationependendi
vcctigalis côfiderari. Hinc colligit L ucas
à penna mémorandum illud argumétum
aduerfusauarum ecclcfiafticorum homi
num genus,qui poftquam rem modici va
loris vt pote ruinofum vel iam vetuftate
collapfum aedificium alienaucrint, cum
illa eft fumptu alieno cffectaprxtiofior,
vel refecta renouataque, ftatim illi rei a-
lienae perpetuo inhiantes allegant ecclefiam
mire deceptam quae tam vili pretio
rem tantifactam alicnaueritùta vt perpetuo
habeant pro armis, ecclefiae fauorcm,
quo fuam tutifsimé deffendantaeprartegâtauaritiam,
velimpurégefta exeufent.
Et in eandem fententiam Paul.Caft.con.
aôo.notâdum eft quod ante dictus abbas.
obiieit illam conftitutionem, citàns ille
etiam 1.2.deloc.pra;d.ciuiLlib.ii.C.vbiôc
Bart.Similis tex.etiam in l.vlt.C.dc aliuuion.Scpalud.quo
tex.exprcffedcciditur
pro augmento, fumptu ôc follicitudine
polfelforis rei cenfualis facto, non elfe
exigendum,nccaugédumccnfum. Qjio
loco ôcBaldusfimih exclamationeinuehit
contra miferos acauaros praelatos vbiuis
locorum fuam exercentes per fas
nefâfque auaritiam: qui quantitatem ôc
vtilitatem cenfus prardij in emphyteufimvcl
cenfum dato, ôc poltmodum cura
atque induftria expenfifquc polfelforis
aucti,acmelioriscffecti,augere quoque
volunt. P rsterea in eandem rem laudabam
tcx.fing.in l.fi quis authoritate.de
omn.agr.dcfer.lib.i i.C .per quam l.ac feq.
Tuantvr
praeUti qui
rem rumo.
(ita ahenaa.
tei eandem
refectam alie
noiuinpni
redimcrc CE.
clc&e prscextu
précis,
rant.

ARTICVLVS C E N*T ESIMVSNONVS. 407
Bart.poft gl.in 1. damni.i. §. fi is qui. ff. de
dam.infcc. dccidit eum qui debebat feruitutcm
hofpitio excipiendi quinquc hommes
in domo, eam fi poftea vaftiori ac
amplioriardificio extruxerit, ita vt iam
capax fit plures excipiédi,non tamen graniorifcruitute
onerarieûconuenit.Qjjia
illud adificij augmentum,non à fortuna,
fed àfumptu & la bore eius qui feruitutem
débet, prouenit. Vnde in aftimanda
huiufmodi feruitute qualitatem & valorem
rei mctirioportct iuxta catempora
quibus illa côftitutafuit.[l.Rutilia Polla
& l.in lege.ff.de contrah.empt.l. non modus.C.
de fcruitut. ôc 1. nam Ôc feruus.§. fi
viuo.ff.de neg. gefr.
Infupcr ôc adcôuincendam noflrorum
ecclefiaflicorum illicitam extorfioncm,
allcgabam hoc affertum fuum ius,cx vi
confuctudinis exigi licite non pofTc.nec
Vtique illud aliquo modo in confuetudincm
cadere. Ideo in exemplaria harum
confuctudinum minime rcdigendum: &
fi iam fcriptum foret.planc abrogandu m,
ac funditus delêdum ccnfui, pluribusque
rerum argumétis fuaderc tentaui.Primo,
quod ius illud quod prxtcndebant ipfi,
plane infuportabilc,iniquum, odiofum
effedocebam, atquc exorbitans ab vfuge
ncrali totius regni Francis in quo nullus
huius naturacéfusrcpcritur.Qjiod fi dernus
aduerfarios aliquâdo ita cxegifTc, nô
tamen proptercatrahedum id eft adeonfcquentiam
ôc legis formam.c.crit autem
lcx.diftind. i.ibi. fecundum naturam Ôc
confuetudincm patrie.ôc ibi.nullo priuatocommodofcdprocommuniciuiumvtilitate
conferipta. Vnde vfum iftum in
hac fola vrbe noftra ac nonnullis ôc vieillis
vicis illi adiacentibus rcceptum,in cateris
autem oppidis,qua numéro funt décernée
parochiis trcccntis,plane incognitum,
penitus reiieiendum effeneciusappellandum,cum
à bono ôc aquo maxime
abhorreat:quin potius,ius quoddam verfutumfj.ita
pudor.C.deadult.] ôciusiniqu
um [ inll.de leg. agna. fuccef.J. media. ]
aut ius velut ftrangulatiuum[l.i.dc prad.
dccur.lib.io.C.]Vndecum contra publicam
vtilitatcmtendatiuriqueac aquitati
rcpugnct,non eft neque diredo neque ex
occafionc extendendum [ 1. cum quidem.
ff.de lib.Ôc poft.ôc l.quod contra ratione.
ff.de leg.]
Id etiam pro reg. allegaui, praftationes
alicuiuscxtraordmarij muneri»,àpriua-
tis particularibufque perfonis agnitas,
nonfufficercad probandum onus impofitum
generalitcr in ciuitatem feu vniucrfum
terrkoriurmvcrum requiri vniuerforumciuium
praftationem, ôefiegeneralcm,
vt totius aut certe maioris partis con
fenfu confirmetur,cum conftetex fado
alieno côtra iuris rationem neminemobli
gari.fj.inconccdendo.ocl.fi autem plures.
ff.de aq.plu.arc.ocl.viuis.de fer.ruft.pred.J
Eteacft viua inçonfuctudinis probationc
ratio, quod feilicet induci non pofsit,
necindudaprobari, ex fado vclpraftationepartitularifeufingularumpcrfonârum,
fed ex his duntaxat qua piiblicc fada
approbata ôcobferuata funt.[t.dequibus.ff.de
lcgl.ea qua.eod.tit.jné hoc modo
captata confuctudinis occafio adiniquum
trahatur compcndium.fi. vlt.C. de
vfuc.text.in auth.de trien. ôt femif.§.prohibemus.]
néueindeiniuriarumnafeatur
occafio, vnde iura nafcuhtur.fl.meminerint.
