De architectura - Les Bibliothèques Virtuelles Humanistes
De architectura - Les Bibliothèques Virtuelles Humanistes
De architectura - Les Bibliothèques Virtuelles Humanistes
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Les</strong> <strong>Bibliothèques</strong> <strong>Virtuelles</strong> <strong>Humanistes</strong><br />
Extrait de la convention établie avec les établissements partenaires :<br />
- ces établissements autorisent la numérisation des ouvrages dont ils sont dépositaires (fonds<br />
d'Etat ou autres) sous réserve du respect des conditions de conservation et de manipulation<br />
des documents anciens ou fragiles. Ils en conservent la propriété et le copyright, et les images<br />
résultant de la numérisation seront dûment référencées.<br />
- le travail effectué par les laboratoires étant considéré comme une « oeuvre » (numérisation,<br />
traitement des images, description des ouvrages, constitution de la base de données, gestion<br />
technique et administrative du serveur), il relève aussi du droit de la propriété intellectuelle et<br />
toute utilisation ou reproduction est soumise à autorisation.<br />
- toute utilisation commerciale restera soumise à autorisation particulière demandée par<br />
l'éditeur aux établissements détenteurs des droits (que ce soit pour un ouvrage édité sur papier<br />
ou une autre base de données).<br />
- les bases de données sont déposées auprès des services juridiques compétents.<br />
Copyright - © <strong>Bibliothèques</strong> <strong>Virtuelles</strong> <strong>Humanistes</strong><br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
nmnm m Unix iPm><br />
mr**tâmâfit- «n», - --g^gggg^^<br />
M- VITRVVIVS<br />
r -r<br />
PER<br />
IOCVNDVMSO<br />
LITO CASTIGA<br />
TlOR FACTVS<br />
CVM EIGVRIS ET<br />
TABVLA<br />
VT IAM LEGI ET<br />
INTELLIGI POS<br />
SIT<br />
-jjfo<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
A
\<br />
<strong>De</strong> apoftolico Archctypo extraflum.<br />
J^OTVM SIT Vniuerfist&fingulistSanftifnmuminChrifto patre»<br />
&DominiimnoftrumIulium:PontifiremSecundum:Gratiam peeuha<br />
remindulfifTeloanniTacuinodeTridinoin Ciuitate Venetiarum im/<br />
prcnbri.LibrosVitruuii de Arch ite&ura (ummo (hidiowc Lucubratio<br />
ne caftigatos & rtcognitosjcum figuris (uisopporrunistad amufim ela/<br />
boratis impriméditcauifleque ne Quis eos imprimere audeat:fub exco<br />
municarionislatzfententiz potna:aquatnifi in mortis articule» abeius<br />
Sanditate abfolut poflittpnetercéfuram amifïionis librorum huiufmo<br />
di imprefïbruna a Ducali Dominio impofitam.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
1
BEATISSIMO IVLro .IL PONTIFICI UA(*<br />
XIMO:FRATER loi IOCVNDVS. RSX/J .<br />
S TVDIA 8dabores:quos inreftituéclo Vitruuioadpriftinzleflionisnor/<br />
mâexhaufîjquofqjtibigratosforeexiftirnauimonabremo nomini dica/<br />
reconftitui maxime Pontifex*utpote totius humanigcrrerismonarcha::<br />
quando folus essqui ciptimi maximiqj dei vices in terris geras:&qui omni<br />
busïtatistuïgradibusmagnitudineanimioftenderisquantis & qnume/<br />
rofîs uirtutibus polleas:& tx rébus geftisaiô modo in fummi pontificatus<br />
apice conftitutusjfed etiam ab ipfis uita: tua: initiis quantum ualueris:quâ><br />
toqj ingerjio & folertia in omnibus mis aftionibus praditus fueris: felicil/<br />
fimiprobentexitus.Reclûergomihiuifum fuit hoc animi& amoris mei<br />
iudicium huiufinodi architeémne ftudia tibi dicarejquibus plurimum de<br />
leéraristvt inter esteras maximas tuas virtutes ampliffimarum atee magmV<br />
ncentiiTimarum impenlarum in sedinciis confumandis monumenta deda/<br />
rant.Hïs enim ut in plerifqj aliissnon modo.noftri ami principes: fed etfu/<br />
penoris quoqj,&numero &magnificétiafuperaftùEt nenûhi huiufcemo<br />
di tuzlaudis adulatorium innuratur comentum.ueritatis teftes prodeant.<br />
Opéra &enim conirant.Queraturquinumerum acquêt, quiue fecundus<br />
fit:autquirnaiora:magnifkentiorauefecerit:cuiufq? fama(uttua)vfq? ad<br />
feculorum fines extendi poffit. Sume igitur placido vultu beatiffime Pa/<br />
tenquostibidedicoinhocauétorereftituendolaboresmeceos fuiflé mo/<br />
dicos exiftimes:quando (ut intelligerem) non fine multo fudore & laflïtu/<br />
dineseius verba&fenfum :cû ruinarum ueterumq? xdificiorum reliquiis<br />
me contuliffe notum fitmon femel modo:fed £epe 8C numerofcAt hoc ai/<br />
am (tâta mihi fuit huius rei cura) parum vifum fuiflet: fi ipfius auftoris in/<br />
tegram habuiflemus lecîionem» quam quia pêne totam corruptam offëny<br />
dimec quéquam quis ftudiolum:aut onus corrigédi fufcepfflejaut ad per/<br />
fectam eius intelligentiam penetrafTe inuenijdiligentius meo ftudio*dum<br />
fingulaperquirerecepiîadantiqua exemplaria tanqua ad anfam digno/<br />
fcenda:reimecontulnnecadpaucaquidem tnecvnatantum regione uel<br />
vrbe repertaifed muItis.Sicqj duplici ftudio intentus:veterum feilicetrui/<br />
narummpnumentistôifituvetuftatis redolentibuslibris:{àtis patentem<br />
mihi feci intelligédi femitam:& ex diuerfa leclione efFeémm elbvt ex vno<br />
velalterocodicequamultacorrefta loca inuenerim:velad corrigendum<br />
iter oftenderint: &vbi hsc non iuuerut:fic omnino uti erant reliquù Hoc<br />
feiri voluhne me taxent:qui nodum in feirpo querunt:quod-talis fim: qui<br />
glorier ad amuflïm priftinam aufloris leéhonem integram re(htuiflè.nam<br />
neqj hocpollicitus uimmeqj idoneum me eéfciojeum nonnulla in eo ça/<br />
a a a<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
fcripralmtiriquibiisadhuchereo:mquibufqjnecmihiipfï credottiec an<br />
verba & eorum textura {àna fint an corrupta cognofco.Satis tamen feci:&<br />
quidem (âtis m alieno dpcre:ab noftri zui nemine(quod fciam)adhuc fàtis<br />
recognito.Sed m eodem infudaflê cum laudabile fit » magis tamen probâ/<br />
duputo beatiflime Patenfiia cudere:q aliéna fcrutari.Ego & in hoc mihi/<br />
ip(i equidcm non derui * quâuis non met iurisifcd alieni:& fine otio quod<br />
maxime neccflariumeft:femperfuerim.Scripfi tamen de architecture &<br />
dcmathcmaticarumdifciplinarum vfutac tra&ationesmultasfed nondum<br />
claboratanondumqjfatisperpolitatvtcopiat&raritateîâi operum varie/<br />
tate:&doârinameminiquideharumrerum vfu fcripferintjceiïurusfirru<br />
fimihiillud fuppeteret otium s quod maxime negociofum eflc ftudiofis<br />
fbleuquo me folus tu beatimme Pater donare potes. V A L E *<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
"M. VITRVVII'DE- ARCHÏTECTVRA1 : l<br />
f.ÇAPITVLA "PRIMI LIBRI.'0 , ;'. i"<br />
'QuidJrtarchiteflura&dearchiteâisinftitacndis»<br />
Ex quibus rébus architefluraconftet.<br />
, Caput.<br />
Caput.<br />
riiK<br />
: II»<br />
<strong>De</strong> partibus architedura; in priuatorum & publicorum zdificioru diftri/<br />
butionibus&gnomonices&machinatioms. l l Capur. III.<br />
<strong>De</strong> eleéhoneIocorum falubrium &qui obfintfàlubritati & unde Iumina<br />
capianmr. Caput. IIIL<br />
<strong>De</strong>fundamenrismurorum&turrim. ' u '< r Caput.- V.<br />
<strong>De</strong> diuifione operum,qua; intra muros funt,& eorumdifpofirione, ut ué><br />
torumnoxu flatus uitentur» Caput. VI.<br />
<strong>De</strong> ele&ione Jocorum ad ufum comunem ciuitatis. Caput. VIL<br />
CAPITVLA SECVNDI^ LIBRI.<br />
J} t prifcorum hominumvita,&de initiïs humanitatis atqj teflorum & in<br />
crementis eorum. q -i ' Caput. I.<br />
<strong>De</strong>principiisrerumfecundumpnorumopiniones. Caput. IL<br />
<strong>De</strong>lateribus.<br />
<strong>De</strong>Arena.<br />
'r- Caput.<br />
Caput*<br />
II.<br />
IIII.<br />
<strong>De</strong>calce. ' a * ' - Caput V.<br />
<strong>De</strong>puluereputeolano^ Caput. VI.<br />
<strong>De</strong>iapicidinis» j ' . ' Caput. VIL<br />
<strong>De</strong>generibusitrufturz&ea^qlitatibusmodisaclocis. Caput. VIII.<br />
<strong>De</strong>Materiecedenda. Caput<br />
<strong>De</strong> abietefupnate & infernatccû Apennini defcriptiôe. Caput.<br />
IX»<br />
X.<br />
J. _r^ i ' _ , \<br />
* CAPITVLA TERTII LIBRI.<br />
TT . *--><br />
J3 e facrarum xdium compofitione,& fymmetriis & corporis humani<br />
-<br />
menfura»' * r \ Lor j . t Caput. I.<br />
<strong>De</strong>quinqjzdiùmfpetîebus. - i " Caput. IL<br />
<strong>De</strong> fundationibus & colamais atqj earum ornatu &epiftyliis tamin locis<br />
fblidisquamincongeftitiiskci 'i ! i. i" . Caput, III.<br />
\- > r- -, j.'tu.i.-tf<br />
CAP-irVLAi<br />
r" 1 3 1<br />
QVARTIrLIBRL<br />
n !.<br />
.<br />
3rW.lJl ' OÏC C? l'iJ' ' iîJ''iri.àfi<br />
"O e tribus generibus coluàinarurh origeneS & fuériones. ' Capur* L'<br />
<strong>De</strong>ornamentiscolumnarum. < , 1 yjRjbï'nr.'n<br />
: Caput. . IL<br />
<strong>De</strong>rationedorica. Caput» III.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
^U.<br />
<strong>De</strong>ïnteriorecellarum&pronàidiftributione. / Caput* IIII.<br />
<strong>De</strong> zdibus confrituendis fecundum regiones.<br />
<strong>De</strong>hoftiorum&antepagmêto^làcrapjzdiûrônibus.<br />
<strong>De</strong>rafcanidsraûonibuszdiumlàcrarurn.<br />
<strong>De</strong>arisdcorumordinandis.<br />
Caput.<br />
Caput.<br />
Caput.<br />
Capuc<br />
V.<br />
VI.<br />
VIL<br />
VIII*<br />
CAPITVLA QVINTL LIBRI.<br />
J^eforo. - Caput. L<br />
<strong>De</strong>zrario,carcere.&curiaordinandis. Caput. IL<br />
<strong>De</strong>dieatro.. Caput. III.<br />
<strong>De</strong>harmonia. Caput. IIII.<br />
<strong>De</strong>theatriuafis. -> Caput* V,<br />
Dcconforrnationetheatrifaricnda» Caput* VI.<br />
Dctccloporricustheatri. C ' Caput* VIL<br />
<strong>De</strong> tribus feenarum generibus.<br />
Dcporticibuspoftfcenam&ambulatîonibus.<br />
Caput*<br />
Caput»<br />
VIII.<br />
IX.<br />
<strong>De</strong>balnearumdifpofitionibusflCpartibus.<br />
<strong>De</strong>paleifrarumzdificatione&xyftis.<br />
Peporabus&irxuâurisinaquafaciendis.<br />
Caput»<br />
Caput*<br />
Caput*<br />
X*<br />
XI.<br />
XIL<br />
CAPITVLA LIBRI SEXTI.<br />
J^ e diuerfis regionum qualitatibus,& uariis coeli afpeâibusJécundu que*<br />
. (untzdificiadifponenda. Caput. I»<br />
<strong>De</strong>zdificiorumpriuatorumproportiôibus&méfuris. Caput. IL<br />
<strong>De</strong>cauiszdium* Caput. III.<br />
<strong>De</strong> atriis & tablinis.&eorum dimenfionibus.&fymmetriis. Caput.<br />
<strong>De</strong>mchniis&oeas.&cxedris&pùiacotJictisâieorum<br />
dimenfionibus* Caput* IIII»<br />
<strong>De</strong> écris more grzco. Caput. V*<br />
Ad quasc regiones quzqj zdifiriorum gênera fpeébre dcbeant,ut ufui<br />
'Klâlubritatihntidonea. i) Caput. VI.<br />
<strong>De</strong> priuatorum & comunium zdificiorum propHislods,&generibus ad<br />
quafcunqjpcrfonarumqualitatesconueniétibus. Caput. VILi<br />
<strong>De</strong>ruiUcorumzdifidorumrationibuSj&multarumpartium eorum de/<br />
fcriptionibus^tqjufibus. 1 ' p A J Caput»- VIII.<br />
<strong>De</strong> grzcopczdificiopteoruqj partiSdifpofitioe atqj diferentibus nomini/<br />
bixs^risabiralicismoribus&ufibusdifCTepitibus. Caput* < IX*^£<br />
<strong>De</strong>firmitatc&fundamentiszdificiorum» < ui Capuu -X*<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
! J
CAPITVLA LIBRI SEPTIMïi<br />
y<br />
T^eruderatione.'") < l -' .''o-n Caput; ' " T.<br />
<strong>De</strong> maceratioe calcis ad albaria opa & tefloria pficienda. Caput. IL<br />
<strong>De</strong>cànera9£difpofitiôe,trullinatiôe,&teâorioopere. Caput* < III»<br />
<strong>De</strong>politionibusinhumidislocis. ._ j > Caput. IIII.<br />
<strong>De</strong>rationepingendiinzdificiis. ,- j ' Caput»' ^ V.<br />
DcMarmorequomodopareturadteftoria. Caput. VI.<br />
<strong>De</strong>coloribus&primumdeochra. T ! .. Caput. /VIL<br />
<strong>De</strong>miniirationibus. Caput. VIII.<br />
<strong>De</strong>minii température, t» . > ii; Caput. IX.<br />
<strong>De</strong>coloribusquiartefiurit. Caput, X.<br />
<strong>De</strong>ceruleitemperationibus. i*;rjo "= !' Caput* i XL<br />
Qûomo fiaticeruïïa &zrugo & fandaraca. Caput*, XII.<br />
QyofiatoÛrucolo^oïumfaôitiorumexcellétiulmu» Caput* XIII.<br />
<strong>De</strong>purpureiscoloribus. > n - u i -> ' i ' Caput. XIIII*<br />
.IT .n i i 1 r ' !jj,<br />
./ CAPITVLA LIBRI j.OCTAVL<br />
J^eaquzinuentionibus. [>s Caput* I»<br />
<strong>De</strong>aquahymbrium. Caput. II.<br />
<strong>De</strong>aquisçaiidis &quasTiabean'tviresadiuer(îsmetallis ,pdeûtes,&de va<br />
riorum fontiiï,fluminum,lacuutnq? nature» L Caput. III»<br />
<strong>De</strong>proprietateïténonulloçflocopj&fontium. Caput», r IIII.<br />
<strong>De</strong>aquarumexperimentis. .Hj Caput» V*<br />
<strong>De</strong>perduâiombus&librationibusaquarum&inftrumentisad ., -<br />
? huncvfum. . i i ',.->. Caput»,. VI.<br />
Quotmodisducanturaqua», ** . > s Caput» VIL<br />
*V. CAPITVLA LIBRI NONI.<br />
piatonJsinuentumdeagrometiendo'. '" --" j!j' *5 i "-J Caput. L-<br />
<strong>De</strong>notmapythagoricuminuentumexhortogonatrigo/ i t- a-<br />
ni déformations ' 'j ï im: î ' -
î " ' T /<br />
<strong>De</strong>fyderibusquzfuntazodiacoadmeridiem. Caput* VII. ^<br />
<strong>De</strong>horologioruronibus&vmbrisgnomonurnzquino i '*<br />
aiahtw,rotiw,&normuu^aliisîotis. Caput. VIIL' w.<br />
<strong>De</strong>horologiorum ratione,&vfu^tqj eorum inuentione *<br />
'&quibusinuentoribus» Capuu IX*<br />
. CAPITVLA LIBRI DECIMI. t j<br />
T}e machina quid Gt & eius ab organo differentiaorigi/<br />
. nc&ncceffitate. Capuu L<br />
<strong>De</strong>zdifilàcnutpublicoruqj opéra machinationibustra/ #<br />
. éroriis» , .. . Çaput. ^^*<br />
<strong>De</strong>diueru^appelLtionibusmachinaram,&qrônejtrigâtur.Cap. III» «<br />
Similis fupcnorimachina,cui colofficotera tutius cômit/<br />
ri poiTunt^mutata duntaxat fucula in tympanum» Capuu IIIL<br />
Aliudmachinzrraâorizgenus». Capuu V.<br />
Ingeniofcacfiphontisrôadgrauiaoncraducenda. Capuu VL<br />
<strong>De</strong> inuentione lapiridinz qua tcmplum dianz ephefiz<br />
. conftruaumeft. Capuu VIL<br />
<strong>De</strong>porrefloKrotundatione machinait ad onerGleuationes» Cap* VIIL<br />
<strong>De</strong> organorum ad quamhauriendam generibus fifpri/ 1<br />
. mumdetympano. " v Caput IX.*<br />
<strong>De</strong>rotis&tympanisadmolendumfarinam Capuu X»<br />
Dccocleaquzmagnicopiîextollitaquz.(cdnotaalte.Capuu ^ XL * 4<br />
DcâefibicamacliuuquzaltiffiiTveextolutaquarn. Capuu "XIL f<br />
Dchydraulicisnudimiyquibusorgariapfiduntur. Capuu XIII.<br />
Qua ratione rheda ucl naui uefti peraâum iter dimetiamur. Cap.XIIII.<br />
Dccarapulurum&fcorpbnumrationibus» Capuu) " XV»<br />
Dcbaliftarumrationibus. Capuu XVI» &<br />
<strong>De</strong>proporaôVUpidumittendoptadbalilbeforamen» Capuu XVIL'<br />
<strong>De</strong>carapultarûbalularaqj,contéuombus&teperaturis» Capuu XVIII»-<br />
DcoppugnatorisdefenforifqjrcbuSj&prirnumdearietis .<br />
inuentione eiufqj machina. Capuu XIX.)<br />
<strong>De</strong>uu^dincadcongcltioncmfoflârumparanda» Capuu XX»<br />
Dcaliisteftudinibus. Capuu XXL* »<br />
Totiusoperisperoratio» Capuu XXIL ^<br />
FINIS,<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
*i
I<br />
*MJrr*U*f<br />
-££?<br />
'.M.VITRVVII DE ARCHITECTVRA<br />
LIBER . f PRIMVS.<br />
»' *»H-^' **<br />
VM diuina mens tua SmimenimperatorCz/<br />
farimperio potiretiirorbis terrarum,inui*>***« .<br />
tus,&eiusvirtutisftudiofus. Cumautemconciliumcsleftiuminfe/ *<br />
dibus ïmortaliratis eum dedicauûlèt,&imperium parentis in tuampo/<br />
teftatem tranfhiliffet,idemftudium meum in eiusmemoria permanés,<br />
in tecontulitfauorem» Itaqj cwn.M^ureuo,&P.mimdio,&.Cn. cor/<br />
neUo,adapp^rationembaliirarum&fcorpionû,reliquorumqj tormé/<br />
torum rcr5faonem,fui prefto,& eu iis comoda accepisquzeumprimo<br />
iriihi tribuifh,recognitionern per fororis comédationetn feruafti» Cu 1 -<br />
ergo eo benefirio effem obligatus,vt ad exitumvitz non haberem ino/<br />
f)iztimoré,hax!tibifcriberecepi:q>animaduerti multa tczdificauiflê,<br />
! & nunc edificare:reliquo quoqj tempore,&publicorum , &j>riuatorâ<br />
edificiorùm,pro amplitudine rerum geftarum,vt pofteris memorix tra<br />
. derentur,curamhabiturum* C6fcripfiperfcripti5esterminatas,vteas<br />
atiendés,&antefafla,&funiraqualiafintopcre,pertenotapoffcs ha/<br />
beresnamqj his voluminibus aperui omnes difeiplinz rationes,-<br />
a Qmdfitarchiteâura&<strong>De</strong>architeclisinftituendis, Caput. I.<br />
Rchiteétura.eftfciétia pluxibus difciplinis,fl£ va<br />
riisecuditionibu&ornata^cuius iudicio probàV<br />
tur omniaqBX ab ceteris artibus pficiûtur ope/<br />
ra. Eanafciturexfabrica,& ratiocinatiocFa/<br />
brica eflcontinuata ac trita vfus meditatio.qùa:<br />
manibusperficitur emateria cuiufcunqj gène/<br />
risopuseft adpropofitûdeformationis. Ratio/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
M. AHItiV-<br />
P. -mtnttitnl-<br />
C 7t- (VT*»fl*»lA<br />
fel. tr 12..<br />
TahitriL<br />
Uee^<br />
^
1<<br />
"if<br />
«H*n*int>«.<br />
i »»J<br />
\nynvr*s<br />
TU*«*»»*, TU*«*»»*, tt- tt»t*r» Ji fi^A^n-t S<br />
LIBER<br />
finatio autan èft, qûz res"fabiicatas folcrria âc ratione proporriomsde/<br />
m5ibareatq>exp|jcarepôrjuqjarchitec"h quifine littaris contcndcrûe<br />
vt manibus eflént exerc;tari,n5 potuemt cmcerc vt habcrét pro labori/<br />
hûs autoritaBé.Qui autê ratiocmationibiis Si littcris folis confifi fuerfit,<br />
vmbrâ^nô rem perfecuti vident. Atqui vtrûqj pdidicerûr, (vriomni/<br />
U<br />
bHs armis ornati ) cilius cum automate quod fuitpropofitum/unt au<br />
?..<br />
fequuti. Cumin omnibus enim rcbus,tum maxime etiam in arçhite/<br />
£~jf?j m m/« aura hzc duo infunt,quodfignificatur,& quod fignificauSigniftcatur<br />
jr ' i /!**** propofita ns de qua dicitur.Hancautemfignificataemonftratio ratio/<br />
frW*«y . y^er: i-A^nibusdo&marumexpucatajC^arevjdetur vtraqj parte exercitaaim, .<br />
»U w (nt*tit-<br />
eflê debere,qui fc ardiitedum profireatur.Itaqj eum Si ingeniofum eflê<br />
.-. jr*' oportet^addifaplinamdocilcm.Neqjenimïgenium fine difciplina,<br />
' \ àitriJifrtnlim/însinornin autdifaplimfinemgeJiio.pcrfeftumartificempoteftefEcerc.&ut àitriJifrtnlim/însinornin autdifaplimfinemgeJiio.pcrfeftumartificempoteftefEcerc.&ut narfy/hifnarrifirpftinorefteffirerc.&ur lit/ Urj<br />
teranisfii,pentusgraphidos,eruditusgeomecria,&optices non ignaj!<br />
ruspnirruéhis arithmetica>hiilorias complures nouent , philofophos<br />
diligenteraudiuerit^nuficam kiucrirynedianznonfitignarus.refpô/<br />
(à iurisconfultorumnoucrit,ailrologiamcceliq> rationescogrritas ha/<br />
beatjQuzcuritafintjhzfuntcaulz» Litteras architeâumloreopor/<br />
tetjVti comentariis memoriam firmiorem efficere poffit » <strong>De</strong>inde gra/<br />
'pmdosiaendamhabere,quofariliusoxcmplaribuspiâis,quamueut ,<br />
3- rty.,<br />
*operisfpedem,deforrnarçvalcau Ceometriaautéptura przfidia pre/<br />
^ihtarcmteôurzifidprimûexeuthYgnmimijciramtxaditufumiequo<br />
/ maxime facilîusedînciorum in arcisexpediunturdefm'ptiôesmQrma/ ><br />
tiima^&librauonum&linearumdirediones. Item per opticen,ia c'"*4"~s<br />
«dificiis^cerrisregionibus,c Peranthmc/<br />
ticen/umrjoisedinacmimconulriiarmufflienfuraruni rationes expli/<br />
ïanrursdifficilefqj fymmetriarumqueuaones geometricis rationibus 69<br />
methodisinuemutur. Hiiloriasautempluresnouiiléoportet^mul/<br />
ta^niamenuiipemoperibusarchitccïdefignantjdcquibuSjjrgumé/ \^/iT*v<br />
tis'rationemcurfccerintquerentibusrcdderedebenuQuemadmoduni j.^L2w!2?*<br />
lîquis ftaruas marmoreas muliebres ftolatas,&quz caryatides dicûrur» *~<br />
pro columnis in opèrelhraerit,&infupcr mutilos&coronas collo/ jy~<br />
cauerit^contitibusitareddetrationé. CaryaciuitasPelopcmeïîcurri<br />
parfis hoftibus côtra gneriâ cofenfitt pofceagrzri per Victoria gloriole /»»*<br />
bello liberatijComunicôfilio caryatibus bellu indixeruntJtaqj oppido<br />
capto.utrisintcrfcftiSjCiuitatedcleta^rutronaseorûin lëruiruté abdu/<br />
XerunuNec funtpafli itolas,neqj ornatus matronalcs deponere:va* non ~*~~<br />
vnôtriumphoduccrent/edzterno leruituus exéplo graui cotumelia<br />
preflâe,paenas pendere uiderenturpro auitateJdeo qui tune architeéti<br />
nierunt,ediiiciis publias defignauerût earû imagines oneri fcrûdo col/<br />
locatasait etiîpofteris nota poena peccaa caryatiû, memoriz traderct.<br />
PRIMVS. ;i i<br />
-In h*.fwc<br />
. 3
~f~. '<br />
tp* fi*CiXiitv<br />
\§ habec multas BC uarias àatuiales queftioaes:uteriamin<br />
__ < *- aquarumdudionibuiJh curfibusenim cVorcuirioibus,&hbrata pla/<br />
t>*»WltfM/' "^^«"ptcffioibus^iritusnamralttaliteratqj aliterliut*quorum ot><br />
^3?____"'' fcnfionibus mederi nemo poterit,nifi qui ex phdolophia, principia te/<br />
ÇhTfi/iï ~ " rumnaturznoueriuItemquiThefbizautArchimedislibros,& czte/<br />
rorumqui eiufinodi generisprzceptaconfcnpfcrunt leget,cum iis fen/<br />
iog~!<br />
rire non pdteritpiifi his rébus a philofophis fuerit fftitutus » Muiîcen<br />
autem fçiatoportet.uri canomcamrarionem,&mathematicam,notarn<br />
habeat:ptztereabaliitarum,catapultarû/corpionumtéperaturaspof/<br />
fit recteiacercln capitulis enim dextra ac finiftra,funt foramina hemi*/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
PRIMVS. î J<br />
toniorum, per qua* téduntur fuculis & veétibus e neriiotorti fûnes,qui<br />
«ô precludunt necpligant ,nifi fohitus,ad artificis aures certos & zquay<br />
les fecennt.Brachia emm quzin cas tentiones includunf,cum extendûV<br />
Tur,zqualiter,& parita-jVtraqj plaga emittere debenuQuod fi nonlio/<br />
motonia fuerint , impedient direfta telojj miiTioné .Item theatris vafa<br />
«rea quz in cellis fub gradibus mathcmatica rône collocant', & fonituu<br />
difcrimina quzgrzciHxëî* vocant,ad fymphonias muficas^îue concé/<br />
tus,componunt,diuifa in circinationé diateffaron & diapente & diapa/<br />
fon,vtiuox fcenici fonitus côueniens in difpofitionibus,ta
I fllvrlc lyrtcmt.<br />
LIBER , .<br />
^emactaodumMiron/aiPolydetus/edratio^<br />
necdenuomedicusvtHyppocrates/ednôaniatrologetDstnecin eut/ '<br />
ris dotfrrims fingularitcr excellesJed in his nô iperitus.No enim in taris<br />
rerii varietatibus,elegâtias fingulares quifq côlequi pôt.qi earu rocina/ "<br />
x riones cognofeere & pripere vix cadit in poteftaté^Ncc tnnô tâtû archi/<br />
tefti nô pnt in oîbus rébus habere fummû effeclû/ed eria ipfi qui priua/<br />
, tim proprietates tenét artiû,nô efficiût ut habeât oés fummû laudispria<br />
ripatû. Ergofiinfinguli5dcMfbiiiisi^guiiartifices,necjoés,(èdpauci<br />
atuo perpetuo nobilitatévix funccôfecuri,quéadmodû pot arehitectus,<br />
qui pluribus artibus débet eé peritus,nô idipum mirû 8C magnû facere.<br />
neqd ex his'indigeat/ed etiâ ut oés artifices luperet,qui fingulis ,doâri/<br />
g. tmamduitatécûinduftriafummapftiterût; Igit"inhacrePythiuser/ ~<br />
jaffe Nidet',q> nô animaduerrerir. ex duabus rébus fingulas artes eé côpo<br />
(foastexopcrCj&eiusrôcinatione^Exhisaûtvnumppriûeéeopîq fin/ Igulis<br />
rébus funt exercirati,ideft operis erTeâus^dterû cômune cû oîbus<br />
idoâis^dcftrôcinarion^medj^&muficis&devcna^rythmo.&dc J *J.'J<br />
(kw^-t* r^iî. _'^/}' p^mwu>Atfivnilnusmedcri^utzgrâeripcrcdepericulo oportue/ ,fc4' '<br />
rit,nô accedet muficus/ed id opus propriûent medicLltem in organo<br />
A.fi.< A.fi.< «TM««<<br />
S «»»«* »y<br />
non medicus/ed muficus modulabit,vt aures fui câtionibus recipianc<br />
iocûdiraté. Similirer cû aftrologis & mufias eft difputario cois de fym<br />
pathia (tdlap: «Se fimphoniarum^n quadraris,&tngonis,dutcffaron,&<br />
diapente:cûgeometrisde vifu^uigrzce XJfoç «-*7«»ç appcllat teste<br />
nfrço&usdc^inis^ultzres.uclc&.côcs^<br />
Operû vero ingreffus,qui manu actnéhrionibus ad elegantii pducûV<br />
tur»ip\>^i^t,q|>prieunaarteadfàaédûfumulttuti. Ergo farts abû><br />
^isuidtt'feciite,qexunguludocTrinis partes &rônes cape mediocrir<br />
ltrhétifotas,eafqj quzneceffariz tint ad architcduréjuufiqd de his re<br />
r^&arribWicwcï^bareopusfocrit^deficia^^^<br />
ratm «TibuitfoleraZjacuminis^emoriZjUtpoffmtgeometnl.aftTOlo<br />
giâ>iufcen,cneiafqjdiiriplinas^ ar<br />
| thiteaopt.&efficiunt mathemaricjJuçniciliter côtra eas duaphnas<br />
ctfpurarepM#pluribWBCufa^^<br />
j mo,utahcinnjjMuntAniWcnuslarnîus Philolaus «X Archiras tarenV<br />
liniapoUoruuspergeusliatJioitcrcyreneus, Archimedes «X Scopè><br />
*^abSyracufis,qmuI<br />
.raubufq, ronibus inuéras atqj exphcatas,pofteris reliquerûu Cum est<br />
gota^ing^aiHimjufolmianÔ^imcimclisgénbus/cd paucis<br />
Virjsherecc«3cabJusqiumeauol^<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
PRIMVS..<br />
âdârtis grammarica* regulamfuerit explicatum, iguofcat . Namqj non<br />
Vtifummusprîus^necrethordifertus^iecgrâmaticus fummis rônibus<br />
artis.exercitatuSjfed ut ârchitecîus,his litteris ïbutus,ha:c niflis fum fcri<br />
bere.<strong>De</strong> artis uero potêftatequzqj infuntin ea rôcinationes ,polliceor<br />
(uti fpero ) his Uoliïminibus,non modo zdificatibus,féd etiam omnib*<br />
fapientibus,euM maxima autoritate me fine dubiopreftaturum *<br />
Ex quibus rébus architectureconftet* t Caput. IL<br />
'J^ rchitedura aUtécôftatexorclmatione,quzgrzceTo[^içdicit',& exdi/<br />
fpofitione,hac autégrzci "XiâAinjj uocât,&eurythmia, & fymmetria,<br />
&decore,8tdiftributiôe,quzgneceoÎKojiof««t.dicit. Ordinatioeftmo/<br />
dica membrorum operis cômoditas/eparatim, uniuerfzqj proportio/<br />
ftis?ad fymmetria comparatio.Hzccomponitur ex quâtitate,quz grz><br />
ce ttôo-othç dicitur, Quantitas autan eft modulorum ex ipfius operis<br />
fumptiôe^g^ilifqjmembro^partib'uniuerfî opiscôueniés effe&us.<br />
Difpofîrio autéeftr"ei^ apta collocatio , elegafqj in côpofitioib* effedhis<br />
6pis
!>~<br />
/<br />
LIBER'<br />
£e4*J"rHî * Item fcenographia eft rronris «X laterum abfcedentium adumbratioà<br />
-v4^$«-»«)n»A.'ç4>. j. adcirdniçcentturaoniniumi^eanimrefponfus»<br />
Hznafcunwrexcogitatione.&irtuentîbne'. Cogirario eft cura ftu/<br />
dii plena ,& induftriz , uiguantizque,efTcclu5propofiri cum uolupta/<br />
te. Inuentio.autem eft quzftionum obfcurarum explicario , ratioque<br />
nouz Wi'/vigqremobili reperça.' Hz funt terminatjones difbofîup/<br />
i ."<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
primvs; f ^<br />
hum. Eurythmia eft ùenufta 'fpêriês , cominodufqj in compofitiomV g wvtyt£r>*l»bus<br />
membrorum afpeclus.Hzc efficitur , cum membre operis conue/<br />
nientia funt,altitudinis ad laritudinem,latit udinis adlongitudinem, «X<br />
adfummamomniar^fpondeantfuaîfymmctriz. Item fymmetria eft ' Sy~m*h~û*-- .<br />
ex ipfius operis membris conueniens confenfus.expartibufqj fepara/<br />
tis,ad vniuerfz figurz fpeciem,rata: partis refponfus:vt in hominisi<br />
corpore e cubito^edejpalmo.digito^terifqjpartibus/ymmetros eftJ *Vli<br />
ficeftinoperumperfedtiorubus.Etprimum inzdibusfacris ,'vt e colû/I<br />
narumCTaffmjdinibi*s,aute^rigJypho,autetiamembatere baliftz fo> -'<br />
ramàie,quodgrzri t«j>jtj>htoji vocitant,nauibus ime3calrnio,q uod<br />
X,J^MX*ï>«'didtur>itéczterorumopemmemcmbris,inuenitiu'rym/metriarum<br />
ratiocinatio. Décor autem eft emendatus operis afpe/<br />
cluSjprobatisTebus compofiriaim âutoritatcls perficitur ftatione^<br />
»"<br />
quigraceflEpAT^oç dicitur,feuconfuetudirie,autnatura. Statio/L st*fi+ »<br />
-^^mr'ïi^cum Ioui,fiJg^',&c f^TsJa,<br />
patraqueconftituuntur.Horum ehim deorumtX foecies «X effeftus'i *>/ErJ^<br />
in aperto mundo atque'lucenri , przfentesvidemus.Mineruz,& MartiJ 4. ****-*TU.-*<br />
Florz^,roferpina*,fontium nym/<br />
phis,corinthiogenereconftitutz,aptas videbuntur habere propfit¥<br />
tates » çj> his dus propter teneritatem , graciliora|&florida ,foliifque «X<br />
volutis omata opère fada ,augerevidebuntur iuftum decorem. Iuno/<br />
iû,Dianz,Liberopatri,czteri(c{uedii5quieademfunt fimilitudine.fî<br />
ïedes ronica conuruèntUTjhabita eritratio mediocritatistqxX ab feuero I<br />
moredoricorum,&ateneritatecoryhthiorum , temperabitur earum<br />
inftitutioproprietatis. Ad confuetudinem autem décor fie exprimiV<br />
tur,cumzdificiis interioribusmagnifias, itemveftibula conuenienria<br />
«X elegantia erunt fa
&A6~* l&.Cs.^v<br />
o*> !~£"< .<br />
T>hç<br />
quil quibus certis luminibus opus eft pànbus.a feptentrionef j>.<br />
T>hç<br />
£pt.cCi"i*u* .lec^ T q, ea cceli regio neqj exclaratur , neqj obfcuratur foLs curfuifed eftcér/<br />
rrTnr
PRTMVS 6<br />
r <strong>De</strong>eletfioîie locorum falubrium«X quz obfintfalubritari «Xvnde<br />
luminacapiantur. Capur» IIII. 4<br />
iInipfcveromcoùbi«eaenmtprmcipia.PrimumeIeaioIocifkluberri/ 6fmi.Isautemeritexcelfus&nonnebulofustnon<br />
pruinofus ,reeionef '<br />
tabiturpaluftrisvicinitas» Cumenimaurzmatutinz cum foie orien/ ' î<br />
teàdoppidumperuement,&iisortznebukadiungétur,fpiritufcs be/ ' 1<br />
ftiarumpaluftriumvenenatos cumnebula mixtos in habitatoriî cor/ '<br />
poraflatusfpargent^efficientlocumpeftilentem. ItemfifecundÛ ma/<br />
reeruntmcenia/pefobuntq, admeridiem,autad occidentem,no erÛt<br />
ialubnatquiaperzftatemccelummeridianumfoleexorientecalefcit " 1<br />
mèridieardet. Itemquod fpeflat ad occidentem/oleexortotepefcit! &<br />
meridiecalet,vefpereferueMgiturmutatiÔibuscaloris& refn>eratio/ *<br />
rus,eorporàquzmiislbcisfunt,vitiantur.Ho*autemucetariimaduer/ " *- '<br />
tereeriamexiji;quznÔfuntanimaha.IbceUisenimumariisteflis lu/ ^ &&«**"««&>'.<br />
mihanenio.eapitameridie^iecaboccidente/edafeptentrione:g,eare/? ^ tl+-e*'<br />
gionullo temporemutationes recipit>fedeftfirmaperpetuo,&immu/7 r" * +< '~~*JZ-£J~><br />
tabihs.Ideoedam^granariaquzadfoliscnrfumfpeaant,bomtatem^ ^
i<br />
LIBER"<br />
Jurn abcertispartibuseoelum ,cuminfiditin aperras uenas plusfpa/<br />
» titur.emixrionibusnaturalitemperatura corpus. Itemfthumoroc/<br />
Urf» .1 «<br />
docorrapta,diluuntur,XdifroluunrurcompofitionisuirtDtes-. Item<br />
/-- crefrigerariombushumoris,uentorum,Xauramm,infundiintur ui/<br />
tiacorporibus. Non minus aeris.etiamqjterreni^ncorpore naturalis<br />
compofitioaugendo autminucndo^nfwmatczteraprindpiattcrrena ,<br />
cibiplenitat«aerea,grauitatecoeli. Sedfiquisuoluerit diligétius hzc<br />
fenfu perdpere,ammaduertat,artendatq, natures auium,
PRIMVS 7<br />
ra parte,proxime Gortynam ,non habent apparentem fplenem» Vn/<br />
deetiammediciquerentesdeeare^nueneruntin iislocis herbam,qui<br />
pecora rodendojimminuerant Iienes , ita eam herbamcolligendo , cu/<br />
rantliehefoshocmedicamento,quoderiam«
. - J '/* ~ 7-T* /i "^<br />
Sel le*-' o ic-t. irru* MtiTH/Kf nn./c*-#rf ***~<br />
0*V<br />
ifi-H<br />
Y<br />
!<br />
'<br />
Jt"ii<br />
a râlez fjbi*<br />
fatx<br />
r. /i*'- '<<br />
LIBERA ""<br />
turresftmt'proùViendzmexteriqrempàrtemtvticûm ad rriùrum fia/<br />
ftisimpetu uelit appro'pinqUare,a turribiisdextreac finiftrâ latenbu*<br />
apcrtiSjtclisvulnérètuf. Curàndumqj maxime videuuyit non facilil<br />
fit aditus ad oppugnandum'murumjfedïtacircundandum ad lôca pre/<br />
dpitia,X excogitidum, uti portarum itinera nô fuit direfta,fed riMnii ><br />
Namq; cumitafaftum fuent,tunc dextrum latus accedcntibus , quod<br />
fcutononerittecTum,proximumeritmuro« Collocanda autem op/§ S-<br />
pida funt non quâdrata,necprocurrétibusangulis,fed rircuirionibus j<br />
uti hôftis ex plunbus locis côfpidatur.inquibus enim, angull proemy<br />
rUrft^dif£cihterdefenditur,ç^angulusmagis hoftemtuctur çjciucm* '<br />
C^afljtudinem autemmari itaiaciendamcéfeo,uri arrnati homines^<br />
fupraobuiamuenientes alilis ahum^ine impeditione pretcrirepoiTintt1<br />
dum incraffitudine perpétua» talezoleaginez yftiïatz quâaebcrrimd z?..<br />
mftruantur,uri utrzqtrnurifrontesinterlê^ufadmcHiumfibulis)his r,-<br />
|talci5Colhgàtz/etemamhabeant
llll neqj arietes , neqj fuffbf/<br />
fiones,neqjmachina'^a:tera'eis:valétnocerew Sednôin omnibus locis<br />
«1- 'eft aggnrtsrariofacifdaji ifi quibus extra muru,ex'alto locp^plano pe/ v?£»g F' - ^o-fti.. iq?<br />
deacccffusfûetitadm^niaoppugnâda.iItacjmciufmodi-locispri/. orf. pTa/î,, £<br />
«tiumfôfffi funtfaciendzJatitudinibus X alritudinibus q arnpliffunist<br />
deinde fundamentum mûri deprimendum eft intra àlueum foffie,Xid<br />
^xtrùendumefteâci^itudine^vtopusterrenumfacue fubftineatur. -<br />
jltemiiirêriore parte fùbûrac^ms/undamcniumdiftansabcxterio/ * %,<br />
remrrorfusamplofpariocoiiftituendumeft.itavri cohortes pofïïnt,<br />
'quemacimoduminacieinftruflz,addefendendum fupra latimdinem<br />
aggeriscoiififtcre* Cumautemfundarnenraitadiftantiainterfcfue/<br />
rint conftituta,tunc inter ea alia tranfuerfa coniunfta exteriori X intc/<br />
rkjrifundamento,peâ3iiatimdifpofita,quemadmodum ferre dentés $7.. . y<br />
foluc'ntes fccollocentur. " 'uj ', > J , . r - , ,.+<br />
VO i . yi ^<br />
'd-ffiJi ' -i«-<br />
4
(cttcdtmts<br />
LIBER1'<br />
"Cunicnim fie erit fa in omnibus locis , quas optamus<br />
m(lii»J t*ftfvff'<br />
> * y copias,casnôpoffumus nabere»SedvbifuntlgXâ_quadratajiuefilex,fi/<br />
/ * uecemenrû1autco(3uslater^iue,crudus,hiseritutendû.Non enim uri<br />
Babylonc abundantes lrquidobitumine,procalceXarena&coflo la/<br />
tere taérum habent murum,fic itempoflùnt omnes regio&esieu locopt<br />
proprietatesJiabere tantas eiufdem generis utilitates,uri ex his compa/<br />
r^^nibus,adzteniitaté,perfcdushabcatur fine uitio munis»<br />
' <strong>De</strong>diuiiîoneoperuni^quzintremurosfuntjXeorum difpofitione,<br />
utucntorumnoxuflatusuitcntur, Caput. VI»<br />
^J cenibuscircûdatis/equunt intramurumarearumdtuifiones,platea/<br />
rumqj,X angiportuû^ad coeli regioné direéhones» Dirigent hic auté<br />
lA'>tyjfvrh**> > tu-<br />
'< ùi<br />
ttf^ *h\i* *h\i* * » «<br />
PRIMVS<br />
lâlubritatem»fèd fo ângipbrtis «X plateis non poRuntconfiftcrc,propter<br />
vehemériâ frigoris. Vêtus {lût eft aeris flués vnda,aun incerta motus re/ ' f»*"*-» £ '<br />
Îjrimereveritaté, Fiuntji*a»lipilzzrez«cauz:hïhabétpûclum anguftifi»<br />
imû,quo aqua uifiindwif,«>llocanturqjtadignem;X anteq calefcât,iion<br />
hntvllum fprntfimulac aûtîeruere cepcrfoeflïriût ad igné vehemété flatu»<br />
a4S<br />
^tlr<br />
iWlÉi^^k<br />
WMw<br />
mât<br />
Ira fcirc X iudicare licet,e paruo breuiffimoqj fpeéfaculo,de magnis X un<br />
manii)°co;uvétorÛ9nawrzrônib'.Véri.ri^iexdufifuerit^iô folû cfficiét<br />
corponbValétib'locû falubré,fed etil fiq morbi ex ahis vitiis forte nafcét*,<br />
q in czteris falubrib'lods hnt curariôesmedicinz côtrariz,î his pp tépera/<br />
-^r^-ç ir«5<br />
\ U<br />
rurâexclufiôisvéto9f,expediti,curabût'» Vitiaaûtfutjqdifficultercurâf, . î<br />
mregiôibusqfutfupraicriptz^aKjgrauimdo^h^eris.rafçis.pleuritis, a.»<br />
phtliifisjaguinis eieftio,& cztcra,q nô detraâionib»Jed adiecliôibus eu/ -t<br />
ranf. I^iôdi^cuItermedicant^primûq»exfrigorib*côcipiunt»deîde M-*}v*.nmr f>**
tnvf&W<br />
O/h titfî<br />
A* £iielu>m 2X.<br />
lent $T"+<br />
?^^^&~%?( $j£<br />
%<br />
vy*i /**! **vfeiK^Tr*»v''f^«^-/ LIBER<br />
iMtorm fc\j<br />
(T»'. ccf.f. lenisXcraffiisaer.qpJaranôhét^ ftabi<br />
,s) «Un*<br />
hn'-i- »£f«i<br />
top cerrifpuéuQd'cû ita explorant ha/<br />
beafjVt îueniâtur regiôes X ort* eopt, fie<br />
erit rôcinadû. Couocet ad libella mar/<br />
morefiamufiumcdiis mcenib*,autloc*<br />
ita expoliat ad régula X libellait amu/<br />
fiû no defideret sfupraqj ei* lod cétrû me<br />
diû,collocet zne'gnomô, îdagatorvm/<br />
brz,q grzee a-xi«0xfatç dicit »hui*an me/<br />
ridianâ circiter horâ qntâ/uméda eftex<br />
tréma gnomôis vmbra,Xpû
%./*+ »*** *»<br />
PRIMVS. 10<br />
Tûcpoltealumédaéfextadecia pscirdnatiôis lincztott',rocûdatiôis,cen/<br />
trûqjcollocâdûï meridianalinea,q tâgitdrciriarioné,Xfignâdûdextra ac<br />
fimftraî circinariôe,X meridiana,X feptétrionali premlc ex fignis his qua/<br />
tuor.p cétrû mediû decuflâtim linez ab extremis, ad cxtrcmas cirdnariôes<br />
pducédzJta auftriXfeptétrionis hébit oâauz pris dcfignatio.Reliq par/<br />
teSjdextratreSjXfiniftra très hiszqles,diftribuédz(utî totarorûdatioe,vt<br />
acqlesdiuifiôesocfo vétoptdcfîgnatzfintindefcriptiôejriî p angulos inter<br />
r-f" ï» "Vf<br />
temcridiana<br />
b Vmbia<br />
poftmendla'<br />
a*<br />
c Gnomon<br />
& tm<br />
5,<br />
JXJ/- »TY>n -^h.j **f*ru<br />
lis curfu X onomonis zqnoflialis vmbras,ex ïclinatiôe cli.ab Eratofthe/ "jj-Pr-
Vt a ui-nA,'7th i»**(Ht'<br />
*U, CCCAA.Ç<br />
\*«fa- ~ ******* t*r*<br />
ne Lurrir *& .<br />
Lkwv- £ Vf' lif J**-p»*f"T<br />
?(.' £*.
PRIMVS. II<br />
-queadmodû ab îpetu'eopj,àduerfîs dire&iôib* vicoft
Onoyntm<br />
LIBER<br />
.Qjpccumitadefcripta éruhtinfingùlis angulis p#ogoni'cùmamerïdijfc ^<br />
indpiemus,mtereurumXauftnimmangulo,eritlinca.g»inter auftrum *#»<br />
SC aphricum.h.inter aphricum& fâuonium.n.interfauonium X caurum t*»>jjî^<br />
Otintcr caurum X feptentrionemJcinter feptentrionem X aquilonem.i.in ***' m^<br />
ter aquilonem et folanum.l.inter folanum X cururrum.<br />
!<br />
t<br />
T»0<br />
t»<br />
f<br />
*<br />
/\^<br />
O<br />
-tn.rnonrj<br />
C A \<br />
X**<br />
t<br />
s» /<br />
i f<br />
*<br />
(0<br />
i tu<br />
&<br />
1 1/1<br />
><br />
a<br />
m<br />
I<br />
/<br />
-/ / X<br />
1 | Solanas<br />
e*<br />
Utils<br />
Ita his confecïs^nter angulos oétogoni gnomon ponatur,X ira dirigan/<br />
turpbtezXangiportorumdjmfioj^duoHecim. |t<br />
! u<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
nA<br />
ît>* *.b<br />
c<br />
r n r<br />
«i a / A<br />
s<br />
PRIM'VS.I i 12<br />
Platea<br />
^r^^^^^r^^^^y^W<br />
«b » **<br />
T<br />
«\<br />
**
K<br />
tr 6 - 7 - C V<br />
in cive. **-2- i- Jouitas populû cû auer/<br />
tiflet,côfpexit eu Alexâder,X admirds^uffit eilocû dari,ut accederett ïter/<br />
rogauitqj qs eét.At die Dinocrates ïqt architecT'macedo^qâd'tTcogitatio/<br />
nés X formas affero dignas tua claritatcNâqj Athon môtemformaui îfta/<br />
tuz uirilis figurâjCui'manu leua defignaui duitatis âpliffunz mnia,dex/<br />
tera patera,q exdpet oïum fluminû q fût ï eo môté,aqua,vt ïde in mare p/<br />
runderet .<strong>De</strong>ledatus Alexâderrône formz^tatim qfiuitfi eént agri drca,J«c"'"«« f,<br />
(Jrtmm+rvn*, /"/«Ai?*/»* q poffétfrumétariarôneeaciuiratérueri.Cûïueriiffetnô poffe nifi trâfma/<br />
nnis fubueftiôib*,Dinocratcsinqt attédo zgregiâ formz côpofirioné,Xea<br />
deleâorfcd ataduerto,utfiqseduxerit eo Iqçq colonii/oreut iudidûd*<br />
j^np<br />
><br />
Uitupet « Vun.natus îfans fine nutricis lacté nô pot ali,neqj ad uitz crefcé/<br />
ris gradus pducijicduitas fineagris.X cor* frufSib*îmnib'affluétib''^ia<br />
pot crefcere,nec fine abûdâtia cibi freqntia hére,populûqj fine copia tueri»<br />
Jtaqj quéadmoduformationéputo pbâdâ, fie iudico lpcû ïprobâdû t teq><br />
ublo eé medî,çj> tua bpa fû ufurus,Ex eo Dinocrates ab rege nô difceflît,X<br />
in Aegyptu éeû pfecutybi Alexâder eu aîaduerriffet portû nâfr tutû,épQ<br />
riûzgregiû^âpos circatotiAegyptû frumétarios ïrnanis flumïs Nul ma/<br />
. ghàs utilitates,iuffit eu fuo noie ciuitaté alexâdria côftituerc. Itaq; Dino*-<br />
A/iJi,' *un
SECVNDVS. 13<br />
t+hs<br />
priuaris,qb'pportqib*X fymmetriis debeat eé,vri explicét jn putaui anpo<br />
nédû^iifi pri'de materiz copiis e qb*collatis^edificia,ftrufluris,X materiz<br />
rônib*pficiût ,qs héantïvfu virtutes expofuiffemtqbufqj rer# nature pria<br />
piis cet téperatadixiiïé. Sed an q naturales res îcipia explicare, dezdifiao<br />
ru rônib*vninitia ceperît,X vri'creuerît eopt iuériôcs,anponâsX infeqrin/<br />
grcffus antiqtaris re$£ naturz,X eops q initia hûanitatis X iuériôes pqlitas,<br />
iaiptop:pcepris dedicauerûultaqj quéadmodû ab his fu iftitut4, exponà*<br />
<strong>De</strong> pnfcorumhominumvita,et de initiis humanitatis atqj tedorum et<br />
incrcmcntis eorum» r Caput* L '<br />
J-J ommesveterimore,vtférz^fyluisXfpelûcisXnemoribusnafcebant,d Ci- de h<br />
'*»**'. 4^1-<br />
boqj agrelh vefcédo,viti exigebâulnterea quodi ï loco ab tépeftatib'et vé<br />
tis,défa;arebriraoi2!arbores agitatz,X iter feterétes ramos, igné exdtaue/<br />
rûttex ep ftarnavehemétfptcrriri qcirca eu locû fuerûc , fut fugati : poltea<br />
reqetappius accedétcs.cû aîaduertiflétcômoditatéeémagnâcorponbus,<br />
ad ignis teporem ligna adiidentes.X eum confëruâtes,alios adducebâtsX<br />
nutu môftrâtestoftédebat quas haberent ex eo vrilitates.In eo hoium cô/<br />
greffu cûpfûdebâfalirere fpûvoces ,quotidiana côfuerudine vocabulavt -<br />
' obtigerât»côftituerûtideîdc fignificâdo res fzpius^nvfu.cxeuétu fanfor/<br />
},,,»*X-tuitoceperuntt X ita fêrmones inter fe proaeauerunu<br />
» . ^<br />
***!' 1_
$C«fàyJ* ( -rov^-i- OfWmf', r**? t gL»>J ifrvxi «.kjs fo>p **f 1'£ '. Ié~.c .)<br />
.' '_UBER><br />
Ergo eu pp ignis inhétioné couétùs'initia apci hoîes X coeiliû XcôuicW<br />
f. ... . eétnatus,Xinvnûlocûplurescôueriirét,hfkesabnaturaprimûpterreIicJ<br />
Qr wwn fjlmyi ^^^^^al^v^nôpnifedereôiambukrét^ûdicfîXaftroptmagnrfcétiamafpk<br />
Mn* jHt^fi a? - cerent.itémanib'&arriculiSjquâuellétrcmfacditertradarétjCcperûtineQr<br />
en, - M.(t+w*r.'$ çoetualudefrondefacereteâa,aliifpelûcasfoderefubmontibus,nônulli<br />
frirûdinû nidos X zdificationes ear# imirites,de luto X virgultis facere la*<br />
ca^q fubirenuTûc obferuâtes aliéna teâa,X adiiciétes fuis cogitatjfflibj're.<br />
] »», ttfibifc . nïrûtf" nouas,efHciebât in dies melibra gênera cafai/M Cû effent aût hoîcs imita£_<br />
bilidociliqj natura,quotidic inuétionibus gloriates , aliisalii oftendebanc<br />
>i> o sdifidor^efFeflusîXitaexercétesingeniacertationibuSjindiesmelioribus \<br />
iudiciis efficiebant .Primûqj furcis ereflis,X virgultis interpofirisJuto^pa^<br />
rrietestexerunuAlùluteasglebasarefacientes ,ftruebantparietes,materia<br />
J_2_! eos mgum|tates:uiridoqj hymbres Xzftus tegebantharûdinibus Xfror»<br />
r"*"*,J* dejpofteaqm per hybernastépeftatesteclanôpoterant hymbres fuftinot<br />
Z-^*-. " re/aftigiaradétesJutoindudo s prodinatis teàisftiUicidia deducebant.<br />
SiMétlt±- 4-v- _ Hzc aut ex iis quz fupra feripta funt, originibus inftitutaeflëpoffumus fie<br />
£(h-'Z:C' n' Sh " 8&duertere»$adhûcdié,natiôil3uscxterisexhisiebus^ifidaxôihmuri<br />
: $c*«J*Q n&ifrvf- turtamGaUia^ifoaniaJufitarua,Aqtania£^<br />
tis.Apd'nationé colchoptinpôto pp filuaps abûdâua^rborib'ppetuis»pla/^^>'fcj<br />
nis dextra ac finiltrein terra pofitis/pacio itej? cas reurdo,âtô_axbôi: lôgi/' .r* riHi<br />
rudiespatiunt ,colIocant .In extremis ptib'cajj fupra altère trâfuerfz q cir *4*»jWg-l<br />
cûcludûtmediûfpatiûhîtatiôisstûcïfupalternistrabibusex qttuor ptib^vW**».<br />
r>r cducutadaltitudinéturresjîteruallaqjqrelïquût ppcraffit<br />
se «*. -r*-- v id^^XlutoobftruûuI^e^ecidétesadextréosâeulostrâïrrarraiid lo.<br />
0« ^Z7Zot* f f9- ^gradaticÔfrahétcsJtaexqmorpriVadaltimdinéeàicut medio me/<br />
«-7r/«^4^7x .-,s. tassqsXfrôdcX luto tegétes,efFiciûtbarbarico more teftudïataturriû te/<br />
i(C
#<br />
SECVNDVS. 14<br />
*«>*r»f «*M **<br />
irudiofiores/abroseffefcprofiterent. Cûergbhzcirafuerftprïo.côftitU J**7*'<br />
ta.Xnaturanôfblûfefib'ornauiffct gétes quéadmodû reliq aîaliaJed étco<br />
gjtatô4)usXcôfijiisamauiffetmétes,Xfubieciffetcztera ptâte, f\l*jf Wat.<br />
tûcvcroiïfabricâtoTB^ificIôpt gradatimpgrefli ad czteras artes X difci/<br />
plmas,efcraagreftiqjmraadmâïuetapduxerûthûanitaté, Tuât ïftruétes<br />
aïofèXpfpidétesmaiorib'cogitatiôio'exvarieateaniûnatisjnôcafasfed ... -,<br />
éidomoshïdatas ex lateritiispierib'j aut e lapide ftnjirasmateriaqj et tegu 'tdr*dâbaae»!^f "r-J"<br />
bteâaspficëcepun^dddeobfuatôib'ftudiopeuagâob'iudidisexîcerris . .<br />
adcertas fymmetria^ rônes pduxerût, poftea q aîaduerterûr pfufos eé pt* h^^ffxJ^i '
i_ fûmû coriû,fol acritercû pcoqt,efticitvt uideâtafi.~<br />
di,ïteri'âtfint nô ficd,X cû pofteaficcèfcédo fecôtrahût,prûpût ea, q erit<br />
. arida,ita rimofi'faâi efficiût ïbecilli,maxïe ât utdiores erûtJî an biéniûfuc<br />
rint dufti,nâqj nô an pnt pcnit°ficcefcere,itaqj cûrecétes Xnô aridifutfini<br />
i cttjte&orioinduéto rigideqjobfolidatopmanéte,ipifidétesnôpnteâdéal<br />
: ritudinéq é teftonû,tenere,côtra6tiôecj moti nô hzrét cû eoJecta côiûdTio<br />
neei'difparât. Igit teâoriaab ftruc-ura feiûcïa pp tenuitatép fe ftare nprit,<br />
; fedfrâgut.ipicgparietes fortuito fidétesvitiât,lôqj étvticéfeslatercfifitari<br />
/dus,Xanqnajié^duâ^cûarbitrior^<br />
f parientftrufluris, lnûtâtlâter^gna^ri^vlûlqdgrzceii^wfojiappéllat^<br />
ig. /.<br />
/ tdeftquo noftrivtût ,lôgûp'edejatûfemipede,czteris duob'grzcop. zdifi<br />
'J*** ciaftruût -Ex his vnû pétadorôtaltefje tctradorô didt JDorô ât graci appel/<br />
t lâtpaJmûjqcimunepjdatiogrzceXMfoiiappellatjldât fcmpgerit'pmanî teyh'mr<br />
palmû^taqd'équoquouerfus,qnqjpalmopf,pétadorôqdîqtuor,tetrado/ -»"*' w<br />
ron dirit ,& q fut publica opa,pentadoro quz priuata, tctradorô ftruunt.<br />
a.pentadotô -<br />
b-terradorô _<br />
c.didoron' :<br />
' d. fi ponarat<br />
luperibcrit<br />
ftmâuia alli '<br />
gâta<br />
f .fi ponatnt<br />
fupeng.erit<br />
ftruftuta alli<br />
gan<br />
b. lî ponatnt<br />
faper.i. erit '<br />
. ftruftora alli<br />
gâta<br />
Rifiponatui'<br />
ibp.l.eritftf_t ,<br />
ôuraalligata<br />
Uj-L.<br />
m<br />
e<br />
f<br />
'<br />
;' FI<br />
i h-h<br />
*<br />
-__<br />
1<br />
X<br />
*-<br />
» ""<br />
S<br />
t '<br />
mr<br />
mr *<br />
-I.<br />
c<br />
'd'"<br />
Vt<br />
1 1<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
>Q<br />
i H ->.<br />
M-»-i<br />
M-»-i<br />
-T<br />
ir<br />
f<br />
t<br />
r '<br />
k
SrYJuMjfi ît'i***nt^t Ùfv+6Ai *77»n_t_»v»i/___4 iup A
-'?>K \fi . J_>". -1.4 \n*r-U*, jrw<br />
'-7»»»v»7»*mv<br />
fC-l'-jPsr'C-t?<br />
MU<br />
*1»». fuHtCr p H*.** Wl*<br />
«V. #~<br />
Jj^Vifa'T»!.!<br />
. 3Ï»^<br />
v*<br />
LIBER<br />
taxa f. anteq cô"quantur^cbntula minutemixtaqj arcriz côiïcmtur in ftru><br />
cnira,nec folidefcût,nec cam poterût côtinere,cum uero côieéxa in fornacë- f<br />
ignis vehemérifemorecorreptaamiferît priftnfoliditatis uirtuté, tûcexiïftis<br />
atqj exhauftis eopt uirib9 relinquunt patentibus foraminib'X inanib*,-<br />
* Ergo liquor q eft in eius lapidis corpore & aer cû exhauftus X ereptus fue»<br />
ritJiabueritqj in fe refiduû caloré latétem,intïftusï aq prius q exeat ignis,,<br />
ûimredpit,X humore penetrâte in foraminû raritates côferuefcit,X ita re<br />
frigeratus reiieit ex calas corpe feruoré,Ideo aût quo pôdere (axacôiiciû/<br />
tur in fornacé,cum eximunf^ion poffunt ad id rfidereJed cû expendunt'cadé<br />
magnitudine pmanente excoflo liquore drdter tertia parte poderis<br />
ïminuta effe ïueniunt,Igitur cû patent foramina eopr X raritates:arenzmi<br />
_ctîonéinfc corripiunt,X ita cohzrefcunt,ficcefcédoqj cû cementis coeunr, .<br />
&efEciuntftrucftira^fohditaté» <strong>De</strong>puluereputcolano. Cap/VT.<br />
J_ ft etiam genus pulueris, quod efEcit naturaliter res admirandaSyNafdt in -,<br />
îegiohibus baianis X in agris municipiopt,quz funt drea vwfimiû^môté, J^.- 4qdcômixtum<br />
cû calce X ceméto nô modo czteris zdificiis pratrïimitates, ' ""*led<br />
etia moles quz côftruunt in mariJiib aq folidefcût,Hoc aût fieri hac ra-<br />
ne uidet ,q> fub his môtibus X terra:fcruétes funt fontes crebri,qnô effenr,t<br />
fi nô ï,imo haberét aut de fulfure aut alumine autbituminc ardétes maxîos<br />
ignés,Igifpenitus ignis X flâmz uaporp interuenia pmanans X ardés effi/<br />
cit leuc eâ terra, X ibi'q nafeit tophusexuggés eft,X fine liquore_Ergo ciî<br />
très res côfimili rône ignis uehemétia formata: in vnâ puencrint mixtioné,répète<br />
recepto liquore vna cohzrefcût,X celeriter humore duratz folidâ/<br />
tiuyieq; cas fluft'neqj uis aq pot diffoluere. Ardores aût'cé in his locis éc<br />
hateres pot indicare,q>in mârib'cumanop: Xbaianis fut Ioca fudatiôibu.<br />
H.î-<br />
iexcauata,inqbus uapor feruidus ahim_D nafcés ignis uehemétiapforet eâ<br />
jterrâ,p eâqj manâdo in his locis orit,X itafudationûegfegias efficit utilita<br />
(tes.Nô minus etiâmemorat antiqtuscreuiffe ardores Xabûdauiffefub ve<br />
fuuio môte.X ïd'e euomuiffe circa agros flâmam.Ideoqj nûc q fpogia fiue<br />
pmhexp^p^ianusyocat*.<br />
AU *) 5wc.w.*$s!$^sï&?fy<br />
ett \ 0e*/» *) 5wc.w.*$s!$^sï&?fy<br />
ett \ 0e*/» y ' 'drcûzmâVfccollibqmvuz,qagrzcisxCT^ q eiufce/<br />
môifûtlocopfpprietates. Si ergo ï his locis aqp>feruétesîueniû.fôtes,Xl<br />
_ môtib'excauatis calidi uapores^paqj locaab âtiqs méorâtpuagâtesïagris<br />
i - .. .,<br />
hûiffe ardorcSjUidcf effe cerriï ab ignis vehemétiaex topho tciraqj(quéad<br />
hi modû ïfornaab'X a calce)ita ex his creptû eé liquoré.Igit' diffu°ib'Xdifpi<br />
busreb'con-eptis'XïvnaptâtécolktiscalidahûorisieiunitasaqrepétcfaV - «v n<br />
C'7^ct, *"t*n^-t' . ^tac5^'co^ib'latéricaIorecôferuefcit,Xvcheméterefficitcacoirc çel«<br />
_V m*a. ÎuSk ZXrTT^ rit5r9^Mf°"cutatisPcipcrevirtutem. Relîquet defideratio^qrn ka fût<br />
SECVNDVS. 16<br />
dchisrcbusquéadmodueéuideant'expÔere^iDusIodsXregionib'non J Wtvr*- ^<br />
eàdcgnatcnz^eclapidesnafcunmrJcdnônullafutterrofâ^liafàbulofk- f *7or-«7ïr^ ^<br />
kéqj glareofà^liis locis arenofà,necnim'aIiisdiuerfaXomodiffiniilidi/ | **/»£**/ ^\<br />
J fpariqj gne,vtin regionû uarietatibus qlitates îlûtin terra , Maxïe aût idli/ 6 U**+S*-l^ -fo*;.<br />
*r 7 cetcôfiaenire^â^ôsapéninusregiôesitaLzemij^cijcircucuigit^prope A-r^*^y*F^fà**^<br />
/ ' oîbus locis nô deuïtfofliria arenariaitrâsApéninn ucro q pars é ad adriari/ * . **. r ^KJU.*,r*'<br />
cûmarc^ullaïumiût^téachaia,afiafi£Ôlrio-tranfa *^2£*fL_77^" ^<br />
ttôf oîbus locis qb* efferuét aq calidz crcbri fôtcs,ezdé opportunitates prit<br />
furcôcurrere,Sed oïavti nature reps côftituit,n ad volûtatéhoîum fedfor<br />
tuitodifparatapcreant^ErgoqbuslocisnôfutKrrofimotes3fed difpofite ^ /.<br />
r*r*fr -m+hi.<br />
materiz qlitaté hntes,ignis uis p et* venas egrediés adurit ea, X qd molle e<br />
,&tenept,exurit,qdaûWpei/t,relmqt,iacp pul/<br />
uisJîcin erruria excoéhrnaterùemcit carbûculus,Vtraqj aût fut egrzgiâ Qyr£*m^*h*f\ &<br />
mftmcfaris/edaliaïtcrreiiisadifidùalu^ ** ^'yv**vV<br />
té.Eft aût ibi materiz ptâsmoUiorqtoph',folidior,q terra,quo penir*ab<br />
imo vchementia vaporis adufto nonuuis locispcreat id gen* arenz, quod<br />
' dioffcarbunculus. <strong>De</strong>lapiddinis* Capuu VU. '<br />
*<br />
^ecalceXarenaqbusvarieratib'fùitXqshéantuirtutesdixi.fcqturordo -, ***-<br />
de lapicidinisexplicare,dc qbus X qdrata faxaXcemétop; adzcuficiaexi/ ».*e\ *~x>*~ - '7-<br />
munr'copizXcôparantJHzaûtïuemunteédifparib4Xdiffimilib4uiitu/<br />
tibus,Sût.n.alizmoUes,vritutcircavrbémbrepaU^<br />
X ^ .^<br />
" ^J^jV^L<br />
aliz téperatz.vri rybuitinz^miterninzJbradinz, X q fut his gtïibus ,'nô/ ?/£n"A* ' 3v*nî. «5<br />
nullzdurZjVtilViucez.SuntétahagnaplurejVDmcâpamam<strong>De</strong>rXniger "* ^ *<br />
tophusJn vmbria Xpiceno X vcnctia albus.q cria ferra détata vti lignuJe JVrv*. hnt**^ j*^<br />
cat ,Sed hzcoiaq molliafutJiâc hnt utiliuté,q> ex his fàxa cuTunt exépta, » ^ " *"<br />
mopefacillimetracHrr,Xfifintïbcisteclis,fuftinétkboréJm < r ** *.<br />
patétib'tgeuddiis X promis côgeffaifriâtXdi^ i *%*. \m<br />
ritim'as ab falfugine excfà diffluûr_ncqj pfcrfitzftyryburtina ilero X q eo Jytvrtr*^ sy*». ,<br />
dégncfut,oïa fufFerût Kab oncrib'X a tépeftaub',ïiurias , lc3 âb igni npnt<br />
eétura/ifq^vtfûtabeoreifediffiuûtadiffipt^ôqd'tépamranaturelipar ' ««<br />
uo fut hûore^té qdnô multûhnt terreni Jed aeris pumû X ignisJgit eu X . %( *m*<br />
humorXtenfcnûihistrun,ïeft,tûctrgn^ > j . |<br />
gato penit*îfeq*ûés X ïtajieni^jMçukatSoccupans fcruefciT,X effidt ea Jm^^en^rm *«*«*«J<br />
Misardétiacorpib'fifia, Sût ucro itélapiddinzcôplures ïfinib'tarqnié/ _ n « *<br />
fîûqdnranitian2/»loreqdé,qubdmodûalbâz,q^ 4-r***+>nt Uftc*4tn*î<br />
cabcûvulfiniélé,itépfeâuraifatom^ virtutes ,neqj.n* Tt%£{X»*+ Sf*ttrp*icCÊf.<br />
hisgeucidioptépefbsneqjtiiô'ign^ » ' ShrmJe<br />
fi'tlf&cP*** & ignis uehemétia noçoifJ[d<br />
quïfimtciramumdpuïfcrcrisexhisfaftakpidcto (Jrr+vvttY* < r<br />
f >w<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
T<br />
1<br />
J
^*<br />
fr<br />
/" lu****.ftuc /" lu****.ftuc<br />
LIBER<br />
\ ftapiis ajnpîas faclas egrzgie,X minorafigilk,rlorefqj X àchartatos elègatj<br />
ter fcalptps,quz cum hnt vetuftaJîc apparent recentia,vtifi fint mbdo fa/<br />
I #a,Non minus etiam fabri zrarii de his lapicidinis inzrij flatura Formas<br />
habeni cpmparatas,X ex his ad as fundendum maximas urilitàtcs , quz fi<br />
propevrbemeffentjdignum effet vtexhis officinis omnia opéra perfice/ *<br />
rentur, Cum ergo propter propinquitatem neceffitas cogat ex rubris la/ -<br />
piddinis X pallienfibus Xquz funt vrbi proximz,copiis vri fiqui voluc/<br />
rint fine viriis perficerc^ta erit przparandum,Cum zdificâdumfuerit , an/<br />
te biennium ea faxa non hieme fedzftate eximantur , X iacétia permaneat?<br />
jn locis patentibus,quz autem a tempeftatibus eo biénio taéta lzfa fuerint<br />
eainfuiidamentaconiiciantur,cztera quznon erunt vitiata,ab nature re/<br />
rumprobata,durarepoterunt fupra terramzdificata^iec folum ea in qua/<br />
UbiJC) é»mê]~**i é»mê]~**i - 17- dratislapidibus funt pbferuanda,fed etiam in cementiriis ftruâuris»<br />
Dç generibus ftruourzXeaptqlitàtibusmodisac locis. Cap. VIIL<br />
§ rruéhirap;gnafût hzcreticulatû quo nûc oés vtût",& âriquû.qdîcertûdid<br />
/ "" tux,exhisuenufti9éreticubm/edadrimasraciédasiôparatû,q>inoesptes<br />
Ct- £**<br />
£*'$r*rl*~ ' diffoluta hétçubjliaX^oagméta^ncerta vero cernera alia fup alia fedenria<br />
iru^r*. crtKitf*^' ïter feqj imbricaranolpedolâm fed firmioré q reticulata,pftât ftruéhiram»<br />
14<br />
ï<br />
i/;<br />
aoptuictHii<br />
mfrH*u*- i*ttr f(-h<br />
lyhfauM* CineVe<br />
yU'.U.fc-y<br />
r /"<br />
f.W.~ W*U?*fk .<br />
if - *4 - -fv /*- - 1<br />
n* -y<br />
ta !»»*»<<br />
ta !»»*»<<br />
/V*^<br />
eiK<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
Vtraq»
y/**, rfoîarvWl itOc*)'. rvrf '<br />
SECVNDVS.' .17<br />
-7.. Vtraqj aût exminutiflimis _ iiiiiiuuiuiuu lut», funt uiin inftruéda.vti uvua.r 11 UlrtUliia materia Ul ex lOl.t-1. calce Vt- & dllllct arena v.n, cre ^Ç _ " . ~ V^-'<br />
briter parietes lariati diutius côtineant*,Mofli.n.Xrara poteftate cû fint ~<br />
ficcat fugendo > e materia fuccû,cû aût fuperarit X abundarit copia calci: calcis calci: calcis & ,<br />
rn*^uti*ryin^^..<br />
arenz,paries plus hns humoris nô cito net euanidusJed ab his côtinebit,<br />
Simul aut humida ptâs e materia p cemétop? raritatéfuerit exuôa, tû cabc<br />
ab arena difeedés diffoluit ,itéqj ceméta nô pnt cû his coherefeereJed in ve<br />
tuftaté parietes cfficiût ruinofosjd aût hcet aîaduertere etiam de nônullis<br />
V?"wl" »r£« «H*»h<br />
3 a. . monumentis,quz circa vrbé faéra funt e marmorefeu lapidibus quadra/<br />
ris,mtrinfecufqj medio calcata farémris vctuftateeuanidâfaéta materia ce<br />
mentorumqj exu&a raritaté proruunt,X coagmétorum ab ruina diffolu/<br />
Mrit* c* risiunc^rûdiffipanmr^fiquisnolueritmiduitiûinadere^nedio cauo.<br />
&' lematofecundûonhoftatasmtrinfecusexmbrofaxoquadratoautcxte/ S'y** a*à^nJ» . tfî- etq^,<br />
(ta aut filicibus ordinariis ftruat bipcdales parietes ,X cum anfis ferreis X "?;;}» n^ jL. y<br />
n- plûbofrotes uîflzlintjtaji.no aceruatî fedordfe ftruftû opus poterit effe<br />
unevitio frmpiternû,q> cubdia X coagméta eopj îter fe fedétiaXiunfturis<br />
alligatanonptrudétop9,neqjorthoftatas îterfe religatoslabi patientur»<br />
Iracjnôeftcôténendagra*optftmc^ra,Nô.n.utuM<br />
/*<br />
ta,Sed cû dkccffcrût a qdrato,ponût de filicc feu de kpidTdTu^ldrnaria,<br />
%** 1% }*+**<br />
%** 1% }*+**<br />
turrrytA o/
^m^m^mmmm^mmW^^^mmmmm^mmm^^^^mm^ * . a<br />
v T , VU" - J ^ J u<br />
LIBER<br />
' \tr»ïr»r*>, 4»" "^ ^,^&ita(utiIateririaftruetes)ai^'gateop£dtemiscormcoagmetaiXlicmaxic<br />
->-. S-^«^y «utf- * «ih-ad -ad zternitaté zternitatéfirmas nrmas pcraciut perficiût virtutes,Hzc v_riui»,r_ei. aut aût duobus uuudus g"1" generibus ""»"""« ftruuntj<br />
fnà'yrWtA*>t n c****** - "exhisvnûifodomû j-^ vnu- jfcdomû alterû pfeudifodomûappellat,ilodomûdidtur,dï<br />
pfeudifodomfiappellat,ifodomfididtur,,u<br />
pfeudifodomûappellat,ilodomûdidtur,dï<br />
pfeudifodomfiappellat,ifodomfididtur,,u<br />
omniacoriazquacraffitudine fuerintitru
1<br />
/#=&&<br />
c<br />
~r i<br />
J i i l '<br />
secvndvs; 18<br />
b<br />
#&&,<br />
i r f f<br />
iiii<br />
1 1 L 1 1<br />
l<br />
i i i i i<br />
Il II<br />
i i<br />
"T 1 1 1 1 1 1 1<br />
ii ii<br />
i r i i<br />
a<br />
l<br />
1 l<br />
i<br />
i<br />
i<br />
i i i<br />
l<br />
i<br />
i i<br />
1 'l<br />
1<br />
A<br />
}<br />
lV<br />
/%<br />
V<br />
i i<br />
il i i r /<br />
i ' i ' i L r * i '~~i * i * i * i 1 i '%<br />
!.!!!! î!,!..1 j<br />
l'iv '<br />
Y r '<br />
'1<br />
i i i 1 1 1 1 1 1 I S<br />
[ 1 11-*<br />
i i i i i i i i i i 7<br />
i<br />
i<br />
b.gta?ca» fade venuftatis.nôez prît eé in uetuftate no ruinofzJtacp eu arbitria cômu i-'iM*.îfiA.rvti f4**etyi J<br />
-»:_ l.-.._f:-r - _. * IJ::..k£.n._U;«i--.;-i..k9 (".,:--...,.._ _ "»<br />
.nX-<br />
Iraq» fi quis uoluent ex his eômétariis aîaduertcrc X digère genus ftruéhy<br />
s ..*V6'y6 rZjppetuitaris poterit rônem hére,Non»n.quz funt c molli ceméto fubtili i% ..<br />
«*-w«~>» fade venuftatis.nôez prît eé in uetuftate no ruinofzJtacp eu arbitria cômu i-'iM*.îfiA.rvti f4**etyi J<br />
-»:_ l.-.._f:-r - _. * IJ::..k£.n._U;«i--.;-i..k9 (".,:--...,.._ _ "»<br />
tanti eé femp eftimant ,Ita9 nônullis ciuitatibus X publica opéra Xpriua f^p^^ ^<br />
F»<br />
'^ee/hùti'rth<br />
^._ - J _ . *1. * I _*. lT- rt I . *. . . . J ._*. HZm, «.-.'m-k A >!» * ( ««««i >ii»h<br />
tasdomoshregiasclatereftrac^licetuidcre^tprimûAthenismurum, ' 'Âdi^^ fai'if^rïH<br />
quifpedatadhymetûmôtéXpheléféJtéparietesïzdelouistXHerculis n^^t+ï? . , »,<br />
fv-lart_M_slla§cûcircalapideaïzdeepi^ ?V*rv£»fM /»*>*+mJ<<br />
tio uetuftû egregie faflûmurû.Traîlib' domû re^iVattalicjs.faftâ,q ad ha f ov»v A«" Acn*fr Mi+j<br />
bitâdû fp daf ei,q ciuitatis gerit facer3ôtiûJté lacédcmoe c qbufda parieri/ t^i-éct /»**£, "<br />
bus<br />
conuti<br />
un<br />
omusqua<br />
tardiai duib°ad reqefcédû ztatis ocio feniopt collegio gerufiâ dedicaucrût, ^GT^XJ^, £Îju*,._£<br />
S/»*»» Ité alicarnaffi potéuflîmi régis Maufoli domus eu preeconefuo marmore<br />
11 ICfllA-<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
t.yr<br />
rx<br />
h-vc-e?*?<br />
àr /if. iA*v<br />
't-rvca-yufù*
cfa*yp-i*i: " , .._. LIBER<br />
eïa héret ornata,parieres hét latere ftruétos q ad hoc rps egregiâ Citantfîr/<br />
, mitaté,ita teftoriis opibus expoliti,vt uitri pluciditaté uideant hère , neq»<br />
Î& £' t. c- y. ,<br />
is rex ab îopia id fecit,lrlfinitis.nvefligalib, erat farcl'.q? îperabat carizto<br />
tijAcumé aût ci'Xfolerriâ ad zdificia parada fie Iicct côfiderare. Cû eét .n.<br />
MjrCtf* m ç^t-iyv , natusmylafisjXaïaduertiffetahcamaffilocûnaturalitermunitûjempori/<br />
* . umqj idoneûporriï vtilé,ibi fibi domû côftituit , Is aût locus é theatri cur/<br />
*$r
habétes quo fc réopèrent in medio condufi,in ipfo forb funt trucidati ,ita '<br />
Arthemifia in nauibus Rhodiorum fuis militibus X remigibus impofitis<br />
rhodium eft profecla,Rhodiiiaût cum profpexiflèntfuasjiaues laureatas M**m Um^aM<br />
uenirc,opinâtes dues uiftogfiÉbuert«hoftes receperût , Tune Arthemifia<br />
rhodo capta,prindpibus ojNJS|fcdpife»irrurbc rhodo fuzuiâorizcôiti \<br />
mit,zneafqjduasftatuasâUk^iSr^odiop> ciuitatis, altéra fuzimaginis, Sfyh***^' fs**$. *'&?**<br />
&iirifigureuitrhodioiÀ^^A'gmaraimponété,pofteaaûtrhodù're /^J^t'^U^Sè>J^^.<br />
gioneimpecuri(ç^nefas£|^^h^dedicataremoueri)circaeûlocûzdifi/ ^Çr^^J/^rh^ et-frv«
liber;<br />
lamitati,q> ad îcédia(vti faces)fût paratijtaqj fati'eévidet ïpéfa teftaceorûï<br />
fuptu,q côpédio cratitiopj eé î piculo,Eti_ q fut ï tecîoriis opib9 , rimas î iis<br />
faciût areétariopj X trâfuerfariopj difpône,CÛ.n.linûf' , recipiétes humoi é<br />
turgefcût,deïde ficcefcédo côtrahût ,X ita'extenuati difrûpût teftoriopj fo<br />
liditaté,Sed qm nônullos celeritas,aut ïopia,aut ïpédétis loci difceptio co/<br />
gitJîc erit faciédû,Solflfubftruat alte,vt fint ïtafti ab rudere X pauiméto,<br />
Obruri.n.ïhis cû fût,vetuftate marcidi fiût,deïde fubfidétcs pclinât X dif/<br />
rûpût fpém teftoriops. <strong>De</strong> parietib'X apparatiôe gnatim materiz eopf,q/<br />
bus fint virtutib'et! vitiis quéadmodû potui,expofuiJ<strong>De</strong> contignationibus :<br />
autem Xcopiisearumquibus comparentur rationibusX ad vetuftatem<br />
non fint infirmz,vti nature rerum monftrat-explicabo .<br />
<strong>De</strong>Materiecedenda. CapuU IX.<br />
jyjateriescedédaéaprîoautûnoadidtps.qd'eritanqflare ïcipiat fauonius.<br />
Vcreanoés arbores fiût pgnâtes,X oés fiiz^prietatis virtuté cfïènit in frô/<br />
des âniuerfariofqj frucT°,Cû ergo inanes X hûidz tépops ncceffitate fuerît,<br />
vanz fiût X raritatib'ibccillz,vti et corpa muliebria cû côceperît,a fltu ad '<br />
ptû nô iudicât ïtegra^ieqj ï uenalib' ea cû fut pgnâtia,pitant fana, iô qd*in<br />
corpe pfeminatio crefeés ex oïb° cibi ptâtib'detrahit alimétûïfe,X quo fir<br />
mior efficit ad maturitatépt',eo min'patit eé folidû idipm,ex quopereat<br />
Itaqj edito f pn" î abd" gen' ïcreméti detrahebat ,cû ad difparationé<br />
Sreatiôis éliberatû-inanib'X patétib'vcnis ï fe rccipit,X lâbendo fuccû et<br />
idcfcit,X redit fpriftinânaturz firmitaté,Eadé rône autûnali tpe maturï<br />
tatcfruftuû flaccefcétc frôde ex terra recipiétes radiées arbopt in fe fuccû re<br />
cuperât X reftituût ïâtiqu£foliditaté,At uero aeris hyberni uis côprimit<br />
et côfolidat eas p id(ut fupra feriptû é)tps,Ergo fi ea rône X eo-,tpe qdïupra<br />
feriptû é,czdit ,materies erit tépeftiua. Czdi ât ita oportet,vt ïcidat" arbo<br />
ris craffitudo ad mediâmcdullâ,X rehnqt ,vti p eâ exficcefeat ftdlâdo fuc/<br />
cusjlta q ïeft ï his îutilis liquor efflués p torulû nô patiet emori in eo fani/<br />
cm,nec corrûpi materiz qlitatê,Tû ât cû ficca et fine ftillis erit arbor,deiicia<br />
tur,X ita erit optîa ïvfuJHoc ât ita eé licet aïaduertere et darbuftis,Ea.n. cû<br />
fuo quzque tpe ad imû pforata caftrât ,l>fudût e medullis que hnt ï fe fupe<br />
raté Xvitiofu p foramîa liquoré,X ita ficcefcédo recipiût ï fc diuturnitaté<br />
Quiâtnô hntcxarborib'exit*-hûores ïtracôcrefcétes putrcfcût,XerTiaût<br />
inanes eas X uitiofàs,Ergo fi ftâtes X uiuz ficcefcédo n fenefeût, fine dubio<br />
cûeaxléadmatcriâdeiïdût,cûearônecuratzfuerït,habêpoterût magnas<br />
ïzdificiis ad vetuftaté vtilitates,Ez ât ïter fc diferepâtes X diïuTes hnt uirttt<br />
tes,vti robur,vlm%popul%cupffus, abies,X cztcrz,q maxïe ï zdificiis func<br />
idonez^Nâqj nô pot idrobur,qd_bies,nec euôffus,qd' vlm',nec carène eaf<br />
dem hnt interfenatura rerum fîmditatesJed fingula gênera principiorum<br />
pprietaribus côparata alios alii generis pliât ï opibus effeâus. Et primû"<br />
abitsaerisl*nsplurimûXignis,minimûqj humorisX terréideuioribus «<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
SECVNDVS. 20<br />
ru naturz potcftatibus côparata nô c pôderofàJtaqj rigore riaturali côtéta<br />
nô ato fleâit abonertJed direcla pmanet in côrignatiôc , Sed ea q> hét îfe<br />
plus caloris_pcrcat Xalit tarmitem,ab coqj uitiat ,Etiâqj ideo celeriter. ac/<br />
cédit ,q> q ineft in eo corpe raritas aens pâtés accipit igné,X ita véhémente<br />
ex fe mittit flâmâ^x ea ât anteq é excifa.q ps é pxima terrz,p radiccs exci/<br />
pies ex pximitate humore enodis Xliqda effiat^q vero é fupior,vehemc/<br />
ria caloris eduâis in aéra p nodos ramis ,pcifà altc cirdter pedcs.xx.Xpdo<br />
larappnodatiôisduritiédicir'eéfuftcrna.Imaâtcû excifà qdrifluuiis di/<br />
fparat ,âeâo torulo ex eadé arbore ad îteftina opa côparaf'.X fàppinea vo<br />
cat. Cotre ucro qrcus terrcnis pridpiopj fàtietatib'abûdâs paruq» hns hu<br />
moris X aeris & ignis,cû ï terrems opib'obruit'^nniri hét zternitaté, ex eo<br />
qdcûtâgit hûorenô hnsforaminûraritatcs,ppfpiffitaténô pôtïcorperC<br />
tipere hquoré,fed fiigiés ab hûore refiftit,X rorqrur X efficitïqb»é opib*-<br />
ea rimofa» Efcuhrero qde oïb'priripiis tépcrata,hétïzdifidis magnas uti<br />
liâtesJed ea eu Ihûore coUocat/copiés penit'p foramîa liquoré eieôo ae<br />
re X igni opatiôe hûidz ptâtis vitiat. Cerr^Suber/agus q» pariter hntmi<br />
zrionéhûorisX ignisXtcrreni^icrisplurimû,puiarantate hûores penit*<br />
recipiédo celeriter marcefeût. PopulusalbaXnigraitemfàux,tilia,vitex<br />
ignis et aeris fàriatz atqj hûoris tpatzpap; terreni hntestleuîori tépatura cô<br />
paratztegregil hère uidét îvfu ngidiraté,Ergo cû nô fintdurz rerrefii mi*<br />
tiôe pp raritaté futcâdidz.X ! fculpturis cômodâ pftât traérabilitaté. AI/<br />
eus ât cj pxia rlummûripiSpcreat,Xminîematerics utilis videt , hét in fe<br />
egregias rônes, ctenî aère é X igni plurîo tépata,nô mulrû terréo , humore<br />
paulojltaqj qanônimishétîcorpehûoris,îpaluftrib° locis îfra rudaméta<br />
aedificiopt palatiôib'crebrefixa reciptes îfe qdmin'hér ïcorpe liquoris,pcr<br />
manet îmortahs ad ztemitaté,X fuftmet îmania pondéra ftruAurz,X mie<br />
vittis côferuatjtaqnô pot extra terra paulûrpsdurare,ea ïhûore obruta<br />
pmanet ad diuturaitaté^ftâtrnaxîeidcôfiderarcrauénz,q»ibi oîa opa X<br />
publicaXpriuatafubfudamétisei,gnishbntpalos. Vlm*ueroX fraxi<br />
nus mâxios hnt hûores minimûqj acris Xignis,terrcni tépara mixtiôecô/<br />
paratzJutïopib'cûfabneât létzetfiib podëpp hûoris abûdâtii nô hntri<br />
goréJed celeriter pâdâtJùnfât vetuftate fût aridzfàflz autïagro pfeflz-Çj<br />
iefteis Uquorititib',emorit-nutqj duriores,Xïcômiflurisetï coagmétati<br />
ombus ao lentitudine firmas recipiunt catenariones. Item Carpinus q> eft<br />
