Profeet: een charismatische buitenstaander - Protestantse ...

Geroepene
Profeet: een charismatische buitenstaander
Veel godsdiensten kenden profeten: mensen die gezien
werden als dragers van goddelijke openbaring en die
namens de god(en) of macht(en) optraden bij mensen.
Meestal – zo wordt verteld in de verhalen over en van
profeten - werd een profeet geroepen voor een bepaalde
gelegenheid: het woord van God (of de goden) kwam
ineens over hem: hij was slechts een (charismatische)
spreekbuis van God (de goden). 1 Soms sprak hij in een
zekere trance (geestvervoering) of extase. 2 Profeet-zijn
was geen eigen keuze. ‘Het was alsof er in zijn geest een
knop was omgedraaid en hij geen zeggenschap meer over
zichzelf had. Hij moest gewoon profeteren, of hij wilde
of niet’ 3 Het geroepen zijn was bepalend voor het profeet-zijn
- het woord nabi, dat in het Hebreeuws gebruikt
wordt om een profeet aan te duiden, betekent waarschijnlijk
geroepene. 4 Het is dus geen wonder, dat de
meeste profeten vertellen van hun roeping, dat wil zeggen
van hun ervaring van de ontmoeting met de Eeuwige
die hun leven veranderde. Niet in die zin dat ze nu gingen
geloven, wat ze voorheen niet geloofd hadden, maar
in die zin dat ze werden afgezonderd tot de dienst aan de
Eeuwige als zijn getuige. Ze werden daardoor weggerukt
uit hun leven als bijvoorbeeld boer of priester en zo uit
hun eigen levensontwerp. 5
Het kenmerkende van een profeet was niet dat
hij zich kon beroepen op een mystieke verlichting, maar
dat hij gehoorzaam was aan de roepstem die hij vernomen
had. Handelde en sprak hij niet vanuit gehoorzaamheid,
dan was hij een broodetende profeet en dan heette
het in de volksmond dat men aan zijn woorden geen
waarde hoefde te hechten omdat zijn waarschuwingen en
troostwoorden niet legitiem waren.
Eenling
1
Gian Lorenzo Bernini (1598-1680), Habakkuk en
de engel, 1655, terracotta, hoogte 52 cm:
Vaticaan: Museo Sacro
Een profeet stond er over het algemeen alleen voor en bleef alleen. Slechts een enkele profeet had
een metgezel of een kleine groep leerlingen. Een profeet was nooit populair bij zijn tijdgenoten.
Hij vond geen reeksen aanhangers die zijn werk ondersteunden. Hij werd niet gezien als een ‘toren
in de tijd’, als richtingwijzer of als boodschapper van God. Zijn waarschuwingen klonken als een
dissonant in het oor. Velen zagen hem als een lastpak die tegen hun belangen inging of als een onruststoker
die hen voor de keuze stelde: op de oude voet doorgaan of bekeren, veranderen. Vele
1 Het bijzondere van het bestaan van een profeet werd uitgedrukt in een roepingsverhaal (Jesaja 6; Jeremia 1;
Ezechiël 1-3; Amos 7:15; Jesaja 40:6-8), waarin het gezag van het woord van de profeet werd gebaseerd op de
opdracht van God.
2 In 1 Samuël wordt verteld dat koning Saul op zijn terugreis van een bezoek aan Samuël een stoet profeten
tegenkwam die in vervoering van de offerhoogte afdaalden, voorafgegaan door muzikanten met harpen, tamboerijnen,
fluiten en lieren (10:5). Saul werd gegrepen door deze extase en de mensen vroegen: ‘Hoort Saul nu
ook al bij de profeten?’ (10:11). In het verhaal over de vervolging van David door Saul kwam nogmaals zo’n
groep profeten ter sprake, waarbij opnieuw de aanstekelijke kracht van deze extase en enkele van de gevolgen
ervan worden beschreven (1 Samuël 19:18-24). Extase zou vooral voorkomen bij de profeten van de god Baäl (1
Koningen 18:19-40). Wie door extase overvallen wordt, wordt een ander mens (1 Samuël 10:6). Bij zo’n extase
behoren dans en instrumentale muziek.
