SHOAH DOOR KOGELS

PEDAGOGISCH
DOSSIER
TENTOONSTELLING
SHOAH DOOR KOGELS
DE MASSALE TERECHTSTELLINGEN VAN JODEN
IN OEKRAÏNE, 1941-1944

2
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
Inhoud
Voor de jonge bezoekers..................................................................p.3
1. Wie ?......................................................................................p.4
2. Hoe ?.....................................................................................p.7
3. Hoe weet men het ?....................................................................p.9
4. Waarom ?...............................................................................p.13
5. Hoe is dit kunnen gebeuren ?.......................................................p.16
6. Zou dit nog kunnen gebeuren ?.....................................................p.23
7. Wat men kan doen om dit in de toekomst te voorkomen ?.....................p.27

3
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
Aan de jonge bezoekers
De tentoonstelling die jullie gaan bezoeken of misschien al bezocht hebben, is een
droevige zaak. Het gaat over het uitmoorden van de Joden in Oekraïne. Oekraïne
was op dat ogenblik een republiek die deel uitmaakte van de Sovjet-Unie. Het gaat
dus over een hoofdstuk van de Tweede Wereldoorlog, meer bepaald over de
genocide 1 van de Europese Joden door de nazi’s.
Tussen 1941 en 1945 werden er maar liefst 5,5 tot 6 miljoen Joden uitgeroeid. Het
grootste deel werd gedood in de concentratiekampen en vernietigingskampen die
door de Duitse bezetter gebouwd werden in Polen en in andere landen in Centraal-
en Oost-Europa. Ongeveer één derde van de Joden werden ter plaatse
doodgeschoten, in hun steden en dorpen. Deze tentoonstelling gaat over deze
« methode » - de fusillering.
Deze map zal u helpen om deze tentoonstelling te begrijpen. Anders gezegd, het zal
u helpen te begrijpen hoe deze mensen ertoe gekomen zijn om zoiets te doen :
aankomen in een willekeurige stad of dorp, onschuldigen bijeendrijven - mannen,
vrouwen en kinderen – hen samenpersen in vrachtwagens, en ergens in de buurt
doen uitstappen om hen vervolgens vlakbij in koelen bloede te doden.
Wij hebben hier zeven vragen gesteld die ons belangrijk lijken. De tentoonstelling
probeert elementen aan te reiken om deze te beantwoorden. Jullie kunnen met
jullie leraren, ouders en vrienden discussiëren over deze vragen en over de
antwoorden, en er andere verzinnen.
Op welke manier jullie dit ook aanpakken, blijf er wel aan denken dat dit niet
zomaar een schooloefening is, maar een les in menselijkheid en burgerschap.
1 Genocide : volkerenmoord (z.p.23)

4
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
1. WIE ?
©
USHMM,
courtesy
of
the
Library
of
Congress.
Bekijk goed deze foto. Ze werd genomen door een getuige van het gebeuren. Een
man staat op het punt om een kogel te schieten door het hoofd van een andere man,
die aan de rand van een put zit waarin reeds verschillende lijken liggen.
De moordenaar is in uniform : het is een lid van de Einsatzgruppen
(« interventiegroepen » in het Duits). Deze mobiele eenheden volgden de troepen
van de invaller. Het waren geen strijders, maar doders die de opdracht hadden om
bevolkingsgroepen uit de weg te ruimen die door de Duitse autoriteiten als
gevaarlijk en schadelijk werden beschouwd : kaders van de Poolse natie, Sovjet-
Russische politieke gevangenen en krijgsgevangenen, zigeuners. En vooral Joden die
volledig uitgeroeid moesten worden.

5
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
Deze eenheden bestonden uit leden van de S.S. en politiemannen, maar ook
plaatselijke hulptroepen – hier ziet men Oekraïense vrijwilligers.
Stel je nu voor dat de volledige bevolking van Brussel en Antwerpen samen –
mannen, vrouwen en kinderen – op deze manier zou gedood worden. Dat is toch
ondenkbaar ? Wel, dat is nochtans wat er gebeurd is met de Joden van Oekraïne.
Verder:
De oorlog aan het Oostfront ;
de Joodse bevolking in Oost-Europa;
de Oekraïense Joden.
Tekst te verklaren :
« Wij danken onze kracht aan onze snelheid en onze brutaliteit. [...]. Het doel
van de oorlog bestaat er niet in een gegeven lijn te bereiken, maar de
tegenstrever fysiek te vernietigen. Daarom heb ik mijn eenheden aan het
Oostfront opdracht gegeven om zonder genade en zonder meedogen talloze
mannen, vrouwen en kinderen van Poolse afkomst en Pools-sprekenden te
doden. Het is de enige manier voor ons om de levensruimte te veroveren die
wij nodig zullen hebben. »
Adolf Hitler tot zijn generaals, 22 augustus 1939, in La Wehrmacht dans la
Shoah, Revue d'histoire de la Shoah, n° 187, juli/december 2007
Te zien:
De film van Michaël Prazan, Einsatzgruppen. Les commandos de la mort,
France, France2 éditions, 2009, 180 minuten

