Deel II: De Amerikaanse benadering - VU-DARE Home

2, Nazi-demonstraties: Skokie
Het beste aanknopingspunt voor die exercitie wordt geboden door de Skokie-zaak, die
eind jaren zeventig in Amerika speelde, Skokie is een voorstad van Chicago, die toen
zo'ii 70.000 inwoners telde, Ruim de helft daarvan was van joodse afkomst en daaronder
bevonden zich enkele duizenden overlevenden van de kampen. Uitgerekend deze plaats
was door de National Socialist Party of America van Frank Collin uitgekozen voor een
politieke demonstratie: in uniform, met de bekende van een groot hakenkruis voorziene
partij vlag en onder het van tevoren via pamfletten verspreide motto, dat je de meeste jo­
denhaters vindt waar de meeste joden zijn. We treffen hier met andere woorden een ex­
treem geval aan van het soort handelen dat de Nederlandse wetgever voor ogen moet
hebben gehad bij de formulering van art. 137c: een voorbeeld van een in zijn groteskheid
nauwelijks te evenaren belediging. Pat is vooral hier, in de wijze waarop het recht om­
gaat met een dergelijke onverhulde vorm van racistische haatpropaganda, dat het verschil
duidelijk wordt tussen de Amerikaanse benadering van de vrijheid van meningsuiting en
de Nederlandse of ruimer: de Europese.
In deze zaak stond de grondwettigheid ter discussie van drie verordeningen die de ge­
meente Skokie had uitgevaardigd met het speciale doel om het Frank Collin en zijn par­
tijgenoten onmogelijk te maken in Skokie te demonstreren. 22
De voor de vergelijking
met art, 137c-e Sr interessantste verordening was de tweede door de rechter aangeduid
als de 'racial slur ordinance\ 2
~' Zij verbood de verspreiding van geschriften of afbeei-
22 Er speelden eigenlijk verschillende zaken. Voor hel. gemak doe ik hier net alsof die andere niet bestaan.
Voor een uitgebreid, vanuit het libertaristische perspectief van de ACLU geschreven overzicht van de
loop der gebeurtenissen en de ontwikkeling van de verschillende juridische procedures: Hamlin (1980) =
Zie verder Neier (1979), Horowitz and Bramson (1979), Gibson and Bingham (1985) en Downs (1985).
23 De eerste verordening behelsde een vergunningensysteem en werd om drie redenen ongrondwettig verklaard:
(1) Zij stelde als voorwaarde voor het verkrijgen van een demonstratievergunriing dat een aansprakelijkheids-
en schadeverzekering werd afgesloten met een totaal verzekerd bedrag van minimaal $
350.000 en maakte zo de uitoefening van het demoostratierecht afhankelijk van een in de praktijk niet te
overwinnen obstakel (2) Zij bood de gemeente de mogelijkheid die voorwaarde te laten vallen, zonder
criteria aan te geven op grond waarvan zo'n vrijstelling gegeven mocht worden en gaf de gemeente dus
de ruimte om onder het mom van regulering inhoudelijke censuur uit te oefenen. Zie voor Nederland KB
II mei 1948, AB 1948, 642 (exploitatievergunning bibliotheek); weliswaar staat daar HR 20 juni 1950,
NJ 1950, 619 (ventverbod) tegenover, waar de HR overwoog 'dat niet valt in te zien, dat een dispensatiebevoegdheid
een geldige regeling onverbindend zou maken alleen op grond van de mogelijkheid dat
van die bevoegdheid misbruik zou worden gemaakt* (vgl. De Winter (1993), p, 100-106); maar daartegenover
staat weer HR 11 december 1987, NJ 1990, 73, waarin de enkele mogelijkheid van censuur doorslaggevend
was (vgl. Vermeulen (1992a), p. 162-3)). (3) Door de bepaling dat een vergunning niet afgegeven
kon worden voor bijeenkomsten waarin racistische uitlatingen gedaan zouden worden vestigde zij
een regime van voorafgaand verlof. (Vgl. voor Nederland art. 7 Gw en art, 4 en 5 WOM, zie hieronder §
7.)
De derde verordening verbood het demonstreren in 'military style* uniformen, De districtsrechter schoof
deze bepaling bruusk terzijde als 'patently and flagrantly unconstitutional on its face.' (Collin v, Smüh,
441 F.Supp, 676 (N.D. 111. 1978), 700) De gemeente had betoogd dat het dragen van dergelijke uniformen
onverenigbaar was met de traditie van democratie en met de opvattingen over moraal en fatsoen van de
burgers van Skokie. De districtsrechter oordeelde echter dat het evident ongrondwettig is om een symbool
te verbieden wegens onverenigbaarheid met een 'traditie* of met opvattingen over moraal en fatsoen die
op grond van de grondwettelijk gewaarborgde rechten door iedere Amerikaan bekritiseerd en verworpen
mogen worden,
Skokie zag snel in dat het geen zin had de ongrondwettig verklaring van deze verordeningen aan te
137