3 Armstrong 1996, 63.
4 Het Hebreeuwse woord nabi wordt afgeleid van het Akkadische werkwoord nabu = roepen, verkondigen en
betekent actief: de roepende, of passief: de geroepene.
5 Heering 1961, 109.

anderen wisten niet wat ze met hem aan moesten en voelden zich machteloos onder zijn (dikwijls
striemende) woorden. Ten gevolge van zijn optreden kwam hij steeds meer tegenover de officiële
instituties en officiële meerderheden te staan. Voortdurend moest hij de spanning verdragen die
door zijn woord tussen hem en zijn volksgenoten ontstond.
Een profeet stond als een eenling
niet alleen tegenover tijdgenoten maar
ook tegenover de staat, de grote politiek.
Hij stelde de bestaande politieke, sociale
en / of religieuze situatie aan de kaak en
ontmaskerde het onrecht en de verloedering
erin. 6 Hij protesteerde tegen de
gantie van de macht in autoritaire regiems,
verzette zich tegen geestelijke
traagheid en verstarring, of waarschuwde
tegen eigenwettelijke tendensen. En hij
richtte zich tegen alle vormen van totaliteit,
die geen oog meer had voor enkelingen
en minderheden, en daardoor recht
en gerechtigheid met de voeten trad. Hij
sprak daarbij geen parlementaire taal.
Dikwijls uitte hij zich in zeer scherpe bewoordingen
en schuwde hij sarcasme niet.
Zijn eerste zorg was niet te horen of zijn
boodschap prettig in het gehoor lag of
niet, maar gerechtigheid. Zijn spreken
Jacobus van Looy (1855-1930), Elia op de berg Karmel, 1884., Den
Haag, Rijksdienst beeldende Kunst.
Elia is in gedachten verzonken neergeknield en heeft zijn handen
bezwerend op de kale berg gelegd. Hij bidt om regen die een eind
moet maken aan een lange droogteperiode in het grensgebied van
het Noordrijk in de negende eeuw voor Christus. In het hele landschap
is geen sprietje groen te zien. De droogte was, zo was Elia’s
overtuiging, een straf voor het wangedrag van koning Achab en
koningin Iezebel. Tijdens de daaropvolgende hongersnood liet Elia
zich verzorgen door een weduwe wier zoontje hij uit de dood
opwekte (1 Koningen 17:7-24). De biddende profeet lijkt onaangedaan
door het roepende kind, de zoon van de weduwe, dat wijst
naar een eerste regenwolk in de verte.
getuigde meermalen van diep inzicht en een nuchtere,
goede analyse van de situatie. Tijdens zijn leven
had hij geen succes. Hij kwam en riep – en zijn stem
stierf weg.
Aankondiger
Een profeet was niet alleen tegenspeler maar ook
2
Emil Nolde (1867-1956), De profeet, houtsnede,
1912, New York: Museum of Modern Art.
6 De sociale aanklacht overheerste bij Amos en Micha. Jesaja sprak deze waarschijnlijk slechts tijdelijk uit. Bij
Jeremia raakte deze op de achtergrond. Bij Hosea ontbrak ze. Bij Ezechiël kwam ze alleen in hoofdstuk 22 naar
voren. Een politieke aanklacht ontbrak geheel bij Amos en Micha. Hosea klaagde vooral de koningen en de
leiders aan. Bij Jesaja was de politieke aanklacht sterk uitgewerkt (Jesaja 2:5-22; 31:1vv.). Bij Ezechiël kwam
de politieke aanklacht meermalen voor. Bij alle profeten was de politieke aanklacht ook een theologische: het
volk en zijn leiders werd afgoderij verweten. De aanklacht van afgoderij was overheersend bij Elia, Hosea en
Ezechiël. De aanklacht tegen een verkeerde of vervallen eredienst kwam voor bij Amos, Hosea, Jesaja, Micha,
Jeremia, Sefanja en Ezechiël.

