DE TROUW VeertienflaaEscü li, pijl aai la Mam Ier arieilenfle vrouwen

3e Jaargang. 29 FEBRUARI 1896. No. 17.
DE TROUW
VeertienflaaEscü li, pijl aai la Mam Ier arieilenfle vrouwen
Wij vrouwen van den nieuwen tijd zijn uerplicht
elkander bij te staan. Vereenigd konden wij de
wereld overwinnen.
Hoofdagente voor België :
Emilie Claeys,
Van Eyckstraat 6, Gent.
Kan vrij de man zijn waar de vrouw
In slavenkeetnen zucht ?
miIOÏD :
De Vrouw en de Arbeid. — Boekbeoordeling.
— Dure kant. — Ingezonden. — Bladvulling.
Correspondentie. — Strijdpenning.
De Vrouw en de Arbeid.
Slot.
Al dit streven der eeuw wordt uitstekend
begrepen door de vrouw die haar eigen heil
zoekt. Zelfs meer dan de man is zij tegenwoordig
beladen met maatschappelijken arbeid
en plichten; meer dan hij onderneemt zij
arbeid, niet tegen betaling maar uitsluitend ten
bate van het algemeen. Niemand beter dan de
vrouw zal dit beginsel begrijpen: dat alle
werkzaamheid maatschappelijke waarde heeft
en recht, om van den staat die erkenning
en die bescherming te ontvangen, die de individueele
werkgever niet geven kan of wil.
Noch minder zal de vrouw het aandeel miskennen
dat de staat had en heeft in het regelen
der voorwaarden van den arbeid, ten einde
een arbeider te maken tot een gezond en nuttig
lid der maatschappij. Kortom, tegelijkertijd
dat zij bezig is te leeren zich zelve te organiseeren
en een bepaald standpunt in te nemen,
zal zij leeren inzien, dat het geheele drijven
der socialistische wetgeving ten doel heeft de
eene klasse te besehermen tegen de andere,
te zorgen voor het individu dat tot werken
buiten staat is, en te voorkomen dat een klasse
of individu derwijze partij trekt van een ander,
dat het heil en het bestaan der maatschappij
er ernstig door bedreigd wordt. Waarmee deze
bescherming en hulp betaald worden is eenvoudig
en duidelijk: met arbeid volgens kracht
en bekwaamheid ten bate van het algemeen.
Van een maatschappelijk standpunt gezien
is het even dwaas, te vragen of de vrouw
physiek en intellectueel even sterk is als de
man, als of Jan daarin Piet de baas is of Piet
Jan. Het is de beste staatkunde om van Jan
en Piet beiden den meest en best mogelijken
arbeid te verkrijgen en hun stoffelijke en
geestelijke omgeving zoodanig in te richten,
dat dit maximum gemakkelijk bereikt en gehandhaafd
kan worden. Voor de vrouwen uit
de arbeidersklasse heeft nooit de vraag gegol­
Bedactie en Administratie
N. VAN KOL,
Aywaille bij Luik.
Drukker en
Hoofdagent voor Holland :
| W. H. Vliegen, te Maastricht.
Abonnementsprijs per jaar f 1,50 = fr. 3,00, bij
vooruitbetaling. — Losse nummers 3 ct.
den of zij al of niet haar deel aan den arbeid
kon hebben. Toch moest zij werken, en dat
wel onder voorwaarden die het haar onmogelijk
maakten haar maximum van nuttigen
arbeid te leveren, en waarbij eenvoudig geen
notitie genomen werd van de maatschappelijke
waarde van haar functie als moeder. Aan de
andere zijde werd de vrouw der middelklasse,
tot bijna op onze dagen, meer dan billijk was
onttrokken aan den algemeenen arbeid ; haar
werd steeds voorgehouden dat het moederschap
haar voornaamste plicht was; doch dit
moederschap werd niet beschouwd met betrekking
tot de maatschappelijke waarde, doch
met betrekking tot de afhankelijkheid der
vrouw van één enkel individu. Om den verwoestenden
invloed van dit uiterste individualisme
op den geest en het lichaam der vrouw
uit de middelklasse te voltooien, werd de uitdrukking:
„maatschappelijke plichten" toegepast
op een buitenmaatschappelijken, indien
niet anti-maatschappelijken vorm van werkzaamheid,
die wel beschouwd miet anders was
dan tijddooding. Maar het ontwaken der vrouw
uit de middelklasse brengt nu verandering in
dit alles. Haar wensch om deel te nemen aan
den maatschappelijken arbeid wordt gerugsteund
door economische voorwaarden en een
sociale opinie, die dien wensch tot een eisch
maken. Tegelijkertijd moet het toestaan der
„gelijkberechtiging", ongewijzigd doorbeschermende
wetten, in den wreeden strijd van het
concurrentie systeem, haar ten slotte brengen
in een toestand gelijk aan dien van de vrouwen
uit de arbeidende klasse, die er verre vandaan
zijn te arbeiden onder voorwaarden die haar
in staat stellen met vrucht haar tweevoudige
sociale taak te vervullen. Voor den eersten
keer in de geschiedenis der beschaving, is,
tengevolge van al deze oorzaken, onder de
vrouwen een- sterk gevoel van solidariteit ontstaan
; zij koesteren den vurigen wensch zich
te organiseeren tot de verkrijging van bescherming
harer gemeenschappelijke belangen, en
steeds wordt de mogelijkheid grooter van het
ontstaan eener Onafhankelijke Vrouwenpartij
die ten slotte wel zou kunnen worden tot een
beslissende factor in de sociale evolutie. Daar
bestaat reeds een bond berustend op belangen en
toeneiging, tusschen de vrouwen die arbeiden
met het hoofd, bekwame vrouwen dus, en
vrouwen die arbeiden met de hand, dus vrou-

130 GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
wen uit het volk; een bond die onmogelijk is
tusschen mannen omdat „bekwaamheid" bij
dit geslacht voornamelijk dienen moest om de
bekwamen in staat te stellen een nog onevenrediger
winst te trekken uit den handenarbeid
der anderen.