C. vnde vii j Ex quibus iure bptimo
refiftebam ne hac iniuriofa atque îlhcita
exadio in côfuctudinem verterctur. Mirabar
intérim iftos noftros clcricos nihil
aliud pro fui iuris defehfione in médium
propofuiffe, pratcrquàm fimplicé vfum:
quod ita nimirumgauderc, vtaiunt,confucuiffent.Sedcumcocafuagereturdeeo
iure, quod cft feruitus realis, ifta afferta
quafi poffefsio cos nihit vcl parum iuuabat,
cum certa fit in iure conclufio quam
Armant Alexand.col4. ôc Iaf.col.8.inl.fi
prius.ff.de no.oper.nunr.feruitutis realis
quafi poffcfsioncm,poffcfforcm non releuare,quin
tcneaturipfeprôbare feruitutemcôllitutam:
fiuéfit ador, fiue reus: Ôc
hocproptcriurisprefumptionem>quo rcs
quçlibct libéra prafumitur.[l.altius.ôc l.fi
in adibus.vb.idnot.Barto.C.defcruit.ôc
aq.]quaiuris prafumptio longe eft poten
tior illa quafi poffefsione.[glo.j.in l.cirea.
ff.deproba.ôc inl-ficuti.^.fed fiquaratur.
ff.fi feruit.vendic.ôcglo.in cit.l.fi prius.in
vcrbo,cdiffet.]Vndeconcludebam aducr
farios,nullum titulum, nullam deniqj cavt
fam fua afferta poffefsiônis allcgantes,
contra iuris prafumptionem audiendos
non cfTe. Vnum tamen crat quo fedefendere
nitcbâtur,nimirumex pradicorura
relatione:qui ita vfu obfcruat um teftabâtur.
Scd aduerfus eam teftationcm adducebam
nullum probari titulum, qui nec à
partibus quidé allcgabatur. ied nec bona
fides pro iure reieuametorum inarticulé»
" Ff h)

4o3 TITVLVS
ôcdepofitîoneteftium minime deducebatur.vndcinitiumpoffefsionisaduérTàriariorum
praefumebatur vitiofum. & malae
fi dci. [l.furtuni.^.i. cum l.fcq. ff.de vfuca.]
In con

A R T I C. C E N T E E S
IcfWTJll * c
IMVSDECIMVS. 4oq
difpofitum cenfum intra
'j duos,quodaiunt,folcsaboricn
Paul.ôc Modcr.eo inloco.Sç Bal.in l.accc
ptam. C.de vfur.q.2.8c Sali.in l.nô mino­
te nimirum ad occidentem folrera.C.de tranfaft.quando creditor vel lo
uidebere. Qjuod iuricommuni catorex ea receptione aliquodgraue vc-
conuenit.Nam vt concludunt Bart.ôc cae rofimiliter effet damnû paffurus : vt quia
teri comuniter poft glo.in cit.l. more Ro- fingeeolocorû fatis tutum non foret nomano.ifta
diei fpecies venit attendenda tâ cTu aperirc fores : vel quialocus effet infi-
quoad contractus, quàm quoad iudicia. diis expofitus:velpoflet in fpecie feu qua-
vnde creditor folutioncm, quam debitor litatemoneta: decipi, quaenonitafublu-
noftu offert,licite reeufare poteft: cum fo men atque interdiu cômode difeerni pof-
lutio congruo tempore & oportuno loco fet.Aliâsnon dubito quin 8c creditor ob-
fieri debeat.l.li foluturus.ff.de folut. Vnlatam à debitore folutioncm etiam nocTu,
de Bal.eo in loco per d. gl.concludebat lo- & locatorequum à conductorc redditum
catorem equi, noctu redditum à condu- reciperc tencantur, nifi in fequétem diem
étore,cum recipere minime teneri. Qjjsc dilatio Ôcdebitori ôcconduttori placuif-
omnia fane intelligas fecûdum Alb. Ang. fct.
ARTICLE CENTVNZIESME.
t^Item, quequidefault à payer les cens au iour nomme qu'il cft deu, 8t au lieu que
Ion a acouftumé de le receuoir auant le foleil couchant, il efchct enuers lefeigneur
cenfuel, en l'amende de cinqfolz tournois.
§. Q^V A R T V S.
fffCenfum non foluens die 8c loco ftatis, antefolis occafum ,in quinque folidorum
mulftam domino applicandam incidit.
Vod hîcftatuitur dcpœnanô
foluentis diccerta, valet vtiq;,
licet adiieiaturdationiquantitatis:
quia non cenfetur adiecîa
in fraudera vfurarum, ficut Ôc in vltimis
W C
°œn*am voluntatibus eft receptû.[Limitera fi ita.
JklTdT ff.adl.falc.ôcl.i.depen.leg.]licetahud fit
tioniquâtita in côtrac"tibus,in quibus pcena adiefta datisprovfura-
t i o n i qUantitatis, cefetur in fraudem vfumhaben.
a d i e f t a

4,o TITVLVS OCTAVVS;
ARTICLE CENTDOVZIESME.
««fïltem 8c fi les feigneurs détenteurs des héritages tenuz à cens à iour nommé, défaillent
de payer ledict cens par plufieurs années, ledit feigneur cenfuelpeult faire pourfuytedefefdictzcens
de neuf années, 8t des amendes de trois années, à la raifon de
cinq folz tournois d'amende, pourchafcunc defdictes trois années dont ledict feigneur
peult faire pourfuyte par action, fi bon luy femble: ou par faifie, en vertu de la
commifsiondeiufticcduiuge ordinaire, en lamaniere qui eft déclarée ou chappitre
des droictzfcigneuriaulx.
§. Q.VINTVS.
ç§jSi cenfuarij fua die cenfum pluribus annis non foluerint, dominus ccnfualis reliqua
à noucm annis, muletas praeterca quinorum folidorum à tribus annis actione vel rci
pra-henfioncfVtin titulo de iuribus dominicalibus eftexplicatum)ius perfequendi
habet.
Ace quidem conftitutio,pra*-
4
fcriptionemlegalem limitât ac
I reftringit.Nempe quod iure cô
! muni conftitutum erat vt haec
reliqua cenfus minori tempore non pra;feriberentur
quàm fpacio triginta annorum.
vt fupr.à nobis eft declaratum deiure
domin.§./.P œna autem ob folutionem
non factam introducta, viginti. [1. in omnibus.ff.dediuerf.
& temp. praefeript. vbi
Alex.in add.ad Bart. & Bal.in l.data opera.inantepenul.col.C.quiaccuf.nonpof.]
Ratio vero huius côfuetudinis cfTe meo
iudicio poteft, quod apud nos irrepferit,
vtdcccnfu foluto nulla folcatcôfici apocha.
propterea quod cenfus, vtplurimum,
inminutisnumis confiftant.Pro fingulis
Cenfum in
nurais mi-
nutis confi- enim çdibus que in vrbe noftra funt, folet
ftere. ferc pëdi denariolus tantû vnus,duo,tréfuc,
aut ad fummû decé. Qjia* tamen cenfus
exiguitas magno cum fœnorecôpen-
fatur ex laudimiis 8c releuamétis.C çterû.
pœna: feu muleta; exactio eft odiofa. ideo
ad tresannos reftringitur. At du bitari po
teft de eo qui per nouennium omiferat ctfum
foluere domino pro adibus, quas ille
poftmodum Sempronio vendidit. an de -
minus recfe agerecenfeatur contra Semproniumvt
fingularem fuccclTorem venditoris,pro
reliquis nouem annorum. E t
quidem exiftimo quâtumadfolutioncm
reliquorum cenfus, eum recteagere: cum
obligatio fit realis,non perfonalis.[tex.cft
in l.imperatores.in p.ff.depubl. & vectig.