voorzegger, aankondiger. De ondertoon van zijn toespraken
was dikwijls: wie wind zaait, zal storm oogsten;
wie anderen onrecht aandoet, krijgt vroeg of
laat de rekening gepresenteerd. Hij was als een
stormvogel die alarm slaat bij de nadering van een
onweer. Wat hij zei was geen prognose, geen toekomstvoorspelling:
zo zal het gaan, maar een programma:
zo moeten jullie handelen en zo niet. Het
ging er niet om of zijn woorden uitkwamen maar of ze
iets uithaalden en er wat mee werd gedaan. Een profeet
dacht de dingen en de gebeurtenissen door tot
op God. Door eerlijk te zijn ten opzichte van zichzelf,
wist hij dat er wonden waren vanuit het verleden,
maar dat er ook beginpunten lagen van latere ontwikkelingen.
7 Steeds sprak hij tot bepaalde mensen in
een bepaalde, historisch gegeven en als zodanig duidbare
situatie. Wat hij over de toekomst te zeggen
had, was gebonden aan het alternatief van die situatie.
Hij onthulde niet een komend tijdperk, maar
kondigde een latent, maar op handen zijnd gebeuren
aan 8 , zowel vanuit als met het oog op de dynamiek
van het op dat moment geldige alternatief. 9 Als hij
met de uiterste nauwkeurigheid een in de tijd vaststaand
en onafwendbaar noodlot scheen aan te kondigen,
bleef er toch ondanks alles ruimte voor het hopende
‘wie weet’ van bevrijding. Als hij een toekomstig
heil verkondigde, ging hij uit van de vooronderstelling
van de omkeer van de gemeenschap en van de
trouw van God.
Lied van de straat
3
Rafaël (1483-1520), De profeet Jesaja, 1511-1512,
fresco, 250 x 155 cm, Rome: Sant’Agostino.
Een profeet schreef geen theologische of liturgische verhandeling, maar sprak naar aanleiding van
concrete ontwikkelingen. Heel specifiek soms. Meermalen werd hij vervolgens door anderen geciteerd.
Ook werden zijn heftige polemieken met de gevestigde orde van zijn tijd en met de autoriteiten
die de voornaamste plaats in de maatschappij innamen, druk besproken. Hij werd zo ‘het lied
van de straat’. 10 Zijn geest was daar waar mensen, enkelingen en bewegingen, het heilloze en het
heilvolle helder wisten te onderscheiden en aan te wijzen. Soms maakte een profeet aantekeningen
van zijn toespraken of deed een kleine kring rondom hem dat. Vaak kregen zijn woorden pas later
een bredere erkenning. Veel woorden van veel profeten gingen verloren. Ze werden niet bevestigd
door de feiten en ze boden geen heldere visie te midden van die harde feiten.
7 De Liefde 1986, 33.
8 ‘De betrekking op de toekomst is gegeven met de oervorm van het profetische woord: de aankondiging. Deze
moet men streng onderscheiden van de voorspelling. Waar deze laatste vanuit het heden een punt in de toekomst
in het oog vat en voorspelt wat op dat punt zal gebeuren, verbindt de aankondiging in de toespraak van
nu een toekomstig gebeuren met de in het heden toegesprokene. Zij kondigt niet zomaar iets aan, maar alleen
de alternatieven van heil of gericht zijn aanwezig. Hierbij zijn heil en onheil in de aankondiging niet gelijkwaardig;
de aankondiging van onheil is een aankondiging van het gericht (meestal tenminste; er zijn echter ook
onheilsaankondigingen zonder meer), d.w.z. zij vindt haar reden in een gedrag van Israël waartegen God als
richter optreedt. De aankondiging van het heil echter wordt bij de profeten nooit gebaseerd op het handelen
der personen die toegesproken worden. Wanneer men een reden noemt, wordt deze alleen in God gezocht
(aldus Jesaja 40:18). Door dit verschil wordt het verschil in vorm van aankondiging van gericht of heil bepaald.
