X-colon, een onschuldig onderzoek?

en directe perforatie door de contrastkatheter worden
eveneens beschreven. Daarnaast is het hebben van
een stoma een risicofactor voor perforatie, omdat met
name het inbrengen van de contrastkatheter zeer lastig
kan zijn 2 .
Het klinisch beeld en de gevolgen van een colorectale
perforatie tijdens barium-contrastonderzoek zijn zeer
wisselend, van asymptomatisch tot uiteindelijk overlijden
van de patiënt. Afhankelijk van de perforatielokalisatie
en de hoeveelheid vrijgekomen barium zal
het klinisch beeld zich ontwikkelen. Eveneens is
belangrijk in welk compartiment het barium zich
bevindt. Intravasatie van bariumcontrast werd door
Croiset van Uchelen et al in 1978 beschreven en kent
een mortaliteit van nagenoeg 100% 3 . Bevindt het barium
zich intraperitoneaal, dan zal deze snel door de
buikholte verspreiden, waarna barium stevig aan het
peritoneum viscerale en pariëtale blijft plakken. Ter
plaatse van het peritoneum zorgt barium voor een
chemische peritonitis met exsudatie van grote hoeveelheden
vocht en albumine, resulterend in hypovolemie
1 .
Naast de lokale reactie kan een bariumperitonitis ook
systemische reacties teweeg brengen. Het bariumsulfaat
zelf is onoplosbaar, echter onder invloed van
bacteriën kunnen door reductie van het sulfaat
bariumsulfiet en -sulfide ontstaan. Hierbij komen oplosbare
bariumionen vrij met een toxische invloed op
hart- en skeletspieren 4 . Zo kan gevormde barium
chloride letale gevolgen hebben 5 .
Vroege herkenning en behandeling van de bariumperitonitis
zijn van levensbelang. Resuscitatie met ruime
vloeistoftoediening dient direct plaats te vinden.
Breedspectrum antibiotica worden gestart omdat er
sprake van een perforatie is. Een laparotomie moet
snel verricht worden met mechanische verwijdering
van het bariumcontrast door middel van droge gazen.
Daar het omentum vaak verzadigd is met barium
dient een omentectomie overwogen te worden 6 .
Indien de patiënt de chemische peritonitis overleeft,
kunnen adhesie en granuloomvorming uiteindelijk
leiden tot een recidiverende ileus bij een aanzienlijk
deel van de patiënten. In de literatuur werd aanvankelijk
een mortaliteit van 50% beschreven 2 echter
door agressievere behandeling van de bariumperitonitis
is de mortaliteit gedaald naar 20% 7 .
Bevindt barium zich retroperitoneaal of perirectaal
dan kan een necrotiserende ontsteking abcessen, fistelvorming,
retroperitoneale fibrose met stricturering
van ureteren en rectum tot gevolg hebben 2,8 . Het ontstaan
van een klinisch significante strictuur van de
ureter wordt zelfs tot 30 maanden na het bariumtrauma
beschreven 9 . In tegenstelling tot intraperitoneale
of intravasale bariumcomplicaties, is het klinisch beloop
van extraperitoneale bariumophoping zelden letaal.
Conclusie
Indien barium-contrastonderzoek van het colon (of
een ander hol orgaan) wordt gecompliceerd door een
perforatie is alertheid geboden. Het klinisch beeld is
afhankelijk van de perforatielokalisatie, intravasaal,
retroperitoneaal of intraperitoneaal en gaat gepaard
met een aanzienlijke morbiditeit en mortaliteit. Snelle
herkenning van de aandoening, resuscitatie en chirurgisch
ingrijpen hebben de prognose van bariumperforatie
sterk verbeterd.
Samenvatting
Een 63-jarige man werd opgenomen nadat hij die dag
een barium-contrastonderzoek van het colon had ondergaan.
De voorgeschiedenis vermeldt een rectumamputatie
met eindstandig colostoma. Het inbrengen
van de flexibele ballonkatheter in het stoma verliep
moeizaam, het contrastonderzoek werd voortijdig
gestaakt. Er bleek een perforatie van het stoma te
bestaan met subcutaan en intraperitoneaal barium. De
behandeling bestond uit een ruim infuusbeleid, starten
met antibiotica en chirurgisch ingrijpen door mechanisch
verwijderen van barium. Patiënt herstelde
zonder complicaties. Afhankelijk van de perforatielokalisatie
tijdens bariumcontrast onderzoek zal het
klinisch beeld zich ontwikkelen. Intravasaal barium
heeft binnen enkele uren een mortaliteit van nagenoeg
100%. Intraperitoneaal contrast veroorzaakt een
hypovolemische shock door extravasatie van vocht
en albumine bij een chemische peritonitis. Naast
vochttoediening is mechanische verwijdering van barium
de belangrijkste behandeling. Indien het retroperitoneum
of de subcutane ruimte is aangedaan,
kunnen abcesvorming, fistels en retroperitoneale fibrose
met stricturering van ureteren en rectum ontstaan.
Literatuur
1. Karanikas ID, Kakoulidis DD, Gouvas ZT, Hartley JE, Koundourakis
SS. Barium peritonitis: a rare complication of upper gastrointestinal
contrast investigation. Postgrad Med J 1997; 73: 297-298.
2. Zheutlin N, Lasser EC, Rigler LG, Minn M. Clinical studies on the
effect of barium in the peritoneal cavity following rupture of the
colon. Surgery 1952; 32: 967-979.
3. Croiset van Uchelen FAAM, Bendel CJA, Nadorp JMSM, Bast TJ.
Perforaties van de dikke darm en intravasatie met bariumsulfaat
tijdens röntgenonderzoek. Ned Tijdschr Geneek 1978; 122: 1905-
1909.
4. Ansell G. In: Meylers side effects of drugs. Amsterdam: Excerpta
Medica, 19.. , vol 8: 1022.
5. Henrich MH. Tierexperimentelle bariumperitonitis (Ratte, Hund).
Chirurg 1986; 57: 801-804.
6. Grobmyer AJ, Kerlan RA, Peterson CM, Dragstedt LR. Barium
peritonitis. Am Surg 1984; 50: 116-120.
7. Cordone RP, Brandeis SZ, Richman H. Rectal perforation during barium
enema: report of a case. Dis Colon Rectum 1988; 31: 563-569.
8. Williams SM, Harned RK. Recognition and prevention of barium
enema complications. Curr Probl Diagn Radiol 1991; 20: 123-151.
9. Vandendris M, Giannakopoulos X. Retroperitoneal barytoma. Urology
1981; 17: 358-359.
26 Medisch Journaal, jaargang 31, no. 1