& in l.cum polTcifor.§. vit. ff. de cenf.] fed
P œ n a m
non quoad pœnam feu muletam: quia li- ""u^n,"^ 0
cet principalis obligatio fit realis, pœna ta fingularem
mencôfiftitin obligationcperfonali,qua; fuceeflbrem
ideo in fingularem fucceilorë non tranfi t.
[text.eftin l.cum fundo. ff.de feruit.ru ft.
praed.Bal.in 1.8cin prouinciali. C.defcru.
8c aq.8c in d.l.cum in fundo.]
ARTICLE CENTTREIZIESME.
f^Itcm, 8c au regard du cens à quefte,il doibt cftre requis 8c demandé par lefeigncurcc-
le fe
fier ou fon commis 8c député au feigneur 8c détenteur de l'héritage qui eft. redeuablc
dudict cens à quefte,en la prefence de tefmoings ou temps 8c faifon de quarefme, ou
autre temps par vnefois en l'an. Autrement ledict feigneur 8c détenteur defdictz he
ritages n'efehet en aucune amende par default de le payer.
§. SEXTVS.
t§i Qjuod ad cenfum pertinet qui ad queftum nuncupatur, is vtique requiri petiq- per
dominum cenfualem eiûfue procuratorem, à cenfuario fundi cenfualis poiTelforcin
teftium praefentiam,temporc quadragefimali, aut alia anni parte, idque femel tâtum
debebit. QjJodfiille minime interpellatus fuerit, in ftatutariam pœnam minime
incurret.
ARTICLE C ENT Q_VAT O R Z IE S M E.
($Itcm, mais fi ledict cens aquefte eft deument requis 8e dem âdé par la manière defTufdiétc.le
feigneur ou détenteur dudiet héritage cfchet par chafeun deffault, en la fomme
de cinq folz tournois d'amende.
°I>
non crâlire.

Vbi înterpel
laridebeat
eenfuarius.
Vnieam fut
ficere interpellationemadpœnaecéfualiscommifsionem.
ARTICVLVS CXIIII.
411
§. S E P T I M V S.
^auodfiisccnfusdcbiteiuxtaprefcriptummodum
namftatutariajn quinquefolidocum pro vna quaqucfoluendiccffationc incidit.
V
Ic dubitari poteft vtruminter
pellatio qua de agitur, fit femperfacieda
inperfonam domini.
E t quidem ita facienda per-
petuo videtur, ex forma in hac conftitutionedata,
quae ad vnguem feruanda eft.
[not.in cdilefta.extr.de retcrip.JVcruntamen
credidcrim ego quod licet hic ftatuatur
interpellationem elfe faciendam
per dominum cenfualem ipfî cenfuario,
non tamen pro forma exigi eamfieri in
perfona illius. Receptû fiquidem eft confuetudinem
à iure communi interpretationem
recipere,vtfumlatiusprofecutus
in proœmio huius operis.E t ideo concludendumexiftimo
quodficéfuarius adfit
in ciuitate velvico vel vbi dominus degit,
ôc poteftatem fui faciat,intcrpellandum
cum effe^quod dicitur )in propria.
Aliâs in domicilio. Etfi domicilium non
habeat, in loco v bi ille degit, vel res eft lira,
vel in perfonam procuratoris feu receptoris
vel ad ipfum praedium aut aedes
cenfuales in perfona coloni vel inquilini.
Quod fi nullos illic habeat, perlibellum
velfchedulam aedibus vclpraedio affixam
[tex.in 1.4.§.pr3etor.cum §.feq.ff. de dam.
infcc.l. aut qui aliter.Ç.i. vbi gl.fin. in ver.
domum.ff. quod vi aut clam. ôtl. i.inpr.
delib.agnof.plene Bart. ôc alij.inl.de pupillo.§.
fi quis ipfi praetori. ff. de no. oper.
nuntiat] Porro ad commifsionem pcenae
feu mulftae, vnica fufficit interpellatio.
[l.Titiafeio.§. vfuras.vbi iftud in fpecie
not. Bart. deleg. 2. allegat. 1. mora. in pr.
vbi glof. in ver. repctendi.if. de vfur. 5c 1.
prohiberez, illud.ff. quod vi aut clâ. adde
1.2.fub fi.de his quiprop.met.iud.nonappella.
& cvlt. extra, de appellat.] Et licet
nonnulli ex interpretibus noftris ca in
renon fatis confenferint, iftud tamen in
hacnoftra confuetudineclarum arbitror,
eo quod fub ipfum rci primordiû ac cum
ipfacenfusad quaeftum origine, conftituta
fit pcena, contra debitorem cêfuarium,
quiinterpellatus nô foluit. quare vnieam
fufficcre interpellationem exiftimo. nec
ineaneceffe effe adiieere eam peremptorfe
fieri.fccûdum Bart.in cit.^.vfuras. fub
fi. vbi in fimili decidit fuper ftatuto difponentedeperemptioneinftantiae,
quod
vnica interpellatio fafta ad iudicc, vt fen-
tentiam ferat,fufficitadhoc vtperpetu»
videaturflareperiudicem. Quofitvtncceffe
non habeat aftor finguhs diebus iudicem
intcrpellarc
Poftremo queri poteft quid hoc in cafu
iuris elfe pofsit? Dominus cenfualis aut
eius procurator cenfuarium repertum, vt
dicitur in perfona, interpellât vtfoluat:
- rcfpondct cenfuarius fibi promptampecuniam
non adeffe, fed forte perendic aut
intra triduum vel quatriduum offert domino
folutionem cenfus. Recufat dominus
fpemulftaeoblatamfolutionem reciperc:
Aut fi recipiat,proteftaturillenon
ex co fefatisfaftum à cenfuario ,nifi folutamulfta,
quem poftea in iudicio petit,
conuento cenfuario. quaefitum eft an ille
refte contra cenfuarium agerc videatur,
obmulftam ? Et exiftimo ego iuxta fententiam
Ioan.fab. 6c Ang.Arct.in §.vlt.
inft.de inutil.ftipu.quod licet cëfuafis dominus
pofsit ob ceffationem folutionis
continuoageread débita non foluta,cum
tamen expêfas in litefaftas minimeconfecuturunijob
tam animofam atquepraecipitem
in ius vocationem: nec quidem
morç effeftu potiturum, nimirum multa.