6
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
©
Institut
für
Zeitgeschichte,

Munich
De opmars van de Einsatzgruppen in de USSR

7
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
2. HOE ?
De genocide van de Joden in Europa is geen spontane moordpartij zoals er talloze
geweest zijn in de geschiedenis van de mensheid. Het is een massamoord met
voorbedachten rade, die zorgvuldig gepland en methodisch uitgevoerd werd.
Een heel volk uitroeien is een moeilijke opdracht. Hiervoor is een complexe en
zorgvuldige organisatie nodig. Hiertoe heeft het Duitse bewind al haar politieke,
militaire en politionele middelen ingezet.
De tentoonstelling geeft een beeld van deze moordmachine – de moord door massale
fusillering, waarvan jullie de opeenvolgende stappen hebben kunnen zien :
- Het samendrijven van de slachtoffers op een centrale plaats, met de hulp van
de plaatselijke overheid. Het bevel tot verzamelen gebeurde per megafoon,
affiches of andere. Om de Joden niet te verontrusten, werd gevraagd om
kleding en voedsel voor meerdere dagen mee te brengen, zogezegd omdat zij
overgebracht zouden worden naar werkkampen. Er werden klopjachten
georganiseerd in de omringende bossen en velden om de vluchtelingen op te
jagen.
- Het transport gebeurde met konvooien of vrachtwagens, tot aan de plaats
waar de executies uitgevoerd zouden worden. Men hield een zekere afstand
om te voorkomen dat de slachtoffers zouden zien wat er zich afspeelde. Maar
zij konden wel de vuurschoten en de kreten van de slachtoffers horen.
Weinigen maakten zich in dit stadium nog illusies over wat hen te wachten
stond ;
- Het uitkleden en sorteren van de kledij en waardevolle voorwerpen ;
- Overbrenging in kleine groepjes tot aan de plaats van executie, een
natuurlijke ravijn of een put gegraven door de toekomstige slachtoffers ;
- De executie met kogels, afgeschoten vanop korte afstand ;
- Het bedekken van de lichamen - sommigen zijn nog in leven - met kalk en
aarde.
Deze methode is doeltreffend gebleken want er zijn meer dan anderhalf miljoen
mensen op deze manier gedood. Dit is meer dan de helft van de vooroorlogse joodse
bevolking in Oekraïne. Toch waren er ook nadelen aan verbonden : het had een
invloed op het moreel van de doders ; het ging te traag om de immense ghetto’s uit
te roeien waarin de Joden in Polen samengedreven waren. Verder was het
onmogelijk toe te passen in de rest van bezet Europa. Tegen eind 1941 ging men
dan ook over tot de industriële fase van de Holocaust : de vernietiging door
gaskamers in speciaal daartoe ingerichte kampen.
Daarnaast gingen de executies echter onverminderd verder tot aan het einde van de
oorlog - daar waar de nabijheid van de frontlinie en problemen met het transport
per trein een industriële oplossing onmogelijk maakten. Dit was dus het geval in
Oekraïne.

8
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
Verder:
Getuigenis :
« Aan de rand van de put was er een korte trap, in aarde. De Joden moesten
zich uitkleden terwijl ze afgeranseld werden door de wachten. Volledig naakt
daalden vaders, moeders en kinderen langzaam de trap af. Ze gingen liggen,
het aangezicht naar de aarde gekeerd, op de lichamen van diegenen die net
voor hen gefusilleerd werden. Een Duitse politieman, Humpel, stapte naar
voor, liep rechtop over de doden en maakte elke Jood af met een nekschot.
[…] Regelmatig onderbrak hij het schieten, klom uit de put, dronk een glaasje
schnaps en daalde dan terug af. De volgende Joodse familie daalde naakt de
trap af en ging liggen. Het bloedbad duurde een volledige dag. Humpel doodde
alle Joden van het dorp - op zijn eentje.»
Relaas van Luba, ooggetuige van de afslachting van de Joodse bevolking van
het dorp Senkivishvka in juni 1941..Getuigenis opgetekend door pater Patrick
Desbois.