minima ignis X terreni mixtione,aeris autemX humons fumma côtinet*<br />
téperatura,nô éfragdisJcdhétvtihffimâtreclabdiratéJtacjgrzciq. ex ea<br />
materia iuga iuméris côparât,qdapud eos iuga:cj\ifi vocitât ,1téX eâ {v/<br />
f gw appellâu Nô min'é admirâdû de cupffu X pinu,q> ezhntes hûoris<br />
abûdantiizquam9cztcroptmixrioné,pp humorisfàtietatéinopibus fo/<br />
lét eé pâdzJed in vetuftate fine uitiis côferuanr'.q» is liquonq ineft penirus<br />
incorpibuseapthctamarûlàporé^pp aaitudinénôpatit.penetrare carié 7-<br />
C iiii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
LIBER , ,<br />
neqj cas beftiolas,quz funt nocétes,Ideoqj q ex his griïbus opéra côftitui^<br />
tur,pmanétadzternâdiuturrutaté» ItécedrusXiuniperuseafdéhfîtuir/<br />
tûtes X vtilitatesJed quéadmodû ex cupreffu X pinu refina, fie ex cedro<br />
oleû qd" cedreû dkrit ,nafcit,quo rehquz res cû funt vnAiA',Cr*r%+ nlirÛ .mJ* «£*-#.-.A t-' - - - i _L . _ * î? 1_J J*<br />
îgna c appellata , tixe aût p pa<br />
déportât ^ncoloniafancftri,pifauri,anconz , reliquifqj quzfunt inea te/<br />
gione,municipiispbetur,cuius matériel fi effet facultas apportatiombus<br />
ad vrbem^naximz haberent in zdificiis vtilitates, X fi nô in omnibus cer/<br />
te tabula: in fubgrûdiis dreû infulas fi elTent ex ea collocatar, ab traieclioniV<br />
bus incendiorû zdifida periculo liberarcnt , q> cz nec flimam nec carboné<br />
poffunt reçipere,ncc facere p fcSût autem ez arbores foliis fimilibus pinimateriesearû<br />
prolixatradrabilis ad inteftinûopus,non minus q fappinea,<br />
habetqj refinâliqdâmellisatticicolore-quzét medetphrhificis.<strong>De</strong> fingu<br />
lisgeneribus,qbuspprietatibusenatura reptvideant ce côparatz,qbufqj<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
TERTIVS» 21<br />
-Jpcreant rônibus,cxpofui,Infcquit aïaduerfio qd ita,quod quzi vrbefu/<br />
pnas didr. abiesjdetenor é,qq infernas q igregios in zdifidis addiuturni/<br />
tatépftatvfusyXdc'hisrebus quéadmodû videant e locopt pprietatibus<br />
habercuiriaâutuirmtcstvûfîntcôfidetahtibus-apertioraexponant». -.<br />
DcabietefupnatcXinfcrnatc.mApéninidefcripriôc. Caput» X» ><br />
^ ontis Apénini prima* tadices ab Tyrrhcno mari in alpes X in cxtréas etrU<br />
fiz regiones oriuntJïius veto môtisiugûfe drcûagés Xmedia curuatura<br />
propetangensorçs maris adriad ptihgitcircUiriôibuscôtra freaLItaqjrii<br />
teriof cius curuaturaJqvergit ad ctruriz câpanizqj regioes-apridsé potc/i<br />
ftatibuSjbâqj impetus hét perpetuos a folis curfu.Vlreriorjâut aiizé pdi><br />
£ata ad fupepj marc feptétnôali regiôi fubiecTa côtinet vmbfofis Xopacis<br />
perpetuitatibusyltaqj q in ea pte nafeunt .arbores humida potèftatc nutri<br />
tznôfolû ipfz augent âpliffunis magnitudimbusJed caps quoqj venz ha<br />
moris copia replecz turgétesliquoris abûdantia faturan£, Cû aût cxdfz X"<br />
dolatz vitale ptâté amiferint,venapt rigoré pmutâtes ficcefcédo pp raritaté<br />
fiût inanes X euanidaydeocjj i édifiais nô pnt haberc diuturnitaté, Quz âc /<br />
ad folis curfum fpcââtibus lpds perçant ,hoû hntes interueruoprrarirates<br />
(iccitâtibusexucîz folidanfaafolnômôextecralâbcndofedc. exarbori<br />
pus educit humorcsJtaqj qjyr. in apricis rcgiotiibus fpiffis venaptcrebri'<br />
reubusfobdattnôhnVesçxhumoreraritatétaîmmatiriâperdolant reoV<br />
dût magnas vtilitates ad vctuftaté,Ideo îfernates quz ex aprids locis ap/<br />
portant mdioresfut.qqabopadsdefupnatibus aduehunt*, Quâtû aïo<br />
côfiderarepotui decopiis,qua*liltneceuarizinzdificiopj côparatiôibus,<br />
& qbus tpaturis e rep» natura pnndpiop». haberevideant taixtioné,quzqj<br />
iru1âtmfingulisgh.busvirrutesXuitia,vtinôfintignota edifieâtibus ex/<br />
!)ofui»Itaqj qpotuerint eopt peeptop». feq pfcriptiones,erût prudentiores,<br />
ingulorûqj geneptvfu digère poterût in opibus,Ergo qm de appatôibus__<br />
éexplicarûi czterisvoluminibus de ip iszdificjis expôet*,X primîfdca'co<br />
rûmiortaliuzdibusfàcristXdeeapsfymmctriis & pporriôibus(vti ordo<br />
poftulat)infcqucnriperfcribam. .<br />
M.VITRVVII DE ARCHITECTVRA<br />
LIBER TERTIVS.' %<br />
,<br />
Elphic'appllofoaaté oïum fapiérifumû pythia?<br />
rfuis épfcffus»Is ât méoratprudeter dcKrtiffimcqj<br />
dixiffcjoportuiffe hominu peftora feneftrata X<br />
aptaeé,vtinôoccultoshaberét fcnfusfed patétes<br />
ad côfiderâdû,Vtinâ ucro repi natura fhîam ci* fe/ ^<br />
cutaexplicata Xappentia'ea côftituiffct,Si.n.ita *<br />
iliflêt,nôfolûlaudcsautvitiaaïojf adtnanuafpiccrent Jed étdifciplinapt<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
LIBEjR<br />
fdentiz fub oculopt côfideratiè* fubiecla: nô incertis iudidis pbaren., féd<br />
&doclisXfdentibusauthoritas egregia Xftabdisadderet,Igit qm hzê<br />
nô ita fed ùti natura reps uoluitJunt côftiruta,no efficitur utpoffint hoïes<br />
obfcuratis fub pcctorib' îgeniis,fdétias arrificiopj penit9 latétes quéadmp/<br />
dûfintiudicarc,Ipfiaûtartificesétfi polliceant fui prudétiâ, fi nôpccunia<br />
fintcopiofiJeu uetuftatcofficinarum habuerint notidam, aut etiam grà/<br />
tia X foréfiéloquéria nôfuerit periti,pro ïduftria ftudiop» authoritates nô<br />
poflût hère,vt eis qd pfitent Jcire id credat ,Maxïc ât id aîaduertere poffu/<br />
mus ab antiqs ftatuariis XpifSonb*,q> ex his, q dignitatis notas X coméda<br />
tiôis gratiâ habuerûr,zterna méoria ad pofteritaté fut pmanétes, vti Myrô»<br />
polydetusphydiaSjlyfipp'czteric^jq nobilitaté ex arte fût côfecuti . Nâqj<br />
uticiuitatib'magnis aut regib'aut ciuib* nobilibus opa fecerût. ita id funt<br />
adeptiyAt q nô minore ftudio X îgenio folertiaqj fuerût, fiobilib'X humi<br />
Lfortunaciuib'nô minus egregiepfeéta fecerût opa,nullâmemoriâ fune<br />
affecuti,q» hi nô ab ïduftrianeqj artis folertia, fed a felicitate fuerût deferri,<br />
vthellas atheniéfis,Chion corynthi*,Myagrus phoce', Pharax ephefi'^Be/<br />
das bizâti9,eriâqj aliiplures,Nâ min'itépi&ores,vri Ariftomencs thafi%Po<br />
lycles,XAtramitenus, Nicomach°czteriq),quosneqj ïduftria neqj artis ftu<br />
diûneqj folertia defecit,fed aut reifamilians exiguitas,aut îbecilliras fortu<br />
nzfêuin ambitiôe certatiôis côtrariop: fupatioiobftitit eopt dignitati. Nec<br />
tneftàdmirâdûJipp ignorâtiâ artis uirtutes obfcurant Jed maxîeîdignâ/<br />
dû,cû et fzpeblâdiat gratia côuiuiopt a ueris iudiciis adfalii^bationem^r<br />
go(vrifomriplacuit)fiitaféfusXfnizfcizqj difciplinis auflz pfpicuzX<br />
pluddz fuifietyiÔ gratiâ neqj âbitio valerctJed fiq veris certifqj labori bits<br />
doerrinap: pueniffét ad fdam fûmâ,eis vitro opa traderét» Qmât ea nô fût<br />
illuftria neqj apparétia ï afpeclu,vt putam'oportuuTe,X aîaduerto pbti'm<br />
doétos q dodos gratia fupare,n eé ccrtâdû iudicâs cû ïdodis âbitiôe: poti»<br />
his peeptis editis ondânoftrzfcîz uirruté» Itacj îpator ïprîo volumïe ti/<br />
bi de arte X qs héat ea virtutes qbufqj difciplinis oporteat eé auflû archite<br />
flûexpofui,X fubieci câs,qd ita caps oporteat cû eé pitum,rônefqjfûmz ar<br />
chiteclurz ptitiôe diftribuiJiniriôibufqj termïaui,<strong>De</strong>îde qderat primû X<br />
neceffariû, demcenib'quéadmodûeligant locifàlubrcs rôcihatiôib'expli<br />
cui vériqj,q fint.X c qb'regiôib'finguli fpirét dcformatiôib'grâmicis ondi,<br />
platearûqjXuicope uti emédatz fiât diltributiôes ï mnib°docui,X ita fi/<br />
nirioné prio uolumîccôftitui,Ité in fedo de materia qs héat in opib' utilita<br />
tes X qb'vùtutib'e natura reps eft côpata pegi', nûc ï tertio de deopt ïmorta<br />
liumzdibus fàcrisdicâ,X uti oporteat perferiptas effe exponam.<br />
J^ ediû côpofitio côftat ex fymmetria,cui°rôné ddigétiffime architecri tene/<br />
rcdebétiEaâtparir'apportiôe,qgrzce
TERTIVS. 22<br />
Mcj riôpôtzdes ulla fine fymmetria atqj pportiôe rônem habere côpofi/<br />
rioms,niiîutiad hoïs bencfigurati mébrop: habuerit exactâ rôneni» Cor/<br />
pus.n.hoîs ita natura côpofuit, vti os capitis a mento ad fronté fummâ X<br />
radiées imas capdli effet decimz partisse manus palma ab articulo ad ex/<br />
tremû mediû digitû tâtûdé,Caput a mento ad fûmû verticé oflauz,Tâtun/<br />
dem ab ccruidb* imis, Ab fûmo peftore ad imas radiées capdlopt féxrz, ad<br />
lumû uerricé quartz^pfius aût oris altitudinis tertia pars eft ab imo mento<br />
ad imas nares,nafus ab unis naribus ad fine mediû fupérdliope tantûdé , ab<br />
ea fine ad imas radiées capdli,vbi irons efficit ^tem tertiz partisses uero al<br />
titudinis corporis fextz, Cubitus quartz, Peftus item qrtz, Reliqua quoqj<br />
membre fuos habent cômenfus proportionis,quibus etiam antiqui pidfo/<br />
res X ftatuarii nobdes ufi magnas X infinitas laudes funt affecuti, Similiter<br />
uero fàcrarû zdiû mébra ad umuerfàm totius magnitudinis fuma exparti/<br />
bus fingulis côueniétiffimû débet hère côméfuû refpôfum^té corpis cétrû<br />
mediû naturaliter eft umbiltcus,Nâqj fi hôcollocatus fuerit fupinus mani<br />
bus X pedibus panfis circinicg collocatûcétrilin vmbilico eius, arcûagen<br />
dorotundationemutraruncftmanuum X pedumdigiri linea tangentur.<br />
Non minus quemadmodum fchema rotundationis incorpore emeitux,<br />
item quadrata defignatio in co inuenit JNâfi a pedibus imis adfummû ca/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
LIBER<br />
put menfum erit,eaqj menfura'relatafueritad manusplfàsonuenietur ea/<br />
dem latitudo,vri alritudo,quéadmodû ares,quz ad normâfut quadratz,<br />
Ergofi ita naturacompofuit corpus hominis ,vti proporrionibus mem/<br />
bra ad fummam figurationem cius refpondeant,cum caufkconitituiflêni/<br />
denrur antiqui,ut etiâ in operû perfeâionibus fingulorûmembrorum ad<br />
vniuerfam figuraifpeticm habeant commenfus exaétionem, Igitur cumin<br />
omnibus operibus ordines traderentpd maxime in zdibus deorum^n qui<br />
bus operum laudes Xculpzzternzfolent permanere,Nec minus méfura/<br />
rum rationes quz in omnibus operibusjuidentur neceuariz e(Iê,excorpo/<br />
ris membris oollegerunt,vti digitum,palmum,pedem,cubitum,X eas di/<br />
ftnbucrunt in perfecTum numerum,qucm grzcitiX&ofdicunt, Perfcdiî<br />
autem antiqui inftituerunt numerum,qui deçemdicitiuyiamqj ex mani/<br />
bus denarius digitorum numerus,cx digitis veropalmusiX ab palmo pes<br />
eft inuentus,Sicut autem in vtrifqj palmis ex artkulis ab nature decem fut<br />
ÎjerfecTi^ta etiam Platoni placuit eue eum numerum ea re perfec'tum,'/g> ex<br />
ingularibus rebus,quzi*ôjjita.£ç apud grzcosdicuntur,perfiritur decui/<br />
fis,quzfimulac vndecimautduodedmlùntfà(fe,ç^fupcrauerinr_nô prît<br />
effe pfecTz , donecad alterum deeuffim peruenerint, Sihgulares enim res<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
TERTIVS 23<br />
parriculzfunr -eïus numeri,Mathematid ucro^ontra dtfputantes ea re<br />
perfectum elle dixerût numerum,qui fcx dicitur,q> is numerus habet par/<br />
ritiones eorum ratiorubusfex numéro conuenientesJîcfextantem vnum,<br />
mentemduoJcnuïremtria,beffem,quem^/fx«ifojidicunt,quamor,qr4in<br />
tarium,quem Btjrruf**ipoy dicunt,quinqj,perfccTnm fex,Cunj ad fuppu/<br />
tationem crefcatJupra fcx adiecto affc s$îxtoj,cum fafta funt octo , quod.<br />
efttcrtiaacUeâa^ertiarium,quilT/^iToçdicitur,dimidiaadieaacumfà/<br />
érafunt nouem,fefquialterumquiviHéXioçappeliatur,duabus partibus<br />
additis Xdecuffifaâo,befàIterum,queml-»riXiM4if6|vocitant,in vnde/<br />
dm numéro quod adieâi funt quinqj quintarium ,quod i-viVtjrrofjxoi/<br />
j>ov dicuntjDuodecim autem q> ex duobus fimpliobus numeris eft effecTus<br />
2Li-B-X*«-i'»|e(_Non minus etiamquod pes hominis altitudinis fextam ha¬<br />
bet partéjita et ex eo quodperfidtur peau numéro, corpus his fcx altitù/<br />
dinis tcrminando'eum perfecrum conftituerunt,cubitumqj animaduerte/<br />
runt ex fex palmis conftare digitifqj vigintiquatuor,Ex eo etiam uidentur<br />
ciuitates graxonimfecifïê,vti quernadmodum cubitus eft fexpalmorum, *<br />
ita in drachma quoqj eo numéro vterentur ,lllzcnim aereos hgnatos (vti<br />
affes ) exzquo (ex quos obolos appellant,quadrantefqj obolorû , quz alii<br />
dichalcanonnullitrichalcadicût,prodigitis vigintiquatuor jn drachma<br />
cotiftiruerunt^Ioftri autemprimo decemfecerunt anriquum numerum,<br />
&in denario denos zreos affes côihtuerunt,X ea recompofirio nummi ad<br />
hodiernum diem denarii nomen rctinet,etiamqj quartam duspartem qdT<br />
effidebatur ex duobus affibus X tertio femiffe feftertium uoeitauerunt,<br />
Poftea,quoniamanimaduerterûtutrofqj numéros efléperfeétos Xfex,X<br />
decem,vtrofqj in vnum coniecerunt, X fecerunt perfedtiffimum deeuflif/<br />
fexis,Huius autem rd authorem inuenerûr pedé,E cubito enim cum dem/<br />
tifunt palmi duo rclinquitur pes quatuorpalmoramJPalmus autemha<br />
I et quatuordigitos^ta effîcitur vti^iabcat pes fexdecimdigitos,X totidê<br />
affes zradusdenarius» Ergo,fi conuenit ex articulis hominis numerum<br />
inuentum cffe,X ex membris feparatis ad vniuerfam corporis fpedem ra/<br />
tz partis commenfus fieri refponfum,rclinquitur vt fufeipiamus eos ,qui<br />
euâ zdes deorum immortalium conftituentes ita membre operum ordi/<br />
tuuerunt,vtproporriorubusXfymmetrùsfcparatzatqjvuiuerfzconue/<br />
nientesefficerentur eorum diftributiones. Aedium autem prindpia fut,<br />
e quibus conftat figurarum afpeâustXprimum in antis quod grzee j*ùç<br />
chraf
Umii^^-j<br />
LIBER"<br />
.' Proftylos omniahabet, quernadmodum in antis,columnas autem con/<br />
tra antas angulares duas fupraqj epiftdia,quéadmodum X in antis Xdex/<br />
.' tra ac fimftra in uerfuris fingula,Huius exéplaf eftin infula tiberinain zde<br />
louis Xfauni»<br />
Amphiproftylos omniahabetea,quzproftylos,pr3Etereaqjha<strong>De</strong>tin po>J<br />
ilico ad eundemmodum cokmnasiXfàftigium.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
T<br />
01<br />
o<br />
ci-<br />
o o » > » «<br />
TERTIVS. 24<br />
'"""--<br />
I»<br />
10 a<br />
J»#<br />
Penpteros autem erit,qux habebit in fronte X poftico fenas colûnas in la/<br />
terib* cûangularib4 vndenasità ut fint hzcolûnz collocacz,vtîtercolûnii<br />
ktitudinis îteruallûfit a parietib'circû ad extremos ordîes colûnap;Jiéatqt<br />
ambulationé circa cellâ zdis,quéadmodû é ï portiéu mctelliJouis datons,<br />
hermodi,X ad mariana honoris Xvirturis finepoftico a mutio facta<br />
o o o o o o o o o O<br />
J J<br />
s<br />
v O<br />
o<br />
Pfeudodipteros at fie collocat'.vt in frôte Xpoftico fint colûnz oôoiwyn<br />
laterib'cû âgularib'qndenz,Sût ât parietes cellz cotre qtemas colûnas me/<br />
dianas ïfrôte XpofHcoJta duopt ïtcrcolûniopt et imzcraffitudinis colûnas<br />
fpatiû erit a parietib'circa ad extremos ordîes colûnapt,Hui° exéplar roma:<br />
nô éJed magnefizdianzhermogems alabâdiX apollinis a mnefte fafla.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
v*"3<br />
LIBER<br />
Dipterosautem oclaftylosXpronaoXpofticoJèd drcazdem dupliccs.<br />
habet ordincs columnarum,vri eftzdes quirini dorica,X ephefiz dianz io;<br />
niaa'ûefiphontecoriûituta* Jl j<br />
ooeooooooottoc<br />
o<br />
0OO900OOO0O0C<br />
« o 1<br />
e e 1<br />
oeoooooooo o o o<br />
4.«_««oooooo oee<br />
t<br />
t o e o o<br />
O o 0 o<br />
1 " #<br />
1 0 o<br />
1 e o<br />
o o o e<br />
o o o o<br />
Hypethros ucro decaftylos é in pronao X pofticoJleliqua omnia eadem<br />
habet,quz dipterosjed interiore parte columnas inaltitudine dupliccs re<br />
rhotâsfa parietibus ad circuirionem (vcporricus ) periityliorumjMedium.<br />
aûtem fub diuo eft fine tcâo,aditufqjV$lûarumexvtraqj parte in pronao!<br />
X poftico^Iuius autem excmplar romaV non eft,fed athenis oétaftylos X-<br />
ûiterriploîouisolimpii;'' * f > frn Ar ,i r%<br />
"i<br />
"' 'ifif o^i, JîiUJ' n^ dr î <strong>De</strong>çjuinquc ~ »<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
i/.<br />
o e<br />
e e<br />
e o<br />
o e<br />
0<br />
fi o B < t ¤<br />
î o b < C<br />
a 1 a<br />
0 i 1<br />
<<br />
o o o<br />
i<br />
O J6 0 0<br />
s e o o<br />
o b 4 a<br />
TERTIVS»<br />
2Ç<br />
T - - 1<br />
" O B O « O 0<br />
o e < > c e o o « (« o o b d o « o o o <<br />
o o o «<br />
b e e <<br />
j<br />
o # 0 i e<br />
o a, ». o a o<br />
e! o e e o<br />
e o e « e<br />
!<br />
o b o a < t a o<br />
a B O 0 4<br />
» O 0<br />
» 6 0<br />
a e<br />
S B<br />
e e<br />
o e<br />
i e o<br />
j<strong>De</strong>quiriquezdiumfpetiebus. * Caput» IL<br />
§ pésâtzdiûûTtçpq^,a^a^ëafutucH^buIatPycnoftylos^deft crcbris colû/<br />
ru^^yirylos,pauloremiffionb%diairylos>arr^li*patétib»,Ran,qoport«<br />
fcerfediduâis3areoftylos^ui^losîteriiaUo^iuftadiuTiburiô^Ergopy/<br />
rnoftyk>sé^ftrcrcoIûniovnPXdimidiatecolû^^<br />
Nquéadmodûédiui iuIii-Xîezfàfis foro v«nerte,Xfiq aliz fie fut copofita»<br />
!<br />
Item lyftylos cft,in quo duarum colûnarû craffitudo in intercoKînio po><br />
terit collocari, X fpirapi plinthides zque magnzfint eo fpatioao;uod {u&> i<br />
ritïrerduas puntxûdes,quéadmodûeftfortunzequeftris adthcatrurnja/<br />
pideumj&rcUo^qiizc^emrationibusfuntcompofiïaît. ^ t.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
-<br />
l.d<br />
ib 1<br />
i<br />
a! Tntctcol&.<br />
nia.quibns<br />
oni'& dimi.<br />
diate colûne<br />
«affitado m<br />
tcrpoGta eft.<br />
.«>«.'
. Intucolâ.<br />
niaqbusdua<br />
tô colûnarn<br />
craflirodo in<br />
ttipufitacft.<br />
^ j ><br />
ri «<br />
f t.<br />
> - T.a<br />
t. Intercola,<br />
niaiqbm tria<br />
colânagtctaF. -<br />
firadoîterpo<br />
tua eft.<br />
t «<br />
£LBJ_R.3T<br />
t.<br />
J-lzc vtraqj gqavitiofûhnt vfûjMatres.nJamibapt cû adfupplicarioné gra<br />
dibus.afcédût,nô pnt p ïtercolûhia âplexéadiré,nifi ordines fecetîtJLth val<br />
uarumafpeclusobftrurt colûnapt crebntate,ipfaqj figna obfcurâtur, Item<br />
jrircazdépp^nguftiasimpediûturambulationes. Diaftyliâthzceritcô/<br />
pofitiOjCum triû columnarum craffirudiné mtercolûnio interponere pof/<br />
lumus,tanqeftapollinis Xdianzzdis,Hzcdifpofitio hanchabetdifficub<br />
tatem,q> epiftylia propterjntcruallorum magnitudinem frànguntur»<br />
Inarzollylis autc nec lapideis neemarmoreis epiftyliis vti dat, fed impo/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
TERTIVS. 26<br />
nédzde materia trabcsppetuz,Xipapjzdiû fpés fut baryez,barycephalz,<br />
huiles Jatx,ornâtqj fignis fiérilib'aut aercis inauratis eapj faftigia tufcanico<br />
mofe,vti é ad circû maximû cercris X herculis-pôpeiani item caprtolii. '<br />
Reddéda nûc é euftylirô,q maxîe pbabdis X ad vfû X ad fpém X ad firmi<br />
raté rônes hét explicatas^iâqj faciéda fût in fteruallis fpatia duapt colûnaps<br />
& qrtz partiscolûnzcraflitudinis, mediumqj intercolûniû, vnûqd eritin<br />
frôte,altep> quod erit in pofhco,triû columnaru çralTitudine,Sic enimha/<br />
bebitX figurationis afpecrum venuftum X aditusvfum fine împeditioni/<br />
bus,X circa cellam ambulatio authoritatem»<br />
D ii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a.barycepha<br />
I*<br />
btinteicolâ»<br />
niopfpacia<br />
ntcuiqjpla»<br />
cet.<br />
a,int«colS»<br />
nia maxîe<br />
ptobabiliat<br />
qbuJ daaft<br />
colunapt SC<br />
qtte partis<br />
uni'ciafficu<br />
doîcerpou*<br />
ta eft<br />
b. médiane<br />
colônxt df<br />
bus pp ara<br />
inteiponif<br />
trio colfina<br />
rumciaffi»<br />
tudo
LIBER<br />
Huius autem rei râtib ëxplicabièur fic^rôris IocVq'uaîin zcle côftittira foe<br />
ritJi tctraftylos faciendaîuerit,diuidaturin partes vndecimfemis pter cre<br />
pidines X proieâuras fpirarû, Si fex erit columnarum, inpartes decem X<br />
oflo,Si oftaftylos conftituetur diuidat in.xxiiii. X femiffem, Item ex his<br />
partibus,fiue tetraftyli,fiue hexaftyli, fiue oétaftyli, vna pars fumât ,eaqj<br />
erit modulusjcuius moduli vnius erit craffitudo colûnarum,Intercolum/<br />
nia fingula pter medianamodulorum duorû Xmoduli quartz partis,me/<br />
diana in fronte X pofticoJingula ternum modulorum^pfarum columna<br />
rum altitudo eritmodulorum offroXdimidizmodulipanisjta ex eadi/<br />
uifione intercolumnia altitudinefqj columnarum habebunt iuftam ratio/<br />
nem,Hufus exemplar romz nullura habemus,fed in afia Teo oétaftylonli<br />
beripatris,Easautemfymmetrias cpnftituit hcrmogenes,qui etiâprimus<br />
oclaftylum pfeudodipteriue rarionem inuenit,Ex diptcri enim zdis fym/<br />
merria fuftulit interiores ordines columnarum.xxxviïi^aqj ratione funv.<br />
ptus operifqj compendia fecit,Is in medio ambulationi laxamentum egre<br />
gicdrca cellamfecit,de afpefluqj nihd imminuit,fed fine defiderio fuper/<br />
uacuorum conferuauit authoritatem totiusoperis diftributione . Pterov<br />
matos enim ratio X columnarum circum zdemdifpofitio ideo eft inuéta,<br />
vtafpecluspropterafperitatem intercolûniorumhaberet authoritatem.<br />
Prztercafi eximbrium aquz uis occupauerit,X ïtercluferit hominû mul/<br />
titudinem,vthabeat in zdecircaq? cellam cum laxamento liberam morâ,<br />
Hzc autem itacxplicantur in pfeudodipteris zdium difpofitionibus.qua/<br />
re uidetur acuta magnaqj folertia effeétus operum hermogenes feciffe,relt<br />
quiffeqj fontes,vnde pofteri poffent haurire difciplinarum rationes, Aedi,<br />
bus areoftylis columnz fiefunt faciendz,vricra(utudines earumfint par/T<br />
tûoâauzadaltitudines^temindiaftylodimetiéda eftaltitudo columnz'<br />
in partes ofto Xdimidiam,X vnius partis columnz craffitudo collocetur,<br />
In liftylo altitudo diuidatur in nouem X dimidiâ partem, X ex eis una ad<br />
craffitudinem columnz detur^tem in pienoftylo diuidédaeft altitudo in<br />
partes decem,X dus vna pars facienda eft columnz craffitudo,Euftyli au/<br />
temzdis cohimnz(vtdiaftyli)ino&o partes altitudo diuidatur X dimi/<br />
diamtX eius vna pars conftituaturin craffitudine imi feapi, ita habebitur<br />
pro rataparte intercolumniorumratiOjQuemadmodû enim crefeunt fpa<br />
tia inter colunmas,pporrionibusadaugédzfùntmfiitudines feaporum,<br />
Nâqj fi in arzoftylo nona aut décima pars craflitudinis fuerit,tenuis X exi<br />
lisapparebitjideoquodperlatitudinemintercolumniprum aer côfumit,<br />
& imminuit afpcftus feaporum craflitudinem,Contra vero pycnoftylis fi<br />
oétaua pars craffitudinis fuerit,propter crebritaté X anguftias intercolum<br />
niorum,tumidam X inuenuftam cfrîciet fpecié , Itaqj generis operis opor/<br />
tctP^fequifymmetrias^tiâqj angulares columnz craffiores faciédxfunt<br />
ex fua diametro quinquagefima parte,q> ex ab aère circumdduntur,et gra<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
TERTIVS.' 27<br />
ciliores effe vidétiir afpicientibus,Ergo quod '<br />
oculosfallit,ratiocinationeeft exequendum,<br />
Cotracrurz autem in fummis columnarum hy<br />
potracheliis ita facienda: mdétur,vti ficolum/<br />
nafit ab minimo ad pedes quinofdenos, ima<br />
craffitudo diuidatur in partes fex , X earutri<br />
partium quinque fumma conftituatur , Item<br />
quz erit ab quindedm pedibus ad pedesvigin<br />
ti,fcapus imus in panes fexXfemiffemdiui/<br />
daturex earumque partium quinqueXfemif/<br />
fe fuperior craffitudo' columne fiât , Item quz<br />
erût a pedibus.viginti ad pedes triginta fcapus<br />
b b<br />
imusdiuidaturinpartesfepté,earûqjfexfum/ || M || || b.tôtuftura<br />
macontraftura perfidaturj, Quz autem ab tri/<br />
ginta pedibus ad quadraginta alta erit,ima cral<br />
iitudo diuidatur ïpartes feptemXdimidiam,<br />
ex his fex Xdimidiaminfummo habeat con/<br />
traflurz rône, Quz erût a qdragïta pedibus ad<br />
quinquaginta^temdiuidédzfuntin oftopar/<br />
tes,X earû feptem in fummo fcapi hypotrache<br />
Lo contrahanrurjtem fiquz altioreserunt his,<br />
eadem ratione pro rataconftituantur côtracru<br />
rz,Hzautempropter altitudinis interuallum<br />
fcandentisocuhfpetiéfallunt,quamobré adii/<br />
duntur craffitudinibus temperaturz, Venufta<br />
tem enim perfequiturvifus,cuius fi non blandi<br />
rnurvoluptati'proportioneXmodulopjadie/<br />
cnonibus,vti id in quo fallitur,téperationc ad/<br />
augeatar,vaftusXinuenuftus confpiciéribus<br />
femitterurafpectus,<strong>De</strong>adieÔione quzadiici/<br />
tur in mediis columnis,quz apud grzcos t yt*<br />
o-iç appellatur-in extremo libro erit formata ra<br />
tio eius,quemadmodum mollis X conueniens<br />
effidatur»<br />
<strong>De</strong>fundationibusX columnis atqjearum<br />
brnatuX epiftyliistami locis fohdisquamin<br />
congeftitiis» Cap. III»<br />
5 ubfbucoonisfundationes eorum operum fo/<br />
diantur(fi queant inueniri)ab folido,Xinfoli/<br />
;<br />
i<br />
» a<br />
N " ><br />
I<br />
i<br />
c ' I?<br />
r i<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a.additio îti<br />
mediis cola*<br />
nis&contra><br />
datât initia<br />
&ab.a.ad-c<br />
Kfta&cqaa»<br />
lisducitutco<br />
lumna
:N<br />
a<br />
LIBER '- :<br />
tur,quz ftruérura pér totumfolum q folidiffima fiât, fùpraqj* tcrrampa<br />
rietes extruantur fub columnis dimidio craffiores , q columnz funtru/<br />
turz.vrifirmiorafint inferiorafuperioribus,quz ftereobàtz appellan/<br />
tur^iamexcipiuntonera,Spirarumqj proieflurznon procédant extra<br />
folidum, Item fupra,parieris ad eûdem modum craffitudo feruâda eft,<br />
interuallaautemconcameranda aut folidandafiftucationibus,vri difti/<br />
néant,Sin autem folidum non inuenieturJed locus erit congeftitius ad<br />
imû aut palufter,tûc is locus fodiatùr,exinaniaturqj ,X palis alneis auc<br />
olèagineisautrobufteisvftilatiscôfigatur/ubliczqi machinis adigan/<br />
tur qcreberrimz, carbonibufqj expleantur interualla palorum, X tune<br />
ftrucruris folidiffimis fundamenta impleanturJ-xtruclis autem funda.<br />
mentisiad libramétumftylobatz funtcollocandi,Supra ftylobatas co/,<br />
lurhnz diiponendz,quéadmodum fupraferiptum eftJîue in pycnofty<br />
lo quernadmodum pycnoftyla, fiue lîftylo aut diaftylo aut euftylo,quemadmodum<br />
fupra feripta funt X côftituta^n arzoftylis enimliber<br />
tas eft quantum cuiqjlibet,conftituendi, fed ita columnz in peripteriscollocentur,utiquotintcrcolumnia<br />
funtinfronte,totidembis inrerco.<br />
lumnia fiantin lateribus^ta enimeritduplex longitudo operis ad lati/<br />
tudinem, Namqj qui columnarum duplicationes fecerunt, errauiffevi<br />
dentur, q. vnum intercolummum in longitudine plus q oporteat ,pro<br />
'currercuideturjûradusinfronteiuconftituendi funt,vti fint fempec<br />
impares, Namqj cumdextro pedeprimus gredusafcendatur,itemûi<br />
iummo templo primus erit ponendus,Craffitudines autem eorum gra<br />
duum itafiniendas cenfeo,vt neqj craffiores dextante neqj tenuioresdo<br />
drante fint collocatz,fic enim durus nô erit afeenfus , Retrecliones auté<br />
graduû nec minus qfefquipedales^iecplus qbipedalesJàdédzuiden,<br />
rur^temficircazdemgradusfuturifunt,adeundem modum fieri de/<br />
bent,Sin autem circaaidem ex tribus lateribus podium fadendum erit,<br />
ad id cô(tituatur,vri quadrz,fpirz,trund,coronzJyfis,ad ipfum ftylo<br />
batam qui erit fub columnz fpiris, conucnianuStylobatam ita oportec<br />
exzquari,vti habeat per médium adieclioné per fcamillos imparcs, Si<br />
enim ad libellam dirigetur,alueolatus oculo videbitur , Hoc autem vti<br />
fcimilliadidconuetuenr.es fiant^tem in éxtremo libro forma X démo<br />
ftratio erit deferipta.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
1 ^<br />
-<br />
.1 b<br />
.1 b<br />
t<br />
TERTIVS.1 2*8<br />
é<br />
\<br />
f<br />
îli<br />
) d s=©<br />
=ç§<br />
-'-<br />
b<br />
\<br />
1<br />
Kg b Kg b<br />
î<br />
-. 1<br />
3L 1<br />
His-perfedisin fuis locis fpirzcollocentur,ezqj ad fymmetriamfieper<br />
ficiantur,vti craffitudo cumphntho fit columnz ex dimidia craffitudi/<br />
Tte,proicâuramcp quam grzd Ik.oj>W vodtantJiabeant quadrantent,<br />
Ita tumlata&longa erit columnz craflitudinis vnius Xdimidiz,Altt/<br />
tudodusfiatticurgeserit,ita diuidatur,utfuperiorparsterria parte fie<br />
craflitudinis columnz, reliquum plintho refïquaturJ<strong>De</strong>mpta plintho<br />
reliquum diuidaturin partesquatuorJiatqj fuperior torus quartz,reli<br />
quz trèszqualiter diuidantur,X vnafit inferior torus, altéra pars cum<br />
?lu ?lu uisquadrisfeoria quam grzd jio'xfAojidicunu ' «<br />
a<br />
D iiii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
«.fcamilH<br />
,< 1<br />
"tt- ?!<br />
b. ftplobata<br />
:>><br />
. s.
t. torasfupe<br />
riot<br />
b. quadrae<br />
c. fcotia fine<br />
ttochilus<br />
d. toniî infe<br />
tior<br />
e.'plintbus,<br />
fi modolot<br />
eiimx colinat<br />
craffitu¬<br />
do .<br />
XIBER ;<br />
Sin autem ionicz eruntfadendz/ymmetriz earum fie erunt eonftitu/<br />
endz,vtilatitudofpirzquoquouerfus fit columnz craflitudinis adie/<br />
cra craffinldine quatre X oéraua,altitudo vti atticurgistita Xeius plin/<br />
* thos,reIiquumqj przterplinthon quod ent tertia pars craffitudinis co/<br />
lumnz,diuidatur in partes feptem,inde trium partium torus qui eft in<br />
fummo^eliquzquatuorpartesdiuidendz funt zqualiter,X vna pars<br />
fiât cum fuis aftragalis X fuperdliofuperior trochiîus,altera pars infe/<br />
rioritrochilo relinquaturJed inferior maior apparebit ideo,q> habebit<br />
ad extremam plinthum proiecluram, Aftragali faciédi funt oftauz par<br />
tistrochili,proiec'tura erit fpinepars ocrauaXfextadecima creflïtudi/<br />
nis columnz*<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
TERTIVS, 29<br />
Spiris perfeflis X collocatis,columnzfunt medianz in pronao X pofH<br />
co ad perpendiculum medii centri collocandz, Angulares auté, quzqj<br />
eregione earumfururzfunt in lateribus zdis dextra acfiniftra,Vtipar/<br />
tes interiorcs,quz ad parietes cellz {pectant,ad perpédiculum latus ha/<br />
béant collocatum, Exteriores autem partes vti dicant fe earû contracta<br />
ra,Sic enim eruntfigurz compofitioniszdium contraétarz iuftaratio/<br />
neexaflz. Scapis columnarum ftatutis,capitulorum ratio fi puluina/<br />
taeruntJus fymmetriis conformabuntur,vn qcraffus imus fcapus fue<br />
ritadditaoâauadecima parte fcapi, abacushabeat lôgitudinemXlati<br />
tudinem.craflitudinem cumvoluris dus dimidiam, Rccedendû autem<br />
eft ab extremo abaco in interiorem partcm fronribusvolutarum parte<br />
duodeuigefima,X eius dimidia t X fecundum abacum in quatuor par/<br />
tibus volutarum fecundum extremi abaci quadram linez demittendz,<br />
quz cathetidicuntur, Tune craffitudo diuidenda eft in partes nouem<br />
Xdimidiam , ex nouem partibus X dimidia,vna pars X dimidia abaci<br />
a» torn<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
b. ttochilat<br />
fiuefcoria<br />
c. plinthus<br />
d. fuperciliâ<br />
e. aftcagali<br />
f. modulât<br />
&imxcolânxctafliti»<br />
do
9. çymatifi<br />
b. àbacus<br />
c nolrita-;<br />
LIBER' i x<br />
craffuud^relmquatur>XexreUquisoflovoluta:conftituarur,Tunc'<br />
ab linea quz fecundum abaci extremam partem démiffa erit,în interW<br />
rem parte alia recédât vnius X dimidiarz partis latitudinepeinde ez Ii><br />
. nez diuidanturita,ut quatuor partes X dimidia fub abaco reb'nquat_<<br />
tur , Tune in eo loco qui locus diuidit quatuor XdimidiamX très 8i.<br />
climidiampartem,centrumoculifignetur,ducaturqj ex eo centra ro/<br />
- tunda circinatio tam magna in diametro , q vna pars ex ofto partibus<br />
eft,ea erit oculi magnitudine,X in ea catheto refpôdens diametrosaga/<br />
tur,Tunc ab fummo fub abaco inceptum in fingulis tetrantorum aftio<br />
nibus dimidiatum oculi fpatium minuatur,donicum in eûdem tetran/<br />
tem,qui eft fub abaco,veniat,Capituli autem craffitudo fie eftfacienda,<br />
vt ex nouem partibus X dimidia très partes przpendeant infra aftraga/<br />
lumfummifcapi.Cymatioadempto abaco Xcannali reliqua fit pars,<br />
Prpieclura autem cymatii habeat extra abaci quadram oculi magnitu/<br />
dinem,Puluinorum balthei ab abaco hanc habeât proicéturam,vti cir/<br />
cini centrum vnum cum fitpofitum in capituli tetrante , X alterum di/<br />
ducatur ad extrerrtum cymatium, circumaflum baltheorum extremas<br />
f)ârtes tangat,AxesVolutarum ne crafliores fint,qoculi magnitudo,vo<br />
utzqj ipfzficcedantur,vti altitudims habeantlatitudinis fuzduoded<br />
mam partem.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
i<br />
>
TERTIVS. J 30<br />
Hz erunt fymmetria; capituIorum,quzcolumnzfuturs funt ab mini/<br />
mo ad pedes.xv. Quz fupra erunt reliqua, habebût ad eundem modû<br />
fymmetrias,abacus autem erit longusXlatus, q craffa columna é ima,<br />
adierfta parte nona,vti quo minus habueritaltior columna côtracrum,<br />
eo ne minus habeatcapitulumfux fymmetriz proieéhiramXin altitu/<br />
dîne ratz partis adiectionem,<strong>De</strong>volutarum defcriptiombus vti adcird<br />
nufint recîzinuolutz, quernadmodum defcribantur in extremo hbro<br />
forma Xratio eap> erit (ubfcripta.<br />
Capitulisperfeétis denique mfummiscolumnarumfcapis>nonad IiV<br />
beuarri fedadzqualem modulumcoUoearis,vtiquzadiectio inftylo/<br />
batisfàaafueritpn fuperionbus membris refpondeat fymmetria epi/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
*»fmalbpf<br />
colânzctaf<br />
(itndo<br />
b. filma eia£><br />
dem côttav<br />
dnia&imx<br />
capitnli ctaf<br />
fitado<br />
c. capital!<br />
abacas.<br />
d. modulas<br />
famptas ab<br />
hnalcapi<br />
colamnx<br />
- aamtadine<br />
e.oolau<br />
f. tenantes<br />
gioculnt,
LIBER<br />
ftyhôrom.r-pi%nonim^^ ficoluinnz fuerinta<br />
minimo.xii.pedumad.xv.pedes,epiftyliifit altitudo dimidia craffiru/<br />
dinis imz columnz^tem ab.xv.pedîbus ad viginti ,columnz altitudo<br />
dimetiaturin partes trefdecim,X vnius partis altitudo epiftylii fiât , Itê<br />
fia.xx.ad.xxv.pedes,diuidatur altitudo in partes duodecimXfemif/<br />
fem,Xeius vna pars epiftylium inaltitudinefiat^tem fia»xxv.pedibus<br />
ad.xxx,diuidatur in partes.xii.X dus una pars altitudo fiât, Item fecuti<br />
dum ratam partem ad eundemmodum ex altitudine columnarum ex/<br />
pediendzfunt altitudines epiftyliorum,Quo enim altius oculi fcandit<br />
acies/ion facile perfecataeris crebritatem,dilapfàitaqj altitudinis fpa/<br />
tio,X viribus extrita, icertam modulorum renuntiat fenfibus quantita/<br />
tem,quarefempcradiidendumeftrationis fupplementumin fymme/<br />
triarum membris,vt cumfuerint in altioribus locis opera,aut etiam ipa<br />
colofCcotere certamhabeant magnitudinumretionem ,Epiftylii lati><br />
tudo in imo quz fupra capitulum erit,quâta craffitudo fummzcolum/<br />
nzfubcapituloerit,tantafiatJummum quâtumimus fcapus, Cymati/<br />
um epiftylii feprima parte fuz altitudinis eft fariendum,Xin proieflu/<br />
ratantundem/eliquaparsptercymatiumdiuidenda eft in partes'.xii.<br />
X eapstriumprimafafcia eftfaciéda,fecunda quatuor ,fummaquinqj,<br />
Ité Zophorus fupraepiftyliûquarta parte rmnus,q epiftylium, Sin au<br />
temfigilla defignari oportuerit,quarta parte altioré,q epiftyUû, vti au/<br />
thoritatéhabeâtfcalpturz,Cymatium fuzaltitudinis partis feptima*,'<br />
proieâuracymatii,quâtaeius craffitudo, Supra zophorum déticulus<br />
eft fadendus tam altus,q epiftylii média fafcia,proiedura eius,quâturrt<br />
altitudoJnterfedio,quz grzce (a£tox« dicitur,fic eft diuidéda,vri den/<br />
ticulus altitudinis fuzdimidiam partem habeat infironte,Cauus auté<br />
interfeclionis huius frontis e tribus duas latitudinis partes habeat , hu/<br />
' iuscymariûaltitudiniseiusfextapartem,Coroçacufuo cymatio pter<br />
(îmam,quantû média fafcia epiftylù,Proieérura coronz cû denticufo fa<br />
çienda eft,quantû eritaltitudo aZophoro ad fummum coronzcymati<br />
um,X oîno omnes ecphorz venuftiorem habent fpeciem, quz quantu<br />
alritudinis,tantûdem habeant proieérurz.Tympani aût quod eftin fa/<br />
ftigio,altitudo fieeftfacienda,vtfionscoronz ab extremis cymatiis to/<br />
ta dimetiatur in partes noué,X ex eis vna pars in medio cacumine rym/<br />
pani coftituat^dum contra epiftyliacolumnaramqjhypotrachelia ad<br />
perpendiculumrefpôdeant,Coronxquzfupra tympanûfiunt/equali/<br />
ter imis pter fimasfunt colIocandz',infuper coronas fimz quas grzci<br />
i-vniiiXnç dicunt,fadendz funt aluoresoâaua parte coronarum ai<br />
titudinis. Acroteria ahgularia tamakajquantum eft tympanum me^<br />
dium^edianaakràraoâauaparte^angularia» ' t'-'-r<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
TERTlVà<br />
Membre omnia quz fupra capitula columnarum funt futura,ideft epifty<br />
Lazophori,coronz,tympanaJàftigia,aCTOteria,inclmandafunrinfirontis<br />
fuz cuiufqj altitudinis parte.xii.ideo q> cum fteterimus contra frontes ,ab<br />
oculo linez duz fi extenfz fuerint,X vna tetigerit imam operis partem,al/<br />
terafummam,quz fummamtetigeritjongiorfietjta quo longiorvifusli/<br />
nez in fuperiorem partem procedit,refupinatam facit dus fpetiem,Cum<br />
au tem (vtifuprafcriprum eft) in fronte inclinata fuerint , tune in afpecra<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
lùactoterla.<br />
ii tympann<br />
asfima'<br />
b.cotons<br />
cdcmknlas<br />
d_ zophona<br />
e. cytnatram<br />
£ renia £alda<br />
g.fecndafa»<br />
fàa<br />
h.pnafafda
a.notraa<br />
b.ftda<br />
cftdx<br />
u i ti'<br />
LIBER" r<br />
videbu'ntureffeadperpendicuIumXnormam. Gslumnarumftrigesfa/<br />
ciendzfunt.xxiiii.Iu excauatz,vti norma in cauoftrigis cumfueritconie/<br />
fe,circumaâa,itaanconibusftriarumdextraacfi^<br />
acumennormzcircumrotundationetangendo peruagari poffit.<br />
Crau^mdinuftriarumfadendzfunt,quantumadieclio m média colum/<br />
na exdefcriptiôe inuenietur^n fimis quz fupra coronam in lateribus funt<br />
zdium,capitaleonina funt fculpenda ira pofita,vti contra columnas fingu<br />
las eaprimumfint defignata,cxtera vero zqualimodo difpofita,vti fingu/<br />
lafingulis mediis tegulisrefpondeant,Hzc autem,quzerunt contra colû/<br />
nas,perterebratafint ad canalem,quiexripit etegulis aquam czlcftem,Me/<br />
dianaautemfmtfonda,vu quzcadituis aquzper régulas in canalem,ne<br />
ddiciatur perintercolumnia^ieqj tranfeuntes perfundat,Sed quzfuntcô/<br />
tracolumnas,uideantur emitterevomenriarucrus aquarum exore.Aediû<br />
ipnicarum,quâaptiffime potuiidifpofitiones hoc volumine defcripfiJDo/<br />
ricarû aûtXcorinduarû quzfintproportiôcs infequenulibro explicaboi<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
M'.VITRVV.II D E ARCHITECTVRA<br />
->'-rt 1 T -<br />
wmnvlUBERrQyARTVS»'. n r.7--ex tribufqj giûb'q<br />
fubtilifumas hérétppor<br />
tôib'moditlapt qlitates,<br />
ionici guismores docui<br />
Ç-lûc hocVolumlededo<br />
rkis corâthiifqj îftitutis<br />
iX oîbusdieâ,eoruqj di><br />
fcrimîa SC prop^etates<br />
explicabo.'4 n-ri x<br />
" i.<strong>De</strong>tribuJgnibus co<br />
lumnaru origines X in/<br />
uentioes.-)-Cap*- I.<br />
'Columna;urinthjzpter<br />
capitula oés fymmetri/<br />
tas hnijVriionica;Jed ca/<br />
pitulopt altitudfesefFid<br />
4xnt eas prorata excelfio<br />
tesX graaliorcs}q>ioni<br />
^i capituli altitudo ter/<br />
Jtiaparsé craflitudis co/<br />
- ilûmz/rorîthiitotacraf/<br />
fitudofcapi,lgitq.duz<br />
partes C craflitudine co/<br />
fûnàrû capitulis corin/<br />
thiopt adnciunt effioût<br />
excelfitate foeciem eapt<br />
gracilioré»Cztera mem<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
32<br />
c CapitnTtiiBj<br />
corinthifi<br />
d. capitnlft<br />
ioaicam.<br />
.coTSnaldi*<br />
nica<br />
b.colânaeq<br />
tinthU<br />
e.foîra attJc»<br />
f.lpitaiomV<br />
ca
_,* r."D3T2HLlBER. I < VJITI7. t<br />
bra quz fupra columnas ùripônûtûr,aur ëdoricis fymmetriis , aut ionicis<br />
. moribus,incorinthiiscolumnis collocantur,quod îpfum cprinthïflgfcV<br />
tiuspropriamcoron^ramreliquorurnqjbrriaMétorumnôhabuentinft^<br />
tutioiiem ,fedaute eriglyphorum mrioniburmutdiincoronisXine^i/<br />
itylifc^tt^dor«omoredifpanunr*jaut ex ionicis inftitutis zophort féal<br />
pturisorriari cujmdenticulis Xconoms diftribuuntur?Ita e generibus duo<br />
î>uscâpitulbjnterpofitpjtertium gerràsin operibus eftprocreatanj.'E ir|o<br />
îurrifjaj'um ertirn formationibus triunk generum facTzfont hominatfofids,<br />
^orîe_,fomca,corindlia,e quibus primaX anniquitus ddrtVà'e fiata > NâqJ.<br />
achaiâ Pelôp^neffoqj tota Dorus hellcnis X opticos hymphz.filiite regni»<br />
mt,i(qi ârgisVetufta riuiretelunonis templumzdificauitdus- genéris fow<br />
ffcniftifoftrEgphanq^grHdcTfl^^<br />
fcum etiânû nô effet fymmetriarum ratio nata,Ppftea autemÈAtheniehfesf<br />
«x refpôfis Apollinis delphiri qÔmunrcôfilib^otîuS hellados credeomcoi<br />
ro* ' nA l°niasvnotemporemafiamdeduxerût,ducçfc^mfirigttlfecolcHiiiscôito<br />
uid r .10. îtuerunt, X fummarri imperii partem Ioni xuthi Si creufc filio dederunrj<br />
S'inrfci .b quem etiam Apollo delphis fuum filium in refponfis eft profeffûsJifqj eas<br />
rolonias m aliamdeduxit,X canz hnes occupauit,ibiqj ciuitates ampbtu/<br />
.tnas côftituitjcph efum,mdetum,myunta(quz ohm ab aqua eft dcuorata£<br />
_ cuius fàcra X fufrragiû milefiis iones attribuerût),p. ienéJamUfn,teon,co/<br />
lophona,chium,erytlins,phocâ,ClazomenasJebedû>rr)eIiten,Hzcmelt<br />
te propter ciuiû arrogantiam ab his duitatibusbello indigo comunicott<br />
^îlio eft fublata,cuiusloco poftea régis Attah Xarfinoes beneficio Ztnyr/<br />
tieop; duiras inter ionas eft recepta,Hz ciuitates cum carasX lelegas eiecif/<br />
pi tr arû-> .» fent.eam terrzregionem,a duce fuo ione appellauerunrloniam,loiqj teni<br />
tvs si î '«"d P^a °eorum immortalium conilituentes ceperunt phansj zdificare,X pn><br />
iirlina mum Apollini panionio zdem ,vti vidèrent in achaïayoonrtimeruncyâf)<br />
eam doricam appellauerunt,q> in dorieon ciuitatibus pvimùm faétam eo<br />
génère1videruntjlneazdeeumvoluiffent columnas collocarenon habefl<br />
tes fymmetrias earum X querentes quibus rarionibûsxrhecrepofferityyti<br />
Si ad omis ferendum eflënt idonez,Xin afpeéhi probaram haberentyenu<br />
iratem,diméfi funt virilis pedis veftigium,X cum muepilfent pedem (éy<br />
tam parrem efle altitudinis in homine, ita in columnam trariftulcrunt , SI<br />
quacraflitudincfeceruntbafimfcapi,tantum eam fexieWiim capitula jri<br />
sutitudinem extulerût,Ita dorica columna virilis rorporùprorxvrionejh<br />
t iiie n-f » &rlrnûtatemXvmiiu^tcmma^ciispi^arexcpû*j- ,1* jt,.| , r, nj{<br />
« 0I ' ^ 1 L x-iniLi/jifl.uîienirt<br />
' " s If ,,» tiUaiqn-j Ùt:.i 1]<br />
'«.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
)i «".nuii ibe-'oirh<br />
msiijql aifiî br/j<br />
jrnfiiD -O.'io lu ro
Item pofteadianx'çQfi<br />
ftituere zdem queren/<br />
tesnouigeneris fpecié,<br />
iifdem veftigiis ad tmi<br />
liebrétranitulerûc gra/<br />
cilitatem,X fecerût pri<br />
mum columnzcraflitu<br />
dinem altitudinis ofta/<br />
uapartCjVthaberét fpe<br />
I tiem excelfiorernj.bafî<br />
fpirâ fuppofuerût pro<br />
calceo ,capitulc( volu/<br />
taSjVticapillamentocÔ<br />
crifpatoscincînos prz/<br />
pendentes dextra ac fiV<br />
niftra collocauerût,X<br />
cymatiis X encarpis p<br />
nimbus difpofitis fron<br />
tes ornauerût,truncoqj<br />
toto ftrias vti ftolarum<br />
rugas matronali more<br />
QVARTVS^<br />
demiferuotjta duobus<br />
difcriminibus colûna/<br />
rum inuentionem,vnâ<br />
virilifine ornatu nudâ<br />
fpecie, alteram mulie/<br />
bri fubtilitate X ornatu<br />
fymmetriaqj funt imita<br />
ti.Pofteri uero elegâtia<br />
fubtilitateqj iudiciorû<br />
pgreffi X gracdionbus<br />
modulis dele^laa, fepté craflitudinis diametros in altitudinem columnz<br />
doricz^onicx oftofemis conftituerunt.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
a.craflîradt»<br />
né bétlongi<br />
tadinis feptv<br />
mampanê<br />
b. ctafiimdo<br />
éonacxpar.<br />
tibof odoât<br />
dimidia lôgi<br />
|<br />
"i<br />
t<br />
1<br />
É<br />
.<br />
LIBER<br />
ç j<br />
Id autem quod lones fecerunr,primo ionicum dînominatu,Tertium ve/<br />
rbquodcorinthiumdicitur,virginalishabet grarilitatis imitarionem,q><br />
virgines propterztatisteneritatégracihoribus membris figuratz cfTcôus<br />
rccipiuntin ornatu venuftiores.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
b<br />
t<br />
,<br />
ni
Eius autem capftuli pri<br />
ma fnuentio fie^emo /<br />
ratureffefafta,Virgo d<br />
uiscorinthiaiammatu/<br />
re nuptiis implicitamor<br />
bo deceffit, Poft fepultu<br />
rameiusquibusea viua<br />
poculis deleâabat ,nuv<br />
trix collecta X compofi<br />
taincalatho pertulitad<br />
monumenrû,Xin fum/<br />
mo collocauit, X vti ea<br />
permanerét diutius fub<br />
QVARTVS. 34<br />
diud,tegula texit,Is cala<br />
thus fortuito fupra achâ<br />
ti radicé fueret colloca/<br />
tus^nterim pôdere pref<br />
(àradixachâti média fo<br />
a.eolamna<br />
doricaftriata<br />
lia Xcauliculos drea ver<br />
b. colomna<br />
num tempusprofudit,<br />
ionica ftriata<br />
cuiuscauliculi fecundû<br />
cum capitaloumen<br />
ca.<br />
calathi latera crefeentes<br />
rtathio&fpl<br />
Xabangulis tegulz pô<br />
nattica<br />
deris neceffuate exprefli<br />
flexuras in extremas par<br />
tesvolutarum facerefût<br />
coarfti,Tûc callimachus<br />
qui propter elegantiam<br />
X fubtilitatem artis mar<br />
mores ab athenienfibus<br />
catatechnos fueret no/<br />
minatus,przteriens hoc<br />
monumétû animaduer/<br />
tit eum calathum,Xen/<br />
ca foliorum nafeentem teneritatem.deleflatufqj génère Xformz nouitate<br />
ad idexemplar columnas apudeorinthios fecit.fymmetriafqj conftituit,<br />
ex eoqj in operum perfectionibus corinthii gencris diftribuit ratiôes.Eius<br />
autemcapituli fymmetria fieeftfacienda,vti quantafuerit craffitudo imz<br />
colûnz,ritafit altitudo capindicû abaco, Abaci latitudo ita habeat rôné,<br />
vt quâta fuerit altitudo,bis tâta fit diagonios ab angulo ad angulum , Spa/<br />
lia enim itaiuftashabcbuntfrorites quoquouerfus»<br />
E ii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
a] absent<br />
b.craB1tndo<br />
imi fcapi co.<br />
lumnx<br />
c. ctaffintdo<br />
hypottache-<br />
lii<br />
d.côttadata<br />
ftonriî abad<br />
><br />
i t<br />
LIBER<br />
Latitudinis frontes finuenturintrorfus ab extremis angulis abadJuzfrô/<br />
ris latitudinis nona.Ad unumcapituli tantam habeant craflitudinem quâ/<br />
tam habet fumma columna,przter apothefim X aftragalum,Abad crafli/<br />
mdofeptimacapimUaltimd^isJ<strong>De</strong>mpreabadcreffimcUnediuidarurre/<br />
liqua pars in partes tres,ex quibus vna imo folio detur, fecundum folium<br />
mediam altitudinem teneat,cauliculi eandem habeantaltitudinem, e qui/<br />
bus folia nafcunturproieâa,vti abacum excipiant,quz excauliculorum<br />
foliisnatzprocurrunt ad extremos angulosvoIutz,minorefqj hélices in/<br />
tra fuum médium quifuntîn abacoJioribus fubieau fcalpantur,Flores in<br />
quatuorpartibus quanta erit abaci craffitudo , tam magni formenrur ,Ita<br />
hisfymmctriiscormtl*kcapitulafiiashabeb^intexa(ftiones» ' ><br />
»<br />
't ><br />
i<br />
3 '1 . J<br />
, flji !<br />
1<br />
i<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
E<br />
I<br />
1
QVARTVS<br />
Sunt autem quz iifdem columnis imponuntur capitulorûgênera variis<br />
vocabulîsnominata,quorum necproprietates fymmetriarum nec colutn<br />
riarumgmusaUudnominarepoffumus,fed iplorum vocabula tradufta<br />
X commutata ex connthus X puluinatis X doricis videmus , quorû fym/<br />
metrizfuntùi,nouarumfcalpturarum tranflatz fubtilitatem.<br />
<strong>De</strong>ornamentis columnarum. Cap, II.<br />
j(3 uoniamautem de generibus columnarum origines X inuentiones fupra<br />
funtfcripta:,|iôalienummihi videtur iifdem rationibus de ornamentis<br />
eorum,quémadmodum funt prognata,X quibus principiis X originibus<br />
inuéta dicere^n zdificiis omnibus infuper collocarur materiatio variisvo/<br />
cabulis nominata,Ea autemvtiinnominatiôibus,itainre varias habetvti/<br />
litates,Trabes enim fupra columnas X paraftatas X antas ponûtur,in con/<br />
tignationibus tîgna& axesJiib tectis fi maiora fpatia funt,columen in fum<br />
mo faftigio culminis^mde X columnzdicuntnr,X tranftra Xcapreoli , fi<br />
commoda, columen Si canterii prominentes ad extremam fubgrunda/<br />
- tionem»<br />
111<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a', modulas<br />
eximticap»<br />
colônzfum.<br />
pnw<br />
b. uotnta<br />
c foliota<br />
d. flos<br />
e. caalicali _<br />
f. abacus<br />
- !<br />
n A
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
QVARTVS» 36<br />
6iu^Iuunmr.n.anguIoruminzdificiisiuncmrz}fiinhis fuerint feneftra»'<br />
rum lu mina relicla,etiamqj ubi nunc triglyphi conftituuntur, fiibi lumi/<br />
numfpariafuiffeiudicabuntur,iifdemrationibus denriculi in ionicis fene<br />
ftrarum occupauifîë loca videbuntur,Vtraqj enim X inter denticulos Xin<br />
ter triglyphos quz funt interualla,methopz nominantur,o-H-*ç enim grz<br />
ci tignommcubilia X afferum appellant,vrinoftri ea eaua, colûbaria, Ira<br />
quod inter duas opas eftïtertignium,idmethopaeftapudeosnominatû,<br />
Ita vti ante in doricis triglyphorum Xmutdorum eft inuenta ratio ,item<br />
in ionicis denticulorum conftitutio propriam in operibus habet ratio/<br />
nem,Xquernadmodummutwcanteriommpfoieclurz ferunt imaginé ^<br />
lie inionids denriculi ex proieéturis,alIêrum habent imirationem,Itaqj in<br />
grzeis operibus,nemo fub mutilo denticulos conftituit,Non enim pof/<br />
lunt fubtus câterios afferes effe, Quod ergo fupra canterios X téplain ueri<br />
tate débet effe collocatum,id in imaginibus fi infraconftitutû fuerit, men/<br />
dofamhabebitoperis rationem,Etiâqtantiquinon probauerunt neqj in/<br />
ftituerunt in faftigiis denticulos fieri fed puras coronaspdeo q> nec canterii<br />
nec afferes contrafaftigiorum frontesdiftribuuntur,nec poflunt promine<br />
reJed ad ftillicidia prodinatfcollocantur,fia ad" nô poteft in uentate fieri,<br />
idnonputauerunt in imaginibus faction poffe certain rationem'habere.<br />
Omniaenim certa proprietateXa ueris naturzdeduclis moribus traduxe<br />
runtin operum perre3iones,X ea probauerunt,quorum explicationes in<br />
difputationibus rationem poffunt habere veritatis,Itaqj> ex eis originibus<br />
fymmetrias Xproportiones vnîûfcuiufqj generis conftitutas reliquerunt,<br />
quorum ingreffus perfecutus de ionids Xcorinthiis inftitutionibus fupra<br />
dixi,nunc vero doricamrarionemfummamqj dusfpetiébreuiter exponâ*<br />
<strong>De</strong>rationedorica* ~* -~*»o. Cap., JIL. «<br />
^pnnulliantiqui architecti negauerunt dorico gne zdes facras qportere fie/ .<br />
ri,q> mendofc X incôueniétcs in his fyrnriiétriz coficiebant , itaqj negauit<br />
Tarchefius,itéPytheus,nâ minus Herrnogenes-,Nam'is cû paratâ habuiffet<br />
marnions copiaiiidoriczzdis perfeftionein- éômutauit,X ex eadem co/<br />
pia eam ionicâ Iib'ero patri fecit^Sed mnon a? îfiuenufta eft fpeties , aut ge/<br />
nus,aut formzdignitasJed q> impedita eft cmtributio X incômoda in ope<br />
remglyphop.xiamnafiop2Cuftibutic«,'N5c^<br />
tut cotre meckos tétrâtes colûnâp>,methopafqj,quz inter triglyphos fient,<br />
xquz longas eé,cj altas,contraqj in angulares columnas triglyphiin extre/<br />
mis partibus conftituunf,X nô contra mèdios,tetlrantes,Ita methopz quz<br />
proxime ad angulares triglyphos fiunt,none&iint quadrata., fed oblon/<br />
giores triglyphis dimidiaaltitudine,Atquimethopas zquales voKt face/<br />
re^itercolûniaextremacôtrahût triglyphidiniidiaaltitudine,Hocaût fi/<br />
"ne in methoparulôgitudihïbus fiue in intercolûniopt dîtrafliôibus efficia<br />
tur,eft médofum,Quapropter antiq euitareuififunt ïzdibus facris ,dori/<br />
E iiii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
a. cymatîfi<br />
b. plinthus<br />
cechinuscâ<br />
analis<br />
d. pauqhy.<br />
potiachilio<br />
conttahirai<br />
colomnc<br />
. , .. . -LIBER ; .<br />
«fymmetrizrÔnem.Nosautemexpônïmusvtiordo poftulat quétnad/<br />
modum a przceptoribus accepimus,vti fiquis voluerit his ronibus atten/<br />
dens ita ingredi,habeat proportiones explicatas,quibus cmendatas Xfine<br />
viriisefficerepoffitzdiûfàaa^doricomorepeifeaionesJronszdisdori/<br />
czinloaquocolumnzconftituuntur,diuidaturfiterraftyloserit,inpar/.<br />
tes.xxviii.?ihexaftylos.xliiii.cxhispars.vnaerit modulus.q grzcctVC*/<br />
thçdicitur,cuius moduli conftitutione ratiocinationibus efEciuntur om<br />
nis operis d'iftributiones,CralTitudo columnarum erit duorum modulo/<br />
Tumtaltitûdo cum capitulo.xiiii.Capitulicraffitudo vniusmodulijatitu/<br />
4o duorumX moduli fextz partis.Craffitudo capituli diuidaturin partes<br />
tres,e quibus vna plinthus cum cymatio fiat,altera echinus cum anulis,ter<br />
tiahypotrachelio côtrahatur columnz,itavtiin tertio Iibro de ionicis cil<br />
feriptum.<br />
\-<br />
' * t<br />
- 4.<br />
4<br />
d<br />
" l<br />
EOJSIM EOJSIM II<br />
r :> -<br />
Epiftylii altitudo vnius moduli cû ténia Xguttis, ténia modulifeprima^<br />
guttarum longirudo fub teniacontra triglyphos altani régula parte fex/<br />
ta moduli przpendeatJtemepiftylii latitudo ima refpondeat hyporreche<br />
ho furnmzcofumnZjSupraepiftylium collocandi funt triglyphi cum fu/<br />
is methopis alti vnius Xdimidiati moduliJatiinfronte vniusmoduli,ita<br />
diuifi,vtin angularibus columnisX in mediis contre terrantes mediosfine.<br />
coUocatijXmterlumniisreliquisbini, in mediis pronao X poftico ter/<br />
-ni,ita relaxatis mediis interuallis fine impeditiombus aditus accedentibus<br />
-eritaddeops fimulacra,Triglyphop:latitudodiuidat inpartes fex,exqui/<br />
. bus quinqj partes in medio duz dimidiz dextra acfiniftra defignentur,re/<br />
gula vna in medio deformetur fémur ,quod grzeej**/iç didtur,fecundij<br />
eam canaliculi adnormz cacumen imprimanrur,Ex prdine eorum dextra<br />
ac finiftra altéra femoraconftituantur,in extremis partibus femicanalicu/<br />
Ji^interuertantur.<br />
i i-<br />
w<br />
{<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
71<br />
'<br />
)<br />
1<br />
»<br />
»<br />
><br />
A
QVARTys;; 37<br />
MMBf»q«!SW«MM*IWHfrlMMIIMWII^W<br />
*^K<br />
nnnmiimw<br />
' ^^W^jjjnH^y^^^SS^g^^^l^jfijjjjylW^<br />
-Triglyphis ita collocatis.methopzqfunt ïter triglyphos^tquealtzfint, q<br />
JôgZjItéî extremis ahgulis femimethopia fint impffa dimidia modulilati/<br />
tudie,Ita.nzq<br />
les diuifiôes fâflzerût,emédét ,Triglyphi capïa fexta ptc moduli fût fade/<br />
da,Supre triglyphopt'capla corona écollocâdafpieclura dimidia X'fexta<br />
pte hns cymariudoricûïîmo altepsîfûmo,ité cûcymatiis corona craffa ex<br />
dimidia moduli,Diuidédz aût fûtïcorona ima ad ppendiculû triglyphopt<br />
&ad médias methopas viapt direcliôes X guttapj diftributiôes, ita vti gut/<br />
tzfex îlôgitudinétresîlatitudinépateât,reliq fpatia,qd latioresfunt me/<br />
thopx,q triglyphi,pura relinquant',aut fulmina fcalpant ,ad ipmqj méru<br />
coronz ïcidat luiea,q fcotia dicit ,Reliq oîa tympana,fimz,coronz,quéad<br />
modûferiptû é in ionicis,ita pficiant^fec rôî opib'diaftyhserit côftituta.<br />
m<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
s. actotetiaj<br />
b. lima<br />
c. cymariuBl<br />
doricum<br />
d. cotona<br />
ccrmatium<br />
doricom<br />
f. triglyphi<br />
g.mcthopz<br />
b» ténia<br />
i.cpiftyh'am<br />
k. capitulant<br />
triglyphi<br />
m. guttcaBe<br />
gottc fcalpftV<br />
tuifabcoto»<br />
naadppédt<br />
culum trigly<br />
phoçtdeqb*<br />
infta<br />
1. modulas<br />
n. tympanfi
Opnsdiaftr<br />
Ion<br />
a. feoda'.<br />
b. gDtteqirt<br />
ima corooa<br />
diaiduntat<br />
c oianimdl<br />
ftriboriooet<br />
Hiciftaatha<br />
beatudeTcd<br />
pdo OPC1UJU<br />
qaae fubco»<br />
tonafiant<br />
1 1<br />
«_<br />
b-<br />
c -<br />
LIBER ^<br />
MmtmimiMwm<br />
i n r<br />
tmoD |::::::| GUE |::.:::| |::::::| |»*:::|<br />
Si vero fyftylon X monotryglvphon opus eritfaaédûJronj zdisfi terra/<br />
ftylos erit,diuidat'îptes.xxni*fi hexaftylos erit,diuidatïptes.xxxv.ex his<br />
Ears vna erit modu!us,ad qué(vri fupra feriptû é) opa diftribuéf*, Ira fupra<br />
ngula epiftylia XmethopzduzX triglyphibini erût collocâdiJn âgula<br />
rib'hoe âplius.dimidiatû qrû é fpatiû hemitrig!yphi.Accedet id fmediio<br />
côtrafaftigiû triû triglyphopt X tnû merhoparu fpatiû.vt !ari*mediû îter/<br />
colûniûaccedétibus ad zdé habeat laxamétu,Xaduerfus fimulacra deopt<br />
afpeclus dignitatéjnfuptriglyphorû capitula corona écollocâda hns (vti<br />
fupra feriptû eft)cymatiû doricû in imo alterû in fummoJtem aim cyma/<br />
tiis corona craffa ex dimidiaJDiuidendz aût funt in cqrona ima ad perpen/<br />
diculumtriglyphorumXad médias methopas,viapt direftiôes X gutta/<br />
rumdiftribuuones X rcliqua quoqj, quéadmodû diclum eft in diaftylis» '<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
QVARTyS. 38<br />
1 1 1 -Lf j.<br />
Columnas autem ftriari.xx.ftriis oportet,quz fi plans erunt, angulos ha/<br />
beant.xx.defignatos,fin autem excauabuntur>ficeft forma facienda, Ita<br />
vtiqmagnumeftintefuallumftriaîjtammagflis ftriaturz paribus lateriV<br />
bus quadratumdefcnbatur,in medio autem quadrato circinicentrumcol<br />
locetur,X agatur linea rotundationis,quzquadrarionis angulos tâgat , X<br />
quantum erit curuatura: inter rotundationem X quadratam defcriptioné,<br />
tantum ad formam excauétur^ta dorica columna fui generis ftriaturz ha/<br />
bebit perfeétionem. <strong>De</strong> adieclione dus quz média adaugetur,(vti m ter/<br />
tio volumine de ionicis eft perfcripta) ita X in his tranfFeratur , Qyoniam<br />
exteriorfpetiesfymmetriarumXcorinthiorum X doricorumX ionico/<br />
rum eftperfcriptapieceffe eft etiaminteriores cellarum pronaiqj diftribu/<br />
rionesexphcare* h ; r'<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
oputfyfty:<br />
lonmouotd<br />
glyphoa<br />
I<br />
t M
a. qaadtatfi<br />
b. ftae<br />
a* antas<br />
b. ptonaam<br />
opiutd<br />
d. cella<br />
e. loeioalaa<br />
mm<br />
LIBER<br />
<strong>De</strong>interiorecellarumXpronaicuftributione. Cap» IIII»<br />
J} iftnbuit'aûtlôgitudozdis,vti latitudofitlôgitudinisdimtdcrpris^paqj<br />
cellaparuqrulc^orfit,qélaritudocûpanete,qparies valuapthabucrit<br />
collocationé ,Rehquz très ptes prônai ad antas parietû pcurrât, quz anrzv<br />
colûWptcnffuuduîéhcredebét^fiadesentbnmdiemaior qpedes.xx»<br />
duc colûnzïter duas antas.îtcrponan.,q difiugât pteromatosXpnaifpa/<br />
riû^téîtacolûniarruqeiwîterâtasXcolûnas,pluteis marmoreis fiueex<br />
inteftlo ope fàcts îtercludanf^ra vti foreshabeat ,p qs irinera pnao fiant.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
wmm*
QV ART y S, 39<br />
Itemfi maioreritlaritudo,q pedes.xLcolumnz contra regiones columna/<br />
rum,quz inter antas funt,introrfuscollocentur,X ez altitudinem habeant<br />
zque,q quz funt in fronte,Craflitudines autem earum extenuentur hisra/<br />
tionibus,vri fi oâaua parte erunt,quzfunt in fronte,hz fiant nouem par/<br />
tes,Sin autem nona aut décimapro rata parte fiant,In condufo enim aèrefî<br />
quz extenuatz erunt,non difcernenturJin autemvidebuntur gradliores,<br />
cum exterioribusfuerint ftrizvigintiquatuor,in his faciédz erunt* xxviii»<br />
aut.xxxii Ita quod detrahitur dtcorporc fcapi,ftriarumnuméro adicclo<br />
adaugebit rône quo<br />
minus videbitur,X<br />
ita exequabiturdifpa<br />
ri retione columna/<br />
rum craffitudo, Hoc<br />
autem efficit ea ratio,<br />
q> oculus pluraaac/<br />
briorafigna tâgendo<br />
maiore vifus circui/<br />
tione puagatur, Nâqj<br />
fiduzcolumnz zque<br />
craffzlineis circûme/<br />
tientur,e quibus vna<br />
fit non ftriaraX alte/<br />
ra ftriata:X drca ftri/<br />
giumcauaX agulos<br />
itriarum linea corpo<br />
ra tangat , tametfico/<br />
klnz zque craflz fue/<br />
rintJinez quz circûV<br />
data; erunt^non erunt<br />
squales, q> ftriarû X<br />
ftrigium circuit0 ma/<br />
iorem efficiet liriez lô<br />
gitudinem.<br />
i '<br />
l'j<br />
An<br />
. -.-| - 1 ' 'b. p i jiv<br />
j. ^ \, Ji.t'i j\[ <<br />
'i<br />
? "* Sr" s "S" ''¥ . CL i1'1'<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
jr<br />
a. cofamoi<br />
ftriatatlnco»'<br />
lamnafttiaci<br />
patseminula<br />
ftriadidtut.<br />
pscana ftriz,<br />
tefte ipfo an><br />
âoteqaiin<br />
dedmodiritt<br />
canalicali $<br />
gtacceftrixdï<br />
a tut<br />
b. columna<br />
non (triata<br />
c. linea de»'<br />
cûmetiés co<br />
Iumna
LIBER<br />
« -*1<br />
Sin autem hoc itavidcbitur,non eft alienum in anguftis locis X in conclu/<br />
(o fpatio graciliores columnapt fymmetrias in opère côftituere ,cû habea/<br />
mus adiutricem ftriapt temperaturâ,Ipfius aût cellz parietû crafliradinem<br />
pro ratapartemagnirudinis fieri oportet,dumantz eop» craflitudinibus<br />
columnapjfintzquales,Xfiextmc4ifumrifmt,qminutiffimis cemétis ta<br />
de ftruant , Sin aût quadrato fàxo aut marmore maxîemodicis panbufqj<br />
videtur eé faciendû,q> média coagmenta medii lapides continentesfirmio/<br />
remfacient omnis operis perfedionemJtem arcum coagmentaX cubilu<br />
eminentes exprcffioncs graphicotcram efficient in alpectu deleflarionem»<br />
<strong>De</strong> zdibusconftiruendis fecundum regiones. Cap» V.<br />
A edes aût fàcrzdeorum immortalium ad regiones quas fpeibre debent, fie<br />
erût conftituendz.vtifi nulla rô impedientJiberaqj fuerir poteftaszdisJl»<br />
gnum quod erit in cella collocatûJpeâet ad vefperanâ corliregionem,vti<br />
qui adicrint ad aram ùnolâtes aut fàcrifiaa faaentes/pafrentad partecceli<br />
orienris,X fimulacrû quod erit in zde,X ita vota fiifcipientes contueannir<br />
sedemX orienté ccclippfàqj fimulacra videant' exorienriacontueri fuppli/<br />
cantes X fàcrificantes,q» aras omnes deorum neceffe effe videatur ad onen/<br />
tem (pofrare, Sin aût lod natura interpcllauerit.tunccôuertendz funrearu<br />
acdium côftitutiones,vti qplurima pars monuû e remplis deopc confpiaa/<br />
rurJtéfi fin flumina zdes faerz fient^tavrizgypto circa Ndû,ad fluminis<br />
ripas videntTpeclarc dcbere,Simditer fi circum vias publicas erunt zdificia<br />
deorum,iuconftimantur,vtiprztereuntespoiIint reipiccreXin confpe/<br />
au fàlutationes facere»<br />
<strong>De</strong>hoihoptXantepagmétopsfacraptzdiûrônibus. Cap. VI.<br />
f-|oftiorumaûtXeoptantepaementopt inzdibus hz funt rônes, vti pnmû<br />
côihtuant',quo génère funt niturz, Gênera (ûnt.iuthyromaton hzc,dori/<br />
cum^onicû, atticurges,Honim fymmemzdond generis confpiaunt his<br />
rônibus,vri corona fumma quz fupra antepagmentum fupenus imponi/<br />
rur,zque libratafit capirulis liimmis coIûnapt,cjuzîpronao fuerint, Lumé<br />
aût hypothyn côihtuat fic,va quzalurudo ecus a pauiméto ad lacunana<br />
fuerit.diuidat' in partes tresfemis.Xexeisduz panes lumini valuapt alri/<br />
tudinc conlhtuant'jHzc aûtdiuidatur in partes duodecim,X ex eis quinqt<br />
Xdimidia latitudo luminis fiâtin unoiX in fummo contrahat'Ji cru lumé<br />
ab imo ad fexdecûn pedes antepagmenri terria parte,Scxdedm pedû ad vï<br />
gintiquinque/upior pars luminis côtrahat antepagmenri parte quarta,Si<br />
a pedibus viginriquinqj ad triginra fumma pars contrahat antepagmenri<br />
parte oâaua,Reliqua quo altiora erût ad perpendiculû videntur oportere<br />
coUocari^pfà autem antepagmenacraflà fiant in frôtealtitudine luminis<br />
parte duodccima,contrahanrurqj in fummofuz craflitudinis quartadeci/<br />
maparte*Superculiialticudo,quantaantepagmentoptinfumma parte erit<br />
craflitudojCymatiumfadendum eft antepagmenri parte fexra,Proieâura<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
QVARTV-S, 40<br />
àlitern qùâta eft dus1 craffitûdo,Sculpendumeft cymatium lefbium cum<br />
àftragalojSupra cymatium qiiod erit in fuperdlio collocâdum eft hyper/<br />
thyrum craffittidine fupercilii.X in eo fcalpendum eftcymatium doncû,<br />
aftragalum lefbium fimafcalptura,Corona deinde plana fiât cum cyma/<br />
Oo ,proieâura autem eiuserit,quanta altitudo fupercilii,quod fupra an/<br />
tepagmentaïponit , <strong>De</strong>xtraac finiftraproiecrurxfiefunt faciendz,vti cre/<br />
pidincsexcurrantjXinvngueipfàcymatia coniungâtur. j<br />
Sin auté ionico génère futurz erûtJumen altû ad eundem modû quemadV<br />
modum in doricis fierivideturJatitudo conftituatur ,ut altitudo diuida/<br />
turin partes duasXdimidiam,ciufqj partis vniusfemis inialuminis fiatJa<br />
titudo contraaurz^uvtindoriciSjCraffitudoantepagmentorum altitu/<br />
dine luminis infronte quartadecimapartc,Cymatium huius craflitudinis<br />
fexta/eliqua pars przter cymatium diuidatur in partes duodccim,harum<br />
trium prima corfa fiât cum aftragalo, fecunda quatuor, tertia quinqj, ezcp<br />
corfz cum aftragalis circumcurrant,Hyperthyra autemad eundem modu<br />
componantur,quemadmodumin doricis hyperthyridibus,Anconcs fiue<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
/ corona Gt«<br />
ma<br />
b. lumen hf<br />
pothyti<br />
c. antepagr<br />
m enta<br />
d< hypettbf<br />
mm<br />
c« CugctaM
a. ptoibynV<br />
des<br />
b. lumen bf<br />
potbyil ,<br />
LIBER<br />
prothyrides vocentur,exculptz dextra ac firiiftraprzpcndeantadimi fu/<br />
percilii libramentûprzterfoliû ,Ez habeatinfrôtecraflitudinem exante/<br />
pagméri tribus partibus vnâ_in imp quartaparte gradliores, § fuperiora.<br />
Fores ita compingantur,vti feapi cardinales fintex altitudineluminis ton.<br />
us duodecuna parteJnter duos feapos tympana ex duodecimpambus ha<br />
béant ternas partes.Impagibus diftributiones ire fient,vri diuifis alarudini<br />
bus in partes qumque,duz fupenori.rres inferiori defignentur.Super me/<br />
dium medii ûnpages collocétur^x reliquis alù in fummoalii in ùno com<br />
pingantur,Uritudo impagis fiât rympam tertia parte,cymatiû'fcxtapartq<br />
impagis^caporum latitudines impagisdimidia parte,Irem replum de im<br />
page dimidia X fexra partcScapi quiïunt antz fecundum pagmentum.di<br />
midium impagis conftituanrur»<br />
~>*<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
Sin autem<br />
1 !