Wanneer de profetische aankondiging op deze wijze wezenlijk bestaat door de verbinding van toekomst
en heden, dan betekent dat niet dat de toekomst door zo’n aankondiging vaststaat. Ook wanneer met
het uitspreken van de aankondiging de toekomst in beweging is gezet in de richting van het heden (dit dynamische
aspect vertonen vele profetische woorden), toch kan men daar absoluut niet over beschikken, omdat zij
het werk van God blijft (Jona en Klaagliederen van Jeremia). Omdat de profeten niet beschikken over hetgeen
zij aankondigen is onmogelijk de uitkomst van de aankondiging van heil of gericht vast te stellen; zij blijven
naast elkaar staan, zonder berekenbaar resultaat’ (Westermann 1969, IV: 188-189).
9 Buber 1972, 5.
10 Soetendorp 1971, 1700.

Waarheidszegger
Een profeet had geen wijding, geen aanstelling door wie of
wat ook. En toch verhinderde dat hem niet om met de
grootste stelligheid het woord te voeren. Als hij dat deed,
sprak hij concreet en actueel, met het oog op de omstandigheden
en gebeurtenissen van zijn tijd. Waar hij het
over had, was voor iedereen duidelijk. Hij wees haarscherp
de ontsporingen aan in het godsdienstige, politieke en
sociale leven. Als hij het over de toekomst had, had hij het
over de naaste toekomst. Een profeet was geen helderziende,
als zag hij wel scherp. Hij was geen ziener, maar
een doorziener. Hij was geen waarzegger, maar waarheidszegger.
11 Hij zei niet wat er gebeuren zou, maar kon
gebeuren. Hij sprak niet over een onafwendbaar lot, maar
riep mensen op om het schijnbaar onafwendbare te keren.
Steeds was hij een getuige van tegenspraak, zowel met
zijn heilswoorden als met zijn onheilswoorden. Als hij
sprak van onheil, protesteerde hij in de naam van de levende
God tegen alle verminking van recht en gerechtigheid,
die dat onheil zelf opriep. Sprak hij van heil en een
nieuwe, andere toekomst, dan protesteerde hij in de naam
van dezelfde levende God tegen een houding van doemdenken.
12
Religiecriticus
Een profeet in Israël onderscheidde zich van een priester.
Een priester droeg zorg voor de cultus op gewijde plaatsen
en in de tempel, een profeet uitte vaak kritiek op de cultus,
met name die cultus die een onwaarachtige geruststelling
bood of die een regelrechte belemmering was van
een goede verhouding tussen God en zijn volk en tussen de
mensen onderling. Een priester had een ambtelijkheid en
een waardigheid die overging van vader op zoon, een profeet
was een geroepene. Een priester stond voor de bewaring
en het overdragen van de heilige traditie, een profeet
pleitte voor het nieuwe. Een priester hechtte aan de stilering
van het leven, een profeet aan de Geest, de levensadem,
de storm die mensen onrustig maakt en in beweging
zet.
Het onderscheid tussen een priester en een profeet
moeten we niet verabsoluteren. Wat ik zojuist noemde,
bedoelt geen afbakening te zijn, maar een aangeven van
tendensen. Sommige profeten waren zeer nauw bij de
cultus betrokken. Ezechiël was mogelijk zelf een priester.
En de profeten Nahum en Habakuk waren vermoedelijk als
zogenaamde cultusprofeten aan de tempel verbonden.
Evenals priesters stonden profeten in een bepaalde
godsdienstige, sociale en politieke traditie. Deze traditie
was in negatieve of in positieve zin medebepalend voor de
wijze waarop ze ingingen op de situatie van hun dagen. Ze
moesten optreden in de spanning van de wisselwerking
tussen de traditie waarin ze stonden en de ervaring van
hun persoonlijke roeping. Overweldigd als ze waren door
hun roepingservaring, konden ze in grote vrijmoedigheid
11 Van der Zee 1984, 16.
12 Schuman 1981, 62.
4
Pablo Gargallo (1881-1934), De profeet, 1933,
Antwerpen: Middelheimpark.

teruggrijpen op de kernelementen van hun traditie en tegelijk geheel nieuwe, soms zeer schokkende,
dingen zeggen.