9
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
3. HOE WEET MEN DIT ?
De moordenaars waren zich goed bewust van het monsterlijke van hun misdaad.
Daarom hanteerden zij ook een verdraaide woordenschat zoals : « Endlösung »
(Eindoplossing), « bijzondere behandeling », enz. Daarom ook poogden zij om de
materiële bewijzen van de genocide te laten verdwijnen bij het optrekken van de
geallieerden : vernietigen van archieven, verbranden van lijken, brandstichting enz.
Het verdoezelen van een misdaad van dergelijke omvang bleek echter een
onmogelijke opdracht. Er waren nu eenmaal teveel plaatsen waar slachtpartijen
hadden plaatsgevonden, en zo waren er ook teveel verslagen van doodseskaders en
van getuigen. De geallieerden waren reeds vanaf 1941 op de hoogte en tegen het
einde van de oorlog hadden ook de Sovjet-Russische commissies er rekenschap van
gegeven.
Tenslotte begon de Franse katholieke pater Patrick Desbois in 2004, samen met de
vereniging Yahad-In Unum waarvan hij de voorzitter is, met een systematische
zoektocht op de executieplaatsen. Dankzij deze werkzaamheden weet men nu met
grote nauwkeurigheid onder welke omstandigheden de « Shoah met kogels »
uitgevoerd werd in bezet Oekraïne.
Verder:
De vraag van het negationisme : waarom blijven sommigen hardnekkig de
realiteit van de genocide ontkennen ?
ideologische redenen : nazi-sympathieën, anti-semitisme ;
psychologische redenen: achterdocht ten opzichte van iedere « officiële »
waarheid, « anti-conformisme » ;
Parallel trekken met andere vormen van ontkenning, bvb. de Rwandese
genocide, maar ook feiten zoals de maanlanding of de terroristische aanslagen
van 11 september 2001.
Eén principe : in de geschiedenis zoals in alle wetenschappen gaat
het debat niet over de feiten, maar over de interpretatie van de
feiten !

10
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
Officieel document :
Dit verslag, opgesteld door de SS’er Karl Jäger, commandant van het
Einsatzkommando 3 van Einsatzgruppe A, toont de overeenstemming van de
moorden van deze « bijzondere eenheden ». De vermoorde Joden worden
onderverdeeld in drie categorieën : « de Joodse mannen », « de Joodse
vrouwen » en « de Joodse kinderen ». Gedurende de vijf maanden die gedekt
worden door dit verslag, heeft het E.K.3 maar liefst 137.346 mensen gedood.

11
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
Het rapport eindigt als volgt : « Vandaag kan ik bevestigen dat onze
doelstelling om het Jodenprobleem op te lossen in Litouwen, vervuld werd door
EK3. Er bevindt zich geen enkele Jood meer in Litouwen, met uitzondering van
de Joodse arbeiders en hun gezinnen. »
Getuigenis :
SS-Hauptsturmführer (kapitein) Dieter Wisliceny heeft volgende getuigenis
afgelegd op het proces van Neurenberg :
"In november 1942 heb ik in het kantoor van Eichmann te Berlijn
Standartenführer (kolonel) Blobel ontmoet die aan het hoofd stond van
Kommando 1005. Zij waren specifiek belast met het uitwissen van ieder spoor
van de eindoplossing (vernietiging) van het Joodse probleem door de
Einsatzgruppen alsook alle andere executies. Het Kommando 1005 is minstens
actief geweest vanaf de herfst 1942 tot september 1944 en stond gedurende
heel deze periode onder het bevel van Eichmann. Deze missie werd
georganiseerd toen duidelijk werd dat Duitsland de bezette gebieden in Oost-
Europa niet zou kunnen behouden. Het werd toen nodig geacht om al deze
sporen van misdadige executies uit te wissen. In november 1942 in Berlijn
stelde Blobel een verslag op voor het team van specialisten van het
Jodenprobleem van Eichmann in de bezette gebieden. Hij had het over
speciale verbrandingsovens die hij had laten bouwen om gebruikt te worden
door Kommando 1005. Dit laatste diende de lichamen van alle reeds
geëxecuteerde personen op te graven om ze te verbranden. Kommando 1005
is werkzaam geweest in Rusland, in Polen en rondom de Baltische zee. Ik zag
Blobel terug in Hongarije in 1944 en hij bevestigde in mijn aanwezigheid aan
Eichmann dat de missie van Kommando 1005 tot een goed einde gebracht
werd ."
Nazi Conspiracy and Aggression. Deel VIII. USGPO, Washington, 1946

12
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
Beeldmateriaal :
Foto genomen tijdens de opgravingswerken van de kadavers in Oekraïne door pater
Desbois en zijn team.

