Presentatie - SWPBS en Fontys OSO

Wie heeft ondersteuning nodig, de 

leerling of de leraar? 

Drs. José Wichers – Bots 

Fontys OSO, Tilburg 

Dr.Anita Blonk, Fontys OSO 

Dr.Lex Hendriks, Radboud Universiteit 

Prof.dr.Rutger Jan vd Gaag, Radboud Universiteit 

Prof.dr. Ludo Verhoeven, Radboud Universiteit 

SWPBS congres, 17 november 2012, Fontys OSO, José Wichers-Bots

Indeling 

• Zorg in Nederlands onderwijssyteem 

• Onderzoek naar zorgleerlingen 

• Voorstel tot andere wijze van kijken naar zorg 


Dutch Educational System 

Secondary Education: age 12-16/18 

- Mainstream Education, 3 types: 

– VWO (6 years), gives acces to bachelor/master curriculum 

– HAVO (5 years), gives acces to bachelor curriculum 

– VMBO (4 years), gives acces to vocational training (60%) 

- Special Education, 4 types: 

– Visual handicaps 

– Hearing or auditive handicaps 

– Fysical / Cognitive handicaps 

– Behavioral / Psychiatric handicaps 

* Student with Special Needs get a personal budget 


Slagboomdiagnostiek 

• Met een indicatie voor speciaal onderwijs ontvangt 

een leerling een LGF 

• Ouders hebben de keus tussen een plaats in het SO 

of in het regulier met een rugzak 

• Regionale expertisecentra ondersteunen ouders en 

scholen. 


4 

3,5 

3 

2,5 

2 

1,5 

1 

0,5 

0 

0,25 

1,89 

Trends 

2.16 

3,61 

% in special education % in mainstream education 

with IEP 

SWPBS congres, 17 november 2012, Fontys OSO, José Wichers-Bots 

2003 

2011

Enkele overwegingen 

• Speciaal onderwijs is duur 

• Leerlingen uit hun normale omgeving halen is 

discriminerend 

• Het bestaan van een dergelijk systeem stimuleert de 

groei (een stoornis levert een premie op) 

• Het heeft niet geleid tot professionalisering van de 

leraren 

SWPBS congres, 17 november 2012, Fontys 

OSO, José Wichers-Bots

Special education: the debate 

“It’s better to be normal in a special environment 

than special in a normal environment” : 

it’s better to err by putting the child with 

disabilities in a special school than by making the 

mistake to start with inclusion 



Special education: the debate 

“Services should be brought to the students, 

not the other way around”: 

put the child in mainstream education and 

bring all the therapists to the classroom 

(The funding comes with the child.) 



Toekomst 

• LGF wordt afgeschaft 

• Financiële middelen gaan direct naar de 

school 

• Vraag van de scholen: Hoe moeten we het 

zorggeld gaan verdelen? 

Welke leerlingen veroorzaken problemen voor de 

leraren? 

Welke data heb je nodig om dit te bepalen? 



Wat zijn de kenmerken van 

zorgleerlingen? 

• Objectieve: school prestaties 

• Subjectieve: oordeel van de leraar 

(Meijer, Meijnen & Scheerens, 1993) 

Verschillende competenties en waarnemingen 

van leraren bepalen of een leerling gezien wordt 

als een zorgleerling of niet 

(Marzano, 2003, Smeets, van der Veen, Derriks & Roeleveld, 2007) 



Wie zijn zorgleerlingen? 

• Leerlingen met een individueel handelingsplan 

(Government, 2010) 

• Leerlingen die gediagnosticeerd zijn door een deskundige of 

geïdentificeerd zijn door de school of de leraar 

(Goei & Kleijnen, 2009) 

• Leerlingen in risiocostuaties. Het wel of niet zorgleerling 

worden hangt af van beschermende en compenserende 

factoren (Wolf & van Beukering, 2009) 

• Leerlingen die niet voldoen aan de verwachting van de leraar 

(Van Dijk, Verheul & Klompe, 2003) 

• leerlingen die zonder extra zorgbegeleiding op school niet of 

moeilijk mee kunnen komen 

(Minne, Webbink & van der Wiel, 2009) 



Definitie in ons onderzoek 

Zorgleerlingen zijn leerlingen die iets extra’s nodig 

hebben om goed mee te kunnen komen op school. 

Zorgleerling 

= 

Leerling met aanvullende behoeftes/ 

Student with Additional Needs (AN) 



Onderzoeksvragen 

1. Hoeveel leerlingen worden geïdentificeerd 

als zorgleerlingen? 