Quod enim hic dicitur per interpellationem
rite faftam cenfuarium in mora conftitui,acpoenam
committi,hocmodcrate
accumlcgitimo temporis temperamento
eft accipiendum.Nec enim dominus cenfualis
cum facco adirc débet cenfuarium,
vtinquit iurifconf.ini.quoddicimus. ff.
de folut. Vnde fi infra modicum tempus
àiudiceexfummedebitae,pcrfonarum 8c
temporis qualitatearbitrandum cenfum
obtulcrit morâ omnino purgatpœnâmque
euadit. [tex.in l.fi cum dies.§.vlt.ff.de
arbit.vbi Celfus feribit fiquidem dies adieftusnonfit,incffe
vtiqj quoddam modicum
tempus :quod vbi pra'tericrit pcena
ftatimpeti poteft. In quam fentétiam
omnes conueniunt interpr. poft Bart. in
1. fiinfulam. deverb. obligat.in /. oppofi;
Nimirûvbiappofita diesnoneft fedpecnatantum
proculdubio morae purgationem
admitti.l.qui Romae.§. Flauius Hermes.ff.de
verb.obligat.]Sed in cafu noftrç
confuetudinis certû eft diem quidem certam
appofitam non elfe, 6c licet illa tacite
infit,incerta tamen eft, 6c quaepraeuidca
Gg

les
4 1 ï TITVLVS OCTAVVS.
nonpoteft.cum dicitur femel in annope- verf. Secundo, iuxta hoc quaero.fubfi.]
tipotfc.Vndc fitvt illa dies planeincerta Nam & rcceptum eft cum lege feu côfuenon
pofsit aliqucm in mora conftituere tudine mitius agi, quàm cum homine[l.
[l.magnam.in ver.ccrtotépore.C.decon- Cclius.ff.dearbit.l. i.§.Itemfina.ff.adl.
trah.&committ.ftipulat.Bart.inl.ita fti- falcid.]
pulatus.ff.de vcrb.obligat.in i.qusf.prin.
ARTICLE CENT QJVINZIESME.
f^Item, 6k fi l'héritage tenu a droict de cens ,foit à iour nomme ou à qucfte, ou foit à
cher pris ou à telz cens telz reliefz, eft yendu,ou rente fur iceluy.profit de ventes eft
deu par l'aquereur audict feigneur cenfuel, àlaraifoudu douziefme denier du pris
conuenu entre le vendeur & l'acheteur: pourucuque lecontradf foit à perpétuité.
C'cft à fçauoir de douze franez, vn franc : 6k de douze vingtz liurcs, vingt hures: 8c
* ainfiàPequipollcnt.
§. OCTAVVS.
*^Sipra*diumccnfualefiueftatadiefiucincertadebeatur,{itueadcharumprctium,auC
releuamentum habensforti cenfus coarquatum,venditur,aut fuper eo pêfio feu redditus
prctioconftituitur: lus vtile laudimiarum domino ccnfuali ad ratamduodecimi
denarij depretio inter emptorem 6k venditoremeonuento, debebitur. Vcluti fi
conuenerit rem duodecim francis va*nire,ex his vnus pro laudimiis vtique foluetur.
Sic 6k pro duodecim vicenis libris,vigintilibra*.Etitain reliquispro rationefortis.
Acc eft fecunda huius Tituli
pars,qua po ftquam de cenfibus
vifum eft, de obuctionibus cen
fuahbustractatur. Quam quidem
materiam, omnnéfquc difficultates
qua-in eam fuboriri poterant, quoad fieri
potuit fupr.abfoluimus.fub tit.de obuen.
fcudal. "•. 4. vbi ftatutum apparet decontractu
venditionis rei feudahs deberi laudimias
quinti 6k fubquinti fecundumdiftinc~tioncm
in duobus fequentib.^.pofitam.
Hicautem in fimiliftatuitexcôtractu
venditionis rei céfualis laudimias deberi:at
paulo quidem leuiores.Nam duodecimi
tantum pretij pars, quanti res cen^
fualis venierit, domino debetur. Eft 6k alia
differentia inter laudimias feudi, 6k lau
dimias cenfus quod in feudo venditorlau
DifFercnti»
inter laudimiasfeuda-
lcs& cenfua dimias débet, nifi jftum fitvtnummiad
- venditorem franci, ac liberi (Vt plaerunqcontingit")peruenirent.In
cenfu autem in
omnicafu huius rei onus ademptorépertinet^Eft
6k tertia differentia, quia in feudo
expreffe non cauctur pro venditione
penfionisfeu redditus aliquas deberi laudimias:
ideo ftandum erit iuricommuni,
ex quo nulla; debentur: etiam liante ftatuto
vel confuetudine.de qua in d.§. 4. 6k
illic oftendimus. In cenfu autem pro huiufmodi
venditione 6k conftitutione annui
ckmenftrui redditus fuper recenfua-
li, debenturlaudimiar. vthîcexpreffum
eft. Et licet pro ca differentia minime fit
infiftendum, ex ea ratione quam in fimili
annotaui. s. in proœm. tamen illud ita rcceptum
fuiffe coniecturam facio.quod nifi
hic annuus redditus infeudetur,rem feu
dalem non afficit, fed perfonam dun taxât
feudatari',6k eius haeredis. Vnde fi feudû
ad dominum rcuertatur,fiueinperpetuû,
vt puta felonia, denegatione, finitione
inueftitura;: fiue ad tempus, vt quia defcctu
fidei, aut aliis legitimis caufis fuprà ex
prefsis,in tit.de feud.ôk de obuent.feudal.
dominus in feudum manus iniecerit,illcli
beré fruetur 6kcitra id quod teneatur feencratorirefpondere
de dicta penfione feu
redditu, vt ibi dixi. At non item in cenfu,
quia nullo iure ad dominum reuerti poteft.
Nec enim fi per infinita tempora effet
à cenfus folutione ceffatum,nonpropterea
res cenfualis in commiffum caderet.
[vt eft text.iuncta gl.in c.conftitutus.
extr.de relig.dom.Immol.in c.ad audientiam.in
2-col.extr.de reb.ecclef.non alien.
Ioan.Fab.in Ç.adco. in penult.col. inft. de
loca.Iaf.in l.i.C.deiur.cmphyt.col.u.nu.
48.] Praeterea licet dominus in rem cenfualem
ob caufam non foluti cenfus poffit
manum iniiecre, ficut 6kinfeudum:nô
tamen fructus facit fuos ficut in feudo. vt
not in §.6.6k feq.s.deiur.dominic.Nam ca

ARTICVLVS CXVIII. 4, 3
fusdelucro fructuumin feudoduntaxat munis difpofitione rclictus cenfetur.[l.fi
cxprcffus eft, vnde quia in aliis iuribus cxtraneus.de condit.obcauf. &c.fufccdominicalibus
omiffuself ,in iuris com- ptum.dcrefcr.] Ethocdubitationc caret.
ARTICLE CENTSEIZIESME.
*$Item,s'il y a remeré,cn fera iouy comme il eft dict dclfus,cn la rubrique des droictz de
fief.C'cftafçauoir quand l'achepteur a donné réméré au vendeur, & ledict réméré eft
inféré dedans les lettres de Vente, s'il n'excede le temps de neuf ans, ne fon t deues aucunes
ventes. Et fi ledict réméré n'eft inféré dedans kfdictes lettres, combien qu'il ait
efté donné,les ventes feront deucs.
§. NONVS.
^rj^Siineavenditione factum fit pactum deretroucdendo,eoiurcvtcndumerit,dcquo
fupra dictum eft titulo de obuentionibus feudalibus : videlicct, fi emptor venditori
de re vendita recuperanda facultatem concefferit, & hxc facultas in venditionis inftrumcnto
inferta fuerit,nullx debentur laudimix,nifi iftxc facultas nouennij metas
exccderet.Qjuodfiinfertanon fuerit conucntio,debebuntur.