13
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
4. WAAROM?
Om te kunnen begrijpen waarom mensen op die manier andere mensen hebben
gedood, moet men de aard van het nationaal-socialistische (nazi) regime en zijn
ideologie begrijpen.
Het nazisme is niet zomaar een gewone dictatuur :
- Het is een totalitair regime, met andere woorden een regime dat ernaar
streeft om alle aspecten van het leven van het individu en de maatschappij in
zijn totaliteit te omvatten.
- Het is een regime dat toegewijd is aan één leider (Führer in het Duits), Adolf
Hitler, die er de incarnatie van is.
- Tot slot, en vooral, is het een regime dat gebaseerd is op een racistische
ideologie. Volgens deze wereldvisie zijn de mensen van nature ongelijk. Elk
van ons behoort door zijn bloed toe aan een ras dat bepaald wordt door de
wetten van de biologie. Deze rassen zijn in een voortdurende oorlog
gewikkeld om de wereld te kunnen overheersen. Helemaal boven deze
hiërarchie van rassen, staan er de Ariërs, waarvan de Duitsers het meest
zuivere type zijn. De Ariërs hebben het recht om de minderwaardige rassen
te onderwerpen aan hun overheersing. De Slaven, wiens territoria zij moeten
koloniseren om voldoende « levensruimte » te hebben, worden tot slavendom
onderworpen.
De Joden bekleden in deze wereldvisie een centrale plaats. Zij bevinden zich
helemaal onderaan de hiërarchie van de rassen. Maar tegelijkertijd zijn zij
gevaarlijk vermits zij de heerschappij over de wereld nastreven. De Ariërs dienen
dus een meedogenloze oorlog te voeren tegen hen om ze tot de laatste uit te roeien.
Het is deze ideologie die met Hitler en zijn nationaal-socialistische Partij in
Duitsland aan de macht komt in januari 1933.
Verder :
De omstandigheden die leiden tot het succes van Hitler :
. De nederlaag in de Eerste Wereldoorlog, het Verdrag van Versailles en de
crisis van de jaren 1930 ;
. de zwakte van het democratisch regime van Weimar en de blindheid van de
democraten en behoudsgezinden ;
. Hitler komt aan de macht, eerst na verkiezingen en vervolgens door een
aantal gewelddaden

14
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
Officieel document :
Enkele clausules in verband met het overwonnen Duitsland in het Verdrag van
Versailles
Artikel 160.
1. Ten laatste vanaf 31 maart 1920 mag het Duitse leger over niet meer dan
zeven divisies infanterie en drie divisies cavalerie beschikken.
Vanaf dit ogenblik mag het totale aantal manschappen van het leger van de
Staten die Duitsland vormen niet meer dan honderdduizend man bedragen, met
inbegrip van officieren en depots, en het zal uitsluitend dienen tot
ordehandhaving op het eigen grondgebied en de bewaking van de grenzen.
Het totaal aantal officieren, met inbegrip van het personeel van de staf,
ongeacht de samenstelling hiervan, mag niet meer dan vierduizend bedragen.
…
Deel V van het Verdrag van Versailles : Clausules ivm het landleger, de zeemacht en
de luchtmacht Par. I, Militaire clausules, Eerste hoofdstuk : Aantal manschappen en
omkadering van het Duitse léger.
Beeldmateriaal:
©
Hulton‐Deutsch Collection/CORBIS
Duitse kinderen spelen in de straat met waardeloze marken, 1923.

15
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
Jezus met een gasmasker, G. Grosz, 1924
De tekenaar Grosz durfde het aan om de Christus-figuur af te beelden met Duitse
laarzen en een gasmasker op een kruis dat dreigde om te vallen, met volgend
onderschrift : « Mond houden en blijven dienen ».
©Deutsches Bundesarchiv










































































©
National
Archives
« Eén volk, één leider, één JA » : nazistische propaganda-affiche naar aanleiding van
het referendum van 1933.

16
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
Evolutie van de werkloosheid
in Duitsland
Sources
:
wikipédia
Uitslagen van de nazi partij na
de opeenvolgende
wetgevende verkiezingen
. Vraag : Kan men deze beide grafieken met elkaar in verband brengen?
. Debat : kennen jullie andere totalitaire regimes ?
. Een boek om te lezen : George Orwell, Animal Farm.
5. HOE IS DIT KUNNEN GEBEUREN ?
De ideologie alleen verklaart niet de genocide van de Joden. Men moet weten dat
allerlei racistische en anti-semitische theorieën in heel Europa hun opgang maakten
in de XIXde en XXste eeuw .
De nazi’s hebben trouwens zelf ook andere oplossingen overwogen voor het
« Jodenprobleem », met name een massale deportatie naar Afrika of elders.
Hoe kan men dan verklaren waarom men tot actie is overgegaan ? Het antwoord
omvat vijf elementen : de houding van de Duitsers ; de houding van de
democratische Staten ; de houding van de Kerken ; de oorlog ; en de
medeplichtigheid van de plaatselijke bevolking.
- De houding van de Duitsers :
Indien men op het ogenblik dat Hitler aan de macht kwam aan de Duitsers zou
gevraagd hebben of zij akkoord gingen met de systematische uitmoording van de
Europese Joden door hun leger en hun politie, dan hadden zij hoogstwaarschijnlijk