Sin autem valua<br />
tzerunt,altitudi<br />
nesitamanebût,<br />
inlatitudinéadii<br />
ciaturamplius,<br />
fons latitudo (fi<br />
quadriforisfutu<br />
raé)altitudoadii<br />
datur.<br />
Atticurges auté<br />
iifdem rationib'<br />
perficiûtur,qùi/<br />
busdorica,pte/<br />
reacorfzfubcy/<br />
matiis in âtepag<br />
mentis circundâ<br />
tur,quzitadiftri<br />
buidebent,vtiï<br />
antepagmétis p/<br />
ter cymatium ex<br />
partibus leptem<br />
habeat duas par<br />
tes^paqjforium<br />
omamenta nô fi<br />
untceroftrotane {<br />
quebiforafedval<br />
uata,Xapturas<br />
habent ï exterio<br />
res partes, Quas<br />
rationeszdiûfà/<br />
crarum in forma<br />
tionibus oportc<br />
at fieridonds^o<br />
nids, corinthiif/<br />
queoperib',quo<br />
adpotui attinge<br />
re,vduti legiti//<br />
mismoribusex/<br />
pofuijNûcdetuf<br />
canicis difpofitio<br />
nibus quéadmo<br />
dûiftituiopone<br />
atdicam»<br />
QVARTVS / 41<br />
ri A<br />
_J_<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
aV(capns'cat<br />
dinalls.<br />
b..tympanfi.<br />
c impages.<br />
d. foies oall<br />
uatzi<br />
a. (tapi eu!<br />
dinales.<br />
bibifoietC<br />
b impages i<br />
d.tympamîj
a. celle mt»<br />
nota.<br />
b. média<br />
«de.<br />
cptonau*»<br />
l *<br />
LIBER<br />
<strong>De</strong>tufcanicisretionbuszdiumfàcrarum. ^ Caput. VIL<br />
L ocus m quozdisconftiruetur,cumhabuerit in lôgitudine fexpartes, vna<br />
dempta,reliquum quod eritJatitudini detur,Logitudo autem diuidatur<br />
bipartito,X quz pars erit interior,cellarum fpatiis defignerur,quz erit p/<br />
xima frontijColumnarum difpofitioni rdinquatur^tem latitude» diuida//<br />
rur in paries decem.ex his ternz partes dextra ac finiftra cellis minonb',fi/<br />
ue vbi alzfuturzfintdentur,rehquzquaruormedizzdi attribuâtur,Spa<br />
rium,quod ait ante cellas,tn pronao ita columnis defignetur.vt angulares<br />
* contraantas parietumextremorumeregionecolloeétur,Diiz medizere/<br />
î gioneparietum,quiinterantasXmediamzdemfuerit,ita diftnbuant',ut<br />
' inter antas & columnas priores per médium iifdem regiôibusalterz difpo<br />
j nantur,ezqj fint ima craflirudine altitudinis parte feptima ,altitudo tertia<br />
pane latitudinis templiJummaqj columna quarta parte craflitudinis imz<br />
ronrraharur.<br />
t<br />
o<br />
0<br />
o<br />
3<br />
c<br />
1<br />
A 1<br />
1 1<br />
1 « 1 «<br />
b<br />
0<br />
o o<br />
. 1 m 1<br />
1 1<br />
Spirzearumaltzdunidiaparte craflitudinis fiantJiabeant fpirz earûplin/<br />
thum ad circinum altam fuz craflitudinis.dimidia partz,torum infup cû<br />
apophygi oaffum,quanrum plinthus»<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
QVARÏVS.<br />
Capituli altitudo dimidia craflitudinis,Abacilatitudo , quanta ima<br />
craffitudo columnz .<br />
Capituliqj craffitudo diuidat in partes tres,e qbus vnaplintho quz é<br />
F ii'<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a. pHathut<br />
b. totas<br />
c apopby.i<br />
gis.<br />
d.'Craffitadb<br />
imaftapi<br />
a.larïtudo<br />
abad<br />
b. craffitudo<br />
ima colûnari<br />
c. ctatiitudo<br />
furaaecolum<br />
tau<br />
y
t.abacnr.<br />
b.ed)inat<br />
c. hyportaw<br />
(hélium caot<br />
«pophygK<br />
tudocoitec<br />
iy<br />
LIBER<br />
in abaco,detur,aItera echino,tertia hypôtracheliôcum apophygî.<br />
Supra columnas crabes compaériles ùnponantur,vtifintaltitudinis modu<br />
lis tis,qui a magnitudine operis pofttilabûtur,Ezqj trabes compaâdes po/<br />
nâtur , vt tantam habeant craflirudinem.quanta fummzcolûnzerit hvpo<br />
trachelium,X ira fint côpaâc fubfcudibus X fecuridis,vt côpacrura duo/<br />
rumdigitommhabearuurionem.Qimeniminterfetangunt Xnon fpi/<br />
ramentumXperflarumventi recipiût.concalefàdunt',X celeriterXputre<br />
fcunt^upra trabes X fupra parietes traiecrurz mutilorum parte quartaal/<br />
ritudiniscolumnzproùdanturJtem in eorumfrontibusantepagmentafi<br />
ganturJupraqj ea tympanum faftigriexftrudrura feu de materia colloce//<br />
tur,SuDi_9 id raftigium columen,canterii,templa ita fùntcollocanda,vc<br />
ftilliriaium terri abloluri teniario refpondear,Fiunt autemzdes rotundz,<br />
e quibus altz monopterz fine cellacolumnar£conftiruuntur,alizperipte/<br />
rzdicuntur,Quzfine cella fiunt,tribunal habentXafcéfum exfuzdiame/<br />
tri tertia pane,infuper ftylobata columnz conftiruanrur tam altz , quanta<br />
abextrermsftylobatammparictibusédiametros.creflâ:altitudinis luz cû<br />
capitulisXfpirisdeçumzparris^piftiliumaltum columnz craflitudinis<br />
dimidia partz,ZophorusX reliqu a quz infuperùnponu nturpta vti m ter<br />
tio volumine de fymmetriis fcripfi.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
QVARTVS. 43<br />
T"<br />
Sin autem pcripterosea'zdescÔftituétur,duo gradusXftylobatz ab imo<br />
conftituantur,deindecellz paries collocetur cum receffu eiusa ftylobata<br />
circa partem latitudinis quintam,medioqj valuarum locus ad aditus relin/<br />
quatur ,Eaqj cella tâtam habeat diametrumpneter parietes X circuitioné,<br />
quantam altitudinem columna fupra ftvlobatam , Columnzcircum cella<br />
iifdemproportionibus fymmetriifqj difponâturJn medio tefti ratio ita ha<br />
beatur,vti quanta diametros totius operis erit futura,dimidiaaltitudo fiât<br />
tholiprzterflorem, Flos autemtantam habeat magnitudinem.quantâ ha<br />
buerit in fummo columnz capitulum przter piramidem,R eliqua ( vtifu/<br />
prafcripta funt) ea proportionibus atqj fymmetrùs facienda videntur.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
m<br />
a gtadus<br />
b. xdes rotfi<br />
da fine cella.
u<br />
^<br />
a. tholnt in<br />
medio tcA'i<br />
b. cella<br />
c petiptetos<br />
.hritcûalata.<br />
LIBER<br />
Item generibus aliisconftiruunturzdes ex iifdem fymmerriis ordinatzt&<br />
alio génère difpofitiones habentes,vri eft caftoris in drco flaminio X inter<br />
duos lucosvdouisjremargunus nemoridianz columnis adie&is dextra<br />
ac fintftra ad humeras prônaiJ-foc autem génère primo fafta zdes ,vti eft<br />
caftoris in drco,Athenis in arce,Mineruz, X in attira funio,Palladis ,Earû<br />
non alizfedezdem funt proponiones.Cellz enim Iongitudines dupliccs<br />
funt ad latitudines,Xvti reliqua exifona,quz folent effe in frontibus,ad la<br />
terafunttranflata.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
"~1
o<br />
*<br />
/*.<br />
o<br />
e<br />
t<br />
QVART VS.<br />
' " lO o*<br />
., . /<br />
A ,' I<br />
* ,<br />
o<br />
5<br />
aO aO y j L I<br />
O 1<br />
' e'<br />
b<br />
c<br />
[ /<br />
t<br />
-><br />
t<br />
i<br />
'c . ,<br />
*<br />
rt<br />
c<br />
.<br />
. i<br />
rt .<br />
1. !<br />
o-<br />
alius alia varietate facrapj religionum<br />
habet efïèctus.Oés zdiûfacrarumrôcinatiôes vti mihi traditz funt , expo/<br />
fuijordinefcp X fymmetnaseapj partitionibusdiftinxi,Xquarûdifpares<br />
funt figurz.X quibus difcriminibus inter fefunt difparatz,quoadpotui U<br />
gn ificare fcriptis curaui,Niinc de aris deorum immortaliumvti aptam co<br />
ftitutionem habeant ad fàcrificiorumrationemdicam»<br />
F mi<br />
"<br />
i<br />
. i<br />
li<br />
. I Tempflgen?<br />
aliudatufcav<br />
11 nicisiùfdétn;<br />
lYmmetriis><br />
factum.<br />
a. ptonans<br />
b-mediam<br />
zdis.<br />
c. cdlae mi¬<br />
nores.<br />
d. haraeri J><br />
> nai»<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
T<br />
i<br />
ifi
* Vh«*wt * Vh«*wt<br />
LIBER<br />
<strong>De</strong>aris deorum'ordinandis» Caput. VOT» -<br />
Arz lpeflét ad orientem,X femper inferiores fint coIIocatz.q fîmulacra,quz<br />
fuerint in zdc,vti fufpidentes diuinitatem qui fupplicant X fàcrificant, dif<br />
fparibus altitudinibus ad fui cuiufqj dci decorem componantur ,Altitudi<br />
nés auté earum fie funt explicandz,vti Ioui omnibufqj corleftibus qexcel/<br />
iiflimz conftituantur,VeftzTerrzMariqj humdes collocentur , ita idonez<br />
his inftitutionibus explicabuntur in mediis zdibus ararum dcformatiôes,<br />
Explicatis zdium fàcrarum compofitiôibusinhoc libro,in fequenti de c©<br />
munium operum reddemus diftributionibus explicationes.<br />
M.VITRVVII DE ARCHITECTVRA<br />
LIBER QVINTVS.<br />
VI amplioribusvoluminibusimperatoringenii co/<br />
gitariones peeptaqj explicauerunt,maximas X egrz/<br />
gias adiecerunt fuis feriptis autoritates.quod eriâvel<br />
in noftris quoque ftâdiis res pateretur,vt amplifiai//<br />
tionibusautoritas Xi his peepris augereturJedidnô<br />
eft quéadmodum putatur,expedirum , Non enim de<br />
architecture fieferibirur,vthiftorizaut poemataju/<br />
ftoriz per fe tenent lectoresJiabent enim nouarû rept<br />
varias expectationes ,pocmarum vero carminum metra X pedes acverbo/<br />
rum elegans difpofitio ,Xfentériarum inter perfonas X verfuum diftincla<br />
pronundatio,proleâando fenfus legenriû perducit fine offènfà ad fumma<br />
îcriptorum terminationem^d autéinarchitedurz conferiprionibus non<br />
poteftfieri,q>vocabula ex anis propria neceflitate concepta inconfueto fer<br />
rnoneobùciunt fenfibus obfeuritaté*Cû ea ergo per fe non fint aperra , nec<br />
pateanteorumin confuetudinenomina,rum etiam peeptorum Iatevagan<br />
tesfcripturafinoncontrehantur,XpaucisXperluddis fentenriis explicé<br />
turJtequentia multitudineqj'fermonis impediente,ùicerras legenriumeffi<br />
dent cogitariones.Itaqj occultas nominationes côméfufqj e membris ope/<br />
rumpronundansvtmemoriztradant i^reuiter exponâ,Sicau expeditius<br />
ea réopère poterunt mentes^Jon minus cum animaduertiflêm diftentâ oe<br />
cupationibusciuitaté publias Xpriuarisnegodis,pauds iudicaui feribé/<br />
dum,vtianguftofpariovacuitarisealegentes breuiterperdpere poflénti<br />
Etiaqj Pythagorz hifqj qui dus herefimfuerût fecuti,placuit cubicis tôtùt<br />
bus peepta in voluminibus feribere,conftitueruntqj cubû.ccxvi.verfuum<br />
eofqj non plufqtrès in vna conferiptione oponereeffe putauerunt.Cubus<br />
aût eft corpus ex.vi.lateribus zquali latitudine planitiapt perquadrarû ,1s<br />
cumeftiacrus,quâinpanéincubuit,dumeft inta
QVINTVS;.-. 4 c<br />
tudinem ex eo fumpfiffevidétur,q> is numerus verfuûvti cubus-in quem/<br />
cunqj fenfum infederit, immotam efficiat ibi memoriz ftabditatem,Grzd<br />
quoqj poerzcomidinterponétesechorocâticûjdiuiferût (paria fabula?;,<br />
ita panes cubica rône fadentes,intercapedinibus leuant adtopt pnunciatio<br />
nés,Cum ergo hzc naturelimodofint a maioribus obferuata,aîoqj aduer/<br />
tam inufitatas X obfcuras multis res effe mihi fcribédas,quo fadlius ad fen<br />
fus legériû puenirepoflint breuibus voluminibus iudicaui fcribereJta enî<br />
expedita crût ad intelligendû,eorumqj ordinationes inftitui, vtinô fint q/<br />
rentibusfeparatimcolligendaJedecorporevno,Xin fingulis volumini/<br />
busjjencrû haberét expîicationes ,Itaqj Czfar tertio X quarto vplumine<br />
zdiufàcrapj rônes expofuiJ-Ioclibropublicopjlocorum expédia difpofi<br />
. tiones,primumqj fop>vtiopotteatcôftitui dicam , q> in co X publicarû X<br />
pnuatarumrerum rationes per magiftratusgubernantur.<br />
<strong>De</strong>foro. Caput. I.<br />
(^ranriinquadratoampliflimisX duplicibus ponidbus fora conftituunt,<br />
crebrifqj columnis X lapideis aut marmoreis cpyftiliis adornant, X fupra<br />
ambulationes in contignationibus fadunt,Itauz vero vrbibus non eadem<br />
cftrationefaciundum,ideo q> a maioribus confuetudo tredita eft gladiato<br />
riamunereinforodari.Igiturcircum fpectacula fpatiofiora inteicolum/<br />
nia diftribuantur,circaqj in porticibus argentariz tabernz ,menianaqj fu//<br />
Eerioribus coaxarionibus collocentur,quz XadvfumXadvectigaliapu/<br />
lica reâe erunt difpofita,Magnitudines autem ad copiamhominû opor/<br />
tetfieri^ieparuumfpatiumfit advfum,aut neproptcr inopiampopuliva<br />
itumforumvideatur_Latitudo autem itafiniatur,vtilôgitudo in très par<br />
tes cumdiuifà fuerit,ex his duz partes d déturjta enim oblonga erit eius<br />
formatio,X ad fpedaculorum ratiôemvtilis difpofitio, Columnz fuperio<br />
res quarta pane minores qinferiores funtconftituendz,proptereaq>one/ . ^<br />
riferendo quz funt inferioreJirmiore debcnt effe,q fuperiora^Ion minus<br />
q> etiam nafcétium oportet imitari naturam,vt in arbonbus teretibus, abie<br />
te,cupreflb,pinu,equibusnullanon craflior eftab radicibus,deindecrefcé<br />
do progrediturin altitudinem naturalicontradturaperzquata nafcens ad<br />
cacumen^rgo finatura nafcentium ita poftulat,refte eft côftitutum X al/<br />
titudinibus X craflitudinibus fuperiora infenorun. fieri contraftiora.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
a. fora qua,<br />
dtatâft cold<br />
nis omatum<br />
tnoKgtaxo.<br />
b. foB:t>pot<br />
tione fefgalteta<br />
lôgitudi<br />
nis ad latitudiné<br />
omatfl<br />
colûnis moi<br />
telauno.<br />
c argétanz<br />
tabernât.<br />
LIBER<br />
C<br />
f- o, o o o o o O O O O<br />
o<br />
o<br />
t><br />
0<br />
U o<br />
o<br />
o<br />
o<br />
o<br />
,o<br />
L O 0 O o o ooooo-i<br />
1<br />
o<br />
Q<br />
o<br />
O 1<br />
o<br />
0<br />
T<br />
o<br />
Io<br />
.0<br />
I fOOOOO OOOOO-, {<br />
) o<br />
*» O b<br />
p °<br />
) o<br />
o<br />
o<br />
o 4<br />
J L_ ooooo oooooJ f<br />
BafihcMumlocaadiunctaforisqcalidiflimispanibus oportet conftitui,<br />
vtperhyemefinemoleftia tempeftatumfecôfenein easnegociatorespof<br />
iint^ammcjlaatudinesnemmusqextertianeplusqexdimidialongitu<br />
dmispaneconftituanmr^ifilocinaturaimpedierit,XaIitercoe?eritfym<br />
metriamcommutari.Sinautcmlocuseritamphormlongitucunlchalci/<br />
carumtamaltzqporticuslatzfuerint,faciendzvidentur,Porticusqme/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
1<br />
0
QVINTVS. 46<br />
diûfpàtiumfunirumeft,extertià finiatuf | Columnz furScriores minores<br />
quaminferiores (vti fupra fcriptum eft ) côftituantur, Pluteum quod fue/<br />
rit ïterfuperiores columnasJtemquarta parte minus qfuperiorescolurr_j<br />
nzfuerint,oportere fierividetur,vn fupra bafiliczcontignationem ambu^<br />
lantes ab negociatoribus ne confpiciantur _Epifrylia, zophori,coronz , ex<br />
fymmetriis columnarumvti in tertio libro diximus,explicentur»<br />
OOOOOOOOo-<br />
O OOO o o o o o -<br />
i V Go<br />
POOOOOOOOOOOOOOO -<br />
c<br />
ooo «. o o<br />
OOOOjOOOOOOOOOOO -<br />
Non minus fumma dignitaté X uenuftatem poffunt habere côparationes<br />
ba(ilkapj,quo génère roloniz iuliz faneftri collocaui, curauiqj faciendam<br />
cuius pporriones X fymmetrfe fie fût côftitUtz,Mediana teftudo ïter colû<br />
nas eft lôga pedes.cxx.latfpedes fexaginta, Portïcus eius dtca teftudinéin<br />
ter parietes X colûnas lata pedes viginti , Colûnzaltitudinib' ppetuis cum<br />
capitulis pedû qnquaginta,craflitudinibus qnum,habétes poft fe parafta/<br />
tas altas pedes vigintiJataS pedes duoffemis,craffas pedé vnûfemis, quz fu<br />
liment trabes,in qbus inuehun/pQrticuû côtignatiôes,Supraqj eas aliz pa<br />
raftatz pedû decéXoclo, latz binû,crafîz pedé,quz excipiunt ité trabes fu<br />
ftinentes canteriû Xponicû,quzfunt fubmiffa infra teftudiné teéfct , Reliq"<br />
fpatîa inter paraftatapfXcouinapstrabes p ifitercolûnialuminibus funt»<br />
licla,Colûnzfiïflfinlatitudineteftudinis tûaftgulârib0 dextra acfiniftra,-><br />
âuaternz,in lôgitudinequz eftfora pxima;cûiifdéangularibii5c~to,ex?<br />
akera parte ciî angularibusfex,ldeoq>medizduz in eapançnô funt pofi><br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a. balïlicatti<br />
platlongitudinisadlati»<br />
tadinenu<br />
b.bafilicadu<br />
plalôgitud*.<br />
nisadlatira>«<br />
dinenu<br />
c tribanalic<br />
locot.
a.' balîlica a<br />
uitruuio fa/<br />
âai colonia<br />
faneftri : qd!<br />
nnnc fanum<br />
df:nôfatiîa<br />
me .pbaturo<br />
opus»<br />
b. tribunalis<br />
locus.<br />
c ides an>><br />
giifh. '<br />
LIBER<br />
tayie ïpediant afpeclus pnai zdis augufti,quz éin medio latere parietis ba<br />
filicse collocata fpeclâs mediû fopj X zdé Iouis,Item tribunal éin ea zde he<br />
micydifchematis,minore curuatura formatûjEius aûthemicycliin frôte<br />
eft interuallû pedû,qdragintafex,ïtrorfus curuaturapedû qndecim,vti eos<br />
qui apud magiftratus ftarét,negociâtes in bafilica ne ïpedircnt*<br />
Supra colûnas ex trib'tignis bipedalib'côpaétis trabes fut circa collocatz-;<br />
ezqj ab tertiis colûnis q fut in îteriori pane reuertunt ad antas,q apnaoc/<br />
currut,dextraq» Xfiniftra hcmicyclû tangut.Supra trabes contra capitula<br />
exfulmétis difpofitzpdasfut coUocatz,auzpedibus tribus .latz quoquo/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
qyiNTVS, m 47<br />
ucrfus quaterniSjSdpra éas ex duobus tignis bipedalib* trabes éuerganez<br />
circa fût coUocatz,qbusinfuptranftracûcapreoliscôtra20phoros X an/<br />
tas X parietes pnai collocata fuftinét vnû culmé ppetuz bafilicz, àlterum<br />
a medio fupra pnaû zdisJtafaftigiopt duplex natadifpofitio, extrinfccus<br />
tec"h,X interioris altz teftudinis,pftant fpetié venuftâ,Ité fublata epiftylio<br />
rumornaméta,Xpluteopjcolûnarûqjfuperioptdiftributio operofam de/<br />
trahit moleftiâJiimptufqj imminuit ex magna parte fummâ,Ipfzvero co<br />
lumnz in altitudine perpétua fub trabc teftudinisperduclz,X magnificen<br />
tiam impenfz,X auâoritatem operi adaugere videntur.<br />
<strong>De</strong>zrario,carcere,Xcuriaordinandis« Caput* IL<br />
^ erariûjcarcer, curiaJoro funt côiungéda, fed ita vti magnitudo fymmc/<br />
triz eopj foro refpôdeat^naxime qdé curia imprimis eft faciéda ad dignita<br />
temmunicipii fiue duitatis^t fi quadrata erit,quâtû habuerit latitudinis,<br />
dimidia addita côftituatur altitudoJin aût oblongafueritJongirudo X la<br />
ritudo côponatur,X fumma côpofita ci* dimidia pars fub lacunariis altitu<br />
dini detur,Przterea pcingédi funt parietes medii, coronis ex inteftino ope<br />
re,aut albario,ad dimidia pané altitudinis, Quzfinô erunt,vox ibi difpu<br />
tanriumelatain al/<br />
tkudiné intelledui<br />
nonpoteriteffeau<br />
dienubus,Cûau/<br />
temcoronis przcî/<br />
éh pietés erût,uox<br />
abiismorata prius<br />
alacanaria<br />
qin acre data diffi/<br />
pctur,auribus erit<br />
intelleâa.<br />
<strong>De</strong>theatro»<br />
Caput* III.<br />
(2 um fopt conftitu/<br />
b. coronz<br />
cxintdbtio<br />
tumfuerit, rûdeo/<br />
opeietant ab<br />
rum immortalium<br />
barioi<br />
diebus feftis ludo/<br />
rum fpectationib*<br />
cilocasttiba<br />
eligendus eft locus<br />
nalit.<br />
dieatroqfàluberri<br />
muSjVti in primoli<br />
bro de fàlubritati/<br />
busï mcenium col<br />
locarionibus éfcri/<br />
ptum,Per ludos.n»<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
LIBER-<br />
«im coniugibus X liberis pfedentes deleclationibus detincntur,X eorpo/<br />
TapropteruoIuptatemïmotapatenteshabentvenas,in quas infidunt au/<br />
rarum flatus.quifi a regionibus paluftribus aut aliis regionibus viciofis ad<br />
uenient,nocentesfoiritus corporibus infundent, Itaqj fi curiofius eligetur<br />
locus theatrOjVitabuntur vicia,Etiâqj prouidendum eft ne impetus habe/<br />
at a meridie, Sol enim cum implet eius rotunditatem, aer conclufus cdrua<br />
tura,neqj habens poteftatem vagandiverfàndo conferuefcit,62cidés adu/<br />
rit excoquitqj Xïminuit e corporibus humores^deo maxime vitandz fût<br />
his rébus uitiofz regiones,X eligendz falubres,Fundamentorum autem fi<br />
inmontibusfueritjfacilioreritratio/edfineceflitascoegeritin piano aut<br />
paluftri loco eaconftituiJolidationes fubftruéhonefqj ita erunt faciendz,<br />
quéadmodû defundatiôibus zdiû fàcrapz in tertio libro é fcriptûjnfup fû/<br />
damétalapideis X marmoreis copiis gredatiôes ab fubftruétôe fieri débet,<br />
Przcinfliôes ad altitudines theatropjp rata pte fadendz vidétur,neqj altio<br />
res,q quâta pcindionis itineris fit latitudo,Si »n. excelfiores fuerint , repel/<br />
létXeiicicnt in fuperiorépartemvoccm^iecpatientur infedibus fûmis,q<br />
funt fupra pcinfliones,verborum cafus certa fignificatione ad aures perue<br />
nire.Etadfummamitaeftgubernandum,vtilineacum adimum gradum<br />
& adfummû extenta fuerit,omrûa cacumina greduum angulofcp tangat ,<br />
itauoxnon impedietur-Aditus complures X fpatiofos oponet difponere<br />
nec coniunftos fuperiores inferioribus fed ex omnibus locis perpetuos,X<br />
direâos fine inuerlu ris faciendos,vti cum populus dimittitur de fpeétacu<br />
lis,ne comprimaturJed habeat ex oîbus locis exitus feparatos'fine impedi/<br />
tione , Etiam ddigéter eft animaduenendumne fit locus furdusJed vtïeo<br />
uoxqclariflime vagaripoflit,Hocvero fieri ita poterit,fi locus décrus fuc<br />
rit ,vbi non impediaturrefonantia,Vox autem eft fpiritus fluens -, X! aeris<br />
. iétu fenfibUis auditui,Eamoueturcirculorum rotundatiôibus infinitis» vti<br />
fi in ftantem aquam lapide immiffo nafcantur innumerebiles vndarum cir<br />
culicrefcentesa centra Xqlariflime poflintvagantes,nifîanguftia lodin/<br />
terpellauerit,aut aliqua ofrenfio,quz non patitur defignationes earum vtt<br />
darum ad exitus peruenire,Itaqj cum interpellentur offenfionibus,Primz<br />
redundantesinfequentiumdifturbantdefignationes_Eadem ratione vox<br />
ita ad circinium efficit motiones,Sed in aqua circuli zqua planifie in latitu<br />
dinem mouentur,vox X in latitudinem progreditur ,X altitudinem gra/<br />
" datimfcanditjlgiturvt in aqua vndarum defignationibus,ita in voce cû<br />
offenfio nullaprimam ïterpellauerit,non difturbat fecundâ,nec infequen<br />
tesJed omnes fine refonantiaperueniunt ad imorum X fumorum aures,<br />
Ergo veteres architeôi naturz veftigia perfecuri indagationibus vocis fca<br />
dentés theatrorumperfeceruntgradationeSjXquzfiuerunt per canonica<br />
mathématicorumXmuficamrationem,vtquzcunqj vox effet in fccena,<br />
clarior et fuauior ad fpeétatorum perueniret aures,Vri enim organa îzneis<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
QVINTVS. 4S<br />
laminis aut cornèïs,diefi,ad cordarum fonituum claritatem perfidûtur, fie<br />
theatrorumperharmonicen adaugendam vocemratiocinatidnes ab an/<br />
riquisfuntconftitutz. .-<br />
<strong>De</strong>harmonia. Caput. ,1111.<br />
H armonia autem eft mufica littérature obfcuraXdifficilis, maxime qdem,'<br />
quibus grzez litterznonfunt notz,quâfi volumus explicare^ieceflc écti/<br />
am grzeis verbis vti,qj nonnulla eorum larinas non habent appellationes,<br />
Iraq/ (vt potero ) ^apertiffime exAriftoxeni ferjpturis iterprztabor , X ti»<br />
diagrâma/ubfcnbamJinitionefqj fonituum defignabo ,vti qui ddigenti/<br />
us attendentJàdlius perciperepoffit,Voxenimmutationibuscum flecli<br />
tur,alias fit acuta,alias greuis,duobufqj modis mouetur,e quibus vnus ha<br />
beteffeétuscontinuatos,alterdiftantes,Conrinua vox neqj in finitionibus<br />
confiftit^ieqj in loco vllo,efFidtqj terminationes non apparentes^nterual/<br />
la autem média patentia,vti fermone cum dicimusJbljuxJlos ,nox , Nue<br />
n.nec vn incipit,necvbi définitintelligiturJed neqj ex acuta fada eftgra//<br />
uis,nec ex graui acuta apparet auribus .Perdiftanriam autem e contrario ,<br />
Namqj cum fleétitur in mutarionevox,ftatuit fein alicuius fonitusfinitio/<br />
né,deindeinalterius,Xidvltrodtroqjcrebrofaciendo incôftans apparet<br />
fenfibus,vriin cantionibus cum fleâcntcs voces varietatem facimus mo//<br />
dulationisJtaq? interuallis ea cum verfatur,X vnde initium fedt,X vbi de<br />
fiit,apparetinfonorum patentibus finitiohibus,Mediana autem parentiai<br />
teruallis obfcurenrur,Ceneravero modulationdm fût tria, Primum quod<br />
grzcinQminant
LIBER<br />
funt iritribus generibus perpetuiX ftantes.reliqui decem cum côitermo/<br />
dulantur funt vagantes,Stâtes autem funt,qui inter mobdes ïterpofiti cô/<br />
tinent terrachordi coniunétionem,X e generum difcriminibus fuis finibus<br />
funt permanentes,Appellantur autemfic,proflambanomenos,hypatehy/<br />
paton,hypatemefon,mefe,netefynémenon, paramefe, netcdiezeugmenô,<br />
netehyperboleon,Mobiles autemfunt,qui in tetrachordo inter immotos<br />
difpofiti in generibus X locis locamutant,Vocabula autem habenthzc,<br />
ParhypatehypatôJichanoshypatôparhypatemefonJichanofmefon ,tri<br />
tefynémenôjparanetcfynémenon, tritediezcugmenon , paranetediezeug/<br />
menon ,tritehyperboleon,paranetehyperboleon.Ei autem qui mouentur<br />
recipiunt virtutesalias^nteruallaenim X diftantias habent crefcentes, Ita/<br />
que parhypate quz in harmoniadiftat ab hypate diefi,in Chromate muta<br />
ta habet hemitonium,in diatono vero tonum, Qui lichanos in harmonia.<br />
dicitur ab hypate diftat hemitonium,in chroma tranflatus progredifduo<br />
hemitonia,in diatono diftat abliypate tria hemitonia^tadecem fonitusp<br />
pter tranflariones in generibus efhciunt triplicem modualtionum variera/<br />
tatem,Tctrachorda autemfuntquinqj,primum grauiftimum quod grzce<br />
diciturut.
QVINTVS. 49<br />
turapènurz'inferiorum graduumcubilibus,Iongzpedes duos altz femi/<br />
pedé,<strong>De</strong>fignariones autem earum quibus in locis conftitiiantur fie explicé<br />
tur,Si non erit ampla magnitudine theatrum,media altitudinis tranfuerfa<br />
regio defignetur,X in ea tredecim cellz duodecimzqualibus interuallis di<br />
fiantes confornicentur,vti ea echea,quz fupraferipta funt ad netenhyper/<br />
boleonfonantia^inceUis,quzfuntïcornibusextremis,vtraqj parte prima<br />
collocentiirJecunda ab extremis diateffaron ad neten diezeugmenon,ter/<br />
tia diateffaron ad neten paramefon,quarta diateffaron ad neten fynemme/<br />
non,quinta diateffaron ad mefon ,fexta diateffaron ad hypatenmefon ,in<br />
medioynum diateffaron ad hypatenhypaton-Ita hacratiocinationevox<br />
ab feenavtiab rentra profufafecircumagens tacluqj feriens fîngulorû va/<br />
forum qauâ. excitaueritauétamclaritatçm,Xconcentu conuenientem fibi<br />
confonantiam,Sin autemamplior erit magnitudo theatri,tunc altitudo di<br />
uidaturin partes quatuot,vti très effidantur regiones cellarum tranfuerfa;<br />
defignatz,vnaharmoniz,altcrachromatos,tertiadiatoni,Etab imo quz<br />
erit prirna,ea ex harmoniacolloceturjitavtiinminore theatro fupra feri/<br />
tum eftjn mediana autem parteprima,in extremis cornibus ad chromati/<br />
cenhyperboleon habentia fonitum ponantur,in fecundis ab his diatefla/<br />
ron,ad chromaticendiezcugmenon,interriis diatefTaron,adchromaticen<br />
fvnémenon, in quartis diateffaron ad chromaticenmefon,quintis diatefla/<br />
ron ad chromaticenhypaton, fextis ad paramefen,q> X i chromaticen hy/<br />
perboleon,diapente,Xadchromaticenmefon,diateffaron,habeant confo<br />
nantiz cômunitatem,In medio tuhil eft collocandum,ideo q> fonituû nul/<br />
la alia qualitas inchromatico génère fymphonizconfonantiâ poteft habe<br />
reJn fumma vero diuifione X regione cellarum, in cornibus primis ad dia<br />
tonon hyperboleonJàbricatavafafonituponantur, in fecundis diatefla/<br />
ron ad diaranondiezeugmenon, tenus diatcffaron,ad diatono fynemme/<br />
non,quarris diateffaron,ad diatononmefon,quintis diateffaron, ad diato/<br />
nonhypatonJcxtisdiateffaron,adproflambanomeon,ï medio ad mefen,<br />
qdeaX adprbflambariomeon,diapafon,Xdiatonon hypaton,diapente<br />
habet fymphpniarum cômunirates.Hzc autem fiquis voluerit ad perfeflu<br />
fadleperducereanimaduertatin extremo hbro diagrammamufica ratio/<br />
nedefignatum.quodAriftoxenus magnovigoreX ïduftria gêneratim di<br />
uifis modulationibus conftitutum reliquit,de quo fiquis ratiodnationib*<br />
his attenderit,X ad naturamvocis X ad audientium deleôafiones ficdius<br />
valuerit theatrorum efficere perfecliones.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
Ffguta:caius<br />
meminitjait.<br />
âot.<br />
t. tonus.<br />
h. hemitoni<br />
nm.<br />
a. diateflarô<br />
b. Diapente.<br />
c Diapafon.<br />
d. Diapafon<br />
Se diateflarô<br />
e. diapafô &<br />
diapente<br />
f. Difdiapa><br />
fou.<br />
LIBER<br />
S-i-S-S-S-i-SrS: S: i S: S: & & S | i: S:<br />
Wç&lfgêlvsriTB-tfê? s b- * a- a- 5*<br />
I I I I I I. I I I I 11)111 I l<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
TV1<br />
\
C^VINTVS.* fo<br />
Dicet aliqs forte multa théâtre Romz quotâriis facta eé^ieqj vlla rônêhâpî<br />
reps in his fuiffe,Sed errauit in eo,q> oîa publica lignea théâtre tabulatiôes<br />
hnt coplures,quasneceflêëfonare,Hoc vero licct aîaduertere et acithare><br />
dis,q fuperiore tono cû volunt canere,aduertût fe ad fcenz valuas,X ita re<br />
dpiût ab eap* auxilio côfonâriâ vocis,Cû aût ex folidis rébus théâtre côftt/<br />
tuunt, ideft ex ftruérura cementoptJapide^narmore,q fonare nô pnt,tunc<br />
ex his hac rône funt explicâda,Sinaûtqrit inquotheatroea fint raftaRo/<br />
mz^iôpoffumus oftédercJediriltaliz regionibus Xinplurib'grzcorum<br />
ciuitatibus,EtiamqjauéToréhabemusX.Mûmium,quidiruto theatra co/<br />
rinthyopt eius znea Româ deportauit,X de manubiis ad zdemlunz dedi/<br />
cauitjMulti etiâ folertes architccl^qui in oppidis nô magnis theatra confti<br />
tuerunt,propter inopiam fiftilibus doliis ita fonantibus eleétis,hacratiod<br />
nadonecompofitis perfecenmtvtmffimoseffeclus.<br />
<strong>De</strong> conformationetheatri facienda. Caput. VI.<br />
T pfius aût theatri côformatio fie é fàdéda,vti qmagna futura é pimetros imi,<br />
cétro medio collocato circumagatur linea rorundationis,in eaqj qtuor feri<br />
bannir trigonaparibuslateribusXinteruallis,quz extremâlineâ circina/<br />
tionîs tangant,quibus etiam in duodecim fignorum c_leftium deferiptio<br />
neaftrologiex muficaconuenientiaaftrorumratiodnantur. ,<br />
r* y<br />
a /<br />
a \y^ \y<br />
r$ ' 7v"<br />
b XV\<br />
e \y<br />
., - _J *<br />
1<br />
!<br />
(h<br />
<br />
_dl. 1<br />
\z_<br />
b -,<br />
t<br />
1 \<br />
^s. i a<br />
\/ e<br />
/ r<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
><br />
1<br />
a.cand.'<br />
b. obi difïan<br />
gltut pfeenit<br />
pulpitâaboi<br />
cheftee ret<br />
gione<br />
c oichdta»<br />
d.profccniâ<br />
obi pulpitû<br />
excitatut.<br />
e. ftôs feenaj<br />
f. coneas Ipe<br />
ôatts itinera<br />
uetfatarum.'<br />
g.caneus aa<br />
luapt regiatâ<br />
htcaneiho»<br />
ffitaliop
aicond. «<br />
b. otcheftta.<br />
c palpitant.<br />
d. j>feniunu<br />
e. podium<br />
f.fcena *<br />
g. fccnz met<br />
btai<br />
b.hofpitalla.<br />
i. ualux te.<br />
gi* '<br />
k. holpîtallo<br />
xumualaa»* '<br />
l.poitic'poft<br />
fcenam<br />
Buodeam.1<br />
LIBER ' ,<br />
Ex his trigoniscuiuslatus fueritproximumfcenz ea regione qua przci/ -<br />
QVINTVS." . fi<br />
cxtremi duofpeôabût itïere verfurarû .Gradus fpeflaculop?,ubi fubfellia<br />
côponant /îeminus alti fintpalmopedepe plus pede X digitis fex,Latitu<br />
dines eorum ne plus pedes diiofemis^ie minus pedes duo côftituantur»<br />
<strong>De</strong>teétoporricustheatri. Caput* VII.<br />
Tj[1' eôumporticus,qd futup> eft in fuma gradatione,cû feenz altirudine libra<br />
tum perfiiciat,ldeoq>voxcrefcenszqualiter adfûmasgradationes,Xte/<br />
crum perueniet,Namqj fi nô erit zquale,quo minus fuerit altum,vox pri/<br />
piet ad eamaltitudiné-ad quam perueniet primo , Orcheftra inter gradus<br />
imos,quâ diametron habuerit,eius fexta pars fumât" ,X in cornib* circûqt<br />
adit?, ad eius- méfurz perpendiculû inferiores fedes pridant ,Xquzpafio<br />
fuerit^bicôirituantirinemmfup^ma,ireenifatisaltimdinéhabebût,eopi<br />
conformationeSjScenzlôgitudo ad orcheftrz diametron duplex fieri de//<br />
bet;Podiï altitudo ab libremento pulpiti cû corona Xlyfi, duodecima 6r/<br />
cheftrzdiametri,Supra podium columnz cû capitulis X fpiris altz quarra<br />
parte eiufdé diametri,Epiftyba X ornamenta eap? colûnarû altitudinis qui<br />
ta pane,Pluteûinfup cum vndaX corona inferioris plutei dimidia parte,<br />
fupra idpluteû columnz quarta pane minore altitudinefint,q inferiores,<br />
Epiftyha X ornaméta eapt colûnap; quinta parte, Item fi ténia epifeenos fu<br />
tura erit,mediani pluteiJûmûiit dimidia parte , Colûnz fûmz medianariî<br />
min' altz fint,quartaparte. Epiftylia cum coronis earum colûnarum,item u (" ('" '"j<br />
habeâtaltinidmisqumtâ parté^eetnin oîbus theatrisfymmetriz ad oés d, ><br />
rônes X effecrus poffunt rndereJèd oportet architeâû aîaduertereqbusp r ^<br />
portioibus neceffe fit fcquifymmetriâ,X qbus rômbus ad loci natutâ, aut , i<br />
magnitudine opus debeat téperari,Sût enï res quas X in pufillo X î magno wi, 1<br />
theatro neceffe éeadémagnitudine fieri pptervfûjVti gradus ,diazomata, " .'"<br />
)luteos,itmera,afcenfus,puIpira,tribunaua,XfiquaaTiaîtercurrunr,exq/ -.*<br />
?us neccffitascogitcufccaerearSfymmetria^eimpediatvfus.Non minus °<br />
iqua exiguitas copiapj.i.marmoris,materiz , reliquarûqj rept, quz paran<br />
tur in opère defuerint,paululû demerc aut adiicere,dum id ne nimiuïpro/<br />
be fiat,Sed cû fenfu nô erit alienû,Hoc auté erit fi architeéhis erit vfuperit»,<br />
Prztetea ingenio mobdi folertiaqj nô fuerit viduar9, Ipfz aût feenz fuas ha<br />
beat rônes explicatas,itavtimedizvaluz ornât9 habeat aulz regiz,dex//<br />
tra ac finiftra hofpitalia,Seeudû aût ea (paria ad ornatus côparata (quzlo/<br />
cagrzd Ty£pimachïzfùtïiis locis uerfàtilestrigonos<br />
habétes ) in fingula très fint fpecies ornatiôis,q cû aut fabulapt mutationes<br />
umttuturzJeudeopjaduétus cûtonitnbus rcpétinis,uerfent,rnutétqj fpe<br />
dem ornationis in frontcs,Secundû ea loca verfurzfuntpcurrétes,quzeffi<br />
riuntvnaaforo altéra a peregre aditus in feenam.<br />
<strong>De</strong> tribus feenarum generibus. Caput* _VIII»<br />
G encra aûtfuntfcenapj triavnûqdcUcittragicû^tepj,cormcû,tcrtiûJàtyri<br />
cum^opj aût ornatus titïterfecuïrimilescufpariçrône^ttagiczdcfor/<br />
G iii -*<br />
' -r> ri<br />
,J 1 '<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
al cuiMus<br />
b» limita<br />
udextta<br />
dt centrant<br />
e. finltiopio<br />
icem.<br />
f. pfccnhun r<br />
g.uonsCcc.<br />
ne<br />
b.otchefrr_<br />
I. ffeeraum<br />
LIBER<br />
mantcolûnisXfaftigiisXfignisrehqfqj'regaLbusrebus,Comiczaûta>di/<br />
ficiôps priuatopt X menianopj hnt fpecié,pfeflufqj feneftris difpofitos uni/.<br />
tatiôecômuniâzdificiop£rônibus,Satyriczvero ornant arboribus fpelû/<br />
cis môtibus reliquifqj agreftib°rebus,in topiarii operis fpecié deformatis ,<br />
In grzcopt theatris nô oîa iifdé rônibus fut fadéda, q> Primû in ima circina<br />
tiôe,vt in latinotrigonopt quatuor,ineo qdratopttriu anguli circinatiôis<br />
hneamtangunt,Etcuius quadratilar*eft proximumfcenzprzciditqjcur<br />
uaturâ circinationis,ea regione defignat finitio profcenii, X ab ea regione<br />
ad extremam circinationem curuatura:parallelos linea defignarur , in qua<br />
conftituitur frons feenz, per centrumque orcheftrz profcenii regione*<br />
8<br />
8<br />
f<br />
f<br />
1<br />
» ,<br />
y<br />
d<br />
d<br />
c<br />
~)<br />
c' - \<br />
;" « , A \<br />
1/ fc j^Lj<br />
i r , 1<br />
s *<br />
X<br />
i . s<br />
I<br />
/ :<br />
b g<br />
t '/^<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
ft<br />
/<br />
!
QVINTVS.* Ï2<br />
paralleloslinea dcfcribit :X qfecat circinationis Iineas dextra ac finiftra fn<br />
cornibus hemicydi cétra defignant ,Xcirdno collocato in dextra ab inter<br />
uallo finiftro cirriugit circmatio ad profcenii dextra panetn,Item centro<br />
-collocato in finiftro cornu ab interuallo dextro circûagit ad profceniifini/<br />
ftram pané,Ita tribus cétrishacde(criptione,amplioré habét orcheftram<br />
^rzd,Xfcenârecefliorem,minorcqjIatitudinepulpitû,quod Xoféîoji ap/<br />
pellât^deoqj apud eos tragid X comici adores in fcena peragûtJLeliq au<br />
té artifices fuasporcheftrâ pftât aétiones ,ItacpexeofcenidX thymelici<br />
grzce feparatim noîant,Eius logei altitudo nô minus débet eé pedû decé,<br />
nôplusduodecim,Gradationes fcalapunter cuneosXfedescôtraqdrato/<br />
Tumangulosdirigant ad primapcinâioné,abeapdnâione inter easiterû<br />
medizdiriganf,X adfumi quotiés pcingunt ,altero tâto femp amplifiait,<br />
Cumhzc oiafûma cura folertiaqj explicata fint,tune etia diligétius é ani//<br />
rnaduertendûvrifit deâus locusjin quo leniter applicet fevox, neqj rcpul<br />
làrefiliensincenasauribus référât fignificationes. - 3<br />
1 S O O.' J<br />
r<br />
1-<br />
fi<br />
a* e e<br />
oo0S3S00^<br />
**<br />
i<br />
i<br />
c<br />
f<br />
> o o c<br />
.<br />
> o O<br />
8<br />
G« *<br />
B l<br />
_J;<br />
un<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a.pom'cni<br />
theatri<br />
bcaneî<br />
CtOtcfaeftta<br />
d ptofcen'iS<br />
e< palpitant<br />
f. fcena<br />
g. hofpitaDa
S<br />
<<br />
LIBER, O<br />
;Suntenïnonmilli lodnaturaliterimpediétes vocis motus,vti diflbnanres'<br />
qui grzce dicuntxATHXoùjJTtÇjCircûfonanteSjquiapud eos nominantur,<br />
'.ttepihxowJiteç , item refonantes,qiri dnr a*THXoGjmç,confonantefqj quoè<br />
àppellât o-ujiHXoCvTECjDiffonantes funt in quibusvox prima,cum eft ela/<br />
.ta in altitudiné,ofFenfa fuperioribus folidis corporib' , repulfàqj refiliés in<br />
imû, opprimit infequétis vocis elationé,Circûfonâtes aût fut,in qbus circu<br />
uaoâdo coafta vox le folués in medio fine extremis cafibus fonâs, ibi extin<br />
guit ïcerta verbopj fignificatiôe,Refonâres vero,in qbus cû in folido taéhi<br />
.pcuffarefiliat imagines exprimédo^ouiflimos cafus duplicesfaciûtaudi/<br />
tu^técôfonâtes.fut,in qbus ab imis auxdiatacûincreméto feâdés, ingredi<br />
-tur ad aures ddcreta verbop? daritate,Ita fiin locop; eleclionefueritdiligés<br />
, Intercolûnium<br />
quinqj Xmoduli dimidia parte,Altitudo colûnzprzter capitulûquatu/<br />
lif J<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
qyiNX-v.sri. ?3<br />
y»decim modutorum-, Capitulialtitudo moduli vnius "latitudo modo//<br />
iorum duorum X moduli fextz partis,CzterLoperis modulationes,vtiin<br />
idibus facris in hbro quano fcriptum eft_ita perîiciâtur,Sin au ton îonicz<br />
columnzfientJcapus pter fpiram X capitulain o&o panes X dimidia di//<br />
uidatur,X ex his vna craflitudini columnz detur,Spiracum plintho dirn.<br />
dia craffitudine conftituat,Capituli ratio ita fiat,vti in tertio ubro é.derno/<br />
itratum,Si corinthia eritJcapus X fpira,vti inionica, Capitulû aût quenv<br />
admodumin quarto hbro 'eft fcriptû,ita habeat rarioné,Stylobatifqjadie/<br />
ctio,quzfit per fcamillos impares,ex defcripriôe,quz fupra fcripta eft inli<br />
bro tertioJumatur,Epiftyha,coronz czteraqjt>ïa,ad colunarum rationem<br />
exfcriptisvoluminumfuperiopjcxplicentur* < r " - - V.<br />
*<br />
i<br />
'<br />
\<br />
\<br />
.<br />
t<br />
i<br />
.<br />
\<br />
\<br />
\<br />
*<br />
1<br />
.<br />
r. -<br />
o r<br />
t ,-)- 'C ' *<br />
«rf *», .f..».*W. - p.<br />
e -*<br />
i « î<br />
b b .<br />
e '»<br />
« . ' , ~* » » 0 B.<br />
!<br />
. 1<br />
- ! m".><br />
L '.<br />
d-r 1<br />
e - o _ o p o i<br />
llf<br />
ne.<br />
î ..<br />
t * . » t' ' j» * - *V ' j ft". 3r<br />
o<br />
». ,. «. ,<br />
.'m.<br />
: :.« «t: :: b b<br />
i î L"
LIBER. .<br />
Media vero fpatia,quz eruntfubdiuoïnterporticus adornanda viridw<br />
bus videntur,q> hypzthrz ambulationes habent magnâ falubritaté,Etpri<br />
tnumoculorum,q>ex vindibus fubtilisXcxtenuatus acr propter tno//<br />
tionemcorporisinfluens perlimat fpeciem,Xitaauferensexoculis hu//<br />
morem eraffum,acicm tenuem X acutam fpeciem relinquitJPrzterea cum<br />
corpus motionibus in ambulatione calefcatJiumores ex membris aer cxu<br />
gendo imminuit plenirates,extenuatqj diflipando, quod plus ineft,q<br />
forpus poteft fuftinercHocautem ita eé ex colicct animaduertere,ç fub/<br />
tectis cum fint aquarumfontes,aut etiam fub terra paluftris abundantiat<br />
exhisnullusfurgithumornebulofus,fedinapertis hypzthrifqj locis, cû<br />
fol oriés vapore tangit mundum,cx humidis X abundantibus excitâthu/<br />
mores,X etiam conglobatos ï altitudinem tollit, Ergo fi ita uidetur,vti in<br />
hypzthris locis ab aère humores excorporibus exugant moleftiores,qué<br />
admodû ex terra per nebulas videntur,non puto dubium effe quin amplif<br />
fimas X ornatiflimas fub diuo hypztrifqj collocari oporteat in duitatibus<br />
ambulationes,Ez aût vti fint femper ficcz X non lurofzJîc êrit fadendum.<br />
Fodiant X exinaniârur qaltiflime,X dextra atqj finiftraftniftiles doaczfi/<br />
ant,inqj eap? parietibus qui ad ambulationem fpeclauerûit,tubuli mirruâ/<br />
tur inclinati faftigio in doacis_His perfeéhs copleatur ea loca carbonibus,<br />
i' i « dcindeinfupfàbuloneezambulatiôesfternâtur,Xexequentur,itappter<br />
^ , carbonumnaturalemraritatemXtubulorûincloacasinftrufrionem,exd<br />
« " pienmraquamabundâtiz,XitaficczXfinehumoreperfeflzfuerint am/<br />
e bulationes^rztcjea in his operibus thefauri funtduitatibus in nccefîâriis<br />
.", i if rebusamaioribuscôftituti^ncôclufionibuscnîreliquioésfacdiores funt,<br />
, °'ï apparatus qlignorum,Sal enim facile anteimponatur,frumenta publiée<br />
\ j priuatimqjcxpeditiuscôgerunt,Xfidefintholeribus,carne,feulegumini<br />
*»v.i> *su s bus défendit ,Aquzfoffuris puteorum X de coelo repétinis tempeftatibus<br />
;v . ^ .'<br />
ex tegulis excipiunt JDc Iignatione quz maxime neceflaria* eft adpbû ex/<br />
coquédû,diffici!is X molefta eft apparatio,q>& tarde coportat,Xplus cô/<br />
»v. ' fumiturjn eiufmodi téponbus tune ez ambulationes aperiuntur,Xmcn/<br />
furztributiA firigulis capitib' âefignant ^ta.duas res egregia? hypzthrz<br />
ambulatjôes przftant,vnâ in pace falubritaris^lterâ in belio fàlutis , Ergo<br />
' ' his rônibus ambiilationû explicationes nô folumpoft feenam theatriJed<br />
' ;' etiâ omniûdeorumtemplisenèelz^nagnas duitatibus przftarepoterunt<br />
vrilitateSjQuoniâ hzc anobisfàtisvidcntcffeexpofita,nuncinfcquentur<br />
balnearumddpofitionumdemonftrationes. * a<br />
<strong>De</strong>balnearumdifpofitionibusX partibus. * Caput. X*<br />
P limum cligendus locus eft qcalidiflimus,idçft, auerfus a feptantrione,X<br />
aquiloneJpfà autem caldariatepidariaqj lumen habeat ab oeddente hy/<br />
bemo,Sin auté natura lodimpedierit,vtiqj a meridie q> maxime tépus la/<br />
->-.., uâdiameridianoadvefperumeftconftitutum,Xitemeftanùnaduerten/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
QVÀRïys, *4<br />
-duhijVticaldariâmuliebriaviriliaaJconiunaa.&in iifdem regionib' fint<br />
collocata,Sic enim cfficietur,vt in Vâfària ex hypocaufto coisfit vfus eorû<br />
ytrifcp,Ahena fupra hypocauftû tria funt côponenda,vnû caldarium, alté<br />
rum tepidarium,tertiûfrigidarium,X ita coflocanda,vti ex tepidario ï'cal<br />
darium,quanrû aquz caldz exieriyfluat , <strong>De</strong>frigidario in tepidanum ad<br />
eûdemmodum,teftudinefqj alueolopjexcômunihypocauhcalefadent;<br />
Sufpenfurz caldariorum ita funt faciendz ,vtiprimum fefquipedalib'te/<br />
gulis folu fternatur inclinatû ad hypocaufim,vripila cû mittarur, non pof<br />
fitintro refiftcreJed rurfus redeat ad pfurnium,ipfaper fe ita flama facilius<br />
puagabiturfub fufpenfioneJiipraqj laterculis beffalibus pilz ftruantur ita<br />
difpolrta,vribipedaIes tegulzpoflint fupraeffe coflocatz,Altitudiné auté<br />
pilz habeat pedû'duopt,ezqj îbuanfargdla cû capdlo fubaétaJupraqj col<br />
ïocétur tegulz bipedales,quz fuftineant pauimentum,Côcamerationes ve<br />
rO fi ex ftructùra faclz fuerint,erunt vtiliores ,Sn auté contignationes tue/<br />
rintJiglinû opus fubiidatur,Sed hoc ita erit faciédûJR-egulz ferrez aut ar/<br />
eus fiant,ezqj vndnis fends ad contignationé fufpendâtur qcreberrimis ,<br />
ezcjregulzfiucarcusitadifponantur,vttegulefine marginibus federe in<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
ai ftfgidattâ<br />
bttepidattà<br />
c caldarium<br />
d.hypotaa<br />
ftnm.'<br />
' à;
LIBER,<br />
duabusmuehi9pbffinf,Xitatotzcôcameratipnesinferronitétes fint per<br />
feclz,earûqj camerarû fuperiora coagmenta ex argdla cû capillo fubafiali<br />
nianmr.Inferioraûtpars,quzadpauimditumfpeôat,primûteftacumcal<br />
ce truiliffet ,deinde opère albario fiue teclorio poliat,ezqj camerzin calda<br />
riis fiduplices faftzfuerint,melioréhabebunt vfum,Non enîavaporehu/<br />
mor corrûpere poterit materié contignarionisJed inter duas caméras va//<br />
gabitur,Magnitudines aût balnearum vident fieri pro'copiahominû, Sint<br />
auté ita côpofitz,Quantalongitudofuerit,tertiadempta latitudo fit,pter<br />
fcholâlabriXalueiJLabrûvtiqj fubluminefaciendûvidet,nc ftantes cir/<br />
cumJiiis vmbris obturent lucem,Scholas auté labropt ita fieri oportet fpa<br />
riofas,vt cumprioresoccupauerintloca,circûfpeclantesrehquireclz fta/<br />
repoflint,Aluei aût latitudo inter parictem X pluteû ne minus fit pedes fe/<br />
nos,vt gradus inferior inde auferat X puluinus duos pedcs,Laconicum fu<br />
dationefqj funt côiungendz tepidario,ezqj q latzfuerint, tanta altitudiné<br />
habeant ad imâcuruaturam hemifpherii,mediûqj lumen in hemifpherio<br />
relinquat ,ex eoqj dypeû zneum catenis pendeat,pcr cuius reduéhones X<br />
dernifliones pficietur fudariôis temperarura,ipfumqj ad circinû fieri opor/<br />
tcre videtur,vt zquahter a medioJiammzvaporifqj vis per curuaturzro/<br />
tundariones peruagetur.<br />
<strong>De</strong>paleftrarumzdificationeXxyftis. Caput» XL<br />
M une mihi uidetur (tamXfi non fint italicz confuetudinis ) paleftrarûzdifi<br />
cariones tradcre explicatz,X quéadmodumapud grzcos conftituant mô<br />
ftrare,Conftituunturauté m tribus porticibusexearzfpatiofzhabétes fe/<br />
des,in quib' philofophi, rhctores, reliquiqj qui ftudiis ddeâant fedentes<br />
difputare poflintJn paleftris periftylia quadrata fiué oblonga ita funt fa/<br />
cienda,vti duop; ftadiorum habeant ambulationis circuitionem,qd grzd<br />
vocât ^lanXè» , ex quibus très porticus fimplices difponantur, quartaqj q<br />
ad meridianas regiones eft conuerfa,duplex ,vricum tempeftates ventofz<br />
funt^ionpoflitafpergo in interiorem partem peruenire^n duplici autem<br />
porticu coHocenrur hzc membra,Ephcebeum in medio ( hoeaût eft exe//<br />
dra àmpliffima cum fedibus,quz tertia pane longior fit q làta ) fub dextra<br />
coriceum,demdeproximerônifterium,acônKeriomverfuraportitusfri<br />
gidalaiiatio,quâ grzd Âa« jioj vodtant,adfiniftrafnephcebei elxothefiûj<br />
proximeautéelzothefium/rigidarium^ab eoqriterin prop'nigeûin verfu<br />
raporticus,proximeautéintrorfus eregionefrigidarircollacetur côcame<br />
ratafudatioJongitudineduplex,qlatitudine,q habeatiït ùerfuns ex vna<br />
parte làconicum ad eundemmodu (vti fuprafcripnimeft)' côpofirum.Ex<br />
aduerfolaconid,caldam lauationé^n paleftraperiftylia (quéadmodumfil<br />
pra fcriptum eft ) ita debent eé perfeére diftributa,Extra autem difponatur<br />
porticus tres,vna ex periftylioexeuntibuSjduzdextra atq? finiftra ftadia/ .<br />
tz,Ex quibus vna quzfpeérauerit ad feptentrioné,perficiatur duplex am/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
QVINTVS.' T ÎS<br />
pliflima Iatitudine,alterafimplexita fa athletzp hybematé<br />
pora in redis ftadiis exercent JFadunda aût xyfta fie vident,vt fint interdu<br />
as porticus fyluz aut platanones,Xin his pficiant îter arbores ambulatio/1<br />
nés ibiqj ex opère fignino ftatiôes,Proxime aût xyftûXduplicé porticû defignent<br />
hypetrz ambulatiôes,qsgrzd-E-ffà-fo'pjà.4ç,noftri xyfta appel<br />
lât,in quas p hyemé ex xyfto ferenoc athletz prodeuntes exercentur,<br />
Foftxyftum autem ftadium ita figuratum,vt poflint hominum copia; cû<br />
laxaméto athletas cotantes fpeétare,Quz in meenibus neceffaria uideban/<br />
tureffe,vtaptedirponantur,perfcripfi.<br />
O O o o o o o fllo o o o o o o<br />
- -» W<br />
.<br />
p<br />
p<br />
1<br />
, OOOO O O O O ,<br />
[ -<br />
-<br />
o 1 o<br />
1<br />
ù<br />
c<br />
0<br />
0<br />
0<br />
0<br />
t<br />
I<br />
)<br />
\<br />
/<br />
1<br />
0<br />
0<br />
0<br />
Q<br />
0<br />
_ 1<br />
l o o o o o o oo J<br />
oooooooooo»-<br />
Te b<br />
p<br />
1<br />
_£<br />
^<br />
p<br />
g<br />
TPTR^F<br />
O 0-O©00.«00 o o o o<br />
O * o » oooo ,<br />
O * o » oooo , o o o o o o<br />
--a<br />
0<br />
0<br />
0<br />
0<br />
o<br />
o<br />
0<br />
0<br />
o<br />
0<br />
0 ,<br />
o<br />
O<br />
o o<br />
o o<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
t a. ephcbtâi<br />
b.coriceam.<br />
* cconifteriûj<br />
> d. fiigida la.<br />
. aatio.<br />
"' e.elxothefifi<br />
f. frigidariû.<br />
!g propnigea<br />
h. côcameta<br />
ta fudario.<br />
t. laconicom<br />
k. calida la.'<br />
uatio.<br />
Kportic'dupla<br />
ftadiata<br />
uerfus fepté.<br />
ttionem. .<br />
. m. porticus<br />
(implex ftadi<br />
ataueifuime<br />
ridiem<br />
n.xyftuî.<br />
, o. portic* ex<br />
> periftylioex»<br />
«untibns.<br />
p. oiridaria<br />
q. introït9 ad<br />
oiridaria.<br />
t. platano.<br />
nés fea filaac<br />
S. ftatio qoac<br />
cxqtuot pat<br />
tibus hétam<br />
^ bulatiôes qs<br />
g<br />
midas midas dient. dient.
