21.12.2012 Views

De architectura - Les Bibliothèques Virtuelles Humanistes

De architectura - Les Bibliothèques Virtuelles Humanistes

De architectura - Les Bibliothèques Virtuelles Humanistes

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>Les</strong> <strong>Bibliothèques</strong> <strong>Virtuelles</strong> <strong>Humanistes</strong><br />

Extrait de la convention établie avec les établissements partenaires :<br />

- ces établissements autorisent la numérisation des ouvrages dont ils sont dépositaires (fonds<br />

d'Etat ou autres) sous réserve du respect des conditions de conservation et de manipulation<br />

des documents anciens ou fragiles. Ils en conservent la propriété et le copyright, et les images<br />

résultant de la numérisation seront dûment référencées.<br />

- le travail effectué par les laboratoires étant considéré comme une « oeuvre » (numérisation,<br />

traitement des images, description des ouvrages, constitution de la base de données, gestion<br />

technique et administrative du serveur), il relève aussi du droit de la propriété intellectuelle et<br />

toute utilisation ou reproduction est soumise à autorisation.<br />

- toute utilisation commerciale restera soumise à autorisation particulière demandée par<br />

l'éditeur aux établissements détenteurs des droits (que ce soit pour un ouvrage édité sur papier<br />

ou une autre base de données).<br />

- les bases de données sont déposées auprès des services juridiques compétents.<br />

Copyright - © <strong>Bibliothèques</strong> <strong>Virtuelles</strong> <strong>Humanistes</strong><br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


nmnm m Unix iPm><br />

mr**tâmâfit- «n», - --g^gggg^^<br />

M- VITRVVIVS<br />

r -r<br />

PER<br />

IOCVNDVMSO<br />

LITO CASTIGA<br />

TlOR FACTVS<br />

CVM EIGVRIS ET<br />

TABVLA<br />

VT IAM LEGI ET<br />

INTELLIGI POS<br />

SIT<br />

-jjfo<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

A


\<br />

<strong>De</strong> apoftolico Archctypo extraflum.<br />

J^OTVM SIT Vniuerfist&fingulistSanftifnmuminChrifto patre»<br />

&DominiimnoftrumIulium:PontifiremSecundum:Gratiam peeuha<br />

remindulfifTeloanniTacuinodeTridinoin Ciuitate Venetiarum im/<br />

prcnbri.LibrosVitruuii de Arch ite&ura (ummo (hidiowc Lucubratio<br />

ne caftigatos & rtcognitosjcum figuris (uisopporrunistad amufim ela/<br />

boratis impriméditcauifleque ne Quis eos imprimere audeat:fub exco<br />

municarionislatzfententiz potna:aquatnifi in mortis articule» abeius<br />

Sanditate abfolut poflittpnetercéfuram amifïionis librorum huiufmo<br />

di imprefïbruna a Ducali Dominio impofitam.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

1


BEATISSIMO IVLro .IL PONTIFICI UA(*<br />

XIMO:FRATER loi IOCVNDVS. RSX/J .<br />

S TVDIA 8dabores:quos inreftituéclo Vitruuioadpriftinzleflionisnor/<br />

mâexhaufîjquofqjtibigratosforeexiftirnauimonabremo nomini dica/<br />

reconftitui maxime Pontifex*utpote totius humanigcrrerismonarcha::<br />

quando folus essqui ciptimi maximiqj dei vices in terris geras:&qui omni<br />

busïtatistuïgradibusmagnitudineanimioftenderisquantis & qnume/<br />

rofîs uirtutibus polleas:& tx rébus geftisaiô modo in fummi pontificatus<br />

apice conftitutusjfed etiam ab ipfis uita: tua: initiis quantum ualueris:quâ><br />

toqj ingerjio & folertia in omnibus mis aftionibus praditus fueris: felicil/<br />

fimiprobentexitus.Reclûergomihiuifum fuit hoc animi& amoris mei<br />

iudicium huiufinodi architeémne ftudia tibi dicarejquibus plurimum de<br />

leéraristvt inter esteras maximas tuas virtutes ampliffimarum atee magmV<br />

ncentiiTimarum impenlarum in sedinciis confumandis monumenta deda/<br />

rant.Hïs enim ut in plerifqj aliissnon modo.noftri ami principes: fed etfu/<br />

penoris quoqj,&numero &magnificétiafuperaftùEt nenûhi huiufcemo<br />

di tuzlaudis adulatorium innuratur comentum.ueritatis teftes prodeant.<br />

Opéra &enim conirant.Queraturquinumerum acquêt, quiue fecundus<br />

fit:autquirnaiora:magnifkentiorauefecerit:cuiufq? fama(uttua)vfq? ad<br />

feculorum fines extendi poffit. Sume igitur placido vultu beatiffime Pa/<br />

tenquostibidedicoinhocauétorereftituendolaboresmeceos fuiflé mo/<br />

dicos exiftimes:quando (ut intelligerem) non fine multo fudore & laflïtu/<br />

dineseius verba&fenfum :cû ruinarum ueterumq? xdificiorum reliquiis<br />

me contuliffe notum fitmon femel modo:fed £epe 8C numerofcAt hoc ai/<br />

am (tâta mihi fuit huius rei cura) parum vifum fuiflet: fi ipfius auftoris in/<br />

tegram habuiflemus lecîionem» quam quia pêne totam corruptam offëny<br />

dimec quéquam quis ftudiolum:aut onus corrigédi fufcepfflejaut ad per/<br />

fectam eius intelligentiam penetrafTe inuenijdiligentius meo ftudio*dum<br />

fingulaperquirerecepiîadantiqua exemplaria tanqua ad anfam digno/<br />

fcenda:reimecontulnnecadpaucaquidem tnecvnatantum regione uel<br />

vrbe repertaifed muItis.Sicqj duplici ftudio intentus:veterum feilicetrui/<br />

narummpnumentistôifituvetuftatis redolentibuslibris:{àtis patentem<br />

mihi feci intelligédi femitam:& ex diuerfa leclione efFeémm elbvt ex vno<br />

velalterocodicequamultacorrefta loca inuenerim:velad corrigendum<br />

iter oftenderint: &vbi hsc non iuuerut:fic omnino uti erant reliquù Hoc<br />

feiri voluhne me taxent:qui nodum in feirpo querunt:quod-talis fim: qui<br />

glorier ad amuflïm priftinam aufloris leéhonem integram re(htuiflè.nam<br />

neqj hocpollicitus uimmeqj idoneum me eéfciojeum nonnulla in eo ça/<br />

a a a<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


fcripralmtiriquibiisadhuchereo:mquibufqjnecmihiipfï credottiec an<br />

verba & eorum textura {àna fint an corrupta cognofco.Satis tamen feci:&<br />

quidem (âtis m alieno dpcre:ab noftri zui nemine(quod fciam)adhuc fàtis<br />

recognito.Sed m eodem infudaflê cum laudabile fit » magis tamen probâ/<br />

duputo beatiflime Patenfiia cudere:q aliéna fcrutari.Ego & in hoc mihi/<br />

ip(i equidcm non derui * quâuis non met iurisifcd alieni:& fine otio quod<br />

maxime neccflariumeft:femperfuerim.Scripfi tamen de architecture &<br />

dcmathcmaticarumdifciplinarum vfutac tra&ationesmultasfed nondum<br />

claboratanondumqjfatisperpolitatvtcopiat&raritateîâi operum varie/<br />

tate:&doârinameminiquideharumrerum vfu fcripferintjceiïurusfirru<br />

fimihiillud fuppeteret otium s quod maxime negociofum eflc ftudiofis<br />

fbleuquo me folus tu beatimme Pater donare potes. V A L E *<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


"M. VITRVVII'DE- ARCHÏTECTVRA1 : l<br />

f.ÇAPITVLA "PRIMI LIBRI.'0 , ;'. i"<br />

'QuidJrtarchiteflura&dearchiteâisinftitacndis»<br />

Ex quibus rébus architefluraconftet.<br />

, Caput.<br />

Caput.<br />

riiK<br />

: II»<br />

<strong>De</strong> partibus architedura; in priuatorum & publicorum zdificioru diftri/<br />

butionibus&gnomonices&machinatioms. l l Capur. III.<br />

<strong>De</strong> eleéhoneIocorum falubrium &qui obfintfàlubritati & unde Iumina<br />

capianmr. Caput. IIIL<br />

<strong>De</strong>fundamenrismurorum&turrim. ' u '< r Caput.- V.<br />

<strong>De</strong> diuifione operum,qua; intra muros funt,& eorumdifpofirione, ut ué><br />

torumnoxu flatus uitentur» Caput. VI.<br />

<strong>De</strong> ele&ione Jocorum ad ufum comunem ciuitatis. Caput. VIL<br />

CAPITVLA SECVNDI^ LIBRI.<br />

J} t prifcorum hominumvita,&de initiïs humanitatis atqj teflorum & in<br />

crementis eorum. q -i ' Caput. I.<br />

<strong>De</strong>principiisrerumfecundumpnorumopiniones. Caput. IL<br />

<strong>De</strong>lateribus.<br />

<strong>De</strong>Arena.<br />

'r- Caput.<br />

Caput*<br />

II.<br />

IIII.<br />

<strong>De</strong>calce. ' a * ' - Caput V.<br />

<strong>De</strong>puluereputeolano^ Caput. VI.<br />

<strong>De</strong>iapicidinis» j ' . ' Caput. VIL<br />

<strong>De</strong>generibusitrufturz&ea^qlitatibusmodisaclocis. Caput. VIII.<br />

<strong>De</strong>Materiecedenda. Caput<br />

<strong>De</strong> abietefupnate & infernatccû Apennini defcriptiôe. Caput.<br />

IX»<br />

X.<br />

J. _r^ i ' _ , \<br />

* CAPITVLA TERTII LIBRI.<br />

TT . *--><br />

J3 e facrarum xdium compofitione,& fymmetriis & corporis humani<br />

-<br />

menfura»' * r \ Lor j . t Caput. I.<br />

<strong>De</strong>quinqjzdiùmfpetîebus. - i " Caput. IL<br />

<strong>De</strong> fundationibus & colamais atqj earum ornatu &epiftyliis tamin locis<br />

fblidisquamincongeftitiiskci 'i ! i. i" . Caput, III.<br />

\- > r- -, j.'tu.i.-tf<br />

CAP-irVLAi<br />

r" 1 3 1<br />

QVARTIrLIBRL<br />

n !.<br />

.<br />

3rW.lJl ' OÏC C? l'iJ' ' iîJ''iri.àfi<br />

"O e tribus generibus coluàinarurh origeneS & fuériones. ' Capur* L'<br />

<strong>De</strong>ornamentiscolumnarum. < , 1 yjRjbï'nr.'n<br />

: Caput. . IL<br />

<strong>De</strong>rationedorica. Caput» III.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


^U.<br />

<strong>De</strong>ïnteriorecellarum&pronàidiftributione. / Caput* IIII.<br />

<strong>De</strong> zdibus confrituendis fecundum regiones.<br />

<strong>De</strong>hoftiorum&antepagmêto^làcrapjzdiûrônibus.<br />

<strong>De</strong>rafcanidsraûonibuszdiumlàcrarurn.<br />

<strong>De</strong>arisdcorumordinandis.<br />

Caput.<br />

Caput.<br />

Caput.<br />

Capuc<br />

V.<br />

VI.<br />

VIL<br />

VIII*<br />

CAPITVLA QVINTL LIBRI.<br />

J^eforo. - Caput. L<br />

<strong>De</strong>zrario,carcere.&curiaordinandis. Caput. IL<br />

<strong>De</strong>dieatro.. Caput. III.<br />

<strong>De</strong>harmonia. Caput. IIII.<br />

<strong>De</strong>theatriuafis. -> Caput* V,<br />

Dcconforrnationetheatrifaricnda» Caput* VI.<br />

Dctccloporricustheatri. C ' Caput* VIL<br />

<strong>De</strong> tribus feenarum generibus.<br />

Dcporticibuspoftfcenam&ambulatîonibus.<br />

Caput*<br />

Caput»<br />

VIII.<br />

IX.<br />

<strong>De</strong>balnearumdifpofitionibusflCpartibus.<br />

<strong>De</strong>paleifrarumzdificatione&xyftis.<br />

Peporabus&irxuâurisinaquafaciendis.<br />

Caput»<br />

Caput*<br />

Caput*<br />

X*<br />

XI.<br />

XIL<br />

CAPITVLA LIBRI SEXTI.<br />

J^ e diuerfis regionum qualitatibus,& uariis coeli afpeâibusJécundu que*<br />

. (untzdificiadifponenda. Caput. I»<br />

<strong>De</strong>zdificiorumpriuatorumproportiôibus&méfuris. Caput. IL<br />

<strong>De</strong>cauiszdium* Caput. III.<br />

<strong>De</strong> atriis & tablinis.&eorum dimenfionibus.&fymmetriis. Caput.<br />

<strong>De</strong>mchniis&oeas.&cxedris&pùiacotJictisâieorum<br />

dimenfionibus* Caput* IIII»<br />

<strong>De</strong> écris more grzco. Caput. V*<br />

Ad quasc regiones quzqj zdifiriorum gênera fpeébre dcbeant,ut ufui<br />

'Klâlubritatihntidonea. i) Caput. VI.<br />

<strong>De</strong> priuatorum & comunium zdificiorum propHislods,&generibus ad<br />

quafcunqjpcrfonarumqualitatesconueniétibus. Caput. VILi<br />

<strong>De</strong>ruiUcorumzdifidorumrationibuSj&multarumpartium eorum de/<br />

fcriptionibus^tqjufibus. 1 ' p A J Caput»- VIII.<br />

<strong>De</strong> grzcopczdificiopteoruqj partiSdifpofitioe atqj diferentibus nomini/<br />

bixs^risabiralicismoribus&ufibusdifCTepitibus. Caput* < IX*^£<br />

<strong>De</strong>firmitatc&fundamentiszdificiorum» < ui Capuu -X*<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

! J


CAPITVLA LIBRI SEPTIMïi<br />

y<br />

T^eruderatione.'") < l -' .''o-n Caput; ' " T.<br />

<strong>De</strong> maceratioe calcis ad albaria opa & tefloria pficienda. Caput. IL<br />

<strong>De</strong>cànera9£difpofitiôe,trullinatiôe,&teâorioopere. Caput* < III»<br />

<strong>De</strong>politionibusinhumidislocis. ._ j > Caput. IIII.<br />

<strong>De</strong>rationepingendiinzdificiis. ,- j ' Caput»' ^ V.<br />

DcMarmorequomodopareturadteftoria. Caput. VI.<br />

<strong>De</strong>coloribus&primumdeochra. T ! .. Caput. /VIL<br />

<strong>De</strong>miniirationibus. Caput. VIII.<br />

<strong>De</strong>minii température, t» . > ii; Caput. IX.<br />

<strong>De</strong>coloribusquiartefiurit. Caput, X.<br />

<strong>De</strong>ceruleitemperationibus. i*;rjo "= !' Caput* i XL<br />

Qûomo fiaticeruïïa &zrugo & fandaraca. Caput*, XII.<br />

QyofiatoÛrucolo^oïumfaôitiorumexcellétiulmu» Caput* XIII.<br />

<strong>De</strong>purpureiscoloribus. > n - u i -> ' i ' Caput. XIIII*<br />

.IT .n i i 1 r ' !jj,<br />

./ CAPITVLA LIBRI j.OCTAVL<br />

J^eaquzinuentionibus. [>s Caput* I»<br />

<strong>De</strong>aquahymbrium. Caput. II.<br />

<strong>De</strong>aquisçaiidis &quasTiabean'tviresadiuer(îsmetallis ,pdeûtes,&de va<br />

riorum fontiiï,fluminum,lacuutnq? nature» L Caput. III»<br />

<strong>De</strong>proprietateïténonulloçflocopj&fontium. Caput», r IIII.<br />

<strong>De</strong>aquarumexperimentis. .Hj Caput» V*<br />

<strong>De</strong>perduâiombus&librationibusaquarum&inftrumentisad ., -<br />

? huncvfum. . i i ',.->. Caput»,. VI.<br />

Quotmodisducanturaqua», ** . > s Caput» VIL<br />

*V. CAPITVLA LIBRI NONI.<br />

piatonJsinuentumdeagrometiendo'. '" --" j!j' *5 i "-J Caput. L-<br />

<strong>De</strong>notmapythagoricuminuentumexhortogonatrigo/ i t- a-<br />

ni déformations ' 'j ï im: î ' -


î " ' T /<br />

<strong>De</strong>fyderibusquzfuntazodiacoadmeridiem. Caput* VII. ^<br />

<strong>De</strong>horologioruronibus&vmbrisgnomonurnzquino i '*<br />

aiahtw,rotiw,&normuu^aliisîotis. Caput. VIIL' w.<br />

<strong>De</strong>horologiorum ratione,&vfu^tqj eorum inuentione *<br />

'&quibusinuentoribus» Capuu IX*<br />

. CAPITVLA LIBRI DECIMI. t j<br />

T}e machina quid Gt & eius ab organo differentiaorigi/<br />

. nc&ncceffitate. Capuu L<br />

<strong>De</strong>zdifilàcnutpublicoruqj opéra machinationibustra/ #<br />

. éroriis» , .. . Çaput. ^^*<br />

<strong>De</strong>diueru^appelLtionibusmachinaram,&qrônejtrigâtur.Cap. III» «<br />

Similis fupcnorimachina,cui colofficotera tutius cômit/<br />

ri poiTunt^mutata duntaxat fucula in tympanum» Capuu IIIL<br />

Aliudmachinzrraâorizgenus». Capuu V.<br />

Ingeniofcacfiphontisrôadgrauiaoncraducenda. Capuu VL<br />

<strong>De</strong> inuentione lapiridinz qua tcmplum dianz ephefiz<br />

. conftruaumeft. Capuu VIL<br />

<strong>De</strong>porrefloKrotundatione machinait ad onerGleuationes» Cap* VIIL<br />

<strong>De</strong> organorum ad quamhauriendam generibus fifpri/ 1<br />

. mumdetympano. " v Caput IX.*<br />

<strong>De</strong>rotis&tympanisadmolendumfarinam Capuu X»<br />

Dccocleaquzmagnicopiîextollitaquz.(cdnotaalte.Capuu ^ XL * 4<br />

DcâefibicamacliuuquzaltiffiiTveextolutaquarn. Capuu "XIL f<br />

Dchydraulicisnudimiyquibusorgariapfiduntur. Capuu XIII.<br />

Qua ratione rheda ucl naui uefti peraâum iter dimetiamur. Cap.XIIII.<br />

Dccarapulurum&fcorpbnumrationibus» Capuu) " XV»<br />

Dcbaliftarumrationibus. Capuu XVI» &<br />

<strong>De</strong>proporaôVUpidumittendoptadbalilbeforamen» Capuu XVIL'<br />

<strong>De</strong>carapultarûbalularaqj,contéuombus&teperaturis» Capuu XVIII»-<br />

DcoppugnatorisdefenforifqjrcbuSj&prirnumdearietis .<br />

inuentione eiufqj machina. Capuu XIX.)<br />

<strong>De</strong>uu^dincadcongcltioncmfoflârumparanda» Capuu XX»<br />

Dcaliisteftudinibus. Capuu XXL* »<br />

Totiusoperisperoratio» Capuu XXIL ^<br />

FINIS,<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

*i


I<br />

*MJrr*U*f<br />

-££?<br />

'.M.VITRVVII DE ARCHITECTVRA<br />

LIBER . f PRIMVS.<br />

»' *»H-^' **<br />

VM diuina mens tua SmimenimperatorCz/<br />

farimperio potiretiirorbis terrarum,inui*>***« .<br />

tus,&eiusvirtutisftudiofus. Cumautemconciliumcsleftiuminfe/ *<br />

dibus ïmortaliratis eum dedicauûlèt,&imperium parentis in tuampo/<br />

teftatem tranfhiliffet,idemftudium meum in eiusmemoria permanés,<br />

in tecontulitfauorem» Itaqj cwn.M^ureuo,&P.mimdio,&.Cn. cor/<br />

neUo,adapp^rationembaliirarum&fcorpionû,reliquorumqj tormé/<br />

torum rcr5faonem,fui prefto,& eu iis comoda accepisquzeumprimo<br />

iriihi tribuifh,recognitionern per fororis comédationetn feruafti» Cu 1 -<br />

ergo eo benefirio effem obligatus,vt ad exitumvitz non haberem ino/<br />

f)iztimoré,hax!tibifcriberecepi:q>animaduerti multa tczdificauiflê,<br />

! & nunc edificare:reliquo quoqj tempore,&publicorum , &j>riuatorâ<br />

edificiorùm,pro amplitudine rerum geftarum,vt pofteris memorix tra<br />

. derentur,curamhabiturum* C6fcripfiperfcripti5esterminatas,vteas<br />

atiendés,&antefafla,&funiraqualiafintopcre,pertenotapoffcs ha/<br />

beresnamqj his voluminibus aperui omnes difeiplinz rationes,-<br />

a Qmdfitarchiteâura&<strong>De</strong>architeclisinftituendis, Caput. I.<br />

Rchiteétura.eftfciétia pluxibus difciplinis,fl£ va<br />

riisecuditionibu&ornata^cuius iudicio probàV<br />

tur omniaqBX ab ceteris artibus pficiûtur ope/<br />

ra. Eanafciturexfabrica,& ratiocinatiocFa/<br />

brica eflcontinuata ac trita vfus meditatio.qùa:<br />

manibusperficitur emateria cuiufcunqj gène/<br />

risopuseft adpropofitûdeformationis. Ratio/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

M. AHItiV-<br />

P. -mtnttitnl-<br />

C 7t- (VT*»fl*»lA<br />

fel. tr 12..<br />

TahitriL<br />

Uee^<br />

^


1<<br />

"if<br />

«H*n*int>«.<br />

i »»J<br />

\nynvr*s<br />

TU*«*»»*, TU*«*»»*, tt- tt»t*r» Ji fi^A^n-t S<br />

LIBER<br />

finatio autan èft, qûz res"fabiicatas folcrria âc ratione proporriomsde/<br />

m5ibareatq>exp|jcarepôrjuqjarchitec"h quifine littaris contcndcrûe<br />

vt manibus eflént exerc;tari,n5 potuemt cmcerc vt habcrét pro labori/<br />

hûs autoritaBé.Qui autê ratiocmationibiis Si littcris folis confifi fuerfit,<br />

vmbrâ^nô rem perfecuti vident. Atqui vtrûqj pdidicerûr, (vriomni/<br />

U<br />

bHs armis ornati ) cilius cum automate quod fuitpropofitum/unt au<br />

?..<br />

fequuti. Cumin omnibus enim rcbus,tum maxime etiam in arçhite/<br />

£~jf?j m m/« aura hzc duo infunt,quodfignificatur,& quod fignificauSigniftcatur<br />

jr ' i /!**** propofita ns de qua dicitur.Hancautemfignificataemonftratio ratio/<br />

frW*«y . y^er: i-A^nibusdo&marumexpucatajC^arevjdetur vtraqj parte exercitaaim, .<br />

»U w (nt*tit-<br />

eflê debere,qui fc ardiitedum profireatur.Itaqj eum Si ingeniofum eflê<br />

.-. jr*' oportet^addifaplinamdocilcm.Neqjenimïgenium fine difciplina,<br />

' \ àitriJifrtnlim/însinornin autdifaplimfinemgeJiio.pcrfeftumartificempoteftefEcerc.&ut àitriJifrtnlim/însinornin autdifaplimfinemgeJiio.pcrfeftumartificempoteftefEcerc.&ut narfy/hifnarrifirpftinorefteffirerc.&ur lit/ Urj<br />

teranisfii,pentusgraphidos,eruditusgeomecria,&optices non ignaj!<br />

ruspnirruéhis arithmetica>hiilorias complures nouent , philofophos<br />

diligenteraudiuerit^nuficam kiucrirynedianznonfitignarus.refpô/<br />

(à iurisconfultorumnoucrit,ailrologiamcceliq> rationescogrritas ha/<br />

beatjQuzcuritafintjhzfuntcaulz» Litteras architeâumloreopor/<br />

tetjVti comentariis memoriam firmiorem efficere poffit » <strong>De</strong>inde gra/<br />

'pmdosiaendamhabere,quofariliusoxcmplaribuspiâis,quamueut ,<br />

3- rty.,<br />

*operisfpedem,deforrnarçvalcau Ceometriaautéptura przfidia pre/<br />

^ihtarcmteôurzifidprimûexeuthYgnmimijciramtxaditufumiequo<br />

/ maxime facilîusedînciorum in arcisexpediunturdefm'ptiôesmQrma/ ><br />

tiima^&librauonum&linearumdirediones. Item per opticen,ia c'"*4"~s<br />

«dificiis^cerrisregionibus,c Peranthmc/<br />

ticen/umrjoisedinacmimconulriiarmufflienfuraruni rationes expli/<br />

ïanrursdifficilefqj fymmetriarumqueuaones geometricis rationibus 69<br />

methodisinuemutur. Hiiloriasautempluresnouiiléoportet^mul/<br />

ta^niamenuiipemoperibusarchitccïdefignantjdcquibuSjjrgumé/ \^/iT*v<br />

tis'rationemcurfccerintquerentibusrcdderedebenuQuemadmoduni j.^L2w!2?*<br />

lîquis ftaruas marmoreas muliebres ftolatas,&quz caryatides dicûrur» *~<br />

pro columnis in opèrelhraerit,&infupcr mutilos&coronas collo/ jy~<br />

cauerit^contitibusitareddetrationé. CaryaciuitasPelopcmeïîcurri<br />

parfis hoftibus côtra gneriâ cofenfitt pofceagrzri per Victoria gloriole /»»*<br />

bello liberatijComunicôfilio caryatibus bellu indixeruntJtaqj oppido<br />

capto.utrisintcrfcftiSjCiuitatedcleta^rutronaseorûin lëruiruté abdu/<br />

XerunuNec funtpafli itolas,neqj ornatus matronalcs deponere:va* non ~*~~<br />

vnôtriumphoduccrent/edzterno leruituus exéplo graui cotumelia<br />

preflâe,paenas pendere uiderenturpro auitateJdeo qui tune architeéti<br />

nierunt,ediiiciis publias defignauerût earû imagines oneri fcrûdo col/<br />

locatasait etiîpofteris nota poena peccaa caryatiû, memoriz traderct.<br />


PRIMVS. ;i i<br />

-In h*.fwc<br />

. 3


~f~. '<br />

tp* fi*CiXiitv<br />

\§ habec multas BC uarias àatuiales queftioaes:uteriamin<br />

__ < *- aquarumdudionibuiJh curfibusenim cVorcuirioibus,&hbrata pla/<br />

t>*»WltfM/' "^^«"ptcffioibus^iritusnamralttaliteratqj aliterliut*quorum ot><br />

^3?____"'' fcnfionibus mederi nemo poterit,nifi qui ex phdolophia, principia te/<br />

ÇhTfi/iï ~ " rumnaturznoueriuItemquiThefbizautArchimedislibros,& czte/<br />

rorumqui eiufinodi generisprzceptaconfcnpfcrunt leget,cum iis fen/<br />

iog~!<br />

rire non pdteritpiifi his rébus a philofophis fuerit fftitutus » Muiîcen<br />

autem fçiatoportet.uri canomcamrarionem,&mathematicam,notarn<br />

habeat:ptztereabaliitarum,catapultarû/corpionumtéperaturaspof/<br />

fit recteiacercln capitulis enim dextra ac finiftra,funt foramina hemi*/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


PRIMVS. î J<br />

toniorum, per qua* téduntur fuculis & veétibus e neriiotorti fûnes,qui<br />

«ô precludunt necpligant ,nifi fohitus,ad artificis aures certos & zquay<br />

les fecennt.Brachia emm quzin cas tentiones includunf,cum extendûV<br />

Tur,zqualiter,& parita-jVtraqj plaga emittere debenuQuod fi nonlio/<br />

motonia fuerint , impedient direfta telojj miiTioné .Item theatris vafa<br />

«rea quz in cellis fub gradibus mathcmatica rône collocant', & fonituu<br />

difcrimina quzgrzciHxëî* vocant,ad fymphonias muficas^îue concé/<br />

tus,componunt,diuifa in circinationé diateffaron & diapente & diapa/<br />

fon,vtiuox fcenici fonitus côueniens in difpofitionibus,ta


I fllvrlc lyrtcmt.<br />

LIBER , .<br />

^emactaodumMiron/aiPolydetus/edratio^<br />

necdenuomedicusvtHyppocrates/ednôaniatrologetDstnecin eut/ '<br />

ris dotfrrims fingularitcr excellesJed in his nô iperitus.No enim in taris<br />

rerii varietatibus,elegâtias fingulares quifq côlequi pôt.qi earu rocina/ "<br />

x riones cognofeere & pripere vix cadit in poteftaté^Ncc tnnô tâtû archi/<br />

tefti nô pnt in oîbus rébus habere fummû effeclû/ed eria ipfi qui priua/<br />

, tim proprietates tenét artiû,nô efficiût ut habeât oés fummû laudispria<br />

ripatû. Ergofiinfinguli5dcMfbiiiisi^guiiartifices,necjoés,(èdpauci<br />

atuo perpetuo nobilitatévix funccôfecuri,quéadmodû pot arehitectus,<br />

qui pluribus artibus débet eé peritus,nô idipum mirû 8C magnû facere.<br />

neqd ex his'indigeat/ed etiâ ut oés artifices luperet,qui fingulis ,doâri/<br />

g. tmamduitatécûinduftriafummapftiterût; Igit"inhacrePythiuser/ ~<br />

jaffe Nidet',q> nô animaduerrerir. ex duabus rébus fingulas artes eé côpo<br />

(foastexopcrCj&eiusrôcinatione^Exhisaûtvnumppriûeéeopîq fin/ Igulis<br />

rébus funt exercirati,ideft operis erTeâus^dterû cômune cû oîbus<br />

idoâis^dcftrôcinarion^medj^&muficis&devcna^rythmo.&dc J *J.'J<br />

(kw^-t* r^iî. _'^/}' p^mwu>Atfivnilnusmedcri^utzgrâeripcrcdepericulo oportue/ ,fc4' '<br />

rit,nô accedet muficus/ed id opus propriûent medicLltem in organo<br />

A.fi.< A.fi.< «TM««<<br />

S «»»«* »y<br />

non medicus/ed muficus modulabit,vt aures fui câtionibus recipianc<br />

iocûdiraté. Similirer cû aftrologis & mufias eft difputario cois de fym<br />

pathia (tdlap: «Se fimphoniarum^n quadraris,&tngonis,dutcffaron,&<br />

diapente:cûgeometrisde vifu^uigrzce XJfoç «-*7«»ç appcllat teste<br />

nfrço&usdc^inis^ultzres.uclc&.côcs^<br />

Operû vero ingreffus,qui manu actnéhrionibus ad elegantii pducûV<br />

tur»ip\>^i^t,q|>prieunaarteadfàaédûfumulttuti. Ergo farts abû><br />

^isuidtt'feciite,qexunguludocTrinis partes &rônes cape mediocrir<br />

ltrhétifotas,eafqj quzneceffariz tint ad architcduréjuufiqd de his re<br />

r^&arribWicwcï^bareopusfocrit^deficia^^^<br />

ratm «TibuitfoleraZjacuminis^emoriZjUtpoffmtgeometnl.aftTOlo<br />

giâ>iufcen,cneiafqjdiiriplinas^ ar<br />

| thiteaopt.&efficiunt mathemaricjJuçniciliter côtra eas duaphnas<br />

ctfpurarepM#pluribWBCufa^^<br />

j mo,utahcinnjjMuntAniWcnuslarnîus Philolaus «X Archiras tarenV<br />

liniapoUoruuspergeusliatJioitcrcyreneus, Archimedes «X Scopè><br />

*^abSyracufis,qmuI<br />

.raubufq, ronibus inuéras atqj exphcatas,pofteris reliquerûu Cum est<br />

gota^ing^aiHimjufolmianÔ^imcimclisgénbus/cd paucis<br />

Virjsherecc«3cabJusqiumeauol^<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


PRIMVS..<br />

âdârtis grammarica* regulamfuerit explicatum, iguofcat . Namqj non<br />

Vtifummusprîus^necrethordifertus^iecgrâmaticus fummis rônibus<br />

artis.exercitatuSjfed ut ârchitecîus,his litteris ïbutus,ha:c niflis fum fcri<br />

bere.<strong>De</strong> artis uero potêftatequzqj infuntin ea rôcinationes ,polliceor<br />

(uti fpero ) his Uoliïminibus,non modo zdificatibus,féd etiam omnib*<br />

fapientibus,euM maxima autoritate me fine dubiopreftaturum *<br />

Ex quibus rébus architectureconftet* t Caput. IL<br />

'J^ rchitedura aUtécôftatexorclmatione,quzgrzceTo[^içdicit',& exdi/<br />

fpofitione,hac autégrzci "XiâAinjj uocât,&eurythmia, & fymmetria,<br />

&decore,8tdiftributiôe,quzgneceoÎKojiof««t.dicit. Ordinatioeftmo/<br />

dica membrorum operis cômoditas/eparatim, uniuerfzqj proportio/<br />

ftis?ad fymmetria comparatio.Hzccomponitur ex quâtitate,quz grz><br />

ce ttôo-othç dicitur, Quantitas autan eft modulorum ex ipfius operis<br />

fumptiôe^g^ilifqjmembro^partib'uniuerfî opiscôueniés effe&us.<br />

Difpofîrio autéeftr"ei^ apta collocatio , elegafqj in côpofitioib* effedhis<br />

6pis


!>~<br />

/<br />

LIBER'<br />

£e4*J"rHî * Item fcenographia eft rronris «X laterum abfcedentium adumbratioà<br />

-v4^$«-»«)n»A.'ç4>. j. adcirdniçcentturaoniniumi^eanimrefponfus»<br />

Hznafcunwrexcogitatione.&irtuentîbne'. Cogirario eft cura ftu/<br />

dii plena ,& induftriz , uiguantizque,efTcclu5propofiri cum uolupta/<br />

te. Inuentio.autem eft quzftionum obfcurarum explicario , ratioque<br />

nouz Wi'/vigqremobili reperça.' Hz funt terminatjones difbofîup/<br />

i ."<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


primvs; f ^<br />

hum. Eurythmia eft ùenufta 'fpêriês , cominodufqj in compofitiomV g wvtyt£r>*l»bus<br />

membrorum afpeclus.Hzc efficitur , cum membre operis conue/<br />

nientia funt,altitudinis ad laritudinem,latit udinis adlongitudinem, «X<br />

adfummamomniar^fpondeantfuaîfymmctriz. Item fymmetria eft ' Sy~m*h~û*-- .<br />

ex ipfius operis membris conueniens confenfus.expartibufqj fepara/<br />

tis,ad vniuerfz figurz fpeciem,rata: partis refponfus:vt in hominisi<br />

corpore e cubito^edejpalmo.digito^terifqjpartibus/ymmetros eftJ *Vli<br />

ficeftinoperumperfedtiorubus.Etprimum inzdibusfacris ,'vt e colû/I<br />

narumCTaffmjdinibi*s,aute^rigJypho,autetiamembatere baliftz fo> -'<br />

ramàie,quodgrzri t«j>jtj>htoji vocitant,nauibus ime3calrnio,q uod<br />

X,J^MX*ï>«'didtur>itéczterorumopemmemcmbris,inuenitiu'rym/metriarum<br />

ratiocinatio. Décor autem eft emendatus operis afpe/<br />

cluSjprobatisTebus compofiriaim âutoritatcls perficitur ftatione^<br />

»"<br />

quigraceflEpAT^oç dicitur,feuconfuetudirie,autnatura. Statio/L st*fi+ »<br />

-^^mr'ïi^cum Ioui,fiJg^',&c f^TsJa,<br />

patraqueconftituuntur.Horum ehim deorumtX foecies «X effeftus'i *>/ErJ^<br />

in aperto mundo atque'lucenri , przfentesvidemus.Mineruz,& MartiJ 4. ****-*TU.-*<br />

Florz^,roferpina*,fontium nym/<br />

phis,corinthiogenereconftitutz,aptas videbuntur habere propfit¥<br />

tates » çj> his dus propter teneritatem , graciliora|&florida ,foliifque «X<br />

volutis omata opère fada ,augerevidebuntur iuftum decorem. Iuno/<br />

iû,Dianz,Liberopatri,czteri(c{uedii5quieademfunt fimilitudine.fî<br />

ïedes ronica conuruèntUTjhabita eritratio mediocritatistqxX ab feuero I<br />

moredoricorum,&ateneritatecoryhthiorum , temperabitur earum<br />

inftitutioproprietatis. Ad confuetudinem autem décor fie exprimiV<br />

tur,cumzdificiis interioribusmagnifias, itemveftibula conuenienria<br />

«X elegantia erunt fa


&A6~* l&.Cs.^v<br />

o*> !~£"< .<br />

T>hç<br />

quil quibus certis luminibus opus eft pànbus.a feptentrionef j>.<br />

T>hç<br />

£pt.cCi"i*u* .lec^ T q, ea cceli regio neqj exclaratur , neqj obfcuratur foLs curfuifed eftcér/<br />

rrTnr


PRTMVS 6<br />

r <strong>De</strong>eletfioîie locorum falubrium«X quz obfintfalubritari «Xvnde<br />

luminacapiantur. Capur» IIII. 4<br />

iInipfcveromcoùbi«eaenmtprmcipia.PrimumeIeaioIocifkluberri/ 6fmi.Isautemeritexcelfus&nonnebulofustnon<br />

pruinofus ,reeionef '<br />

tabiturpaluftrisvicinitas» Cumenimaurzmatutinz cum foie orien/ ' î<br />

teàdoppidumperuement,&iisortznebukadiungétur,fpiritufcs be/ ' 1<br />

ftiarumpaluftriumvenenatos cumnebula mixtos in habitatoriî cor/ '<br />

poraflatusfpargent^efficientlocumpeftilentem. ItemfifecundÛ ma/<br />

reeruntmcenia/pefobuntq, admeridiem,autad occidentem,no erÛt<br />

ialubnatquiaperzftatemccelummeridianumfoleexorientecalefcit " 1<br />

mèridieardet. Itemquod fpeflat ad occidentem/oleexortotepefcit! &<br />

meridiecalet,vefpereferueMgiturmutatiÔibuscaloris& refn>eratio/ *<br />

rus,eorporàquzmiislbcisfunt,vitiantur.Ho*autemucetariimaduer/ " *- '<br />

tereeriamexiji;quznÔfuntanimaha.IbceUisenimumariisteflis lu/ ^ &&«**"««&>'.<br />

mihanenio.eapitameridie^iecaboccidente/edafeptentrione:g,eare/? ^ tl+-e*'<br />

gionullo temporemutationes recipit>fedeftfirmaperpetuo,&immu/7 r" * +< '~~*JZ-£J~><br />

tabihs.Ideoedam^granariaquzadfoliscnrfumfpeaant,bomtatem^ ^


i<br />

LIBER"<br />

Jurn abcertispartibuseoelum ,cuminfiditin aperras uenas plusfpa/<br />

» titur.emixrionibusnaturalitemperatura corpus. Itemfthumoroc/<br />

Urf» .1 «<br />

docorrapta,diluuntur,XdifroluunrurcompofitionisuirtDtes-. Item<br />

/-- crefrigerariombushumoris,uentorum,Xauramm,infundiintur ui/<br />

tiacorporibus. Non minus aeris.etiamqjterreni^ncorpore naturalis<br />

compofitioaugendo autminucndo^nfwmatczteraprindpiattcrrena ,<br />

cibiplenitat«aerea,grauitatecoeli. Sedfiquisuoluerit diligétius hzc<br />

fenfu perdpere,ammaduertat,artendatq, natures auium,


PRIMVS 7<br />

ra parte,proxime Gortynam ,non habent apparentem fplenem» Vn/<br />

deetiammediciquerentesdeeare^nueneruntin iislocis herbam,qui<br />

pecora rodendojimminuerant Iienes , ita eam herbamcolligendo , cu/<br />

rantliehefoshocmedicamento,quoderiam«


. - J '/* ~ 7-T* /i "^<br />

Sel le*-' o ic-t. irru* MtiTH/Kf nn./c*-#rf ***~<br />

0*V<br />

ifi-H<br />

Y<br />

!<br />

'<br />

Jt"ii<br />

a râlez fjbi*<br />

fatx<br />

r. /i*'- '<<br />

LIBERA ""<br />

turresftmt'proùViendzmexteriqrempàrtemtvticûm ad rriùrum fia/<br />

ftisimpetu uelit appro'pinqUare,a turribiisdextreac finiftrâ latenbu*<br />

apcrtiSjtclisvulnérètuf. Curàndumqj maxime videuuyit non facilil<br />

fit aditus ad oppugnandum'murumjfedïtacircundandum ad lôca pre/<br />

dpitia,X excogitidum, uti portarum itinera nô fuit direfta,fed riMnii ><br />

Namq; cumitafaftum fuent,tunc dextrum latus accedcntibus , quod<br />

fcutononerittecTum,proximumeritmuro« Collocanda autem op/§ S-<br />

pida funt non quâdrata,necprocurrétibusangulis,fed rircuirionibus j<br />

uti hôftis ex plunbus locis côfpidatur.inquibus enim, angull proemy<br />

rUrft^dif£cihterdefenditur,ç^angulusmagis hoftemtuctur çjciucm* '<br />

C^afljtudinem autemmari itaiaciendamcéfeo,uri arrnati homines^<br />

fupraobuiamuenientes alilis ahum^ine impeditione pretcrirepoiTintt1<br />

dum incraffitudine perpétua» talezoleaginez yftiïatz quâaebcrrimd z?..<br />

mftruantur,uri utrzqtrnurifrontesinterlê^ufadmcHiumfibulis)his r,-<br />

|talci5Colhgàtz/etemamhabeant


llll neqj arietes , neqj fuffbf/<br />

fiones,neqjmachina'^a:tera'eis:valétnocerew Sednôin omnibus locis<br />

«1- 'eft aggnrtsrariofacifdaji ifi quibus extra muru,ex'alto locp^plano pe/ v?£»g F' - ^o-fti.. iq?<br />

deacccffusfûetitadm^niaoppugnâda.iItacjmciufmodi-locispri/. orf. pTa/î,, £<br />

«tiumfôfffi funtfaciendzJatitudinibus X alritudinibus q arnpliffunist<br />

deinde fundamentum mûri deprimendum eft intra àlueum foffie,Xid<br />

^xtrùendumefteâci^itudine^vtopusterrenumfacue fubftineatur. -<br />

jltemiiirêriore parte fùbûrac^ms/undamcniumdiftansabcxterio/ * %,<br />

remrrorfusamplofpariocoiiftituendumeft.itavri cohortes pofïïnt,<br />

'quemacimoduminacieinftruflz,addefendendum fupra latimdinem<br />

aggeriscoiififtcre* Cumautemfundarnenraitadiftantiainterfcfue/<br />

rint conftituta,tunc inter ea alia tranfuerfa coniunfta exteriori X intc/<br />

rkjrifundamento,peâ3iiatimdifpofita,quemadmodum ferre dentés $7.. . y<br />

foluc'ntes fccollocentur. " 'uj ', > J , . r - , ,.+<br />

VO i . yi ^<br />

'd-ffiJi ' -i«-<br />

4


(cttcdtmts<br />

LIBER1'<br />

"Cunicnim fie erit fa in omnibus locis , quas optamus<br />

m(lii»J t*ftfvff'<br />

> * y copias,casnôpoffumus nabere»SedvbifuntlgXâ_quadratajiuefilex,fi/<br />

/ * uecemenrû1autco(3uslater^iue,crudus,hiseritutendû.Non enim uri<br />

Babylonc abundantes lrquidobitumine,procalceXarena&coflo la/<br />

tere taérum habent murum,fic itempoflùnt omnes regio&esieu locopt<br />

proprietatesJiabere tantas eiufdem generis utilitates,uri ex his compa/<br />

r^^nibus,adzteniitaté,perfcdushabcatur fine uitio munis»<br />

' <strong>De</strong>diuiiîoneoperuni^quzintremurosfuntjXeorum difpofitione,<br />

utucntorumnoxuflatusuitcntur, Caput. VI»<br />

^J cenibuscircûdatis/equunt intramurumarearumdtuifiones,platea/<br />

rumqj,X angiportuû^ad coeli regioné direéhones» Dirigent hic auté<br />

lA'>tyjfvrh**> > tu-<br />


'< ùi<br />

ttf^ *h\i* *h\i* * » «<br />

PRIMVS<br />

lâlubritatem»fèd fo ângipbrtis «X plateis non poRuntconfiftcrc,propter<br />

vehemériâ frigoris. Vêtus {lût eft aeris flués vnda,aun incerta motus re/ ' f»*"*-» £ '<br />

Îjrimereveritaté, Fiuntji*a»lipilzzrez«cauz:hïhabétpûclum anguftifi»<br />

imû,quo aqua uifiindwif,«>llocanturqjtadignem;X anteq calefcât,iion<br />

hntvllum fprntfimulac aûtîeruere cepcrfoeflïriût ad igné vehemété flatu»<br />

a4S<br />

^tlr<br />

iWlÉi^^k<br />

WMw<br />

mât<br />

Ira fcirc X iudicare licet,e paruo breuiffimoqj fpeéfaculo,de magnis X un<br />

manii)°co;uvétorÛ9nawrzrônib'.Véri.ri^iexdufifuerit^iô folû cfficiét<br />

corponbValétib'locû falubré,fed etil fiq morbi ex ahis vitiis forte nafcét*,<br />

q in czteris falubrib'lods hnt curariôesmedicinz côtrariz,î his pp tépera/<br />

-^r^-ç ir«5<br />

\ U<br />

rurâexclufiôisvéto9f,expediti,curabût'» Vitiaaûtfutjqdifficultercurâf, . î<br />

mregiôibusqfutfupraicriptz^aKjgrauimdo^h^eris.rafçis.pleuritis, a.»<br />

phtliifisjaguinis eieftio,& cztcra,q nô detraâionib»Jed adiecliôibus eu/ -t<br />

ranf. I^iôdi^cuItermedicant^primûq»exfrigorib*côcipiunt»deîde M-*}v*.nmr f>**


tnvf&W<br />

O/h titfî<br />

A* £iielu>m 2X.<br />

lent $T"+<br />

?^^^&~%?( $j£<br />

%<br />

vy*i /**! **vfeiK^Tr*»v''f^«^-/ LIBER<br />

iMtorm fc\j<br />

(T»'. ccf.f. lenisXcraffiisaer.qpJaranôhét^ ftabi<br />

,s) «Un*<br />

hn'-i- »£f«i<br />

top cerrifpuéuQd'cû ita explorant ha/<br />

beafjVt îueniâtur regiôes X ort* eopt, fie<br />

erit rôcinadû. Couocet ad libella mar/<br />

morefiamufiumcdiis mcenib*,autloc*<br />

ita expoliat ad régula X libellait amu/<br />

fiû no defideret sfupraqj ei* lod cétrû me<br />

diû,collocet zne'gnomô, îdagatorvm/<br />

brz,q grzee a-xi«0xfatç dicit »hui*an me/<br />

ridianâ circiter horâ qntâ/uméda eftex<br />

tréma gnomôis vmbra,Xpû


%./*+ »*** *»<br />

PRIMVS. 10<br />

Tûcpoltealumédaéfextadecia pscirdnatiôis lincztott',rocûdatiôis,cen/<br />

trûqjcollocâdûï meridianalinea,q tâgitdrciriarioné,Xfignâdûdextra ac<br />

fimftraî circinariôe,X meridiana,X feptétrionali premlc ex fignis his qua/<br />

tuor.p cétrû mediû decuflâtim linez ab extremis, ad cxtrcmas cirdnariôes<br />

pducédzJta auftriXfeptétrionis hébit oâauz pris dcfignatio.Reliq par/<br />

teSjdextratreSjXfiniftra très hiszqles,diftribuédz(utî totarorûdatioe,vt<br />

acqlesdiuifiôesocfo vétoptdcfîgnatzfintindefcriptiôejriî p angulos inter<br />

r-f" ï» "Vf<br />

temcridiana<br />

b Vmbia<br />

poftmendla'<br />

a*<br />

c Gnomon<br />

& tm<br />

5,<br />

JXJ/- »TY>n -^h.j **f*ru<br />

lis curfu X onomonis zqnoflialis vmbras,ex ïclinatiôe cli.ab Eratofthe/ "jj-Pr-


Vt a ui-nA,'7th i»**(Ht'<br />

*U, CCCAA.Ç<br />

\*«fa- ~ ******* t*r*<br />

ne Lurrir *& .<br />

Lkwv- £ Vf' lif J**-p»*f"T<br />

?(.' £*.


PRIMVS. II<br />

-queadmodû ab îpetu'eopj,àduerfîs dire&iôib* vicoft


Onoyntm<br />

LIBER<br />

.Qjpccumitadefcripta éruhtinfingùlis angulis p#ogoni'cùmamerïdijfc ^<br />

indpiemus,mtereurumXauftnimmangulo,eritlinca.g»inter auftrum *#»<br />

SC aphricum.h.inter aphricum& fâuonium.n.interfauonium X caurum t*»>jjî^<br />

Otintcr caurum X feptentrionemJcinter feptentrionem X aquilonem.i.in ***' m^<br />

ter aquilonem et folanum.l.inter folanum X cururrum.<br />

!<br />

t<br />

T»0<br />

t»<br />

f<br />

*<br />

/\^<br />

O<br />

-tn.rnonrj<br />

C A \<br />

X**<br />

t<br />

s» /<br />

i f<br />

*<br />

(0<br />

i tu<br />

&<br />

1 1/1<br />

><br />

a<br />

m<br />

I<br />

/<br />

-/ / X<br />

1 | Solanas<br />

e*<br />

Utils<br />

Ita his confecïs^nter angulos oétogoni gnomon ponatur,X ira dirigan/<br />

turpbtezXangiportorumdjmfioj^duoHecim. |t<br />

! u<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


nA<br />

ît>* *.b<br />

c<br />

r n r<br />

«i a / A<br />

s<br />

PRIM'VS.I i 12<br />

Platea<br />

^r^^^^^r^^^^y^W<br />

«b » **<br />

T<br />

«\<br />

**


K<br />

tr 6 - 7 - C V<br />

in cive. **-2- i- Jouitas populû cû auer/<br />

tiflet,côfpexit eu Alexâder,X admirds^uffit eilocû dari,ut accederett ïter/<br />

rogauitqj qs eét.At die Dinocrates ïqt architecT'macedo^qâd'tTcogitatio/<br />

nés X formas affero dignas tua claritatcNâqj Athon môtemformaui îfta/<br />

tuz uirilis figurâjCui'manu leua defignaui duitatis âpliffunz mnia,dex/<br />

tera patera,q exdpet oïum fluminû q fût ï eo môté,aqua,vt ïde in mare p/<br />

runderet .<strong>De</strong>ledatus Alexâderrône formz^tatim qfiuitfi eént agri drca,J«c"'"«« f,<br />

(Jrtmm+rvn*, /"/«Ai?*/»* q poffétfrumétariarôneeaciuiratérueri.Cûïueriiffetnô poffe nifi trâfma/<br />

nnis fubueftiôib*,Dinocratcsinqt attédo zgregiâ formz côpofirioné,Xea<br />

deleâorfcd ataduerto,utfiqseduxerit eo Iqçq colonii/oreut iudidûd*<br />

j^np<br />

><br />

Uitupet « Vun.natus îfans fine nutricis lacté nô pot ali,neqj ad uitz crefcé/<br />

ris gradus pducijicduitas fineagris.X cor* frufSib*îmnib'affluétib''^ia<br />

pot crefcere,nec fine abûdâtia cibi freqntia hére,populûqj fine copia tueri»<br />

Jtaqj quéadmoduformationéputo pbâdâ, fie iudico lpcû ïprobâdû t teq><br />

ublo eé medî,çj> tua bpa fû ufurus,Ex eo Dinocrates ab rege nô difceflît,X<br />

in Aegyptu éeû pfecutybi Alexâder eu aîaduerriffet portû nâfr tutû,épQ<br />

riûzgregiû^âpos circatotiAegyptû frumétarios ïrnanis flumïs Nul ma/<br />

. ghàs utilitates,iuffit eu fuo noie ciuitaté alexâdria côftituerc. Itaq; Dino*-<br />

A/iJi,' *un


SECVNDVS. 13<br />

t+hs<br />

priuaris,qb'pportqib*X fymmetriis debeat eé,vri explicét jn putaui anpo<br />

nédû^iifi pri'de materiz copiis e qb*collatis^edificia,ftrufluris,X materiz<br />

rônib*pficiût ,qs héantïvfu virtutes expofuiffemtqbufqj rer# nature pria<br />

piis cet téperatadixiiïé. Sed an q naturales res îcipia explicare, dezdifiao<br />

ru rônib*vninitia ceperît,X vri'creuerît eopt iuériôcs,anponâsX infeqrin/<br />

grcffus antiqtaris re$£ naturz,X eops q initia hûanitatis X iuériôes pqlitas,<br />

iaiptop:pcepris dedicauerûultaqj quéadmodû ab his fu iftitut4, exponà*<br />

<strong>De</strong> pnfcorumhominumvita,et de initiis humanitatis atqj tedorum et<br />

incrcmcntis eorum» r Caput* L '<br />

J-J ommesveterimore,vtférz^fyluisXfpelûcisXnemoribusnafcebant,d Ci- de h<br />

'*»**'. 4^1-<br />

boqj agrelh vefcédo,viti exigebâulnterea quodi ï loco ab tépeftatib'et vé<br />

tis,défa;arebriraoi2!arbores agitatz,X iter feterétes ramos, igné exdtaue/<br />

rûttex ep ftarnavehemétfptcrriri qcirca eu locû fuerûc , fut fugati : poltea<br />

reqetappius accedétcs.cû aîaduertiflétcômoditatéeémagnâcorponbus,<br />

ad ignis teporem ligna adiidentes.X eum confëruâtes,alios adducebâtsX<br />

nutu môftrâtestoftédebat quas haberent ex eo vrilitates.In eo hoium cô/<br />

greffu cûpfûdebâfalirere fpûvoces ,quotidiana côfuerudine vocabulavt -<br />

' obtigerât»côftituerûtideîdc fignificâdo res fzpius^nvfu.cxeuétu fanfor/<br />

},,,»*X-tuitoceperuntt X ita fêrmones inter fe proaeauerunu<br />

» . ^<br />

***!' 1_


$C«fàyJ* ( -rov^-i- OfWmf', r**? t gL»>J ifrvxi «.kjs fo>p **f 1'£ '. Ié~.c .)<br />

.' '_UBER><br />

Ergo eu pp ignis inhétioné couétùs'initia apci hoîes X coeiliû XcôuicW<br />

f. ... . eétnatus,Xinvnûlocûplurescôueriirét,hfkesabnaturaprimûpterreIicJ<br />

Qr wwn fjlmyi ^^^^^al^v^nôpnifedereôiambukrét^ûdicfîXaftroptmagnrfcétiamafpk<br />

Mn* jHt^fi a? - cerent.itémanib'&arriculiSjquâuellétrcmfacditertradarétjCcperûtineQr<br />

en, - M.(t+w*r.'$ çoetualudefrondefacereteâa,aliifpelûcasfoderefubmontibus,nônulli<br />

frirûdinû nidos X zdificationes ear# imirites,de luto X virgultis facere la*<br />

ca^q fubirenuTûc obferuâtes aliéna teâa,X adiiciétes fuis cogitatjfflibj're.<br />

] »», ttfibifc . nïrûtf" nouas,efHciebât in dies melibra gênera cafai/M Cû effent aût hoîcs imita£_<br />

bilidociliqj natura,quotidic inuétionibus gloriates , aliisalii oftendebanc<br />

>i> o sdifidor^efFeflusîXitaexercétesingeniacertationibuSjindiesmelioribus \<br />

iudiciis efficiebant .Primûqj furcis ereflis,X virgultis interpofirisJuto^pa^<br />

rrietestexerunuAlùluteasglebasarefacientes ,ftruebantparietes,materia<br />

J_2_! eos mgum|tates:uiridoqj hymbres Xzftus tegebantharûdinibus Xfror»<br />

r"*"*,J* dejpofteaqm per hybernastépeftatesteclanôpoterant hymbres fuftinot<br />

Z-^*-. " re/aftigiaradétesJutoindudo s prodinatis teàisftiUicidia deducebant.<br />

SiMétlt±- 4-v- _ Hzc aut ex iis quz fupra feripta funt, originibus inftitutaeflëpoffumus fie<br />

£(h-'Z:C' n' Sh " 8&duertere»$adhûcdié,natiôil3uscxterisexhisiebus^ifidaxôihmuri<br />

: $c*«J*Q n&ifrvf- turtamGaUia^ifoaniaJufitarua,Aqtania£^<br />

tis.Apd'nationé colchoptinpôto pp filuaps abûdâua^rborib'ppetuis»pla/^^>'fcj<br />

nis dextra ac finiltrein terra pofitis/pacio itej? cas reurdo,âtô_axbôi: lôgi/' .r* riHi<br />

rudiespatiunt ,colIocant .In extremis ptib'cajj fupra altère trâfuerfz q cir *4*»jWg-l<br />

cûcludûtmediûfpatiûhîtatiôisstûcïfupalternistrabibusex qttuor ptib^vW**».<br />

r>r cducutadaltitudinéturresjîteruallaqjqrelïquût ppcraffit<br />

se «*. -r*-- v id^^XlutoobftruûuI^e^ecidétesadextréosâeulostrâïrrarraiid lo.<br />

0« ^Z7Zot* f f9- ^gradaticÔfrahétcsJtaexqmorpriVadaltimdinéeàicut medio me/<br />

«-7r/«^4^7x .-,s. tassqsXfrôdcX luto tegétes,efFiciûtbarbarico more teftudïataturriû te/<br />

i(C


#<br />

SECVNDVS. 14<br />

*«>*r»f «*M **<br />

irudiofiores/abroseffefcprofiterent. Cûergbhzcirafuerftprïo.côftitU J**7*'<br />

ta.Xnaturanôfblûfefib'ornauiffct gétes quéadmodû reliq aîaliaJed étco<br />

gjtatô4)usXcôfijiisamauiffetmétes,Xfubieciffetcztera ptâte, f\l*jf Wat.<br />

tûcvcroiïfabricâtoTB^ificIôpt gradatimpgrefli ad czteras artes X difci/<br />

plmas,efcraagreftiqjmraadmâïuetapduxerûthûanitaté, Tuât ïftruétes<br />

aïofèXpfpidétesmaiorib'cogitatiôio'exvarieateaniûnatisjnôcafasfed ... -,<br />

éidomoshïdatas ex lateritiispierib'j aut e lapide ftnjirasmateriaqj et tegu 'tdr*dâbaae»!^f "r-J"<br />

bteâaspficëcepun^dddeobfuatôib'ftudiopeuagâob'iudidisexîcerris . .<br />

adcertas fymmetria^ rônes pduxerût, poftea q aîaduerterûr pfufos eé pt* h^^ffxJ^i '


i_ fûmû coriû,fol acritercû pcoqt,efticitvt uideâtafi.~<br />

di,ïteri'âtfint nô ficd,X cû pofteaficcèfcédo fecôtrahût,prûpût ea, q erit<br />

. arida,ita rimofi'faâi efficiût ïbecilli,maxïe ât utdiores erûtJî an biéniûfuc<br />

rint dufti,nâqj nô an pnt pcnit°ficcefcere,itaqj cûrecétes Xnô aridifutfini<br />

i cttjte&orioinduéto rigideqjobfolidatopmanéte,ipifidétesnôpnteâdéal<br />

: ritudinéq é teftonû,tenere,côtra6tiôecj moti nô hzrét cû eoJecta côiûdTio<br />

neei'difparât. Igit teâoriaab ftruc-ura feiûcïa pp tenuitatép fe ftare nprit,<br />

; fedfrâgut.ipicgparietes fortuito fidétesvitiât,lôqj étvticéfeslatercfifitari<br />

/dus,Xanqnajié^duâ^cûarbitrior^<br />

f parientftrufluris, lnûtâtlâter^gna^ri^vlûlqdgrzceii^wfojiappéllat^<br />

ig. /.<br />

/ tdeftquo noftrivtût ,lôgûp'edejatûfemipede,czteris duob'grzcop. zdifi<br />

'J*** ciaftruût -Ex his vnû pétadorôtaltefje tctradorô didt JDorô ât graci appel/<br />

t lâtpaJmûjqcimunepjdatiogrzceXMfoiiappellatjldât fcmpgerit'pmanî teyh'mr<br />

palmû^taqd'équoquouerfus,qnqjpalmopf,pétadorôqdîqtuor,tetrado/ -»"*' w<br />

ron dirit ,& q fut publica opa,pentadoro quz priuata, tctradorô ftruunt.<br />

a.pentadotô -<br />

b-terradorô _<br />

c.didoron' :<br />

' d. fi ponarat<br />

luperibcrit<br />

ftmâuia alli '<br />

gâta<br />

f .fi ponatnt<br />

fupeng.erit<br />

ftruftuta alli<br />

gan<br />

b. lî ponatnt<br />

faper.i. erit '<br />

. ftruftora alli<br />

gâta<br />

Rifiponatui'<br />

ibp.l.eritftf_t ,<br />

ôuraalligata<br />

Uj-L.<br />

m<br />

e<br />

f<br />

'<br />

;' FI<br />

i h-h<br />

*<br />

-__<br />

1<br />

X<br />

*-<br />

» ""<br />

S<br />

t '<br />

mr<br />

mr *<br />

-I.<br />

c<br />

'd'"<br />

Vt<br />

1 1<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

>Q<br />

i H ->.<br />

M-»-i<br />

M-»-i<br />

-T<br />

ir<br />

f<br />

t<br />

r '<br />

k


SrYJuMjfi ît'i***nt^t Ùfv+6Ai *77»n_t_»v»i/___4 iup A


-'?>K \fi . J_>". -1.4 \n*r-U*, jrw<br />

'-7»»»v»7»*mv<br />

fC-l'-jPsr'C-t?<br />

MU<br />

*1»». fuHtCr p H*.** Wl*<br />

«V. #~<br />

Jj^Vifa'T»!.!<br />

. 3Ï»^<br />

v*<br />

LIBER<br />

taxa f. anteq cô"quantur^cbntula minutemixtaqj arcriz côiïcmtur in ftru><br />

cnira,nec folidefcût,nec cam poterût côtinere,cum uero côieéxa in fornacë- f<br />

ignis vehemérifemorecorreptaamiferît priftnfoliditatis uirtuté, tûcexiïftis<br />

atqj exhauftis eopt uirib9 relinquunt patentibus foraminib'X inanib*,-<br />

* Ergo liquor q eft in eius lapidis corpore & aer cû exhauftus X ereptus fue»<br />

ritJiabueritqj in fe refiduû caloré latétem,intïftusï aq prius q exeat ignis,,<br />

ûimredpit,X humore penetrâte in foraminû raritates côferuefcit,X ita re<br />

frigeratus reiieit ex calas corpe feruoré,Ideo aût quo pôdere (axacôiiciû/<br />

tur in fornacé,cum eximunf^ion poffunt ad id rfidereJed cû expendunt'cadé<br />

magnitudine pmanente excoflo liquore drdter tertia parte poderis<br />

ïminuta effe ïueniunt,Igitur cû patent foramina eopr X raritates:arenzmi<br />

_ctîonéinfc corripiunt,X ita cohzrefcunt,ficcefcédoqj cû cementis coeunr, .<br />

&efEciuntftrucftira^fohditaté» <strong>De</strong>puluereputcolano. Cap/VT.<br />

J_ ft etiam genus pulueris, quod efEcit naturaliter res admirandaSyNafdt in -,<br />

îegiohibus baianis X in agris municipiopt,quz funt drea vwfimiû^môté, J^.- 4qdcômixtum<br />

cû calce X ceméto nô modo czteris zdificiis pratrïimitates, ' ""*led<br />

etia moles quz côftruunt in mariJiib aq folidefcût,Hoc aût fieri hac ra-<br />

ne uidet ,q> fub his môtibus X terra:fcruétes funt fontes crebri,qnô effenr,t<br />

fi nô ï,imo haberét aut de fulfure aut alumine autbituminc ardétes maxîos<br />

ignés,Igifpenitus ignis X flâmz uaporp interuenia pmanans X ardés effi/<br />

cit leuc eâ terra, X ibi'q nafeit tophusexuggés eft,X fine liquore_Ergo ciî<br />

très res côfimili rône ignis uehemétia formata: in vnâ puencrint mixtioné,répète<br />

recepto liquore vna cohzrefcût,X celeriter humore duratz folidâ/<br />

tiuyieq; cas fluft'neqj uis aq pot diffoluere. Ardores aût'cé in his locis éc<br />

hateres pot indicare,q>in mârib'cumanop: Xbaianis fut Ioca fudatiôibu.<br />

H.î-<br />

iexcauata,inqbus uapor feruidus ahim_D nafcés ignis uehemétiapforet eâ<br />

jterrâ,p eâqj manâdo in his locis orit,X itafudationûegfegias efficit utilita<br />

(tes.Nô minus etiâmemorat antiqtuscreuiffe ardores Xabûdauiffefub ve<br />

fuuio môte.X ïd'e euomuiffe circa agros flâmam.Ideoqj nûc q fpogia fiue<br />

pmhexp^p^ianusyocat*.<br />

AU *) 5wc.w.*$s!$^sï&?fy<br />

ett \ 0e*/» *) 5wc.w.*$s!$^sï&?fy<br />

ett \ 0e*/» y ' 'drcûzmâVfccollibqmvuz,qagrzcisxCT^ q eiufce/<br />

môifûtlocopfpprietates. Si ergo ï his locis aqp>feruétesîueniû.fôtes,Xl<br />

_ môtib'excauatis calidi uapores^paqj locaab âtiqs méorâtpuagâtesïagris<br />

i - .. .,<br />

hûiffe ardorcSjUidcf effe cerriï ab ignis vehemétiaex topho tciraqj(quéad<br />

hi modû ïfornaab'X a calce)ita ex his creptû eé liquoré.Igit' diffu°ib'Xdifpi<br />

busreb'con-eptis'XïvnaptâtécolktiscalidahûorisieiunitasaqrepétcfaV - «v n<br />

C'7^ct, *"t*n^-t' . ^tac5^'co^ib'latéricaIorecôferuefcit,Xvcheméterefficitcacoirc çel«<br />

_V m*a. ÎuSk ZXrTT^ rit5r9^Mf°"cutatisPcipcrevirtutem. Relîquet defideratio^qrn ka fût<br />


SECVNDVS. 16<br />

dchisrcbusquéadmodueéuideant'expÔere^iDusIodsXregionib'non J Wtvr*- ^<br />

eàdcgnatcnz^eclapidesnafcunmrJcdnônullafutterrofâ^liafàbulofk- f *7or-«7ïr^ ^<br />

kéqj glareofà^liis locis arenofà,necnim'aIiisdiuerfaXomodiffiniilidi/ | **/»£**/ ^\<br />

J fpariqj gne,vtin regionû uarietatibus qlitates îlûtin terra , Maxïe aût idli/ 6 U**+S*-l^ -fo*;.<br />

*r 7 cetcôfiaenire^â^ôsapéninusregiôesitaLzemij^cijcircucuigit^prope A-r^*^y*F^fà**^<br />

/ ' oîbus locis nô deuïtfofliria arenariaitrâsApéninn ucro q pars é ad adriari/ * . **. r ^KJU.*,r*'<br />

cûmarc^ullaïumiût^téachaia,afiafi£Ôlrio-tranfa *^2£*fL_77^" ^<br />

ttôf oîbus locis qb* efferuét aq calidz crcbri fôtcs,ezdé opportunitates prit<br />

furcôcurrere,Sed oïavti nature reps côftituit,n ad volûtatéhoîum fedfor<br />

tuitodifparatapcreant^ErgoqbuslocisnôfutKrrofimotes3fed difpofite ^ /.<br />

r*r*fr -m+hi.<br />

materiz qlitaté hntes,ignis uis p et* venas egrediés adurit ea, X qd molle e<br />

,&tenept,exurit,qdaûWpei/t,relmqt,iacp pul/<br />

uisJîcin erruria excoéhrnaterùemcit carbûculus,Vtraqj aût fut egrzgiâ Qyr£*m^*h*f\ &<br />

mftmcfaris/edaliaïtcrreiiisadifidùalu^ ** ^'yv**vV<br />

té.Eft aût ibi materiz ptâsmoUiorqtoph',folidior,q terra,quo penir*ab<br />

imo vchementia vaporis adufto nonuuis locispcreat id gen* arenz, quod<br />

' dioffcarbunculus. <strong>De</strong>lapiddinis* Capuu VU. '<br />

*<br />

^ecalceXarenaqbusvarieratib'fùitXqshéantuirtutesdixi.fcqturordo -, ***-<br />

de lapicidinisexplicare,dc qbus X qdrata faxaXcemétop; adzcuficiaexi/ ».*e\ *~x>*~ - '7-<br />

munr'copizXcôparantJHzaûtïuemunteédifparib4Xdiffimilib4uiitu/<br />

tibus,Sût.n.alizmoUes,vritutcircavrbémbrepaU^<br />

X ^ .^<br />

" ^J^jV^L<br />

aliz téperatz.vri rybuitinz^miterninzJbradinz, X q fut his gtïibus ,'nô/ ?/£n"A* ' 3v*nî. «5<br />

nullzdurZjVtilViucez.SuntétahagnaplurejVDmcâpamam<strong>De</strong>rXniger "* ^ *<br />

tophusJn vmbria Xpiceno X vcnctia albus.q cria ferra détata vti lignuJe JVrv*. hnt**^ j*^<br />

cat ,Sed hzcoiaq molliafutJiâc hnt utiliuté,q> ex his fàxa cuTunt exépta, » ^ " *"<br />

mopefacillimetracHrr,Xfifintïbcisteclis,fuftinétkboréJm < r ** *.<br />

patétib'tgeuddiis X promis côgeffaifriâtXdi^ i *%*. \m<br />

ritim'as ab falfugine excfà diffluûr_ncqj pfcrfitzftyryburtina ilero X q eo Jytvrtr*^ sy*». ,<br />

dégncfut,oïa fufFerût Kab oncrib'X a tépeftaub',ïiurias , lc3 âb igni npnt<br />

eétura/ifq^vtfûtabeoreifediffiuûtadiffipt^ôqd'tépamranaturelipar ' ««<br />

uo fut hûore^té qdnô multûhnt terreni Jed aeris pumû X ignisJgit eu X . %( *m*<br />

humorXtenfcnûihistrun,ïeft,tûctrgn^ > j . |<br />

gato penit*îfeq*ûés X ïtajieni^jMçukatSoccupans fcruefciT,X effidt ea Jm^^en^rm *«*«*«J<br />

Misardétiacorpib'fifia, Sût ucro itélapiddinzcôplures ïfinib'tarqnié/ _ n « *<br />

fîûqdnranitian2/»loreqdé,qubdmodûalbâz,q^ 4-r***+>nt Uftc*4tn*î<br />

cabcûvulfiniélé,itépfeâuraifatom^ virtutes ,neqj.n* Tt%£{X»*+ Sf*ttrp*icCÊf.<br />

hisgeucidioptépefbsneqjtiiô'ign^ » ' ShrmJe<br />

fi'tlf&cP*** & ignis uehemétia noçoifJ[d<br />

quïfimtciramumdpuïfcrcrisexhisfaftakpidcto (Jrr+vvttY* < r<br />

f >w<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

T<br />

1<br />

J


^*<br />

fr<br />

/" lu****.ftuc /" lu****.ftuc<br />

LIBER<br />

\ ftapiis ajnpîas faclas egrzgie,X minorafigilk,rlorefqj X àchartatos elègatj<br />

ter fcalptps,quz cum hnt vetuftaJîc apparent recentia,vtifi fint mbdo fa/<br />

I #a,Non minus etiam fabri zrarii de his lapicidinis inzrij flatura Formas<br />

habeni cpmparatas,X ex his ad as fundendum maximas urilitàtcs , quz fi<br />

propevrbemeffentjdignum effet vtexhis officinis omnia opéra perfice/ *<br />

rentur, Cum ergo propter propinquitatem neceffitas cogat ex rubris la/ -<br />

piddinis X pallienfibus Xquz funt vrbi proximz,copiis vri fiqui voluc/<br />

rint fine viriis perficerc^ta erit przparandum,Cum zdificâdumfuerit , an/<br />

te biennium ea faxa non hieme fedzftate eximantur , X iacétia permaneat?<br />

jn locis patentibus,quz autem a tempeftatibus eo biénio taéta lzfa fuerint<br />

eainfuiidamentaconiiciantur,cztera quznon erunt vitiata,ab nature re/<br />

rumprobata,durarepoterunt fupra terramzdificata^iec folum ea in qua/<br />

UbiJC) é»mê]~**i é»mê]~**i - 17- dratislapidibus funt pbferuanda,fed etiam in cementiriis ftruâuris»<br />

Dç generibus ftruourzXeaptqlitàtibusmodisac locis. Cap. VIIL<br />

§ rruéhirap;gnafût hzcreticulatû quo nûc oés vtût",& âriquû.qdîcertûdid<br />

/ "" tux,exhisuenufti9éreticubm/edadrimasraciédasiôparatû,q>inoesptes<br />

Ct- £**<br />

£*'$r*rl*~ ' diffoluta hétçubjliaX^oagméta^ncerta vero cernera alia fup alia fedenria<br />

iru^r*. crtKitf*^' ïter feqj imbricaranolpedolâm fed firmioré q reticulata,pftât ftruéhiram»<br />

14<br />

ï<br />

i/;<br />

aoptuictHii<br />

mfrH*u*- i*ttr f(-h<br />

lyhfauM* CineVe<br />

yU'.U.fc-y<br />

r /"<br />

f.W.~ W*U?*fk .<br />

if - *4 - -fv /*- - 1<br />

n* -y<br />

ta !»»*»<<br />

ta !»»*»<<br />

/V*^<br />

eiK<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

Vtraq»


y/**, rfoîarvWl itOc*)'. rvrf '<br />

SECVNDVS.' .17<br />

-7.. Vtraqj aût exminutiflimis _ iiiiiiuuiuiuu lut», funt uiin inftruéda.vti uvua.r 11 UlrtUliia materia Ul ex lOl.t-1. calce Vt- & dllllct arena v.n, cre ^Ç _ " . ~ V^-'<br />

briter parietes lariati diutius côtineant*,Mofli.n.Xrara poteftate cû fint ~<br />

ficcat fugendo > e materia fuccû,cû aût fuperarit X abundarit copia calci: calcis calci: calcis & ,<br />

rn*^uti*ryin^^..<br />

arenz,paries plus hns humoris nô cito net euanidusJed ab his côtinebit,<br />

Simul aut humida ptâs e materia p cemétop? raritatéfuerit exuôa, tû cabc<br />

ab arena difeedés diffoluit ,itéqj ceméta nô pnt cû his coherefeereJed in ve<br />

tuftaté parietes cfficiût ruinofosjd aût hcet aîaduertere etiam de nônullis<br />

V?"wl" »r£« «H*»h<br />

3 a. . monumentis,quz circa vrbé faéra funt e marmorefeu lapidibus quadra/<br />

ris,mtrinfecufqj medio calcata farémris vctuftateeuanidâfaéta materia ce<br />

mentorumqj exu&a raritaté proruunt,X coagmétorum ab ruina diffolu/<br />

Mrit* c* risiunc^rûdiffipanmr^fiquisnolueritmiduitiûinadere^nedio cauo.<br />

&' lematofecundûonhoftatasmtrinfecusexmbrofaxoquadratoautcxte/ S'y** a*à^nJ» . tfî- etq^,<br />

(ta aut filicibus ordinariis ftruat bipcdales parietes ,X cum anfis ferreis X "?;;}» n^ jL. y<br />

n- plûbofrotes uîflzlintjtaji.no aceruatî fedordfe ftruftû opus poterit effe<br />

unevitio frmpiternû,q> cubdia X coagméta eopj îter fe fedétiaXiunfturis<br />

alligatanonptrudétop9,neqjorthoftatas îterfe religatoslabi patientur»<br />

Iracjnôeftcôténendagra*optftmc^ra,Nô.n.utuM<br />

/*<br />

ta,Sed cû dkccffcrût a qdrato,ponût de filicc feu de kpidTdTu^ldrnaria,<br />

%** 1% }*+**<br />

%** 1% }*+**<br />

turrrytA o/


^m^m^mmmm^mmW^^^mmmmm^mmm^^^^mm^ * . a<br />

v T , VU" - J ^ J u<br />

LIBER<br />

' \tr»ïr»r*>, 4»" "^ ^,^&ita(utiIateririaftruetes)ai^'gateop£dtemiscormcoagmetaiXlicmaxic<br />