2. Waarom zijn deze leerlingen zorgleerlingen? 

3. Op welke kenmerken verschillen 

zorgleerlingen en niet zorgleerlingen? 

4. Welke leerlingen ontvangen financiële 

ondersteuning? 



Deelnemers 

• 12 van de 13 VO - scholen in Nijmegen 

• 117 eerste klassen 

• 20%: Gestratificeerde at random steekproef 

over alle locaties 

• Uitval 65 

• 460 leerlingen, hun docenten en hun 

ouders 



Methode 

1. Leraren: 

- Welke leerlingen hebben iets extra’s nodig om goed mee te 

kunnen komen op school en waarom? 

(vragenlijst zorgleerlingen) 

2. Leerlingen: 

- Heb jij iets extra’s nodig om goed mee te kunnen komen op 

school en waarom? 

(open vraag en BelevingsVragenlijst voor Scholieren) 

3. Ouders: 

- Heeft uw kind iets extra’s nodig om goed mee te kunnen komen 

op school en waarom? 

(open vraag) 



Instruments 

Vragenlijst reden zorgleerlingen 

- 10 items uit de Teacher Report Form (TRF), 

- 7 items uit Scoring for PDD - NOS, based on ICD-10/DSM IV 

(1996, Buitelaar, & van de Gaag) 

- 6 items, gebaseerd op het model ‘factoren die een rol spelen bij het 

leren op school 

(Verheij and van Doorn, 2008) 

- ruimte voor individuele redenen 

Checklist Gegevens 

rapportcijfers, verzuim (geoorloofd en ongeoorloofd), verwijdering uit de 

klas, schorsing en indicaties 

BelevingsVragenlijst voor Scholieren 

78 vragen verdeeld over 10 belevingsgebieden 

(Das et al, in preparation) 



Analyse 

• Frequencies: 

- data on students with AN and without AN , 

- the items of the Questionnaire students with AN 

- comparing reason parents and students 

• Comparing the two groups on T-test for 

independant variables: 

Absenteeism; Expulsion from Class; Marks, StuWeS 

• Comparing the two groups on Chi-square-test: 

Suspension, Indications for special requirements 



Resultaten 1. 

Percentage zorgleerlingen 

volgens de docenten, de leerlingen zelf en de ouders 

Student with AN Student without AN 

1 or more teachers 

(n=460) 48,2 % 51,8 % 

Half of more 

teachers 14,9% 85,1% 

students 

(n = 410) 

parents 

(n = 276) 

25,4 % 74,6 % 

24,6 % 75,4 % 



Parents 

(n=410) 

- 

Parents 

+ 

Relatie tussen het oordeel van de 

docenten, de ouders en de leerlingen 

Teachers 

- 

49,8 % 

127 

5,9 % 

15 

Teachers 

+ 

25,5 % 

65 

18,8% 

48 

Student 

(n=255) 


OSO, José Wichers-Bots 

- 

Student 

+ 

Teachers 

- 

44,4% 

182 

8,3% 

34 

Teachers 

+ 

30,2% 

124 

17,1% 

70

Resultaten 2 

Reden voor het zijn van een zorgleerling 

volgens de docenten 

• Leerling heeft vaak aandachtsproblemen 

• Leerling heeft moeite om aanwijzingen op te volgen 

• Leerling stoort vaak andere leerlingen of 

veroorzaakt onrust in de klas 




volgens de leerlingen zelf 

Reden n % 

Bijles 51 48,6 

Dyslexie 10 9,5 

Aandachtsproblemen 8 7,6 

Leerproblemen 5 4,8 

Ondersteunende 

materialen 



5 4,8 

Andere 26 24,7 

Totaal 105 100,0


volgens de ouders 

Reden n % 

Dyslexie 21 25 

Taakwerkhoudingsproblemen 18 21,2 

Problemen met éen of meerdere 

vakken 



13 15,3 

Sociaal-emotionele problemen 12 14,1 

Rugzak 10 11,5 

Andere 11 12,9 

Totaal 85 100,0

Resultaten 3 

Op welke kenmerken verschillen zorgleerlingen 

en niet zorgleerlingen? 

1. Schoolprestaties 

2. Verwijdering uit de klas 

3. Verzuim (ziekteverzuim en spijbelen) 

4. Welbevinden 




Gemiddelde van de cijfers van het eerste rapport na de Kerstvakantie 

• 

Academic marks 

Students 

with AN 

• 




without AN 

mean sd. mean sd. 