Tegenspreker
In de tijd voor de schrijvende profeten had het optreden van profeten in Israël vooral betrekking op
de koning. Sommigen (onder wie Nathan en Gad) ondersteunden en bevestigden het koningschap,
anderen dienden een aanklacht tegen een koning in als hij afgoden toeliet of begunstigde of het
oude goddelijke recht overtrad (Nathan, Elia, Jeremia). In de tijd van de schrijvende profeten,
werd de wrijving tussen profeet en koning steeds heviger. Als wat een profeet zei de koning niet
beviel, liet hij de betreffende profeet soms vervolgen, gevangen zetten of zelfs doden. Tegenover
de koning had de profeet geen ander wapen dan zijn woord en zo nodig zijn lijden.
De profeten probeerden de oorspronkelijke betekenis van het dienen van God steeds weer
duidelijk te maken: ‘Gehoorzamen is beter dan slachtoffers.’ 13 Ze verzetten zich tegen de in hun
ogen verstarde eredienst, die uitsluitend gebaseerd was op de voltrekking van cultische handelingen.
Meermalen richtte hun aanklacht zich tegen offer, 14 gebed, psalmzingen, processies, tegen de
tempel of tegen de priesters. Zo bijvoorbeeld toen volgens de profeet de betekenis van het offer
verdraaid werd of vervallen was in een institutioneel offerbedrijf waarin het brengen van offers een
dood werk was, 15 toen de tempel misbruikt werd als ‘rovershol’, 16 of toen de priesters verzuimden
de goede weg te wijzen in tijden van verval. 17
Peter Paul Rubens (1577-1640), Daniël in de leeuwenkuil, 1615, olieverf op doek, 330 x 220 cm, Washington: National
Gallery of Art.
Daniël was door de Babyloniërs in de leeuwenkuil gegooid omdat hij maar doorging met bidden tot zijn eigen god, wat
verboden was door koning Darius. Toen de koning na een dag kwam kijken, zat Daniël levend te midden van de leeuwen. De
koning liet hem toen meteen uit de kuil halen (Daniël 6).
13
1 Samuël 15:22.
14
Amos 1:8; 4:4, 5; 521-25; Hosea 5:6v; 6:8; 8:11-13; Jesaja 1:10-17; 43:22-28; 66:3-4; Jeremia 14:12; Micha
6:6-8.
15
Jesaja 43:22v.
16
Jeremia7:1-15.
17
Hosea 4:1-11; 6:9; Micha 3:11; Jeremia 2:8; 5:30; 6:13; 20:1-6; 23:11.
5

Het recht stond bij de profeten hoog in het vaandel. Ze wezen op de oude geboden en juridische
bepalingen op momenten dat deze naar hun overtuiging weggemoffeld of veracht werden, of
de rechtspraak in verval was. 18 De meeste profeten van Israël waren pleitbezorgers van de armen:
ze hielden niet op ‘het uit te schreeuwen’ dat een maatschappij die het recht van de sociaal zwakkeren
met de voeten treedt, niet kan blijven bestaan. Zij die leiding gaven dienden zich in te zetten
voor de handhaving van de uiterste rechtvaardigheid. Profeten zeiden dat wat hun tijdgenoten
niet zagen. In tijden van voorspoed hadden zij het over ondergang, maar in tijden van absolute en
uitzichtloze ondergang spraken ze over ‘verlaten steden die weer herbouwd zullen worden en waarin
mensen weer zullen wonen’, over ‘de terugkeer van de verbannen kinderen naar hun gebied’ of
over ‘het water dat stroomt door de woestijn.’ Hun protest tegen het onrecht in de wereld en hun
bezwering dat dit de wereld ten gronde richt, lag op één lijn met hun verkondiging dat rechtvaardigheid
en liefde zullen zegevieren. 19 Hun uitingsvormen liepen uiteen van min of meer extatische
profetie tot het korte, scherpe protest, van een soort politieke vlugschriften tot uitgewerkte preken,
van symbolische handelingen 20 tot kunstig gestructureerde poëzie. 21
Tegengesprokene
In de loop van de eeuwen zijn er heel wat profeten
geweest die zeiden een boodschap te brengen
van de andere wereld, de wereld van de
goden en machten. De vraag is of het ware profeten
waren. ‘Dat zal niet vastgesteld kunnen
worden aan de hand van formele kenmerken,
maar alleen op grond van de boodschap die profeten
hebben gebracht. De beoordeling van die
boodschap is ook weer niet een zaak van neutraal
onderzoek, maar van geloof, respectievelijk
van ongeloof. In het Oude Testament vinden
we de sporen ervan dat zelfs binnen het kader
van één cultuur en één godsdienst een conflict
kan ontstaan tussen ware en valse profetie.’ 22
Valse profeten zeiden: ‘Zo spreekt de Eeuwige:
…’. Dikwijls, maar niet altijd, kwamen ze vervolgens
met iets dat aan de wensen van hun
machthebber en hun volk tegemoet kwam en
(wie zal het zeggen) ook aan hun eigen gedachten.