->-. S-^«^y «utf- * «ih-ad -ad zternitaté zternitatéfirmas nrmas pcraciut perficiût virtutes,Hzc v_riui»,r_ei. aut aût duobus uuudus g"1" generibus ""»"""« ftruuntj<br />

fnà'yrWtA*>t n c****** - "exhisvnûifodomû j-^ vnu- jfcdomû alterû pfeudifodomûappellat,ilodomûdidtur,dï<br />

pfeudifodomfiappellat,ifodomfididtur,,u<br />

pfeudifodomûappellat,ilodomûdidtur,dï<br />

pfeudifodomfiappellat,ifodomfididtur,,u<br />

omniacoriazquacraffitudine fuerintitru


1<br />

/#=&&<br />

c<br />

~r i<br />

J i i l '<br />

secvndvs; 18<br />

b<br />

#&&,<br />

i r f f<br />

iiii<br />

1 1 L 1 1<br />

l<br />

i i i i i<br />

Il II<br />

i i<br />

"T 1 1 1 1 1 1 1<br />

ii ii<br />

i r i i<br />

a<br />

l<br />

1 l<br />

i<br />

i<br />

i<br />

i i i<br />

l<br />

i<br />

i i<br />

1 'l<br />

1<br />

A<br />

}<br />

lV<br />

/%<br />

V<br />

i i<br />

il i i r /<br />

i ' i ' i L r * i '~~i * i * i * i 1 i '%<br />

!.!!!! î!,!..1 j<br />

l'iv '<br />

Y r '<br />

'1<br />

i i i 1 1 1 1 1 1 I S<br />

[ 1 11-*<br />

i i i i i i i i i i 7<br />

i<br />

i<br />

b.gta?ca» fade venuftatis.nôez prît eé in uetuftate no ruinofzJtacp eu arbitria cômu i-'iM*.îfiA.rvti f4**etyi J<br />

-»:_ l.-.._f:-r - _. * IJ::..k£.n._U;«i--.;-i..k9 (".,:--...,.._ _ "»<br />

.nX-<br />

Iraq» fi quis uoluent ex his eômétariis aîaduertcrc X digère genus ftruéhy<br />

s ..*V6'y6 rZjppetuitaris poterit rônem hére,Non»n.quz funt c molli ceméto fubtili i% ..<br />

«*-w«~>» fade venuftatis.nôez prît eé in uetuftate no ruinofzJtacp eu arbitria cômu i-'iM*.îfiA.rvti f4**etyi J<br />

-»:_ l.-.._f:-r - _. * IJ::..k£.n._U;«i--.;-i..k9 (".,:--...,.._ _ "»<br />

tanti eé femp eftimant ,Ita9 nônullis ciuitatibus X publica opéra Xpriua f^p^^ ^<br />

F»<br />

'^ee/hùti'rth<br />

^._ - J _ . *1. * I _*. lT- rt I . *. . . . J ._*. HZm, «.-.'m-k A >!» * ( ««««i >ii»h<br />

tasdomoshregiasclatereftrac^licetuidcre^tprimûAthenismurum, ' 'Âdi^^ fai'if^rïH<br />

quifpedatadhymetûmôtéXpheléféJtéparietesïzdelouistXHerculis n^^t+ï? . , »,<br />

fv-lart_M_slla§cûcircalapideaïzdeepi^ ?V*rv£»fM /»*>*+mJ<<br />

tio uetuftû egregie faflûmurû.Traîlib' domû re^iVattalicjs.faftâ,q ad ha f ov»v A«" Acn*fr Mi+j<br />

bitâdû fp daf ei,q ciuitatis gerit facer3ôtiûJté lacédcmoe c qbufda parieri/ t^i-éct /»**£, "<br />

bus<br />

conuti<br />

un<br />

omusqua<br />

tardiai duib°ad reqefcédû ztatis ocio feniopt collegio gerufiâ dedicaucrût, ^GT^XJ^, £Îju*,._£<br />

S/»*»» Ité alicarnaffi potéuflîmi régis Maufoli domus eu preeconefuo marmore<br />

11 ICfllA-<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

t.yr<br />

rx<br />

h-vc-e?*?<br />

àr /if. iA*v<br />

't-rvca-yufù*


cfa*yp-i*i: " , .._. LIBER<br />

eïa héret ornata,parieres hét latere ftruétos q ad hoc rps egregiâ Citantfîr/<br />

, mitaté,ita teftoriis opibus expoliti,vt uitri pluciditaté uideant hère , neq»<br />

Î& £' t. c- y. ,<br />

is rex ab îopia id fecit,lrlfinitis.nvefligalib, erat farcl'.q? îperabat carizto<br />

tijAcumé aût ci'Xfolerriâ ad zdificia parada fie Iicct côfiderare. Cû eét .n.<br />

MjrCtf* m ç^t-iyv , natusmylafisjXaïaduertiffetahcamaffilocûnaturalitermunitûjempori/<br />

* . umqj idoneûporriï vtilé,ibi fibi domû côftituit , Is aût locus é theatri cur/<br />

*$r


habétes quo fc réopèrent in medio condufi,in ipfo forb funt trucidati ,ita '<br />

Arthemifia in nauibus Rhodiorum fuis militibus X remigibus impofitis<br />

rhodium eft profecla,Rhodiiiaût cum profpexiflèntfuasjiaues laureatas M**m Um^aM<br />

uenirc,opinâtes dues uiftogfiÉbuert«hoftes receperût , Tune Arthemifia<br />

rhodo capta,prindpibus ojNJS|fcdpife»irrurbc rhodo fuzuiâorizcôiti \<br />

mit,zneafqjduasftatuasâUk^iSr^odiop> ciuitatis, altéra fuzimaginis, Sfyh***^' fs**$. *'&?**<br />

&iirifigureuitrhodioiÀ^^A'gmaraimponété,pofteaaûtrhodù're /^J^t'^U^Sè>J^^.<br />

gioneimpecuri(ç^nefas£|^^h^dedicataremoueri)circaeûlocûzdifi/ ^Çr^^J/^rh^ et-frv«


liber;<br />

lamitati,q> ad îcédia(vti faces)fût paratijtaqj fati'eévidet ïpéfa teftaceorûï<br />

fuptu,q côpédio cratitiopj eé î piculo,Eti_ q fut ï tecîoriis opib9 , rimas î iis<br />

faciût areétariopj X trâfuerfariopj difpône,CÛ.n.linûf' , recipiétes humoi é<br />

turgefcût,deïde ficcefcédo côtrahût ,X ita'extenuati difrûpût teftoriopj fo<br />

liditaté,Sed qm nônullos celeritas,aut ïopia,aut ïpédétis loci difceptio co/<br />

gitJîc erit faciédû,Solflfubftruat alte,vt fint ïtafti ab rudere X pauiméto,<br />

Obruri.n.ïhis cû fût,vetuftate marcidi fiût,deïde fubfidétcs pclinât X dif/<br />

rûpût fpém teftoriops. <strong>De</strong> parietib'X apparatiôe gnatim materiz eopf,q/<br />

bus fint virtutib'et! vitiis quéadmodû potui,expofuiJ<strong>De</strong> contignationibus :<br />

autem Xcopiisearumquibus comparentur rationibusX ad vetuftatem<br />

non fint infirmz,vti nature rerum monftrat-explicabo .<br />

<strong>De</strong>Materiecedenda. CapuU IX.<br />

jyjateriescedédaéaprîoautûnoadidtps.qd'eritanqflare ïcipiat fauonius.<br />

Vcreanoés arbores fiût pgnâtes,X oés fiiz^prietatis virtuté cfïènit in frô/<br />

des âniuerfariofqj frucT°,Cû ergo inanes X hûidz tépops ncceffitate fuerît,<br />

vanz fiût X raritatib'ibccillz,vti et corpa muliebria cû côceperît,a fltu ad '<br />

ptû nô iudicât ïtegra^ieqj ï uenalib' ea cû fut pgnâtia,pitant fana, iô qd*in<br />

corpe pfeminatio crefeés ex oïb° cibi ptâtib'detrahit alimétûïfe,X quo fir<br />

mior efficit ad maturitatépt',eo min'patit eé folidû idipm,ex quopereat<br />

Itaqj edito f pn" î abd" gen' ïcreméti detrahebat ,cû ad difparationé<br />

Sreatiôis éliberatû-inanib'X patétib'vcnis ï fe rccipit,X lâbendo fuccû et<br />

idcfcit,X redit fpriftinânaturz firmitaté,Eadé rône autûnali tpe maturï<br />

tatcfruftuû flaccefcétc frôde ex terra recipiétes radiées arbopt in fe fuccû re<br />

cuperât X reftituût ïâtiqu£foliditaté,At uero aeris hyberni uis côprimit<br />

et côfolidat eas p id(ut fupra feriptû é)tps,Ergo fi ea rône X eo-,tpe qdïupra<br />

feriptû é,czdit ,materies erit tépeftiua. Czdi ât ita oportet,vt ïcidat" arbo<br />

ris craffitudo ad mediâmcdullâ,X rehnqt ,vti p eâ exficcefeat ftdlâdo fuc/<br />

cusjlta q ïeft ï his îutilis liquor efflués p torulû nô patiet emori in eo fani/<br />

cm,nec corrûpi materiz qlitatê,Tû ât cû ficca et fine ftillis erit arbor,deiicia<br />

tur,X ita erit optîa ïvfuJHoc ât ita eé licet aïaduertere et darbuftis,Ea.n. cû<br />

fuo quzque tpe ad imû pforata caftrât ,l>fudût e medullis que hnt ï fe fupe<br />

raté Xvitiofu p foramîa liquoré,X ita ficcefcédo recipiût ï fc diuturnitaté<br />

Quiâtnô hntcxarborib'exit*-hûores ïtracôcrefcétes putrcfcût,XerTiaût<br />

inanes eas X uitiofàs,Ergo fi ftâtes X uiuz ficcefcédo n fenefeût, fine dubio<br />

cûeaxléadmatcriâdeiïdût,cûearônecuratzfuerït,habêpoterût magnas<br />

ïzdificiis ad vetuftaté vtilitates,Ez ât ïter fc diferepâtes X diïuTes hnt uirttt<br />

tes,vti robur,vlm%popul%cupffus, abies,X cztcrz,q maxïe ï zdificiis func<br />

idonez^Nâqj nô pot idrobur,qd_bies,nec euôffus,qd' vlm',nec carène eaf<br />

dem hnt interfenatura rerum fîmditatesJed fingula gênera principiorum<br />

pprietaribus côparata alios alii generis pliât ï opibus effeâus. Et primû"<br />

abitsaerisl*nsplurimûXignis,minimûqj humorisX terréideuioribus «<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


SECVNDVS. 20<br />

ru naturz potcftatibus côparata nô c pôderofàJtaqj rigore riaturali côtéta<br />

nô ato fleâit abonertJed direcla pmanet in côrignatiôc , Sed ea q> hét îfe<br />

plus caloris_pcrcat Xalit tarmitem,ab coqj uitiat ,Etiâqj ideo celeriter. ac/<br />

cédit ,q> q ineft in eo corpe raritas aens pâtés accipit igné,X ita véhémente<br />

ex fe mittit flâmâ^x ea ât anteq é excifa.q ps é pxima terrz,p radiccs exci/<br />

pies ex pximitate humore enodis Xliqda effiat^q vero é fupior,vehemc/<br />

ria caloris eduâis in aéra p nodos ramis ,pcifà altc cirdter pedcs.xx.Xpdo<br />

larappnodatiôisduritiédicir'eéfuftcrna.Imaâtcû excifà qdrifluuiis di/<br />

fparat ,âeâo torulo ex eadé arbore ad îteftina opa côparaf'.X fàppinea vo<br />

cat. Cotre ucro qrcus terrcnis pridpiopj fàtietatib'abûdâs paruq» hns hu<br />

moris X aeris & ignis,cû ï terrems opib'obruit'^nniri hét zternitaté, ex eo<br />

qdcûtâgit hûorenô hnsforaminûraritatcs,ppfpiffitaténô pôtïcorperC<br />

tipere hquoré,fed fiigiés ab hûore refiftit,X rorqrur X efficitïqb»é opib*-<br />

ea rimofa» Efcuhrero qde oïb'priripiis tépcrata,hétïzdifidis magnas uti<br />

liâtesJed ea eu Ihûore coUocat/copiés penit'p foramîa liquoré eieôo ae<br />

re X igni opatiôe hûidz ptâtis vitiat. Cerr^Suber/agus q» pariter hntmi<br />

zrionéhûorisX ignisXtcrreni^icrisplurimû,puiarantate hûores penit*<br />

recipiédo celeriter marcefeût. PopulusalbaXnigraitemfàux,tilia,vitex<br />

ignis et aeris fàriatz atqj hûoris tpatzpap; terreni hntestleuîori tépatura cô<br />

paratztegregil hère uidét îvfu ngidiraté,Ergo cû nô fintdurz rerrefii mi*<br />

tiôe pp raritaté futcâdidz.X ! fculpturis cômodâ pftât traérabilitaté. AI/<br />

eus ât cj pxia rlummûripiSpcreat,Xminîematerics utilis videt , hét in fe<br />

egregias rônes, ctenî aère é X igni plurîo tépata,nô mulrû terréo , humore<br />

paulojltaqj qanônimishétîcorpehûoris,îpaluftrib° locis îfra rudaméta<br />

aedificiopt palatiôib'crebrefixa reciptes îfe qdmin'hér ïcorpe liquoris,pcr<br />

manet îmortahs ad ztemitaté,X fuftmet îmania pondéra ftruAurz,X mie<br />

vittis côferuatjtaqnô pot extra terra paulûrpsdurare,ea ïhûore obruta<br />

pmanet ad diuturaitaté^ftâtrnaxîeidcôfiderarcrauénz,q»ibi oîa opa X<br />

publicaXpriuatafubfudamétisei,gnishbntpalos. Vlm*ueroX fraxi<br />

nus mâxios hnt hûores minimûqj acris Xignis,terrcni tépara mixtiôecô/<br />

paratzJutïopib'cûfabneât létzetfiib podëpp hûoris abûdâtii nô hntri<br />

goréJed celeriter pâdâtJùnfât vetuftate fût aridzfàflz autïagro pfeflz-Çj<br />

iefteis Uquorititib',emorit-nutqj duriores,Xïcômiflurisetï coagmétati<br />

ombus ao lentitudine firmas recipiunt catenariones. Item Carpinus q> eft<br />

minima ignis X terreni mixtione,aeris autemX humons fumma côtinet*<br />

téperatura,nô éfragdisJcdhétvtihffimâtreclabdiratéJtacjgrzciq. ex ea<br />

materia iuga iuméris côparât,qdapud eos iuga:cj\ifi vocitât ,1téX eâ {v/<br />

f gw appellâu Nô min'é admirâdû de cupffu X pinu,q> ezhntes hûoris<br />

abûdantiizquam9cztcroptmixrioné,pp humorisfàtietatéinopibus fo/<br />

lét eé pâdzJed in vetuftate fine uitiis côferuanr'.q» is liquonq ineft penirus<br />

incorpibuseapthctamarûlàporé^pp aaitudinénôpatit.penetrare carié 7-<br />

C iiii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


LIBER , ,<br />

neqj cas beftiolas,quz funt nocétes,Ideoqj q ex his griïbus opéra côftitui^<br />

tur,pmanétadzternâdiuturrutaté» ItécedrusXiuniperuseafdéhfîtuir/<br />

tûtes X vtilitatesJed quéadmodû ex cupreffu X pinu refina, fie ex cedro<br />

oleû qd" cedreû dkrit ,nafcit,quo rehquz res cû funt vnAiA',Cr*r%+ nlirÛ .mJ* «£*-#.-.A t-' - - - i _L . _ * î? 1_J J*<br />

îgna c appellata , tixe aût p pa<br />

déportât ^ncoloniafancftri,pifauri,anconz , reliquifqj quzfunt inea te/<br />

gione,municipiispbetur,cuius matériel fi effet facultas apportatiombus<br />

ad vrbem^naximz haberent in zdificiis vtilitates, X fi nô in omnibus cer/<br />

te tabula: in fubgrûdiis dreû infulas fi elTent ex ea collocatar, ab traieclioniV<br />

bus incendiorû zdifida periculo liberarcnt , q> cz nec flimam nec carboné<br />

poffunt reçipere,ncc facere p fcSût autem ez arbores foliis fimilibus pinimateriesearû<br />

prolixatradrabilis ad inteftinûopus,non minus q fappinea,<br />

habetqj refinâliqdâmellisatticicolore-quzét medetphrhificis.<strong>De</strong> fingu<br />

lisgeneribus,qbuspprietatibusenatura reptvideant ce côparatz,qbufqj<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


TERTIVS» 21<br />

-Jpcreant rônibus,cxpofui,Infcquit aïaduerfio qd ita,quod quzi vrbefu/<br />

pnas didr. abiesjdetenor é,qq infernas q igregios in zdifidis addiuturni/<br />

tatépftatvfusyXdc'hisrebus quéadmodû videant e locopt pprietatibus<br />

habercuiriaâutuirmtcstvûfîntcôfidetahtibus-apertioraexponant». -.<br />

DcabietefupnatcXinfcrnatc.mApéninidefcripriôc. Caput» X» ><br />

^ ontis Apénini prima* tadices ab Tyrrhcno mari in alpes X in cxtréas etrU<br />

fiz regiones oriuntJïius veto môtisiugûfe drcûagés Xmedia curuatura<br />

propetangensorçs maris adriad ptihgitcircUiriôibuscôtra freaLItaqjrii<br />

teriof cius curuaturaJqvergit ad ctruriz câpanizqj regioes-apridsé potc/i<br />

ftatibuSjbâqj impetus hét perpetuos a folis curfu.Vlreriorjâut aiizé pdi><br />

£ata ad fupepj marc feptétnôali regiôi fubiecTa côtinet vmbfofis Xopacis<br />

perpetuitatibusyltaqj q in ea pte nafeunt .arbores humida potèftatc nutri<br />

tznôfolû ipfz augent âpliffunis magnitudimbusJed caps quoqj venz ha<br />

moris copia replecz turgétesliquoris abûdantia faturan£, Cû aût cxdfz X"<br />

dolatz vitale ptâté amiferint,venapt rigoré pmutâtes ficcefcédo pp raritaté<br />

fiût inanes X euanidaydeocjj i édifiais nô pnt haberc diuturnitaté, Quz âc /<br />

ad folis curfum fpcââtibus lpds perçant ,hoû hntes interueruoprrarirates<br />

(iccitâtibusexucîz folidanfaafolnômôextecralâbcndofedc. exarbori<br />

pus educit humorcsJtaqj qjyr. in apricis rcgiotiibus fpiffis venaptcrebri'<br />

reubusfobdattnôhnVesçxhumoreraritatétaîmmatiriâperdolant reoV<br />

dût magnas vtilitates ad vctuftaté,Ideo îfernates quz ex aprids locis ap/<br />

portant mdioresfut.qqabopadsdefupnatibus aduehunt*, Quâtû aïo<br />

côfiderarepotui decopiis,qua*liltneceuarizinzdificiopj côparatiôibus,<br />

& qbus tpaturis e rep» natura pnndpiop». haberevideant taixtioné,quzqj<br />

iru1âtmfingulisgh.busvirrutesXuitia,vtinôfintignota edifieâtibus ex/<br />

!)ofui»Itaqj qpotuerint eopt peeptop». feq pfcriptiones,erût prudentiores,<br />

ingulorûqj geneptvfu digère poterût in opibus,Ergo qm de appatôibus__<br />

éexplicarûi czterisvoluminibus de ip iszdificjis expôet*,X primîfdca'co<br />

rûmiortaliuzdibusfàcristXdeeapsfymmctriis & pporriôibus(vti ordo<br />

poftulat)infcqucnriperfcribam. .<br />

M.VITRVVII DE ARCHITECTVRA<br />

LIBER TERTIVS.' %<br />

,<br />

Elphic'appllofoaaté oïum fapiérifumû pythia?<br />

rfuis épfcffus»Is ât méoratprudeter dcKrtiffimcqj<br />

dixiffcjoportuiffe hominu peftora feneftrata X<br />

aptaeé,vtinôoccultoshaberét fcnfusfed patétes<br />

ad côfiderâdû,Vtinâ ucro repi natura fhîam ci* fe/ ^<br />

cutaexplicata Xappentia'ea côftituiffct,Si.n.ita *<br />

iliflêt,nôfolûlaudcsautvitiaaïojf adtnanuafpiccrent Jed étdifciplinapt<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


LIBEjR<br />

fdentiz fub oculopt côfideratiè* fubiecla: nô incertis iudidis pbaren., féd<br />

&doclisXfdentibusauthoritas egregia Xftabdisadderet,Igit qm hzê<br />

nô ita fed ùti natura reps uoluitJunt côftiruta,no efficitur utpoffint hoïes<br />

obfcuratis fub pcctorib' îgeniis,fdétias arrificiopj penit9 latétes quéadmp/<br />

dûfintiudicarc,Ipfiaûtartificesétfi polliceant fui prudétiâ, fi nôpccunia<br />

fintcopiofiJeu uetuftatcofficinarum habuerint notidam, aut etiam grà/<br />

tia X foréfiéloquéria nôfuerit periti,pro ïduftria ftudiop» authoritates nô<br />

poflût hère,vt eis qd pfitent Jcire id credat ,Maxïc ât id aîaduertere poffu/<br />

mus ab antiqs ftatuariis XpifSonb*,q> ex his, q dignitatis notas X coméda<br />

tiôis gratiâ habuerûr,zterna méoria ad pofteritaté fut pmanétes, vti Myrô»<br />

polydetusphydiaSjlyfipp'czteric^jq nobilitaté ex arte fût côfecuti . Nâqj<br />

uticiuitatib'magnis aut regib'aut ciuib* nobilibus opa fecerût. ita id funt<br />

adeptiyAt q nô minore ftudio X îgenio folertiaqj fuerût, fiobilib'X humi<br />

Lfortunaciuib'nô minus egregiepfeéta fecerût opa,nullâmemoriâ fune<br />

affecuti,q» hi nô ab ïduftrianeqj artis folertia, fed a felicitate fuerût deferri,<br />

vthellas atheniéfis,Chion corynthi*,Myagrus phoce', Pharax ephefi'^Be/<br />

das bizâti9,eriâqj aliiplures,Nâ min'itépi&ores,vri Ariftomencs thafi%Po<br />

lycles,XAtramitenus, Nicomach°czteriq),quosneqj ïduftria neqj artis ftu<br />

diûneqj folertia defecit,fed aut reifamilians exiguitas,aut îbecilliras fortu<br />

nzfêuin ambitiôe certatiôis côtrariop: fupatioiobftitit eopt dignitati. Nec<br />

tneftàdmirâdûJipp ignorâtiâ artis uirtutes obfcurant Jed maxîeîdignâ/<br />

dû,cû et fzpeblâdiat gratia côuiuiopt a ueris iudiciis adfalii^bationem^r<br />

go(vrifomriplacuit)fiitaféfusXfnizfcizqj difciplinis auflz pfpicuzX<br />

pluddz fuifietyiÔ gratiâ neqj âbitio valerctJed fiq veris certifqj labori bits<br />

doerrinap: pueniffét ad fdam fûmâ,eis vitro opa traderét» Qmât ea nô fût<br />

illuftria neqj apparétia ï afpeclu,vt putam'oportuuTe,X aîaduerto pbti'm<br />

doétos q dodos gratia fupare,n eé ccrtâdû iudicâs cû ïdodis âbitiôe: poti»<br />

his peeptis editis ondânoftrzfcîz uirruté» Itacj îpator ïprîo volumïe ti/<br />

bi de arte X qs héat ea virtutes qbufqj difciplinis oporteat eé auflû archite<br />

flûexpofui,X fubieci câs,qd ita caps oporteat cû eé pitum,rônefqjfûmz ar<br />

chiteclurz ptitiôe diftribuiJiniriôibufqj termïaui,<strong>De</strong>îde qderat primû X<br />

neceffariû, demcenib'quéadmodûeligant locifàlubrcs rôcihatiôib'expli<br />

cui vériqj,q fint.X c qb'regiôib'finguli fpirét dcformatiôib'grâmicis ondi,<br />

platearûqjXuicope uti emédatz fiât diltributiôes ï mnib°docui,X ita fi/<br />

nirioné prio uolumîccôftitui,Ité in fedo de materia qs héat in opib' utilita<br />

tes X qb'vùtutib'e natura reps eft côpata pegi', nûc ï tertio de deopt ïmorta<br />

liumzdibus fàcrisdicâ,X uti oporteat perferiptas effe exponam.<br />

J^ ediû côpofitio côftat ex fymmetria,cui°rôné ddigétiffime architecri tene/<br />

rcdebétiEaâtparir'apportiôe,qgrzce


TERTIVS. 22<br />

Mcj riôpôtzdes ulla fine fymmetria atqj pportiôe rônem habere côpofi/<br />

rioms,niiîutiad hoïs bencfigurati mébrop: habuerit exactâ rôneni» Cor/<br />

pus.n.hoîs ita natura côpofuit, vti os capitis a mento ad fronté fummâ X<br />

radiées imas capdli effet decimz partisse manus palma ab articulo ad ex/<br />

tremû mediû digitû tâtûdé,Caput a mento ad fûmû verticé oflauz,Tâtun/<br />

dem ab ccruidb* imis, Ab fûmo peftore ad imas radiées capdlopt féxrz, ad<br />

lumû uerricé quartz^pfius aût oris altitudinis tertia pars eft ab imo mento<br />

ad imas nares,nafus ab unis naribus ad fine mediû fupérdliope tantûdé , ab<br />

ea fine ad imas radiées capdli,vbi irons efficit ^tem tertiz partisses uero al<br />

titudinis corporis fextz, Cubitus quartz, Peftus item qrtz, Reliqua quoqj<br />

membre fuos habent cômenfus proportionis,quibus etiam antiqui pidfo/<br />

res X ftatuarii nobdes ufi magnas X infinitas laudes funt affecuti, Similiter<br />

uero fàcrarû zdiû mébra ad umuerfàm totius magnitudinis fuma exparti/<br />

bus fingulis côueniétiffimû débet hère côméfuû refpôfum^té corpis cétrû<br />

mediû naturaliter eft umbiltcus,Nâqj fi hôcollocatus fuerit fupinus mani<br />

bus X pedibus panfis circinicg collocatûcétrilin vmbilico eius, arcûagen<br />

dorotundationemutraruncftmanuum X pedumdigiri linea tangentur.<br />

Non minus quemadmodum fchema rotundationis incorpore emeitux,<br />

item quadrata defignatio in co inuenit JNâfi a pedibus imis adfummû ca/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


LIBER<br />

put menfum erit,eaqj menfura'relatafueritad manusplfàsonuenietur ea/<br />

dem latitudo,vri alritudo,quéadmodû ares,quz ad normâfut quadratz,<br />

Ergofi ita naturacompofuit corpus hominis ,vti proporrionibus mem/<br />

bra ad fummam figurationem cius refpondeant,cum caufkconitituiflêni/<br />

denrur antiqui,ut etiâ in operû perfeâionibus fingulorûmembrorum ad<br />

vniuerfam figuraifpeticm habeant commenfus exaétionem, Igitur cumin<br />

omnibus operibus ordines traderentpd maxime in zdibus deorum^n qui<br />

bus operum laudes Xculpzzternzfolent permanere,Nec minus méfura/<br />

rum rationes quz in omnibus operibusjuidentur neceuariz e(Iê,excorpo/<br />

ris membris oollegerunt,vti digitum,palmum,pedem,cubitum,X eas di/<br />

ftnbucrunt in perfecTum numerum,qucm grzcitiX&ofdicunt, Perfcdiî<br />

autem antiqui inftituerunt numerum,qui deçemdicitiuyiamqj ex mani/<br />

bus denarius digitorum numerus,cx digitis veropalmusiX ab palmo pes<br />

eft inuentus,Sicut autem in vtrifqj palmis ex artkulis ab nature decem fut<br />

ÎjerfecTi^ta etiam Platoni placuit eue eum numerum ea re perfec'tum,'/g> ex<br />

ingularibus rebus,quzi*ôjjita.£ç apud grzcosdicuntur,perfiritur decui/<br />

fis,quzfimulac vndecimautduodedmlùntfà(fe,ç^fupcrauerinr_nô prît<br />

effe pfecTz , donecad alterum deeuffim peruenerint, Sihgulares enim res<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


TERTIVS 23<br />

parriculzfunr -eïus numeri,Mathematid ucro^ontra dtfputantes ea re<br />

perfectum elle dixerût numerum,qui fcx dicitur,q> is numerus habet par/<br />

ritiones eorum ratiorubusfex numéro conuenientesJîcfextantem vnum,<br />

mentemduoJcnuïremtria,beffem,quem^/fx«ifojidicunt,quamor,qr4in<br />

tarium,quem Btjrruf**ipoy dicunt,quinqj,perfccTnm fex,Cunj ad fuppu/<br />

tationem crefcatJupra fcx adiecto affc s$îxtoj,cum fafta funt octo , quod.<br />

efttcrtiaacUeâa^ertiarium,quilT/^iToçdicitur,dimidiaadieaacumfà/<br />

érafunt nouem,fefquialterumquiviHéXioçappeliatur,duabus partibus<br />

additis Xdecuffifaâo,befàIterum,queml-»riXiM4if6|vocitant,in vnde/<br />

dm numéro quod adieâi funt quinqj quintarium ,quod i-viVtjrrofjxoi/<br />

j>ov dicuntjDuodecim autem q> ex duobus fimpliobus numeris eft effecTus<br />

2Li-B-X*«-i'»|e(_Non minus etiamquod pes hominis altitudinis fextam ha¬<br />

bet partéjita et ex eo quodperfidtur peau numéro, corpus his fcx altitù/<br />

dinis tcrminando'eum perfecrum conftituerunt,cubitumqj animaduerte/<br />

runt ex fex palmis conftare digitifqj vigintiquatuor,Ex eo etiam uidentur<br />

ciuitates graxonimfecifïê,vti quernadmodum cubitus eft fexpalmorum, *<br />

ita in drachma quoqj eo numéro vterentur ,lllzcnim aereos hgnatos (vti<br />

affes ) exzquo (ex quos obolos appellant,quadrantefqj obolorû , quz alii<br />

dichalcanonnullitrichalcadicût,prodigitis vigintiquatuor jn drachma<br />

cotiftiruerunt^Ioftri autemprimo decemfecerunt anriquum numerum,<br />

&in denario denos zreos affes côihtuerunt,X ea recompofirio nummi ad<br />

hodiernum diem denarii nomen rctinet,etiamqj quartam duspartem qdT<br />

effidebatur ex duobus affibus X tertio femiffe feftertium uoeitauerunt,<br />

Poftea,quoniamanimaduerterûtutrofqj numéros efléperfeétos Xfex,X<br />

decem,vtrofqj in vnum coniecerunt, X fecerunt perfedtiffimum deeuflif/<br />

fexis,Huius autem rd authorem inuenerûr pedé,E cubito enim cum dem/<br />

tifunt palmi duo rclinquitur pes quatuorpalmoramJPalmus autemha<br />

I et quatuordigitos^ta effîcitur vti^iabcat pes fexdecimdigitos,X totidê<br />

affes zradusdenarius» Ergo,fi conuenit ex articulis hominis numerum<br />

inuentum cffe,X ex membris feparatis ad vniuerfam corporis fpedem ra/<br />

tz partis commenfus fieri refponfum,rclinquitur vt fufeipiamus eos ,qui<br />

euâ zdes deorum immortalium conftituentes ita membre operum ordi/<br />

tuuerunt,vtproporriorubusXfymmetrùsfcparatzatqjvuiuerfzconue/<br />

nientesefficerentur eorum diftributiones. Aedium autem prindpia fut,<br />

e quibus conftat figurarum afpeâustXprimum in antis quod grzee j*ùç<br />

chraf


Umii^^-j<br />

LIBER"<br />

.' Proftylos omniahabet, quernadmodum in antis,columnas autem con/<br />

tra antas angulares duas fupraqj epiftdia,quéadmodum X in antis Xdex/<br />

.' tra ac fimftra in uerfuris fingula,Huius exéplaf eftin infula tiberinain zde<br />

louis Xfauni»<br />

Amphiproftylos omniahabetea,quzproftylos,pr3Etereaqjha<strong>De</strong>tin po>J<br />

ilico ad eundemmodum cokmnasiXfàftigium.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


T<br />

01<br />

o<br />

ci-<br />

o o » > » «<br />

TERTIVS. 24<br />

'"""--<br />

I»<br />

10 a<br />

J»#<br />

Penpteros autem erit,qux habebit in fronte X poftico fenas colûnas in la/<br />

terib* cûangularib4 vndenasità ut fint hzcolûnz collocacz,vtîtercolûnii<br />

ktitudinis îteruallûfit a parietib'circû ad extremos ordîes colûnap;Jiéatqt<br />

ambulationé circa cellâ zdis,quéadmodû é ï portiéu mctelliJouis datons,<br />

hermodi,X ad mariana honoris Xvirturis finepoftico a mutio facta<br />

o o o o o o o o o O<br />

J J<br />

s<br />

v O<br />

o<br />

Pfeudodipteros at fie collocat'.vt in frôte Xpoftico fint colûnz oôoiwyn<br />

laterib'cû âgularib'qndenz,Sût ât parietes cellz cotre qtemas colûnas me/<br />

dianas ïfrôte XpofHcoJta duopt ïtcrcolûniopt et imzcraffitudinis colûnas<br />

fpatiû erit a parietib'circa ad extremos ordîes colûnapt,Hui° exéplar roma:<br />

nô éJed magnefizdianzhermogems alabâdiX apollinis a mnefte fafla.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


v*"3<br />

LIBER<br />

Dipterosautem oclaftylosXpronaoXpofticoJèd drcazdem dupliccs.<br />

habet ordincs columnarum,vri eftzdes quirini dorica,X ephefiz dianz io;<br />

niaa'ûefiphontecoriûituta* Jl j<br />

ooeooooooottoc<br />

o<br />

0OO900OOO0O0C<br />

« o 1<br />

e e 1<br />

oeoooooooo o o o<br />

4.«_««oooooo oee<br />

t<br />

t o e o o<br />

O o 0 o<br />

1 " #<br />

1 0 o<br />

1 e o<br />

o o o e<br />

o o o o<br />

Hypethros ucro decaftylos é in pronao X pofticoJleliqua omnia eadem<br />

habet,quz dipterosjed interiore parte columnas inaltitudine dupliccs re<br />

rhotâsfa parietibus ad circuirionem (vcporricus ) periityliorumjMedium.<br />

aûtem fub diuo eft fine tcâo,aditufqjV$lûarumexvtraqj parte in pronao!<br />

X poftico^Iuius autem excmplar romaV non eft,fed athenis oétaftylos X-<br />

ûiterriploîouisolimpii;'' * f > frn Ar ,i r%<br />

"i<br />

"' 'ifif o^i, JîiUJ' n^ dr î <strong>De</strong>çjuinquc ~ »<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


i/.<br />

o e<br />

e e<br />

e o<br />

o e<br />

0<br />

fi o B < t ¤<br />

î o b < C<br />

a 1 a<br />

0 i 1<br />

<<br />

o o o<br />

i<br />

O J6 0 0<br />

s e o o<br />

o b 4 a<br />

TERTIVS»<br />

2Ç<br />

T - - 1<br />

" O B O « O 0<br />

o e < > c e o o « (« o o b d o « o o o <<br />

o o o «<br />

b e e <<br />

j<br />

o # 0 i e<br />

o a, ». o a o<br />

e! o e e o<br />

e o e « e<br />

!<br />

o b o a < t a o<br />

a B O 0 4<br />

» O 0<br />

» 6 0<br />

a e<br />

S B<br />

e e<br />

o e<br />

i e o<br />

j<strong>De</strong>quiriquezdiumfpetiebus. * Caput» IL<br />

§ pésâtzdiûûTtçpq^,a^a^ëafutucH^buIatPycnoftylos^deft crcbris colû/<br />

ru^^yirylos,pauloremiffionb%diairylos>arr^li*patétib»,Ran,qoport«<br />

fcerfediduâis3areoftylos^ui^losîteriiaUo^iuftadiuTiburiô^Ergopy/<br />

rnoftyk>sé^ftrcrcoIûniovnPXdimidiatecolû^^<br />

Nquéadmodûédiui iuIii-Xîezfàfis foro v«nerte,Xfiq aliz fie fut copofita»<br />

!<br />

Item lyftylos cft,in quo duarum colûnarû craffitudo in intercoKînio po><br />

terit collocari, X fpirapi plinthides zque magnzfint eo fpatioao;uod {u&> i<br />

ritïrerduas puntxûdes,quéadmodûeftfortunzequeftris adthcatrurnja/<br />

pideumj&rcUo^qiizc^emrationibusfuntcompofiïaît. ^ t.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

-<br />

l.d<br />

ib 1<br />

i<br />

a! Tntctcol&.<br />

nia.quibns<br />

oni'& dimi.<br />

diate colûne<br />

«affitado m<br />

tcrpoGta eft.<br />

.«>«.'


. Intucolâ.<br />

niaqbusdua<br />

tô colûnarn<br />

craflirodo in<br />

ttipufitacft.<br />

^ j ><br />

ri «<br />

f t.<br />

> - T.a<br />

t. Intercola,<br />

niaiqbm tria<br />

colânagtctaF. -<br />

firadoîterpo<br />

tua eft.<br />

t «<br />

£LBJ_R.3T<br />

t.<br />

J-lzc vtraqj gqavitiofûhnt vfûjMatres.nJamibapt cû adfupplicarioné gra<br />

dibus.afcédût,nô pnt p ïtercolûhia âplexéadiré,nifi ordines fecetîtJLth val<br />

uarumafpeclusobftrurt colûnapt crebntate,ipfaqj figna obfcurâtur, Item<br />

jrircazdépp^nguftiasimpediûturambulationes. Diaftyliâthzceritcô/<br />

pofitiOjCum triû columnarum craffirudiné mtercolûnio interponere pof/<br />

lumus,tanqeftapollinis Xdianzzdis,Hzcdifpofitio hanchabetdifficub<br />

tatem,q> epiftylia propterjntcruallorum magnitudinem frànguntur»<br />

Inarzollylis autc nec lapideis neemarmoreis epiftyliis vti dat, fed impo/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


TERTIVS. 26<br />

nédzde materia trabcsppetuz,Xipapjzdiû fpés fut baryez,barycephalz,<br />

huiles Jatx,ornâtqj fignis fiérilib'aut aercis inauratis eapj faftigia tufcanico<br />

mofe,vti é ad circû maximû cercris X herculis-pôpeiani item caprtolii. '<br />

Reddéda nûc é euftylirô,q maxîe pbabdis X ad vfû X ad fpém X ad firmi<br />

raté rônes hét explicatas^iâqj faciéda fût in fteruallis fpatia duapt colûnaps<br />

& qrtz partiscolûnzcraflitudinis, mediumqj intercolûniû, vnûqd eritin<br />

frôte,altep> quod erit in pofhco,triû columnaru çralTitudine,Sic enimha/<br />

bebitX figurationis afpecrum venuftum X aditusvfum fine împeditioni/<br />

bus,X circa cellam ambulatio authoritatem»<br />

D ii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a.barycepha<br />

I*<br />

btinteicolâ»<br />

niopfpacia<br />

ntcuiqjpla»<br />

cet.<br />

a,int«colS»<br />

nia maxîe<br />

ptobabiliat<br />

qbuJ daaft<br />

colunapt SC<br />

qtte partis<br />

uni'ciafficu<br />

doîcerpou*<br />

ta eft<br />

b. médiane<br />

colônxt df<br />

bus pp ara<br />

inteiponif<br />

trio colfina<br />

rumciaffi»<br />

tudo


LIBER<br />

Huius autem rei râtib ëxplicabièur fic^rôris IocVq'uaîin zcle côftittira foe<br />

ritJi tctraftylos faciendaîuerit,diuidaturin partes vndecimfemis pter cre<br />

pidines X proieâuras fpirarû, Si fex erit columnarum, inpartes decem X<br />

oflo,Si oftaftylos conftituetur diuidat in.xxiiii. X femiffem, Item ex his<br />

partibus,fiue tetraftyli,fiue hexaftyli, fiue oétaftyli, vna pars fumât ,eaqj<br />

erit modulusjcuius moduli vnius erit craffitudo colûnarum,Intercolum/<br />

nia fingula pter medianamodulorum duorû Xmoduli quartz partis,me/<br />

diana in fronte X pofticoJingula ternum modulorum^pfarum columna<br />

rum altitudo eritmodulorum offroXdimidizmodulipanisjta ex eadi/<br />

uifione intercolumnia altitudinefqj columnarum habebunt iuftam ratio/<br />

nem,Hufus exemplar romz nullura habemus,fed in afia Teo oétaftylonli<br />

beripatris,Easautemfymmetrias cpnftituit hcrmogenes,qui etiâprimus<br />

oclaftylum pfeudodipteriue rarionem inuenit,Ex diptcri enim zdis fym/<br />

merria fuftulit interiores ordines columnarum.xxxviïi^aqj ratione funv.<br />

ptus operifqj compendia fecit,Is in medio ambulationi laxamentum egre<br />

gicdrca cellamfecit,de afpefluqj nihd imminuit,fed fine defiderio fuper/<br />

uacuorum conferuauit authoritatem totiusoperis diftributione . Pterov<br />

matos enim ratio X columnarum circum zdemdifpofitio ideo eft inuéta,<br />

vtafpecluspropterafperitatem intercolûniorumhaberet authoritatem.<br />

Prztercafi eximbrium aquz uis occupauerit,X ïtercluferit hominû mul/<br />

titudinem,vthabeat in zdecircaq? cellam cum laxamento liberam morâ,<br />

Hzc autem itacxplicantur in pfeudodipteris zdium difpofitionibus.qua/<br />

re uidetur acuta magnaqj folertia effeétus operum hermogenes feciffe,relt<br />

quiffeqj fontes,vnde pofteri poffent haurire difciplinarum rationes, Aedi,<br />

bus areoftylis columnz fiefunt faciendz,vricra(utudines earumfint par/T<br />

tûoâauzadaltitudines^temindiaftylodimetiéda eftaltitudo columnz'<br />

in partes ofto Xdimidiam,X vnius partis columnz craffitudo collocetur,<br />

In liftylo altitudo diuidatur in nouem X dimidiâ partem, X ex eis una ad<br />

craffitudinem columnz detur^tem in pienoftylo diuidédaeft altitudo in<br />

partes decem,X dus vna pars facienda eft columnz craffitudo,Euftyli au/<br />

temzdis cohimnz(vtdiaftyli)ino&o partes altitudo diuidatur X dimi/<br />

diamtX eius vna pars conftituaturin craffitudine imi feapi, ita habebitur<br />

pro rataparte intercolumniorumratiOjQuemadmodû enim crefeunt fpa<br />

tia inter colunmas,pporrionibusadaugédzfùntmfiitudines feaporum,<br />

Nâqj fi in arzoftylo nona aut décima pars craflitudinis fuerit,tenuis X exi<br />

lisapparebitjideoquodperlatitudinemintercolumniprum aer côfumit,<br />

& imminuit afpcftus feaporum craflitudinem,Contra vero pycnoftylis fi<br />

oétaua pars craffitudinis fuerit,propter crebritaté X anguftias intercolum<br />

niorum,tumidam X inuenuftam cfrîciet fpecié , Itaqj generis operis opor/<br />

tctP^fequifymmetrias^tiâqj angulares columnz craffiores faciédxfunt<br />

ex fua diametro quinquagefima parte,q> ex ab aère circumdduntur,et gra<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


TERTIVS.' 27<br />

ciliores effe vidétiir afpicientibus,Ergo quod '<br />

oculosfallit,ratiocinationeeft exequendum,<br />

Cotracrurz autem in fummis columnarum hy<br />

potracheliis ita facienda: mdétur,vti ficolum/<br />

nafit ab minimo ad pedes quinofdenos, ima<br />

craffitudo diuidatur in partes fex , X earutri<br />

partium quinque fumma conftituatur , Item<br />

quz erit ab quindedm pedibus ad pedesvigin<br />

ti,fcapus imus in panes fexXfemiffemdiui/<br />

daturex earumque partium quinqueXfemif/<br />

fe fuperior craffitudo' columne fiât , Item quz<br />

erût a pedibus.viginti ad pedes triginta fcapus<br />

b b<br />

imusdiuidaturinpartesfepté,earûqjfexfum/ || M || || b.tôtuftura<br />

macontraftura perfidaturj, Quz autem ab tri/<br />

ginta pedibus ad quadraginta alta erit,ima cral<br />

iitudo diuidatur ïpartes feptemXdimidiam,<br />

ex his fex Xdimidiaminfummo habeat con/<br />

traflurz rône, Quz erût a qdragïta pedibus ad<br />

quinquaginta^temdiuidédzfuntin oftopar/<br />

tes,X earû feptem in fummo fcapi hypotrache<br />

Lo contrahanrurjtem fiquz altioreserunt his,<br />

eadem ratione pro rataconftituantur côtracru<br />

rz,Hzautempropter altitudinis interuallum<br />

fcandentisocuhfpetiéfallunt,quamobré adii/<br />

duntur craffitudinibus temperaturz, Venufta<br />

tem enim perfequiturvifus,cuius fi non blandi<br />

rnurvoluptati'proportioneXmodulopjadie/<br />

cnonibus,vti id in quo fallitur,téperationc ad/<br />

augeatar,vaftusXinuenuftus confpiciéribus<br />

femitterurafpectus,<strong>De</strong>adieÔione quzadiici/<br />

tur in mediis columnis,quz apud grzcos t yt*<br />

o-iç appellatur-in extremo libro erit formata ra<br />

tio eius,quemadmodum mollis X conueniens<br />

effidatur»<br />

<strong>De</strong>fundationibusX columnis atqjearum<br />

brnatuX epiftyliistami locis fohdisquamin<br />

congeftitiis» Cap. III»<br />

5 ubfbucoonisfundationes eorum operum fo/<br />

diantur(fi queant inueniri)ab folido,Xinfoli/<br />

;<br />

i<br />

» a<br />

N " ><br />

I<br />

i<br />

c ' I?<br />

r i<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a.additio îti<br />

mediis cola*<br />

nis&contra><br />

datât initia<br />

&ab.a.ad-c<br />

Kfta&cqaa»<br />

lisducitutco<br />

lumna


:N<br />

a<br />

LIBER '- :<br />

tur,quz ftruérura pér totumfolum q folidiffima fiât, fùpraqj* tcrrampa<br />

rietes extruantur fub columnis dimidio craffiores , q columnz funtru/<br />

turz.vrifirmiorafint inferiorafuperioribus,quz ftereobàtz appellan/<br />

tur^iamexcipiuntonera,Spirarumqj proieflurznon procédant extra<br />

folidum, Item fupra,parieris ad eûdem modum craffitudo feruâda eft,<br />

interuallaautemconcameranda aut folidandafiftucationibus,vri difti/<br />

néant,Sin autem folidum non inuenieturJed locus erit congeftitius ad<br />

imû aut palufter,tûc is locus fodiatùr,exinaniaturqj ,X palis alneis auc<br />

olèagineisautrobufteisvftilatiscôfigatur/ubliczqi machinis adigan/<br />

tur qcreberrimz, carbonibufqj expleantur interualla palorum, X tune<br />

ftrucruris folidiffimis fundamenta impleanturJ-xtruclis autem funda.<br />

mentisiad libramétumftylobatz funtcollocandi,Supra ftylobatas co/,<br />

lurhnz diiponendz,quéadmodum fupraferiptum eftJîue in pycnofty<br />

lo quernadmodum pycnoftyla, fiue lîftylo aut diaftylo aut euftylo,quemadmodum<br />

fupra feripta funt X côftituta^n arzoftylis enimliber<br />

tas eft quantum cuiqjlibet,conftituendi, fed ita columnz in peripteriscollocentur,utiquotintcrcolumnia<br />

funtinfronte,totidembis inrerco.<br />

lumnia fiantin lateribus^ta enimeritduplex longitudo operis ad lati/<br />

tudinem, Namqj qui columnarum duplicationes fecerunt, errauiffevi<br />

dentur, q. vnum intercolummum in longitudine plus q oporteat ,pro<br />

'currercuideturjûradusinfronteiuconftituendi funt,vti fint fempec<br />

impares, Namqj cumdextro pedeprimus gredusafcendatur,itemûi<br />

iummo templo primus erit ponendus,Craffitudines autem eorum gra<br />

duum itafiniendas cenfeo,vt neqj craffiores dextante neqj tenuioresdo<br />

drante fint collocatz,fic enim durus nô erit afeenfus , Retrecliones auté<br />

graduû nec minus qfefquipedales^iecplus qbipedalesJàdédzuiden,<br />

rur^temficircazdemgradusfuturifunt,adeundem modum fieri de/<br />

bent,Sin autem circaaidem ex tribus lateribus podium fadendum erit,<br />

ad id cô(tituatur,vri quadrz,fpirz,trund,coronzJyfis,ad ipfum ftylo<br />

batam qui erit fub columnz fpiris, conucnianuStylobatam ita oportec<br />

exzquari,vti habeat per médium adieclioné per fcamillos imparcs, Si<br />

enim ad libellam dirigetur,alueolatus oculo videbitur , Hoc autem vti<br />

fcimilliadidconuetuenr.es fiant^tem in éxtremo libro forma X démo<br />

ftratio erit deferipta.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


1 ^<br />

-<br />

.1 b<br />

.1 b<br />

t<br />

TERTIVS.1 2*8<br />

é<br />

\<br />

f<br />

îli<br />

) d s=©<br />

=ç§<br />

-'-<br />

b<br />

\<br />

1<br />

Kg b Kg b<br />

î<br />

-. 1<br />

3L 1<br />

His-perfedisin fuis locis fpirzcollocentur,ezqj ad fymmetriamfieper<br />

ficiantur,vti craffitudo cumphntho fit columnz ex dimidia craffitudi/<br />

Tte,proicâuramcp quam grzd Ik.oj>W vodtantJiabeant quadrantent,<br />

Ita tumlata&longa erit columnz craflitudinis vnius Xdimidiz,Altt/<br />

tudodusfiatticurgeserit,ita diuidatur,utfuperiorparsterria parte fie<br />

craflitudinis columnz, reliquum plintho refïquaturJ<strong>De</strong>mpta plintho<br />

reliquum diuidaturin partesquatuorJiatqj fuperior torus quartz,reli<br />

quz trèszqualiter diuidantur,X vnafit inferior torus, altéra pars cum<br />

?lu ?lu uisquadrisfeoria quam grzd jio'xfAojidicunu ' «<br />

a<br />

D iiii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

«.fcamilH<br />

,< 1<br />

"tt- ?!<br />

b. ftplobata<br />

:>><br />

. s.


t. torasfupe<br />

riot<br />

b. quadrae<br />

c. fcotia fine<br />

ttochilus<br />

d. toniî infe<br />

tior<br />

e.'plintbus,<br />

fi modolot<br />

eiimx colinat<br />

craffitu¬<br />

do .<br />

XIBER ;<br />

Sin autem ionicz eruntfadendz/ymmetriz earum fie erunt eonftitu/<br />

endz,vtilatitudofpirzquoquouerfus fit columnz craflitudinis adie/<br />

cra craffinldine quatre X oéraua,altitudo vti atticurgistita Xeius plin/<br />

* thos,reIiquumqj przterplinthon quod ent tertia pars craffitudinis co/<br />

lumnz,diuidatur in partes feptem,inde trium partium torus qui eft in<br />

fummo^eliquzquatuorpartesdiuidendz funt zqualiter,X vna pars<br />

fiât cum fuis aftragalis X fuperdliofuperior trochiîus,altera pars infe/<br />

rioritrochilo relinquaturJed inferior maior apparebit ideo,q> habebit<br />

ad extremam plinthum proiecluram, Aftragali faciédi funt oftauz par<br />

tistrochili,proiec'tura erit fpinepars ocrauaXfextadecima creflïtudi/<br />

nis columnz*<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


TERTIVS, 29<br />

Spiris perfeflis X collocatis,columnzfunt medianz in pronao X pofH<br />

co ad perpendiculum medii centri collocandz, Angulares auté, quzqj<br />

eregione earumfururzfunt in lateribus zdis dextra acfiniftra,Vtipar/<br />

tes interiorcs,quz ad parietes cellz {pectant,ad perpédiculum latus ha/<br />

béant collocatum, Exteriores autem partes vti dicant fe earû contracta<br />

ra,Sic enim eruntfigurz compofitioniszdium contraétarz iuftaratio/<br />

neexaflz. Scapis columnarum ftatutis,capitulorum ratio fi puluina/<br />

taeruntJus fymmetriis conformabuntur,vn qcraffus imus fcapus fue<br />

ritadditaoâauadecima parte fcapi, abacushabeat lôgitudinemXlati<br />

tudinem.craflitudinem cumvoluris dus dimidiam, Rccedendû autem<br />

eft ab extremo abaco in interiorem partcm fronribusvolutarum parte<br />

duodeuigefima,X eius dimidia t X fecundum abacum in quatuor par/<br />

tibus volutarum fecundum extremi abaci quadram linez demittendz,<br />

quz cathetidicuntur, Tune craffitudo diuidenda eft in partes nouem<br />

Xdimidiam , ex nouem partibus X dimidia,vna pars X dimidia abaci<br />

a» torn<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

b. ttochilat<br />

fiuefcoria<br />

c. plinthus<br />

d. fuperciliâ<br />

e. aftcagali<br />

f. modulât<br />

&imxcolânxctafliti»<br />

do


9. çymatifi<br />

b. àbacus<br />

c nolrita-;<br />

LIBER' i x<br />

craffuud^relmquatur>XexreUquisoflovoluta:conftituarur,Tunc'<br />

ab linea quz fecundum abaci extremam partem démiffa erit,în interW<br />

rem parte alia recédât vnius X dimidiarz partis latitudinepeinde ez Ii><br />

. nez diuidanturita,ut quatuor partes X dimidia fub abaco reb'nquat_<<br />

tur , Tune in eo loco qui locus diuidit quatuor XdimidiamX très 8i.<br />

climidiampartem,centrumoculifignetur,ducaturqj ex eo centra ro/<br />

- tunda circinatio tam magna in diametro , q vna pars ex ofto partibus<br />

eft,ea erit oculi magnitudine,X in ea catheto refpôdens diametrosaga/<br />

tur,Tunc ab fummo fub abaco inceptum in fingulis tetrantorum aftio<br />

nibus dimidiatum oculi fpatium minuatur,donicum in eûdem tetran/<br />

tem,qui eft fub abaco,veniat,Capituli autem craffitudo fie eftfacienda,<br />

vt ex nouem partibus X dimidia très partes przpendeant infra aftraga/<br />

lumfummifcapi.Cymatioadempto abaco Xcannali reliqua fit pars,<br />

Prpieclura autem cymatii habeat extra abaci quadram oculi magnitu/<br />

dinem,Puluinorum balthei ab abaco hanc habeât proicéturam,vti cir/<br />

cini centrum vnum cum fitpofitum in capituli tetrante , X alterum di/<br />

ducatur ad extrerrtum cymatium, circumaflum baltheorum extremas<br />

f)ârtes tangat,AxesVolutarum ne crafliores fint,qoculi magnitudo,vo<br />

utzqj ipfzficcedantur,vti altitudims habeantlatitudinis fuzduoded<br />

mam partem.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

i<br />

>


TERTIVS. J 30<br />

Hz erunt fymmetria; capituIorum,quzcolumnzfuturs funt ab mini/<br />

mo ad pedes.xv. Quz fupra erunt reliqua, habebût ad eundem modû<br />

fymmetrias,abacus autem erit longusXlatus, q craffa columna é ima,<br />

adierfta parte nona,vti quo minus habueritaltior columna côtracrum,<br />

eo ne minus habeatcapitulumfux fymmetriz proieéhiramXin altitu/<br />

dîne ratz partis adiectionem,<strong>De</strong>volutarum defcriptiombus vti adcird<br />

nufint recîzinuolutz, quernadmodum defcribantur in extremo hbro<br />

forma Xratio eap> erit (ubfcripta.<br />

Capitulisperfeétis denique mfummiscolumnarumfcapis>nonad IiV<br />

beuarri fedadzqualem modulumcoUoearis,vtiquzadiectio inftylo/<br />

batisfàaafueritpn fuperionbus membris refpondeat fymmetria epi/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

*»fmalbpf<br />

colânzctaf<br />

(itndo<br />

b. filma eia£><br />

dem côttav<br />

dnia&imx<br />

capitnli ctaf<br />

fitado<br />

c. capital!<br />

abacas.<br />

d. modulas<br />

famptas ab<br />

hnalcapi<br />

colamnx<br />

- aamtadine<br />

e.oolau<br />

f. tenantes<br />

gioculnt,


LIBER<br />

ftyhôrom.r-pi%nonim^^ ficoluinnz fuerinta<br />

minimo.xii.pedumad.xv.pedes,epiftyliifit altitudo dimidia craffiru/<br />

dinis imz columnz^tem ab.xv.pedîbus ad viginti ,columnz altitudo<br />

dimetiaturin partes trefdecim,X vnius partis altitudo epiftylii fiât , Itê<br />

fia.xx.ad.xxv.pedes,diuidatur altitudo in partes duodecimXfemif/<br />

fem,Xeius vna pars epiftylium inaltitudinefiat^tem fia»xxv.pedibus<br />

ad.xxx,diuidatur in partes.xii.X dus una pars altitudo fiât, Item fecuti<br />

dum ratam partem ad eundemmodum ex altitudine columnarum ex/<br />

pediendzfunt altitudines epiftyliorum,Quo enim altius oculi fcandit<br />

acies/ion facile perfecataeris crebritatem,dilapfàitaqj altitudinis fpa/<br />

tio,X viribus extrita, icertam modulorum renuntiat fenfibus quantita/<br />

tem,quarefempcradiidendumeftrationis fupplementumin fymme/<br />

triarum membris,vt cumfuerint in altioribus locis opera,aut etiam ipa<br />

colofCcotere certamhabeant magnitudinumretionem ,Epiftylii lati><br />

tudo in imo quz fupra capitulum erit,quâta craffitudo fummzcolum/<br />

nzfubcapituloerit,tantafiatJummum quâtumimus fcapus, Cymati/<br />

um epiftylii feprima parte fuz altitudinis eft fariendum,Xin proieflu/<br />

ratantundem/eliquaparsptercymatiumdiuidenda eft in partes'.xii.<br />

X eapstriumprimafafcia eftfaciéda,fecunda quatuor ,fummaquinqj,<br />

Ité Zophorus fupraepiftyliûquarta parte rmnus,q epiftylium, Sin au<br />

temfigilla defignari oportuerit,quarta parte altioré,q epiftyUû, vti au/<br />

thoritatéhabeâtfcalpturz,Cymatium fuzaltitudinis partis feptima*,'<br />

proieâuracymatii,quâtaeius craffitudo, Supra zophorum déticulus<br />

eft fadendus tam altus,q epiftylii média fafcia,proiedura eius,quâturrt<br />

altitudoJnterfedio,quz grzce (a£tox« dicitur,fic eft diuidéda,vri den/<br />

ticulus altitudinis fuzdimidiam partem habeat infironte,Cauus auté<br />

interfeclionis huius frontis e tribus duas latitudinis partes habeat , hu/<br />

' iuscymariûaltitudiniseiusfextapartem,Coroçacufuo cymatio pter<br />

(îmam,quantû média fafcia epiftylù,Proieérura coronz cû denticufo fa<br />

çienda eft,quantû eritaltitudo aZophoro ad fummum coronzcymati<br />

um,X oîno omnes ecphorz venuftiorem habent fpeciem, quz quantu<br />

alritudinis,tantûdem habeant proieérurz.Tympani aût quod eftin fa/<br />

ftigio,altitudo fieeftfacienda,vtfionscoronz ab extremis cymatiis to/<br />

ta dimetiatur in partes noué,X ex eis vna pars in medio cacumine rym/<br />

pani coftituat^dum contra epiftyliacolumnaramqjhypotrachelia ad<br />

perpendiculumrefpôdeant,Coronxquzfupra tympanûfiunt/equali/<br />

ter imis pter fimasfunt colIocandz',infuper coronas fimz quas grzci<br />

i-vniiiXnç dicunt,fadendz funt aluoresoâaua parte coronarum ai<br />

titudinis. Acroteria ahgularia tamakajquantum eft tympanum me^<br />

dium^edianaakràraoâauaparte^angularia» ' t'-'-r<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


TERTlVà<br />

Membre omnia quz fupra capitula columnarum funt futura,ideft epifty<br />

Lazophori,coronz,tympanaJàftigia,aCTOteria,inclmandafunrinfirontis<br />

fuz cuiufqj altitudinis parte.xii.ideo q> cum fteterimus contra frontes ,ab<br />

oculo linez duz fi extenfz fuerint,X vna tetigerit imam operis partem,al/<br />

terafummam,quz fummamtetigeritjongiorfietjta quo longiorvifusli/<br />

nez in fuperiorem partem procedit,refupinatam facit dus fpetiem,Cum<br />

au tem (vtifuprafcriprum eft) in fronte inclinata fuerint , tune in afpecra<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

lùactoterla.<br />

ii tympann<br />

asfima'<br />

b.cotons<br />

cdcmknlas<br />

d_ zophona<br />

e. cytnatram<br />

£ renia £alda<br />

g.fecndafa»<br />

fàa<br />

h.pnafafda


a.notraa<br />

b.ftda<br />

cftdx<br />

u i ti'<br />

LIBER" r<br />

videbu'ntureffeadperpendicuIumXnormam. Gslumnarumftrigesfa/<br />

ciendzfunt.xxiiii.Iu excauatz,vti norma in cauoftrigis cumfueritconie/<br />

fe,circumaâa,itaanconibusftriarumdextraacfi^<br />

acumennormzcircumrotundationetangendo peruagari poffit.<br />

Crau^mdinuftriarumfadendzfunt,quantumadieclio m média colum/<br />

na exdefcriptiôe inuenietur^n fimis quz fupra coronam in lateribus funt<br />

zdium,capitaleonina funt fculpenda ira pofita,vti contra columnas fingu<br />

las eaprimumfint defignata,cxtera vero zqualimodo difpofita,vti fingu/<br />

lafingulis mediis tegulisrefpondeant,Hzc autem,quzerunt contra colû/<br />

nas,perterebratafint ad canalem,quiexripit etegulis aquam czlcftem,Me/<br />

dianaautemfmtfonda,vu quzcadituis aquzper régulas in canalem,ne<br />

ddiciatur perintercolumnia^ieqj tranfeuntes perfundat,Sed quzfuntcô/<br />

tracolumnas,uideantur emitterevomenriarucrus aquarum exore.Aediû<br />

ipnicarum,quâaptiffime potuiidifpofitiones hoc volumine defcripfiJDo/<br />

ricarû aûtXcorinduarû quzfintproportiôcs infequenulibro explicaboi<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


M'.VITRVV.II D E ARCHITECTVRA<br />

->'-rt 1 T -<br />

wmnvlUBERrQyARTVS»'. n r.7--ex tribufqj giûb'q<br />

fubtilifumas hérétppor<br />

tôib'moditlapt qlitates,<br />

ionici guismores docui<br />

Ç-lûc hocVolumlededo<br />

rkis corâthiifqj îftitutis<br />

iX oîbusdieâ,eoruqj di><br />

fcrimîa SC prop^etates<br />

explicabo.'4 n-ri x<br />

" i.<strong>De</strong>tribuJgnibus co<br />

lumnaru origines X in/<br />

uentioes.-)-Cap*- I.<br />

'Columna;urinthjzpter<br />

capitula oés fymmetri/<br />

tas hnijVriionica;Jed ca/<br />

pitulopt altitudfesefFid<br />

4xnt eas prorata excelfio<br />

tesX graaliorcs}q>ioni<br />

^i capituli altitudo ter/<br />

Jtiaparsé craflitudis co/<br />

- ilûmz/rorîthiitotacraf/<br />

fitudofcapi,lgitq.duz<br />

partes C craflitudine co/<br />

fûnàrû capitulis corin/<br />

thiopt adnciunt effioût<br />

excelfitate foeciem eapt<br />

gracilioré»Cztera mem<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

32<br />

c CapitnTtiiBj<br />

corinthifi<br />

d. capitnlft<br />

ioaicam.<br />

.coTSnaldi*<br />

nica<br />

b.colânaeq<br />

tinthU<br />

e.foîra attJc»<br />

f.lpitaiomV<br />

ca


_,* r."D3T2HLlBER. I < VJITI7. t<br />

bra quz fupra columnas ùripônûtûr,aur ëdoricis fymmetriis , aut ionicis<br />

. moribus,incorinthiiscolumnis collocantur,quod îpfum cprinthïflgfcV<br />

tiuspropriamcoron^ramreliquorurnqjbrriaMétorumnôhabuentinft^<br />

tutioiiem ,fedaute eriglyphorum mrioniburmutdiincoronisXine^i/<br />

itylifc^tt^dor«omoredifpanunr*jaut ex ionicis inftitutis zophort féal<br />

pturisorriari cujmdenticulis Xconoms diftribuuntur?Ita e generibus duo<br />

î>uscâpitulbjnterpofitpjtertium gerràsin operibus eftprocreatanj.'E ir|o<br />

îurrifjaj'um ertirn formationibus triunk generum facTzfont hominatfofids,<br />

^orîe_,fomca,corindlia,e quibus primaX anniquitus ddrtVà'e fiata > NâqJ.<br />

achaiâ Pelôp^neffoqj tota Dorus hellcnis X opticos hymphz.filiite regni»<br />

mt,i(qi ârgisVetufta riuiretelunonis templumzdificauitdus- genéris fow<br />

ffcniftifoftrEgphanq^grHdcTfl^^<br />

fcum etiânû nô effet fymmetriarum ratio nata,Ppftea autemÈAtheniehfesf<br />

«x refpôfis Apollinis delphiri qÔmunrcôfilib^otîuS hellados credeomcoi<br />

ro* ' nA l°niasvnotemporemafiamdeduxerût,ducçfc^mfirigttlfecolcHiiiscôito<br />

uid r .10. îtuerunt, X fummarri imperii partem Ioni xuthi Si creufc filio dederunrj<br />

S'inrfci .b quem etiam Apollo delphis fuum filium in refponfis eft profeffûsJifqj eas<br />

rolonias m aliamdeduxit,X canz hnes occupauit,ibiqj ciuitates ampbtu/<br />

.tnas côftituitjcph efum,mdetum,myunta(quz ohm ab aqua eft dcuorata£<br />

_ cuius fàcra X fufrragiû milefiis iones attribuerût),p. ienéJamUfn,teon,co/<br />

lophona,chium,erytlins,phocâ,ClazomenasJebedû>rr)eIiten,Hzcmelt<br />

te propter ciuiû arrogantiam ab his duitatibusbello indigo comunicott<br />

^îlio eft fublata,cuiusloco poftea régis Attah Xarfinoes beneficio Ztnyr/<br />

tieop; duiras inter ionas eft recepta,Hz ciuitates cum carasX lelegas eiecif/<br />

pi tr arû-> .» fent.eam terrzregionem,a duce fuo ione appellauerunrloniam,loiqj teni<br />

tvs si î '«"d P^a °eorum immortalium conilituentes ceperunt phansj zdificare,X pn><br />

iirlina mum Apollini panionio zdem ,vti vidèrent in achaïayoonrtimeruncyâf)<br />

eam doricam appellauerunt,q> in dorieon ciuitatibus pvimùm faétam eo<br />

génère1videruntjlneazdeeumvoluiffent columnas collocarenon habefl<br />

tes fymmetrias earum X querentes quibus rarionibûsxrhecrepofferityyti<br />

Si ad omis ferendum eflënt idonez,Xin afpeéhi probaram haberentyenu<br />

iratem,diméfi funt virilis pedis veftigium,X cum muepilfent pedem (éy<br />

tam parrem efle altitudinis in homine, ita in columnam trariftulcrunt , SI<br />

quacraflitudincfeceruntbafimfcapi,tantum eam fexieWiim capitula jri<br />

sutitudinem extulerût,Ita dorica columna virilis rorporùprorxvrionejh<br />

t iiie n-f » &rlrnûtatemXvmiiu^tcmma^ciispi^arexcpû*j- ,1* jt,.| , r, nj{<br />

« 0I ' ^ 1 L x-iniLi/jifl.uîienirt<br />

' " s If ,,» tiUaiqn-j Ùt:.i 1]<br />

'«.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

)i «".nuii ibe-'oirh<br />

msiijql aifiî br/j<br />

jrnfiiD -O.'io lu ro


Item pofteadianx'çQfi<br />

ftituere zdem queren/<br />

tesnouigeneris fpecié,<br />

iifdem veftigiis ad tmi<br />

liebrétranitulerûc gra/<br />

cilitatem,X fecerût pri<br />

mum columnzcraflitu<br />

dinem altitudinis ofta/<br />

uapartCjVthaberét fpe<br />

I tiem excelfiorernj.bafî<br />

fpirâ fuppofuerût pro<br />

calceo ,capitulc( volu/<br />

taSjVticapillamentocÔ<br />

crifpatoscincînos prz/<br />

pendentes dextra ac fiV<br />

niftra collocauerût,X<br />

cymatiis X encarpis p<br />

nimbus difpofitis fron<br />

tes ornauerût,truncoqj<br />

toto ftrias vti ftolarum<br />

rugas matronali more<br />

QVARTVS^<br />

demiferuotjta duobus<br />

difcriminibus colûna/<br />

rum inuentionem,vnâ<br />

virilifine ornatu nudâ<br />

fpecie, alteram mulie/<br />

bri fubtilitate X ornatu<br />

fymmetriaqj funt imita<br />

ti.Pofteri uero elegâtia<br />

fubtilitateqj iudiciorû<br />

pgreffi X gracdionbus<br />

modulis dele^laa, fepté craflitudinis diametros in altitudinem columnz<br />

doricz^onicx oftofemis conftituerunt.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


a.craflîradt»<br />

né bétlongi<br />

tadinis feptv<br />

mampanê<br />

b. ctafiimdo<br />

éonacxpar.<br />

tibof odoât<br />

dimidia lôgi<br />

|<br />

"i<br />

t<br />

1<br />

É<br />

.<br />

LIBER<br />

ç j<br />

Id autem quod lones fecerunr,primo ionicum dînominatu,Tertium ve/<br />

rbquodcorinthiumdicitur,virginalishabet grarilitatis imitarionem,q><br />

virgines propterztatisteneritatégracihoribus membris figuratz cfTcôus<br />

rccipiuntin ornatu venuftiores.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

b<br />

t<br />

,<br />

ni


Eius autem capftuli pri<br />

ma fnuentio fie^emo /<br />

ratureffefafta,Virgo d<br />

uiscorinthiaiammatu/<br />

re nuptiis implicitamor<br />

bo deceffit, Poft fepultu<br />

rameiusquibusea viua<br />

poculis deleâabat ,nuv<br />

trix collecta X compofi<br />

taincalatho pertulitad<br />

monumenrû,Xin fum/<br />

mo collocauit, X vti ea<br />

permanerét diutius fub<br />

QVARTVS. 34<br />

diud,tegula texit,Is cala<br />

thus fortuito fupra achâ<br />

ti radicé fueret colloca/<br />

tus^nterim pôdere pref<br />

(àradixachâti média fo<br />

a.eolamna<br />

doricaftriata<br />

lia Xcauliculos drea ver<br />

b. colomna<br />

num tempusprofudit,<br />

ionica ftriata<br />

cuiuscauliculi fecundû<br />

cum capitaloumen<br />

ca.<br />

calathi latera crefeentes<br />

rtathio&fpl<br />

Xabangulis tegulz pô<br />

nattica<br />

deris neceffuate exprefli<br />

flexuras in extremas par<br />

tesvolutarum facerefût<br />

coarfti,Tûc callimachus<br />

qui propter elegantiam<br />

X fubtilitatem artis mar<br />

mores ab athenienfibus<br />

catatechnos fueret no/<br />

minatus,przteriens hoc<br />

monumétû animaduer/<br />

tit eum calathum,Xen/<br />

ca foliorum nafeentem teneritatem.deleflatufqj génère Xformz nouitate<br />

ad idexemplar columnas apudeorinthios fecit.fymmetriafqj conftituit,<br />

ex eoqj in operum perfectionibus corinthii gencris diftribuit ratiôes.Eius<br />

autemcapituli fymmetria fieeftfacienda,vti quantafuerit craffitudo imz<br />

colûnz,ritafit altitudo capindicû abaco, Abaci latitudo ita habeat rôné,<br />

vt quâta fuerit altitudo,bis tâta fit diagonios ab angulo ad angulum , Spa/<br />

lia enim itaiuftashabcbuntfrorites quoquouerfus»<br />

E ii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


a] absent<br />

b.craB1tndo<br />

imi fcapi co.<br />

lumnx<br />

c. ctaffintdo<br />

hypottache-<br />

lii<br />

d.côttadata<br />

ftonriî abad<br />

><br />

i t<br />

LIBER<br />

Latitudinis frontes finuenturintrorfus ab extremis angulis abadJuzfrô/<br />

ris latitudinis nona.Ad unumcapituli tantam habeant craflitudinem quâ/<br />

tam habet fumma columna,przter apothefim X aftragalum,Abad crafli/<br />

mdofeptimacapimUaltimd^isJ<strong>De</strong>mpreabadcreffimcUnediuidarurre/<br />

liqua pars in partes tres,ex quibus vna imo folio detur, fecundum folium<br />

mediam altitudinem teneat,cauliculi eandem habeantaltitudinem, e qui/<br />

bus folia nafcunturproieâa,vti abacum excipiant,quz excauliculorum<br />

foliisnatzprocurrunt ad extremos angulosvoIutz,minorefqj hélices in/<br />

tra fuum médium quifuntîn abacoJioribus fubieau fcalpantur,Flores in<br />

quatuorpartibus quanta erit abaci craffitudo , tam magni formenrur ,Ita<br />

hisfymmctriiscormtl*kcapitulafiiashabeb^intexa(ftiones» ' ><br />

»<br />

't ><br />

i<br />

3 '1 . J<br />

, flji !<br />

1<br />

i<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

E<br />

I<br />

1


QVARTVS<br />

Sunt autem quz iifdem columnis imponuntur capitulorûgênera variis<br />

vocabulîsnominata,quorum necproprietates fymmetriarum nec colutn<br />

riarumgmusaUudnominarepoffumus,fed iplorum vocabula tradufta<br />

X commutata ex connthus X puluinatis X doricis videmus , quorû fym/<br />

metrizfuntùi,nouarumfcalpturarum tranflatz fubtilitatem.<br />

<strong>De</strong>ornamentis columnarum. Cap, II.<br />

j(3 uoniamautem de generibus columnarum origines X inuentiones fupra<br />

funtfcripta:,|iôalienummihi videtur iifdem rationibus de ornamentis<br />

eorum,quémadmodum funt prognata,X quibus principiis X originibus<br />

inuéta dicere^n zdificiis omnibus infuper collocarur materiatio variisvo/<br />

cabulis nominata,Ea autemvtiinnominatiôibus,itainre varias habetvti/<br />

litates,Trabes enim fupra columnas X paraftatas X antas ponûtur,in con/<br />

tignationibus tîgna& axesJiib tectis fi maiora fpatia funt,columen in fum<br />

mo faftigio culminis^mde X columnzdicuntnr,X tranftra Xcapreoli , fi<br />

commoda, columen Si canterii prominentes ad extremam fubgrunda/<br />

- tionem»<br />

111<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a', modulas<br />

eximticap»<br />

colônzfum.<br />

pnw<br />

b. uotnta<br />

c foliota<br />

d. flos<br />

e. caalicali _<br />

f. abacus<br />

- !<br />

n A


© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


QVARTVS» 36<br />

6iu^Iuunmr.n.anguIoruminzdificiisiuncmrz}fiinhis fuerint feneftra»'<br />

rum lu mina relicla,etiamqj ubi nunc triglyphi conftituuntur, fiibi lumi/<br />

numfpariafuiffeiudicabuntur,iifdemrationibus denriculi in ionicis fene<br />

ftrarum occupauifîë loca videbuntur,Vtraqj enim X inter denticulos Xin<br />

ter triglyphos quz funt interualla,methopz nominantur,o-H-*ç enim grz<br />

ci tignommcubilia X afferum appellant,vrinoftri ea eaua, colûbaria, Ira<br />

quod inter duas opas eftïtertignium,idmethopaeftapudeosnominatû,<br />

Ita vti ante in doricis triglyphorum Xmutdorum eft inuenta ratio ,item<br />

in ionicis denticulorum conftitutio propriam in operibus habet ratio/<br />

nem,Xquernadmodummutwcanteriommpfoieclurz ferunt imaginé ^<br />

lie inionids denriculi ex proieéturis,alIêrum habent imirationem,Itaqj in<br />

grzeis operibus,nemo fub mutilo denticulos conftituit,Non enim pof/<br />

lunt fubtus câterios afferes effe, Quod ergo fupra canterios X téplain ueri<br />

tate débet effe collocatum,id in imaginibus fi infraconftitutû fuerit, men/<br />

dofamhabebitoperis rationem,Etiâqtantiquinon probauerunt neqj in/<br />

ftituerunt in faftigiis denticulos fieri fed puras coronaspdeo q> nec canterii<br />

nec afferes contrafaftigiorum frontesdiftribuuntur,nec poflunt promine<br />

reJed ad ftillicidia prodinatfcollocantur,fia ad" nô poteft in uentate fieri,<br />

idnonputauerunt in imaginibus faction poffe certain rationem'habere.<br />

Omniaenim certa proprietateXa ueris naturzdeduclis moribus traduxe<br />

runtin operum perre3iones,X ea probauerunt,quorum explicationes in<br />

difputationibus rationem poffunt habere veritatis,Itaqj> ex eis originibus<br />

fymmetrias Xproportiones vnîûfcuiufqj generis conftitutas reliquerunt,<br />

quorum ingreffus perfecutus de ionids Xcorinthiis inftitutionibus fupra<br />

dixi,nunc vero doricamrarionemfummamqj dusfpetiébreuiter exponâ*<br />

<strong>De</strong>rationedorica* ~* -~*»o. Cap., JIL. «<br />

^pnnulliantiqui architecti negauerunt dorico gne zdes facras qportere fie/ .<br />

ri,q> mendofc X incôueniétcs in his fyrnriiétriz coficiebant , itaqj negauit<br />