6,9 

/10 

0,6 7,4 

/10 

[t(439) = 8,91, p = 0,00] 

0,5

• 

2. Verwijdering uit de klas 

Aantal keer tussen de herfst- en kerstvakantie 

• 

. 


with AN 




without AN 


Removal from class 0,2 0,9 0,09 0,5 

[t(444) = -2,25, p = 0,03]

• 

Schorsing: 1 student 

3. Verzuim 

in dagen tussen de Herfst- en Kerstvakantie 

With 

additional needs 

• 



Without 

additional needs 


Absence 4,1 5,6 2,4 3,6 

[t(458) = -3,93, p = 0,00]

Zorgleerlingen zijn significant: 

4. Well-being (1) 

• minder tevreden met de persoonlijke competenties die ze 

ontwikkelen op school en minder tevreden over de relatie met hun 

docenten. 

t(416,50)=4,10, p

Well-being (2) 

• ervaren meer teleurstellingen in de contacten met anderen 

t(434)=-4,40 p

Resultaten 4: 

Leerlingen met een indicatie 

Student identified with AN Student identified without AN 

n % n % p-value 

Dyslexia ,001 

Yes 31 14,0 11 4,6 

No 191 86,0 227 95,4 

Dyscalculie ,14 

Yes 2 ,9 0 ,0 

No 220 99,1 238 100,0 

ASD 0,007 

Yes 12 5,7 1 ,4 

No 210 94,3 237 99,6 

ADHD/ADD ,001 

Yes 11 5,0 0 ,0 

No 211 95,0 238 100,0 

LWOO 0,00 

Yes 46 20,7 10 4,2 

No 176 79,3 228 95,8 



Financiële ondersteuning gaat naar kleine 

Student without AN 

(teacher’s opinion) 

- 

Student with AN 

(teacher’s opinion) 

+ 

groep leerlingen 

Funding 

(lgf & LWOO) 

- 

228 

49,6 % 

155 

33,7 % 

No support 



Funding 

(lgf & LWOO) 

+ 

10 

2,2 % 

support 

67 

14,6 % 

support

Fontys OSO, José Wichers-Bots

Conclusie (1) 

• Docenten kenmerken 2x zo vaak leerlingen als 

leerlingen met Additional Needs als de ouders 

en de leerlingen zelf 

• Belangrijkste reden: 

- docenten: gedragsproblemen 

- ouders: leerproblemen 

- leerlingen zelf: bijles nodig 



Conclusie (2) 

• Leerlingen met AN verschillen van leerlingen 

zonder AN op dezelfde kenmerken als dropouts(Appleton, 

2008): 

Verlies van betrokkenheid met school op: 

- Cognitief gebied (school resultaten) 

- Gedragsmatige gebied (verzuim en 

verwijdering uit de klas) 

- Emotioneel gebied (well-being) 

• 2/3 deel van deze groep eersteklassers ontvangt 

geen financiële ondersteuning 



SWPBS 

Wat zouden deze resultaten kunnen betekenen 

voor SWPBS-scholen? 



Discussion 

• Docenten denken dat hun handelen onvoldoende is voor 48,2 % van de 

leerlingen 

• Het is onmogelijk of met zoveel individuele handelingsplannen te werken 

• Blijkbaar ervaren docenten vaak 

Moeilijke Onderwijs Situaties (MOS) 

• MOS zijn situaties waarin leerlingen niet doen wat docenten verwachten 

• Nodig is ondersteuning om oplossingen (interventies) te vinden voor 

Moeilijke Onderwijs Situaties 



Voorstel voor ondersteuning in 

• Nu > Curatief: 

scholen 

Financiering is leerlinggebonden 

• Toekomst > Preventief: 

Financiering gaat naar (groep) leraren om hen te 

ondersteunen bij het vinden, ontwikkelen en uitvoeren van 

interventies voor Moeilijke Onderwijs Situaties. (MOS) 

* Marzano (2010), Horner et all (2009) 



Stapsgewijze identificatie van leerlingen 

met aanvullende behoeftes (AN) 

1. Standaard monitoren van welbevinden, schoolprestaties, verzuim en 

klasverwijdering 

2. Analyseren van deze data op school-, groeps- en individueel niveau 

om de frequentie en type Moeilijke Onderwijs Situaties (MOS) te 

identificeren. 

3. Bepalen van noodzakelijke ondersteuning voor docenten, voor het 

hele schoolteam, een groep van docenten of een individuele docent, 

tbv afname van de MOS. 

