Common Safety Method (CSM) on risk evaluation ... - ERA - Europa

Bladzijde 1 van 5
Eenheid Veiligheid
Gemeenschappelijke veiligheidsmethode voor risico-evaluatie en -beoordeling
Thierry BREYNE, Dragan JOVICIC
Europees Spoorwegbureau – Eenheid Veiligheid – Dienst Veiligheidsbeoordeling
Adres: 120 Rue Marc LEFRANCQ - BP 20392 - FR 59307 Valenciennes Cedex – Frankrijk
E-mail: Thierry.BREYNE@era.europa.eu, Dragan.JOVICIC@era.europa.eu
Samenvatting: ter bevordering van een harmonisatie van de veiligheidsprestaties op het spoor en de spoorwegregelgeving
in heel Europa hebben de Europese wetgevers in april 2004 de Spoorwegveiligheidsrichtlijn 2004/49/EG vastgesteld. Uit
hoofde van deze richtlijn krijgt het Spoorwegbureau onder meer tot taak een gemeenschappelijke veiligheidsmethode
(<strong>Common</strong> <strong>Safety</strong> <strong>Method</strong>, <strong>CSM</strong>) voor risico-evaluatie en –beoordeling te formuleren. Met dit document wordt beoogd een
samenvatting te geven van en de nadruk te leggen op de belangrijkste kenmerken van de bijbehorende Verordening
(EG) nr.°352/2009 van de Commissie betreffende de vaststelling van een gemeenschappelijke veiligheidsmethode voor
risico-evaluatie en -beoordeling, gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Unie van 29 april 2009.
Trefwoorden: gemeenschappelijke veiligheidsmethode, risico-evaluatie en -beoordeling, wederzijdse erkenning, <strong>CSM</strong>
Voorwoord
Tot begin 2000 hebben de lidstaten van de Europese Gemeenschap hun eigen spoorwegveiligheidsvoorschriften en
spoorwegnormen vastgesteld, vaak gebaseerd op nationale technische en operationele concepten. Hierdoor zijn er
geleidelijk verschillen in beginselen, aanpak en veiligheidscultuur ontstaan waardoor het moeilijk is technische
obstakels te overwinnen en internationale spoorwegvervoersactiviteiten te verrichten. Tegelijkertijd hebben de
economische integratie en de snelle groei van de handel de behoeften van de Europese Unie op het gebied van
spoorwegvervoer in toenemende mate getransformeerd. De ontwikkeling van een veilig en geïntegreerd
spoorwegnetwerk, zonder nationale grenzen, werd een van de hoofdprioriteiten van de EU. Zij vereist een krachtige
Europese regelgeving op de terreinen technische voorschriften en veiligheidsvoorschriften: beide zijn onlosmakelijk
verbonden.
Het Europese Spoorwegbureau is opgericht met het doel deze geïntegreerde spoorwegruimte te creëren door een
Europese benadering van de spoorwegveiligheid (1) en interoperabiliteit (2) vast te stellen. Het heeft als voornaamste
taak economisch haalbare gemeenschappelijke technische specificaties (technische specificaties voor
interoperabiliteit – TSI’s), met het unieke signaleringssysteem ERTMS (Europees spoorverkeerleidingsysteem), en
geharmoniseerde benaderingswijzen voor veiligheid vast te stellen, in nauwe samenwerking met belanghebbenden in
de spoorwegsector, nationale autoriteiten, andere betrokken partijen en de Europese instellingen. Alle
werkzaamheden van het Spoorwegbureau zijn erop gericht de groei en ontwikkeling van vracht- en personenverkeer
te vergemakkelijken door veiligheids- en technische procedures te harmoniseren en vertragingen als gevolg van
incompatibele nationale systemen te beperken.
Geharmoniseerde benadering van risicobeoordeling – <strong>CSM</strong> voor risicobeoordeling
Doel: doel van de gemeenschappelijke veiligheidsmethode voor risicobeoordeling is een bijdrage te leveren aan de
algemene doelstelling van de EU. De <strong>CSM</strong> vergemakkelijkt de toegang tot de markt voor spoorvervoersdiensten en
maakt de wederzijdse erkenning van de resultaten van de risicobeoordeling mogelijk door harmonisering van:
(a) de risicobeheerprocessen die worden toegepast om de veiligheidsniveaus en de naleving van de
veiligheidsvereisten te beoordelen;
(a) de uitwisseling van veiligheidsinformatie tussen verschillende partijen in de spoorwegsector met het oog op een
overkoepelend veiligheidsbeheer met betrekking tot de verschillende interfaces in de sector;
(b) de door toepassing van een risicobeheerproces bereikte resultaten.