17
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
neen geantwoord. Maar zij zijn eraan gewend geraakt om te leven met de
beestachtigheid van het regime, zij hebben het gerechtvaardigd en gaven er de
voorkeur aan om de andere kant op te kijken.
Zo slaagde Hitler erin om zijn tegenstanders te vervolgen – communisten,
socialisten, vakbondsmensen, democraten. Zo kon hij een uitroeiingsplan opzetten
voor fysisch en mentaal gehandicapten (« euthanasieprogramma ») en kon hij
systematisch de gemeenschap van Duitse Joden isoleren.
Denk eraan : geen enkel regime, hoe sterk en dictatoriaal het ook moge zijn, kan
een deel van zijn bevolking vervolgen zonder de - minstens passieve -
medeplichtigheid van alle anderen
- De houding van de democratische Staten :
De regeringen van de democratische Staten hielden niet van de manier waarop
Hitler de Joden behandelde, maar zij lieten hem doen. Waarom ?
. Omdat zij Hitler wensten te « bedaren » om zo een oorlog te vermijden ;
. Omdat hun bevolking de vrede te allen tijde wou bewaren. Het pacifisme, een
gevolg van de slachtpartij van de Eerste Wereldoorlog, is ook één van de
voornaamste redenen waarom de democratieën niet gereageerd hebben op het
gekonkel van het nazi-regime, en dat niet enkel ten opzichte van de Joden ;
. Omdat zij het nationaal belang lieten primeren op iedere andere politieke en
morele overweging. Dit leidde ertoe dat zij op de conferentie van Evian, die in juli
1938 werd bijeengeroepen door de President van de Verenigde Staten, weigerden
om Joodse vluchtelingen uit Duitsland en Oostenrijk op te nemen.
- De houding van de Kerken :
De leiders van de christelijke, lutheraanse en katholieke Kerken bleven over het
algemeen stilzwijgend of werkten zelfs samen met het regime. Vooral Paus Pius XII
veroordeelde nooit het anti-semitische beleid van de nazi’s.
Nochtans had het protest van de Kerken een aanzienlijk gewicht in de schaal kunnen
werpen. In Duitsland stelde de tegenkanting van Mgr. Von Galen, bisschop van
Munster, een einde aan het euthanasieprogramma voor gehandicapten. In
Griekenland kon de resolute stellingname van de leiders van de Grieks-Orthodoxe
Kerk de deportatie van de Bulgaarse Joden voorkomen. De stoutmoedige prelaten
lieten trouwens hun stem horen en organiseerden beschermingsnetwerken voor de
Joden. Maar zij waren wel de enigen.
- De oorlog :
In september 1939 leverde de ontketening van de oorlog aan het Oostfront door
Hitler-Duitland miljoenen Joden in Polen en de Sovjet-Unie over aan zijn willekeur.
Het is de oorlog die de verwezenlijking van de Endlösung (Eindoplossing) - m.a.w. de
geprogrammeerde terechtstelling van het Europese Jodendom - mogelijk maakte.
Welnu, de oorlog heeft zijn eigen wetten, die niet veel te maken hebben met de
wet. De oorlog brutaliseert de gedragingen, maakt van het geweld de norm en
rechtvaardigt handelingen die in tijden van vrede gewoonweg ondenkbaar zouden