4. Bepalen van individuele ondersteuning voor enkele leerlingen voor of 

gedurende stap 1 of 2 door : meer data verzamelen samen met 

ouders en ketenpartners . Met deze (meestal langdurige) 

ondersteuning is het volgen van het regulier onderwijs mogelijk 



AN - 

AN + 

Ambition 

Individuele interventie 

- 

> 80% (geen MOS) 

Schoolbrede aanpak is voldoende 

10/15 % (MOS) 

Ondersteuning voor MOS 



Individuele interventie 

+ 

Fontys OSO, José Wichers-Bots

Case VAVO (ROC) 

• 2 e kans Startkwalificatie 

• 300 leerlingen VMBO/HAVO/VWO: 

• 9 maanden onderwijs 

• Intake: 15 min. tbv categorie-indeling 

Moeilijke Onderwijssituatie: Verzuim, uitval 

Vraag: professionalisering mentoren 




Data verzameld 

Verzuim → 80% gevolgde lessen = diploma 

2. 6 leerlingen (3 goed, 3 niet goed) → 

dossier 

interview 



Bespreking data 

• Geen info vanuit moederscholen 

• Geen info over de zienswijze van de leerlingen 

zelf 

• Tussendoor geen verslagen van mentoren 

• Wel: veel info over belemmerende factoren 



Oplossingen 

• Organisatorische maatregelen: 

- verandering intakeformulieren 

- uitleg moederscholen 

- advies intaker aan mentor 

• Schoolbrede interventies: 

- les verwacht gedrag bij start schooljaar 

- training intakers / mentoren gespreksvoering 

• Groepsinterventie : 

-melden + gesprek 

• Individuele interventie: 

- traject coordinator 



Vraag Inlichtingenformulier 

vorige school 

Hoeveel begeleiding schat U in dat deze leerling 

nodig heeft om succesvol te zijn? 

Heel weinig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 heel veel 

Welke begeleiding leek effectief of had 

resultaat? 





Voorstellen voor nieuwe interventies 

• Gebruik op VMBO en VWO ook vernieuwde intake 

• Bied op de HAVO bij de start van het schooljaar standaard een mentorles aan over huiswerk maken, leren 

studeren, planning en organisatie. 

• Bied op het VWO bij de start van het schooljaar standaard een mentorles aan over ‘leren te leren’. 

• Ontwikkel op het VWO samen met de decaan een groepsinterventie voor leerlingen met 

loopbaanproblemen. 

• Overweeg als intaker bij een categorie 3 leerling of een verlengde intake bij de trajectbegeleider 

noodzakelijk is 



Aanwezigheids 

percentage 

VMBO HAVO VWO 

2010-2011 66% 63% 77% 

2011-2012 63% 75% 72% 

Slagings 

percentage 

VMBO HAVO VWO 

2010-2011 69% 77% 81% 

2011-2012 87% 86% 86% 





Stapsgewijze identificatie van leerlingen 

met aanvullende behoeftes (AN) 

1. Standaard monitoren van welbevinden, schoolprestaties, verzuim en 

klasverwijdering 

2. Analyseren van deze data op school-, groeps- en individueel niveau 

om de frequentie en type Moeilijke Onderwijssituaties (MOS) te 

identificeren. 

3. Bepalen van noodzakelijke ondersteuning voor docenten, voor het 

hele schoolteam, een groep van docenten of een individuele docent, 

tbv afname van de MOS. 

4. Bepalen van individuele ondersteuning voor enkele leerlingen voor of 

gedurende stap 1 of 2 door : meer data te verzamelen samen met 

ouders en ketenpartners . Met deze (meestal langdurige) 

ondersteuning is het volgen van het regulier onderwijs mogelijk 



Ondersteuning MOS 

ipv individuele leerlingen 

• Het ervaren van AN bij leerlingen hangt samen met de 

professionaliteit van docenten. 

• De plaats in het speciaal onderwijs wordt niet meer bepaald 

door de diagnose, maar door het ervaren van MOS 

• Naarmate scholen minder leerlingen doorsturen naar het SO, 

hebben ze meer middelen om hun eigen professionaliteit te 

verhogen 

Verbeter het handelen van docenten zodat de extra’s (AN) die 

leerlingen nodig hebben onderdeel worden van het reguliere 

onderwijs 

(Sugai & Horner, 2009) 

Biennial Meeting EARLI SIG 15 Special 

Educational Needs, 29-30 August 2012, 

Utrecht, The Netherlands

• Vragen? 

• Suggesties ? 

Dank U voor uw aandacht 

J.Wichers@fontys.nl

Presentatie - SWPBS en Fontys OSO

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?