Vereiste van een geharmoniseerde benadering: in artikel 6, lid 3, onder a), van Spoorwegveiligheidsrichtlijn
2004/49/EG wordt expliciet de vaststelling van een geharmoniseerde benadering van risicobeoordeling verlangd. De
toepassing van de <strong>CSM</strong> voor risicobeoordeling wordt ook impliciet verlangd door:
( 1 ) Zie bepalingen in de Spoorwegveiligheidsrichtlijn 2004/49/EG.
(2) Zie bepalingen in de Spoorweginteroperabiliteitsrichtlijn 2008/57/EG.

Bladzijde 2 van 5
Eenheid Veiligheid
(a) artikel 9 en bijlage III van Spoorwegveiligheidsrichtlijn 2004/49/EG waarin wordt bepaald dat
spoorwegondernemers en infrastructuurbeheerders procedures en methoden in hun veiligheidsbeheersysteem
tot stand moeten brengen voor het beheren van de veiligheid van het spoorwegsysteem tijdens de exploitatie.
In verband met een van de procedures van het veiligheidsbeheersysteem [zie bijlage III, punt 2, onder d)] wordt
expliciet verlangd dat het veiligheidsbeheersysteem van een spoorwegonderneming/infrastructuurbeheerder
procedures en methoden omvat om wijzigingen te beheren. De toepassing van de <strong>CSM</strong> voor risicobeoordeling
zal de spoorwegondernemingen en infrastructuurbeheerders in staat stellen de risico's te beheersen die
ontstaan als gevolg van wijzigingen in het spoorwegsysteem;
en
(b) artikel 15 van Interoperabiliteitsrichtlijn 2008/57/EG waarin onder andere de noodzaak wordt vastgesteld tot
een veilige integratie van subsystemen van structurele aard voordat er toestemming voor hun indienststelling
wordt verleend. De toepassing van de <strong>CSM</strong> voor risicobeoordeling zal het ook mogelijk maken de risico’s te
beheersen die voortvloeien uit de integratie van een subsysteem in het spoorwegsysteem.
Strategie voor de vaststelling van de <strong>CSM</strong>: in de Spoorwegveiligheidsrichtlijn 2004/49/EG wordt erkend dat het
veiligheidsniveau van het communautaire spoorwegsysteem doorgaans hoog is, vooral vergeleken met het
wegvervoer. Teneinde ervoor te zorgen dat dit veiligheidsniveau wordt gehandhaafd en, indien nodig en
redelijkerwijs uitvoerbaar, wordt verbeterd, was het van belang:
(a) de vaststelling van de <strong>CSM</strong> te baseren op bestaande methoden in de lidstaten waarmee ze hoge
veiligheidsniveaus kunnen blijven bereiken;
(b) een geharmoniseerd risicobeoordelingsproces te omschrijven en overeen te komen op basis van deze bestaande
methoden en EN-normen.
Wie moet de <strong>CSM</strong> toepassen? De <strong>CSM</strong> voor risicobeoordeling wordt toegepast door de persoon die verantwoordelijk
is voor de tenuitvoerlegging van de te beoordelen wijziging. Deze persoon, de "initiatiefnemer" genoemd, kan een
van de volgende actoren zijn:
(a) de spoorwegondernemingen en de infrastructuurbeheerders in het kader van de risicobeheersingsmaatregelen
die zij moeten toepassen overeenkomstig artikel 4 van Spoorwegveiligheidsrichtlijn 2004/49/EG;
(b) de aanbestedende diensten en de fabrikanten die een beroep doen op een aangemelde instantie voor de
toepassing van een "EG"-keuringsprocedure overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Interoperabiliteitsrichtlijn
2008/57/EG;
(c) de aanvrager van een vergunning voor de indienststelling van voertuigen.
Indien nodig, ziet de initiatiefnemer, via contractuele verbintenissen, erop toe dat leveranciers en dienstverleners,
met inbegrip van hun onderaannemers, deelnemen aan het in de <strong>CSM</strong> omschreven risicobeheerproces.
Wanneer moet de <strong>CSM</strong> worden toegepast? De <strong>CSM</strong> voor risicobeoordeling geldt voor elke wijziging van een
(3)
spoorwegsysteem in een lidstaat als bedoeld in punt 2, onder d) , van bijlage III bij
Spoorwegveiligheidsrichtlijn 2004/49/EG die als belangrijk wordt beschouwd. Bij gebreke van aangemelde nationale
voorschriften om te bepalen of in een lidstaat een wijziging al dan niet belangrijk is, neemt de initiatiefnemer, na
deskundigenadvies te hebben ingewonnen, een beslissing over de mate van belangrijkheid van de wijziging op basis
van de criteria als bepaald in artikel 4 van de <strong>CSM</strong> voor risicobeoordeling: "gevolg bij faling, nieuwigheid die door de
wijziging wordt geïntroduceerd, complexiteit, monitoring en omkeerbaarheid van de wijziging". Wanneer de wijziging
niet belangrijk is, behoeft de <strong>CSM</strong> niet te worden toegepast. De beslissing hiertoe moet echter worden
gedocumenteerd, zodat de nationale veiligheidsinstantie deze bij inspecties kan controleren. Bij niet belangrijke
wijzigingen wordt er in het kader van het deskundigenadvies steeds geëvalueerd of alle niet belangrijke wijzigingen
sinds de laatste toepassing van de <strong>CSM</strong> samen een belangrijke wijziging vormen.
