Het volledige artikel uit VEB beleggingsblad Effect

OnderzOek beleggen in tijden van paniek
beleggen
in tijden
van paniek
18- effect // februari 2012

Economische onrust, paniek op de beurzen en
forse verliezen als het stof was neergedaald. Dat
was beleggen afgelopen tijd te vaak. Particuliere
beleggers bleken in moeilijke omstandigheden
opmerkelijk koel. Een onderzoek.
echt leuk was beleggen afgelopen
maanden bepaald niet. Daarvoor
was het sentiment te slecht, de
nervositeit te groot en het aantal
koersdalingen te talrijk. Over de
gehele linie bezien valt de schade
voor beleggers nog enigszins
mee. De amsterdamse hoofdgraadmeter
aeX daalde over heel
2011 met bijna 12 procent. Wordt
januari 2012 meegeteld dan is
het verlies van de aeX iets meer
dan 10 procent.
Genoemde getallen zijn gemiddelden
over 25 fondsen met verschillende
weging en zijn alleen
van toepassing voor beleggers
die niet gekocht of verkocht hebben.
De extreme onrust op de
financiële markten maakte de
koersuitslagen per dag en binnen
de handelsdag vele malen groter.
Wie op het goede moment
wist te kopen en verkopen kon
ook in sombere beurstijden mooie
rendementen boeken. Maar consequent
goed timen is onbegonnen
werk. Meestal zorgt impulsief
handelen voor extra verlies.
en juist dat stigma hebben
particuliere beleggers opgeplakt
gekregen: ze zouden zich te veel
laten leiden door de dagelijkse
koersbewegingen, te snel in pa-
niek raken en daardoor extra verliezen
lijden.
Was dat ook afgelopen jaar
het geval? Hielden particuliere
beleggers de vinger met graagte
aan de trekker als het spannend
werd op de beurzen.
We rekenden het na voor een
veelbewogen beursperiode afgelopen
jaar, de eerste week van augustus.
Ter herinnering: dat was
de week waarin de Griekse schuldencrisis
escaleerde en openlijk
oversloeg naar italië en Spanje.
Het was ook de week dat de amerikaanse
Dow Jones-index op
één dag 4,3 procent daalde, de
grootste daling sinds de kredietcrisis.
Terwijl Grieken massaal de
straat op gingen om te protesteren
tegen een nieuwe ronde
4,3%
Daling Dow Jonesindex
op 8 augustus.
Grootste min sinds
kredietcrisis.
Tekst Koos Henning
draconische bezuinigingen, dook
de aeX voor het eerst dat jaar onder
de 300-puntengrens. en toen
de beurzen op vrijdag 5 augustus
met procenten verlies de week uitgingen,
kwam daar nog een uniek
dieptepunt overheen: kredietbeoordelaar
Standard & Poor’s ontnam
de Verenigde Staten zijn aaastatus.
De grootse economie ter
wereld bleek plotseling niet meer
de betrouwbaarste te behoren, volgens
S&P.
Om de reactie van particuliere
beleggers op die gebeurtenissen
in kaart te brengen, kregen we
hulp van online broker binckbank,
de grootste aanbrenger van particuliere
orders in Nederland.
binckbank verwerkt jaarlijks
bijna 9 miljoen effectenorders
voor ruim 450.000 klanten. Het
grootste deel daarvan betreft
beleggers uit Nederland.
Doordat binckbank de
grootste online broker van Nederland
is valt uit het handelsgedrag
van binck-beleggers
redelijk af te leiden hoe dé particuliere
belegger in Nederland
heeft gereageerd.
De slotsom van deze exercitie
is verrassend. een overzicht
van de uitkomsten in vier delen.
effect // februari 2012 - 19

xxxxxxx coverstory xxxxxxx column Jan xxxxxxxx Maarten Onhaalbare Slagter is lat directeur van de van ficus de Veb onderzoek beleggen in tijden van paniek
20 - effect // februari 2012
ArbitrAgekAns
door
Jan Maarten
slagter
Wie wijs is, waagt zich niet aan voorspellingen.
Wie voor wijs wil doorgaan (eigenlijk is dat aantrekkelijker)
zorgt ervoor geen concrete tijdsaanduiding
te koppelen aan zijn toekomstvisie. Dat is
de cruciale fout van de Maya’s die het einde van de
wereld exact hebben voorzien op 21 december dit
jaar. De kans dat de Maya’s postuum enorm afgaan, is daarmee groot.