T<br />
aiarcaiftipit<br />
tibus tobu.<br />
ftcisâ: catew<br />
niîincluû.<br />
U' U<br />
' , '<br />
f «<br />
( f<br />
LIBER<br />
f <strong>De</strong>portubusXftruéturisinàquafaciendis. f" Caput» ' XIL }<br />
T} e oportunitate aûtportuû non eft ptermittendû ,fed qbus rônibus tuean<br />
tur naues in his ab tépeftatibus explicandûJdi aût naturaliter fifint pofiti»<br />
nabeât9aaoteriafiuepromôtoriapcurrétia,exqbus ïtrorfus curuatura;<br />
fiue verfurz exloa natura fuerintcôformatz,maximas vtilitates videntur<br />
habere,Circû enï porticus fiue naualia fut fariédaJiue ex ponidb' adir9 ad<br />
emporia, turrefqj exvtra9panecollocandz,exqbuscatenztraducipma<br />
chinas poflint,Sin aût nô naturalé locûneqj idoneûad tuendas ab tépeftati<br />
bus naues habuerimus,itavidef eéfadendû,vtifi'nullûflumé ï his locisin<br />
pedierit,Sed erit ex vna parteftatio,tûc ex altéra parte ftruéturis fiue agge/<br />
nbuscxpechanturprogreffuSjXitacôformandz portuû côdufiones,Ez<br />
aût ftrucjhirz,quz in aqua futfuturz,videnf fie eéfaciendz ,vri porte, pul<br />
uisaregionibus,q{utacumiscôtinuatz adpmontoriû mineruzjfqj nu><br />
fceat vti in monario duo ad vnû refpondeât^<strong>De</strong>inde tune in eo loco,q de/<br />
finitus ent,arcz ftipitibus robufteis X ratenis inclufz in aquâ demittendz<br />
diftinendïq)firmiter,<strong>De</strong>inde inter eas ex tranftillisinferior pars fub aqua<br />
exequandaX purgâda,X cemétis exmbrtario materia mixta ( quéadmo/<br />
dû fupra feriptû é)ibi côgcrédû,donicû côpleat ftruclurz fpatiû,qd fuerit î<br />
ter arcas,Hoc aût munus naxu raie hnt ea loca,quzfuprafcriptafunt»<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
c^vintvs,: S6<br />
Sin autpropter fluclus aut impetus aperri pelagi deftinarx arcz" nô potue/<br />
rint cÔtineri,tûc ab ipfa terra nue crepidine puluinus qfirmiflimeftruatur,<br />
lfcp puluinus exzquata ftruat planitieminus,qdimidieparris^:eliquâ,qdf<br />
eftpximelittus,proclinatû latus habeat^<strong>De</strong>îde ad ipfam aquâ X laterepul<br />
uino circitcr fefquipedales margines ftruant zqudibres eiplanitiz, quzfu<br />
pra fcripta é,Tûcprodinatio ea impleatarena,X exzquet cum margine X<br />
planifia puluiniJ<strong>De</strong>indeinfupeam exzquationem pila çj magna côflituta<br />
fuerit,ibi ftruat ,eaqj,cum erit extrada relinquat ne minus quâ duo mch/<br />
fes,vt ficcefcat,Tunc autem fuccidatur margo,quz fuftinet arena , Ita are/<br />
na fluctibus fubruta efficiet in mare pdz przcipitationem»<br />
Hac rônequotienfcûqj opus fueritJn aquâ poterit effe pgreffus,In quib*<br />
aût locis puluis nô nafeit Jiis rônibus erit faciendum.vti arcz duplices re/.<br />
lâtis tabulis Xcathenis colligatz in eo loco.qui finitus erit, côftituant,Xï<br />
ter deftinatas creta meronibus ex vlua paluftri faftis calcet ,CÛ ita bene cal<br />
catum X qdenfiflime fuerit , tune cocleis, rotis,tympanis collocatisJocusquiin<br />
ea feptione finitus fuerit,cxinaniatur ficceturty,X ibi inter feptiones<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
.plia.<br />
b.poluînat<br />
i c«fefqaipeda<br />
. liamargo*
ftièptio do/<br />
Elidsatczte<br />
itistabnlb.<br />
b.totaaquatjai<br />
LIBER *<br />
furi damentafodiatur,Si terrena erunt,vfqj ad folidum crafïïora q munis,'<br />
quifupra futurus crit,exinaniaturJicceturqj X tuneftruéhire ex cementis<br />
calce X arena compleatur,Sin aûtmollis locus erit-palis vftilatis alneis^ut<br />
oleagineis,autrobufteiscôfigatur,Xcarbonibuscompleatur,quemadmo<br />
dum mtheattorumXmurifundationibus eftfcriptum»<br />
<strong>De</strong>inde tune quadreto fàxo munis ducatur iuncturis qlongiflimis,vti ma<br />
ximemedii lapides coagmentiscontineâtur,Tunc qui locus erit inter mu<br />
mm,ruderatione fiue ftruétura compleatùrJta erit vtipoflit turris infupet<br />
zdificari,His perfeétis,naualiorum ea erit ratio,vt conftituantur fpeclantia<br />
maxime ad feptentrionem, nam meridianz regiones propterzftus cari/<br />
em,tineam,teredines,reliquaquebeftiarumnocentium gênera procréant,<br />
alendoqj conferuant ,eaqj zdincia minime funt materianda propter incen/<br />
diaJDc magnitudinibus autemfinitionulladébet effe,Sed faciunda adma/<br />
ximum nauium modum,vti Xfî maioresnaues fubdu£rzfuerint,habeant<br />
cum laxamento ibi collocationem,Quzneceffaria ad vrilitatem in ciuitati<br />
bus publicorum locorum fuccurrere rmhi potuerunt,quemadmodum cô<br />
ftituanturX perfidantur in hocvoluminefcripfiJPriuatorum autem zdifi<br />
ciorum vtilitates Xeops fymmetrias infequenti volumine rôcinabor.<br />
i»<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
M.VITR
M.VITRVVII DE ARCHITECTVRA<br />
LIBER SEXTVS.<br />
Ï7<br />
T RISTIPPVS phdofophus fbcraticus,naufra/<br />
gio cum deltas ad rhodienfium httus animaduer/<br />
tiffet geometrica fcherhata defcripta ,exclamauiflê<br />
ad comités ita didtur, Benefperemus,Hominum<br />
enimveftigia uideo,ftatimqj îoppidum rhodum<br />
contédit, X reôa gymnafium deuenit,ibiqj dephi<br />
lofophia difputans muneribus eft donatus,vxnon<br />
tantum feornaretJed etiam eis, qui vna fucrant,veftitû X cztera, quz op'<br />
effent ad viâum przftaret,Cum autem dus comités in patriam reueni vo^<br />
luiflent,interrogarentqj eum quidnam vellet domum renunciari,Tunc ita<br />
maridauitdicere,eiu{modipoffefliones X viatica liberis oportereparari,<br />
quz etiam c naufragio vna poffcnt enatare,Namqj ea vera przfidiafunt vi/<br />
tz,quibus neqj fonunz tempeftas iniqua , neqj pubhcarû rerummutatio,<br />
neqj belli vaftario poteftnocere,Non minus eamfententiamaugédo theo/<br />
phraftus hortandojdodos potius effe q pccuniz confidétes,ita ponit,Do/ V<br />
dum ex omnibus folum,neqj in alienis locis peregrinum?neqj amiflis fami<br />
liaribus Xneceffariisîopemamicorumjedinomniduitateeéciuem ,dif/<br />
fidlefqj fortunz fine timoré poffe defpicerecafus , At qui nô dodrrinarurn,<br />
fed feucitarisprzfidiisputaretfeeffevallarumjabidis itineribusvadétem,<br />
non ftabili fed infirma conflicrarivita,Epicurus vero non difumiliter ait,<br />
Pauca fapientibus fortunam tribuere,quz autem m axima X neceffariafut<br />
animimentifqj cogitationibus gubernari,Hzcita eé plures philofophidi/<br />
xerunt,non minus etiam poetz,quiantiquascomedias grzce fcripferunt,<br />
&eafdemfentenriasverfibusinfcenapronunciauerunt,vteuchrates,chio<br />
nides,ariftophanes,maxime etiam cum his alexis,qui athenienfes ait ideo<br />
oportere laudan,q> omnium grzcorum leges cogunt parentes ali a liberisy<br />
£ o.ak6.<br />
c liistinU'C<br />
kiifrotW«<br />
athenicnfiumnonomnes,nifieos,quihberosartibuserudiffent,Omnia.n«<br />
munera fortunz cum dantur,ab ca facillime adimûtur,difciplinz vero cô/<br />
A l«*tô.<br />
iunda? cum animis nullo tempore deficiunt,fed permanent ftabiliter adfû<br />
mumcxitumvitZjIuqj ego maxinMsinfinitafqjparétibusagoatqj habeo j<br />
grerias,q> athenienfium lcgemprobantes me arte erudièndum curauerut 4<br />
SC ea,quz non poteft effe probata fine literaturaencydioqj doârinatû om<br />
nium difciplinajCum ergo X parentum curaXprzceptorumdotfrinis au<br />
âas haberem copias difdplinarum philologis,X philotechnis rebus cpm<br />
mentariorumqj feripturis me deleftans,eas poffefliones animo paraui eç^<br />
bus hzc eft fruâuum fumma, nullam plus habendi necçflitatçm eamque<br />
H<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
U
; t. LIBER<br />
effç pro£rietaterridiuiriarum maxime,nihil defidërare,3ed forte non nul/<br />
L hzc leuia iudicantesputant eos effe tantum fàpientes.qui pecuniafût co/<br />
piofi^taqjpleriqj ad id propofiwmcontendétes,a'udatia adhibita cum di/<br />
uitiis çtiam noticiam funt confecuri,EgQ autem Czfàr non ad pccuniâ pa/<br />
tâdam ex artç dedi ftudium, fed pbtius tenuitatem cum bona fama ,q abû<br />
dantiamtminfarniafequendamprobaui^deo noticies paruméadfecu/<br />
ta,fedtamen his uoluminib'fcditis (utfpero) pofteris etiâeronotus^Ieqj<br />
eftmirâdum.quid'itapluribusfimignotuSjCztcriarchiteftirogantXam<br />
biunt,vtarchitedentur^nihiautemaprzceptoribus eft traditum,roga/<br />
tum non rogantemoportercfufcipcrecuram, quod ingenuus color mo/<br />
ueturpudore,petendo rem fufpiciofam,Nam beneficiumdantes non acci/<br />
pientesambiûtur,Quid enimputemusfufpicari,quirogeturde patrimo<br />
niofumptus fadendos cômitteregratis petentis,niliquodprzdscompen<br />
diiqj dus caufa iudicet faciendumfItaqj maiores primum a génère proba/<br />
ris,operatradebant architectis,<strong>De</strong>inde querebantfi b.onefte effent éducatif<br />
ingenuopudori,non audaciz proteruitatis committendum iudicantes ^<br />
Ipfi autem artifices non erudiebantnififuos hberos autcognatos,& eosvi/<br />
ros bonos inftituebant,quibus tantarum rerumfidd,pccuniz fine dubita/<br />
rione permitterentur,Cumautem animadueno ab îndoclis X impentis ta<br />
tz difciplinz magnitudinemiaâari,Xab his qui non modo arcfûtec'turzj<br />
fedomnino nefabricz quidem notiriam habenr_non poffumnon laudare<br />
paneffamdiaseos,qui littérature fiduciacorifirmati per fe zdificantes,itz<br />
iudicantJîùnperitisfit committendum^pfospotiusdignioreseffe ad fu/<br />
am voluntatem quam ad alienam pecuniz coniumere fummam ,Itaqj ne/<br />
mo anemvUamaliamconaturdomifacere,vtifutrinam,velfullonicâ^uc<br />
exczterisquzfuntfacihores^iifiarchiteérurem,ideo quod qui profitai/<br />
tur non arteVera,fed falfo nominantur architecti,Qualobres corpus archi<br />
tecturz , rationefqj eius putaui diligenriflime confcribédas,opinans idmu<br />
nus omnibus gentibus^ion ingratumfuturum^gitur quoniamin quinto<br />
deoponunitatecommuniumoperumperfcnpfi,inhoc volumine priua/<br />
torumzdifidorum ratiocinationes X côméfus fymmctriamm explicabo*<br />
<strong>De</strong> diuerfis regionumquahtatibus,X variis cceli afpeâib9,fecundum<br />
quosfuntxdificiaduponenda. Caput. I.<br />
pj autem ita erunt recledifpofitaJî primo animaduerfumfuerit, Quibus<br />
regionibus aut quibus inclinarionibus mundi conftituantur,Namqj aliter<br />
zgypto,aIiterhifpania^on codemmodo ponto,diflimiter Romz,ité cav<br />
teris terrarum X regionum proprietaubus oportercvidcntur conftitui ge<br />
nerazdificiorum,quod aliapane folis curfuprzmitur tellus,alia. longe ab<br />
eo diftat,alia per médium tempereturJgitur vti conftitutio mundi ad ter/<br />
rz fpadumïclinationc fignifcricircuh,Xfolis curfû,difpaiibusqualitati/.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
SÉXTVS.Î ?$<br />
bus naturaliter eftroIIocata,ad eundem modum etiam ad regionû ratiôe s<br />
coeliqj varietates,uidenturzdificiorum debere dirigi collocationes, Subfe<br />
ptétrione zdificia teftudinata X maxime condufa Xnon patentiaJed con<br />
uerfa ad calidas partes oponere fierividentur.Côtra autem fub impetu fo<br />
hs,meridianis regionibus quod przmuhtur acalore, patentiora côuerfaqj<br />
1<br />
ad feptentrionem Xaquilonem funtfaciûda,ita quod vitro natura lzdit,<br />
arte erit emendandum^temreliquis regionibus ad eundem modum tem/<br />
perari quernadmodum clum eft ad inclinationem muridi collocatû,Hzc<br />
autem ex naturarcrum funt animaduertcndaXconfideranda, atqj ctiâ ex<br />
membris corporibufqj gentium obferuanda^âqj fol quibus locis medio/ '<br />
criter profundit vapores^n his conferuat corpora temperata,queqj proxi R,
a. Schéma tri<br />
gonimandit<br />
Dborganit<br />
qaamfamba<br />
cengtxadl<br />
cunt»<br />
b. feptenttio<br />
nalis polus.<br />
conzon<br />
LIBER<br />
Itarç quod eft fpacium proximum imo cardini ab axis linea in meridianis<br />
finibusJubeoloco quz funtnationes.propterbreuitaté altitudinis ad mû<br />
dumJbnitum uocis faciût tenuem X acutiflimum,vti irtorgano chorda -<br />
quz eft proximaangulo.Secundumeam autem reliquzad mediâ grzcia<br />
remiflionis efficiunt in nationibus fonorum fcanfiones.Item a medio in or<br />
dinem crefcendo ad extremos feprentriones fub altitudine cceli nationum,<br />
fpiritus fonitib9grauioribus ab natura rerum exprimunturJta uidetur mu<br />
ai conceptio tota ptopter inclinationem confonantiflime per folis tempe/<br />
raturamadharmoniam effe compofita,Igiturquz nationes funt inter axis<br />
meridiani cardinem X feptennionalis medio pofitz,vti in diagrammate<br />
muficomedianz vocis habent fonitum in fermone,quzqj progrzdienti<br />
bus ad feptentrionem funt nationes,quod altiores habent diftantias ad mû<br />
dumJpiritus vocis habétes humore repletos ad hypatos&proflambano<br />
menos a natura rerum fonitu grauiore coguntur,vti eadem ratione medio<br />
progredientibus admeridiemgentes,paranetarum acutiflimam fonitu vo<br />
cisperficiunttenuitatem,Hoc autem verumcffc ex humidis nature locis,<br />
grauiora fieri,X ex feruidis acutioraJicet ita expcriédo animaduertere,Ca/<br />
hces duo in una fornacezque coéh zquoqj pôdere, ad crepitumqj vno fo/<br />
nitu fumâtur, ex his vnus in aquam dcmittatur , poftea ex aqua cximatur,<br />
tune vtriqj tangantur,Cum enim ita faftumfuerit, largiter inter eos foni/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
SEXTVS. y%<br />
tus difcrepabït,zquoqj pondère non pbterunteffe, Ita X hominû corpora<br />
vno génère figurarionis,X vnamundi coniunflione côcepta, alia propter<br />
regionisardoremacutumfpiritum aeris exprimunttadhi,alia propterhu<br />
moris abundantiam grauiflimas effundunt fonorum qualitates,Item pro/<br />
pter tenuitatem cceli,mendiane nationes ex acuto feruore,mente expedi/<br />
tius celeriufqj mouentur ad confiliorum cogitationes,Septétrionales auté<br />
gentes inrufzcraffitudinecceli propter obftantiam aeris humorerefrige/<br />
ratz,ftupentes habent mentes,Hoc autem ita effe a ferpentibus Iicet afpice/<br />
re , quz per calorem cum exhauftam habent humoris refrigeretioné, tune<br />
àcerrime mouentur,per brumalia autem X hyberna tépore mutationecI<br />
krefrigeratz,îmorzfunt ftupore,ita non eft mirandum fiacutiores effidt<br />
càlidus aer hominum mentes,refrigeretus autem contra tardiores, Cûfint<br />
autem meridianz nationes animis acutiflimis infinitaqj foleniaconfiliorû,<br />
(imuladfortitudinemingrediuntur,ibifuccûbunt,quod habent exultas<br />
ab foie animorum virtutes,Qui vero refrigeratis nafeuntur regionibus ad<br />
armorum vehemenriamparatiores funt,magnifqj viribus ruunt fine timo<br />
reJed tarditate animi fine confiderantia irruentesJîne folertia-fuis confiliis<br />
refringuntur,Cum ergo ab natura rerum hzc ita fint in mundo collocata,<br />
vt omnes nationes ïmoderatismixtionibus fint difparatz,placuit vt inter/<br />
fpaciatotiusorbistenarumregionumqj medio mûdi populus Romanus<br />
Eoflideretfines,Nâqj temperatiflimz ad vtrariqj partem,X corporum mé><br />
ris,ahimorumqj vigoribus,pro fonitudinefunt in Italia gentes , Quéad/<br />
modum enim iouis ftella,inrer martis feruentiflimam X fàturni frigidifli/<br />
mam média currens temperatur,eadem ratione Italia inter feptétrionalem<br />
meridianamqj ab vtraqj parte mixriôibus temperetas X inuiétas habetlair<br />
deSjItaqj confiliis rcfrmgitbarbaromm viresJorri manu meridianorû co/<br />
gitationesJta diuina mens ciuitatempopuh Romani egregia temperataq*<br />
regionecollocauit,vti orbis terrarum imperio potiretur , Quodfi ita é uri<br />
diflimiles regiones ab îndinationdîus cli,variis generibus fint compara/<br />
tz,Xvt etiam natura;gentium difparibus animis,Xcorporumfiguris,qli/<br />
tatibufqj nafeerentpion dubitamus zdifidorum quoqj rationes ad nario/<br />
num gentiumqjproprietates apte diftribui debere,cum habeamus ab ipfa<br />
rerum natura folertemXexpeaitammonftrationem.Quoad potui fum/<br />
ma ratione proprietates locorum ab natura rerum difpofitas animaduene<br />
re,expofui,X quernadmodum ad fohs curfum,X indinationesch opor<br />
teat ad gentium figuras conftituerezdifidorum qualitates dixi,Itaqj nunc<br />
lîngulorum generum in zdifidis côméfus fymmetriarum,X vniuerfos ,X<br />
feparatos breuiter expUcabo.<br />
<strong>De</strong>zdificiorum priuatorum proportionibus X méfuris. Cap. IL<br />
M ullaarchiteflomaior cura effe debetpiifi vti proportiôibusratz partis ha<br />
béant zdificia rarionum exaétiones,Cum ergo conftituta fymmetriarû ra/<br />
H iii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
T -' liber:<br />
tio fuerit X commenfus ratiodnationibus explicati,runc eria acumfaiscft<br />
proprium prouidere ad naturam lod,aut ufum,aut fpecié,X detraflioni/<br />
bus veladieclionibus températures efficere,uticum de fymmetria fit detra<br />
ftumautadieclum,jdvideaturreéteefïêformatum,fîcut in afpeémnihil<br />
defidereturjAlia enim ad manu fpeties effe uidetur alia in excelfo,non eadé<br />
in conclufo,diflimilis inapertOjinquibus magniiuditii eft opéra quidtan<br />
lit» "^ tx* ^cm faciendum fit,Non enim veros videtur habere vifus effeft us,fedfajli/<br />
-rtOW,4r tut fzpeabeiusiudiciomenSjQuéadmodum etiam in feenis piclis uidcn/<br />
tur columnarum proiefturzpnutilorum ecphorzJîgnorum figurz,pmi/<br />
- nentes,cumfittabulafinediibioadregulamplanà,Simditer innauibusre.<br />
mtjCutn fint fub aqua direâi,tamen oculis infreéri uidétur,X quatenus eo<br />
rum partes tangunt fummam planitiemliquoris apparent (uti funt ) dite/,<br />
c^ti,Cum vero fub aqua funt demifli,per natura; perlucidâ raritatem, remit<br />
tunt enatantes ab fuis corporibus flu entes imagines ad fummam aquzpla<br />
niriemat^ibiccunotzefhcerevidenturinfraâum remorum oculis afpe/.<br />
ôum,Hoc autem,fiue fimulachrorum impulfuJeu radiorum ex oculisef/<br />
fufionibus (uti phificis placet) videamus vtraqj ratiône,videtur ita effe,vti<br />
falfa iuditia oculorum habeat afpeclus,Cum ergo quz funt vera falfa uide<br />
antur,X nonnulla ahter q funt oculis probentur,non puto oportereeédu,<br />
bium,quin ad locorum natures aut neceflitates,detradiones,aut adioffao/<br />
nés fieri debeant ,feditavtnihd in his operibus defideretur,Hzc auté ctiâj<br />
ihgeniorum acuminibus,non folum doéhinis efficiuntur »Igitur ftatuen/<br />
da eftprimum ratio fymmetriarum,a qua fumatur finedubitatione cornu,<br />
tatiojbeinde explicetur operis futuri X locorum imum fpatium longitu/<br />
diriis X latitudinis,cuius cum femel fueritcôftituta magnitudo, Sequatur,<br />
eam proportionis ad decoremapparatio,vtinon fit confiderantibus afpe/<br />
cTuseurythmizdubius,dequa quibus rationibusefFidatur eft mihi pro/<br />
nunciandum,Primumqj de cauiszdium vti fieri debeant,dicam.<br />
<strong>De</strong>cauiszdium. Caput» III» f ,<br />
(2 auazdium quinqj generdius funt diftinéta quorum ita figura: nominal<br />
'.; tur.TufcanicumjCorinthiumjtetraftylonjdifpluuiatumjteftudinatûjru/<br />
1 fcanica funt,m quibus trabes in atriilatitudine traiedrz habeant interpenfi/<br />
ua X coIliquias,ab angulis parietum ad angulos tignorum intercurrétes ,<br />
Itemafferibus frilliddiorum m médium compluuiumdeicclus» ^ n<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
; t<br />
i
f<br />
SEXTyS. «50<br />
In corinthiis iifdem retionibus trabes X compluuia collocantur,fed,<br />
a parieubus trabes recedentes in circuitione circa columnas compo/<br />
nuntur.<br />
H iiii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
Omnib* his<br />
cauzdiis lat'<br />
nnomapenâ<br />
icliquim'tut .<br />
piâuraintri*<br />
bas bteribas<br />
appatens:al«<br />
deaf eotntn<br />
i(etnadelcD><br />
ptio.<br />
Caazdiâ ta.<br />
fcanicam
Canxdiâcg»<br />
rlnthiura ,<br />
«- J LIBER<br />
.Tetraftylafunt,quzfubieneqj ipfz magnum im/<br />
petum coguntur habere,neqj ab interpenfiuis onerantur.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
SEXTVSû 61<br />
'Difpluuiataautem funt,in quibus, ddiquiz arcam fuftinentes lriuV<br />
ddia reiidunt,Hzc hibemaculis maximas przftant vtilitates , q> corn/<br />
pluuia eorum crefta nonobftantluminibus tricliniorum.Sed ea ha/<br />
bentin refeflionibusjnoleftiam magnam,ç£ circa parietesftilliddia de<br />
fluentia continentfiftulz,quz non celeriter recipiût ex canahbus aquâ<br />
defluentem^taqj redundantes reftagnant.X inteftinumopus,Xparie<br />
tesin eis genenbuszdifidorumcorrumpunt*<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
Canzdifiqd "»<br />
tetiaftylon »<br />
dicitut l,.,j
Cansdinqd! -'<br />
difpuiuiatâ<br />
dititiM» ><br />
LIBER .<br />
Teftudinata vero ibi fiunt,ubi non funt impetus magni,X in côrigna/<br />
tionibus fupra fpaciofà rcdduntur habitarionibus»<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
:<br />
SEXTVS. «52<br />
Atriorum vero longitudines X latitudines tribus generib9 formantur ,X<br />
primum genus dîttribuirur,vti longitudo cum in quinqj panes diuifa fue<br />
ritjtres partes latitudini détur , Alterum cum in très partes diuidatur,duz<br />
partes latitudini tribuantur,Tertiumvtilatitudo in quadrato paribus late<br />
ribus defcribatur,inqj eo quadrato diagonii lineaducatur,X quâtumfpa<br />
tium habuerit ea linea diagonii, tanta longitudo atrio detur.<br />
A<br />
*i .<br />
*i~-<br />
*U<br />
' ii.<br />
-><br />
tlb--.*<br />
' MM'l*"*"""' *>r< *<br />
».- ->».- ,<br />
»<br />
'<br />
*<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
catttdiffqd1 ,J<br />
teftndmatfi -J<br />
appellaou»<br />
t :<br />
\ . -'
a. tôgîtado<br />
gMttiâsqnqj<br />
qtû ttts ha¬<br />
bet latitudo<br />
ntlîtpponio<br />
fuptf biparti»<br />
cns ténias<br />
b.I
SEXTV& 65<br />
maioribus dimidia cbhftituàntùr,Imaginei item alte dim fuis drtamétis<br />
ad latitudinem alarum fint conftitutzJLatitudines hoftiorum ad altitudi/<br />
nonJî dorica erunt, vti dorica,fiionicaerunt,vti ionica,perfidantur,Quéadmodum<br />
de thyromatis,in quibus quarto libro retiones fymmetriarum<br />
funt expofitz,Impluuii lumen latum latitudinis atrii,neminus quana, ne<br />
Elus ténia parte relinquaturJongitudo vti atrii pro rata parte fiât, Perifty/<br />
a autem in tranfuerfo ténia parte longiora fint,çj îtrorfus , Columnz tam -<br />
altz,q ponicus latzfuerint,Periftyliorum inter columnia ne minus trium,<br />
ne plus quatuor columnarum craflitudine inter fe diftenr,Sin autem dori/<br />
co more in periftvlio columnz erunt fadundz,uri in quarto libro de dori<br />
cisfcripfi,itamoduli fumâtur,ut ad eos modulos triglyphorumqj ratio/<br />
nesdilponantur, ;<br />
=u: a .0=<br />
JU, ^<br />
.|r--y--iH<br />
Hl! -jI-<br />
1 ' -n=<br />
o o o 0 o<br />
1<br />
O O O O Q 0<br />
^ n o<br />
~^r:<br />
l<br />
n<br />
<strong>De</strong> tricliniis X cis,X exedris X pinacothecis X eorum<br />
dimenfionibus. Caput. IIII.<br />
,T ricliniorum quanta latitudo fuerit,bis tanta longitudo fieri debebit,Alti/<br />
tudines omnium condauiorum quz oblongafùerinr, firhabere débet ra/<br />
tionem,utilongitudinis X latitudinis menfuracomponatur,Xex eafum/<br />
ma dimidiumfumatuTjX quantum fuerit,tâtumaltituduudetur,Sinau<<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a. Veftibalfi<br />
-b. atrium<br />
'c. impluuitf '<br />
j ex quo lumé<br />
! atno datât.<br />
'' d.periftylâ<br />
l c.caaxdium<br />
, f.tticliniâKe<br />
' «ce font eu.<br />
' bicnlotâ &<br />
^ aliotâ menu<br />
. btop defcaV<br />
~ ptioncs.<br />
et pomaaa<br />
fiueomis<br />
7»<br />
iUî^<br />
iml t no
ni<br />
aicedfche»<br />
ma.<br />
b. triclinia<br />
c.bicuinoes<br />
d. locus leâi<br />
& menue.<br />
. LIBER<br />
tem exedrz aut ceci quadrarifueritjlatitudinisdimidiaadditaialtitudinet<br />
cducantur,Pinacotriecz,uti exednç,ampu's magnitudimbus funt conftitu<br />
endz.tcicorinthiitetraftyliqjjquiqjzgyptiivocanturjlatitudinisXlora<br />
gitudiniSjVti fupratricliniorumfymmetrizfcripta;fût ,itahabeant ratio/<br />
nemJed propter columnarum interpofitionesJpaciofiores côftituantur 4<br />
Inter cçrinthios autem Xzgyptios,hoceritdifcrimen,Corinthii fimpli/<br />
ceshabentcolumnasautinpodiopofitas,autïimo,fupraqjhabent epifty<br />
lia,coronas,aut ex inteftino opere,aut albario,Przterea fupra coronas cur/<br />
ualacunaria addrcinumdelumbata.Inzgyptiis autem fupra columnas<br />
epiftylia,X ab epiftylus ad parietes qui funt circa,imponenda eft côtigna/<br />
tio/upra eam coaxatio X pauimcntum ,fub dio vt fit circuitus.<strong>De</strong>inde fu<br />
>raepiftylium ad perpendiculum inferiorum columnarum , imponenda<br />
unt minores quarta parte columnz,Supraearum epiftyliaX ornamenta,<br />
acunariis ornantur,X inter columnas fuperiores feneftrz collocantur , ita<br />
jafilicarum ea fimilitudo,non corinthiorum tricliniorum uidetur effe.<br />
<strong>De</strong>cecismoregrzco. Caput» V.<br />
£ iunt autem etiam non italiczconfuetu dinis pci,quos grzcixw^wujiôJç ap/<br />
Î)elIant,Hi collocantur fpeftantes ad feptentrionem,X maxime viridia p/<br />
picientes,valuafqj habét in medioJpfi autem fint ita longi X lati , uti duo<br />
triclinia cum circuitionibus inter fe fpeclantia poflint effe coll ocata, habe/<br />
antcp dextra ac finiftra luminafeneftrarû valuata ,uri viridia de tecîis per<br />
fpaciafeneftrarumprofpidanturj Altitudines eorum dimidia latitudinis<br />
addita conftituantur»<br />
i 1 »i<br />
n 11 i^.n j<br />
- I ïv> / o1 î r ij m 11 i'jiî ^<br />
In hiszdificibrum generibus omnes fimtfadendz earum fyrnmetriarilra<br />
tiPnes,quz fine impeditione loci fieri poteruntJjiminaqj.pariètum altitu><br />
dimbusfinonobfcurabunmr/acmtereruTitexphcata,Smautemimpec^<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
SEXTVS.' 64<br />
«hoir ab anguftiis ,aut aliis neceffitatibus,tuopuserit,ut ingenio X acumi<br />
ncdefymmetriis detracTiones,aut adieâiones fiant,vti non diflimdes veris<br />
fvmmetriis perficianturvcnuftatcs.<br />
Ad quas coeh regiones quzqj zdifidorum ge nera fpeétare debeant,ut<br />
ufuiXfalubritatifintidonea. Caput. ' VI.<br />
M urîcexplicabimus quibus proprietatibus gênera zdifidorum ad vfumX »<br />
cûli regiones apte debeant fpedare^iiberna trichnia X balnearia occiden<br />
tem hibernum lpeftentjdeo q> vefpertino lumine opus eft vti,przterea q><br />
etiam fol occidensaduerfum habensfplendorcm,caloremremittés,effidt<br />
vefpertmo tempore regionem tepidioré,Cubicula X biblyothecz ad orié/<br />
temfpec'taredcbét,vfus enimmatutinumpoftulatlumenjtem inbiblyo<br />
thecis libri non putrefcent,Nam in his quz ad meridiem X occidétem fpe/<br />
étant,atineisX humoreviciantur,g>venti humidiaduenientes procréant<br />
eas X aluntjinfundétefqj humidos fpiritus pallore volumina. corrumpût,<br />
Trichnia verna X autumnalia ad oriétem,Cum enim prztenta luminibus,<br />
aduerfus folis impetus progrediens ad occidentem,efiicit ea tempérera ad<br />
idtempus,quoopus folitumeftvri,Aeftiuaad feptentrionem,q>ea regio «f-<br />
(nonutreliquz,quz per folfticium propter calorem effiduntur zftuolz)<br />
eo a eft auerfa a folis curfuJèmper refrigerata,X falubritatem X volupta/ ' "<br />
tem in vfu przftat,Non minus pinacothecz , X plumariorû textrinz,pic1o<br />
rumqj officinz,uti colores eorumin opere,propter conftantiâ luminisun r ><br />
mutatapermaneantquahtatc* - ., . i<br />
<strong>De</strong> priuatorum X communium zdifidorû propriis lods,X generibus<br />
ad quafcunqjperfonarumqualitatesconuenientibus. Caput. VII. ,<br />
f"1 um ad regiones cceli ita eafuerint difpofita,tunc etiam animaduenédum r<br />
eft,quibus rationibuspriuatiszdificiis propria loca patribusfamiharû,X<br />
quernadmodum cômunia cum extranciszdifican debeant, Nâqj ex hisq<br />
propriafunt^nea non eft poteftas omnibus innoeundi^iifi inuitatis,qué/ . i . -<br />
admodumfunt cubicula,trichnia,babez,czteraqj,quzeafdem habét vfus<br />
rationeSjCômunia autem funt,quib9 etiam ïuocati fuo iure de populo pof<br />
funtvenire,idcft veftibula cauazdium,periftylia,quzqj eundé haberepof<br />
funt vfumjgitur his qui cômuni funt fortuna,nonneceffariamagnificave<br />
ftibula,nec tablina,neqj atria,q> hi aliisoffida przftant ambiundo , quz ab<br />
aliis ambiuntur,Qui autem fruétibus rufticisleruiunt in eotum veftibulis<br />
ftabula,tabernz^nzdibus criptz,horrea, apothecz,czteraqj,que ad fru/<br />
flusferuandosmagifqadelegantizdecorempoffuntcffe itafunt faaeda,<br />
Itemfneratoribus X pubhcanis commodiora,X fpeoofiora, X ab inlidi<br />
istuta^orenfibus autem,X difertiselegantioraXfpaciofioraadconuen/<br />
tusexcipiundos^obdibusveroquihonoresmagiftratufqj gcrcndopr*/<br />
ftaredebentofficia ciuibus/aciéda funt veftibula regalia,alta atna,Xpe/<br />
? c î<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
Nobiliâ am><br />
pliffimzdo/<br />
rnost<br />
aineftibulû<br />
b. atrium<br />
c. periftylia<br />
d. canxdiam<br />
febalilica<br />
f. locus triba<br />
nalis<br />
gi exedta<br />
h. biblyothe<br />
ca,<br />
il pinacoteca<br />
ktporricos<br />
Laulateli*<br />
qnafant ca»<br />
bicula: tridi»<br />
niai&aliacô<br />
claaiotam<br />
gênera.<br />
m. hoiti. fiue<br />
pomaria<br />
Diiibifilaz<br />
platanones<br />
nyppodrorai<br />
fiéii ponant.<br />
LIBER<br />
riftylia ampliflima, filua. , ambulationefqj laxiores,ad decorem maieftatis<br />
perfedz^rzteieabiblyothecaSjpinacothccas.bafilicaSjnon diflimili mo/<br />
doqpublicorumoperummagnificcntia comparatas,q>in domibus eoru<br />
fzpius Xpubhcacorilîlia,Xpriuataiùdicia,arbitria9 conficiuntur»<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
Ergo fi
SEXTVSJ éÇ<br />
Ergo fi hisrationibusadfingulorum genertfmperfonas,vtiînlibrOpri/<br />
mo dedécore eftfcnptum.itadifpofïta eruntzdinda^ionerit cjuod repraé<br />
hendatur,Habebunt enim ad omnes res comodas X emendatas explicariol<br />
neSjEarumautemrerumnon folum eruntinurbezdificiorumratiôes, fed<br />
etiam rurijprztcrq q> in urbe atria proxima ianuis folent eé,ruri vero pfeui<br />
dourbanisftarimperiftylia,ddndetuncatria habentiacircum portic'pa/*<br />
.- uimentatasfpeétantesadpaleftras XambuIationes,Quoadpotuiurbanas-<br />
rarioneszdificiorumfummatimperfcripfilitpropofui^' ' .zi i<br />
.<strong>De</strong> nrftkorumzdificioramrationibu'sjXmultarum partium eorûde/<br />
fcriptioriibusjatqjvfibus * ' v,i if u Caput. VIIL ! i<br />
Jsj .unerulhcarum expeditionum,ut fint ad vfum comode,quibufqj ration»<br />
buscoUocareoporteateas,dicam.Primumdefàlubritatibus,vti in primd-<br />
.volumine de mcenibus collocandis feriprum eft,regiones-afpiciatur,Xïrât<br />
uHz collocentur, Magnitudines earum ad modum agri, eopiafqj fruâuû<br />
comparcntur,Chones magnitudinefqj earum ad pecorum numerum,atq/<br />
quot iuga boum opusfuerit ibi verfkri,itafiniantur,In chorté culina qca/<br />
hdiflimolocodefignetur ,Côiunéta autem habeat bubiha,quorumprzfeS<br />
piaad focum X onentis celi regione fpedentJdeo q>boUes lumen X igné<br />
rpeâando,horridinon fiuntJItemagricolzregionumimpcriti,non putât1<br />
oportcrê aliam regiônem coeli boues fpeâare^iifi ortum folis , Bubiliû au.<br />
débet cffelatitudines,nec minores pedumdenumnecmaiores quindenû,-<br />
Longitudovrifingula iuga,neminus occupent pedes feptenos ,Balneariay<br />
itemconiunâafmtculinz,iraenimlauarionisrufticzminiftratiO non crie<br />
longe, Porcular item pfoximum fitculinz,ita enim ad olearios fruérus çô<br />
moda erit rhintftrario- ; habeatqj coniundam vinariarh cellam babétefn ad<br />
feptentrionemluminafeneftrarum,Cum enim alia parte habuerit quafol<br />
calefacere poflit,uinum quod eritin ea cella confufum ab calore,efficietur<br />
imbecilkim,Olearia autem ita eft collocanda,vt habeat a meridie.calidifqj<br />
regionibus lumen, Non enim débet oleum congclari, fed report caloris<br />
extenuari,Magnitudines autem earum ad frufhium rationem , X numeru<br />
doliorurri fûnc faciendz,quz cum fint culleariaper médium occupare dé/ \.<br />
bent pedes quaternos^pfum autem torcularJî non cockis torquetur , fed<br />
veflibus Xprzloprzmitur,ne minus lpnjgum pedes quadragintacôftituS<br />
turjtaenimeritveftiario fpatiumexpeditumJLatituaoeius ne minus pe><br />
dum fenûdcnum , nani fie erit adplenum opus facientibus libcrâverfàtiè»<br />
&expeditaîSin autem duob9przlis loco opus fuerit,quatuorXuigïti pe/<br />
des latitudini dentur,Ouilia X capriliaita magna funt faciénda,vtfihgula<br />
Eecora arez ne minus pedes quaternos X femipedem,ne plus fehôspoflinÉ<br />
abere, Granaria fublimata Xad feptentrionemaut aquildrierft fpeôantis<br />
difponantur_[ta enimfrumenta,non poteruntdto concalefcere, fed afnW<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
LIBER ï a<br />
tu refrigeratadiu feruantur,Namqj czterz regiones procreantoircûîioné,<br />
Se rebquas beftioIas,quz frumentis folent nocere,Equdia q maximeinvil<br />
la vbi loca calidiflimafuerint conftituâtur,dum ne ad focum fpeâent, Cu<br />
enim iumenta proxirrie ignem ftabulanturdiorrida fiunt_Item non funt in<br />
utilia przfepia,quz collocantur extra culinam inaperto contra orientem i<br />
Cum enim in hieme anni fereno ccelo inea traducuntur, matutino boues><br />
ad folem pabulum capientesJiunt nitidiores,HorreaJendiaJ_rraria,piftrÉ<br />
na,extra villam fadenda videntur,vt ab ignis periculo fint vdlz tutiores ^<br />
Siqiùddehcariusinvillisfaciendumfuerit^xfymmetriis quz in urbanis<br />
fuprafcripta funt conftituta,ita ftruantur,vt fine impeditione rufticatvtili<br />
taris zdincentur,Omniazdifidavtluminofa fint oportet curari, fed quz /<br />
font àd vdlasfaciliora uidentur eiîe,ideo q> paries nullius tricini poteft ob/<br />
ftarejn vrbeautem,aut cômunium parietumaltitudines,autanguftiz Ioa<br />
d impediundo fadunt obfcuritates.Itaqj de ca rcfic erit experiundum ,Ex<br />
qua parte lumen oporteat fumerz , linea tédatur ab altitudine parietis,qui<br />
uidetur obftare ad eum locum,cui lumen oporteat immittere,à fi ab ea k><br />
nea in altitudinem cum pfpiciatur poteritfpadum puri c‹li amplum va/<br />
deri,in eo loco lumen erit fine impeditione,Sin autem officient trabes , feu.<br />
liminia,aut contignationes,de fuperioribus partibus aperiatur,X ita ïmir/<br />
tatur ,Et ad fummam ita eft gubernandum,ut e quibufcunqj panibus c‹/><br />
lum profpid potcrit,per eas feneftrarum loca rehnquaritUr,Sicenim lud/><br />
da erunt zdificia, Cum autem in tricliniis czrerifque condauibus maxi/i<br />
mus eftvfusluminum,tum etiamin itineribus,chuis/califque,qd in hisi<br />
fcpiusalii aliis obiiiamucnientesferentcs fàrcinas folenrincurrere.Quo/'<br />
ad potui diftributiones operumnoitratium,vti fint a^ificatorib* non ob/<br />
faire explicui,Nunc etiam quernadmodum grzcorum confuetudinibusî<br />
aîdificiadiftribuantur,vti non fint ignore,fummatim exponam. . r<br />
<strong>De</strong>grzcorumzdificiorum eorumqj partium difpofirione atquedi/<br />
fcrentibus nomimbusJàtisabittucismonbusXvfibus difcrèpantibus. i<br />
Caput IX»<br />
J^ triis grzd quia non vtuntur,ne9 noftris moribus zdificant , fed ab ianua<br />
introeuntibus^tinerafàciuntlatitudinibusnonfpadofis ,X ex una parte<br />
equilia , X ex alterahoftiariis cellasJtatimqj ianuz ïteriores finiuntur,Hic<br />
autem locus inter duas ianuas grzez ivftùfëitj appclIatur,<strong>De</strong>inde eft intro<br />
itus in pcriftylon^d periftylumi tribus partibushabet poreicus,in ea par/<br />
tequzfpeaatadmeridicmduasantas interfe fpatio amplo diftantes,in<br />
quibus trabes inuehuntur,X'quantum inter antas diftat ex eo tertia don/<br />
ptafpatiumdatur introrfus^Iic locus apud nonnullos Tçoç*ç,apud alios<br />
^ctç
SEXTV5..J 66<br />
font collocata,quorum vnum thalamus ,alterum amphithàlàmus dicit", i.<br />
Circum autem in porticibus trichnia quotidiàna,cubicùla etiamX oellz ^<br />
fairuliaricz conftituuntur,Hzc pars zcuficii,gineconitis appellatur.Coniû<br />
guntur*autem his domus amphores habenteslatioraperiftylia^n quibus<br />
pares funt quatuor porticus altitudinibus,autvnaquzad meridiem fpe/<br />
cTat'excelfioribus coiumnis conftituiturild autem periftylum ,quod vna '<br />
altioremhabetporticum,rhodiacumappellatur,Habétautem ez domus *"<br />
veftibula egregia,Xianuas proprias cum dignitate,porticufqj periftylio/ i<br />
rum,albariis,X tcctoriis,X ex inteftino opère lacunariis ornatas,X in por/ '<br />
ricibus quz ad feptentrionem fpeétant triclinia cyzicena,Xpihacothecas,<br />
ad orientem autem biblyothecas,exedras ad occidentem,ad meridiem -<br />
vero fpcctâtes quadratos tam ampla magnitudinc,vti faciliterin eis, ,<br />
tridiniis quatuor ftratis,miniftrationumJudorumqj operis Jocus poflit .<br />
effe fpaciofus^n his cecis fiuntvirdia conuiuia,Non enim fiierat ïftitutum<br />
matres familiarum eorum moribus accumbere,Hzc autem periftyha do/ i<br />
mus , andronitides dicûtur, q» in his viri fine interpellationibus mulierum l<br />
ver(àntur,Przterea dextra ac finiftra domunculz conftiruuntur habentes<br />
proprias ianuas,triclinia,X cubicula commoda, vti hofpites aduenientcs '<br />
noninperiftyha,fedineahofpitaharecipiantur,Namcum fuerunt grzd<br />
delicatiores,X ab fortuna opulentiores, hofpitibus aduenientibus inftrue s<br />
bant trichnia,cubicula,cum penu cellas,Primoqj die adcznam inuitabant |<br />
pofteromittebantpullQS,oua,olera,poma^chquafqjresagreftes4deopi/ *<br />
ôorescaquzmittebantur hofpitibus piftuns imitantes xenia appellaue/<br />
runt.Ita patres fanuliarum in'hofpicionon videbantur effe peregre , habéz ,<br />
tes fecretam ibis hofpitalibus'libertatem,Intcr hzc autem periftyliaXho/<br />
fpitalia itinera funt , quz mefaulz dicuntur, q> inter duas aulas média funt<br />
interpofita,Noftri autem eas andronas.<br />
r jr ./>' liH 131H o s<br />
j > r !Cl r i / i f i " > ' j<br />
'i V (POI I SI . l/.i- ! '-<br />
i ji> 3 551 î ED i ' n - »<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
Ui
a. thitoteon<br />
b.hoftiatiojt<br />
cdJat.<br />
cequilia<br />
a.penftylâ<br />
e. pioftas fi¬<br />
ne patatlas<br />
fythalami &<br />
amphithala.<br />
mi.<br />
g. tridiniofô<br />
uitilifi, loca<br />
h., ceriithe.<br />
ma<br />
i.ttidiniamn<br />
liebria<br />
k. loca fub dj<br />
uooiatidiq ,<br />
loca dtca;<br />
mdfchema<br />
funt malien,<br />
busdeputata<br />
Qux aût fût<br />
ciica potticâ<br />
fût cabicula.<br />
& cella: fami<br />
liaricae.<br />
<strong>De</strong>fctiptioné<br />
qus gineco<br />
nuisdifccù<br />
Alla aût que<br />
andtonins<br />
dr:f>teimifip<br />
ptei nimiam<br />
ciusamplita.<br />
dînera: qua<br />
matgo cape.<br />
ie commode<br />
nôDôt:&'ut<br />
ftudiofii fu»<br />
as'pattes teli<br />
queiem.<br />
LIBER<br />
= «g Ç? « o o r£?<br />
r<br />
a w V<br />
k k<br />
e<br />
i ^<br />
ù=<br />
A .<br />
L- o o o o o o J<br />
d<br />
TiTTnrTTnTl y a<br />
il<br />
Sed hoc valde eft mirandum,nec enim grzce nec latine poteft id conueni/<br />
re,Grzcienimay,/)iûvctçappellant tcos,vbiconuiuiaviriliafolent effe,q><br />
eo mulieres non accedant,Item aliz res funt fimiles,vri xyftus,prothyrû,tc<br />
lamones,X nônulla alia eiufmodi^.ç-ôç enim grzca appellatione eftporti<br />
eus ampla latitudine, in qua athletz per hyberna tempora exercentur,No/<br />
ftri auté hypethras ambulationes,xyftos appcllant,quas grzdstf ityoH/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
?c
SEXTVS. 67<br />
3L«t«, dicuntJttm prothyra grzcedicuntur quz font ante in ianuis vefti/<br />
bula,Nos autem appellamus prothyra,quz grzce dicuntur 2u*flv»«.Item<br />
fiquavirilifiguraîignamutilos aut coronasluftinent, noftri telamoncsap<br />
pellant,cuius rationes quid ita,aut quareexhiftoriis non inueniûtur,gr«/<br />
ci vero eos 4-rÀ«i-T is primum,curfum folis X lunz,fidcrumqj omnium onus, X<br />
occafus,mundiqj verfationum ratiôes.vigoreanimiJblertiaqj curauitho/<br />
minibui tradendas,eaqj re apiéroribus X ftatuariis deformaturpro eo be/<br />
neficio fuftinens mundumJflizqj dus adantides(quas nos vergdias,grzd<br />
autem tj-A6i«&.*çnominant)cumfydcribus in mundo funt dedicatz»Nee<br />
tafnenego vtmutetur confuetudo nominationum aut fermonis,ideo hzc<br />
propofuijSedvt ea nonfint ignotaphilologis, exponenda iudicaui, Qui/<br />
bus confuetudinibuszdifidaitalico moreX grzcorum inftitutis confor/<br />
mantur expofui,X de fymmetriisfingulorum ge nerum proponiones per<br />
fcripfi,Ergoquoniamdevenuftatedecoreqjanteeftfcriptum,nunccxpo<br />
nemusdefirrnitate,quemadmodum ea finevitiis permaneatX ad vetufta/<br />
tem collocetur.<br />
<strong>De</strong>firmitateXfundamentiszdificiorum, Caput, X»<br />
^edifida quz piano pede inftiruunturfifundamenta eorum fada fuerint,<br />
ita vti in prioribus libris demuro X theatris a nobis eft expofitum,ad ve/<br />
tuftatem ea erunt fine dubitationc firma,Sin autem hypogea côcameratio/<br />
nefqj inftituenturJundationes eorumfieridebent cramores,qquzinfupe<br />
rioribuszdifidis ftruéturz (ut futurz,eorumqj parietes,pilz, columnz ad<br />
perpendiculum infenorum medio collocentur,vtifolido refpôdeant , Ni<br />
n in pendentibus onera fuerintparietum autcolumnarum ,non Doteront<br />
habere perpetuamfirmitatem,pnetcrea inter limina fecundum pilas X an/<br />
tas,poftes u fupponentur,erunt non viciofx,Limina enim X trabes ftruclu '<br />
ris cumfint oneratz medio fpatio pandantes , franguntfub lyfi ftructuras,'<br />
Cum autem fubieôi fuerint X fubcuneati poftes,non patiûtur infidere tra/<br />
bes^iecb eas ledere^tem adminiftrandum eft.vti leuent onus parietumfor<br />
nicationesjcuneorum diuifionibus X ad centrum refpondcntes earum cô/<br />
dufurZjCum enim extra trabes,autliminumcapitaarcuscuneis erunt cô/<br />
clufi.primum non pandabit matcries leuata onere,deindc fiquod e vêtu/<br />
ftatevidumcoeperitfiiiemohtiôefulturerumfacihtermutabitur,Itemqj<br />
quz pilatim aguntur zdificia,X cuneorum diuifionibus,coagmentis ad ce<br />
trum refpondentibusJbmices conduduntur^xnemzpilzin his latiores<br />
fpatio font fadundz.vti uircs ez habentes refiftcre poflint,cûcund ab one<br />
ribus parietum preflipefcoagmenta ad centrum fe przmentes extradent<br />
incumbas.Itaqjfiangulares pdz erantfpatiofismagnitudinibuscontiné/<br />
do cùneosJirmitatcm operibus przftabunt,Cum in his rebus animaduer/<br />
' _ I iii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
su amendes<br />
ûaecrifmz -'<br />
b. dentés fetratimcôiafti<br />
,<br />
LIBER<br />
fomfuérit,vtieadiligeritiainhisadhibeatur,Non minus etiam obferuan<br />
dum eft vti omnes ftrudurz perpendiculo refpondeant neque habeant in<br />
vlla parteproclinationes,Maximaautem effedébet cura, fobftruâionû,q?<br />
in his infinita vicia folet facere terre congeftio , Ea enim non poteft effe fem<br />
per vno pondere,quo folet effe perzftatem Jed hybernis tcmporibus reci/<br />
piendo ex imbribus aquzmultitudinem crefccns,X pondère , X ampliru<br />
dinedifrumpitXextruditftruôurarumfeptiones^taqj vthuicuitio me/<br />
deatur,fic eritfaciundum,uti primum pro amplitudinc congeftionis craf/<br />
fitudoftrudurzconftituatur,deinde infrôtibus anterides fiue erifmz fint<br />
una ftruantur,ezqj inter fe difterit tâto fpatio,quanta altitudo fubftruclio/<br />
nis eftfutura,craflitudine eadem qua fobftruclio,Procurrât autemab un©<br />
perquamcraflitudoconftitutafueritfubftruftioniSjddndécontrabâtur<br />
gradatim itauti fûmâ habeant prominentiam quanta operis é craffitudo,<br />
TJ lP*- y<br />
I ! ti<br />
( UJ.U<br />
if 13 O<br />
t» . f ' ' t.nx.r.rni -><br />
ITzterea introrlus contra terrenu vti dentés coniunfli muro ferratim ftru<br />
antur uti finguli dentés ab muro tantum difcedant-quantaaltitudo future<br />
eritfubftruâiôis, Craflitudinis autem habeant dentium ftru,dura; uti mu<br />
rijltem in extremis angulis cum receffum fuerit ab ïtenoreangulo?fpatio<br />
altitudinis fubftruétionis in utranqj partem fignetur.Xabhis fignis dia/<br />
gonios ftrudturacollocetur,X ab ea média, altéra conhirifla cum angulo<br />
"Tjj'Ita dentCS &dia?oniïftru^urz non paticntur"tptajui pmeré murû^,<br />
-leddiflipabuntretinédo îpetûcôgeftionïs,Quéadmodû opéra fine uiciis<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
A
i - /<br />
SEPTIMV'S.- 6§<br />
oporteatconftituî,X vti caueatur incipiétibus expofoi,nâqj de tegulis aut<br />
tignis autaffaiblis îniutandis,noneadem eftcura,quemadmodum dehis<br />
. çb ea quamuis fintvidofa faciliter mutantur,Itaqj nec folida quidetn put!<br />
. tur effcQuibus rationibus hzc poterunt effe firma,Xquernadmodumin/<br />
. ftituâtur expofoi, Quibus autem copiarum generibus oporteatvti,nô eft<br />
. architeftipoteftas,idcoq> non in omnibus locis omnia gênera copiarum<br />
nafcunrur,vriin proximo volumine eft expofitum,Pra;terea in domini eft<br />
poteftate,vtrum lateritio,an cementido,an fàxo quadrato velit zdificare ,!<br />
Itaqj omnium operum probationes tripartito confiderantur , ideftjàbrilt<br />
fobriUtate,magnificentia,Xdifpofitione,Cum magnificenter opusperfe/<br />
c"rumafpicietur,ab omni poteftate,impenfe laudabûtur,cum fubtiliterof/<br />
iîcinatorisprobabiturexaôio,cumverovenuftateproportiÔibusXfyrn/<br />
metriishabueritauétoritatem,tuncfoeritgloriaarchitecli,Hzc autem re/<br />
. âeronftituuntur,cumisX afabrisXabidiotispatiaturacciperefe confi/<br />
lia,Nâqj omnes homines,no folum architecti ,quod eft bonum poffuntp<br />
bareJed inter idiotas X eos,hoc eft difcrimen,q> idiota nifi faftum viderit<br />
, non poteftfdrequidfutup£fit,architeetus autéJimulanimo ronftituerit-<br />
t anteqinceperit,Xvcnuftate,Xvfu,Xdecore,qualefit futup: habet défini/<br />
mm,Quasrespriuatiszdificiisvrilesputaui,X quéadmodûfit fadundû,<br />
q apertiflime potui,perfcripfi. <strong>De</strong> expolitiôibus aût eops,vt fint élégantes.<br />
Xfinevitiisaavetuftatcm,infequentivolumineexponam. '-'><br />
. ! . -' i .1<br />
M. VITRVVII DE ARCHITECTVRA '<br />
LIBER SEPTIMVS.<br />
AïORES cum fàpientertum etiamutiliter ïftitue<br />
runt percômentariop? rclatiôes,cogitata tradere po<br />
fteris,uti ea non interirentJedfingulis ztatibus crz<br />
fcentiavoluminibus zdita,gradarim peruenirétve/<br />
tuftatibus ad (ûmam doôrinap» fubtilitatemJtaque<br />
non médiocres, fed infinitz funt his agendz gratiz,<br />
çjnoninuidiofefilentes prztermifcrût,Sed omniû<br />
genefumfenfus confcriptionibusmcmorîztradendoscurauerût,Nâqj fî<br />
. non ita feciffent^ion potuiffemus fcife,quz resinTroia tuiffentgeftz,nec<br />
v qd Thales,<strong>De</strong>mocritus,Anaxagoras,Xenophanes,reliquiqj phyfid fenfif<br />
lentdererum natura, quafqj Socrates,Plato,Ariftotcles, Zenon^picurus,<br />
aliicp philofophihominibus agendzvitz terminatôcs finiuiffenrJeu CraV<br />
fosjAlexâder,Darius czteriqj reges qs res aut qbusrônibus crefliUéntfixiù<br />
. fentnotz^iifimaiores przceptorû comparationibus omniû memoriz ad<br />
pofteritatccômentariis extuliffent^taqj quéadmodum his gratiz font agê<br />
I iiii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
LIBER<br />
dzfie contra,qui eop> feripta furantes,pro fois przdicantJimtvituperadi,<br />
quiqjnôpropriis cogitationibus nituntur fcriptop£,fedinuidis moribus<br />
aliénaviolantes glonantur,non modo font reprzhendédi , fed etiam quia<br />
impio morevixeruntjptnacondénandi.nec tamé hzres non védicatzeu/<br />
rioiîus ab antiquis eé memorâtur,quop£ çxitus iudiciopj qui fiierint,nô eft<br />
ahenû,quéadmodûfint nobis traditi explkareJReges attafici magnis çhdo<br />
logiz dulcedinibus indudi,cû egregiam biblyothecâ , pergami ad cômu/<br />
nem deleclationé inftituiffent , lue itemPtolomeus infinito zelo rupidita<br />
tifqj incitatus ftudio,nô minonbus induftriis ad eundé modû contenderat<br />
Alexandriz côparare,CÛ auté fuma diligentia perfeciffet,non putauit id fà<br />
tiseffenifippagationibusinfcminandocuraretaugendam,Itaq} mufis et<br />
a apoUini ludosdedicauitjX quéadmodûAthletapjJîccômunium feriptq<br />
rum viâoribus przmia X honoresconftituit,His ita îftitutis, cû ludi adef/<br />
fent,iudices litterati,quiea probarenterant legendi,Rex cû iam exciuitate,<br />
fexleâoshabuiffet,nectamcito feptimûidoneumîueniret,rettulitad eo$<br />
qui fupra biblyothecâ fueranr,X quzfiitfi quem nouiffent adid expeditû-<br />
Tuncddixerunt effe quendâAriftophanem,qui fûmo ftudio fûmaqj dili<br />
gentil quotidie oés libros ex ordine perlegeret^ttaqj incôuentu ludorum<br />
cum fecretz fedes iudicibus effent diftributz,cû czteris Ariftophanes cita/<br />
tus,quéadmodûfuerat locus ddefignatusfcdit,Primopoetarû ordine ad<br />
cenationé indudo cum recitarentur fcripta,populus cunâus fignificando<br />
monebatiudices quod probarentjltaqj cum abfingulis fententiz funtro/<br />
garz.fexvna dixerunt -Et quem maxime animaduerteruntmultitudini<br />
placuiffe ei primum przmium,in fequenti fecundum tribucrunt ,Arifto/<br />
phanes ucro cum ab eo fentenria rogaretur,eum primum proiiundari iuf<br />
Jt,qui minimepopulo placuiflët,Cû aût rex Xvniucrfi ueheméter ïdigna<br />
renturJurrexit,X rogando îpetrauitvt paterécur fe dicercltaqj filentio fa/<br />
&o docuit vnû ex his eu effe poetâ,czteros aliéna rcdtauiffe,Oportere auté<br />
iudicantes non furtaJed faipupbare^dmirâte populo.X regedubitan/<br />
te, fretus memoria e certis armants infinita volumiua eduxit,X eacû reci/<br />
taris conferendo coegit ipfos furatos defe confiteri^taqj rexîuflir cum his<br />
agi furti,condénatofqj cû ignominiadimifit,Ariftophanem vero amplifli<br />
mismuneribus ornauit,Xfuprabiblyothecâconftituit/în^qûentibus ar»<br />
nis a macedonia zoilus qui adoptauit cognomévt homeromaftixvocita/<br />
retur alexandriâ venit,fuaqj feripta contra iliadéX odiffeam comparata<br />
régi recitauit,Ptolomeus vero cû arumaduertiffet poetapjparenté philolo/<br />
gizqj omnis ducé abfentévexari.X cuius ab ornais gentibus feripta fofpi.<br />
cerentur,abeoyituperari,indignatus nullumddedit refponfom, Zoilus<br />
autem cum diutiusinregiiofuiffetmopiaprzffusJurnmifit ad regempO<br />
ftulans vt aliquid fibi tribueretur.Rexveto refpondiffe diçitur,Homerun,<br />
quianteannos miUçdeccffiffetzuoperpctupmulta mdlia hominum pay<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
SEPTIMVS^ 69-<br />
fcere,Item deberequimeliori ingenio fe profitcretur non modo fe unumv,<br />
fed etiam plures alerepoffe,Et ad fûmam mors eius,vtparicidiidamnativa<br />
rie memoratur,Alii eum fcripferunt a phdadelpho eue in crucemfixû^iô/<br />
nuUi in eum lapides effe conieclos,alii zmyrnzviuum in pyrâ conieéturr^<br />
quorum vtrû eiaccidentmerentidignaconftititpuna,Nô enim alitervi/<br />
detur promereri,qui citât eos,quopjrefponfum quid fenferint feribétes nô<br />
Eoteft corâ indicari,Ego vero Czfàr neqj alienis indicibus mutatis,interpo<br />
to noïe meo id proféra corpus,neqjvllius cogitata vituperans,inftitui çx<br />
eo me approbare,Sed omnibus feriptoribus infinitas ago gratias,q» egregi<br />
is ingeniop: folertiis exzuo collatis abûdantes aliis al io génère copias ppa/<br />
rauerunt,Vndenosvtifontibushaurientes aquâ,Xad propria propofita<br />
traducentes, fecundiores X expeditiores habemus ad fcribendû facultates<br />
talibufqj confidentes auétoribus audemus inftitutiones nouas comparare,<br />
Igitur taies ingreffus eopj habens,quos ad propofiti mei rationes animad/<br />
uertiprzparatas,mdcfomédo(pgrcdicepi,NâqjprimûAgatharcusathe/ _^*fU*r£«j<br />
nisAefcrulodocéte,nagdi^cznâfecit,Xdeeacômentariûreliqt.Exeo «h<br />
moniti <strong>De</strong>mQcrituS,X Anaxagoras de eadé re fcripferunt , quéadmodum<br />
oporteat ad aaé oculop: radiorûqj extenfioné certo loco centra conftituto<br />
ad lineas ratione natureli refpondere,vti de incertare certz imagines/edifv -^<br />
doptin feznarum picturis redderent fpetiem,etquz in direélis planifqj frô<br />
tibus fintfiguratz,alia abfcedentia,alianminentia effevideanturJPofteaSi/<br />
lenusdefymmetriisdoricopîzdiditvolumé,<strong>De</strong>zdcIunonis,quz eft fàmi<br />
doricaTheodorus^onicaEphefi,quzeftDianzCtefiphon X Mctagenes,<br />
<strong>De</strong> fano mineruz,quod eft Priene Ionicû,Phdeos,Item dezde Minernz do<br />
riezquzeft athenis in arce,Idinus X carpion,Theodorus phoceus de tho<br />
lo,q eft delphis,Phdodezdiû (acrarum lymmetriis,X de armamétario qd!<br />
fueret pyraei portu,Hermogenes dezde dianz ionica,q eftmagnefiz pfeu<br />
dodipteros,Xliberipatris Teo rnonopteros,Ité argelius ,de fymmetriis co -«.<br />
rinthiis,X ionico traîlibus Efculapio,quod etiâ iple fua manu diac feciffe*<br />
<strong>De</strong> maufbleo fàtyrus X phiteus,Quibus vero félicitas fûmû maximûqj cetf<br />
tulit munus.Quoptenim arteszuo perpetuo nobuiflimas laudes,X fempi<br />
terno florentes habereiudicanf.X cogitatis egregias opéras, przftiterunt,<br />
Nanqjfingulis frotibus finguh artifices fompferûtcertatim partes adorna<br />
dumXprobandum,Uochares,Bryaxes,Scopas,Pi-axiteles,Nônulli etiarrç<br />
{mtant Thimoteû,quopj artis eminens excellétia coegit ad fepté fpeflacu^<br />
opj dus operis peruenirefamam,Przterea minus nobilesmulti przeepta<br />
lymmetriarum confcripfenint,ytNexaris,ThccK^des,<strong>De</strong>mophylos,pol<br />
lis,Uonidas,Silanion,Melampus,Sarnacus,Euphranor,Non minus dema<br />
chmationibusvticliades,architas,archimedes,ctefibios,nymphod9rust<br />
phdo byzanteus,diphylos,democles,charidas,polyidos ,phyros,agefi><br />
ftratos,Quop2 ex cômentariis quzvtihaeéhis rébus ariimaduerti.collec'ra<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
LIBER<br />
mvnûcôegieorpus,Xideomâximê$àttlmaduêrriineareabgt*dsvoltt<br />
- mmapluraadita,abnoftrisoppidoqpuca.Fuffitiusenimmirûde hisrc<br />
bus primus inftituit zdere volumen^té Terentius vano de noué difcipli/<br />
nis,vnum de architeétura,Publius feptimius duo,Amplius vero in id ge/<br />
nusfcripturzadhucnemoincubuùTeuidetur,cûfuiffentX antiqui ducs<br />
magni architeéti,quipotuiffentnon minus déganter feripta côpararc, Nâ<br />
queathenis anthiftates,X callefchros.X antimachides, X porinos architc<br />
ctiPififtratozdéiouiolympio faciétifundamétacôftituerût,Poft moné<br />
autem dus propter interpellatiohé reipub.ïcceptareliquerunt , Itaqj cird<br />
ter annis ducentis poft Antiochus rex cum in id opus impéfàm effet polli/<br />
dtus,cellz magnitudinem-X columnapt circa dipteron collocationé, epi/<br />
tryliopt X czterops ornamentopt ad fymmetriapj diftributioné,magna fo/<br />
lertia feientiaqj fumaduis romanus Coffutius nobditer eft architeclat',Id<br />
auté opus nô modo vulgoJed etiam in paucis a magnificentia nominatur.<br />
Nam quatuor locis font zdiûfàcraptmarmoreis operibus ornarz difpofù<br />
tiones , e quibus proprie de his nominationes clanflima fama nominatur^<br />
Quop? excellentiz prudentefqj cogitationû apparatus fufpeâus habent in<br />
f deopj feflimonio^rimûqj zdes ephefi dianz ionico génère ab Ctefiphon/<br />
te gnofio,X filio eius metagene eft inftituta,quam poftea demetrius ipfius<br />
dianz feruusj&peoniusephefius dicuntur perfecùie,Mileri apollini item<br />
ionicis fymmetriis idem peonius daphnifqj milefius îftituerût, Eleufine ce<br />
reris X proferpinzcellam immani magnitudine iétinus dorico more , fine<br />
extenoribus columnis ad laxamétumvfos fàcnficiopj pertexit ,Eâ auté po<br />
ilea cum demetrius phalereus athenis rep;potiretur,pnylon ante templû<br />
in fronte columnis conftitutis proftylon fedtjta auclo veftibulo laxamé/<br />
tum ùiitiantibus operiqj fummam adiecitauftoritatem.Inafty vero ioué<br />
olympium amplo modulorum côparatu, corinthiis fymmetriis X ppor/<br />
tionibus(vrifupra feriptum eft) architeàudum coffutius fufeepiffe mémo<br />
ratur,Cuiuscomentariumnullumeftinuentum,ncc ramena coffutiofo/<br />
lum dehis rébus feriptafunt defiderandaJed etiam a.Cmutio,qui magna<br />
feientia confifus zdes honoris X virtutis marianzcellz, columnarumqj X<br />
epiftyliopj fymmetrias legitrimis artis inftitutis perfedtjd verofi marmo/<br />
reum fuiffet,vt haberct,quéadmodum ab ane fobtditatemJîc ab magpifi/<br />
centiaXimpenfisauftoritatemJnprimis Xfommis operibus nominare/<br />
tur.Cum ergo Xantiquinoftri inueniantur non miniuq grzd .fuiffe ma/<br />
fniarchiterti,Xnoftrzmemoriz{àtismulti,Xex hispaudprzceptazdi/<br />
îffent^ion putaui filendumJed difpofitc fingulis volumimbus de fingu<br />
lis exponendum^taqjquoniamfexto voluminepriuatorumzdificiorum<br />
rationes perfcripfi , in hoc qui feptimum tenet numerum de expolitioni/<br />
buSjquibusratiôibusXvenuftatemXfirrmratemhaberepoflintjexponâ.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
SEPTIMVS. 70<br />
' - <strong>De</strong>ruderatidne.' Caput* il, , , t<br />
P rimûcjj ïdpia de nideratiôe,q principia tenet expolitionû,vti curiofius ffy<br />
maqj,puidétiafolidatiôis rô habeat^tfi piano pede erit ruderâdû,querat?<br />
folûfi fit ppetuo folidû X ita exequet X ïducat cû ftatumine rudus, Si auç<br />
ôïs autexpane,côgeftitius locus fueritJiftucatiôib'cûmagna curafolide/<br />
tur^n côtignatiôib9 vero diligétcr eft aîaduertédû, ne qs paries.q nô exeap<br />
ad fûmû fit extrucT9 fub pauimétû,fed potius relaxât9 fupra fe pédenté ha/.<br />
beatcoaxarioné,CûenïfoUdusexit,côtignatiôibusarefcétibus,autpanda<br />
tionefidentibus, permanente ftruai}rzfoliditatç,dextraac finiftra fecun/dum<br />
fefadtin pauimcntis neceffario rimasJtemdandaeft opérane comi/,<br />
fceantur axes efculini quermsjq> qucrni fimulhumorem percéperût fe tor/<br />
quentes rimasfaduntin pauimenus» Sin aût efculus non erit, X neceflitas<br />
cùegeritpropterinopiamvtiqucrnisJîcvidctuEeffefaciundum vt fecen/<br />
tur tenuiores,quominus enimraluerint,eo fàciliuselauis fixi contineburt<br />
tur,<strong>De</strong>indein kn'gulis rignis extremispartib'axis binidauifigant,vtinul<br />
la expane poflintfe torquédo anguli excitarç ,Nâqj dç cerro,aut fago feu<br />
farno,nullus ad vetuftatem poteft pcrmanere, Coaxatiôibus haisfi erit fi<br />
lexfi non palea fobftematuj,,vti.rnateries ab'c4lçis.yûiis defendarur- Tune<br />
infup ftatuminetur ne minore faxo q qui poflit manu implere , Statumina ><br />
tionibus îductis ruderet,Rudusfi nguum erit àd très pattes vnacalds mi/<br />
fceaturJî rediuiuû fuerit quinqj ad duû mixtïoneshabeât refponfom, <strong>De</strong>/<br />
- mderadusmducat,Xverlibusl^dsde,riisinduc^screbriterpinfàtio/<br />
nefolidetur,X id non minus pinfomabfolutû craflitudinefit dodrantis^n<br />
foper ex teftanudeus inducatur,mixtionon habens ad très partes ynâ cal<br />
ds,vti ne minore fit craflitudine pauimentûdigàoptfenû,Supra nucleurn,<br />
ad régula X hbellam exada pauimentaftruâturJiuefeddibusJeu tefferis,<br />
CumeaextruôafucrintX faftigiaextruâiones habuerint,itafricérur,vri<br />
£fedwafint,nulli gradus in fcutulis,,aut trigonis^aut quadratis , feu fauis<br />
extent, Sed coagmentop» cpmpofitio plana habeat inter fe directionem, Si<br />
tefferis ftrudu erit,vt ez omnes angulos habeant zqùales nullibiqj a frica/<br />
tura extantes,Cum enim anguli nô fuerint oés zqualiter planyiô erit exa/<br />
cravtoportafriraturajtcmteftaceafpicatariburtinafont diligenter exi/<br />
genda,vt nô habeant lacunas nec extâtes tumulos , fedfint extenta X ad re<br />
gulam perfricata,Super.fricaturâ (leuigatfonibus Xpolituris cum fuerint^ /t<br />
perfeda) inccmaturmarmor,Xfopraïoricz ex çalceX arena jnducantur,"<br />
Subdio vero maxime idonea fadunda funt pauirnenta ,q> contignationcs<br />
humore crefcentes^utficcitatedecrefcentes,.feu pandationibus fidentes,<br />
mouendofefaciuntvitia pauimcntis^rztereageîicidiaXptuinznQnpa/<br />
'riunturea intégrapermanerejtaqjfi neceflitas.coegerit,vt minime vitiofà<br />
.fiant,ficeritfàciundû,CumcoaxatumfueritJuper3lteracoaxatiotrâfuer/ .<br />
.{àfternatur,clauifqJ fixaduplicéppçbeat, çpntijmatipniforica.tioné,deïàe<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
. LIBER<br />
tudcrinouo ténia pars teftzwnfzadmifceatur,calcifqj duavpanesad qn><br />
- auemonarumixtionibusprzftentrefponfumjSratuminatoefafla^udus<br />
mducatur,idqj pinfum abfolutû ne minus pedefit craffum,Tunc auté nu/<br />
cleo mduâo(vti fupra feriptû eft)pauimentume teffera gradi circiter binû<br />
digitum cefàftruaturJàftigiû habens in pedes denos,digitosbinos,q»fibe<br />
ne temperabitunet recîe fricatû fuerit ab omnibusvitiis erit tutû,Vri autéî<br />
ter coagmenta materies ab gelicidiis ne laboretJracibus quotânis ante hic<br />
mé faturetut,ita nô patietur in fe reciperegelicidii pruiiiâ*Sin auté euriofi/<br />
us videbitur fieri oportere,tegulzbipedales interfecoagmétatzfupraru/<br />
dus fobftrata materia colloccntur,habétes finguhs coagmentopt frontibus<br />
txcifos canaliculos digitalcs,quibus iunclis impleantur calce ex olço fub)<br />
aéta,confricenturqj interfecoagmenta«omprefIà,Itacalx quzerit herens<br />
in canalibus durefcendo^iô patietur aquâ^ïeqraliâ rem per coagméta trâ/<br />
fire,Cum ergo focrit hoc ita perftratumfopra nucleus inducat ,et virgis et<br />
dendo fubigatur,Supra aût nue ex teffera grandifiât ex fpica teftaceaftru<br />
antur/aftigiis ,quibus eft fupra fcnptum,X cum ficeruntfaftanon dto vi<br />
riabuntur. J* l<br />
<strong>De</strong> maceretione calcis ad albaria opéra Xtedoriapfidéda, Cap. II.<br />
fourni pauimentorum cura difeeffumfuerit, tunede albariis operibus é ex<br />
plicandûjd auté erit reclcJî glebz calcis oprimzante multo tépore q opus<br />
fuerit macerabuntur,vti fiqua gleba paru fuerit in fornacecodaJn mace/<br />
rationediuturnaliquoredeferuere coada,vno tenoreconcoquat ,Nanqj<br />
«im non penitus macerataJed recensfumitur,cum fuerit induira habens<br />
latentes crudos calculospuftulas emittit,qui calculiin opère ,uno tenorc<br />
cum permaceranturdiffoluunt Xdiflipanttedorii pohtiones.Cu aût habi<br />
ta erit ratio macerationiSjXidcuriofius opère przparatum erit,fumatuf<br />
1 afcia,X quéadmodum materia dolaturJîc calx in lacu macerata afoet , Si<br />
ad afciâ offenderint calculi ,nô erit temperata, cûqj ficcûXpUrum ferruni<br />
educetur indicabiteâ euanidamXfiticulofam,cum ucro pinguis fueritX<br />
refte macerata circa id fcrramentum,uti glutinum herens,omni retionep/<br />
babitfeeé temperatam.Tucaûtmachinis comparatis,camerarumdifpoh/<br />
tionesinconclauibusexpediantur^iifilacunaribusea fuerintornata. -><br />
~ <strong>De</strong> camerap:difpofitiôe,tmlliffatione,Xteétorio opère» Cap. IIL<br />
Ç) um ergo camerarum poftulabitur ratio fie erunt faciundz, Afferes dy<br />
«eh" difponantur inter fe ne plus fpatium habentes pedes binos,X hi ma/<br />
xime cupreflini ,auod abiegiù ab cane X ab vetuftate celeriter vitiantur,<br />
Jiiqj afferes cum ad formam circinationisfuerint diftributi catenis difpofiV<br />
ris,ad eontignationes(fiue tecta erût) crebriter dauis ferreis fixyeligentur*,<br />
ezqj catenzexeamateria comparentur,eui neccaries^iccvetuilas,nechu/<br />
morpoffit nocere,ideft,buxoJunipero,olea,robore,cupreffo,cztcrifqj S/<br />
inuibusiprzter quercum,q> ca fc torquendo rimas faciat quibus ineft ope/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
SEPTIMVS. 71 '<br />
,ribus,Afferibus difpofitis,tûtomiccs ex fparto hifpanicoJiaruhdines grz<br />
ca:tunfz ad eos(vti forma poftulat) rcligentur.Item fupra cameram mate/<br />
fies ex calce X harena mixta fobinde inducatur, ut fique ftillz ex contigna<br />
-tiombus aut tedis ceciderint fuftineantur,Sin aût harundinisgrzcz copia<br />
>nô erit,depaludibus tenues colligantur,Xmataxz, tomicz aa iuftâ longj<br />
-tudinem vna crafliçudine alligationibus repèrent , dû ne plus inter duos<br />
nodos aUigatiôib9 binos pedesdiftét,X hz ad afléres (vti'fuprafcnptû é)to<br />
fliice rcligent ,cultelliqj lignei in eas côfigârur,Cztera omnia(vti fuprafcri/<br />
Ijtûeft) expédiant ,Cameris difpofitis Xintextis,imû ccelum earum trulhf<br />
, ètur,deindearena dirigatur , poftea aut creta,aut marmore poliat ,Cû ca/<br />
merzrx>Iitzfoerint,Subeascoronzfontfobiciédz,ezqjqmaxime tenues -<br />
Se fubtiles oportere fieri uident .Cum enim grades font, pondère deducû/<br />
,tur,nec poflunt fe fuftinere,in hifqj minime gypfum débet admifceri , fed<br />
excreto marmore uno tenoreperdud,uti neprzdpiendo nô patiaturvno '<br />
tenore opus inarefcere , Etiamqj cauendz fût in cameris prifcop:difpofitio<br />
nes,q> earum planitizcoronapsgraui pondère impcndentes,funt periculp<br />
iz,Coronarû aût alizfunt purz,alizcelatz,Conclauibus,autubi ignis aut<br />
pluraluminafuntponenda,purzfieridebeht,ut ezfacilius extergeantur,<br />
Jnzftiuis X exedris , vbi minime fumuseft^iecfuligopoteft nocere,ibi<br />
celatzfunt faciendz,Semper enim album opus proprer fuperbiam candp .<br />
ris non modo expropriis fed etiam ex alienis zdificiis côcipit fumum.Co/ '<br />
ronisexplicatis parietes qafpenime trulliffentur,poftea auté fopra trullif/<br />
iàtionefobarefcentedeformenturdirectionesarenati,urilongitudines ad -<br />
régulant X linea,altitudines ad perpendiculû,anguli ad normâ refpondé/<br />
tes exigantur,Nancj fie emendatatcdoriopt in piduris erit fpeties. Subare<br />
feente itept,ac tertio inducatur^ta quo fundatior erit ex arenato direcrura, ,<br />
eo firmior erit ad vetuftatem foliditas tedorii.Cum ab arena przteftrullif/<br />
fationé non minus tribus coriis fuerit deformatû,tuncemarmoreo grano<br />
dirediôes funt fubigédz,dû ita materies téperet,vti cûfubigit non hzreat<br />
>adrutrumJed purûfcrrûemortariohberet.Grano indufto Xinarefcéte, )<br />
altept coriû mediocris dirigatjd cû fubadû fuerit,X benc fricatumJiibti/<br />
lius inducat_lta cû tnbus coriisarenz,X ité marnions folidati parietes fuc<br />