(3) Bijlage III, punt 2, onder d): het veiligheidsbeheersysteem van een spoorwegonderneming/infrastructuurbeheerder
bevat "procedures en methoden om risico's te beoordelen en te beheersen wanneer er voor de
infrastructuur of de activiteiten nieuwe risico’s ontstaan door een verandering in de bedrijfsomstandigheden of
door nieuw materiaal". De wijziging kan dus van zowel technische, operationele of organisatorische aard zijn.

Bladzijde 3 van 5
Eenheid Veiligheid
Geharmoniseerd <strong>CSM</strong>-proces: teneinde de wederzijdse erkenning van de resultaten mogelijk te maken en ervoor te
zorgen dat het bestaande veiligheidsniveau van het communautaire spoorwegsysteem wordt gehandhaafd,
harmoniseert de <strong>CSM</strong> het risicobeoordelingsproces. Zij specificeert alleen aan welke vereisten moet worden voldaan
en niet hoe aan de vereisten moet worden voldaan. Zoals wordt geïllustreerd in Figuur 1, is dit geharmoniseerde
proces een typisch iteratief risicobeheerproces. Het is gestructureerd rond de volgende drie belangrijke stappen:
(a) de systematische identificatie van de gevaren, gebaseerd op de omschrijving van het te beoordelen systeem,
van de bijbehorende veiligheidsmaatregelen en van de daaruit voortvloeiende veiligheidseisen;
(b) de risicoanalyse en de risico-evaluatie;
(c) het aantonen dat het systeem voldoet aan de vastgestelde veiligheidseisen.
Naast deze klassieke stappen, worden de volgende stappen gespecificeerd in het <strong>CSM</strong>-proces, hoofdzakelijk om de
wederzijdse erkenning van de resultaten van dergelijke risicobeoordelingen mogelijk te maken:
(a) de documentatie over het gevarenbeheer met "gevareninventarissen", zowel om de uitwisseling van
veiligheidsvereisten tussen de verschillende partijen die bij de belangrijke wijziging betrokken zijn (interfaces) te
controleren als om de status van de gevaren die onder de verantwoordelijkheid van de initiatiefnemer vallen te
beheren;
(b) een onafhankelijke beoordeling, door een beoordelingsinstantie, van de correcte toepassing van het volledige
<strong>CSM</strong>-proces.
Bestaande risicoaanvaardingsbeginselen: nogmaals, om ervoor te zorgen dat het bestaande veiligheidsniveau van
het communautaire spoorwegsysteem gehandhaafd blijft, wordt de <strong>CSM</strong> voor risicobeoordeling gebaseerd op
bestaande methoden voor het beheersen van de vastgestelde gevaren en de daaraan verbonden risico’s. Hierdoor is
het mogelijk de volgende drie risicoaanvaardingsbeginselen door elkaar te gebruiken (d.w.z. zonder gespecificeerde
volgorde van prioriteit) bij de risicoanalyse en risico-evaluatie:
(a) praktijkcodes (technische specificatie voor interoperabiliteit, aangemelde nationale voorschriften, Europese
normen);
(b) soortgelijke referentiesystemen;
(c) expliciete risico-inschatting en geharmoniseerde risicoaanvaardingscriteria.
De schakel tussen het gevaar en het risicoaanvaardingsbeginsel ter beheersing van dit gevaar moet in de
gevareninventaris worden geregistreerd om het besluitvormingsproces te helpen motiveren. Dit is van belang voor de
wederzijdse erkenning van de resultaten van de toepassing van de <strong>CSM</strong> voor risicobeoordeling.
Er zij op gewezen dat het detailniveau van het vaststellen van de gevaren afhangt van het risicoaanvaardingsbeginsel
en van de risicoaanvaardingscriteria die door de initiatiefnemer worden gehanteerd voor de beheersing van de
vastgestelde gevaren.