Laat ons trachten de draden onzer redeneering
te samen te vatten : Een vrouwendom,
dat in alle standen er naar streeft deel te
nemen aan het werken en streven der maatschappij
; een maatschappij, zóódanig ingericht
dat het arbeid eischt als een socialen plicht
van al zijn leden, doch tegelijkertijd bijzondere
bescherming verleent voor bijzondere gevallen
van onbekwaamheid; een geslacht van vrouwen
bij wie, te oordeelen naar de ervaring
der geschiedenis en der tegenwoordig toegepaste
teeltkeus, het sexueel en moederlijk instinkt
eer grooter dan kleiner is geworden;
een ras dat een steeds toenemende kennis bezit
omtrent het gezondste dierlijk leven voor
beide geslachten en omtrent de physieke en
sanitaire voorwaarden waaronder de voortplanting
het veiligst kan plaats hebben; een
ras, dat zich levendig bewust is van de beteekenis
der erfelijkheid en voor hetwelk het
vraagstuk de bevolking, het vraagstuk wie de
vaders hunner kinderen zullen zijn, mèt het
aangroeiend socialistisch streven, het voornaamste
vraagstuk 'van den staat zal worden;
een ras dat zijn daden en werken steeds minder
beschouwt in verband met de individuen,
steeds meer met maatschappij en Staat; een
godsdienst die bezig is zijn God rustig en kalm
te begraven ten einde zich des te meer bezig
te houden met het tegenwoordige welzijn der
menschen; die volkomen gereed staat het
maatschappelijke aan te nemen als het zedelijke,
het anti-maatschappelijke als het onzedelijke
en die een beteekenisvol stilzwijgen
bewaart over de bovenzinnelijke dogmas en de
overgeleverde zedelijkheidswet. Kortom, een
maatschappelijke organisatie die voornamelijk
draait om „geschiktheid tot den arbeid," daarstelling
der beste voorwaarden tot vruchtbaren
arbeid, en het vervangen van afhankelijkheid
van het individu en zelfbeheer door
bescherming en beheer van staatswege. Toegestaan
dat dit alles zoo is of binnen kort zoo
zijn zal, en dat het verschijnselen zijn onafhankelijk
van onze hoop en onze vrees, verschijnselen
die wij wel vermogen te leiden en
te wijzigen maar geen kans zien te voorkomen
welken weg zal de vrouw in deze omstandigheden
inslaan ? Heeft niet de arbeid reeds den
sleutel tot het antwoord gegeven in zijn eisch
om staatsverzekering tegen ouderdom en ziekte
en om een achturigen werkdag?
De plicht der vrouw tegenover den arbeid
wordt allengs even goed ingezien als haar recht
op den arbeid. Noch het een noch het ander
kan haar thans worden ontnomen; de deur is
eenmaal geopend en kan niet hieer worden
gesloten. Het huis, wij mogen dit toejuichen
of betreuren, heeft voor eeuwig opgehouden
te zijn het éénige arbeidsveld van de vrouw.
Zal de vrouw zich tevreden stellen met gelijkberechtiging
? Wij gelooven het niet, ten minste
zoodra zij de macht zal hebben leeren kennen
die er voor haar is gelegen in organisatie.
•Gelijkberechtiging kan slechts een uitgelezen
klasse van dienst zijn en slechts de uitgelezen
vrouwen dezer klasse, tenzij alle vrouwen er
in slagen instinkten in zich te dooden, die,
allen door elkaar gerekend, bij haar even sterk
zijn als bij den man. Veeleer zal de vrouw der
toekomst haar arbeidsvoorwaarden op zulke
wijze willen geregeld zien, dat er geen mogelijkheid
bestaat op de concurrentie van ongehuwde
met gehuwde vrouwen, van mannen
met vrouwen. En zij zal het argument daarvoor
niet zoeken in de ridderlijkheid tegenover het
„zwakkere" geslacht; het zal er niet uitzien
alsof ééne klasse bevoorrecht wordt ten koste
der andere; neen, haar eisch zal eenvoudig
berusten op de erkentenis van het feit dat het
kinderen-baren een wezenlijk deel van den
productieven arbeid der vrouw ten behoeve der
gemeenschap is; dat het door den Staat als
zoodanig moet worden erkend; dat de groote
maatschappij er op staan zal, evenals bij den
arbeid, dat deze haar eigenaardige taak kan
worden verricht in de meest gunstige omstandigheden,
en dat zij er voor zal worden bezoldigd
evengoed als .voor het andere werk dat
zij verricht. Als eenmaal deze zienswijze omtrent
het baren en grootbrengen van'kinderen
algemeen zal zijn, als eenmaal het moederschap
in de eerste plaats zal worden beschouwd als
het schenken van burgers aan den staat en
niet als het toevallige resultaat van de intieme
verhouding met eenig individu, dan zal de
overeenkomst tusschen de vrouwen- en de
arbeidersbeweging volkomen zijn. De vraag om
bevrijding is niet de eerste schrede tot het verkrijgen
van gelijkberechtiging, maar van wettelijke
bescherming, van regeling van haar arbeid
door den Staat. Natuurlijk hebben de vrouwen
op dit oogenblik nog groote bezwaren tegen
een inmenging van den Staat in hare arbeidsaangelegenheden;
zij, als hebbende geen stem
in den Staat, verdenken te recht of te onrecht
de mannen als zij tegen wil en dank de „moeders
van het geslacht willen beschermen", en
meenen dat deze beschermingsijver niet zoozeer
voortspruit uit belangstelling in het komende
geslacht 1) als uit vrees voor de concurrentie
der goedkoopere werkkrachten der
vrouw op de arbeidsmarkt. 2) Doch als de vrouw
eenmaal vrij zal zijn en het moederschap op
eene hoogere waarde wordt geschat van thans,
dan zal zij, ziende . dat zij het zonder
gevaar doen kan, een speciale bescherming
vragen voor de moeder en de speciale voorziening
in hare behoeften. 3) Daar in Duitschland
reeds vennootschappen bestaan van ongehuwde
vrouwen die vreezen dat haar toestand
haar zal b'ootstellen aan gebrek, — een
toestand die haar in de maatschappij juist
uiterst geschikt zal maken om haar eigen
brood te verdienen, — zoo kunnen wij verwachten,
dat in de naaste toekomst verzekering
tegen het moederschap evengoed een kenmerk
zal uitmaken van het politiek program deivrouwen,
als nu verzekering tegen ouderdom
staat op het program der arbeiders. Het voor-
Ij Zie mijn noot op bl. 115 van No. 15 3e Jaargang. N.
2) Indien het kan geschieden zonder nadeeligen invloed
op de kinderen, dan is het veel beter dat de
man 's wekelijks fr. 25 en de vrouw fr. 18 verdiend,
dan de vrouw niets en de man fr. 53 voor hetzelfde
werk. Maar indien vrouwenarbeid moet beteekenen
dat twee vrouwen, ieder tegen fr. 18 's weeks den man
zouden vervangen, — wat dikwijls het geval is,—
dan is de vrees der mannen voor vrouwelijke concurrentie
wel zelfzuchtig, maar tevens zeer verklaarbaar.
K. P.
3) Zie mijn artikel in No. 24 2e jaargang, geschreven
vóór ik het artikel van Karl Pearson kende.

GEEN SLAAP IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
zien in een dergelijke verzekering zal voor het
eerst een dergelijke regeling mogelijk maken
van den arbeid der getrouwde vrouwen gedurende
de jaren harer vruchtbaarheid; een regeling,
die geen oogenblik te vroeg zal komen
om een eind te maken aan 'de lichamelijke
ontaarding die men thans bij zekere klassen
van arbeiders waarneemt. 4) Het denkbeeld
eener Staatsverzekering tegen het moederschap
moge in den beginne dwaas genoeg schijnen,
maar het i3 moeilijk te zeggen op wat onze tegenwoordige
vrouwenbeweging dan anders zou
moeten uitloopen. De vrouwen jagen naar de
vrijheid zich zelf te zijn, te arbeiden, en de
grootere of kleinere vermogens die haar geschonken
zijn te ontwikkelen; zij komen in
opstand tegen het feit dat haar werkzaamheid
zou blijven beperkt tot één enkel arbeidsveld
en dat zij volstrekt afhankelijk zouden zijn
van één enkel medemensch. Het is een opstand,
waarin de arbeidende vrouw is voorgegaan
door te vragen om speciale protectie en speciale
verzorging in tijden van ongeschiktheid. Zóó
diep is het gevoel der vrouwen geschokt geworden,
dat meer dan ééne pleitster voor hare
rechten de vrijheid der vrouwen schijnt te zien
in het scheppen van een nieuw „geslachtloos
type", niet bedenkende dat zulk een type zich
zelf niet kan voortplanten 5) en zijn groot verschil
met de rest der vrouwen de moederlijke
instinkten der toekomst-vrouw slechts zal verscherpen.