rint_neqjrimas,neqj aliud uitiu in fe reciperepoterunt, Sed X baculorum<br />
fobaftionibusfïmdatzfolidiQtcs,maimorif^ '<br />
loribus cupolitionibus idudis nitidos exprimétfplédores,Colorcsautem<br />
vdo tedoriocum'diUgenterfuntmdudi,ideononrerriitrût,fed funt per/<br />
petuopmanétes,q>calxinfornacibus excodoliquore,Xfafla râritatibus<br />
euanida ieiunitate coada conipitin fe,quz res forteeamcontigerunt^ruV<br />
xtionibufqj exaliispoteftatibus collatis feminibusfeu prindpiis.vna folv<br />
Ndefcendoinquibufwçmenibriseftformata,cumfitarida^eajgit,vrifui<br />
generisproprias videat habere qualitates^taqj tcâoriaquz redeiutfaclai<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
LIBER .<br />
neqjVetuftatibusfiunthorrida,neqj cumextergentur,remittunt colores',<br />
ftifi fi parum diligenter,Xin arido fuerint.indudti. Cû ergojta in parietib'<br />
tedoria fada fuerint(uti fupra feriptû eft) Xfirmitaté,X lplédoré,X ad ue<br />
-tuftatempermanétemuirtutépoterunt habere. Cum uerovnu coriû are?<br />
ïiz,X vnû minuti marmoris erit indudû,tenuitas dus minus valendo faa><br />
hterrumpitiir,necfplédorépolitionibus propter imbecilitaté craflitudiV<br />
nis prbpnum obtinebit,Quéadmodû enim fpeculû argenteû tenui htncb<br />
la dudutn incertos,X fine viribus habet remifliores fplendores , quod aût<br />
e fonda, température fuerit fa
V<br />
M<br />
M<br />
i<br />
I<br />
SEPTIMVSJ 72<br />
jn j<br />
\5<br />
Si autem locus non patietur ftruduramfieri, canaks fiant Xhares éxeanf<br />
adlocumpatétem,<strong>De</strong>indetegulzbipedales ex una parte fupra marginem<br />
canalis ufiponancur,cx altère parte beffalibus laterculis pilz fubftruanrur,3<br />
In quibus duaps tegulap: anguli fédère poflint,X ita a pariete ezdiftent,vt<br />
ttepluspateantpalmum,deinde infuper eredzhamatz tegulzabimo ad<br />
fummû parieté ngantur,quapt interiorespartes curiofius picentur,ut ab fê<br />
rcfpuant liquoré,Item in ûno X in fummo fupra caméra habeat fpiraméta»<br />
jd<br />
Tumautécalceexaqualiquida dealbentur, vti trulliffationé teftaceânô<br />
refpuât,Nâqj propter ieiunitatem,quz eft a fomacibus excoda , truliffatio'<br />
nemnonpouiintredpere,necfuftinere,nifïcalxfubieda vtrafqj res tïterfe<br />
conglutinet,X cogat coire,Trulliffatione inducta pro arenato tefta diriga/<br />
tur,Xciteraoïa(vti fuprafcripta font in tedoriops rônibus) pficiantur^pfî<br />
autem politionis eorumornatus proprias debenthabere decoris rationesj<br />
vriXexlocisaptas,Xexgeneiudifcrirnimbus non aliénas habeant digni/<br />
tates,Tricliniis hybernis nô eftvtilis hzc compofitio,nec megalographiaj<br />
nec cameraptroronario opèrefobtilis omatus,q> ea X ab ignisfumo,X ab<br />
luminûcrebris fuliginibus corrumpuntur,In his vero fopra podià ^abaci<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
n<br />
u<br />
r<br />
I<br />
ai canalis<br />
i a.eam relias<br />
latetâ fimill.<br />
bas naies ca<br />
naliafiint»
£^ .2LIBBR12<br />
ex atraméto font fobigendi Xpoliendi cuneis filaceis, feu miriiaceis inter/<br />
pofitis,Cum explicatzfuennt camerz purz,X politz,etiâ pauimentorum<br />
non erit difplicens (fiquis animaduertere uoluerit)grzcorum hybernacu/<br />
loramvfus,quiniinimefomptuofos eft,fed vtdis apparatus ,Foditurcnï<br />
intra Ubramentû tridinii altitudo circiter pedûbinumiX folo fiftucato in/<br />
duciturautrudus,autteftaceumpauimentûitafaftigatû,ut in canali ha/<br />
beat naresJ<strong>De</strong>inde congeftis,X fpiffe calcatis carbonib9inducitur ex fabu/<br />
lone,Xcalce,XfauiIlamixta matcries ,craffitudinefemipedaliad régula<br />
vhra . ^hbellâ,Xfommohbramentocotedefpumatoredditurfpeciesnigri pa/<br />
. r B<br />
uimentiita côuiuiis eopj X quod poculis X fputifmatisefrunditur , fimul<br />
atqj câdit,ficc-eflit,quiqj uerfantur ibi miniftrantes,X fi nudis pedibus fiie/<br />
r^tnôredpiuntfrigusabejufaibdigerierepautmenti» n t.\?<br />
m <strong>De</strong>ratipncpingcndiinîedifidis* \>< , Caput* V* R<br />
Szteris condauib',ideft uemis,autumnaJibus^ftiuis,etiâ atriis,X perjfty/,<br />
iis,conftitutz funt abantiquis ex certis rébus certz rationes piflurarum_<br />
flanqj pidura,imago fiteilis quod eftJeu poteftcffe,utihofrùnis ,zdificii3<br />
naUis,reUquarum9rerom,equarumformisccrtifqjcorporûfinibusfigu/<br />
ratafimilitudine fomuntur exemplajix eo ânriqui,quiinitia expolitiptu/<br />
bus inftituerunt,imitati funt primû cruftarû marmoreapt uarietates,X col<br />
locationes,deindecoronam,Xfilaceop2,rniniaceorûqj cuheorûinter feua<br />
rias diftributionesjPoftea ingrefli funt,vt etiâzdificiop: figuras, columna/<br />
rûqj X faftigiorum eminétes proieduras imitarent ,Patentibus auté locis,<br />
uti excdris , propter amplitudiné parietû, feenarum frontes tragico more,<br />
aut comicojeu fatyrico defignarent,Ambulationibus ucro propter fpatia<br />
< longitudinis,uarietatibus topiop» ornarent ab cenis locop; proprietatibus<br />
imagines cxprimcntcs,Pinguntur enï portus pmontoria,littora,flumina,<br />
** fontes eurypi/anaJuci,montes,pecora,paftores,nônullis locis itéfignops<br />
megalographiâhabentédeorûfimulacraJeufabularû difpofitas explica/<br />
tiones,n5 minus troianas pugnasJeu ulixis errationes,p topia czteraqj , q<br />
funt eop: fimdibus rationibus,ab rep> natura procreata,Sedhzcquz a uete<br />
ribus ex veris rébus exempta fumebâtur,nûciniquis moribus improban/<br />
fur,Nâpjngûtur tedoriis môftra potius, q ex rébus finitis imagines certz,<br />
Pro coWs enïftatuuritur calami,pro faftigiis arpaginetuh ftriari cû aiSfi<br />
pis folii$,X uoluris^tem câdelabre zdicularû fuftinétia figurasJupra faftt<br />
gia earû forgentes ex radicibus aïvolutis colicuU teneri plures, habentesi<br />
fe fine rône hdentia figUla,non minus etiâ ex coliculis flores dimidiata ha/<br />
bentes ex fe exeuntia figilla,alia hûanis,alia beftiarû capitibus fimiliaJdzé<br />
aût nec funt,nec fieri poffunt,nec fucrunt,Ergo ita noui mores coegerunr»<br />
uti inertia mali iudices côniueâtartium uirtutes,Quéadmodum enim po<br />
teftcalamusverefuftinereteftû,autcâdelabru zdiculas Xornamentafaftî<br />
gûJfiUcoliculustamtenuis Xmollis,fuftincrefedensfigillû,autde radi/<br />
cibus,X<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
SEPTIMVS. 73<br />
tibuSjX coliculis ex pte flores dimidiataqj figilla pcreariJAtrizc falfa vidé<br />
teshoïesnôrephédûtJeddeleflant,neqj aïaduertûtfiqdeopj fieri pôt nec<br />
nejuditiis aût îfirmis obfcurarz métes nô valet ^bare^d" pôt eé cû audori<br />
Éate,X rônedecoris,Neqj enïpifturzpbaridebét,qnôlût fimiles ueritati,<br />
nec fifaflz fût elegâtes ab arte,ideo de his ftatï débet répète iudicari,nifi ar/<br />
gumétatiôis certas habuerit rônes fine offéfionib" explicatas,Etenï etiâ tral<br />
hbuscûapaturiusalabâdeuselegâtimanufinxiffetfcenâïminufculo thea<br />
rro,qd£KxAHioji apudeos vocitat ,ïeaq? feciffet)p colûnis figna,cétaa<br />
. rofcj fuftinétes epiftylia,tholopf rotûda tcâa,faftigiop?pminétes verfuras,<br />
coronafqj capitibus leoninis ornaras,q oîa ftillicidiop? e teftis hfit ratiofié,<br />
Przterea fopra eâ nihilominus epifceniû ïq,tholi,pnaiJémifaftigia , oïfqj<br />
tefti varius piduris fueret ornat9,Itaqj cû afpeétus dus feenz ppter afperi/<br />
taté eblâdiret oïumvifus,X iâ id opus pbare fuilîet parati,tû Licinius ma/<br />
themaricuspdiit,Xait Alabâdeos làtis acutos ad oés res ciudes haberiJed '<br />
ppter nômagnûvitiûïdecétizïfipiétes eos eéiudicatos,q> in gymnafioeo<br />
rum qlûtftatuz,oés fimt caufas agétes,inforo aût difcos tenétes,aut curré<br />
tesJeu pila ludétes^ta indecens ïtcr locopt pprietates ftat9 fignop*,publice<br />
ciuitativitiû exiftimationis adiecit,videamus ité nûc ne apaturii fcena effî/<br />
ciat Senos alabâdeos,aut abderitas,Quis enï ueftrû dpmos fupra tcgulapt<br />
tefla pôt habere,aut colûnas,feu faftigiopf explicationes?Hzc enï fupra cô<br />
tignationesponûtur nô fopra tegulap? tcfta,Si ergo q non poflut in verita/<br />
te rôncm habere fafti,in piduris'fbauerimuSjacccdemus Xnos his duita<br />
tibuSjéj ppter hzc yiria îfipiétes font iudicatz, Raqj apaturius côtra refpô/<br />
dere nô eft aufusJed fuftuut fcenâ,X ad rônéveritatis cômutatam , po ftea<br />
corredâ approbauit,Vtinâ du" ïmortales feciffét,ut Licinius reuiuifceret,X<br />
corrigeret hâc amétiâ,teftoriorûq) cnâtia ïftitutaJed qre vincat veritatem<br />
rô falla,nô erit alienû exponere,Quod enï antiqui ïfumétes laboré,X indu {<br />
ftriam pbare côtédebât artib9,id nûccoloribus,X eopj elegâti fpecie confe<br />
quûtur,Xquâfubtilitas artificisadiidebatoperib9audoritaté,nûc domi/<br />
nicus fomptus effidt ne defideret ,Quis enï antiquopj nô vti medicamento<br />
minio pce videt vfus eé?Ar nûc paflim plzrûqj toti parietes inducunt , Ac/<br />
cedithucchryfocolla,oftrû,armenifl,hzcverocûïducunt,Xfinô ab arte<br />
funt pofitaJiilgétes tnoculops reddût vifus,X ideo q> ptiofa funt, legib9cx<br />
cipiûtur,vt ab domino,nô a redéptbrc replentétur,Que cômonefacerepo<br />
tui,vt ab enore difcedatur,ïn opère tcdorio fatis expofoi,Nunc de appara<br />
tionibus,vtfuccunerepotuerint,dicam,Xprimum,quoniam decalce ini<br />
tioeftdidum,nuncdemarmoredicendumreftat. - ''<br />
<strong>De</strong> marmore quomodoparetur ad teftoria. Capuu VL. f<br />
M armor nôeodégne oîbus regîoriib°pcreaturJed qbufdâfocis glebz(vé<br />
fàlis) micas pluddas hntes,nafcunt ,quzcôtufz Xmolitz pftât teflotiis X '<br />
coronariis operib9 vtilitaté,Quib9aût locis hz copiz nô fût cemétamarmo<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
rv.<br />
J>^
. - .LIBER ^<br />
reaJîuz affulzdnr,q marmorarii ex operib' deiiciût,pilis ferrds côtûdun/'<br />
tur,cribrilqj excernûtur,Ez aût excretz trib9 gnibus feponuntur, X q pars<br />
grâdiorfuerit quéadmodûfoprafcriptû é,arenatoprimû cû calce mdudt -<br />
. deïdefequésactertia.qfubtu'iorfueritjQuib'ïdudis Xddigéti tedoriops<br />
fricatiôeleuigatiSjde colorib9ratio héat ,vtiin his plucétes exprimât fpléyi<br />
dores,quorum hzc erit differentia X apparatio.<br />
, <strong>De</strong>coloribusXprimum deochra. Caput. VIL<br />
(Colores alii fût q p fe certis Iocispcreant,X inde fodiunt ,nônulli ex aliis re<br />
bus tradatiôibus aut mixtionibus feu téperaturis côpofiti pficiût,vtipftét<br />
eâdé ï opib9vtilitaté.Primû aût exponem9q p fe nafcétia fodiunt ,vti quod<br />
grzceu^dicit Jttec veto multis locis (vt etiâin italia) inuenit,fedq fue/<br />
- ratoptima,attica,ideonûcnôhétur,qd'athenisargétifodinecûhabuerût. '<br />
familiaSjtûc fpecus fub tena fodiebant ad argétû ïueniendû,Cum ibi vena<br />
,forte ïueniret nihilominus vti argentû pfeqbant ,Itaqj antiqegregia copia<br />
Elis adpolitionéoperûfontvfijltérubriczcopiofe multis loas eximunt",<br />
fed optime paucis, vti pôto finope,X zgyptoa hifpania balearib9,non mi<br />
nus etiâ lëmno,cuius infolz vedigalia atheniéfibus, fenatus populufqj ra/<br />
manus côceflitfruéda,Paretoniû vero ex ipfis locis vndefodit habet nomé<br />
Eadé rônemelinû,qd eius vis metalUinfolz cycladi melodicit effe,Cretavi<br />
ndis ité pluribus locis nafeit Jed optïa Zmyrnz,Hanc aûtgrzci âto^oViot<br />
vocant qd teodptus noïe fuerat,cuius in fundo id gen" créezprimû eft ïué<br />
tum,Auripigmétû qd«frt jhm v grzce dicit fodit pôto,Sandaraca ité plu<br />
ribus locisJedoptimapôto^pxime flumeû hypanim hét metallû,Aliis lo/<br />
çis vt ïter magnefîxXephefi fines fût loca vn efîodit patata quâ nec mole/<br />
re,necccmere opus eftJed fie éfubtilis,quéadmodûliquaé manu contufà<br />
Xfobcreta. <strong>De</strong>miniirônibus.' Caput* VIII*<br />
J ngrçdiar nûcminii rônes explicare^d aût agris cphefiopj cliuianis primum<br />
memorat ce ïuérû,cuius X res X rô fatis magnas hét admiratiôesjrodit »n»<br />
gleba,q antrax dicit anteqtraâatiôib9 ad miniûpuéiat,venavtiferreoma .<br />
gis fubrufo coloreJins circa fc rubrû pulueré,Cû id fodit ,ex plagis feramé<br />
tops crebras emittit lachrymas argétiviui,q a fofforib0 ftatï colligûtur, Hz ,<br />
glebz cû colledz fût ï officinâ ppter humoris plenitaté coiiciûtur ï forna/<br />
cé,vt ïterarefcât,X is q ex his ab ignis vapore fum9 fofeitat ,cû refeditï folû<br />
furni ïuenit eé argétû viuû,Exéptis glebis guttz ez q refidebût,pp breuita/<br />
tes nprit colligi,fed ï uas aq côuerrût,X ibi ïter fc côgruût,X vna côfudût^<br />
id ât,cûfint qtuor fcxtariopj méfurz,cû expédût ïueniût eé pôdo cétû, Cû<br />
ïaliquo uafe é côfufuJî fupra id lapidis cétéarii podus fponat natatï fume»<br />
neqj eu Iiquorepôt onere luo pmere nec elidere,nec diiïipare,cétéario fub/<br />
lato fiibi auri fcrupulû ïpôat nnatabit/ed ad imûpfe deprimet ,Ita n âpli/<br />
tudïe pjoderis,fe gne fingulapt repj grauitaté ce n é negâdû,ld ât multis reb'<br />
éad.vluexpeditû^eqi.n^rgétû,ncqjzs fine eo pôt refle inaurari,Cûqj in<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
SEPTJ-JvLVSi 74<br />
veftemréxtufri eft àupt.èaqj vcftis côtritapptcr vetuftate vfûnô héat hone/<br />
(ftû.pâni in fidilib',vafis ïpofiti fopra igné côburunt ,Is cinis côiicit ï aqua,<br />
X addit ei argcntu viuû,ld aût oés micas auri corripit in fe ,X cogit fecum<br />
a. locus ad<br />
forma laco<br />
nid<br />
<br />
tur,Ceruflà uero cûin fornacc coqtur^nutato colore ad ignis ïcédium effî<br />
citur fàndaraca,Id aût incendio fadoex cafo didicerûthomines,X ea mû'l<br />
tomehoremufomprzftatfquzdemetaUisperfenatafoditur. ' t^nj<br />
J-f CiûofiatoifracolopîoïumfaditioromexceUétiflimû. Cap. XIII.<br />
J ncipiam nûc de oftrodicere,quodXcariflimam,Xexcellétiflimâ habet p><br />
'ter hos colores afpedus foauitaté,Id aûtexcipit ex côchilio marifio,e quô<br />
purpuraïficit cuius nô minores fût q czterapt natune rep» côfiderâtib9admi<br />
ratiôes,q> hét nô in oîbus locis qbus nafeit uni9 generis colbréjêd folis cur<br />
|u naturaliter téperat,Itaqj qd legit poto Xgailia,$ ha;regipes fûtpximz<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
OCTAVVS. 7
LIBER. '<br />
in eadé redite , quzqj de acre nafccrentur item in càeli regiones reuèrti neqj<br />
.interitiones recipere, fed diffolutioncmutatajn eandéreciderejn quaan/<br />
te fuerat proprietaté,Pythagoras vero,Empedodes,Epicarmus,aliiqj phy<br />
ficiXphilofophi,Hzcprindpia quatuor eé propofoerût,acré,ignë, aquâ,<br />
terram,eorûqj interfe cohérentes naturalifiguratione exgenerum diferi/<br />
minibus efficerc quahtates_Animaduertimus vero non folum nafeentia ex<br />
his effe procreataJed ctia res oés non alifine eorum poteftate neqj crcfccre,<br />
nec tueri,Nanqj corporafinefpiritu redundâtianôpoffunt haberevitam,<br />
nifi aer influés cû incremento fecerit audus X remiffiones continentcr,Ca/<br />
loris vero fi non fuerit in corporeiuftacôparatio, non erit fpiritus anima/<br />
hsjneqj ereftio firma,cibiqj vires non poterunt habere concoftionis tempe<br />
raturamJtemfinonterteftricibomébracorporisaIantur,deficiétur,X ita .<br />
a terreniprinripii mixtiôe erût defena. Animaliavero fi fuerint fine humo<br />
rispoteftate exanguinataXexuda aprinapiopj liquore interarcfcent,Igi/<br />
tur diuinamens,quz proprie neceffaria effent gétibus non conftituit diffi/<br />
cdiaXcara,utifuntmargaritz,aurum,argentû,czteraqj , quz nec corpus<br />
necTiatura defideratJed fine quibus mortaUum vira non poteft effe tuta,ef<br />
fudiradmanum parafa peromnemmundumjtaqj exhisfiquid forte de/<br />
fit in corpore fpirirus,ad reftituédum aer aflignarusjd przftat . Apparatus<br />
autem ad auxdia calôris,folis impetus X ignis inuentus,tutiorem efficitvi<br />
tamjtem terrenus frucrus efearum przftans copias,fopuacuis defiderario/<br />
nibusalitX nutrit animalia pafcenao commenter,Aqua vero non folum<br />
porusjed infinitas vfui przbédo neceflitares gratas (q> eft graruita) przftat<br />
[ vrilitates,Ex eo etiam qui facerdotia gérant moribus egyptiorum ,oftcn/<br />
Idunt omnes res eliquoris poteftate confifterc,itaqj cum hydriam regunt,<br />
!quz ad templum zdemqj cafta religione refertur,tunc in terra procumbé/<br />
tcsmanibusadcoelumfublatis,inuentionibusgratiasagunc diuinz béni/<br />
gnitatis. t ui;' < d<br />
<strong>De</strong>aquzinuentionibus. Caput» I.<br />
'Ç um ergoXaphyfidsXaphilofophisXabfacerdotibus iudicetur expo/<br />
teftatc aquz omnes res conftare,putaui quoniam in prioribus feptemvo/<br />
luminibus rationeszdificiorum font expofiezJn hoc oportere de inuétio/<br />
nibusaquz,quafqjhabeatin locorum proprietatibus virtutes,quibufqt<br />
ratiohibus ducatur& quernadmodum item ea pbetur feribere^ft enï ma ~"|<br />
*ime neceffaria Xad vitam,Xad delcdationes ,X ad vfom quotidianû.Ea<br />
autemfacilioreritJîfontes eruntapertiX fluentes,Sin autem non proflu/<br />
entquzrendafub terra font capitaXcolligenda,quzfic erunt experiunda<br />
vti procumbarurin dentes,antequamfolexonus fueritJn locis qbus erit 'j<br />
quzrendum,X in terra mento collocato X fulâoprofpiciantur ez regio/ i<br />
nes,Sic enim non errabitcxcelfiusq oporteatvifus,cum erit ïmotum men -*<br />
Uum,Sed ad libratam altitudinemin regionibus certa finirione defignabit.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
OCTAVVS.1<br />
Tune in quibus locis uidebuntur humores fe côcrifpantes:X inaera forgé i .<br />
tes,ibifodiatur ,Nô enimïficco loco hoc fignû poteftficri^té animaduer/<br />
tendum eft querentibusaquâ,quo génère fint loca,Certa enim font in qui<br />
bus nafeiturJn creta tenuisX cxiUsXnô altaeft copia,ea erit nonoptimo<br />
faporcJtem (àbulone foluto tenuis, fed fi inferioribus locis inuenietur, ea S*IhU s»Lfw/<br />
erit limofà X infuauisJn terra aût nigra fudores X ftillz cxdes inueniunt ,quzex<br />
hibernis tempeftatibus colledzin fpiffis X folidis locis fobfidunt,'<br />
ez habent optimû faporem,Glarea vero medioefes X nô certz uenz repe/ GUrc*./<br />
riuntur,ezquoqj egregia funt foauitateJtem fàbulone mafcinWrenaq; X<br />
carbunculo certiores,X ftabdiores funt copiz,ezqj funt bono fàporc,Ru/<br />
îoclyjy»-.<br />
bro faxo Xcopiofz X bonzJinon p interuenia dilabantur X liquefeanr,<br />
Sub radicibus aût montium X in faxis fiUcibus,uberiorcs X affluentiores,<br />
ezqj frigidiores funt X falubriores,Campeftribus aût fôtibus falfz,graucsj<br />
tepidz,nonfoaues,nifiquzexmontibus fub terra fobmanâres erumpunc<br />
in medios campos,X vbi funt arborû vmbris conredzprzftant montano<br />
mm fontium foauitate . Signa aût quibus tenant generibus foberût aquz, i<br />
Erzterqct foprafcriptû cftjizc crunt,fi inu enientur nafcentia,tenuis iûcus-.|;<br />
lix crratica,alnus,vitcx,harundo,hedera,ahaqj quz eiufmodifont , q.nô<br />
poffuntnafd nec ab per fe fine humore,Solenr auté eadem in lacurçis nata<br />
effe,quzfidétes przter reliquûagrum excipiunt aquam ex hymbribus ,X<br />
agris per hyemé, diutiufqj propter capacitaté côferuant humorem, quib9<br />
non eft credendum,Sed quibus regionibus X tenis^iô lacunis,ea figna na<br />
fcunturnonfàta,fednaturaliterperfecreata,ibieftquerenda,In quibuslo .<br />
ds ez non fignificabuntur ïuentiones,fic erunt experiundz,Fodiatur quo/ '<br />
quouerfus locus latus ne minus pedes quinqjjneoqj collocetûr circiter fo<br />
lis ocafumJcaph iû zreum,aut plumbeû,aut peluis,ex his quod erit para/<br />
tumjdqj intrinfecus oleo vngatur,ponaturqj inuerfum,X fumma foffura<br />
operiatur harundinibus aut frondeJiipra terra obruatur,tum poftero die<br />
aperiatur,Xfiin vafz ftillz fudorefqj erunt,is locus habebit aquâ^Ité fi vas<br />
K. 1111<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
%<br />
&
, - LIBERTE )<br />
+ ex creta faflum non codum in ca foffione,eadem ratione opertum , pofitû<br />
r amdiffoiuetur ab humore,Vellufqj lanzfi collocarûeritineafoffurajn fe<br />
quenti auté die de eo aqua expreffa eritJîgnificabit eum locû habere copi/<br />
l am,Non minus fi lucerna concinnata,oleiqj plena, X accenfà,in eo loco op<br />
ta fuerit collocata.X poftero die nô erit exuda, fed habuerit reliquias olei<br />
X ellychnii,îpfaqj humida inueniet indicabit cumlocû habere aquâ, ideo<br />
q> omnis tepor ad fe ducit humores,Ité in eo loco ignis fifadus fiierit.X p/<br />
calefada terra X adufta,uaporemnebulofum ex fe fufcitaueritjs locus ha<br />
bebit aquâ,Cum hzc ita etunt pertentata, X quzfoprafcripta funt figna in<br />
uenta,tumdeprimenduseftputeusin eoloco.Xficaputerit aquz inuen/<br />
tum plures funt circa fodiendi,X per fpecus in vnum locum oés conducé/<br />
di,Hec auté maxime in montibus X regionibus feptétrionalibus funt que/<br />
. fueritJi is locus aquâ habuerit,cû apertum fuerit,vas humidum erit, X cri<br />
renda,eo q> in his X foauiora X falubriora,X copiofiora fnucniuntur,auer<br />
fi enimfunt folis curfoi,Xin his locis primum crebrzfont arbores Xfiluo<br />
(z,ipfiqj montes fuas habent vmbras obftantes,ut radiifolis nô diredi per<br />
ueniantadterrâ,necpoflinthumores exfuggerejnteruallaquoqj montiû<br />
maxime recipiunt hymbres, X ppter filuarum crebritaté,niues ibi ab vm/<br />
bris arborum Xmontium diutius conferuantur , deindc liquatz per terne<br />
venas percolantur,Xitaperueniuntadirtfimas montium radices,ex qui/<br />
bus profluentesfontiumerûpuhtfludus,Campeftribus aût locis contra/<br />
rio non poffunt haberi copiz,quz X fi fint non poffont habere (àlubritaté<br />
q>fohsvehemensimpetus,propternulllâobftâtiamvmbrarum eripit ex/<br />
bauriendoferués explanitic câporum humore, X fi quz ibi funt aquz ap<br />
parentes,exhis,quodéleuiffimumtciiuiffiniûqj,Xfobtili (àlubritaté aer<br />
auoeans diflipat in imperû coeli ,quzqj grauiflimzdurzqj X infuaues funt<br />
partes,ez infontibus campeftribus relinquuntur»<br />
<strong>De</strong> aqua hymbrium. Caput» IL<br />
J taqj quz ex hymbribus aqua colligitur falubriores habet virtutes,eo q> eli/<br />
gitur ex omnibus fontibus leuiflimis fubtilibufqj tenuitatibus,dcinde per<br />
aeris exercitationem percolata tempeftatibus liquefcendo peruenit ad ter/<br />
ramjîtiâqj non crebriter in campis confluût hymbresJed in môtibus aut<br />
ad îpfos môtes,ideo q> humorcs ex tena matutino folis onu moti,cum fut<br />
egrefli in quâcunqj pané ch,funtproclinati,trudunt aéra, deindc cûfût<br />
moti proprer vacuitaté loci,poft fc recipiunt aeris ruentes undas , Aer auté<br />
cum ruit trudens quocuqj humore przuium,fpiritus X impetus X vndas<br />
crefeentes fadt ventorum,A uentis aût quocunqj feruntur humores côglo<br />
bâti ,cx fontibus X fluminibus Xpaludibus X pclago,cum teporefolis cô<br />
tinguntur,exhauriuntur,Xita tolluntur in altitudinénubes,ez deindc cû<br />
aeris vnda nitentcs,cû perueniunt ad montcs,ab eorum offenfa, X procel/<br />
lis propterplcnitatéXgrauitaté,Uquefcendo difpcrgûtur,Xita diffundû/.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
OCTAVVS. .77<br />
tur in terras,Vaporem aût X nebulas X humores ex terra nafci , hxc uidef<br />
cfficcre ratio,q> ea habet in fc X calores feruidos X fpiritus ïmanes,refrige/<br />
rationefqj X aquapt magnam muItitudiné,Ex eo cum réfrigérât nodu.vé<br />
topjflatus onuntur per tenebras,Xab humidis locis egrediuntur in alitu/<br />
dmem nubesJbl oriens impetu tangit orbe terrz,tû aer ab foie pcrcalefad'<br />
cûroribusexterratowthumores,LicetXexbalneis excmplû capercNul<br />
Izenim camerz,quzfunt caldariopt fupra fe poffunt haberefontes,fed cas<br />
lum quod eft ibi,ex przfurniis ab ignis vapore percalefadû,corripit ex pa/<br />
uimentis aquâ,X aufert fecû in camcrarû curuaturas X eâ fuftinet , ideo q.<br />
femp vapor calidus ï altitudiné fc trudit,Xprimo nô remittiturppter bre/<br />
uitaté,fimul aût plus humoris habet congeftum,nô poteft fuftineri ,ppter<br />
grauitatéjfedftiÛat fopra lauantium capita,Itaquoqjeadé ratione celeftis<br />
aer cuni ab folcpercipit caloré , ex omnib9locis hauriendo tollit humores<br />
X congregat ad nubes^ta enim terra feruorc tada ciieit humorcs,ut corp'<br />
hominis ex calorc emittit fudorcs^ndiccs auté font dus rei venti, ex qbus<br />
qui afrigidiffimis partibus veniunt percati feptétrio X aquilo,extcnuatos<br />
. ficcitatibus in aerc flatus fpirant,Aufter vero X reliqui,qui a folis curfu im<br />
petûfaciunt/unthumidiflimi,Xfemperapportanthymbres,q>percalefa<br />
ôi ab regionibus feruidis adueniunt,Xcx omnibus terris lambétes eripiût<br />
humores,X ira eos pfundunt ad feptétrionalcs regiones,Hzc aût fie fieri te<br />
ftimonio poffunt effe capitafluminû,quz orbe terrarû chorographiis piA<br />
da^téq/ feriptaplurima maiximaqj inueniuntur egreflà ab feptétrione,Pri/<br />
mûqj in india ganges X indus a caucafo monte onuntur, Syria .tygris , X<br />
euphrates,Afia, item ponto boryfthenes, hypanis , ranais,colchis,phafïs,<br />
GaUia,rhodanus^elgica,rhenus,Citraalpes jtimauus Xpadus^taUaty/<br />
bris,Maurufia,quâ noftrimauxitaniâ appellant ,cx monte atlâte dyris, qui<br />
ortusexfeptétrionali regione progreditur per.ocddenté ad Iacum epta/<br />
bolum,X mutato nomme dicitur nigir,deinde ex lacu eptabolo fub mon/<br />
tesdefertosfubterfluenspermeridianalocamanatXinfluitin paludé co/<br />
loe,que circûcingit meroen,quzcft zthiopû meridianorum regnuln , Ab<br />
hifqj paludibus le circûagens per flumina aftafobam,X aftaboram, X alia<br />
pluraperuemt per montes ad catarradam,abeaqj feprzcipitahs perfepté/<br />
trionalcmpcrucmt inter elephantidaX fyené,thebaicofqjinzgyptûcam;<br />
postX ibi ndus apellatur^x mauritania aût caput nili profluerc ex eo ma/<br />
xime cognofdtur,q> ex altéra parte montis Atlantis font alia capita ité pro4<br />
fluentia ad occidentis oceanûjbiqj nafeuntur ichneumoncs , çrocodili,X<br />
alizfimilcsbeftiarumpifciûqjnaturs prêter hippopotamos ,Ergo cûoïa<br />
maxima flumina in orbis terrarum dclcriptionibus ab feptétrione videan/<br />
tur profluerc , afriqj campi,qui fut in meridianis partibus fobiedi folis.cuE<br />
fui Jatentes penitus habeant humorcs,nec fontes crebros amnefqj raros,,rç<br />
linquiturvtimultomeliorainuenianturapiwfontium,qua? adfeptétrio^<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
LIBER' i<br />
né^quilonéuefpedât^ififiinciderintin folphurofomloeum,autalunuV»<br />
nofomJeubituminofum,tunc enimpmutâtur,X aut calidz aquz,aut fr_*<br />
gidzodoremalo Xfapore pfunduntfontcs.Neqj enim cahdzaquzéulla<br />
proprietas , fed frigida aqua eu incidit peurrés in ardété locum effèruefeit,<br />
Se percalcfadaegredit per venas extra terrâjdeodiutius non pôt pmane/<br />
re,fedbreui fpatio fit frigida.Nanqj fi naturaliter cet calida nô refrigeraref<br />
calor eius,Sapor autemXodor,X color dus non reftituitur,q, intindus X<br />
cômixtus eft propter naturz raritatem<br />
<strong>De</strong>aquiscahdisXquashabeantvircsadiuerfîs rnetallispdeûtes,Xde<br />
variorumfonrium,fluminumJacuumqj natura* Caput. III»<br />
5 unt aût etiâ nônullifontes calidi,ex quibus profluit aqua fapore optimoj<br />
quzinpotioneitacftfuauis,vtinecfotanalis ab camcenis,nec martia foliés<br />
defideretjHzcaûtanaturapfidunturhis rationibus,aîinimoper alumé^<br />
aut bitumé, feufulphur ignis excitat'.ardorc percandefacit tenâ,quz éd.<br />
cafejSuprafeautéfcruidûemittitinfuperiora loca vaporé,Xitafiqui in<br />
his locis quifont fupraJbntes dulcis aquz nafcuntur,offenfi eo uapore ef/<br />
feruefeunt intervenas,X ita profluunt inconupto fàpore,Sunt etiâ odore<br />
Xfaporenon bono frigidi fontes,qui ab inferionbus locis penitus orti ,p<br />
loca ardenria tranfeu nt Xab hisperlongû fpariû terne percurrentes refri/<br />
gerari perueniunt fopra terra,fàporc,odore,coloreqj corrupto,vti ï tybur<br />
rina via flumen albula,X in ardeanno fontes frigidi eodem odore, quifol/<br />
phuratidicuntur,X reliquis lods fimilib9,Hi autem cû fint frigidi, ideo vi<br />
dentur afpedu feruere,q> cum in ardentem locum altc penitus inciderunr,<br />
humoreX igni inter fecongruentibusoffenfi vehementi fragore.validos<br />
in fc recipiunt fpiritus,X ita'inflati'vi uenti coadi bullicn tes crebre perfon<br />
tesegrediunmr,ExhisautéquinonfuntapcniJedaut(àxisaut alia vide/<br />
tinentur,per anguftas venas vehemenria lpiritus extruduntur ad fummos<br />
grumorum tumulosJtaqj qui purent tanta fc altitudine , qua funt grumi<br />
Capirafontium poffe habere,cum aperiunt fofforas latius,decipiunt JNâqj<br />
vti zneumvasnon in fummis labris plénumJed aquzmenfuram fuzcapa<br />
dtatis habens e tribus duasparteSjOperculûqj in eo collocatumcum ignis<br />
vehementi feruoretangatur percalefiericogitaquamjïa autemppter na/<br />
turalem raritatem in feredpiensferuoris validam inflationem non modo<br />
impletvasJed fpiritibus extollens operculum X crefeens abundat,Subla/<br />
to autem operculo emiffis inflationibus in aèrepatenri, rurfus adfoumlo/<br />
cum refidetjAd eundem modum ea capita fonrinm cumfunt anguftùs cô/<br />
preffaruuntin fummo fpiritusaquzbullitus,Simul autem latiusfuntapri<br />
exinaniti per raritates hqdz poteftatis refiduht,Xrcftituuntur in libramé/<br />
tifoi proprietatéjOmnis autem aqua calidajdeo quidem eft medicaméto/<br />
",q> in przuiis rébus percoda aliam virtuté redpit ad vfom^âc» fulphu/<br />
rofifontes ncruorum laborcs reficiunt,percalefadcndo,cxugendoqj cala/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
OCTAVVS. 78<br />
ribus e corporibus humores uitiofos,Aluminofi auté cum difoluta mébra<br />
corporum paralyfi aut aliqua ui morbi receperunt,fouédo per patétes vev<br />
has refrigcrationé contraria calonsvi rcficiunt,X ex hoccontinenter refti/<br />
tuuntur in antiquârnébrop? eurationem,Bituminofi autem interioris cor/<br />
poris vitia potionibuspurgandojblét mederi,Eft aûr aquzfrigidzgenus<br />
nitrofum uti pinnzvcftinz,cutiliis, ahifqj locis fimilibus,quod potiôibus<br />
depurgat,pcr aluumqj trâfeundo etiam ftrurna^ minuit tumores.vbi ve/<br />
ro aurum,argentum,ferrum^es,plumbû^eliquzqj res earum fimiles fodi/<br />
untur,fontesinueniunturcopiofi,fed hi maxime funt vitiofi, Habent en?<br />
vitiacôtrariaaquzcahdz,quâfulphur^dumen,bitumen emittit,qui per/<br />
potiones,cûin corpus incunt,X per venas permanâdo neruos attinguntet<br />
anus,eos durant inflâdo,Igitur nerui inflatione turgétes.cx lôgitudinc cô<br />
erahuntur,X ita aut neuricos aut podagricos efficiunt hominesjdeo q> ex<br />
duriflimisXfpiflioribusfrigidiuimifq^ rébus intindas habent venarû ra/<br />
rirates,Aquzaûtfpecieseft,quzcû habeat non fàtisperlucidas venas, fpu/<br />
ma vti flos , natat in fûmo,colorc lundis vitri purpureiJHxc maxime confi<br />
deranrur Athenis,ibi enï ex eiufmodi locis Xfontibus,X in afty X adpor/<br />
tumpirzum,dudi funt fahétes, c qbus bibit nemo propter eâcaufàm ,fed<br />
lauationibus X reliqs rébus.vtuntur.Bibunt aût ex puteis,X ita vitant eppt<br />
vitia,Troezeni non pôt idvitari,q> oïo aliud genus aquz non reperitur ,ru"<br />
fi quod cibdeli habétjraqjin ea ciuitate aut oés aut maxima partefunt pe/<br />
dibusvitiofi,Cihtizvero ciuitate tarfo flumen eftnoïe cydnos,inquo po/<br />
dagriri crura macérantes leuâtur dolore,Sunt aût X alia multa gênera qua;<br />
faas babenrproprietateSjVti in ficilia flumen eft himera,quod a fonte eum<br />
eftprogrcflum diuiditurin duas partes quz pars profluit contra zthnâ, q»<br />
perterrz dulcem fuccû percurriteftinnnitadulcedine,altcrapars,quz per<br />
eam terramcurrit undeialfoditurJàlfum habetfaporé^tem paretoruo X<br />
quo eft iter ad hâmoné,X cafïio adzgyptû, Iacus font paluftrcs,qui ita fut<br />
fàlfijVt habeant infuper fe fàlem congelatû,Sunt auté X aliis pluribuslij<br />
& fontes X flumina Xlacus'quipfàldbdinaspercurrétesneccflàriofàlfi^<br />
fiduntur^dû aût per pingues terrz venas pro fluétes.vndi oleo erumpûr^<br />
vti folis (quod oppidûeftcdiciz) flumé noïeliparis,In quo natâtes aut la/<br />
uantes,abipfàaquavnguntur,Simihterzthiopiz lacus eft,quivndosho/<br />
mines efficit,qui in eo natauerint, Xin India,qui fereno c emittit olei<br />
magnâmultitudiné,Itcmcarthaginifonseft,in quo natat infuper oleum<br />
odore,vti fcobc,citrco quo oleo etiâ pecorafolentvngi^acyntho Xcirçà<br />
dirrachiûXapolloniâfontesfunt,quipicismagnâmultitudincmcumaq<br />
uomunt,Babdone lacus ampliffima magnitudine qui limneafphaltis ap/<br />
pellatur,habet fopranatanshquidû bitumcn,quo bitumineXlatere tefta<br />
cco ftrudo muro femiramis circundedit babilonem^té ioppe in Syria ara<br />
biaqj numidarum lacus font ïmammagnitudine,qui emittunt bit uminis<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
LIBERA ~>0<br />
tnaximas moles,quas diripiunt,qui habitât circajd aûtem non eft miràri/<br />
dum,nam crebrzfunt ibi lapicidinzbituminisduri,Cum ergo per bitumi<br />
hofam terram vis erumpit aquz fccû cxtrahit,X cum fit egreffa, extra terra<br />
fecernitur.X ita reiieit ab fe bitumen,Etiâqj eft in cappadocia in itinere,qd!<br />
eft inter mazacaX tuana lacus amplusjn que lacum pars fiue hariïdinis fi/<br />
uealiigenerisfidemiffafuerit,Xpofterodieexempta,eapars , quz fuerit<br />
e'xcmpta,inuenieturlapidea,quz aût pars extra aquâ mâferit permanet in<br />
fua fprietatejAd cundémodumhierapoliphrygiz efferuet aquz calidz<br />
multitudo,ex qua circum hortos X vineas foflis dudis ûnittitur,Hzc auté<br />
efficitur poft annû crufta lapidea,X ita quotannis dextra acfiniftra margi/<br />
nés ex terrafaciendo inducût eam,Xcfficiunt his craftis in agris fepta,Hoc<br />
aût ita videtur naturaliter fieri,q> in his locis X ea terra,quibus is nafeit foc<br />
eusJiibeft coaguli naturz fimilisJ<strong>De</strong>indc cû comixta uis egreditur per fon<br />
tes extra terra, a folis X aeris calorccogitur côgelari,vt etiâin areis fàlinari<br />
is videtur,Item funt ex amaro fucco terne fontes exeuntes veheméter a ma<br />
ri,vt in ponto eft flumé hypanis qui a capitc produit circiter milia quadre<br />
ginta fàpore dulciflimo,deinde eu peruenit ad locû,qui eft ab oftio ad mi/<br />
ha centû fexaginta,admifcctuf ei fonticulus oppido qparuulus, Is cum in<br />
eum influit,tunc tanta magnitudiné flummis facit amarâ,Ideo q> per id ge<br />
nus terrz X venas , vnde fandaraca foditur,ca aqua manandopfidtur ama<br />
ra,Hzc aût diflimihbus faporibus a terrz proprietate pficiuntur,uti etiam î<br />
frudibusvidetur,Si enim radiées arbopt autvitiû aut reliquorum feminû<br />
ïion ex terrz proprietatibus fuccû capiendo ederét frudus,vno generc ef/<br />
fent ici omnibus locis X regionibusoïum fapores,Sed animaduerrimus in<br />
fulâ lefbon vinû protyrû,maloniâ catacccaumenéjtem lydiâ meliton, fici<br />
liam mameninum,câpaniâ falernumjn terraonaX fundis cecubum,reli/<br />
quifqjlodspluribusïnumerabilimultitudine gênera vini virtutefqj pro/<br />
creari,quz non aliter poffunt fieri,nifi cû terrenus humor fins proprietati/<br />
bus fapop: in radicibus infufos, enutrit materia per quâ egrediens ad cacu/<br />
rhen pfundat propriû IociXgeneris fuifrudus faporem,Quod fi terra ge<br />
neribus humop: non effet diflinulis X difparata,nô tâtumï fyria X arabia<br />
in harûdinib9 X iuncis herbifqj omnibus effent odores^icqj arbores turife<br />
rayieqj piperis darentbaccas^iccmyrrz glebulas^iec cyrenis in fendis la/<br />
fer nafeercturJed in omnibus terne regionibus X locis eodé génère orruu'a<br />
procrearemur,Has aût varietates regionibus X locis,indinatio mûdi X fa<br />
lis impet9propius aut longius curfum faciédo taies efficit terrz humores,<br />
quz qualitates non folum in his rébusJed etiâ in pecoribus X armentis di<br />
Icernuntur, Hzcnon itadiffimihter efficerétur^nfi proprictates fingulapt<br />
terrapj in regionibus adfolis poteftate téperarétur,Sunt enim boctiz flui/<br />
rnînacephyfosXmdas ,lucaniscratis,troizxanthus,inqj agris clazome/<br />
^iorum, X crythrcorum,X laodiccnfium, fôtes ac flumina,cû pecora fois<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
OCTAVVS. 79<br />
Wiporibus anni parantur ad conceptionem partus,p id tempus adigun/<br />
tur eo quotidie potû,éx eoqj qtiamuis fint alba,procreant aliis locis leucb/<br />
phea,aliïs locis pulla,ahis coracino colore, Ita pprietas liquoris cûinitin<br />
corpus profeminat ïtindam fui cuiufqj generis qualitaté,Igitur quoniani<br />
in campis troianis prôxime flumé armenta rufa,X pecora leucophea nafcû<br />
tur, ideo id flumen ilienfesxanthûappellauiffedicûtur,Etiamqj inueniû/<br />
tur aquz gênera mortifera,quzper maleficû fuccû terrz percurrenria re/<br />
dpiuntinfeuimucnenatam,uti fuiffe dicitur terracinzfons,qui uoeabat<br />
neptunius,ex quo qui biberant ïprudentes uita priuabantur, qua propter<br />
antiqui eum obftruxiffe dicûtur,X cychros in thracia lacus,ex quo no fo/<br />
lumquibiberintmoriuntur/ed etiam qui lauerintjltem in theffalia fons<br />
eftprofluens,exquofonte,rçcpecusullûguftat,necbeftiarutn genus ul/<br />
lum propius accedit,ad que fonte proxime eft arbor florens purpureo co/<br />
lore,Non minus in macedonia.quolocifepultus eft euripides,dextra ac fi<br />
niftramofiuméti adueftienresduo riuicôcurruntin unû,accûbentes uiato<br />
res pranfitarc fofent,propteraquz bonitaté,Ad riuum auté qui eft ex altéra<br />
parte monuméti,ncmo accedit,q> mortiferam aquam dicitur habercJtem<br />
eft in arcadiaNonacrisnominata terrz regio,quz habet in montibus e fa/-.<br />
xo ftillantes frigidiflimos humores,Hzc aûtaqua ftigoshydor nominatur<br />
quamneqj argenteû,neqjzneû,neqj ferreûuas poteftfubfifterejed diflilit<br />
'-Xdiffipafur,Ctonferdâi«^ûceami)XcontiHérenihdaliudpoteft,nifimuli/<br />
Via urigulâ1,quz étiahï memoratUr ab antîpatrô in prouinciam,ubi erat Aie<br />
xander per iollarnfilium plata'm effe,X ab eo ea aqua regé'effenecatû, Ité al<br />
pibus in cotti regno eft aqua>quam q guftantJhtim concidunt, Agro aut<br />
falifeo uia campana in campo coïneto eft lueusyn quo fons oritur,ubi an/<br />
tniiumXlaçenarum refiqu'aruq/ferperitirim offa iacétiaapparent,Ité funt<br />
nônullzàeîcfeveipfdfltlûtlfilyhceftOjXniitahauircna campania thea/<br />
-rio,ahlfqflcKÏspliirîbusguzhâhchabétuîrtuté,uticalculosih uefieis qui<br />
nafeuntur in corporibushofriihû potionibus difcutiarit,fienîiût hoc natu<br />
raliter ita ideo uidetur,q» accrXacidus fuccus fubeft in ea terra , per quam<br />
egredientes uenz intinguntur acritudine,X itacû in corpus inierunt,difli/<br />
pant quz ex aquap: fubfideriria in corporibus,X concrefeentia offendcrût,<br />
Quare aût difeutiantur ex acidis ez resJic pbffumus aîaduertere,Ouum in<br />
aceto fi diutius appofitum fuerit,cortcyetus mollefcet X diffoluetur^tem<br />
plûbum,qcî eft lentiflimû X grauiflimûJîin uafe collocatû fuerit ,X in ep<br />
acetû fuffu fum7id aût opertûXobhrû fi crit,efficietur uti plûbûdiffoluat ,<br />
Se fiât ccruffa^ifdem rônibus zs,quod etiam folidiore eft natura ,fimilite* 0<br />
curamfifuerit,diflipabïtur,Xfietzrugo,Item margarita^iô minus fàxafi<br />
licea,quz neqj ferruneqj ignis pôt per fc diffoluere,cû ab igrii funt pcalefaV<br />
fla aceto fparfo difliliunt X diffoluunt'^rgo cû'has res ante oculos ita fieri<br />
Trideamus ratiodnemur'iifdérrônibus ex acidis,pp acritudinéfocci-, etiam<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
s<br />
LIBER- j<br />
ealculofose natura repj fimilirer poffe curari , Sût aut etiam fontes uti uino<br />
mixti,quéadmodû eft vnuspapnlagoniz,cxquo,etiâ fine uino potanresfiût<br />
temuléti,Equiculis aût in Italia X in alpibus nationc medullopî,eft ge/<br />
nus aquz,quamqbibût,efïiciunt.turgidis gutturibusjn arcadia uero ci/<br />
uitas eft nô ignota clitori,in cuius agris eft fpclunca profluens aquz,quam<br />
qui biberintfiunt abftemii,Ad eu aût fonte epigramma eft in lapidejnfcri<br />
ptum hac fentétia uerfibus gnecis,eam nô effe idoneam ad lauandû,fed ai/<br />
am inimicam uitibus,q> apud eu fonte melampus facrificiis purgauifîêt ra/<br />
biem proeti filiarum,reftituiffetqj earum uirginum mentes in priftinam fà<br />
nitatem,epigramma autem eft id quod eftfubfcriptum»<br />
A'fp°'TU8"ùji Tj-oi'/jujicuç 'f pfa-ttfjtÊ^ivôv hjktE C«fujlji<br />
Ai>]/ûji£uTat' i , i ,<br />
Y'^*7*7«î7^ÇX£Trtiço£E/>i^£'v£.7ûv *-s-8,Xffo-i r ?<br />
Àovjt(_Ts-()içà£Act.CKÈçijiEX6iy* i . ><br />
Jr ji XeCaÀhç ho/Ahçttot» jiCLÛôç etfÀ*ojii3».Mf , , j<br />
Aupafi^ay^oAixovxeiAttçi^ctfiEMç, oi j<br />
A«'THfj
. ' ' ' OCTAVVS. tf '80<br />
effet enî;africa parensXnurrix fcrapj beftiapj,maximcferpcntiûïeiusagris;<br />
oppidinullanafcitur,Xfiqnallataibiponatùr,ftarï moritur,neqj id folû<br />
ibi, fed etiam terra ex his locis fi alio tranflata fuerit firniliter efficit,ld gen9<br />
terrz etiam baleanb9 dicitur effe, fed aliâ mirabiliorem ujitutem ea hét ter/<br />
ra,quamegoficaccepi.pIuhusmafiniffzfilius,cuius crant totius oppidi<br />
aorop: poffeffiones,cum pâtre czîàrcmilitauit,js hofpitio meo eft ufos ita .<br />
çjuotidiano c-ôuidu neceffe fucrat dcphilologia difputare, Interïcum eéc<br />
ïternosdeaqpoteftateXdusvirtutib9fcrmo,expofuiteffe inea tena ciuf<br />
modifonteSjUtqibipcrearéturuoccs ad cantandum egregias haberent-<br />
Ideoqj fp tranfmarinos cataftos emere formofos X puehas maturas , eofqj<br />
côiungere,utqnafccrcnturcxhis,non folum egregiauoceJed etiâ forma<br />
eént nô ïuenufta. Cum hzc tanta varieras fit difparibus rébus natura diftri<br />
buta,qd humanû corpus eft ex ahq pte terrenumj eo auté multa gna funt<br />
bumopî.vti faguinisjadisJudpris, urinz, lachrymapj,Ergo fi ï paraa par<br />
ricula terrerii tanta difcrepantia ïuenitu r fapop»,nô eft mirandû fi ï tara ma<br />
gnimdinc terrz ïnumerabiles foccop* reperiant varietates ,p qrû uenas aq<br />
vis pcurrés tïda puenit ad fôtium egreflus,X ita ex eo difpares uariiqj pfid<br />
' unt ï ppriis gnibus fôtes ppter locop* difcrepantiam,X regionû qlitates,<br />
terrarûqj diflimiles pprietates,Ex his aût rébus fut nônulla,q ego p me per<br />
fpexi estera ï hbris grzeis feripta ïueni,quop£ feriptorum hi font audores,<br />
theophraftus^ime9, pofljdoniusJiegefias , herodotus,ariftides,metrodo<br />
rus,qmagna uigilâtiaXïfinito ftudio locopj pr>rietates,aqrû uirtutes, abï<br />
dinatôec qlitates ira diftributas effe feriptis dedarauerut, quo<br />
rû fecut9 ïgreffus ï hoc libro pfcnpfi q fàtis eé putaui de aquzvarietatibus,<br />
quo facili9 ex his pfcriptiôib9eligât hoîes aq fontes, qbus ad ufom fàliétes<br />
poflint ad ciuitates municipiaqj pducere,Nulla.n.ex oîbus reb9tâtas uidet<br />
héreadufumncceffiratesjqtiâtasaqjdeoqjoïumaïaliûnaturafifrumenti f<br />
frudu priuatafuerit,arbuftis ue,aut carnc,aut pifcatu,aut etiâ qualibet ex<br />
his reliqs rébus efeapt utédo poterit tueri uitâJine aq uero nec corpj aïaliu,<br />
nec vlla cibi virtus pôt nafci , nec tueri,nec parari,qre magna ddigéuaïdu<br />
ftriaqj qrédi fût X eligendi fontes ad humanzvitz lalubritatem, ,<br />
<strong>De</strong>aquaramexperimentis. Caput. V.<br />
"E xptioncs aûtXpbatiôeseopjfic funt puidendz,Si erunt pfluentesX ap/<br />
tianteq duci ïcipiâtur,afpidant ,aïoqj aduenâtur q mébratura fint qui ar<br />
câeosfontes habitant hoïes,Et fi erat corporibus valentibus,coloribusni/<br />
tidis,cruribusnÔvitiofis,nÔhppisoculisîerÛt
«.eboroba<br />
ta<br />
b.llbrïaqrla<br />
cdiopttti<br />
LIBER<br />
'tobiernjtéerùmintaiis^<br />
lucidaXquocÛqjpuencritautpfluxerit^mufcusnonatcet^eqjiuncus,<br />
neqjinquinatus abaliquoïquinamétois locus fueritJed puram habuerit<br />
fpeciemJnnueturhisfignisefretenuisX infommafàlubritate.<br />
<strong>De</strong>perdudiombusXlibrationibusaquarumXinftrumentisad t<br />
huncvfum. Caput» VL<br />
M uncdc pcrdudioibus ad habitatioes mgniaqj ut fieri oporteat explicabo.<br />
cuiusrÔeftprimaplibratio^ibraturautédioptris aut hbns aquarus,auc<br />
' «horobateJed diligentius efficitur p chorobaté,q> dioptrz hbrzqj faliunr,<br />
Chorobatesaûteftrcgulalongacirciterpedûuiginti,ea habet anconcs in-<br />
capitibus extremis eqli modo pfedos inqj régule capitibus ad normâ coagmentatos,X<br />
inter regulam X ancones a cardinibus côpada tranfuerfaria,^<br />
' habét lineas ad perpendiculû rede defcriptas,pendentiaqj ex régula perpé<br />
chculainfingulispartibusfinguIa,quzcumrcgulafueritcollocata caqjta,<br />
gétzquc aepariter lineas defcriptiôis,ïdicabuntlibratam collocationcny<br />
Sin autem uentus intcrpellaucrit,X motionibus linez nonpotucrint certa<br />
fignificationemfacércjtunc habeat in fuperiore parte caftaient lôgum pc/<br />
desquinqj<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
OCTAVVS. 81<br />
des quinqj Jatum digitum,altum fefquidigitum, eoqj aqua infundatur,X<br />
fizqualiteraqua,canalis fumma labratanget,fcietur effe hbratum, Ira eo<br />
chorobatecum perhbratum irafueritJçietur quantum habuerit faftigii,<br />
Fortaffe qui Archimedis hbros legit,dicet non poffe fieri ueram ex aquali/<br />
brationem q> ci placet aquam non effe libratamJed fpheroides habere fche<br />
ma,X ibi habere centrum quo loci habet orbis tenarum,Hoc autem (fiue<br />
plana eft aquaJeu fpheroides) neceffe eft,extrema capita canalis regulzpa<br />
riterfuftinere aquam ,Sin autem proclinatus erit exunaparte,quzerit alti<br />
-or non habebit regulz canalis in fummis labris aquam,Neceffe enim é quo<br />
cunqj aqua fit infufa in medio inflationem curuaturamqj habere,fed capi/<br />
«a dextra acfiniftra inter fe librata effe,Excmplarautem chorobatis.crit m<br />
-extremo volumine dcfcriptum,Etfi erit faftigiummagnûJâcilior erit de/<br />
curfus aquz,Sin autem interualla erunt lacunofàJubftrudionibus erit foc<br />
currendum. j 1 1 1 i > ri<br />
Quotmodisducanturaquz. Caput» VIL<br />
"^\ udus autem aquzfiunt generibus tribus,riuispercanales ftruftiles,aut<br />
fiftulis plumbeisJeu tubulis fidihbus,quorum ez rationes funt Si canali/<br />
bus,vt ftrudura fiât q fohdiffimaJblumqj riui hbramenta habeat faftigay<br />
-ta ne minus in centenos pedes fêmipede,czqj ftrudurz confornicentur,ut<br />
irùnimefolaquam tangat*<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
ntui. .<br />
mu' 3 3<br />
iieaftelfani<br />
b. triplex irai<br />
rniflariom<br />
ofoinix
a. triplex îm<br />
miffariom<br />
bifpecas<br />
Kaftcllum<br />
. LIBER<br />
Cunqjveneritadminia,efficiaturcaftellum,Xcaftelloconiûflumadre/<br />
cipiendum aquam triplex irruniffarium,collocenturqj incaftello très fiftu<br />
lz zqualiterdiuife intra receptacula coniunda,vti cum abundauerit ab ex<br />
tremis in médium receptacuîutn redundet,Ita in medio ponenrut fiftulz ï<br />
omnes lacus X(alicntes,Ex altéra in balneaSvt vedigal quotannis popu/<br />
lo przftent,ex quibus tertio in domos priuatasjta ne défit in publico,Non<br />
enim poterunt auertere cum habuerint a capitibus proprias dudiôes,Hzc<br />
autemquarcdiuifàconftituerim,hz funt caufz,vti qui priuatim durent,<br />
'indomos,vedigahbustueanturperpubhcanos,aquarumdudus,Sin au/<br />
tem medii montescrunt intermoenia X caput fontis fie erit faciundum,vti<br />
fpecusfodïanturfubterra,librcntûrqj ad faftigium,quod fupra feriptum<br />
*eft,X fi tophus eritaut faxum in foo fibi canalis excidaturfin autem terre/<br />
num,aut arenofomerit folum,panetesjcum caméra in fpecu ftruantur , X<br />
itaperducatur.Puteiqjitafintfadivtiinterduosfintadus. »<br />
Sin autem fiftulis plumbeis duce/<br />
tur, primum caftellum ad caput"^<br />
ftruatur,deindead copiam aquz<br />
lamne fiftularum eonftituafitur,<br />
ezqjfiftulzabeocaftello colldcé/<br />
tur ad caftellum quod erit in iri<br />
nibus,Fiftulzne minus longcpe/<br />
dum denum fundantur, quzfi ce<br />
tenarie erunt pondus habeant in<br />
fingulos pondo,Mcc.fi odogena<br />
ne pondo.DccccIx.fi quinquage<br />
nariz pondo .<strong>De</strong>. quadragenariz<br />
pondo.cccdxxx.triccnariz pon/<br />
do. ccclx. vicenariz pondo . ccxl.<br />
Quinumdenum pondo .clxxx.<br />
denum pondo.cxx.odonum pô/<br />
do.xcvi.quinariepondo.lx. Ex la J<br />
titudine autem lamnarum quot<br />
digitos habuerint antequam ï ro/<br />
tundationem fledantur3magnitudinû ita nomina concipiunt fiftulz. Nâqj<br />
quz lamna fuerit digitorum quinquagintacûfiftula perficieturexealam/<br />
na,uocabiturquinquagenariaJîmilitcrqjrehquz. Eaauté dudioquzper<br />
fiftulas plumbeas eft futura,h anc habebit expeditioné.quod fi caput habc<br />
at libraméta ad meenia môtefqj medii nô fuerint altiores,utpoflint ïterpd<br />
lareJîcneceffcéeopjmterualkfubftruereadluSrâméra,quéadmodû in ri/<br />
uis X canalibus didum cft,Sin aût nô longa erit circûitio,circumdudioni/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
OCTAVVS* S2<br />
bus,Sin autem ualles erût ppetuz in dedinato loco curfiis difigentur,cunv<br />
ucnerintadimû^ionaltcfubftruitur,ut fit libramentum qlongifïimum,<br />
(Hoc aût erit uenter quod grzd appellant K.oiAiW)deindecum ucnerit ad<br />
aduerfum cliuû,quia ex longo fpatio uentris Ieniter tumefcit,tunc expri/<br />
matur in altitudinéfummicUui,quod fi nô uenterïvallibus fadus fuerit,<br />
nec fubftrudum ad hbram fàdum,fed geniculus erit,erumpet X diffoluet<br />
fiftularum commiffuras.Eriamin ventre coluuiaria funt fadenda,per quz<br />
uis fpiritus relaxetur<br />
Itaperfiftulasplumbeasaquâquiducent,his rônibus belhflime poterût<br />
efficere X decurfus Xcircûdudiones X uétres X expreffusJté bac ratione<br />
cum habebunt acapitibus admeeniafaftigii libramenta,inter adus ducen.<br />
tt)s non eft mutile caftellacollocari,ut fi quâdo vitiû aliquisloc'feceritnô<br />
totumomneqj opus côtundatur,Xin quibus locis fitfadûJàciliusïuenia/<br />
turJed ea caftella neqj in decurfu,neqj in uentris planitie,neqj m exprefliq<br />
nibus,ncqjpmnino in valbbusjedin perpétuafiantzqualitatcSin autem.<br />
minore fumptu voluerimus aquâ ducereJic erit faciûdum,Tubuli craffq<br />
corio ne minus digitorû duop; fiât ex tefta , fed ita vt hi tubuli ex vna paty<br />
te fint Iingulati,vt ahus in ahû inire côuenireqj poflint.Tum coagméta co/<br />
rum,calce viua ex oleo fubada funt illinenda,X in dechnatiôibus libramé/<br />
tivétris, lapiseft ex fàxo rubro in ipfo geniculo collocandusjfqj pterebrav<br />
rus,vti ex decurfu tubulus nouiflimus in lapide coagmentet , X primus Çy<br />
militer librati ventris,ad eundé modûin aduerfum diuû^iouiflimus hbra<br />
ri ventris incauo fàxi rubri hereat,X primus expreflionis ad eundé modû<br />
coagmenreturJtalibrataplanitiatubulorumac decurfus X expreflionisnonextollctur,Nanqj<br />
vehemens fpiritus in aquz dudiôe folet nafci, itaut<br />
etiam faxa perrumpat,nifi primum Ieniter Xparce acapitc aqua ïmittat ,<br />
&ingeniculis aut verforis alligationibus,aut, pondère fàburne confine^<br />
L 11<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
Hzc figura -<br />
côis eue pôt<br />
& fiftalis
d ^ .* poriscolorés^anqjcumfundendoplumbûflatur,uaporexeoinfidéscor<br />
?P<br />
O-i<br />
i<br />
1 ' LIBER^<br />
rur,reliqua oïaivtifiitulispIûbeisitafutcollocanda.Itécûprïoaquâ acâp.<br />
te ïmittit anfauilla ïmittet ,uti coagmenta fi q font non fàtis oblitaJàuilla'<br />
oblinantur.Habent autem tubulorurh dudiones ta commoda, Primum<br />
in opère q> fi quod vitium fadum fuerit,quilibet id poteft reficerejetiam'qjc<br />
multofalubrioreftextubulisaquaquâ perfiftulas, quod per plumburri<br />
uidetur effe ideo uiciofà,q> ex eoceruffa'nafcitur.Hzc autem dicitur effe<br />
nocens corporibus humanisjtafiquodexeoprocreatiir ideftuitiofom,<br />
non eft dubium quin ipfom quoqj nô fit infalubre,Exemplar aurem ab ar/<br />
tificibus plumbariis poffumus accipere,q> palloribus occupatos habét cor<br />
pofis artus,X indies exurens,cnpit ex mébris eopj fanguinis uirtutes, Itaqj<br />
minimefiftulis plumbeisaquaducivideturJïuolumuseam habere falu/<br />
bremJàporem quoqj meliorem ex tubulis effe quotidianus poteft indica/<br />
rc uidus,q> omnes extrudas cum b abeant uaforum argéteorum menfàs^a<br />
men propter faporis integritatem fidilibus utuntur,Sin autem fontes non<br />
funt unde dudiones aquarùm faciamus,neceffe é puteos fodcrejn puteo/<br />
rum aurem foflionibus non eft contemnendarario,fed acuminibus foler/<br />
tiaqj magna naturalcs rerum rationes confiderâdz , q> habet multa uariaqj<br />
terra in fe genera,Eft enim vti reliquz res ex qtuor prindpiis compofira,X<br />
primum eft ipfa terrenaJiabetqj ex humore aquz fores,Item calores unde<br />
çtiam fulphur,alumen .bitumen nafcitur,aerifqj fpiritus immanes , qui eu<br />
g'rauespèfinterueniafiftulofàterrzperueniuntad foflioncm puteonifn $;<br />
Xibîhomincs offenduntFodientes,naturali uapore obturant in corû riarî<br />
bus fpiritus animalesjta qui non celerius indc eflfûgiûr, îbt interimuntvir?<br />
Hbcaiitéquibus rarionibus caueaturJîc erit faciundûJ^icerna accenfadé<br />
riîittatur,quz fi permanferit ardens fine perïdulo defeédetur, Sinautemèrf<br />
pictur lumen vi vaporis,runc fecundum puteum dextra acfiniftra defbd_><br />
entur zftuaria ita (quernadmodum pernares) fpirituséxzftuariis diffif>a?<br />
buntur,Cum hzc fie explicata fuerint X ad aquam eritperùentum, tûepéf<br />
teus ita fepiatur ftrudura,ne obturentur uenz,Sin autem locà dura erunt?<br />
au't in imum venz penitus non fuerint,oihc figninis operibus ex tedis,aut<br />
a foperioribus locis excipiendz funt copiz^n figninis autem operib9 hxé<br />
font fadenda,uti arena primum puriflimaafperrimaqj paretur, ceméturri<br />
defilke frangatur ne graufus q librarîum , calx quehementiflima mdrtàF<br />
rio mifcearurjta ut quinqj partes arenz âd duas calds refpPhdeant, mortd<br />
riocementumaddatur,çxeo parietes in foffa ad hbramenhim altitudinis'<br />
futurzdepreffa.calcenturuedibus Iigneis ferratfs,Parièribnsralcatisiri<br />
rnedioquod critterrenum exinaniaturadlibramcntumimnmparieriirri,<br />
&exequatofolocxeodcm mortario calceturpauimentum ad craflitudi/<br />
nem^iizcôftitutaruerit^a autem locafiduplicia aut cripjirîa' fada lue)<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
NONVS. 83<br />
rint,vti percolatiôibus aquz tranfmutari poflint,multo falub'rioré ei9 vfû<br />
effidentJ.imus enim cû habuerit quo fubfidatJimpidior aqua fiet, X fine<br />
odoribus conferuabitfàporem,fi nonjàlé addineceffeerit,Xextenuari.<br />
Quzpotuideaq virtute X vanetatc,qfqj habeatvtditates,quibufqj ratio<br />
nibus ducatur X pbetur,In hoc uolumine pofui,de gnomonicis vero re/<br />
busXhorologiorumratiombusinfequentiperfcribam» -.<br />
* M» VITRVVII DE ARCHITECTVRA»<br />
LIBER NONVS.<br />
O BILI B V S athletis,q olympia,pithia,ifthmia,nc/<br />
mea,uiciffent,grzcop> maioresita magnos honores<br />
conftituerût,vti nô modo in côuentu liâtes cû palma<br />
X corona ferât laudesJed etiâ cû reuertant in fuas ci/<br />
uitatescûvidoriatriûphantesquadrigis ï mceniaX<br />
in patrias inuehant c reqj publica perpétuavita don/<br />
ftitutis vedigalibus fruant , Cû ergo id aïaduerta ad<br />
miror quid ita nô fcripto ribus iidé honores etiâqj maiores fint tributi , qui<br />
111<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
cmortatul<br />
a.Fiftueafen<br />
neâes lignd<br />
biopasugaJ<br />
nom
LIBER<br />
infinitasvtaitateszuoppetuooîbusgentibuspftant , Id enim magis crat<br />
inftitui dignû,q> athletz fua corpora cxercitatiôibus efficiunt fortioraJcn<br />
ptores non folûfuos fenfus pficiunt,Sed etiâ oïum,hbris ad difcendum,X<br />
aïos cxàcuendos pparantes przcepta , Quid enim milô crotoniates,q> fuie<br />
inuidus prodeft hominibusfaut czreri q eo génère fuerût uidores , nifiq,<br />
dû uixerût ipfi inter foos dues habuerût nobilitaté,Pythagorz uero przee<br />
ptàg<strong>De</strong>mocriti,Platonis,Ariftotelis,czterorûqj fapiétum quotidiana ppe/<br />
tuis induftriis culta^iô folû fois ciuibus,fcd etiâ omnibus gétibus recenres<br />
Xfloridos edunt frudus,e quibus qui a teneris ztatibus dodrinap* abûdâ<br />
tiafatiant ,optimos habent fapiétiz fenfus , inftituuntqj duitatibus huma/<br />
tutatismores,zquaiura,leges,quibusabfentibus,nulla pôt effe ciuitasïco -<br />
lumis,CÛ ergo tanta munera abfcriptopjprudétiapriuarimpubliczqj fue<br />
rint hominib9pparata,non folû arbitror palmas X coronasb is tribui opor<br />
tereJed etiâ decerni triumphos,X inter deopj fedes eos dedicandos,iudica<br />
ri^opj aût cogitatavtiliter hominibus ad vitâ explicandâ, e pluribus fin/<br />
eulapaucoptvtiexéplaponâ.quzrecognofcétesneceffario his tribui ho/<br />
nores oporterc hoîcs confitebuntur,X primû platonis cmultis rôdnatio/<br />
nibus utiliflimis unâ quéadmodû ab eo explicita fit,ponam.<br />
Platonis inuentum de agrometiendo» Caput» I»<br />
T ocus aut ager paribus latcnbus fi erit quadratus,eûqj oportuerit iterum ex<br />
paribus latenbusduphcarc,quiaidgenercnumcri ac multiphcationibus<br />
non inuenitur,co deferiptionibus lineapt cmendatis reperitur , Eft aût cius<br />
rei hzc demôftratio. Quadratus locus qui erit longus X latus pedes denos<br />
efficit arez pedes centû,Si ergo opus fuerit eum duplicare,X areâ pedûdu<br />
centorum item ex paribus lateribus facerc,quzrendum erit q magnum la/<br />
tus eiusquadratifiatjUt ex eoducenti pedes duplicatiombus arcz refpon/<br />
deantjd autem numéro nemo poteft inuenire ,nanqj fi.xiiii.conftituentur<br />
erunt multiplicati pedes,cxcvi. Si.xv.pedes .ccxxv. Ergo quoniâ id nô cx<br />
plicatur numéro, in eo quadrato longo X lato pedes dccé,quz fuerit linea<br />
ab angulo ad angulum diagonios perducatur,vti diuidatur in duo trigo/<br />
nazquamagnitudine,fingulaarezpedum quinquagenum,adeius linea:<br />
/ diagonalis longitudinemlocus quadratus paribus lateribus deferibatur,<br />
Ita qmagnaduotrigona in minore quadrato quinquagenum pedum li/<br />
nea diagoniafuerint defignata,eadem magnitudine,& codem pedum nu/<br />
mero quatuor in maiore erût effeda , Hac ratiôc duplicatio grammicis ra/<br />
tiombus aPlatone uti eft fchema fubfcriptum,fuit explicata»<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
nç^ ' *V %'<br />
NONVS. 84<br />
<strong>De</strong> norma pythagoricum inuentum ex horrogonii trigo<br />
nideformarione. > Caput* II.<br />
J tem pythagoras normamfine artificis fabricationibus inuentam often/dit,Xqmagnolaborefàbrinormam<br />
facientes vixad uerum perduce/<br />
re poflunt,ld rationibus X methodis emendatum ex dus przeeptis ex/<br />
plicatur,Nancpfifomanturregulztres,e quibusunafit pedes tres,alte/<br />
ra pedes quatuor,tenia pedes quinquejizqj régule interfe composiez<br />
tangant alia aliam fuis cacuminibus extremis fenema habentes trigoni,<br />
deformabuntnormamemendatam,Ad eas autem regularum fingula/<br />
rumIongitudincs,fifingulaquadrata paribus lateribus defenbantur,<br />
quod erit pedum trium lat9,arez habebit pedes nouem,quod eritqua/<br />
tuor,fexdecim,quodquinqj erit,uigïtiquinqj.Ita quantum atez pedû<br />
numerum duo quadrata ex tribus pedibus longitudinis latcrû,X qua/<br />
tuor efficiuntjzque rantum numerum reddit vnum ex qnqj deferiptû.<br />
1111<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
adatetaqnî'<br />
dtati pedum<br />
den&quiefB<br />
ciuncaiex<br />
ped.quadia/<br />
toçt.ioo.<br />
b. linea dia»<br />
g6ia
a* régala pe .<br />
dnmtrium.<br />
b. tegu la pe¬<br />
dû qaaraot<br />
' c régula pe<br />
dam qnqj<br />
-d< quadiatâ<br />
peda noaem<br />
e. quadiatâ<br />
- pedû fexdcd<br />
' f. quadiatâ<br />
peau aiginti<br />
-a<br />
' ^<br />
"<br />
.<br />
NONVS. 8ç<br />
r ^^1<br />
'i ' ^^<br />
c<br />
4<br />
^<br />
t *,<br />
t<br />
ï<br />
' 1<br />
Quomodo portio argenti auro mifta in integro opère deprzhen/<br />
di difcerniqj poflit. Caput. III.<br />
^rchimedis verocummuItamirandainuentaXuariafuerint,exomnibus ,<br />
etiam infinita foleniajd quod exponam,uidetur effe expreffum nimium,<br />
HieroenimJîracufisaudusregiapoteftare,rebus bcnegeftis,cum auream<br />
coronamuotiuamdiisimmonahbusinquodamfano conftituiflet poné/<br />
damJmmaniprztiolocauitfadcndam,Xaurumad facoma appendit re/<br />
demptorijs ad tempusopus manufadum fubtiliterrégi approbauit X ad<br />
facoma pondus coronz uifus eftprzftitiffe.Pofteaqindiciuméfadum,dé/<br />
pto auro tantumdem argenti in id coronarium opus admixtum effe,Indi/<br />
gnatusHierofccontemptum,neqjinueniensquarationc idfurtum repne<br />
henderet,rogauit Archimedemvtiï fe fomeret fibi de eo cogitatiôem.Tûé<br />
iscumhabereteiusrei curam,cafuuenitinbalneû,ibiqjcumin fohumde<br />
fcenderet,animaduertit quantum corporis fuiineoinfiderer_,tâtum aquz<br />
extrafblium efflucre^taque cum eius rei ratipnem explicationis offendif?<br />
fet non eft moratus , fed exdiuit gaudio motus de folio , X nudus va/ -<br />
densdomum uerfus fignificabat clara uoee inueniffe quod quereret ,Nam<br />
currens idenridem gnecz clamabat tu j>hx.* Eujwx.et.Tum uerp ex eo in/<br />
uentionis ingreffu duas dicitur feciffe maffas zquo pôdere,qub etiam,fjuc/<br />
rat corona,vnamex auro,alteram ex argento.Cum ita feciffet , vasafnplû<br />
ad fumma labre impleuitaqua,in quo demifit argenteam maffam,Çuius<br />
quanta magnitudo in vafe deprzffa eft,tantum aquz effluxit, Ita exempta<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
i<br />
, a
V<br />
i<br />
, ' LIBER<br />
maffa,quâto minus fadum fuerat refuditJextario meiifus ,vt codé modo<br />
quo prius fuerat ad labrazquaretur.Ita ex eô inuenir, quâtum ad cenum<br />
pondus argenti certa aquz menfore refpôderet.Cum id expertus eét,tû au<br />
ream maffamfimiliterpleno vafe demifit,X ea exempta,eadem ratione mé<br />
fora addita,inuenit ex aqua non tantum defluxiffe,fed tâtum mihus, quâ/<br />
to minus magno corpore eodem pondère auri mafia effet quâ argenti. Po/<br />
ftea ucro repleto vafe in eadem aqua ipfà corona demiffa,ïuenit plus aquz<br />
defluxiffe in coronam,quâ in auream eodem pondère maffam ,Xita ex co<br />
juod plus defluxerat aquzin corona,quâ in mafia ratiocinarus, deprzhéV<br />
î<br />
it argenti in auro mixtionem,X manifcftumfurtum redemptoris . i<br />
Tranffcratur mensadArchirztarentiniX Eratofthenis cyreneicogitara,<br />
Hi enim multa X grata a mathematicis rébus hominibus inuenerunt,Itaqt<br />
. cum in czteris inuentionibus fuerint gretijn eius rd concertationibus ma<br />
!ximcfuntfufpedi.Alius enim alia rationeexplicarecurauit,quod delo im<br />
peraueratrefponfisapollo,utiarz eius quantum haberet pedum quadre/<br />
torumjddupIicaretur,X itafore,uthiqui effentin ea infula tune rehgio/<br />
1 ne liberarenturJtaqj archiras cylindrorum deferiptionibus , cratofthencs<br />
organica mcfolabiratione idem explicauerunt.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
n j
NONVS.<br />
Cum hzc fint tam magnis dodrinap» iocnuditatibus animadu erfa , X co/<br />
gamur naturaliter,inuentionibus fingulap» rep; confiderantes eftëdus,mo<br />
ueri,multas res attédens admiror etiâ <strong>De</strong>mocriti de rept natura volumina ,<br />
X eiuscômentarium,quodinfcribiturx&ifoTovKToji,inquoetiam vteba/<br />
tur anu loJïgnans cera ex milto,quz cet expertus.Ergo eop> virops cogitata<br />
non folû ad mores corrigendos,Sed etiâ ad oïum utilitatem perpetuo fût<br />
przparata, Athletapt aûtnobditates breui fpacio cum fuis corporibus fene<br />
lcuntjtaqj ncqjcû maxime funt florentes,neqjpofteritate neqjïftitutis hi<br />
quéadmodû fapientum cogitatahominûvitz prodeffepoffunt , Cumve/<br />
ronecpmonbus^iecginftitutisfcriptopjprzftâtibus tribuantur honores,<br />
ipfz aûr p fe mentes actis altioraprofpicientes memoriaps gradibus ad cce/<br />
lum elatz,zuo ïmortali nô modo fententiasJed etiam figuras eop*pofteris<br />
cogunt effe notasJtaqj qui litterarûiocunditatibus inftrudas hnt mentes<br />
non poffunt nô in fuis pedoribus dedicatû habere (ficuti deop>)fic X Ennii<br />
poetz fimulachrû,Accii aût carminibus qui ftudiofe deledâtur ,nô modo<br />
uerbopj uirtutes,fed etiâ figura eius uident fecum habere prefentéJté plu/<br />
res poft noftrâ memoriam nafccntes,cû lucretio uidebuntur uelut corâ de<br />
rerû natura difputare,de arte vero rethorica cum decrone multi pofteropt<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a. cylindres<br />
b.mefblabifi
LIBER<br />
cum Varrone confèrent fermoné de lingualatina,Nô minus etiam plures<br />
philologicûgnecopsfapientibusmultadeLberanteSjfecretoscû his uidc/<br />
buntur habere fermones,Et ad fummâ fapientiumfcriptorum fentétiz cor<br />
poribusabfentibusuetuftateflorenteSjCÛ infont inter côfiliaX difputatio<br />
nes,maiorcs habent q przfentiû funt audoritates oés,Itaqj czfar his audo/<br />
ribusfretusJenfibus eorum adhibitis,X confiliis ea uolumina côfcripfi, X<br />
prioribus fepté de zdificiis,odauo de aquis,in hoc de gnomonicis rationi<br />
bus,quêadmodum ez radiis folis in mundo funt per vmbfam gnomonis ï<br />
uentz,quibufqj rationibus ddatentur,aut contrahantur explicabo»<br />
<strong>De</strong> gnomonicis rationibus ex radiis folis per vmbram inuentis X mun<br />
doatqjplanetis. Caput. IIII.<br />
p aaûtfuntdiuinamentccôparatahabentqj admirationémagnam confide/<br />
- rantibus,q> vmbra gnomonis zquinodialis,aliamagnitadine eft athenis,<br />
-' aliaAlexandriz,aliaRomz,noneademplacentiz,czterifqjorbis terrarum<br />
locisJtaqj longe aliter diftantdefcriptiones horologiopeJocopj mutatiôi/<br />
bus,Vmbrap2 enï zquinodialiû magnitudinibus defignâtur analcmmato/<br />
rumformz,ex quibus perficiunt ad ratione locopz X vmbne gnomonû ho<br />
rarum deferiptiones , Analéma eft ratio côquifita folis curfo Xvmbrz cre/<br />
