DE LABADISTEN IN SURINAME - Books and Journals

More documents

Recommendations

Info

194 DE LABADISTEN IN SURINAME heeft dit ook geen stand gehouden" *). Th. Pistorius in 1763, Ph. Fermin in 1769, J. J. Hartsinck in 1770, J. G. Stedman in 1799 geven ons rechtstreeks weinig of niets, wel veel natuurlijk dat ter toelichting dienen kan. De lateren en algemeen bekenden, C. A. van Sypesteyn, J. Wolbers b.v. blijken allen te steunen op het werk van H. van Berkum, „De Labadie en de labadisten", Sneek, 1851, die II 132—153, slap-novellistisch, van de kolonisatie in Suriname en Nieuw-Nederland vertelt. Hij ontleent zijn verhaal aan W. a Brakel, „Leer en leyding der labadisten ontdekt" en „Redelijke godsdienst", doch vooral aan Petrus Dittelbach, „Verval en val der labadisten", 1692 en in datzelfde jaar een tweede druk. Het pamflet is vrij zeldzaam geworden; ik gebruik een exemplaar uit de Koninklijke Bibliotheek. Van Berkum dan vertelt het in hoofdzaken na, maar laat ook veel weg, en het is de moeite waard het oorspronkelijke nog eens te laten spreken. Er is één bezwaar. Dittelbach, predikant te Nendorp in Oost- Friesland, waar hij een heftigen twist had met den schoolmeester Menke Gerritsz., werd door invloed der huisgemeente in 1676 te Wieuwerd beroepen, maar bedankte, al was hij een ijverig labadist. Ambteloos daarna te Amsterdam levende, vertaalde hij o. a. Anna Maria van Schurman's „Eukleria" uit het Latijn in het Hollandsen, maar liet zich ten slotte toch met vrouw en kinderen in de huisgemeente op Waltha-state opnemen. Het duurde niet lang, of de rigoristische methode volgens welke de labadisten hunne kinderen opvoedden en hunne huwelij kstheorieën maakten hem afkeerig en hij verliet Wieuwerd als een afvallige. Doch anders dan b.v. in een gelijksoortig geval Obbe Philipsz, die zich van de melchiorieten afwendde, maar zacht en verschoonend van hen bleef spreken, haatte Dittelbach wat hij eens had liefgehad, en vandaar dat men zijne betrouwbaarheid pleegt in twijfel te trekken en te zeggen dat hij met voorzichtigheid moet gebruikt worden *). Een bezwaar inderdaad. Maar dit geldt minder de feiten dan de verklaring ervan. Wat hij vertelt ') Herlein, a. a>. blz. 89. •) B. v. W. P. C. Knuttel in Me«a> Ned. Btog»-. Wrdfcft. III, 289.
DE LABADISTEN IN SURINAME 195 van der labadisten daden en lotgevallen is betrouwbaar genoeg, slechts stelt hij ze gaarne in ongunstig licht. Wij volgen dus eerst zijn verhaal. Reeds De Labadie *) had er aan gedacht het werk des Heeren uit te breiden en een vaag plan voor Madagascar gemaakt. Inderdaad schijnt mij dit de eigenlijke oorzaak der labadistische kolonisatiepogingen. Zich aanhang verwerven ook in vreemde landen, dat was het doel, waarbij nog kwam, dat de gemeente op Waltha-state sterk groeide en gebrek aan ruimte kreeg. Ik ben het derhalve met Heppe eens, dat zij aan zending niet gedacht hebben, daartoe ook niet bekwaam waren, dat zij niet de overwinning der wereld door het Christendom bedoelden, maar de vergadering van wie zich van de wereld afzonderden ^). Het is waar, dat de zendingsgedachte niet geheel ontbrak. Juffrouw Huygens, die 30 Januari 1680 te Wieuwerd overleed, zeide op haar sterfbed, dat zij nu heenging om in aller naam Jezus te omhelzen, dat zij den Heer Jezus zou bidden voor de bekeering der arme Indianen, voor wie zij eene zeer teedere en bijzondere genegenheid koesterde, wel willende dat zij nog tot hen gaan kon, hoe zwak, ziek en oud zij ook zijn mocht'). Doch deze uitspraak staat toch wel alleen. Hoe men er toe kwam naar Suriname te gaan is bekend. Cornelis Aerssens van Sommelsdijk (Dittelbach noemt hem voortdurend van Somerdijk!) was 21 Mei 1683 voor £ eigenaar der kolonie Suriname geworden, het tweede derdepart verkocht de nieuwe W. I. Compagnie aan Amsterdam, het derde behield zij voorloopig zelve. Te zamen noemden zij zich de „Geoctroyeerde Sociëteit van Suriname" onder het oppergezag der Staten-Generaal. Cornelis werd tevens gouverneur en, toen hij naar zijn post vertrok, gingen talrijke Fransche uitgewekenen met hem. ') Voor hem mag ik wel venvijzen naar mijn artikel in Af. N. B. W. II 743 en GescA. ATerf. Hen;. Jfo-A I, 278—287. *) H. Heppe, GescAicAte des Pteitsmtts wwd der Mys/j'A tw der i?e/or»». iftrcAe wamewtficA der AftedeWande, 1879, S. 371, noot. •) Yvon, Fide/fe A/afTe* des e^a/s des rferntéres £aro/es ei ostóows etc. 1683, pag. 101. Er is eene Nederl. vertaling. Nog Heppe a. a>., S. 353, noot zocht het tevergeefs. Ik gebruikte een exemplaar van de Thysiana.
Page 1: DE LABADISTEN IN SURINAME DOOR PROF
Page 5 and 6: DE LABADISTEN IN SURINAME 197 der w
Page 7 and 8: IF. DE LABADISTEN IN SURINAME 199 E
Page 9 and 10: DE LAB ADI STEN IN SURINAME 201 pun
Page 11 and 12: DE LABADISTEN IN SURINAME 203 Intus
Page 13 and 14: IF DE LABADISTEN IN SURINAME 205 de
Page 15 and 16: DE LABADISTEN IN SURINAME 207 de kr
Page 17: NAMEN DER PLANTERS EN PLAETSEN DER
Page 20 and 21: ' • ; * 210 DE LABADISTEN IN SURI
Page 22 and 23: 212 DE LABADISTEN IN SURINAME jaar
Page 24 and 25: 214 DE LABADISTEN IN SURINAME vanda
Page 26 and 27: 216 DE LABADISTEN IN SURINAME toe t
Page 28: 218 DE LABADISTEN IN SURINAME is ni

DE LABADISTEN IN SURINAME - Books and Journals

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?