Toch was dit onzijdig standpunt de
niet onnatuurlijke, ofschoon overdreven, uitdrukking
van verzet tegen degenen die beweren
dat' het moederschap de voornaamste functie
is der vrouw, en haar afhankelijkheid van den
man als individu een onveranderlijke natuurwet.
Het moederschap in overeenstemming te
brengen met de oefening harer nieuw-ontdekte
gaven en de beoefening harer nieuw verworven
werkkringen, dat is HET vraagstuk dat de vrouw
der toekomst zal hebben op te lossen. Het is
er geen dat kan worden opgelost door „gelijkberechtiging",
doch enkel en alleen door de
erkentenis dat het moederschap de maatschappelijke
werkzaamheid bij uitnemendheid is,
door de oprichting van een of andere „Nationale
verzekering tegen het moederschap" 6)
en door een evenredige beperking van den overigen
vrouwenarbeid. Wij mogen voor 't oogenblik
verre zijn van een dergelijke oplossing,
maar de grooter wordende solidariteit tusschen
de vrouwen, haar sterker wordende organisatie
om hare eischen te formuleeren, en zelfs
4) Het is zelfs de vraag of verzekering en regeling
niet veel verder moeten gaan. De bloedarmoede die
tegenwoordig bij vele vrouwen, vooral bij huisbedienden,
voorkomt, is stellig te wijten aan het overmatige
harde werk waaraan zij in den kritieken tijd van haar
groei zijn blootgesteld; bijv. kinderen, die op den
leeftijd van 15 jaar reeds als „meid voor alles" tangeeren.
K. P.
5) Toch wel, indien dit hooggezinde type wilde
breken met de verouderde zedelijkheidsbegrippen en
geen huwelijk voor het leven aanging, doch slechts
een tijdelijk, totdat het, moeder geworden zijnde, aan
de bestemming der vrouw had voldaan en een kind
bezat dat zij zonder medewerking van den man kon
opleiden tot haar eigen onafhankelijk standpunt. Zoo
werd dit type voortgeplant, en ik geloof dat de
menschheid er wél bij varen zou. N.
6) Het is misschien onnoodig er op te wijzen dat
deze verzekering niets te maken heeft met de ouderlijke
verplichting, te zorgen voor de kinderen. K. P..
131
datgene wat de vrouwen leeren van de bestaande
politieke partijen, dat alles kan naar
onze meening slechts leiden tot precies dezelfde
dingen als die wij waarnemen bij de
arbeiders-partij : namelijk de kreet om speciale
bescherming en speciale voorziening in bepaalde
gevallen. Het is waar, dat er een langdurige
opvoeding van mannen en vrouwen beiden
dient vooraf te gaan eer zij het standpunt bereikt
hebben der Romeinsche matrone, en het
moederschap zullen hebben geleerd te beschouwen
als een maatschappelijke handeling. Doch
met deze opvoeding is reeds een begin gemaakt.
De studie der voornaamste vrouwenbladen
in Engeland en Amerika (en elders, N.)
toont hoe diep denkende vrouwen zich interesseeren
voor het vraagstuk der erfelijkheid en
voor den zedelijken plicht der ouders om sleehts
gezonde menschelijke exemplaren voort te brengen
en deze gezond op te voeden. De bevolkingskwestie
is hoofdzakelijk een vrouwenvraagstuk
en de maatschappelijke waarde van
een deel van hare werkzaamheden op letterkundig
gebied wordt bepaald door de behoefte
aan goede burgers. Voor vrouwen kan een
hoog geboorte- en een hoog kindersterftecijfer
niet het laatste woord der levenswetenschap
zijn, het beste voorschrift voor een krachtige
menschenmaatschappij. Voor de vrouw zal
veeleer sexueele dan natuurkeus het middel
worden om haar moederlijke werkzaamheid
tot heil voor de samenleving te doen strekken.
De vrouwelijke pleitsters voor vrouwen emancipatie
raden haar zusters onophoudelijk aan:
de meest zorgvuldige sexueele keus. Dit zijn
inderdaad de eerste teekenen dat de vrouwen
beginnen te verstaan dat het moederschap een
maatschappelijk belang is dat niet enkel groote
omzichtigheid van haar vergt, maar haar tevens
het recht geeft bijzondere eischen te stellen
aan de maatschappij. De onbeperkte vermenigvuldiging
der zwakken en slechten is
niet alleen een beleediging der maatschappij
in haar geheel, maar het is ook een bijzondere
beleediging jegens de vrouw, daar het de waarde
van het moederschap verkleint en haar
dwingt te concurreeren met den man, zonder
te kunnen rekenen op eenige bescherming of
steun van staatswege gedurende de jaren harer
vruchtbaarheid. Dit zijn de nieuwe kenmerken
van het toekomstige vrouwenvraagstuk;
de wegen waarlangs het van een kreet
der ongehuwden om gelijkberechtiging zal worden
tot een kreet der gehuwden (ik zou liever
zeggen „der moeders" N.) om het moederschap
in overeenstemming te brengen met het recht
op en de vrije beschikking over haar persoon.
De arbeid en de vrouw ontmoeten elkaar op
hetzelfde terrein en grijpen naar dezelfde geneesmiddelen.
Zullen zij al of niet slagen'? In
beide gevallen is het antwoord voor een groot
deel afhankelijk daarvan, of de socialistische
staat der toekomst de bevolkings-kwestie vermag
op te lossen : kan hij sterk en machtig
blijven zonder een roekeloos morsen met individueele
levens en is een laag geboortecijfer
vereenigbaar met een hoog peil van individueele
geschiktheid? Dit is tegelijkertijd het eindprobleem
van de vrouwen en van den arbeid.
Naar het Engelsch van Karl Pearson.
N.

132 GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VEOUW.
Boekbeoordeeling.
Het Volkskind, zijn opvoeding
en zijn onderwijs; door
Mevrouw M. Lievevrouw-Coopman
(Bekroond door de kon.
Acad. van België.) Uitgave
van S. Va n der Poorten, Gent.
Prijs fr. 2.00.
Het beste boek in dat genre dat ik las na
het groote werk van Niemeijer over de „Grondbeginselen
van de Opvoeding en het Onderwijs".
Rn ik weet wat ik zeg.