feentis a brumz obferuatione inuenta,e qua per ratiôes architedonicas cir<br />
ciniqj deferiptiones eft inuentus effedus in mundo,Mundus aût eft omniû<br />
natura; rep» conceptio fumma,culûqj fideribus conformarû,ld uoluit cô/<br />
tinenter circû terram atqj marc per axis cardines extremos,Nanqj in his lo/<br />
cis naturalis poteftas ita architedata eft,collocauitqj cardines tanq centra,<br />
" vnum a terra X a mari in fummo mundo,ac poft ipas ftellas feptétrionum»<br />
Altep: trans contra fub terra in meridianis partibus,ibiqj circû eop> cardinû<br />
prbiculos,tanq circû ccntra,vt in torno pfecit,qui grzce -wôXô i nominan/<br />
tur,per quos peruolitat fempitemo clum,In média tena cû mari, centri<br />
loco naturaliter eft collocata,His natura difpofitisjta uti feptétrionali pte<br />
a terra excelfius habeat altitudine centrû,inmeridiana aûr parte ïferion/<br />
bus locis fubicdû a terra obfcuret ,tunc etiâ per mediû tranfuerfa, X incli/<br />
nata in mendié cireuh dclata zona duodecim fignis eft côformata,quz eo/<br />
rum fpecies ftellis difpofitis duodecim partibus perzquatis exprimit depi<br />
dam a natura figurationem,Itaqj lucentia cum mûdo reliquoqj fiderû or/<br />
natu circû terra mareqjperaolantiacurfus perficiunt ad cli rotunditaté.<br />
Omnia aûtvifitataXinuifitatatemporumneceffitudincfuntcôftituta,ex<br />
quibus fcx figna numéro fupra terra cûclopuagantur,cztera fub terra<br />
fobeuntia,ab eius vmbra obfcurant , Sex autem ex his femp fupra tenâ ni/<br />
tuntur,Quanta pars enim nouiflimi figni deprzflionc coada uerfàtione fu<br />
biens fub terra occultatur,tantûdem eius contrariz verfationis neceflitate<br />
fuppreffa rotatione circûada trans e locis nô patentibus X obfcuris egredi<br />
tur ad lucem,Nâqj vis vna X neceflitas vtrunqj fimul orientem X occiden/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
NONVS. §7<br />
tem perficit,Ea autem figna cumfint numero.xii.partefqj duodccimas fin/<br />
gulapoffideant mundi,u'erfenturqj ab oriente ad occidentem continenter<br />
tune per ca figha contrario curfo lunajtella mercurii,ucneris,ipfe foljtéqj<br />
martis,X iouis X faturni,ut per graduû afeenfioné percurrentes, alius alia<br />
circuitionis magnitudine ab occidente ad oriehté in mundo peruagantur,<br />
Luna die odauo X vigefimo X amplius circiter hora,cceli circuitioné per*/<br />
«urrens,ex quo cceperit figno ïre,ad id fignum reuertédo perficit lunarem<br />
mcnfem,Sol auté (igni fpatium,quod eft duodecima pars mûdi menfc uer<br />
tente uadens tranfit,ita duodecim menfibus duodecim fignop» interualla p<br />
uagando.cû redit ad id fignû unde cceperit,perficit fpariû uertétis anni, Ex<br />
co,qué circulû luna terdecies in duodecim menfibus percurrir,eû fol hifdé<br />
méfibus femel permetitur,Mercurii aût X ueneris ftellz circum folis radios<br />
folem ipum vti centrû itineribus coronâtes,regreffus retrorfum X rerarda<br />
tiones faciunt,Etiâ ftationibusppter eâ circinationem morâtur in fpatiis fi<br />
gnop?;jd àût ita effe maxime cognofeitur ex ueneris ftella,q> ea cum folé fe<br />
quatur , poft occafom eius apparens ï ccelo,dariflimeqj Iucens vefperugd<br />
vociratur,aliis auté temporibus cû antccurrens,X oriens ante lucem, luci/<br />
fer appelIatur,Exeoqj nonnûçj plurcs dies in vno figno c'ômorannir ,alias<br />
celerius ingrediuntur in alterû fignû,Itaqjq>nô zque peragunt numerum<br />
. dierum in fingulis fignis,quanrû funt morate prius, tranfiliçndo celeriori/<br />
bus itineribus perficiunt iuftû eu rfom,Ita efficitur uti q> demorent in non/<br />
nullis fignis nihilominus cum eripinnt fe a neceflitate morz,cclenter côfc/<br />
quantur iulfâ circuitiorié.Iter aût in mundo mercurii ftella ita peruohtat -<br />
uti trecentefimo X fexagefimo dieper fignop» fpatia currens perueniat ad<br />
id fignû,ex quo priorc circulatione ccepit facere curfum X ita perzquatur<br />
eius iter,ut circiter tricenos dies ï fingulis fignis habeat numeri rationem ,<br />
Veneris aût cû eft hberata ab impeditione radropj folis.xxx. diebus percur/<br />
rit figni fpatiû,quo minus quadregenoS dies ï fingulis fignis patitur, cum<br />
ftationé fcccnt,reftituir cam fumma numeri in uno figno morata, ergo to/<br />
tam circuitionem in clo quadrigentefimo X odogefimo X quinto die p<br />
menfajterum in id fignû redit ex quo figno prius iter facere ccepit, Martis<br />
vero circiter fexcentefimoodogefimotertio die fiderum fpatia peruagan/<br />
do peruenit eo,ex quo initium faciendo curfum fecerat ante, X in quibus<br />
fignis celerius percurrit cû ftationem fecit expier dierum numeri rarionerrt<br />
Iouis aût placidionbus gradibus feandés contra mundi uerfatiôem circiter<br />
tricentisfexagintaqnque diebus fingula figna permetitur,Xconfiftit pan<br />
nos vndecim X dies tricétosfexagintatres.X redit in id fignum,inquo an/<br />
te duodecim annos fuerat.Saturni uero menfibus undetriginra X amplius<br />
paucis diebus puadens perfigni fpatiû,anno nono X uigefimo cirdter die<br />
bus.clx.in quo ante tricefimo fuerat anno in id reftituitu r,ex eoqj quo mi/<br />
hus ab extremo diftat mundo,tanto maiorem dreinationem rotz percur/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
LIBER.<br />
fehdo,tardior iiiddut effe,Hi autem qui fupra folis itet circinationes perà-/<br />
gunt,maxime cum in trigono fueririt,quod is inierit,tum non progrediû/<br />
turJed règreffus facientes morantUr,dohicû idem fol de eo trigono ïaliud<br />
fignuirï tranfitioné fecerit.ld aût nônullis fie fieri placet,quod aiunt, folem<br />
cum longius abfit abftantia quadam,non lucidis itineribus errantia per ea<br />
fideraobfcuratis moratiohib9 impcdiri,Nobis uero id nô uidetur ,Solis .n.<br />
fplendor perfpicibilis X patens fine vllis obfcurationibus eft per omné mû<br />
dum,ut etiam nobis apparet cum faciunt ez ftellz règreffus X moratiôes.i<br />
Ergo fi tantis interuallis noftra fpeties poteft id animaduertere,quid ita di<br />
uinitatibus fplédoribufqj aftrop* iudicam9 obfcurirates obiici poffe , Ergo<br />
potius ea ratio nobis conftabit,q> feruor quéadmodû omnes res cuoeat, X<br />
ad feducit(ut etiam frudus ex terra forgentes in altitudinem per caloré ui<br />
demus,non minus aquz vapores a fontibus ad nubes per arcus excitan) eâ<br />
dem ratione folis impetus vehemens radiis trigoni forma porred"Jfequé/<br />
tesftellasadfeperducit,Xantecurrentesuelutirefrenando rennédoqj ncr<br />
pariturprogrediJed ad fe cogit regredi,X ï alterius trigoni fignum eé,For<br />
taffe defiderabiturquid irafol quinto a fefigno potiufqfecundo aut tertio<br />
quz funt propiora faciat in his feruoribus retentioncs,ego quéadmodum<br />
id fieri uideatur exponâ, Eius radii m mundo uti trigoni paribus lateribus<br />
forma lineationibus extendûturjd aût nec plus nec minus eft ad quintum<br />
ab eo fignoJgiturfi radii per omnem mundum fufi circinationibus uaga/<br />
rentur,neqj extenrionibus porredi ad trigoni formam linearétur, propio/<br />
raflagrarent,ld aût etiâ euripides grzcopz poetaanimaduertiffe uidet ,ait<br />
enim,Que longius a foie effcnt,hzc vehementius ardere,propiora uero cô<br />
téperata habere,itaqj feribit in fabula pbztonte fie , x*e< t« -b-ô^o . t*X'<br />
!r/t'ç£uxj>ot.T £X6i»Si ergo res X ratio X teftimonium poetz veteris id often<br />
dit^ion puto aliter oportere iudicari,nifî quéadmodû deçà re fopraferi/<br />
ptum habemus,Iouis aût inter marris X faturni circinationé currcns,mai,o<br />
remqmars,minoréqfàturnus pcruolatcurfumjté rdiquxftellz,quo ma<br />
ioreabfunt fpatio ab extremo coelo proximâqj habent terrz circinationé,<br />
cderiuspercurrereuidcntur,q;quzcunqj earum minorem circinationem<br />
peragens, fzpius fubiés prztcnt uiperiorem,Quéadmodum fi in rota,qua<br />
nguli utuntur impofitz fuerint fepté formicz,canalefqj totidé in rota fadi<br />
fint circû centrum in imo ,ad crefeentes ad extremû in quibus hzcogantur<br />
circinationé facere,uerfeturqj rota in alteram partem neceflé erit eaS contra<br />
rorzuerfationemnih.il minus aduerfus itinera perficere,Xquzproximû<br />
centrum habuerit celcrius peruagari,queqj extremum orbe rotz peraget,<br />
etiam fizque celeriter ambulctjproptermagnitudiné circinarionis multo<br />
tardius perficerc curfum , Simditer aftra nitentia côtra mundi curfum fuis<br />
itineribus perficiunt circuitumJed cli uerfàtione redundationibus refe/<br />
runtur quotidiana temporis circulationcEffe autem alias ftcllas tempera/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
NONVS.l .<br />
§§<br />
tâS,aIiasfëruentes,etiâqjfrigidas, hzCjeffecaufauidetur,q>omnis ignis in<br />
fuperiora loca habet fcandenté flâmamJErgo fol zthera,qui eft fupra fe ra/<br />
d lis exurens efTirit candété in quibus locis habet curfum marris ftella, itaq;<br />
ferués ab ardorc folis cfficitur,Saturni autem q» eft proxima cxtremo mun/<br />
do tangirqj congelatas cili regiones,ueheméter eftfrigida , Ex eo iou is cû<br />
intcrvtriufqjcircuitioneshabeatcurfum,arefrigeratione caloreqj eorum<br />
rriediOjConuenientcs téperatiflimofqj habere videt efredus <strong>De</strong> zona.xii. fi<br />
gnopj X fepté aftrorum contrarioqj eopj opère ac curfu, quibus rationibus<br />
X numeris tranfeunt ex fignis in fignaX circuitum fuû perficiant , vti aprz<br />
Ceptoribusaccepi,cxpofui,nuncdccrefccnti lumine Iunz diminutioneqj,-<br />
Vtîtraditûeftnobisamaioribus,dicâ,Berofusquiacaldeorum ciuitate fi/<br />
uefiatione progreffus in afiâ,X difciplinâ parcfedtjtaeft profcflus,pdam<br />
effe ex dimidia parte candenté,reliqua habere ceruleo colorc,Cum autcur/<br />
fom itineris fuiperagens fubirct orbe folis,tunc eam radiis X impetu calo/ .<br />
ristorripicOnuerriqjcâdenté.proptereius proprictaté luminis ad lumenj<br />
Cum autéea euoeata ad fohs orbes fuperiora fpedet,tunc inferioré partem<br />
eius,q>candensnôfit propter aeris fimditudinemobfcuramuidcri,cû ad<br />
perpendiculum extet ad eius radios totû lumen ad foperiorem fpeciem te/<br />
tinerijX tune eam uôcari prîmâ^uni przteriens uadit ad orientiscli par<br />
tes.relaxari ab impetu folis,extremâqj eius partem candentiz,oppido qte/.<br />
nui linea ad tenant mittere fplédoré,X ira ex eo eam fecûdâ uoeari, Quoti/<br />
diana auté uerfàrionis remiflione,tcrtiam,quartâ, ïdies numerari, feptimo<br />
diefol cû fit ad occidétéJuna auté inter oriétem X occidenté médias ch te<br />
ncat regiones,q> dimidia parte ceh fpatio diftet a foieJtédimidiamcandé<br />
riz conuerfam habere ad terrâ^nter folé uero X lunam cum diftet totû mu<br />
di fpatium X lunz oriétis orbefol retrofpiciés,cum trenfit ad occidenté,ea<br />
q> longius abfit a radiis rcmiflà,quanadecima die plena rora toti9 orbis mie<br />
terc fplédorem,rch'quofqj dies decrefeétia quotidianaad perfedionéluna/<br />
ris menfis verfationïbus X curfu a foie reuoeationibus fubirc rorâ,radiofqj<br />
eius etiam méftraas diep? efficere rationcs.Vti aût Ariftarchus famius ma/<br />
thematicus uigore magno rônes uarietatis difciplinis de eadem reliquit ex<br />
3onam,Non enim latctlunâfuumpropnûqj non habere lumé,Scd eé vtipcadum,X<br />
a folis ïpetu redperc fplendoré,Nâcp luna de fepté aftris circu<br />
umproximum terrz in curfibusminimûperuagatur,Itacp quot méfibus<br />
ub rotâ fobs radiofqj primo die anteçj prétérit latens obfcuratur,X quoni<br />
am efteum fole^ioua uocatur,poftero aût die quo numeratur,fecûda, prz<br />
teriens a folc,uifîtationéfacit tenue extremz rotundationis,Cum niduû rc _<br />
ceflit a fole,crefcit X plus illuminatur,quotidie vero difeedés cum perue/<br />
ïiit ad die feprimû diftans a foie ocddéte,circirer médiasc regiones , di/<br />
midialucet,Xeius quzadfolé pars fpedat,eaeftilluminara,Quarto aut?<br />
decimo die al in diametro fpatio totius mûdi abfit a foie pficitur plena ,X<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
«.-<br />
#*<br />
*!*<br />
j- LIBER<br />
orîturcum folfit ad ocddété,ided$toràm fpatium mundi diftans cbnlu<br />
ftitcontra,X impetu folis totius orbis in fc rccipit fplédoré , Scptimpdccu<br />
tno die cû fol oritur,ea przffa eft ad occidenté,vigefimo Xaltero die cû fol<br />
eft exortus luna tenetcirdter médiasc,h regiones ,Xid quod fpédat' ad<br />
tblem habet lucidû,in reliqs obfcuraJtcmquotidic curfumfaciendo cixci/<br />
ter odauoXvigefimo die fobit radios folis,X ira méftruasperficitratiôes,<br />
fJuncvt in fingulis maifibus fol fignaperuadens,augetX minuit dierum<br />
Si horarum fpatia dicam .<br />
c <strong>De</strong> folis curfu per duodecim figna. ' Caput» V* : î<br />
J s nanqj cum arictis fignum init,X partem odauaperuagatur,perficitzqno)<br />
dium vcrnû,cum progreditur ad caudam taurifidufqj vergiliarum,e qui/<br />
bus eminetdimidia parsprior tauri,in maius fpatiummundi,qdimidium<br />
procurrit-procedens ad feptentrionalé partemjï tâuro cumingreditur in/<br />
gemuios,cxorientibusucrgiliismagiscrcfcit fupra terram,X auget fpatia<br />
dierum,deinde e geminis cuminit ad cancrum,qui breuiflimum tenct eo?<br />
" Ufpatium,cumpuemtmpartéodauampcrficitfolfticialctépus,X pergésj<br />
* peruenit ad caput X pedus leonis,q> cz panes cancro funtattributxjîx pe<br />
flore aût leonis X finibus cacriJolis exitus percurrés reliquas partes leonis<br />
ïminuitdieimagnitudiné Xcircinationis,reditqj ingeminopjzqualéair/<br />
fom, Tûc uero a leone tranfiés in uirginé progrediéfqj ad finum ueftis dus<br />
contrahit cirdnationé X zquat eâ quant taurus habet curfus rationé,E uir<br />
gincautéprogrediés per finû.quifinushbrz panes habet primas Jniibra*<br />
pane odauaperficit zquinodiûautûnale,quicurfuszquat ea circinario/<br />
nem,quzfuerat ï arietis figno, Scorpioné aût cûfol ingreffus fuerit oedde<br />
tibus uergiliis,njinuit progrediés ad meridianas partes tôgitudines dicrû,<br />
' E feorpionc cû percurrédo init ïfàgittarium ad fminadus , contradioré<br />
diurnum pervolât curfum,Cum autem ïcipit afminibus fàgittarii, qua»<br />
. pars eft attributa capricorno ad parte odauam,breuiflirhum ch percur/<br />
rit fpatiûjEx eo a breuitate diurnabruma, ac dies brumales appellanturfi.<br />
capricorno aût tranfiens in aquarium adauget,X exzquat fàgittarii longi/<br />
#<br />
tudine diei fpatium,Ab aquario cû ingreffus eft in pifees fauonio Hâtefcor .<br />
rionus comparât zqualem curfum,1ta fol ea figna peruagando ceiris,terri'<br />
jonbusauget autminuit dierum X horarum fpatia_Nunc de ceteris fideri<br />
>us quz font dextra ac finiftra zonam fîgnorum, meridianaJeptentrioni<br />
iqj pane mundi ftellisdifpofitafigurataqj,dicam.' s.~ ' Y<br />
Dcfidcribusquzfuntazodiacoadfeptétrionem». Çaput, VI.<br />
^ancjfeptcnttio,quégrzcinonimant
w<br />
NONVS. 89<br />
ibidedicatuse regïonecapirisfeptétrionis tranfuerfus ad pedes geminorû<br />
auriga , ftatqj ï fûmo cornu tauri,Itéqj m fûmo cornu Ieuo ad aurige pedes<br />
vna tenct pte ftellâ,Xappellataurigz man9.Hzdi,capra leuo humero tau/<br />
ri qdé X arietisjfup pfeus dexteriorib9 fubtercurcésbafim vergiliapt , fini/<br />
ftcriorib9 caput anetis Xmanu dextra inités caffiopez fimulacro ,leua fu/<br />
praaurigâ tenet gorgoneû ad fumûcaputJubiïciéfqj andromedz pedibus*<br />
Ité pifees fupra andromedâ Xeius vétré X eq,q fût fuprafpinâ eq, cuius vé<br />
nisluddiflima ftcllafinit ventre cqX caput andromedz, Manus androme<br />
dz dextra fupra caffiopez fimuIacrû é côftituta, leua fup aqlonaré pifeé, Ité<br />
aqrii fupra eq caput,Eqvngulz attïgût aqrii genua,cafliopez média eft de<br />
dicatacapricorni fopra ï altitudiné aqla X delphin9,fcdm eos é fagitta,Ab<br />
ea ât volucris,cui9 péna dextra cephei manu attingit X feeptrû, leua fupra<br />
caffiopez ïnitit Jiib auis cauda pedes eq lut fubtectijde fàgittarii fcorpiôis<br />
librz âiip ferpés fûmo roftro corona tâgit,ad eu mediû ophiuchus ïmâib'<br />
tenetferpété leuo pede caleâs mediâ frôté fcorpiôis pté ophiuchi capitis.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a. circulas' at<br />
ticus.<br />
b.urfa maiot<br />
c.jperieus<br />
d. auriga<br />
r. gemini<br />
f. ttopicoscl<br />
cd.<br />
f. cancer*<br />
.leo<br />
i. linea ecli/<br />
priez<br />
rutaurrts<br />
Lgorgoncfi<br />
m.canis ,<br />
motion' 9^-,<br />
o- linea zqal<br />
noâtalis.<br />
p.hydra<br />
q.nauisat><br />
g°s<br />
i.eridanas '<br />
filepui. <<br />
t. canls' fvri* ;<br />
uittopicus<br />
capiicorni<br />
In hac figura<br />
&in fequéd<br />
nôoïaqdeferibit<br />
auâot<br />
faâafunttnj<br />
ad ea defcnV<br />
benda fphua<br />
folida opus<br />
effeu&hodi<br />
eraus horum<br />
nfus diueifus<br />
eft.<br />
#/'-<br />
-*..*..<br />
;->*.
, à > "--v t<br />
i 1 1<br />
i .- LIBER 1<br />
Nonlongepôfitûeftcaputeiusquidicit neffusjri genib'aût eop fàcilio/<br />
res fût capitû vertices ad cognofcédû,Qd' nô obfcuris ftellis fit côformati,.<br />
Pes ingeniculatiadid fulcit capitis tps ferpétis,cuius ardurii,qui feptétrio'<br />
nés dicunt ïplicat9,parue p eos fledit delphin9,côtra uolucris roftrû eft ,pj<br />
pofita lyra.lnter humeras euftodis Xgeniculati corona eft ornata,In fepté<br />
rriôalivero circulo, duz pofitz fût ardi fcapulap^ dorfis ïter fe côpofitz,X}<br />
f pedorib9auerfz, e qb9minor xujiôo-ouf*,maior .àixh a grzeis appcllaf,ea:<br />
rûqj capita ïter fe defpiciétia fût côftituta;caude capitib9 carû aduerfz con/i<br />
traqj difpofitzfigurant.Vtrorûqj enï fuperâdo eminét in fûmo p caudas ce»<br />
rû eé dicit ,Ité ferpés é porreda zqua ftella quz dicit poft polus plus ducec<br />
circû caput maioris feptétrionis,Nâqj quz eftproxima draconé circumcaA<br />
put ei9ïuoluit ,vna uero circû cynofurz caput ûeda é fluxu ,porrcdaqj p/><br />
xmicei9pedcs,Haxaûtïtortarephcataqjfeattollésrefledit a capite mino/<br />
fis ad maioré côtra roftrû X capitis tps dextrûjté fupra caudâ minoris pe/<br />
des fût cephei,ibicj ad fûmû cacumé faciétes ftellz fût trigonû panb9 lateri¬<br />
bus infop arietis fignû,Septétrionis aût minoris X caffiopez fimulachri cô<br />
plures font ftellzcôfufz,Quz funt ad dextra oriétis ïter zona fignop: X fe/<br />
1 ptétrionû fydera ïclo difpofita dixi,Nûc explicabo quz ad firuftram ori<br />
..<br />
1<br />
entis meridianifqj partibus ab natura funt diftnbuta.<br />
<strong>De</strong> fydenbusquzfunt a zodiaco ad meridiem. Caput» VIL<br />
p rimum fubcapriconio fubiedus pifds auftrinus cauda profpiciés cephea,<br />
ab eo ad fàgittariû locus eft inanis,Turibulûfub fcorpionis aculeo,Cétau/<br />
1 ri priores partes proximz funt hbrz,et feorpioné tenét in manibus,Simula\<br />
crum id qd beftiâ aftrorû periti nominauerût , ad uirginé,Xleoncm,X câ> "<br />
! crum^nguis porrigens agmé ftellapj ïtortus fubeingit regionem caneneri/\<br />
gensroftrûadleoné,medioqjcorporcfuftinéscraterem,ad manûqj virgi/<br />
' nis caudâ fubiciens,in qua ineft coruus,Quz aût (ut fupra fcapulas pzque<br />
funtlucentiaadanguisïterius vétrisjiib caudam fubiedus eft centaurus. j<br />
IuxracratercmXleoncmnauiseft,quznominat argo,cuius prora obfcu/
NONVS. 50<br />
Quzfigurataformataqj font fidcrum in mundo fimulacra, nature di/<br />
uinaque mentedefignata,vt dcmocrito phifico placuit,expofuï,Sed ea<br />
tantum quorum onus Xoccafos poffumus animaducrterc X oculis<br />
contueri.Nanqj vtifeptentrionescircum axis cardinem verfàntes non<br />
occidunt,nequefubterramfubeunt,SicX circa meridianum cardiné,<br />
qui eft propter inclinationem mundi fubiedus terrzjfidera verfabun/<br />
da latentiaque non habent egreffus orientes fupra terram. Itaque eorû<br />
figurationes propter obftanriamterrz,non funtnotz,Huius autem rei<br />
index eft ftella canopi, quz his regionibus eft'ignota renunciantib9 ne/<br />
gociatonbus, qui ad extremas zgypti regiones proximafqj vlrimisfini<br />
bus terrz tcrminationeSjfucrunt, <strong>De</strong> mundi circa terram peruolirantia<br />
duodecimqj fignorum,X feptentrionah meridianaqj parte fîderum di/<br />
fpofitionevtfit perfedus docui.Nanqj ex ca mundi vcrfàtione X contra<br />
rio folis per figna curfo,gnomonûqj zquinodiahbus vmbris,analéma/<br />
torum inucniuntur deferiptiones, Cztcracxaftrologia,quos effedus<br />
M ii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a.draco<br />
b. polus<br />
c. uultur<br />
d. tropicaf<br />
cancri<br />
e. bootet<br />
f. corona'<br />
g. ingenjso/<br />
latui.<br />
b. aqnila<br />
ii deiphinas<br />
k.fagitta<br />
1. ophiuchus<br />
m. fetpens<br />
n. equi dao<br />
o. uolocrii<br />
p. linea atqol<br />
noAialis<br />
q. libra<br />
r» linea ecli.<br />
prira.<br />
i.fagirarinr'<br />
t. capricom*<br />
d. aqaarius .<br />
x. feorpias<br />
y . corona<br />
z. ttopiros<br />
capricomi<br />
&.ara<br />
b'. pifeisme»<br />
tedionaJit,
U'*><br />
.*<br />
LIBER<br />
habeant figna duodecim,fteIlz quinqj,folJuna,ad humànar vitaf ratio/<br />
nemchaldeorumratiocinationibuseft conccdendum,Quod propria _<br />
eft eorum genethliologizrario,vti poflintantefada,Xfutura,cx ratio<br />
cinationibus aftrorumexplicare,Eorum autem inuenriones, quas fcri/<br />
ptisreliquerunt,quafolertia,quibufqucacuminibus,X quam magni<br />
> fuerint, qui ab ipfa natione chaldeorumprofluxerunt, oftendunt,Pri/<br />
mufque berofusjn infula X ciuitate coo confeditjbiqj aperuit difcipli/<br />
nam^oftea ftudens antipaterjremqj achinapolus , qui etiam non c na/<br />
fcentiaJed ex conceptionc genethliologiz,rationes explicatas rehquit,<br />
<strong>De</strong>naturalibusautemrebus thaïes milefius,anaxagoras dazomenius,<br />
pythagoras famius, xenophanes colophoniuSjdemocrit" abderites,ra/ .<br />
tiones quibus c rébus hatura rerum gubcrnaretur,quemadmodûquoi/ /<br />
Suc effedus habent cxcogitatas reliquzrant.Quprum inucnta fecuri fi<br />
erum X occafos tempeftatumqj fignificatus,eudoxus,eudemon,calli/<br />
ftus,meIo,philippus,hypparchus,aratus,czterique ex aftrologia para<br />
pegmatorum difciplinis muencruntX eas pofteris explicatas reliquz/<br />
runt,Quorum feientizfont hominibus fufpidendz, quod tanta cura A<br />
fuerunt,vt etiam videanturdiuinamétetempeftatum ngnificatus poft<br />
futuros,antepronunciare,quafobrcshzc eorum curis ftudiifque funt<br />
< concedenda*<br />
i <strong>De</strong> horologiorum rationibus X vmbris gnomonum zquinodiali<br />
tcmpore,romz,Xnonnullis aliis locis. Caput.' VIIL<br />
JvJ obis autem ab his feparandz funt horologiorum rationes, X explicâ/<br />
demcnftruzdierumbreuitates,itemqjdopalationes.Nanque fol zqui/<br />
nodiali tempore arietclibraqj ver(àndo,quas exgnomone partes ha/<br />
bet nouem, eas vmbrz fac^odo in dechnatione crli, quz eftromz.<br />
Itemque athenisqmagne font gnomonis partes quatuor,vmbrz funt<br />
tres.Ad feptem rhodo quinqucAt tarenti nouem ad vndecim.Alexan/<br />
dree très ad quinque,czterifquc omnibus locis akz aho modo vmbrz<br />
gnomonumzquinodialcs ab natura rerum mueniuntur difparatz.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
ii'in<br />
i
NONVS;<br />
neaquz erit planifies m fmemgnomonis,circino nouem fpacia dimeti<br />
antur,X quo loco nonz partis fignum fuerit,centrum conftituatur,vbi<br />
erit littera.a.Xdidudo circino ab eo centra ad lineam planitix vbi erit<br />
littera.b.circinatio dreuh defcribatur,quz dicitur,meridiana, <strong>De</strong>ïde ex<br />
tur X fignentur in linea quz eftin planitia,ubi erit littera .c. Hzc autem<br />
erit gnomonis zquinodialis umbra,X ab eo figno X littera .r* per cétrû<br />
ubi eft littcra.a.linca perducatur,ubi erit folis zquinodialis radius,TÛc<br />
ab centra didudo cirdno ad linea planitiz zqudatatio fignetur ubi erit<br />
httera.cfinifterioreparte,X.i.dexteriore in extremis lineis circinatio/<br />
nis,X per centrum perducendalinea,vtzqua duo hemicycha fintdiui<br />
fà.rfec autem lineaamathematicis dicitur orizon.<strong>De</strong>inde circinationis<br />
totius fumenda pars eft quintadecimaXcircini centrum collocandum<br />
ï linea circinatiôis, Quo loci fecat eam lineamzquinodialis radius, ubi<br />
M iii .<br />
Vmbtzgno<br />
monis.*<br />
a.romagno<br />
mo.ix.am.<br />
bta.riii.<br />
b.tarentnm<br />
gnomo. xi.<br />
umbra.ix.<br />
c.athene<br />
gnomo.iiiï.<br />
umbra.iii.<br />
d. rhodus<br />
gnomo .Wî.<br />
ambra.v.<br />
e. alexandria<br />
gnomo.y»<br />
umbra.iii.<br />
Elenationet '<br />
poli<br />
f. alexandria<br />
gt.xxxiV<br />
g. rhodo»<br />
gr.xxxvi.<br />
b. athene<br />
gr.xxxvtf.ft<br />
quarta.ii<br />
btarentam<br />
gr.xxxix.&<br />
qaattz.iii.<br />
K.toma gr.<br />
xxxxii.<br />
Itaqj in quibufcuncy locis horologia erunt defcribenda,eo loci fumen/<br />
Gnomones<br />
da eftzquinodialis vmbra,Et fi erunt (quernadmodum romz) gnomo a. gnomo ro<br />
nis partes nouem,vmbrz odone, dcfcnbatur linea in planitia,X ex me mz.<br />
b. gnomo<br />
dia -apôç ô pdetç crigatur vti fit ad normam , quzdicitur gnomon, X ali/ athenarum<br />
c. gnomo<br />
thodi<br />
di gnomo<br />
tatenti<br />
e» gnomo<br />
alexandrie<br />
nouem partibus,quzfunt a planitia ad gnomonis centrum,odo fuma Quoriés metimuium«<br />
btastedud<br />
mas gnomo<br />
nés ubi eft.a.<br />
& gnomo<br />
tomz<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
*<br />
LIBER<br />
eritlittera.f.X fignandum dextra ac finiftra vbi font litterz.g.h. Ï<strong>De</strong>inde<br />
" ab his X per centrum linez vfque ad lineam planitiz petducendz font,<br />
* , " vbieruntlittere.t.r.itaeritfolisradius,vnushibernusalterzftiuus.Cô<br />
f<br />
tra autem .e.littera.i.erit, vbi fecat circinationemlinea quz eft traieda<br />
per centrum,X contra.g.X.h.litterz erunt.LX.l.X contra.c.X . f.X.a.<br />
.r- erit littera n Tune perducendz funt diametri ab.g.ad.l.X ab.h.ad. k.<br />
Quz erit inferior,partis eritzftiuz,fuperior hibernz.Quzdiamerrifut<br />
. i - zque medizdiuidendzvbieruntlitterz.m.X.o.ibique centra fignan/<br />
1 da,X per ea figna X centrum.a.linea ad extremas lineas circinationis eft<br />
pcrducenda,vbi erunt litterz.p.q.Hzc erit linea pros horthas radio zq/<br />
nodiali.Vocabitur autem hzc linea mathematicis rationibus axon ,X<br />
abeifdemcentris didudo cirdno ad extremas diametros deferibantur<br />
hemicyclia duo,quorum vnum erit zftiuum,alterum hibernum <strong>De</strong>/<br />
inde in quibus locis fecant linez parallelz lineam eam, quz dicitur ori/<br />
zon in dexteriore parte erit littera.s.infinefteriore.u.X abextremo he/<br />
micycliOjvbi eft littera.g.ducatur linea parallelos axoni ad finiftrû he/<br />
micyclium,vbi eft littera.h.Hzc autem parallelos linea vocitatur laco/<br />
tomus,X tum circini centrum collocandum eft eo loci , quo fecat eam<br />
lineam zquinodialis radius,ubi eritlittera .x. X deducendum ad eum<br />
i . locum quo fecat circinationem zftiuus radius,vbi eft littera.h.X cérro<br />
TV-<br />
zquinodiah interuallo zftiuo circinatio circuli menftrui agatur, qma/<br />
nachus dicitur,Ita habebitur analemmatos deformatio . *<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
NONVSJ<br />
.
Solarehoicv<br />
logium<br />
Romzi<br />
LIBER<br />
<strong>De</strong> horologiorum ratione,X vfu ,atqj eorum inuentione,X quibus in/<br />
uentoribus. Caput. IX.<br />
p] emicy
,NONVS. 93<br />
conqfirz ab eifdé fcriptoribus horologiorû rationes3Primûq) a defibio aie<br />
xandrino qui etiâ fpûs naturalespneumaticafqj res inuenit,Sed vti fuerût<br />
ea eqfita dignûftudiofis eft agnofcere,Ctefibius enï fuerat Alexandriz na/<br />
tus pâtre tonfore^s mgenio X induftria magna pter rcliquos excellens,di/<br />
dus eft anificiofis rébus fedeledare,Nâq«cûvoluiflet in taberna fui parris<br />
fpeculû ita pédcre,vt cû educeret ,forfuqj reducereturJinea iatcns pondus<br />
deducerer,ita collocauit machinationé,Canalé lign'eû fub tigno fixit, ibiqj<br />
trocleascollocauit,percanaléIineâinangulûdeduxit,ibiqj tubulos ftru/<br />
xit,in eos pdam plumbeâ per lineam demittendam curauit,ita pondus cû<br />
decurrédo in anguftias tubulop; przmeretcli crebritaté veheméti decur<br />
fo,per fàuces frcquétiam coh côprzflione (olidatâ cxtrudens in aéré pâté/<br />
temoffenfioneXtadu,fonitusexprzfferatclaritaté. *><br />
ErgodefibiuscûanimadueTtiffet<br />
ex tadu culi X exprzffiôibusJpi<br />
ritusvoccfqj nafcijhis principes<br />
vfos jhydraulicas machinas pri/<br />
musïftituit,Itéaquap> exprzflio/<br />
nes,automata porre&i, rotûdatio<br />
mfqj machinas , mulraqj delitiarû<br />
genera,in his etiâ horologiops ex<br />
aquacomparatiôes explicuit,Pn/<br />
mûqjcôftituitcauûexauro perfe<br />
flum,aur ex gemma terebrata, Ea<br />
enïnecterunturpcuffd aquz,nec<br />
tordes recipiût,vtobturenf,Nâqj<br />
equaliter pid cauum influés aqua<br />
fubleuâtfcaphû îKuerfû ( qdabartificib'pbelîosfiuctympanû<br />
did<br />
tur) ïquo collocata regula,verfa/<br />
riletympanûdéticuliseqlibusfut1''^1' J1J' ' ^<br />
pfeda,Qui déticuli alius aliûimpellétes' verfatïones modicas faciût X mo'<br />
tiôcs, Ité ahz regulz aliaqj tyrrripâna'ad eundé modûdentata,Quz vna mo !<br />
tione coada verfando faciût efTeftû?varieraiéTqj motîonûjn qbus mouen'<br />
tùrfigilfa;iîertdnmrrne«,calcûliauttbna'p^ohciùnf,buccinzcanunt,re/1<br />
hquacpparergajnhisétiââutfricolunaàutjbarairaticahoradefe<br />
quasiigiiliîegTediens ab imô virgûlzfigiiificât^ dié totum,quarum bre/'<br />
uitatesaut crefeentias cuneorû aàiedus aur éxéptus ïfingulis diebus X m?<br />
fibus,perficere^git,Praclufionèsaquapfad téperandûita funt côftirutzv<br />
Merzhûtduzvnafohda'akerâcàuacxtorno îtapérfedz,utâliam alia ini/<br />
re côuenireqj poflit,X eadé régula'faxatio capïaut coartatio efficiat,aut ve1<br />
hemétem aut lené in ea uafaaquzïfluentcmcurfomjtahis rônibusXma/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a.fpecnlam<br />
b.tabematô<br />
foria
' LIBER<br />
c . - .<br />
ô"t »d t<br />
c ]<br />
chinatioric ex'aqua côponunt horologiop^ ad hibernumufom collocatio<br />
nes,Sin aût cuneopj adiedionibusX detradiombus corrcptiones dierum,<br />
autcrefcentiz nô pbabuntur,qd.çuneifepiHimeuitiafaciût,fic erit expli/<br />
candumJn columellahorz ex ànalématis trâfuerfe dcfcribâtur, méftrueqj<br />
hnez m columella lignent,çaqj columella uerfatilis perficiatur^vtiadfîgil/<br />
lum virgulâqj (cuius uirgulzegrediens figillû oftendit horas) colûna ver/<br />
fando côtinéter,fuis cuiufqj méfibus breuitates X crefcentias faciat horapt,<br />
Fiuntetiâ alio grîe horologiahiberna,quz anaporica dicuntur, perficiun/<br />
turqj rônibus his,Horz difponûtur ex uirgulis enzis ex analématos defcri<br />
ptioneabcétrodifpofitzinfronte,IneacircuUfuntcircûdati méftraa fpa/<br />
dahniéres.Pofthasvirgulas tympanû collocctur,inquodefcriptus Xde<br />
pidus fit mûdus figniferqj drculus,defcriptioqj ex duodecim cleftiumiî<br />
gnoram fit figurata,cuius c centra déformât euiuflibetfigni fpaciû vnum<br />
maius alterûminus.Pofteriori aûtparti tympano mcdio,axis verfàtilis eft<br />
inclufusjnqjeoaxiznea mollis catena eft inuoIuta,ex qua pendet ex vna'<br />
parte phcllos fiue tympanû,quod ab aqua fobleuaf:,ex altérazquo pôde/<br />
re phelli facoma fabunale,Ita qtum ab aqua phellos fubleuat ,tantû fàbur<br />
rz pondus infra deducens uerfat axem,Axis aût tympanû,cuius rympani<br />
verfâtio alias efficitvti maior pars circulifigniferi, alias rhinorin vérfario/<br />
nibus,fuistéporibusdefignethorarû proprieratas.Nâq? infingulis fignis<br />
foi cuiufqj méfis diepz numeri caua fût pfeda,cuius bulla quz folis iniagi/<br />
nem horologiis tenerevidet Jignificat horarû fpacia,ea trâflaraex terebra/<br />
tione in terebratiôem méfis venétis perficit curfum fou» ttaqj quéadmodû<br />
fol per fideram fpacia vadens dilatâtcontrahitqj dies X horas ,ficbulla ir»<br />
horologiis ingrediés perpunda côtra centritympani verfàtioné, quotidié<br />
cum trâffertur aliis téporibus per latiora,aliis peringuftiora (paciaméftro<br />
isfmitionibus imagines efficit horarû X dierum, <strong>De</strong> adminiftratione àùté?<br />
aquz,qu éadmodum fe temperet ad rationeJk eritfaciendûj'bft $ronternj<br />
horologu,mnacoUoceturcafteUû,mid9pcrrululâfàliataqua-X in imo<br />
habeat cauum,Ad id aût affixumfit ex zre tympanû hns fpramen , per qd5<br />
ex caftdlo in id aquainfluat,In co aûtminus tympanuminchjdarur cardif<br />
nibusextomo^riafado&fq^inaktqrfecoartatis.itaVtirminus tympan<br />
num quéadmodûepiftomium,in maioredrcûagendd ardeIcniterqj verfo<br />
titfjMaiorisaûttympaniJalyurriaqu^<br />
gnata*minor uero orbiculus in extrema circinatiôe fixahabeat Ungulâ , cm<br />
ius cacumédirigat adpundorum regiqes,Inqj eo drbiculp teperatû fit f»/,<br />
ramen,quain tympanû aquainfluîtperidjXiferuatadminiftrationé^CiA<br />
aûtinmaioris tympanilabro facrintfignorûclcftiumdcformâtiones,idi<br />
aûtfit ïmotum,X in fûmo habeatdeforrnatûçâdrifignû,ad perpendiculûî<br />
eius in imo capricorni ad dextrâ fpedatis hbraf,àd fuiiftijam arictis, Signa:<br />
quoqj cztera inter corûfpacia defignatafint,vti inclo vidétur»Igitur cû;<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
f
DECIMVS. 94<br />
folfuerit in capricorni orbiculojingula in maioris tympani parte X ca/<br />
pricorni;quotidicfingulapûdatâgensadperpédiculum habés aquzcur/<br />
rcntis vehcméspôdus,ccleriterperorbiculi foraméid extraditad vas, ta<br />
excipicns eam (qrn breui fpatio impletur) conipitXcôtrahit dierum mi/<br />
nora fpaciaXhora rû,Cum aût quotidiana uerfatione maioris tympani lin<br />
gulaingrcditur in aquario,cûda defccndunt foramina perpédiculo, X aq<br />
uehementi curfu cogitur tardius emitterc fàlienté^ta quo minus céleri cur<br />
fu vas excipit aquâ,dilatat horarû fpacia,Aquarii uero pifciûqj pûdis , vti<br />
gradibus fcâdens,orbicuh foramen in ariete tangcndo odauâ parté,aquz<br />
temperatzfahéti przftat zquinodialeshoraSjAbariete pertauri X gémi/<br />
norum fpacia ad fuma câai punda,panis odauc foramen feu tympanum<br />
verfatiôibus peragens,X in altitudiné eo rediens,viribus extenuatur,X ita<br />
tardiusflucndoddatatmorâdofpada,Xefficithorasin câcri figno folfti/<br />
tiales-Acâcro cûprochnatXpcragitperleonéXvirgincm,adhbrz partis<br />
odauzpundarcucrtédoXgradatimconipiendofpatia,côtrahithoras,X<br />
ita perueniens ad pundahbrz^equinodiales rurfus reddit horas, Per fcor/<br />
pionis vero fpacia X fàgittarii,procliuius deprimens fefc foramen rediéfqj<br />
circûadionc ad capricorni parte odauâ,reftituitu r celeritate fàhétis adbru<br />
maies horarum breuitates,Quz funt in horologiorum deferiprionibus ra<br />
riones X apparat" vt fint advfum expeditiores qaptiflime potui perfcripfi,<br />
Reftat nûc de machinationibus, X de earum principes ratiocinari, Itacj de<br />
hisvtcorpusemendatumarchitedurzperficiaturin fequéti volumine in<br />
ripiamfcribere. J[<br />
M» VITRVVII DE MACHINIS<br />
LIBER DECIMVS.<br />
OB I L I grzcorumXampla duitate ephefî lex<br />
uetufta dicitur a maioribus dura côdirione, fed iu<br />
re effe non iniquo côftituta,Nam architedus cum<br />
pubhcumopus curâdum rcdpit pollicetur quan '<br />
to fomptu id fit futurum,tradira zftimatione ma/<br />
giftratuibona eius obhgârur,donec opus fit per/<br />
fedum,Eo autéabfoluto cumaddidûimpenfàre<br />
fpondet,dccretis X honoribus ornatur,Itcmfinô amphus qquartaïope/<br />
rc côfumitur ad zftimationem eft adiieienda X de publico przftatur , neqj<br />
vllapna tenetur,Cum uero amphus q quarta in opère confumirur,exd9<br />
bonis ad perficiédum pecunia exigitur,Vtinâdii ïmonales feciffét q> ea lex<br />
etiâ populo romano,nô modo pubhcis,fed etiâ priuatis zdificiis effet con/<br />
ftituta^ianqj nô finepna graffarétuï imperitiJed qui fumma dodrinapî<br />
fubtditatceffet prudétcsJinedubitatiôeprofiteréturarchitedurâ,nc9pa/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
.; : - LIBER ":.<br />
très familiap» inducerétur ad infînitas fomptuûpFufiôes,Xutex bonis euA<br />
ccrcntjpfiqjarchitediplnz timoré coadi diligétiusmodû impéfarû raA<br />
tiodnâtes explicarent,vti patres familiapj ad id , qd fjparauiffent , feu pau/.<br />
lo amplius adiicientes,zdificiaexpedirent,Nâ qui qdringétaad opus pnt><br />
parare.fi adiiciâtcétumhabédofpéperfedioniSjdeledationibus tenétur»:<br />
Qui aût adiedione dimidia,aut amphore fumptu oncrâtur,amiffa fpe , X;<br />
impenfa abiedaJradis rébus X animis,defiftere cogûtur.Nec folû id vitiû<br />
inzdificiis,fedetiâinmuneribus,quza magiftratibusforogladiatopt fce/<br />
nifqj ludop-dant,quibus nec mora.neqj expedatio côcedit ,fed neceflitas<br />
finira téporc pficere cogit,vti font fedes fpedaculopj,uelorûqj indudiôes,i<br />
Xcaoïa,quzfcenicismoribusper machinationé ad fpedationes populo:<br />
côparâtur.In his vero opus eft prudétia diligéti X ingenii dodiflimi cogitatu,q><br />
mhd eopj pficit fine machinatione,Studiorûqj uario ac folerti uigoï<br />
rclgit quoniâ hzc itafunt tradita X côftituta nô uidct effe alienû, vti eam<br />
te fummaqj diligétia anteq inftituâtur opera,eopf expediâtur ratiôes.Ergo><br />
quoniâ neqj lex neqj moptinftitutio id pôt cogere,X quotannis XprztoA<br />
res X zdiles ludorum câ machinationes przpararc debent,uifum mihi cftj<br />
imperator non effe alicnû,quoniâ de zdificiis in prioribus uoluminib9 cxa<br />
poluijn hoc qui finitionem fummam corporis habet côftitutâ,q fintprin<br />
dpia machinarum ordinataprzeeptis expheare.<br />
<strong>De</strong> machina quidfitX eius aborganodifferentia origine 1<br />
Xneceflitate. Caput. L<br />
J^ achina eft côtinens ex materia côiundio, maximas ad onerum motus ha/)<br />
bens uirtutes^a mouetur ex arte circulorum rotûdationibus quam grzci<br />
«wxAiioiji xijnwijappellât^ft autem unum genus feanforium quod grzce<br />
«x,^otoLTiMjidicitur,alterumfpiritalc,quoaapudeos BVEufwtTiwv appel/<br />
latur,tertiûtradorium,id auté grzci _ay amo-oy uocât,Scâforium auté eft cû<br />
machinz itafuerint collocatz,ut ad altitudinem tignis ftatutis X trâfuerfa<br />
nis colligatis fine periculo fcâdatur ad apparatus fpedationé , Spiritale eft<br />
cum fpiritus exprzffionibusimpulfus,Xplagz uocefqj organicos expri/<br />
muntur,Tredorium uero cum onera machinispertrahunmr,aut ad alti/<br />
tudiné fublata collocâtur,Scâforia ratio nô arte fed audacia gloriat , Ea ca/<br />
tenationibus X tranfuerfàriis X plexis colligatiôibus X erifmatum fuldu<br />
, ris côtinetur.Quz aût fpiri^poteftate affomit ingreffus,elegantes artis fub<br />
tihtatibuscôfequiturefteâus,TradoriaautémaioresX magnificétia pie/<br />
nas habet ad utilitatem opportunitates,X in agendo cum prudentia fum/<br />
mas uinuteSjEx his fût alia quz mechanicos,aïia quz organicos mouétur,<br />
Inter machinas Xorganaid uidet effediferimen,» machinzpluribus ope<br />
ribusaut ui maiore cogûtur effedus habere,uti baliftz torcukriumqj prz<br />
la,Organa auté uninsoperz,prudentitaduperficiunr, quod propofitû ê,<br />
uti fcorpionisJ*euanifocyclorumverfàtiones.Ergo XorganaX machina/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
DECIMVS.. 9ç<br />
tum ratio ad vfom font neceffariaJîne quibus nuITa res poteft effe non im/<br />
pedita.Oïs aûtmachinatio eft a rep: natura pcreata,ac a przceptrice X ma/<br />
*giftramundiverfàtioneïftituta.Nâqjanimaduertamus primû X afpicia/<br />
mus côtinentem folis,lunz,quinqj etiâ ftèllarum naturâ,quz ni machina/<br />
ta uerfàrentur nô habuiffemus in terra lucempecfruéhiû matuntar.es. Cû<br />
ergo maioreshzc ita effe animaduertiflènt,ererû natura fumpferût exem/<br />
pla,Xea imitantes iridudi rébus diuinis,cômodas uitzperfecerunt expli/<br />
cationesJtaqj comparauerût,ut effent expédition alia machinis X earum<br />
verfàtiôibus,nônullaorganisât ita quzanimaduerterût ad vfum vtdia eé<br />
uudiiSjartibus^ftitutiSjgradatimaugédadodriniscurauerûtjAttédamus<br />
enïprimû inuentû de neceflitatevt veftitus,quéadmodum telap» organicis<br />
adminiftratiôibus cônexus ftaminis ad fubtegmé,nô mô corpora tegendo<br />
tueâturJed etiâ ornatus adiiciât honeftaté,Cibi uero nô habuiffemus abû/<br />
dantiâ^iifiiuga,X aratra bobus iumétifqj oîbus cent ïuenta, Sucularûqj X<br />
przlopj X uediûfi nô fuiffet torcularis pparatio,neqj olei nitoré,ncqj vitiû<br />
fxudû habere potuiffemus ad iucûditaté,Ponationefqj eorum nô cént^iifi<br />
plauftrorûautfànacorûperterrâ^iauiculapf per aquâ inuétzeént machi/<br />
nationes,Trutinapt ucro librarûqj pôdenbus examinatio reperta vindicat<br />
ab iniqtate iuftis moribus vitâ,Non minufqj funt ïnumerabiles moderatio<br />
nés machinationû,de qbus nô neceffe videt difputare,qm funt ad manum<br />
quottidiane,utfûtrotz Jolies fabrop:,rhedz,cifia,torni,czteraqj quz com<br />
munes ad vfomcôfuetudinibus habétopportunitatesjtaqj incipiemus de<br />
bis quz raro ucniunt ad manus(ut nota fint) explicare* '-*<br />
<strong>De</strong> zdiû fàcrarû pubhcorûqjoperû machinationib'tradoriis. Cap.II.<br />
F rimumqj inftituemus de his quzzdibus fàcris ad operûqj publicopr predio<br />
nemneccffiratecôparant,quzfiûtita,Tignatriaaa onerû magnitudinem<br />
ratiôecxpediûtur,X a capite a fibulacôiunda,Xin imo diuàncara erigunt<br />
funibus in capitibus collocatis,X Us ité circa difpofitis ereâa retinent, Alli<br />
gatur in fummo troclea,quam etiâ nônulli,rechamâ dicût,In trodeam ïdu<br />
turorbicuhduOjpcraxiculosucrfatiôeshabenteSjpercuiusorbiculûfum'<br />
mum traiieirur dudarius funisJ<strong>De</strong>inde demittitur Xtradudtur circaorbi/<br />
culi imum trodez inferioris, refertur auté ad orbiculû imdoi traciez lupe<br />
rioris,Xitadétendit adinfcrioré,X in foraminc eius caput funis^religat,<br />
Altéra pars funis refertur inter imas machinz partes,In quadris aût tigno/<br />
rum pofterioribus quo locifunt diuaricataJîgûturchdoniajn quz côiici<br />
untur fucularû capita,ut faediter axes uerfentur,Ez fuculz proxime capita<br />
habent foramina bina ita temperata,ut vedes in ca conuenire poflint , Ad<br />
rechamum autem imum fcrrciforficcsreUgahtiir.quorum dentés in fàxai<br />
forata accommodantUTjCum autem funis habet caput ad fuculam religa/<br />
tum X vedes ducentes eamverfant/unis fe inuoluendo circa fuculâ çxten<br />
ditur,XitafoblcuatoneraadaltitudinemXoperumcollocationcs». t<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
« t<br />
V~ :<br />
T.<br />
î ! 'r<br />
'"»<br />
T<br />
'r G
» Saeula<br />
b.cheloniz<br />
c. fibula<br />
d.troclea.fen<br />
techamus.<br />
e.tiocleaîf&><br />
tiotfea te<br />
charnus<br />
f . fenei forfi«<br />
ces.<br />
g.duftarias<br />
funis.<br />
Otbicali lût<br />
lotulatqnz *<br />
circDaxica'<br />
los in ttode»<br />
ûuedannu»<br />
LIBER<br />
<strong>De</strong> diuerfis appel/<br />
Iatiouibus machina/<br />
ram,Xqrationceri/<br />
gantur» Cap* III.<br />
f-j zc aûtratio machi<br />
nationisq>p très or/<br />
biculos circûuoluit<br />
trifpaftos appellat ,<br />
Cum vero in ima tro<br />
cleaduoorbicuIi,in<br />
fuperioritrcs uerfan<br />
tur,id pentafpafton<br />
dicitur,Sinautéma/<br />
ioribus onerib' crût<br />
machina; côparâdz,<br />
amphonbus tignopt<br />
lôgitudinibus X craf<br />
fitudinibus erit vten<br />
dum,Xeadcm ratio<br />
ne in fummo fibula/<br />
tionibusjinimofo/<br />
cularum uerfationi/<br />
bus expediundû,His<br />
expUcatisantariifunes antelaxicolIocentur,retinacula fupra fcapulasma<br />
chinz longedifponanwr,X fi non eritvbi reli genrar,pali refupinati defo/<br />
diantur,X circû fiftucationefohdentur,quo funcs alligentur,Troclea inlu<br />
mo capitcmachins tudenri côtineat ,X ex eo funes perducatur ad palum,<br />
&,quz eft in palo trodea dligatacirca eius orbiculum funis indatur,X refe<br />
ratur ad eam trodeam,quz erit ad caput machinz rehgata,Circum auréor<br />
biculum ab fummo traiedus funis defeendat X redeatad fuculam,quzeft<br />
in ima machina ibiqj rcligetur,Vedibus aûtcoadafuculauerfàbitur,X cri<br />
gct per fe machinam finepericulojta circa difpofitis funibus, X rctinacu/<br />
lis in palis herétibus amphore modo machina collocabitur, Traciez Xdu<br />
flarii funes uti fopra feriptum eft expediuntur. '<br />
Similis foperiori machina,cui coloflicotera tutius cômittipoffunt,im/<br />
mutataduntaxatfoculaintympanum. i ' Caput* IIIL'<br />
§ in autécolofficotera amplitudinibus X pôderibus onera in operibus tuerie<br />
non erit foculz cômittcndû,fcd quéadmodum fucula cheloniis retinerur,<br />
ita axis includatur habens in medio tympanum amplû,quod nônulliro/<br />
tam appellant,grzd aût àf*4>« «u
DECIMVS. t 96<br />
St in fommb duphces ordines orbiculopîjtà funis dudarius traiicit'.ï infe/<br />
rions trodea:foramé,vtizqliaduo capitafintjunis cû eritextéfus, ibiqj fc£ '<br />
cûdûinferioré tfocleârefticulacircûdata Xcônexa,vtrzqj partes funis côtiV<br />
nétur,ut neqj in dextrâ,neqj in finiftra pané poflint fdire^eïde capïta fu/nis<br />
référant in fuma trodea ab exteriorc parte,Xdeiidûtur circa drbiculos<br />
imosjX redeût ad imû,côiiciûturqj ïfimz troclez ad orbiculosex interiorq<br />
parte.X referûtur dextra ac finiftra ad caput fumma; troclez circa orbicu/ .<br />
los fùmmosjTraiedi aût ab exteriori parte referuntdextra ac finiftra tym/<br />
panû ï axe,ibiqj ut hereât colhgant,Tû aût drea tympanû inuolut^alterfu)<br />
nis refert ad ergatâ,X is circûad9tympanû X axé inuoluendo, funes qui id<br />
axe relïgatifontpariterfeextédût, Xita Ieniter leuantonera finepericulo.<br />
Qd fi maius tympanû collocatû aut ï medio,aut ï vna pte extrenïa,Jiabue/<br />
rttfinetrgata,calcates hoïes^expeditiores habere poteritoperis effedus* f<br />
N5ïAliud^acr^ina;tradforizgenus, Caput. V. >\ V "\ )<br />
£ ftaûtdmdgerl9macbinzfatisarrificiofuXadvfû celeritatis expeditû,fedj<br />
in eo daréopera nô pût nifi periti,Eft enïtignû,qd erigit X diftinet retinaculi^qdrifariâ/ubretinaculis<br />
cheloniaduofigûtur-troçleafunibus fupraj<br />
chelonia religat ,Sub trodea régula lôga circiter pedes duos,lata digitosJ<br />
tr.ui<br />
v<br />
> .<br />
J<br />
i<br />
. .1<br />
- a. etgâta ,1<br />
b.tympanrt .t<br />
cfibnUtio i<br />
>l<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
, i i
a.tjgimm<br />
b.rednacula<br />
fechcloniû<br />
d. troclea<br />
fub q régula<br />
poiîtaeft<br />
f. duâariin.<br />
nés. r *<br />
ctiocleâ<br />
quâ grzd >' '<br />
cpagontano<br />
ftri atterao<br />
oé dicont<br />
LIBER<br />
fex,craffaquatuorfopponit.Traciez ternos ordines orbiculop; in latitudi<br />
néhabétescollocâtur,ita très dudanifunes in fummo machinzreligâtur»<br />
<strong>De</strong>inde référât ad imâ trodeâ,Xtraiiciût exinteriorç parte p eius orbicu/<br />
los fûmos.<strong>De</strong>indc référât adfupioré trodei,X traiiciûtur a éexteriore pte<br />
in ïterioréper orbiculos imos.Cû defcenderint ad imû ex interiore pte ,&<br />
per fecûdos orbiculos rraducûtur in exterioré,Xrcferuntur ad fummû ad<br />
orbiculos fecûdos,traiedi redeût ad imû,ex imo referuntad caput,X traie<br />
di p fummos redeût ad machina imâ.In radice auté machinz rollocaf' ter/<br />
tianoclea.Eamaûtgrzd£i5-c(!fû»Tet,noftriartemonéappellât^atrodea re<br />
ligat ad machinzradicé habés orbiculos tres-p quos traiedi fîmes tradun/tur<br />
hoîbus<br />
adducédû»<br />
Ita très ordi<br />
nés hoïutn<br />
ducétesfine<br />
ergata celé/<br />
riteron9 ad<br />
fummû per<br />
ducût.Hoc<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
genus ma/<br />
chinzpoly<br />
fpaftonap/<br />
pellarur,q><br />
multis orbi<br />
culorû cil/<br />
cuitionib'<br />
Xfaolitaté<br />
fuma pftat<br />
Xcelentaté<br />
Vna autem<br />
ftatutio ri/<br />
gni hacha/<br />
betvtilita/<br />
té,q>anqul<br />
tûvehtade<br />
xtraacfini/<br />
ftra,adlate/<br />
radeclinan j<br />
do onus de<br />
pocre pôt*.<br />
' - ,(.*<br />
Harum
DECIMVS.. 97<br />
Harum machinarionum omnium quz fu pra funt fcriptz rationes nômo/<br />
do ad has resJedad onerandas X exonerandas naues font paratz, alia; ère/<br />
âe,aliz planein charchefiis uerfàtilibus collocatz,Non minus fine tignopt<br />
eredionibus in piano etiam eadem rationeX tcmperatis funibus X troclez<br />
isfubdudionesnauiumefficiuntur* i<br />
Ingeniofàdefiphontisrôadgrauiaoneraducenda. Cap» VI*<br />
^ on eft ahenum etiam defiphontis ingeniofam inuentionem cxponere,Is<br />
enimfcaposcolumnarûexlapicidinis cum deportare uellet Ephefum ad<br />
dianzfanum,proptermagnitudinemonerum,Xviaram câpeftrem mol/<br />
htudinem,nô côfifos carris,nerotz deuorarétutJîc eft conatus,<strong>De</strong> materia<br />
trientali fcapos quattuor , duos trâfuerfàrios ïterpofitos duobus logis quâ<br />
ta lôgitudo fcapi fuerat,côpledit X côpegit X ferreos chodaces vti fubfcu<br />
des in capitibus feaporum implumbauit,Xarmillas ï materia ad chodaces<br />
drcundandosinfixit,itembaculis iligneiscapitarchgauit, Chodaces auté<br />
in armillis inclufi hberam habuerunt verfationem tanti,vti cumboues du<br />
cerentfobiûdi,fcapiuerlàndomchcKkcib9Xarmillisfinc fine uoluerent*<br />
CiimaûtlbposomnesiiavexilTcnt^UaftareM<br />
r~.» -i r s -'-» K "'N, .<br />
. . ' . * I 0311111 O A LA 3<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a.fcapittiéta<br />
les<br />
b. columna<br />
caimillaûl<br />
qua choda<br />
ces qui inca»<br />
pite coltinas<br />
fumimpium<br />
bari.ueituntV<br />
4t£
*<br />
É.totzptdfl<br />
duodénum<br />
b. epiftylium<br />
cchodaxd;<br />
nertitut in ai<br />
milla '<br />
» ><br />
1 1<br />
1U<br />
LIBER<br />
us étefiphontis Methagenes tranftulit eam ratione e feaporum veflura^til<br />
in epiftyliorumdedudione,Fecit enim rotas cirdter pedû duodénum, X<br />
-epiftyliorumcapira in médias rotas eadem ratione cum chodacibus&ar/<br />
milhsmdufit, Ita cum orientes a bubus ducerenturin armillisinclufi cho/<br />
daces uerfabant rotas,Epiftylia vero inclufa vti axes in rôtis eadem ratione<br />
quaJcapi fine mora ad opus perueneruntjîxemplar autem erit dus quem<br />
admodum in paleftris cylindri exzquant ambulatiôes,Ncqj hoc potuiffec<br />
fieriniiiprimumpropinquitaseffet,Nonenimplus funtablapiddinis ad<br />
fenû quam miliapaffuum odo,nec ullus eft chuus'fed perpetuus campus.<br />
Noftri uero memoria cum coloffid apollinis in fano bafis effet a vetuftate<br />
difrada,X metuentes ne caderet ea ftatuâ X frangeretur locauerunt ex cil/*<br />
dem lapicidinis bafim excidendam,Conduxit quidam paconius,Hzc auté<br />
bafis èrat longa pedes'duodecùn,lata pedes odo,altapedes féx,Qyâ Paco/<br />
nius gloria fretus non vti methagenes apportauitJed eadem ratiôe alio ge<br />
nerecôftituitmachinam facere, Rotas enim circiter pedum quinded fecit<br />
Se his rôtis capitalapidisïclufit,deïde ckea Iapjdé fufosfextantales ab rota<br />
ad rotâad circinûcopegit,ita uti fufos afufo n'ôdiftaretpedévrîû ,jDéinde<br />
circa fufos funem inuoluit,X bubus fondis fiiné ducebat-ita rû explicaret*<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
DECIMVS.t 9$<br />
voluebatrotas,fednô poterat adlineâuiaredàducere,fedexibatin vnairî<br />
uel alteram pané,Ita neccffe erat rarfus retroducere, Sic pacomus ducendo<br />
&reducendo pecuniamcontriuit,ut ad foluendum non effet. ><br />
<strong>De</strong> inuentione lapicidinzqua templum dianz ephefizconftru/<br />
dumeft* Caput.1 VII.<br />
P ufillum extra pgrediar X de his lapicidinis quemadmodû fint inuétz expo<br />
namj'ixodarus fueratpaftofjs in his locisverfabat,Cum aût dues ephe/<br />
fiopt cogitarét fanum dianz ex marmore facere,decernerentqj a paro.pro/<br />
coneffo,eraclea,thafo,uti marmore,p id tépus ppulfis ouibus pixodarusi<br />
codé loco pecus pafcebat,ibiqj duo arietes inter fe côcurrentes àlius aliûp/<br />
terierunr,X impetu fado unus cornu pcuflit faxum,ex quo cruftâ quzci/<br />
didiflimo colore fuerat deiecit^ta pixodarus dicit oues in môtib9reliquif<br />
fe,Xtruftâ curfim ephefum,cû maxime de ea re ageret",detuliffcJta ftatun<br />
honores ci decreuerunt X nomé mutauerût,ut pro Pixodaro, euâgelus no<br />
tninarcturJiodieqj quot menfibus magiftratus in eum locum proficifcit,<br />
&ci facrihrium facit,Xfi non feceritpina tenctur.<br />
<strong>De</strong> porredo X rotundatione machina^ ad onerit leuatioes.Ca.VIIL<br />
j) etradoriisrônibus,quz neceffaria puraui breuiterexpofui, Quopt mot*<br />
& uirtutesduz res diuerfz X ïter fediflimilcs,uti côgruentes, ita principia<br />
panût ad duos perfedus,vnû ponedi.quem grzdtJâûct* uocitant , alterû<br />
rotûditatis ,quâ xaixAmthji appellât,fed uere neqj fine rotûdatiôe mot" por<br />
redi,nec fine porredo rotatiôis verfàriôes,onepj poffunt facere leuationes»<br />
Idaûtutïtelligat exponâjlnducûturuticétraaxiculi inorbiculos,X ïtro/<br />
cleis collocant ,per quos orbiculos funis circûadus diredisdudiôibus ,X<br />
in foculacollocat' uef<br />
ftiû verfàtiombusone<br />
rii facit egreffosin al/<br />
tum,cuius fuculz car<br />
dines vricentraporre/<br />
fti? in cheloniis , fora/<br />
clion.<br />
tninibufqj eius uedes<br />
bonus<br />
condufi , capitibus ad<br />
circinufn circumadis,<br />
torni ratiôe verfando<br />
faciût onerum elatio/<br />
nes.Quemadmodum<br />
etiam ferreus uedis cû<br />
eft admotus adonus,<br />
quod manuummultitudo non pôt mouere,fuppofitauti centra dtopor<br />
reda preffiôe,quod grzdu-srofwSx^'frï appellât,Xvedislinguafob onus<br />
fubdita,caput eius unius hominis uiribùspreffum,id ohus extollit. J<br />
N ii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a. hypomo»<br />
b. oeéHs
w.<br />
r LIBER. f<br />
!ldaûtfit$breùiorparsprioruedisabeaprzflione,qu"ôd.eftcentrum,fo/<br />
J?it fub onus,X quod longius ab eo centro diftans caput eius-per id cû du/<br />
citur faciundo motus circinationis cogit prefliôibus examinare paucis ma<br />
nibus oneris maximi pondus-Itemfi fub onus uedis ferrdlingufa fubieda<br />
fuerit,neqj eius caput preflioneïimumJed aduerfus in altitudinem extol/<br />
Ietur,lingulafuldainarezfolohabebiteamproonere,oneris autem ipfi/<br />
us angulumpro preflione,ita non tam fadliter,quam perpreflionem , fed<br />
aduerfus nihdominusin pondus oneris erit excitatum.Igiturfi plus lin/<br />
gula uedis fupra hypomochliô pofita fub onus fubierit X capu t eius pro/<br />
pius centrum prefliones habucnt,non poterit onus eleuare,nifi (quemad/<br />
modum foprafcriptum eft)examinatio uedis longius per caput neqj iuxta<br />
onus fuerit fada,ld autem ex trutinis,quz ftaterzdicunrur licet confidera<br />
re,Cumenimanfàpropiuscaput,undelanculapendet,vbiut centrum eft<br />
colIocata,Xzquipondium in alteram partem fcapiper punda uagando,<br />
quo longius,aut etiam ad extremum perducitur paulo etiam pari ponde/<br />
re ampbflimum penfionem parem perficit, per fcapi hbrationem X exami<br />
- nationem longius a centro recedentem,Itaimbecilliorzquipondiibreui/<br />
tasmaioremvimponderismomento deducens fine vehementia molliter<br />
ab'imoforfomuerfumegredicogit,Quemadmodum etiam nauis onera/<br />
rizmaximzgubernatoranfàmgubernaciilitenens,qui of*| a grzcis ap/<br />
pelatur,una manu momento per centri rationem preflionibus artis agitas<br />
uerfateamampliflimisXimmanibusmercisX penus pondenbus onera/<br />
tam,eiufqj vêla cum funt per altitudinem mediam mali pendentia notfpo<br />
teft habere nauis celerem curfum,Cum autem in fummo cacumine anten/<br />
nzfobdudafunt,tuncuehementioriprogreditur impetu, q> non proxi/<br />
me calcem mali,quod eft loco centriJed in fummo longius , X ab eo pro/<br />
greffa recipiunt in feuelaventum,Itaque vti uedis fub onerc fubiedus ,fï<br />
!->et médium premitur durior eft,neque incumbit , Cum autem caput eius<br />
iimmum dedudturfaciliter onus extollit, Similiter vêla cum font per me<br />
dium temperata minorem habent uirtutem,Quzautem in capite mali fu/<br />
mo collocantur difcedentia longius a centro non acriore fed eodem flatu<br />
preflidnecacumims uehementius coguntprogredi nauemjïtiam remicir<br />
ca fcalmos ftrophis religati cum manibus impelluntur X reducuntur ex/<br />
tremisprogredientibusacentroparmisin maris undis, fummam impul/<br />
fu uehementi protrudunt porredam nauem fecante prora liquoris rarita/<br />
tem,Onerum uero maxima pondère cum feruntur a phalangariis exaphp<br />
ris,X,tetraphoris,examinantur peripfàmedia centra phalangarum, uti<br />
indiuifi oneris folido pondère certa quadam diuifionis ratione zquas<br />
partes collis fingulifcrant opererii^Tediz enim partes phalangarum, qui/<br />
bus lora tetraphororum inuehuntur, clauis funt.finitz ,nc labantur in<br />
unamud alteram partem, Cum enim extra finem centri promouenturj<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
DECIMVS. 99<br />
pnemunt eius collum ad quem propius accefferunr,quernadmodum ïfta/<br />
terazquipondium cum examine progreditur ad fines ponderationum,Ea<br />
dem ratione iumenta cum iuga eorum fubiugiorum loris per médium té><br />
peranturzquahtertrahuntonera.Cum autem impares font eorum uirtu/<br />
tes,X unum plus ualendo przmit alterumjoro'traiedo fit una pars iugi lô<br />
gior,quz imbecilliori auxiliatur iumento,Ita in phalangis ut ï iugis , cum<br />
in medio lora non funt collocataJed eam partem,qua progredirur Iorum<br />
a medio centro breuiorem efficit,X alteram longiorem,ea ratione,fi per id<br />
centrum,quo loci perdudum eft lorum vtraqj capita circumagentur, Ion<br />
gior pars ampliorem,breuior minorem aget circinatiôem , Et quemadmo<br />
dum minores rotzduriores X diffldliores habent motusJicphalangz ,X<br />
iuga in quibus partibus habent minora ab centro ad capita interualla, prz<br />
munt duriter colla,Quz autem long'iora habent ab eodem cétro fparia le/<br />
uant oneribus extrahentes X ferentes,Cum hzc ita ad centum porrcclioni<br />
bus X circinatiôibus receperint motus,tum vero etiâ ploftra,rhedz , tym/<br />
pana,rotz,coclez,fcorpiones,bahftz,prela,czrerzqj machinz iifdem ratio<br />
nibus per porredum centrum X rotationcm circini verfarz faciunt ad pro<br />
pofitumeffèdus.<br />
<strong>De</strong> organoram ad aquam hauriendam generibus X primum<br />
detympano» Caput. IX.<br />
^uncdeorganis,quzadhauriendumaquaminuéta funt quernadmodum<br />
variis generibus comparentur,exponam,Er primum dicam de tympano,<br />
id autem non alte tollit aquam fed exhaunt expeditiflime multitudiné ma<br />
gnam,Fit axis ad tornum aut circinum fabricatus capitibus lamina ferratis<br />
habens in medio circa fe tympanum ex tabulis inter fe coagmentaris,collo<br />
carurqj in ftipitibus habentibus in fefub capite axis ferreas laminas,In eius<br />
tympanicauo interponuntur odo tabula; tranfuerfz tangentes axem,X ex<br />
tremam tympani circûitionem,quzdiuiduntzqualia in tympano Jpatia,<br />
Circafrontem eius figunturtabulz rendis femîpedalib9aperrurisad aquâ<br />
intracôcïpicndamjtemfecûdumaxem columbaria fiunt excauata in fin/<br />
gulis fpatiis ex una partc,ld autem cum eft nauali ratione picatum homini<br />
bus calcantibus verfatur,X hauriendo aquam per aperturas,quz font ï frô<br />
.tibus tympani,reddit eam per columbaria fecundum axem , ita foppofito<br />
labro ligneo habente vna fecum coniundum canalem,X hortis ad irrigan<br />
dum,& fàhnis ad temperandum przbetur aquz multitudo.<br />
N iii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
a.axïs<br />
b.tympanfi<br />
c< fripes<br />
d. femipeda'<br />
les apertuizt<br />
Columbaria<br />
aût.ùcaua &<br />
canales fiunt<br />
i fingulis oc<br />
tannbusaxis<br />
pqaasaqcô»<br />
cepuin tym<br />
pano educif<br />
ad eos afust<br />
adqaosdefti<br />
Data fuerit. '<br />
LIBER<br />
Cum autem altius extollendum erit,eadem ratio cômutabitur fie. Ro/<br />
ta fiet circum axem eadem magnitudine ut ad altitudiné qua opus nie/<br />
rit conuenire poffit,Circum extremum Iatus rotz figérur modioli, qua<br />
drati pice X cera folidati,Ita cum rota a calcantibus uerfabitur,modio/<br />
h pleni adfommum elati,rurfus ad imum reuertentes infundent in ca/<br />
ftellum ipfi per fe quod extulerunt*<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
DECîMlYS.<br />
Sin autem magis altis locis eritprzbendum,in eiufdem rorz axeinuolu<br />
ra duplex ferrea catcna demiffaqj ad imum libramétum collocabitur ha<br />
bens fitulos pendentes zreos congiales^taverfàtio rotz catena inaxem<br />
inuoluendoeffërtfitulos in fummum, qui cum fuper axem peruehen/*<br />
tur, cogétur inucrti,X infundere in caftellum id aquz quod extulerûr*-,<br />
Ain<br />
u? i i<br />
N iiii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
C-l<br />
LIBER<br />
T <strong>De</strong> rôtis & tympanis ad molendumfarinam. Caput. X.<br />
p iunt etiam influminibus rotz eifdem rationibus, quibus fuprafcriptû<br />
eft.Circa earum frontes affiguntur pinnzquzcum percuriunrurabim<br />
petu fluminiSjCogût progredientes verfàri rotam, X ita modiolis aquâ<br />
hauricntes,X in fummum referentes fine opetarum calcatura ipfius flu<br />
muiis impulfu verfàtz,przftant quod opus eft ad vfum.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
DECIMVS. 101<br />
Eadem ratione etiâ verfànturhydraulz in quibus eademfuntomniapne/<br />
terqj g> in vno capite axis, habent tympanum dentatum X inclufom.ld au<br />
tem ad perpendiculum collocatum incultrum verfatur cum rota pariter.<br />
Secundum id tympanum ,maius item dentatum planum eft collocatum,<br />
quo continetur axis habens in fummo capite fubfcudem ferream , qua mo<br />
là continetur. Ita dentés eius tympani,quod eft in axe indufom impellédo<br />
dentés tympani planieogunt fieri molarumcircinationem,in quamachi/<br />
na impendens infudibulum fobminiftrat mbhs frumétum , X eadem ver/<br />
làtione fubigitur farina.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
Ci r '<br />
Su t -<br />
a.'modiolî,<br />
b.pinne:ha»<br />
nâç alterna'<br />
tim pofitac<br />
funtcûmodiolis.<br />
c. caftellatn<br />
d.axis
a.mola<br />
b. ifudibulfi<br />
, opinneiote<br />
LIBER<br />
\ <strong>De</strong> codea quz magna copia extollit aquzifed non ta alte. Cap. XI..<br />
^ft aût etiâ codez ratio,quz magnâ vim haurit aquzJed nô tam alte tollit q<br />
rota.Eius aût ratio fie cxpedit.Tignû fomit, cuius tigniquâtafuerit pedu<br />
longitudo tanta digitopt expedit crafitudo.ld ad circinû rotundat. In capi<br />
' tibus dreino diuidunt dreinationes eopt tetrâtibus in panes quattuor,uel<br />
odâtibus in partes odo dudis lineis ,ezqj lmez ita colloccntur, ut in piano<br />
pofito tigno ad libellâ,vtriufqj capitis linez inter fe rcfpondeât adperpédi/<br />
culû,ab his deindc a capite ad alterû caput linez perducant conuenientes,.<br />
Vti q magna erit pars odauacircinationis tigni,tammagnisfpatiisdiftent<br />
fecûdûlatitudiné.Sic X in rotûdationeX in longitudine zqlia fpatiafienr*<br />
Ita quo loci deferibunt linez,quz font in longitudine fpedâtes, faciéde de<br />
cuffationes,X indeeuffationibus finira pûda.His ita emédate déferions fu/<br />
mit falignea tenuis aut de vitice feda regula,quzvnda liquida pice figit"in<br />
primo deeuflis pûdo,deinde traiieit oblique ad infequétes longitudines X<br />
circuitiones decuflium.Et ita ex ordinepgrediens fingula puncta ptercûdo<br />
Se circûinuoluédo, collocat in finguli? decuffatiôibus: X itapuenit X figit<br />
ad eâlineâ,recedés a primo in odauû pûdû, in qua prima ps ci9 eft fixa. Eo<br />
modo quantû pgredit oblique p fpatiû Xper odo pûcta , tantûdem in lô/<br />
gitudine procedit ad odauum pundû.Eadé ratione p omne fpatiû lôgitu/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
DECIMVS. 102<br />
dinis Xrotûditatis fingulis decuffationib9 oblique fixz regulz,p odo craf/<br />
fitudinis diuifiones ïuolutos faciût canaIes,X iuftâ codez naturaléqj imita<br />
tioné,Ita p idvcftigiû ahz fop alias figûtur vndz piceliqda,X exaggerant<br />
adid utlôgitudinis odaua pars fiâtfumma craffitudo,Supra eas drcûdan<br />
tur X figûtur tabulz,quz ptegât eam inuolutioné,rûc ez tabulz pice fàtu/<br />
raMur,Xlaminis ferreis colligant,vt ab aquz ui ne diffoluantur , Capita ri<br />
gnifeneis clauis Xlaminis côrinent ,iifqj infigûtur ftdi ferrei , <strong>De</strong>xtra auté<br />
Se finiftra codeam tigna collocant ,in capitibus vtraqj parte habentia tranf<br />
uerfariacôfixa-In his foramina ferreafont ïdufà,inqj eaïducûtur ftili,X ita<br />
codeahoïbuscalcâtib9facituerfatiôes^redioaûteiusad ïchnationem fie<br />
erit collocanda,vri quéadmodû pydiagoricûtrigonû orthogoniû deferi/<br />
bitur, fieid habeatrnfumjdeft uu diuidat lôgitudo in partes quinqj , earû<br />
itriûextollaturcaputcoclezjtaeritaperpédicuload imas naresd9 fpatiû,<br />
partes qttuor,Qua rône aût opteat id eéï extréo hbro ei9forma deicripta é»<br />
Quïde materiafiut organa ad hauriendam aquam?X qbus rônibus perfi/<br />
riantur,quibufq, rébus motus recipientiaprzftent verfationibus adinnni/<br />
tasvraitates,uteffentnotioraquamapertiflimepotuiperlcripIi.<br />
<strong>De</strong> defibica machina quz altiflime extolht aquam. Ca XII.<br />
Quïde materiafiut organa ad hauriendam aquam?X qbus rônibus perfi/<br />
riantur,quibufq, rébus motus recipientiaprzftent verfationibus adinnni/<br />
tasvraitates,uteffentnotioraquamapertiflimepotuiperlcripIi.<br />
<strong>De</strong> defibica machina quz altiflime extolht aquam. Ca XII.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
a. coclea *&<br />
tationemtri<br />
goni pytha/<br />
gorici erefta<br />
b. tigna inq<br />
netlatut co<<br />
clea.