Tarchefius,itéPytheus,nâ minus Herrnogenes-,Nam'is cû paratâ habuiffet<br />

marnions copiaiiidoriczzdis perfeftionein- éômutauit,X ex eadem co/<br />

pia eam ionicâ Iib'ero patri fecit^Sed mnon a? îfiuenufta eft fpeties , aut ge/<br />

nus,aut formzdignitasJed q> impedita eft cmtributio X incômoda in ope<br />

remglyphop.xiamnafiop2Cuftibutic«,'N5c^<br />

tut cotre meckos tétrâtes colûnâp>,methopafqj,quz inter triglyphos fient,<br />

xquz longas eé,cj altas,contraqj in angulares columnas triglyphiin extre/<br />

mis partibus conftituunf,X nô contra mèdios,tetlrantes,Ita methopz quz<br />

proxime ad angulares triglyphos fiunt,none&iint quadrata., fed oblon/<br />

giores triglyphis dimidiaaltitudine,Atquimethopas zquales voKt face/<br />

re^itercolûniaextremacôtrahût triglyphidiniidiaaltitudine,Hocaût fi/<br />

"ne in methoparulôgitudihïbus fiue in intercolûniopt dîtrafliôibus efficia<br />

tur,eft médofum,Quapropter antiq euitareuififunt ïzdibus facris ,dori/<br />

E iiii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


a. cymatîfi<br />

b. plinthus<br />

cechinuscâ<br />

analis<br />

d. pauqhy.<br />

potiachilio<br />

conttahirai<br />

colomnc<br />

. , .. . -LIBER ; .<br />

«fymmetrizrÔnem.Nosautemexpônïmusvtiordo poftulat quétnad/<br />

modum a przceptoribus accepimus,vti fiquis voluerit his ronibus atten/<br />

dens ita ingredi,habeat proportiones explicatas,quibus cmendatas Xfine<br />

viriisefficerepoffitzdiûfàaa^doricomorepeifeaionesJronszdisdori/<br />

czinloaquocolumnzconftituuntur,diuidaturfiterraftyloserit,inpar/.<br />

tes.xxviii.?ihexaftylos.xliiii.cxhispars.vnaerit modulus.q grzcctVC*/<br />

thçdicitur,cuius moduli conftitutione ratiocinationibus efEciuntur om<br />

nis operis d'iftributiones,CralTitudo columnarum erit duorum modulo/<br />

Tumtaltitûdo cum capitulo.xiiii.Capitulicraffitudo vniusmodulijatitu/<br />

4o duorumX moduli fextz partis.Craffitudo capituli diuidaturin partes<br />

tres,e quibus vna plinthus cum cymatio fiat,altera echinus cum anulis,ter<br />

tiahypotrachelio côtrahatur columnz,itavtiin tertio Iibro de ionicis cil<br />

feriptum.<br />

\-<br />

' * t<br />

- 4.<br />

4<br />

d<br />

" l<br />

EOJSIM EOJSIM II<br />

r :> -<br />

Epiftylii altitudo vnius moduli cû ténia Xguttis, ténia modulifeprima^<br />

guttarum longirudo fub teniacontra triglyphos altani régula parte fex/<br />

ta moduli przpendeatJtemepiftylii latitudo ima refpondeat hyporreche<br />

ho furnmzcofumnZjSupraepiftylium collocandi funt triglyphi cum fu/<br />

is methopis alti vnius Xdimidiati moduliJatiinfronte vniusmoduli,ita<br />

diuifi,vtin angularibus columnisX in mediis contre terrantes mediosfine.<br />

coUocatijXmterlumniisreliquisbini, in mediis pronao X poftico ter/<br />

-ni,ita relaxatis mediis interuallis fine impeditiombus aditus accedentibus<br />

-eritaddeops fimulacra,Triglyphop:latitudodiuidat inpartes fex,exqui/<br />

. bus quinqj partes in medio duz dimidiz dextra acfiniftra defignentur,re/<br />

gula vna in medio deformetur fémur ,quod grzeej**/iç didtur,fecundij<br />

eam canaliculi adnormz cacumen imprimanrur,Ex prdine eorum dextra<br />

ac finiftra altéra femoraconftituantur,in extremis partibus femicanalicu/<br />

Ji^interuertantur.<br />

i i-<br />

w<br />

{<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

71<br />

'<br />

)<br />

1<br />

»<br />

»<br />

><br />

A


QVARTys;; 37<br />

MMBf»q«!SW«MM*IWHfrlMMIIMWII^W<br />

*^K<br />

nnnmiimw<br />

' ^^W^jjjnH^y^^^SS^g^^^l^jfijjjjylW^<br />

-Triglyphis ita collocatis.methopzqfunt ïter triglyphos^tquealtzfint, q<br />

JôgZjItéî extremis ahgulis femimethopia fint impffa dimidia modulilati/<br />

tudie,Ita.nzq<br />

les diuifiôes fâflzerût,emédét ,Triglyphi capïa fexta ptc moduli fût fade/<br />

da,Supre triglyphopt'capla corona écollocâdafpieclura dimidia X'fexta<br />

pte hns cymariudoricûïîmo altepsîfûmo,ité cûcymatiis corona craffa ex<br />

dimidia moduli,Diuidédz aût fûtïcorona ima ad ppendiculû triglyphopt<br />

&ad médias methopas viapt direcliôes X guttapj diftributiôes, ita vti gut/<br />

tzfex îlôgitudinétresîlatitudinépateât,reliq fpatia,qd latioresfunt me/<br />

thopx,q triglyphi,pura relinquant',aut fulmina fcalpant ,ad ipmqj méru<br />

coronz ïcidat luiea,q fcotia dicit ,Reliq oîa tympana,fimz,coronz,quéad<br />

modûferiptû é in ionicis,ita pficiant^fec rôî opib'diaftyhserit côftituta.<br />

m<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

s. actotetiaj<br />

b. lima<br />

c. cymariuBl<br />

doricum<br />

d. cotona<br />

ccrmatium<br />

doricom<br />

f. triglyphi<br />

g.mcthopz<br />

b» ténia<br />

i.cpiftyh'am<br />

k. capitulant<br />

triglyphi<br />

m. guttcaBe<br />

gottc fcalpftV<br />

tuifabcoto»<br />

naadppédt<br />

culum trigly<br />

phoçtdeqb*<br />

infta<br />

1. modulas<br />

n. tympanfi


Opnsdiaftr<br />

Ion<br />

a. feoda'.<br />

b. gDtteqirt<br />

ima corooa<br />

diaiduntat<br />

c oianimdl<br />

ftriboriooet<br />

Hiciftaatha<br />

beatudeTcd<br />

pdo OPC1UJU<br />

qaae fubco»<br />

tonafiant<br />

1 1<br />

«_<br />

b-<br />

c -<br />

LIBER ^<br />

MmtmimiMwm<br />

i n r<br />

tmoD |::::::| GUE |::.:::| |::::::| |»*:::|<br />

Si vero fyftylon X monotryglvphon opus eritfaaédûJronj zdisfi terra/<br />

ftylos erit,diuidat'îptes.xxni*fi hexaftylos erit,diuidatïptes.xxxv.ex his<br />

Ears vna erit modu!us,ad qué(vri fupra feriptû é) opa diftribuéf*, Ira fupra<br />

ngula epiftylia XmethopzduzX triglyphibini erût collocâdiJn âgula<br />

rib'hoe âplius.dimidiatû qrû é fpatiû hemitrig!yphi.Accedet id fmediio<br />

côtrafaftigiû triû triglyphopt X tnû merhoparu fpatiû.vt !ari*mediû îter/<br />

colûniûaccedétibus ad zdé habeat laxamétu,Xaduerfus fimulacra deopt<br />

afpeclus dignitatéjnfuptriglyphorû capitula corona écollocâda hns (vti<br />

fupra feriptû eft)cymatiû doricû in imo alterû in fummoJtem aim cyma/<br />

tiis corona craffa ex dimidiaJDiuidendz aût funt in cqrona ima ad perpen/<br />

diculumtriglyphorumXad médias methopas,viapt direftiôes X gutta/<br />

rumdiftribuuones X rcliqua quoqj, quéadmodû diclum eft in diaftylis» '<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


QVARTyS. 38<br />

1 1 1 -Lf j.<br />

Columnas autem ftriari.xx.ftriis oportet,quz fi plans erunt, angulos ha/<br />

beant.xx.defignatos,fin autem excauabuntur>ficeft forma facienda, Ita<br />

vtiqmagnumeftintefuallumftriaîjtammagflis ftriaturz paribus lateriV<br />

bus quadratumdefcnbatur,in medio autem quadrato circinicentrumcol<br />

locetur,X agatur linea rotundationis,quzquadrarionis angulos tâgat , X<br />

quantum erit curuatura: inter rotundationem X quadratam defcriptioné,<br />

tantum ad formam excauétur^ta dorica columna fui generis ftriaturz ha/<br />

bebit perfeétionem. <strong>De</strong> adieclione dus quz média adaugetur,(vti m ter/<br />

tio volumine de ionicis eft perfcripta) ita X in his tranfFeratur , Qyoniam<br />

exteriorfpetiesfymmetriarumXcorinthiorum X doricorumX ionico/<br />

rum eftperfcriptapieceffe eft etiaminteriores cellarum pronaiqj diftribu/<br />

rionesexphcare* h ; r'<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

oputfyfty:<br />

lonmouotd<br />

glyphoa<br />

I<br />

t M


a. qaadtatfi<br />

b. ftae<br />

a* antas<br />

b. ptonaam<br />

opiutd<br />

d. cella<br />

e. loeioalaa<br />

mm<br />

LIBER<br />

<strong>De</strong>interiorecellarumXpronaicuftributione. Cap» IIII»<br />

J} iftnbuit'aûtlôgitudozdis,vti latitudofitlôgitudinisdimtdcrpris^paqj<br />

cellaparuqrulc^orfit,qélaritudocûpanete,qparies valuapthabucrit<br />

collocationé ,Rehquz très ptes prônai ad antas parietû pcurrât, quz anrzv<br />

colûWptcnffuuduîéhcredebét^fiadesentbnmdiemaior qpedes.xx»<br />

duc colûnzïter duas antas.îtcrponan.,q difiugât pteromatosXpnaifpa/<br />

riû^téîtacolûniarruqeiwîterâtasXcolûnas,pluteis marmoreis fiueex<br />

inteftlo ope fàcts îtercludanf^ra vti foreshabeat ,p qs irinera pnao fiant.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

wmm*


QV ART y S, 39<br />

Itemfi maioreritlaritudo,q pedes.xLcolumnz contra regiones columna/<br />

rum,quz inter antas funt,introrfuscollocentur,X ez altitudinem habeant<br />

zque,q quz funt in fronte,Craflitudines autem earum extenuentur hisra/<br />

tionibus,vri fi oâaua parte erunt,quzfunt in fronte,hz fiant nouem par/<br />

tes,Sin autem nona aut décimapro rata parte fiant,In condufo enim aèrefî<br />

quz extenuatz erunt,non difcernenturJin autemvidebuntur gradliores,<br />

cum exterioribusfuerint ftrizvigintiquatuor,in his faciédz erunt* xxviii»<br />

aut.xxxii Ita quod detrahitur dtcorporc fcapi,ftriarumnuméro adicclo<br />

adaugebit rône quo<br />

minus videbitur,X<br />

ita exequabiturdifpa<br />

ri retione columna/<br />

rum craffitudo, Hoc<br />

autem efficit ea ratio,<br />

q> oculus pluraaac/<br />

briorafigna tâgendo<br />

maiore vifus circui/<br />

tione puagatur, Nâqj<br />

fiduzcolumnz zque<br />

craffzlineis circûme/<br />

tientur,e quibus vna<br />

fit non ftriaraX alte/<br />

ra ftriata:X drca ftri/<br />

giumcauaX agulos<br />

itriarum linea corpo<br />

ra tangat , tametfico/<br />

klnz zque craflz fue/<br />

rintJinez quz circûV<br />

data; erunt^non erunt<br />

squales, q> ftriarû X<br />

ftrigium circuit0 ma/<br />

iorem efficiet liriez lô<br />

gitudinem.<br />

i '<br />

l'j<br />

An<br />

. -.-| - 1 ' 'b. p i jiv<br />

j. ^ \, Ji.t'i j\[ <<br />

'i<br />

? "* Sr" s "S" ''¥ . CL i1'1'<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

jr<br />

a. cofamoi<br />

ftriatatlnco»'<br />

lamnafttiaci<br />

patseminula<br />

ftriadidtut.<br />

pscana ftriz,<br />

tefte ipfo an><br />

âoteqaiin<br />

dedmodiritt<br />

canalicali $<br />

gtacceftrixdï<br />

a tut<br />

b. columna<br />

non (triata<br />

c. linea de»'<br />

cûmetiés co<br />

Iumna


LIBER<br />

« -*1<br />

Sin autem hoc itavidcbitur,non eft alienum in anguftis locis X in conclu/<br />

(o fpatio graciliores columnapt fymmetrias in opère côftituere ,cû habea/<br />

mus adiutricem ftriapt temperaturâ,Ipfius aût cellz parietû crafliradinem<br />

pro ratapartemagnirudinis fieri oportet,dumantz eop» craflitudinibus<br />

columnapjfintzquales,Xfiextmc4ifumrifmt,qminutiffimis cemétis ta<br />

de ftruant , Sin aût quadrato fàxo aut marmore maxîemodicis panbufqj<br />

videtur eé faciendû,q> média coagmenta medii lapides continentesfirmio/<br />

remfacient omnis operis perfedionemJtem arcum coagmentaX cubilu<br />

eminentes exprcffioncs graphicotcram efficient in alpectu deleflarionem»<br />

<strong>De</strong> zdibusconftiruendis fecundum regiones. Cap» V.<br />

A edes aût fàcrzdeorum immortalium ad regiones quas fpeibre debent, fie<br />

erût conftituendz.vtifi nulla rô impedientJiberaqj fuerir poteftaszdisJl»<br />

gnum quod erit in cella collocatûJpeâet ad vefperanâ corliregionem,vti<br />

qui adicrint ad aram ùnolâtes aut fàcrifiaa faaentes/pafrentad partecceli<br />

orienris,X fimulacrû quod erit in zde,X ita vota fiifcipientes contueannir<br />

sedemX orienté ccclippfàqj fimulacra videant' exorienriacontueri fuppli/<br />

cantes X fàcrificantes,q» aras omnes deorum neceffe effe videatur ad onen/<br />

tem (pofrare, Sin aût lod natura interpcllauerit.tunccôuertendz funrearu<br />

acdium côftitutiones,vti qplurima pars monuû e remplis deopc confpiaa/<br />

rurJtéfi fin flumina zdes faerz fient^tavrizgypto circa Ndû,ad fluminis<br />

ripas videntTpeclarc dcbere,Simditer fi circum vias publicas erunt zdificia<br />

deorum,iuconftimantur,vtiprztereuntespoiIint reipiccreXin confpe/<br />

au fàlutationes facere»<br />

<strong>De</strong>hoihoptXantepagmétopsfacraptzdiûrônibus. Cap. VI.<br />

f-|oftiorumaûtXeoptantepaementopt inzdibus hz funt rônes, vti pnmû<br />

côihtuant',quo génère funt niturz, Gênera (ûnt.iuthyromaton hzc,dori/<br />

cum^onicû, atticurges,Honim fymmemzdond generis confpiaunt his<br />

rônibus,vri corona fumma quz fupra antepagmentum fupenus imponi/<br />

rur,zque libratafit capirulis liimmis coIûnapt,cjuzîpronao fuerint, Lumé<br />

aût hypothyn côihtuat fic,va quzalurudo ecus a pauiméto ad lacunana<br />

fuerit.diuidat' in partes tresfemis.Xexeisduz panes lumini valuapt alri/<br />

tudinc conlhtuant'jHzc aûtdiuidatur in partes duodecim,X ex eis quinqt<br />

Xdimidia latitudo luminis fiâtin unoiX in fummo contrahat'Ji cru lumé<br />

ab imo ad fexdecûn pedes antepagmenri terria parte,Scxdedm pedû ad vï<br />

gintiquinque/upior pars luminis côtrahat antepagmenri parte quarta,Si<br />

a pedibus viginriquinqj ad triginra fumma pars contrahat antepagmenri<br />

parte oâaua,Reliqua quo altiora erût ad perpendiculû videntur oportere<br />

coUocari^pfà autem antepagmenacraflà fiant in frôtealtitudine luminis<br />

parte duodccima,contrahanrurqj in fummofuz craflitudinis quartadeci/<br />

maparte*Superculiialticudo,quantaantepagmentoptinfumma parte erit<br />

craflitudojCymatiumfadendum eft antepagmenri parte fexra,Proieâura<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


QVARTV-S, 40<br />

àlitern qùâta eft dus1 craffitûdo,Sculpendumeft cymatium lefbium cum<br />

àftragalojSupra cymatium qiiod erit in fuperdlio collocâdum eft hyper/<br />

thyrum craffittidine fupercilii.X in eo fcalpendum eftcymatium doncû,<br />

aftragalum lefbium fimafcalptura,Corona deinde plana fiât cum cyma/<br />

Oo ,proieâura autem eiuserit,quanta altitudo fupercilii,quod fupra an/<br />

tepagmentaïponit , <strong>De</strong>xtraac finiftraproiecrurxfiefunt faciendz,vti cre/<br />

pidincsexcurrantjXinvngueipfàcymatia coniungâtur. j<br />

Sin auté ionico génère futurz erûtJumen altû ad eundem modû quemadV<br />

modum in doricis fierivideturJatitudo conftituatur ,ut altitudo diuida/<br />

turin partes duasXdimidiam,ciufqj partis vniusfemis inialuminis fiatJa<br />

titudo contraaurz^uvtindoriciSjCraffitudoantepagmentorum altitu/<br />

dine luminis infronte quartadecimapartc,Cymatium huius craflitudinis<br />

fexta/eliqua pars przter cymatium diuidatur in partes duodccim,harum<br />

trium prima corfa fiât cum aftragalo, fecunda quatuor, tertia quinqj, ezcp<br />

corfz cum aftragalis circumcurrant,Hyperthyra autemad eundem modu<br />

componantur,quemadmodumin doricis hyperthyridibus,Anconcs fiue<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

/ corona Gt«<br />

ma<br />

b. lumen hf<br />

pothyti<br />

c. antepagr<br />

m enta<br />

d< hypettbf<br />

mm<br />

c« CugctaM


a. ptoibynV<br />

des<br />

b. lumen bf<br />

potbyil ,<br />

LIBER<br />

prothyrides vocentur,exculptz dextra ac firiiftraprzpcndeantadimi fu/<br />

percilii libramentûprzterfoliû ,Ez habeatinfrôtecraflitudinem exante/<br />

pagméri tribus partibus vnâ_in imp quartaparte gradliores, § fuperiora.<br />

Fores ita compingantur,vti feapi cardinales fintex altitudineluminis ton.<br />

us duodecuna parteJnter duos feapos tympana ex duodecimpambus ha<br />

béant ternas partes.Impagibus diftributiones ire fient,vri diuifis alarudini<br />

bus in partes qumque,duz fupenori.rres inferiori defignentur.Super me/<br />

dium medii ûnpages collocétur^x reliquis alù in fummoalii in ùno com<br />

pingantur,Uritudo impagis fiât rympam tertia parte,cymatiû'fcxtapartq<br />

impagis^caporum latitudines impagisdimidia parte,Irem replum de im<br />

page dimidia X fexra partcScapi quiïunt antz fecundum pagmentum.di<br />

midium impagis conftituanrur»<br />

~>*<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

Sin autem<br />

1 !


Sin autem valua<br />

tzerunt,altitudi<br />

nesitamanebût,<br />

inlatitudinéadii<br />

ciaturamplius,<br />

fons latitudo (fi<br />

quadriforisfutu<br />

raé)altitudoadii<br />

datur.<br />

Atticurges auté<br />

iifdem rationib'<br />

perficiûtur,qùi/<br />

busdorica,pte/<br />

reacorfzfubcy/<br />

matiis in âtepag<br />

mentis circundâ<br />

tur,quzitadiftri<br />

buidebent,vtiï<br />

antepagmétis p/<br />

ter cymatium ex<br />

partibus leptem<br />

habeat duas par<br />

tes^paqjforium<br />

omamenta nô fi<br />

untceroftrotane {<br />

quebiforafedval<br />

uata,Xapturas<br />

habent ï exterio<br />

res partes, Quas<br />

rationeszdiûfà/<br />

crarum in forma<br />

tionibus oportc<br />

at fieridonds^o<br />

nids, corinthiif/<br />

queoperib',quo<br />

adpotui attinge<br />

re,vduti legiti//<br />

mismoribusex/<br />

pofuijNûcdetuf<br />

canicis difpofitio<br />

nibus quéadmo<br />

dûiftituiopone<br />

atdicam»<br />

QVARTVS / 41<br />

ri A<br />

_J_<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

aV(capns'cat<br />

dinalls.<br />

b..tympanfi.<br />

c impages.<br />

d. foies oall<br />

uatzi<br />

a. (tapi eu!<br />

dinales.<br />

bibifoietC<br />

b impages i<br />

d.tympamîj


a. celle mt»<br />

nota.<br />

b. média<br />

«de.<br />

cptonau*»<br />

l *<br />

LIBER<br />

<strong>De</strong>tufcanicisretionbuszdiumfàcrarum. ^ Caput. VIL<br />

L ocus m quozdisconftiruetur,cumhabuerit in lôgitudine fexpartes, vna<br />

dempta,reliquum quod eritJatitudini detur,Logitudo autem diuidatur<br />

bipartito,X quz pars erit interior,cellarum fpatiis defignerur,quz erit p/<br />

xima frontijColumnarum difpofitioni rdinquatur^tem latitude» diuida//<br />

rur in paries decem.ex his ternz partes dextra ac finiftra cellis minonb',fi/<br />

ue vbi alzfuturzfintdentur,rehquzquaruormedizzdi attribuâtur,Spa<br />

rium,quod ait ante cellas,tn pronao ita columnis defignetur.vt angulares<br />

* contraantas parietumextremorumeregionecolloeétur,Diiz medizere/<br />

î gioneparietum,quiinterantasXmediamzdemfuerit,ita diftnbuant',ut<br />

' inter antas & columnas priores per médium iifdem regiôibusalterz difpo<br />

j nantur,ezqj fint ima craflirudine altitudinis parte feptima ,altitudo tertia<br />

pane latitudinis templiJummaqj columna quarta parte craflitudinis imz<br />

ronrraharur.<br />

t<br />

o<br />

0<br />

o<br />

3<br />

c<br />

1<br />

A 1<br />

1 1<br />

1 « 1 «<br />

b<br />

0<br />

o o<br />

. 1 m 1<br />

1 1<br />

Spirzearumaltzdunidiaparte craflitudinis fiantJiabeant fpirz earûplin/<br />

thum ad circinum altam fuz craflitudinis.dimidia partz,torum infup cû<br />

apophygi oaffum,quanrum plinthus»<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


QVARÏVS.<br />

Capituli altitudo dimidia craflitudinis,Abacilatitudo , quanta ima<br />

craffitudo columnz .<br />

Capituliqj craffitudo diuidat in partes tres,e qbus vnaplintho quz é<br />

F ii'<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a. pHathut<br />

b. totas<br />

c apopby.i<br />

gis.<br />

d.'Craffitadb<br />

imaftapi<br />

a.larïtudo<br />

abad<br />

b. craffitudo<br />

ima colûnari<br />

c. ctatiitudo<br />

furaaecolum<br />

tau<br />

y


t.abacnr.<br />

b.ed)inat<br />

c. hyportaw<br />

(hélium caot<br />

«pophygK<br />

tudocoitec<br />

iy<br />

LIBER<br />

in abaco,detur,aItera echino,tertia hypôtracheliôcum apophygî.<br />

Supra columnas crabes compaériles ùnponantur,vtifintaltitudinis modu<br />

lis tis,qui a magnitudine operis pofttilabûtur,Ezqj trabes compaâdes po/<br />

nâtur , vt tantam habeant craflirudinem.quanta fummzcolûnzerit hvpo<br />

trachelium,X ira fint côpaâc fubfcudibus X fecuridis,vt côpacrura duo/<br />

rumdigitommhabearuurionem.Qimeniminterfetangunt Xnon fpi/<br />

ramentumXperflarumventi recipiût.concalefàdunt',X celeriterXputre<br />

fcunt^upra trabes X fupra parietes traiecrurz mutilorum parte quartaal/<br />

ritudiniscolumnzproùdanturJtem in eorumfrontibusantepagmentafi<br />

ganturJupraqj ea tympanum faftigriexftrudrura feu de materia colloce//<br />

tur,SuDi_9 id raftigium columen,canterii,templa ita fùntcollocanda,vc<br />

ftilliriaium terri abloluri teniario refpondear,Fiunt autemzdes rotundz,<br />

e quibus altz monopterz fine cellacolumnar£conftiruuntur,alizperipte/<br />

rzdicuntur,Quzfine cella fiunt,tribunal habentXafcéfum exfuzdiame/<br />

tri tertia pane,infuper ftylobata columnz conftiruanrur tam altz , quanta<br />

abextrermsftylobatammparictibusédiametros.creflâ:altitudinis luz cû<br />

capitulisXfpirisdeçumzparris^piftiliumaltum columnz craflitudinis<br />

dimidia partz,ZophorusX reliqu a quz infuperùnponu nturpta vti m ter<br />

tio volumine de fymmetriis fcripfi.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


QVARTVS. 43<br />

T"<br />

Sin autem pcripterosea'zdescÔftituétur,duo gradusXftylobatz ab imo<br />

conftituantur,deindecellz paries collocetur cum receffu eiusa ftylobata<br />

circa partem latitudinis quintam,medioqj valuarum locus ad aditus relin/<br />

quatur ,Eaqj cella tâtam habeat diametrumpneter parietes X circuitioné,<br />

quantam altitudinem columna fupra ftvlobatam , Columnzcircum cella<br />

iifdemproportionibus fymmetriifqj difponâturJn medio tefti ratio ita ha<br />

beatur,vti quanta diametros totius operis erit futura,dimidiaaltitudo fiât<br />

tholiprzterflorem, Flos autemtantam habeat magnitudinem.quantâ ha<br />

buerit in fummo columnz capitulum przter piramidem,R eliqua ( vtifu/<br />

prafcripta funt) ea proportionibus atqj fymmetrùs facienda videntur.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

m<br />

a gtadus<br />

b. xdes rotfi<br />

da fine cella.


u<br />

^<br />

a. tholnt in<br />

medio tcA'i<br />

b. cella<br />

c petiptetos<br />

.hritcûalata.<br />

LIBER<br />

Item generibus aliisconftiruunturzdes ex iifdem fymmerriis ordinatzt&<br />

alio génère difpofitiones habentes,vri eft caftoris in drco flaminio X inter<br />

duos lucosvdouisjremargunus nemoridianz columnis adie&is dextra<br />

ac fintftra ad humeras prônaiJ-foc autem génère primo fafta zdes ,vti eft<br />

caftoris in drco,Athenis in arce,Mineruz, X in attira funio,Palladis ,Earû<br />

non alizfedezdem funt proponiones.Cellz enim Iongitudines dupliccs<br />

funt ad latitudines,Xvti reliqua exifona,quz folent effe in frontibus,ad la<br />

terafunttranflata.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

"~1


o<br />

*<br />

/*.<br />

o<br />

e<br />

t<br />

QVART VS.<br />

' " lO o*<br />

., . /<br />

A ,' I<br />

* ,<br />

o<br />

5<br />

aO aO y j L I<br />

O 1<br />

' e'<br />

b<br />

c<br />

[ /<br />

t<br />

-><br />

t<br />

i<br />

'c . ,<br />

*<br />

rt<br />

c<br />

.<br />

. i<br />

rt .<br />

1. !<br />

o-<br />

alius alia varietate facrapj religionum<br />

habet efïèctus.Oés zdiûfacrarumrôcinatiôes vti mihi traditz funt , expo/<br />

fuijordinefcp X fymmetnaseapj partitionibusdiftinxi,Xquarûdifpares<br />

funt figurz.X quibus difcriminibus inter fefunt difparatz,quoadpotui U<br />

gn ificare fcriptis curaui,Niinc de aris deorum immortaliumvti aptam co<br />

ftitutionem habeant ad fàcrificiorumrationemdicam»<br />

F mi<br />

"<br />

i<br />

. i<br />

li<br />

. I Tempflgen?<br />

aliudatufcav<br />

11 nicisiùfdétn;<br />

lYmmetriis><br />

factum.<br />

a. ptonans<br />

b-mediam<br />

zdis.<br />

c. cdlae mi¬<br />

nores.<br />

d. haraeri J><br />

> nai»<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

T<br />

i<br />

ifi


* Vh«*wt * Vh«*wt<br />

LIBER<br />

<strong>De</strong>aris deorum'ordinandis» Caput. VOT» -<br />

Arz lpeflét ad orientem,X femper inferiores fint coIIocatz.q fîmulacra,quz<br />

fuerint in zdc,vti fufpidentes diuinitatem qui fupplicant X fàcrificant, dif<br />

fparibus altitudinibus ad fui cuiufqj dci decorem componantur ,Altitudi<br />

nés auté earum fie funt explicandz,vti Ioui omnibufqj corleftibus qexcel/<br />

iiflimz conftituantur,VeftzTerrzMariqj humdes collocentur , ita idonez<br />

his inftitutionibus explicabuntur in mediis zdibus ararum dcformatiôes,<br />

Explicatis zdium fàcrarum compofitiôibusinhoc libro,in fequenti de c©<br />

munium operum reddemus diftributionibus explicationes.<br />

M.VITRVVII DE ARCHITECTVRA<br />

LIBER QVINTVS.<br />

VI amplioribusvoluminibusimperatoringenii co/<br />

gitariones peeptaqj explicauerunt,maximas X egrz/<br />

gias adiecerunt fuis feriptis autoritates.quod eriâvel<br />

in noftris quoque ftâdiis res pateretur,vt amplifiai//<br />

tionibusautoritas Xi his peepris augereturJedidnô<br />

eft quéadmodum putatur,expedirum , Non enim de<br />

architecture fieferibirur,vthiftorizaut poemataju/<br />

ftoriz per fe tenent lectoresJiabent enim nouarû rept<br />

varias expectationes ,pocmarum vero carminum metra X pedes acverbo/<br />

rum elegans difpofitio ,Xfentériarum inter perfonas X verfuum diftincla<br />

pronundatio,proleâando fenfus legenriû perducit fine offènfà ad fumma<br />

îcriptorum terminationem^d autéinarchitedurz conferiprionibus non<br />

poteftfieri,q>vocabula ex anis propria neceflitate concepta inconfueto fer<br />

rnoneobùciunt fenfibus obfeuritaté*Cû ea ergo per fe non fint aperra , nec<br />

pateanteorumin confuetudinenomina,rum etiam peeptorum Iatevagan<br />

tesfcripturafinoncontrehantur,XpaucisXperluddis fentenriis explicé<br />

turJtequentia multitudineqj'fermonis impediente,ùicerras legenriumeffi<br />

dent cogitariones.Itaqj occultas nominationes côméfufqj e membris ope/<br />

rumpronundansvtmemoriztradant i^reuiter exponâ,Sicau expeditius<br />

ea réopère poterunt mentes^Jon minus cum animaduertiflêm diftentâ oe<br />

cupationibusciuitaté publias Xpriuarisnegodis,pauds iudicaui feribé/<br />

dum,vtianguftofpariovacuitarisealegentes breuiterperdpere poflénti<br />

Etiaqj Pythagorz hifqj qui dus herefimfuerût fecuti,placuit cubicis tôtùt<br />

bus peepta in voluminibus feribere,conftitueruntqj cubû.ccxvi.verfuum<br />

eofqj non plufqtrès in vna conferiptione oponereeffe putauerunt.Cubus<br />

aût eft corpus ex.vi.lateribus zquali latitudine planitiapt perquadrarû ,1s<br />

cumeftiacrus,quâinpanéincubuit,dumeft inta


QVINTVS;.-. 4 c<br />

tudinem ex eo fumpfiffevidétur,q> is numerus verfuûvti cubus-in quem/<br />

cunqj fenfum infederit, immotam efficiat ibi memoriz ftabditatem,Grzd<br />

quoqj poerzcomidinterponétesechorocâticûjdiuiferût (paria fabula?;,<br />

ita panes cubica rône fadentes,intercapedinibus leuant adtopt pnunciatio<br />

nés,Cum ergo hzc naturelimodofint a maioribus obferuata,aîoqj aduer/<br />

tam inufitatas X obfcuras multis res effe mihi fcribédas,quo fadlius ad fen<br />

fus legériû puenirepoflint breuibus voluminibus iudicaui fcribereJta enî<br />

expedita crût ad intelligendû,eorumqj ordinationes inftitui, vtinô fint q/<br />

rentibusfeparatimcolligendaJedecorporevno,Xin fingulis volumini/<br />

busjjencrû haberét expîicationes ,Itaqj Czfar tertio X quarto vplumine<br />

zdiufàcrapj rônes expofuiJ-Ioclibropublicopjlocorum expédia difpofi<br />

. tiones,primumqj fop>vtiopotteatcôftitui dicam , q> in co X publicarû X<br />

pnuatarumrerum rationes per magiftratusgubernantur.<br />

<strong>De</strong>foro. Caput. I.<br />

(^ranriinquadratoampliflimisX duplicibus ponidbus fora conftituunt,<br />

crebrifqj columnis X lapideis aut marmoreis cpyftiliis adornant, X fupra<br />

ambulationes in contignationibus fadunt,Itauz vero vrbibus non eadem<br />

cftrationefaciundum,ideo q> a maioribus confuetudo tredita eft gladiato<br />

riamunereinforodari.Igiturcircum fpectacula fpatiofiora inteicolum/<br />

nia diftribuantur,circaqj in porticibus argentariz tabernz ,menianaqj fu//<br />

Eerioribus coaxarionibus collocentur,quz XadvfumXadvectigaliapu/<br />

lica reâe erunt difpofita,Magnitudines autem ad copiamhominû opor/<br />

tetfieri^ieparuumfpatiumfit advfum,aut neproptcr inopiampopuliva<br />

itumforumvideatur_Latitudo autem itafiniatur,vtilôgitudo in très par<br />

tes cumdiuifà fuerit,ex his duz partes d déturjta enim oblonga erit eius<br />

formatio,X ad fpedaculorum ratiôemvtilis difpofitio, Columnz fuperio<br />

res quarta pane minores qinferiores funtconftituendz,proptereaq>one/ . ^<br />

riferendo quz funt inferioreJirmiore debcnt effe,q fuperiora^Ion minus<br />

q> etiam nafcétium oportet imitari naturam,vt in arbonbus teretibus, abie<br />

te,cupreflb,pinu,equibusnullanon craflior eftab radicibus,deindecrefcé<br />

do progrediturin altitudinem naturalicontradturaperzquata nafcens ad<br />

cacumen^rgo finatura nafcentium ita poftulat,refte eft côftitutum X al/<br />

titudinibus X craflitudinibus fuperiora infenorun. fieri contraftiora.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


a. fora qua,<br />

dtatâft cold<br />

nis omatum<br />

tnoKgtaxo.<br />

b. foB:t>pot<br />

tione fefgalteta<br />

lôgitudi<br />

nis ad latitudiné<br />

omatfl<br />

colûnis moi<br />

telauno.<br />

c argétanz<br />

tabernât.<br />

LIBER<br />

C<br />

f- o, o o o o o O O O O<br />

o<br />

o<br />

t><br />

0<br />

U o<br />

o<br />

o<br />

o<br />

o<br />

,o<br />

L O 0 O o o ooooo-i<br />

1<br />

o<br />

Q<br />

o<br />

O 1<br />

o<br />

0<br />

T<br />

o<br />

Io<br />

.0<br />

I fOOOOO OOOOO-, {<br />

) o<br />

*» O b<br />

p °<br />

) o<br />

o<br />

o<br />

o 4<br />

J L_ ooooo oooooJ f<br />

BafihcMumlocaadiunctaforisqcalidiflimispanibus oportet conftitui,<br />

vtperhyemefinemoleftia tempeftatumfecôfenein easnegociatorespof<br />

iint^ammcjlaatudinesnemmusqextertianeplusqexdimidialongitu<br />

dmispaneconftituanmr^ifilocinaturaimpedierit,XaIitercoe?eritfym<br />

metriamcommutari.Sinautcmlocuseritamphormlongitucunlchalci/<br />

carumtamaltzqporticuslatzfuerint,faciendzvidentur,Porticusqme/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

1<br />

0


QVINTVS. 46<br />

diûfpàtiumfunirumeft,extertià finiatuf | Columnz furScriores minores<br />

quaminferiores (vti fupra fcriptum eft ) côftituantur, Pluteum quod fue/<br />

rit ïterfuperiores columnasJtemquarta parte minus qfuperiorescolurr_j<br />

nzfuerint,oportere fierividetur,vn fupra bafiliczcontignationem ambu^<br />

lantes ab negociatoribus ne confpiciantur _Epifrylia, zophori,coronz , ex<br />

fymmetriis columnarumvti in tertio libro diximus,explicentur»<br />

OOOOOOOOo-<br />

O OOO o o o o o -<br />

i V Go<br />

POOOOOOOOOOOOOOO -<br />

c<br />

ooo «. o o<br />

OOOOjOOOOOOOOOOO -<br />

Non minus fumma dignitaté X uenuftatem poffunt habere côparationes<br />

ba(ilkapj,quo génère roloniz iuliz faneftri collocaui, curauiqj faciendam<br />

cuius pporriones X fymmetrfe fie fût côftitUtz,Mediana teftudo ïter colû<br />

nas eft lôga pedes.cxx.latfpedes fexaginta, Portïcus eius dtca teftudinéin<br />

ter parietes X colûnas lata pedes viginti , Colûnzaltitudinib' ppetuis cum<br />

capitulis pedû qnquaginta,craflitudinibus qnum,habétes poft fe parafta/<br />

tas altas pedes vigintiJataS pedes duoffemis,craffas pedé vnûfemis, quz fu<br />

liment trabes,in qbus inuehun/pQrticuû côtignatiôes,Supraqj eas aliz pa<br />

raftatz pedû decéXoclo, latz binû,crafîz pedé,quz excipiunt ité trabes fu<br />

ftinentes canteriû Xponicû,quzfunt fubmiffa infra teftudiné teéfct , Reliq"<br />

fpatîa inter paraftatapfXcouinapstrabes p ifitercolûnialuminibus funt»<br />

licla,Colûnzfiïflfinlatitudineteftudinis tûaftgulârib0 dextra acfiniftra,-><br />

âuaternz,in lôgitudinequz eftfora pxima;cûiifdéangularibii5c~to,ex?<br />

akera parte ciî angularibusfex,ldeoq>medizduz in eapançnô funt pofi><br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a. balïlicatti<br />

platlongitudinisadlati»<br />

tadinenu<br />

b.bafilicadu<br />

plalôgitud*.<br />

nisadlatira>«<br />

dinenu<br />

c tribanalic<br />

locot.


a.' balîlica a<br />

uitruuio fa/<br />

âai colonia<br />

faneftri : qd!<br />

nnnc fanum<br />

df:nôfatiîa<br />

me .pbaturo<br />

opus»<br />

b. tribunalis<br />

locus.<br />

c ides an>><br />

giifh. '<br />

LIBER<br />

tayie ïpediant afpeclus pnai zdis augufti,quz éin medio latere parietis ba<br />

filicse collocata fpeclâs mediû fopj X zdé Iouis,Item tribunal éin ea zde he<br />

micydifchematis,minore curuatura formatûjEius aûthemicycliin frôte<br />

eft interuallû pedû,qdragintafex,ïtrorfus curuaturapedû qndecim,vti eos<br />

qui apud magiftratus ftarét,negociâtes in bafilica ne ïpedircnt*<br />

Supra colûnas ex trib'tignis bipedalib'côpaétis trabes fut circa collocatz-;<br />

ezqj ab tertiis colûnis q fut in îteriori pane reuertunt ad antas,q apnaoc/<br />

currut,dextraq» Xfiniftra hcmicyclû tangut.Supra trabes contra capitula<br />

exfulmétis difpofitzpdasfut coUocatz,auzpedibus tribus .latz quoquo/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


qyiNTVS, m 47<br />

ucrfus quaterniSjSdpra éas ex duobus tignis bipedalib* trabes éuerganez<br />

circa fût coUocatz,qbusinfuptranftracûcapreoliscôtra20phoros X an/<br />

tas X parietes pnai collocata fuftinét vnû culmé ppetuz bafilicz, àlterum<br />

a medio fupra pnaû zdisJtafaftigiopt duplex natadifpofitio, extrinfccus<br />

tec"h,X interioris altz teftudinis,pftant fpetié venuftâ,Ité fublata epiftylio<br />

rumornaméta,Xpluteopjcolûnarûqjfuperioptdiftributio operofam de/<br />

trahit moleftiâJiimptufqj imminuit ex magna parte fummâ,Ipfzvero co<br />

lumnz in altitudine perpétua fub trabc teftudinisperduclz,X magnificen<br />

tiam impenfz,X auâoritatem operi adaugere videntur.<br />

<strong>De</strong>zrario,carcere,Xcuriaordinandis« Caput* IL<br />

^ erariûjcarcer, curiaJoro funt côiungéda, fed ita vti magnitudo fymmc/<br />

triz eopj foro refpôdeat^naxime qdé curia imprimis eft faciéda ad dignita<br />

temmunicipii fiue duitatis^t fi quadrata erit,quâtû habuerit latitudinis,<br />

dimidia addita côftituatur altitudoJin aût oblongafueritJongirudo X la<br />

ritudo côponatur,X fumma côpofita ci* dimidia pars fub lacunariis altitu<br />

dini detur,Przterea pcingédi funt parietes medii, coronis ex inteftino ope<br />

re,aut albario,ad dimidia pané altitudinis, Quzfinô erunt,vox ibi difpu<br />

tanriumelatain al/<br />

tkudiné intelledui<br />

nonpoteriteffeau<br />

dienubus,Cûau/<br />

temcoronis przcî/<br />

éh pietés erût,uox<br />

abiismorata prius<br />

alacanaria<br />

qin acre data diffi/<br />

pctur,auribus erit<br />

intelleâa.<br />

<strong>De</strong>theatro»<br />

Caput* III.<br />

(2 um fopt conftitu/<br />

b. coronz<br />

cxintdbtio<br />

tumfuerit, rûdeo/<br />

opeietant ab<br />

rum immortalium<br />

barioi<br />

diebus feftis ludo/<br />

rum fpectationib*<br />

cilocasttiba<br />

eligendus eft locus<br />

nalit.<br />

dieatroqfàluberri<br />

muSjVti in primoli<br />

bro de fàlubritati/<br />

busï mcenium col<br />

locarionibus éfcri/<br />

ptum,Per ludos.n»<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


LIBER-<br />

«im coniugibus X liberis pfedentes deleclationibus detincntur,X eorpo/<br />

TapropteruoIuptatemïmotapatenteshabentvenas,in quas infidunt au/<br />

rarum flatus.quifi a regionibus paluftribus aut aliis regionibus viciofis ad<br />

uenient,nocentesfoiritus corporibus infundent, Itaqj fi curiofius eligetur<br />

locus theatrOjVitabuntur vicia,Etiâqj prouidendum eft ne impetus habe/<br />

at a meridie, Sol enim cum implet eius rotunditatem, aer conclufus cdrua<br />

tura,neqj habens poteftatem vagandiverfàndo conferuefcit,62cidés adu/<br />

rit excoquitqj Xïminuit e corporibus humores^deo maxime vitandz fût<br />

his rébus uitiofz regiones,X eligendz falubres,Fundamentorum autem fi<br />

inmontibusfueritjfacilioreritratio/edfineceflitascoegeritin piano aut<br />

paluftri loco eaconftituiJolidationes fubftruéhonefqj ita erunt faciendz,<br />

quéadmodû defundatiôibus zdiû fàcrapz in tertio libro é fcriptûjnfup fû/<br />

damétalapideis X marmoreis copiis gredatiôes ab fubftruétôe fieri débet,<br />

Przcinfliôes ad altitudines theatropjp rata pte fadendz vidétur,neqj altio<br />

res,q quâta pcindionis itineris fit latitudo,Si »n. excelfiores fuerint , repel/<br />

létXeiicicnt in fuperiorépartemvoccm^iecpatientur infedibus fûmis,q<br />

funt fupra pcinfliones,verborum cafus certa fignificatione ad aures perue<br />

nire.Etadfummamitaeftgubernandum,vtilineacum adimum gradum<br />

& adfummû extenta fuerit,omrûa cacumina greduum angulofcp tangat ,<br />

itauoxnon impedietur-Aditus complures X fpatiofos oponet difponere<br />

nec coniunftos fuperiores inferioribus fed ex omnibus locis perpetuos,X<br />

direâos fine inuerlu ris faciendos,vti cum populus dimittitur de fpeétacu<br />

lis,ne comprimaturJed habeat ex oîbus locis exitus feparatos'fine impedi/<br />

tione , Etiam ddigéter eft animaduenendumne fit locus furdusJed vtïeo<br />

uoxqclariflime vagaripoflit,Hocvero fieri ita poterit,fi locus décrus fuc<br />

rit ,vbi non impediaturrefonantia,Vox autem eft fpiritus fluens -, X! aeris<br />

. iétu fenfibUis auditui,Eamoueturcirculorum rotundatiôibus infinitis» vti<br />

fi in ftantem aquam lapide immiffo nafcantur innumerebiles vndarum cir<br />

culicrefcentesa centra Xqlariflime poflintvagantes,nifîanguftia lodin/<br />

terpellauerit,aut aliqua ofrenfio,quz non patitur defignationes earum vtt<br />

darum ad exitus peruenire,Itaqj cum interpellentur offenfionibus,Primz<br />

redundantesinfequentiumdifturbantdefignationes_Eadem ratione vox<br />

ita ad circinium efficit motiones,Sed in aqua circuli zqua planifie in latitu<br />

dinem mouentur,vox X in latitudinem progreditur ,X altitudinem gra/<br />

" datimfcanditjlgiturvt in aqua vndarum defignationibus,ita in voce cû<br />

offenfio nullaprimam ïterpellauerit,non difturbat fecundâ,nec infequen<br />

tesJed omnes fine refonantiaperueniunt ad imorum X fumorum aures,<br />

Ergo veteres architeôi naturz veftigia perfecuri indagationibus vocis fca<br />

dentés theatrorumperfeceruntgradationeSjXquzfiuerunt per canonica<br />

mathématicorumXmuficamrationem,vtquzcunqj vox effet in fccena,<br />

clarior et fuauior ad fpeétatorum perueniret aures,Vri enim organa îzneis<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


QVINTVS. 4S<br />

laminis aut cornèïs,diefi,ad cordarum fonituum claritatem perfidûtur, fie<br />

theatrorumperharmonicen adaugendam vocemratiocinatidnes ab an/<br />

riquisfuntconftitutz. .-<br />

<strong>De</strong>harmonia. Caput. ,1111.<br />

H armonia autem eft mufica littérature obfcuraXdifficilis, maxime qdem,'<br />

quibus grzez litterznonfunt notz,quâfi volumus explicare^ieceflc écti/<br />

am grzeis verbis vti,qj nonnulla eorum larinas non habent appellationes,<br />

Iraq/ (vt potero ) ^apertiffime exAriftoxeni ferjpturis iterprztabor , X ti»<br />

diagrâma/ubfcnbamJinitionefqj fonituum defignabo ,vti qui ddigenti/<br />

us attendentJàdlius perciperepoffit,Voxenimmutationibuscum flecli<br />

tur,alias fit acuta,alias greuis,duobufqj modis mouetur,e quibus vnus ha<br />

beteffeétuscontinuatos,alterdiftantes,Conrinua vox neqj in finitionibus<br />

confiftit^ieqj in loco vllo,efFidtqj terminationes non apparentes^nterual/<br />

la autem média patentia,vti fermone cum dicimusJbljuxJlos ,nox , Nue<br />

n.nec vn incipit,necvbi définitintelligiturJed neqj ex acuta fada eftgra//<br />

uis,nec ex graui acuta apparet auribus .Perdiftanriam autem e contrario ,<br />

Namqj cum fleétitur in mutarionevox,ftatuit fein alicuius fonitusfinitio/<br />

né,deindeinalterius,Xidvltrodtroqjcrebrofaciendo incôftans apparet<br />

fenfibus,vriin cantionibus cum fleâcntcs voces varietatem facimus mo//<br />

dulationisJtaq? interuallis ea cum verfatur,X vnde initium fedt,X vbi de<br />

fiit,apparetinfonorum patentibus finitiohibus,Mediana autem parentiai<br />

teruallis obfcurenrur,Ceneravero modulationdm fût tria, Primum quod<br />

grzcinQminant


LIBER<br />

funt iritribus generibus perpetuiX ftantes.reliqui decem cum côitermo/<br />

dulantur funt vagantes,Stâtes autem funt,qui inter mobdes ïterpofiti cô/<br />

tinent terrachordi coniunétionem,X e generum difcriminibus fuis finibus<br />

funt permanentes,Appellantur autemfic,proflambanomenos,hypatehy/<br />

paton,hypatemefon,mefe,netefynémenon, paramefe, netcdiezeugmenô,<br />

netehyperboleon,Mobiles autemfunt,qui in tetrachordo inter immotos<br />

difpofiti in generibus X locis locamutant,Vocabula autem habenthzc,<br />

ParhypatehypatôJichanoshypatôparhypatemefonJichanofmefon ,tri<br />

tefynémenôjparanetcfynémenon, tritediezcugmenon , paranetediezeug/<br />

menon ,tritehyperboleon,paranetehyperboleon.Ei autem qui mouentur<br />

recipiunt virtutesalias^nteruallaenim X diftantias habent crefcentes, Ita/<br />

que parhypate quz in harmoniadiftat ab hypate diefi,in Chromate muta<br />

ta habet hemitonium,in diatono vero tonum, Qui lichanos in harmonia.<br />

dicitur ab hypate diftat hemitonium,in chroma tranflatus progredifduo<br />

hemitonia,in diatono diftat abliypate tria hemitonia^tadecem fonitusp<br />

pter tranflariones in generibus efhciunt triplicem modualtionum variera/<br />

tatem,Tctrachorda autemfuntquinqj,primum grauiftimum quod grzce<br />

diciturut.


QVINTVS. 49<br />

turapènurz'inferiorum graduumcubilibus,Iongzpedes duos altz femi/<br />

pedé,<strong>De</strong>fignariones autem earum quibus in locis conftitiiantur fie explicé<br />

tur,Si non erit ampla magnitudine theatrum,media altitudinis tranfuerfa<br />

regio defignetur,X in ea tredecim cellz duodecimzqualibus interuallis di<br />

fiantes confornicentur,vti ea echea,quz fupraferipta funt ad netenhyper/<br />

boleonfonantia^inceUis,quzfuntïcornibusextremis,vtraqj parte prima<br />

collocentiirJecunda ab extremis diateffaron ad neten diezeugmenon,ter/<br />

tia diateffaron ad neten paramefon,quarta diateffaron ad neten fynemme/<br />

non,quinta diateffaron ad mefon ,fexta diateffaron ad hypatenmefon ,in<br />

medioynum diateffaron ad hypatenhypaton-Ita hacratiocinationevox<br />

ab feenavtiab rentra profufafecircumagens tacluqj feriens fîngulorû va/<br />

forum qauâ. excitaueritauétamclaritatçm,Xconcentu conuenientem fibi<br />

confonantiam,Sin autemamplior erit magnitudo theatri,tunc altitudo di<br />

uidaturin partes quatuot,vti très effidantur regiones cellarum tranfuerfa;<br />

defignatz,vnaharmoniz,altcrachromatos,tertiadiatoni,Etab imo quz<br />

erit prirna,ea ex harmoniacolloceturjitavtiinminore theatro fupra feri/<br />

tum eftjn mediana autem parteprima,in extremis cornibus ad chromati/<br />

cenhyperboleon habentia fonitum ponantur,in fecundis ab his diatefla/<br />

ron,ad chromaticendiezcugmenon,interriis diatefTaron,adchromaticen<br />

fvnémenon, in quartis diateffaron ad chromaticenmefon,quintis diatefla/<br />

ron ad chromaticenhypaton, fextis ad paramefen,q> X i chromaticen hy/<br />

perboleon,diapente,Xadchromaticenmefon,diateffaron,habeant confo<br />

nantiz cômunitatem,In medio tuhil eft collocandum,ideo q> fonituû nul/<br />

la alia qualitas inchromatico génère fymphonizconfonantiâ poteft habe<br />

reJn fumma vero diuifione X regione cellarum, in cornibus primis ad dia<br />

tonon hyperboleonJàbricatavafafonituponantur, in fecundis diatefla/<br />

ron ad diaranondiezeugmenon, tenus diatcffaron,ad diatono fynemme/<br />

non,quarris diateffaron,ad diatononmefon,quintis diateffaron, ad diato/<br />

nonhypatonJcxtisdiateffaron,adproflambanomeon,ï medio ad mefen,<br />

qdeaX adprbflambariomeon,diapafon,Xdiatonon hypaton,diapente<br />

habet fymphpniarum cômunirates.Hzc autem fiquis voluerit ad perfeflu<br />

fadleperducereanimaduertatin extremo hbro diagrammamufica ratio/<br />

nedefignatum.quodAriftoxenus magnovigoreX ïduftria gêneratim di<br />

uifis modulationibus conftitutum reliquit,de quo fiquis ratiodnationib*<br />

his attenderit,X ad naturamvocis X ad audientium deleôafiones ficdius<br />

valuerit theatrorum efficere perfecliones.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


Ffguta:caius<br />

meminitjait.<br />

âot.<br />

t. tonus.<br />

h. hemitoni<br />

nm.<br />

a. diateflarô<br />

b. Diapente.<br />

c Diapafon.<br />

d. Diapafon<br />

Se diateflarô<br />

e. diapafô &<br />

diapente<br />

f. Difdiapa><br />

fou.<br />

LIBER<br />

S-i-S-S-S-i-SrS: S: i S: S: & & S | i: S:<br />

Wç&lfgêlvsriTB-tfê? s b- * a- a- 5*<br />

I I I I I I. I I I I 11)111 I l<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

TV1<br />

\


C^VINTVS.* fo<br />

Dicet aliqs forte multa théâtre Romz quotâriis facta eé^ieqj vlla rônêhâpî<br />

reps in his fuiffe,Sed errauit in eo,q> oîa publica lignea théâtre tabulatiôes<br />

hnt coplures,quasneceflêëfonare,Hoc vero licct aîaduertere et acithare><br />

dis,q fuperiore tono cû volunt canere,aduertût fe ad fcenz valuas,X ita re<br />

dpiût ab eap* auxilio côfonâriâ vocis,Cû aût ex folidis rébus théâtre côftt/<br />

tuunt, ideft ex ftruérura cementoptJapide^narmore,q fonare nô pnt,tunc<br />

ex his hac rône funt explicâda,Sinaûtqrit inquotheatroea fint raftaRo/<br />

mz^iôpoffumus oftédercJediriltaliz regionibus Xinplurib'grzcorum<br />

ciuitatibus,EtiamqjauéToréhabemusX.Mûmium,quidiruto theatra co/<br />

rinthyopt eius znea Româ deportauit,X de manubiis ad zdemlunz dedi/<br />

cauitjMulti etiâ folertes architccl^qui in oppidis nô magnis theatra confti<br />

tuerunt,propter inopiam fiftilibus doliis ita fonantibus eleétis,hacratiod<br />

nadonecompofitis perfecenmtvtmffimoseffeclus.<br />

<strong>De</strong> conformationetheatri facienda. Caput. VI.<br />

T pfius aût theatri côformatio fie é fàdéda,vti qmagna futura é pimetros imi,<br />

cétro medio collocato circumagatur linea rorundationis,in eaqj qtuor feri<br />

bannir trigonaparibuslateribusXinteruallis,quz extremâlineâ circina/<br />

tionîs tangant,quibus etiam in duodecim fignorum c_leftium deferiptio<br />

neaftrologiex muficaconuenientiaaftrorumratiodnantur. ,<br />

r* y<br />

a /<br />

a \y^ \y<br />

r$ ' 7v"<br />

b XV\<br />

e \y<br />

., - _J *<br />

1<br />

!<br />

(h<br />

<br />

_dl. 1<br />

\z_<br />

b -,<br />

t<br />

1 \<br />

^s. i a<br />

\/ e<br />

/ r<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

><br />

1<br />

a.cand.'<br />

b. obi difïan<br />

gltut pfeenit<br />

pulpitâaboi<br />

cheftee ret<br />

gione<br />

c oichdta»<br />

d.profccniâ<br />

obi pulpitû<br />

excitatut.<br />

e. ftôs feenaj<br />

f. coneas Ipe<br />

ôatts itinera<br />

uetfatarum.'<br />

g.caneus aa<br />

luapt regiatâ<br />

htcaneiho»<br />

ffitaliop


aicond. «<br />

b. otcheftta.<br />

c palpitant.<br />

d. j>feniunu<br />

e. podium<br />

f.fcena *<br />

g. fccnz met<br />

btai<br />

b.hofpitalla.<br />

i. ualux te.<br />

gi* '<br />

k. holpîtallo<br />

xumualaa»* '<br />

l.poitic'poft<br />

fcenam<br />

Buodeam.1<br />

LIBER ' ,<br />

Ex his trigoniscuiuslatus fueritproximumfcenz ea regione qua przci/ -<br />


QVINTVS." . fi<br />

cxtremi duofpeôabût itïere verfurarû .Gradus fpeflaculop?,ubi fubfellia<br />

côponant /îeminus alti fintpalmopedepe plus pede X digitis fex,Latitu<br />

dines eorum ne plus pedes diiofemis^ie minus pedes duo côftituantur»<br />

<strong>De</strong>teétoporricustheatri. Caput* VII.<br />

Tj[1' eôumporticus,qd futup> eft in fuma gradatione,cû feenz altirudine libra<br />

tum perfiiciat,ldeoq>voxcrefcenszqualiter adfûmasgradationes,Xte/<br />

crum perueniet,Namqj fi nô erit zquale,quo minus fuerit altum,vox pri/<br />

piet ad eamaltitudiné-ad quam perueniet primo , Orcheftra inter gradus<br />

imos,quâ diametron habuerit,eius fexta pars fumât" ,X in cornib* circûqt<br />

adit?, ad eius- méfurz perpendiculû inferiores fedes pridant ,Xquzpafio<br />

fuerit^bicôirituantirinemmfup^ma,ireenifatisaltimdinéhabebût,eopi<br />

conformationeSjScenzlôgitudo ad orcheftrz diametron duplex fieri de//<br />

bet;Podiï altitudo ab libremento pulpiti cû corona Xlyfi, duodecima 6r/<br />

cheftrzdiametri,Supra podium columnz cû capitulis X fpiris altz quarra<br />

parte eiufdé diametri,Epiftyba X ornamenta eap? colûnarû altitudinis qui<br />

ta pane,Pluteûinfup cum vndaX corona inferioris plutei dimidia parte,<br />

fupra idpluteû columnz quarta pane minore altitudinefint,q inferiores,<br />

Epiftyha X ornaméta eapt colûnap; quinta parte, Item fi ténia epifeenos fu<br />

tura erit,mediani pluteiJûmûiit dimidia parte , Colûnz fûmz medianariî<br />

min' altz fint,quartaparte. Epiftylia cum coronis earum colûnarum,item u (" ('" '"j<br />

habeâtaltinidmisqumtâ parté^eetnin oîbus theatrisfymmetriz ad oés d, ><br />

rônes X effecrus poffunt rndereJèd oportet architeâû aîaduertereqbusp r ^<br />

portioibus neceffe fit fcquifymmetriâ,X qbus rômbus ad loci natutâ, aut , i<br />

magnitudine opus debeat téperari,Sût enï res quas X in pufillo X î magno wi, 1<br />

theatro neceffe éeadémagnitudine fieri pptervfûjVti gradus ,diazomata, " .'"<br />

)luteos,itmera,afcenfus,puIpira,tribunaua,XfiquaaTiaîtercurrunr,exq/ -.*<br />

?us neccffitascogitcufccaerearSfymmetria^eimpediatvfus.Non minus °<br />

iqua exiguitas copiapj.i.marmoris,materiz , reliquarûqj rept, quz paran<br />

tur in opère defuerint,paululû demerc aut adiicere,dum id ne nimiuïpro/<br />

be fiat,Sed cû fenfu nô erit alienû,Hoc auté erit fi architeéhis erit vfuperit»,<br />

Prztetea ingenio mobdi folertiaqj nô fuerit viduar9, Ipfz aût feenz fuas ha<br />

beat rônes explicatas,itavtimedizvaluz ornât9 habeat aulz regiz,dex//<br />

tra ac finiftra hofpitalia,Seeudû aût ea (paria ad ornatus côparata (quzlo/<br />

cagrzd Ty£pimachïzfùtïiis locis uerfàtilestrigonos<br />

habétes ) in fingula très fint fpecies ornatiôis,q cû aut fabulapt mutationes<br />

umttuturzJeudeopjaduétus cûtonitnbus rcpétinis,uerfent,rnutétqj fpe<br />

dem ornationis in frontcs,Secundû ea loca verfurzfuntpcurrétes,quzeffi<br />

riuntvnaaforo altéra a peregre aditus in feenam.<br />

<strong>De</strong> tribus feenarum generibus. Caput* _VIII»<br />

G encra aûtfuntfcenapj triavnûqdcUcittragicû^tepj,cormcû,tcrtiûJàtyri<br />

cum^opj aût ornatus titïterfecuïrimilescufpariçrône^ttagiczdcfor/<br />

G iii -*<br />

' -r> ri<br />

,J 1 '<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


al cuiMus<br />

b» limita<br />

udextta<br />

dt centrant<br />

e. finltiopio<br />

icem.<br />

f. pfccnhun r<br />

g.uonsCcc.<br />

ne<br />

b.otchefrr_<br />

I. ffeeraum<br />

LIBER<br />

mantcolûnisXfaftigiisXfignisrehqfqj'regaLbusrebus,Comiczaûta>di/<br />

ficiôps priuatopt X menianopj hnt fpecié,pfeflufqj feneftris difpofitos uni/.<br />

tatiôecômuniâzdificiop£rônibus,Satyriczvero ornant arboribus fpelû/<br />

cis môtibus reliquifqj agreftib°rebus,in topiarii operis fpecié deformatis ,<br />

In grzcopt theatris nô oîa iifdé rônibus fut fadéda, q> Primû in ima circina<br />

tiôe,vt in latinotrigonopt quatuor,ineo qdratopttriu anguli circinatiôis<br />

hneamtangunt,Etcuius quadratilar*eft proximumfcenzprzciditqjcur<br />

uaturâ circinationis,ea regione defignat finitio profcenii, X ab ea regione<br />

ad extremam circinationem curuatura:parallelos linea defignarur , in qua<br />

conftituitur frons feenz, per centrumque orcheftrz profcenii regione*<br />

8<br />

8<br />

f<br />

f<br />

1<br />

» ,<br />

y<br />

d<br />

d<br />

c<br />

~)<br />

c' - \<br />

;" « , A \<br />

1/ fc j^Lj<br />

i r , 1<br />

s *<br />

X<br />

i . s<br />

I<br />

/ :<br />

b g<br />

t '/^<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

ft<br />

/<br />

!


QVINTVS.* Ï2<br />

paralleloslinea dcfcribit :X qfecat circinationis Iineas dextra ac finiftra fn<br />

cornibus hemicydi cétra defignant ,Xcirdno collocato in dextra ab inter<br />

uallo finiftro cirriugit circmatio ad profcenii dextra panetn,Item centro<br />

-collocato in finiftro cornu ab interuallo dextro circûagit ad profceniifini/<br />

ftram pané,Ita tribus cétrishacde(criptione,amplioré habét orcheftram<br />

^rzd,Xfcenârecefliorem,minorcqjIatitudinepulpitû,quod Xoféîoji ap/<br />

pellât^deoqj apud eos tragid X comici adores in fcena peragûtJLeliq au<br />

té artifices fuasporcheftrâ pftât aétiones ,ItacpexeofcenidX thymelici<br />

grzce feparatim noîant,Eius logei altitudo nô minus débet eé pedû decé,<br />

nôplusduodecim,Gradationes fcalapunter cuneosXfedescôtraqdrato/<br />

Tumangulosdirigant ad primapcinâioné,abeapdnâione inter easiterû<br />

medizdiriganf,X adfumi quotiés pcingunt ,altero tâto femp amplifiait,<br />

Cumhzc oiafûma cura folertiaqj explicata fint,tune etia diligétius é ani//<br />

rnaduertendûvrifit deâus locusjin quo leniter applicet fevox, neqj rcpul<br />

làrefiliensincenasauribus référât fignificationes. - 3<br />

1 S O O.' J<br />

r<br />

1-<br />

fi<br />

a* e e<br />

oo0S3S00^<br />

**<br />

i<br />

i<br />

c<br />

f<br />

> o o c<br />

.<br />

> o O<br />

8<br />

G« *<br />

B l<br />

_J;<br />

un<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a.pom'cni<br />

theatri<br />

bcaneî<br />

CtOtcfaeftta<br />

d ptofcen'iS<br />

e< palpitant<br />

f. fcena<br />

g. hofpitaDa


S<br />

<<br />

LIBER, O<br />

;Suntenïnonmilli lodnaturaliterimpediétes vocis motus,vti diflbnanres'<br />

qui grzce dicuntxATHXoùjJTtÇjCircûfonanteSjquiapud eos nominantur,<br />

'.ttepihxowJiteç , item refonantes,qiri dnr a*THXoGjmç,confonantefqj quoè<br />

àppellât o-ujiHXoCvTECjDiffonantes funt in quibusvox prima,cum eft ela/<br />

.ta in altitudiné,ofFenfa fuperioribus folidis corporib' , repulfàqj refiliés in<br />

imû, opprimit infequétis vocis elationé,Circûfonâtes aût fut,in qbus circu<br />

uaoâdo coafta vox le folués in medio fine extremis cafibus fonâs, ibi extin<br />

guit ïcerta verbopj fignificatiôe,Refonâres vero,in qbus cû in folido taéhi<br />

.pcuffarefiliat imagines exprimédo^ouiflimos cafus duplicesfaciûtaudi/<br />

tu^técôfonâtes.fut,in qbus ab imis auxdiatacûincreméto feâdés, ingredi<br />

-tur ad aures ddcreta verbop? daritate,Ita fiin locop; eleclionefueritdiligés<br />

, Intercolûnium<br />

quinqj Xmoduli dimidia parte,Altitudo colûnzprzter capitulûquatu/<br />

lif J<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


qyiNX-v.sri. ?3<br />

y»decim modutorum-, Capitulialtitudo moduli vnius "latitudo modo//<br />

iorum duorum X moduli fextz partis,CzterLoperis modulationes,vtiin<br />

idibus facris in hbro quano fcriptum eft_ita perîiciâtur,Sin au ton îonicz<br />

columnzfientJcapus pter fpiram X capitulain o&o panes X dimidia di//<br />

uidatur,X ex his vna craflitudini columnz detur,Spiracum plintho dirn.<br />

dia craffitudine conftituat,Capituli ratio ita fiat,vti in tertio ubro é.derno/<br />

itratum,Si corinthia eritJcapus X fpira,vti inionica, Capitulû aût quenv<br />

admodumin quarto hbro 'eft fcriptû,ita habeat rarioné,Stylobatifqjadie/<br />

ctio,quzfit per fcamillos impares,ex defcripriôe,quz fupra fcripta eft inli<br />

bro tertioJumatur,Epiftyha,coronz czteraqjt>ïa,ad colunarum rationem<br />

exfcriptisvoluminumfuperiopjcxplicentur* < r " - - V.<br />

*<br />

i<br />

'<br />

\<br />

\<br />

.<br />

t<br />

i<br />

.<br />

\<br />

\<br />

\<br />

*<br />

1<br />

.<br />

r. -<br />

o r<br />

t ,-)- 'C ' *<br />

«rf *», .f..».*W. - p.<br />

e -*<br />

i « î<br />

b b .<br />

e '»<br />

« . ' , ~* » » 0 B.<br />

!<br />

. 1<br />

- ! m".><br />

L '.<br />

d-r 1<br />

e - o _ o p o i<br />

llf<br />

ne.<br />

î ..<br />

t * . » t' ' j» * - *V ' j ft". 3r<br />

o<br />

». ,. «. ,<br />

.'m.<br />

: :.« «t: :: b b<br />

i î L"


LIBER. .<br />

Media vero fpatia,quz eruntfubdiuoïnterporticus adornanda viridw<br />

bus videntur,q> hypzthrz ambulationes habent magnâ falubritaté,Etpri<br />

tnumoculorum,q>ex vindibus fubtilisXcxtenuatus acr propter tno//<br />

tionemcorporisinfluens perlimat fpeciem,Xitaauferensexoculis hu//<br />

morem eraffum,acicm tenuem X acutam fpeciem relinquitJPrzterea cum<br />

corpus motionibus in ambulatione calefcatJiumores ex membris aer cxu<br />

gendo imminuit plenirates,extenuatqj diflipando, quod plus ineft,q<br />

forpus poteft fuftinercHocautem ita eé ex colicct animaduertere,ç fub/<br />

tectis cum fint aquarumfontes,aut etiam fub terra paluftris abundantiat<br />

exhisnullusfurgithumornebulofus,fedinapertis hypzthrifqj locis, cû<br />

fol oriés vapore tangit mundum,cx humidis X abundantibus excitâthu/<br />

mores,X etiam conglobatos ï altitudinem tollit, Ergo fi ita uidetur,vti in<br />

hypzthris locis ab aère humores excorporibus exugant moleftiores,qué<br />

admodû ex terra per nebulas videntur,non puto dubium effe quin amplif<br />

fimas X ornatiflimas fub diuo hypztrifqj collocari oporteat in duitatibus<br />

ambulationes,Ez aût vti fint femper ficcz X non lurofzJîc êrit fadendum.<br />

Fodiant X exinaniârur qaltiflime,X dextra atqj finiftraftniftiles doaczfi/<br />

ant,inqj eap? parietibus qui ad ambulationem fpeclauerûit,tubuli mirruâ/<br />

tur inclinati faftigio in doacis_His perfeéhs copleatur ea loca carbonibus,<br />

i' i « dcindeinfupfàbuloneezambulatiôesfternâtur,Xexequentur,itappter<br />

^ , carbonumnaturalemraritatemXtubulorûincloacasinftrufrionem,exd<br />

« " pienmraquamabundâtiz,XitaficczXfinehumoreperfeflzfuerint am/<br />

e bulationes^rztcjea in his operibus thefauri funtduitatibus in nccefîâriis<br />

.", i if rebusamaioribuscôftituti^ncôclufionibuscnîreliquioésfacdiores funt,<br />

, °'ï apparatus qlignorum,Sal enim facile anteimponatur,frumenta publiée<br />

\ j priuatimqjcxpeditiuscôgerunt,Xfidefintholeribus,carne,feulegumini<br />

*»v.i> *su s bus défendit ,Aquzfoffuris puteorum X de coelo repétinis tempeftatibus<br />

;v . ^ .'<br />

ex tegulis excipiunt JDc Iignatione quz maxime neceflaria* eft adpbû ex/<br />

coquédû,diffici!is X molefta eft apparatio,q>& tarde coportat,Xplus cô/<br />

»v. ' fumiturjn eiufmodi téponbus tune ez ambulationes aperiuntur,Xmcn/<br />

furztributiA firigulis capitib' âefignant ^ta.duas res egregia? hypzthrz<br />

ambulatjôes przftant,vnâ in pace falubritaris^lterâ in belio fàlutis , Ergo<br />

' ' his rônibus ambiilationû explicationes nô folumpoft feenam theatriJed<br />

' ;' etiâ omniûdeorumtemplisenèelz^nagnas duitatibus przftarepoterunt<br />

vrilitateSjQuoniâ hzc anobisfàtisvidcntcffeexpofita,nuncinfcquentur<br />

balnearumddpofitionumdemonftrationes. * a<br />

<strong>De</strong>balnearumdifpofitionibusX partibus. * Caput. X*<br />

P limum cligendus locus eft qcalidiflimus,idçft, auerfus a feptantrione,X<br />

aquiloneJpfà autem caldariatepidariaqj lumen habeat ab oeddente hy/<br />

bemo,Sin auté natura lodimpedierit,vtiqj a meridie q> maxime tépus la/<br />

->-.., uâdiameridianoadvefperumeftconftitutum,Xitemeftanùnaduerten/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


QVÀRïys, *4<br />

-duhijVticaldariâmuliebriaviriliaaJconiunaa.&in iifdem regionib' fint<br />

collocata,Sic enim cfficietur,vt in Vâfària ex hypocaufto coisfit vfus eorû<br />

ytrifcp,Ahena fupra hypocauftû tria funt côponenda,vnû caldarium, alté<br />

rum tepidarium,tertiûfrigidarium,X ita coflocanda,vti ex tepidario ï'cal<br />

darium,quanrû aquz caldz exieriyfluat , <strong>De</strong>frigidario in tepidanum ad<br />

eûdemmodum,teftudinefqj alueolopjexcômunihypocauhcalefadent;<br />

Sufpenfurz caldariorum ita funt faciendz ,vtiprimum fefquipedalib'te/<br />

gulis folu fternatur inclinatû ad hypocaufim,vripila cû mittarur, non pof<br />

fitintro refiftcreJed rurfus redeat ad pfurnium,ipfaper fe ita flama facilius<br />

puagabiturfub fufpenfioneJiipraqj laterculis beffalibus pilz ftruantur ita<br />

difpolrta,vribipedaIes tegulzpoflint fupraeffe coflocatz,Altitudiné auté<br />

pilz habeat pedû'duopt,ezqj îbuanfargdla cû capdlo fubaétaJupraqj col<br />

ïocétur tegulz bipedales,quz fuftineant pauimentum,Côcamerationes ve<br />

rO fi ex ftructùra faclz fuerint,erunt vtiliores ,Sn auté contignationes tue/<br />

rintJiglinû opus fubiidatur,Sed hoc ita erit faciédûJR-egulz ferrez aut ar/<br />

eus fiant,ezqj vndnis fends ad contignationé fufpendâtur qcreberrimis ,<br />

ezcjregulzfiucarcusitadifponantur,vttegulefine marginibus federe in<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

ai ftfgidattâ<br />

bttepidattà<br />

c caldarium<br />

d.hypotaa<br />

ftnm.'<br />

' à;


LIBER,<br />

duabusmuehi9pbffinf,Xitatotzcôcameratipnesinferronitétes fint per<br />

feclz,earûqj camerarû fuperiora coagmenta ex argdla cû capillo fubafiali<br />

nianmr.Inferioraûtpars,quzadpauimditumfpeôat,primûteftacumcal<br />

ce truiliffet ,deinde opère albario fiue teclorio poliat,ezqj camerzin calda<br />

riis fiduplices faftzfuerint,melioréhabebunt vfum,Non enîavaporehu/<br />

mor corrûpere poterit materié contignarionisJed inter duas caméras va//<br />

gabitur,Magnitudines aût balnearum vident fieri pro'copiahominû, Sint<br />

auté ita côpofitz,Quantalongitudofuerit,tertiadempta latitudo fit,pter<br />

fcholâlabriXalueiJLabrûvtiqj fubluminefaciendûvidet,nc ftantes cir/<br />

cumJiiis vmbris obturent lucem,Scholas auté labropt ita fieri oportet fpa<br />

riofas,vt cumprioresoccupauerintloca,circûfpeclantesrehquireclz fta/<br />

repoflint,Aluei aût latitudo inter parictem X pluteû ne minus fit pedes fe/<br />

nos,vt gradus inferior inde auferat X puluinus duos pedcs,Laconicum fu<br />

dationefqj funt côiungendz tepidario,ezqj q latzfuerint, tanta altitudiné<br />

habeant ad imâcuruaturam hemifpherii,mediûqj lumen in hemifpherio<br />

relinquat ,ex eoqj dypeû zneum catenis pendeat,pcr cuius reduéhones X<br />

dernifliones pficietur fudariôis temperarura,ipfumqj ad circinû fieri opor/<br />

tcre videtur,vt zquahter a medioJiammzvaporifqj vis per curuaturzro/<br />

tundariones peruagetur.<br />

<strong>De</strong>paleftrarumzdificationeXxyftis. Caput» XL<br />

M une mihi uidetur (tamXfi non fint italicz confuetudinis ) paleftrarûzdifi<br />

cariones tradcre explicatz,X quéadmodumapud grzcos conftituant mô<br />

ftrare,Conftituunturauté m tribus porticibusexearzfpatiofzhabétes fe/<br />

des,in quib' philofophi, rhctores, reliquiqj qui ftudiis ddeâant fedentes<br />

difputare poflintJn paleftris periftylia quadrata fiué oblonga ita funt fa/<br />

cienda,vti duop; ftadiorum habeant ambulationis circuitionem,qd grzd<br />

vocât ^lanXè» , ex quibus très porticus fimplices difponantur, quartaqj q<br />

ad meridianas regiones eft conuerfa,duplex ,vricum tempeftates ventofz<br />

funt^ionpoflitafpergo in interiorem partem peruenire^n duplici autem<br />

porticu coHocenrur hzc membra,Ephcebeum in medio ( hoeaût eft exe//<br />

dra àmpliffima cum fedibus,quz tertia pane longior fit q làta ) fub dextra<br />

coriceum,demdeproximerônifterium,acônKeriomverfuraportitusfri<br />

gidalaiiatio,quâ grzd Âa« jioj vodtant,adfiniftrafnephcebei elxothefiûj<br />

proximeautéelzothefium/rigidarium^ab eoqriterin prop'nigeûin verfu<br />

raporticus,proximeautéintrorfus eregionefrigidarircollacetur côcame<br />

ratafudatioJongitudineduplex,qlatitudine,q habeatiït ùerfuns ex vna<br />

parte làconicum ad eundemmodu (vti fuprafcripnimeft)' côpofirum.Ex<br />

aduerfolaconid,caldam lauationé^n paleftraperiftylia (quéadmodumfil<br />

pra fcriptum eft ) ita debent eé perfeére diftributa,Extra autem difponatur<br />

porticus tres,vna ex periftylioexeuntibuSjduzdextra atq? finiftra ftadia/ .<br />

tz,Ex quibus vna quzfpeérauerit ad feptentrioné,perficiatur duplex am/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


QVINTVS.' T ÎS<br />

pliflima Iatitudine,alterafimplexita fa athletzp hybematé<br />

pora in redis ftadiis exercent JFadunda aût xyfta fie vident,vt fint interdu<br />

as porticus fyluz aut platanones,Xin his pficiant îter arbores ambulatio/1<br />

nés ibiqj ex opère fignino ftatiôes,Proxime aût xyftûXduplicé porticû defignent<br />

hypetrz ambulatiôes,qsgrzd-E-ffà-fo'pjà.4ç,noftri xyfta appel<br />

lât,in quas p hyemé ex xyfto ferenoc athletz prodeuntes exercentur,<br />

Foftxyftum autem ftadium ita figuratum,vt poflint hominum copia; cû<br />

laxaméto athletas cotantes fpeétare,Quz in meenibus neceffaria uideban/<br />

tureffe,vtaptedirponantur,perfcripfi.<br />

O O o o o o o fllo o o o o o o<br />

- -» W<br />

.<br />

p<br />

p<br />

1<br />

, OOOO O O O O ,<br />

[ -<br />

-<br />

o 1 o<br />

1<br />

ù<br />

c<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

t<br />

I<br />

)<br />

\<br />

/<br />

1<br />

0<br />

0<br />

0<br />

Q<br />

0<br />

_ 1<br />

l o o o o o o oo J<br />

oooooooooo»-<br />

Te b<br />

p<br />

1<br />

_£<br />

^<br />

p<br />

g<br />

TPTR^F<br />

O 0-O©00.«00 o o o o<br />

O * o » oooo ,<br />

O * o » oooo , o o o o o o<br />

--a<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

o<br />

o<br />

0<br />

0<br />

o<br />

0<br />

0 ,<br />

o<br />

O<br />

o o<br />

o o<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

t a. ephcbtâi<br />

b.coriceam.<br />

* cconifteriûj<br />

> d. fiigida la.<br />

. aatio.<br />

"' e.elxothefifi<br />

f. frigidariû.<br />

!g propnigea<br />

h. côcameta<br />

ta fudario.<br />

t. laconicom<br />

k. calida la.'<br />

uatio.<br />

Kportic'dupla<br />

ftadiata<br />

uerfus fepté.<br />

ttionem. .<br />

. m. porticus<br />

(implex ftadi<br />

ataueifuime<br />

ridiem<br />

n.xyftuî.<br />

, o. portic* ex<br />

> periftylioex»<br />

«untibns.<br />

p. oiridaria<br />

q. introït9 ad<br />

oiridaria.<br />

t. platano.<br />

nés fea filaac<br />

S. ftatio qoac<br />

cxqtuot pat<br />

tibus hétam<br />

^ bulatiôes qs<br />

g<br />

midas midas dient. dient.