Toén ik, jonge spring-in-'t veld, werd voorbereid
op het leven, vroeg niemand, ik zelve
het minst, naar mijn lust of aanleg. Het word
bepaald dat ik onderwijzeres zou worden en
ik werd het. Ik haatte de schoolmuren en
banken en het eeuwige van-buiten-leeren, was
dus op alle scholen een lastige leerling, rolde
op eene mij onbegrijpelijke wijze door mijn
examens en — daar stond ik op 19 jarigen
leeftijd voor een klasse van groote meisjes,
zelve nog 3
/i kind, met veel meer behoefte aan
leiding dan tact om te leiden, minder levenswijs
dan de meeste mijner leerlingen, en bovenal
: zonder eenig animo voor mijn beroep,
ten diepste bewust van mijn nulliteit als
onderwijzeres, kippevel krngend bij het betreden
van den drempel der school; kortom, volma?kt
ongelukkig. Stroomen van bittere tranen
vergoot ik, eer ik ook maar eenigszins verzoend
was met het idee dat ik levenslang —
30 a 40 jaren minstens! — voor de klasse
zou moeten staan ! En jarenlang duurde die
strijd tusschen mij en mijn noodlot. Gedragen
door een onbewust gevoel van plicht en een
sterken afkeer van half werk, volbracht ik
mijne taak tot tevredenheid mijner supérieuren
; maar inwendig ontbrak mij die liefde tot
mijn beroep, dat bewustzijn van het schoone
en edele mijner taak, die tot rust en kalmte
stemmen en den mensch maken tot beheerscher
van zijn toestand. Daar viel mij het
werk van Niemeijer in handen... Geen syllabe
herinner ik mij meer van hetgeen er in
die zes deelen stond ; 1) maar de indruk dien
het boek op mij maakte was onvergetelijk, en
nog steeds rangschik ik Niemeijer met dankbaarheid
onder mijn waarachtige vrienden. Hij
verzoende mij met mijn beroep, liet mij de
schoonheid en het gewicht er van gevoelen,
deed er mij, in zekeren zin, trotsch op zijn.
De rechte vrouw op de rechte plaats werd ik
nooit, want de schoolkamer was mijn rechte
plaats niet, en liever ware ik waschvrouw geworden
dan bijv. kostschoolhouderes; maar
dank zij Niemeijer was mijn strijd van dien
tijd af minder bitter en schikte ik mij gereedelijker
in het onvermijdelijke. 2)
Ik wenschte dat het anders ware, maar ik
vrees dat mijn geval een heel alledaagsch,
een veel voorkomend geval is. Nog maar al
te dikwijls wordt een kind voorbestemd tot
het eenige beroep dat zijn ouders oorbaar voor
hem achten, onverschillig of dit beneden of
1) Het is 16 jaar geleden dat ik ze las !
2) Later heb ik dat onvermijdelijke leeren zegenen.
Al bestemde mijn aanleg mij ook tot iets anders, ik
zou de jaren dat ik onderwijzeres was niet meer willen
missen uit mijn leven. Mijn taak zelve en mijn
bitteren strijd rijpten mij tot den innerlijken vrede die
thans mijn deel is.
I boven het peil zijner eigenlijke krachten ligt.
Gebeurt dit met een. meisje, en denkt dit maar
niet zoo dadelijk aan trouwen of bezit het niet
den noodigen tact in het uitzetten van fuiken
en vallen, dan ligt vóór zulk een jong schepsel
de toekomst even zwart en treurig, als voor
een klein kind dat in een donker hok werd
opgesloten en denkt dat het er nooit, nooit
meer uit zal komen. Het eenige wat zulke
slachtoffers redden kan, is: hen als het kan
vurige liefde, doch voor het minst plichtbewuste
sympathie in te boezemen voor hun
beroep.
Niemeijer's* werk is oud, breedvoerig en
waarschijnlijk uitverkocht; doch ziedaar, daar
schrijft eene Gentsche onderwijzeres een beknopt
en handig boeksken, dat aan onderwijzers
en onderwijzeressen met of zonder feu
sacré een heerlijken dienst bewijzen kan. Van
het begin tot het einde las ik dit boek in één
adem door, weldadig aangedaan door de levendige
herinneringen aan mijn vriend Niemeijer
die het bij mij wakker riep ... Mevrouw Lievevrouw
is met hart en ziel onderwijzeres niet
alleen, maar ook opvoedkundige, ook mensch,
en bij dat alles bekwame schrijfster, beschikkende
over een helderen, vloeienden, zakelijken
stijl: iedere volzin een gedachte en geen
noodelooze uitweidingen. Wat zij schrijft is
dus voedend en zal met enkel aan onderwijzers
en onderwijzeressen ten goede komen,
maar aan allen die belang stellen in onderwijs
en opvoeding, meer bijzonder met het
oog op het door ouders 3) en staat zoo jammerlijk
verwaarloosde volkskind.
Ik beveel dit boek dan ook ten zeerste aan
in de aandacht van het Vlaamsen en Hollandsch
lezend onderwijzend personeel. In de wetenschappelijke
bibliotheken voor volwassenen
behoort het een eervolle plaats te bekleeden.
Een paar staaltjes van de schrijf- en denkwijze
van Mevr. L. mogen hier volgen.
„De onderwijzer moet een kunstenaar zijn
„in zijn vak; zich een geheel voorstellen dat
„hij met de oogen zijner verbeelding volmaakt
„afgewerkt aanschouwt, een ideaal, aan welks
„voeten hij zijne met grenzenloos geduld,
„moed en volharding volbrachte dagelijksche
„taak komt leggen."
„Wat geeft het, dat de leerling de deeling
„der breuken of de regels van het verleden
„deelwoord uit het oog verliest, als het ontvangen
van geestesvoedsel hem eene levensbehoefte
werd, als wij zijn oog openden voor
„de wonderen der natuur, zijn geest gewoon
„maakten aan opmerken, nadenken, oordeelen;
„in één woord, als hij opgroeide tot een wezen
„dat in later jaren, zelfs na het volbrengen
„van den ruwsten, nederigsten arbeid, naar
„geestesvoedsel zal hunkeren, dat het werktuig
hem door zijn onderwijzers geschonken
„niet als een nutteloos kleinood op zijde leg-
„gen, maar het tot eigen verfijning, tot eigen
„volmaking, als een vrij handelend wezen
„aanwenden zal'?"
En dan dit een fraaie beeld:
„Lichamelijke en geestelijke zorg zijn voor
„het kind zooveel als de levenssappen welke de
„jonge plant uit den grond put; maar zedelijke
„verpleging is de weldoende, verfrisschende
3) Ja, ook door de groote massa der ouders! Mevr.
L. bewijst het ten duidelijkste en geeft er tevens de
verklaring van.

GEEN SLAAE IS ZOO TEN VOLLE SLAAP ALS DE VROUW 133
„dauw, die bij stillen zomernacht de welriekende
bloesems doet ontluiken." ... Deze gedachte
is even schoon als de'vorm dichterlijk
en welluidend is.
Ziehier een echt vrouwelijke, moederlijke
gedachte :
„Tehuis verwaarloosde kinders, welke het
„werk des meesters zoo zwaar, zoo ondankbaar
maken, verdienen echter door hem (den
„onderwijzer) met bijzondere zorg omringd te
„worden. De school zal die arme misdeelden
„onder hare bescherming nemen en geene
..middelen onbeproefd laten om den nadeeligen
„invloed van het gezin te bekampen ..."