(En als dat niet zo is, wie schiet daar dan iets mee op? Lose-lose situation
als je het mij vraagt.)
Kortom: ik deed er goed aan niet over termijnen te reppen toen
ik vorig jaar op 9 augustus bij wijze van verjaardagsgeste in mijn Telegraaf-column
op tien lichtpuntjes trakteerde. Standard & Poor’s had
net de Verenigde Staten de “triple A”-status ontnomen en de een na
de andere ‘allesbeslissende’ Europese top eindigde in een anticlimax.
De AEX-index was in een half jaar met 20% gedaald en het einde van
de euro leek aanstaande (het financiële equivalent van de Maya-voorspelling).
Tijd dus voor een zonniger bril, op basis van het simpele
gegeven dat ook op dat moment tegenover iedere verkoper op de
beurs een koper stond met mogelijk even goede argumenten. De kopers
keken waarschijnlijk naar de historisch lage waarderingen van
(veel) Nederlandse beursfondsen, hun gezonde balansverhoudingen
en winstontwikkeling, de lage werkloosheid, inflatie en rente en de
voor de Nederlandse economie gunstige dalende euro en grondstofprijzen.
Misschien stonden we toch niet aan de rand van de afgrond,
maar op de bodem van het dal?
Inmiddels zijn we weer een half jaar verder en kan ik mijn column
enigszins voldaan afstoffen. De AEX staat alweer 12% hoger dan op
mijn verjaardag – en de beurs loopt een halfjaar vooruit op de reële
economie. In de VS lijkt het economische tij gekeerd en zien we werkloosheid
afnemen en de productie stijgen. En ook in Europa zien we
voorzichtige zwaluwen. De inkoopmanagers in de eurozone zijn optimistischer.
Philips haalt een scheerapparatenfabriek terug uit China
naar Drachten.
Waarom vertel ik dit allemaal? Niet om mezelf een schouderklop
te geven – daarvoor heb ik in de loop van de tijd te veel domme
dingen gezegd en geschreven. Maar om de waarheid-als-een-koe
nog maar eens van stal te halen dat er altijd meerdere manieren zijn
om een situatie te beoordelen. Sterker nog: dat is de basis van de
financiële markten – anders kwam er geen transactie tot stand. Wie
de media volgt, verliest dit makkelijk uit het oog. Waar op de beurs
iedere verkoper een koper nodig heeft, is het niet zo dat tegenover
iedere doemscenario in de krant een optimistisch verhaal staat.
Integendeel. Psst, geheime tip: ook deze onevenwichtigheid
biedt arbitragekansen!
TOen HeT blOeD
in auGuSTuS
DOOr De STraTen
liep kochten
beleggers
aandelen
-10,6%
Grootste daling van
beurs gedurende een
handelsdag in 2011
bij tumult
Volgens het cliché zou-
1.inkopen
den beleggers kuddedieren
zijn, die altijd achter de feiten
aanlopen en daardoor continu
de pisang zijn. in augustus vorig
jaar was van die houding weinig
te merken. in tegendeel, het lijkt
alsof vooral aandelenbeleggers
het adagium van beleggingsgoeroe
Warren buffett in praktijk wilden
brengen: als het bloed door
de straten loopt moet je kopen.
Vanaf de eerste week van augustus
loopt – week 31, de week dat
de aeX voor het eerst onder de
300-puntengrens kroop - lijken
beleggers hun slag te slaan. Ze
legden meer kooptransacties dan
verkooptransacties in. Ongeveer
twee maanden lang zijn particuliere
beleggers overwegend kopers.
Het percentage aankopen
ligt dan tussen de 55 en 65 procent.
De twee maanden voor augustus
waren de beleggers juist
geen uitgesproken kopers of verkopers.
Het percentage aan- en
verkooptransacties schommelde
rond de 50 procent.
bij de exotische hefboomproducten
(speeders, turbo’s
en sprinters), waar beleggers
met geleend geld van de bank
inspelen op koersstijgingen en
-dalingen, ligt dat anders. Hier
zette het merendeel van de particuliere
beleggers tot eind augustus
nog in op beursstijgingen.
Gelukkig veranderde een deel van
de speculanten vanaf begin augustus
van mening, toen de aeX
al een tijdje aan het zakken was.
begin augustus bleek bij 65 procent
van de transacties gespeculeerd
te worden op een stijgende
beurs (long), begin september –
toen de index rond de 280 stond
– zijn er in 2011 voor het eerst
meer short- dan longtransacties.