18
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
zijn. Dat is zo voor iedere oorlog ; het is des te meer het geval voor een oorlog
geleid door een regime dat geïnspireerd is door een ideologie zoals het nazisme.
- De medeplichtigheid van de plaatselijke bevolking :
Overal in bezet Europa waren er talloze voorbeelden van solidariteit met de
slachtoffers. Dit is des te opmerkelijker vermits deze rechtvaardigen hierdoor ook
hun leven riskeerden. Zo konden drievierden van de Franse Joden en de helft van de
Belgische Joden overleven, grotendeels dankzij deze solidariteitsnetwerken.
In twee landen, met name Denemarken en Bulgarije, kon de tegenstand van de
overheid het leven van de plaatselijke Joodse gemeenschap redden. In Denemarken
werd de hele bevolking gemobiliseerd om de kleine Joodse gemeenschap te laten
ontsnappen naar het naburige Zweden dat neutraal was. Het is waar dat Bulgarije
een bondgenoot was van Duitsland en dat Denemarken, bevolkt door « Ariërs », een
bijzonder gematigd bezettingsregime genoot.
Het waren uitzonderingen en de Duitsers hadden hun vernietigingsplannen nooit
alleen kunnen uitvoeren. Zij vonden medeplichtigen ter plaatse : bondgenoten zoals
in Frankrijk (Vichy), Italië, (het fascistische regime van Mussolini) of in het Westen
van Noorwegen, in Roemenië of in Oostelijk Hongarije ; gewapende vrijwilligers,
plaatselijke autoriteiten die bereid waren tot collaboratie.
De belangrijkste factoren die deze houding verklaren zijn de haat voor het
communisme en het anti-semitisme, die bijzonder agressief waren in de Centraal-en
Oost-Europese landen.
Verder :
Over de houding van de Duitsers :
Geef commentaar bij dit gedicht van de Duitse dominee Martin Niemöller :
« Toen men de communisten kwam halen,
heb ik niets gezegd,
ik was geen communist.
Toen men de syndicalisten kwam halen,
heb ik niets gezegd,
ik was geen syndicalist.
Toen men de Joden kwam halen,
heb ik niet geprotesteerd,
ik was geen Jood.
Toen men de katholieken kwam halen,
heb ik niet geprotesteerd,
ik was geen katholiek.

19
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
Toen men mij kwam halen,
was er niemand meer om te protesteren »
Zie de laatste scene van de film « De Val » van Oliver Hirschbiegel : het
interview met Traudl Jung, privé-secretaresse van Hitler.
Over de houding van de democratische regimes :
De Overeenkomst van München van 30 september 1938 bestuderen ;
Commentaar geven bij deze zin van Churchill, uitgesproken aan het adres van
de regeringen die zich klaarmakten om te kapituleren voor München : « U had
de keuze tussen oneer en oorlog. U hebt gekozen voor oneer, en u zult oorlog
krijgen. »
Over de houding van de Kerken :
Commentaar geven bij de pastorale brief over de menselijke persoon van Mgr.
Jules Saliège, aartsbisschop van Toulouse. Hij gaf opdracht om deze brief voor
te lezen in alle parochies van zijn diocese :
« Mijn zeer beminde Broeders,
Er is een christelijke moraal, er is een menselijke moraal die plichten
oplegt en rechten erkent. Deze plichten en deze rechten horen bij de aard van
de mens. Zij komen van God. Men kan ze overtreden. Geen enkele sterfelijke
ziel heeft het recht om ze af te schaffen.
Dat wij in deze tijd dit droevige spektakel moeten meemaken en toezien
hoe kinderen, vrouwen, mannen, vaders en moeders slechter behandeld worden
dan een kudde vee, dat leden van eenzelfde familie van elkaar gescheiden
worden en weggevoerd worden naar een onbekende bestemming.
Waarom bestaat het asielrecht in onze kerken niet meer ?
Waarom gedragen wij ons als verslagenen ?
Moge de Heer medelijden met ons hebben.
Heilige Maagd, bid voor Frankrijk.
In onze diocese hebben er zich afschuwelijke scenes afgespeeld in de
kampen van Noé en Récébédou. De Joden zijn mannen, de Joden zijn vrouwen.
Men kan zich niet zomaar alles permitteren tegenover deze mannen, deze
vrouwen, deze vaders, deze moeders. Zij maken deel uit van de mensheid. Zij

20
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
zijn onze Broeders net zoals zovele anderen. Een christen mag dit nooit
vergeten.
Frankrijk, ons geliefde vaderland, Frankrijk dat in het geweten van al zijn
kinderen de traditie meedraagt van het respect voor de menselijke persoon,
Frankrijk, edelmoedig en grootmoedig, daar twijfel ik niet aan, u bent niet
verantwoordelijk voor deze gruwelijkheden.
Met alle toewijding en respect,
Jules-Géraud Saliège
Aartsbisschop van Toulouse
13 augustus 1942 »
Een film : « Amen », van Costa-Gavras
Over de oorlog :
Lever commentaar bij dit citaat van Voltaire :
« Het is verboden om te doden. Iedere moordenaar wordt gestraft tenzij hij
gedood heeft in groot gezelschap of met trompetgeschal. »
(Voltaire, Questions sur l’Encyclopédie, 1771)

21
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
Over de medeplichtigheid van de plaatselijke bevolking :
getuigenis van een verklikker

22
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
(Archives
privées
Maxime
Steinberg)