Men ziet, dit boek is geschreven met een
hart.
Hier wil ik nog een andere levensherinnering
inlasschen. Te Brussel — in de voorstad
Schaerbeek — woonden wij vlak tegenover
een gemeentelijke meisjesschool. Bijna eiken
dag nam ik de kinderen die ze bezochten,
waar, en steeds trof het mij, hoe eindelijk de
vaak armoedige kleeding van sommige meisjes
er uit zag, hoe vroolijk en juichend grooteen
kleine kinderen ter schole kwamen, hoe ordelijk
hun uit- en ingaan was, welke een natuurlijke
beleefdheid zij in acht namen jegens
de onderwijzeressen en toevallige bezoekers,
welk een orde er heerschte bij volkomen vrijheid
in de speeltijden en hoe zorgzaam de
grootere meisjes waren jegens de kleintjes.
Mijn dochtertje, dat die school eenige maanden
bezocht, was altoos vol lof over de vriendelijkheid
en rechtvaardigheid der Directrice en
de Onderwijzeressen en over het prettige der
lessen. Kortom', en straalde van die school
een zekere blijheid uit, waarvan nok ik eenige
straaltjes opving.
Het is maar een eenvoudig feit, dat ik hier
aanhaal, en in iedere stad zal gelukkig wel te
wijzen zijn op één of zelfs meer modelscholen
; maar toch vermeld ik met genoegen dat
een openbaar, druk bezocht schoolgebouw een
allerprettigste buurtschap kan wezen, al ware
het maar alleen om te wijzen op de goede, de
•vriendschappelijke verstandhouding die mogelijk
— en zoo wenschelijk! — is tusschen
huis, school en maatschappij !
N.
Het onderwijs in deze patshalas (hagescholen,
scholen in een omheinde ruimte)
wordt gratis gegeven, want het is in strijd
met het maatschappelijk en godsdienstig bewustzijn
van „eigendom" van den Oosterling,
dat geleerdheid van eenige soort direkt zou
worden betaald. Voor hen is het een hemelsche
gave die medegedeeld wordt aan de menschen
door zijn uitverkorenen, de Brahma's (priesters).
Het Arya-dorp in Indië en Ceylon, door
Sm JOHN PHEAR.
Dure kant.
Eenige jaren geleden, — bij welke gelegenheid
herinnert de schrijver zich niet, — moest de
stad Brussel een geschenk geven aan een der
vrouwelijke leden van het Belgische vorstenhuis.
De som van fr 100.000 werd toegestaan
voor een kanten shawl; de stad slaagde er
echter in eene overeenkomst te sluiten met het
handelshuis Sacré, dat de gewenschte shawl
zou leveren voor fr 80.000 ... Een shawl, waarin
voor tachtig-duizend francs aan arbeid, aan
grondstof en aan kunstzin zit, nu, dat kan wel
iets vorstelijks wezen!
Het huis Sacré besteedde het werk uit aan
het nonnenklooster te Kerkxke voor eene som
van fr 25.000. .. Dus zoo héél vorstelijk zou
de shawl toch niet uitvallen !
Het klooster besteedde het werk stuksgewijze
uit, tegen belachelijk lage prijzen. Al de arbeidsters
zamen ontvingen nog geen 3500 francs.
Nu was de shawl heelemaal niet vorstelijk
meer!
Dat vorstelijke schouders prijken met een
shawl die 80.Q00 fr. heet te kosten en waarvoor
ten slotte slechts 3.500 fr. zijn uitgegeven,
wel, dat is nu niet precies boerenbedrog l
Doch erger is het, dat van het geld dat de burgerij,
vooral de kleine, opbrengt, zulke kolossale
sommen worden uitgegeven die niet eens
geheel en al besteed worden ten bate der persoon
voor wie ze bestemd zijn ; maar waarvan
55.000 fr. vloeien in den zak van een handelsman
die niets doet; ruim 20.000 fr. in de kas
van een klooster dat óók niets doet, en nog
geen 3500 fr. in de handen der arbeidsters, die
er haar oogen en haar gestel bij bederven!...
Zóó worden vorstinnen bedrogen en werkmeisjes
bestolen, het een en het ander met de belastingpenningen,
die soms zuur genoeg te betalen
vallen!
Bovenstaande gegevens ontleende ik aan een
ingezonden stuk in Le Peuple van 12 Febr.
j.1.; en dit werd aangeboden naar aanleiding
van de droevige satire, waarvan'ik hier de vertaling
laat volgen. Och, konden de werkmeisjes
eens van hart tot hart spreken met zoo'n
prinsesje, dat van kindsbeen af stelselmatig
onkundig wordt gehouden van de maatschappelijken
mestvaalt, met wier sappen haar glorie
en geluk zich voeden, wie weet wat er van
komen zou! Want het hart eener twintigjarige
prinses is toch niet van steen ?
Dc Redevoering eener Kantwerkster.
De eerbare burgeressen van Brussel en andere
plaatsen, die aan de prinses Henriëtte,
dochter van den graaf van Vlaanderen, den
bruidssluier aanboden, vonden het een origineele
grap, de daarbij behoorende toespraak te
doen houden door een nederige kantwerkster.
En ziehier wat, in het paleis van den graaf,
ten overstaan van de dochter van Koninklijken
bloede, gesproken werd door het kind des
volks.
Prinses,
Anderen zullen komen en tot u spreken uit
naam der groote dames, die uit haar zijden
beursje een gouden of zilveren geldstuk te
voorschijn haalden om uw bruidssluier te betalen
; maar mij heeft men aangesteld om u
kenbaar te maken wat de arbeidsters denken
en lijden, zij, die een deeltje van haar leven
en haar gezondheid vlechten in iederen steek,
dien hare klossen slaan.
Prinses,
Gij kent van het leven slechts de reeks der
schitterendste feesten, die voor u nog vergezeld
gaan van de streelendste vleierijen. Wij daarentegen
zijn slechts de dochters van nederige
wevers, of ook wel arme weezen, en nauwelijks
6 of 7 jaren oud 1) betraden wij reeds de
werkplaats of het gesticht van liefdadigheid;

134 GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VEOÜW.
en van dien tijd af genoten wij niet meer de
weldaad vanjeen vertroostende liefkoozing of
van een vriendelijken glimlach. Steeds werden
wij bespied door een bWke, ernstige non of
door een strenge opzichteres.
Gij zijt enkel schoonheid en bevalligheid;
uw gestalte is lenig, en met volle teugen ademt
gij de frissche lucht in; gij baadt u in koesterenden
zonneschijn ; ook schitteren uw oogen
van levenslust... Doch zie ons aan : gebukt
over ons werkkussen, zijn wij misvormd eer
wij volwassen zijn; onze ademhaling is benauwd
en piepend, want wij ademen niets in
dan den kooldamp onzer stoven; en onze oogen,
Prinses, onze arme oogen, die óók geschapen
waren om te schitteren van jeugd en vreugd,
van hoop en liefde, ze zijn dof geworden bij
den arbeid die dag en nacht voortduurt, die
ons langzaam ondermijnt en ons vóór onzen
tijd ten grave sleept.
