Inleveropgave thema Pragmatiek

Opgave 1
Inleveropgave thema Pragmatiek
Inleiding Taalkunde 2012-2013
antwoordmodel
[A.] Laat voor elk paar van zinnen (a-b) zien of zin (b) een entailment, conversationele
implicatuur of presuppositie is van zin (a). Gebruik de negatie- en
cancellatie-testen die we in het college besproken hebben.
i (a) Het was Jan die mijn fiets roze heeft geverfd.
(b) Mijn fiets is roze geverfd.
antwoord: presuppositie. negatie: Het was niet Jan die mijn fiets roze
heeft geverfd → (b) volgt nog steeds. cancellatie: #Het was Jan die mijn
fiets roze heeft geverfd, maar mijn fiets is niet roze geverfd → onmogelijk
ii (a) Jan heeft mijn fiets roze geverfd.
(b) Mijn fiets is roze geverfd.
antwoord: entailment. negatie: Jan heeft mijn fiets niet roze geverfd →
(b) volgt niet meer. cancellatie: #Jan heeft mijn fiets roze geverfd, maar
mijn fiets is niet roze geverfd → onmogelijk
iii (a) De butler zou het gedaan kunnen hebben.
(b) Het is niet het geval dat de butler het gedaan moet hebben.
antwoord: implicatuur. negatie: Het is niet het geval dat de butler het
gedaan zou kunnen hebben → (b) volgt nog steeds, maar! cancellatie: De
butler zou het gedaan kunnen hebben, sterker nog, hij moet het gedaan
hebben → is ook prima. Zie antwoord op [B]. (Let op: ‘De butler zou het
niet gedaan kunnen hebben’ is niet de negatie van (a)!)
iv (a) Marie is lang en slank.
(b) Marie is slank.
antwoord: entailment. negatie: Marie is niet lang en slank → (b) volgt
1

niet meer. cancellatie: #Marie is lang en slank, maar ze is niet slank →
onmogelijk
v (a) Marie is lang of slank.
(b) Marie is niet zowel lang als slank.
antwoord: implicatuur. negatie: Marie is niet lang of slank → (b) volgt
nog steeds, maar! cancellatie: Marie is lang of slank, misschien wel allebei
→ ook prima.
vi (a) Marie is lang of slank.
(b) Marie bestaat.
antwoord: presuppositie. negatie: Marie is niet lang of slank → (b) volgt
nog steeds. cancellatie: #Marie is niet lang of slank, maar Marie bestaat
niet → onmogelijk
vii (a) Nadat Jan Marie gekust had, gaf ze hem een oorvijg.
(b) Jan heeft Marie gekust.
antwoord: presuppositie. negatie: Nadat Jan Marie gekust had, gaf ze
hem geen oorvijg → (b) volgt nog steeds. cancellatie: #Nadat Jan Marie
gekust had, gaf ze hem een oorvijg, maar Jan heeft Marie niet gekust →
onmogelijk
viii (a) (Als antwoord op de vraag Is Jan intelligent?) Eh, hij is erg aardig.
(b) Jan is niet intelligent.
antwoord: implicatuur. negatie: Jan is niet erg aardig → (b) volgt niet
meer. cancellatie: Jan is erg aardig, en ook intelligent → prima
[B. (bonus)] Kijk nogmaals naar (A-iii) en (A-v). Is het resultaat van de
negatie-test in overeenstemming met dat van de cancellatie-test? Zo nee, heb
je een idee welke test in deze gevallen zwaarder zou moeten wegen, en waarom?
antwoord: de tests zijn niet met elkaar in overeenstemming. de negatie-test wijst
op presuppositie, maar de cancellatie-test op implicatuur. de cancellatie-test
weegt zwaarder, omdat het resultaat van de negatie-test op een andere manier
verklaard kan worden: door puur toeval wordt (b) ge-entaild door de negatie van
(a). intuitief zijn (iiib) en (vb) ook geen presupposities: een presuppositie is een
statement dat we voor waar moeten aannemen voordat we überhaupt kunnen
evalueren of een ander statement waar of onwaar is. dit is niet het geval in
2

(iii) en (v): we kunnen de waarheid van ‘Marie is niet lang of slank’ prima
evalueren zonder de vooronderstelling dat Marie niet allebei is. de moraal: de
negatie-test is niet 100% betrouwbaar omdat negatie de waarheidscondities van
een zin S verandert, waardoor ¬S nieuwe entailments krijgt die toevallig overeen
kunnen komen met een uit S volgende implicatuur
Opgave 2
Bekijk de volgende zinnen:
i Marie heeft pizza of patat gegeten.
ii Het is niet het geval dat Marie pizza of patat heeft gegeten.
A. Op basis van zin (i) kunnen we de gevolgtrekking maken dat Marie patat
of pizza heeft gegeten, maar niet allebei. Iemand concludeert hieruit dat
de semantiek van het Nederlandse woord of dus exclusief moet zijn (‘p
of q maar niet allebei’), en niet inclusief (‘p of q of allebei’, zoals ∨ in de
propositielogica en unie in de verzamelingenleer). Wat zou je tegenargument
zijn, op basis van de interpretatie van zin (ii)?
antwoord: negatie draait de waarheidscondities van een zin om, dus als
(i) onwaar is als Marie zowel pizza als patat gegeten heeft, zou (ii) - de
negatie van (i) - dus waar moeten zijn als Marie allebei gegeten heeft.
Maar dat is niet zo: (ii) betekent dat ze geen van beide gegeten heeft. Dit
is alleen te verklaren op basis van een inclusief ‘of’.
B. Geef een alternatieve verklaring voor de exclusieve gevolgtrekking in (i)
in termen van scalaire implicatuur. Laat zien hoe je analyse zowel de interpretatie
van zin (i) als die van zin (ii) verklaart. (Hint: uit welke twee
lexicale items bestaat de relevante schaal? Hoe zijn ze geordend? Wat
gebeurt er met deze ordening onder negatie?)
antwoord: de alternatieven zijn ‘of’ en ‘en’. ’en’ is sterker dan ‘of’, want
‘p en q’ entailt ‘p of q’ maar niet vice versa. Als de spreker van (i) had
geloofd dat de sterkere uitspraak ‘Marie heeft pizza en patat gegeten’ waar
was, had hij dat moeten zeggen om aan het maxime van Kwantiteit te voldoen.
Dat hij deze sterkere uitspraak niet doet, moet dus betekenen dat
hij niet gelooft dat deze waar is. Ervan uitgaande dat hij kennis heeft van
de situatie (de ‘competentie-aanname’), concluderen we dat hij gelooft dat
het sterkere alternatief niet waar is. Op die manier impliceert zin (i) de
negatie van het sterkere alternatief: het is niet het geval dat Marie pizza
en patat heeft gegeten. De semantiek van (i), gecombineerd met deze implicatuur,
heeft hetzelfde effect als een exclusief ‘of’.
Andersom: onder negatie wordt de schaal omgedraaid: ‘niet of’ is sterker
3

dan ‘niet en’ want ‘niet p of q’ entailt ‘niet p en q’ maar niet vice versa.
Er is dus geen sterker alternatief voor zin (ii) en dus ook geen scalaire
implicatuur - de interpretatie van (ii) is puur gebaseerd op de (inclusieve)
semantiek van ‘of’.
4