Wat is taalkunde?
Wat is taalkunde?
Wat is taalkunde?
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Wat</strong> <strong>is</strong> <strong>taalkunde</strong>?<br />
En wat doet <strong>taalkunde</strong> in het<br />
programma van CKI?
Vandaag<br />
<strong>Wat</strong> <strong>is</strong> <strong>taalkunde</strong>?<br />
Taal en communicatie<br />
Geschieden<strong>is</strong> van de <strong>taalkunde</strong><br />
Taalkunde in CKI<br />
Overzicht van de cursus
<strong>Wat</strong> <strong>is</strong> <strong>taalkunde</strong>?<br />
Taalkunde <strong>is</strong> de wetenschappelijke<br />
studie van de natuurlijke taal van<br />
mensen.<br />
Natuurlijke (mensen)talen: Nederlands,<br />
Engels, Russ<strong>is</strong>ch, Zweeds, Chinees,<br />
Swahili, Endo, Sanskrit, Nederlandse<br />
Gebarentaal, American Sign Language,<br />
…
Dus niet: dieren<br />
Verschillen<br />
D<strong>is</strong>crete infinity<br />
Compositionaliteit<br />
Conventionaliteit<br />
Zie: semiotiek, biologie
Ook niet: kunstmatige talen<br />
Esperanto<br />
1e orde predikatenlogica<br />
Prolog, Java<br />
Zie: semiotiek, logica, informatica
Zelfs niet: schrift<br />
Nederlands, Engels, Russ<strong>is</strong>ch, etc.<br />
bestonden eerder als gesproken taal<br />
dan als geschreven taal.<br />
Schrift: afgeleide van de primaire<br />
gesproken taal.<br />
Niet altijd gesproken: doventaal,<br />
b.v. Nederlandse gebarentaal,<br />
American sign language.
Taal en communicatie<br />
Twee manieren om naar taal te kijken<br />
als een systeem van kenn<strong>is</strong> van taal<br />
perspectief van taalwetenschap en CKI<br />
cognitief, structureel<br />
hoe zit een zin (woord, tekst) in elkaar?<br />
als een proces van communicatie met taal<br />
perspectief van communicatie en<br />
informatiewetenschap<br />
sociaal, functioneel<br />
wat doen spreker en hoorder met taal?
Shannon-Weaver Model<br />
The Mathematical Theory of<br />
Communication (1949)<br />
informatietheorie, entropie, redundantie, bit
Spreker en hoorder<br />
Spreker<br />
boodschap<br />
Formulering<br />
Spreken<br />
spraakklanken<br />
Hoorder<br />
Begrip<br />
Verstaan<br />
Horen
Geschieden<strong>is</strong> van de<br />
Taalkunde in vogelvlucht<br />
Een lange geschieden<strong>is</strong>:<br />
Plato (400 vC)<br />
Cratylus: <strong>is</strong> taal natuurlijk of<br />
conventioneel?<br />
Panini (400 vC)<br />
taal als een<br />
systeem van<br />
eenheden en<br />
regels
Vroegmoderne tijd<br />
Arnauld & Lancelot (1660):<br />
Grammaire générale et<br />
ra<strong>is</strong>onnée de Port-Royal.<br />
Port-Royal: jansen<strong>is</strong>t<strong>is</strong>ch abdij bij<br />
Parijs 17e eeuw (b.v. Pascal)<br />
universele log<strong>is</strong>che principes van<br />
alle natuurlijke talen
18e/19e eeuw<br />
1786 Sir William Jones<br />
“sprung from some common<br />
source”<br />
1822 Grimm’s Law<br />
o.a. *p > f (pater > father)<br />
1827 Wilhelm von Humboldt<br />
“oneindig gebruik van eindige<br />
middelen”
Taalfamilies<br />