ARTICLE CENTDIXSEPTIESME.
f ^Itcm, 8c fi ledict héritage ainfi vendu \ eft rctraict par les parens 8c lignagiers du vendeur,par
ledict retraict n'eft deu aucun proffit de ventes audict feigneur cenfuehmais
feulement luy font deues les ventes du premier achapt. Et a lieu ladicte couftume en
héritages feodaulx.
$. D E C I M V S.
f$Si prxdium cenfualc ea lege venditum, per proximiores c génère iuxta legem retraçtus
recuperetur, ex eo retractu nullas domino cenfuali deberi laudimias certum eft.
Sed ex prima tantum emptione. Qjix quidem confuetudo 8c in rébus feudalibus
locum habet.
terragialibus nihil exprimit hxc confuetudo, quia de his neque laudimias neque
D E
releuamcntum vllum deberi conftat.multominus de retractu. [not.inl.abemptio-
ne.ff.de pact.ôc nos fuprà explicauimusin§.4, de obuen.feud.Vide Tiraq. in §.29. fol.
aj-6.de iure retract.
ARTICLE C ENTDIXHVIC TIESME.
¥$Item celuy qui a achapté ledict héritage tenu à droict de cens, eft tenu de payer lefdictes
ventes au feigneur cenfuel, 8c non pas le vendeur. EtcfttcnU ledict achapteur
notifier 8c faire fçauoir fon acqueft audict feigneur cenfuefau dedans de huictiours,
eu regard à fondict acqueft. Et luy exhiber les contraetz de fondict acqueft, ou luy
nommer les tefmoings s'iln'yacontractpaflé,quicertinrontlcpris de la vente. Autrement
il enchet en l'amende cnuers luy de cinq folz tournois, pour les ventes rcccllées.£ts'ildcfaultdenotifierfondictacqueftaudcdansdel'an,audiafeigncurcen
fuel, ilefeheten foixantefolz tournois d'amende cnuers ledict feigneur cenfuel, fi
tant ledict feigneur cenfuel a de iuftice.
§. VNDECIMVS.
f^Qjiiprxdiumcenfualecmit,laudimias domino foluere non venditbrtcncbitur.Scd
8c eidem emptionem fuam intra octauumipfius acquifitionis diem manifeftum facere
per editionem emptionalium inftrumeutorum fi de feripto res actâ fit : aut fi citra
feripturam vllam côfcctum fit negotium, per nominationcm teftium.qui de prxtio
rei emptxfidem faciant. Alioqui pro fuppreffa venditione m ulcta illi folidorum
. quinqj irrogabitur.Atquifiineacontumacia annum perfeueret, mulftaerga dominium
fexaginta folidorum turonenfium erit.Siad hune vfquemodum cenlualis dornini
iurifdictio feextendat. .
9s l
i

T I T V L V
le quatuor fuboriuntur difficultatcs.
Prima,fidominuscen
À fua'is infimam tantum habeat
iurifdictionem, qux ad caufas
feptem folidorum cum dimidio porrigatur.vt
fuprà. deiurifd. iud. comit. Blefeiî.
§.18.21. &23.quxftioniseft, vtrûemptor
morofus qui intra annû domino fuo cmptionem
non notificauit, pofsit faltem ad
eam vfque fummam mulctari. Et quidem
videtur non poffe,cum ea confuetudo folum
impofucrit mulclS lx. folidorum,vbi
dominus cenfualis vfquead hâc fummam
iurifdictionem habet. Igiturinclufio huius
cafus,eftalterius exclufio. [not.in 1. fî
ver04.de viro.ff.fol.mat.] maxime in flatutis
pœnalibus in quibus non fitextenfîo.[no
t.in codia.de regul.iur.in 6.] C ontraria
tamen verior elt fententia. Qjiia
quod confuetudo exprefsit de muleta fexaginta
folidorû,in hoc eft mediam viam
fccuta,quam ck in legibus tritam obfcrua
tamq; vidcmus.[§.ex aliena.inft.de rcr.diuif.&
in auth.de conful.Ç.i.vbiglo. Vnde
& confuetudo noftra in xflimanda muleta
terminos medix iurifdlctionis eft non
fine ratione amplexata. eo enim fummae
taxatur medix iurifdictionis facilitas.
Qjiod itaque exprefsit de illa muleta lx.
folidorum, non videtur negaffe quin dominus
inferior qui infimam tantum iurifdictionem
habet, mulctare non pofsit vfque
ad fummam ei prxflnitam, ad quam
illius fe extendit poteftas.
Secunda, an muleta hac confuetudine
taxata pofsit mitîgari ac minuià iudice.
Cui quidem quxftioni refpondetFab.in
J. illuftres. C. de mod. mulet, vbi ex verb.
grauifïime. not. quod quanuis nonnullae
mulctx fint ob rem aliquam à confuetu-
414
S O C T À V V S J
dine taxatç,eas tamen fecundum modum
& qualitatem rei, & conditionêperfonarum
moderldas efTe, nifi cum degrauifsimoageretur
delicto. Cui & cgocôfenrio.
Tertia,quidiuris fi dominus altâ habeat
iurifdictionem,vel fit cornes, baro,velcaftcllanus,
qui iurifdictiones fnas nulîis limitibus
coercitas habeant : an illi emptorem
à quibus emptionis certiores factinô
fuerint,in grauiorem pcenâ mulctarepoffint?E
t non poffe putat B utrig.[in cap.de
caufis.in 2.col.extra.de off.deleg. Allegat
glof.fing.in cfuper his.de aceuf.] C ui ego
fubfcribo. Illa fiquidem pœna à iure pro
arbitrariaaffumitur. [not. gl. inl.quid cr-*
go.§.pœna grauior.ff.de his qui not. infa.]
Qjiarta, fi dominus cenfualis nullâ habeat
iurifdictionem, an nihilominusaliqua
muleta ei competat, contra non notificantemfuam
emptionem intra annum.
& videtur quod non: quia muleta eft iurifdictionis
, nec imponi poteft propter
quameunque côtumaciam, nifi ab eo qui
iurifdictionem habeat.[not.in d.l.i.fi quis
ius dienon obtemper.ff.3t hîc expreflum
videtu r, ibi: fi tant ledict feigneur cenfuel
àdeiuftice.]Atcontrariam fententiam ve
riorem puto, quod hîc impofita fit pœna
lx.folidorum,velquinquc,iuxtafcriptarri
diftinctionem, differentia nulla expreffa,
an dominus cenfualis iurifdictionem habeat,
neenc. Etquanquam pœnam îftam
lx.folidorum ob maiorem contumaciam,
in qua annum integrû perfeucraucrit cmptorimpofueritconfuetudo,acreftrinxerit
iuxta modum medixiurifdictionis, 116
tamen videtur moram feu contumaciam
crefeentem voluiffe impunc relinquere.
[ita decidit glof.in cpenult.de pœnis.dift.
