NL . De ruimtelijke identiteit van de Nederlandse kust

10
NL
De kust is van oudsher de ruggengraat van de Nederlandse
Leeuw en een inspiratiebron voor talloze dichters, schilders
en schrijvers. Een van Nederlands bekendste volksliedjes is
dat van P. Louwers en Richard Hol uit omstreek 1870:
Waar de blanke top der duinen schittert in den zonnegloed
En de Noordzee vriend’lijk bruisend
Neerlands smalle kust begroet
Juich ik aan ’t vlakke strand,
Juich ik aan ’t vlakke strand,
‘k heb u lief mijn Nederland
‘k heb u lief mijn Nederland
Waarom deze studie?
Ruimtelijke opgaven voor
de Nederlandse kust
Voor de Nederlandse kust staan - meer dan ooit
- grote ruimtelijke opgaven op de agenda, zowel
voor het creëren van lange termijn veiligheid als
voor het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit
van het gebied.
In het Deltaprogramma bekijken gemeenten,
waterschappen, provincies, Rijk maatschappelijke
organisaties en het bedrijfsleven hoe het
Nederlandse kustgebied kan anticiperen op
verdergaande zeespiegelstijging en klimaatverandering.
Kustverdediging en – op de langere
termijn - mogelijk zeewaartse kustverbreding
zijn daarin belangrijke elementen. Meer dan
voorheen zal het gaan om ingrijpende en soms
‘onorthodoxe’ maatregelen. De zogenaamde
Zandmotor, een groot zandsuppletieproject
voor de Delflandse Kust waarbij tijdelijk een
(schier)eiland zal ontstaan, is daarvan een goed
voorbeeld. Wellicht zal de kustlijn op plaatsen
waar dat kan meer gaan fluctueren door het geven
van ruimte aan natuurlijke processen. Mogelijk
komen badplaatsen die nu direct aan het strand
grenzen, straks verder van zee te liggen. Dat stelt
ons voor tal van vragen, niet in de laatste plaats op
het gebied van de ruimtelijke planvorming en het
landschappelijke en stedebouwkundig ontwerp.
Hoe kunnen badplaatsen ‘meegroeien’ met de
zee, hoe kunnen nieuwe kustgebieden worden
vormgegeven, etc. Flexibiliteit wordt steeds
belangrijker. Het motto voor het kustbeheer wordt
de komende decennia: meebewegen waar het
kan; weerstand bieden waar het moet.
Daarnaast staan voor het kustgebied ook andere
grote ruimtelijke opgaven op de agenda, zoals
natuurontwikkeling, de kwalitatieve ontwikkeling
van de recreatiesector en de herstructurering van
badplaatsen, de zogenaamde kwaliteitsimpuls
kustplaatsen. Op verschillende plaatsen is
de kwaliteit van het kustgebied de afgelopen
decennia namelijk achteruit gegaan en vervlakt.
Deze ontwikkelingen in het kustgebied bieden
kansen voor de versterking van de ruimtelijke
kwaliteit. Steeds meer partijen – de provincies
voorop - erkennen het belang daarvan voor
de recreatieve aantrekkelijkheid en voor het
vestigings- en woonklimaat in het achterland.
In deze studie zijn de ontstaansgeschiedenis,
cultuurhistorische waarden en ruimtelijke
kwaliteiten van de Nederlandse kust op een rijtje
gezet, als referentiekader en inspiratiebron voor
de vormgeving van de ruimtelijke ontwikkelingen
van de toekomst. Zo kan alleen al het besef dat de
Nederlandse kustlijn steeds onderhevig is geweest
aan grote veranderingen en dat zeespiegelstijging
misschien wel tot de essentie van de Nederlandse
kustgeschiedenis behoort, bijdragen aan het
beantwoorden van de huidige opgaven.
Belangrijk vertrekpunt voor deze studie:
Belvedere – ‘Behoud door Ontwikkeling’
De afgelopen jaren is op talloze plekken in Nederland ervaring
opgedaan met een nieuwe, uitdagende benadering, waarbij
cultuurhistorische waarden en landschappelijke identiteit
benut worden voor de vormgeving van ruimtelijk opgaven:
Belvedere – ‘behoud door ontwikkeling’. Het centrale idee is dat
cultuurhistorie en landschappelijke kwaliteiten niet alleen maar
beschermd moeten worden (en zo vaak allerlei beperkingen
voor ruimtelijke ontwikkelingen met zich meebrengen), maar
juist benut kunnen worden voor de vormgeving van ruimtelijke
opgaven. Zo ontstaat extra ruimtelijke kwaliteit, meer draagvlak
en een betekenisvol en ‘leesbaar’ landschap. Voor een grote
wateropgaven als de Nieuwe Hollandse Waterlinie bleek die
benadering inspirerend, verbindend en succesvol te kunnen
zijn. In deze studie zijn we van dit Belvedere-gedachtegoed
uitgegaan. Voor meer informatie zie www.belvedere.nu en
www.hollandsewaterlinie.nl.
Beleidsmatig kader: Deelprogramma Kust
In het kader van het deelprogramma Kust van het
Deltaprogramma worden in 2011 provinciale kustvisies en/
of strategische agenda’s ontwikkeld. Deze worden in 2012
verwerkend in een nationale visie op de kust. De kustvisies
en strategische agenda’s vormen een belangrijke bouwsteen
voor de (toekomstige) provinciale structuurvisies. De
structuurvisie is het ruimtelijke toetsingskader van de
provincie voor ruimtelijke ontwikkelingen. Naast zaken als
veiligheid, toeristisch-recreatieve ontwikkeling en natuur
is de kwaliteit van het kustgebied hierin een prominent
aandachtspunt. De provinciale kustvisies zijn input voor
een rijksvisie op de ontwikkeling van de Nederlandse kust.
Deze publicatie is een van de bouwstenen voor het
Deelprogramma Kust. In deze publicatie zijn de ruimtelijke
kwaliteiten van het Noordzeekustgebied in kaart gebracht.
Naast cultuurhistorische waarden, zoals oude badplaatsen,
landbouwontginningen of de Atlantikwall, gaat het ook om
zaken als ‘vrije horizon’ en ‘natuurlijke processen’.
In dit rapport zijn de kustkwaliteiten zodanig uiteengerafeld
dat ze toepasbaar worden in ruimtelijke ordening van de
kustgebieden en in de waterveiligheidsopgaven waaraan
in de komende decennia in het Noordzeekustgebied zal
worden gewerkt.
De kwaliteiten van de kust zijn zodanig beschreven dat
effecten van ingrepen kunnen worden bepaald. Aan de
hand van deze effecten kunnen de beleidsdocumenten
(kustvisies en structuurvisies) worden opgesteld.
11