Dit is geen grote verrassing,
omdat hefboombeleggers
systematisch positief lijken ingesteld.
Zo zeer zelfs dat tegen
eind april 20 procent van de
transacties inspeelde op koers

eactie van aandelenbeleggers op augustus- en septemberpaniek
Aantal aandelentransacties (in procenten)
Transacties (%) stand AeX-index
70 week 23 t/m 39
400
reactie van optiebeleggers op augustus- en septemberpaniek
Aantal verhandelde optiecontracten (in procenten)
80 400
70
356.4 0.655
60
50
40
30
0,345
AeX
65 380
60 356,4
360
55 0,563
0,530 340
50 312,5 320
45 0,470 300
0,437
40 280
35 260
30 240
25 220
20 200
20 200
01 05 09 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 Weken
2011
stijgingen en slechts 80 procent
inspeelde op koersdalingen. De
op dat moment handelende beleggers
schatten de kans op een
toekomstige daling slechts één
op vijf. Met de kennis van nu een
veel te positieve voorspelling.
verkoop aandelen
01 05 09 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 Weken
2011
AeX
koop put
koop aandelen
verhandelde contracten stand AeX-index
beleggers
kuDDeDiereN?
In Ieder gevAl
nIet In Augustus
vOrIg jAAr
week 26 t/m 36
koop call
380
360
340
0,596
320
312,5
300
280
0,404 260
240
220
huis
verzekeren
2.BrAndend
in Nederland is verzekeren
de norm. De gedachtegang is:
de kans dat een huis afbrandt is
klein, maar het financiële risico
kan enorm zijn. Tegen het ver-
effect // februari 2012 - 21

OnderzOek beleggen in tijden van paniek
* Peildatum: 30 december 2011
zekeren van beleggingen wordt
vaak heel anders aangekeken.
Veel beleggers hebben aandelen
in portefeuille, maar dekken posities
niet of (te) laat af. Met het
wel of juist niet afdekken tegen
koersdalingen is niks mis. alleen
kan de prijs van zo’n verzekering,
een putoptie – het recht om een
aandeel te verkopen tegen een
bepaalde prijs – flink oplopen in
tijden van onzekerheid en dalende
koersen.
in de augustusdip bleken particuliere
optiebeleggers te laat
met het beschermen van hun posities.
Pas toen de aeX-index al
zijn weg naar beneden opzocht,
werden er gestaag meer putcontracten
gekocht. Om een idee
te krijgen over de kosten van de
verzekeringen moeten we terug
in de tijd gaan. Stel: op 1 augustus
2011, toen de index rond de
325 punten stond, kocht belegger
1 een december 2012 putoptie
met een uitoefenprijs van
260 punten, ofwel een bescherming
tegen een verlies van meer
dan 20 procent ten opzichte van
de aeX-koers van die dag. Voor
één zo’n optiecontract betaalde
de belegger 256 euro.
22 - effect // februari 2012
er waren ook beleggers die in die
eerste augustusdagen nog gematigd
positief waren. Tot zij op
zaterdag 6 augustus de krant
opensloegen en lazen dat de
kredietstatus van de Verenigde
Staten werd verlaagd. Wie toen
alsnog zijn aandelenportefeuille
wilde beschermen met een putoptie
moest daar een forse rekening
voor betalen. eenzelfde
optiecontract, dat de aandelenportefeuille
beschermt tegen
een koersdaling van meer dan
20 procent, met een uitoefenprijs
van 225 punten, kostte toen
544 euro. een verdubbeling van
de prijs in slechts één week tijd.
een brandend huis verzekeren is
in beleggingsland dus mogelijk,
maar duur.
3.
In de buurt beleggen
een trend die niet beperkt
blijft tot augustus
maar voor heel 2011 opgeld
doet, is de voorkeur voor het
‘Nederlands’ product. in de categorie
aandelen werd veel meer
gehandeld in Nederlandse aandelen
dan in aandelen uit andere
regio’s. De hoeveelheid verhandelde
aandelen is een aardige
vingerwijzing voor de populariteit
top 5
belangen van particuliere beleggers
in aeX-fondsen ten opzichte van de aeX*
1
2
3
4
5
aandeel Weging
binck
Weging aeX Overwogen
t.o.v aeX
Shell 26,14% 19,42% 1,3
Ing 13,93% 8,41% 1,7
AegOn 6,01% 2,10% 2,9
Philips 5,86% 6,34% 0,9
KPn 5,53% 5,58% 1,0
SlechtS 6% van
het vermOgen
van nederlandSe
particuliere
beleggerS ziT iN
De VS, De grOOTSTe
aaNDeleNMarkT
Ter WerelD
van Nederlandse aandelen, maar
nog interessanter is in welke bedrijven
particuliere beleggers nu
precies beleggen.