1. & in cit.c de caufis. de offic delcg.]
A R T I C L E C E N TDIX N E VFIESM E.
fj£itcm,quand l'héritage tenu à droict decens eft baillé en efchange à l'encontre d'autre
hcritage,qui eft en vn mefmecenfif,il n'eft point deu de proffit de ventes au feigneur
cenfuel. Maisfi lefdictz héritages ainfî efchangez, font en diuers ccnfifz,il eft deu
proffit de ventes au feigneur cenfuel, à la raifon du douziefme denier de l'apprecia-
. tion qui fera faicte audict heritage.E t fcmblablcment fi ledict héritage tenu à cens eft
cfchangé à l'encontre d'autres héritages tenuz en fief ou terrage, à la raifon du douziefme
denier. *
§. DVODECIMVS.
^Cumprxdiumcenfualccumalio prxdioccnfuali ineodem cenfuali territorio fîto
compermutatur,nullx ob huiufmodi permutationem domino céfuali debentur laudimix.
At fi permutata prxdia in diuerfis cenfualibus territoriis fita erunt, fingulis
cenfualibusdominispendendxeruntlaudimixadduodccimidenarij rationem xftimationiscuiufquepredij.Idémquc
obferuabitur fi prxdium cëfualecum fcudali vel
terragialicompermutetur. Nam & hoc cafu laudimiarum nomine duodecimusde-
«arius valorisprxdij cenfualiscompermutatidominoprxftabitur.

JE mini hanc rem à me affatim
traftatamin §. 12. in ver. donationc.
Tamen id fciendum,nônihil
intereffe inter hune ôcillum
§. Siquidem ob donationem rei feudalis
quocunqj modo fiât, fiue ob caufam
onerofam, fiue ob meram liberalitatem,
indiftinfté rachatum deberi conftitutum
eft. At pro donatione rei cenfualis adhibenda
eft huius conftitutionis diftinftio,
vt fi fiât ob caufam onerofam velincompenfationem,dcbeantur
laudimix.Sin ob
meram liberalitatem, nullx debeantur;
Q.uxdiftinftio ius cômuneinuertit,quo
videtur difponioncraaduentitia,vtgabel
las, deberi vtique pro rebus immobilibus
titulo lucratiuo tranflatis.fecus fi ex titulo
onerofo.[tex.in l.vnica.deimpon.lucir.
deferip.] Qjjod enim ob caufam velin côpéfationem
donatur, non dicitur propriè
donatio.fed debiti folutio. p.fi pater. Ôc 1.
Aquilius Rcgulus.ff.de donat.l.fi non remunerandi-in
pr.ff.mand.l.fed fi lege com
mifforia.§.confuluit fenatus. de pctit.hxred.plenc
moder.in l.ex.hoc iure.ff.de iuf.
ôc iur.]Cçterum hçc non obftant quominus
non fit fequenda hxcnoftraconfuctu
do,dequa vbiconftar,protinus ceffant le-
ARTICVLVS. CXXI. 4 V
ARTICLE CENTVINGTIESME.
«$Itcm, s'daduient que ledift efchangc faift defdiftz héritages, fuppofé qu'iïz foient
afsis & fitucz en vn mefme ccnfîf, il y ait tournes ou bourfes défilées d'aucune fomme
de deniers, le proffit de vente en eft deu au feigneur cenfuel, pour autant quefc
montent lefdiftes tournes ôc fommes de deniers, au feur & à la raifon du douzicfnie
denier.
§. DECIMVSTERTIVS.
r^Si ex contraftu permutationis rerum cenfualium, quanquamineodem territorio
ccnfuali exiftentium, in compenfationem feu fupplementum valoris alterius rei aliquid
vclinfpecie velinpecunia detur,debentur vtique domino cenfualilaudimix,
pro rata duodecimx eius quod in fpecie vel in pecunia in côpenfationem datum erit.
Hîc répète qux fupra explicauimus §.4.quxft.7.de obuen.feud.
ARTICLE CENTVINGT E TVNIESME.
«r^Itcm, fi l'héritage qui eft tenu a droift & debuoir de cens eft donné fans charge en pii
rc & meure liberalité,àquelqueperfonnc que ce foit, aucun proffit de ventes n'en eft
deu au feigncur cenfuel. Mais fi ladifte donnaifon eft faifte à charge ou pour recompenfc,
il en eft deu proffit de ventes à la raifon que deffus, pourueu que la donnaifon
foit faifte à perpétuité.
$. DECIMVS Q^V A R T V S.
C^Siprxdium cenfualeobmeram liberalitatem ôcabfque vllo onere, cuicunquepetfonxdonetur,ex
ea vtiquedonationenullçdomino cenfuali debentur laudimix.At
fi ob caufam aliquam onerofam aut in compéfationem fiât, vtique dcbebûtur, dummodo
illa donatio perpétua erit.
ges iuraque ciuilia.£§.fed naturalia.inft.de
iuft. ôciu.ôc diximus s.in operisproœm.]
Neque tamen ratione caret. Nam fi Ioan.
Fab.credimus in l.i.ver. quid fi duo. C. de
inoff.donat.Iftxdonationis fpecies magis
funt vëditiones quàm donationesrôcproinde
nihil mirum fi ex illis debcantur laudimix.[Ita
decidit P et.Iac.in tit.de aft.in
rem emph. verf. Item excepta datione in
dotem. Et Guid. Pap.conf.214.arca materiam.col.ô.verf.fed
ceffat aliud. ôc conf.
_18.indubitanter.col. antepen. verf. ad oftauum.ôc
fing.878.donat10.verfic.fi duo
donant.]
Cxterum, iuxta hanc diftinftionem,
quxftio hec nobis difeutienda cft: feilicet,
An,fi rcs cenfualis ob caufam matrimonij
donctur, debcantur laudimix ? Et is mos
inualuit,vt fi patcr,auus,ali) ve confangui
ncijdonent hçredifuo prefumptiuoin ma
trimonium fiue in dotem, ex huiufmodi
donationc laudimias non deberi. quia illa
donatio cenfetur effe fafta in anticipationem
fucccfsionis.tcx.;.§.prox.Ôc s.dcobuen.feud.§.i4.
vbi remiftam plane difeuffimus.
Qjiod ôciurecommuni procedebat
per d.l. vnicam.de impon. lucr.defcri.
in pr.Sin àutem donatio fafta fit ab extra
Gg iij

4i« TITVLVS OCTAVVS;
neo alicui qui vcrofimiliter fucceffurus
non erat, tune hucufque obferuatum eft:
laudimias deberi. vtpoterachatum lires
donata feudalis fit:fin cenfualis, duodecimam
valons rei partem.Iuxta ea quaehabenturin
hoc §.5c 12.