23
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
getuigenis van een verzetstrijdster : Françoise Siefridt, jonge Franse katholiek,
gevangen genomen omdat zij de gele ster had opgespeld (Le Figaro,
donderdag 21 januari 2010)
6. ZOU DIT NU NOG MOGELIJK ZIJN ?
Dit zou niet meer mogelijk mogen zijn. De voornaamste nazi-verantwoordelijken
werden na de oorlog berecht in Neurenberg. Naast andere misdaden, werden zij ook
veroordeeld voor « genocide » -het woord werd in 1943 ‘uitgevonden’ door Raphaël
Lemkin, Amerikaanse jurist van Joods-Poolse oorsprong-. Drie jaar na het einde van
de oorlog, vond het woord zijn ingang in het internationaal recht : op 9 december
1948 keurde de Algemene Vergadering van de toen nog piepjonge Verenigde Naties
in Parijs het Verdrag goed ter voorkoming en bestraffing van de genocide als
misdaad, waarvan Lemkin de voornaamste opsteller was. De volgende dag keurde
de Vergadering unaniem de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens goed.
Nochtans, is het nog mogelijk gebleken…
Verder:
Officiële documenten :
Verdrag ter voorkoming en bestraffing van de genocide als misdaad, 9
december 1948, A/RES/260 A (III). 1948
Overwegende dat de Algemene Vergadering van de Organisatie van de
Verenigde Naties in haar resolutie 96 (I) op datum van 11 december 1946
verklaarde dat de genocide een misdaad is tegen de mensenrechten, in
tegenspraak met de geest en de doeleinden van de Verenigde Naties en
veroordeeld wordt door de beschaafde wereld.

24
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
Constaterend dat in alle tijdperken van de geschiedenis, de genocide grote
verliezen heeft toegebracht aan de mensheid,
Overtuigd dat om de mensheid van deze afschuwelijke plaag te verlossen, een
internationale samenwerking noodzakelijk is,
Wordt het volgende overeengekomen :
Artikel I
De verdragsluitende partijen bevestigen dat de genocide, ongeacht of deze nu
gepleegd wordt in vredestijd of in oorlogstijd, een misdaad is tegen de
mensenrechten, en dat zij zich ertoe verbinden om dit te voorkomen en te
bestraffen.
Artikel II
In het onderhavige Verdrag verstaat men onder genocide eender welke van de
hierna genoemde handelingen, gepleegd met de intentie om een nationale,
etnische, raciale of religieuze groep hetzij geheel, hetzij gedeeltelijk te
vernietigen :
a) Moord op leden van de groep;
b) Ernstige schending van de fysieke of mentale integriteit van leden van de
groep;
c) Opzettelijke onderwerping van de groep aan bestaansvoorwaarden die
moeten leiden tot hun volledige of gedeeltelijke fysieke uitroeiing.
d) Maatregelen die erop gericht zijn om geboortes in de groep te verhinderen;
e) Gedwongen overbrenging van de kinderen van een groep naar een andere
groep.
Artikel III
Volgende handelingen zullen bestraft worden :
a) Genocide;
b) Afspraken met de bedoeling om een genocide te plegen ;
c) Het rechtstreeks en publiekelijk aanzetten tot het plegen van genocide;
d) Poging tot genocide;
e) Medeplichtigheid aan genocide.
Genocide in Rwanda
Propaganda :
"De 10 geboden van de Hutu" (tekst gepubliceeerd in 1990 door de
extremistische krant Kangura.)
Parallellen trekken met de nazistische rassenwetten van 1935.

25
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
1. Elke Hutu moet weten dat de Tutsi vrouw, waar zij zich ook bevindt, werkt
voor haar Tutsi volksgroep. Bijgevolg wordt iedere Hutu die het volgende doet
als een verrader beschouwd :
- huwen met een Tutsi vrouw ;
- een relatie aangaan met eenTutsi vrouw ;
- een Tutsi vrouw tot zijn secretaresse of beschermelinge maken.
2. Iedere Hutu dient te weten dat onze Hutu meisjes waardiger en
plichtmatiger zijn in hun rol als vrouw, echtgenote en moeder. Zij zijn immers
mooier, betere secretaresses en eerlijker !
3. Hutu vrouwen, wees waakzaam en breng uw mannen, uw broers en uw
zonen tot rede.
4. Iedere Hutu dient te weten dat iedere Tutsi oneerlijk is in het zakendoen. Hij
wil enkel de overmacht van zijn bevolkingsgroep bereiken
Bijgevolg is iedere Hutu die het volgende doet, een verrader :
- een zakelijke verbintenis sluiten met Tutsi’s ;
- eigen geld of geld van de Staat investeren in een Tutsi onderneming ;
- geld lenen of ontlenen aan een Tutsi ;
- zakelijke gunsten verlenen aan Tutsi’s (verstrekken van importvergunningen,
bankleningen, bouwpercelen, openbare aanbestedingen...).
5. Strategische posities, zowel politieke, administratieve, economische,
militaire als veiligheid, dienen toevertrouwd te worden aan Hutu’s .
6. De onderwijssector (leerlingen, studenten, onderwijzers) dient overwegend
Hutu te zijn.
7. De Rwandese strijdkrachten dienen uitsluitend Hutu’s te zijn. Dit leerde ons
de oorlogservaring van oktober 1990. Geen enkele militair mag met een Tutsi
huwen.
8. De Hutu’s moeten ophouden met medelijden te hebben met de Tutsi’s.
9. De Hutu’s, waar zij zich ook bevinden, moeten zich verenigd en solidair
bekommeren om het lot van hun Hutu broeders .