Drie kwart van het belegde
aandelenvermogen zit in ondernemingen
met een beursnotering
in amsterdam. De grootste
aandelenmarkt ter wereld,
de Verenigde Staten, steekt er
bleekjes bij af met een taartpunt
van slechts zes procent van het
bij binck belegde vermogen. De
extreme voorkeur voor Nederlandse
aandelen is opvallend.
alleen de dertig bedrijven in de
Dow Jones zijn samen al vijftien
keer zo groot als de bedrijven uit
de aeX-index. Volgens de wet
van de grote getallen zou een
veel groter deel van het vermogen
in de Verenigde Staten belegd
moeten worden.
De voorkeur voor bedrijven uit
de regio is een van de zes economiepuzzels
volgens vooraanstaand
econoom kenneth
rogoff. De in vakjargon genoemde
‘home bias’ gaat zelfs
zo ver dat niet alleen binnen
een internationale aandelenportefeuille
de voorkeur uitgaat
naar bedrijven uit het thuisland,
maar dat beleggers vervolgens
ook nog eens bedrijven dicht bij
huis selecteren. zo zou iemand
uit eindhoven misschien eerder
in aSMl of Philips beleggen dan
een rotterdammer, om maar
wat te noemen. Nu speelt dit
waarschijnlijk niet zo in het kleine
Nederland, maar in een groot
land als de Verenigde Staten wel.
en dit is volgens de economische
theorieën onlogisch. Wereldwijd
beleggen zou de schokken in een
beleggingsportefeuille moeten
dempen. Dit komt door diversificatie,
ofwel spreiding. Hoewel
deze vlieger niet altijd op gaat
– denk aan aandelen uit india en
China die in 2011 flink onderuit
gingen – valt hier op de lange

Nederlandse beleggers steken hun geld
veel liever in bedrijven van eigen bodem
Liefst dicht bij huis
Bierbrouwer Heineken versus concurrent:
Heineken 90,7%
termijn zeker iets voor te zeggen.
Of de regio waar in belegd
wordt moet consequent – jaar
in jaar uit – de best presterende
regio zijn. Die kans lijkt echter
klein. is er misschien iets mis
met de Nederlandse belegger?
Dat is zeker niet het geval. er is
een flink aantal obstakels voor
beleggers. Ten eerste is er een
informatiekloof. Nieuws over
buitenlandse bedrijven sijpelt
over het algemeen wat later door
en de ondernemingen worden
minder gevolgd door Nederlandse
analisten en journalisten.
Specifieker is een tweede reden:
de kosten. Via veel Nederlandse
brokers is beleggen in buitenlandse
aandelen vaak duur. andere
hindernissen zijn het terugvorderen
van dividendbelasting
en het valutarisico waar beleggers
vaak huiverig voor zijn.
De voorkeur voor Nederlandse
bedrijven wordt overduidelijk als
gekeken wordt naar twee Nederlandse
ondernemingen: Heineken
en unilever. in het grotere belgische
bierbedrijf ab inbev wordt
nauwelijks belegd door particuliere
beleggers; tien keer meer
vermogen is belegd in de amsterdamse
bierbrouwer Heineken. De
Tekst Koos Henning
Voedingsmiddelenproducent Unilever versus concurrent:
Unilever 91,3%
AB inbev 9,3%
nestle 8,7%
grootste holding nL versus grootste holding Vs:
shell 96%
9,8 x meer vermogen in Heineken dan in ab inbev
10,4 x meer vermogen in unilever dan in Nestle
Apple 4%
22,7 x meer vermogen in Shell dan in apple
MiNDer iNfOrMaTie,
HOgere kOSTeN,
ValuTariSicO eN
DiViDeNDTakS:
beleggen in
buitenlandse
aandelen kent
obstakels
effect // februari 2012 - 23

OnderzOek Beleggen in tijden van paniek
factor tien geldt ook voor unilevers
concurrent nestlé. de producent
van kit kat, häagen-dazs
ijs en nespresso cups uit Zwitserland
lijkt dus vooral populair
bij professionele beleggers. Particuliere
beleggers kiezen voor
bekende ‘nederlandse’ bedrijven
‘uit de regio’.