T<br />

aiarcaiftipit<br />

tibus tobu.<br />

ftcisâ: catew<br />

niîincluû.<br />

U' U<br />

' , '<br />

f «<br />

( f<br />

LIBER<br />

f <strong>De</strong>portubusXftruéturisinàquafaciendis. f" Caput» ' XIL }<br />

T} e oportunitate aûtportuû non eft ptermittendû ,fed qbus rônibus tuean<br />

tur naues in his ab tépeftatibus explicandûJdi aût naturaliter fifint pofiti»<br />

nabeât9aaoteriafiuepromôtoriapcurrétia,exqbus ïtrorfus curuatura;<br />

fiue verfurz exloa natura fuerintcôformatz,maximas vtilitates videntur<br />

habere,Circû enï porticus fiue naualia fut fariédaJiue ex ponidb' adir9 ad<br />

emporia, turrefqj exvtra9panecollocandz,exqbuscatenztraducipma<br />

chinas poflint,Sin aût nô naturalé locûneqj idoneûad tuendas ab tépeftati<br />

bus naues habuerimus,itavidef eéfadendû,vtifi'nullûflumé ï his locisin<br />

pedierit,Sed erit ex vna parteftatio,tûc ex altéra parte ftruéturis fiue agge/<br />

nbuscxpechanturprogreffuSjXitacôformandz portuû côdufiones,Ez<br />

aût ftrucjhirz,quz in aqua futfuturz,videnf fie eéfaciendz ,vri porte, pul<br />

uisaregionibus,q{utacumiscôtinuatz adpmontoriû mineruzjfqj nu><br />

fceat vti in monario duo ad vnû refpondeât^<strong>De</strong>inde tune in eo loco,q de/<br />

finitus ent,arcz ftipitibus robufteis X ratenis inclufz in aquâ demittendz<br />

diftinendïq)firmiter,<strong>De</strong>inde inter eas ex tranftillisinferior pars fub aqua<br />

exequandaX purgâda,X cemétis exmbrtario materia mixta ( quéadmo/<br />

dû fupra feriptû é)ibi côgcrédû,donicû côpleat ftruclurz fpatiû,qd fuerit î<br />

ter arcas,Hoc aût munus naxu raie hnt ea loca,quzfuprafcriptafunt»<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


c^vintvs,: S6<br />

Sin autpropter fluclus aut impetus aperri pelagi deftinarx arcz" nô potue/<br />

rint cÔtineri,tûc ab ipfa terra nue crepidine puluinus qfirmiflimeftruatur,<br />

lfcp puluinus exzquata ftruat planitieminus,qdimidieparris^:eliquâ,qdf<br />

eftpximelittus,proclinatû latus habeat^<strong>De</strong>îde ad ipfam aquâ X laterepul<br />

uino circitcr fefquipedales margines ftruant zqudibres eiplanitiz, quzfu<br />

pra fcripta é,Tûcprodinatio ea impleatarena,X exzquet cum margine X<br />

planifia puluiniJ<strong>De</strong>indeinfupeam exzquationem pila çj magna côflituta<br />

fuerit,ibi ftruat ,eaqj,cum erit extrada relinquat ne minus quâ duo mch/<br />

fes,vt ficcefcat,Tunc autem fuccidatur margo,quz fuftinet arena , Ita are/<br />

na fluctibus fubruta efficiet in mare pdz przcipitationem»<br />

Hac rônequotienfcûqj opus fueritJn aquâ poterit effe pgreffus,In quib*<br />

aût locis puluis nô nafeit Jiis rônibus erit faciendum.vti arcz duplices re/.<br />

lâtis tabulis Xcathenis colligatz in eo loco.qui finitus erit, côftituant,Xï<br />

ter deftinatas creta meronibus ex vlua paluftri faftis calcet ,CÛ ita bene cal<br />

catum X qdenfiflime fuerit , tune cocleis, rotis,tympanis collocatisJocusquiin<br />

ea feptione finitus fuerit,cxinaniatur ficceturty,X ibi inter feptiones<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

.plia.<br />

b.poluînat<br />

i c«fefqaipeda<br />

. liamargo*


ftièptio do/<br />

Elidsatczte<br />

itistabnlb.<br />

b.totaaquatjai<br />

LIBER *<br />

furi damentafodiatur,Si terrena erunt,vfqj ad folidum crafïïora q munis,'<br />

quifupra futurus crit,exinaniaturJicceturqj X tuneftruéhire ex cementis<br />

calce X arena compleatur,Sin aûtmollis locus erit-palis vftilatis alneis^ut<br />

oleagineis,autrobufteiscôfigatur,Xcarbonibuscompleatur,quemadmo<br />

dum mtheattorumXmurifundationibus eftfcriptum»<br />

<strong>De</strong>inde tune quadreto fàxo munis ducatur iuncturis qlongiflimis,vti ma<br />

ximemedii lapides coagmentiscontineâtur,Tunc qui locus erit inter mu<br />

mm,ruderatione fiue ftruétura compleatùrJta erit vtipoflit turris infupet<br />

zdificari,His perfeétis,naualiorum ea erit ratio,vt conftituantur fpeclantia<br />

maxime ad feptentrionem, nam meridianz regiones propterzftus cari/<br />

em,tineam,teredines,reliquaquebeftiarumnocentium gênera procréant,<br />

alendoqj conferuant ,eaqj zdincia minime funt materianda propter incen/<br />

diaJDc magnitudinibus autemfinitionulladébet effe,Sed faciunda adma/<br />

ximum nauium modum,vti Xfî maioresnaues fubdu£rzfuerint,habeant<br />

cum laxamento ibi collocationem,Quzneceffaria ad vrilitatem in ciuitati<br />

bus publicorum locorum fuccurrere rmhi potuerunt,quemadmodum cô<br />

ftituanturX perfidantur in hocvoluminefcripfiJPriuatorum autem zdifi<br />

ciorum vtilitates Xeops fymmetrias infequenti volumine rôcinabor.<br />

i»<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

M.VITR


M.VITRVVII DE ARCHITECTVRA<br />

LIBER SEXTVS.<br />

Ï7<br />

T RISTIPPVS phdofophus fbcraticus,naufra/<br />

gio cum deltas ad rhodienfium httus animaduer/<br />

tiffet geometrica fcherhata defcripta ,exclamauiflê<br />

ad comités ita didtur, Benefperemus,Hominum<br />

enimveftigia uideo,ftatimqj îoppidum rhodum<br />

contédit, X reôa gymnafium deuenit,ibiqj dephi<br />

lofophia difputans muneribus eft donatus,vxnon<br />

tantum feornaretJed etiam eis, qui vna fucrant,veftitû X cztera, quz op'<br />

effent ad viâum przftaret,Cum autem dus comités in patriam reueni vo^<br />

luiflent,interrogarentqj eum quidnam vellet domum renunciari,Tunc ita<br />

maridauitdicere,eiu{modipoffefliones X viatica liberis oportereparari,<br />

quz etiam c naufragio vna poffcnt enatare,Namqj ea vera przfidiafunt vi/<br />

tz,quibus neqj fonunz tempeftas iniqua , neqj pubhcarû rerummutatio,<br />

neqj belli vaftario poteftnocere,Non minus eamfententiamaugédo theo/<br />

phraftus hortandojdodos potius effe q pccuniz confidétes,ita ponit,Do/ V<br />

dum ex omnibus folum,neqj in alienis locis peregrinum?neqj amiflis fami<br />

liaribus Xneceffariisîopemamicorumjedinomniduitateeéciuem ,dif/<br />

fidlefqj fortunz fine timoré poffe defpicerecafus , At qui nô dodrrinarurn,<br />

fed feucitarisprzfidiisputaretfeeffevallarumjabidis itineribusvadétem,<br />

non ftabili fed infirma conflicrarivita,Epicurus vero non difumiliter ait,<br />

Pauca fapientibus fortunam tribuere,quz autem m axima X neceffariafut<br />

animimentifqj cogitationibus gubernari,Hzcita eé plures philofophidi/<br />

xerunt,non minus etiam poetz,quiantiquascomedias grzce fcripferunt,<br />

&eafdemfentenriasverfibusinfcenapronunciauerunt,vteuchrates,chio<br />

nides,ariftophanes,maxime etiam cum his alexis,qui athenienfes ait ideo<br />

oportere laudan,q> omnium grzcorum leges cogunt parentes ali a liberisy<br />

£ o.ak6.<br />

c liistinU'C<br />

kiifrotW«<br />

athenicnfiumnonomnes,nifieos,quihberosartibuserudiffent,Omnia.n«<br />

munera fortunz cum dantur,ab ca facillime adimûtur,difciplinz vero cô/<br />

A l«*tô.<br />

iunda? cum animis nullo tempore deficiunt,fed permanent ftabiliter adfû<br />

mumcxitumvitZjIuqj ego maxinMsinfinitafqjparétibusagoatqj habeo j<br />

grerias,q> athenienfium lcgemprobantes me arte erudièndum curauerut 4<br />

SC ea,quz non poteft effe probata fine literaturaencydioqj doârinatû om<br />

nium difciplinajCum ergo X parentum curaXprzceptorumdotfrinis au<br />

âas haberem copias difdplinarum philologis,X philotechnis rebus cpm<br />

mentariorumqj feripturis me deleftans,eas poffefliones animo paraui eç^<br />

bus hzc eft fruâuum fumma, nullam plus habendi necçflitatçm eamque<br />

H<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

U


; t. LIBER<br />

effç pro£rietaterridiuiriarum maxime,nihil defidërare,3ed forte non nul/<br />

L hzc leuia iudicantesputant eos effe tantum fàpientes.qui pecuniafût co/<br />

piofi^taqjpleriqj ad id propofiwmcontendétes,a'udatia adhibita cum di/<br />

uitiis çtiam noticiam funt confecuri,EgQ autem Czfàr non ad pccuniâ pa/<br />

tâdam ex artç dedi ftudium, fed pbtius tenuitatem cum bona fama ,q abû<br />

dantiamtminfarniafequendamprobaui^deo noticies paruméadfecu/<br />

ta,fedtamen his uoluminib'fcditis (utfpero) pofteris etiâeronotus^Ieqj<br />

eftmirâdum.quid'itapluribusfimignotuSjCztcriarchiteftirogantXam<br />

biunt,vtarchitedentur^nihiautemaprzceptoribus eft traditum,roga/<br />

tum non rogantemoportercfufcipcrecuram, quod ingenuus color mo/<br />

ueturpudore,petendo rem fufpiciofam,Nam beneficiumdantes non acci/<br />

pientesambiûtur,Quid enimputemusfufpicari,quirogeturde patrimo<br />

niofumptus fadendos cômitteregratis petentis,niliquodprzdscompen<br />

diiqj dus caufa iudicet faciendumfItaqj maiores primum a génère proba/<br />

ris,operatradebant architectis,<strong>De</strong>inde querebantfi b.onefte effent éducatif<br />

ingenuopudori,non audaciz proteruitatis committendum iudicantes ^<br />

Ipfi autem artifices non erudiebantnififuos hberos autcognatos,& eosvi/<br />

ros bonos inftituebant,quibus tantarum rerumfidd,pccuniz fine dubita/<br />

rione permitterentur,Cumautem animadueno ab îndoclis X impentis ta<br />

tz difciplinz magnitudinemiaâari,Xab his qui non modo arcfûtec'turzj<br />

fedomnino nefabricz quidem notiriam habenr_non poffumnon laudare<br />

paneffamdiaseos,qui littérature fiduciacorifirmati per fe zdificantes,itz<br />

iudicantJîùnperitisfit committendum^pfospotiusdignioreseffe ad fu/<br />

am voluntatem quam ad alienam pecuniz coniumere fummam ,Itaqj ne/<br />

mo anemvUamaliamconaturdomifacere,vtifutrinam,velfullonicâ^uc<br />

exczterisquzfuntfacihores^iifiarchiteérurem,ideo quod qui profitai/<br />

tur non arteVera,fed falfo nominantur architecti,Qualobres corpus archi<br />

tecturz , rationefqj eius putaui diligenriflime confcribédas,opinans idmu<br />

nus omnibus gentibus^ion ingratumfuturum^gitur quoniamin quinto<br />

deoponunitatecommuniumoperumperfcnpfi,inhoc volumine priua/<br />

torumzdifidorum ratiocinationes X côméfus fymmctriamm explicabo*<br />

<strong>De</strong> diuerfis regionumquahtatibus,X variis cceli afpeâib9,fecundum<br />

quosfuntxdificiaduponenda. Caput. I.<br />

pj autem ita erunt recledifpofitaJî primo animaduerfumfuerit, Quibus<br />

regionibus aut quibus inclinarionibus mundi conftituantur,Namqj aliter<br />

zgypto,aIiterhifpania^on codemmodo ponto,diflimiter Romz,ité cav<br />

teris terrarum X regionum proprietaubus oportercvidcntur conftitui ge<br />

nerazdificiorum,quod aliapane folis curfuprzmitur tellus,alia. longe ab<br />

eo diftat,alia per médium tempereturJgitur vti conftitutio mundi ad ter/<br />

rz fpadumïclinationc fignifcricircuh,Xfolis curfû,difpaiibusqualitati/.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


SÉXTVS.Î ?$<br />

bus naturaliter eftroIIocata,ad eundem modum etiam ad regionû ratiôe s<br />

coeliqj varietates,uidenturzdificiorum debere dirigi collocationes, Subfe<br />

ptétrione zdificia teftudinata X maxime condufa Xnon patentiaJed con<br />

uerfa ad calidas partes oponere fierividentur.Côtra autem fub impetu fo<br />

hs,meridianis regionibus quod przmuhtur acalore, patentiora côuerfaqj<br />

1<br />

ad feptentrionem Xaquilonem funtfaciûda,ita quod vitro natura lzdit,<br />

arte erit emendandum^temreliquis regionibus ad eundem modum tem/<br />

perari quernadmodum clum eft ad inclinationem muridi collocatû,Hzc<br />

autem ex naturarcrum funt animaduertcndaXconfideranda, atqj ctiâ ex<br />

membris corporibufqj gentium obferuanda^âqj fol quibus locis medio/ '<br />

criter profundit vapores^n his conferuat corpora temperata,queqj proxi R,


a. Schéma tri<br />

gonimandit<br />

Dborganit<br />

qaamfamba<br />

cengtxadl<br />

cunt»<br />

b. feptenttio<br />

nalis polus.<br />

conzon<br />

LIBER<br />

Itarç quod eft fpacium proximum imo cardini ab axis linea in meridianis<br />

finibusJubeoloco quz funtnationes.propterbreuitaté altitudinis ad mû<br />

dumJbnitum uocis faciût tenuem X acutiflimum,vti irtorgano chorda -<br />

quz eft proximaangulo.Secundumeam autem reliquzad mediâ grzcia<br />

remiflionis efficiunt in nationibus fonorum fcanfiones.Item a medio in or<br />

dinem crefcendo ad extremos feprentriones fub altitudine cceli nationum,<br />

fpiritus fonitib9grauioribus ab natura rerum exprimunturJta uidetur mu<br />

ai conceptio tota ptopter inclinationem confonantiflime per folis tempe/<br />

raturamadharmoniam effe compofita,Igiturquz nationes funt inter axis<br />

meridiani cardinem X feptennionalis medio pofitz,vti in diagrammate<br />

muficomedianz vocis habent fonitum in fermone,quzqj progrzdienti<br />

bus ad feptentrionem funt nationes,quod altiores habent diftantias ad mû<br />

dumJpiritus vocis habétes humore repletos ad hypatos&proflambano<br />

menos a natura rerum fonitu grauiore coguntur,vti eadem ratione medio<br />

progredientibus admeridiemgentes,paranetarum acutiflimam fonitu vo<br />

cisperficiunttenuitatem,Hoc autem verumcffc ex humidis nature locis,<br />

grauiora fieri,X ex feruidis acutioraJicet ita expcriédo animaduertere,Ca/<br />

hces duo in una fornacezque coéh zquoqj pôdere, ad crepitumqj vno fo/<br />

nitu fumâtur, ex his vnus in aquam dcmittatur , poftea ex aqua cximatur,<br />

tune vtriqj tangantur,Cum enim ita faftumfuerit, largiter inter eos foni/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


SEXTVS. y%<br />

tus difcrepabït,zquoqj pondère non pbterunteffe, Ita X hominû corpora<br />

vno génère figurarionis,X vnamundi coniunflione côcepta, alia propter<br />

regionisardoremacutumfpiritum aeris exprimunttadhi,alia propterhu<br />

moris abundantiam grauiflimas effundunt fonorum qualitates,Item pro/<br />

pter tenuitatem cceli,mendiane nationes ex acuto feruore,mente expedi/<br />

tius celeriufqj mouentur ad confiliorum cogitationes,Septétrionales auté<br />

gentes inrufzcraffitudinecceli propter obftantiam aeris humorerefrige/<br />

ratz,ftupentes habent mentes,Hoc autem ita effe a ferpentibus Iicet afpice/<br />

re , quz per calorem cum exhauftam habent humoris refrigeretioné, tune<br />

àcerrime mouentur,per brumalia autem X hyberna tépore mutationecI<br />

krefrigeratz,îmorzfunt ftupore,ita non eft mirandum fiacutiores effidt<br />

càlidus aer hominum mentes,refrigeretus autem contra tardiores, Cûfint<br />

autem meridianz nationes animis acutiflimis infinitaqj foleniaconfiliorû,<br />

(imuladfortitudinemingrediuntur,ibifuccûbunt,quod habent exultas<br />

ab foie animorum virtutes,Qui vero refrigeratis nafeuntur regionibus ad<br />

armorum vehemenriamparatiores funt,magnifqj viribus ruunt fine timo<br />

reJed tarditate animi fine confiderantia irruentesJîne folertia-fuis confiliis<br />

refringuntur,Cum ergo ab natura rerum hzc ita fint in mundo collocata,<br />

vt omnes nationes ïmoderatismixtionibus fint difparatz,placuit vt inter/<br />

fpaciatotiusorbistenarumregionumqj medio mûdi populus Romanus<br />

Eoflideretfines,Nâqj temperatiflimz ad vtrariqj partem,X corporum mé><br />

ris,ahimorumqj vigoribus,pro fonitudinefunt in Italia gentes , Quéad/<br />

modum enim iouis ftella,inrer martis feruentiflimam X fàturni frigidifli/<br />

mam média currens temperatur,eadem ratione Italia inter feptétrionalem<br />

meridianamqj ab vtraqj parte mixriôibus temperetas X inuiétas habetlair<br />

deSjItaqj confiliis rcfrmgitbarbaromm viresJorri manu meridianorû co/<br />

gitationesJta diuina mens ciuitatempopuh Romani egregia temperataq*<br />

regionecollocauit,vti orbis terrarum imperio potiretur , Quodfi ita é uri<br />

diflimiles regiones ab îndinationdîus cli,variis generibus fint compara/<br />

tz,Xvt etiam natura;gentium difparibus animis,Xcorporumfiguris,qli/<br />

tatibufqj nafeerentpion dubitamus zdifidorum quoqj rationes ad nario/<br />

num gentiumqjproprietates apte diftribui debere,cum habeamus ab ipfa<br />

rerum natura folertemXexpeaitammonftrationem.Quoad potui fum/<br />

ma ratione proprietates locorum ab natura rerum difpofitas animaduene<br />

re,expofui,X quernadmodum ad fohs curfum,X indinationesch opor<br />

teat ad gentium figuras conftituerezdifidorum qualitates dixi,Itaqj nunc<br />

lîngulorum generum in zdifidis côméfus fymmetriarum,X vniuerfos ,X<br />

feparatos breuiter expUcabo.<br />

<strong>De</strong>zdificiorum priuatorum proportionibus X méfuris. Cap. IL<br />

M ullaarchiteflomaior cura effe debetpiifi vti proportiôibusratz partis ha<br />

béant zdificia rarionum exaétiones,Cum ergo conftituta fymmetriarû ra/<br />

H iii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


T -' liber:<br />

tio fuerit X commenfus ratiodnationibus explicati,runc eria acumfaiscft<br />

proprium prouidere ad naturam lod,aut ufum,aut fpecié,X detraflioni/<br />

bus veladieclionibus températures efficere,uticum de fymmetria fit detra<br />

ftumautadieclum,jdvideaturreéteefïêformatum,fîcut in afpeémnihil<br />

defidereturjAlia enim ad manu fpeties effe uidetur alia in excelfo,non eadé<br />

in conclufo,diflimilis inapertOjinquibus magniiuditii eft opéra quidtan<br />

lit» "^ tx* ^cm faciendum fit,Non enim veros videtur habere vifus effeft us,fedfajli/<br />

-rtOW,4r tut fzpeabeiusiudiciomenSjQuéadmodum etiam in feenis piclis uidcn/<br />

tur columnarum proiefturzpnutilorum ecphorzJîgnorum figurz,pmi/<br />

- nentes,cumfittabulafinediibioadregulamplanà,Simditer innauibusre.<br />

mtjCutn fint fub aqua direâi,tamen oculis infreéri uidétur,X quatenus eo<br />

rum partes tangunt fummam planitiemliquoris apparent (uti funt ) dite/,<br />

c^ti,Cum vero fub aqua funt demifli,per natura; perlucidâ raritatem, remit<br />

tunt enatantes ab fuis corporibus flu entes imagines ad fummam aquzpla<br />

niriemat^ibiccunotzefhcerevidenturinfraâum remorum oculis afpe/.<br />

ôum,Hoc autem,fiue fimulachrorum impulfuJeu radiorum ex oculisef/<br />

fufionibus (uti phificis placet) videamus vtraqj ratiône,videtur ita effe,vti<br />

falfa iuditia oculorum habeat afpeclus,Cum ergo quz funt vera falfa uide<br />

antur,X nonnulla ahter q funt oculis probentur,non puto oportereeédu,<br />

bium,quin ad locorum natures aut neceflitates,detradiones,aut adioffao/<br />

nés fieri debeant ,feditavtnihd in his operibus defideretur,Hzc auté ctiâj<br />

ihgeniorum acuminibus,non folum doéhinis efficiuntur »Igitur ftatuen/<br />

da eftprimum ratio fymmetriarum,a qua fumatur finedubitatione cornu,<br />

tatiojbeinde explicetur operis futuri X locorum imum fpatium longitu/<br />

diriis X latitudinis,cuius cum femel fueritcôftituta magnitudo, Sequatur,<br />

eam proportionis ad decoremapparatio,vtinon fit confiderantibus afpe/<br />

cTuseurythmizdubius,dequa quibus rationibusefFidatur eft mihi pro/<br />

nunciandum,Primumqj de cauiszdium vti fieri debeant,dicam.<br />

<strong>De</strong>cauiszdium. Caput» III» f ,<br />

(2 auazdium quinqj generdius funt diftinéta quorum ita figura: nominal<br />

'.; tur.TufcanicumjCorinthiumjtetraftylonjdifpluuiatumjteftudinatûjru/<br />

1 fcanica funt,m quibus trabes in atriilatitudine traiedrz habeant interpenfi/<br />

ua X coIliquias,ab angulis parietum ad angulos tignorum intercurrétes ,<br />

Itemafferibus frilliddiorum m médium compluuiumdeicclus» ^ n<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

; t<br />

i


f<br />

SEXTyS. «50<br />

In corinthiis iifdem retionibus trabes X compluuia collocantur,fed,<br />

a parieubus trabes recedentes in circuitione circa columnas compo/<br />

nuntur.<br />

H iiii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

Omnib* his<br />

cauzdiis lat'<br />

nnomapenâ<br />

icliquim'tut .<br />

piâuraintri*<br />

bas bteribas<br />

appatens:al«<br />

deaf eotntn<br />

i(etnadelcD><br />

ptio.<br />

Caazdiâ ta.<br />

fcanicam


Canxdiâcg»<br />

rlnthiura ,<br />

«- J LIBER<br />

.Tetraftylafunt,quzfubieneqj ipfz magnum im/<br />

petum coguntur habere,neqj ab interpenfiuis onerantur.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


SEXTVSû 61<br />

'Difpluuiataautem funt,in quibus, ddiquiz arcam fuftinentes lriuV<br />

ddia reiidunt,Hzc hibemaculis maximas przftant vtilitates , q> corn/<br />

pluuia eorum crefta nonobftantluminibus tricliniorum.Sed ea ha/<br />

bentin refeflionibusjnoleftiam magnam,ç£ circa parietesftilliddia de<br />

fluentia continentfiftulz,quz non celeriter recipiût ex canahbus aquâ<br />

defluentem^taqj redundantes reftagnant.X inteftinumopus,Xparie<br />

tesin eis genenbuszdifidorumcorrumpunt*<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

Canzdifiqd "»<br />

tetiaftylon »<br />

dicitut l,.,j


Cansdinqd! -'<br />

difpuiuiatâ<br />

dititiM» ><br />

LIBER .<br />

Teftudinata vero ibi fiunt,ubi non funt impetus magni,X in côrigna/<br />

tionibus fupra fpaciofà rcdduntur habitarionibus»<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


:<br />

SEXTVS. «52<br />

Atriorum vero longitudines X latitudines tribus generib9 formantur ,X<br />

primum genus dîttribuirur,vti longitudo cum in quinqj panes diuifa fue<br />

ritjtres partes latitudini détur , Alterum cum in très partes diuidatur,duz<br />

partes latitudini tribuantur,Tertiumvtilatitudo in quadrato paribus late<br />

ribus defcribatur,inqj eo quadrato diagonii lineaducatur,X quâtumfpa<br />

tium habuerit ea linea diagonii, tanta longitudo atrio detur.<br />

A<br />

*i .<br />

*i~-<br />

*U<br />

' ii.<br />

-><br />

tlb--.*<br />

' MM'l*"*"""' *>r< *<br />

».- ->».- ,<br />

»<br />

'<br />

*<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

catttdiffqd1 ,J<br />

teftndmatfi -J<br />

appellaou»<br />

t :<br />

\ . -'


a. tôgîtado<br />

gMttiâsqnqj<br />

qtû ttts ha¬<br />

bet latitudo<br />

ntlîtpponio<br />

fuptf biparti»<br />

cns ténias<br />

b.I


SEXTV& 65<br />

maioribus dimidia cbhftituàntùr,Imaginei item alte dim fuis drtamétis<br />

ad latitudinem alarum fint conftitutzJLatitudines hoftiorum ad altitudi/<br />

nonJî dorica erunt, vti dorica,fiionicaerunt,vti ionica,perfidantur,Quéadmodum<br />

de thyromatis,in quibus quarto libro retiones fymmetriarum<br />

funt expofitz,Impluuii lumen latum latitudinis atrii,neminus quana, ne<br />

Elus ténia parte relinquaturJongitudo vti atrii pro rata parte fiât, Perifty/<br />

a autem in tranfuerfo ténia parte longiora fint,çj îtrorfus , Columnz tam -<br />

altz,q ponicus latzfuerint,Periftyliorum inter columnia ne minus trium,<br />

ne plus quatuor columnarum craflitudine inter fe diftenr,Sin autem dori/<br />

co more in periftvlio columnz erunt fadundz,uri in quarto libro de dori<br />

cisfcripfi,itamoduli fumâtur,ut ad eos modulos triglyphorumqj ratio/<br />

nesdilponantur, ;<br />

=u: a .0=<br />

JU, ^<br />

.|r--y--iH<br />

Hl! -jI-<br />

1 ' -n=<br />

o o o 0 o<br />

1<br />

O O O O Q 0<br />

^ n o<br />

~^r:<br />

l<br />

n<br />

<strong>De</strong> tricliniis X cis,X exedris X pinacothecis X eorum<br />

dimenfionibus. Caput. IIII.<br />

,T ricliniorum quanta latitudo fuerit,bis tanta longitudo fieri debebit,Alti/<br />

tudines omnium condauiorum quz oblongafùerinr, firhabere débet ra/<br />

tionem,utilongitudinis X latitudinis menfuracomponatur,Xex eafum/<br />

ma dimidiumfumatuTjX quantum fuerit,tâtumaltituduudetur,Sinau<<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a. Veftibalfi<br />

-b. atrium<br />

'c. impluuitf '<br />

j ex quo lumé<br />

! atno datât.<br />

'' d.periftylâ<br />

l c.caaxdium<br />

, f.tticliniâKe<br />

' «ce font eu.<br />

' bicnlotâ &<br />

^ aliotâ menu<br />

. btop defcaV<br />

~ ptioncs.<br />

et pomaaa<br />

fiueomis<br />

7»<br />

iUî^<br />

iml t no


ni<br />

aicedfche»<br />

ma.<br />

b. triclinia<br />

c.bicuinoes<br />

d. locus leâi<br />

& menue.<br />

. LIBER<br />

tem exedrz aut ceci quadrarifueritjlatitudinisdimidiaadditaialtitudinet<br />

cducantur,Pinacotriecz,uti exednç,ampu's magnitudimbus funt conftitu<br />

endz.tcicorinthiitetraftyliqjjquiqjzgyptiivocanturjlatitudinisXlora<br />

gitudiniSjVti fupratricliniorumfymmetrizfcripta;fût ,itahabeant ratio/<br />

nemJed propter columnarum interpofitionesJpaciofiores côftituantur 4<br />

Inter cçrinthios autem Xzgyptios,hoceritdifcrimen,Corinthii fimpli/<br />

ceshabentcolumnasautinpodiopofitas,autïimo,fupraqjhabent epifty<br />

lia,coronas,aut ex inteftino opere,aut albario,Przterea fupra coronas cur/<br />

ualacunaria addrcinumdelumbata.Inzgyptiis autem fupra columnas<br />

epiftylia,X ab epiftylus ad parietes qui funt circa,imponenda eft côtigna/<br />

tio/upra eam coaxatio X pauimcntum ,fub dio vt fit circuitus.<strong>De</strong>inde fu<br />

>raepiftylium ad perpendiculum inferiorum columnarum , imponenda<br />

unt minores quarta parte columnz,Supraearum epiftyliaX ornamenta,<br />

acunariis ornantur,X inter columnas fuperiores feneftrz collocantur , ita<br />

jafilicarum ea fimilitudo,non corinthiorum tricliniorum uidetur effe.<br />

<strong>De</strong>cecismoregrzco. Caput» V.<br />

£ iunt autem etiam non italiczconfuetu dinis pci,quos grzcixw^wujiôJç ap/<br />

Î)elIant,Hi collocantur fpeftantes ad feptentrionem,X maxime viridia p/<br />

picientes,valuafqj habét in medioJpfi autem fint ita longi X lati , uti duo<br />

triclinia cum circuitionibus inter fe fpeclantia poflint effe coll ocata, habe/<br />

antcp dextra ac finiftra luminafeneftrarû valuata ,uri viridia de tecîis per<br />

fpaciafeneftrarumprofpidanturj Altitudines eorum dimidia latitudinis<br />

addita conftituantur»<br />

i 1 »i<br />

n 11 i^.n j<br />

- I ïv> / o1 î r ij m 11 i'jiî ^<br />

In hiszdificibrum generibus omnes fimtfadendz earum fyrnmetriarilra<br />

tiPnes,quz fine impeditione loci fieri poteruntJjiminaqj.pariètum altitu><br />

dimbusfinonobfcurabunmr/acmtereruTitexphcata,Smautemimpec^<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


SEXTVS.' 64<br />

«hoir ab anguftiis ,aut aliis neceffitatibus,tuopuserit,ut ingenio X acumi<br />

ncdefymmetriis detracTiones,aut adieâiones fiant,vti non diflimdes veris<br />

fvmmetriis perficianturvcnuftatcs.<br />

Ad quas coeh regiones quzqj zdifidorum ge nera fpeétare debeant,ut<br />

ufuiXfalubritatifintidonea. Caput. ' VI.<br />

M urîcexplicabimus quibus proprietatibus gênera zdifidorum ad vfumX »<br />

cûli regiones apte debeant fpedare^iiberna trichnia X balnearia occiden<br />

tem hibernum lpeftentjdeo q> vefpertino lumine opus eft vti,przterea q><br />

etiam fol occidensaduerfum habensfplendorcm,caloremremittés,effidt<br />

vefpertmo tempore regionem tepidioré,Cubicula X biblyothecz ad orié/<br />

temfpec'taredcbét,vfus enimmatutinumpoftulatlumenjtem inbiblyo<br />

thecis libri non putrefcent,Nam in his quz ad meridiem X occidétem fpe/<br />

étant,atineisX humoreviciantur,g>venti humidiaduenientes procréant<br />

eas X aluntjinfundétefqj humidos fpiritus pallore volumina. corrumpût,<br />

Trichnia verna X autumnalia ad oriétem,Cum enim prztenta luminibus,<br />

aduerfus folis impetus progrediens ad occidentem,efiicit ea tempérera ad<br />

idtempus,quoopus folitumeftvri,Aeftiuaad feptentrionem,q>ea regio «f-<br />

(nonutreliquz,quz per folfticium propter calorem effiduntur zftuolz)<br />

eo a eft auerfa a folis curfuJèmper refrigerata,X falubritatem X volupta/ ' "<br />

tem in vfu przftat,Non minus pinacothecz , X plumariorû textrinz,pic1o<br />

rumqj officinz,uti colores eorumin opere,propter conftantiâ luminisun r ><br />

mutatapermaneantquahtatc* - ., . i<br />

<strong>De</strong> priuatorum X communium zdifidorû propriis lods,X generibus<br />

ad quafcunqjperfonarumqualitatesconuenientibus. Caput. VII. ,<br />

f"1 um ad regiones cceli ita eafuerint difpofita,tunc etiam animaduenédum r<br />

eft,quibus rationibuspriuatiszdificiis propria loca patribusfamiharû,X<br />

quernadmodum cômunia cum extranciszdifican debeant, Nâqj ex hisq<br />

propriafunt^nea non eft poteftas omnibus innoeundi^iifi inuitatis,qué/ . i . -<br />

admodumfunt cubicula,trichnia,babez,czteraqj,quzeafdem habét vfus<br />

rationeSjCômunia autem funt,quib9 etiam ïuocati fuo iure de populo pof<br />

funtvenire,idcft veftibula cauazdium,periftylia,quzqj eundé haberepof<br />

funt vfumjgitur his qui cômuni funt fortuna,nonneceffariamagnificave<br />

ftibula,nec tablina,neqj atria,q> hi aliisoffida przftant ambiundo , quz ab<br />

aliis ambiuntur,Qui autem fruétibus rufticisleruiunt in eotum veftibulis<br />

ftabula,tabernz^nzdibus criptz,horrea, apothecz,czteraqj,que ad fru/<br />

flusferuandosmagifqadelegantizdecorempoffuntcffe itafunt faaeda,<br />

Itemfneratoribus X pubhcanis commodiora,X fpeoofiora, X ab inlidi<br />

istuta^orenfibus autem,X difertiselegantioraXfpaciofioraadconuen/<br />

tusexcipiundos^obdibusveroquihonoresmagiftratufqj gcrcndopr*/<br />

ftaredebentofficia ciuibus/aciéda funt veftibula regalia,alta atna,Xpe/<br />

? c î<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


Nobiliâ am><br />

pliffimzdo/<br />

rnost<br />

aineftibulû<br />

b. atrium<br />

c. periftylia<br />

d. canxdiam<br />

febalilica<br />

f. locus triba<br />

nalis<br />

gi exedta<br />

h. biblyothe<br />

ca,<br />

il pinacoteca<br />

ktporricos<br />

Laulateli*<br />

qnafant ca»<br />

bicula: tridi»<br />

niai&aliacô<br />

claaiotam<br />

gênera.<br />

m. hoiti. fiue<br />

pomaria<br />

Diiibifilaz<br />

platanones<br />

nyppodrorai<br />

fiéii ponant.<br />

LIBER<br />

riftylia ampliflima, filua. , ambulationefqj laxiores,ad decorem maieftatis<br />

perfedz^rzteieabiblyothecaSjpinacothccas.bafilicaSjnon diflimili mo/<br />

doqpublicorumoperummagnificcntia comparatas,q>in domibus eoru<br />

fzpius Xpubhcacorilîlia,Xpriuataiùdicia,arbitria9 conficiuntur»<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

Ergo fi


SEXTVSJ éÇ<br />

Ergo fi hisrationibusadfingulorum genertfmperfonas,vtiînlibrOpri/<br />

mo dedécore eftfcnptum.itadifpofïta eruntzdinda^ionerit cjuod repraé<br />

hendatur,Habebunt enim ad omnes res comodas X emendatas explicariol<br />

neSjEarumautemrerumnon folum eruntinurbezdificiorumratiôes, fed<br />

etiam rurijprztcrq q> in urbe atria proxima ianuis folent eé,ruri vero pfeui<br />

dourbanisftarimperiftylia,ddndetuncatria habentiacircum portic'pa/*<br />

.- uimentatasfpeétantesadpaleftras XambuIationes,Quoadpotuiurbanas-<br />

rarioneszdificiorumfummatimperfcripfilitpropofui^' ' .zi i<br />

.<strong>De</strong> nrftkorumzdificioramrationibu'sjXmultarum partium eorûde/<br />

fcriptioriibusjatqjvfibus * ' v,i if u Caput. VIIL ! i<br />

Jsj .unerulhcarum expeditionum,ut fint ad vfum comode,quibufqj ration»<br />

buscoUocareoporteateas,dicam.Primumdefàlubritatibus,vti in primd-<br />

.volumine de mcenibus collocandis feriprum eft,regiones-afpiciatur,Xïrât<br />

uHz collocentur, Magnitudines earum ad modum agri, eopiafqj fruâuû<br />

comparcntur,Chones magnitudinefqj earum ad pecorum numerum,atq/<br />

quot iuga boum opusfuerit ibi verfkri,itafiniantur,In chorté culina qca/<br />

hdiflimolocodefignetur ,Côiunéta autem habeat bubiha,quorumprzfeS<br />

piaad focum X onentis celi regione fpedentJdeo q>boUes lumen X igné<br />

rpeâando,horridinon fiuntJItemagricolzregionumimpcriti,non putât1<br />

oportcrê aliam regiônem coeli boues fpeâare^iifi ortum folis , Bubiliû au.<br />

débet cffelatitudines,nec minores pedumdenumnecmaiores quindenû,-<br />

Longitudovrifingula iuga,neminus occupent pedes feptenos ,Balneariay<br />

itemconiunâafmtculinz,iraenimlauarionisrufticzminiftratiO non crie<br />

longe, Porcular item pfoximum fitculinz,ita enim ad olearios fruérus çô<br />

moda erit rhintftrario- ; habeatqj coniundam vinariarh cellam babétefn ad<br />

feptentrionemluminafeneftrarum,Cum enim alia parte habuerit quafol<br />

calefacere poflit,uinum quod eritin ea cella confufum ab calore,efficietur<br />

imbecilkim,Olearia autem ita eft collocanda,vt habeat a meridie.calidifqj<br />

regionibus lumen, Non enim débet oleum congclari, fed report caloris<br />

extenuari,Magnitudines autem earum ad frufhium rationem , X numeru<br />

doliorurri fûnc faciendz,quz cum fint culleariaper médium occupare dé/ \.<br />

bent pedes quaternos^pfum autem torcularJî non cockis torquetur , fed<br />

veflibus Xprzloprzmitur,ne minus lpnjgum pedes quadragintacôftituS<br />

turjtaenimeritveftiario fpatiumexpeditumJLatituaoeius ne minus pe><br />

dum fenûdcnum , nani fie erit adplenum opus facientibus libcrâverfàtiè»<br />

&expeditaîSin autem duob9przlis loco opus fuerit,quatuorXuigïti pe/<br />

des latitudini dentur,Ouilia X capriliaita magna funt faciénda,vtfihgula<br />

Eecora arez ne minus pedes quaternos X femipedem,ne plus fehôspoflinÉ<br />

abere, Granaria fublimata Xad feptentrionemaut aquildrierft fpeôantis<br />

difponantur_[ta enimfrumenta,non poteruntdto concalefcere, fed afnW<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


LIBER ï a<br />

tu refrigeratadiu feruantur,Namqj czterz regiones procreantoircûîioné,<br />

Se rebquas beftioIas,quz frumentis folent nocere,Equdia q maximeinvil<br />

la vbi loca calidiflimafuerint conftituâtur,dum ne ad focum fpeâent, Cu<br />

enim iumenta proxirrie ignem ftabulanturdiorrida fiunt_Item non funt in<br />

utilia przfepia,quz collocantur extra culinam inaperto contra orientem i<br />

Cum enim in hieme anni fereno ccelo inea traducuntur, matutino boues><br />

ad folem pabulum capientesJiunt nitidiores,HorreaJendiaJ_rraria,piftrÉ<br />

na,extra villam fadenda videntur,vt ab ignis periculo fint vdlz tutiores ^<br />

Siqiùddehcariusinvillisfaciendumfuerit^xfymmetriis quz in urbanis<br />

fuprafcripta funt conftituta,ita ftruantur,vt fine impeditione rufticatvtili<br />

taris zdincentur,Omniazdifidavtluminofa fint oportet curari, fed quz /<br />

font àd vdlasfaciliora uidentur eiîe,ideo q> paries nullius tricini poteft ob/<br />

ftarejn vrbeautem,aut cômunium parietumaltitudines,autanguftiz Ioa<br />

d impediundo fadunt obfcuritates.Itaqj de ca rcfic erit experiundum ,Ex<br />

qua parte lumen oporteat fumerz , linea tédatur ab altitudine parietis,qui<br />

uidetur obftare ad eum locum,cui lumen oporteat immittere,à fi ab ea k><br />

nea in altitudinem cum pfpiciatur poteritfpadum puri c‹li amplum va/<br />

deri,in eo loco lumen erit fine impeditione,Sin autem officient trabes , feu.<br />

liminia,aut contignationes,de fuperioribus partibus aperiatur,X ita ïmir/<br />

tatur ,Et ad fummam ita eft gubernandum,ut e quibufcunqj panibus c‹/><br />

lum profpid potcrit,per eas feneftrarum loca rehnquaritUr,Sicenim lud/><br />

da erunt zdificia, Cum autem in tricliniis czrerifque condauibus maxi/i<br />

mus eftvfusluminum,tum etiamin itineribus,chuis/califque,qd in hisi<br />

fcpiusalii aliis obiiiamucnientesferentcs fàrcinas folenrincurrere.Quo/'<br />

ad potui diftributiones operumnoitratium,vti fint a^ificatorib* non ob/<br />

faire explicui,Nunc etiam quernadmodum grzcorum confuetudinibusî<br />

aîdificiadiftribuantur,vti non fint ignore,fummatim exponam. . r<br />

<strong>De</strong>grzcorumzdificiorum eorumqj partium difpofirione atquedi/<br />

fcrentibus nomimbusJàtisabittucismonbusXvfibus difcrèpantibus. i<br />

Caput IX»<br />

J^ triis grzd quia non vtuntur,ne9 noftris moribus zdificant , fed ab ianua<br />

introeuntibus^tinerafàciuntlatitudinibusnonfpadofis ,X ex una parte<br />

equilia , X ex alterahoftiariis cellasJtatimqj ianuz ïteriores finiuntur,Hic<br />

autem locus inter duas ianuas grzez ivftùfëitj appclIatur,<strong>De</strong>inde eft intro<br />

itus in pcriftylon^d periftylumi tribus partibushabet poreicus,in ea par/<br />

tequzfpeaatadmeridicmduasantas interfe fpatio amplo diftantes,in<br />

quibus trabes inuehuntur,X'quantum inter antas diftat ex eo tertia don/<br />

ptafpatiumdatur introrfus^Iic locus apud nonnullos Tçoç*ç,apud alios<br />

^ctç


SEXTV5..J 66<br />

font collocata,quorum vnum thalamus ,alterum amphithàlàmus dicit", i.<br />

Circum autem in porticibus trichnia quotidiàna,cubicùla etiamX oellz ^<br />

fairuliaricz conftituuntur,Hzc pars zcuficii,gineconitis appellatur.Coniû<br />

guntur*autem his domus amphores habenteslatioraperiftylia^n quibus<br />

pares funt quatuor porticus altitudinibus,autvnaquzad meridiem fpe/<br />

cTat'excelfioribus coiumnis conftituiturild autem periftylum ,quod vna '<br />

altioremhabetporticum,rhodiacumappellatur,Habétautem ez domus *"<br />

veftibula egregia,Xianuas proprias cum dignitate,porticufqj periftylio/ i<br />

rum,albariis,X tcctoriis,X ex inteftino opère lacunariis ornatas,X in por/ '<br />

ricibus quz ad feptentrionem fpeétant triclinia cyzicena,Xpihacothecas,<br />

ad orientem autem biblyothecas,exedras ad occidentem,ad meridiem -<br />

vero fpcctâtes quadratos tam ampla magnitudinc,vti faciliterin eis, ,<br />

tridiniis quatuor ftratis,miniftrationumJudorumqj operis Jocus poflit .<br />

effe fpaciofus^n his cecis fiuntvirdia conuiuia,Non enim fiierat ïftitutum<br />

matres familiarum eorum moribus accumbere,Hzc autem periftyha do/ i<br />

mus , andronitides dicûtur, q» in his viri fine interpellationibus mulierum l<br />

ver(àntur,Przterea dextra ac finiftra domunculz conftiruuntur habentes<br />

proprias ianuas,triclinia,X cubicula commoda, vti hofpites aduenientcs '<br />

noninperiftyha,fedineahofpitaharecipiantur,Namcum fuerunt grzd<br />

delicatiores,X ab fortuna opulentiores, hofpitibus aduenientibus inftrue s<br />

bant trichnia,cubicula,cum penu cellas,Primoqj die adcznam inuitabant |<br />

pofteromittebantpullQS,oua,olera,poma^chquafqjresagreftes4deopi/ *<br />

ôorescaquzmittebantur hofpitibus piftuns imitantes xenia appellaue/<br />

runt.Ita patres fanuliarum in'hofpicionon videbantur effe peregre , habéz ,<br />

tes fecretam ibis hofpitalibus'libertatem,Intcr hzc autem periftyliaXho/<br />

fpitalia itinera funt , quz mefaulz dicuntur, q> inter duas aulas média funt<br />

interpofita,Noftri autem eas andronas.<br />

r jr ./>' liH 131H o s<br />

j > r !Cl r i / i f i " > ' j<br />

'i V (POI I SI . l/.i- ! '-<br />

i ji> 3 551 î ED i ' n - »<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

Ui


a. thitoteon<br />

b.hoftiatiojt<br />

cdJat.<br />

cequilia<br />

a.penftylâ<br />

e. pioftas fi¬<br />

ne patatlas<br />

fythalami &<br />

amphithala.<br />

mi.<br />

g. tridiniofô<br />

uitilifi, loca<br />

h., ceriithe.<br />

ma<br />

i.ttidiniamn<br />

liebria<br />

k. loca fub dj<br />

uooiatidiq ,<br />

loca dtca;<br />

mdfchema<br />

funt malien,<br />

busdeputata<br />

Qux aût fût<br />

ciica potticâ<br />

fût cabicula.<br />

& cella: fami<br />

liaricae.<br />

<strong>De</strong>fctiptioné<br />

qus gineco<br />

nuisdifccù<br />

Alla aût que<br />

andtonins<br />

dr:f>teimifip<br />

ptei nimiam<br />

ciusamplita.<br />

dînera: qua<br />

matgo cape.<br />

ie commode<br />

nôDôt:&'ut<br />

ftudiofii fu»<br />

as'pattes teli<br />

queiem.<br />

LIBER<br />

= «g Ç? « o o r£?<br />

r<br />

a w V<br />

k k<br />

e<br />

i ^<br />

ù=<br />

A .<br />

L- o o o o o o J<br />

d<br />

TiTTnrTTnTl y a<br />

il<br />

Sed hoc valde eft mirandum,nec enim grzce nec latine poteft id conueni/<br />

re,Grzcienimay,/)iûvctçappellant tcos,vbiconuiuiaviriliafolent effe,q><br />

eo mulieres non accedant,Item aliz res funt fimiles,vri xyftus,prothyrû,tc<br />

lamones,X nônulla alia eiufmodi^.ç-ôç enim grzca appellatione eftporti<br />

eus ampla latitudine, in qua athletz per hyberna tempora exercentur,No/<br />

ftri auté hypethras ambulationes,xyftos appcllant,quas grzdstf ityoH/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

?c


SEXTVS. 67<br />

3L«t«, dicuntJttm prothyra grzcedicuntur quz font ante in ianuis vefti/<br />

bula,Nos autem appellamus prothyra,quz grzce dicuntur 2u*flv»«.Item<br />

fiquavirilifiguraîignamutilos aut coronasluftinent, noftri telamoncsap<br />

pellant,cuius rationes quid ita,aut quareexhiftoriis non inueniûtur,gr«/<br />

ci vero eos 4-rÀ«i-T is primum,curfum folis X lunz,fidcrumqj omnium onus, X<br />

occafus,mundiqj verfationum ratiôes.vigoreanimiJblertiaqj curauitho/<br />

minibui tradendas,eaqj re apiéroribus X ftatuariis deformaturpro eo be/<br />

neficio fuftinens mundumJflizqj dus adantides(quas nos vergdias,grzd<br />

autem tj-A6i«&.*çnominant)cumfydcribus in mundo funt dedicatz»Nee<br />

tafnenego vtmutetur confuetudo nominationum aut fermonis,ideo hzc<br />

propofuijSedvt ea nonfint ignotaphilologis, exponenda iudicaui, Qui/<br />

bus confuetudinibuszdifidaitalico moreX grzcorum inftitutis confor/<br />

mantur expofui,X de fymmetriisfingulorum ge nerum proponiones per<br />

fcripfi,Ergoquoniamdevenuftatedecoreqjanteeftfcriptum,nunccxpo<br />

nemusdefirrnitate,quemadmodum ea finevitiis permaneatX ad vetufta/<br />

tem collocetur.<br />

<strong>De</strong>firmitateXfundamentiszdificiorum, Caput, X»<br />

^edifida quz piano pede inftiruunturfifundamenta eorum fada fuerint,<br />

ita vti in prioribus libris demuro X theatris a nobis eft expofitum,ad ve/<br />

tuftatem ea erunt fine dubitationc firma,Sin autem hypogea côcameratio/<br />

nefqj inftituenturJundationes eorumfieridebent cramores,qquzinfupe<br />

rioribuszdifidis ftruéturz (ut futurz,eorumqj parietes,pilz, columnz ad<br />

perpendiculum infenorum medio collocentur,vtifolido refpôdeant , Ni<br />

n in pendentibus onera fuerintparietum autcolumnarum ,non Doteront<br />

habere perpetuamfirmitatem,pnetcrea inter limina fecundum pilas X an/<br />

tas,poftes u fupponentur,erunt non viciofx,Limina enim X trabes ftruclu '<br />

ris cumfint oneratz medio fpatio pandantes , franguntfub lyfi ftructuras,'<br />

Cum autem fubieôi fuerint X fubcuneati poftes,non patiûtur infidere tra/<br />

bes^iecb eas ledere^tem adminiftrandum eft.vti leuent onus parietumfor<br />

nicationesjcuneorum diuifionibus X ad centrum refpondcntes earum cô/<br />

dufurZjCum enim extra trabes,autliminumcapitaarcuscuneis erunt cô/<br />

clufi.primum non pandabit matcries leuata onere,deindc fiquod e vêtu/<br />

ftatevidumcoeperitfiiiemohtiôefulturerumfacihtermutabitur,Itemqj<br />

quz pilatim aguntur zdificia,X cuneorum diuifionibus,coagmentis ad ce<br />

trum refpondentibusJbmices conduduntur^xnemzpilzin his latiores<br />

fpatio font fadundz.vti uircs ez habentes refiftcre poflint,cûcund ab one<br />

ribus parietum preflipefcoagmenta ad centrum fe przmentes extradent<br />

incumbas.Itaqjfiangulares pdz erantfpatiofismagnitudinibuscontiné/<br />

do cùneosJirmitatcm operibus przftabunt,Cum in his rebus animaduer/<br />

' _ I iii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


su amendes<br />

ûaecrifmz -'<br />

b. dentés fetratimcôiafti<br />

,<br />

LIBER<br />

fomfuérit,vtieadiligeritiainhisadhibeatur,Non minus etiam obferuan<br />

dum eft vti omnes ftrudurz perpendiculo refpondeant neque habeant in<br />

vlla parteproclinationes,Maximaautem effedébet cura, fobftruâionû,q?<br />

in his infinita vicia folet facere terre congeftio , Ea enim non poteft effe fem<br />

per vno pondere,quo folet effe perzftatem Jed hybernis tcmporibus reci/<br />

piendo ex imbribus aquzmultitudinem crefccns,X pondère , X ampliru<br />

dinedifrumpitXextruditftruôurarumfeptiones^taqj vthuicuitio me/<br />

deatur,fic eritfaciundum,uti primum pro amplitudinc congeftionis craf/<br />

fitudoftrudurzconftituatur,deinde infrôtibus anterides fiue erifmz fint<br />

una ftruantur,ezqj inter fe difterit tâto fpatio,quanta altitudo fubftruclio/<br />

nis eftfutura,craflitudine eadem qua fobftruclio,Procurrât autemab un©<br />

perquamcraflitudoconftitutafueritfubftruftioniSjddndécontrabâtur<br />

gradatim itauti fûmâ habeant prominentiam quanta operis é craffitudo,<br />

TJ lP*- y<br />

I ! ti<br />

( UJ.U<br />

if 13 O<br />

t» . f ' ' t.nx.r.rni -><br />

ITzterea introrlus contra terrenu vti dentés coniunfli muro ferratim ftru<br />

antur uti finguli dentés ab muro tantum difcedant-quantaaltitudo future<br />

eritfubftruâiôis, Craflitudinis autem habeant dentium ftru,dura; uti mu<br />

rijltem in extremis angulis cum receffum fuerit ab ïtenoreangulo?fpatio<br />

altitudinis fubftruétionis in utranqj partem fignetur.Xabhis fignis dia/<br />

gonios ftrudturacollocetur,X ab ea média, altéra conhirifla cum angulo<br />

"Tjj'Ita dentCS &dia?oniïftru^urz non paticntur"tptajui pmeré murû^,<br />

-leddiflipabuntretinédo îpetûcôgeftionïs,Quéadmodû opéra fine uiciis<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

A


i - /<br />

SEPTIMV'S.- 6§<br />

oporteatconftituî,X vti caueatur incipiétibus expofoi,nâqj de tegulis aut<br />

tignis autaffaiblis îniutandis,noneadem eftcura,quemadmodum dehis<br />

. çb ea quamuis fintvidofa faciliter mutantur,Itaqj nec folida quidetn put!<br />

. tur effcQuibus rationibus hzc poterunt effe firma,Xquernadmodumin/<br />

. ftituâtur expofoi, Quibus autem copiarum generibus oporteatvti,nô eft<br />

. architeftipoteftas,idcoq> non in omnibus locis omnia gênera copiarum<br />

nafcunrur,vriin proximo volumine eft expofitum,Pra;terea in domini eft<br />

poteftate,vtrum lateritio,an cementido,an fàxo quadrato velit zdificare ,!<br />

Itaqj omnium operum probationes tripartito confiderantur , ideftjàbrilt<br />

fobriUtate,magnificentia,Xdifpofitione,Cum magnificenter opusperfe/<br />

c"rumafpicietur,ab omni poteftate,impenfe laudabûtur,cum fubtiliterof/<br />

iîcinatorisprobabiturexaôio,cumverovenuftateproportiÔibusXfyrn/<br />

metriishabueritauétoritatem,tuncfoeritgloriaarchitecli,Hzc autem re/<br />

. âeronftituuntur,cumisX afabrisXabidiotispatiaturacciperefe confi/<br />

lia,Nâqj omnes homines,no folum architecti ,quod eft bonum poffuntp<br />

bareJed inter idiotas X eos,hoc eft difcrimen,q> idiota nifi faftum viderit<br />

, non poteftfdrequidfutup£fit,architeetus autéJimulanimo ronftituerit-<br />

t anteqinceperit,Xvcnuftate,Xvfu,Xdecore,qualefit futup: habet défini/<br />

mm,Quasrespriuatiszdificiisvrilesputaui,X quéadmodûfit fadundû,<br />

q apertiflime potui,perfcripfi. <strong>De</strong> expolitiôibus aût eops,vt fint élégantes.<br />

Xfinevitiisaavetuftatcm,infequentivolumineexponam. '-'><br />

. ! . -' i .1<br />

M. VITRVVII DE ARCHITECTVRA '<br />

LIBER SEPTIMVS.<br />

AïORES cum fàpientertum etiamutiliter ïftitue<br />

runt percômentariop? rclatiôes,cogitata tradere po<br />

fteris,uti ea non interirentJedfingulis ztatibus crz<br />

fcentiavoluminibus zdita,gradarim peruenirétve/<br />

tuftatibus ad (ûmam doôrinap» fubtilitatemJtaque<br />

non médiocres, fed infinitz funt his agendz gratiz,<br />

çjnoninuidiofefilentes prztermifcrût,Sed omniû<br />

genefumfenfus confcriptionibusmcmorîztradendoscurauerût,Nâqj fî<br />

. non ita feciffent^ion potuiffemus fcife,quz resinTroia tuiffentgeftz,nec<br />

v qd Thales,<strong>De</strong>mocritus,Anaxagoras,Xenophanes,reliquiqj phyfid fenfif<br />

lentdererum natura, quafqj Socrates,Plato,Ariftotcles, Zenon^picurus,<br />

aliicp philofophihominibus agendzvitz terminatôcs finiuiffenrJeu CraV<br />

fosjAlexâder,Darius czteriqj reges qs res aut qbusrônibus crefliUéntfixiù<br />

. fentnotz^iifimaiores przceptorû comparationibus omniû memoriz ad<br />

pofteritatccômentariis extuliffent^taqj quéadmodum his gratiz font agê<br />

I iiii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


LIBER<br />

dzfie contra,qui eop> feripta furantes,pro fois przdicantJimtvituperadi,<br />

quiqjnôpropriis cogitationibus nituntur fcriptop£,fedinuidis moribus<br />

aliénaviolantes glonantur,non modo font reprzhendédi , fed etiam quia<br />

impio morevixeruntjptnacondénandi.nec tamé hzres non védicatzeu/<br />

rioiîus ab antiquis eé memorâtur,quop£ çxitus iudiciopj qui fiierint,nô eft<br />

ahenû,quéadmodûfint nobis traditi explkareJReges attafici magnis çhdo<br />

logiz dulcedinibus indudi,cû egregiam biblyothecâ , pergami ad cômu/<br />

nem deleclationé inftituiffent , lue itemPtolomeus infinito zelo rupidita<br />

tifqj incitatus ftudio,nô minonbus induftriis ad eundé modû contenderat<br />

Alexandriz côparare,CÛ auté fuma diligentia perfeciffet,non putauit id fà<br />

tiseffenifippagationibusinfcminandocuraretaugendam,Itaq} mufis et<br />

a apoUini ludosdedicauitjX quéadmodûAthletapjJîccômunium feriptq<br />

rum viâoribus przmia X honoresconftituit,His ita îftitutis, cû ludi adef/<br />

fent,iudices litterati,quiea probarenterant legendi,Rex cû iam exciuitate,<br />

fexleâoshabuiffet,nectamcito feptimûidoneumîueniret,rettulitad eo$<br />

qui fupra biblyothecâ fueranr,X quzfiitfi quem nouiffent adid expeditû-<br />

Tuncddixerunt effe quendâAriftophanem,qui fûmo ftudio fûmaqj dili<br />

gentil quotidie oés libros ex ordine perlegeret^ttaqj incôuentu ludorum<br />

cum fecretz fedes iudicibus effent diftributz,cû czteris Ariftophanes cita/<br />

tus,quéadmodûfuerat locus ddefignatusfcdit,Primopoetarû ordine ad<br />

cenationé indudo cum recitarentur fcripta,populus cunâus fignificando<br />

monebatiudices quod probarentjltaqj cum abfingulis fententiz funtro/<br />

garz.fexvna dixerunt -Et quem maxime animaduerteruntmultitudini<br />

placuiffe ei primum przmium,in fequenti fecundum tribucrunt ,Arifto/<br />

phanes ucro cum ab eo fentenria rogaretur,eum primum proiiundari iuf<br />

Jt,qui minimepopulo placuiflët,Cû aût rex Xvniucrfi ueheméter ïdigna<br />

renturJurrexit,X rogando îpetrauitvt paterécur fe dicercltaqj filentio fa/<br />

&o docuit vnû ex his eu effe poetâ,czteros aliéna rcdtauiffe,Oportere auté<br />

iudicantes non furtaJed faipupbare^dmirâte populo.X regedubitan/<br />

te, fretus memoria e certis armants infinita volumiua eduxit,X eacû reci/<br />

taris conferendo coegit ipfos furatos defe confiteri^taqj rexîuflir cum his<br />

agi furti,condénatofqj cû ignominiadimifit,Ariftophanem vero amplifli<br />

mismuneribus ornauit,Xfuprabiblyothecâconftituit/în^qûentibus ar»<br />

nis a macedonia zoilus qui adoptauit cognomévt homeromaftixvocita/<br />

retur alexandriâ venit,fuaqj feripta contra iliadéX odiffeam comparata<br />

régi recitauit,Ptolomeus vero cû arumaduertiffet poetapjparenté philolo/<br />

gizqj omnis ducé abfentévexari.X cuius ab ornais gentibus feripta fofpi.<br />

cerentur,abeoyituperari,indignatus nullumddedit refponfom, Zoilus<br />

autem cum diutiusinregiiofuiffetmopiaprzffusJurnmifit ad regempO<br />

ftulans vt aliquid fibi tribueretur.Rexveto refpondiffe diçitur,Homerun,<br />

quianteannos miUçdeccffiffetzuoperpctupmulta mdlia hominum pay<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


SEPTIMVS^ 69-<br />

fcere,Item deberequimeliori ingenio fe profitcretur non modo fe unumv,<br />

fed etiam plures alerepoffe,Et ad fûmam mors eius,vtparicidiidamnativa<br />

rie memoratur,Alii eum fcripferunt a phdadelpho eue in crucemfixû^iô/<br />

nuUi in eum lapides effe conieclos,alii zmyrnzviuum in pyrâ conieéturr^<br />

quorum vtrû eiaccidentmerentidignaconftititpuna,Nô enim alitervi/<br />

detur promereri,qui citât eos,quopjrefponfum quid fenferint feribétes nô<br />

Eoteft corâ indicari,Ego vero Czfàr neqj alienis indicibus mutatis,interpo<br />

to noïe meo id proféra corpus,neqjvllius cogitata vituperans,inftitui çx<br />

eo me approbare,Sed omnibus feriptoribus infinitas ago gratias,q» egregi<br />

is ingeniop: folertiis exzuo collatis abûdantes aliis al io génère copias ppa/<br />

rauerunt,Vndenosvtifontibushaurientes aquâ,Xad propria propofita<br />

traducentes, fecundiores X expeditiores habemus ad fcribendû facultates<br />

talibufqj confidentes auétoribus audemus inftitutiones nouas comparare,<br />

Igitur taies ingreffus eopj habens,quos ad propofiti mei rationes animad/<br />

uertiprzparatas,mdcfomédo(pgrcdicepi,NâqjprimûAgatharcusathe/ _^*fU*r£«j<br />

nisAefcrulodocéte,nagdi^cznâfecit,Xdeeacômentariûreliqt.Exeo «h<br />

moniti <strong>De</strong>mQcrituS,X Anaxagoras de eadé re fcripferunt , quéadmodum<br />

oporteat ad aaé oculop: radiorûqj extenfioné certo loco centra conftituto<br />

ad lineas ratione natureli refpondere,vti de incertare certz imagines/edifv -^<br />

doptin feznarum picturis redderent fpetiem,etquz in direélis planifqj frô<br />

tibus fintfiguratz,alia abfcedentia,alianminentia effevideanturJPofteaSi/<br />

lenusdefymmetriisdoricopîzdiditvolumé,<strong>De</strong>zdcIunonis,quz eft fàmi<br />

doricaTheodorus^onicaEphefi,quzeftDianzCtefiphon X Mctagenes,<br />

<strong>De</strong> fano mineruz,quod eft Priene Ionicû,Phdeos,Item dezde Minernz do<br />

riezquzeft athenis in arce,Idinus X carpion,Theodorus phoceus de tho<br />

lo,q eft delphis,Phdodezdiû (acrarum lymmetriis,X de armamétario qd!<br />

fueret pyraei portu,Hermogenes dezde dianz ionica,q eftmagnefiz pfeu<br />

dodipteros,Xliberipatris Teo rnonopteros,Ité argelius ,de fymmetriis co -«.<br />

rinthiis,X ionico traîlibus Efculapio,quod etiâ iple fua manu diac feciffe*<br />

<strong>De</strong> maufbleo fàtyrus X phiteus,Quibus vero félicitas fûmû maximûqj cetf<br />

tulit munus.Quoptenim arteszuo perpetuo nobuiflimas laudes,X fempi<br />

terno florentes habereiudicanf.X cogitatis egregias opéras, przftiterunt,<br />

Nanqjfingulis frotibus finguh artifices fompferûtcertatim partes adorna<br />

dumXprobandum,Uochares,Bryaxes,Scopas,Pi-axiteles,Nônulli etiarrç<br />

{mtant Thimoteû,quopj artis eminens excellétia coegit ad fepté fpeflacu^<br />

opj dus operis peruenirefamam,Przterea minus nobilesmulti przeepta<br />

lymmetriarum confcripfenint,ytNexaris,ThccK^des,<strong>De</strong>mophylos,pol<br />

lis,Uonidas,Silanion,Melampus,Sarnacus,Euphranor,Non minus dema<br />

chmationibusvticliades,architas,archimedes,ctefibios,nymphod9rust<br />

phdo byzanteus,diphylos,democles,charidas,polyidos ,phyros,agefi><br />

ftratos,Quop2 ex cômentariis quzvtihaeéhis rébus ariimaduerti.collec'ra<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


LIBER<br />

mvnûcôegieorpus,Xideomâximê$àttlmaduêrriineareabgt*dsvoltt<br />

- mmapluraadita,abnoftrisoppidoqpuca.Fuffitiusenimmirûde hisrc<br />

bus primus inftituit zdere volumen^té Terentius vano de noué difcipli/<br />

nis,vnum de architeétura,Publius feptimius duo,Amplius vero in id ge/<br />

nusfcripturzadhucnemoincubuùTeuidetur,cûfuiffentX antiqui ducs<br />

magni architeéti,quipotuiffentnon minus déganter feripta côpararc, Nâ<br />

queathenis anthiftates,X callefchros.X antimachides, X porinos architc<br />

ctiPififtratozdéiouiolympio faciétifundamétacôftituerût,Poft moné<br />

autem dus propter interpellatiohé reipub.ïcceptareliquerunt , Itaqj cird<br />

ter annis ducentis poft Antiochus rex cum in id opus impéfàm effet polli/<br />

dtus,cellz magnitudinem-X columnapt circa dipteron collocationé, epi/<br />

tryliopt X czterops ornamentopt ad fymmetriapj diftributioné,magna fo/<br />

lertia feientiaqj fumaduis romanus Coffutius nobditer eft architeclat',Id<br />

auté opus nô modo vulgoJed etiam in paucis a magnificentia nominatur.<br />

Nam quatuor locis font zdiûfàcraptmarmoreis operibus ornarz difpofù<br />

tiones , e quibus proprie de his nominationes clanflima fama nominatur^<br />

Quop? excellentiz prudentefqj cogitationû apparatus fufpeâus habent in<br />

f deopj feflimonio^rimûqj zdes ephefi dianz ionico génère ab Ctefiphon/<br />

te gnofio,X filio eius metagene eft inftituta,quam poftea demetrius ipfius<br />

dianz feruusj&peoniusephefius dicuntur perfecùie,Mileri apollini item<br />

ionicis fymmetriis idem peonius daphnifqj milefius îftituerût, Eleufine ce<br />

reris X proferpinzcellam immani magnitudine iétinus dorico more , fine<br />

extenoribus columnis ad laxamétumvfos fàcnficiopj pertexit ,Eâ auté po<br />

ilea cum demetrius phalereus athenis rep;potiretur,pnylon ante templû<br />

in fronte columnis conftitutis proftylon fedtjta auclo veftibulo laxamé/<br />

tum ùiitiantibus operiqj fummam adiecitauftoritatem.Inafty vero ioué<br />

olympium amplo modulorum côparatu, corinthiis fymmetriis X ppor/<br />

tionibus(vrifupra feriptum eft) architeàudum coffutius fufeepiffe mémo<br />

ratur,Cuiuscomentariumnullumeftinuentum,ncc ramena coffutiofo/<br />

lum dehis rébus feriptafunt defiderandaJed etiam a.Cmutio,qui magna<br />

feientia confifus zdes honoris X virtutis marianzcellz, columnarumqj X<br />

epiftyliopj fymmetrias legitrimis artis inftitutis perfedtjd verofi marmo/<br />

reum fuiffet,vt haberct,quéadmodum ab ane fobtditatemJîc ab magpifi/<br />

centiaXimpenfisauftoritatemJnprimis Xfommis operibus nominare/<br />

tur.Cum ergo Xantiquinoftri inueniantur non miniuq grzd .fuiffe ma/<br />

fniarchiterti,Xnoftrzmemoriz{àtismulti,Xex hispaudprzceptazdi/<br />

îffent^ion putaui filendumJed difpofitc fingulis volumimbus de fingu<br />

lis exponendum^taqjquoniamfexto voluminepriuatorumzdificiorum<br />

rationes perfcripfi , in hoc qui feptimum tenet numerum de expolitioni/<br />

buSjquibusratiôibusXvenuftatemXfirrmratemhaberepoflintjexponâ.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