c< emboli<br />
mafculi.Reli<br />
qaaexUrteti<br />
fatis itelligû.<br />
tutaperiiisi<br />
Sùigulaeni<br />
& in his ma.<br />
chinis & in<br />
tnultisfupc.<br />
riof.rerede'<br />
fcriptiôib'id.<br />
Qs declarare<br />
nelletop'eêt<br />
& plura fcti><br />
bere:& cuiut<br />
queteinad<br />
as figurario<br />
nô faciès pin<br />
geie:qb'&q<br />
teb'ipfitMtta<br />
fur&extrai<br />
môfhari pof.<br />
fentifed fatis<br />
tnihi fecifTe<br />
nideotapuif.<br />
fe.f.ftudiofis<br />
foies Se oftê.<br />
diuefemitas<br />
qb'hicaU'<br />
flot intelb'gl<br />
naletet.<br />
LIBER<br />
I nfeqt nûcdedefibicamachtnac]ïaltitudinéaquâeducitmôftrare^a fit ex<br />
zre,cui9 ï radicib9 modioli fiût gemelli paulû diftâtes hntes fiftulas (furcil/<br />
lz fût figura)fifr coherétes,ï mediû catinû côcurrétes,ï quo catino fiât axesi<br />
fuperiorib9narib9fiftula£coagmétatiôefubtilicollocati,q pobturâtesfo/<br />
raminanariû,nô patiunt exire idqdfpiritu ï catinû fuerit expffum,Supra<br />
catinû penula,ut infudibulû ïuerfû,é attéperata, q etiâ pfibula cum catino<br />
cuneo traiedo,côtinet X coagmétaf,ne uis ïflatiôis aquz eâ cogat eleuare,<br />
Infup fiftula q tuba dicit coagmétata,ùi altitudïe fit ereda,Modioli aût hnt<br />
ïfra nares ïferiores fiftulap>,axes ïterpofitos fopra foramina eapj q fût infun<br />
dis^tade fupriis ïmodioliséboli mafcuhtornopoliti Xoleo fubadicôdu<br />
fiqj regulis X vedib9 côuoluût ,q ultro cirroqj rrequéti motu pmétes, aéré<br />
q erit ibi cûaq axib9obturârib9foramïacogûr X extrudût îflâdo pfliôib*<br />
pfiftulapj nares aquâï carinû,e quo rccipiés péula fpûs exprimitp fiftulâ ïal<br />
titudinéjXitaexïferiorelococaftellocollocatoad fàhédûaq fubmïftrat*<br />
a.modioH<br />
ztei<br />
b.carinus<br />
c penula uti<br />
infudibulum<br />
inoetfum<br />
d.fiftula quz<br />
tuba dicif<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
DECIMVS. IOj<br />
Nec tamen hzcfola ratio defibii ferturexquifitajed etiam plu res X variis<br />
generibus aliz,quz ab eo liquore preffionibus coadzJpiritu efferre a natu<br />
ra mutuatos effedus o ftëduntur,uti merulap>,quzmotu uoces edunr,atqt'<br />
engibatajquzbibentiatâdemmouentfigilla.czteraqj quz deledario'nib»<br />
oculorû X aurium fenfus eblandiunrur,e quibus quz maxime vtilia X ne<br />
ceffaria iudicaui felegi.Xin priorevolumine dehorologiisjn hoc deexpf<br />
fionibus aquz dicendum putaui,Reliqua,quz nô funt ad neceffitatem, fed<br />
ad dcliciarum uoluptatem,qui cupidiores erunt dus fubtilitatis ex ipfius<br />
defibii cômentariis porerunt inuenire.<br />
' <strong>De</strong> hydraulicismachinis quibus organapficiuntur, Cap. XIII.'<br />
J) eHydraulicis aûtquas habeant rôcinationes quâ breuiffime proximzqj<br />
attingere potero X fcriptura côfequi nô prztermittam ,<strong>De</strong> mareria compa o<br />
da bafi,arca in ea ex zre fabricata collocatur,Suprabafim erigûtur régulai<br />
dextra ac finiftra fcaIariformacompadz,quibusincludûtur zrei modio/<br />
'<br />
h fundulis ambulacilibus extorno fobtihter fubadis habétibus fixos in me '<br />
dioferreos ancones,X ueniculis cumvedibus côiûdospdlibufqj lanatis J<br />
inuolutosjltem in fumma pIaniciaforaminadrciterdigitorûternum,qui <<br />
busforaminibuspraximeinvereicuhscollocatizreidelphinipendétiaha'<br />
bentescateniscymbalaexoreinfraforaminamodiolorumchalataïtra ar/<br />
cam,quo loci aqua fuftineturjneft in id genus vti infudibulum inuerfum<br />
quodfubtcftaxilli altidrciterdigitorûternumfuppofîti librant fpatium<br />
imumjma inter labre phigzos X arez fundum,Supra aût ceruiculam ei'<br />
coagmentata arcula fuftmetcaputmachinzquzgrzcex.ou?ùjijxova-ix-oç ap<br />
pellaturJn cuius lôgitudine canalesJi tetrachordos eftfiût quattuorJi exa<br />
chordosJcxJiodochordos,odo,SinguIisaûtcanalib9 fingula epiftomia<br />
fontJndufà manubriis ferreis,collocata,Quzmanubria cû torquenturex<br />
arca patefaciunt nares in canalesJ:x canahbus aût canon habet ordinata ih<br />
tranfoerfo foramina refpôdentiain nanbus quz fut in tabula fumma , quz<br />
'/ cl<br />
tabula grzce -w'i »tt|dicitur,Inter tabula X canona régula:fûtïterpofitzad<br />
eundé modumforatz X oleofobadZjUtfacditerïpellâturXrurfusintror ,<br />
fus reducâtur,quz obturât ea foramina pleuritidefcu appellantur.Quariî<br />
mis X reditus,alias obturat,alias aperit terebrationes,Hz regulz habétfer/<br />
reachoragia fixa Xiunda cum pïnisquapjpïnarum tadus motiôesefficie<br />
regulaptjContinentur fupra tabulâforamina,quzexcanahb9 habét egref/<br />
fum fpirituSjRegulis funt annuh agglutinati,quibus lingulz omnium in/<br />
duduntur organopj,E modiolis aût fiftulz funt côtinenter côiundz ligne<br />
is ccruicibus,peningentefqj ad nares,quz font in arcula,in quibus axes fût<br />
ex tomo fobadi Xibi collocati,qui cum recipit aroila anima, fpirituirt nô<br />
patientur obturâtes foramina rurfus redire,Ita cum vedes extollûtur, an/<br />
cônes deducunt fundos modiolorum ad imumJ<strong>De</strong>lphiniqj qui funt ï ver/<br />
ticulisinclufichalâtesinoSjcymbalareplent fpatia modiolorûatqj anco^<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
Qtia: in bac<br />
hydraauca<br />
defaiptione<br />
dfitab auto<br />
xe,non facile<br />
piâura côfecj<br />
pntgobréfa<br />
lis effe duxi<br />
ftudiofis fuâ<br />
préreliquerc<br />
&iexttemo<br />
libro uocaba<br />
la déclame<br />
^At^rj^-3f«5- ^At^rj^-3f«5-<br />
Ï'<br />
Zl<br />
LIBER<br />
nés extollcntes fundos intra modiolos uehementi pulfos crebritate, X obV<br />
turâtes foramina cymbalis faperiora,aefa qui eft ibi dufus preflionib9 co/<br />
adum,in fiftulas cogunt,per quas inlignca concurrit Xper eius ceruices in<br />
arcam^notione vero uedium vehcmentiore fpiritus frequens compreffus<br />
epiftomiorum aperturis influit,X replet anima canales,Itacp cûpinnz ma/<br />
nrbus tadz propellût X reducunt côtinenter regulas,alternis obturât fora<br />
mina alternis aperiundo ex muficis artibus multiplicibus modulopj varie/<br />
tatibus fonantes excitant uoces.<br />
Quâtum potui nitiutobfcurares<br />
perfcripturâdiludde pronûdare<br />
tur contendi,Sed hzc non eft faci/'<br />
lis rô,neqj omnibus expcdita ad V<br />
telligendû przter eos,quiin his ge<br />
nenbus habent exercitationé, QçT<br />
fiquiparumintellexcrït e fcriptis<br />
cum ipfam rem cognofccnr,profe<br />
do inuenient curiofe ,Xfubtiliter<br />
omniaordinara.<br />
Quaratiôerhedavdnaui vs<br />
di peradum iter dimetiamur.<br />
. Caput* XIIIL<br />
'J1 ranfxererurnunccogitatus fcri<br />
Siturz ad ratione non inutilem fed<br />
umrna folertiaa maioribus tradi/<br />
tam qua in uia rhedafedentes vel<br />
mari nauigates fcire poffumus quot mdia numéro itineris fecerimus , Hoc<br />
autéeritficRotzquzerûtïrheda fint latz per mediam diametron pedum ><br />
quaternû X fextantis,vt cum finitum locum habeat in le rota,ab eoqj incù<br />
pia't progrediens in folo vix facere verfàtioné,perueniendo ad eam fimtio/<br />
nem a quacperit vcrfàri,certum modum fpatii habeat peradum pedum<br />
xiis.His ita przparatis tunein rotzmodiolo ad partem interiorem tympa/<br />
num ftabditer includatur habens extra frontem fuz rotundationis extanté<br />
denticulum vnû,Infuper auté ad capfom rhedz loculamentû firmiterfiga/<br />
tur habens tympanum verfàtdein cultro collocatum X in axiculo cpnelu<br />
fomJh cuius tympani fronté denriculi perfidâtur zquahter diuifi , nume/<br />
ro quadringenti côueniétes denriculo tympani inferioris^rzterca foperib<br />
rïtympano ad latus figaturalter denticulus prominens extra détes , Super<br />
autem tertium tympanum planû eadem ratione dentatum indufum in al/<br />
terum loculamenrum collocetur,conuenientibus dentibus denriculo qui<br />
in fecundi tympani latcrefuerit fïxus,in eoqj tympano foramina fiât,quâ/<br />
tum diurniitineris mihariopt numéro cum rheda poflit exiri,min9 plufoé<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
DECIMVS. 104<br />
ïernnihil ifnpedit.Xin his foraminibus omnibus ealciili ro'tûdi collocen/<br />
turjnqj eius tympani theca (fiue id loculamentum eft)fiatforamen,vnum<br />
habens canaliculum,qua calculi quiin eo tympano impofitifuerït cum ad<br />
tum locum venerint in rhedz capfum X uas zneû,quod erit fuppofitûfin/<br />
guli cadere poffint.ltacum rota progrediensfccumagat tympanû imum,<br />
& denticulû eius fingulis verfationibus,tympani fuperioris denticulos im<br />
pulfo cogât przterire,efficiet,ut ca quatercenties imum veriatumfueritJii<br />
perius tympanum femeldrcûagatur,Xdenticulus qui eft ad Iatus eius fi/<br />
*us,vnumdenticulum tympani plani producat.Cum ergo quadringente/<br />
his yerfarionibus imitympaniJemel fopcrius verfabitur,progreffus efficy<br />
ccfpatiapedûmdiaquinqj.i.paffusmilie^xeoquotcalcuii deciderintfo/<br />
nâdo fingula milia exiffc monebût, Numerus vero calculorum ex imo col<br />
ledusJiimma diumi nuliariorum itineris numerum indicabiu<br />
\Vj<br />
fes.a'<br />
H__a!w^8ttifflZffiffi<br />
b «^ ><br />
^% ^^^WWIMLlg»'^«f<br />
SU RV^^^^j^^^^j^Vq^W"' ""^s<br />
'W fesaslP^ i^ggiïEp'^ ) /j .ty, ^(t<br />
Tïi.i^P^IT,raaInlîïSS^^<br />
Nauigationibus vero fimditer paucis rébus cômutatis eadem ratione effi/<br />
cSinTur^Tanqjtraiiciturperlatera parietum axis,habens extra nauem pro<br />
mmenriacapirajn quz includunturrotzdiametro pedum quaternum X<br />
fextantiSjhabentcs circa frontes affixas pmnas aquam tâgentes,Item medi/<br />
us axisin média nauihabet tympanum cû vno denriculo extantj extra fua<br />
rorunditaterr^Ad eum locum collocatur loculamenrum habens inclufum<br />
infe tympanumpzquatisdentibus quadringentis conucnientibus denti/<br />
£ culotympani,quodeftmaxeincIufum,pratereaadlatusaffixum extanté<br />
extrarroturfditatem altefumdentem,Vnum infuper in altero loculamento<br />
f cum eo confixo inclufum tympanum planum ad eundem modum denta/<br />
riim;çpUïbu.deWriDUs^feMculiis' qui^eftad latus fixustympanô,quod eft<br />
in cultro collocatum,in eeedefttêsqui-fût planîtympanîjfingulisverfatîo/«<br />
nibusfingulos dentés impellendo inorbem,planumrympanum verfet,In.<br />
plano^f^vppapQjbraminafiantJn quibus foraminibus 'collocabuntur"<br />
1 ' 4<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
q ij-nc<br />
Rheda<br />
aicapfâibe*<br />
de<br />
b>ror»<br />
c.tympanrl t»<br />
Reliqua itelf ><br />
ligonratcx p<br />
leâionc **<br />
S! !t><br />
i b s<br />
~ -1 tr<br />
m fniu.b<br />
1 ' u c 1<br />
. 1 r i tl os<br />
3 T» -n<br />
rorp<br />
u n*<br />
: i<br />
£ f<br />
1 *<br />
r 1<br />
L t<br />
-tU<br />
O<br />
n ib<br />
tl<br />
t»<br />
J<br />
1<br />
3-n<br />
t<br />
- o<br />
Ol il'<br />
LÏOl il /l in.l 5Î
Haecnauitde<br />
fcriptio non<br />
ea lôije fafta<br />
eftiq ab an»<br />
flore tiadif.»<br />
fed alia n mi¬<br />
nus folerti.ls<br />
nanqi pcipit<br />
tous fieri de<br />
bete extta la.<br />
teianauis.S;<br />
ca quoriés in<br />
altéra parte<br />
inclina? ut ta<br />
tio exigit uê><br />
topc&uelops<br />
eiufqj latetis<br />
rota ieâdem<br />
patte inclina<br />
taurqjprona<br />
iacésjmmiû î<br />
tnergifaquae<br />
fi«ç nauiga.<br />
tjoné îpeditt<br />
neqi i£a iuftl<br />
iotationé,pft<br />
cirtaltera<br />
qaoqt-tota<br />
excelfi' data<br />
atqi fift pnai<br />
nihil uel paft<br />
aquâ rangit:<br />
minufqj bac<br />
diaetfitate al<br />
terâiuuatuel<br />
ab ea ioaaf .<br />
ntnôpofTint<br />
qaoaîsmô<br />
expediramia<br />
ftâqt pficere '<br />
totationem»<br />
Qua: oîa ani<br />
ca iota î me.<br />
dianauiponv<br />
ta (ut figuta<br />
monftrar)<br />
emëdanfsdtt<br />
tncarinaieo<br />
tnedio gémi,<br />
netur atqj in<br />
nttoqj quoqj<br />
coeat capite.<br />
Nâ ira nauis<br />
facili» fluitatt<br />
te quocunqt<br />
moi alteram<br />
ptéïclinefto<br />
LIBER<br />
calculi rotundiJn theca eius tymparii(fiucIocuIamentum cft)unû. foramê<br />
excauetur habens canaliculum,quacalculus libéreras abobftâtiacum ce/<br />
dderitin vaszreumfonitumfignificetjlta nauis cum habuerit impetu aut<br />
remorum aut uentorum flatu pinnz quz erunt in rôtis tangentes aquâ ad<br />
uerfamuehementirenorfusimpulfucoadz ver(àbuntrotas,Ezaût in vol<br />
uendo fe agent axem,axis vero tympanum,cuius dens circumadus fingu/<br />
lis uçrfàtionibus fingulos fecunai tympani dentés impellendo, modicasef<br />
ficitcircuitioncsjta cum quatercenties ab pinnisrotzfuerit verfàtz,femel<br />
'tympanum planum circumagent impulfo dentis,qui ad latus é fixus tynv<br />
pani in cultro^giturcircuitio tympani planiquoticnfcûqjadforaméper/<br />
ducet calculos emittet percanahculû^ta Xfomtu X numéro indicabitmi/<br />
liaria fpatia nauigatioms. , ><br />
Tnvi n<br />
Quzpacatis Xfinc metu temporibus ad vtflirarem.&ddeclationcmp^uâ)*<br />
daquemadmodumdebcantheripcreguTç videos». t i > 'fooo j<br />
ufujer^eiotaripnéfaamBetagit* ' ' !n f ' «°Wk."Vrab f ."* !<br />
» ii.« . .c jmiP.in <strong>De</strong>eatapnlrirom q<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
DECIMVS.: J ioç<br />
i <strong>De</strong> catapuItarUmXfcorpionum rationibus» ' o Cap» XV. ,<br />
^ ûric uero quz adpfidia piculi X neccffitaté falutisfunt inuenta.i.fcorpionû<br />
catapultarû,X baliftarû rônes,quibus fymmetriis comparari poffint expo.<br />
rtam.Etprimûde carapultis Xfcorpiombus.Omni igit proportiôeeorum.<br />
ratiocinata,ex propofita fagitte lôgitudine.quâ id organum mittere débet<br />
eiufqj nonz ptisfit foraminû in capitulis magnitudo,p q tédunt nerui tor<br />
n,q brachia côtinere catapultarû debét.Eopî aût foraminum capituli fie de<br />
format'altitudo Xlatitudo,Tabulzq funt in fummo X in imo capitulipa<br />
ralleliqj uoeât _fiât craflitudine uni9foraminis,latitudine vni"X ei9dodran/<br />
risJn extremiSjforaminisvnius X.s.Paraftatzdextra ac finiftra pter cardiA<br />
nés altz foraminû qtuor,craffz foraminû qnû, cardines foraminisJ5.A fo<br />
ramine ad medianâ paraftatâ ité foraminis.Tô.Latitudo paraftados mediz<br />
vnius foraminis X eius.TK.craflitudo foraminis vniMnteruallû ubi fagitta<br />
collocat ïmediaparaftadeforaminisptisqrtz.Anguhqtuor qui _fût circa .<br />
inlateribus X frorrfibus laminis ferreis aut ftylis zreis X dauis côfigantur.<br />
CanaUcuh (q grzce çj>/^ dicit*)lôgitudo foraminû.xix.ReguIarû qs nônul<br />
t bucculas appellât,q dextra ac finiftra canalé figût foraminû.xviiii.altitu/ > f<br />
I<br />
5 i<br />
u<br />
doJbraminis vm9Xcrafliludo,X affigût regulzduz in qs ïdit fuccula ha .'<br />
benslôgitudinéforaminûtrium,latitudinédimidiûforaminis,craflitudo - / :<br />
bucculz,qaffigitvocitatcamiUumfeuquéadmodûnônullilocuIamentû i " ,n i<br />
(êcuridatis cardinibus fixam foraminis.i.Altitudo foraminis.T.Succulz lô<br />
gitudo.@.foraminûsscraflitudofcutulzforaminû.viùi.Epitoxidos longi f '<br />
tudoforaminum.sr'.cVaflitudo.-.Itemchelo(fiuemanucladicitur)longi/ .<br />
tiidoforaminum.iii.latitudoXcraflitudo^^.Canalis fondi lôgitudo ro/ ï<br />
,,<br />
o<br />
a0 '<br />
s j<br />
raminû.xvi.craflitudo foraminis « latitudo^r-.Columella X bafis in folo > A<br />
foraminûododatitudo in plinthide in q ftatuit columella foraminis .s«-« i<br />
a _!«<br />
CTaffitùdo.ri.columellzlôgitudoadcardinéforaminû.xiis.laritu3ofora , '<br />
minis.Sr-.craflitudo.cl9.Eiuscapreoii très quorûlôgitudo foraminû. viiii»<br />
irr 'i,<br />
i<br />
latitudo'dimidiû foraminis m craflitudo.z. cardinis lôgitudinis foraminis<br />
©columella; capitis lôgitudo.i.s.k.antefixâ latitudo foraminis ,a.s«o.cra{/<br />
B O' 1 K I<br />
fiiudo.i.rx)fteriormmorcolûna,qgrzce dicit «*Ti'£ouriç foraminû odo,<br />
latitudo foraminis.s.i.craffitudinis.Fi.fubiedo foraminum.xii.latitudinis<br />
**' 1 /J<br />
1 vn n<br />
Xcraffiradiniseiufdé,cuiusminorcolûnailla,Supreminorécolûnâchdo 1 1 ' n<br />
niûfiuepuluinusdicitforaminû.iis»viltitudiriis.iiss.latitudiriis.s7r'.car/ ' 4<br />
(1<br />
çhebifuculap2foraminû.iis.i».craffitddoforaminis.sii».latitudo.i.s.tranf 1 ..o<br />
» jI<br />
ûerfariis cûeardinib9 lôgitudo foraminû.x«.latitudo.i.s«.decë Xcraflitu/<br />
do,brachhlôgitudo.is.foraminû.vii.craffitudo ab radiceforaminis .Fi.in<br />
fûmo foraminiS|»cIi.curu3turz foraminû odo,Hzciis )pportipib9aut adie/<br />
ûiôib^utdetradôib'côpafl^âfiçapiralaaltioreqeritlatitudofadafue<br />
ruit(q anatonadnr) de brâchiisdemet,ut quo mpllior eft tonus ppter altif<br />
rudiné capitûli,brachiibreuitas faciatplagâ uehemétioré. Si minus altutn<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
J
a.TTtfi'jf'/<br />
b. xo
DECIMVS. 106<br />
: etiam tympanorû torquétûr rônibus,Sed rnnullabahfta perficitur nifiad<br />
! propofitâmàgnitudinem ponderisfaxi,qdid organum mîttere débet, Igi<br />
turde rône earû non eft omnibus expeditum,nifi qui arithmeticis rônibus<br />
numérosXmultiplicationes hntnotasJ^Ianqjfiûtin capitibus foraminap<br />
quorû fpacia contendunt ,capillo maxime muliebri-ûel neruoJunes qma<br />
ghitudineponderislapidis,quédebeteabahftamittereexrationegrauita/<br />
ris proportione fumunt,quéadmodû càtapultïs de Iongitudinibus fagitta<br />
rumjtaqj ut etiâqui geometrizarithmeticzqj rônes nonnouerintrhabe/<br />
^ant expeditum,ne in periculobellico cogitationibus detineant j, Qua: ipfe<br />
fariendo certacognoui,Quzqj ex parte accepi a pceptoribus finira, expo/<br />
nam,X quibus rébus grzcorum penfiones ad modulos habeat rônem , ad<br />
'eamut etiam noftris pondenbus refpondeant tradam explicata* ><br />
m <strong>De</strong> proportione lapidûmittendopz.adbaliftz foramen. Cap.XVII.<br />
£sjam quzbaliftaduapondofâxûmitteredebetjoramen erit in eius capitu/<br />
lo digitorûlv.fi pondo quatuor digitorû.vi»X dtgitorû. vii®. decépondo -,<br />
'digitorum*viiie.vigintipâdo digitoram.x@.quâdraginta pondo,digito<br />
Baiiftitfaxa.<br />
catapultis Se<br />
fcorpionib9,<br />
fàgittsiade/<br />
banfatexan<br />
ctonsfcriptu*<br />
nideteliceu<br />
Balifbta'rdi.<br />
neriïs macbi<br />
nistédebanr;<br />
ftaariistôni<br />
busefficiebâ<br />
tatiQnatom<br />
hlcnnâquz<br />
bicgtaphice<br />
defcripu eft<br />
explnrib'mi<br />
n9 cottoptâ<br />
felegit uri ex<br />
ca fiquis ûa.<br />
âasbripôts<br />
n6 tnotêtai<br />
ftudioli caré<br />
liafchemaus<br />
LIBER f I<br />
umlatitudo foraminis èxpte qrtas cfaflitudo'parsodaua»k.climaciclos<br />
fupioris pars q eft pxima q coniûda eft menfz tota longitudinediuidifin<br />
partes qnqj.Ex his dent duz partes ei mébro qdgrzci x*hoj> uocant s la/<br />
titudo.7.craflitudo.o«.longitudoforaminû.iii.X femis.Jc*extantia cheles<br />
^K.cheloni replu qdeltoperimentu I<br />
Le includit.K.fcapos dimaciclos latitudo.z ç.craflitudo foraminiLxiiK.craf<br />
fitudo quadrati qd eft ad climacida foraminis.Fç.in extremis .icrotûdi aûc<br />
axis diametros zqhter erit cheles» Ad clauiculas aût.s.minus pte fextadecu<br />
xna.K.Anterldion lôgitudo foraminû.Fiiip.latitudo in imo foraminis.r*.<br />
in fûmo crailitudo.2jcBafis q appellat efcharalongitudo foraminû.:-.'.an/<br />
tebaiîs forarninû.iiii=i. vtriufqj craffitudo X latirudo foraminis.:.'!. Compi/<br />
gitur aût dimidia altitudinis .iccolûnaJatitudo X aaflitudo.is*altitudoâc 1<br />
nô hétforaminis pporrionéJed erit qd opus erit ad ufum brachù._-.Iôgitu<br />
do foraminû.vT:ii.craflitudo in radicc foraminis ïextrcmis.F.<strong>De</strong> bahftis X<br />
catapultis fymmetrias quas maxime expeditas putaui expofui,Quéadmo<br />
dum aût contention îbuseztemperenrureneruocapilloctj torris rudenti/<br />
bus quantum comprzhendere fcripris potuero non prztermittam»<br />
<strong>De</strong> catapultarû baliftarûqj, côté<br />
tionib9 Se tépaturis.Ca.XVIII<br />
5 umûWtig^ampLffimalôgitu<br />
dineJiipra ngût chelonizïqb* in<br />
cludût foculzj'ermedia aût fpa/<br />
tia rignopt ïfecât X excidûrurfor/<br />
mz,ïqb9exdfionib*ïdudûtcaptf<br />
tula catapultapt,cuneifqj diftinen<br />
tur neï côtétiôib9 moueant.Tum<br />
vero modioli zreiï eacapirulaùv<br />
dudût ,Xï eos cûeoli ferrei, quos<br />
£-B-i
- <<br />
DECIMVS. . I07 ^<br />
<strong>De</strong> oppugnatoriis deferiforiifqj rebus,Xprimum de arieris inuentione<br />
\ eiufq, machina. . Caput. > XIX.<br />
J) c his rcb9 c] potuidixi,reftar mihi de oppugnatoriis reb9 , quéadmodum<br />
machinatôib9,X duces uidores,X ciuitatesdeféfz eé poflint.Primûad op<br />
pugnatiôcs Aries fie ïuétus memorat eé.Carthaginéfes ad gades oppugnâ<br />
dascaftraçofueruntjcumaût caftellûantecrpiffét,iddemolirifût conati,<br />
pofteaqnô habuerât ad demohtionéferraméta,fûpferût tignû, idqj mani/<br />
b9 fuftinétes capiteqj ci9 fûmû mupj côtinéter pulfâtes,fûmos lapidû ordïei<br />
deiiciebât,X iragradatim ex ordïe totâ cômunirioné difïipauerût,Poftea q<br />
dâfaber Tyrius noïe pephafmenos hacjrônc X ïuétpe ïdud9,malo ftatuto<br />
exeoaltepjtrafuerfûuritrutinâfufpéditjXïreducédoXïpellédo vehemé '<br />
tibus plagis deiedt gaditanopt murû.Cerras aût calcedoni9 de materia pri/ »<br />
mû bafim fubicdis rôtis feritJupraqj côpegit arredariis X iugis uaras^t in<br />
his fufpédit arieté coriifqj bubulis texit,uti tutiores eént, q in ea machina/<br />
tione ad pulfadû mup> eéntcollocati.Id aût q» tardos conat'habuerat teftu<br />
diné arierariâ appcllare cipit.His tûc primis gradib9pofitis ad id gen'ma/<br />
chinatiôis,poftea cûphdipp9amyntz fih9Byzâtiû oppugnaret Polyidus<br />
thefalus plurib9gnib9X faciIiorib9.explicauit,a quo rcceperût dodrinam<br />
Diades X Chereas,q cû Alexâdro militauerûr,ltaqj Diades fcriptis fuis ofté<br />
dit feïueniffeturresambulatorias,qs etiâ diffolutas ï exercitu circûferrefo ,<br />
lebat,ptereatercbrâ,X afcédété machinâ,q ad murû piano pedc trâfitus eé<br />
poffet?Xét coruû démolitoré,qué nônulli grue appellat.Nô minus utebaj<br />
tur arietefubrotatocui9 rônes fcriptas reliqt,Turréauté minimaait opor/<br />
tere fieri ne minusaltâcubitop^lx.laritudiné.xvii.Côtradurâ aût fummam<br />
imz pris qntâ-Arredaria in turris imo dodrâtaliajfûmo femipedaliaJ^eri<br />
aût ait oponere ea rurré'tabulatopt decé,finguhs ptib9in ea feneftratis, Mai<br />
ioré ueroturré altâm cubitorû.cxx.latâ cubitop; .xxiiis©. côtradurâ itéfu/ '<br />
mam quinta parte « arredaria pedalia inimojn fûmo femipedalia,Hâc ma<br />
gnitudinem tunis fadebat tabulatorû.xx.cu haberent fingula tabulatacif<br />
cuitionem cubitorû ternû,tegebat aût coriis crudis ut ab omni plaga eéntv<br />
tutz,Teftudinis arietariz côparatio'eadé rône pfidebatur.Habuerat aût in<br />
teruallû cubitorum.xxx.altitudinem przterfaftigium .xvi. Fafbgii autem><br />
altitudo ab ftrato ad fommum cubita .vii. Exibat autem in altum X fopra. I<br />
médiumtedifaftigium.rurriculalata non minus cubita.xii.X fupra exrol<br />
lebatur altitudincquatuottabulatoram,in quatabulato fummo ftatueba<br />
tur fcorpiones X carapultzjn inferioribus côgerebafTmagna aquz multi/<br />
tudo,ad exringuendû fi qua uis ignis ïmitteret ,Conftiniebat aût in eaarie <<br />
tariamachina,q grzce kj>io2lÔx.h diciturJ qua collocabatur torus perfed*<br />
in torno,in,quo infuper conftitutus aries,rudentiumdudionibus X redu<br />
. ctionibus,efticiebat magnos operiscftedus,tegebatur autem is coriis. cru/ .<br />
dis quernadmodum turris» l . - _ , . t J1 °'<br />
O iii<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
. teftado<br />
arietaria<br />
b. rarricula<br />
c fcorpiôes<br />
Imas aût i fa<br />
{imo tabula,<br />
to font cat*.<br />
pulteïiferio.<br />
rib' uero aq<br />
magna copia<br />
t<br />
'<br />
| gA IV^JIH ^^-<br />
n n<br />
n n<br />
n n<br />
n n<br />
n n<br />
n "<br />
n n<br />
LIBER<br />
C<br />
SU! -b '<br />
»0^Si_9<br />
s//i\ \\^^m<br />
n<br />
n<br />
n<br />
n<br />
R*SS^<br />
gÇSîSSf<br />
n . r\ &fôXn<br />
n ««-x.<br />
^y//\ \\\v<br />
<strong>De</strong> terebra has expli/<br />
cuit fcriptis rônes , Ip<br />
fammachinam uti té<br />
ftudinéï medio hnté<br />
collocatû in orthofto<br />
ris canalem faciebat,<br />
quéadmodû in cata/<br />
pultisaut baliftisfie/<br />
rifoletjôgitudine eu<br />
bitopt.l.altitudine eu<br />
biti,in quo côftitue/<br />
bat trâfuerfà focula,<br />
In capite aût dextra ac<br />
finiftra troclez duzp<br />
.<br />
=<br />
?<br />
n<br />
n<br />
n<br />
n<br />
n<br />
ri !<br />
n ,<br />
t +<br />
.<br />
.<br />
-<br />
n<br />
n<br />
n<br />
"<br />
.;n<br />
n<br />
n<br />
llliiiÉi<br />
ï__==3<br />
IBsII<br />
quas mouebat qd in<br />
erat in eo canali capi/<br />
te ferrera tignû,fob<br />
eo aût ïpfo canahïclu<br />
fituti crebriter celé'/<br />
riores X uehementio<br />
res effidebât ei9mor*.<br />
1<br />
r Supra aut id tignum<br />
qdinibi cratère9age<br />
bant ad tegédûcanalé,uti fuftinerét coriû crudû,quo ea machina erat ïuo/<br />
lutaJ3e corace nihd putauit feribédû q> aïaduerteret eâ machina nullâ ha/<br />
bere uirmtéJ)eacreuu,q l-w
DECIMVS. 10$<br />
altéra piedaduorignaantefrôtespedes.vii.craffa&larautiïbafifontfcri/<br />
pta.Infuphâccôpadiohécrigant poftes côpaddes pter cardines pedû.ixi<br />
craflitudine quoquouerfus palmipedalesjteruallahntesïterfcfexqptdis<br />
Ez côcludant fupne ïter cardinatis trabib9.Supra trabes collocéturcapreo<br />
hcardinib9.ali9ïahûcôclufî,ïaltitudineexcitati pedesâx. Supra capreolos<br />
collocet qdratûtignûquocapreohcôiûgant.IpfiautéIaterariis circa fons<br />
côtineantur teganturqj rabulis maxime palmeisJî nô ex cztera materia,q<br />
maxîe hère pôt uirtuté,pterpinû aut alnû. Hzc.n.fûtfragiliaX faciliterre/<br />
cipiût igné,Circû tabulata collocentcrates ex tenuib9uirgis creberrimerex<br />
ris, maximeqj recétibus percrudis coriis dupliabus côforis fardis alga,aut<br />
paleis m aceto maceratis,circa tegat machina tota-Ita ab his rdidétur pla/<br />
gzbaIiftarum,Ximpctusincendiorum. - :<br />
* <strong>De</strong>aliis teftudinibus. Caput. XXI»<br />
1 T<br />
P ft aûtXaliud genus teftudinis,qcfreliq oîahét quéadmodû q fuprafcripta<br />
fut-ptercapreolosJed hét circa pluteûX pïnas ex tabulis,X fupne fubgrû/<br />
daspchnatasjfupraqj rabulis Xcoriis firmiterfixiscôtinétur»Infup uero<br />
argdla cû capillo fubada ad'eâ craflitudine ïducat,ut ignis oïno non poflit<br />
ci machinz nocercPnt aûtfi op9fuerit,ez machina: ex odo rôtis eéJi adlo<br />
d natura ita op9fuerit teperare.Qi.iz aût teftudines ad fodiédû côparantur<br />
ïfvfa grzce dioint,Cztera oîa hntvti fuprafcriptû é.Frôtes aût^eapt fiunt;<br />
quéadmodû anguli trigonop£,uti a muro tela eu ï eas mitrant nô planis fro<br />
tibus cxcipiarpîagasJed ab laterib9 labétesJine penculo fodientes,qintus<br />
font tueant JSlonmini etiâ uidet eé alienû de teftudine.quâ agetor byzan<br />
tiusfedt,qbus rônib9fit fada exponë,Fucrat.n.ei9 bafis lôgitudo pedûdx;<br />
laritudo.xviii.Arredariajq fupra côpadioné erât âtuor collocata,ex binis<br />
tignis tuèrent côpada in altitudinib9 fingulopî,pedum.xxxviicraflitudine<br />
paImopedahJatitud'focfefqpedah.Bafisei9habuerat rotas odo,qbus âge/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
Teftudo ad<br />
congefh'oné<br />
fouarûaddp<br />
to arrête.<br />
Varia: tefta»<br />
dineshicdc<br />
fctibontat<br />
abaaâotct<br />
qax facile<br />
ab Radions I<br />
telligipnt.