Inwerkingtreding van de Verordening van de Commissie betreffende de vaststelling van een gemeenschappelijke
veiligheidsmethode voor risico-evaluatie en -beoordeling
De bijbehorende Verordening (EG) nr. 352/2009 van de Commissie betreffende de vaststelling van een
gemeenschappelijke veiligheidsmethode voor risico-evaluatie en –beoordeling werd gepubliceerd in het
Publicatieblad van de Europese Unie van 29 april 2009. Wegens de relatieve nieuwheid van sommige aspecten van
het formele <strong>CSM</strong>-proces voor risicobeoordeling, heeft deze verordening een geleidelijke invoering. Om deze te
ondersteunen, zal de toepassing pas op 19 juli 2010 van kracht worden. Vanaf die datum moet de verordening
worden toegepast op:
(a) alle belangrijke technische wijzigingen met betrekking tot de in artikel 2, onder c), van Richtlijn 2008/57/EG
gedefinieerde voertuigen;
(b) alle belangrijke wijzigingen met betrekking tot subsystemen van structurele aard, indien vereist krachtens
artikel 15, lid 1, van Richtlijn 2008/57/EG of bij een technische specificatie voor interoperabiliteit.

Bladzijde 4 van 5
Eenheid Veiligheid
De <strong>CSM</strong>-verordening blijft tot 1 juli 2012 vrijwillig met betrekking tot operationele of organisatorische wijzigingen, om
de betrokken partijen voldoende tijd te geven om, voor zover nodig, de nieuwe gemeenschappelijke benadering te
leren kennen en toe te passen en er ervaring mee op te doen.
Meer informatie
De volledige "Verordening van de Commissie betreffende de vaststelling van een gemeenschappelijke
veiligheidsmethode voor risico-evaluatie en -beoordeling" is in alle talen van de EU te vinden op de website EUR-Lex
via de volgende link: http://eur-lex.europa.eu/JOHtml.do?uri=OJ:L:2009:108:SOM:NL:HTML
Leidraad voor de toepassing van de <strong>CSM</strong> voor risicobeoordeling: om de actoren in de spoorwegsector te helpen bij
de toepassing van de <strong>CSM</strong> voor risicobeoordeling, heeft het Europees Spoorwegbureau ook de volgende twee
informatieve en niet juridisch bindende documenten uitgebracht:
(a) "Leidraad voor de toepassing van de Verordening van de Commissie betreffende de vaststelling van een
gemeenschappelijke veiligheidsmethode voor risico-evaluatie en -beoordeling";
(b) "Verzameling van voorbeelden van risicobeoordelingen en van mogelijke hulpmiddelen ter onderbouwing van
de <strong>CSM</strong>-verordening".
Deze twee documenten zijn vertaald in alle EU-talen van de lidstaten met spoorwegen. Zij zullen spoedig beschikbaar
zijn op de website van het Spoorwegbureau, via de link naar spoorwegveiligheid: http://www.era.europa.eu.

ONAFHANKELIJKE BEOORDELING
Beoordeling v. systeemomschrijving
obv vastgestelde veiligheidsvereisten
VOORLOPIGE
SYSTEEMOMSCHRIJVING
Gevareninventarisatie en -
classificatie
Praktijkcodes Soortgelijke
referentiesystemen
Toepassen van
praktijkcodes
Impliciete RAC (voorwaarden voor
praktijkcodes en referentiesystemen)
NEE
Vergelijking
met criteria
Aanvaardbaar
risico?
JA
Systeemomschrijving
(Doel, functies, interfaces, enz.)
Gevareninventarisatie
(Wat kan er gebeuren?
Wanneer? Waar? Hoe? enz.)
Gevarenclassificatie
(Hoe kritiek?)
NEE
Belangrijke
wijziging?
JA
Algemeen
aanvaardbaar
risico?
Selectie van
Risicoaanvaardingsbeginsel
Analyse v. overeenkomsten
met
referentiesystemen
Aantonen van de
overeenstemming met de
veiligheidseisen
Bladzijde 5 van 5
NEE
Vergelijking
met criteria
Aanvaardbaar
risico?
JA
Veiligheidseisen
(d.w.z. te nemen
veiligheidsmaatregelen)
JA
Expliciete risico-inschatting
Identificatie van scenario’s en
bijbeh. veiligheidsmaatregelen
Kwalitatief
Geschatte
frequentie
Expliciete kwantitatieve of
kwalitatieve RAC vereist
Criteria required
NEE
Risicobeoordeling
Veiligheids
-criteria?
Geschat
risico
Risicoanalyse
Kwantitatief
Geschatte
ernst
Risico-evaluatie
Vergelijking
met criteria
Aanvaardbaar
risico?
Figuur 1: Risicobeheerproces en onafhankelijke beoordeling
JA
Eenheid Veiligheid
GEVARENBEHEER