SEPTIMVS. 70<br />

' - <strong>De</strong>ruderatidne.' Caput* il, , , t<br />

P rimûcjj ïdpia de nideratiôe,q principia tenet expolitionû,vti curiofius ffy<br />

maqj,puidétiafolidatiôis rô habeat^tfi piano pede erit ruderâdû,querat?<br />

folûfi fit ppetuo folidû X ita exequet X ïducat cû ftatumine rudus, Si auç<br />

ôïs autexpane,côgeftitius locus fueritJiftucatiôib'cûmagna curafolide/<br />

tur^n côtignatiôib9 vero diligétcr eft aîaduertédû, ne qs paries.q nô exeap<br />

ad fûmû fit extrucT9 fub pauimétû,fed potius relaxât9 fupra fe pédenté ha/.<br />

beatcoaxarioné,CûenïfoUdusexit,côtignatiôibusarefcétibus,autpanda<br />

tionefidentibus, permanente ftruai}rzfoliditatç,dextraac finiftra fecun/dum<br />

fefadtin pauimcntis neceffario rimasJtemdandaeft opérane comi/,<br />

fceantur axes efculini quermsjq> qucrni fimulhumorem percéperût fe tor/<br />

quentes rimasfaduntin pauimenus» Sin aût efculus non erit, X neceflitas<br />

cùegeritpropterinopiamvtiqucrnisJîcvidctuEeffefaciundum vt fecen/<br />

tur tenuiores,quominus enimraluerint,eo fàciliuselauis fixi contineburt<br />

tur,<strong>De</strong>indein kn'gulis rignis extremispartib'axis binidauifigant,vtinul<br />

la expane poflintfe torquédo anguli excitarç ,Nâqj dç cerro,aut fago feu<br />

farno,nullus ad vetuftatem poteft pcrmanere, Coaxatiôibus haisfi erit fi<br />

lexfi non palea fobftematuj,,vti.rnateries ab'c4lçis.yûiis defendarur- Tune<br />

infup ftatuminetur ne minore faxo q qui poflit manu implere , Statumina ><br />

tionibus îductis ruderet,Rudusfi nguum erit àd très pattes vnacalds mi/<br />

fceaturJî rediuiuû fuerit quinqj ad duû mixtïoneshabeât refponfom, <strong>De</strong>/<br />

- mderadusmducat,Xverlibusl^dsde,riisinduc^screbriterpinfàtio/<br />

nefolidetur,X id non minus pinfomabfolutû craflitudinefit dodrantis^n<br />

foper ex teftanudeus inducatur,mixtionon habens ad très partes ynâ cal<br />

ds,vti ne minore fit craflitudine pauimentûdigàoptfenû,Supra nucleurn,<br />

ad régula X hbellam exada pauimentaftruâturJiuefeddibusJeu tefferis,<br />

CumeaextruôafucrintX faftigiaextruâiones habuerint,itafricérur,vri<br />

£fedwafint,nulli gradus in fcutulis,,aut trigonis^aut quadratis , feu fauis<br />

extent, Sed coagmentop» cpmpofitio plana habeat inter fe directionem, Si<br />

tefferis ftrudu erit,vt ez omnes angulos habeant zqùales nullibiqj a frica/<br />

tura extantes,Cum enim anguli nô fuerint oés zqualiter planyiô erit exa/<br />

cravtoportafriraturajtcmteftaceafpicatariburtinafont diligenter exi/<br />

genda,vt nô habeant lacunas nec extâtes tumulos , fedfint extenta X ad re<br />

gulam perfricata,Super.fricaturâ (leuigatfonibus Xpolituris cum fuerint^ /t<br />

perfeda) inccmaturmarmor,Xfopraïoricz ex çalceX arena jnducantur,"<br />

Subdio vero maxime idonea fadunda funt pauirnenta ,q> contignationcs<br />

humore crefcentes^utficcitatedecrefcentes,.feu pandationibus fidentes,<br />

mouendofefaciuntvitia pauimcntis^rztereageîicidiaXptuinznQnpa/<br />

'riunturea intégrapermanerejtaqjfi neceflitas.coegerit,vt minime vitiofà<br />

.fiant,ficeritfàciundû,CumcoaxatumfueritJuper3lteracoaxatiotrâfuer/ .<br />

.{àfternatur,clauifqJ fixaduplicéppçbeat, çpntijmatipniforica.tioné,deïàe<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


. LIBER<br />

tudcrinouo ténia pars teftzwnfzadmifceatur,calcifqj duavpanesad qn><br />

- auemonarumixtionibusprzftentrefponfumjSratuminatoefafla^udus<br />

mducatur,idqj pinfum abfolutû ne minus pedefit craffum,Tunc auté nu/<br />

cleo mduâo(vti fupra feriptû eft)pauimentume teffera gradi circiter binû<br />

digitum cefàftruaturJàftigiû habens in pedes denos,digitosbinos,q»fibe<br />

ne temperabitunet recîe fricatû fuerit ab omnibusvitiis erit tutû,Vri autéî<br />

ter coagmenta materies ab gelicidiis ne laboretJracibus quotânis ante hic<br />

mé faturetut,ita nô patietur in fe reciperegelicidii pruiiiâ*Sin auté euriofi/<br />

us videbitur fieri oportere,tegulzbipedales interfecoagmétatzfupraru/<br />

dus fobftrata materia colloccntur,habétes finguhs coagmentopt frontibus<br />

txcifos canaliculos digitalcs,quibus iunclis impleantur calce ex olço fub)<br />

aéta,confricenturqj interfecoagmenta«omprefIà,Itacalx quzerit herens<br />

in canalibus durefcendo^iô patietur aquâ^ïeqraliâ rem per coagméta trâ/<br />

fire,Cum ergo focrit hoc ita perftratumfopra nucleus inducat ,et virgis et<br />

dendo fubigatur,Supra aût nue ex teffera grandifiât ex fpica teftaceaftru<br />

antur/aftigiis ,quibus eft fupra fcnptum,X cum ficeruntfaftanon dto vi<br />

riabuntur. J* l<br />

<strong>De</strong> maceretione calcis ad albaria opéra Xtedoriapfidéda, Cap. II.<br />

fourni pauimentorum cura difeeffumfuerit, tunede albariis operibus é ex<br />

plicandûjd auté erit reclcJî glebz calcis oprimzante multo tépore q opus<br />

fuerit macerabuntur,vti fiqua gleba paru fuerit in fornacecodaJn mace/<br />

rationediuturnaliquoredeferuere coada,vno tenoreconcoquat ,Nanqj<br />

«im non penitus macerataJed recensfumitur,cum fuerit induira habens<br />

latentes crudos calculospuftulas emittit,qui calculiin opère ,uno tenorc<br />

cum permaceranturdiffoluunt Xdiflipanttedorii pohtiones.Cu aût habi<br />

ta erit ratio macerationiSjXidcuriofius opère przparatum erit,fumatuf<br />

1 afcia,X quéadmodum materia dolaturJîc calx in lacu macerata afoet , Si<br />

ad afciâ offenderint calculi ,nô erit temperata, cûqj ficcûXpUrum ferruni<br />

educetur indicabiteâ euanidamXfiticulofam,cum ucro pinguis fueritX<br />

refte macerata circa id fcrramentum,uti glutinum herens,omni retionep/<br />

babitfeeé temperatam.Tucaûtmachinis comparatis,camerarumdifpoh/<br />

tionesinconclauibusexpediantur^iifilacunaribusea fuerintornata. -><br />

~ <strong>De</strong> camerap:difpofitiôe,tmlliffatione,Xteétorio opère» Cap. IIL<br />

Ç) um ergo camerarum poftulabitur ratio fie erunt faciundz, Afferes dy<br />

«eh" difponantur inter fe ne plus fpatium habentes pedes binos,X hi ma/<br />

xime cupreflini ,auod abiegiù ab cane X ab vetuftate celeriter vitiantur,<br />

Jiiqj afferes cum ad formam circinationisfuerint diftributi catenis difpofiV<br />

ris,ad eontignationes(fiue tecta erût) crebriter dauis ferreis fixyeligentur*,<br />

ezqj catenzexeamateria comparentur,eui neccaries^iccvetuilas,nechu/<br />

morpoffit nocere,ideft,buxoJunipero,olea,robore,cupreffo,cztcrifqj S/<br />

inuibusiprzter quercum,q> ca fc torquendo rimas faciat quibus ineft ope/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


SEPTIMVS. 71 '<br />

,ribus,Afferibus difpofitis,tûtomiccs ex fparto hifpanicoJiaruhdines grz<br />

ca:tunfz ad eos(vti forma poftulat) rcligentur.Item fupra cameram mate/<br />

fies ex calce X harena mixta fobinde inducatur, ut fique ftillz ex contigna<br />

-tiombus aut tedis ceciderint fuftineantur,Sin aût harundinisgrzcz copia<br />

>nô erit,depaludibus tenues colligantur,Xmataxz, tomicz aa iuftâ longj<br />

-tudinem vna crafliçudine alligationibus repèrent , dû ne plus inter duos<br />

nodos aUigatiôib9 binos pedesdiftét,X hz ad afléres (vti'fuprafcnptû é)to<br />

fliice rcligent ,cultelliqj lignei in eas côfigârur,Cztera omnia(vti fuprafcri/<br />

Ijtûeft) expédiant ,Cameris difpofitis Xintextis,imû ccelum earum trulhf<br />

, ètur,deindearena dirigatur , poftea aut creta,aut marmore poliat ,Cû ca/<br />

merzrx>Iitzfoerint,Subeascoronzfontfobiciédz,ezqjqmaxime tenues -<br />

Se fubtiles oportere fieri uident .Cum enim grades font, pondère deducû/<br />

,tur,nec poflunt fe fuftinere,in hifqj minime gypfum débet admifceri , fed<br />

excreto marmore uno tenoreperdud,uti neprzdpiendo nô patiaturvno '<br />

tenore opus inarefcere , Etiamqj cauendz fût in cameris prifcop:difpofitio<br />

nes,q> earum planitizcoronapsgraui pondère impcndentes,funt periculp<br />

iz,Coronarû aût alizfunt purz,alizcelatz,Conclauibus,autubi ignis aut<br />

pluraluminafuntponenda,purzfieridebeht,ut ezfacilius extergeantur,<br />

Jnzftiuis X exedris , vbi minime fumuseft^iecfuligopoteft nocere,ibi<br />

celatzfunt faciendz,Semper enim album opus proprer fuperbiam candp .<br />

ris non modo expropriis fed etiam ex alienis zdificiis côcipit fumum.Co/ '<br />

ronisexplicatis parietes qafpenime trulliffentur,poftea auté fopra trullif/<br />

iàtionefobarefcentedeformenturdirectionesarenati,urilongitudines ad -<br />

régulant X linea,altitudines ad perpendiculû,anguli ad normâ refpondé/<br />

tes exigantur,Nancj fie emendatatcdoriopt in piduris erit fpeties. Subare<br />

feente itept,ac tertio inducatur^ta quo fundatior erit ex arenato direcrura, ,<br />

eo firmior erit ad vetuftatem foliditas tedorii.Cum ab arena przteftrullif/<br />

fationé non minus tribus coriis fuerit deformatû,tuncemarmoreo grano<br />

dirediôes funt fubigédz,dû ita materies téperet,vti cûfubigit non hzreat<br />

>adrutrumJed purûfcrrûemortariohberet.Grano indufto Xinarefcéte, )<br />

altept coriû mediocris dirigatjd cû fubadû fuerit,X benc fricatumJiibti/<br />

lius inducat_lta cû tnbus coriisarenz,X ité marnions folidati parietes fuc<br />

rint_neqjrimas,neqj aliud uitiu in fe reciperepoterunt, Sed X baculorum<br />

fobaftionibusfïmdatzfolidiQtcs,maimorif^ '<br />

loribus cupolitionibus idudis nitidos exprimétfplédores,Colorcsautem<br />

vdo tedoriocum'diUgenterfuntmdudi,ideononrerriitrût,fed funt per/<br />

petuopmanétes,q>calxinfornacibus excodoliquore,Xfafla râritatibus<br />

euanida ieiunitate coada conipitin fe,quz res forteeamcontigerunt^ruV<br />

xtionibufqj exaliispoteftatibus collatis feminibusfeu prindpiis.vna folv<br />

Ndefcendoinquibufwçmenibriseftformata,cumfitarida^eajgit,vrifui<br />

generisproprias videat habere qualitates^taqj tcâoriaquz redeiutfaclai<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


LIBER .<br />

neqjVetuftatibusfiunthorrida,neqj cumextergentur,remittunt colores',<br />

ftifi fi parum diligenter,Xin arido fuerint.indudti. Cû ergojta in parietib'<br />

tedoria fada fuerint(uti fupra feriptû eft) Xfirmitaté,X lplédoré,X ad ue<br />

-tuftatempermanétemuirtutépoterunt habere. Cum uerovnu coriû are?<br />

ïiz,X vnû minuti marmoris erit indudû,tenuitas dus minus valendo faa><br />

hterrumpitiir,necfplédorépolitionibus propter imbecilitaté craflitudiV<br />

nis prbpnum obtinebit,Quéadmodû enim fpeculû argenteû tenui htncb<br />

la dudutn incertos,X fine viribus habet remifliores fplendores , quod aût<br />

e fonda, température fuerit fa


V<br />

M<br />

M<br />

i<br />

I<br />

SEPTIMVSJ 72<br />

jn j<br />

\5<br />

Si autem locus non patietur ftruduramfieri, canaks fiant Xhares éxeanf<br />

adlocumpatétem,<strong>De</strong>indetegulzbipedales ex una parte fupra marginem<br />

canalis ufiponancur,cx altère parte beffalibus laterculis pilz fubftruanrur,3<br />

In quibus duaps tegulap: anguli fédère poflint,X ita a pariete ezdiftent,vt<br />

ttepluspateantpalmum,deinde infuper eredzhamatz tegulzabimo ad<br />

fummû parieté ngantur,quapt interiorespartes curiofius picentur,ut ab fê<br />

rcfpuant liquoré,Item in ûno X in fummo fupra caméra habeat fpiraméta»<br />

jd<br />

Tumautécalceexaqualiquida dealbentur, vti trulliffationé teftaceânô<br />

refpuât,Nâqj propter ieiunitatem,quz eft a fomacibus excoda , truliffatio'<br />

nemnonpouiintredpere,necfuftinere,nifïcalxfubieda vtrafqj res tïterfe<br />

conglutinet,X cogat coire,Trulliffatione inducta pro arenato tefta diriga/<br />

tur,Xciteraoïa(vti fuprafcripta font in tedoriops rônibus) pficiantur^pfî<br />

autem politionis eorumornatus proprias debenthabere decoris rationesj<br />

vriXexlocisaptas,Xexgeneiudifcrirnimbus non aliénas habeant digni/<br />

tates,Tricliniis hybernis nô eftvtilis hzc compofitio,nec megalographiaj<br />

nec cameraptroronario opèrefobtilis omatus,q> ea X ab ignisfumo,X ab<br />

luminûcrebris fuliginibus corrumpuntur,In his vero fopra podià ^abaci<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

n<br />

u<br />

r<br />

I<br />

ai canalis<br />

i a.eam relias<br />

latetâ fimill.<br />

bas naies ca<br />

naliafiint»


£^ .2LIBBR12<br />

ex atraméto font fobigendi Xpoliendi cuneis filaceis, feu miriiaceis inter/<br />

pofitis,Cum explicatzfuennt camerz purz,X politz,etiâ pauimentorum<br />

non erit difplicens (fiquis animaduertere uoluerit)grzcorum hybernacu/<br />

loramvfus,quiniinimefomptuofos eft,fed vtdis apparatus ,Foditurcnï<br />

intra Ubramentû tridinii altitudo circiter pedûbinumiX folo fiftucato in/<br />

duciturautrudus,autteftaceumpauimentûitafaftigatû,ut in canali ha/<br />

beat naresJ<strong>De</strong>inde congeftis,X fpiffe calcatis carbonib9inducitur ex fabu/<br />

lone,Xcalce,XfauiIlamixta matcries ,craffitudinefemipedaliad régula<br />

vhra . ^hbellâ,Xfommohbramentocotedefpumatoredditurfpeciesnigri pa/<br />

. r B<br />

uimentiita côuiuiis eopj X quod poculis X fputifmatisefrunditur , fimul<br />

atqj câdit,ficc-eflit,quiqj uerfantur ibi miniftrantes,X fi nudis pedibus fiie/<br />

r^tnôredpiuntfrigusabejufaibdigerierepautmenti» n t.\?<br />

m <strong>De</strong>ratipncpingcndiinîedifidis* \>< , Caput* V* R<br />

Szteris condauib',ideft uemis,autumnaJibus^ftiuis,etiâ atriis,X perjfty/,<br />

iis,conftitutz funt abantiquis ex certis rébus certz rationes piflurarum_<br />

flanqj pidura,imago fiteilis quod eftJeu poteftcffe,utihofrùnis ,zdificii3<br />

naUis,reUquarum9rerom,equarumformisccrtifqjcorporûfinibusfigu/<br />

ratafimilitudine fomuntur exemplajix eo ânriqui,quiinitia expolitiptu/<br />

bus inftituerunt,imitati funt primû cruftarû marmoreapt uarietates,X col<br />

locationes,deindecoronam,Xfilaceop2,rniniaceorûqj cuheorûinter feua<br />

rias diftributionesjPoftea ingrefli funt,vt etiâzdificiop: figuras, columna/<br />

rûqj X faftigiorum eminétes proieduras imitarent ,Patentibus auté locis,<br />

uti excdris , propter amplitudiné parietû, feenarum frontes tragico more,<br />

aut comicojeu fatyrico defignarent,Ambulationibus ucro propter fpatia<br />

< longitudinis,uarietatibus topiop» ornarent ab cenis locop; proprietatibus<br />

imagines cxprimcntcs,Pinguntur enï portus pmontoria,littora,flumina,<br />

** fontes eurypi/anaJuci,montes,pecora,paftores,nônullis locis itéfignops<br />

megalographiâhabentédeorûfimulacraJeufabularû difpofitas explica/<br />

tiones,n5 minus troianas pugnasJeu ulixis errationes,p topia czteraqj , q<br />

funt eop: fimdibus rationibus,ab rep> natura procreata,Sedhzcquz a uete<br />

ribus ex veris rébus exempta fumebâtur,nûciniquis moribus improban/<br />

fur,Nâpjngûtur tedoriis môftra potius, q ex rébus finitis imagines certz,<br />

Pro coWs enïftatuuritur calami,pro faftigiis arpaginetuh ftriari cû aiSfi<br />

pis folii$,X uoluris^tem câdelabre zdicularû fuftinétia figurasJupra faftt<br />

gia earû forgentes ex radicibus aïvolutis colicuU teneri plures, habentesi<br />

fe fine rône hdentia figUla,non minus etiâ ex coliculis flores dimidiata ha/<br />

bentes ex fe exeuntia figilla,alia hûanis,alia beftiarû capitibus fimiliaJdzé<br />

aût nec funt,nec fieri poffunt,nec fucrunt,Ergo ita noui mores coegerunr»<br />

uti inertia mali iudices côniueâtartium uirtutes,Quéadmodum enim po<br />

teftcalamusverefuftinereteftû,autcâdelabru zdiculas Xornamentafaftî<br />

gûJfiUcoliculustamtenuis Xmollis,fuftincrefedensfigillû,autde radi/<br />

cibus,X<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


SEPTIMVS. 73<br />

tibuSjX coliculis ex pte flores dimidiataqj figilla pcreariJAtrizc falfa vidé<br />

teshoïesnôrephédûtJeddeleflant,neqj aïaduertûtfiqdeopj fieri pôt nec<br />

nejuditiis aût îfirmis obfcurarz métes nô valet ^bare^d" pôt eé cû audori<br />

Éate,X rônedecoris,Neqj enïpifturzpbaridebét,qnôlût fimiles ueritati,<br />

nec fifaflz fût elegâtes ab arte,ideo de his ftatï débet répète iudicari,nifi ar/<br />

gumétatiôis certas habuerit rônes fine offéfionib" explicatas,Etenï etiâ tral<br />

hbuscûapaturiusalabâdeuselegâtimanufinxiffetfcenâïminufculo thea<br />

rro,qd£KxAHioji apudeos vocitat ,ïeaq? feciffet)p colûnis figna,cétaa<br />

. rofcj fuftinétes epiftylia,tholopf rotûda tcâa,faftigiop?pminétes verfuras,<br />

coronafqj capitibus leoninis ornaras,q oîa ftillicidiop? e teftis hfit ratiofié,<br />

Przterea fopra eâ nihilominus epifceniû ïq,tholi,pnaiJémifaftigia , oïfqj<br />

tefti varius piduris fueret ornat9,Itaqj cû afpeétus dus feenz ppter afperi/<br />

taté eblâdiret oïumvifus,X iâ id opus pbare fuilîet parati,tû Licinius ma/<br />

themaricuspdiit,Xait Alabâdeos làtis acutos ad oés res ciudes haberiJed '<br />

ppter nômagnûvitiûïdecétizïfipiétes eos eéiudicatos,q> in gymnafioeo<br />

rum qlûtftatuz,oés fimt caufas agétes,inforo aût difcos tenétes,aut curré<br />

tesJeu pila ludétes^ta indecens ïtcr locopt pprietates ftat9 fignop*,publice<br />

ciuitativitiû exiftimationis adiecit,videamus ité nûc ne apaturii fcena effî/<br />

ciat Senos alabâdeos,aut abderitas,Quis enï ueftrû dpmos fupra tcgulapt<br />

tefla pôt habere,aut colûnas,feu faftigiopf explicationes?Hzc enï fupra cô<br />

tignationesponûtur nô fopra tegulap? tcfta,Si ergo q non poflut in verita/<br />

te rôncm habere fafti,in piduris'fbauerimuSjacccdemus Xnos his duita<br />

tibuSjéj ppter hzc yiria îfipiétes font iudicatz, Raqj apaturius côtra refpô/<br />

dere nô eft aufusJed fuftuut fcenâ,X ad rônéveritatis cômutatam , po ftea<br />

corredâ approbauit,Vtinâ du" ïmortales feciffét,ut Licinius reuiuifceret,X<br />

corrigeret hâc amétiâ,teftoriorûq) cnâtia ïftitutaJed qre vincat veritatem<br />

rô falla,nô erit alienû exponere,Quod enï antiqui ïfumétes laboré,X indu {<br />

ftriam pbare côtédebât artib9,id nûccoloribus,X eopj elegâti fpecie confe<br />

quûtur,Xquâfubtilitas artificisadiidebatoperib9audoritaté,nûc domi/<br />

nicus fomptus effidt ne defideret ,Quis enï antiquopj nô vti medicamento<br />

minio pce videt vfus eé?Ar nûc paflim plzrûqj toti parietes inducunt , Ac/<br />

cedithucchryfocolla,oftrû,armenifl,hzcverocûïducunt,Xfinô ab arte<br />

funt pofitaJiilgétes tnoculops reddût vifus,X ideo q> ptiofa funt, legib9cx<br />

cipiûtur,vt ab domino,nô a redéptbrc replentétur,Que cômonefacerepo<br />

tui,vt ab enore difcedatur,ïn opère tcdorio fatis expofoi,Nunc de appara<br />

tionibus,vtfuccunerepotuerint,dicam,Xprimum,quoniam decalce ini<br />

tioeftdidum,nuncdemarmoredicendumreftat. - ''<br />

<strong>De</strong> marmore quomodoparetur ad teftoria. Capuu VL. f<br />

M armor nôeodégne oîbus regîoriib°pcreaturJed qbufdâfocis glebz(vé<br />

fàlis) micas pluddas hntes,nafcunt ,quzcôtufz Xmolitz pftât teflotiis X '<br />

coronariis operib9 vtilitaté,Quib9aût locis hz copiz nô fût cemétamarmo<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

rv.<br />

J>^


. - .LIBER ^<br />

reaJîuz affulzdnr,q marmorarii ex operib' deiiciût,pilis ferrds côtûdun/'<br />

tur,cribrilqj excernûtur,Ez aût excretz trib9 gnibus feponuntur, X q pars<br />

grâdiorfuerit quéadmodûfoprafcriptû é,arenatoprimû cû calce mdudt -<br />

. deïdefequésactertia.qfubtu'iorfueritjQuib'ïdudis Xddigéti tedoriops<br />

fricatiôeleuigatiSjde colorib9ratio héat ,vtiin his plucétes exprimât fpléyi<br />

dores,quorum hzc erit differentia X apparatio.<br />

, <strong>De</strong>coloribusXprimum deochra. Caput. VIL<br />

(Colores alii fût q p fe certis Iocispcreant,X inde fodiunt ,nônulli ex aliis re<br />

bus tradatiôibus aut mixtionibus feu téperaturis côpofiti pficiût,vtipftét<br />

eâdé ï opib9vtilitaté.Primû aût exponem9q p fe nafcétia fodiunt ,vti quod<br />

grzceu^dicit Jttec veto multis locis (vt etiâin italia) inuenit,fedq fue/<br />

- ratoptima,attica,ideonûcnôhétur,qd'athenisargétifodinecûhabuerût. '<br />

familiaSjtûc fpecus fub tena fodiebant ad argétû ïueniendû,Cum ibi vena<br />

,forte ïueniret nihilominus vti argentû pfeqbant ,Itaqj antiqegregia copia<br />

Elis adpolitionéoperûfontvfijltérubriczcopiofe multis loas eximunt",<br />

fed optime paucis, vti pôto finope,X zgyptoa hifpania balearib9,non mi<br />

nus etiâ lëmno,cuius infolz vedigalia atheniéfibus, fenatus populufqj ra/<br />

manus côceflitfruéda,Paretoniû vero ex ipfis locis vndefodit habet nomé<br />

Eadé rônemelinû,qd eius vis metalUinfolz cycladi melodicit effe,Cretavi<br />

ndis ité pluribus locis nafeit Jed optïa Zmyrnz,Hanc aûtgrzci âto^oViot<br />

vocant qd teodptus noïe fuerat,cuius in fundo id gen" créezprimû eft ïué<br />

tum,Auripigmétû qd«frt jhm v grzce dicit fodit pôto,Sandaraca ité plu<br />

ribus locisJedoptimapôto^pxime flumeû hypanim hét metallû,Aliis lo/<br />

çis vt ïter magnefîxXephefi fines fût loca vn efîodit patata quâ nec mole/<br />

re,necccmere opus eftJed fie éfubtilis,quéadmodûliquaé manu contufà<br />

Xfobcreta. <strong>De</strong>miniirônibus.' Caput* VIII*<br />

J ngrçdiar nûcminii rônes explicare^d aût agris cphefiopj cliuianis primum<br />

memorat ce ïuérû,cuius X res X rô fatis magnas hét admiratiôesjrodit »n»<br />

gleba,q antrax dicit anteqtraâatiôib9 ad miniûpuéiat,venavtiferreoma .<br />

gis fubrufo coloreJins circa fc rubrû pulueré,Cû id fodit ,ex plagis feramé<br />

tops crebras emittit lachrymas argétiviui,q a fofforib0 ftatï colligûtur, Hz ,<br />

glebz cû colledz fût ï officinâ ppter humoris plenitaté coiiciûtur ï forna/<br />

cé,vt ïterarefcât,X is q ex his ab ignis vapore fum9 fofeitat ,cû refeditï folû<br />

furni ïuenit eé argétû viuû,Exéptis glebis guttz ez q refidebût,pp breuita/<br />

tes nprit colligi,fed ï uas aq côuerrût,X ibi ïter fc côgruût,X vna côfudût^<br />

id ât,cûfint qtuor fcxtariopj méfurz,cû expédût ïueniût eé pôdo cétû, Cû<br />

ïaliquo uafe é côfufuJî fupra id lapidis cétéarii podus fponat natatï fume»<br />

neqj eu Iiquorepôt onere luo pmere nec elidere,nec diiïipare,cétéario fub/<br />

lato fiibi auri fcrupulû ïpôat nnatabit/ed ad imûpfe deprimet ,Ita n âpli/<br />

tudïe pjoderis,fe gne fingulapt repj grauitaté ce n é negâdû,ld ât multis reb'<br />

éad.vluexpeditû^eqi.n^rgétû,ncqjzs fine eo pôt refle inaurari,Cûqj in<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


SEPTJ-JvLVSi 74<br />

veftemréxtufri eft àupt.èaqj vcftis côtritapptcr vetuftate vfûnô héat hone/<br />

(ftû.pâni in fidilib',vafis ïpofiti fopra igné côburunt ,Is cinis côiicit ï aqua,<br />

X addit ei argcntu viuû,ld aût oés micas auri corripit in fe ,X cogit fecum<br />


a. locus ad<br />

forma laco<br />

nid<br />

<br />

tur,Ceruflà uero cûin fornacc coqtur^nutato colore ad ignis ïcédium effî<br />

citur fàndaraca,Id aût incendio fadoex cafo didicerûthomines,X ea mû'l<br />

tomehoremufomprzftatfquzdemetaUisperfenatafoditur. ' t^nj<br />

J-f CiûofiatoifracolopîoïumfaditioromexceUétiflimû. Cap. XIII.<br />

J ncipiam nûc de oftrodicere,quodXcariflimam,Xexcellétiflimâ habet p><br />

'ter hos colores afpedus foauitaté,Id aûtexcipit ex côchilio marifio,e quô<br />

purpuraïficit cuius nô minores fût q czterapt natune rep» côfiderâtib9admi<br />

ratiôes,q> hét nô in oîbus locis qbus nafeit uni9 generis colbréjêd folis cur<br />

|u naturaliter téperat,Itaqj qd legit poto Xgailia,$ ha;regipes fûtpximz<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


OCTAVVS. 7


LIBER. '<br />

in eadé redite , quzqj de acre nafccrentur item in càeli regiones reuèrti neqj<br />

.interitiones recipere, fed diffolutioncmutatajn eandéreciderejn quaan/<br />

te fuerat proprietaté,Pythagoras vero,Empedodes,Epicarmus,aliiqj phy<br />

ficiXphilofophi,Hzcprindpia quatuor eé propofoerût,acré,ignë, aquâ,<br />

terram,eorûqj interfe cohérentes naturalifiguratione exgenerum diferi/<br />

minibus efficerc quahtates_Animaduertimus vero non folum nafeentia ex<br />

his effe procreataJed ctia res oés non alifine eorum poteftate neqj crcfccre,<br />

nec tueri,Nanqj corporafinefpiritu redundâtianôpoffunt haberevitam,<br />

nifi aer influés cû incremento fecerit audus X remiffiones continentcr,Ca/<br />

loris vero fi non fuerit in corporeiuftacôparatio, non erit fpiritus anima/<br />

hsjneqj ereftio firma,cibiqj vires non poterunt habere concoftionis tempe<br />

raturamJtemfinonterteftricibomébracorporisaIantur,deficiétur,X ita .<br />

a terreniprinripii mixtiôe erût defena. Animaliavero fi fuerint fine humo<br />

rispoteftate exanguinataXexuda aprinapiopj liquore interarcfcent,Igi/<br />

tur diuinamens,quz proprie neceffaria effent gétibus non conftituit diffi/<br />

cdiaXcara,utifuntmargaritz,aurum,argentû,czteraqj , quz nec corpus<br />

necTiatura defideratJed fine quibus mortaUum vira non poteft effe tuta,ef<br />

fudiradmanum parafa peromnemmundumjtaqj exhisfiquid forte de/<br />

fit in corpore fpirirus,ad reftituédum aer aflignarusjd przftat . Apparatus<br />

autem ad auxdia calôris,folis impetus X ignis inuentus,tutiorem efficitvi<br />

tamjtem terrenus frucrus efearum przftans copias,fopuacuis defiderario/<br />

nibusalitX nutrit animalia pafcenao commenter,Aqua vero non folum<br />

porusjed infinitas vfui przbédo neceflitares gratas (q> eft graruita) przftat<br />

[ vrilitates,Ex eo etiam qui facerdotia gérant moribus egyptiorum ,oftcn/<br />

Idunt omnes res eliquoris poteftate confifterc,itaqj cum hydriam regunt,<br />

!quz ad templum zdemqj cafta religione refertur,tunc in terra procumbé/<br />

tcsmanibusadcoelumfublatis,inuentionibusgratiasagunc diuinz béni/<br />

gnitatis. t ui;' < d<br />

<strong>De</strong>aquzinuentionibus. Caput» I.<br />

'Ç um ergoXaphyfidsXaphilofophisXabfacerdotibus iudicetur expo/<br />

teftatc aquz omnes res conftare,putaui quoniam in prioribus feptemvo/<br />

luminibus rationeszdificiorum font expofiezJn hoc oportere de inuétio/<br />

nibusaquz,quafqjhabeatin locorum proprietatibus virtutes,quibufqt<br />

ratiohibus ducatur& quernadmodum item ea pbetur feribere^ft enï ma ~"|<br />

*ime neceffaria Xad vitam,Xad delcdationes ,X ad vfom quotidianû.Ea<br />

autemfacilioreritJîfontes eruntapertiX fluentes,Sin autem non proflu/<br />

entquzrendafub terra font capitaXcolligenda,quzfic erunt experiunda<br />

vti procumbarurin dentes,antequamfolexonus fueritJn locis qbus erit 'j<br />

quzrendum,X in terra mento collocato X fulâoprofpiciantur ez regio/ i<br />

nes,Sic enim non errabitcxcelfiusq oporteatvifus,cum erit ïmotum men -*<br />

Uum,Sed ad libratam altitudinemin regionibus certa finirione defignabit.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


OCTAVVS.1<br />

Tune in quibus locis uidebuntur humores fe côcrifpantes:X inaera forgé i .<br />

tes,ibifodiatur ,Nô enimïficco loco hoc fignû poteftficri^té animaduer/<br />

tendum eft querentibusaquâ,quo génère fint loca,Certa enim font in qui<br />

bus nafeiturJn creta tenuisX cxiUsXnô altaeft copia,ea erit nonoptimo<br />

faporcJtem (àbulone foluto tenuis, fed fi inferioribus locis inuenietur, ea S*IhU s»Lfw/<br />

erit limofà X infuauisJn terra aût nigra fudores X ftillz cxdes inueniunt ,quzex<br />

hibernis tempeftatibus colledzin fpiffis X folidis locis fobfidunt,'<br />

ez habent optimû faporem,Glarea vero medioefes X nô certz uenz repe/ GUrc*./<br />

riuntur,ezquoqj egregia funt foauitateJtem fàbulone mafcinWrenaq; X<br />

carbunculo certiores,X ftabdiores funt copiz,ezqj funt bono fàporc,Ru/<br />

îoclyjy»-.<br />

bro faxo Xcopiofz X bonzJinon p interuenia dilabantur X liquefeanr,<br />

Sub radicibus aût montium X in faxis fiUcibus,uberiorcs X affluentiores,<br />

ezqj frigidiores funt X falubriores,Campeftribus aût fôtibus falfz,graucsj<br />

tepidz,nonfoaues,nifiquzexmontibus fub terra fobmanâres erumpunc<br />

in medios campos,X vbi funt arborû vmbris conredzprzftant montano<br />

mm fontium foauitate . Signa aût quibus tenant generibus foberût aquz, i<br />

Erzterqct foprafcriptû cftjizc crunt,fi inu enientur nafcentia,tenuis iûcus-.|;<br />

lix crratica,alnus,vitcx,harundo,hedera,ahaqj quz eiufmodifont , q.nô<br />

poffuntnafd nec ab per fe fine humore,Solenr auté eadem in lacurçis nata<br />

effe,quzfidétes przter reliquûagrum excipiunt aquam ex hymbribus ,X<br />

agris per hyemé, diutiufqj propter capacitaté côferuant humorem, quib9<br />

non eft credendum,Sed quibus regionibus X tenis^iô lacunis,ea figna na<br />

fcunturnonfàta,fednaturaliterperfecreata,ibieftquerenda,In quibuslo .<br />

ds ez non fignificabuntur ïuentiones,fic erunt experiundz,Fodiatur quo/ '<br />

quouerfus locus latus ne minus pedes quinqjjneoqj collocetûr circiter fo<br />

lis ocafumJcaph iû zreum,aut plumbeû,aut peluis,ex his quod erit para/<br />

tumjdqj intrinfecus oleo vngatur,ponaturqj inuerfum,X fumma foffura<br />

operiatur harundinibus aut frondeJiipra terra obruatur,tum poftero die<br />

aperiatur,Xfiin vafz ftillz fudorefqj erunt,is locus habebit aquâ^Ité fi vas<br />

K. 1111<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

%<br />

&


, - LIBERTE )<br />

+ ex creta faflum non codum in ca foffione,eadem ratione opertum , pofitû<br />

r amdiffoiuetur ab humore,Vellufqj lanzfi collocarûeritineafoffurajn fe<br />

quenti auté die de eo aqua expreffa eritJîgnificabit eum locû habere copi/<br />

l am,Non minus fi lucerna concinnata,oleiqj plena, X accenfà,in eo loco op<br />

ta fuerit collocata.X poftero die nô erit exuda, fed habuerit reliquias olei<br />

X ellychnii,îpfaqj humida inueniet indicabit cumlocû habere aquâ, ideo<br />

q> omnis tepor ad fe ducit humores,Ité in eo loco ignis fifadus fiierit.X p/<br />

calefada terra X adufta,uaporemnebulofum ex fe fufcitaueritjs locus ha<br />

bebit aquâ,Cum hzc ita etunt pertentata, X quzfoprafcripta funt figna in<br />

uenta,tumdeprimenduseftputeusin eoloco.Xficaputerit aquz inuen/<br />

tum plures funt circa fodiendi,X per fpecus in vnum locum oés conducé/<br />

di,Hec auté maxime in montibus X regionibus feptétrionalibus funt que/<br />

. fueritJi is locus aquâ habuerit,cû apertum fuerit,vas humidum erit, X cri<br />

renda,eo q> in his X foauiora X falubriora,X copiofiora fnucniuntur,auer<br />

fi enimfunt folis curfoi,Xin his locis primum crebrzfont arbores Xfiluo<br />

(z,ipfiqj montes fuas habent vmbras obftantes,ut radiifolis nô diredi per<br />

ueniantadterrâ,necpoflinthumores exfuggerejnteruallaquoqj montiû<br />

maxime recipiunt hymbres, X ppter filuarum crebritaté,niues ibi ab vm/<br />

bris arborum Xmontium diutius conferuantur , deindc liquatz per terne<br />

venas percolantur,Xitaperueniuntadirtfimas montium radices,ex qui/<br />

bus profluentesfontiumerûpuhtfludus,Campeftribus aût locis contra/<br />

rio non poffunt haberi copiz,quz X fi fint non poffont habere (àlubritaté<br />

q>fohsvehemensimpetus,propternulllâobftâtiamvmbrarum eripit ex/<br />

bauriendoferués explanitic câporum humore, X fi quz ibi funt aquz ap<br />

parentes,exhis,quodéleuiffimumtciiuiffiniûqj,Xfobtili (àlubritaté aer<br />

auoeans diflipat in imperû coeli ,quzqj grauiflimzdurzqj X infuaues funt<br />

partes,ez infontibus campeftribus relinquuntur»<br />

<strong>De</strong> aqua hymbrium. Caput» IL<br />

J taqj quz ex hymbribus aqua colligitur falubriores habet virtutes,eo q> eli/<br />

gitur ex omnibus fontibus leuiflimis fubtilibufqj tenuitatibus,dcinde per<br />

aeris exercitationem percolata tempeftatibus liquefcendo peruenit ad ter/<br />

ramjîtiâqj non crebriter in campis confluût hymbresJed in môtibus aut<br />

ad îpfos môtes,ideo q> humorcs ex tena matutino folis onu moti,cum fut<br />

egrefli in quâcunqj pané ch,funtproclinati,trudunt aéra, deindc cûfût<br />

moti proprer vacuitaté loci,poft fc recipiunt aeris ruentes undas , Aer auté<br />

cum ruit trudens quocuqj humore przuium,fpiritus X impetus X vndas<br />

crefeentes fadt ventorum,A uentis aût quocunqj feruntur humores côglo<br />

bâti ,cx fontibus X fluminibus Xpaludibus X pclago,cum teporefolis cô<br />

tinguntur,exhauriuntur,Xita tolluntur in altitudinénubes,ez deindc cû<br />

aeris vnda nitentcs,cû perueniunt ad montcs,ab eorum offenfa, X procel/<br />

lis propterplcnitatéXgrauitaté,Uquefcendo difpcrgûtur,Xita diffundû/.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


OCTAVVS. .77<br />

tur in terras,Vaporem aût X nebulas X humores ex terra nafci , hxc uidef<br />

cfficcre ratio,q> ea habet in fc X calores feruidos X fpiritus ïmanes,refrige/<br />

rationefqj X aquapt magnam muItitudiné,Ex eo cum réfrigérât nodu.vé<br />

topjflatus onuntur per tenebras,Xab humidis locis egrediuntur in alitu/<br />

dmem nubesJbl oriens impetu tangit orbe terrz,tû aer ab foie pcrcalefad'<br />

cûroribusexterratowthumores,LicetXexbalneis excmplû capercNul<br />

Izenim camerz,quzfunt caldariopt fupra fe poffunt haberefontes,fed cas<br />

lum quod eft ibi,ex przfurniis ab ignis vapore percalefadû,corripit ex pa/<br />

uimentis aquâ,X aufert fecû in camcrarû curuaturas X eâ fuftinet , ideo q.<br />

femp vapor calidus ï altitudiné fc trudit,Xprimo nô remittiturppter bre/<br />

uitaté,fimul aût plus humoris habet congeftum,nô poteft fuftineri ,ppter<br />

grauitatéjfedftiÛat fopra lauantium capita,Itaquoqjeadé ratione celeftis<br />

aer cuni ab folcpercipit caloré , ex omnib9locis hauriendo tollit humores<br />

X congregat ad nubes^ta enim terra feruorc tada ciieit humorcs,ut corp'<br />

hominis ex calorc emittit fudorcs^ndiccs auté font dus rei venti, ex qbus<br />

qui afrigidiffimis partibus veniunt percati feptétrio X aquilo,extcnuatos<br />

. ficcitatibus in aerc flatus fpirant,Aufter vero X reliqui,qui a folis curfu im<br />

petûfaciunt/unthumidiflimi,Xfemperapportanthymbres,q>percalefa<br />

ôi ab regionibus feruidis adueniunt,Xcx omnibus terris lambétes eripiût<br />

humores,X ira eos pfundunt ad feptétrionalcs regiones,Hzc aût fie fieri te<br />

ftimonio poffunt effe capitafluminû,quz orbe terrarû chorographiis piA<br />

da^téq/ feriptaplurima maiximaqj inueniuntur egreflà ab feptétrione,Pri/<br />

mûqj in india ganges X indus a caucafo monte onuntur, Syria .tygris , X<br />

euphrates,Afia, item ponto boryfthenes, hypanis , ranais,colchis,phafïs,<br />

GaUia,rhodanus^elgica,rhenus,Citraalpes jtimauus Xpadus^taUaty/<br />

bris,Maurufia,quâ noftrimauxitaniâ appellant ,cx monte atlâte dyris, qui<br />

ortusexfeptétrionali regione progreditur per.ocddenté ad Iacum epta/<br />

bolum,X mutato nomme dicitur nigir,deinde ex lacu eptabolo fub mon/<br />

tesdefertosfubterfluenspermeridianalocamanatXinfluitin paludé co/<br />

loe,que circûcingit meroen,quzcft zthiopû meridianorum regnuln , Ab<br />

hifqj paludibus le circûagens per flumina aftafobam,X aftaboram, X alia<br />

pluraperuemt per montes ad catarradam,abeaqj feprzcipitahs perfepté/<br />

trionalcmpcrucmt inter elephantidaX fyené,thebaicofqjinzgyptûcam;<br />

postX ibi ndus apellatur^x mauritania aût caput nili profluerc ex eo ma/<br />

xime cognofdtur,q> ex altéra parte montis Atlantis font alia capita ité pro4<br />

fluentia ad occidentis oceanûjbiqj nafeuntur ichneumoncs , çrocodili,X<br />

alizfimilcsbeftiarumpifciûqjnaturs prêter hippopotamos ,Ergo cûoïa<br />

maxima flumina in orbis terrarum dclcriptionibus ab feptétrione videan/<br />

tur profluerc , afriqj campi,qui fut in meridianis partibus fobiedi folis.cuE<br />

fui Jatentes penitus habeant humorcs,nec fontes crebros amnefqj raros,,rç<br />

linquiturvtimultomeliorainuenianturapiwfontium,qua? adfeptétrio^<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


LIBER' i<br />

né^quilonéuefpedât^ififiinciderintin folphurofomloeum,autalunuV»<br />

nofomJeubituminofum,tunc enimpmutâtur,X aut calidz aquz,aut fr_*<br />

gidzodoremalo Xfapore pfunduntfontcs.Neqj enim cahdzaquzéulla<br />

proprietas , fed frigida aqua eu incidit peurrés in ardété locum effèruefeit,<br />

Se percalcfadaegredit per venas extra terrâjdeodiutius non pôt pmane/<br />

re,fedbreui fpatio fit frigida.Nanqj fi naturaliter cet calida nô refrigeraref<br />

calor eius,Sapor autemXodor,X color dus non reftituitur,q, intindus X<br />

cômixtus eft propter naturz raritatem<br />

<strong>De</strong>aquiscahdisXquashabeantvircsadiuerfîs rnetallispdeûtes,Xde<br />

variorumfonrium,fluminumJacuumqj natura* Caput. III»<br />

5 unt aût etiâ nônullifontes calidi,ex quibus profluit aqua fapore optimoj<br />

quzinpotioneitacftfuauis,vtinecfotanalis ab camcenis,nec martia foliés<br />

defideretjHzcaûtanaturapfidunturhis rationibus,aîinimoper alumé^<br />

aut bitumé, feufulphur ignis excitat'.ardorc percandefacit tenâ,quz éd.<br />

cafejSuprafeautéfcruidûemittitinfuperiora loca vaporé,Xitafiqui in<br />

his locis quifont fupraJbntes dulcis aquz nafcuntur,offenfi eo uapore ef/<br />

feruefeunt intervenas,X ita profluunt inconupto fàpore,Sunt etiâ odore<br />

Xfaporenon bono frigidi fontes,qui ab inferionbus locis penitus orti ,p<br />

loca ardenria tranfeu nt Xab hisperlongû fpariû terne percurrentes refri/<br />

gerari perueniunt fopra terra,fàporc,odore,coloreqj corrupto,vti ï tybur<br />

rina via flumen albula,X in ardeanno fontes frigidi eodem odore, quifol/<br />

phuratidicuntur,X reliquis lods fimilib9,Hi autem cû fint frigidi, ideo vi<br />

dentur afpedu feruere,q> cum in ardentem locum altc penitus inciderunr,<br />

humoreX igni inter fecongruentibusoffenfi vehementi fragore.validos<br />

in fc recipiunt fpiritus,X ita'inflati'vi uenti coadi bullicn tes crebre perfon<br />

tesegrediunmr,ExhisautéquinonfuntapcniJedaut(àxisaut alia vide/<br />

tinentur,per anguftas venas vehemenria lpiritus extruduntur ad fummos<br />

grumorum tumulosJtaqj qui purent tanta fc altitudine , qua funt grumi<br />

Capirafontium poffe habere,cum aperiunt fofforas latius,decipiunt JNâqj<br />

vti zneumvasnon in fummis labris plénumJed aquzmenfuram fuzcapa<br />

dtatis habens e tribus duasparteSjOperculûqj in eo collocatumcum ignis<br />

vehementi feruoretangatur percalefiericogitaquamjïa autemppter na/<br />

turalem raritatem in feredpiensferuoris validam inflationem non modo<br />

impletvasJed fpiritibus extollens operculum X crefeens abundat,Subla/<br />

to autem operculo emiffis inflationibus in aèrepatenri, rurfus adfoumlo/<br />

cum refidetjAd eundem modum ea capita fonrinm cumfunt anguftùs cô/<br />

preffaruuntin fummo fpiritusaquzbullitus,Simul autem latiusfuntapri<br />

exinaniti per raritates hqdz poteftatis refiduht,Xrcftituuntur in libramé/<br />

tifoi proprietatéjOmnis autem aqua calidajdeo quidem eft medicaméto/<br />

",q> in przuiis rébus percoda aliam virtuté redpit ad vfom^âc» fulphu/<br />

rofifontes ncruorum laborcs reficiunt,percalefadcndo,cxugendoqj cala/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


OCTAVVS. 78<br />

ribus e corporibus humores uitiofos,Aluminofi auté cum difoluta mébra<br />

corporum paralyfi aut aliqua ui morbi receperunt,fouédo per patétes vev<br />

has refrigcrationé contraria calonsvi rcficiunt,X ex hoccontinenter refti/<br />

tuuntur in antiquârnébrop? eurationem,Bituminofi autem interioris cor/<br />

poris vitia potionibuspurgandojblét mederi,Eft aûr aquzfrigidzgenus<br />

nitrofum uti pinnzvcftinz,cutiliis, ahifqj locis fimilibus,quod potiôibus<br />

depurgat,pcr aluumqj trâfeundo etiam ftrurna^ minuit tumores.vbi ve/<br />

ro aurum,argentum,ferrum^es,plumbû^eliquzqj res earum fimiles fodi/<br />

untur,fontesinueniunturcopiofi,fed hi maxime funt vitiofi, Habent en?<br />

vitiacôtrariaaquzcahdz,quâfulphur^dumen,bitumen emittit,qui per/<br />

potiones,cûin corpus incunt,X per venas permanâdo neruos attinguntet<br />

anus,eos durant inflâdo,Igitur nerui inflatione turgétes.cx lôgitudinc cô<br />

erahuntur,X ita aut neuricos aut podagricos efficiunt hominesjdeo q> ex<br />

duriflimisXfpiflioribusfrigidiuimifq^ rébus intindas habent venarû ra/<br />

rirates,Aquzaûtfpecieseft,quzcû habeat non fàtisperlucidas venas, fpu/<br />

ma vti flos , natat in fûmo,colorc lundis vitri purpureiJHxc maxime confi<br />

deranrur Athenis,ibi enï ex eiufmodi locis Xfontibus,X in afty X adpor/<br />

tumpirzum,dudi funt fahétes, c qbus bibit nemo propter eâcaufàm ,fed<br />

lauationibus X reliqs rébus.vtuntur.Bibunt aût ex puteis,X ita vitant eppt<br />

vitia,Troezeni non pôt idvitari,q> oïo aliud genus aquz non reperitur ,ru"<br />

fi quod cibdeli habétjraqjin ea ciuitate aut oés aut maxima partefunt pe/<br />

dibusvitiofi,Cihtizvero ciuitate tarfo flumen eftnoïe cydnos,inquo po/<br />

dagriri crura macérantes leuâtur dolore,Sunt aût X alia multa gênera qua;<br />

faas babenrproprietateSjVti in ficilia flumen eft himera,quod a fonte eum<br />

eftprogrcflum diuiditurin duas partes quz pars profluit contra zthnâ, q»<br />

perterrz dulcem fuccû percurriteftinnnitadulcedine,altcrapars,quz per<br />

eam terramcurrit undeialfoditurJàlfum habetfaporé^tem paretoruo X<br />

quo eft iter ad hâmoné,X cafïio adzgyptû, Iacus font paluftrcs,qui ita fut<br />

fàlfijVt habeant infuper fe fàlem congelatû,Sunt auté X aliis pluribuslij<br />

& fontes X flumina Xlacus'quipfàldbdinaspercurrétesneccflàriofàlfi^<br />

fiduntur^dû aût per pingues terrz venas pro fluétes.vndi oleo erumpûr^<br />

vti folis (quod oppidûeftcdiciz) flumé noïeliparis,In quo natâtes aut la/<br />

uantes,abipfàaquavnguntur,Simihterzthiopiz lacus eft,quivndosho/<br />

mines efficit,qui in eo natauerint, Xin India,qui fereno c emittit olei<br />

magnâmultitudiné,Itcmcarthaginifonseft,in quo natat infuper oleum<br />

odore,vti fcobc,citrco quo oleo etiâ pecorafolentvngi^acyntho Xcirçà<br />

dirrachiûXapolloniâfontesfunt,quipicismagnâmultitudincmcumaq<br />

uomunt,Babdone lacus ampliffima magnitudine qui limneafphaltis ap/<br />

pellatur,habet fopranatanshquidû bitumcn,quo bitumineXlatere tefta<br />

cco ftrudo muro femiramis circundedit babilonem^té ioppe in Syria ara<br />

biaqj numidarum lacus font ïmammagnitudine,qui emittunt bit uminis<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


LIBERA ~>0<br />

tnaximas moles,quas diripiunt,qui habitât circajd aûtem non eft miràri/<br />

dum,nam crebrzfunt ibi lapicidinzbituminisduri,Cum ergo per bitumi<br />

hofam terram vis erumpit aquz fccû cxtrahit,X cum fit egreffa, extra terra<br />

fecernitur.X ita reiieit ab fe bitumen,Etiâqj eft in cappadocia in itinere,qd!<br />

eft inter mazacaX tuana lacus amplusjn que lacum pars fiue hariïdinis fi/<br />

uealiigenerisfidemiffafuerit,Xpofterodieexempta,eapars , quz fuerit<br />

e'xcmpta,inuenieturlapidea,quz aût pars extra aquâ mâferit permanet in<br />

fua fprietatejAd cundémodumhierapoliphrygiz efferuet aquz calidz<br />

multitudo,ex qua circum hortos X vineas foflis dudis ûnittitur,Hzc auté<br />

efficitur poft annû crufta lapidea,X ita quotannis dextra acfiniftra margi/<br />

nés ex terrafaciendo inducût eam,Xcfficiunt his craftis in agris fepta,Hoc<br />

aût ita videtur naturaliter fieri,q> in his locis X ea terra,quibus is nafeit foc<br />

eusJiibeft coaguli naturz fimilisJ<strong>De</strong>indc cû comixta uis egreditur per fon<br />

tes extra terra, a folis X aeris calorccogitur côgelari,vt etiâin areis fàlinari<br />

is videtur,Item funt ex amaro fucco terne fontes exeuntes veheméter a ma<br />

ri,vt in ponto eft flumé hypanis qui a capitc produit circiter milia quadre<br />

ginta fàpore dulciflimo,deinde eu peruenit ad locû,qui eft ab oftio ad mi/<br />

ha centû fexaginta,admifcctuf ei fonticulus oppido qparuulus, Is cum in<br />

eum influit,tunc tanta magnitudiné flummis facit amarâ,Ideo q> per id ge<br />

nus terrz X venas , vnde fandaraca foditur,ca aqua manandopfidtur ama<br />

ra,Hzc aût diflimihbus faporibus a terrz proprietate pficiuntur,uti etiam î<br />

frudibusvidetur,Si enim radiées arbopt autvitiû aut reliquorum feminû<br />

ïion ex terrz proprietatibus fuccû capiendo ederét frudus,vno generc ef/<br />

fent ici omnibus locis X regionibusoïum fapores,Sed animaduerrimus in<br />

fulâ lefbon vinû protyrû,maloniâ catacccaumenéjtem lydiâ meliton, fici<br />

liam mameninum,câpaniâ falernumjn terraonaX fundis cecubum,reli/<br />

quifqjlodspluribusïnumerabilimultitudine gênera vini virtutefqj pro/<br />

creari,quz non aliter poffunt fieri,nifi cû terrenus humor fins proprietati/<br />

bus fapop: in radicibus infufos, enutrit materia per quâ egrediens ad cacu/<br />

rhen pfundat propriû IociXgeneris fuifrudus faporem,Quod fi terra ge<br />

neribus humop: non effet diflinulis X difparata,nô tâtumï fyria X arabia<br />

in harûdinib9 X iuncis herbifqj omnibus effent odores^icqj arbores turife<br />

rayieqj piperis darentbaccas^iccmyrrz glebulas^iec cyrenis in fendis la/<br />

fer nafeercturJed in omnibus terne regionibus X locis eodé génère orruu'a<br />

procrearemur,Has aût varietates regionibus X locis,indinatio mûdi X fa<br />

lis impet9propius aut longius curfum faciédo taies efficit terrz humores,<br />

quz qualitates non folum in his rébusJed etiâ in pecoribus X armentis di<br />

Icernuntur, Hzcnon itadiffimihter efficerétur^nfi proprictates fingulapt<br />

terrapj in regionibus adfolis poteftate téperarétur,Sunt enim boctiz flui/<br />

rnînacephyfosXmdas ,lucaniscratis,troizxanthus,inqj agris clazome/<br />

^iorum, X crythrcorum,X laodiccnfium, fôtes ac flumina,cû pecora fois<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


OCTAVVS. 79<br />

Wiporibus anni parantur ad conceptionem partus,p id tempus adigun/<br />

tur eo quotidie potû,éx eoqj qtiamuis fint alba,procreant aliis locis leucb/<br />

phea,aliïs locis pulla,ahis coracino colore, Ita pprietas liquoris cûinitin<br />

corpus profeminat ïtindam fui cuiufqj generis qualitaté,Igitur quoniani<br />

in campis troianis prôxime flumé armenta rufa,X pecora leucophea nafcû<br />

tur, ideo id flumen ilienfesxanthûappellauiffedicûtur,Etiamqj inueniû/<br />

tur aquz gênera mortifera,quzper maleficû fuccû terrz percurrenria re/<br />

dpiuntinfeuimucnenatam,uti fuiffe dicitur terracinzfons,qui uoeabat<br />

neptunius,ex quo qui biberant ïprudentes uita priuabantur, qua propter<br />

antiqui eum obftruxiffe dicûtur,X cychros in thracia lacus,ex quo no fo/<br />

lumquibiberintmoriuntur/ed etiam qui lauerintjltem in theffalia fons<br />

eftprofluens,exquofonte,rçcpecusullûguftat,necbeftiarutn genus ul/<br />

lum propius accedit,ad que fonte proxime eft arbor florens purpureo co/<br />

lore,Non minus in macedonia.quolocifepultus eft euripides,dextra ac fi<br />

niftramofiuméti adueftienresduo riuicôcurruntin unû,accûbentes uiato<br />

res pranfitarc fofent,propteraquz bonitaté,Ad riuum auté qui eft ex altéra<br />

parte monuméti,ncmo accedit,q> mortiferam aquam dicitur habercJtem<br />

eft in arcadiaNonacrisnominata terrz regio,quz habet in montibus e fa/-.<br />

xo ftillantes frigidiflimos humores,Hzc aûtaqua ftigoshydor nominatur<br />

quamneqj argenteû,neqjzneû,neqj ferreûuas poteftfubfifterejed diflilit<br />

'-Xdiffipafur,Ctonferdâi«^ûceami)XcontiHérenihdaliudpoteft,nifimuli/<br />

Via urigulâ1,quz étiahï memoratUr ab antîpatrô in prouinciam,ubi erat Aie<br />

xander per iollarnfilium plata'm effe,X ab eo ea aqua regé'effenecatû, Ité al<br />

pibus in cotti regno eft aqua>quam q guftantJhtim concidunt, Agro aut<br />

falifeo uia campana in campo coïneto eft lueusyn quo fons oritur,ubi an/<br />

tniiumXlaçenarum refiqu'aruq/ferperitirim offa iacétiaapparent,Ité funt<br />

nônullzàeîcfeveipfdfltlûtlfilyhceftOjXniitahauircna campania thea/<br />

-rio,ahlfqflcKÏspliirîbusguzhâhchabétuîrtuté,uticalculosih uefieis qui<br />

nafeuntur in corporibushofriihû potionibus difcutiarit,fienîiût hoc natu<br />

raliter ita ideo uidetur,q» accrXacidus fuccus fubeft in ea terra , per quam<br />

egredientes uenz intinguntur acritudine,X itacû in corpus inierunt,difli/<br />

pant quz ex aquap: fubfideriria in corporibus,X concrefeentia offendcrût,<br />

Quare aût difeutiantur ex acidis ez resJic pbffumus aîaduertere,Ouum in<br />

aceto fi diutius appofitum fuerit,cortcyetus mollefcet X diffoluetur^tem<br />

plûbum,qcî eft lentiflimû X grauiflimûJîin uafe collocatû fuerit ,X in ep<br />

acetû fuffu fum7id aût opertûXobhrû fi crit,efficietur uti plûbûdiffoluat ,<br />

Se fiât ccruffa^ifdem rônibus zs,quod etiam folidiore eft natura ,fimilite* 0<br />

curamfifuerit,diflipabïtur,Xfietzrugo,Item margarita^iô minus fàxafi<br />

licea,quz neqj ferruneqj ignis pôt per fc diffoluere,cû ab igrii funt pcalefaV<br />

fla aceto fparfo difliliunt X diffoluunt'^rgo cû'has res ante oculos ita fieri<br />

Trideamus ratiodnemur'iifdérrônibus ex acidis,pp acritudinéfocci-, etiam<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


s<br />

LIBER- j<br />

ealculofose natura repj fimilirer poffe curari , Sût aut etiam fontes uti uino<br />

mixti,quéadmodû eft vnuspapnlagoniz,cxquo,etiâ fine uino potanresfiût<br />

temuléti,Equiculis aût in Italia X in alpibus nationc medullopî,eft ge/<br />

nus aquz,quamqbibût,efïiciunt.turgidis gutturibusjn arcadia uero ci/<br />

uitas eft nô ignota clitori,in cuius agris eft fpclunca profluens aquz,quam<br />

qui biberintfiunt abftemii,Ad eu aût fonte epigramma eft in lapidejnfcri<br />

ptum hac fentétia uerfibus gnecis,eam nô effe idoneam ad lauandû,fed ai/<br />

am inimicam uitibus,q> apud eu fonte melampus facrificiis purgauifîêt ra/<br />

biem proeti filiarum,reftituiffetqj earum uirginum mentes in priftinam fà<br />

nitatem,epigramma autem eft id quod eftfubfcriptum»<br />

A'fp°'TU8"ùji Tj-oi'/jujicuç 'f pfa-ttfjtÊ^ivôv hjktE C«fujlji<br />

Ai>]/ûji£uTat' i , i ,<br />

Y'^*7*7«î7^ÇX£Trtiço£E/>i^£'v£.7ûv *-s-8,Xffo-i r ?<br />

Àovjt(_Ts-()içà£Act.CKÈçijiEX6iy* i . ><br />

Jr ji XeCaÀhç ho/Ahçttot» jiCLÛôç etfÀ*ojii3».Mf , , j<br />

Aupafi^ay^oAixovxeiAttçi^ctfiEMç, oi j<br />

A«'THfj


. ' ' ' OCTAVVS. tf '80<br />

effet enî;africa parensXnurrix fcrapj beftiapj,maximcferpcntiûïeiusagris;<br />

oppidinullanafcitur,Xfiqnallataibiponatùr,ftarï moritur,neqj id folû<br />

ibi, fed etiam terra ex his locis fi alio tranflata fuerit firniliter efficit,ld gen9<br />

terrz etiam baleanb9 dicitur effe, fed aliâ mirabiliorem ujitutem ea hét ter/<br />

ra,quamegoficaccepi.pIuhusmafiniffzfilius,cuius crant totius oppidi<br />

aorop: poffeffiones,cum pâtre czîàrcmilitauit,js hofpitio meo eft ufos ita .<br />

çjuotidiano c-ôuidu neceffe fucrat dcphilologia difputare, Interïcum eéc<br />

ïternosdeaqpoteftateXdusvirtutib9fcrmo,expofuiteffe inea tena ciuf<br />

modifonteSjUtqibipcrearéturuoccs ad cantandum egregias haberent-<br />

Ideoqj fp tranfmarinos cataftos emere formofos X puehas maturas , eofqj<br />

côiungere,utqnafccrcnturcxhis,non folum egregiauoceJed etiâ forma<br />

eént nô ïuenufta. Cum hzc tanta varieras fit difparibus rébus natura diftri<br />

buta,qd humanû corpus eft ex ahq pte terrenumj eo auté multa gna funt<br />

bumopî.vti faguinisjadisJudpris, urinz, lachrymapj,Ergo fi ï paraa par<br />

ricula terrerii tanta difcrepantia ïuenitu r fapop»,nô eft mirandû fi ï tara ma<br />

gnimdinc terrz ïnumerabiles foccop* reperiant varietates ,p qrû uenas aq<br />

vis pcurrés tïda puenit ad fôtium egreflus,X ita ex eo difpares uariiqj pfid<br />

' unt ï ppriis gnibus fôtes ppter locop* difcrepantiam,X regionû qlitates,<br />

terrarûqj diflimiles pprietates,Ex his aût rébus fut nônulla,q ego p me per<br />

fpexi estera ï hbris grzeis feripta ïueni,quop£ feriptorum hi font audores,<br />

theophraftus^ime9, pofljdoniusJiegefias , herodotus,ariftides,metrodo<br />

rus,qmagna uigilâtiaXïfinito ftudio locopj pr>rietates,aqrû uirtutes, abï<br />

dinatôec qlitates ira diftributas effe feriptis dedarauerut, quo<br />

rû fecut9 ïgreffus ï hoc libro pfcnpfi q fàtis eé putaui de aquzvarietatibus,<br />

quo facili9 ex his pfcriptiôib9eligât hoîes aq fontes, qbus ad ufom fàliétes<br />

poflint ad ciuitates municipiaqj pducere,Nulla.n.ex oîbus reb9tâtas uidet<br />

héreadufumncceffiratesjqtiâtasaqjdeoqjoïumaïaliûnaturafifrumenti f<br />

frudu priuatafuerit,arbuftis ue,aut carnc,aut pifcatu,aut etiâ qualibet ex<br />

his reliqs rébus efeapt utédo poterit tueri uitâJine aq uero nec corpj aïaliu,<br />

nec vlla cibi virtus pôt nafci , nec tueri,nec parari,qre magna ddigéuaïdu<br />

ftriaqj qrédi fût X eligendi fontes ad humanzvitz lalubritatem, ,<br />

<strong>De</strong>aquaramexperimentis. Caput. V.<br />

"E xptioncs aûtXpbatiôeseopjfic funt puidendz,Si erunt pfluentesX ap/<br />

tianteq duci ïcipiâtur,afpidant ,aïoqj aduenâtur q mébratura fint qui ar<br />

câeosfontes habitant hoïes,Et fi erat corporibus valentibus,coloribusni/<br />

tidis,cruribusnÔvitiofis,nÔhppisoculisîerÛt


«.eboroba<br />

ta<br />

b.llbrïaqrla<br />

cdiopttti<br />

LIBER<br />

'tobiernjtéerùmintaiis^<br />

lucidaXquocÛqjpuencritautpfluxerit^mufcusnonatcet^eqjiuncus,<br />

neqjinquinatus abaliquoïquinamétois locus fueritJed puram habuerit<br />

fpeciemJnnueturhisfignisefretenuisX infommafàlubritate.<br />

<strong>De</strong>perdudiombusXlibrationibusaquarumXinftrumentisad t<br />

huncvfum. Caput» VL<br />

M uncdc pcrdudioibus ad habitatioes mgniaqj ut fieri oporteat explicabo.<br />

cuiusrÔeftprimaplibratio^ibraturautédioptris aut hbns aquarus,auc<br />

' «horobateJed diligentius efficitur p chorobaté,q> dioptrz hbrzqj faliunr,<br />

Chorobatesaûteftrcgulalongacirciterpedûuiginti,ea habet anconcs in-<br />

capitibus extremis eqli modo pfedos inqj régule capitibus ad normâ coagmentatos,X<br />

inter regulam X ancones a cardinibus côpada tranfuerfaria,^<br />

' habét lineas ad perpendiculû rede defcriptas,pendentiaqj ex régula perpé<br />

chculainfingulispartibusfinguIa,quzcumrcgulafueritcollocata caqjta,<br />

gétzquc aepariter lineas defcriptiôis,ïdicabuntlibratam collocationcny<br />

Sin autem uentus intcrpellaucrit,X motionibus linez nonpotucrint certa<br />

fignificationemfacércjtunc habeat in fuperiore parte caftaient lôgum pc/<br />

desquinqj<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


OCTAVVS. 81<br />

des quinqj Jatum digitum,altum fefquidigitum, eoqj aqua infundatur,X<br />

fizqualiteraqua,canalis fumma labratanget,fcietur effe hbratum, Ira eo<br />

chorobatecum perhbratum irafueritJçietur quantum habuerit faftigii,<br />

Fortaffe qui Archimedis hbros legit,dicet non poffe fieri ueram ex aquali/<br />

brationem q> ci placet aquam non effe libratamJed fpheroides habere fche<br />

ma,X ibi habere centrum quo loci habet orbis tenarum,Hoc autem (fiue<br />

plana eft aquaJeu fpheroides) neceffe eft,extrema capita canalis regulzpa<br />

riterfuftinere aquam ,Sin autem proclinatus erit exunaparte,quzerit alti<br />

-or non habebit regulz canalis in fummis labris aquam,Neceffe enim é quo<br />

cunqj aqua fit infufa in medio inflationem curuaturamqj habere,fed capi/<br />

«a dextra acfiniftra inter fe librata effe,Excmplarautem chorobatis.crit m<br />

-extremo volumine dcfcriptum,Etfi erit faftigiummagnûJâcilior erit de/<br />

curfus aquz,Sin autem interualla erunt lacunofàJubftrudionibus erit foc<br />

currendum. j 1 1 1 i > ri<br />

Quotmodisducanturaquz. Caput» VIL<br />

"^\ udus autem aquzfiunt generibus tribus,riuispercanales ftruftiles,aut<br />

fiftulis plumbeisJeu tubulis fidihbus,quorum ez rationes funt Si canali/<br />

bus,vt ftrudura fiât q fohdiffimaJblumqj riui hbramenta habeat faftigay<br />

-ta ne minus in centenos pedes fêmipede,czqj ftrudurz confornicentur,ut<br />

irùnimefolaquam tangat*<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

ntui. .<br />

mu' 3 3<br />

iieaftelfani<br />

b. triplex irai<br />

rniflariom<br />

ofoinix


a. triplex îm<br />

miffariom<br />

bifpecas<br />

Kaftcllum<br />

. LIBER<br />

Cunqjveneritadminia,efficiaturcaftellum,Xcaftelloconiûflumadre/<br />

cipiendum aquam triplex irruniffarium,collocenturqj incaftello très fiftu<br />

lz zqualiterdiuife intra receptacula coniunda,vti cum abundauerit ab ex<br />

tremis in médium receptacuîutn redundet,Ita in medio ponenrut fiftulz ï<br />

omnes lacus X(alicntes,Ex altéra in balneaSvt vedigal quotannis popu/<br />

lo przftent,ex quibus tertio in domos priuatasjta ne défit in publico,Non<br />

enim poterunt auertere cum habuerint a capitibus proprias dudiôes,Hzc<br />

autemquarcdiuifàconftituerim,hz funt caufz,vti qui priuatim durent,<br />

'indomos,vedigahbustueanturperpubhcanos,aquarumdudus,Sin au/<br />

tem medii montescrunt intermoenia X caput fontis fie erit faciundum,vti<br />

fpecusfodïanturfubterra,librcntûrqj ad faftigium,quod fupra feriptum<br />

*eft,X fi tophus eritaut faxum in foo fibi canalis excidaturfin autem terre/<br />

num,aut arenofomerit folum,panetesjcum caméra in fpecu ftruantur , X<br />

itaperducatur.Puteiqjitafintfadivtiinterduosfintadus. »<br />

Sin autem fiftulis plumbeis duce/<br />

tur, primum caftellum ad caput"^<br />

ftruatur,deindead copiam aquz<br />

lamne fiftularum eonftituafitur,<br />

ezqjfiftulzabeocaftello colldcé/<br />

tur ad caftellum quod erit in iri<br />

nibus,Fiftulzne minus longcpe/<br />

dum denum fundantur, quzfi ce<br />

tenarie erunt pondus habeant in<br />

fingulos pondo,Mcc.fi odogena<br />

ne pondo.DccccIx.fi quinquage<br />

nariz pondo .<strong>De</strong>. quadragenariz<br />

pondo.cccdxxx.triccnariz pon/<br />

do. ccclx. vicenariz pondo . ccxl.<br />

Quinumdenum pondo .clxxx.<br />

denum pondo.cxx.odonum pô/<br />

do.xcvi.quinariepondo.lx. Ex la J<br />

titudine autem lamnarum quot<br />

digitos habuerint antequam ï ro/<br />

tundationem fledantur3magnitudinû ita nomina concipiunt fiftulz. Nâqj<br />

quz lamna fuerit digitorum quinquagintacûfiftula perficieturexealam/<br />

na,uocabiturquinquagenariaJîmilitcrqjrehquz. Eaauté dudioquzper<br />

fiftulas plumbeas eft futura,h anc habebit expeditioné.quod fi caput habc<br />

at libraméta ad meenia môtefqj medii nô fuerint altiores,utpoflint ïterpd<br />

lareJîcneceffcéeopjmterualkfubftruereadluSrâméra,quéadmodû in ri/<br />

uis X canalibus didum cft,Sin aût nô longa erit circûitio,circumdudioni/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


OCTAVVS* S2<br />

bus,Sin autem ualles erût ppetuz in dedinato loco curfiis difigentur,cunv<br />

ucnerintadimû^ionaltcfubftruitur,ut fit libramentum qlongifïimum,<br />

(Hoc aût erit uenter quod grzd appellant K.oiAiW)deindecum ucnerit ad<br />

aduerfum cliuû,quia ex longo fpatio uentris Ieniter tumefcit,tunc expri/<br />

matur in altitudinéfummicUui,quod fi nô uenterïvallibus fadus fuerit,<br />

nec fubftrudum ad hbram fàdum,fed geniculus erit,erumpet X diffoluet<br />

fiftularum commiffuras.Eriamin ventre coluuiaria funt fadenda,per quz<br />

uis fpiritus relaxetur<br />

Itaperfiftulasplumbeasaquâquiducent,his rônibus belhflime poterût<br />

efficere X decurfus Xcircûdudiones X uétres X expreffusJté bac ratione<br />

cum habebunt acapitibus admeeniafaftigii libramenta,inter adus ducen.<br />

tt)s non eft mutile caftellacollocari,ut fi quâdo vitiû aliquisloc'feceritnô<br />

totumomneqj opus côtundatur,Xin quibus locis fitfadûJàciliusïuenia/<br />

turJed ea caftella neqj in decurfu,neqj in uentris planitie,neqj m exprefliq<br />

nibus,ncqjpmnino in valbbusjedin perpétuafiantzqualitatcSin autem.<br />

minore fumptu voluerimus aquâ ducereJic erit faciûdum,Tubuli craffq<br />

corio ne minus digitorû duop; fiât ex tefta , fed ita vt hi tubuli ex vna paty<br />

te fint Iingulati,vt ahus in ahû inire côuenireqj poflint.Tum coagméta co/<br />

rum,calce viua ex oleo fubada funt illinenda,X in dechnatiôibus libramé/<br />

tivétris, lapiseft ex fàxo rubro in ipfo geniculo collocandusjfqj pterebrav<br />

rus,vti ex decurfu tubulus nouiflimus in lapide coagmentet , X primus Çy<br />

militer librati ventris,ad eundé modûin aduerfum diuû^iouiflimus hbra<br />

ri ventris incauo fàxi rubri hereat,X primus expreflionis ad eundé modû<br />

coagmenreturJtalibrataplanitiatubulorumac decurfus X expreflionisnonextollctur,Nanqj<br />

vehemens fpiritus in aquz dudiôe folet nafci, itaut<br />

etiam faxa perrumpat,nifi primum Ieniter Xparce acapitc aqua ïmittat ,<br />

&ingeniculis aut verforis alligationibus,aut, pondère fàburne confine^<br />

L 11<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

Hzc figura -<br />

côis eue pôt<br />

& fiftalis


d ^ .* poriscolorés^anqjcumfundendoplumbûflatur,uaporexeoinfidéscor<br />

?P<br />

O-i<br />

i<br />

1 ' LIBER^<br />

rur,reliqua oïaivtifiitulispIûbeisitafutcollocanda.Itécûprïoaquâ acâp.<br />

te ïmittit anfauilla ïmittet ,uti coagmenta fi q font non fàtis oblitaJàuilla'<br />

oblinantur.Habent autem tubulorurh dudiones ta commoda, Primum<br />

in opère q> fi quod vitium fadum fuerit,quilibet id poteft reficerejetiam'qjc<br />

multofalubrioreftextubulisaquaquâ perfiftulas, quod per plumburri<br />

uidetur effe ideo uiciofà,q> ex eoceruffa'nafcitur.Hzc autem dicitur effe<br />

nocens corporibus humanisjtafiquodexeoprocreatiir ideftuitiofom,<br />

non eft dubium quin ipfom quoqj nô fit infalubre,Exemplar aurem ab ar/<br />

tificibus plumbariis poffumus accipere,q> palloribus occupatos habét cor<br />

pofis artus,X indies exurens,cnpit ex mébris eopj fanguinis uirtutes, Itaqj<br />

minimefiftulis plumbeisaquaducivideturJïuolumuseam habere falu/<br />

bremJàporem quoqj meliorem ex tubulis effe quotidianus poteft indica/<br />

rc uidus,q> omnes extrudas cum b abeant uaforum argéteorum menfàs^a<br />

men propter faporis integritatem fidilibus utuntur,Sin autem fontes non<br />

funt unde dudiones aquarùm faciamus,neceffe é puteos fodcrejn puteo/<br />

rum aurem foflionibus non eft contemnendarario,fed acuminibus foler/<br />

tiaqj magna naturalcs rerum rationes confiderâdz , q> habet multa uariaqj<br />

terra in fe genera,Eft enim vti reliquz res ex qtuor prindpiis compofira,X<br />

primum eft ipfa terrenaJiabetqj ex humore aquz fores,Item calores unde<br />

çtiam fulphur,alumen .bitumen nafcitur,aerifqj fpiritus immanes , qui eu<br />

g'rauespèfinterueniafiftulofàterrzperueniuntad foflioncm puteonifn $;<br />

Xibîhomincs offenduntFodientes,naturali uapore obturant in corû riarî<br />

bus fpiritus animalesjta qui non celerius indc eflfûgiûr, îbt interimuntvir?<br />