Sed & intérim obiter funt taxâdi tabel
lionesnoftri,hominû genus imperitifsimum,
& in quo tamcrerûac iuris peritia
maxime neceflaria cft,qui vbi inftrumentum
donationis conficiunt,folent tam im
pente illius caufas hac atqueillacmifcerc,
vt mille htci exindein dies nafcâtur.Scribunt
enim,que filio aut alij eas res ex mcra
liberalitate donaffe, 8c intérim fubncttunteaufas
donationis,addcntcs ob benemerita
8t grata,vt dicunt, feruitia à donatario
erga donâtem impenfa. Vnde domini
céfuarij, ex ea donationc, vt pote ex
caufa facta,atquc in compenfationem,lau
dimias fibi alTerunt, vtconftatexinftrumentitenorc.Contracontenditdonatarius
nullas fedeberc, vt quia donatio ex
niera liberalitate fafta eft, vt oftendit eiuf
dem inftrumcnti ténor. Hinc lis acerrima
oritur.Difpicicdum itaquenobis eft, quis
horum iuftiusindueritarma. Et quaeren-
/11 permix-dum idco.anex hispermixtis confufifq;
t l s C
^ n
l f i
j
^ !
tionisilla* 1
* - fi
inftrumcnti verbis, cenfenda fit donatio
m
plex,an ob caufam? E t quidem exifti-
fimpiexan mo ego,vt paucis me explicem, hac diftin
cb caiiûm ionis concordia côtrouerfiam iftam efle
cenfenda fit- t e r m m a n Q a m. Siquidem aut in donationc
ifta nulla faclacft expreffa mentio feu
fpecificatio horum obfequiorum feu bencmeritorû
à donatario in donantem collatorum.
fed tantum in inftrumcnto continctur
eam effe pure fimplicitérqueac ex
niera liberalitate faftam,adiecf a tamen ge
nerali mentione benemeritorum : 5c tum
cocafu putofimplicem effedonationem,
ôc non remuneratoriam. nec obftat benemeritorum
mctio.nam ea verba nimis
generalia arbitror, ac nudo fermone effu-
fa,appofitàquc potiusad colorem donationis,quàm
ad fubftantiam. [arg.-l. quod
venditor.ff.de dol.&1. venditor.Ôc I.fciendum.in
pr.ff.de aedil. edict.] Vnde quia ad
donationis robur adiiciuntur,non debent
minuère effectum rei quae geritur,fed magis
iuftificare contract inxi.d.l.Aquilius.Ôc
l.fi pater.ff.de donat. confirmât Bald. in 1.
per diuerfas. in j.quaeft. C.mand. ôtinl.
vlt.in penult.quaeft.ne lic.pet. vbi egregie
docet incefsionibus 5cdonationibus titulum
requiri, non caufam. Et quia mérita
nô funt titulus,fed ipfa donatio: ideo non
funt probanda, quod intellige nifi ficret
donatio ei cuidonator libéré donarenon
poteft, vt vxori.fccûdum Bart. in l.fi forte.decaft.pccul.5c
in l.cum quis decedens.
§. Titia. de leg. 2. vel vni exliberis, cuius
meliorem conditionem facerenonpoteft
quàm aliorum.pcr noftram confuetudinem.vt
j'.dedonat.§.8. Atfi ininftrumento
fpecificata funt mérita, quibus inductus
donator, rem donauit,tum non fimplicem
donationê credidcrim, fed ob caufam,ac
remuneratoriâ cffe,eo quod quando
fpecialis caufa quae rcfpicit cômodum,
expreffa eft in donationê, facit eam tranfircin
donationcm ob caufam.[1. Aquilius
Regulus.ff.de donat.]Exqua diftin cfione
facile eftnoffe an laudimiae debeantur. vt
nimirum fi donatio remuneratoriâ fit,debeantur:finfimplex
ôccxmcra putàque
liberalitateprofecta,minime.[Et hâc quidem
diftincf ionem tradidit Oldra.de P ôte.confil./.Titius
dédit duobus.quam fecutus
eft Alex. conf. 40.fuperprimo dubio.in
3.dub.volu.4. Deci.in l.fi donationem.
in /. col. in 2. concluf. C. de collât.]
Qjiarelubésmonuerimnotarios noftros
confilij Bart.in 1. per diuerfas. col. 2. verf.
iuxta haec quaero.C .mand. vbi fuadet hâc
meritorum mentionem plané auferendam
ex donationibus puris ac fimplicibus.
ARTICLE CENTVINGTDEVXIE SME. -
é^Item, par donnation faite par perc ou merc, ou autres parens en auancement de fuccefsion,
n'eft deu proffit. Mais fi après le trefpas du donneur le donnataire fc tient à
fon don, ledict donnataire fera tenu payer au fcigneur céfuel tel proffit qu'il eft deu,
fi ledict héritage luy fuit aduenu par fuccefsion.
§. D E C I M V S Q^V I N T V S.
Ex donationê ab altero exparentibus facta,aut cognatis.haeredi praefumpto in anticipationem
futuraefuccefsionis,nullaedcbcnturlaudimiae.Atfi poft donatoris mortem
donatarius donationê fua contenais ab illius haereditatefc abftineat,fimiles laudimias
domino cenfuali pendct, quas foluturus effet fi res donata iure fuccefsioni illi
obueniffet.

ARTICVLVS CXXVI. 4, 7
HVnc §. habes à nobis fupra explicatum,in $. prox. fu b princ. Se latins.», de obucnt.
feudal.§. i4.vbi finnlis eft tex. circa donationes de rebus feudalibus m anticipationemfuccelsionis
fadas. *
ARTICLE CENTVINGTTROISIESME.
«$Item,parcontrad de bail à rente faid à temps,à vies,ou à toufiourfmais.n'eft deu aucun
proffit de ventes, s'il n'y a bourfe déifiée. E t fe payeront ventes pour autant que
iemonteralargentquiauraeftédebourfé. - 1
§. DECIMVSSEXTVS.

4,8 TITVLVS OCTAVVS.
ARTICLE CENTVINGTS E P T IE S M E.
f^Item nul ne pourra bailler à nouuclle cenfiueaucun héritage qu'il tiendra en eenfiuc
d'autre feigneur.
§. VIGESIMVS.
^Res cenfuaria ad nouum cenfum tradi non poteft.
I
^ V Tpj Aec fane fuit, vt aiunt, Saturnina
additio nec leéta nec audi-

ARTICVLVS CXXIX.
ARTICLE CENTVINGTNEVFIESME.
^Itcm, que cens fepeult diuifer 6c départir.
§. VIGESIMVSSECVNDVS.
^Cenfum prarterea diuifïonem partitionc'mquc recipere certum eft.
»n Acc vltima huius tituliconfti-
.jjj tutio proba tur textu apcrto,in
c. conftitutus. in ver. iuxta ratam.vbiglo.6cintcrp.extra.de
rclig.dom. Nam quia vnus cenfus folucbaturpro
pluribusccclcfiis, Rom.pontifex
adiudicauit epifeopo Albancnli, cenfum
qui pro pluribusccclcfiis foluebatur,
pro rata portionis,ad quam monafterium
(contra quod eft fentêtialata) tenebatur.