26
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
- De Hutu’s in het binnenland zowel als in het buitenland moeten voortdurend
vrienden en bondgenoten zoeken voor de Hutu-zaak, te beginnen bij hun
Bantu-broeders.
- Zij moeten voortdurend de Tutsi-propaganda dwarsbomen.
- De Hutu’s dienen krachtdadig en waakzaam te blijven tegen hun
gemeenschappelijke vijand – de Tutsi’s.
10. De sociale Revolutie van 1959, het Referendum van 1961, en de Hutu
ideologie dienen onderwezen te worden aan iedere Hutu en op alle niveau’s.
Iedere Hutu dient de huidige ideologie ruim te verspreiden.
Iedere Hutu die zijn Hutu broeder zal vervolgen omwille van het lezen,
verspreiden en onderwijzen van deze ideologie zal beschouwd worden als een
verrader.
Gehoord op Radio Mille Collines, Kigali
(…)Wij zullen in ieder geval overwinnen ! Het is ondenkbaar dat een kleine
minderheid van 10% - zij [de Tutsi] zijn trouwens nog slechts met 8% - het
zouden halen op 92% van de mensen. Waar jullie ook zijn, kom vechten in
Kigali, het is daar dat de oorlog het hevigst woedt. Het is daar dat de
Inkotanyi [de Tutsi] likkebaardend verkondigen dat zij de hoofdstad van de
Hutu’s zouden willen innemen. Wij gaan dat niet laten gebeuren, wij zullen hen
uitmoorden.
Ik zou de jongeren willen groeten die klaar zijn voor de slachting [….] Gisteren
heb ik hen gevonden terwijl ze de zouk stonden te dansen ; zij hadden zelfs
een speenvarken geslacht. Ik zou u willen zeggen dat wat jullie mij te roken
hebben gegeven [hasj] een slechte uitwerking op mij gehad heeft. Het is sterk
spul, maar het lijkt moed te geven. Wel, hou moed en zorg dat geen enkele
kakkerlak [Tutsi] ontsnapt. Rook dus maar een jointje en laat hen kennismaken
met het noodlot […] Schaf maar een flinke hoeveelheid aan, want jullie moeten
hard zijn, jullie moeten als woestelingen tekeer gaan om te vechten voor onze
stad. »
Uittreksel uit Rwanda, les médias du génocide, Karthala
Film : « Hôtel Rwanda », van Terry George.
Vraag ter discussie : Kennen jullie andere hedendaagse voorbeelden van
massavernietiging ? Wat zijn de redenen ?

27
Shoah door kogels/Pedagogisch dossier
7. WAT KUNNEN WE DOEN OM EEN HERHALING IN DE TOEKOMST TE VERMIJDEN ?
• Leren om te begrijpen
Eerst en vooral, leren en begrijpen, want de geschiedenis bevat nuttige lessen voor
diegene die wil leren. Denk eraan : zonder de kennis van het verleden, is het
onmogelijk om het heden te begrijpen, of aan de toekomst te bouwen.
• Waakzaam blijven
Waakzaam blijven, want de democratie kan niet overleven zonder de instemming,
de actieve participatie en kritische geest van de burgers.
• Respect voor de andere
Tot slot, mensen respecteren in hun verschillen want, ook al zijn wij allemaal
verschillend, toch behoren wij ongeacht onze overtuiging, onze wortels, onze
godsdienst, onze huidskleur, tot één en hetzelfde mensdom. Maar tegelijkertijd
moeten wij eisen dat eenieder hetzelfde principe zou respecteren.
Verder:
Kijk om je heen, in je klas, je straat, je wijk : de diversiteit is overal te vinden…