Onder de valse profeten waren er die oprecht
in hun bedoelingen waren, maar er waren
ook charlatans onder die door het ‘beroep’ werden
aangetrokken. Oprecht in bedoelingen of
niet, ze brachten met hun uitspraken de machthebber
of hun volk op een dwaalspoor.
Evenals de valse profeten zeiden de
ware profeten: ‘Zo spreekt de Eeuwige: …’ Ware
profeten werden vaak niet als zodanig herkend.
6
Rembrandt Harmensz.van Rijn (1606-1669), Jeremia treurend
over de verwoesting van Jeruzalem, 1630, olieverf op
paneel, 58 x 46 cm, Amsterdam: Rijksmuseum.
Vaak pas achteraf vonden ze geloof en werden ze gerespecteerd. Duidelijk was geworden dat zij
diep doorgedrongen waren in de feiten van de werkelijkheid, die feiten hadden onthuld en het fundament
waarop die feiten rustten hadden blootgelegd. Ook was duidelijk geworden dat hun onthullingen
van zondige en hopeloze werkelijkheden bedoeld waren als oproep die werkelijkheden te
veranderen en dat hun protest ten diepste een teken van hoop was. Ze zeiden: het moet niet alleen
ander, het kan en mag ook anders. 23 Ze waren er zo van overtuigd dat de situatie waarin ze spraken
18
1 Samuël 12:9; 1 Koningen 21:19; Jeremia 7:9; Amos 2:6; 5:10-15, 24; 8:4-7.
19
Soetendorp 1971, 1700.
20
In een symbolische handeling werd op verschillende manieren de persoon van de profeet betrokken bij zijn
verkondiging. Dat kon gebeuren in symbolische namen (Hosea 1:4, 6, 9; Jesaja 7:3; 8:3). Jesaja werd opgedragen
naakt en barrevoets te lopen (Jesaja 20:2), Jeremia eenzaam te blijven (Jeremia 16:2, 5, 8); Ezechiël
verrichtte symbolische handelingen (Ezechiël 4:1-12; 5:1-4; 12:3-6).
21
Schuman 1981, 140.
22 Mulder 1997, 1474.
23 Schuman 1985, 20.

Jean Changenet, Drie Profeten, ca. 1490, Paris: Musée du
Louvre.
De middelste stelt Jesaja voor. Op de vaan die hij vasthoudt
staat de beroemde messiaanse profetie Egredietur virga de
radice Jesse. Et flos de radice eius ascendet. Jesaja 11:1 (Uit
de stronk van Isaï schiet een telg op, een scheut van zijn
wortels komt tot bloei).
7
niet onherroepelijk was, dat hun woorden
daardoor een grote stelligheid en stimulerende
werking kregen. Hun profetie was steeds
pastoraal van aard, gericht op het terugbrengen
van mensen op de weg van gerechtigheid.
Hun kritisch oordeel was niet uit op vernietiging,
maar op het behoud van mens en samenleving.