Gij gaat uw levensweg, blijde kwinkeleerendals
de vogelkens. Och, als men de lente in het
hart heeft is het zoo zoet, zijn gevoelens te
vertolken door gezang! En bekwame meesters
hebben u liefelijk leeren zingen... Wijzingen
óók! Gebukt over ons kussen, opgesloten in
onze werkplaats, zingen wij om onze ellende
in slaap te sussen. Wij zingen dan in koor de
eenvoudige liederen die onze grootmoeders
reeds neurieden, of de liedjes die wij opvingen
van de straat; maar gebukt als wij zitten, als
't ware in tweeën gevouwen, doen deze refreinen
ons pijn; men zegt dat ons zingen gelijk
staat met zelfmoord; wat doet dat er toe ?
onze arbeid vermoordt ons tóch.
Zoo zijn er duizenden en duizenden, Prinses,
een schare van ongelukkigen, die niet
eens de kracht hebben zich te beklagen, en
wien niemand ter hulp komt; en men zegt
ons dat wij, stil en gelaten, ons duister pad
moeten bewandelen en ons wanhopig lot moeten
dragen, opdat gij moogt schitteren aan
de spits van uw volk, omstraald van licht en
badend in lust!
Om te voldoen aan de grillen uwer behaagzucht,
en ook soms om aan uw hart de zachte
aandoening van bewezen weldaden te schenken,
— want er woont altoos een hart in de
borst eener jonge vrouw, zelfs al is zij eere
Hoogheid! — put gij uit eene beurs die nooit
ledig wordt. Hoeveel hebt gij niet reeds uitgegeven
aan uw snuisterijen en aan uw armen,
die óók tot uw amusementen behooren ? ...
Wij, Prinses, zijn niet minder goedgeefsch.
Onze arme bloedelooze vingers brengen jaarlijks
ontzachlijke rijkdommen voort, meer dan
50 millioen francs, die buit worden gemaakt
door kloosters en kooplieden, terwijl wij voor
ons slechts een loon ontvangen van 52 centiem
per dag voor een moordenden arbeid van 12
tot 15 uren daags! 2)
Is het waar of niet, Prinses, dat wij arme,
ellendige schepsels zijn, en dat een koninkrijk
waar zulke ongelukkige vrouwen en kinderen
zijn, een ellendig koninkrijk is?
Men rooft ons het bloed uit onze aderen, de
glimlach van onze lippen, het licht uit onze
1) In de kantons Thielt en Yperen worden kinderen
van v ij f jaar toegelaten op; de kantseholen in liet
kanton Oostende kinderen van zes jaar.
2) In een dorp van Vlaanderen, zegt de Greef in
zijn „Ouvrière dentellière en Belgique" (De Belgische
kantwerkster) ontving een meisje fr. 16.50 voor twee
en een half jaar arheids.
oogen, het leven uit ons vleesch; en men geeft
ons noch de communie van het brood enden
wijn, die ons tot flinke meisjes en moeders zou
maken, noch het sacramept der verstandelijke
en zedelijke wetenschap, die licht zou ontsteken
in onze hoofden en vreugdestroornen uitgieten
in onze ziel. Wat moet het heerlijk zijn,
alles te kunnen lezen, navorschen, verstaan !
Prinses, wat zijt ge gelukkig dat ge hebt mogen
studeeren ! Velen onzer hebben niet eens
het a b c geleerd; het schijnt dat wij niet
behoeven te kunnen lezen om goed te werken
en véél kant te maken, , die men heel duur
verkoopt, duurder naarmate men ons te slechter
betaalt! En zoo zijn wij dubbel arm, èn
door onze ellende èn door onze onkunde.
Prinses, gij zijt als de lelie uit het evangelie,
één en al reinheid, één en al deugd. Want gij
hebt nooit honger gehad; gij zijt nooit naar huis
gegaan, 's avonds na een ellendig betaalden
arbeidsdag, niet zeker of gij daar wel een
avondmaal vinden zoudt; nooit hebt gij op zulk
een tocht een wellusteling ontmoet die u
trachtte te verleiden met eenige stukjes zilver,—
mooi blank zilver, en zóóveel als men bij de
bagijntjes ter nauwernood verdient in een
geheele week,— zoodat gij u, bang maar overwonnen,
liet meeslepen naar een donker hoekje
of steeg...
Prinses, o laien zij die nooit den honger,
de ellende, het straatleven kenden, toegefelijk
zijn jegens de gevallenen ! Och, de broodwinning
der schande is niet aangenamer dan die
andere, waarlijk niet! En gij, Prinses, die op
het punt staat de liefde te smaken, de echte
liefde, vrij van alle smetten en beschamingen,
de liefde die hechter dan burgerlijke akten en
kerkelijke zegeningen de harten aan elkander
snoert, o, zeg aan de uwen, dat het niet eens
genoeg is medelijden te hebben met de ongelukkigen
die gedwongen zijn haar dagen aan
den arbeid en haar nachten aan de zonde te
geven, maar dat het tijd wordt, het leven dier
kinderen en vrouwen uit het volk wat mensonwaardiger
te maken, dat het hoog tijd is om
recht te doen aan het arme volk.
Bedenk, Prinses, dat ook wij een hart hebben
dat niets liever zou doen dan hoog en
snel kloppen onder de kussen van een echtgenoot
! Ook onze boezem zwelt van jonge
levensappen, ook onze ziel dorst naar de zoete
bedwelming des levens! Ook wy zijn in staat
tot genieten; ons bloed is jong als het uwe,
wij zijn van hetzelfde maaksel als gij, Prinses!
o, Doe dat toch verstaan aan uwe omgeving,
eer gij ons verlaat!
En thans, Prinses, aanvaard uwen sluier,
hij is geweven uit het. bloed en de tranen der
arme dochters van Vlaanderen; en als gij hem
vasthecht op uwe lokken, overweeg dan, o
Vorstin, of het billijk is dat die sluier is voor
u, het pleegkind aller feeën, en dat wij, de
vreugdeloozen, de slachtoffers van kloosters en
werkplaatsen, geen anderen droom, geen ander
rustpunt hebben dan een vroegtijdig graf!"
JULES LEKEU in Le Peuple.
Ingezonden.