Hbcaiitéquibus rarionibus caueaturJîc erit faciundûJ^icerna accenfadé<br />

riîittatur,quz fi permanferit ardens fine perïdulo defeédetur, Sinautemèrf<br />

pictur lumen vi vaporis,runc fecundum puteum dextra acfiniftra defbd_><br />

entur zftuaria ita (quernadmodum pernares) fpirituséxzftuariis diffif>a?<br />

buntur,Cum hzc fie explicata fuerint X ad aquam eritperùentum, tûepéf<br />

teus ita fepiatur ftrudura,ne obturentur uenz,Sin autem locà dura erunt?<br />

au't in imum venz penitus non fuerint,oihc figninis operibus ex tedis,aut<br />

a foperioribus locis excipiendz funt copiz^n figninis autem operib9 hxé<br />

font fadenda,uti arena primum puriflimaafperrimaqj paretur, ceméturri<br />

defilke frangatur ne graufus q librarîum , calx quehementiflima mdrtàF<br />

rio mifcearurjta ut quinqj partes arenz âd duas calds refpPhdeant, mortd<br />

riocementumaddatur,çxeo parietes in foffa ad hbramenhim altitudinis'<br />

futurzdepreffa.calcenturuedibus Iigneis ferratfs,Parièribnsralcatisiri<br />

rnedioquod critterrenum exinaniaturadlibramcntumimnmparieriirri,<br />

&exequatofolocxeodcm mortario calceturpauimentum ad craflitudi/<br />

nem^iizcôftitutaruerit^a autem locafiduplicia aut cripjirîa' fada lue)<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


NONVS. 83<br />

rint,vti percolatiôibus aquz tranfmutari poflint,multo falub'rioré ei9 vfû<br />

effidentJ.imus enim cû habuerit quo fubfidatJimpidior aqua fiet, X fine<br />

odoribus conferuabitfàporem,fi nonjàlé addineceffeerit,Xextenuari.<br />

Quzpotuideaq virtute X vanetatc,qfqj habeatvtditates,quibufqj ratio<br />

nibus ducatur X pbetur,In hoc uolumine pofui,de gnomonicis vero re/<br />

busXhorologiorumratiombusinfequentiperfcribam» -.<br />

* M» VITRVVII DE ARCHITECTVRA»<br />

LIBER NONVS.<br />

O BILI B V S athletis,q olympia,pithia,ifthmia,nc/<br />

mea,uiciffent,grzcop> maioresita magnos honores<br />

conftituerût,vti nô modo in côuentu liâtes cû palma<br />

X corona ferât laudesJed etiâ cû reuertant in fuas ci/<br />

uitatescûvidoriatriûphantesquadrigis ï mceniaX<br />

in patrias inuehant c reqj publica perpétuavita don/<br />

ftitutis vedigalibus fruant , Cû ergo id aïaduerta ad<br />

miror quid ita nô fcripto ribus iidé honores etiâqj maiores fint tributi , qui<br />

111<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

cmortatul<br />

a.Fiftueafen<br />

neâes lignd<br />

biopasugaJ<br />

nom


LIBER<br />

infinitasvtaitateszuoppetuooîbusgentibuspftant , Id enim magis crat<br />

inftitui dignû,q> athletz fua corpora cxercitatiôibus efficiunt fortioraJcn<br />

ptores non folûfuos fenfus pficiunt,Sed etiâ oïum,hbris ad difcendum,X<br />

aïos cxàcuendos pparantes przcepta , Quid enim milô crotoniates,q> fuie<br />

inuidus prodeft hominibusfaut czreri q eo génère fuerût uidores , nifiq,<br />

dû uixerût ipfi inter foos dues habuerût nobilitaté,Pythagorz uero przee<br />

ptàg<strong>De</strong>mocriti,Platonis,Ariftotelis,czterorûqj fapiétum quotidiana ppe/<br />

tuis induftriis culta^iô folû fois ciuibus,fcd etiâ omnibus gétibus recenres<br />

Xfloridos edunt frudus,e quibus qui a teneris ztatibus dodrinap* abûdâ<br />

tiafatiant ,optimos habent fapiétiz fenfus , inftituuntqj duitatibus huma/<br />

tutatismores,zquaiura,leges,quibusabfentibus,nulla pôt effe ciuitasïco -<br />

lumis,CÛ ergo tanta munera abfcriptopjprudétiapriuarimpubliczqj fue<br />

rint hominib9pparata,non folû arbitror palmas X coronasb is tribui opor<br />

tereJed etiâ decerni triumphos,X inter deopj fedes eos dedicandos,iudica<br />

ri^opj aût cogitatavtiliter hominibus ad vitâ explicandâ, e pluribus fin/<br />

eulapaucoptvtiexéplaponâ.quzrecognofcétesneceffario his tribui ho/<br />

nores oporterc hoîcs confitebuntur,X primû platonis cmultis rôdnatio/<br />

nibus utiliflimis unâ quéadmodû ab eo explicita fit,ponam.<br />

Platonis inuentum de agrometiendo» Caput» I»<br />

T ocus aut ager paribus latcnbus fi erit quadratus,eûqj oportuerit iterum ex<br />

paribus latenbusduphcarc,quiaidgenercnumcri ac multiphcationibus<br />

non inuenitur,co deferiptionibus lineapt cmendatis reperitur , Eft aût cius<br />

rei hzc demôftratio. Quadratus locus qui erit longus X latus pedes denos<br />

efficit arez pedes centû,Si ergo opus fuerit eum duplicare,X areâ pedûdu<br />

centorum item ex paribus lateribus facerc,quzrendum erit q magnum la/<br />

tus eiusquadratifiatjUt ex eoducenti pedes duplicatiombus arcz refpon/<br />

deantjd autem numéro nemo poteft inuenire ,nanqj fi.xiiii.conftituentur<br />

erunt multiplicati pedes,cxcvi. Si.xv.pedes .ccxxv. Ergo quoniâ id nô cx<br />

plicatur numéro, in eo quadrato longo X lato pedes dccé,quz fuerit linea<br />

ab angulo ad angulum diagonios perducatur,vti diuidatur in duo trigo/<br />

nazquamagnitudine,fingulaarezpedum quinquagenum,adeius linea:<br />

/ diagonalis longitudinemlocus quadratus paribus lateribus deferibatur,<br />

Ita qmagnaduotrigona in minore quadrato quinquagenum pedum li/<br />

nea diagoniafuerint defignata,eadem magnitudine,& codem pedum nu/<br />

mero quatuor in maiore erût effeda , Hac ratiôc duplicatio grammicis ra/<br />

tiombus aPlatone uti eft fchema fubfcriptum,fuit explicata»<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


nç^ ' *V %'<br />

NONVS. 84<br />

<strong>De</strong> norma pythagoricum inuentum ex horrogonii trigo<br />

nideformarione. > Caput* II.<br />

J tem pythagoras normamfine artificis fabricationibus inuentam often/dit,Xqmagnolaborefàbrinormam<br />

facientes vixad uerum perduce/<br />

re poflunt,ld rationibus X methodis emendatum ex dus przeeptis ex/<br />

plicatur,Nancpfifomanturregulztres,e quibusunafit pedes tres,alte/<br />

ra pedes quatuor,tenia pedes quinquejizqj régule interfe composiez<br />

tangant alia aliam fuis cacuminibus extremis fenema habentes trigoni,<br />

deformabuntnormamemendatam,Ad eas autem regularum fingula/<br />

rumIongitudincs,fifingulaquadrata paribus lateribus defenbantur,<br />

quod erit pedum trium lat9,arez habebit pedes nouem,quod eritqua/<br />

tuor,fexdecim,quodquinqj erit,uigïtiquinqj.Ita quantum atez pedû<br />

numerum duo quadrata ex tribus pedibus longitudinis latcrû,X qua/<br />

tuor efficiuntjzque rantum numerum reddit vnum ex qnqj deferiptû.<br />

1111<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

adatetaqnî'<br />

dtati pedum<br />

den&quiefB<br />

ciuncaiex<br />

ped.quadia/<br />

toçt.ioo.<br />

b. linea dia»<br />

g6ia


a* régala pe .<br />

dnmtrium.<br />

b. tegu la pe¬<br />

dû qaaraot<br />

' c régula pe<br />

dam qnqj<br />

-d< quadiatâ<br />

peda noaem<br />

e. quadiatâ<br />

- pedû fexdcd<br />

' f. quadiatâ<br />

peau aiginti<br />


-a<br />

' ^<br />

"<br />

.<br />

NONVS. 8ç<br />

r ^^1<br />

'i ' ^^<br />

c<br />

4<br />

^<br />

t *,<br />

t<br />

ï<br />

' 1<br />

Quomodo portio argenti auro mifta in integro opère deprzhen/<br />

di difcerniqj poflit. Caput. III.<br />

^rchimedis verocummuItamirandainuentaXuariafuerint,exomnibus ,<br />

etiam infinita foleniajd quod exponam,uidetur effe expreffum nimium,<br />

HieroenimJîracufisaudusregiapoteftare,rebus bcnegeftis,cum auream<br />

coronamuotiuamdiisimmonahbusinquodamfano conftituiflet poné/<br />

damJmmaniprztiolocauitfadcndam,Xaurumad facoma appendit re/<br />

demptorijs ad tempusopus manufadum fubtiliterrégi approbauit X ad<br />

facoma pondus coronz uifus eftprzftitiffe.Pofteaqindiciuméfadum,dé/<br />

pto auro tantumdem argenti in id coronarium opus admixtum effe,Indi/<br />

gnatusHierofccontemptum,neqjinueniensquarationc idfurtum repne<br />

henderet,rogauit Archimedemvtiï fe fomeret fibi de eo cogitatiôem.Tûé<br />

iscumhabereteiusrei curam,cafuuenitinbalneû,ibiqjcumin fohumde<br />

fcenderet,animaduertit quantum corporis fuiineoinfiderer_,tâtum aquz<br />

extrafblium efflucre^taque cum eius rei ratipnem explicationis offendif?<br />

fet non eft moratus , fed exdiuit gaudio motus de folio , X nudus va/ -<br />

densdomum uerfus fignificabat clara uoee inueniffe quod quereret ,Nam<br />

currens idenridem gnecz clamabat tu j>hx.* Eujwx.et.Tum uerp ex eo in/<br />

uentionis ingreffu duas dicitur feciffe maffas zquo pôdere,qub etiam,fjuc/<br />

rat corona,vnamex auro,alteram ex argento.Cum ita feciffet , vasafnplû<br />

ad fumma labre impleuitaqua,in quo demifit argenteam maffam,Çuius<br />

quanta magnitudo in vafe deprzffa eft,tantum aquz effluxit, Ita exempta<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

i<br />

, a


V<br />

i<br />

, ' LIBER<br />

maffa,quâto minus fadum fuerat refuditJextario meiifus ,vt codé modo<br />

quo prius fuerat ad labrazquaretur.Ita ex eô inuenir, quâtum ad cenum<br />

pondus argenti certa aquz menfore refpôderet.Cum id expertus eét,tû au<br />

ream maffamfimiliterpleno vafe demifit,X ea exempta,eadem ratione mé<br />

fora addita,inuenit ex aqua non tantum defluxiffe,fed tâtum mihus, quâ/<br />

to minus magno corpore eodem pondère auri mafia effet quâ argenti. Po/<br />

ftea ucro repleto vafe in eadem aqua ipfà corona demiffa,ïuenit plus aquz<br />

defluxiffe in coronam,quâ in auream eodem pondère maffam ,Xita ex co<br />

juod plus defluxerat aquzin corona,quâ in mafia ratiocinarus, deprzhéV<br />

î<br />

it argenti in auro mixtionem,X manifcftumfurtum redemptoris . i<br />

Tranffcratur mensadArchirztarentiniX Eratofthenis cyreneicogitara,<br />

Hi enim multa X grata a mathematicis rébus hominibus inuenerunt,Itaqt<br />

. cum in czteris inuentionibus fuerint gretijn eius rd concertationibus ma<br />

!ximcfuntfufpedi.Alius enim alia rationeexplicarecurauit,quod delo im<br />

peraueratrefponfisapollo,utiarz eius quantum haberet pedum quadre/<br />

torumjddupIicaretur,X itafore,uthiqui effentin ea infula tune rehgio/<br />

1 ne liberarenturJtaqj archiras cylindrorum deferiptionibus , cratofthencs<br />

organica mcfolabiratione idem explicauerunt.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

n j


NONVS.<br />

Cum hzc fint tam magnis dodrinap» iocnuditatibus animadu erfa , X co/<br />

gamur naturaliter,inuentionibus fingulap» rep; confiderantes eftëdus,mo<br />

ueri,multas res attédens admiror etiâ <strong>De</strong>mocriti de rept natura volumina ,<br />

X eiuscômentarium,quodinfcribiturx&ifoTovKToji,inquoetiam vteba/<br />

tur anu loJïgnans cera ex milto,quz cet expertus.Ergo eop> virops cogitata<br />

non folû ad mores corrigendos,Sed etiâ ad oïum utilitatem perpetuo fût<br />

przparata, Athletapt aûtnobditates breui fpacio cum fuis corporibus fene<br />

lcuntjtaqj ncqjcû maxime funt florentes,neqjpofteritate neqjïftitutis hi<br />

quéadmodû fapientum cogitatahominûvitz prodeffepoffunt , Cumve/<br />

ronecpmonbus^iecginftitutisfcriptopjprzftâtibus tribuantur honores,<br />

ipfz aûr p fe mentes actis altioraprofpicientes memoriaps gradibus ad cce/<br />

lum elatz,zuo ïmortali nô modo fententiasJed etiam figuras eop*pofteris<br />

cogunt effe notasJtaqj qui litterarûiocunditatibus inftrudas hnt mentes<br />

non poffunt nô in fuis pedoribus dedicatû habere (ficuti deop>)fic X Ennii<br />

poetz fimulachrû,Accii aût carminibus qui ftudiofe deledâtur ,nô modo<br />

uerbopj uirtutes,fed etiâ figura eius uident fecum habere prefentéJté plu/<br />

res poft noftrâ memoriam nafccntes,cû lucretio uidebuntur uelut corâ de<br />

rerû natura difputare,de arte vero rethorica cum decrone multi pofteropt<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a. cylindres<br />

b.mefblabifi


LIBER<br />

cum Varrone confèrent fermoné de lingualatina,Nô minus etiam plures<br />

philologicûgnecopsfapientibusmultadeLberanteSjfecretoscû his uidc/<br />

buntur habere fermones,Et ad fummâ fapientiumfcriptorum fentétiz cor<br />

poribusabfentibusuetuftateflorenteSjCÛ infont inter côfiliaX difputatio<br />

nes,maiorcs habent q przfentiû funt audoritates oés,Itaqj czfar his audo/<br />

ribusfretusJenfibus eorum adhibitis,X confiliis ea uolumina côfcripfi, X<br />

prioribus fepté de zdificiis,odauo de aquis,in hoc de gnomonicis rationi<br />

bus,quêadmodum ez radiis folis in mundo funt per vmbfam gnomonis ï<br />

uentz,quibufqj rationibus ddatentur,aut contrahantur explicabo»<br />

<strong>De</strong> gnomonicis rationibus ex radiis folis per vmbram inuentis X mun<br />

doatqjplanetis. Caput. IIII.<br />

p aaûtfuntdiuinamentccôparatahabentqj admirationémagnam confide/<br />

- rantibus,q> vmbra gnomonis zquinodialis,aliamagnitadine eft athenis,<br />

-' aliaAlexandriz,aliaRomz,noneademplacentiz,czterifqjorbis terrarum<br />

locisJtaqj longe aliter diftantdefcriptiones horologiopeJocopj mutatiôi/<br />

bus,Vmbrap2 enï zquinodialiû magnitudinibus defignâtur analcmmato/<br />

rumformz,ex quibus perficiunt ad ratione locopz X vmbne gnomonû ho<br />

rarum deferiptiones , Analéma eft ratio côquifita folis curfo Xvmbrz cre/<br />

feentis a brumz obferuatione inuenta,e qua per ratiôes architedonicas cir<br />

ciniqj deferiptiones eft inuentus effedus in mundo,Mundus aût eft omniû<br />

natura; rep» conceptio fumma,culûqj fideribus conformarû,ld uoluit cô/<br />

tinenter circû terram atqj marc per axis cardines extremos,Nanqj in his lo/<br />

cis naturalis poteftas ita architedata eft,collocauitqj cardines tanq centra,<br />

" vnum a terra X a mari in fummo mundo,ac poft ipas ftellas feptétrionum»<br />

Altep: trans contra fub terra in meridianis partibus,ibiqj circû eop> cardinû<br />

prbiculos,tanq circû ccntra,vt in torno pfecit,qui grzce -wôXô i nominan/<br />

tur,per quos peruolitat fempitemo clum,In média tena cû mari, centri<br />

loco naturaliter eft collocata,His natura difpofitisjta uti feptétrionali pte<br />

a terra excelfius habeat altitudine centrû,inmeridiana aûr parte ïferion/<br />

bus locis fubicdû a terra obfcuret ,tunc etiâ per mediû tranfuerfa, X incli/<br />

nata in mendié cireuh dclata zona duodecim fignis eft côformata,quz eo/<br />

rum fpecies ftellis difpofitis duodecim partibus perzquatis exprimit depi<br />

dam a natura figurationem,Itaqj lucentia cum mûdo reliquoqj fiderû or/<br />

natu circû terra mareqjperaolantiacurfus perficiunt ad cli rotunditaté.<br />

Omnia aûtvifitataXinuifitatatemporumneceffitudincfuntcôftituta,ex<br />

quibus fcx figna numéro fupra terra cûclopuagantur,cztera fub terra<br />

fobeuntia,ab eius vmbra obfcurant , Sex autem ex his femp fupra tenâ ni/<br />

tuntur,Quanta pars enim nouiflimi figni deprzflionc coada uerfàtione fu<br />

biens fub terra occultatur,tantûdem eius contrariz verfationis neceflitate<br />

fuppreffa rotatione circûada trans e locis nô patentibus X obfcuris egredi<br />

tur ad lucem,Nâqj vis vna X neceflitas vtrunqj fimul orientem X occiden/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


NONVS. §7<br />

tem perficit,Ea autem figna cumfint numero.xii.partefqj duodccimas fin/<br />

gulapoffideant mundi,u'erfenturqj ab oriente ad occidentem continenter<br />

tune per ca figha contrario curfo lunajtella mercurii,ucneris,ipfe foljtéqj<br />

martis,X iouis X faturni,ut per graduû afeenfioné percurrentes, alius alia<br />

circuitionis magnitudine ab occidente ad oriehté in mundo peruagantur,<br />

Luna die odauo X vigefimo X amplius circiter hora,cceli circuitioné per*/<br />

«urrens,ex quo cceperit figno ïre,ad id fignum reuertédo perficit lunarem<br />

mcnfem,Sol auté (igni fpatium,quod eft duodecima pars mûdi menfc uer<br />

tente uadens tranfit,ita duodecim menfibus duodecim fignop» interualla p<br />

uagando.cû redit ad id fignû unde cceperit,perficit fpariû uertétis anni, Ex<br />

co,qué circulû luna terdecies in duodecim menfibus percurrir,eû fol hifdé<br />

méfibus femel permetitur,Mercurii aût X ueneris ftellz circum folis radios<br />

folem ipum vti centrû itineribus coronâtes,regreffus retrorfum X rerarda<br />

tiones faciunt,Etiâ ftationibusppter eâ circinationem morâtur in fpatiis fi<br />

gnop?;jd àût ita effe maxime cognofeitur ex ueneris ftella,q> ea cum folé fe<br />

quatur , poft occafom eius apparens ï ccelo,dariflimeqj Iucens vefperugd<br />

vociratur,aliis auté temporibus cû antccurrens,X oriens ante lucem, luci/<br />

fer appelIatur,Exeoqj nonnûçj plurcs dies in vno figno c'ômorannir ,alias<br />

celerius ingrediuntur in alterû fignû,Itaqjq>nô zque peragunt numerum<br />

. dierum in fingulis fignis,quanrû funt morate prius, tranfiliçndo celeriori/<br />

bus itineribus perficiunt iuftû eu rfom,Ita efficitur uti q> demorent in non/<br />

nullis fignis nihilominus cum eripinnt fe a neceflitate morz,cclenter côfc/<br />

quantur iulfâ circuitiorié.Iter aût in mundo mercurii ftella ita peruohtat -<br />

uti trecentefimo X fexagefimo dieper fignop» fpatia currens perueniat ad<br />

id fignû,ex quo priorc circulatione ccepit facere curfum X ita perzquatur<br />

eius iter,ut circiter tricenos dies ï fingulis fignis habeat numeri rationem ,<br />

Veneris aût cû eft hberata ab impeditione radropj folis.xxx. diebus percur/<br />

rit figni fpatiû,quo minus quadregenoS dies ï fingulis fignis patitur, cum<br />

ftationé fcccnt,reftituir cam fumma numeri in uno figno morata, ergo to/<br />

tam circuitionem in clo quadrigentefimo X odogefimo X quinto die p<br />

menfajterum in id fignû redit ex quo figno prius iter facere ccepit, Martis<br />

vero circiter fexcentefimoodogefimotertio die fiderum fpatia peruagan/<br />

do peruenit eo,ex quo initium faciendo curfum fecerat ante, X in quibus<br />

fignis celerius percurrit cû ftationem fecit expier dierum numeri rarionerrt<br />

Iouis aût placidionbus gradibus feandés contra mundi uerfatiôem circiter<br />

tricentisfexagintaqnque diebus fingula figna permetitur,Xconfiftit pan<br />

nos vndecim X dies tricétosfexagintatres.X redit in id fignum,inquo an/<br />

te duodecim annos fuerat.Saturni uero menfibus undetriginra X amplius<br />

paucis diebus puadens perfigni fpatiû,anno nono X uigefimo cirdter die<br />

bus.clx.in quo ante tricefimo fuerat anno in id reftituitu r,ex eoqj quo mi/<br />

hus ab extremo diftat mundo,tanto maiorem dreinationem rotz percur/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


LIBER.<br />

fehdo,tardior iiiddut effe,Hi autem qui fupra folis itet circinationes perà-/<br />

gunt,maxime cum in trigono fueririt,quod is inierit,tum non progrediû/<br />

turJed règreffus facientes morantUr,dohicû idem fol de eo trigono ïaliud<br />

fignuirï tranfitioné fecerit.ld aût nônullis fie fieri placet,quod aiunt, folem<br />

cum longius abfit abftantia quadam,non lucidis itineribus errantia per ea<br />

fideraobfcuratis moratiohib9 impcdiri,Nobis uero id nô uidetur ,Solis .n.<br />

fplendor perfpicibilis X patens fine vllis obfcurationibus eft per omné mû<br />

dum,ut etiam nobis apparet cum faciunt ez ftellz règreffus X moratiôes.i<br />

Ergo fi tantis interuallis noftra fpeties poteft id animaduertere,quid ita di<br />

uinitatibus fplédoribufqj aftrop* iudicam9 obfcurirates obiici poffe , Ergo<br />

potius ea ratio nobis conftabit,q> feruor quéadmodû omnes res cuoeat, X<br />

ad feducit(ut etiam frudus ex terra forgentes in altitudinem per caloré ui<br />

demus,non minus aquz vapores a fontibus ad nubes per arcus excitan) eâ<br />

dem ratione folis impetus vehemens radiis trigoni forma porred"Jfequé/<br />

tesftellasadfeperducit,Xantecurrentesuelutirefrenando rennédoqj ncr<br />

pariturprogrediJed ad fe cogit regredi,X ï alterius trigoni fignum eé,For<br />

taffe defiderabiturquid irafol quinto a fefigno potiufqfecundo aut tertio<br />

quz funt propiora faciat in his feruoribus retentioncs,ego quéadmodum<br />

id fieri uideatur exponâ, Eius radii m mundo uti trigoni paribus lateribus<br />

forma lineationibus extendûturjd aût nec plus nec minus eft ad quintum<br />

ab eo fignoJgiturfi radii per omnem mundum fufi circinationibus uaga/<br />

rentur,neqj extenrionibus porredi ad trigoni formam linearétur, propio/<br />

raflagrarent,ld aût etiâ euripides grzcopz poetaanimaduertiffe uidet ,ait<br />

enim,Que longius a foie effcnt,hzc vehementius ardere,propiora uero cô<br />

téperata habere,itaqj feribit in fabula pbztonte fie , x*e< t« -b-ô^o . t*X'<br />

!r/t'ç£uxj>ot.T £X6i»Si ergo res X ratio X teftimonium poetz veteris id often<br />

dit^ion puto aliter oportere iudicari,nifî quéadmodû deçà re fopraferi/<br />

ptum habemus,Iouis aût inter marris X faturni circinationé currcns,mai,o<br />

remqmars,minoréqfàturnus pcruolatcurfumjté rdiquxftellz,quo ma<br />

ioreabfunt fpatio ab extremo coelo proximâqj habent terrz circinationé,<br />

cderiuspercurrereuidcntur,q;quzcunqj earum minorem circinationem<br />

peragens, fzpius fubiés prztcnt uiperiorem,Quéadmodum fi in rota,qua<br />

nguli utuntur impofitz fuerint fepté formicz,canalefqj totidé in rota fadi<br />

fint circû centrum in imo ,ad crefeentes ad extremû in quibus hzcogantur<br />

circinationé facere,uerfeturqj rota in alteram partem neceflé erit eaS contra<br />

rorzuerfationemnih.il minus aduerfus itinera perficere,Xquzproximû<br />

centrum habuerit celcrius peruagari,queqj extremum orbe rotz peraget,<br />

etiam fizque celeriter ambulctjproptermagnitudiné circinarionis multo<br />

tardius perficerc curfum , Simditer aftra nitentia côtra mundi curfum fuis<br />

itineribus perficiunt circuitumJed cli uerfàtione redundationibus refe/<br />

runtur quotidiana temporis circulationcEffe autem alias ftcllas tempera/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


NONVS.l .<br />

§§<br />

tâS,aIiasfëruentes,etiâqjfrigidas, hzCjeffecaufauidetur,q>omnis ignis in<br />

fuperiora loca habet fcandenté flâmamJErgo fol zthera,qui eft fupra fe ra/<br />

d lis exurens efTirit candété in quibus locis habet curfum marris ftella, itaq;<br />

ferués ab ardorc folis cfficitur,Saturni autem q» eft proxima cxtremo mun/<br />

do tangirqj congelatas cili regiones,ueheméter eftfrigida , Ex eo iou is cû<br />

intcrvtriufqjcircuitioneshabeatcurfum,arefrigeratione caloreqj eorum<br />

rriediOjConuenientcs téperatiflimofqj habere videt efredus <strong>De</strong> zona.xii. fi<br />

gnopj X fepté aftrorum contrarioqj eopj opère ac curfu, quibus rationibus<br />

X numeris tranfeunt ex fignis in fignaX circuitum fuû perficiant , vti aprz<br />

Ceptoribusaccepi,cxpofui,nuncdccrefccnti lumine Iunz diminutioneqj,-<br />

Vtîtraditûeftnobisamaioribus,dicâ,Berofusquiacaldeorum ciuitate fi/<br />

uefiatione progreffus in afiâ,X difciplinâ parcfedtjtaeft profcflus,pdam<br />

effe ex dimidia parte candenté,reliqua habere ceruleo colorc,Cum autcur/<br />

fom itineris fuiperagens fubirct orbe folis,tunc eam radiis X impetu calo/ .<br />

ristorripicOnuerriqjcâdenté.proptereius proprictaté luminis ad lumenj<br />

Cum autéea euoeata ad fohs orbes fuperiora fpedet,tunc inferioré partem<br />

eius,q>candensnôfit propter aeris fimditudinemobfcuramuidcri,cû ad<br />

perpendiculum extet ad eius radios totû lumen ad foperiorem fpeciem te/<br />

tinerijX tune eam uôcari prîmâ^uni przteriens uadit ad orientiscli par<br />

tes.relaxari ab impetu folis,extremâqj eius partem candentiz,oppido qte/.<br />

nui linea ad tenant mittere fplédoré,X ira ex eo eam fecûdâ uoeari, Quoti/<br />

diana auté uerfàrionis remiflione,tcrtiam,quartâ, ïdies numerari, feptimo<br />

diefol cû fit ad occidétéJuna auté inter oriétem X occidenté médias ch te<br />

ncat regiones,q> dimidia parte ceh fpatio diftet a foieJtédimidiamcandé<br />

riz conuerfam habere ad terrâ^nter folé uero X lunam cum diftet totû mu<br />

di fpatium X lunz oriétis orbefol retrofpiciés,cum trenfit ad occidenté,ea<br />

q> longius abfit a radiis rcmiflà,quanadecima die plena rora toti9 orbis mie<br />

terc fplédorem,rch'quofqj dies decrefeétia quotidianaad perfedionéluna/<br />

ris menfis verfationïbus X curfu a foie reuoeationibus fubirc rorâ,radiofqj<br />

eius etiam méftraas diep? efficere rationcs.Vti aût Ariftarchus famius ma/<br />

thematicus uigore magno rônes uarietatis difciplinis de eadem reliquit ex<br />

3onam,Non enim latctlunâfuumpropnûqj non habere lumé,Scd eé vtipcadum,X<br />

a folis ïpetu redperc fplendoré,Nâcp luna de fepté aftris circu<br />

umproximum terrz in curfibusminimûperuagatur,Itacp quot méfibus<br />

ub rotâ fobs radiofqj primo die anteçj prétérit latens obfcuratur,X quoni<br />

am efteum fole^ioua uocatur,poftero aût die quo numeratur,fecûda, prz<br />

teriens a folc,uifîtationéfacit tenue extremz rotundationis,Cum niduû rc _<br />

ceflit a fole,crefcit X plus illuminatur,quotidie vero difeedés cum perue/<br />

ïiit ad die feprimû diftans a foie ocddéte,circirer médiasc regiones , di/<br />

midialucet,Xeius quzadfolé pars fpedat,eaeftilluminara,Quarto aut?<br />

decimo die al in diametro fpatio totius mûdi abfit a foie pficitur plena ,X<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


«.-<br />

#*<br />

*!*<br />

j- LIBER<br />

orîturcum folfit ad ocddété,ided$toràm fpatium mundi diftans cbnlu<br />

ftitcontra,X impetu folis totius orbis in fc rccipit fplédoré , Scptimpdccu<br />

tno die cû fol oritur,ea przffa eft ad occidenté,vigefimo Xaltero die cû fol<br />

eft exortus luna tenetcirdter médiasc,h regiones ,Xid quod fpédat' ad<br />

tblem habet lucidû,in reliqs obfcuraJtcmquotidic curfumfaciendo cixci/<br />

ter odauoXvigefimo die fobit radios folis,X ira méftruasperficitratiôes,<br />

fJuncvt in fingulis maifibus fol fignaperuadens,augetX minuit dierum<br />

Si horarum fpatia dicam .<br />

c <strong>De</strong> folis curfu per duodecim figna. ' Caput» V* : î<br />

J s nanqj cum arictis fignum init,X partem odauaperuagatur,perficitzqno)<br />

dium vcrnû,cum progreditur ad caudam taurifidufqj vergiliarum,e qui/<br />

bus eminetdimidia parsprior tauri,in maius fpatiummundi,qdimidium<br />

procurrit-procedens ad feptentrionalé partemjï tâuro cumingreditur in/<br />

gemuios,cxorientibusucrgiliismagiscrcfcit fupra terram,X auget fpatia<br />

dierum,deinde e geminis cuminit ad cancrum,qui breuiflimum tenct eo?<br />

" Ufpatium,cumpuemtmpartéodauampcrficitfolfticialctépus,X pergésj<br />

* peruenit ad caput X pedus leonis,q> cz panes cancro funtattributxjîx pe<br />

flore aût leonis X finibus cacriJolis exitus percurrés reliquas partes leonis<br />

ïminuitdieimagnitudiné Xcircinationis,reditqj ingeminopjzqualéair/<br />

fom, Tûc uero a leone tranfiés in uirginé progrediéfqj ad finum ueftis dus<br />

contrahit cirdnationé X zquat eâ quant taurus habet curfus rationé,E uir<br />

gincautéprogrediés per finû.quifinushbrz panes habet primas Jniibra*<br />

pane odauaperficit zquinodiûautûnale,quicurfuszquat ea circinario/<br />

nem,quzfuerat ï arietis figno, Scorpioné aût cûfol ingreffus fuerit oedde<br />

tibus uergiliis,njinuit progrediés ad meridianas partes tôgitudines dicrû,<br />

' E feorpionc cû percurrédo init ïfàgittarium ad fminadus , contradioré<br />

diurnum pervolât curfum,Cum autem ïcipit afminibus fàgittarii, qua»<br />

. pars eft attributa capricorno ad parte odauam,breuiflirhum ch percur/<br />

rit fpatiûjEx eo a breuitate diurnabruma, ac dies brumales appellanturfi.<br />

capricorno aût tranfiens in aquarium adauget,X exzquat fàgittarii longi/<br />

#<br />

tudine diei fpatium,Ab aquario cû ingreffus eft in pifees fauonio Hâtefcor .<br />

rionus comparât zqualem curfum,1ta fol ea figna peruagando ceiris,terri'<br />

jonbusauget autminuit dierum X horarum fpatia_Nunc de ceteris fideri<br />

>us quz font dextra ac finiftra zonam fîgnorum, meridianaJeptentrioni<br />

iqj pane mundi ftellisdifpofitafigurataqj,dicam.' s.~ ' Y<br />

Dcfidcribusquzfuntazodiacoadfeptétrionem». Çaput, VI.<br />

^ancjfeptcnttio,quégrzcinonimant


w<br />

NONVS. 89<br />

ibidedicatuse regïonecapirisfeptétrionis tranfuerfus ad pedes geminorû<br />

auriga , ftatqj ï fûmo cornu tauri,Itéqj m fûmo cornu Ieuo ad aurige pedes<br />

vna tenct pte ftellâ,Xappellataurigz man9.Hzdi,capra leuo humero tau/<br />

ri qdé X arietisjfup pfeus dexteriorib9 fubtercurcésbafim vergiliapt , fini/<br />

ftcriorib9 caput anetis Xmanu dextra inités caffiopez fimulacro ,leua fu/<br />

praaurigâ tenet gorgoneû ad fumûcaputJubiïciéfqj andromedz pedibus*<br />

Ité pifees fupra andromedâ Xeius vétré X eq,q fût fuprafpinâ eq, cuius vé<br />

nisluddiflima ftcllafinit ventre cqX caput andromedz, Manus androme<br />

dz dextra fupra caffiopez fimuIacrû é côftituta, leua fup aqlonaré pifeé, Ité<br />

aqrii fupra eq caput,Eqvngulz attïgût aqrii genua,cafliopez média eft de<br />

dicatacapricorni fopra ï altitudiné aqla X delphin9,fcdm eos é fagitta,Ab<br />

ea ât volucris,cui9 péna dextra cephei manu attingit X feeptrû, leua fupra<br />

caffiopez ïnitit Jiib auis cauda pedes eq lut fubtectijde fàgittarii fcorpiôis<br />

librz âiip ferpés fûmo roftro corona tâgit,ad eu mediû ophiuchus ïmâib'<br />

tenetferpété leuo pede caleâs mediâ frôté fcorpiôis pté ophiuchi capitis.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a. circulas' at<br />

ticus.<br />

b.urfa maiot<br />

c.jperieus<br />

d. auriga<br />

r. gemini<br />

f. ttopicoscl<br />

cd.<br />

f. cancer*<br />

.leo<br />

i. linea ecli/<br />

priez<br />

rutaurrts<br />

Lgorgoncfi<br />

m.canis ,<br />

motion' 9^-,<br />

o- linea zqal<br />

noâtalis.<br />

p.hydra<br />

q.nauisat><br />

g°s<br />

i.eridanas '<br />

filepui. <<br />

t. canls' fvri* ;<br />

uittopicus<br />

capiicorni<br />

In hac figura<br />

&in fequéd<br />

nôoïaqdeferibit<br />

auâot<br />

faâafunttnj<br />

ad ea defcnV<br />

benda fphua<br />

folida opus<br />

effeu&hodi<br />

eraus horum<br />

nfus diueifus<br />

eft.<br />

#/'-<br />

-*..*..<br />

;->*.


, à > "--v t<br />

i 1 1<br />

i .- LIBER 1<br />

Nonlongepôfitûeftcaputeiusquidicit neffusjri genib'aût eop fàcilio/<br />

res fût capitû vertices ad cognofcédû,Qd' nô obfcuris ftellis fit côformati,.<br />

Pes ingeniculatiadid fulcit capitis tps ferpétis,cuius ardurii,qui feptétrio'<br />

nés dicunt ïplicat9,parue p eos fledit delphin9,côtra uolucris roftrû eft ,pj<br />

pofita lyra.lnter humeras euftodis Xgeniculati corona eft ornata,In fepté<br />

rriôalivero circulo, duz pofitz fût ardi fcapulap^ dorfis ïter fe côpofitz,X}<br />

f pedorib9auerfz, e qb9minor xujiôo-ouf*,maior .àixh a grzeis appcllaf,ea:<br />

rûqj capita ïter fe defpiciétia fût côftituta;caude capitib9 carû aduerfz con/i<br />

traqj difpofitzfigurant.Vtrorûqj enï fuperâdo eminét in fûmo p caudas ce»<br />

rû eé dicit ,Ité ferpés é porreda zqua ftella quz dicit poft polus plus ducec<br />

circû caput maioris feptétrionis,Nâqj quz eftproxima draconé circumcaA<br />

put ei9ïuoluit ,vna uero circû cynofurz caput ûeda é fluxu ,porrcdaqj p/><br />

xmicei9pedcs,Haxaûtïtortarephcataqjfeattollésrefledit a capite mino/<br />

fis ad maioré côtra roftrû X capitis tps dextrûjté fupra caudâ minoris pe/<br />

des fût cephei,ibicj ad fûmû cacumé faciétes ftellz fût trigonû panb9 lateri¬<br />

bus infop arietis fignû,Septétrionis aût minoris X caffiopez fimulachri cô<br />

plures font ftellzcôfufz,Quz funt ad dextra oriétis ïter zona fignop: X fe/<br />

1 ptétrionû fydera ïclo difpofita dixi,Nûc explicabo quz ad firuftram ori<br />

..<br />

1<br />

entis meridianifqj partibus ab natura funt diftnbuta.<br />

<strong>De</strong> fydenbusquzfunt a zodiaco ad meridiem. Caput» VIL<br />

p rimum fubcapriconio fubiedus pifds auftrinus cauda profpiciés cephea,<br />

ab eo ad fàgittariû locus eft inanis,Turibulûfub fcorpionis aculeo,Cétau/<br />

1 ri priores partes proximz funt hbrz,et feorpioné tenét in manibus,Simula\<br />

crum id qd beftiâ aftrorû periti nominauerût , ad uirginé,Xleoncm,X câ> "<br />

! crum^nguis porrigens agmé ftellapj ïtortus fubeingit regionem caneneri/\<br />

gensroftrûadleoné,medioqjcorporcfuftinéscraterem,ad manûqj virgi/<br />

' nis caudâ fubiciens,in qua ineft coruus,Quz aût (ut fupra fcapulas pzque<br />

funtlucentiaadanguisïterius vétrisjiib caudam fubiedus eft centaurus. j<br />

IuxracratercmXleoncmnauiseft,quznominat argo,cuius prora obfcu/


NONVS. 50<br />

Quzfigurataformataqj font fidcrum in mundo fimulacra, nature di/<br />

uinaque mentedefignata,vt dcmocrito phifico placuit,expofuï,Sed ea<br />

tantum quorum onus Xoccafos poffumus animaducrterc X oculis<br />

contueri.Nanqj vtifeptentrionescircum axis cardinem verfàntes non<br />

occidunt,nequefubterramfubeunt,SicX circa meridianum cardiné,<br />

qui eft propter inclinationem mundi fubiedus terrzjfidera verfabun/<br />

da latentiaque non habent egreffus orientes fupra terram. Itaque eorû<br />

figurationes propter obftanriamterrz,non funtnotz,Huius autem rei<br />

index eft ftella canopi, quz his regionibus eft'ignota renunciantib9 ne/<br />

gociatonbus, qui ad extremas zgypti regiones proximafqj vlrimisfini<br />

bus terrz tcrminationeSjfucrunt, <strong>De</strong> mundi circa terram peruolirantia<br />

duodecimqj fignorum,X feptentrionah meridianaqj parte fîderum di/<br />

fpofitionevtfit perfedus docui.Nanqj ex ca mundi vcrfàtione X contra<br />

rio folis per figna curfo,gnomonûqj zquinodiahbus vmbris,analéma/<br />

torum inucniuntur deferiptiones, Cztcracxaftrologia,quos effedus<br />

M ii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a.draco<br />

b. polus<br />

c. uultur<br />

d. tropicaf<br />

cancri<br />

e. bootet<br />

f. corona'<br />

g. ingenjso/<br />

latui.<br />

b. aqnila<br />

ii deiphinas<br />

k.fagitta<br />

1. ophiuchus<br />

m. fetpens<br />

n. equi dao<br />

o. uolocrii<br />

p. linea atqol<br />

noAialis<br />

q. libra<br />

r» linea ecli.<br />

prira.<br />

i.fagirarinr'<br />

t. capricom*<br />

d. aqaarius .<br />

x. feorpias<br />

y . corona<br />

z. ttopiros<br />

capricomi<br />

&.ara<br />

b'. pifeisme»<br />

tedionaJit,


U'*><br />

.*<br />

LIBER<br />

habeant figna duodecim,fteIlz quinqj,folJuna,ad humànar vitaf ratio/<br />

nemchaldeorumratiocinationibuseft conccdendum,Quod propria _<br />

eft eorum genethliologizrario,vti poflintantefada,Xfutura,cx ratio<br />

cinationibus aftrorumexplicare,Eorum autem inuenriones, quas fcri/<br />

ptisreliquerunt,quafolertia,quibufqucacuminibus,X quam magni<br />

> fuerint, qui ab ipfa natione chaldeorumprofluxerunt, oftendunt,Pri/<br />

mufque berofusjn infula X ciuitate coo confeditjbiqj aperuit difcipli/<br />

nam^oftea ftudens antipaterjremqj achinapolus , qui etiam non c na/<br />

fcentiaJed ex conceptionc genethliologiz,rationes explicatas rehquit,<br />

<strong>De</strong>naturalibusautemrebus thaïes milefius,anaxagoras dazomenius,<br />

pythagoras famius, xenophanes colophoniuSjdemocrit" abderites,ra/ .<br />

tiones quibus c rébus hatura rerum gubcrnaretur,quemadmodûquoi/ /<br />

Suc effedus habent cxcogitatas reliquzrant.Quprum inucnta fecuri fi<br />

erum X occafos tempeftatumqj fignificatus,eudoxus,eudemon,calli/<br />

ftus,meIo,philippus,hypparchus,aratus,czterique ex aftrologia para<br />

pegmatorum difciplinis muencruntX eas pofteris explicatas reliquz/<br />

runt,Quorum feientizfont hominibus fufpidendz, quod tanta cura A<br />

fuerunt,vt etiam videanturdiuinamétetempeftatum ngnificatus poft<br />

futuros,antepronunciare,quafobrcshzc eorum curis ftudiifque funt<br />

< concedenda*<br />

i <strong>De</strong> horologiorum rationibus X vmbris gnomonum zquinodiali<br />

tcmpore,romz,Xnonnullis aliis locis. Caput.' VIIL<br />

JvJ obis autem ab his feparandz funt horologiorum rationes, X explicâ/<br />

demcnftruzdierumbreuitates,itemqjdopalationes.Nanque fol zqui/<br />

nodiali tempore arietclibraqj ver(àndo,quas exgnomone partes ha/<br />

bet nouem, eas vmbrz fac^odo in dechnatione crli, quz eftromz.<br />

Itemque athenisqmagne font gnomonis partes quatuor,vmbrz funt<br />

tres.Ad feptem rhodo quinqucAt tarenti nouem ad vndecim.Alexan/<br />

dree très ad quinque,czterifquc omnibus locis akz aho modo vmbrz<br />

gnomonumzquinodialcs ab natura rerum mueniuntur difparatz.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

ii'in<br />

i


NONVS;<br />

neaquz erit planifies m fmemgnomonis,circino nouem fpacia dimeti<br />

antur,X quo loco nonz partis fignum fuerit,centrum conftituatur,vbi<br />

erit littera.a.Xdidudo circino ab eo centra ad lineam planitix vbi erit<br />

littera.b.circinatio dreuh defcribatur,quz dicitur,meridiana, <strong>De</strong>ïde ex<br />

tur X fignentur in linea quz eftin planitia,ubi erit littera .c. Hzc autem<br />

erit gnomonis zquinodialis umbra,X ab eo figno X littera .r* per cétrû<br />

ubi eft littcra.a.linca perducatur,ubi erit folis zquinodialis radius,TÛc<br />

ab centra didudo cirdno ad linea planitiz zqudatatio fignetur ubi erit<br />

httera.cfinifterioreparte,X.i.dexteriore in extremis lineis circinatio/<br />

nis,X per centrum perducendalinea,vtzqua duo hemicycha fintdiui<br />

fà.rfec autem lineaamathematicis dicitur orizon.<strong>De</strong>inde circinationis<br />

totius fumenda pars eft quintadecimaXcircini centrum collocandum<br />

ï linea circinatiôis, Quo loci fecat eam lineamzquinodialis radius, ubi<br />

M iii .<br />

Vmbtzgno<br />

monis.*<br />

a.romagno<br />

mo.ix.am.<br />

bta.riii.<br />

b.tarentnm<br />

gnomo. xi.<br />

umbra.ix.<br />

c.athene<br />

gnomo.iiiï.<br />

umbra.iii.<br />

d. rhodus<br />

gnomo .Wî.<br />

ambra.v.<br />

e. alexandria<br />

gnomo.y»<br />

umbra.iii.<br />

Elenationet '<br />

poli<br />

f. alexandria<br />

gt.xxxiV<br />

g. rhodo»<br />

gr.xxxvi.<br />

b. athene<br />

gr.xxxvtf.ft<br />

quarta.ii<br />

btarentam<br />

gr.xxxix.&<br />

qaattz.iii.<br />

K.toma gr.<br />

xxxxii.<br />

Itaqj in quibufcuncy locis horologia erunt defcribenda,eo loci fumen/<br />

Gnomones<br />

da eftzquinodialis vmbra,Et fi erunt (quernadmodum romz) gnomo a. gnomo ro<br />

nis partes nouem,vmbrz odone, dcfcnbatur linea in planitia,X ex me mz.<br />

b. gnomo<br />

dia -apôç ô pdetç crigatur vti fit ad normam , quzdicitur gnomon, X ali/ athenarum<br />

c. gnomo<br />

thodi<br />

di gnomo<br />

tatenti<br />

e» gnomo<br />

alexandrie<br />

nouem partibus,quzfunt a planitia ad gnomonis centrum,odo fuma Quoriés metimuium«<br />

btastedud<br />

mas gnomo<br />

nés ubi eft.a.<br />

& gnomo<br />

tomz<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


*<br />

LIBER<br />

eritlittera.f.X fignandum dextra ac finiftra vbi font litterz.g.h. Ï<strong>De</strong>inde<br />

" ab his X per centrum linez vfque ad lineam planitiz petducendz font,<br />

* , " vbieruntlittere.t.r.itaeritfolisradius,vnushibernusalterzftiuus.Cô<br />

f<br />

tra autem .e.littera.i.erit, vbi fecat circinationemlinea quz eft traieda<br />

per centrum,X contra.g.X.h.litterz erunt.LX.l.X contra.c.X . f.X.a.<br />

.r- erit littera n Tune perducendz funt diametri ab.g.ad.l.X ab.h.ad. k.<br />

Quz erit inferior,partis eritzftiuz,fuperior hibernz.Quzdiamerrifut<br />

. i - zque medizdiuidendzvbieruntlitterz.m.X.o.ibique centra fignan/<br />

1 da,X per ea figna X centrum.a.linea ad extremas lineas circinationis eft<br />

pcrducenda,vbi erunt litterz.p.q.Hzc erit linea pros horthas radio zq/<br />

nodiali.Vocabitur autem hzc linea mathematicis rationibus axon ,X<br />

abeifdemcentris didudo cirdno ad extremas diametros deferibantur<br />

hemicyclia duo,quorum vnum erit zftiuum,alterum hibernum <strong>De</strong>/<br />

inde in quibus locis fecant linez parallelz lineam eam, quz dicitur ori/<br />

zon in dexteriore parte erit littera.s.infinefteriore.u.X abextremo he/<br />

micycliOjvbi eft littera.g.ducatur linea parallelos axoni ad finiftrû he/<br />

micyclium,vbi eft littera.h.Hzc autem parallelos linea vocitatur laco/<br />

tomus,X tum circini centrum collocandum eft eo loci , quo fecat eam<br />

lineam zquinodialis radius,ubi eritlittera .x. X deducendum ad eum<br />

i . locum quo fecat circinationem zftiuus radius,vbi eft littera.h.X cérro<br />

TV-<br />

zquinodiah interuallo zftiuo circinatio circuli menftrui agatur, qma/<br />

nachus dicitur,Ita habebitur analemmatos deformatio . *<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


NONVSJ<br />

.


Solarehoicv<br />

logium<br />

Romzi<br />

LIBER<br />

<strong>De</strong> horologiorum ratione,X vfu ,atqj eorum inuentione,X quibus in/<br />

uentoribus. Caput. IX.<br />

p] emicy


,NONVS. 93<br />

conqfirz ab eifdé fcriptoribus horologiorû rationes3Primûq) a defibio aie<br />

xandrino qui etiâ fpûs naturalespneumaticafqj res inuenit,Sed vti fuerût<br />

ea eqfita dignûftudiofis eft agnofcere,Ctefibius enï fuerat Alexandriz na/<br />

tus pâtre tonfore^s mgenio X induftria magna pter rcliquos excellens,di/<br />

dus eft anificiofis rébus fedeledare,Nâq«cûvoluiflet in taberna fui parris<br />

fpeculû ita pédcre,vt cû educeret ,forfuqj reducereturJinea iatcns pondus<br />

deducerer,ita collocauit machinationé,Canalé lign'eû fub tigno fixit, ibiqj<br />

trocleascollocauit,percanaléIineâinangulûdeduxit,ibiqj tubulos ftru/<br />

xit,in eos pdam plumbeâ per lineam demittendam curauit,ita pondus cû<br />

decurrédo in anguftias tubulop; przmeretcli crebritaté veheméti decur<br />

fo,per fàuces frcquétiam coh côprzflione (olidatâ cxtrudens in aéré pâté/<br />

temoffenfioneXtadu,fonitusexprzfferatclaritaté. *><br />

ErgodefibiuscûanimadueTtiffet<br />

ex tadu culi X exprzffiôibusJpi<br />

ritusvoccfqj nafcijhis principes<br />

vfos jhydraulicas machinas pri/<br />

musïftituit,Itéaquap> exprzflio/<br />

nes,automata porre&i, rotûdatio<br />

mfqj machinas , mulraqj delitiarû<br />

genera,in his etiâ horologiops ex<br />

aquacomparatiôes explicuit,Pn/<br />

mûqjcôftituitcauûexauro perfe<br />

flum,aur ex gemma terebrata, Ea<br />

enïnecterunturpcuffd aquz,nec<br />

tordes recipiût,vtobturenf,Nâqj<br />

equaliter pid cauum influés aqua<br />

fubleuâtfcaphû îKuerfû ( qdabartificib'pbelîosfiuctympanû<br />

did<br />

tur) ïquo collocata regula,verfa/<br />

riletympanûdéticuliseqlibusfut1''^1' J1J' ' ^<br />

pfeda,Qui déticuli alius aliûimpellétes' verfatïones modicas faciût X mo'<br />

tiôcs, Ité ahz regulz aliaqj tyrrripâna'ad eundé modûdentata,Quz vna mo !<br />

tione coada verfando faciût efTeftû?varieraiéTqj motîonûjn qbus mouen'<br />

tùrfigilfa;iîertdnmrrne«,calcûliauttbna'p^ohciùnf,buccinzcanunt,re/1<br />

hquacpparergajnhisétiââutfricolunaàutjbarairaticahoradefe<br />

quasiigiiliîegTediens ab imô virgûlzfigiiificât^ dié totum,quarum bre/'<br />

uitatesaut crefeentias cuneorû aàiedus aur éxéptus ïfingulis diebus X m?<br />

fibus,perficere^git,Praclufionèsaquapfad téperandûita funt côftirutzv<br />

Merzhûtduzvnafohda'akerâcàuacxtorno îtapérfedz,utâliam alia ini/<br />

re côuenireqj poflit,X eadé régula'faxatio capïaut coartatio efficiat,aut ve1<br />

hemétem aut lené in ea uafaaquzïfluentcmcurfomjtahis rônibusXma/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a.fpecnlam<br />

b.tabematô<br />

foria


' LIBER<br />

c . - .<br />

ô"t »d t<br />

c ]<br />

chinatioric ex'aqua côponunt horologiop^ ad hibernumufom collocatio<br />

nes,Sin aût cuneopj adiedionibusX detradiombus corrcptiones dierum,<br />

autcrefcentiz nô pbabuntur,qd.çuneifepiHimeuitiafaciût,fic erit expli/<br />

candumJn columellahorz ex ànalématis trâfuerfe dcfcribâtur, méftrueqj<br />

hnez m columella lignent,çaqj columella uerfatilis perficiatur^vtiadfîgil/<br />

lum virgulâqj (cuius uirgulzegrediens figillû oftendit horas) colûna ver/<br />

fando côtinéter,fuis cuiufqj méfibus breuitates X crefcentias faciat horapt,<br />

Fiuntetiâ alio grîe horologiahiberna,quz anaporica dicuntur, perficiun/<br />

turqj rônibus his,Horz difponûtur ex uirgulis enzis ex analématos defcri<br />

ptioneabcétrodifpofitzinfronte,IneacircuUfuntcircûdati méftraa fpa/<br />

dahniéres.Pofthasvirgulas tympanû collocctur,inquodefcriptus Xde<br />

pidus fit mûdus figniferqj drculus,defcriptioqj ex duodecim cleftiumiî<br />

gnoram fit figurata,cuius c centra déformât euiuflibetfigni fpaciû vnum<br />

maius alterûminus.Pofteriori aûtparti tympano mcdio,axis verfàtilis eft<br />

inclufusjnqjeoaxiznea mollis catena eft inuoIuta,ex qua pendet ex vna'<br />

parte phcllos fiue tympanû,quod ab aqua fobleuaf:,ex altérazquo pôde/<br />

re phelli facoma fabunale,Ita qtum ab aqua phellos fubleuat ,tantû fàbur<br />

rz pondus infra deducens uerfat axem,Axis aût tympanû,cuius rympani<br />

verfâtio alias efficitvti maior pars circulifigniferi, alias rhinorin vérfario/<br />

nibus,fuistéporibusdefignethorarû proprieratas.Nâq? infingulis fignis<br />

foi cuiufqj méfis diepz numeri caua fût pfeda,cuius bulla quz folis iniagi/<br />

nem horologiis tenerevidet Jignificat horarû fpacia,ea trâflaraex terebra/<br />

tione in terebratiôem méfis venétis perficit curfum fou» ttaqj quéadmodû<br />

fol per fideram fpacia vadens dilatâtcontrahitqj dies X horas ,ficbulla ir»<br />

horologiis ingrediés perpunda côtra centritympani verfàtioné, quotidié<br />

cum trâffertur aliis téporibus per latiora,aliis peringuftiora (paciaméftro<br />

isfmitionibus imagines efficit horarû X dierum, <strong>De</strong> adminiftratione àùté?<br />

aquz,qu éadmodum fe temperet ad rationeJk eritfaciendûj'bft $ronternj<br />

horologu,mnacoUoceturcafteUû,mid9pcrrululâfàliataqua-X in imo<br />

habeat cauum,Ad id aût affixumfit ex zre tympanû hns fpramen , per qd5<br />

ex caftdlo in id aquainfluat,In co aûtminus tympanuminchjdarur cardif<br />

nibusextomo^riafado&fq^inaktqrfecoartatis.itaVtirminus tympan<br />

num quéadmodûepiftomium,in maioredrcûagendd ardeIcniterqj verfo<br />

titfjMaiorisaûttympaniJalyurriaqu^<br />

gnata*minor uero orbiculus in extrema circinatiôe fixahabeat Ungulâ , cm<br />

ius cacumédirigat adpundorum regiqes,Inqj eo drbiculp teperatû fit f»/,<br />

ramen,quain tympanû aquainfluîtperidjXiferuatadminiftrationé^CiA<br />

aûtinmaioris tympanilabro facrintfignorûclcftiumdcformâtiones,idi<br />

aûtfit ïmotum,X in fûmo habeatdeforrnatûçâdrifignû,ad perpendiculûî<br />

eius in imo capricorni ad dextrâ fpedatis hbraf,àd fuiiftijam arictis, Signa:<br />

quoqj cztera inter corûfpacia defignatafint,vti inclo vidétur»Igitur cû;<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

f


DECIMVS. 94<br />

folfuerit in capricorni orbiculojingula in maioris tympani parte X ca/<br />

pricorni;quotidicfingulapûdatâgensadperpédiculum habés aquzcur/<br />

rcntis vehcméspôdus,ccleriterperorbiculi foraméid extraditad vas, ta<br />

excipicns eam (qrn breui fpatio impletur) conipitXcôtrahit dierum mi/<br />

nora fpaciaXhora rû,Cum aût quotidiana uerfatione maioris tympani lin<br />

gulaingrcditur in aquario,cûda defccndunt foramina perpédiculo, X aq<br />

uehementi curfu cogitur tardius emitterc fàlienté^ta quo minus céleri cur<br />

fu vas excipit aquâ,dilatat horarû fpacia,Aquarii uero pifciûqj pûdis , vti<br />

gradibus fcâdens,orbicuh foramen in ariete tangcndo odauâ parté,aquz<br />

temperatzfahéti przftat zquinodialeshoraSjAbariete pertauri X gémi/<br />

norum fpacia ad fuma câai punda,panis odauc foramen feu tympanum<br />

verfatiôibus peragens,X in altitudiné eo rediens,viribus extenuatur,X ita<br />

tardiusflucndoddatatmorâdofpada,Xefficithorasin câcri figno folfti/<br />

tiales-Acâcro cûprochnatXpcragitperleonéXvirgincm,adhbrz partis<br />

odauzpundarcucrtédoXgradatimconipiendofpatia,côtrahithoras,X<br />

ita perueniens ad pundahbrz^equinodiales rurfus reddit horas, Per fcor/<br />

pionis vero fpacia X fàgittarii,procliuius deprimens fefc foramen rediéfqj<br />

circûadionc ad capricorni parte odauâ,reftituitu r celeritate fàhétis adbru<br />

maies horarum breuitates,Quz funt in horologiorum deferiprionibus ra<br />

riones X apparat" vt fint advfum expeditiores qaptiflime potui perfcripfi,<br />

Reftat nûc de machinationibus, X de earum principes ratiocinari, Itacj de<br />

hisvtcorpusemendatumarchitedurzperficiaturin fequéti volumine in<br />

ripiamfcribere. J[<br />

M» VITRVVII DE MACHINIS<br />

LIBER DECIMVS.<br />

OB I L I grzcorumXampla duitate ephefî lex<br />

uetufta dicitur a maioribus dura côdirione, fed iu<br />

re effe non iniquo côftituta,Nam architedus cum<br />

pubhcumopus curâdum rcdpit pollicetur quan '<br />

to fomptu id fit futurum,tradira zftimatione ma/<br />

giftratuibona eius obhgârur,donec opus fit per/<br />

fedum,Eo autéabfoluto cumaddidûimpenfàre<br />

fpondet,dccretis X honoribus ornatur,Itcmfinô amphus qquartaïope/<br />

rc côfumitur ad zftimationem eft adiieienda X de publico przftatur , neqj<br />

vllapna tenetur,Cum uero amphus q quarta in opère confumirur,exd9<br />

bonis ad perficiédum pecunia exigitur,Vtinâdii ïmonales feciffét q> ea lex<br />

etiâ populo romano,nô modo pubhcis,fed etiâ priuatis zdificiis effet con/<br />

ftituta^ianqj nô finepna graffarétuï imperitiJed qui fumma dodrinapî<br />

fubtditatceffet prudétcsJinedubitatiôeprofiteréturarchitedurâ,nc9pa/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


.; : - LIBER ":.<br />

très familiap» inducerétur ad infînitas fomptuûpFufiôes,Xutex bonis euA<br />

ccrcntjpfiqjarchitediplnz timoré coadi diligétiusmodû impéfarû raA<br />

tiodnâtes explicarent,vti patres familiapj ad id , qd fjparauiffent , feu pau/.<br />

lo amplius adiicientes,zdificiaexpedirent,Nâ qui qdringétaad opus pnt><br />

parare.fi adiiciâtcétumhabédofpéperfedioniSjdeledationibus tenétur»:<br />

Qui aût adiedione dimidia,aut amphore fumptu oncrâtur,amiffa fpe , X;<br />

impenfa abiedaJradis rébus X animis,defiftere cogûtur.Nec folû id vitiû<br />

inzdificiis,fedetiâinmuneribus,quza magiftratibusforogladiatopt fce/<br />

nifqj ludop-dant,quibus nec mora.neqj expedatio côcedit ,fed neceflitas<br />

finira téporc pficere cogit,vti font fedes fpedaculopj,uelorûqj indudiôes,i<br />

Xcaoïa,quzfcenicismoribusper machinationé ad fpedationes populo:<br />

côparâtur.In his vero opus eft prudétia diligéti X ingenii dodiflimi cogitatu,q><br />

mhd eopj pficit fine machinatione,Studiorûqj uario ac folerti uigoï<br />

rclgit quoniâ hzc itafunt tradita X côftituta nô uidct effe alienû, vti eam<br />

te fummaqj diligétia anteq inftituâtur opera,eopf expediâtur ratiôes.Ergo><br />

quoniâ neqj lex neqj moptinftitutio id pôt cogere,X quotannis XprztoA<br />

res X zdiles ludorum câ machinationes przpararc debent,uifum mihi cftj<br />

imperator non effe alicnû,quoniâ de zdificiis in prioribus uoluminib9 cxa<br />

poluijn hoc qui finitionem fummam corporis habet côftitutâ,q fintprin<br />

dpia machinarum ordinataprzeeptis expheare.<br />

<strong>De</strong> machina quidfitX eius aborganodifferentia origine 1<br />

Xneceflitate. Caput. L<br />

J^ achina eft côtinens ex materia côiundio, maximas ad onerum motus ha/)<br />

bens uirtutes^a mouetur ex arte circulorum rotûdationibus quam grzci<br />

«wxAiioiji xijnwijappellât^ft autem unum genus feanforium quod grzce<br />

«x,^otoLTiMjidicitur,alterumfpiritalc,quoaapudeos BVEufwtTiwv appel/<br />

latur,tertiûtradorium,id auté grzci _ay amo-oy uocât,Scâforium auté eft cû<br />

machinz itafuerint collocatz,ut ad altitudinem tignis ftatutis X trâfuerfa<br />

nis colligatis fine periculo fcâdatur ad apparatus fpedationé , Spiritale eft<br />

cum fpiritus exprzffionibusimpulfus,Xplagz uocefqj organicos expri/<br />

muntur,Tredorium uero cum onera machinispertrahunmr,aut ad alti/<br />

tudiné fublata collocâtur,Scâforia ratio nô arte fed audacia gloriat , Ea ca/<br />

tenationibus X tranfuerfàriis X plexis colligatiôibus X erifmatum fuldu<br />

, ris côtinetur.Quz aût fpiri^poteftate affomit ingreffus,elegantes artis fub<br />

tihtatibuscôfequiturefteâus,TradoriaautémaioresX magnificétia pie/<br />

nas habet ad utilitatem opportunitates,X in agendo cum prudentia fum/<br />

mas uinuteSjEx his fût alia quz mechanicos,aïia quz organicos mouétur,<br />

Inter machinas Xorganaid uidet effediferimen,» machinzpluribus ope<br />

ribusaut ui maiore cogûtur effedus habere,uti baliftz torcukriumqj prz<br />

la,Organa auté uninsoperz,prudentitaduperficiunr, quod propofitû ê,<br />

uti fcorpionisJ*euanifocyclorumverfàtiones.Ergo XorganaX machina/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


DECIMVS.. 9ç<br />

tum ratio ad vfom font neceffariaJîne quibus nuITa res poteft effe non im/<br />

pedita.Oïs aûtmachinatio eft a rep: natura pcreata,ac a przceptrice X ma/<br />

*giftramundiverfàtioneïftituta.Nâqjanimaduertamus primû X afpicia/<br />

mus côtinentem folis,lunz,quinqj etiâ ftèllarum naturâ,quz ni machina/<br />

ta uerfàrentur nô habuiffemus in terra lucempecfruéhiû matuntar.es. Cû<br />

ergo maioreshzc ita effe animaduertiflènt,ererû natura fumpferût exem/<br />

pla,Xea imitantes iridudi rébus diuinis,cômodas uitzperfecerunt expli/<br />

cationesJtaqj comparauerût,ut effent expédition alia machinis X earum<br />

verfàtiôibus,nônullaorganisât ita quzanimaduerterût ad vfum vtdia eé<br />

uudiiSjartibus^ftitutiSjgradatimaugédadodriniscurauerûtjAttédamus<br />

enïprimû inuentû de neceflitatevt veftitus,quéadmodum telap» organicis<br />

adminiftratiôibus cônexus ftaminis ad fubtegmé,nô mô corpora tegendo<br />

tueâturJed etiâ ornatus adiiciât honeftaté,Cibi uero nô habuiffemus abû/<br />

dantiâ^iifiiuga,X aratra bobus iumétifqj oîbus cent ïuenta, Sucularûqj X<br />

przlopj X uediûfi nô fuiffet torcularis pparatio,neqj olei nitoré,ncqj vitiû<br />

fxudû habere potuiffemus ad iucûditaté,Ponationefqj eorum nô cént^iifi<br />

plauftrorûautfànacorûperterrâ^iauiculapf per aquâ inuétzeént machi/<br />

nationes,Trutinapt ucro librarûqj pôdenbus examinatio reperta vindicat<br />

ab iniqtate iuftis moribus vitâ,Non minufqj funt ïnumerabiles moderatio<br />

nés machinationû,de qbus nô neceffe videt difputare,qm funt ad manum<br />

quottidiane,utfûtrotz Jolies fabrop:,rhedz,cifia,torni,czteraqj quz com<br />

munes ad vfomcôfuetudinibus habétopportunitatesjtaqj incipiemus de<br />

bis quz raro ucniunt ad manus(ut nota fint) explicare* '-*<br />

<strong>De</strong> zdiû fàcrarû pubhcorûqjoperû machinationib'tradoriis. Cap.II.<br />

F rimumqj inftituemus de his quzzdibus fàcris ad operûqj publicopr predio<br />

nemneccffiratecôparant,quzfiûtita,Tignatriaaa onerû magnitudinem<br />

ratiôecxpediûtur,X a capite a fibulacôiunda,Xin imo diuàncara erigunt<br />

funibus in capitibus collocatis,X Us ité circa difpofitis ereâa retinent, Alli<br />

gatur in fummo troclea,quam etiâ nônulli,rechamâ dicût,In trodeam ïdu<br />

turorbicuhduOjpcraxiculosucrfatiôeshabenteSjpercuiusorbiculûfum'<br />

mum traiieirur dudarius funisJ<strong>De</strong>inde demittitur Xtradudtur circaorbi/<br />

culi imum trodez inferioris, refertur auté ad orbiculû imdoi traciez lupe<br />

rioris,Xitadétendit adinfcrioré,X in foraminc eius caput funis^religat,<br />

Altéra pars funis refertur inter imas machinz partes,In quadris aût tigno/<br />

rum pofterioribus quo locifunt diuaricataJîgûturchdoniajn quz côiici<br />

untur fucularû capita,ut faediter axes uerfentur,Ez fuculz proxime capita<br />

habent foramina bina ita temperata,ut vedes in ca conuenire poflint , Ad<br />

rechamum autem imum fcrrciforficcsreUgahtiir.quorum dentés in fàxai<br />

forata accommodantUTjCum autem funis habet caput ad fuculam religa/<br />

tum X vedes ducentes eamverfant/unis fe inuoluendo circa fuculâ çxten<br />

ditur,XitafoblcuatoneraadaltitudinemXoperumcollocationcs». t<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

« t<br />

V~ :<br />

T.<br />

î ! 'r<br />

'"»<br />

T<br />

'r G


» Saeula<br />

b.cheloniz<br />

c. fibula<br />

d.troclea.fen<br />

techamus.<br />

e.tiocleaîf&><br />

tiotfea te<br />

charnus<br />

f . fenei forfi«<br />

ces.<br />

g.duftarias<br />

funis.<br />

Otbicali lût<br />

lotulatqnz *<br />

circDaxica'<br />

los in ttode»<br />

ûuedannu»<br />

LIBER<br />

<strong>De</strong> diuerfis appel/<br />

Iatiouibus machina/<br />

ram,Xqrationceri/<br />

gantur» Cap* III.<br />

f-j zc aûtratio machi<br />

nationisq>p très or/<br />

biculos circûuoluit<br />

trifpaftos appellat ,<br />

Cum vero in ima tro<br />

cleaduoorbicuIi,in<br />

fuperioritrcs uerfan<br />

tur,id pentafpafton<br />

dicitur,Sinautéma/<br />

ioribus onerib' crût<br />

machina; côparâdz,<br />

amphonbus tignopt<br />

lôgitudinibus X craf<br />

fitudinibus erit vten<br />

dum,Xeadcm ratio<br />

ne in fummo fibula/<br />

tionibusjinimofo/<br />

cularum uerfationi/<br />

bus expediundû,His<br />

expUcatisantariifunes antelaxicolIocentur,retinacula fupra fcapulasma<br />

chinz longedifponanwr,X fi non eritvbi reli genrar,pali refupinati defo/<br />

diantur,X circû fiftucationefohdentur,quo funcs alligentur,Troclea inlu<br />

mo capitcmachins tudenri côtineat ,X ex eo funes perducatur ad palum,<br />

&,quz eft in palo trodea dligatacirca eius orbiculum funis indatur,X refe<br />

ratur ad eam trodeam,quz erit ad caput machinz rehgata,Circum auréor<br />

biculum ab fummo traiedus funis defeendat X redeatad fuculam,quzeft<br />

in ima machina ibiqj rcligetur,Vedibus aûtcoadafuculauerfàbitur,X cri<br />

gct per fe machinam finepericulojta circa difpofitis funibus, X rctinacu/<br />

lis in palis herétibus amphore modo machina collocabitur, Traciez Xdu<br />

flarii funes uti fopra feriptum eft expediuntur. '<br />

Similis foperiori machina,cui coloflicotera tutius cômittipoffunt,im/<br />

mutataduntaxatfoculaintympanum. i ' Caput* IIIL'<br />

§ in autécolofficotera amplitudinibus X pôderibus onera in operibus tuerie<br />

non erit foculz cômittcndû,fcd quéadmodum fucula cheloniis retinerur,<br />

ita axis includatur habens in medio tympanum amplû,quod nônulliro/<br />

tam appellant,grzd aût àf*4>« «u


DECIMVS. t 96<br />

St in fommb duphces ordines orbiculopîjtà funis dudarius traiicit'.ï infe/<br />

rions trodea:foramé,vtizqliaduo capitafintjunis cû eritextéfus, ibiqj fc£ '<br />

cûdûinferioré tfocleârefticulacircûdata Xcônexa,vtrzqj partes funis côtiV<br />

nétur,ut neqj in dextrâ,neqj in finiftra pané poflint fdire^eïde capïta fu/nis<br />

référant in fuma trodea ab exteriorc parte,Xdeiidûtur circa drbiculos<br />

imosjX redeût ad imû,côiiciûturqj ïfimz troclez ad orbiculosex interiorq<br />

parte.X referûtur dextra ac finiftra ad caput fumma; troclez circa orbicu/ .<br />

los fùmmosjTraiedi aût ab exteriori parte referuntdextra ac finiftra tym/<br />

panû ï axe,ibiqj ut hereât colhgant,Tû aût drea tympanû inuolut^alterfu)<br />

nis refert ad ergatâ,X is circûad9tympanû X axé inuoluendo, funes qui id<br />

axe relïgatifontpariterfeextédût, Xita Ieniter leuantonera finepericulo.<br />

Qd fi maius tympanû collocatû aut ï medio,aut ï vna pte extrenïa,Jiabue/<br />

rttfinetrgata,calcates hoïes^expeditiores habere poteritoperis effedus* f<br />

N5ïAliud^acr^ina;tradforizgenus, Caput. V. >\ V "\ )<br />

£ ftaûtdmdgerl9macbinzfatisarrificiofuXadvfû celeritatis expeditû,fedj<br />

in eo daréopera nô pût nifi periti,Eft enïtignû,qd erigit X diftinet retinaculi^qdrifariâ/ubretinaculis<br />

cheloniaduofigûtur-troçleafunibus fupraj<br />

chelonia religat ,Sub trodea régula lôga circiter pedes duos,lata digitosJ<br />

tr.ui<br />

v<br />

> .<br />

J<br />

i<br />

. .1<br />

- a. etgâta ,1<br />

b.tympanrt .t<br />

cfibnUtio i<br />

>l<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

, i i


a.tjgimm<br />

b.rednacula<br />

fechcloniû<br />

d. troclea<br />

fub q régula<br />

poiîtaeft<br />

f. duâariin.<br />

nés. r *<br />

ctiocleâ<br />

quâ grzd >' '<br />

cpagontano<br />

ftri atterao<br />

oé dicont<br />

LIBER<br />

fex,craffaquatuorfopponit.Traciez ternos ordines orbiculop; in latitudi<br />

néhabétescollocâtur,ita très dudanifunes in fummo machinzreligâtur»<br />

<strong>De</strong>inde référât ad imâ trodeâ,Xtraiiciût exinteriorç parte p eius orbicu/<br />

los fûmos.<strong>De</strong>indc référât adfupioré trodei,X traiiciûtur a éexteriore pte<br />

in ïterioréper orbiculos imos.Cû defcenderint ad imû ex interiore pte ,&<br />

per fecûdos orbiculos rraducûtur in exterioré,Xrcferuntur ad fummû ad<br />

orbiculos fecûdos,traiedi redeût ad imû,ex imo referuntad caput,X traie<br />

di p fummos redeût ad machina imâ.In radice auté machinz rollocaf' ter/<br />

tianoclea.Eamaûtgrzd£i5-c(!fû»Tet,noftriartemonéappellât^atrodea re<br />

ligat ad machinzradicé habés orbiculos tres-p quos traiedi fîmes tradun/tur<br />

hoîbus<br />

adducédû»<br />

Ita très ordi<br />

nés hoïutn<br />

ducétesfine<br />

ergata celé/<br />

riteron9 ad<br />

fummû per<br />

ducût.Hoc<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

genus ma/<br />

chinzpoly<br />

fpaftonap/<br />

pellarur,q><br />

multis orbi<br />

culorû cil/<br />

cuitionib'<br />

Xfaolitaté<br />

fuma pftat<br />

Xcelentaté<br />

Vna autem<br />

ftatutio ri/<br />

gni hacha/<br />

betvtilita/<br />

té,q>anqul<br />

tûvehtade<br />

xtraacfini/<br />

ftra,adlate/<br />

radeclinan j<br />

do onus de<br />

pocre pôt*.<br />

' - ,(.*<br />

Harum


DECIMVS.. 97<br />

Harum machinarionum omnium quz fu pra funt fcriptz rationes nômo/<br />

do ad has resJedad onerandas X exonerandas naues font paratz, alia; ère/<br />

âe,aliz planein charchefiis uerfàtilibus collocatz,Non minus fine tignopt<br />

eredionibus in piano etiam eadem rationeX tcmperatis funibus X troclez<br />

isfubdudionesnauiumefficiuntur* i<br />

Ingeniofàdefiphontisrôadgrauiaoneraducenda. Cap» VI*<br />

^ on eft ahenum etiam defiphontis ingeniofam inuentionem cxponere,Is<br />

enimfcaposcolumnarûexlapicidinis cum deportare uellet Ephefum ad<br />

dianzfanum,proptermagnitudinemonerum,Xviaram câpeftrem mol/<br />

htudinem,nô côfifos carris,nerotz deuorarétutJîc eft conatus,<strong>De</strong> materia<br />

trientali fcapos quattuor , duos trâfuerfàrios ïterpofitos duobus logis quâ<br />

ta lôgitudo fcapi fuerat,côpledit X côpegit X ferreos chodaces vti fubfcu<br />

des in capitibus feaporum implumbauit,Xarmillas ï materia ad chodaces<br />

drcundandosinfixit,itembaculis iligneiscapitarchgauit, Chodaces auté<br />

in armillis inclufi hberam habuerunt verfationem tanti,vti cumboues du<br />

cerentfobiûdi,fcapiuerlàndomchcKkcib9Xarmillisfinc fine uoluerent*<br />

CiimaûtlbposomnesiiavexilTcnt^UaftareM<br />

r~.» -i r s -'-» K "'N, .<br />

. . ' . * I 0311111 O A LA 3<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a.fcapittiéta<br />

les<br />

b. columna<br />

caimillaûl<br />

qua choda<br />

ces qui inca»<br />

pite coltinas<br />

fumimpium<br />

bari.ueituntV<br />

4t£


*<br />

É.totzptdfl<br />

duodénum<br />

b. epiftylium<br />

cchodaxd;<br />

nertitut in ai<br />

milla '<br />

» ><br />

1 1<br />

1U<br />

LIBER<br />

us étefiphontis Methagenes tranftulit eam ratione e feaporum veflura^til<br />

in epiftyliorumdedudione,Fecit enim rotas cirdter pedû duodénum, X<br />

-epiftyliorumcapira in médias rotas eadem ratione cum chodacibus&ar/<br />

milhsmdufit, Ita cum orientes a bubus ducerenturin armillisinclufi cho/<br />

daces uerfabant rotas,Epiftylia vero inclufa vti axes in rôtis eadem ratione<br />

quaJcapi fine mora ad opus perueneruntjîxemplar autem erit dus quem<br />

admodum in paleftris cylindri exzquant ambulatiôes,Ncqj hoc potuiffec<br />

fieriniiiprimumpropinquitaseffet,Nonenimplus funtablapiddinis ad<br />

fenû quam miliapaffuum odo,nec ullus eft chuus'fed perpetuus campus.<br />

Noftri uero memoria cum coloffid apollinis in fano bafis effet a vetuftate<br />

difrada,X metuentes ne caderet ea ftatuâ X frangeretur locauerunt ex cil/*<br />

dem lapicidinis bafim excidendam,Conduxit quidam paconius,Hzc auté<br />

bafis èrat longa pedes'duodecùn,lata pedes odo,altapedes féx,Qyâ Paco/<br />

nius gloria fretus non vti methagenes apportauitJed eadem ratiôe alio ge<br />

nerecôftituitmachinam facere, Rotas enim circiter pedum quinded fecit<br />

Se his rôtis capitalapidisïclufit,deïde ckea Iapjdé fufosfextantales ab rota<br />

ad rotâad circinûcopegit,ita uti fufos afufo n'ôdiftaretpedévrîû ,jDéinde<br />

circa fufos funem inuoluit,X bubus fondis fiiné ducebat-ita rû explicaret*<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


