NL . De ruimtelijke identiteit van de Nederlandse kust

18
NL
Op de kaartbeelden van de landschappelijke
situaties uit de periode 600 voor Christus tot 800 na
het begin van de jaartelling valt het huidige beloop
van de kustlijn globaal te ontdekken, maar bijna
nergens nog lag deze op de huidige plaats. Meestal
lag de kustlijn enkele tot vele kilometers ten westen
van de huidige, de kust ten noorden van Bergen in
Noord-Holland is daar een duidelijk voorbeeld van.
En ook het beloop van de kustlijn verschilde van
de huidige situatie: de Zuid-Hollandse en Zeeuwse
eilanden zijn op de kaarten van 600 voor en 50 na
Christus nog niet als eilanden te herkennen maar
hebben een nog grotendeels gesloten kustlijn.
Texel en Noord-Holland zitten dan nog aan elkaar
vast en de overige Waddeneilanden zijn nog een
soort schiereilanden, verbonden met het vasteland,
dat toen nog ter plaatse van de Waddenzee lag.
De kust werd op meerdere plaatsen onderbroken
door riviermondingen en brede zeegaten. Deels
zijn daarin de huidige mondingen en (voormalige)
zeearmen te herkennen, deels zijn ze later
dichtgeslibd.
De kustlijn
Met de opbouw van de strandwallen lag de
kustlijn gemiddeld iets westelijker dan de huidige
kustlijn. Daarna volgt een periode waarin deze
in oostelijke richting opschuift. In de eeuwen na
het begin van de jaartelling deed de kusterosie
(afbraak door zeestromingen en stormen) grote
delen van de strandwallen en oude duinen langs
de kust verdwijnen. Ook dit proces duurde weer
meerdere eeuwen en uiteindelijk, zo rond het
jaar 1200, waren de strandwallen ten noorden
van Alkmaar en even ten zuiden van Den Haag
geheel weggespoeld. Op de Zuid-Hollandse en
Zeeuwse eilanden is nu alleen op Schouwen nog
een restant van de strandwal aanwezig en op de
Waddeneilanden worden alleen de kernen van het
duingebied nog gevormd door oude duinen. Op
Texel is de keileembult een ouder element dat de
erosie heeft overleefd.
De processen van afbraak (erosie) en opbouw
(sedi-mentatie) zoals die sinds ca. 5000 voor
Christus plaatsvonden leidden tot aanzienlijke
wijzigingen in het landschap van de kuststrook.
We zien sommige zeegaten dichtslibben, zoals het
zeegat bij Castricum, of aanzienlijk vernauwen,
zoals de monding van de Oude Rijn bij Katwijk.
Elders ontstaan nieuwe zeegaten en dringt de
zee via die nieuwe en bestaande gaten het land
binnen en worden veenlandschappen over een
afstand van soms tientallen kilometers door de zee
weggespoeld. Dit proces vindt niet tegelijkertijd
langs de hele kust plaats, het effect van
stormvloeden en overstromingen is vooral lokaal
en regionaal van aard. Zo wordt het veenlandschap
in Zuidwest-Nederland vanaf het begin van de
jaartelling stukje bij beetje afgebroken om rond het
jaar 1000 te zijn veranderd in een landschap van
schorren, slikken, zeearmen en geulen, die op hun
beurt door sedimentatie weer kunnen verlanden
en waar in de vorm van zogeheten aanwassen en
opwassen nieuw land wordt gevormd.
Ook ten noorden van de duinen bij Schoorl
verandert het veenlandschap in een wadvlakte
en verdwijnt de kustlijn die zich hier ca 800 na
Christus nog bevond. Na de afbraak van het
landschap blijven hier Callantsoog en Huisduinen
als eilandjes over. De aan Noord-Holland
grenzende westelijke Waddenzee en de Zuiderzee
zijn ontstaan door het wegspoelen van enorme
oppervlakten veen, een proces dat vooral in de 12de eeuw plaatsvond. Waar Waddenzee en Zuiderzee
werden gevormd, bleven de Waddeneilanden als
restanten land langs de oude kustlijn achter en
kreeg het vasteland van Groningen en Friesland
een nieuwe kustlijn.
Pas toen de mens stevig ingreep, in de vorm van
de aanleg van zanddijken aan het begin van de
17de eeuw, kwam in de Kop van Noord-Holland
s weer een min of meer gesloten, maar smalle
kustlijn tot stand.
Over de gehele lengte gezien heeft de kustlijn
van Noord- en Zuid-Holland een concaaf (hol)
beloop, die het gevolg is van de weerstand die de
zeestroming ondervond van de voormalige hoge
pleistocene gronden voor Texel en voor de kust
van Vlaanderen.
600 voor Christus 50 na Christus
800 na Christus. 1250 na Christus.
Legenda voor kaartjes 600 voor en 50 en 800 Christus.
Legenda voor kaartje 1250 na Christus.
Figuur 1.2 De opbouw van Nederland rond respectievelijk 600 voor Christus, 50 na Christus en 800 na Christus.
Het kaartje van 1250 geeft een idee van het landverlies in historische tijd. Uit De Ondergrond van Nederland (NITG-TNO, 2003)
19