Zeer Geachte Redactie,
't Was met buitengewoon veel genoegen en
belangstelling dat ik uw sympathiek pleidooi
voor het vegetarisme in de nommers 8 en 9
van „De Vrouw" las; deswege gevoel ik mij

GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
gedrongen U daar openlijk hulde voor te brengen. heeft, reden waarom de tarwebloem reeds duur­
Wellicht zult U mij willen toestaan door midder moet zijn. En toch maken sommigen de
del van uw blad eenige praktische wenken op opmerking, dat, aangezien bruinbrood goedkoo­
vegetarisch gebied te geven aan onzen arbeiper is dan wittebrood, het laatste dus beter moet
dersstand, welke wenken ik ontleen aan den zijn. Men ziet dat die redeneering niet opgaat.
bekenden Engelschen vegetarischen geneesheer Anderen bemerkten dat het zoo „onvoordeelig"
Dr. Allinson, op wiens werkjes U reeds zoo is omdat, daar het brood vaster is, men er niet
vriendelijk waart de aandacht te vestigen. Ik zooveel boterhammen uit kan snijden als uit
aarzel geen oogenblik zijne raadgevingen aan het zooveel luchtiger gebakken wittebrood. Men
te halen omdat hij een eerste autoriteit op voe- had zich nooit de moeite getroost om gelijke
dingsgebied is en zijne uitspraken een jaren­ sneden bruin- en wittebrood eens tegen elkaar
lange ondervinding tot grondslag hebben. te wegen! Die opmerking herinnerde mij aan
Reeds dadelijk zullen velen de aanmerking wat wij als schooljongens elkaar plachten te
maken dat het aanprijzen van eene vegetarische vragen: „Wat weegt zwaarder, één pond lood
voedingswijze voor werklieden van onpas is, of één pond veêren?" Docter Allinson zegt:
daar'zij toch, met enkele uitzonderingen, on­ „Wanneer men bruinbrood met vruchten kan
vrijwillige vegetariërs zijn en dus daardoor die bekomen, dan behoeft men nooit bang te zijn
wenken overbodig worden. Die aanmerking om van honger te sterven of ziek te worden."
zoude gegrond zijn voor het geval dat zij eene Wij komen nu vanzelf op de vruchten. Men
juiste voeding in acht namen, waarmede ik zegge niet dat die te duur zijn voor een arbei­
bedoel eene voeding die in al hunne licnamedershuishouden ; ja, wanneer men druiven, perlijke
behoeften voorziet; doch zoolang er op ziken, abrikozen en dergelijke begeert, dan kan
dit gebied nog zooveel onwetendheid heerscht men een groot bedrag besteden, maar wanneer
komt het mij voor, dat Dr. Allinson's wenken men zijne eischen wat lager stelt en die tevens
zeer van pas zijn.
regelt naar den tijd van het jaar, dan zal men
Indien wij al voor het oogenblik eens wilden bevinden dat de meesten zich die weelde wel
aannemen dat aan het eten van vleesch eenige kunnen veroorloven. En weelde is eigenlijk een
voordeelen verbonden waren ten opzichte van verkeerde uitdrukking, want vruchten zijn voor
zekere voortbrengselen uit het plantenrijk, dan ons even noodzakelijk als andere voedingsmid­
nog zoude dit in de meeste gevallen voor den delen; en zoodra iets „noodig" is, kan men het
werkman een onbereikbaar voedingsmiddel zijn, niet meer met den naam van weelde bestem­
eenvoudig omdat het werkelijk gezonde vleesch pelen. Appelen, peren, sinaasappelen, kersen>
dat geen, of nagenoeg geen aanleiding tot ziekte aardbeziën, pruimen vallen onder bijna ieders
kan geven, te duur is. Thans vergenoegt hij bereik, ten minste wat ons land aangaat. Ver­
zich met tweede of nog mindere kwaliteit en volgens komen de verschillende gedroogde
wat hij op die manier nuttigt, zal zeker niet vruchten, zooals pruimen, rozijnen, vijgen, da­
bijdragen om den gezondheidstoestand van hem dels, die men hun natuurlijk watergehalte kan
en zijn gezin te verbeteren. Neem welke cou­ doen herkrijgen, door ze gedurende 1 tot 3
rant men wil, bijna dagelijks komen daarin dagen te doen weeken. Na ze goed te hebben
berichten voor omtrent personen die aangehou­ gewasschen doet men ze in een pan en giet
den werden, terwijl zij bezig waren vleesch te er kokend water op, zoodat ze ongeveer een
vervoeren, dat bij onderzoek bleek ongeschikt vinger onderstaan, men late ze zoo gedurende
voor de consumptie te zijn. Hoevelen zijn er eenige dagen (al naarmate dat noodig is) staan.
die in dergelijke schandelijke praktijken niet Bij gebrek aan versche vruchten kunnen zij-
betrapt worden en hoevele honderden kilogramdaarvoor in de plaats treden. Vergeten wij niet
men van zulk ziok, bedorven vleesch worden dat het gebruik van vruchten een groote rol
dagelijks aan den man gebracht en door dui­ speelt bij de bestrijding van het drankgebruik
zenden genuttigd, waardoor wellicht de eerste en misbruik; nog veel te weinig is hierop ge­
kiemen worden opgenomen van die vreeselijke wezen. Het vergemakkelijkt ons in ons voor­
ziekte, de tering. Konden nauwkeurig de oornemen, wanneer wij ons het gebruik van
zaken worden nagegaan van zoovele bestaande alcoholische dranken willen ontwennen. Laat
ziekten, hoevele daarvan zouden er dan niet, men eens probeeren om een glas bier, een glas
hetzij direct of indirect, gevonden kunnen wor­ wijn of een borrel te drinken nadat men bv.
den in het gebruik van ziek, bedorven vleesch. een appel of een peer gegeten heeft; men zal
Waartoe, vraag ik, onze gezondheid in de dan bevinden dat het niet smaakt. Ten slotte
waagschaal gesteld, wanneer moeder natuur wordt men onverschillig voor die dranken, en
gezorgd heeft dat het plantenrijk ons van alles dat is dunkt mij wel de grootste schrede op
kan voorzien wat voor den opbouw en het on­ den weg der onthouding.
derhoud van ons lichaam noodig is? —
Thans komen wij aan een teer punt, nl. de
Doch terzake. Voor eene juiste voeding dient geliefde dranken onzer Hollandsche huismoe­
het eerst gelet op ons dagelijksch brood. Tot ders, thee en koffie. „Moeten wij die ook al
nu toe wordt nog veel te veel wittebrood ge- afschaffen", hoor ik velen zeggen, ,,'t is toch
. geten, een brood dat verre in voedingswaarde zoo gezellig en zoo lekker". Zeer juist, maar
ten achter staat bij bruinbrood. Onder bruin- dit is toch geen argument. Drinkt men een van
brood wordt verstaan het brood dat men ver­ beide „sterk" dan zijn zij wel smakelijk, maar
krijgt wanneer de geheele tarwekorrel met al bepaald schadelijk; drinkt men ze „slap" (zooals
zijn bestandeden, niets daarvan uitgezonderd, gewoonlijk onder de arbeidende klassen het
wordt fijngemalen en vervolgens gebakken. Aan geval is) dan zijn zij wel minder schadelijk
dit brood is reeds het groote voordeel verbon­ maar zeker niet smakelijk en volkomen nutteden
dat het goedkooper is dan het wittebrood, loos, daar zij volstrekt geen voedingswaarde
en wel reeds daarom, omdat de bewerking voor bezitten behalve de melk en suiker daaraan
de bereiding van het meel eenvoudiger is, en toegevoegd; maar de hoeveelheid daarvan is
verder doordien de zemelen er niet uit verwij­ zoo gering dat zij bijna niet meetelt. Daarbij
derd worden en er dus geen gewichtverlies plaats [ komt nog dat men die koffie en thee, of wat
135

13G
GEEN SLAAF 18 ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
daarvoor moet doorgaan, liefst zoo heet mogelijk
drinkt, wat eveneens hoogst nadeelig is.