Veel latere generaties konden wonen
in de woorden van de profeten. Ze vonden er
bemoediging in en impulsen tot inzicht en
handelwijzen in hun eigen tijd en situatie. En
ze vonden er een oriëntatie voor hun geloof
en leven in. Soms herkenden ze een godsdienst-
en maatschappijkritiek die toepasbaar
leek te zijn voor actuele situaties. 24
© Leen den Besten
Zevenaar, 20 februari 2012.
Geraadpleegde literatuur
Armstrong, Karen, Een geschiedenis van God. Vierduizend jaar jodendom, christendom en islam, Amsterdam:
Uitgeverij Anthos 1996.
Buber, Martin, Het geloof der profeten, Wassenaar: Servire 1972.
Burger, Hilde, ‘Profeten hebben meer te bieden dan een opgeheven vinger’, in: HN 22 februari 1986, 14-16.
Heering, H.J., Kate, W.P. ten & Sperna Weiland, J, Bijbelse verkenningen, ’s-Gravenhage: Boekencentrum N.V.
1961.
Liefde, L. de, Seinpalen en wissels, ’s-Gravenhage: Uitgeverij Boekencentrum B.V. 1986.
Mulder, D.C. ‘Het profetisme in andere godsdiensten’, in: : John Bakhoven e.a., red. De Bijbel, band IV, Amsterdam:
De geïllustreerde Pers N.V., Haarlem: Uitgeverij Spaarnestad N.V.; Leiden: Nederlandse Rotogravure
Maatschappij N.V., 1971, 1473-1474.
Oosterhof, B.J., Israëls profeten, Baarn: Bosch & Keuning N.V.
Schuman, Getuigen van tegenspraak. Profetie uit de mond van Amos en Jesaja, Baarn: Ten Have 1981.
Schuman, Niek ‘Profetisch protest als teken van hoop’, in: HN 28 september 1985, 20-21.
Soetendorp, J., ‘De Waarheid, het “lied van de straat”’, in: John Bakhoven e.a., red. De Bijbel, band IV, Amsterdam:
De geïllustreerde Pers N.V., Haarlem: Uitgeverij Spaarnestad N.V.; Leiden: Nederlandse Rotogravure
Maatschappij N.V., 1971, 1700.
Westemann, Claus, ‘Profeten’, in: Reicke, Bo & Rost, Leonhard, Bijbels-historisch woordenboek, Utrecht, Antwerpen:
Uitgeverij Het Spectrum N.V. IV, 1969, 180-199.
Zee, W.R. van ‘Profeten zijn geen waarzeggers maar waarheidszeggers’, in: HN 7 januari 1984, 16-17.
24 Schuman 1981, 136.
Giuseppi Angeli (1712-1798), Elia door een stormwind meegevoerd naar de hemel (2
Koningen 2:11), circa 1740-1755, olieverf op linnen, 174,6 x 264,8 cm, Washington: National
Gallery of Art.

8
De profeet Elia in de woestijn: ‘De HEER richtte zich tot
Elia met de woorden: ‘Ga weg van hier. Ga naar het
oosten en zoek een schuilplaats in de wadi Kerit, aan de
overkant van de Jordaan. Drinken kun je uit de rivier,
en ik heb de raven opgedragen je daar van voedsel te
voorzien.’ Elia deed wat de HEER hem had gezegd, hij
ging weg en trok zich terug in de wadi Kerit, ten oosten
van de Jordaan. De raven brachten hem daar ’s ochtends
en ’s avonds brood en vlees, en water dronk hij
uit de rivier (1 Koningen 17:2-6).
De profeet Nehemia, Icoon uit Orthodoxe kerk.
Jan Breughel de Oudere (1568-1625), De vis zet Jona aan land, ca 1595, olieverf op eikenhouten paneel, 38 x 56 cm,
München: Alte Pinakothek.
Jona zat drie dagen en nachten in de maag van een vis. Het dier had Jona opgeslokt nadat de profeet overboord was gezet
door de bemanning van het schip waarmee hij een opdracht van God probeerde te ontlopen. In de vis kwam Jona tot inkeer,
waarop God de vis Jona uit liet spuwen. Jona moest zijn opdracht alsnog uitvoeren (Jona 2).