LIBER xu<br />
batiir,Fuerat àût eap> altitudo pedû.visKcraflitudo pedum fcriumjta fâbri<br />
car* triplici materia alternis fecôtra fubfcudibusïtcrfecoagmétatz,Iami/<br />
nifqj ferreis ex frigidodudis ailigatz.Hz in arbufculis fiue amaxopodes di<br />
catur,habuerant uerfatiôes,Ita fopra tranftrorâ planifié q fopra bafim fue<br />
ratjpoftcs erant eredi pedû.xviiih'.laritudinis.ss-.craflituainis.F.irfliftâtesf<br />
ter fe.isi'.fopra eos "trabes circûduïz côtinehant totam côpadioné is Iate pe<br />
dem.iv.craflz.sj'Jupra eam capreoli extollebant altitudine pedum.xii.Su<br />
pra capreolos tignû collocarû côiûgebat capreolopt côpadiôes.Ité fixa ha/<br />
puèrent latereria in trahfuerfo, qb9ïfup côtabulatio circûdata côtegebatin<br />
feriora.Habuerataût mediam côtabulationé fopra trabiculas,ubi fcorpio/<br />
ries 8C, catapultzcollocabant .Erigebant X anedaria duorôpada pedum.<br />
xxxv8.craflitudinefefqpedali © latitudine pedû.ii»côiûda capitibus tranf<br />
uerfàrio cardinato tigno,X altero mediano ïter duos fcapos cardinato ,X<br />
Iaminis ferreis religato,quo ïfup collocata erat alternis marenes ïter fcapos<br />
Se rranfoerfariû rraieda cheloniis X anconibus firmiter indufàjn ea mate<br />
riafuerût ex torno fadi axicuU duo,e qbus funes alligati retinebant arieté»<br />
Supra caput eop? q côtinebant arieté collocarû erat pluteû,turriculz fimili<br />
tudine ornatû,uti fine periculo duo milites tuto liantes pfpicere poffér, X<br />
, renûciare,qs res aduerfàrii conarétur.Aries aût eius habuerarlôgitudinem<br />
pedû.civK.latitudine in imo palmopedaIi,:,i.cralïitudine pedali.is. contre/<br />
dum a capite in latitudine pes.iîn-craflitudine^r.Is aût aries habuerat de<br />
ferro dura roftrû,ita uti naues lôgz folent habere.Xex ipforoftro lamina;<br />
ferrez quatuor circiter pedû.xv.nxz fuerat ï materia,Acapite aût ad imam ,<br />
calcé tigni côtéti fuerût funes qruor , craflitudine digitopt odo ita religari<br />
quéadmodû nauis malus a puppi ad prorâ continet ,eiqj funes peindoriis<br />
trâfoeriis erant religati.hntes ïter fe palmipedalia fpariaJnfop coriisaudis<br />
totus aries erat ïuoTutus.Ex qb9 aût funib9 pendebat eop; capitafuerant çx<br />
fçrro fadz qdruplices catene,X ipfz coriis crudis erat ïuolurzJté habue/<br />
rat piedura ci9 ex tabulis arcam côpadâ X côfixâ rudennb9 maionbus exÀ<br />
tentis,per quapt afperitates nô labentibus pedib9 faciliter ad murû pueniei»<br />
bat ,atqj camachina fexmodis mouebat ,pgrzffu , ité laterfcdextraacfini<br />
(Iràporrcdiôe nô minus in altitudine extollebat ,X in imûïclinatione de/<br />
mittebat'.Erigebat aût machina in altitudùiéaddifiiciédû murûcirdtcrpo<br />
des.c.Itéalatê dextra acfiniftrapcunédopftrïgcbatnô minus pedes»c. Ga<br />
bernabât eâ hoïcs,ç.hnté ppd9 talétû qraormiliû1qdnt.cccGLXXX.pôdo#<br />
( Totius operis peroratio. Caput. r oXXIL. iku<br />
Y) e feorpionibus X catapultis X baliftis etiâqj teftitudinib*X tunib',qu«l<br />
maxime mihiuidebâtur idoneaX a qbus eéntîuenta Se quéadmodû fier»<br />
deberét explicui,Scalarû aût X carchefiopj X eorû,quoprrônes fontlimbof<br />
cilhores non neceffe habui feribere, Hzc etmihtesp fe folent fqcertyieqj e*<br />
ipaoïbus locis ncqieifdem rônibuspoffunt utiliaciTe,cf dift^tesfûtmu^<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
DECIMVS; " 109<br />
nitionesmunitionib9^iarionûcjfortitudines.Nâcj alia rône ad audaces X<br />
temerarios,alia ad diligétes,aliter ad timidos machinationes débet côpara<br />
ri.Itaqj his pfcriptôib9fiqs attédë voluerit,cx uarietate eopt ehgédo X ï ynâ<br />
côpationé côferédo nô ïdigebit auxiliisJed qfcûqj res aut rônibus aut locis<br />
op9fuerit finedubitatôepoterit explicare.<strong>De</strong> repugnatoriis vero nô eftferi<br />
Î)tisexpUcâdû,No.n. ad noftra feripta hoftes côparâtres oppugnatorias,<br />
èdmachinariôes eoptcxtpe folerti côfiliQptceleritatefinemachinisfzpi»<br />
euertûtur,Qçf et rhodiéfib'memorat ufu veniffeJDiognet9.n.fuerat Rho/<br />
dius architedus X ei de publico quotânis certa merces p arte tribuebat ad<br />
honoréJHo tpe quidâarchited9abarado noïe callias Rhodû cum ueniffec<br />
aaoaiîn fedt,exéplûqj ptuht muri,X fupra id machina ï carchefio uerfàti/<br />
hcôftituit,quaheIepohmadmtmaaccedentécorripuit X trâftulit intra<br />
mupe.HocexéplarRhodiicûuidiffemadmirariadcmerût diogneto quod<br />
fuerat ei quotânis côftitutû, X eu honoré ad calhâ trâftulerunt.Interea rex<br />
<strong>De</strong>metrius qui ppter aïptinaciâ pohorcetes eftappellat9côtra rhodû bel/<br />
lum côparando Epimachû Atheniènfé nobilé architedû fecum adduxitjs<br />
aûtcôparauit helepolim fûptibus ïmanibTdultria laboreqj fûmo, cuius al<br />
ritudofuerat pedû^cxxv.latitudopedû.lx.itaeâciiiciisX coriis crudis cô/<br />
rirmauit,utpoffet pari plagâ lapidis balifta îmilTi pondo.ccdx.Ipfa aûtma<br />
chinafoeratrriiiiapôdc)u.cxdx.jCiï^<br />
.helepolim machinapararet,&illam(utipollicit''erat)tranfFerretïtramu^i<br />
xiegauit pofTcNon enï oïa eifdé rônibus agi pntJedfunt aliq.quzexempla<br />
jibusnômagnis,fimihter magna fada hnt eîrèdus,alia aût exemplaria nô<br />
poffunthére,fed p fecôftituuntJNônulla uero funt ,quz ï cxéplarib9 uidé<br />
tur uerifimilia,cû aût crefeerc crperût dilabûtur,utetiâ poffumus hïc ani/<br />
mûaduerrercTerebrat terebra foramen femidigirale,digitale , fefqdigita/<br />
leJieadérône voluerimus palmarefacere,nô habet expheationéJemipeda<br />
le aût maius ne cogitandû quidé uidet oïno,Sic ité quéadmodû in nonnul<br />
lispuis exéplarib9 tem apparet,in nô ualde magnis fieri poffe uidet ,non m<br />
eodémô in maiorib9 id côlêq pôr*Hzc cû aïadueniffent rhodii eadé ratiôe<br />
decepri,qïiuriam cû côtumeha diogneto fecerât,pofteaq uiderût hoftépti<br />
nadter infeftû.X machinations ad capiendam urbé côparatam,periculum<br />
feruitutismetuétes,Xnilnificiuitatis uaftitaté expedandam-peubuerant<br />
diognetû rogantes,utauxiliaret patrizJs primo negauit fe fadupsJed po/<br />
fteag ïgenuz virgules Xephbi cû fàcerdotib9 uenerût ad deprecandum,<br />
tûc eft pohicit9 fus lcgibus.uti fi eam machina cpiffet ,foa eét.His itacodi<br />
tutis,q machina acceffuraerat,ea regione mupjptudit,Xiuflit oés publiée<br />
Sepnuatim,qd qudqj habuiffet aquz,ftercoris,luti,p eamfeneftram p ca/<br />
nales efïûdere ante mupt.Cum ibimagna uis aquzJuti,ftercoris,node ,pfu<br />
fafuiffet-poftcro die helepohs accèdes anteq appropinqret admupj inhu^<br />
mida voragine ada côfedit,nccprpgredi,nccregredigoftea potuit* , f<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
a. helcpolis .<br />
b. ihodus<br />
J i<br />
LIBER 1<br />
Iraq? <strong>De</strong>metrius cûuidiffecfapiétiadiognetifedeceptû effe cû rlaffe fua di/<br />
(ceflit,Tûc rhodii diogneti folenia hbereti bello,pubIice grariaSegerât ho<br />
nonbufqj oîbus eum X ornamentis exornauerût.Diognetus aût eam hele/<br />
polrmreduxit in urbé,Xin publico collocauir,X infcripfit.Diognet'c ma/<br />
nubiis id populo dédit munusJta in repugnatoriis reb9 nô rantû machins<br />
fed etiam maxime côfilia fût côparanda. Nô minus Chio 'cum fupra naues<br />
(àmbucap; machinas hoftes côparauiffent_Nodu chii terram, arenam, la/<br />
pides piecerât in mare ante mup?.Ita illi poftero die cû accèdere uoluiffent<br />
naues fupra aggerationé,q fuerat fub aqua federant,nec ad mupt accèdere ,<br />
nec retrorfos fe recipere potuerût,fed ibi majeolis côfixe ïcédio fût côflagra<br />
tz. Appolloniat quoqj cû circûfideret , X fpecus hoftes fodiédo cogirarétfî<br />
ne fufpicione ïrra mfnia penetrare,ld aût cû a fpeculatorib* eét apollonia/<br />
tibus renûciarû,pturbati nûtio ppter timoré côfiliis ïdigétes aïs defiricbât,<br />
q> necp tps,neq; certû locû fcire poterât,quo emerfû faduri fuiffent hoftes^<br />
Tum vero tryphoAlexandrinusq ibi fueratarchitedus,ïna mupt plures<br />
fpec9defignauit,X fodiédo terrâpgredicbat extra mupj dûtaxat cina fagit<br />
tz emiffioné,X in oîbus uafa zncaTufpédit.Ex his in una foffura , q contra*<br />
hoftiû fpec9 fuerat,uafà pédétia ad plagas ferramëtopt fonarecïperât . Ita1<br />
ex coïtelledûeft,q regione aduerfarii fpecus agétes ïtra penetrare cogita/<br />
bant.Siclimitatiôe cognita téperaùit ahena aquz feruéris X pids de fupne<br />
côtra capitahoftiû,X ftercoris humani X arenzcodz câdentis,deinnodu<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
DECIMVS. HO<br />
ptuditcrebraforamina,Xpearepétepfundédo,qineo ope fuerût hoftes<br />
oés necauitJté Maflilia cû oppugnaret ,X numéro fupra . xxx. fpec' tum<br />
agerét.Maflilitanifufpicati,totâ q fuerat an mupjfoffâaltiore foffura de/<br />
prefferût,ita fpecus oés exitustfoffâ habuerût. Quib9aût locis foffa nô po/<br />
tuerat fieri ïtramurûbarathrû ampliffima longitudine Xamplitudine,uti<br />
pifcinâ fecerût côtra eu locû,q fpecus agebât .Eâqj e puteis X e portu ïple/<br />
uerûtJtaqj cû fpecus eét répète naribus aptis,uehemés aquz uis ïmiflà fup<br />
plantauit fulduras^quiqj ïtra fuerunt X ab aq multitudine.X ab ruina fpe<br />
çus,ob funt opprelïi,Etiâ cû agger ad mupt côtra eos côpararct ,X arbori/<br />
bus excifis,eoqj collocatis,locus opcrib9exaggeraret,baliftis uedes fene/<br />
os câdétes in id mittédo totâmunitioné coegerât côflagrarcTeftudo auté<br />
arietariacû ad murum pulfàndû acccffiffet demiferunt laqucû , X eo arieté<br />
côftndo p tympanû ergata circûagétesjutpéfo capite eius nô font pafli ta<br />
gi mupt,<strong>De</strong>niqj totâ machina câdétibus malleolis X baliftarum plagis dif/<br />
fipauerût.Ita hzuidoriaciuitates^iômachinis,fed côtra machïapt rônem<br />
architedopr folertia funt liberatz.Quas potui de machinis expedire rônes<br />
pacisbelliqj téporib9,Xutiliffimasputauiïhocuolumine pfeciJn priori/ '<br />
bus uero noué de fingulis generibus X partibus comparaui,uti totû corp*<br />
omniaarchitedurzmembrain decem uoluminibus haberetexplicata.<br />
VIÏRVVII LIBER'-DECIMVS<br />
EXPLICIT.<br />
Erratahaîasopensiqnzaixetîâ a diligenriflîmis nîtari poffunt in iprimédis aactorî^<br />
bus:fexnnr;:qaa: quoqj arfàaliusKraenianlKcom^<br />
_gnifîcare:folium:cui ftao'm a'afdéfolii fèquit' numerus.Huîcaûtnumérofi nulla alia<br />
fola litterafeqaifa'ntelligituterroré elfein prima illiasfoliî margîneîfî uero .t. fcquae*<br />
intdh'gimreffemfcdaJ'rxterea abiJi.cum fuonumerofequërefcriptum fiieriti flgni<br />
flarb'neâinquareperirarOTor.IgÎMr.fj.b'.i^<br />
fidonim.pro.asii'fîa'oç!.Item eodé.f.t.li.i^.K.40.edifîaîs.pro. xdinriïs . Verum ha><br />
iaûnodi errata dediphrongîs Xorthographia niG earum adiectione acl detrach'oe lè><br />
(il s diàionum imutetur faciliterpneteribo.f.^.t.oporteat.pro.oportet.f. 4. Ichnogray<br />
phîa: figura iuerfaÊ:nâq pars anteriorcé dét:polrerior é pofîra.f.^Jia.bybliothecîs<br />
j>biblyothecis.f.6.h^i4.eotpora.pK).c»rt^Ji8.t.ferredexites.p.ferKdétesig<br />
f.9.t.bU§rjetrkt9.p.quiperrkt,.£ii.b\2^<br />
urnine. pro.uolamine.Item eodemi".t.li.io.humana:.pro.humane.K.Ii.iSaïtegiam<br />
pro.egregîam.hocerratum aliquibus aL'islodsreperitur.£i}.t.Ii.^7.romub' cafa X in<br />
arce.K.Ciperabundat.f.i5-t.h'.iVuerfuuium .pro. aefuuium.ltenib'.^.Kfîq. pro:X<br />
flqua:.f.i6.L'.54.rar quin ienfium.pro.tarqumïenfiumJ".i3.b^9'toiâ.proibira.£i9. lî.<br />
5.rhoclium.pro.rhodiim.Item._.îi.guIa^pro.ttgulfcItem.b'.2i.areaplanaa.pro.area<br />
pkna.£2î.b\i7.fignatos profignatos.f.26.h\_.omant9 fignis pro ornanturq! fignis.<br />
£3oJi.9.deniquepro deinqucltem ec«lemiLLb\î.ftyUotum£Finyb'onimproftylio/<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
LIBER<br />
iu:epiltyh'o#.£î2.tb^9JneaadeeB^<br />
oerf_.£}3.t.pronaum.pro pronausJn glofuh's.£;9.h\uuima in glofulis columna pro<br />
Columnâ.£4*.ii.7.Xpun:eicunr.X fuperabundat.£44,t.b\i4.fradiîs pro ftudiis J7.<br />
4^.fîgur*fori gr*d deeft ichnographîaalteri9 ordînis columnarum fnterius .£46Ji,<br />
lô.canterium X porricum qua: funt fubmiffa infia teftudinem tecta pro canterium: X<br />
poràcumCqusfuntfubmifla infia teftudinem)teàa.f.43.t.li.i6.uarietatatem proua<br />
rietatem
f"""1 eperam plarimum dîctionum huius ancrons ethymologias X fîgtiincaramrî oenétantïn mérê<br />
defcribere-'Sedcurédiffidlioré g pexilrimarâ;tû nouîtate:(nâ a mefîmilis cura nfiquâ ptenta^<br />
ra fuerat)tû di'ch'onû mulritudineraliisfup ab'as côtinèter'igruenribustû demû:qnia mnlta; eriâ<br />
pter ea:quzin ipo ope deformata X defcripta lunttnô tâtû midis uerbis:fed X graphicis qnoqj<br />
deTcriprionib9fîmiliter demôftrâda forêt: ira ut quod putarâ paruo dieçt fpatio me abfoluere po£><br />
fe4multolôgîoreîdigeret;deftiri:inah'udtépusich^<br />
uocabuloçi tabulâmecôuerriiHanc aûtCutràdliter quefita iuenianf ) ficordinaui ut.a.fignifîcet<br />
. primam margînem folii.b.fecunda" .£ Ggnificet foliumicui ftarim numéros fubfeqaitur foliam.<br />
Aères nfiero plurali.a.f.^ ,a.£t>. As.fiaeaff1s.aJ.j5»<br />
Albarium.opus.aX47.<br />
Agrâmat9Jdeft artis grammau Aedes,a.£i3.<br />
Apertura.a.f.49.<br />
cçignarus.a.f,5» j Amphiproftylos.a .£2; . Aula regiz.a.f^i,<br />
Amuf9.i.rôîs mufilipft9 .aJ-.; Antz.a.£^.b£2va.f.^. b ,f. AmplifîcareaJ«}2«<br />
Aniatrologetus .i. rôni's medi> ;3.a.f.39.b.f.;9.bX4i.a.f.44 Am'bulario ,b , £?2.bJÏ7$.b. f.<br />
rina: impericus.b.£$, ai".47.b.f.6^J.£67. ^4.aJ.^.bj;64.bj£ 72.b S.<br />
Aedesdoricz.a.£^.<br />
Areûftylos .a.£ 27 .b.f. 2^ .bJ, AlueoIusjiL?4. - Aedesdoricz.a.£^.<br />
Areûftylos .a.£ 27 .b.f. 2^ .bJ, AlueoIusjiL?4. - (.97»<br />
Aedes ionicaca.f.7.<br />
26.b.f.i7.<br />
Ahenum.a.f.^4. JU<br />
Aedes ionicaca.f.7.<br />
26.b.f.i7.<br />
Ahenum.a.f.^4. JU<br />
Aréafoliiria.b.f.SaJli%a,£i6« Ac_ectio.aJ'.27.ailîo,bJ-i.i.a, Arcas^J.74jj'.67.bj;37._b^<br />
Abies.b.f.Sb-ti9.<br />
£;8.b.£^9.aJ.6 4«b£9$, a. £ £107.<br />
Abies.b.f.Sb-ti9.<br />
£;8.b.£^9.aJ.6 4«b£9$, a. £ £107.<br />
Arena fluuîarica.b.f.j.aJ'.i}. Alueolatus.b.f.27. («10S Argilla capillo fubaàa^ .£ ^4-<br />
Arena marina.b.£^.aJiik Atricurges fpiraj.£_8.b,£_ 3. Alueus.bJ.^4« u<br />
Arena marina.b.£^.aJiik Atricurges fpiraj.£_8.b,£_ 3. Alueus.bJ.^4« u (bi.^<br />
Aedificatio.b^.bii^4.a.£i7> b.f.-,9.a,£4u -* Aedificatio.b^.bii^4.a.£i7> b.f.-,9.a,£4u -* t Afpergo.b.^4»<br />
Aura.a.f.6.b.f,io.bX47. Aftragalus .bX28.b.£_9> b .£ Athleta.aJ.^4.<br />
Afplenona.£7.<br />
$4.3X40.<br />
Arca .b.£^jJ.'^6J.£ 6i.bJî<br />
Afplenona.£7.<br />
$4.3X40.<br />
Arca .b.£^jJ.'^6J.£ 6i.bJî<br />
Aggerj.£ 8.<br />
Abacus,a.£_9.bJ'.29»a.£îo..a. ôt.a.f.iovbJ.io>.bJI 103.<br />
Aggerj.£ 8.<br />
Abacus,a.£_9.bJ'.29»a.£îo..a. ôt.a.f.iovbJ.io>.bJI 103.<br />
£)4.b.£^4 ' Appario.b,£?9. (pto.bi.59.<br />
Arx facronim»bJ".rç." Aedes ionica.ai.$6. , -<br />
Atriû,bJ.^9.a.f.6i.b.f.62.aJi<br />
Arx facronim»bJ".rç." Aedes ionica.ai.$6. , -<br />
Atriû,bJ.^9.a.f.6i.b.f.62.aJi<br />
Atomus,aȣi4.<br />
Anulus.bi^cu<br />
6va.£64.a.£6Sb.£6Vbi)7i<br />
Atomus,aȣi4.<br />
Anulus.bi^cu<br />
6va.£64.a.£6Sb.£6Vbi)7i<br />
Arenarium»a»£iVa bJ.40.aJ.41, ' ' Apotheca.a.£64» \<br />
bra:catbûculus.a.£iV Autagalûlefbifi.ai4o.<br />
Amphithalatnus.ai.66.<br />
bra:catbûculus.a.£iV Autagalûlefbifi.ai4o.<br />
Amphithalatnus.ai.66.<br />
Album laxom ,a£1<br />
ApophygiJ>.£4i.b.f.42. Andronides.a.f.66.<br />
Album laxom ,a£1<br />
ApophygiJ>.£4i.b.f.42. Andronides.a.f.66.<br />
%<br />
Aedes rorunda:.b.f.4_. Andron*.a.£66.bX66. A<br />
Alumen.b.f.1%<br />
Anfieferrea\a.£i7«<br />
Alueus.bJ.44.<br />
Atlas.ai.67» *<br />
Anfieferrea\a.£i7«<br />
Alueus.bJ.44.<br />
Atlas.ai.67» *<br />
Arecraria.bJ.i9.bil7i.aJ!ii07. Argentari*tabemac.a.i.47.<br />
Arkntides.a.f.67.'<br />
Arecraria.bJ.i9.bil7i.aJ!ii07. Argentari*tabemac.a.i.47.<br />
Arkntides.a.f.67.'<br />
*<br />
. Alnus.ai.2oaiî.76.ai'.io7» Aedes.b.f.46. Anterides,bi.6
Abfce Apollo coloffïcus.bi.97'.' aX47.bi.65.bi.64.<br />
Âlrabora.aJ477'. * Axicnlus.ai.97.bJ4io8. Balnex.bXS5.bXSl~aio.64.<br />
AtlasmonsiaX77«.<br />
Anfa. bJ.98.bi.106. bi.81.<br />
Albulaflumen.bJ&77. Aeqaipondium.bX98.aX99. Beffales Iatercnli.aX74.aX7i<br />
Adîgere-iJ479.<br />
Acer XaddusTuccusji.79.<br />
Acetoafpetfx-margaritx X (à*<br />
xa fib'cea calefacta diffilîunt.<br />
a.f.79. -<br />
Antenna.bi.98.'<br />
Apertura: fetnipedales.a.f.99><br />
Ambulariles funduli.ai.105.<br />
Arcula.ai.105.,<br />
Anima.a.f.ioj.bXicrç.'<br />
Bipedalestegulx.aX}4,<br />
Bonafama.bXTr/.<br />
Balnearia.ai.64.ai.6S<br />
Bnbib'avai.6S<br />
Buxus.bi.70.<br />
Abftemias.bJ479.<br />
Arietariateftudo.ai.107.' Baculorum fiibacb'61'b'.JX714<br />
Aâusa.f.3^..' y . Ariesfubrotatns.-i.107. A Breuitas.bi.75.aX77.<br />
AUigariones<br />
Artifices plumbarii.bi32. '<br />
Afcendens machinajJ.107. ~i<br />
Arietaria machina ; qux graxev<br />
BoryfthenesjX77.<br />
Belgica.ai.77»-<br />
Aeftuaria.bi.32/ 1 -<br />
KpioaoKH didtur.ai,io7. - Biramendurum.bi.78. v<br />
AnalemmaJxf.86xa.f.9o.bJo^ Acccflusqui cmBcttpd grzce Beilifljme.ai.82.<br />
91.ai.92.bi.92.bX95. didtur.b.f.107-<br />
Brumaabreuitatediarna dicta<br />
Archirectom'carario:bX86J<br />
Architecratus.bi.36f n<br />
Aetherfaptafolein.ai488- /<br />
Arbufculx q grase1 tuL_forao*<br />
ato- dicûtur.b.£|07.bJ4iog«<br />
Amaxopodes.bijo7.bi.108.<br />
bi.33.<br />
Brumalesdîes.b.f.88.<br />
Belb'a aftrorum.bX39»<br />
*-<br />
-<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
Bucdnx.ai.95. » y .<br />
Bulla.bi.95. r. j<br />
Brûab's horarû brenirasJX944<br />
BaOs.bi.97.ai.105.ai. io7.b.<br />
£io8-bXio6. .<br />
Bafis qux grxçe .tox^a didf<br />
bi.107.<br />
Brachiûai.loSbXioSbXioô<br />
,Conaentns,bi,i5.<br />
Condb'um.b.f.15. .<br />
Calk.bX15.aX14.<br />
.Coriam.bX14.ai.14.bi.17. a<br />
£7i.bi.7i;bX32.<br />
Cementiria ftrucmra.a.fo. iS<br />
bXi6.<br />
Concamerario;a.£iSaXS^.b.<br />
aX58jX59.bi.59.bX41.bi'<br />
42jX 45-ai.44JX 4Sb;fb.<br />
4Sai.46.bXi2J.f.S>aX 7S<br />
ai.60.3i.65.bX72.3X97.<br />
Crepido.bi.26.aX4ojXS^><br />
Concamerare.bi.27.<br />
C^geftiri' locus.bX27.aX70»<br />
Capiralum puluinatûJX29.<br />
Buccula.aXioS -<br />
£H-aX67.<br />
Cathetus.aX29.bX29.<br />
Carryatides»bXi. -,' . y<br />
Catapulta .bX2.ai.107. b.fo.<br />
107.bX108.ai.10Sbi.10Sa<br />
f.io6.bi.io6r . '<br />
Cafx.3.£iSb.£iSa-£i7.bXS^<br />
Carbunculus.aX16.aX76.<br />
C1ibile.bX16.aX 17.bX 17 >b .<br />
f.58.ai.49«<br />
Capitulum.bi.29jX50.bX50<br />
ai.52.b.f.52.aX54.3,f.5^ . b.<br />
fi56.bX59j.fi42j.fi45.aX46<br />
b.f. 46.3i.S5jXioSb.£io6.<br />
Cb'ma.ai.5. ! i. ) Coagmentnm.bX16jX17.bX Cymarium.bX29.bi.50j . fb.<br />
Cloaca.ai.5. ) 17.bi.58.bi.St.bXSI> a.fb. 55.b.f.56.a.£47,b.f.59.aX40.<br />
Conductor.ai.5.- > 67.ai.70.bX70.<br />
bi.40.3X41. 4<br />
Cogiratio.bX4..<br />
CeUa.aX18.3X24.bX26J.fo. , Cololi1cotet3.bX50.bX9S<br />
Confuetudo.a.f.Sai.19.<br />
Corona^XSbi.27.b X 50.3.<br />
f.51 .bi.5_.bX5Sai.56J.fb.<br />
53.bi.59.bX4i.bX42.a . fb.<br />
45.bX45.aX44.bX48J X<br />
49<br />
Colunx cormthicji.52.bX 52<br />
Corinrhium capitulû.aX52.<br />
Columna dorica.bi.52J X 58»<br />
57.bi.59.ai.40.ai.46.aXS ' Coloffas.bi.18.<br />
Cal3thus.3i.54*<br />
ai.S-bi.65.aX67.ai.71 .b. Conrignario aX19.bX19.3X20 Cauuculus.ai.54.bi.54.<br />
f.85>aX39< " ai.5SaX4Sai.46.aXS4.b. Columenj.fi5SbX42.<br />
Cubiculnm.bXSaX64.b Sa. f.Sf.bX6i.bX65jXi/*o.bi6. Canterius.3X5Sb.fi5S aX 56»<br />
4SaX66. -<br />
70.aX71.aX75.bX84- bi.42Ji.46. . u. ><br />
Cementum.bXSbio.8jXiS Cemenridas pariesjXi 9. Culmen.ai.5S 1<br />
Cementum.bXSbio.8jXiS Cemenridas pariesjXi 9. Culmen.ai.5S 1<br />
bX1Sai.16.aX17.bX59.aX ' Coaxatus.a.f.19.<br />
Caprcolus.ai.5SaX47.a.fo.<br />
S>.b.£SSbXSS.<br />
Cenacula.aXt9.<br />
io8.bXio8.a.£ioS .<br />
S>.b.£SSbXSS.<br />
Cenacula.aXt9.<br />
io8.bXio8.a.£ioS .<br />
Cupreffus.bXSb.£i9.aio.20^) CraridusaX19.bX19.bi.71. Canab'culus.bi.56.<br />
bX20.bi.70. .<br />
CermsjX20.ai.70.<br />
Cymatium lefbium.ai.40.<br />
.<br />
CermsjX20.ai.70.<br />
Cymatium lefbium.ai.40.<br />
Cellan.ûiaria.3X6.aX6S ' "» Coagmentario.ai.2o.aXi02. Cymatium doricumj.fi40.<br />
"» Coagmentario.ai.2o.aXi02. Cymatium doricumj.fi40.<br />
Conrignata irinera.b.£7. C6miffura.ai.20.aX32. C0rfa.ai.41.<br />
Cuneus.ai.3-bX48.bX S>J« Catenarioji.20.<br />
Ceroftrota.ai.41.<br />
fi67.aX95.bX9vbX102.bi. Carpinus.ai.20.<br />
Compactîh's.bX42.<br />
Cocmslater.bX8 C106. Caries.3X20.bX20.bi. 76.b. Compactara»bi.42,«<br />
Cocmslater.bX8 C106. Caries.3X20.bX20.bi. 76.b. Compactara»bi.42,«<br />
Cruduslatet,bX8.<br />
£70.<br />
C0lumnatus.bi.42.<br />
Cirdnus.bX9.aX1 i.bi.29-aX Cedras.bi.20.<br />
Cubicarario.bi.44.<br />
50.aX58.bX4i.aXSï.bi.H Cedreum:cedri oleum .bi.20.. Cubus.bi.44ji.4S<br />
bi.65.<br />
CafteUum.bX20.bX81.bX9i- GoaxatiojX4SbX65Ji.70»<br />
Q'rdnario .b.'£9.ai.io.ai. 70. bi.99.3Xioo.biao2.3.£io7. bX84-.,<br />
bXS>bXS-aXS?-bX. 70J. Comenfus.3i.22.bX22.ai.25 ConttactiorjX4S<br />
fo.101. 1 ' .- ) bX44.bi.y7.bX79. Chalddica.bi.47<br />
1 ' .- ) bX44.bi.y7.bX79. Chalddica.bi.47<br />
Centrum.bX9.ai.io.a. f.11. b. Cubitus.bi.2 2.3X25. Curaatura.bi.46.b.£S^-bio.<br />
f.11. b. Cubitus.bi.2 2.3X25. Curaatura.bi.46.b.£S^-bio.<br />
fi29.ai.53.ai.St.aX67.bio. Column3.bX25.aX24-bXt4 S-J>i.H.b.X?SbX74'a»&<br />
86.bi.93.<br />
aX29ji.50.bi.50.ai.5Sbi. 3i.a.£ioSaXio6.<br />
86.bi.93.<br />
aX29ji.50.bi.50.ai.5Sbi. 3i.a.£ioSaXio6.<br />
Comenfiis.bXii.<br />
56Ji.26i1X26.aX27.bX27 Carcer.aX47-*.. .<br />
Comenfiis.bXii.<br />
56Ji.26i1X26.aX27.bX27 Carcer.aX47-*.. .<br />
P il<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
aX7S ' ' -<br />
. Concrifpans.aX76r u<br />
Curiâ.ai.47.<br />
eirculus.bX47.bi.94.<br />
C72.aX3r.bi.8i.bX37Jio«<br />
99.ai.102.ai.105.bX107.aX<br />
- Canrioji.43.<br />
Chroma.aX43.bX48.aX 49<br />
10S *<br />
Condauîa.ai.65.bi.6SbX7o<br />
Capeftrisfbns.aX76.bX76.' '<br />
CampusjX76.bi.76.<br />
C* oncentus. grâce ervi.u,çopicu ai.71.bi.71.bi.72. C5peftrislocus.bi.76.<br />
ai.43.bi. 43JX49. ' C1ra1irus.bi.65".<br />
Chorographia.ai.77. ' ]<br />
- Chorda.bi.43.bJ.S3. - Chors.ai.64.<br />
C3ucafus.ai.77.<br />
Côfbrnicari.ai. 49.ai. 8 1.<br />
- Culina.ai.64.bi.6S ColoepaIus.a.£77.<br />
Ç ôfonantïa.ai.49.aJ.S">. C ullearedoIium.ai.6S Cataraàa.aX77. -<br />
CithatedasjXy>«<br />
- circunfonantesgrxce Tttyiri<br />
<br />
ai.77.<br />
Camera.bXS4ibi.70. a. £ 71.<br />
aX72.bX72.bX74. a X 77«<br />
Canab'cub' digitales.b.£70.'<br />
Calculas.bi.70.<br />
Cripta.ai.64.<br />
Catena.bXVj-bX70.aXioo.<br />
Cransfluuras.bX73. -<br />
Coradnus colorjf.79.<br />
Calcub'ra nefldsjX79-<br />
Caaftos aX3o.uetus lectio ha<br />
Clypeum.bXSf. (bX3i.<br />
Orcuioo.bi.SfjXS9Ji.6o.<br />
bX65.bi.8ui.37.bX 104.<br />
CuIteUib'gnei.aX7i.<br />
CcelumamerxJX71.<br />
Cret.ji.71.ai.76.<br />
berarJaftosinterpoflriôeunû»<br />
us.l.ffratftb'rium prob'tiû ad/<br />
lech'sJe. - > -s<br />
Coriceum.bi.Sf. (ai.107.<br />
Connilterium.bi.Sf.<br />
Coronz purx adcelatxji, r/i.<br />
Cd3txcoronx.3.£7i.<br />
Chorobares.bX8.<br />
CanalesftraaiIesjX8i.<br />
i<br />
C0nameratafudado.bi.S4- ' Cralr3.bX71.aX98> Circûducb'o.bX8iJX82. ><br />
Calda lauario.bXSf. Clauî mufarii.bi.71» CoIuuiaria.aX82-<br />
Confonnare.bXSS<br />
Codeaji^6 jX6SaX 99 .b.<br />
Cfiei fllaceï ad miniacd.bX'72<br />
Cote defrHimarnm.bi.72.<br />
Coagmefltumj.fi32.bX82.<br />
Cemétû de Alice b'brariû.bX32<br />
£|0IJX|02. ' Cruftxmarmorex.bi.72. CacamenjX34.bX95.a.£io6<br />
Cômenfus fymmetriarum .bX°<br />
77JX79.<br />
Cefiîocub'jXS3.<br />
Candekbn1m.bi.72.<br />
Cob'cub' teneri.bi.72.<br />
ChrifocolaJX75jX74j£ 77<br />
Corona anreajXSS <<br />
Concertario.bX8S<br />
CyIidras.bi_3SbX97.<br />
Cardo.bXS3.bX86.bX 95 .a. Cémenta marmorea.ai. 75. Cirdnus.bi.86. ><br />
f.98.bi.io7jXio8jXioS Cretauîridisgrxce «toîûsfiôv Clonfbrmaras.bX86.bX83<br />
Cabx.bXSS-<br />
G auum xdiam :flue auxdiû.<br />
b.£79ji.64.<br />
Corinthium cauxdium. bi.79.<br />
dicra.b.75.<br />
Carra punia.ai.74.<br />
Candda.ai.74.<br />
Ceruleun1.bX74.ai.83.<br />
bi.39.<br />
Cireuiario.ai.87-.<br />
CandenslunaJ.f.88.<br />
Candenria.ai.88«<br />
><br />
ÇoUi'quîz.bi.^9.<br />
CpmpIuuîum.b.&S?jX6o .a.<br />
f.6l.<br />
Canabs.ai.61.bX71JX72. b.<br />
Conglomerarc.bi.74.<br />
Ceruffa.bi.74.ai.79.bi.82,.<br />
Cochilia.bX74.3X7S "<br />
Cretafdinufiacïanularia' \-<br />
Cancer.bX88JX94><br />
Capricornus.bX83.bi. 89*<br />
£95.3X94.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
Cuftos.bX88- \ -
Capraj,£39.<br />
Caffiopa,aX89.'bi.89.<br />
Cynofura.bi,39»<br />
Cepbens.bi.89. - ><br />
Canab'cuIasj.£io4.bXi04.<br />
Cornus demob'torjX 107.<br />
ContrachirajX27J.£29. aX<br />
40JX107JX106.<br />
Doron.bi.14.'<br />
Diatonas.bi.17.<br />
Dipbnthiusji.19.'<br />
Digitas.bi.22.aX25.<br />
Cenfaurus.bX89.<br />
Crater.bi.89. -<br />
' Corax.bXio7.<br />
Compactiles poftes.ai.103.<br />
<strong>De</strong>aiffis.bi.22.bi.K)l.<br />
Drachma.ai.25.<br />
Coruus.bX89.<br />
Cratesj.£io8. ' Dichaica.aX25.<br />
Canis.bX89.<br />
Claaa.bX89.<br />
-<br />
Coniiitus.aXio8.<br />
CompacriojXio8.bXio8.<br />
<strong>De</strong>narias.ai.25.<br />
<strong>De</strong>cuurisfèxisjX25> ><br />
Cardoaxis.ai.89.<br />
Contabalario.bXio8. Diptcros.3i.25.bX24.b. £26<br />
Canopus.ai.90.<br />
Cardinams.bi.io8. <strong>De</strong>aftylos.b.f.24, (b.f.69.<br />
Conus.bi.92.<br />
Garcheua.bX103ji.109. DiaftylosJ.f.2SbX2Sb.f.26<br />
Canab'sL'gneus.ai.95.<br />
CccIum.pro.aere.ai.951<br />
CamfllumjXioS<br />
Cardines fecuridarijXioS<br />
bi.27,aX57.b.f.57.<br />
DimcerôgneceXiJuo(povai.25<br />
Cauum.aX95.bX95.aX99» Chelo fiuemanudaji.ioS. Diplafiona.grxce.2LiTrAct-<br />
Coagmétatu&aX99.bXio8»<br />
Columbaria excauataj X99.<br />
Difpofirio graxe iiaMCMji<br />
Décorji.4ji.Sb X44.bio.<br />
DiazomsjXS.<br />
<strong>De</strong>fbrmareJXS»bXS'ai7<br />
Condpimraquaji.99. - S7.a.fi6SaX67.<br />
aXioS<br />
Calantes.bi.99jXio2.<br />
Congiales GtubjXioo.<br />
Diftributi0.aX4.bXS<br />
<strong>De</strong>fenflo.bi.S<br />
<strong>De</strong>formatus.bXS.aX71><br />
Diffonantes graxe tf<br />
79.3X61.<br />
Ddîquîxj.f.6l. -<br />
<strong>De</strong>fluensjXôu<br />
- -<br />
Calcali.aXio5aXio4.bXi04 Didoron.bXi4. " <strong>De</strong>lambatus.bX65><br />
P ili<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
DoL'amjXôS .* .-... ; - '*<br />
Pomuncula.a.f.6tf, .-. ,.<br />
Piathyt3j.£67,<br />
<strong>De</strong>fenforieresji.107. ><br />
, bX2SbX50.bi.56.bi. 57.D.<br />
£42Ji.4Sai.46J.a.£S.bi.<br />
SîJi.S»bX65.bio,69J.fo,<br />
97.bi.97. -<br />
EchauaûtaX5jX49i. . .<br />
Enrydios difb'pb'aJ.f.5.îXS7i<br />
Eurythmia.3X4.3 i.Sbi.79«)<br />
EmbarerjdeftigreffflrjXS o<br />
Détes.b.fi67jX8.b.f.i04, [ >t Epiftyb'um doricûjXS _ r «, _<br />
Epilryb'umionicûjXS - j<br />
67.ai.8Sai.109. y<br />
EriCnx.b.f.67.b.f.94. .<br />
Exadio.ai.63.<br />
Expolirio.ai.68.bi.69.aX 70<br />
bi.72.ai.74.<br />
Extructio.aX7o, .<br />
Exigere.aX7ik . *,"<br />
Expreflïo.b.f.71. - s,<br />
Eurypî.bX72.<br />
Errario.bX72. . ,><br />
Pîfpofitip,3.f,68JX90. - ,<br />
Perarixïductx,aX7p,bX7l» t<br />
Polare.bX7o..,-. . - y<br />
Pirectiones.3i.71, ;<br />
Pireaura.ai.71. - «<br />
Pealbare.ai.72..<br />
Emp9ri1imjX12.bi.12.bX 18<br />
Euanidus.aX17jX21.bX 70».<br />
ai»7i. . , . }<br />
Emr4efton.bXi7. 0<br />
Epibatx.bXi8»<br />
Epifcenîurn.aX7$. zr "J<br />
Ererri3.3i.7S . î iO<br />
EUychnium.bX76^. ? ,«;<br />
Euphratesji.77. " t . . . v<br />
EptaboIusIacusJX77*' .. /'<br />
Experrio.ai.So.i ^<br />
<strong>De</strong>fpumstum cote,bX7j.<br />
Difcusji.75.bX92.<br />
Pominusji,75, .'<br />
Enodis.ai.20.<br />
Efculas.ai.20.<br />
Ephectonji.25.<br />
. ,<br />
><br />
ExpreflusjX82. ) ^._ , »<br />
Explorata.bi.8^, y . m i<br />
Elice.bX39. , ,1<br />
Dob'um.bi.74. -<br />
Euftylos.ai.2Sai.26.b. £ 16. Eridanus.bi. 89. ^ ><br />
Pefîderatio.bX7S'.<br />
PyTisji.77. . , .<br />
b.f.27.<br />
Ephecton grxce t?«icfop,aX25<br />
Endîma.b.fi92. »<br />
Engonarnm.bi.92. r<br />
.. ;<br />
Pîoprr3.b.£8o. *<br />
Epirritusgrxce tmtpiTocr Exemptusji.95.<br />
Puctusaqux.ai.3i.<br />
ai.25.<br />
E piftomium.bX95jX|o5.<br />
Pecurfus.3i.32.<br />
Epfdimerô grxce *mi\tMAiipov .b.f.105.<br />
PÎ3gon3b'sb'nea.bX35. ,<br />
Ponicum.bX29.bi. 87.<br />
Pdphin'ji.89. bi.39.ai.105<br />
Pepalariones dierum méftrnje<br />
b.f.90. ; »<br />
Piuarian1s.ai.9S<br />
Puctarius funis.ai.9Sbi. 9S<br />
ai.96.bi.96.<br />
Peduca'o.b.fi97.<br />
<strong>De</strong>ntatus .aXioi.bXio}.<br />
ai.25.<br />
EpipentamerS grxcx trttaivra.<br />
jjuoipôpj.f.25.<br />
Entafis grxce tt-niericr j.f.27.<br />
Enarpos.ai.55.<br />
Ecphora grxce cicfop* jX28«<br />
.bi.50. 3<br />
Echinus.bX56.bX42. ,<br />
Exifona.bX45><br />
Expliario.b. £44.3X47 .aX<br />
E xaminario.ai.9SbX98-<br />
E rgata.ai.96.bi.96.bXioSa.<br />
E xamen.ai.99. .0 iCf.uo,<br />
Exaggerare.ai.io2jXiio j<br />
Embob'mafcub.ai.102, }<br />
Efchara.bX107.bi.106.<br />
Epitoxidoslôgitudo.aX 10S 5<br />
Fpyzigis.ai.106. , t<br />
Exdfîones.bi.106. ^ ,<br />
<strong>De</strong>mob'torcoruus.ai.107.<br />
PodrantalisjXi 07.<br />
Puctioji.107...<br />
<strong>De</strong>rraâio.ai. 1oS<br />
Euerganea trabsj.fi 47.<br />
Epitcenos.ai.S.<br />
Exhedta.bi.S4.bi.65jX 66.<br />
ai.71.ai.74.<br />
Fccnerator.bi.SaX.64> '><br />
Fanû.bXSa.f.i2.bi.i8.bX20i<br />
Fon1m.bXSaX12.bX18J. (Ofi<br />
19ji.4SbX4Sa.fi46.bibv<br />
46.ai.47.aXS-a.fi75. ><br />
<strong>De</strong>cempondoji.106.<br />
Duapondo.ai.io6. _<br />
Ephabeum.bXSfi<br />
Elx0thcfium.bi.S4.<br />
Firmitas.bXSai.67. -<br />
Fundamêtû ideft foflio flla Où<br />
Pemerrius pob'orceres appela<br />
I3tusj.fi 109.<br />
ExxquarcvaX%.<br />
Exxquarioj.fiS^.<br />
locus ubi fubftruédum eft u6<br />
inuir auâor.a X7.bi. 47. . ;<br />
Pigitaleforamë.ai.109.<br />
.EurJiygrâma.bXi.<br />
EpiftyliumjX2.3i.Sa. fo.13.<br />
Ecforac muril09.bi.S7.<br />
Equilia.bi.6S '<br />
Extrudefji.67.bi.67.b.£77<br />
Fibal3.bX7.aX9SbX.102» , r<br />
FlarusjXiabXio. j<br />
Forma grxceo-XflJuà .b.fo.io»<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
bi.Sti>i.72.bX86.bXio6. ><br />
Furca.bXi5. -_ - 1<br />
Faftigium.bi.15ji.25-b X 25.<br />
ai.5uX5S3X56.bX57.bX)<br />
, 42.bXS.b.f.S^-a* f-7°-.b X->.,.
70.bx7iJ.x75.ax8r»,'1 T<br />
Faber.ai.i4JX63. " !<br />
Fabria.ai.14.bX77. -«<br />
Fiftulofum CixumjXiS,<br />
Flaturaxris.bXl6. -<br />
FronsjX17.bX17.aX25.ai,<br />
a4jX26.bX26jX29.biQ.<br />
50jX5i.bX54.b.f.57,a X59.<br />
bX40.b.£42. bi.45.bXS"><br />
aXS.bio.SJ-f.69.bi.70j.<br />
Fxnm3.bX6S"'^* .' . -!<br />
Famria.bXôS "> ' -r - -J<br />
Fundarionesj.f.67. '.'<br />
Fomîario. a . f.67. i<br />
FulcrurajX67.bX94.aXno.<br />
Fomix.ai.67. . 1<br />
Fabrib'sfubtflirasJ.f.68" 1<br />
FanduUambuIariles.ai.105.)<br />
Foratus.a.f.105.<br />
Fundi.ai.105.bJ.105. .;<br />
Feneftratus.a.£io7.<br />
Farctusj.fiio3.<br />
Frons nanfuetûrias.bi. 106. 1<br />
Graph1s.bXiJ.fi5. o<br />
Famas.ai.70.<br />
Filexj.f.70.<br />
Gn0monicx.bX5.bXS -.<br />
Granarium.ai.6. * - .1<br />
f.76.b . £95 .3X99. bX 105j.<br />
£io4jXio8« 2 1 I<br />
Frontatas.bi.17. > j<br />
Farctura.aX17.bX17. ><br />
Friare.ai.70. r -<br />
FactumJX70. . >.bX3.bX<br />
.GeliddiajX16.aX70.bX 70.<br />
Gleba bX70j.fi 75.bio.75.ti.<br />
fo.74. ,, i<br />
Fubnina.ai.57. t Fitrolxcêtenariar. octogenarie . Gypfum.ai.71.- . 1<br />
Fores.b.fi53.b.f.40jX4i. i<br />
Formatio.a.£4S -<br />
Fulmenta.bX46. ' ' I<br />
FioiriojX48. b. fiS-bi.S^-b<br />
qaiquagenarie.6Ic.bX8i. .<br />
Fauilla.bi.32.-<br />
Ficrib'3.b.'fi32.<br />
Filtuiofus.bi^/ '-<br />
Granummarmoreu.ai.71.-<br />
Gummi.bi.74.<br />
Glurinum.bX74. - .<br />
Ganges.ai.77.<br />
.<br />
£105-!' '<br />
Fmeftra.bXS.bX65.aX6S ;<br />
Fons.bXS.bX72.bX7S a.f.<br />
76.bX.76jX77.bX77 . b.F.<br />
Frigîdariûji. Sf-bXSt (79*<br />
Fîglinû opusjX St.<br />
Frigîdalauario grxce >oi-ffo9<br />
Floridifructus.bi.35.<br />
F3briario.bX34.<br />
Fcemina(àgittarii.bi.83. <<br />
Fauonius.b.f.83;<br />
Figuratusji.90.bX95. 1<br />
For3men.ai.94'aX93Ji.io;.<br />
bXi05J.£i04.b.£i04.b. fo.<br />
Glebula.b.f.78. 1<br />
Geniculus.ai.8J.<br />
Grâmica rario.b.f. 85. 1<br />
Gnomon grxce * KKJSHpao* .b.<br />
f.9J.£iojXii.bX86.bi.'90. .<br />
ai.91.' * 5<br />
Gemini.bX38.aX39.bX 39. .<br />
1 bi.Sf«<br />
io7.ai.ioSaXio6.bXio6.a.<br />
1 bi.Sf«<br />
io7.ai.ioSaXio6.bXio6.a.<br />
Fundamenra fodianf.bXS^. . -Forogbdiato9.bi.94. (£109<br />
FuUoniraats,bXS7v- " -F0llis.ai.9S<br />
Formams.bXS?jX9°* ' Funis dncrarius.a . f-9SbX9S<br />
Figarxfignorum.bi^9* -' Fibulari0.bi.9S (-bX96<br />
Fiimla.aX6i.bi.95,biao2. Funis 3ntarius.bi.9S<br />
Fauces.bi.62. CbXioj FuGfextantaIes.bX97" .<br />
FocumjX6Sbi.6S * Forma lealarisj.fi 105. _<br />
FocumjX6Sbi.6S * Forma lealarisj.fi 105. _<br />
3X94.' ' , , ;<br />
Genuacultodisarcbiquiarânv .<br />
rusdidtur.bi.38. ' '<br />
Genua.bi.89.<br />
Genicularas.bi.89.<br />
Gcnethb'ologia.bX90.<br />
Gon3rch3.bi.92. . I<br />
Gtaffari.aX94. - '<br />
P HU<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
Gubetnaeolianra.bX9'8.'. ph':£iut<br />
Hypanisflaui'.ai.77.bX78. Impluuium.a,f,65.<br />
alia gênera pbirajX 16.<br />
HippopotamusjX77. ) Irinera.b.fi'6S.'<br />
Loario.ai.i3.<br />
HimerafluaîusjX78. "<br />
>!'l 1<br />
lanua.bX6Sai.66. { Lorica teftacea.ai.i9.a.£-7oi<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
Liqaida.ai.io. "» - a ' r '*<br />
Lacunar.b. f.20.ai.56.a.f.57.a<br />
. £47.bi.62.bX65.aio.66.b.<br />
Larix.bXio. . c (f.92.<br />
Lyfis.bi.i7ji.67. '<br />
Limneafphalti-Iac'jX78, -<br />
Lafer.bX78» " 1 :<br />
Leucopheascolorj.£79.<br />
Libtare.bX8Q.bX8u<br />
Librar3qaarix.bi.86. 1<br />
£70.bX94jX 9SbX96.bi><br />
97ji.103jX109.bib.r09j.<br />
fo.no.<br />
Materia lea materiesj.f.i;.bX<br />
. 15jX14.bX19.bX21.bi.42.<br />
LibeUa.Di.27.<br />
Laxario.bi.42.<br />
. ><br />
><br />
Librata coUpcario.bX3oj So,<br />
Lacunof3jX8u (31.<br />
ai.S.bi.54.bX7S-.f.7P.b»<br />
fi70.ai.71J3. £71. a.fj-5.b.<br />
Lichanofhypaton.bi.43. Lamna,bX8i.<br />
Mera.bX15j.fi95. (£,108.<br />
Licranofm.fon.bX48.<br />
Lichanos.bX43.<br />
Lapis.a.fiS^.<br />
LinguIaritubuUjX82.<br />
Limus.ai.35.,<br />
Limpidior.aX85.<br />
Monument-Ji.17»<br />
Mollecementû.ai. 18.<br />
MarmorpconeflîumjXi 8; .<br />
,<br />
\<br />
Libramet_.aXS.bX71.bX 72<br />
bX77.bX84.aX100.<br />
iibrario.bX34.bX93.<br />
L_ctfer.ai.87..<br />
Maafoleam.bX18.aX69.<br />
Menîanû.ai.19ji.4Sb.fi S.<br />
Logeon.ai.St.<br />
Lineario.b.f.87. - MedaU-.bi.19.<br />
Lignum.bXS><br />
Lignsrio.bi.75.<br />
' Leonisaputcï pect9.b.£88.<br />
Leo.b.fi38.bib.89jX94.<br />
MedianxcolanxjX24.bi.26<br />
ai.29. . ' ' -}<br />
Laterculi beff_les.aXS4-.aX72<br />
L3bru.bXS4-b.fi95.ai.105.<br />
Laconicu.bXS4.aX74.<br />
Ubra.bi.88.bX95._X9S<br />
Lyta.bi.89.<br />
Lepus.bio.89. 'j<br />
' ModuIus.bi.26.aX50.b . £50.<br />
ai.52.ai.55. bi.56.ai. 57-b.<br />
fi57.bi.S1J-fiSJi.65.b. fb.<br />
LapidisirineribusJ.£S7«<br />
Libraradrcaïrio.a.f.S3. C65.<br />
Lumina feneftray ualuata .b X<br />
Linea.aX5iJX59.bX6Sa. tb.<br />
69ji.71.bi.10u ->.<br />
Limen.bi.6Sa-f.67.. ' ><br />
Lumen.bXôS<br />
Lacuna.ai.70.aX76.<br />
Leaigario.ai.70.<br />
Loriario.aX7o.<br />
Leuïgatusji.71.<br />
Libdla.bX72.bi.101.<br />
Lapis centenarias.bi.75.<br />
Loriones.ai.74. f<br />
Loare.ai.74.<br />
Linteum.ai.t74.<br />
Loria.a.f.74.<br />
Lamna têrrea.a.fi74.<br />
LeuigarcaX74.<br />
Luteum herbaJX7S<br />
Librataalritud0.bi.7S<br />
Lucerna condnnata.bi. 76.<br />
Lambens.ai.77.<br />
Lambendo.a-f.74><br />
Loa fulphurofa:alumino_i:<br />
bîtuminofa.bX77.<br />
-Lauario.ai.78. '<br />
Lipsris fluaiusji.78.<br />
Lacotomus.bi.91-><br />
69.ai.106.<br />
Linaipro tuniculoJX95. M0nas.dis.bX22.aX27 '<br />
Laxatio.a.f.95. ^ '- Mediana acroreria.bio.50.<br />
Lingul3.bX95.1X94.bX98. Médians apita léonins, b. £51.<br />
Locare.bi.97.<br />
Mutiius.bi.52.bi.5SaX56. b.<br />
Leuario.ai.98. -<br />
fi42.3i.67» ~:ai<br />
Lingua uech'sji,93. Materiario.3.£5S n<br />
Lancula.bX93.<br />
Materiatura fabrib_.bi.5S<br />
Labor.bi.98.<br />
Methopaj.fi56.bi. 56. aX57.<br />
Loram.ai.99-<br />
Mentu.3X22.ai.57. (bi.57.<br />
LocuIamentfi.bXio5. a X 104. Monotriglyphon.b.fo. 57 .<br />
bX104.a-f.10S<br />
Medianfi.bX57ji.48.bXio3<br />
Latetarixrabulaeji. 108. Monopterx.bX42.ai.69.<br />
Lamïxferrex ex fh'gido duché Médians.a.f.46.aXS.b i. S?«<br />
.bi.108.<br />
Munidpium.ai.47. (bi.S3.<br />
Lateraria.bXio3.<br />
Modulor.bi.48.<br />
Limitario.bi.109.<br />
Mefe.bi.48.<br />
Laqueû.ai.110.<br />
Mefonji.49.<br />
Methodus.bi.u3X10j.fi 84- Modulario.bi.StJ.fiS)-<br />
Manubix.aJ.2 ai. S>.bXi09. Meridianû.b.fiS> .<br />
Marmor.b.fiSaXS>> a.f.70j. Margo.ai.S+J.£^SaXS< -a.<br />
fb.75..<br />
fo.72. , <<br />
fb.75..<br />
fo.72. , <<br />
.M5nia.bXSa f.6J.fi7-aX 8. Mortariu.bi.7Sbi.70. a.Y.71.<br />
bX8.aX12.bi.12.bX18.bX . bi.71.bi.74.ai.7SbX 32.<br />
2l.bi.59jX47jX6S Merones.aXS^. '<br />
.MunidpesJ.£7.<br />
Murusj.£S<br />
. Mad1u_ua.u8.bX27J. f-S-b.<br />
Mefaulx.aX66. " -<br />
P r<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
Moliriô..X67V "»'-'»<br />
Magni'fîcenria.aX68>' " *<br />
Machinario.bXSa i.69 J . fb.<br />
$5.ai.94.bi. 94-ai.9Sb.fi<br />
manflda.ai.ibs '"" ' *<br />
menfa.a.f.io6.bJ.io6. -> *<br />
manmones.ai.io9.- ^<br />
maleoIi.bi.109.aXno. "* ' '<br />
58J X47-ai.61.bi.65ji.66'.<br />
. Orftdna.bX21.jX64.bX 75.<br />
QbolusjX_5. (JX74.<br />
.OctaftyIos.bX24-b,£26.<br />
> 9SaX97-aX107.bX107.aX Norm3.bio.i.bi.5i.D .fi J6 «a. Ocub'centr_.bX29.<br />
Macerare.bi.78.- - ' (109<br />
Macerario.bi.70. . T '<br />
Mâtaj_ijX7i. " ï<br />
MarmorexcrerumjX7i. 1<br />
. fi7uX84.ai.91.<br />
.NaturajXS1^<br />
Nûmus {êftettiusJXT.<br />
Nodus.a.f.20.<br />
Op3.bi.5S * 1<br />
Opus albariu aX 47 A<br />
Mdasfluuius.b.f.78. *'*-<br />
Mutcasi}.fi3o. t *<br />
MeafxinftruâxjX82. ' '<br />
mulripb'ario.b.fi85tf *. .<br />
mufx.bX84.: \ A<br />
maflxj.fi3SbX8S it A<br />
Nerehypboleon.b.fi48jX49<br />
Neteparamefon.si.49.<br />
Nauab'3.bXySbXS^><br />
Norioes.bXS7«<br />
Nominario.ai.67.<br />
Nadeus ex tefta.aX70.bi. 70<br />
Nares.b.fi7iJ.f.72.b X72»a. '<br />
f.74.bX3.J.fii05jXno.<br />
Nigfr flauiusji.77.<br />
Nilus fluurus.a.f.177.<br />
NearicusmorbosjX73.<br />
Neflus.bX89. '<br />
NegcdaroresJ.f.90. '<br />
Nafcériapnariuirate génère 1<br />
Opus figninumj.fi 7S<br />
Oed corinthiï tettaftyb' xgyprii<br />
-bX65.<br />
Oed:quos grxd. KvtMvév*<br />
dicunt. b.f.65.<br />
01eariaceUajX6S<br />
Oailia.ai.6S<br />
Oed.bX6Sbi.66. in<br />
OedquadrarijX66- _ i<br />
OpaslateribumjX68. I<br />
Offîdnatorj.f.63.<br />
Olea.bXyo. o . 1<br />
Opnscoronariûj.f.72ji. 3S<br />
Oftrumj. f-73.bX74j.fi 7S<br />
meffolabi organicarô.bXSS<br />
morario.bi.37.. i<br />
méftrux diey rônesjX83 .bX<br />
,88.bi,9o; . ><br />
malus, b X39jX 107. i<br />
manachus.bX9u. i.<br />
morio.ai.95.<br />
méftruxfînirioes.b ."£95. '<br />
modetarioj. t9S '<br />
materia m'entab'sj.fo.97, )<br />
moUitudoj.f.97. «<br />
feminin0.bi.9a.<br />
Naresfiftulaçfupîorescïinfei<br />
riores.bi.102. 1<br />
NeruusjXioô. 4<br />
Oprice.bX1.bX5.'<br />
OrganumjX5.bX5.bi.47j.<br />
fi48.ai.S7.bi.S3.bX 94j.<br />
fi9Sai.99Ji.io2.a.fiic>5jX<br />
Orgaicxres.bX5.C10Sai.106.<br />
Ordinario grxce*dfter.3X4. '<br />
OrthographiajX4-<br />
Ochra.bX75.<br />
OrbicuIus.bi.86.bX95ji.94<br />
bi.9Sai.96.bi.96.ai.93.<br />
Obfcurario.bX87. i<br />
OphiacusjX39.'<br />
Orion.bi.89-^ 3 3 {<br />
Orizonji.91.bX9u<br />
OperarS alatnra.bXioo.<br />
Octantes-bijou 1<br />
Oppagnatorieres.a.£io7. 1<br />
OppugnaabjXioy.<br />
marmorpconeflua paro.a.fi98<br />
marmor thsnaabheradeajX<br />
Oblbniumj.fi 6.<br />
pau{-niaagdIpob'disr_i9a.f.i<br />
.Oâogonum.b.£ll., 1<br />
tnolus.b.fi98 . C93.<br />
modiolus,bi.99.bXioo.b. fb.<br />
Opus rericu!arû.b.fj6.<br />
Opuscemenriritj.bX16._X68.<br />
OpasînceTtû.bi.16, i<br />
mola.aJ.101. . .- Lc£io_,<br />
machina çre_bia.b.£io2.<br />
modioligemdli.b.f.102.<br />
tnanubrium_aXi05« x' ' '<br />
T 1<br />
Orthoftata.aX17.bX 107.<br />
Opusteàorifi.bXi8-b . £ 19.B.<br />
£SuX66.~-' " ' 1<br />
Op9itçftinû4aX2o»b.f.20.bi.<br />
. |02ji.ip5^bXio5.aXio6.b.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
plarexûpUâjX2. . > t<br />
porrieaspficajX.. 1 * J<br />
perficxftatuxjX;. 1<br />
phyfîologia.bXi. -v
populusarbor.bXSbi.i9. '<br />
pinus.bXSaX20.bX20.aio.<br />
Potentes.bi.S " (107.<br />
Pubb'axdifîda.bXS<br />
Porta.bXSbi.7. -J )<br />
Portas.bio. Sa-f-i2.bJb.12.t1.<br />
£i3ibX7Sb.t72^ !<br />
Porricus.bXSbX24.aX 4Sb<br />
fi4SaX46J.fiS.bXSt.bX<br />
S5.bXS4-Ji.7SbX7Sa.fo,<br />
6;.a.f.6SbX6Sa.f.66. 1<br />
Paludes gallicxj. £7. I<br />
PaludespôrinsB.â.'fV/. C.ai.8.<br />
bXSf.aX79.bX79.aïfc 67J. £49.bi.S3. ;J .' 'A<br />
£ioSai.io6.<br />
paramefe.bi.43. >- 1<br />
panfîpedesji.22. -ri - l parhypatehypaton.bi.48. '1 1<br />
panfxmanus.bi.22. > , '> parhypatemefon.b.f.48. î<br />
palmus.bi.22.ai.25. -paranete(ynémenon.b.fi 48K.<br />
pes.bi.22.aX25.' 1 psranerediezeugmen6.bi.48.<br />
proftyIos.aX25.bi.25. > paranetehyperboleon.b X48.7<br />
peripten1s.aX25.3X2 4.bi.27 parhypare.bi.48. » . if<br />
bJ.42ji.45. -' - perimefros.ai.S>. (b.f.91.<br />
pfeudodiprerosjib.25.a. £24 paraUdas.bXS*>.b.fiS> ai.S* .<br />
bi.26Ji.69 ' v pulpit_.bXS>jio.SJi.St<br />
polrîcû.b.f.25j. fi24.bi.24i profceni_>bXS>.b.fi)iJ.fi 52.<br />
jX26.bi.26ji.29.bi> 56. Palmopesji. 51.ai.108.<br />
Pectinarim fudaméta difpoflta. pronauus.b.£_ 4ji.29.bX56. Podium.bi.27.aXS-bi.65. * '<br />
Platea.bX8.aX9.aX10j.fi1u »a.fi58.bi.58.bX59.bi,4i.b. Penseras ifEptairfouo- .ai. 51.<br />
b.fiiuXt2.bXi8.b,2i.<br />
Pleuririsji.9. ' ><br />
PhthiGs.ai.9. * <<br />
PafliisjXio. bu- ><br />
Purpafstus.b.r_^r z t "Q<br />
fi45ji.44.bX 46.aX47.au<br />
pycnoftylos ( £75.<br />
a.£2SbX26.bX27r<<br />
pb'nthidesfptrarS.a.f.2S" '<br />
pentarrixron grxce. oKjifeu_oî<br />
perb'mare.bXS. ' »<br />
Pslaftrissbundantia.bX i >V<br />
Pureus.b.f.55*<br />
PraerurniumjX$4jX 74.<br />
P3uimentum.bi.54-b. £65.3.!<br />
Pentadoron.bi.14v» O<br />
PumexjXtS- - -J- L ^<br />
Punicofasj.fi 1S ' ""<br />
Puluisihic puteolanasdf.bXi 7<br />
pOp.3.f_25.<br />
proiecaira.bX26.bi.27.a.fb.<br />
28-bi.28-bXt9J. fi 5o.bio.<br />
50.bX5SbX59t.3X40.bJb.<br />
fi70.bX70.bX7ub.fi 72. I<br />
Pauîmentarasj.f.6S x<br />
Paleftta.bX54ji.6s.bi.97/<br />
Periftybum.bi.24^X54.a.f.<br />
bi.77ji.SV* K *° ' '<br />
Pumexp6pdanus.bi.1S<br />
Pariesj.fii7.bXi7.b.fi i8.b.<br />
£;8.bi.4iJ.f.44.ai.47.b.<br />
£S»Ji.W.bXS>ai.6o.b. fi<br />
6Sa X67J.u70jX71.bX71<br />
- S7-b.f.72. ' A 65J.f.64.ai.6SbX6SaX66<br />
pter6atos.bi.26.bX58.aX44 bi.72.ai.74. *<br />
palufterlocus.bX27. ! PfOpnigeUm.bi.^4. * i<br />
podium.bi.27J.f.72. Platanonesji.^S *-<<br />
pb'nrhusji. 23.b.f.23.bJ0.56. Psb'uftïlati.bi.S^. ' - i<br />
.bi.41.ai.42.ai.S- t Phflologusj i/77jX 67.bi. i<br />
pfeudifodomfî-bi. 17»<br />
perpehdicalû-ai. 13.ai.19jio.<br />
puIuinus.bX29.bi.74jX S^><br />
paraftara.aX5SaX46.a i. 10S<br />
PhilotechnusjXS?.<br />
Paranetx.bi.^3.<br />
(86.<br />
- - '<<br />
29-b X5l.bX5SbX59.ai. S'<br />
.bX65.ai.67.bX67j.fo. 71.<br />
_bi.30.bJb.84jX88.bX9?<br />
ai-94.ai.ioi.bXioiji. 102.<br />
prxdncho.bXi8.<br />
ai.106<br />
pIuteus.bi.53.a.fi47.ai.S.b.<br />
fi74ji.io8.b.fiio8."<br />
prothyrides.bi. 40.<br />
psgmentum.bi.40. '<br />
Plumarioçtextrina.aX64. !<br />
Picto^ofHdnxji.64. ' '<br />
Pleudourbana xdifîda jX 6%<br />
ai.9S r<br />
Prdum.aX6SbX94.aX99. i<br />
çîlxlapîdex.ai.19 '<br />
pop_lusslbaô_nigra.a.fi20. 1<br />
palariojX2o.<br />
psndare.aX20.aX67.<br />
pandus.da.dum.jX20.<br />
pyramis.ai.45. - ' - 1<br />
pfeudoperipreru.ai.44. i i<br />
parritio.ai.44. ' 1<br />
pila.bX46.ai.74.Ji-S^-a. tb;<br />
67.ai.72.bX74.si.88J.fi9i<br />
prxdngere.3i.47.3i.St.r i<br />
Prefepe.bX6S x<br />
Piftrinam,bi.6S !'<br />
Proftasfea.parattas.bi.6S i<br />
Periftylumrhodiacii.ai.66. *<br />
Penas.ai.664 î<br />
Prothytû.b.£66jX67.<br />
15.bi.21.3X22.*- fo.25.bio.<br />
a6jX27.ai.56. bX56.ai.4v<br />
. bX45jX44J.fi46.aio.S.<br />
prxdnàiparietes.ai.47. 1<br />
pntdnctio.bi.47.ai.Sf, ' i<br />
phthongus.aX48.bX48 -<br />
proflambanomenos.bi.48 J.<br />
Pb'adx.ai.67. "<br />
Plâo pedcji.67.aX7o.b. t-jv<br />
Pendentes.3X67.jX70.<br />
PoftesjX67JXio3.bXio8<<br />
phthificus.bi.2o.r- »<br />
- çroportiôgrxcedpdAd'fi-.aX<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
Pilariffl.aX67- '> ' .1 Peraob't_re.âX87.: >.* pen_la.bXio_. ' r'j .1<br />
Prodinario.bi.67.- 1 Pladdior.ai.87. r 1 peUislanata.ai.165.<br />
Promînentia.b X67.aio.69J. Pifces.bX88' -<br />
phigxos Iabra.ai.105.<br />
10.75». .<br />
Probarioopeçtriparrito conuV<br />
Perfpidbflis.bi.87.<br />
Prouidétia grxci irpofpuY-Ici»<br />
pephaunenos.ai.107.<br />
palmex tabulxJX103.<br />
dersnt.bX68<<br />
Philologia.b.fi68J>fi8o.<br />
- - dicant.bi.83.<br />
Perfeas.ai.89. 1<br />
pabnopedsb's.bi.io8.<br />
prxdnctorias fanis.bXio8.<br />
q<br />
Proftylon.bX69~<br />
Pafld_rio.aX7o,<br />
Pïnfarioji.70. ;<br />
» P0lus.bi.89.<br />
Pifds aquîlonaris.a.f.39.<br />
Pifds auftrinas.bX89.<br />
psrsUelusjXioS<br />
plinthîdesji.ioS<br />
peritretos.aXio6. *. ' ;><br />
Pinfum.ai.70. .<br />
Plana direàio.a.f.70» . 3<br />
Pappis.bi.89. 0<br />
Peruob'ransjX90. -<br />
plenthigomaros.bXio6.<br />
palmare fonmenjXioô. ' 1<br />
P0Utun.ai.70» r<br />
Po_rio.bX70.aX7i.bX7i. a.<br />
P3r3pegma.bi.90.<br />
Proshorth3sji.91.bX91.<br />
Quanritas.aX4.<br />
.Quadrata (âxa.b.f.8J X 16.b.<br />
£172^X74.<br />
Pb'nthiû fiue lacunar.bi.92» . fi16.bi.59-b X76J.fi68. 'q<br />
Pobre.aX71.bX7u j Proses hiftoramena.bX92..i Quadratuslapis.aXi7« ;<br />
Pinfire.bio.71.<br />
Pros pan dima.bX92. QuadrifluuiusjX2o. ^ %<br />
Parx coronx.ai.71.<br />
Pdednas.bX92.- c Quercas.aX20.bi.70r q<br />
Paries.bi.71j.fi 72JX104. Pharetra.bX92., Iq Quadrata deflgnariojX,2« 1<br />
PiareJ.f.72.<br />
PbeUos.fîuetympanura ; Qaadrans.aX25.aX28.<br />
Paras.bi.72." o .<br />
Pob'tus.bX72. ~ Bq<br />
Psuimétu tefacriï.bX7_.t<br />
ai.95-b.fi 95.<br />
Parerga.ai.95. -> f<br />
Paraftariaj X95,<br />
QuintariamjX25.<br />
Quadr_.bX27jX23j.u29»!<br />
bi.29. 1 - iq<br />
Prom6tori_.bX7i.r-. t _i<br />
Pihîferreû.bX75JX74. .<br />
Parer.onifi.bi.79. ~\ r\<br />
Plaga.bX75.ai.7SbX94.ai.<br />
107ji, 108ji.109.bX 109 j.<br />
PrxdafiojX95.<br />
Punaam.bX95ji.94.bX98.<br />
bi.101.<br />
Profiiflo fumpta_.bi.94.<br />
Plexx coUîgariôes.bX94-<br />
Ouadrario.ai.58. 1 1<br />
Qusdriforisj.fi4U . *1 rf<br />
Quadrata cariaJX47A.f.S«<br />
aXSt.bi.S4*<br />
Qusdrari ced.aX66.<br />
Purpura.bi.74. .(£110 P_1uftram.bi.9S 1 Qgadratû.aX7o.bXio6-<br />
Ptocumbere.bX7S<br />
Procûbere in détes.b. f.7S<br />
Pentafpafton,bi.9S<br />
Polyfpafton.bi.96.bXioS<br />
Quadratusager.bi.85.<br />
Quadramrigni.3i.9S 3<br />
Pduis.a.f.76.<br />
Prxconeflumarmor.ai.93.; Quadrari modiob'.bX99.<br />
Puteus.bi.76.bi.8l.bX32. Porrecti motus grxce t-#v/_pj Quadratum rignû.ai.107.<br />
Phafis fluuius.ai.77.<br />
fo.93-<br />
Rithmus.bi.5. %<br />
Padiis.aX77.<br />
Paralyfis morbus.ai.78.<br />
Porrecra prelTïojX98.<br />
preffio.bi.98.<br />
Rdigîo.bXS<br />
Rotûdario.bX9J. fo.to.a. fin.<br />
Pinnx ueftinx,aX73. penfio.b.f.98jXio6. aX22J. f.58.bX47.aXS^.b<br />
Pub,uscolor.aX79.<br />
penus.bX98. .<br />
£S4*b io.8t.bX94.bib.101.<br />
Prsnfît3re.3X79.<br />
parma.bX98.<br />
Rubria.b.£i4.bX75.(bXi05.<br />
Perb'brario.b.fi8o.<br />
pron.dere.bX98.<br />
Remiger.bXi3.<br />
Perbbratumj.fi8u<br />
phakngarias.bX93. Roburarbor.bi.19.bi.70» q<br />
Pubb'atii.b.rfb.8u<br />
phalsnga.bX98JX99. Rares abiegnx.bi.20.<br />
Perterebratas.3i.82.<br />
Percolariones. aJ.35.<br />
ponderario.aX99.<br />
ploftrum.aX99.<br />
Reipon1as.aX22.aX25.<br />
Ror_diras.bi.47.bX36J. fb.<br />
Palmas,bi.85. .<br />
Peruagare.3i.37. '<br />
pab' refupinari.bX9S<br />
pinnx.bi.100.bi.105jX 104.<br />
Retracb'o.bi.27.0o2J.t 104.<br />
Kotâd9.bi.29.aXio5.bXi04.<br />
Peruaderc.ai.37.<br />
.b.£i04jXio8.<br />
Regul_.bX56JX70.bX1.72.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
aX84-3- f°-iû5.bXrou à. fo.<br />
ioSa.t4io6.bXio6»i ft<br />
Replam.bX40.bXio6. "ÔlZ<br />
EUfonantesgtxce -ftiocovr»<br />
Tto-.bXSu *> 41 « i<br />
Regiones.aXSl- '<br />
fiioi.b.f.i05.aXlô4.b'.fo.'i04.<br />
Rotundare.bXioi. b.f.107.<br />
Régula Ûlignea uiriccbi. iou<br />
Regalxforatx:pleuritidescli>.<br />
Reditus.aXio5. (cbe.aXiou<br />
RadesjX107.bX103.bi.10. 6<br />
.5_xàni-u£iSbXiS.'î.-.t'>-i2<br />
Spongia fiue pumex popefan*<br />
Sulphur.bX.S 4- t i j<br />
Redundas.sJ.6l. ' i<br />
RdbgnarejXôu c<br />
!<br />
t<br />
à<br />
i<br />
?<br />
-<br />
'<br />
Scorpio jX1.bX2.bX7.bJF0.<br />
88JX89.aX94j.X90.a_ £4<br />
io7.bXio8jXioS<br />
Stolatxftaraxm_b'ebres,bXi<br />
_u1calajX5ji.9Sbi.97'. aX<br />
93.bX107.bJb_0Sbi.106.<br />
Symphonis mafiajX5.bXu<br />
SobLbXi9 .b.fb._7J.fi7o(St<br />
SappinajX20.bX_o^ ^ -<br />
SuberjXio. . j.t._ . ii/>.<br />
Salix.aXto. 1 t . 1 s S,<br />
Simulacrum.b.fi20,i. . '.<br />
Sadcs.b.fo.20. .n. « ?.<br />
5abgrandia.bX_o.jXio8. ''-<br />
RudusjX7oi)X72,<br />
Rudaareji.70.<br />
Rudus nouuj.f_70.bXjo.<br />
SriUiddiamjX5.bX15.bX5S<br />
aX56.bX 42.b.£S?J. £6i.a<br />
Sympsthia ftdlar_.bi.5.(f.754<br />
ScalxjXSf.bX67.bX34.b. '.'-<br />
£108. .< -*- -'-'î > <br />
Signa ficriUatnàaratajX 26. -<br />
Sapas.bio.26.aX27.aX 29. -<br />
aX50.bX50.bi.52-jX 59-b. .<br />
fi40j.fiS>bX84.a.fi97 -b.<br />
fi97.bX98.bi.108.aio. 1 06. .<br />
Redundario.bX87. . J?j_emiuioaerfariôisJ.fi88*<br />
?-<br />
RctrolpidésjX33- '' 1 '<br />
Radiusxfti-usôJ ru'bemuscE<br />
xquinocriaiis.bX9i. - - ''<br />
Rhed_ji.9S- '<br />
Rechamû.aX9S ll-<br />
Rcrinac_lû.bi.9S-X96. '<br />
Relbculaji.96. ' '<br />
^Rotundiratismotus grxce- *<br />
icOKawTiS'jX93.. 'A -1<br />
Rheda.aX99-bXio5.a X10.4.<br />
Rota_jX9y.bX99.bX 100 ,br<br />
Silex.bX8Ji-iS ! l<br />
Sdstheras.bi.9.<br />
StadiamjXio.bXS4JX7S'<br />
Spduna.b.f.15.<br />
Sandula.bXi5. ~<br />
\ J<br />
Schîdia.bXi5. r<br />
Sttameatum.bXiî. T li<br />
Ssbalom3(caIus.bXi4.<br />
SemiUtcrûjXfSJ<br />
-<br />
c"<br />
S3ii"ugo.aXiSaXrô. \ ' .<br />
SigniaumopusjXiS ' ""<br />
.bi.106. - 1- '--<br />
Subftruc_o.aX27.bio. 67J.-<br />
fo.8u ' '<br />
Stereobate.bX27. -<br />
Solidum.bX27.aX 70» "A<br />
SubUca.bX27. .'-'..<br />
Stylobata.bX27.a X 5«-b Soi<br />
42JX45jXS> " ' '- *<br />
SamiUus.bX27.aX75. 't<br />
Scoâi grxce Tp-X^Steo' J.f»«<br />
a8jJ-57. -i ' - j<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
Spîra.bX28»aX29^X5VD-ro* '<br />
41.DX42, ' r ' 5eflïo.b.£6S '*- l J<br />
Saperdb'um.bX28.bi.59jX Subcanestusj. fo.67».' »-, -i<br />
40JXS. . f in ~ . Semrim.bX67k ' j/-<br />
Simxgrxce trti8i2aff .b.fo.50. Serrx dentes.si.8. -' - -<br />
bi.5i.a.f.57.. ~ ^<br />
SeptemfpectacuIo^.3X69* '<br />
Seffùnoniam.bi.69. 1- - -<br />
Strix.bi.5i.ai.59J.£ioS<br />
Stria.bX51.aX55.aX53.aX59.<br />
Stolarumrngxji^. .<br />
Sradiataporricus.b.fiS4. ,<br />
SemitajX^S ...l. h<br />
Seprio.aXS5.bX67- 5 t 4 .<br />
Srructara.bi.%. ".-<br />
Surrinaars.bi.77.<br />
5ymmetriajj;cômen_is.bX77»<br />
ai.79. ' . î L<br />
Sambua gracce. c-IJ-BuKfl J.<br />
fo.*8.<br />
Spedes.b4f.S7. . . t<br />
SubulaJ.f.64. - <<br />
^tabolate.bi.64.<br />
5ateîna.b.f.6S' * c. c iciJ<br />
StaramenjX7o. .- 1 ><br />
Sob'darejX7o. " ><br />
Sîdentes.sX70jX76. ~- .<br />
SufperiC1rx.ai.S4-<br />
SuipenfiojXSt- .<br />
1<br />
v\ . gnare.bX72. -><br />
Sch0la.bi.S4.<br />
SUda.ri0.bXS4-<br />
. '<br />
- -<br />
ScdenrisfigiUa.bX72. -<br />
Setnifâftigi'3ji.75. .<br />
Specus.bX 75.bX76.bX8ub.<br />
£109.3X110,!<br />
Silaelule.bX75.bX74* r.<br />
Ssndstsa.bX75.bX74-^nc<br />
bX78.<br />
Sextarii.bX7î. -<br />
Signam marmoreû.a.£74.'J!i<br />
Schidixredx.bi.74. .,<br />
Ssrments.bX74- 0<br />
Scobs.bX74. -<br />
Sflanîcam -i.fijS<br />
SabulofoIutus,B£ ûbnto ma*<br />
lraIa_jX76. - t . ,. . s<br />
Ssb'xerrsria JX76. -s 01<br />
Sabmanans.aX76» - 1<br />
Saphiam xteum ad plombe*<br />
am.ai.76. . "<br />
SiInofus.bX76 f<br />
SriUarej,fi77» *<br />
Septentrio.bXioj.£ii.aX77k<br />
bX88> - J<br />
Sab'ensmarris aquaJbJZjjjl<br />
Subgrundari0.ai.5S' s ~-<br />
Sinuare.bi.5S . . 1<br />
SemîmethopîajX57. -<br />
Srriare.sX58- '--!'.<br />
Srriamra.ai.53. '<br />
Sapas ardinalis.bX40. u<br />
Subfcas.bX42j.fiioubX 108<br />
Secarida.bX42.bX 106.<br />
Sob'dario.bX47jX70.')<br />
Scena.bX47.bX48J.fi49. a.<br />
fiS^.bX S">JXS-bXSaio.<br />
S?.bXSf. - J- a n_^<br />
Symphonia latine concenms ',<br />
.bio.43jX49...i'. u. u-i i<br />
5ob'ditasj.fi7o.aX7i.u. 1<br />
Sratnrninare.aX70. t c<br />
Statuminatioj i,70.bX 70. .<br />
Sectih'_jX7o. .s.<br />
Searalaj.fi70jXioV- t., it<br />
Spirata teftaceaji.70^ r. , -<br />
Spia.tdtacea.bX70. . _<br />
Subigercb.fi70J.fi7jX 74.<br />
.3X101. 1 _<br />
Spartûbifpanîc_jX7i^ .<br />
SriUajX7i.aX76. . 1<br />
Speculûargenteutn.bX7i.l l<br />
Segmina.b. f.71. .u<br />
Stramxj.f.78. oA<br />
SaJiens._X78jX80j.fi94. -i<br />
SabfodinejX73. ._ . /i<br />
Septum.bi.78. -^<br />
Srigofhydor.aXSo. j4<br />
SefquidigitasjXSl. - usi<br />
Sphéroïdes lchemajX8u. ii^<br />
SubftrUeteji.32. dj-J/-<br />
SubursjX82» ' u l<br />
Spirimsanim_lesJ).£8_» _/i<br />
Sepire.bX82. .- o ow<br />
_ignin30pers.bX82.-~ 1<br />
5ubfîdercJ.f.8v -f _'i<br />
Speâacula.bXS~aXS.aX69r<br />
5calaria.bXS?. -<br />
SubfeUiajXS. .t. 1<br />
Spiramentum.bX7ijX7JB..<br />
,bX74- . . _<br />
Solum fiftaatum.bX72ii .<br />
Sacoma.a.fi8SbX9>1_ uA<br />
Sob'amji,8S t o iw.<br />
Sextariomeuias.b_Sx.8S -"*<br />
SedeSJXSJX-Sî-bi-68.<br />
Signa.bXS-<br />
ScenidjXSr.<br />
Subdio.bi.75. i<br />
1 Sabulo.bX7.2. . -:<br />
Sputifmata.bX72. j t<br />
Silacdcund.bX72. : ni<br />
Scenarum frètes tragîco more<br />
autcomicoautûtyrico défi/<br />
Snfpecms.bi.8S<br />
Srarioj.fiSbX7S-X87«<br />
5inus\ieftisuirgini_.bX83. i<br />
Sagiari'.bXSSJ-£-89JX94.<br />
Sagitts._X99jXioS ~c j<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours<br />
SceprrumjX89' «- u 1<br />
5erpensji.89.bX39.* » i<br />
Scapulx.bX89.bX9S _ ->-<br />
S aphefiuenemifpheriû.bJl92<br />
ScaphamJ.fi9V . ii-i<br />
Sîgillaji.95,bX95«<br />
5acoma_ibarraI-.bX95> _,<br />
J<br />
5aburra.bX95. ..<br />
Sab're.bX95. . A<br />
Sceneludorum.bX94. ,. jh<br />
Sedesfpectacalo9-bX94. a<br />
'Sanforiûgenus machin* grav<br />
ce
Stamenj-f.9S .Pd-ir ïv<br />
Subtegmen.ai.9S /<br />
.S_rracum.si.9S - i (<br />
Statario.bi.96. . .en c> t<br />
Sextsnt_lesfafi.bX97. . / /<br />
.SuperbisandorisjX7i, 1<br />
Statera.bX98j.fi99, >- ,<br />
Salmas.bi.93. 07. -,7<br />
Stropha.bX98. ->' * !<br />
5abiugiajX99. li.x»_j. .<br />
Simlus.sXioo. .. j)<br />
1<br />
Turns octogona-bX?. ' V<br />
. Triton.bi.9. J<br />
.--S4JX68» ."-?'* ' "i ï<br />
Terra aIbidaererofa.bi.14-.<br />
Teccorium.bX14.3X1S b. tô.<br />
70.aX71.bX7u.fi75. " "<br />
Tetradoron.bi.14. iiir. r<br />
Tefta tufi.aX1SbX70.aX72.<br />
Tophus.bi.iS î .i ,'<br />
Terrxgenera fibulofx arehc*-<br />
&glateofx.si.i6. f i-<br />
95.bi.95jX94.bX9S a . fo.<br />
96.a. fi 99.bi.105ji.1-5 «aX<br />
104.bXio4.ai.106Ji.1io. T<br />
*,<br />
Tenia.bJ.56. ^..'r-Z.Ï<br />
Thyromaton.bX59jX65, *<br />
TbrasJ}X4uaXio7. . \ ' _<br />
Trabes c6r»cb'les.bX42jio.<br />
Traiectur3.b.£4i. 1 {,03.<br />
TribunaLb.fi 4-.bX46.aXS<br />
Tholus.3X45.ai.75. L<br />
TefferaJ_X44jX7o.b. £ 70.<br />
Tabetnaargent3riïjX4S -'<br />
Salt'gnearegala.b.£ioi/j - - '.'<br />
5tyllus._i.io2jJ.ioS ' '<br />
Solaris fbrma.s.fiio5,<br />
Sextans.bXio5^i.fiio4i<br />
Semipedab'sj.f.107.<br />
Sexqaipes.a.fiio8. --<br />
SecnridariardinesjXioS '<br />
Scatula grxce itipt+f-i-foo» .aX<br />
Tefia pro lateribus coctisj. fb.<br />
17ji.19.bi.Sf.ai.70. i<br />
Tabula pro' fcripmris- 8C ration<br />
. nibas.aX18.bi.S7. t-f<br />
Tripb'ûthius.aXi9. ' i- T<br />
Teftacea 1tacrara.ai.19V 1*<br />
Tfanfaerfarias. bX19.bi.71à<br />
£97.<br />
Toralus.bi.19.aX20. i^ -<br />
Tarmesuermicuius materfx v<br />
TeftudojX46j.fi47.aX74»<br />
,i>Xio7.aiao8.b,fiio3. j<br />
Tignscôp3Cts.bX46. v vi<br />
Trabseuerganea ex duobàstP<br />
gnis bipedabVcôpacra 3X47<br />
Termin3rioj.fi48.r .- m'<br />
Tcrhracordumji.48. J ^T<br />
Tonns.ai.431 - .i 1, -o^-or<br />
Tritefynemmen6.bi. 43. "T<br />
TritecHezeugmenon.bi.43. '<br />
Sidbcus.bi.io6. < O06.<br />
Semidigi'tale foramen. ai.1094<br />
feftusj.fjo»<br />
Tib'a.ai.20.<br />
+«' *<br />
*~rT<br />
Tritehyperboleoa.bX48< -T<br />
Tsbulariojio.S^-ci-'' ^a^<br />
Sefquïdîgi'taleforamé. a. £109.<br />
SenupedaleforamenjX 109. '<br />
Sambuca.b.fii09-- r I<br />
Supplantare.ai.110. î<br />
Iriglypb.usjXSbi.52. b.f.57<br />
ai.56J3.fi56jX57.bio.57j<br />
Tinea nermîs'ifeiras.materiaa.F<br />
.bi.20.b.£26jX64. T<br />
T3bala.bi.20 1 T<br />
Terriariam.3X25.bi.42. . T<br />
Trichalcà.a.f.25. "r<br />
Tetr31tylos.bX26.bJb'. 56 . b.<br />
Trigonû4ai.S">-bi.S>.aX!rti£<br />
f.7i.b.fiSîjXS3.a-fr7o^bXs,'<br />
85.ai.84-bi.87.aXio8. IsT<br />
Tectam.ai.S.bi.82. » ai"<br />
Thymdidji.St. *- UtnT<br />
Tubulus.bi.S-ai.3uai.95. r<br />
.rb.63. " Truncus.bX27.<br />
Triburim.bi.S- -' +<br />
ThcatriLbXSai.i2.b.f.i8.a.<br />
fi.47.bX47.bi.48J. £49.3<br />
f.S^-s-£S-bXSîJX67. < I<br />
Talea.bi.7.<br />
fi57_.
Telamones.aX67. f "<br />
Termiûario,aX63. a JÛ90.<br />
Traàoriiîgen'fflachinXjgrxce.<br />
Rdv<br />
Teftaceum pauimémm .bX72<br />
Topioçtqarietatcs.bX72.<br />
Theatrum minafculû'qd^grxd<br />
TngonÇorthogoniûjX io_.<br />
TaidUijXiou'<br />
TympanamaerfirilejXio;.<br />
tus:aphricas:fubudperos: at><br />
geftes:fauom'us:etefix: ara'9*<br />
auras:coras:thrafdas: fepté><br />
iKiç2#rt -<br />
96vbi,96jX?7.bX|07. . 50.aX54.bX54.bi.72. VeUas_uucbX76.<br />
Tona.aX95, .<br />
Taebario.bX95jXioj.- .<br />
- Veltibnlumj.fiSa.fi64 J>tb. Veu.nxpinnae.aX78»<br />
Vitium purpura-JX78. '<br />
66.aX67.bX69. 4<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
Vmumprotymrnxraeeaume b.fiios. . '<br />
nem-neUtô-namertinainXv Vefperugo.aX87.<br />
lemamxecubam.bi.73.<br />
Vas corinthiumji.30.1<br />
Vergi_x.bi.88.<br />
Virgo.bi.38.bX89. '<br />
Vcc-gsLbX8i.<br />
Volacris.3i.89.bX 89.<br />
Vallès perpetax.ai.82. Vertexapiris.ai.39.<br />
Ventetgnce KotAiav 3X32. Verfabundus. 3X90.<br />
Vmbrxgnomonis.b.f.36. Virgal3.bi.95.<br />
Vifitata.bX86.<br />
Virgalx xnex.bX95.<br />
Vafirio.bi.86.bX95.bX94- Vcrfitiles chsrchefîi.si.97.<br />
aX9SaX97jX98.aXioo.a. VeèturajX97.<br />
__quXlo2.bX105.bio. 107. Vela.bX93><br />
1<br />
Verricub'jXiov.' *<br />
Verfariletympsham.b.£i05,<br />
V3taJ.£io7. ***<br />
VigintipondoJ.fiio6-<br />
Xyftasiea xylbiaXjSbXôô.<br />
Xenia.3i.66.<br />
Xanthus flaaias.bX78ji.79<br />
_40phoras.bi.50.aX51. bX52.<br />
bX42.aX46.ai.47.<br />
Zona.bX86JX88> b.fo. 88.<br />
bX89-<br />
finis;<br />
i!» À dnotaui ex his qui fcribit.M»Vitruuius ï decimo:& ex veterum auôonï<br />
gncorumfcriptisquosiclemipfecitatipraaiominati cuiufqj integri tiîue<br />
cubitiifiuepedisifiuevntia:ifiucdigiti:lîucforairunis.<br />
s.femifTemlignificare. _/<br />
f » quartam partemmon pramominati integri fedfemiflis»<br />
*- . oérauam partemmon pramominati integritfed femiflîs »<br />
tt» duellamtqua: eft pramominati integrnpars tertia.<br />
/>. Sicihcurroqua: eft pnenominati integriipars quarra»<br />
-udiao^amtqiiaseftpramorninatiintegriiparsoéraua. .<br />
r.duodedrtiam partem pramominati integri.<br />
r.fextamdecimam partem pramominati integri .<br />
< Sed quia pn-di-torum caraérerum & aliorum quoq, nonnulli in diuerns<br />
exonplaribus varie defcripdcormpti^inueniûturifîngulis certa fidesno<br />
eft adhibenda»Spero tamen indics ùnpflioni dare quorundam au_torâ ve<br />
terumopuIcijkimquibiJsKmtegrihuiulmodihabémrcara^ nô/ -<br />
nulla alia pariter fcimcugnat&perquâneccflariaftudiofisnô modo hu/<br />
maniratis & archireâuraamathematicarumcj difciplinarumifed Se legum<br />
Se mcdicinxpcritis» Puncraautéqûsmodocircufari modo quadrangu/<br />
lari forma reperiuntur in decimo maxime auôoris Libromô alicuius figni/<br />
ficarionbsfedckuiulammdiftmftionistantumgTatia farta videntur» Nilî<br />
quisforiàmrmnutiasfuicuiuT^foucufignificarecon^ vt tradita<br />
ruerunttincorruptahabercntur.<br />
RECISTRVM HVIVS OPERIS.<br />
AAABCDEFGHIKLMNOP<br />
Omnesfuntquaternipretcr AA duernus &P quintemus.<br />
© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours
tp<br />
(? V M S IT che el fidehiîîmo feruitor denoltra {ublimita Giouane TaciuV '<br />
' noïtampator cum accurata diligentia Sefollicitudine & cum grandiiïima<br />
fua fpefahabiainuigilado de metterin luce opéra noua Se rara &nonpiu<br />
ftampata cioe'Vitruuio de Architeétura cum additione Se figure,&in op<br />
tima Se pfeda littera:.. da tutti laudata & fia al przfente per imprimer »Im<br />
pero eflo fidelifllmo feruitor humilmente ricorre allipiedi de le uoftreillu<br />
îtrùTimelignoriefupplicandolidegratiafpecialchea lui folo fupplicite<br />
fia licito far ftampar laditta opéra per anni»x»ideft diefe & fe altri prcfumc/ r<br />
raïdiclo termine 6. fpacio de! tempo ftampar quellatmodo aliquotin Ve.<br />
nefiaoueraltrilochifubditia voftrafublirnitatautftampare altroue &Ji<br />
eue terre condure ne uender non poflënotpagano perogni uolume duc>n'<br />
uno&perdaUlibrilaqualpenafiadiuifa in tre parte una ali magnifia ii<br />
gnori doue fera fatta la confcientiatlaltra alo accufador t Si laltra ad diclo<br />
lupplicante. '<br />
¤rQuoddiclofupplicantiConcedaturvtpetit8.fuppliau<br />
M» Bernardo Bembo.<br />
M» Pieroduodo<br />
M.ZorziPifani.<br />
CONTSILIARII. . '<br />
M» Aluuifc Conta»<br />
M» AluifeMalipie.<br />
M.Francefcho tnuru<br />
Impreflum Venetiis ac magis q unquam aliquo alio tempore emeri<br />