Qjiod ita hk ftatuitur quando plures res
céfuales ad vnum cenfum tenctur, vt fi ad
quatuor denarios(quicômunis eft 6c défi
nitus modus céfus in hac prouincia,nifi in
pluri aut in minori fumma côuétione par
tiumftatutusfif)vnum terre iugerum teneatur,ôc
id inter quatuor cohxredcs aut
fociosin quatuor partes diuifum fit, eorum
quilibet ad fingulum denarium tenebitur,
nec vnus pro alio refpondcre minime
cogi poterit.[tex.eft inid expreffus in
l.vlt.de debit.ciuit.ibi: Vt finguli xqua çfhmatione
habita, pro rata rcrû quaspofiidcntjconueniantur.
ôc vidcturtcxt.ini.
mofchis.in pr.ff. deiur.fifc. fecundum veram
fignificationem diefionis ( omnem)
quxcftcollccf iua,nô diftributiua, vtnot.
in l.fi pluribus.delcg. 2.] Sed certein penfionibus
annuis, Ôc hyppothecanis redditibus
ahter vtimur. Bartol. quippein d. 1.
mofchis.interpretans eam dictionem,omncm,
id eft quemlibet, decidit creditorem
agétem hypothecaria poffe cligerequem
vult e polfcfforibus rerum hypothecariarum,
nec tencri quemlibet eorum conuenirepro
rata. Nam proparuo debito tota
res quâuis magna tenctur. [1. quandiu. C.
de diftracf .pign. vbi ctiam Bart.qui tradit
expreffum elle in 1. creditoribus. ff. cod.]
Hinc Spccul. in tit.de oblig. ôc folut. §. 1.
vtr. ita enim debitor meus, tradit quod fi
FINIS.
419
plures res fint obligatx 6c àdiuerfispof,ïdeantur,
poteft creditor quem veht petcre,nec
illi v tique obhci poterit vtpro rata
côueniat. Qjuoniâid durû effet crediton,
vt vidux(vcrbigraiia)agëti hypothecaria
pro cxigua dote,fi res illi fit cum plu
ribus ôc ab eis minutum quod fibi debetur,
peticrit. N ec enim xquû eft in plures
aduerfarios diftringi, qui cum vno côtraxit.
[1.2.ff.deexercit.]Cum non fit vnica
intentio feparanda diuerfis iudiciis [1. penult.de
filcnt.lib.ii.C.l.z.^.fcdibi. quando
ôc cuiib.quar.pars lib.ioX.] ne in plures
aduerfariosfulfalis afficiat agétem [1.
iam tamen.J. fi tamcn.ff.iud. fol. ] Pollefforcs
enimôc detétorcsrci hypothecatx,
beneficium diuifionis non habent, ficut
plures fideiu flore» cum hypotheca fit rea
lis ôc indiuidua [l.rem hxreditariam.ff.de
cuief .l.pignoris.ff. de pignor. E t ita fenfit
pracf. Papien.tit.de ait. hyp.in ver. exceptionem
excufsionis.ver.led nûquid plures
pofleflores. Qjicm fequitur Boher. in
cômcnt.confuet.Bitur.§.i.tit.dccooû-iet>
hypoth. vbi multos citât affertorej» fed
fallô.]Certc contrarium omnino fenfit
Fab.in§.ltem fiquis.in fraudem.inft. de
acf.ôc Gu1d.pap.1ndeci.delph.quxft.432.
Supra qux ver.fed pone. Porro fi aliquid
act 1011c pcrfonali profequatur bonorum.
poffcffbres, forte ex priuilegio ,-ficut habet
ciuitas per 1.2. de deb. ciuita.lib. U.C.
hoc cafu non tenentur nifi prorata, ôcin
eam fententiam videtur tendere tex. in d.
ccxliteris.extra.depignor. Ôc tex. in 1. fi
pcenlium lcgetur.in fi.pr.de pccu.lcg. Sin
autem habet hypothecam tune per hypothecariam
auoeat rem in folidum, Ôc fie
detentor partis condënandus erit ad folutionem
totius debiti,aut ad relaxarioncm
eius quod pofsidet. per iura fupra allcg.
D Eerant in auctoris autographo §§. 9.fub tit.3. De la iurifdktiondéluges
pag.186. quos imprudenter omiffos pagina lcquenti adfcnbendos curauimusnepjiorhacc
commentariorum pars omnibus fuis partibusnon conilarcr.

Article xxiiij.
Item ,cjueledict gros voicr peult auoir fourches patibulaires à denxpillicrsi fichez
fans patte: pillier Ôc carcan pour exécuter les delinquans, par fon fon iuge condamnez,
pour les casdontilaconnoiflance.
articlexxv.
Item, fi le cas des criminelz requiert confifeation, ôc elle eft aiugce par la fentencede
fon iuge, ladite confifeation apartiendra à fondit feigneur fuzerain, & non à luy: fauf
qu'il prendra prcallablement fur les biens confifqucz,lafomme de foixantefolztourn.
d'amendc,aucclcs frais &mifes qu'il aura faits à la pourfuite dudict criminel.
articlexxvj.
Ledit gros voier adroit deprendre toutes efpaues mobiliaircs trouuéescnfa terre,
iufques à foixante folz tournois. E t le refte apartient.à fon fuperieur,les criées & déclarations
à ce requifes preall^blcment faites.
article xxvij.
L e bas iufticier qu'on appelle fimplc voicr, a connoilTancc fur fes fubietz ôc cftrangiers
de toutes actions pcrfonnellcs ciuilcs, dont les amendes n'excedent point la forame
de fept folz fix deniers tournois.
article xxviij.
Item, le bas iufticier a vnfeuliugc, pour connoiftre defdictcs matières pcrfonnelles
ciuilcs. Et peult aUoir fiege pour fadicte iurifdiftion exercer, ôefergens pour faire les
exploietz d'icelle. '
article xxix.
Item, Se peult le bas iufticier auoir prifon ôc feps, pour tenir ôc garder les prifonniers
vingt Ôc quatre heures feulement. E t plus ne les doibt ne peult tenir, mais les doibt dénoncer
au iuge auquel il eft fubiect fans moyen, à fin qu'il ï'enuoyc quérir.
article xxx.
Item ôc fi ledict prifonnier a commis cas pourlequcl fes biens foient confifquez ,ou
qu'il foit condamne en l'amendepour fon forfait, ledit bas iufticier y aura ôc prendra
lafommcdefeptfolzfixdcnicrstournoisfeulcmcnt,auccfesfrais ôemifes.
article xxx j.
Item, le bas iufticier n'a aucunes fourches patibulaires, n'autre infiniment pour punir
les delinquans: Car aufsi la punition ôc correction des malfaiteurs ne luy en apartient:
mais feulement la caption fi prendre peult les delinquans.
articlexxxij.
• I tem le bas iufticier a droit d'efpaues mobiliaircs iu fques à fept folz fix deniers tour
nois. Etlefurplusappartientàfon fupericur, les criées ôc déclarations prcallablement
faites.
^EXCVDEBAT IVLIANVS ANGELERIVS.
B L E S I S C A L E N D I S A P R I L I S .
i / s 6.