Waarom niet een kop cacao gedronken, hetgeen
wel is waar wat duurder is dan de eerstgenoemde
dranken maar waaraan het voordeel
verbonden is dat het voedsel bevat; vooral bij
toebereiding met melk. Is men gewoon twee
kop koffie of thee bij den maaltijd te gebruiken,
welnu dan neme men één kop cacao die
ontegenzegelijk beter, aangenamer smaakt dan
het andere. Door minder bij het eten te drinken
zal men beter leeren kauwen, het brood wordt
zoodoende terdege met het speeksel vermengd
en de spijsvertering zeer bevorderd. Let men
eens op hoe de meeste menschen eten, dan ziet
men hen met een boterham in de eene en een
kop van het een of ander in de andere hand.
Een hap brood, een slokje of slok koffie, drie
of viermaal gekauwd en dan naar binnen gespoeld;
vervolgens laat men aan de arme maag
het werk over, dat noodzakelijk in den morid
had moeten geschieden.
Verder moesten er door de arbeiders niet
zulke enorme hoeveelheden aardappelen gegeten
worden, waaruit betrekkelijk weinig voedsel
wordt verkregen en waaraan het nadeel is
verbonden dat de maag zóó naar die groote
massa gaat „staan" dat men zich onbevredigd
gevoelt wanneer geringere hoeveelheden, maar
van degelijker, voedzamer gehalte worden gegeten.
Aardappelen dienden als bijgerecht, niet als
hoofdschotel te verschijnen. Erwten, boonen,
linzen, zijn even voedzaam als vleesch en een
bij uitstek geschikt voedsel voor iemand die
door handenarbeid in zijn onderhoud moet voorzien,
waarbij nog komt dat ze niet in zulke
groote hoeveelheden als aardappelen genuttigd
behoeven te worden en de maag niet telkens
en telkens zoo wordt overladen. Men hoort steeds
steen en been klagen wanneer er een jaar is
dat de aardappelen slecht of duur zijn, alsof
dit het eenig bestaande voedingsmiddel voor
den werkman is. Ik ontken geenzins dat de
jarenlange gewoonte om steeds aardappelen als
het hoofdgerecht te beschouwen zoo ingeworteld
is, dat men meent er niet meer buiten te
kunnen; toch is het goed, die gedachte te laten
varen. Komt er een slecht aardappeljaar (en ook
al komt dit niet) dan neme men eens de proef
met rijst. Ik maak mij sterk dat het den meesten
goed zal bevallen.
Ten slotte wensch ik eenige hoeveelheden
aan te geven voor een werkmansmaaltijd. De
cijfers geven natuurlijk een gemiddelde aan en
zullen individueel eenigzins gewijzigd kunnen
worden. Zooals reeds gezegd ontleen ik een en
ander aan hetgeen Dr. Allinson daaromtrent
aangeeft; de menu's, als ik ze zoo noemen mag,
zijn vooral geschikt voor hen, die den geheelen
dag op hun werk zijn.
Ontbijt. V2 pond bruinbrood, 1
/ i pond versche
vruchten en een groot kop cacao of melk. Middagmaal.
S
U pond bruinbrood, V2 pond vruchten
en Vo ons kaas of noten. Onder noten versta
men okker- en hazelnoten, cocosnoot of grondnoten,
de laatste licht geroosterd, z. g. „olieneutjes"
welke men op snoeptafels ziet en die een
zeer groote voedingswaarde bezitten.
Avondeten. V2 pond bruidbrood, desverkiezend
de viuchten te vervangen door sterrekers,
Spaansche uien of een of andere groente.
Inplaats van kaas of noten kan men ter afwisseling
een hard gekookt ei gebruiken.
Voedzamer en goedkooper dan eieren zijn
spliterwten. Men bindt ze in een doek, zooals
Jan in den zak of ketelkoek en kookt ze twee
a drie uren, totdat ze volkomen gaar zijn;
daarna worden ze met wat boter, peper, zout
en mosterd, naar smaak, tot een dikke pap
fijn-gewreven, die men eenige dagen kan bewaren.
Met deze pap worden de boterhammen
dik besmeerd ; zij is een voedzamer spijs dan
rundvleesch of ham en vervangt het spek dat
de arbeiders dikwijls op hunne boterhammen
mede naar het werk nemen.
Macaroni met gedroogde vruchten als krenten,
rozijnen, pruimen, vijgen etc. gekookt, vormt
een goed middagmaal; inplaats van macaroni
kan men haverdegort nemen. De pap kan 's
avonds gemaakt, en den volgenden dag opgewarmd
worden.
Verder is een dikke soep nog aan te bevelen.
De vrouw kan haar daags te voren maken
van erwten, linzen, gort, rijst, peen, knollen,
uien en andere groenten welke de tijd van het
jaar verschaft, waarbij een weinig boter, peper
en zout kan worden gevoegd, wanneer men
daarvan houdt. Deze soep kan bijna even dik
als pap gekookt worden; met wat bruinbrood
genuttigd, geeft zij kracht voor verscheidene
uren.
Men lache nu niet en hale den neus niet
op voor al die „vreemde poespas"; 't is wel
heel anders dan wat men gewoonlijk zal eten,
maar zoolang men het niet beproefd heeft,
kan men er niet over oordeelen. Het ligt eenmaal
in onzen aard om iets belachelijk of
lachwekkend te vinden, zoodra het iets ongewoons
betreft en wanneer wij ons niet eens
de moeite hebben gegeven en over na te denken
of het te beproeven.
Men zij gedachtig aan het gezegde: „Onderzoek
alle dingen en behoud het goede."
Met vriendelijken dank voor de welwillende
opname noem ik mij met de meeste achting
Uw dienstwillige
A. V.
Rotterdam 12 Dec. '95.
BLA DVUIXOfGEN.
Eenheid te brengen in de verscheidenheid,
harmonie in het uiteenloopende en een evenwicht
te scheppen van alle bijzondere deelen,
ziedaar een der grootste vraagstukken in de
levenskunst.
CORRESPONDENTIE.
Den Heer P. v. tl. M. te Amsl. In 't
volgend No.; wil mij Sluit Schiedam in kwestie
voor een paar dagen leenen, s. v. p. ik copieer
het artikel dan en plaats het bij gelegenheid.
Mevr. Fl. v. D. te Rott. Hartelijk dank.
Zoo spoedig mogelijk; d. w. z. op zijn vroegst
in No. 19.
S TRI JDPENNING.
Overdracht fr. 513.32.
Brussel. Maand, hijdr. van een vriend 25.00.
Lali Djiwo. Van Mama en de guiten 2.00.
«ent. Een onderw. 0.40. — C. D. R. 0.05. — M. d.
Br. 0.10. — E. d. W. 0.10. — Jeannette 0.10. —
Elvire en Clara 0.10. — Emilie 0.15.
Middelburg. Mej. v. d. M. 1.00.
Totaal fr. 29.10.