DECIMVS.t 9$<br />

voluebatrotas,fednô poterat adlineâuiaredàducere,fedexibatin vnairî<br />

uel alteram pané,Ita neccffe erat rarfus retroducere, Sic pacomus ducendo<br />

&reducendo pecuniamcontriuit,ut ad foluendum non effet. ><br />

<strong>De</strong> inuentione lapicidinzqua templum dianz ephefizconftru/<br />

dumeft* Caput.1 VII.<br />

P ufillum extra pgrediar X de his lapicidinis quemadmodû fint inuétz expo<br />

namj'ixodarus fueratpaftofjs in his locisverfabat,Cum aût dues ephe/<br />

fiopt cogitarét fanum dianz ex marmore facere,decernerentqj a paro.pro/<br />

coneffo,eraclea,thafo,uti marmore,p id tépus ppulfis ouibus pixodarusi<br />

codé loco pecus pafcebat,ibiqj duo arietes inter fe côcurrentes àlius aliûp/<br />

terierunr,X impetu fado unus cornu pcuflit faxum,ex quo cruftâ quzci/<br />

didiflimo colore fuerat deiecit^ta pixodarus dicit oues in môtib9reliquif<br />

fe,Xtruftâ curfim ephefum,cû maxime de ea re ageret",detuliffcJta ftatun<br />

honores ci decreuerunt X nomé mutauerût,ut pro Pixodaro, euâgelus no<br />

tninarcturJiodieqj quot menfibus magiftratus in eum locum proficifcit,<br />

&ci facrihrium facit,Xfi non feceritpina tenctur.<br />

<strong>De</strong> porredo X rotundatione machina^ ad onerit leuatioes.Ca.VIIL<br />

j) etradoriisrônibus,quz neceffaria puraui breuiterexpofui, Quopt mot*<br />

& uirtutesduz res diuerfz X ïter fediflimilcs,uti côgruentes, ita principia<br />

panût ad duos perfedus,vnû ponedi.quem grzdtJâûct* uocitant , alterû<br />

rotûditatis ,quâ xaixAmthji appellât,fed uere neqj fine rotûdatiôe mot" por<br />

redi,nec fine porredo rotatiôis verfàriôes,onepj poffunt facere leuationes»<br />

Idaûtutïtelligat exponâjlnducûturuticétraaxiculi inorbiculos,X ïtro/<br />

cleis collocant ,per quos orbiculos funis circûadus diredisdudiôibus ,X<br />

in foculacollocat' uef<br />

ftiû verfàtiombusone<br />

rii facit egreffosin al/<br />

tum,cuius fuculz car<br />

dines vricentraporre/<br />

fti? in cheloniis , fora/<br />

clion.<br />

tninibufqj eius uedes<br />

bonus<br />

condufi , capitibus ad<br />

circinufn circumadis,<br />

torni ratiôe verfando<br />

faciût onerum elatio/<br />

nes.Quemadmodum<br />

etiam ferreus uedis cû<br />

eft admotus adonus,<br />

quod manuummultitudo non pôt mouere,fuppofitauti centra dtopor<br />

reda preffiôe,quod grzdu-srofwSx^'frï appellât,Xvedislinguafob onus<br />

fubdita,caput eius unius hominis uiribùspreffum,id ohus extollit. J<br />

N ii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a. hypomo»<br />

b. oeéHs


w.<br />

r LIBER. f<br />

!ldaûtfit$breùiorparsprioruedisabeaprzflione,qu"ôd.eftcentrum,fo/<br />

J?it fub onus,X quod longius ab eo centro diftans caput eius-per id cû du/<br />

citur faciundo motus circinationis cogit prefliôibus examinare paucis ma<br />

nibus oneris maximi pondus-Itemfi fub onus uedis ferrdlingufa fubieda<br />

fuerit,neqj eius caput preflioneïimumJed aduerfus in altitudinem extol/<br />

Ietur,lingulafuldainarezfolohabebiteamproonere,oneris autem ipfi/<br />

us angulumpro preflione,ita non tam fadliter,quam perpreflionem , fed<br />

aduerfus nihdominusin pondus oneris erit excitatum.Igiturfi plus lin/<br />

gula uedis fupra hypomochliô pofita fub onus fubierit X capu t eius pro/<br />

pius centrum prefliones habucnt,non poterit onus eleuare,nifi (quemad/<br />

modum foprafcriptum eft)examinatio uedis longius per caput neqj iuxta<br />

onus fuerit fada,ld autem ex trutinis,quz ftaterzdicunrur licet confidera<br />

re,Cumenimanfàpropiuscaput,undelanculapendet,vbiut centrum eft<br />

colIocata,Xzquipondium in alteram partem fcapiper punda uagando,<br />

quo longius,aut etiam ad extremum perducitur paulo etiam pari ponde/<br />

re ampbflimum penfionem parem perficit, per fcapi hbrationem X exami<br />

- nationem longius a centro recedentem,Itaimbecilliorzquipondiibreui/<br />

tasmaioremvimponderismomento deducens fine vehementia molliter<br />

ab'imoforfomuerfumegredicogit,Quemadmodum etiam nauis onera/<br />

rizmaximzgubernatoranfàmgubernaciilitenens,qui of*| a grzcis ap/<br />

pelatur,una manu momento per centri rationem preflionibus artis agitas<br />

uerfateamampliflimisXimmanibusmercisX penus pondenbus onera/<br />

tam,eiufqj vêla cum funt per altitudinem mediam mali pendentia notfpo<br />

teft habere nauis celerem curfum,Cum autem in fummo cacumine anten/<br />

nzfobdudafunt,tuncuehementioriprogreditur impetu, q> non proxi/<br />

me calcem mali,quod eft loco centriJed in fummo longius , X ab eo pro/<br />

greffa recipiunt in feuelaventum,Itaque vti uedis fub onerc fubiedus ,fï<br />

!->et médium premitur durior eft,neque incumbit , Cum autem caput eius<br />

iimmum dedudturfaciliter onus extollit, Similiter vêla cum font per me<br />

dium temperata minorem habent uirtutem,Quzautem in capite mali fu/<br />

mo collocantur difcedentia longius a centro non acriore fed eodem flatu<br />

preflidnecacumims uehementius coguntprogredi nauemjïtiam remicir<br />

ca fcalmos ftrophis religati cum manibus impelluntur X reducuntur ex/<br />

tremisprogredientibusacentroparmisin maris undis, fummam impul/<br />

fu uehementi protrudunt porredam nauem fecante prora liquoris rarita/<br />

tem,Onerum uero maxima pondère cum feruntur a phalangariis exaphp<br />

ris,X,tetraphoris,examinantur peripfàmedia centra phalangarum, uti<br />

indiuifi oneris folido pondère certa quadam diuifionis ratione zquas<br />

partes collis fingulifcrant opererii^Tediz enim partes phalangarum, qui/<br />

bus lora tetraphororum inuehuntur, clauis funt.finitz ,nc labantur in<br />

unamud alteram partem, Cum enim extra finem centri promouenturj<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


DECIMVS. 99<br />

pnemunt eius collum ad quem propius accefferunr,quernadmodum ïfta/<br />

terazquipondium cum examine progreditur ad fines ponderationum,Ea<br />

dem ratione iumenta cum iuga eorum fubiugiorum loris per médium té><br />

peranturzquahtertrahuntonera.Cum autem impares font eorum uirtu/<br />

tes,X unum plus ualendo przmit alterumjoro'traiedo fit una pars iugi lô<br />

gior,quz imbecilliori auxiliatur iumento,Ita in phalangis ut ï iugis , cum<br />

in medio lora non funt collocataJed eam partem,qua progredirur Iorum<br />

a medio centro breuiorem efficit,X alteram longiorem,ea ratione,fi per id<br />

centrum,quo loci perdudum eft lorum vtraqj capita circumagentur, Ion<br />

gior pars ampliorem,breuior minorem aget circinatiôem , Et quemadmo<br />

dum minores rotzduriores X diffldliores habent motusJicphalangz ,X<br />

iuga in quibus partibus habent minora ab centro ad capita interualla, prz<br />

munt duriter colla,Quz autem long'iora habent ab eodem cétro fparia le/<br />

uant oneribus extrahentes X ferentes,Cum hzc ita ad centum porrcclioni<br />

bus X circinatiôibus receperint motus,tum vero etiâ ploftra,rhedz , tym/<br />

pana,rotz,coclez,fcorpiones,bahftz,prela,czrerzqj machinz iifdem ratio<br />

nibus per porredum centrum X rotationcm circini verfarz faciunt ad pro<br />

pofitumeffèdus.<br />

<strong>De</strong> organoram ad aquam hauriendam generibus X primum<br />

detympano» Caput. IX.<br />

^uncdeorganis,quzadhauriendumaquaminuéta funt quernadmodum<br />

variis generibus comparentur,exponam,Er primum dicam de tympano,<br />

id autem non alte tollit aquam fed exhaunt expeditiflime multitudiné ma<br />

gnam,Fit axis ad tornum aut circinum fabricatus capitibus lamina ferratis<br />

habens in medio circa fe tympanum ex tabulis inter fe coagmentaris,collo<br />

carurqj in ftipitibus habentibus in fefub capite axis ferreas laminas,In eius<br />

tympanicauo interponuntur odo tabula; tranfuerfz tangentes axem,X ex<br />

tremam tympani circûitionem,quzdiuiduntzqualia in tympano Jpatia,<br />

Circafrontem eius figunturtabulz rendis femîpedalib9aperrurisad aquâ<br />

intracôcïpicndamjtemfecûdumaxem columbaria fiunt excauata in fin/<br />

gulis fpatiis ex una partc,ld autem cum eft nauali ratione picatum homini<br />

bus calcantibus verfatur,X hauriendo aquam per aperturas,quz font ï frô<br />

.tibus tympani,reddit eam per columbaria fecundum axem , ita foppofito<br />

labro ligneo habente vna fecum coniundum canalem,X hortis ad irrigan<br />

dum,& fàhnis ad temperandum przbetur aquz multitudo.<br />

N iii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


a.axïs<br />

b.tympanfi<br />

c< fripes<br />

d. femipeda'<br />

les apertuizt<br />

Columbaria<br />

aût.ùcaua &<br />

canales fiunt<br />

i fingulis oc<br />

tannbusaxis<br />

pqaasaqcô»<br />

cepuin tym<br />

pano educif<br />

ad eos afust<br />

adqaosdefti<br />

Data fuerit. '<br />

LIBER<br />

Cum autem altius extollendum erit,eadem ratio cômutabitur fie. Ro/<br />

ta fiet circum axem eadem magnitudine ut ad altitudiné qua opus nie/<br />

rit conuenire poffit,Circum extremum Iatus rotz figérur modioli, qua<br />

drati pice X cera folidati,Ita cum rota a calcantibus uerfabitur,modio/<br />

h pleni adfommum elati,rurfus ad imum reuertentes infundent in ca/<br />

ftellum ipfi per fe quod extulerunt*<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


DECîMlYS.<br />

Sin autem magis altis locis eritprzbendum,in eiufdem rorz axeinuolu<br />

ra duplex ferrea catcna demiffaqj ad imum libramétum collocabitur ha<br />

bens fitulos pendentes zreos congiales^taverfàtio rotz catena inaxem<br />

inuoluendoeffërtfitulos in fummum, qui cum fuper axem peruehen/*<br />

tur, cogétur inucrti,X infundere in caftellum id aquz quod extulerûr*-,<br />

Ain<br />

u? i i<br />

N iiii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


C-l<br />

LIBER<br />

T <strong>De</strong> rôtis & tympanis ad molendumfarinam. Caput. X.<br />

p iunt etiam influminibus rotz eifdem rationibus, quibus fuprafcriptû<br />

eft.Circa earum frontes affiguntur pinnzquzcum percuriunrurabim<br />

petu fluminiSjCogût progredientes verfàri rotam, X ita modiolis aquâ<br />

hauricntes,X in fummum referentes fine opetarum calcatura ipfius flu<br />

muiis impulfu verfàtz,przftant quod opus eft ad vfum.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


DECIMVS. 101<br />

Eadem ratione etiâ verfànturhydraulz in quibus eademfuntomniapne/<br />

terqj g> in vno capite axis, habent tympanum dentatum X inclufom.ld au<br />

tem ad perpendiculum collocatum incultrum verfatur cum rota pariter.<br />

Secundum id tympanum ,maius item dentatum planum eft collocatum,<br />

quo continetur axis habens in fummo capite fubfcudem ferream , qua mo<br />

là continetur. Ita dentés eius tympani,quod eft in axe indufom impellédo<br />

dentés tympani planieogunt fieri molarumcircinationem,in quamachi/<br />

na impendens infudibulum fobminiftrat mbhs frumétum , X eadem ver/<br />

làtione fubigitur farina.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

Ci r '<br />

Su t -<br />

a.'modiolî,<br />

b.pinne:ha»<br />

nâç alterna'<br />

tim pofitac<br />

funtcûmodiolis.<br />

c. caftellatn<br />

d.axis


a.mola<br />

b. ifudibulfi<br />

, opinneiote<br />

LIBER<br />

\ <strong>De</strong> codea quz magna copia extollit aquzifed non ta alte. Cap. XI..<br />

^ft aût etiâ codez ratio,quz magnâ vim haurit aquzJed nô tam alte tollit q<br />

rota.Eius aût ratio fie cxpedit.Tignû fomit, cuius tigniquâtafuerit pedu<br />

longitudo tanta digitopt expedit crafitudo.ld ad circinû rotundat. In capi<br />

' tibus dreino diuidunt dreinationes eopt tetrâtibus in panes quattuor,uel<br />

odâtibus in partes odo dudis lineis ,ezqj lmez ita colloccntur, ut in piano<br />

pofito tigno ad libellâ,vtriufqj capitis linez inter fe rcfpondeât adperpédi/<br />

culû,ab his deindc a capite ad alterû caput linez perducant conuenientes,.<br />

Vti q magna erit pars odauacircinationis tigni,tammagnisfpatiisdiftent<br />

fecûdûlatitudiné.Sic X in rotûdationeX in longitudine zqlia fpatiafienr*<br />

Ita quo loci deferibunt linez,quz font in longitudine fpedâtes, faciéde de<br />

cuffationes,X indeeuffationibus finira pûda.His ita emédate déferions fu/<br />

mit falignea tenuis aut de vitice feda regula,quzvnda liquida pice figit"in<br />

primo deeuflis pûdo,deinde traiieit oblique ad infequétes longitudines X<br />

circuitiones decuflium.Et ita ex ordinepgrediens fingula puncta ptercûdo<br />

Se circûinuoluédo, collocat in finguli? decuffatiôibus: X itapuenit X figit<br />

ad eâlineâ,recedés a primo in odauû pûdû, in qua prima ps ci9 eft fixa. Eo<br />

modo quantû pgredit oblique p fpatiû Xper odo pûcta , tantûdem in lô/<br />

gitudine procedit ad odauum pundû.Eadé ratione p omne fpatiû lôgitu/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


DECIMVS. 102<br />

dinis Xrotûditatis fingulis decuffationib9 oblique fixz regulz,p odo craf/<br />

fitudinis diuifiones ïuolutos faciût canaIes,X iuftâ codez naturaléqj imita<br />

tioné,Ita p idvcftigiû ahz fop alias figûtur vndz piceliqda,X exaggerant<br />

adid utlôgitudinis odaua pars fiâtfumma craffitudo,Supra eas drcûdan<br />

tur X figûtur tabulz,quz ptegât eam inuolutioné,rûc ez tabulz pice fàtu/<br />

raMur,Xlaminis ferreis colligant,vt ab aquz ui ne diffoluantur , Capita ri<br />

gnifeneis clauis Xlaminis côrinent ,iifqj infigûtur ftdi ferrei , <strong>De</strong>xtra auté<br />

Se finiftra codeam tigna collocant ,in capitibus vtraqj parte habentia tranf<br />

uerfariacôfixa-In his foramina ferreafont ïdufà,inqj eaïducûtur ftili,X ita<br />

codeahoïbuscalcâtib9facituerfatiôes^redioaûteiusad ïchnationem fie<br />

erit collocanda,vri quéadmodû pydiagoricûtrigonû orthogoniû deferi/<br />

bitur, fieid habeatrnfumjdeft uu diuidat lôgitudo in partes quinqj , earû<br />

itriûextollaturcaputcoclezjtaeritaperpédicuload imas naresd9 fpatiû,<br />

partes qttuor,Qua rône aût opteat id eéï extréo hbro ei9forma deicripta é»<br />

Quïde materiafiut organa ad hauriendam aquam?X qbus rônibus perfi/<br />

riantur,quibufq, rébus motus recipientiaprzftent verfationibus adinnni/<br />

tasvraitates,uteffentnotioraquamapertiflimepotuiperlcripIi.<br />

<strong>De</strong> defibica machina quz altiflime extolht aquam. Ca XII.<br />

Quïde materiafiut organa ad hauriendam aquam?X qbus rônibus perfi/<br />

riantur,quibufq, rébus motus recipientiaprzftent verfationibus adinnni/<br />

tasvraitates,uteffentnotioraquamapertiflimepotuiperlcripIi.<br />

<strong>De</strong> defibica machina quz altiflime extolht aquam. Ca XII.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

a. coclea *&<br />

tationemtri<br />

goni pytha/<br />

gorici erefta<br />

b. tigna inq<br />

netlatut co<<br />

clea.


c< emboli<br />

mafculi.Reli<br />

qaaexUrteti<br />

fatis itelligû.<br />

tutaperiiisi<br />

Sùigulaeni<br />

& in his ma.<br />

chinis & in<br />

tnultisfupc.<br />

riof.rerede'<br />

fcriptiôib'id.<br />

Qs declarare<br />

nelletop'eêt<br />

& plura fcti><br />

bere:& cuiut<br />

queteinad<br />

as figurario<br />

nô faciès pin<br />

geie:qb'&q<br />

teb'ipfitMtta<br />

fur&extrai<br />

môfhari pof.<br />

fentifed fatis<br />

tnihi fecifTe<br />

nideotapuif.<br />

fe.f.ftudiofis<br />

foies Se oftê.<br />

diuefemitas<br />

qb'hicaU'<br />

flot intelb'gl<br />

naletet.<br />

LIBER<br />

I nfeqt nûcdedefibicamachtnac]ïaltitudinéaquâeducitmôftrare^a fit ex<br />

zre,cui9 ï radicib9 modioli fiût gemelli paulû diftâtes hntes fiftulas (furcil/<br />

lz fût figura)fifr coherétes,ï mediû catinû côcurrétes,ï quo catino fiât axesi<br />

fuperiorib9narib9fiftula£coagmétatiôefubtilicollocati,q pobturâtesfo/<br />

raminanariû,nô patiunt exire idqdfpiritu ï catinû fuerit expffum,Supra<br />

catinû penula,ut infudibulû ïuerfû,é attéperata, q etiâ pfibula cum catino<br />

cuneo traiedo,côtinet X coagmétaf,ne uis ïflatiôis aquz eâ cogat eleuare,<br />

Infup fiftula q tuba dicit coagmétata,ùi altitudïe fit ereda,Modioli aût hnt<br />

ïfra nares ïferiores fiftulap>,axes ïterpofitos fopra foramina eapj q fût infun<br />

dis^tade fupriis ïmodioliséboli mafcuhtornopoliti Xoleo fubadicôdu<br />

fiqj regulis X vedib9 côuoluût ,q ultro cirroqj rrequéti motu pmétes, aéré<br />

q erit ibi cûaq axib9obturârib9foramïacogûr X extrudût îflâdo pfliôib*<br />

pfiftulapj nares aquâï carinû,e quo rccipiés péula fpûs exprimitp fiftulâ ïal<br />

titudinéjXitaexïferiorelococaftellocollocatoad fàhédûaq fubmïftrat*<br />

a.modioH<br />

ztei<br />

b.carinus<br />

c penula uti<br />

infudibulum<br />

inoetfum<br />

d.fiftula quz<br />

tuba dicif<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


DECIMVS. IOj<br />

Nec tamen hzcfola ratio defibii ferturexquifitajed etiam plu res X variis<br />

generibus aliz,quz ab eo liquore preffionibus coadzJpiritu efferre a natu<br />

ra mutuatos effedus o ftëduntur,uti merulap>,quzmotu uoces edunr,atqt'<br />

engibatajquzbibentiatâdemmouentfigilla.czteraqj quz deledario'nib»<br />

oculorû X aurium fenfus eblandiunrur,e quibus quz maxime vtilia X ne<br />

ceffaria iudicaui felegi.Xin priorevolumine dehorologiisjn hoc deexpf<br />

fionibus aquz dicendum putaui,Reliqua,quz nô funt ad neceffitatem, fed<br />

ad dcliciarum uoluptatem,qui cupidiores erunt dus fubtilitatis ex ipfius<br />

defibii cômentariis porerunt inuenire.<br />

' <strong>De</strong> hydraulicismachinis quibus organapficiuntur, Cap. XIII.'<br />

J) eHydraulicis aûtquas habeant rôcinationes quâ breuiffime proximzqj<br />

attingere potero X fcriptura côfequi nô prztermittam ,<strong>De</strong> mareria compa o<br />

da bafi,arca in ea ex zre fabricata collocatur,Suprabafim erigûtur régulai<br />

dextra ac finiftra fcaIariformacompadz,quibusincludûtur zrei modio/<br />

'<br />

h fundulis ambulacilibus extorno fobtihter fubadis habétibus fixos in me '<br />

dioferreos ancones,X ueniculis cumvedibus côiûdospdlibufqj lanatis J<br />

inuolutosjltem in fumma pIaniciaforaminadrciterdigitorûternum,qui <<br />

busforaminibuspraximeinvereicuhscollocatizreidelphinipendétiaha'<br />

bentescateniscymbalaexoreinfraforaminamodiolorumchalataïtra ar/<br />

cam,quo loci aqua fuftineturjneft in id genus vti infudibulum inuerfum<br />

quodfubtcftaxilli altidrciterdigitorûternumfuppofîti librant fpatium<br />

imumjma inter labre phigzos X arez fundum,Supra aût ceruiculam ei'<br />

coagmentata arcula fuftmetcaputmachinzquzgrzcex.ou?ùjijxova-ix-oç ap<br />

pellaturJn cuius lôgitudine canalesJi tetrachordos eftfiût quattuorJi exa<br />

chordosJcxJiodochordos,odo,SinguIisaûtcanalib9 fingula epiftomia<br />

fontJndufà manubriis ferreis,collocata,Quzmanubria cû torquenturex<br />

arca patefaciunt nares in canalesJ:x canahbus aût canon habet ordinata ih<br />

tranfoerfo foramina refpôdentiain nanbus quz fut in tabula fumma , quz<br />

'/ cl<br />

tabula grzce -w'i »tt|dicitur,Inter tabula X canona régula:fûtïterpofitzad<br />

eundé modumforatz X oleofobadZjUtfacditerïpellâturXrurfusintror ,<br />

fus reducâtur,quz obturât ea foramina pleuritidefcu appellantur.Quariî<br />

mis X reditus,alias obturat,alias aperit terebrationes,Hz regulz habétfer/<br />

reachoragia fixa Xiunda cum pïnisquapjpïnarum tadus motiôesefficie<br />

regulaptjContinentur fupra tabulâforamina,quzexcanahb9 habét egref/<br />

fum fpirituSjRegulis funt annuh agglutinati,quibus lingulz omnium in/<br />

duduntur organopj,E modiolis aût fiftulz funt côtinenter côiundz ligne<br />

is ccruicibus,peningentefqj ad nares,quz font in arcula,in quibus axes fût<br />

ex tomo fobadi Xibi collocati,qui cum recipit aroila anima, fpirituirt nô<br />

patientur obturâtes foramina rurfus redire,Ita cum vedes extollûtur, an/<br />

cônes deducunt fundos modiolorum ad imumJ<strong>De</strong>lphiniqj qui funt ï ver/<br />

ticulisinclufichalâtesinoSjcymbalareplent fpatia modiolorûatqj anco^<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


Qtia: in bac<br />

hydraauca<br />

defaiptione<br />

dfitab auto<br />

xe,non facile<br />

piâura côfecj<br />

pntgobréfa<br />

lis effe duxi<br />

ftudiofis fuâ<br />

préreliquerc<br />

&iexttemo<br />

libro uocaba<br />

la déclame<br />

^At^rj^-3f«5- ^At^rj^-3f«5-<br />

Ï'<br />

Zl<br />

LIBER<br />

nés extollcntes fundos intra modiolos uehementi pulfos crebritate, X obV<br />

turâtes foramina cymbalis faperiora,aefa qui eft ibi dufus preflionib9 co/<br />

adum,in fiftulas cogunt,per quas inlignca concurrit Xper eius ceruices in<br />

arcam^notione vero uedium vehcmentiore fpiritus frequens compreffus<br />

epiftomiorum aperturis influit,X replet anima canales,Itacp cûpinnz ma/<br />

nrbus tadz propellût X reducunt côtinenter regulas,alternis obturât fora<br />

mina alternis aperiundo ex muficis artibus multiplicibus modulopj varie/<br />

tatibus fonantes excitant uoces.<br />

Quâtum potui nitiutobfcurares<br />

perfcripturâdiludde pronûdare<br />

tur contendi,Sed hzc non eft faci/'<br />

lis rô,neqj omnibus expcdita ad V<br />

telligendû przter eos,quiin his ge<br />

nenbus habent exercitationé, QçT<br />

fiquiparumintellexcrït e fcriptis<br />

cum ipfam rem cognofccnr,profe<br />

do inuenient curiofe ,Xfubtiliter<br />

omniaordinara.<br />

Quaratiôerhedavdnaui vs<br />

di peradum iter dimetiamur.<br />

. Caput* XIIIL<br />

'J1 ranfxererurnunccogitatus fcri<br />

Siturz ad ratione non inutilem fed<br />

umrna folertiaa maioribus tradi/<br />

tam qua in uia rhedafedentes vel<br />

mari nauigates fcire poffumus quot mdia numéro itineris fecerimus , Hoc<br />

autéeritficRotzquzerûtïrheda fint latz per mediam diametron pedum ><br />

quaternû X fextantis,vt cum finitum locum habeat in le rota,ab eoqj incù<br />

pia't progrediens in folo vix facere verfàtioné,perueniendo ad eam fimtio/<br />

nem a quacperit vcrfàri,certum modum fpatii habeat peradum pedum<br />

xiis.His ita przparatis tunein rotzmodiolo ad partem interiorem tympa/<br />

num ftabditer includatur habens extra frontem fuz rotundationis extanté<br />

denticulum vnû,Infuper auté ad capfom rhedz loculamentû firmiterfiga/<br />

tur habens tympanum verfàtdein cultro collocatum X in axiculo cpnelu<br />

fomJh cuius tympani fronté denriculi perfidâtur zquahter diuifi , nume/<br />

ro quadringenti côueniétes denriculo tympani inferioris^rzterca foperib<br />

rïtympano ad latus figaturalter denticulus prominens extra détes , Super<br />

autem tertium tympanum planû eadem ratione dentatum indufum in al/<br />

terum loculamenrum collocetur,conuenientibus dentibus denriculo qui<br />

in fecundi tympani latcrefuerit fïxus,in eoqj tympano foramina fiât,quâ/<br />

tum diurniitineris mihariopt numéro cum rheda poflit exiri,min9 plufoé<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


DECIMVS. 104<br />

ïernnihil ifnpedit.Xin his foraminibus omnibus ealciili ro'tûdi collocen/<br />

turjnqj eius tympani theca (fiue id loculamentum eft)fiatforamen,vnum<br />

habens canaliculum,qua calculi quiin eo tympano impofitifuerït cum ad<br />

tum locum venerint in rhedz capfum X uas zneû,quod erit fuppofitûfin/<br />

guli cadere poffint.ltacum rota progrediensfccumagat tympanû imum,<br />

& denticulû eius fingulis verfationibus,tympani fuperioris denticulos im<br />

pulfo cogât przterire,efficiet,ut ca quatercenties imum veriatumfueritJii<br />

perius tympanum femeldrcûagatur,Xdenticulus qui eft ad Iatus eius fi/<br />

*us,vnumdenticulum tympani plani producat.Cum ergo quadringente/<br />

his yerfarionibus imitympaniJemel fopcrius verfabitur,progreffus efficy<br />

ccfpatiapedûmdiaquinqj.i.paffusmilie^xeoquotcalcuii deciderintfo/<br />

nâdo fingula milia exiffc monebût, Numerus vero calculorum ex imo col<br />

ledusJiimma diumi nuliariorum itineris numerum indicabiu<br />

\Vj<br />

fes.a'<br />

H__a!w^8ttifflZffiffi<br />

b «^ ><br />

^% ^^^WWIMLlg»'^«f<br />

SU RV^^^^j^^^^j^Vq^W"' ""^s<br />

'W fesaslP^ i^ggiïEp'^ ) /j .ty, ^(t<br />

Tïi.i^P^IT,raaInlîïSS^^<br />

Nauigationibus vero fimditer paucis rébus cômutatis eadem ratione effi/<br />

cSinTur^Tanqjtraiiciturperlatera parietum axis,habens extra nauem pro<br />

mmenriacapirajn quz includunturrotzdiametro pedum quaternum X<br />

fextantiSjhabentcs circa frontes affixas pmnas aquam tâgentes,Item medi/<br />

us axisin média nauihabet tympanum cû vno denriculo extantj extra fua<br />

rorunditaterr^Ad eum locum collocatur loculamenrum habens inclufum<br />

infe tympanumpzquatisdentibus quadringentis conucnientibus denti/<br />

£ culotympani,quodeftmaxeincIufum,pratereaadlatusaffixum extanté<br />

extrarroturfditatem altefumdentem,Vnum infuper in altero loculamento<br />

f cum eo confixo inclufum tympanum planum ad eundem modum denta/<br />

riim;çpUïbu.deWriDUs^feMculiis' qui^eftad latus fixustympanô,quod eft<br />

in cultro collocatum,in eeedefttêsqui-fût planîtympanîjfingulisverfatîo/«<br />

nibusfingulos dentés impellendo inorbem,planumrympanum verfet,In.<br />

plano^f^vppapQjbraminafiantJn quibus foraminibus 'collocabuntur"<br />

1 ' 4<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

q ij-nc<br />

Rheda<br />

aicapfâibe*<br />

de<br />

b>ror»<br />

c.tympanrl t»<br />

Reliqua itelf ><br />

ligonratcx p<br />

leâionc **<br />

S! !t><br />

i b s<br />

~ -1 tr<br />

m fniu.b<br />

1 ' u c 1<br />

. 1 r i tl os<br />

3 T» -n<br />

rorp<br />

u n*<br />

: i<br />

£ f<br />

1 *<br />

r 1<br />

L t<br />

-tU<br />

O<br />

n ib<br />

tl<br />

t»<br />

J<br />

1<br />

3-n<br />

t<br />

- o<br />

Ol il'<br />

LÏOl il /l in.l 5Î


Haecnauitde<br />

fcriptio non<br />

ea lôije fafta<br />

eftiq ab an»<br />

flore tiadif.»<br />

fed alia n mi¬<br />

nus folerti.ls<br />

nanqi pcipit<br />

tous fieri de<br />

bete extta la.<br />

teianauis.S;<br />

ca quoriés in<br />

altéra parte<br />

inclina? ut ta<br />

tio exigit uê><br />

topc&uelops<br />

eiufqj latetis<br />

rota ieâdem<br />

patte inclina<br />

taurqjprona<br />

iacésjmmiû î<br />

tnergifaquae<br />

fi«ç nauiga.<br />

tjoné îpeditt<br />

neqi i£a iuftl<br />

iotationé,pft<br />

cirtaltera<br />

qaoqt-tota<br />

excelfi' data<br />

atqi fift pnai<br />

nihil uel paft<br />

aquâ rangit:<br />

minufqj bac<br />

diaetfitate al<br />

terâiuuatuel<br />

ab ea ioaaf .<br />

ntnôpofTint<br />

qaoaîsmô<br />

expediramia<br />

ftâqt pficere '<br />

totationem»<br />

Qua: oîa ani<br />

ca iota î me.<br />

dianauiponv<br />

ta (ut figuta<br />

monftrar)<br />

emëdanfsdtt<br />

tncarinaieo<br />

tnedio gémi,<br />

netur atqj in<br />

nttoqj quoqj<br />

coeat capite.<br />

Nâ ira nauis<br />

facili» fluitatt<br />

te quocunqt<br />

moi alteram<br />

ptéïclinefto<br />

LIBER<br />

calculi rotundiJn theca eius tymparii(fiucIocuIamentum cft)unû. foramê<br />

excauetur habens canaliculum,quacalculus libéreras abobftâtiacum ce/<br />

dderitin vaszreumfonitumfignificetjlta nauis cum habuerit impetu aut<br />

remorum aut uentorum flatu pinnz quz erunt in rôtis tangentes aquâ ad<br />

uerfamuehementirenorfusimpulfucoadz ver(àbuntrotas,Ezaût in vol<br />

uendo fe agent axem,axis vero tympanum,cuius dens circumadus fingu/<br />

lis uçrfàtionibus fingulos fecunai tympani dentés impellendo, modicasef<br />

ficitcircuitioncsjta cum quatercenties ab pinnisrotzfuerit verfàtz,femel<br />

'tympanum planum circumagent impulfo dentis,qui ad latus é fixus tynv<br />

pani in cultro^giturcircuitio tympani planiquoticnfcûqjadforaméper/<br />

ducet calculos emittet percanahculû^ta Xfomtu X numéro indicabitmi/<br />

liaria fpatia nauigatioms. , ><br />

Tnvi n<br />

Quzpacatis Xfinc metu temporibus ad vtflirarem.&ddeclationcmp^uâ)*<br />

daquemadmodumdebcantheripcreguTç videos». t i > 'fooo j<br />

ufujer^eiotaripnéfaamBetagit* ' ' !n f ' «°Wk."Vrab f ."* !<br />

» ii.« . .c jmiP.in <strong>De</strong>eatapnlrirom q<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


DECIMVS.: J ioç<br />

i <strong>De</strong> catapuItarUmXfcorpionum rationibus» ' o Cap» XV. ,<br />

^ ûric uero quz adpfidia piculi X neccffitaté falutisfunt inuenta.i.fcorpionû<br />

catapultarû,X baliftarû rônes,quibus fymmetriis comparari poffint expo.<br />

rtam.Etprimûde carapultis Xfcorpiombus.Omni igit proportiôeeorum.<br />

ratiocinata,ex propofita fagitte lôgitudine.quâ id organum mittere débet<br />

eiufqj nonz ptisfit foraminû in capitulis magnitudo,p q tédunt nerui tor<br />

n,q brachia côtinere catapultarû debét.Eopî aût foraminum capituli fie de<br />

format'altitudo Xlatitudo,Tabulzq funt in fummo X in imo capitulipa<br />

ralleliqj uoeât _fiât craflitudine uni9foraminis,latitudine vni"X ei9dodran/<br />

risJn extremiSjforaminisvnius X.s.Paraftatzdextra ac finiftra pter cardiA<br />

nés altz foraminû qtuor,craffz foraminû qnû, cardines foraminisJ5.A fo<br />

ramine ad medianâ paraftatâ ité foraminis.Tô.Latitudo paraftados mediz<br />

vnius foraminis X eius.TK.craflitudo foraminis vniMnteruallû ubi fagitta<br />

collocat ïmediaparaftadeforaminisptisqrtz.Anguhqtuor qui _fût circa .<br />

inlateribus X frorrfibus laminis ferreis aut ftylis zreis X dauis côfigantur.<br />

CanaUcuh (q grzce çj>/^ dicit*)lôgitudo foraminû.xix.ReguIarû qs nônul<br />

t bucculas appellât,q dextra ac finiftra canalé figût foraminû.xviiii.altitu/ > f<br />

I<br />

5 i<br />

u<br />

doJbraminis vm9Xcrafliludo,X affigût regulzduz in qs ïdit fuccula ha .'<br />

benslôgitudinéforaminûtrium,latitudinédimidiûforaminis,craflitudo - / :<br />

bucculz,qaffigitvocitatcamiUumfeuquéadmodûnônullilocuIamentû i " ,n i<br />

(êcuridatis cardinibus fixam foraminis.i.Altitudo foraminis.T.Succulz lô<br />

gitudo.@.foraminûsscraflitudofcutulzforaminû.viùi.Epitoxidos longi f '<br />

tudoforaminum.sr'.cVaflitudo.-.Itemchelo(fiuemanucladicitur)longi/ .<br />

tiidoforaminum.iii.latitudoXcraflitudo^^.Canalis fondi lôgitudo ro/ ï<br />

,,<br />

o<br />

a0 '<br />

s j<br />

raminû.xvi.craflitudo foraminis « latitudo^r-.Columella X bafis in folo > A<br />

foraminûododatitudo in plinthide in q ftatuit columella foraminis .s«-« i<br />

a _!«<br />

CTaffitùdo.ri.columellzlôgitudoadcardinéforaminû.xiis.laritu3ofora , '<br />

minis.Sr-.craflitudo.cl9.Eiuscapreoii très quorûlôgitudo foraminû. viiii»<br />

irr 'i,<br />

i<br />

latitudo'dimidiû foraminis m craflitudo.z. cardinis lôgitudinis foraminis<br />

©columella; capitis lôgitudo.i.s.k.antefixâ latitudo foraminis ,a.s«o.cra{/<br />

B O' 1 K I<br />

fiiudo.i.rx)fteriormmorcolûna,qgrzce dicit «*Ti'£ouriç foraminû odo,<br />

latitudo foraminis.s.i.craffitudinis.Fi.fubiedo foraminum.xii.latitudinis<br />

**' 1 /J<br />

1 vn n<br />

Xcraffiradiniseiufdé,cuiusminorcolûnailla,Supreminorécolûnâchdo 1 1 ' n<br />

niûfiuepuluinusdicitforaminû.iis»viltitudiriis.iiss.latitudiriis.s7r'.car/ ' 4<br />

(1<br />

çhebifuculap2foraminû.iis.i».craffitddoforaminis.sii».latitudo.i.s.tranf 1 ..o<br />

» jI<br />

ûerfariis cûeardinib9 lôgitudo foraminû.x«.latitudo.i.s«.decë Xcraflitu/<br />

do,brachhlôgitudo.is.foraminû.vii.craffitudo ab radiceforaminis .Fi.in<br />

fûmo foraminiS|»cIi.curu3turz foraminû odo,Hzciis )pportipib9aut adie/<br />

ûiôib^utdetradôib'côpafl^âfiçapiralaaltioreqeritlatitudofadafue<br />

ruit(q anatonadnr) de brâchiisdemet,ut quo mpllior eft tonus ppter altif<br />

rudiné capitûli,brachiibreuitas faciatplagâ uehemétioré. Si minus altutn<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

J


a.TTtfi'jf'/<br />

b. xo


DECIMVS. 106<br />

: etiam tympanorû torquétûr rônibus,Sed rnnullabahfta perficitur nifiad<br />

! propofitâmàgnitudinem ponderisfaxi,qdid organum mîttere débet, Igi<br />

turde rône earû non eft omnibus expeditum,nifi qui arithmeticis rônibus<br />

numérosXmultiplicationes hntnotasJ^Ianqjfiûtin capitibus foraminap<br />

quorû fpacia contendunt ,capillo maxime muliebri-ûel neruoJunes qma<br />

ghitudineponderislapidis,quédebeteabahftamittereexrationegrauita/<br />

ris proportione fumunt,quéadmodû càtapultïs de Iongitudinibus fagitta<br />

rumjtaqj ut etiâqui geometrizarithmeticzqj rônes nonnouerintrhabe/<br />

^ant expeditum,ne in periculobellico cogitationibus detineant j, Qua: ipfe<br />

fariendo certacognoui,Quzqj ex parte accepi a pceptoribus finira, expo/<br />

nam,X quibus rébus grzcorum penfiones ad modulos habeat rônem , ad<br />

'eamut etiam noftris pondenbus refpondeant tradam explicata* ><br />

m <strong>De</strong> proportione lapidûmittendopz.adbaliftz foramen. Cap.XVII.<br />

£sjam quzbaliftaduapondofâxûmitteredebetjoramen erit in eius capitu/<br />

lo digitorûlv.fi pondo quatuor digitorû.vi»X dtgitorû. vii®. decépondo -,<br />

'digitorum*viiie.vigintipâdo digitoram.x@.quâdraginta pondo,digito<br />


Baiiftitfaxa.<br />

catapultis Se<br />

fcorpionib9,<br />

fàgittsiade/<br />

banfatexan<br />

ctonsfcriptu*<br />

nideteliceu<br />

Balifbta'rdi.<br />

neriïs macbi<br />

nistédebanr;<br />

ftaariistôni<br />

busefficiebâ<br />

tatiQnatom<br />

hlcnnâquz<br />

bicgtaphice<br />

defcripu eft<br />

explnrib'mi<br />

n9 cottoptâ<br />

felegit uri ex<br />

ca fiquis ûa.<br />

âasbripôts<br />

n6 tnotêtai<br />

ftudioli caré<br />

liafchemaus<br />

LIBER f I<br />

umlatitudo foraminis èxpte qrtas cfaflitudo'parsodaua»k.climaciclos<br />

fupioris pars q eft pxima q coniûda eft menfz tota longitudinediuidifin<br />

partes qnqj.Ex his dent duz partes ei mébro qdgrzci x*hoj> uocant s la/<br />

titudo.7.craflitudo.o«.longitudoforaminû.iii.X femis.Jc*extantia cheles<br />

^K.cheloni replu qdeltoperimentu I<br />

Le includit.K.fcapos dimaciclos latitudo.z ç.craflitudo foraminiLxiiK.craf<br />

fitudo quadrati qd eft ad climacida foraminis.Fç.in extremis .icrotûdi aûc<br />

axis diametros zqhter erit cheles» Ad clauiculas aût.s.minus pte fextadecu<br />

xna.K.Anterldion lôgitudo foraminû.Fiiip.latitudo in imo foraminis.r*.<br />

in fûmo crailitudo.2jcBafis q appellat efcharalongitudo foraminû.:-.'.an/<br />

tebaiîs forarninû.iiii=i. vtriufqj craffitudo X latirudo foraminis.:.'!. Compi/<br />

gitur aût dimidia altitudinis .iccolûnaJatitudo X aaflitudo.is*altitudoâc 1<br />

nô hétforaminis pporrionéJed erit qd opus erit ad ufum brachù._-.Iôgitu<br />

do foraminû.vT:ii.craflitudo in radicc foraminis ïextrcmis.F.<strong>De</strong> bahftis X<br />

catapultis fymmetrias quas maxime expeditas putaui expofui,Quéadmo<br />

dum aût contention îbuseztemperenrureneruocapilloctj torris rudenti/<br />

bus quantum comprzhendere fcripris potuero non prztermittam»<br />

<strong>De</strong> catapultarû baliftarûqj, côté<br />

tionib9 Se tépaturis.Ca.XVIII<br />

5 umûWtig^ampLffimalôgitu<br />

dineJiipra ngût chelonizïqb* in<br />

cludût foculzj'ermedia aût fpa/<br />

tia rignopt ïfecât X excidûrurfor/<br />

mz,ïqb9exdfionib*ïdudûtcaptf<br />

tula catapultapt,cuneifqj diftinen<br />

tur neï côtétiôib9 moueant.Tum<br />

vero modioli zreiï eacapirulaùv<br />

dudût ,Xï eos cûeoli ferrei, quos<br />

£-B-i


- <<br />

DECIMVS. . I07 ^<br />

<strong>De</strong> oppugnatoriis deferiforiifqj rebus,Xprimum de arieris inuentione<br />

\ eiufq, machina. . Caput. > XIX.<br />

J) c his rcb9 c] potuidixi,reftar mihi de oppugnatoriis reb9 , quéadmodum<br />

machinatôib9,X duces uidores,X ciuitatesdeféfz eé poflint.Primûad op<br />

pugnatiôcs Aries fie ïuétus memorat eé.Carthaginéfes ad gades oppugnâ<br />

dascaftraçofueruntjcumaût caftellûantecrpiffét,iddemolirifût conati,<br />

pofteaqnô habuerât ad demohtionéferraméta,fûpferût tignû, idqj mani/<br />

b9 fuftinétes capiteqj ci9 fûmû mupj côtinéter pulfâtes,fûmos lapidû ordïei<br />

deiiciebât,X iragradatim ex ordïe totâ cômunirioné difïipauerût,Poftea q<br />

dâfaber Tyrius noïe pephafmenos hacjrônc X ïuétpe ïdud9,malo ftatuto<br />

exeoaltepjtrafuerfûuritrutinâfufpéditjXïreducédoXïpellédo vehemé '<br />

tibus plagis deiedt gaditanopt murû.Cerras aût calcedoni9 de materia pri/ »<br />

mû bafim fubicdis rôtis feritJupraqj côpegit arredariis X iugis uaras^t in<br />

his fufpédit arieté coriifqj bubulis texit,uti tutiores eént, q in ea machina/<br />

tione ad pulfadû mup> eéntcollocati.Id aût q» tardos conat'habuerat teftu<br />

diné arierariâ appcllare cipit.His tûc primis gradib9pofitis ad id gen'ma/<br />

chinatiôis,poftea cûphdipp9amyntz fih9Byzâtiû oppugnaret Polyidus<br />

thefalus plurib9gnib9X faciIiorib9.explicauit,a quo rcceperût dodrinam<br />

Diades X Chereas,q cû Alexâdro militauerûr,ltaqj Diades fcriptis fuis ofté<br />

dit feïueniffeturresambulatorias,qs etiâ diffolutas ï exercitu circûferrefo ,<br />

lebat,ptereatercbrâ,X afcédété machinâ,q ad murû piano pedc trâfitus eé<br />

poffet?Xét coruû démolitoré,qué nônulli grue appellat.Nô minus utebaj<br />

tur arietefubrotatocui9 rônes fcriptas reliqt,Turréauté minimaait opor/<br />

tere fieri ne minusaltâcubitop^lx.laritudiné.xvii.Côtradurâ aût fummam<br />

imz pris qntâ-Arredaria in turris imo dodrâtaliajfûmo femipedaliaJ^eri<br />

aût ait oponere ea rurré'tabulatopt decé,finguhs ptib9in ea feneftratis, Mai<br />

ioré ueroturré altâm cubitorû.cxx.latâ cubitop; .xxiiis©. côtradurâ itéfu/ '<br />

mam quinta parte « arredaria pedalia inimojn fûmo femipedalia,Hâc ma<br />

gnitudinem tunis fadebat tabulatorû.xx.cu haberent fingula tabulatacif<br />

cuitionem cubitorû ternû,tegebat aût coriis crudis ut ab omni plaga eéntv<br />

tutz,Teftudinis arietariz côparatio'eadé rône pfidebatur.Habuerat aût in<br />

teruallû cubitorum.xxx.altitudinem przterfaftigium .xvi. Fafbgii autem><br />

altitudo ab ftrato ad fommum cubita .vii. Exibat autem in altum X fopra. I<br />

médiumtedifaftigium.rurriculalata non minus cubita.xii.X fupra exrol<br />

lebatur altitudincquatuottabulatoram,in quatabulato fummo ftatueba<br />

tur fcorpiones X carapultzjn inferioribus côgerebafTmagna aquz multi/<br />

tudo,ad exringuendû fi qua uis ignis ïmitteret ,Conftiniebat aût in eaarie <<br />

tariamachina,q grzce kj>io2lÔx.h diciturJ qua collocabatur torus perfed*<br />

in torno,in,quo infuper conftitutus aries,rudentiumdudionibus X redu<br />

. ctionibus,efticiebat magnos operiscftedus,tegebatur autem is coriis. cru/ .<br />

dis quernadmodum turris» l . - _ , . t J1 °'<br />

O iii<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


. teftado<br />

arietaria<br />

b. rarricula<br />

c fcorpiôes<br />

Imas aût i fa<br />

{imo tabula,<br />

to font cat*.<br />

pulteïiferio.<br />

rib' uero aq<br />

magna copia<br />

t<br />

'<br />

| gA IV^JIH ^^-<br />

n n<br />

n n<br />

n n<br />

n n<br />

n n<br />

n "<br />

n n<br />

LIBER<br />

C<br />

SU! -b '<br />

»0^Si_9<br />

s//i\ \\^^m<br />

n<br />

n<br />

n<br />

n<br />

R*SS^<br />

gÇSîSSf<br />

n . r\ &fôXn<br />

n ««-x.<br />

^y//\ \\\v<br />

<strong>De</strong> terebra has expli/<br />

cuit fcriptis rônes , Ip<br />

fammachinam uti té<br />

ftudinéï medio hnté<br />

collocatû in orthofto<br />

ris canalem faciebat,<br />

quéadmodû in cata/<br />

pultisaut baliftisfie/<br />

rifoletjôgitudine eu<br />

bitopt.l.altitudine eu<br />

biti,in quo côftitue/<br />

bat trâfuerfà focula,<br />

In capite aût dextra ac<br />

finiftra troclez duzp<br />

.<br />

=<br />

?<br />

n<br />

n<br />

n<br />

n<br />

n<br />

ri !<br />

n ,<br />

t +<br />

.<br />

.<br />

-<br />

n<br />

n<br />

n<br />

"<br />

.;n<br />

n<br />

n<br />

llliiiÉi<br />

ï__==3<br />

IBsII<br />

quas mouebat qd in<br />

erat in eo canali capi/<br />

te ferrera tignû,fob<br />

eo aût ïpfo canahïclu<br />

fituti crebriter celé'/<br />

riores X uehementio<br />

res effidebât ei9mor*.<br />

1<br />

r Supra aut id tignum<br />

qdinibi cratère9age<br />

bant ad tegédûcanalé,uti fuftinerét coriû crudû,quo ea machina erat ïuo/<br />

lutaJ3e corace nihd putauit feribédû q> aïaduerteret eâ machina nullâ ha/<br />

bere uirmtéJ)eacreuu,q l-w


DECIMVS. 10$<br />

altéra piedaduorignaantefrôtespedes.vii.craffa&larautiïbafifontfcri/<br />

pta.Infuphâccôpadiohécrigant poftes côpaddes pter cardines pedû.ixi<br />

craflitudine quoquouerfus palmipedalesjteruallahntesïterfcfexqptdis<br />

Ez côcludant fupne ïter cardinatis trabib9.Supra trabes collocéturcapreo<br />

hcardinib9.ali9ïahûcôclufî,ïaltitudineexcitati pedesâx. Supra capreolos<br />

collocet qdratûtignûquocapreohcôiûgant.IpfiautéIaterariis circa fons<br />

côtineantur teganturqj rabulis maxime palmeisJî nô ex cztera materia,q<br />

maxîe hère pôt uirtuté,pterpinû aut alnû. Hzc.n.fûtfragiliaX faciliterre/<br />

cipiût igné,Circû tabulata collocentcrates ex tenuib9uirgis creberrimerex<br />

ris, maximeqj recétibus percrudis coriis dupliabus côforis fardis alga,aut<br />

paleis m aceto maceratis,circa tegat machina tota-Ita ab his rdidétur pla/<br />

gzbaIiftarum,Ximpctusincendiorum. - :<br />

* <strong>De</strong>aliis teftudinibus. Caput. XXI»<br />

1 T<br />

P ft aûtXaliud genus teftudinis,qcfreliq oîahét quéadmodû q fuprafcripta<br />

fut-ptercapreolosJed hét circa pluteûX pïnas ex tabulis,X fupne fubgrû/<br />

daspchnatasjfupraqj rabulis Xcoriis firmiterfixiscôtinétur»Infup uero<br />

argdla cû capillo fubada ad'eâ craflitudine ïducat,ut ignis oïno non poflit<br />

ci machinz nocercPnt aûtfi op9fuerit,ez machina: ex odo rôtis eéJi adlo<br />

d natura ita op9fuerit teperare.Qi.iz aût teftudines ad fodiédû côparantur<br />

ïfvfa grzce dioint,Cztera oîa hntvti fuprafcriptû é.Frôtes aût^eapt fiunt;<br />

quéadmodû anguli trigonop£,uti a muro tela eu ï eas mitrant nô planis fro<br />

tibus cxcipiarpîagasJed ab laterib9 labétesJine penculo fodientes,qintus<br />

font tueant JSlonmini etiâ uidet eé alienû de teftudine.quâ agetor byzan<br />

tiusfedt,qbus rônib9fit fada exponë,Fucrat.n.ei9 bafis lôgitudo pedûdx;<br />

laritudo.xviii.Arredariajq fupra côpadioné erât âtuor collocata,ex binis<br />

tignis tuèrent côpada in altitudinib9 fingulopî,pedum.xxxviicraflitudine<br />

paImopedahJatitud'focfefqpedah.Bafisei9habuerat rotas odo,qbus âge/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

Teftudo ad<br />

congefh'oné<br />

fouarûaddp<br />

to arrête.<br />

Varia: tefta»<br />

dineshicdc<br />

fctibontat<br />

abaaâotct<br />

qax facile<br />

ab Radions I<br />

telligipnt.


LIBER xu<br />

batiir,Fuerat àût eap> altitudo pedû.visKcraflitudo pedum fcriumjta fâbri<br />

car* triplici materia alternis fecôtra fubfcudibusïtcrfecoagmétatz,Iami/<br />

nifqj ferreis ex frigidodudis ailigatz.Hz in arbufculis fiue amaxopodes di<br />

catur,habuerant uerfatiôes,Ita fopra tranftrorâ planifié q fopra bafim fue<br />

ratjpoftcs erant eredi pedû.xviiih'.laritudinis.ss-.craflituainis.F.irfliftâtesf<br />

ter fe.isi'.fopra eos "trabes circûduïz côtinehant totam côpadioné is Iate pe<br />

dem.iv.craflz.sj'Jupra eam capreoli extollebant altitudine pedum.xii.Su<br />

pra capreolos tignû collocarû côiûgebat capreolopt côpadiôes.Ité fixa ha/<br />

puèrent latereria in trahfuerfo, qb9ïfup côtabulatio circûdata côtegebatin<br />

feriora.Habuerataût mediam côtabulationé fopra trabiculas,ubi fcorpio/<br />

ries 8C, catapultzcollocabant .Erigebant X anedaria duorôpada pedum.<br />

xxxv8.craflitudinefefqpedali © latitudine pedû.ii»côiûda capitibus tranf<br />

uerfàrio cardinato tigno,X altero mediano ïter duos fcapos cardinato ,X<br />

Iaminis ferreis religato,quo ïfup collocata erat alternis marenes ïter fcapos<br />

Se rranfoerfariû rraieda cheloniis X anconibus firmiter indufàjn ea mate<br />

riafuerût ex torno fadi axicuU duo,e qbus funes alligati retinebant arieté»<br />

Supra caput eop? q côtinebant arieté collocarû erat pluteû,turriculz fimili<br />

tudine ornatû,uti fine periculo duo milites tuto liantes pfpicere poffér, X<br />

, renûciare,qs res aduerfàrii conarétur.Aries aût eius habuerarlôgitudinem<br />

pedû.civK.latitudine in imo palmopedaIi,:,i.cralïitudine pedali.is. contre/<br />

dum a capite in latitudine pes.iîn-craflitudine^r.Is aût aries habuerat de<br />

ferro dura roftrû,ita uti naues lôgz folent habere.Xex ipforoftro lamina;<br />

ferrez quatuor circiter pedû.xv.nxz fuerat ï materia,Acapite aût ad imam ,<br />

calcé tigni côtéti fuerût funes qruor , craflitudine digitopt odo ita religari<br />

quéadmodû nauis malus a puppi ad prorâ continet ,eiqj funes peindoriis<br />

trâfoeriis erant religati.hntes ïter fe palmipedalia fpariaJnfop coriisaudis<br />

totus aries erat ïuoTutus.Ex qb9 aût funib9 pendebat eop; capitafuerant çx<br />

fçrro fadz qdruplices catene,X ipfz coriis crudis erat ïuolurzJté habue/<br />

rat piedura ci9 ex tabulis arcam côpadâ X côfixâ rudennb9 maionbus exÀ<br />

tentis,per quapt afperitates nô labentibus pedib9 faciliter ad murû pueniei»<br />

bat ,atqj camachina fexmodis mouebat ,pgrzffu , ité laterfcdextraacfini<br />

(Iràporrcdiôe nô minus in altitudine extollebat ,X in imûïclinatione de/<br />

mittebat'.Erigebat aût machina in altitudùiéaddifiiciédû murûcirdtcrpo<br />

des.c.Itéalatê dextra acfiniftrapcunédopftrïgcbatnô minus pedes»c. Ga<br />

bernabât eâ hoïcs,ç.hnté ppd9 talétû qraormiliû1qdnt.cccGLXXX.pôdo#<br />

( Totius operis peroratio. Caput. r oXXIL. iku<br />

Y) e feorpionibus X catapultis X baliftis etiâqj teftitudinib*X tunib',qu«l<br />

maxime mihiuidebâtur idoneaX a qbus eéntîuenta Se quéadmodû fier»<br />

deberét explicui,Scalarû aût X carchefiopj X eorû,quoprrônes fontlimbof<br />

cilhores non neceffe habui feribere, Hzc etmihtesp fe folent fqcertyieqj e*<br />

ipaoïbus locis ncqieifdem rônibuspoffunt utiliaciTe,cf dift^tesfûtmu^<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


DECIMVS; " 109<br />

nitionesmunitionib9^iarionûcjfortitudines.Nâcj alia rône ad audaces X<br />

temerarios,alia ad diligétes,aliter ad timidos machinationes débet côpara<br />

ri.Itaqj his pfcriptôib9fiqs attédë voluerit,cx uarietate eopt ehgédo X ï ynâ<br />

côpationé côferédo nô ïdigebit auxiliisJed qfcûqj res aut rônibus aut locis<br />

op9fuerit finedubitatôepoterit explicare.<strong>De</strong> repugnatoriis vero nô eftferi<br />

Î)tisexpUcâdû,No.n. ad noftra feripta hoftes côparâtres oppugnatorias,<br />

èdmachinariôes eoptcxtpe folerti côfiliQptceleritatefinemachinisfzpi»<br />

euertûtur,Qçf et rhodiéfib'memorat ufu veniffeJDiognet9.n.fuerat Rho/<br />

dius architedus X ei de publico quotânis certa merces p arte tribuebat ad<br />

honoréJHo tpe quidâarchited9abarado noïe callias Rhodû cum ueniffec<br />

aaoaiîn fedt,exéplûqj ptuht muri,X fupra id machina ï carchefio uerfàti/<br />

hcôftituit,quaheIepohmadmtmaaccedentécorripuit X trâftulit intra<br />

mupe.HocexéplarRhodiicûuidiffemadmirariadcmerût diogneto quod<br />

fuerat ei quotânis côftitutû, X eu honoré ad calhâ trâftulerunt.Interea rex<br />

<strong>De</strong>metrius qui ppter aïptinaciâ pohorcetes eftappellat9côtra rhodû bel/<br />

lum côparando Epimachû Atheniènfé nobilé architedû fecum adduxitjs<br />

aûtcôparauit helepolim fûptibus ïmanibTdultria laboreqj fûmo, cuius al<br />

ritudofuerat pedû^cxxv.latitudopedû.lx.itaeâciiiciisX coriis crudis cô/<br />

rirmauit,utpoffet pari plagâ lapidis balifta îmilTi pondo.ccdx.Ipfa aûtma<br />

chinafoeratrriiiiapôdc)u.cxdx.jCiï^<br />

.helepolim machinapararet,&illam(utipollicit''erat)tranfFerretïtramu^i<br />

xiegauit pofTcNon enï oïa eifdé rônibus agi pntJedfunt aliq.quzexempla<br />

jibusnômagnis,fimihter magna fada hnt eîrèdus,alia aût exemplaria nô<br />

poffunthére,fed p fecôftituuntJNônulla uero funt ,quz ï cxéplarib9 uidé<br />

tur uerifimilia,cû aût crefeerc crperût dilabûtur,utetiâ poffumus hïc ani/<br />

mûaduerrercTerebrat terebra foramen femidigirale,digitale , fefqdigita/<br />

leJieadérône voluerimus palmarefacere,nô habet expheationéJemipeda<br />

le aût maius ne cogitandû quidé uidet oïno,Sic ité quéadmodû in nonnul<br />

lispuis exéplarib9 tem apparet,in nô ualde magnis fieri poffe uidet ,non m<br />

eodémô in maiorib9 id côlêq pôr*Hzc cû aïadueniffent rhodii eadé ratiôe<br />

decepri,qïiuriam cû côtumeha diogneto fecerât,pofteaq uiderût hoftépti<br />

nadter infeftû.X machinations ad capiendam urbé côparatam,periculum<br />

feruitutismetuétes,Xnilnificiuitatis uaftitaté expedandam-peubuerant<br />

diognetû rogantes,utauxiliaret patrizJs primo negauit fe fadupsJed po/<br />

fteag ïgenuz virgules Xephbi cû fàcerdotib9 uenerût ad deprecandum,<br />

tûc eft pohicit9 fus lcgibus.uti fi eam machina cpiffet ,foa eét.His itacodi<br />

tutis,q machina acceffuraerat,ea regione mupjptudit,Xiuflit oés publiée<br />

Sepnuatim,qd qudqj habuiffet aquz,ftercoris,luti,p eamfeneftram p ca/<br />

nales efïûdere ante mupt.Cum ibimagna uis aquzJuti,ftercoris,node ,pfu<br />

fafuiffet-poftcro die helepohs accèdes anteq appropinqret admupj inhu^<br />

mida voragine ada côfedit,nccprpgredi,nccregredigoftea potuit* , f<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


a. helcpolis .<br />

b. ihodus<br />

J i<br />

LIBER 1<br />

Iraq? <strong>De</strong>metrius cûuidiffecfapiétiadiognetifedeceptû effe cû rlaffe fua di/<br />

(ceflit,Tûc rhodii diogneti folenia hbereti bello,pubIice grariaSegerât ho<br />

nonbufqj oîbus eum X ornamentis exornauerût.Diognetus aût eam hele/<br />

polrmreduxit in urbé,Xin publico collocauir,X infcripfit.Diognet'c ma/<br />

nubiis id populo dédit munusJta in repugnatoriis reb9 nô rantû machins<br />

fed etiam maxime côfilia fût côparanda. Nô minus Chio 'cum fupra naues<br />

(àmbucap; machinas hoftes côparauiffent_Nodu chii terram, arenam, la/<br />

pides piecerât in mare ante mup?.Ita illi poftero die cû accèdere uoluiffent<br />

naues fupra aggerationé,q fuerat fub aqua federant,nec ad mupt accèdere ,<br />

nec retrorfos fe recipere potuerût,fed ibi majeolis côfixe ïcédio fût côflagra<br />

tz. Appolloniat quoqj cû circûfideret , X fpecus hoftes fodiédo cogirarétfî<br />

ne fufpicione ïrra mfnia penetrare,ld aût cû a fpeculatorib* eét apollonia/<br />

tibus renûciarû,pturbati nûtio ppter timoré côfiliis ïdigétes aïs defiricbât,<br />

q> necp tps,neq; certû locû fcire poterât,quo emerfû faduri fuiffent hoftes^<br />

Tum vero tryphoAlexandrinusq ibi fueratarchitedus,ïna mupt plures<br />

fpec9defignauit,X fodiédo terrâpgredicbat extra mupj dûtaxat cina fagit<br />

tz emiffioné,X in oîbus uafa zncaTufpédit.Ex his in una foffura , q contra*<br />

hoftiû fpec9 fuerat,uafà pédétia ad plagas ferramëtopt fonarecïperât . Ita1<br />

ex coïtelledûeft,q regione aduerfarii fpecus agétes ïtra penetrare cogita/<br />

bant.Siclimitatiôe cognita téperaùit ahena aquz feruéris X pids de fupne<br />

côtra capitahoftiû,X ftercoris humani X arenzcodz câdentis,deinnodu<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


DECIMVS. HO<br />

ptuditcrebraforamina,Xpearepétepfundédo,qineo ope fuerût hoftes<br />

oés necauitJté Maflilia cû oppugnaret ,X numéro fupra . xxx. fpec' tum<br />

agerét.Maflilitanifufpicati,totâ q fuerat an mupjfoffâaltiore foffura de/<br />

prefferût,ita fpecus oés exitustfoffâ habuerût. Quib9aût locis foffa nô po/<br />

tuerat fieri ïtramurûbarathrû ampliffima longitudine Xamplitudine,uti<br />

pifcinâ fecerût côtra eu locû,q fpecus agebât .Eâqj e puteis X e portu ïple/<br />

uerûtJtaqj cû fpecus eét répète naribus aptis,uehemés aquz uis ïmiflà fup<br />

plantauit fulduras^quiqj ïtra fuerunt X ab aq multitudine.X ab ruina fpe<br />

çus,ob funt opprelïi,Etiâ cû agger ad mupt côtra eos côpararct ,X arbori/<br />

bus excifis,eoqj collocatis,locus opcrib9exaggeraret,baliftis uedes fene/<br />

os câdétes in id mittédo totâmunitioné coegerât côflagrarcTeftudo auté<br />

arietariacû ad murum pulfàndû acccffiffet demiferunt laqucû , X eo arieté<br />

côftndo p tympanû ergata circûagétesjutpéfo capite eius nô font pafli ta<br />

gi mupt,<strong>De</strong>niqj totâ machina câdétibus malleolis X baliftarum plagis dif/<br />

fipauerût.Ita hzuidoriaciuitates^iômachinis,fed côtra machïapt rônem<br />

architedopr folertia funt liberatz.Quas potui de machinis expedire rônes<br />

pacisbelliqj téporib9,Xutiliffimasputauiïhocuolumine pfeciJn priori/ '<br />

bus uero noué de fingulis generibus X partibus comparaui,uti totû corp*<br />

omniaarchitedurzmembrain decem uoluminibus haberetexplicata.<br />

VIÏRVVII LIBER'-DECIMVS<br />

EXPLICIT.<br />

Erratahaîasopensiqnzaixetîâ a diligenriflîmis nîtari poffunt in iprimédis aactorî^<br />

bus:fexnnr;:qaa: quoqj arfàaliusKraenianlKcom^<br />

_gnifîcare:folium:cui ftao'm a'afdéfolii fèquit' numerus.Huîcaûtnumérofi nulla alia<br />

fola litterafeqaifa'ntelligituterroré elfein prima illiasfoliî margîneîfî uero .t. fcquae*<br />

intdh'gimreffemfcdaJ'rxterea abiJi.cum fuonumerofequërefcriptum fiieriti flgni<br />

flarb'neâinquareperirarOTor.IgÎMr.fj.b'.i^<br />

fidonim.pro.asii'fîa'oç!.Item eodé.f.t.li.i^.K.40.edifîaîs.pro. xdinriïs . Verum ha><br />

iaûnodi errata dediphrongîs Xorthographia niG earum adiectione acl detrach'oe lè><br />

(il s diàionum imutetur faciliterpneteribo.f.^.t.oporteat.pro.oportet.f. 4. Ichnogray<br />

phîa: figura iuerfaÊ:nâq pars anteriorcé dét:polrerior é pofîra.f.^Jia.bybliothecîs<br />

j>biblyothecis.f.6.h^i4.eotpora.pK).c»rt^Ji8.t.ferredexites.p.ferKdétesig<br />

f.9.t.bU§rjetrkt9.p.quiperrkt,.£ii.b\2^<br />

urnine. pro.uolamine.Item eodemi".t.li.io.humana:.pro.humane.K.Ii.iSaïtegiam<br />

pro.egregîam.hocerratum aliquibus aL'islodsreperitur.£i}.t.Ii.^7.romub' cafa X in<br />

arce.K.Ciperabundat.f.i5-t.h'.iVuerfuuium .pro. aefuuium.ltenib'.^.Kfîq. pro:X<br />

flqua:.f.i6.L'.54.rar quin ienfium.pro.tarqumïenfiumJ".i3.b^9'toiâ.proibira.£i9. lî.<br />

5.rhoclium.pro.rhodiim.Item._.îi.guIa^pro.ttgulfcItem.b'.2i.areaplanaa.pro.area<br />

pkna.£2î.b\i7.fignatos profignatos.f.26.h\_.omant9 fignis pro ornanturq! fignis.<br />

£3oJi.9.deniquepro deinqucltem ec«lemiLLb\î.ftyUotum£Finyb'onimproftylio/<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


LIBER<br />

iu:epiltyh'o#.£î2.tb^9JneaadeeB^<br />

oerf_.£}3.t.pronaum.pro pronausJn glofuh's.£;9.h\uuima in glofulis columna pro<br />

Columnâ.£4*.ii.7.Xpun:eicunr.X fuperabundat.£44,t.b\i4.fradiîs pro ftudiis J7.<br />

4^.fîgur*fori gr*d deeft ichnographîaalteri9 ordînis columnarum fnterius .£46Ji,<br />

lô.canterium X porricum qua: funt fubmiffa infia teftudinem tecta pro canterium: X<br />

poràcumCqusfuntfubmifla infia teftudinem)teàa.f.43.t.li.i6.uarietatatem proua<br />

rietatem


f"""1 eperam plarimum dîctionum huius ancrons ethymologias X fîgtiincaramrî oenétantïn mérê<br />

defcribere-'Sedcurédiffidlioré g pexilrimarâ;tû nouîtate:(nâ a mefîmilis cura nfiquâ ptenta^<br />

ra fuerat)tû di'ch'onû mulritudineraliisfup ab'as côtinèter'igruenribustû demû:qnia mnlta; eriâ<br />

pter ea:quzin ipo ope deformata X defcripta lunttnô tâtû midis uerbis:fed X graphicis qnoqj<br />

deTcriprionib9fîmiliter demôftrâda forêt: ira ut quod putarâ paruo dieçt fpatio me abfoluere po£><br />

fe4multolôgîoreîdigeret;deftiri:inah'udtépusich^<br />

uocabuloçi tabulâmecôuerriiHanc aûtCutràdliter quefita iuenianf ) ficordinaui ut.a.fignifîcet<br />

. primam margînem folii.b.fecunda" .£ Ggnificet foliumicui ftarim numéros fubfeqaitur foliam.<br />

Aères nfiero plurali.a.f.^ ,a.£t>. As.fiaeaff1s.aJ.j5»<br />

Albarium.opus.aX47.<br />

Agrâmat9Jdeft artis grammau Aedes,a.£i3.<br />

Apertura.a.f.49.<br />

cçignarus.a.f,5» j Amphiproftylos.a .£2; . Aula regiz.a.f^i,<br />

Amuf9.i.rôîs mufilipft9 .aJ-.; Antz.a.£^.b£2va.f.^. b ,f. AmplifîcareaJ«}2«<br />

Aniatrologetus .i. rôni's medi> ;3.a.f.39.b.f.;9.bX4i.a.f.44 Am'bulario ,b , £?2.bJÏ7$.b. f.<br />

rina: impericus.b.£$, ai".47.b.f.6^J.£67. ^4.aJ.^.bj;64.bj£ 72.b S.<br />

Aedesdoricz.a.£^.<br />

Areûftylos .a.£ 27 .b.f. 2^ .bJ, AlueoIusjiL?4. - Aedesdoricz.a.£^.<br />

Areûftylos .a.£ 27 .b.f. 2^ .bJ, AlueoIusjiL?4. - (.97»<br />

Aedes ionicaca.f.7.<br />

26.b.f.i7.<br />

Ahenum.a.f.^4. JU<br />

Aedes ionicaca.f.7.<br />

26.b.f.i7.<br />

Ahenum.a.f.^4. JU<br />

Aréafoliiria.b.f.SaJli%a,£i6« Ac_ectio.aJ'.27.ailîo,bJ-i.i.a, Arcas^J.74jj'.67.bj;37._b^<br />

Abies.b.f.Sb-ti9.<br />

£;8.b.£^9.aJ.6 4«b£9$, a. £ £107.<br />

Abies.b.f.Sb-ti9.<br />

£;8.b.£^9.aJ.6 4«b£9$, a. £ £107.<br />

Arena fluuîarica.b.f.j.aJ'.i}. Alueolatus.b.f.27. («10S Argilla capillo fubaàa^ .£ ^4-<br />

Arena marina.b.£^.aJiik Atricurges fpiraj.£_8.b,£_ 3. Alueus.bJ.^4« u<br />

Arena marina.b.£^.aJiik Atricurges fpiraj.£_8.b,£_ 3. Alueus.bJ.^4« u (bi.^<br />

Aedificatio.b^.bii^4.a.£i7> b.f.-,9.a,£4u -* Aedificatio.b^.bii^4.a.£i7> b.f.-,9.a,£4u -* t Afpergo.b.^4»<br />