4.
Op weg naaR heRstel
als we de wegingen van
particuliere beleggers
in de aeX-bedrijven als barometer
voor 2012 zien, dan zet
de particuliere belegger in op
een herstellende economie. in
vergelijking met de toegekende
wegingen in de aeX-index geven
particulieren de voorkeur aan
cyclische bedrijven als tomtom,
randstad en air france-klM. Zo
was er eind 2011 relatief ruim
17 keer meer belegd in tomtom.
ook de grondstofgerelateerde
bedrijven aperam, fugro en SBM
offshore zijn in trek. risicomijdend
zijn beleggers niet echt,
gezien de voorkeur voor inG en
aegon (Zie de top 5 op pagina
22). daartegenover staat dat
een habbekrats van het belegde
vermogen zit in defensieve
namen als unilever, heineken,
reed elsevier en Wolter kluwer.
Je kan stellen dat particuliere
beleggers aanvallend het nieuwe
jaar zijn ingegaan.
dit pakte de eerste twee weken
van 2012 goed uit; tenminste
als de hele groep de vingers
van de knoppen hield en buyen-hold
belegger was. het particulierenmandje
presteerde 2
procent beter dan het aeXmandje
(+1 versus -1 procent).
de goede prestatie komt in
eerste plaats door de onderweging
in unilever, gevolgd
door de overwegingen in inG,
aegon, tomtom en randstad.
als de prestaties gestaag worden
doorgezet, belooft 2012
voor beleggers een mooi beursjaar
te worden.
24 - effect // feBruari 2012
“ ze hebben hun
huis tegen brand
prOberen te
verzekeren tOen
de Schuur al in
de fik Stond”
ReageRen?
Mail naar effect@veb.net
analyse uit het veld
Peter Siks
Als beleggingstrainer bij Alex ontmoet Peter Siks veel
particuliere beleggers. Een paar vragen over de uitkomsten
van het onderzoek naar gedrag van beleggers in
tijden van paniek.
Wat viel u op aan het handelsgedrag van
beleggers in 2011?
“Het veelvuldig omhoog denken is het
belangrijkste dat ik uit het handelsgedrag
haal. Twee derde van de beleggers gaat in
het algemeen uit van een stijging. Vooral de beleggers
in derivaten (opties, speeders, sprinters en turbo’s) zijn
positief ingesteld. Het feit dat aandelenbeleggers rond
de lage AEX-stand van 280 overwegend kopers zijn van
aandelen, is een lichtpunt. Of dit de aangeboren optimisten
waren of juist beleggers die het klappen van de
zweep kennen en om fundamentele redenen instapten, is
moeilijk in te schatten.
Wat kunnen beleggers hier van leren?
“Zorg dat je een buffer hebt. Als de markt een kant op
beweegt waarvan een belegger denkt ‘maar dit geloof ik
niet’, dat hij dan ook daadwerkelijk in kan stappen.
Tegelijkertijd middel je op zo’n moment. Het reserveren
van vuurkracht moet onderdeel van een beleggingsstrategie
zijn.
Daarnaast schieten veel beleggers te laat in de verdediging
met derivaten. De grootste daling is vaak al geweest.
Ze hebben hun huis tegen brand proberen te verzekeren
terwijl de schuur al in de fik stond.”
Derivaten zijn populair bij beleggers. Nemen beleggers niet
te veel risico?
“Niet per definitie. Derivatenbeleggers kunnen wel makkelijk
grote posities innemen, omdat derivaten vaak een
fractie van een onderliggend aandeel kosten. De onderliggende
waarde van een derivaat wordt uit het oog
verloren. Vanuit veiligheidsoogpunt is het bij opties
bijvoorbeeld goed om één optiecontract te zien als
honderd aandelen.
Bij het schrijven van een putoptie ontvangt een belegger
een leuke optiepremie, maar loopt hij ook het risico om
per contract 100 aandelen te moeten kopen tegen een
vastgestelde prijs. Bij het schrijven van 25 putcontracten
op het aandeel DSM moet een beleggers zich afvragen
of hij in de toekomst daadwerkelijk 2500 stukken wil
afnemen. Komt een belegger tot de conclusie dat hij er
maar 300 wil, dan moet hij ook slechts drie contracten
schrijven. Gewoon om zichzelf te beschermen. De meeste
belegger pikken het wel op, maar het blijft aantrekkelijk
door de lage prijzen die de derivaten vaak hebben.”