Talen binnen één familie: onderling<br />
verwant, ontwikkeld uit één voorouder.<br />
Vaak: voorouder gereconstrueerd aan<br />
de hand van overgeleverd materiaal.<br />
Talen die niet kunnen worden<br />
ondergebracht in een familie:<br />
geïsoleerde talen of <strong>is</strong>olaten.<br />
±6000 talen, meer dan 100 taalfamilies
Indo-Europese familie
Taalfamilies in Afrika
Begin 20e eeuw<br />
Studie van inheemse Indianentalen V.S. door<br />
Boas, Whorf en Sapir.<br />
Bewustzijn dat talen sterk verschillen. B.v.<br />
tijdssysteem Hopi vs. Engels.<br />
Sapir-Whorf hypothese: taal bepaalt hoe je de<br />
werkelijkheid ervaart.<br />
“around a storage of what are called 'gasoline drums,' behavior<br />
will tend to a certain type, that <strong>is</strong>, great care will be exerc<strong>is</strong>ed;<br />
while around a storage of what are called 'empty gasoline<br />
drums,' it will tend to be different -- careless, with little<br />
repression of smoking or of tossing cigarette stubs<br />
about.” (Whorf 1956)
Eskimo’s en<br />
sneeuw (1)<br />
Boas (1911): Eskimo's hebben vier<br />
verschillende woorden voor sneeuw: aput<br />
("sneeuw op de grond"), gana ("vallende<br />
sneeuw"), piqsirpoq ("opwaaiende sneeuw")<br />
en qimuqsuq ("sneeuwjacht"), vs. Engels.<br />
Whorf: minstens zeven woorden, sindsdien:<br />
tientallen, honderden... Ondersteuning Sapir-<br />
Whorf hypothese?
1. apun: sneeuw<br />
2. aput: uitgespreide sneeuw<br />
3. nutagak: poedersneeuw<br />
4. aniu: samengedrukte sneeuw<br />
5. ersertok: bewegende sneeuw<br />
6. akeirorak: nieuwe bewegende sneeuw<br />
7. pukak: suikersneeuw<br />
8. pokaktok: zoutachtige sneeuw<br />
9. ayak: sneeuw op kleren<br />
10. apun: sneeuw<br />
11. aput: uitgespreide sneeuw<br />
12. nutagak: poedersneeuw<br />
13. aniu: samengedrukte sneeuw<br />
14. ersertok: bewegende sneeuw<br />
15. akeirorak: nieuwe bewegende sneeuw<br />
16. pukak: suikersneeuw<br />
17. pokaktok: zoutachtige sneeuw<br />
Eskimo’s en<br />
sneeuw (2)
Pullum (1991:167)<br />
Eskimo’s en<br />
sneeuw (3)<br />
“Don't be a coward like me. Stand up and tell the<br />
speaker th<strong>is</strong>: C. W. Schultz-Lorentzen's Dictionary<br />
of the West Greenlandic Eskimo Language<br />
(1927) gives just two possibly relevant roots:<br />
qanik, meaning 'snow in the air' or 'snowflake', and<br />
aput, meaning 'snow on the ground'. Then add that<br />
you would be interested to know if the speaker can<br />
cite any more.”
20e eeuw<br />
Grondleggers van de moderne<br />
<strong>taalkunde</strong>:<br />
Ferdinand de<br />
Saussure<br />
Noam Chomsky
Saussure (± 1920):<br />
Cours de lingu<strong>is</strong>tique<br />
diachronie – synchronie.<br />
Diachronie: ontwikkeling van talen in de<br />
tijd (b.v. Latijn > Romaanse talen).<br />
Synchronie: structuur van een taal<br />
op een bepaald moment.<br />
Taal <strong>is</strong> meer dan een woordenlijst:<br />
taal als systeem (van opposities).<br />
Conventionele relatie vorm-beteken<strong>is</strong>.