Aura.a.f.6.b.f,io.bX47. Aftragalus .bX28.b.£_9> b .£ Athleta.aJ.^4.<br />

Afplenona.£7.<br />

$4.3X40.<br />

Arca .b.£^jJ.'^6J.£ 6i.bJî<br />

Afplenona.£7.<br />

$4.3X40.<br />

Arca .b.£^jJ.'^6J.£ 6i.bJî<br />

Aggerj.£ 8.<br />

Abacus,a.£_9.bJ'.29»a.£îo..a. ôt.a.f.iovbJ.io>.bJI 103.<br />

Aggerj.£ 8.<br />

Abacus,a.£_9.bJ'.29»a.£îo..a. ôt.a.f.iovbJ.io>.bJI 103.<br />

£)4.b.£^4 ' Appario.b,£?9. (pto.bi.59.<br />

Arx facronim»bJ".rç." Aedes ionica.ai.$6. , -<br />

Atriû,bJ.^9.a.f.6i.b.f.62.aJi<br />

Arx facronim»bJ".rç." Aedes ionica.ai.$6. , -<br />

Atriû,bJ.^9.a.f.6i.b.f.62.aJi<br />

Atomus,aȣi4.<br />

Anulus.bi^cu<br />

6va.£64.a.£6Sb.£6Vbi)7i<br />

Atomus,aȣi4.<br />

Anulus.bi^cu<br />

6va.£64.a.£6Sb.£6Vbi)7i<br />

Arenarium»a»£iVa bJ.40.aJ.41, ' ' Apotheca.a.£64» \<br />

bra:catbûculus.a.£iV Autagalûlefbifi.ai4o.<br />

Amphithalatnus.ai.66.<br />

bra:catbûculus.a.£iV Autagalûlefbifi.ai4o.<br />

Amphithalatnus.ai.66.<br />

Album laxom ,a£1<br />

ApophygiJ>.£4i.b.f.42. Andronides.a.f.66.<br />

Album laxom ,a£1<br />

ApophygiJ>.£4i.b.f.42. Andronides.a.f.66.<br />

%<br />

Aedes rorunda:.b.f.4_. Andron*.a.£66.bX66. A<br />

Alumen.b.f.1%<br />

Anfieferrea\a.£i7«<br />

Alueus.bJ.44.<br />

Atlas.ai.67» *<br />

Anfieferrea\a.£i7«<br />

Alueus.bJ.44.<br />

Atlas.ai.67» *<br />

Arecraria.bJ.i9.bil7i.aJ!ii07. Argentari*tabemac.a.i.47.<br />

Arkntides.a.f.67.'<br />

Arecraria.bJ.i9.bil7i.aJ!ii07. Argentari*tabemac.a.i.47.<br />

Arkntides.a.f.67.'<br />

*<br />

. Alnus.ai.2oaiî.76.ai'.io7» Aedes.b.f.46. Anterides,bi.6


Abfce Apollo coloffïcus.bi.97'.' aX47.bi.65.bi.64.<br />

Âlrabora.aJ477'. * Axicnlus.ai.97.bJ4io8. Balnex.bXS5.bXSl~aio.64.<br />

AtlasmonsiaX77«.<br />

Anfa. bJ.98.bi.106. bi.81.<br />

Albulaflumen.bJ&77. Aeqaipondium.bX98.aX99. Beffales Iatercnli.aX74.aX7i<br />

Adîgere-iJ479.<br />

Acer XaddusTuccusji.79.<br />

Acetoafpetfx-margaritx X (à*<br />

xa fib'cea calefacta diffilîunt.<br />

a.f.79. -<br />

Antenna.bi.98.'<br />

Apertura: fetnipedales.a.f.99><br />

Ambulariles funduli.ai.105.<br />

Arcula.ai.105.,<br />

Anima.a.f.ioj.bXicrç.'<br />

Bipedalestegulx.aX}4,<br />

Bonafama.bXTr/.<br />

Balnearia.ai.64.ai.6S<br />

Bnbib'avai.6S<br />

Buxus.bi.70.<br />

Abftemias.bJ479.<br />

Arietariateftudo.ai.107.' Baculorum fiibacb'61'b'.JX714<br />

Aâusa.f.3^..' y . Ariesfubrotatns.-i.107. A Breuitas.bi.75.aX77.<br />

AUigariones<br />

Artifices plumbarii.bi32. '<br />

Afcendens machinajJ.107. ~i<br />

Arietaria machina ; qux graxev<br />

BoryfthenesjX77.<br />

Belgica.ai.77»-<br />

Aeftuaria.bi.32/ 1 -<br />

KpioaoKH didtur.ai,io7. - Biramendurum.bi.78. v<br />

AnalemmaJxf.86xa.f.9o.bJo^ Acccflusqui cmBcttpd grzce Beilifljme.ai.82.<br />

91.ai.92.bi.92.bX95. didtur.b.f.107-<br />

Brumaabreuitatediarna dicta<br />

Archirectom'carario:bX86J<br />

Architecratus.bi.36f n<br />

Aetherfaptafolein.ai488- /<br />

Arbufculx q grase1 tuL_forao*<br />

ato- dicûtur.b.£|07.bJ4iog«<br />

Amaxopodes.bijo7.bi.108.<br />

bi.33.<br />

Brumalesdîes.b.f.88.<br />

Belb'a aftrorum.bX39»<br />

*-<br />

-<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


Bucdnx.ai.95. » y .<br />

Bulla.bi.95. r. j<br />

Brûab's horarû brenirasJX944<br />

BaOs.bi.97.ai.105.ai. io7.b.<br />

£io8-bXio6. .<br />

Bafis qux grxçe .tox^a didf<br />

bi.107.<br />

Brachiûai.loSbXioSbXioô<br />

,Conaentns,bi,i5.<br />

Condb'um.b.f.15. .<br />

Calk.bX15.aX14.<br />

.Coriam.bX14.ai.14.bi.17. a<br />

£7i.bi.7i;bX32.<br />

Cementiria ftrucmra.a.fo. iS<br />

bXi6.<br />

Concamerario;a.£iSaXS^.b.<br />

aX58jX59.bi.59.bX41.bi'<br />

42jX 45-ai.44JX 4Sb;fb.<br />

4Sai.46.bXi2J.f.S>aX 7S<br />

ai.60.3i.65.bX72.3X97.<br />

Crepido.bi.26.aX4ojXS^><br />

Concamerare.bi.27.<br />

C^geftiri' locus.bX27.aX70»<br />

Capiralum puluinatûJX29.<br />

Buccula.aXioS -<br />

£H-aX67.<br />

Cathetus.aX29.bX29.<br />

Carryatides»bXi. -,' . y<br />

Catapulta .bX2.ai.107. b.fo.<br />

107.bX108.ai.10Sbi.10Sa<br />

f.io6.bi.io6r . '<br />

Cafx.3.£iSb.£iSa-£i7.bXS^<br />

Carbunculus.aX16.aX76.<br />

C1ibile.bX16.aX 17.bX 17 >b .<br />

f.58.ai.49«<br />

Capitulum.bi.29jX50.bX50<br />

ai.52.b.f.52.aX54.3,f.5^ . b.<br />

fi56.bX59j.fi42j.fi45.aX46<br />

b.f. 46.3i.S5jXioSb.£io6.<br />

Cb'ma.ai.5. ! i. ) Coagmentnm.bX16jX17.bX Cymarium.bX29.bi.50j . fb.<br />

Cloaca.ai.5. ) 17.bi.58.bi.St.bXSI> a.fb. 55.b.f.56.a.£47,b.f.59.aX40.<br />

Conductor.ai.5.- > 67.ai.70.bX70.<br />

bi.40.3X41. 4<br />

Cogiratio.bX4..<br />

CeUa.aX18.3X24.bX26J.fo. , Cololi1cotet3.bX50.bX9S<br />

Confuetudo.a.f.Sai.19.<br />

Corona^XSbi.27.b X 50.3.<br />

f.51 .bi.5_.bX5Sai.56J.fb.<br />

53.bi.59.bX4i.bX42.a . fb.<br />

45.bX45.aX44.bX48J X<br />

49<br />

Colunx cormthicji.52.bX 52<br />

Corinrhium capitulû.aX52.<br />

Columna dorica.bi.52J X 58»<br />

57.bi.59.ai.40.ai.46.aXS ' Coloffas.bi.18.<br />

Cal3thus.3i.54*<br />

ai.S-bi.65.aX67.ai.71 .b. Conrignario aX19.bX19.3X20 Cauuculus.ai.54.bi.54.<br />

f.85>aX39< " ai.5SaX4Sai.46.aXS4.b. Columenj.fi5SbX42.<br />

Cubiculnm.bXSaX64.b Sa. f.Sf.bX6i.bX65jXi/*o.bi6. Canterius.3X5Sb.fi5S aX 56»<br />

4SaX66. -<br />

70.aX71.aX75.bX84- bi.42Ji.46. . u. ><br />

Cementum.bXSbio.8jXiS Cemenridas pariesjXi 9. Culmen.ai.5S 1<br />

Cementum.bXSbio.8jXiS Cemenridas pariesjXi 9. Culmen.ai.5S 1<br />

bX1Sai.16.aX17.bX59.aX ' Coaxatus.a.f.19.<br />

Caprcolus.ai.5SaX47.a.fo.<br />

S>.b.£SSbXSS.<br />

Cenacula.aXt9.<br />

io8.bXio8.a.£ioS .<br />

S>.b.£SSbXSS.<br />

Cenacula.aXt9.<br />

io8.bXio8.a.£ioS .<br />

Cupreffus.bXSb.£i9.aio.20^) CraridusaX19.bX19.bi.71. Canab'culus.bi.56.<br />

bX20.bi.70. .<br />

CermsjX20.ai.70.<br />

Cymatium lefbium.ai.40.<br />

.<br />

CermsjX20.ai.70.<br />

Cymatium lefbium.ai.40.<br />

Cellan.ûiaria.3X6.aX6S ' "» Coagmentario.ai.2o.aXi02. Cymatium doricumj.fi40.<br />

"» Coagmentario.ai.2o.aXi02. Cymatium doricumj.fi40.<br />

Conrignata irinera.b.£7. C6miffura.ai.20.aX32. C0rfa.ai.41.<br />

Cuneus.ai.3-bX48.bX S>J« Catenarioji.20.<br />

Ceroftrota.ai.41.<br />

fi67.aX95.bX9vbX102.bi. Carpinus.ai.20.<br />

Compactîh's.bX42.<br />

Cocmslater.bX8 C106. Caries.3X20.bX20.bi. 76.b. Compactara»bi.42,«<br />

Cocmslater.bX8 C106. Caries.3X20.bX20.bi. 76.b. Compactara»bi.42,«<br />

Cruduslatet,bX8.<br />

£70.<br />

C0lumnatus.bi.42.<br />

Cirdnus.bX9.aX1 i.bi.29-aX Cedras.bi.20.<br />

Cubicarario.bi.44.<br />

50.aX58.bX4i.aXSï.bi.H Cedreum:cedri oleum .bi.20.. Cubus.bi.44ji.4S<br />

bi.65.<br />

CafteUum.bX20.bX81.bX9i- GoaxatiojX4SbX65Ji.70»<br />

Q'rdnario .b.'£9.ai.io.ai. 70. bi.99.3Xioo.biao2.3.£io7. bX84-.,<br />

bXS>bXS-aXS?-bX. 70J. Comenfus.3i.22.bX22.ai.25 ConttactiorjX4S<br />

fo.101. 1 ' .- ) bX44.bi.y7.bX79. Chalddica.bi.47<br />

1 ' .- ) bX44.bi.y7.bX79. Chalddica.bi.47<br />

Centrum.bX9.ai.io.a. f.11. b. Cubitus.bi.2 2.3X25. Curaatura.bi.46.b.£S^-bio.<br />

f.11. b. Cubitus.bi.2 2.3X25. Curaatura.bi.46.b.£S^-bio.<br />

fi29.ai.53.ai.St.aX67.bio. Column3.bX25.aX24-bXt4 S-J>i.H.b.X?SbX74'a»&<br />

86.bi.93.<br />

aX29ji.50.bi.50.ai.5Sbi. 3i.a.£ioSaXio6.<br />

86.bi.93.<br />

aX29ji.50.bi.50.ai.5Sbi. 3i.a.£ioSaXio6.<br />

Comenfiis.bXii.<br />

56Ji.26i1X26.aX27.bX27 Carcer.aX47-*.. .<br />

Comenfiis.bXii.<br />

56Ji.26i1X26.aX27.bX27 Carcer.aX47-*.. .<br />

P il<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


aX7S ' ' -<br />

. Concrifpans.aX76r u<br />

Curiâ.ai.47.<br />

eirculus.bX47.bi.94.<br />

C72.aX3r.bi.8i.bX37Jio«<br />

99.ai.102.ai.105.bX107.aX<br />

- Canrioji.43.<br />

Chroma.aX43.bX48.aX 49<br />

10S *<br />

Condauîa.ai.65.bi.6SbX7o<br />

Capeftrisfbns.aX76.bX76.' '<br />

CampusjX76.bi.76.<br />

C* oncentus. grâce ervi.u,çopicu ai.71.bi.71.bi.72. C5peftrislocus.bi.76.<br />

ai.43.bi. 43JX49. ' C1ra1irus.bi.65".<br />

Chorographia.ai.77. ' ]<br />

- Chorda.bi.43.bJ.S3. - Chors.ai.64.<br />

C3ucafus.ai.77.<br />

Côfbrnicari.ai. 49.ai. 8 1.<br />

- Culina.ai.64.bi.6S ColoepaIus.a.£77.<br />

Ç ôfonantïa.ai.49.aJ.S">. C ullearedoIium.ai.6S Cataraàa.aX77. -<br />

CithatedasjXy>«<br />

- circunfonantesgrxce Tttyiri<br />

<br />

ai.77.<br />

Camera.bXS4ibi.70. a. £ 71.<br />

aX72.bX72.bX74. a X 77«<br />

Canab'cub' digitales.b.£70.'<br />

Calculas.bi.70.<br />

Cripta.ai.64.<br />

Catena.bXVj-bX70.aXioo.<br />

Cransfluuras.bX73. -<br />

Coradnus colorjf.79.<br />

Calcub'ra nefldsjX79-<br />

Caaftos aX3o.uetus lectio ha<br />

Clypeum.bXSf. (bX3i.<br />

Orcuioo.bi.SfjXS9Ji.6o.<br />

bX65.bi.8ui.37.bX 104.<br />

CuIteUib'gnei.aX7i.<br />

CcelumamerxJX71.<br />

Cret.ji.71.ai.76.<br />

berarJaftosinterpoflriôeunû»<br />

us.l.ffratftb'rium prob'tiû ad/<br />

lech'sJe. - > -s<br />

Coriceum.bi.Sf. (ai.107.<br />

Connilterium.bi.Sf.<br />

Coronz purx adcelatxji, r/i.<br />

Cd3txcoronx.3.£7i.<br />

Chorobares.bX8.<br />

CanalesftraaiIesjX8i.<br />

i<br />

C0nameratafudado.bi.S4- ' Cralr3.bX71.aX98> Circûducb'o.bX8iJX82. ><br />

Calda lauario.bXSf. Clauî mufarii.bi.71» CoIuuiaria.aX82-<br />

Confonnare.bXSS<br />

Codeaji^6 jX6SaX 99 .b.<br />

Cfiei fllaceï ad miniacd.bX'72<br />

Cote defrHimarnm.bi.72.<br />

Coagmefltumj.fi32.bX82.<br />

Cemétû de Alice b'brariû.bX32<br />

£|0IJX|02. ' Cruftxmarmorex.bi.72. CacamenjX34.bX95.a.£io6<br />

Cômenfus fymmetriarum .bX°<br />

77JX79.<br />

Cefiîocub'jXS3.<br />

Candekbn1m.bi.72.<br />

Cob'cub' teneri.bi.72.<br />

ChrifocolaJX75jX74j£ 77<br />

Corona anreajXSS <<br />

Concertario.bX8S<br />

CyIidras.bi_3SbX97.<br />

Cardo.bXS3.bX86.bX 95 .a. Cémenta marmorea.ai. 75. Cirdnus.bi.86. ><br />

f.98.bi.io7jXio8jXioS Cretauîridisgrxce «toîûsfiôv Clonfbrmaras.bX86.bX83<br />

Cabx.bXSS-<br />

G auum xdiam :flue auxdiû.<br />

b.£79ji.64.<br />

Corinthium cauxdium. bi.79.<br />

dicra.b.75.<br />

Carra punia.ai.74.<br />

Candda.ai.74.<br />

Ceruleun1.bX74.ai.83.<br />

bi.39.<br />

Cireuiario.ai.87-.<br />

CandenslunaJ.f.88.<br />

Candenria.ai.88«<br />

><br />

ÇoUi'quîz.bi.^9.<br />

CpmpIuuîum.b.&S?jX6o .a.<br />

f.6l.<br />

Canabs.ai.61.bX71JX72. b.<br />

Conglomerarc.bi.74.<br />

Ceruffa.bi.74.ai.79.bi.82,.<br />

Cochilia.bX74.3X7S "<br />

Cretafdinufiacïanularia' \-<br />

Cancer.bX88JX94><br />

Capricornus.bX83.bi. 89*<br />

£95.3X94.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

Cuftos.bX88- \ -


Capraj,£39.<br />

Caffiopa,aX89.'bi.89.<br />

Cynofura.bi,39»<br />

Cepbens.bi.89. - ><br />

Canab'cuIasj.£io4.bXi04.<br />

Cornus demob'torjX 107.<br />

ContrachirajX27J.£29. aX<br />

40JX107JX106.<br />

Doron.bi.14.'<br />

Diatonas.bi.17.<br />

Dipbnthiusji.19.'<br />

Digitas.bi.22.aX25.<br />

Cenfaurus.bX89.<br />

Crater.bi.89. -<br />

' Corax.bXio7.<br />

Compactiles poftes.ai.103.<br />

<strong>De</strong>aiffis.bi.22.bi.K)l.<br />

Drachma.ai.25.<br />

Coruus.bX89.<br />

Cratesj.£io8. ' Dichaica.aX25.<br />

Canis.bX89.<br />

Claaa.bX89.<br />

-<br />

Coniiitus.aXio8.<br />

CompacriojXio8.bXio8.<br />

<strong>De</strong>narias.ai.25.<br />

<strong>De</strong>cuurisfèxisjX25> ><br />

Cardoaxis.ai.89.<br />

Contabalario.bXio8. Diptcros.3i.25.bX24.b. £26<br />

Canopus.ai.90.<br />

Cardinams.bi.io8. <strong>De</strong>aftylos.b.f.24, (b.f.69.<br />

Conus.bi.92.<br />

Garcheua.bX103ji.109. DiaftylosJ.f.2SbX2Sb.f.26<br />

Canab'sL'gneus.ai.95.<br />

CccIum.pro.aere.ai.951<br />

CamfllumjXioS<br />

Cardines fecuridarijXioS<br />

bi.27,aX57.b.f.57.<br />

DimcerôgneceXiJuo(povai.25<br />

Cauum.aX95.bX95.aX99» Chelo fiuemanudaji.ioS. Diplafiona.grxce.2LiTrAct-<br />

Coagmétatu&aX99.bXio8»<br />

Columbaria excauataj X99.<br />

Difpofirio graxe iiaMCMji<br />

Décorji.4ji.Sb X44.bio.<br />

DiazomsjXS.<br />

<strong>De</strong>fbrmareJXS»bXS'ai7<br />

Condpimraquaji.99. - S7.a.fi6SaX67.<br />

aXioS<br />

Calantes.bi.99jXio2.<br />

Congiales GtubjXioo.<br />

Diftributi0.aX4.bXS<br />

<strong>De</strong>fenflo.bi.S<br />

<strong>De</strong>formatus.bXS.aX71><br />

Diffonantes graxe tf<br />

79.3X61.<br />

Ddîquîxj.f.6l. -<br />

<strong>De</strong>fluensjXôu<br />

- -<br />

Calcali.aXio5aXio4.bXi04 Didoron.bXi4. " <strong>De</strong>lambatus.bX65><br />

P ili<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


DoL'amjXôS .* .-... ; - '*<br />

Pomuncula.a.f.6tf, .-. ,.<br />

Piathyt3j.£67,<br />

<strong>De</strong>fenforieresji.107. ><br />

, bX2SbX50.bi.56.bi. 57.D.<br />

£42Ji.4Sai.46J.a.£S.bi.<br />

SîJi.S»bX65.bio,69J.fo,<br />

97.bi.97. -<br />

EchauaûtaX5jX49i. . .<br />

Enrydios difb'pb'aJ.f.5.îXS7i<br />

Eurythmia.3X4.3 i.Sbi.79«)<br />

EmbarerjdeftigreffflrjXS o<br />

Détes.b.fi67jX8.b.f.i04, [ >t Epiftyb'um doricûjXS _ r «, _<br />

Epilryb'umionicûjXS - j<br />

67.ai.8Sai.109. y<br />

EriCnx.b.f.67.b.f.94. .<br />

Exadio.ai.63.<br />

Expolirio.ai.68.bi.69.aX 70<br />

bi.72.ai.74.<br />

Extructio.aX7o, .<br />

Exigere.aX7ik . *,"<br />

Expreflïo.b.f.71. - s,<br />

Eurypî.bX72.<br />

Errario.bX72. . ,><br />

Pîfpofitip,3.f,68JX90. - ,<br />

Perarixïductx,aX7p,bX7l» t<br />

Polare.bX7o..,-. . - y<br />

Pirectiones.3i.71, ;<br />

Pireaura.ai.71. - «<br />

Pealbare.ai.72..<br />

Emp9ri1imjX12.bi.12.bX 18<br />

Euanidus.aX17jX21.bX 70».<br />

ai»7i. . , . }<br />

Emr4efton.bXi7. 0<br />

Epibatx.bXi8»<br />

Epifcenîurn.aX7$. zr "J<br />

Ererri3.3i.7S . î iO<br />

EUychnium.bX76^. ? ,«;<br />

Euphratesji.77. " t . . . v<br />

EptaboIusIacusJX77*' .. /'<br />

Experrio.ai.So.i ^<br />

<strong>De</strong>fpumstum cote,bX7j.<br />

Difcusji.75.bX92.<br />

Pominusji,75, .'<br />

Enodis.ai.20.<br />

Efculas.ai.20.<br />

Ephectonji.25.<br />

. ,<br />

><br />

ExpreflusjX82. ) ^._ , »<br />

Explorata.bi.8^, y . m i<br />

Elice.bX39. , ,1<br />

Dob'um.bi.74. -<br />

Euftylos.ai.2Sai.26.b. £ 16. Eridanus.bi. 89. ^ ><br />

Pefîderatio.bX7S'.<br />

PyTisji.77. . , .<br />

b.f.27.<br />

Ephecton grxce t?«icfop,aX25<br />

Endîma.b.fi92. »<br />

Engonarnm.bi.92. r<br />

.. ;<br />

Pîoprr3.b.£8o. *<br />

Epirritusgrxce tmtpiTocr Exemptusji.95.<br />

Puctusaqux.ai.3i.<br />

ai.25.<br />

E piftomium.bX95jX|o5.<br />

Pecurfus.3i.32.<br />

Epfdimerô grxce *mi\tMAiipov .b.f.105.<br />

PÎ3gon3b'sb'nea.bX35. ,<br />

Ponicum.bX29.bi. 87.<br />

Pdphin'ji.89. bi.39.ai.105<br />

Pepalariones dierum méftrnje<br />

b.f.90. ; »<br />

Piuarian1s.ai.9S<br />

Puctarius funis.ai.9Sbi. 9S<br />

ai.96.bi.96.<br />

Peduca'o.b.fi97.<br />

<strong>De</strong>ntatus .aXioi.bXio}.<br />

ai.25.<br />

EpipentamerS grxcx trttaivra.<br />

jjuoipôpj.f.25.<br />

Entafis grxce tt-niericr j.f.27.<br />

Enarpos.ai.55.<br />

Ecphora grxce cicfop* jX28«<br />

.bi.50. 3<br />

Echinus.bX56.bX42. ,<br />

Exifona.bX45><br />

Expliario.b. £44.3X47 .aX<br />

E xaminario.ai.9SbX98-<br />

E rgata.ai.96.bi.96.bXioSa.<br />

E xamen.ai.99. .0 iCf.uo,<br />

Exaggerare.ai.io2jXiio j<br />

Embob'mafcub.ai.102, }<br />

Efchara.bX107.bi.106.<br />

Epitoxidoslôgitudo.aX 10S 5<br />

Fpyzigis.ai.106. , t<br />

Exdfîones.bi.106. ^ ,<br />

<strong>De</strong>mob'torcoruus.ai.107.<br />

PodrantalisjXi 07.<br />

Puctioji.107...<br />

<strong>De</strong>rraâio.ai. 1oS<br />

Euerganea trabsj.fi 47.<br />

Epitcenos.ai.S.<br />

Exhedta.bi.S4.bi.65jX 66.<br />

ai.71.ai.74.<br />

Fccnerator.bi.SaX.64> '><br />

Fanû.bXSa.f.i2.bi.i8.bX20i<br />

Fon1m.bXSaX12.bX18J. (Ofi<br />

19ji.4SbX4Sa.fi46.bibv<br />

46.ai.47.aXS-a.fi75. ><br />

<strong>De</strong>cempondoji.106.<br />

Duapondo.ai.io6. _<br />

Ephabeum.bXSfi<br />

Elx0thcfium.bi.S4.<br />

Firmitas.bXSai.67. -<br />

Fundamêtû ideft foflio flla Où<br />

Pemerrius pob'orceres appela<br />

I3tusj.fi 109.<br />

ExxquarcvaX%.<br />

Exxquarioj.fiS^.<br />

locus ubi fubftruédum eft u6<br />

inuir auâor.a X7.bi. 47. . ;<br />

Pigitaleforamë.ai.109.<br />

.EurJiygrâma.bXi.<br />

EpiftyliumjX2.3i.Sa. fo.13.<br />

Ecforac muril09.bi.S7.<br />

Equilia.bi.6S '<br />

Extrudefji.67.bi.67.b.£77<br />

Fibal3.bX7.aX9SbX.102» , r<br />

FlarusjXiabXio. j<br />

Forma grxceo-XflJuà .b.fo.io»<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

bi.Sti>i.72.bX86.bXio6. ><br />

Furca.bXi5. -_ - 1<br />

Faftigium.bi.15ji.25-b X 25.<br />

ai.5uX5S3X56.bX57.bX)<br />

, 42.bXS.b.f.S^-a* f-7°-.b X->.,.


70.bx7iJ.x75.ax8r»,'1 T<br />

Faber.ai.i4JX63. " !<br />

Fabria.ai.14.bX77. -«<br />

Fiftulofum CixumjXiS,<br />

Flaturaxris.bXl6. -<br />

FronsjX17.bX17.aX25.ai,<br />

a4jX26.bX26jX29.biQ.<br />

50jX5i.bX54.b.f.57,a X59.<br />

bX40.b.£42. bi.45.bXS"><br />

aXS.bio.SJ-f.69.bi.70j.<br />

Fxnm3.bX6S"'^* .' . -!<br />

Famria.bXôS "> ' -r - -J<br />

Fundarionesj.f.67. '.'<br />

Fomîario. a . f.67. i<br />

FulcrurajX67.bX94.aXno.<br />

Fomix.ai.67. . 1<br />

Fabrib'sfubtflirasJ.f.68" 1<br />

FanduUambuIariles.ai.105.)<br />

Foratus.a.f.105.<br />

Fundi.ai.105.bJ.105. .;<br />

Feneftratus.a.£io7.<br />

Farctusj.fiio3.<br />

Frons nanfuetûrias.bi. 106. 1<br />

Graph1s.bXiJ.fi5. o<br />

Famas.ai.70.<br />

Filexj.f.70.<br />

Gn0monicx.bX5.bXS -.<br />

Granarium.ai.6. * - .1<br />

f.76.b . £95 .3X99. bX 105j.<br />

£io4jXio8« 2 1 I<br />

Frontatas.bi.17. > j<br />

Farctura.aX17.bX17. ><br />

Friare.ai.70. r -<br />

FactumJX70. . >.bX3.bX<br />

.GeliddiajX16.aX70.bX 70.<br />

Gleba bX70j.fi 75.bio.75.ti.<br />

fo.74. ,, i<br />

Fubnina.ai.57. t Fitrolxcêtenariar. octogenarie . Gypfum.ai.71.- . 1<br />

Fores.b.fi53.b.f.40jX4i. i<br />

Formatio.a.£4S -<br />

Fulmenta.bX46. ' ' I<br />

FioiriojX48. b. fiS-bi.S^-b<br />

qaiquagenarie.6Ic.bX8i. .<br />

Fauilla.bi.32.-<br />

Ficrib'3.b.'fi32.<br />

Filtuiofus.bi^/ '-<br />

Granummarmoreu.ai.71.-<br />

Gummi.bi.74.<br />

Glurinum.bX74. - .<br />

Ganges.ai.77.<br />

.<br />

£105-!' '<br />

Fmeftra.bXS.bX65.aX6S ;<br />

Fons.bXS.bX72.bX7S a.f.<br />

76.bX.76jX77.bX77 . b.F.<br />

Frigîdariûji. Sf-bXSt (79*<br />

Fîglinû opusjX St.<br />

Frigîdalauario grxce >oi-ffo9<br />

Floridifructus.bi.35.<br />

F3briario.bX34.<br />

Fcemina(àgittarii.bi.83. <<br />

Fauonius.b.f.83;<br />

Figuratusji.90.bX95. 1<br />

For3men.ai.94'aX93Ji.io;.<br />

bXi05J.£i04.b.£i04.b. fo.<br />

Glebula.b.f.78. 1<br />

Geniculus.ai.8J.<br />

Grâmica rario.b.f. 85. 1<br />

Gnomon grxce * KKJSHpao* .b.<br />

f.9J.£iojXii.bX86.bi.'90. .<br />

ai.91.' * 5<br />

Gemini.bX38.aX39.bX 39. .<br />

1 bi.Sf«<br />

io7.ai.ioSaXio6.bXio6.a.<br />

1 bi.Sf«<br />

io7.ai.ioSaXio6.bXio6.a.<br />

Fundamenra fodianf.bXS^. . -Forogbdiato9.bi.94. (£109<br />

FuUoniraats,bXS7v- " -F0llis.ai.9S<br />

Formams.bXS?jX9°* ' Funis dncrarius.a . f-9SbX9S<br />

Figarxfignorum.bi^9* -' Fibulari0.bi.9S (-bX96<br />

Fiimla.aX6i.bi.95,biao2. Funis 3ntarius.bi.9S<br />

Fauces.bi.62. CbXioj FuGfextantaIes.bX97" .<br />

FocumjX6Sbi.6S * Forma lealarisj.fi 105. _<br />

FocumjX6Sbi.6S * Forma lealarisj.fi 105. _<br />

3X94.' ' , , ;<br />

Genuacultodisarcbiquiarânv .<br />

rusdidtur.bi.38. ' '<br />

Genua.bi.89.<br />

Genicularas.bi.89.<br />

Gcnethb'ologia.bX90.<br />

Gon3rch3.bi.92. . I<br />

Gtaffari.aX94. - '<br />

P HU<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


Gubetnaeolianra.bX9'8.'. ph':£iut<br />

Hypanisflaui'.ai.77.bX78. Impluuium.a,f,65.<br />

alia gênera pbirajX 16.<br />

HippopotamusjX77. ) Irinera.b.fi'6S.'<br />

Loario.ai.i3.<br />

HimerafluaîusjX78. "<br />

>!'l 1<br />

lanua.bX6Sai.66. { Lorica teftacea.ai.i9.a.£-7oi<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


Liqaida.ai.io. "» - a ' r '*<br />

Lacunar.b. f.20.ai.56.a.f.57.a<br />

. £47.bi.62.bX65.aio.66.b.<br />

Larix.bXio. . c (f.92.<br />

Lyfis.bi.i7ji.67. '<br />

Limneafphalti-Iac'jX78, -<br />

Lafer.bX78» " 1 :<br />

Leucopheascolorj.£79.<br />

Libtare.bX8Q.bX8u<br />

Librar3qaarix.bi.86. 1<br />

£70.bX94jX 9SbX96.bi><br />

97ji.103jX109.bib.r09j.<br />

fo.no.<br />

Materia lea materiesj.f.i;.bX<br />

. 15jX14.bX19.bX21.bi.42.<br />

LibeUa.Di.27.<br />

Laxario.bi.42.<br />

. ><br />

><br />

Librata coUpcario.bX3oj So,<br />

Lacunof3jX8u (31.<br />

ai.S.bi.54.bX7S-.f.7P.b»<br />

fi70.ai.71J3. £71. a.fj-5.b.<br />

Lichanofhypaton.bi.43. Lamna,bX8i.<br />

Mera.bX15j.fi95. (£,108.<br />

Licranofm.fon.bX48.<br />

Lichanos.bX43.<br />

Lapis.a.fiS^.<br />

LinguIaritubuUjX82.<br />

Limus.ai.35.,<br />

Limpidior.aX85.<br />

Monument-Ji.17»<br />

Mollecementû.ai. 18.<br />

MarmorpconeflîumjXi 8; .<br />

,<br />

\<br />

Libramet_.aXS.bX71.bX 72<br />

bX77.bX84.aX100.<br />

iibrario.bX34.bX93.<br />

L_ctfer.ai.87..<br />

Maafoleam.bX18.aX69.<br />

Menîanû.ai.19ji.4Sb.fi S.<br />

Logeon.ai.St.<br />

Lineario.b.f.87. - MedaU-.bi.19.<br />

Lignum.bXS><br />

Lignsrio.bi.75.<br />

' Leonisaputcï pect9.b.£88.<br />

Leo.b.fi38.bib.89jX94.<br />

MedianxcolanxjX24.bi.26<br />

ai.29. . ' ' -}<br />

Laterculi beff_les.aXS4-.aX72<br />

L3bru.bXS4-b.fi95.ai.105.<br />

Laconicu.bXS4.aX74.<br />

Ubra.bi.88.bX95._X9S<br />

Lyta.bi.89.<br />

Lepus.bio.89. 'j<br />

' ModuIus.bi.26.aX50.b . £50.<br />

ai.52.ai.55. bi.56.ai. 57-b.<br />

fi57.bi.S1J-fiSJi.65.b. fb.<br />

LapidisirineribusJ.£S7«<br />

Libraradrcaïrio.a.f.S3. C65.<br />

Lumina feneftray ualuata .b X<br />

Linea.aX5iJX59.bX6Sa. tb.<br />

69ji.71.bi.10u ->.<br />

Limen.bi.6Sa-f.67.. ' ><br />

Lumen.bXôS<br />

Lacuna.ai.70.aX76.<br />

Leaigario.ai.70.<br />

Loriario.aX7o.<br />

Leuïgatusji.71.<br />

Libdla.bX72.bi.101.<br />

Lapis centenarias.bi.75.<br />

Loriones.ai.74. f<br />

Loare.ai.74.<br />

Linteum.ai.t74.<br />

Loria.a.f.74.<br />

Lamna têrrea.a.fi74.<br />

LeuigarcaX74.<br />

Luteum herbaJX7S<br />

Librataalritud0.bi.7S<br />

Lucerna condnnata.bi. 76.<br />

Lambens.ai.77.<br />

Lambendo.a-f.74><br />

Loa fulphurofa:alumino_i:<br />

bîtuminofa.bX77.<br />

-Lauario.ai.78. '<br />

Lipsris fluaiusji.78.<br />

Lacotomus.bi.91-><br />

69.ai.106.<br />

Linaipro tuniculoJX95. M0nas.dis.bX22.aX27 '<br />

Laxatio.a.f.95. ^ '- Mediana acroreria.bio.50.<br />

Lingul3.bX95.1X94.bX98. Médians apita léonins, b. £51.<br />

Locare.bi.97.<br />

Mutiius.bi.52.bi.5SaX56. b.<br />

Leuario.ai.98. -<br />

fi42.3i.67» ~:ai<br />

Lingua uech'sji,93. Materiario.3.£5S n<br />

Lancula.bX93.<br />

Materiatura fabrib_.bi.5S<br />

Labor.bi.98.<br />

Methopaj.fi56.bi. 56. aX57.<br />

Loram.ai.99-<br />

Mentu.3X22.ai.57. (bi.57.<br />

LocuIamentfi.bXio5. a X 104. Monotriglyphon.b.fo. 57 .<br />

bX104.a-f.10S<br />

Medianfi.bX57ji.48.bXio3<br />

Latetarixrabulaeji. 108. Monopterx.bX42.ai.69.<br />

Lamïxferrex ex fh'gido duché Médians.a.f.46.aXS.b i. S?«<br />

.bi.108.<br />

Munidpium.ai.47. (bi.S3.<br />

Lateraria.bXio3.<br />

Modulor.bi.48.<br />

Limitario.bi.109.<br />

Mefe.bi.48.<br />

Laqueû.ai.110.<br />

Mefonji.49.<br />

Methodus.bi.u3X10j.fi 84- Modulario.bi.StJ.fiS)-<br />

Manubix.aJ.2 ai. S>.bXi09. Meridianû.b.fiS> .<br />

Marmor.b.fiSaXS>> a.f.70j. Margo.ai.S+J.£^SaXS< -a.<br />

fb.75..<br />

fo.72. , <<br />

fb.75..<br />

fo.72. , <<br />

.M5nia.bXSa f.6J.fi7-aX 8. Mortariu.bi.7Sbi.70. a.Y.71.<br />

bX8.aX12.bi.12.bX18.bX . bi.71.bi.74.ai.7SbX 32.<br />

2l.bi.59jX47jX6S Merones.aXS^. '<br />

.MunidpesJ.£7.<br />

Murusj.£S<br />

. Mad1u_ua.u8.bX27J. f-S-b.<br />

Mefaulx.aX66. " -<br />

P r<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


Moliriô..X67V "»'-'»<br />

Magni'fîcenria.aX68>' " *<br />

Machinario.bXSa i.69 J . fb.<br />

$5.ai.94.bi. 94-ai.9Sb.fi<br />

manflda.ai.ibs '"" ' *<br />

menfa.a.f.io6.bJ.io6. -> *<br />

manmones.ai.io9.- ^<br />

maleoIi.bi.109.aXno. "* ' '<br />

58J X47-ai.61.bi.65ji.66'.<br />

. Orftdna.bX21.jX64.bX 75.<br />

QbolusjX_5. (JX74.<br />

.OctaftyIos.bX24-b,£26.<br />

> 9SaX97-aX107.bX107.aX Norm3.bio.i.bi.5i.D .fi J6 «a. Ocub'centr_.bX29.<br />

Macerare.bi.78.- - ' (109<br />

Macerario.bi.70. . T '<br />

Mâtaj_ijX7i. " ï<br />

MarmorexcrerumjX7i. 1<br />

. fi7uX84.ai.91.<br />

.NaturajXS1^<br />

Nûmus {êftettiusJXT.<br />

Nodus.a.f.20.<br />

Op3.bi.5S * 1<br />

Opus albariu aX 47 A<br />

Mdasfluuius.b.f.78. *'*-<br />

Mutcasi}.fi3o. t *<br />

MeafxinftruâxjX82. ' '<br />

mulripb'ario.b.fi85tf *. .<br />

mufx.bX84.: \ A<br />

maflxj.fi3SbX8S it A<br />

Nerehypboleon.b.fi48jX49<br />

Neteparamefon.si.49.<br />

Nauab'3.bXySbXS^><br />

Norioes.bXS7«<br />

Nominario.ai.67.<br />

Nadeus ex tefta.aX70.bi. 70<br />

Nares.b.fi7iJ.f.72.b X72»a. '<br />

f.74.bX3.J.fii05jXno.<br />

Nigfr flauiusji.77.<br />

Nilus fluurus.a.f.177.<br />

NearicusmorbosjX73.<br />

Neflus.bX89. '<br />

NegcdaroresJ.f.90. '<br />

Nafcériapnariuirate génère 1<br />

Opus figninumj.fi 7S<br />

Oed corinthiï tettaftyb' xgyprii<br />

-bX65.<br />

Oed:quos grxd. KvtMvév*<br />

dicunt. b.f.65.<br />

01eariaceUajX6S<br />

Oailia.ai.6S<br />

Oed.bX6Sbi.66. in<br />

OedquadrarijX66- _ i<br />

OpaslateribumjX68. I<br />

Offîdnatorj.f.63.<br />

Olea.bXyo. o . 1<br />

Opnscoronariûj.f.72ji. 3S<br />

Oftrumj. f-73.bX74j.fi 7S<br />

meffolabi organicarô.bXSS<br />

morario.bi.37.. i<br />

méftrux diey rônesjX83 .bX<br />

,88.bi,9o; . ><br />

malus, b X39jX 107. i<br />

manachus.bX9u. i.<br />

morio.ai.95.<br />

méftruxfînirioes.b ."£95. '<br />

modetarioj. t9S '<br />

materia m'entab'sj.fo.97, )<br />

moUitudoj.f.97. «<br />

feminin0.bi.9a.<br />

Naresfiftulaçfupîorescïinfei<br />

riores.bi.102. 1<br />

NeruusjXioô. 4<br />

Oprice.bX1.bX5.'<br />

OrganumjX5.bX5.bi.47j.<br />

fi48.ai.S7.bi.S3.bX 94j.<br />

fi9Sai.99Ji.io2.a.fiic>5jX<br />

Orgaicxres.bX5.C10Sai.106.<br />

Ordinario grxce*dfter.3X4. '<br />

OrthographiajX4-<br />

Ochra.bX75.<br />

OrbicuIus.bi.86.bX95ji.94<br />

bi.9Sai.96.bi.96.ai.93.<br />

Obfcurario.bX87. i<br />

OphiacusjX39.'<br />

Orion.bi.89-^ 3 3 {<br />

Orizonji.91.bX9u<br />

OperarS alatnra.bXioo.<br />

Octantes-bijou 1<br />

Oppagnatorieres.a.£io7. 1<br />

OppugnaabjXioy.<br />

marmorpconeflua paro.a.fi98<br />

marmor thsnaabheradeajX<br />

Oblbniumj.fi 6.<br />

pau{-niaagdIpob'disr_i9a.f.i<br />

.Oâogonum.b.£ll., 1<br />

tnolus.b.fi98 . C93.<br />

modiolus,bi.99.bXioo.b. fb.<br />

Opus rericu!arû.b.fj6.<br />

Opuscemenriritj.bX16._X68.<br />

OpasînceTtû.bi.16, i<br />

mola.aJ.101. . .- Lc£io_,<br />

machina çre_bia.b.£io2.<br />

modioligemdli.b.f.102.<br />

tnanubrium_aXi05« x' ' '<br />

T 1<br />

Orthoftata.aX17.bX 107.<br />

Opusteàorifi.bXi8-b . £ 19.B.<br />

£SuX66.~-' " ' 1<br />

Op9itçftinû4aX2o»b.f.20.bi.<br />

. |02ji.ip5^bXio5.aXio6.b.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

plarexûpUâjX2. . > t<br />

porrieaspficajX.. 1 * J<br />

perficxftatuxjX;. 1<br />

phyfîologia.bXi. -v


populusarbor.bXSbi.i9. '<br />

pinus.bXSaX20.bX20.aio.<br />

Potentes.bi.S " (107.<br />

Pubb'axdifîda.bXS<br />

Porta.bXSbi.7. -J )<br />

Portas.bio. Sa-f-i2.bJb.12.t1.<br />

£i3ibX7Sb.t72^ !<br />

Porricus.bXSbX24.aX 4Sb<br />

fi4SaX46J.fiS.bXSt.bX<br />

S5.bXS4-Ji.7SbX7Sa.fo,<br />

6;.a.f.6SbX6Sa.f.66. 1<br />

Paludes gallicxj. £7. I<br />

PaludespôrinsB.â.'fV/. C.ai.8.<br />

bXSf.aX79.bX79.aïfc 67J. £49.bi.S3. ;J .' 'A<br />

£ioSai.io6.<br />

paramefe.bi.43. >- 1<br />

panfîpedesji.22. -ri - l parhypatehypaton.bi.48. '1 1<br />

panfxmanus.bi.22. > , '> parhypatemefon.b.f.48. î<br />

palmus.bi.22.ai.25. -paranete(ynémenon.b.fi 48K.<br />

pes.bi.22.aX25.' 1 psranerediezeugmen6.bi.48.<br />

proftyIos.aX25.bi.25. > paranetehyperboleon.b X48.7<br />

peripten1s.aX25.3X2 4.bi.27 parhypare.bi.48. » . if<br />

bJ.42ji.45. -' - perimefros.ai.S>. (b.f.91.<br />

pfeudodiprerosjib.25.a. £24 paraUdas.bXS*>.b.fiS> ai.S* .<br />

bi.26Ji.69 ' v pulpit_.bXS>jio.SJi.St<br />

polrîcû.b.f.25j. fi24.bi.24i profceni_>bXS>.b.fi)iJ.fi 52.<br />

jX26.bi.26ji.29.bi> 56. Palmopesji. 51.ai.108.<br />

Pectinarim fudaméta difpoflta. pronauus.b.£_ 4ji.29.bX56. Podium.bi.27.aXS-bi.65. * '<br />

Platea.bX8.aX9.aX10j.fi1u »a.fi58.bi.58.bX59.bi,4i.b. Penseras ifEptairfouo- .ai. 51.<br />

b.fiiuXt2.bXi8.b,2i.<br />

Pleuririsji.9. ' ><br />

PhthiGs.ai.9. * <<br />

PafliisjXio. bu- ><br />

Purpafstus.b.r_^r z t "Q<br />

fi45ji.44.bX 46.aX47.au<br />

pycnoftylos ( £75.<br />

a.£2SbX26.bX27r<<br />

pb'nthidesfptrarS.a.f.2S" '<br />

pentarrixron grxce. oKjifeu_oî<br />

perb'mare.bXS. ' »<br />

Pslaftrissbundantia.bX i >V<br />

Pureus.b.f.55*<br />

PraerurniumjX$4jX 74.<br />

P3uimentum.bi.54-b. £65.3.!<br />

Pentadoron.bi.14v» O<br />

PumexjXtS- - -J- L ^<br />

Punicofasj.fi 1S ' ""<br />

Puluisihic puteolanasdf.bXi 7<br />

pOp.3.f_25.<br />

proiecaira.bX26.bi.27.a.fb.<br />

28-bi.28-bXt9J. fi 5o.bio.<br />

50.bX5SbX59t.3X40.bJb.<br />

fi70.bX70.bX7ub.fi 72. I<br />

Pauîmentarasj.f.6S x<br />

Paleftta.bX54ji.6s.bi.97/<br />

Periftybum.bi.24^X54.a.f.<br />

bi.77ji.SV* K *° ' '<br />

Pumexp6pdanus.bi.1S<br />

Pariesj.fii7.bXi7.b.fi i8.b.<br />

£;8.bi.4iJ.f.44.ai.47.b.<br />

£S»Ji.W.bXS>ai.6o.b. fi<br />

6Sa X67J.u70jX71.bX71<br />

- S7-b.f.72. ' A 65J.f.64.ai.6SbX6SaX66<br />

pter6atos.bi.26.bX58.aX44 bi.72.ai.74. *<br />

palufterlocus.bX27. ! PfOpnigeUm.bi.^4. * i<br />

podium.bi.27J.f.72. Platanonesji.^S *-<<br />

pb'nrhusji. 23.b.f.23.bJ0.56. Psb'uftïlati.bi.S^. ' - i<br />

.bi.41.ai.42.ai.S- t Phflologusj i/77jX 67.bi. i<br />

pfeudifodomfî-bi. 17»<br />

perpehdicalû-ai. 13.ai.19jio.<br />

puIuinus.bX29.bi.74jX S^><br />

paraftara.aX5SaX46.a i. 10S<br />

PhilotechnusjXS?.<br />

Paranetx.bi.^3.<br />

(86.<br />

- - '<<br />

29-b X5l.bX5SbX59.ai. S'<br />

.bX65.ai.67.bX67j.fo. 71.<br />

_bi.30.bJb.84jX88.bX9?<br />

ai-94.ai.ioi.bXioiji. 102.<br />

prxdncho.bXi8.<br />

ai.106<br />

pIuteus.bi.53.a.fi47.ai.S.b.<br />

fi74ji.io8.b.fiio8."<br />

prothyrides.bi. 40.<br />

psgmentum.bi.40. '<br />

Plumarioçtextrina.aX64. !<br />

Picto^ofHdnxji.64. ' '<br />

Pleudourbana xdifîda jX 6%<br />

ai.9S r<br />

Prdum.aX6SbX94.aX99. i<br />

çîlxlapîdex.ai.19 '<br />

pop_lusslbaô_nigra.a.fi20. 1<br />

palariojX2o.<br />

psndare.aX20.aX67.<br />

pandus.da.dum.jX20.<br />

pyramis.ai.45. - ' - 1<br />

pfeudoperipreru.ai.44. i i<br />

parritio.ai.44. ' 1<br />

pila.bX46.ai.74.Ji-S^-a. tb;<br />

67.ai.72.bX74.si.88J.fi9i<br />

prxdngere.3i.47.3i.St.r i<br />

Prefepe.bX6S x<br />

Piftrinam,bi.6S !'<br />

Proftasfea.parattas.bi.6S i<br />

Periftylumrhodiacii.ai.66. *<br />

Penas.ai.664 î<br />

Prothytû.b.£66jX67.<br />

15.bi.21.3X22.*- fo.25.bio.<br />

a6jX27.ai.56. bX56.ai.4v<br />

. bX45jX44J.fi46.aio.S.<br />

prxdnàiparietes.ai.47. 1<br />

pntdnctio.bi.47.ai.Sf, ' i<br />

phthongus.aX48.bX48 -<br />

proflambanomenos.bi.48 J.<br />

Pb'adx.ai.67. "<br />

Plâo pedcji.67.aX7o.b. t-jv<br />

Pendentes.3X67.jX70.<br />

PoftesjX67JXio3.bXio8<<br />

phthificus.bi.2o.r- »<br />

- çroportiôgrxcedpdAd'fi-.aX<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


Pilariffl.aX67- '> ' .1 Peraob't_re.âX87.: >.* pen_la.bXio_. ' r'j .1<br />

Prodinario.bi.67.- 1 Pladdior.ai.87. r 1 peUislanata.ai.165.<br />

Promînentia.b X67.aio.69J. Pifces.bX88' -<br />

phigxos Iabra.ai.105.<br />

10.75». .<br />

Probarioopeçtriparrito conuV<br />

Perfpidbflis.bi.87.<br />

Prouidétia grxci irpofpuY-Ici»<br />

pephaunenos.ai.107.<br />

palmex tabulxJX103.<br />

dersnt.bX68<<br />

Philologia.b.fi68J>fi8o.<br />

- - dicant.bi.83.<br />

Perfeas.ai.89. 1<br />

pabnopedsb's.bi.io8.<br />

prxdnctorias fanis.bXio8.<br />

q<br />

Proftylon.bX69~<br />

Pafld_rio.aX7o,<br />

Pïnfarioji.70. ;<br />

» P0lus.bi.89.<br />

Pifds aquîlonaris.a.f.39.<br />

Pifds auftrinas.bX89.<br />

psrsUelusjXioS<br />

plinthîdesji.ioS<br />

peritretos.aXio6. *. ' ;><br />

Pinfum.ai.70. .<br />

Plana direàio.a.f.70» . 3<br />

Pappis.bi.89. 0<br />

Peruob'ransjX90. -<br />

plenthigomaros.bXio6.<br />

palmare fonmenjXioô. ' 1<br />

P0Utun.ai.70» r<br />

Po_rio.bX70.aX7i.bX7i. a.<br />

P3r3pegma.bi.90.<br />

Proshorth3sji.91.bX91.<br />

Quanritas.aX4.<br />

.Quadrata (âxa.b.f.8J X 16.b.<br />

£172^X74.<br />

Pb'nthiû fiue lacunar.bi.92» . fi16.bi.59-b X76J.fi68. 'q<br />

Pobre.aX71.bX7u j Proses hiftoramena.bX92..i Quadratuslapis.aXi7« ;<br />

Pinfire.bio.71.<br />

Pros pan dima.bX92. QuadrifluuiusjX2o. ^ %<br />

Parx coronx.ai.71.<br />

Pdednas.bX92.- c Quercas.aX20.bi.70r q<br />

Paries.bi.71j.fi 72JX104. Pharetra.bX92., Iq Quadrata deflgnariojX,2« 1<br />

PiareJ.f.72.<br />

PbeUos.fîuetympanura ; Qaadrans.aX25.aX28.<br />

Paras.bi.72." o .<br />

Pob'tus.bX72. ~ Bq<br />

Psuimétu tefacriï.bX7_.t<br />

ai.95-b.fi 95.<br />

Parerga.ai.95. -> f<br />

Paraftariaj X95,<br />

QuintariamjX25.<br />

Quadr_.bX27jX23j.u29»!<br />

bi.29. 1 - iq<br />

Prom6tori_.bX7i.r-. t _i<br />

Pihîferreû.bX75JX74. .<br />

Parer.onifi.bi.79. ~\ r\<br />

Plaga.bX75.ai.7SbX94.ai.<br />

107ji, 108ji.109.bX 109 j.<br />

PrxdafiojX95.<br />

Punaam.bX95ji.94.bX98.<br />

bi.101.<br />

Profiiflo fumpta_.bi.94.<br />

Plexx coUîgariôes.bX94-<br />

Ouadrario.ai.58. 1 1<br />

Qusdriforisj.fi4U . *1 rf<br />

Quadrata cariaJX47A.f.S«<br />

aXSt.bi.S4*<br />

Qusdrari ced.aX66.<br />

Purpura.bi.74. .(£110 P_1uftram.bi.9S 1 Qgadratû.aX7o.bXio6-<br />

Ptocumbere.bX7S<br />

Procûbere in détes.b. f.7S<br />

Pentafpafton,bi.9S<br />

Polyfpafton.bi.96.bXioS<br />

Quadratusager.bi.85.<br />

Quadramrigni.3i.9S 3<br />

Pduis.a.f.76.<br />

Prxconeflumarmor.ai.93.; Quadrari modiob'.bX99.<br />

Puteus.bi.76.bi.8l.bX32. Porrecti motus grxce t-#v/_pj Quadratum rignû.ai.107.<br />

Phafis fluuius.ai.77.<br />

fo.93-<br />

Rithmus.bi.5. %<br />

Padiis.aX77.<br />

Paralyfis morbus.ai.78.<br />

Porrecra prelTïojX98.<br />

preffio.bi.98.<br />

Rdigîo.bXS<br />

Rotûdario.bX9J. fo.to.a. fin.<br />

Pinnx ueftinx,aX73. penfio.b.f.98jXio6. aX22J. f.58.bX47.aXS^.b<br />

Pub,uscolor.aX79.<br />

penus.bX98. .<br />

£S4*b io.8t.bX94.bib.101.<br />

Prsnfît3re.3X79.<br />

parma.bX98.<br />

Rubria.b.£i4.bX75.(bXi05.<br />

Perb'brario.b.fi8o.<br />

pron.dere.bX98.<br />

Remiger.bXi3.<br />

Perbbratumj.fi8u<br />

phakngarias.bX93. Roburarbor.bi.19.bi.70» q<br />

Pubb'atii.b.rfb.8u<br />

phalsnga.bX98JX99. Rares abiegnx.bi.20.<br />

Perterebratas.3i.82.<br />

Percolariones. aJ.35.<br />

ponderario.aX99.<br />

ploftrum.aX99.<br />

Reipon1as.aX22.aX25.<br />

Ror_diras.bi.47.bX36J. fb.<br />

Palmas,bi.85. .<br />

Peruagare.3i.37. '<br />

pab' refupinari.bX9S<br />

pinnx.bi.100.bi.105jX 104.<br />

Retracb'o.bi.27.0o2J.t 104.<br />

Kotâd9.bi.29.aXio5.bXi04.<br />

Peruaderc.ai.37.<br />

.b.£i04jXio8.<br />

Regul_.bX56JX70.bX1.72.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


aX84-3- f°-iû5.bXrou à. fo.<br />

ioSa.t4io6.bXio6»i ft<br />

Replam.bX40.bXio6. "ÔlZ<br />

EUfonantesgtxce -ftiocovr»<br />

Tto-.bXSu *> 41 « i<br />

Regiones.aXSl- '<br />

fiioi.b.f.i05.aXlô4.b'.fo.'i04.<br />

Rotundare.bXioi. b.f.107.<br />

Régula Ûlignea uiriccbi. iou<br />

Regalxforatx:pleuritidescli>.<br />

Reditus.aXio5. (cbe.aXiou<br />

RadesjX107.bX103.bi.10. 6<br />

.5_xàni-u£iSbXiS.'î.-.t'>-i2<br />

Spongia fiue pumex popefan*<br />

Sulphur.bX.S 4- t i j<br />

Redundas.sJ.6l. ' i<br />

RdbgnarejXôu c<br />

!<br />

t<br />

à<br />

i<br />

?<br />

-<br />

'<br />

Scorpio jX1.bX2.bX7.bJF0.<br />

88JX89.aX94j.X90.a_ £4<br />

io7.bXio8jXioS<br />

Stolatxftaraxm_b'ebres,bXi<br />

_u1calajX5ji.9Sbi.97'. aX<br />

93.bX107.bJb_0Sbi.106.<br />

Symphonis mafiajX5.bXu<br />

SobLbXi9 .b.fb._7J.fi7o(St<br />

SappinajX20.bX_o^ ^ -<br />

SuberjXio. . j.t._ . ii/>.<br />

Salix.aXto. 1 t . 1 s S,<br />

Simulacrum.b.fi20,i. . '.<br />

Sadcs.b.fo.20. .n. « ?.<br />

5abgrandia.bX_o.jXio8. ''-<br />

RudusjX7oi)X72,<br />

Rudaareji.70.<br />

Rudus nouuj.f_70.bXjo.<br />

SriUiddiamjX5.bX15.bX5S<br />

aX56.bX 42.b.£S?J. £6i.a<br />

Sympsthia ftdlar_.bi.5.(f.754<br />

ScalxjXSf.bX67.bX34.b. '.'-<br />

£108. .< -*- -'-'î > <br />

Signa ficriUatnàaratajX 26. -<br />

Sapas.bio.26.aX27.aX 29. -<br />

aX50.bX50.bi.52-jX 59-b. .<br />

fi40j.fiS>bX84.a.fi97 -b.<br />

fi97.bX98.bi.108.aio. 1 06. .<br />

Redundario.bX87. . J?j_emiuioaerfariôisJ.fi88*<br />

?-<br />

RctrolpidésjX33- '' 1 '<br />

Radiusxfti-usôJ ru'bemuscE<br />

xquinocriaiis.bX9i. - - ''<br />

Rhed_ji.9S- '<br />

Rechamû.aX9S ll-<br />

Rcrinac_lû.bi.9S-X96. '<br />

Relbculaji.96. ' '<br />

^Rotundiratismotus grxce- *<br />

icOKawTiS'jX93.. 'A -1<br />

Rheda.aX99-bXio5.a X10.4.<br />

Rota_jX9y.bX99.bX 100 ,br<br />

Silex.bX8Ji-iS ! l<br />

Sdstheras.bi.9.<br />

StadiamjXio.bXS4JX7S'<br />

Spduna.b.f.15.<br />

Sandula.bXi5. ~<br />

\ J<br />

Schîdia.bXi5. r<br />

Sttameatum.bXiî. T li<br />

Ssbalom3(caIus.bXi4.<br />

SemiUtcrûjXfSJ<br />

-<br />

c"<br />

S3ii"ugo.aXiSaXrô. \ ' .<br />

SigniaumopusjXiS ' ""<br />

.bi.106. - 1- '--<br />

Subftruc_o.aX27.bio. 67J.-<br />

fo.8u ' '<br />

Stereobate.bX27. -<br />

Solidum.bX27.aX 70» "A<br />

SubUca.bX27. .'-'..<br />

Stylobata.bX27.a X 5«-b Soi<br />

42JX45jXS> " ' '- *<br />

SamiUus.bX27.aX75. 't<br />

Scoâi grxce Tp-X^Steo' J.f»«<br />

a8jJ-57. -i ' - j<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


Spîra.bX28»aX29^X5VD-ro* '<br />

41.DX42, ' r ' 5eflïo.b.£6S '*- l J<br />

Saperdb'um.bX28.bi.59jX Subcanestusj. fo.67».' »-, -i<br />

40JXS. . f in ~ . Semrim.bX67k ' j/-<br />

Simxgrxce trti8i2aff .b.fo.50. Serrx dentes.si.8. -' - -<br />

bi.5i.a.f.57.. ~ ^<br />

SeptemfpectacuIo^.3X69* '<br />

Seffùnoniam.bi.69. 1- - -<br />

Strix.bi.5i.ai.59J.£ioS<br />

Stria.bX51.aX55.aX53.aX59.<br />

Stolarumrngxji^. .<br />

Sradiataporricus.b.fiS4. ,<br />

SemitajX^S ...l. h<br />

Seprio.aXS5.bX67- 5 t 4 .<br />

Srructara.bi.%. ".-<br />

Surrinaars.bi.77.<br />

5ymmetriajj;cômen_is.bX77»<br />

ai.79. ' . î L<br />

Sambua gracce. c-IJ-BuKfl J.<br />

fo.*8.<br />

Spedes.b4f.S7. . . t<br />

SubulaJ.f.64. - <<br />

^tabolate.bi.64.<br />

5ateîna.b.f.6S' * c. c iciJ<br />

StaramenjX7o. .- 1 ><br />

Sob'darejX7o. " ><br />

Sîdentes.sX70jX76. ~- .<br />

SufperiC1rx.ai.S4-<br />

SuipenfiojXSt- .<br />

1<br />

v\ . gnare.bX72. -><br />

Sch0la.bi.S4.<br />

SUda.ri0.bXS4-<br />

. '<br />

- -<br />

ScdenrisfigiUa.bX72. -<br />

Setnifâftigi'3ji.75. .<br />

Specus.bX 75.bX76.bX8ub.<br />

£109.3X110,!<br />

Silaelule.bX75.bX74* r.<br />

Ssndstsa.bX75.bX74-^nc<br />

bX78.<br />

Sextarii.bX7î. -<br />

Signam marmoreû.a.£74.'J!i<br />

Schidixredx.bi.74. .,<br />

Ssrments.bX74- 0<br />

Scobs.bX74. -<br />

Sflanîcam -i.fijS<br />

SabulofoIutus,B£ ûbnto ma*<br />

lraIa_jX76. - t . ,. . s<br />

Ssb'xerrsria JX76. -s 01<br />

Sabmanans.aX76» - 1<br />

Saphiam xteum ad plombe*<br />

am.ai.76. . "<br />

SiInofus.bX76 f<br />

SriUarej,fi77» *<br />

Septentrio.bXioj.£ii.aX77k<br />

bX88> - J<br />

Sab'ensmarris aquaJbJZjjjl<br />

Subgrundari0.ai.5S' s ~-<br />

Sinuare.bi.5S . . 1<br />

SemîmethopîajX57. -<br />

Srriare.sX58- '--!'.<br />

Srriamra.ai.53. '<br />

Sapas ardinalis.bX40. u<br />

Subfcas.bX42j.fiioubX 108<br />

Secarida.bX42.bX 106.<br />

Sob'dario.bX47jX70.')<br />

Scena.bX47.bX48J.fi49. a.<br />

fiS^.bX S">JXS-bXSaio.<br />

S?.bXSf. - J- a n_^<br />

Symphonia latine concenms ',<br />

.bio.43jX49...i'. u. u-i i<br />

5ob'ditasj.fi7o.aX7i.u. 1<br />

Sratnrninare.aX70. t c<br />

Statuminatioj i,70.bX 70. .<br />

Sectih'_jX7o. .s.<br />

Searalaj.fi70jXioV- t., it<br />

Spirata teftaceaji.70^ r. , -<br />

Spia.tdtacea.bX70. . _<br />

Subigercb.fi70J.fi7jX 74.<br />

.3X101. 1 _<br />

Spartûbifpanîc_jX7i^ .<br />

SriUajX7i.aX76. . 1<br />

Speculûargenteutn.bX7i.l l<br />

Segmina.b. f.71. .u<br />

Stramxj.f.78. oA<br />

SaJiens._X78jX80j.fi94. -i<br />

SabfodinejX73. ._ . /i<br />

Septum.bi.78. -^<br />

Srigofhydor.aXSo. j4<br />

SefquidigitasjXSl. - usi<br />

Sphéroïdes lchemajX8u. ii^<br />

SubftrUeteji.32. dj-J/-<br />

SubursjX82» ' u l<br />

Spirimsanim_lesJ).£8_» _/i<br />

Sepire.bX82. .- o ow<br />

_ignin30pers.bX82.-~ 1<br />

5ubfîdercJ.f.8v -f _'i<br />

Speâacula.bXS~aXS.aX69r<br />

5calaria.bXS?. -<br />

SubfeUiajXS. .t. 1<br />

Spiramentum.bX7ijX7JB..<br />

,bX74- . . _<br />

Solum fiftaatum.bX72ii .<br />

Sacoma.a.fi8SbX9>1_ uA<br />

Sob'amji,8S t o iw.<br />

Sextariomeuias.b_Sx.8S -"*<br />

SedeSJXSJX-Sî-bi-68.<br />

Signa.bXS-<br />

ScenidjXSr.<br />

Subdio.bi.75. i<br />

1 Sabulo.bX7.2. . -:<br />

Sputifmata.bX72. j t<br />

Silacdcund.bX72. : ni<br />

Scenarum frètes tragîco more<br />

autcomicoautûtyrico défi/<br />

Snfpecms.bi.8S<br />

Srarioj.fiSbX7S-X87«<br />

5inus\ieftisuirgini_.bX83. i<br />

Sagiari'.bXSSJ-£-89JX94.<br />

Sagitts._X99jXioS ~c j<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />

SceprrumjX89' «- u 1<br />

5erpensji.89.bX39.* » i<br />

Scapulx.bX89.bX9S _ ->-<br />

S aphefiuenemifpheriû.bJl92<br />

ScaphamJ.fi9V . ii-i<br />

Sîgillaji.95,bX95«<br />

5acoma_ibarraI-.bX95> _,<br />

J<br />

5aburra.bX95. ..<br />

Sab're.bX95. . A<br />

Sceneludorum.bX94. ,. jh<br />

Sedesfpectacalo9-bX94. a<br />

'Sanforiûgenus machin* grav<br />

ce


Stamenj-f.9S .Pd-ir ïv<br />

Subtegmen.ai.9S /<br />

.S_rracum.si.9S - i (<br />

Statario.bi.96. . .en c> t<br />

Sextsnt_lesfafi.bX97. . / /<br />

.SuperbisandorisjX7i, 1<br />

Statera.bX98j.fi99, >- ,<br />

Salmas.bi.93. 07. -,7<br />

Stropha.bX98. ->' * !<br />

5abiugiajX99. li.x»_j. .<br />

Simlus.sXioo. .. j)<br />

1<br />

Turns octogona-bX?. ' V<br />

. Triton.bi.9. J<br />

.--S4JX68» ."-?'* ' "i ï<br />

Terra aIbidaererofa.bi.14-.<br />

Teccorium.bX14.3X1S b. tô.<br />

70.aX71.bX7u.fi75. " "<br />

Tetradoron.bi.14. iiir. r<br />

Tefta tufi.aX1SbX70.aX72.<br />

Tophus.bi.iS î .i ,'<br />

Terrxgenera fibulofx arehc*-<br />

&glateofx.si.i6. f i-<br />

95.bi.95jX94.bX9S a . fo.<br />

96.a. fi 99.bi.105ji.1-5 «aX<br />

104.bXio4.ai.106Ji.1io. T<br />

*,<br />

Tenia.bJ.56. ^..'r-Z.Ï<br />

Thyromaton.bX59jX65, *<br />

TbrasJ}X4uaXio7. . \ ' _<br />

Trabes c6r»cb'les.bX42jio.<br />

Traiectur3.b.£4i. 1 {,03.<br />

TribunaLb.fi 4-.bX46.aXS<br />

Tholus.3X45.ai.75. L<br />

TefferaJ_X44jX7o.b. £ 70.<br />

Tabetnaargent3riïjX4S -'<br />

Salt'gnearegala.b.£ioi/j - - '.'<br />

5tyllus._i.io2jJ.ioS ' '<br />

Solaris fbrma.s.fiio5,<br />

Sextans.bXio5^i.fiio4i<br />

Semipedab'sj.f.107.<br />

Sexqaipes.a.fiio8. --<br />

SecnridariardinesjXioS '<br />

Scatula grxce itipt+f-i-foo» .aX<br />

Tefia pro lateribus coctisj. fb.<br />

17ji.19.bi.Sf.ai.70. i<br />

Tabula pro' fcripmris- 8C ration<br />

. nibas.aX18.bi.S7. t-f<br />

Tripb'ûthius.aXi9. ' i- T<br />

Teftacea 1tacrara.ai.19V 1*<br />

Tfanfaerfarias. bX19.bi.71à<br />

£97.<br />

Toralus.bi.19.aX20. i^ -<br />

Tarmesuermicuius materfx v<br />

TeftudojX46j.fi47.aX74»<br />

,i>Xio7.aiao8.b,fiio3. j<br />

Tignscôp3Cts.bX46. v vi<br />

Trabseuerganea ex duobàstP<br />

gnis bipedabVcôpacra 3X47<br />

Termin3rioj.fi48.r .- m'<br />

Tcrhracordumji.48. J ^T<br />

Tonns.ai.431 - .i 1, -o^-or<br />

Tritefynemmen6.bi. 43. "T<br />

TritecHezeugmenon.bi.43. '<br />

Sidbcus.bi.io6. < O06.<br />

Semidigi'tale foramen. ai.1094<br />

feftusj.fjo»<br />

Tib'a.ai.20.<br />

+«' *<br />

*~rT<br />

Tritehyperboleoa.bX48< -T<br />

Tsbulariojio.S^-ci-'' ^a^<br />

Sefquïdîgi'taleforamé. a. £109.<br />

SenupedaleforamenjX 109. '<br />

Sambuca.b.fii09-- r I<br />

Supplantare.ai.110. î<br />

Iriglypb.usjXSbi.52. b.f.57<br />

ai.56J3.fi56jX57.bio.57j<br />

Tinea nermîs'ifeiras.materiaa.F<br />

.bi.20.b.£26jX64. T<br />

T3bala.bi.20 1 T<br />

Terriariam.3X25.bi.42. . T<br />

Trichalcà.a.f.25. "r<br />

Tetr31tylos.bX26.bJb'. 56 . b.<br />

Trigonû4ai.S">-bi.S>.aX!rti£<br />

f.7i.b.fiSîjXS3.a-fr7o^bXs,'<br />

85.ai.84-bi.87.aXio8. IsT<br />

Tectam.ai.S.bi.82. » ai"<br />

Thymdidji.St. *- UtnT<br />

Tubulus.bi.S-ai.3uai.95. r<br />

.rb.63. " Truncus.bX27.<br />

Triburim.bi.S- -' +<br />

ThcatriLbXSai.i2.b.f.i8.a.<br />

fi.47.bX47.bi.48J. £49.3<br />

f.S^-s-£S-bXSîJX67. < I<br />

Talea.bi.7.<br />

fi57_.


Telamones.aX67. f "<br />

Termiûario,aX63. a JÛ90.<br />

Traàoriiîgen'fflachinXjgrxce.<br />

Rdv<br />

Teftaceum pauimémm .bX72<br />

Topioçtqarietatcs.bX72.<br />

Theatrum minafculû'qd^grxd<br />

TngonÇorthogoniûjX io_.<br />

TaidUijXiou'<br />

TympanamaerfirilejXio;.<br />

tus:aphricas:fubudperos: at><br />

geftes:fauom'us:etefix: ara'9*<br />

auras:coras:thrafdas: fepté><br />

iKiç2#rt -<br />

96vbi,96jX?7.bX|07. . 50.aX54.bX54.bi.72. VeUas_uucbX76.<br />

Tona.aX95, .<br />

Taebario.bX95jXioj.- .<br />

- Veltibnlumj.fiSa.fi64 J>tb. Veu.nxpinnae.aX78»<br />

Vitium purpura-JX78. '<br />

66.aX67.bX69. 4<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


Vmumprotymrnxraeeaume b.fiios. . '<br />

nem-neUtô-namertinainXv Vefperugo.aX87.<br />

lemamxecubam.bi.73.<br />

Vas corinthiumji.30.1<br />

Vergi_x.bi.88.<br />

Virgo.bi.38.bX89. '<br />

Vcc-gsLbX8i.<br />

Volacris.3i.89.bX 89.<br />

Vallès perpetax.ai.82. Vertexapiris.ai.39.<br />

Ventetgnce KotAiav 3X32. Verfabundus. 3X90.<br />

Vmbrxgnomonis.b.f.36. Virgal3.bi.95.<br />

Vifitata.bX86.<br />

Virgalx xnex.bX95.<br />

Vafirio.bi.86.bX95.bX94- Vcrfitiles chsrchefîi.si.97.<br />

aX9SaX97jX98.aXioo.a. VeèturajX97.<br />

__quXlo2.bX105.bio. 107. Vela.bX93><br />

1<br />

Verricub'jXiov.' *<br />

Verfariletympsham.b.£i05,<br />

V3taJ.£io7. ***<br />

VigintipondoJ.fiio6-<br />

Xyftasiea xylbiaXjSbXôô.<br />

Xenia.3i.66.<br />

Xanthus flaaias.bX78ji.79<br />

_40phoras.bi.50.aX51. bX52.<br />

bX42.aX46.ai.47.<br />

Zona.bX86JX88> b.fo. 88.<br />

bX89-<br />

finis;<br />

i!» À dnotaui ex his qui fcribit.M»Vitruuius ï decimo:& ex veterum auôonï<br />

gncorumfcriptisquosiclemipfecitatipraaiominati cuiufqj integri tiîue<br />

cubitiifiuepedisifiuevntia:ifiucdigiti:lîucforairunis.<br />

s.femifTemlignificare. _/<br />

f » quartam partemmon pramominati integri fedfemiflis»<br />

*- . oérauam partemmon pramominati integritfed femiflîs »<br />

tt» duellamtqua: eft pramominati integrnpars tertia.<br />

/>. Sicihcurroqua: eft pnenominati integriipars quarra»<br />

-udiao^amtqiiaseftpramorninatiintegriiparsoéraua. .<br />

r.duodedrtiam partem pramominati integri.<br />

r.fextamdecimam partem pramominati integri .<br />

< Sed quia pn-di-torum caraérerum & aliorum quoq, nonnulli in diuerns<br />

exonplaribus varie defcripdcormpti^inueniûturifîngulis certa fidesno<br />

eft adhibenda»Spero tamen indics ùnpflioni dare quorundam au_torâ ve<br />

terumopuIcijkimquibiJsKmtegrihuiulmodihabémrcara^ nô/ -<br />

nulla alia pariter fcimcugnat&perquâneccflariaftudiofisnô modo hu/<br />

maniratis & archireâuraamathematicarumcj difciplinarumifed Se legum<br />

Se mcdicinxpcritis» Puncraautéqûsmodocircufari modo quadrangu/<br />

lari forma reperiuntur in decimo maxime auôoris Libromô alicuius figni/<br />

ficarionbsfedckuiulammdiftmftionistantumgTatia farta videntur» Nilî<br />

quisforiàmrmnutiasfuicuiuT^foucufignificarecon^ vt tradita<br />

ruerunttincorruptahabercntur.<br />

RECISTRVM HVIVS OPERIS.<br />

AAABCDEFGHIKLMNOP<br />

Omnesfuntquaternipretcr AA duernus &P quintemus.<br />

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours


tp<br />

(? V M S IT che el fidehiîîmo feruitor denoltra {ublimita Giouane TaciuV '<br />

' noïtampator cum accurata diligentia Sefollicitudine & cum grandiiïima<br />

fua fpefahabiainuigilado de metterin luce opéra noua Se rara &nonpiu<br />

ftampata cioe'Vitruuio de Architeétura cum additione Se figure,&in op<br />

tima Se pfeda littera:.. da tutti laudata & fia al przfente per imprimer »Im<br />

pero eflo fidelifllmo feruitor humilmente ricorre allipiedi de le uoftreillu<br />

îtrùTimelignoriefupplicandolidegratiafpecialchea lui folo fupplicite<br />

fia licito far ftampar laditta opéra per anni»x»ideft diefe & fe altri prcfumc/ r<br />

raïdiclo termine 6. fpacio de! tempo ftampar quellatmodo aliquotin Ve.<br />

nefiaoueraltrilochifubditia voftrafublirnitatautftampare altroue &Ji<br />

eue terre condure ne uender non poflënotpagano perogni uolume duc>n'<br />

uno&perdaUlibrilaqualpenafiadiuifa in tre parte una ali magnifia ii<br />

gnori doue fera fatta la confcientiatlaltra alo accufador t Si laltra ad diclo<br />

lupplicante. '<br />

¤rQuoddiclofupplicantiConcedaturvtpetit8.fuppliau<br />

M» Bernardo Bembo.<br />

M» Pieroduodo<br />

M.ZorziPifani.<br />

CONTSILIARII. . '<br />

M» Aluuifc Conta»<br />

M» AluifeMalipie.<br />

M.Francefcho tnuru<br />

Impreflum Venetiis ac magis q unquam aliquo alio tempore emeri<br />

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!