Noam Chomsky (1)<br />
1956: Syntactic structures.<br />
Colorless green ideas sleep furiously.<br />
Furiously sleep ideas green colorless.<br />
Generatieve grammatika: met w<strong>is</strong>kundige<br />
mechan<strong>is</strong>men taal beschrijven.<br />
Creativiteit: met een eindige verzameling<br />
regels en een eindig aantal woorden een<br />
oneindig aantal zinnen produceren.
Noam Chomsky (2)<br />
Innate ideas: Kinderen hebben<br />
aangeboren kenn<strong>is</strong> van de<br />
grammatikale struktuur<br />
Universele grammatica: die alle talen<br />
gemeenschappelijk hebben
Taalkunde anno nu<br />
Voortzetting van generatieve<br />
grammatica, maar ook andere formele<br />
en functionele theorieën.<br />
Niet alleen aandacht voor taalstructuur,<br />
maar ook leren van taal door kinderen<br />
(taalontwikkeling), brein, gebruik van<br />
taal in sociale situaties, computationele<br />
toepassingen, …
Taalkunde binnen cki<br />
Cognitiewetenschap bestudeert natuurlijke<br />
intelligentie.<br />
KI bouwt systemen die intelligent<br />
gedrag vertonen.
Cognitie<br />
Cognitieve processen hebben te maken<br />
met kenn<strong>is</strong>, denken en waarneming.<br />
Bewuste mentale processen: w<strong>is</strong>kunde,<br />
schaken.<br />
Onbewuste mentale processen:<br />
herkennen van een voorwerp, een gezicht,<br />
omgaan met taal.
Maar dat weten we<br />
toch?<br />
Kenn<strong>is</strong> van taal <strong>is</strong> onbewust<br />
(1) Er werd op straat gedanst.<br />
(2) Op straat werd er gedanst.<br />
Mag het woordje er worden<br />
weggelaten?<br />
Representatie van taalkundige kenn<strong>is</strong> in<br />
brein en computer (architecturen voor<br />
cognitie).
Taalkundige vragen<br />
Waarin bestaat onze kenn<strong>is</strong> van taal?<br />
Competence, taalvermogen<br />
Hoe wordt onze kenn<strong>is</strong> van taal gebruikt?<br />
Performance, taalgebruik<br />
Hoe wordt kenn<strong>is</strong> van taal geleerd?<br />
taalverwerving of L1 acqu<strong>is</strong>itie<br />
Verschillen en overeenkomsten<br />
taaltypologie of taalvergelijking
Competence<br />
Grammatica als mentale representatie<br />
van kenn<strong>is</strong> van moedertaal (‘native<br />
speaker’)<br />
Onbewuste kenn<strong>is</strong>: belang van intuïties<br />
(moedertaalsprekers)<br />
Relatie tussen taalvermogen en andere<br />
cognitieve vermogens? Is taal ‘anders’?
Performance<br />
Performance: versprekingen, aarzelingen, in<br />
de knoop raken met moeilijke zinnen, …<br />
Menselijke taalverwerking <strong>is</strong> robuust<br />
Zinnen kunnen grammaticaal kloppen maar<br />
moeilijk te verwerken<br />
Bestudeerd door psycholingu<strong>is</strong>tiek, belang<br />
van versprekingen
Taal en talen<br />
Relatie tussen taal en talen<br />
(Nederlands, Engels, Chinees,<br />
Swahili, gebarentaal, ...)<br />
Universele grammatica en taaltypologie<br />
Taaltypologie: data! (‘bedreigde talen).<br />
Variatie tussen talen werpt licht op<br />
universele eigenschappen van taal (en<br />
menselijke cognitie).
Taal en maatschappij<br />
Relatie tussen taal en samenleving:<br />
man/vrouw verhouding, politiek<br />
d<strong>is</strong>cours, sociale klassen, murks<br />
Sociolinguïstiek<br />
Taal en cultuur<br />
Antropolog<strong>is</strong>che <strong>taalkunde</strong>
Toegepaste <strong>taalkunde</strong><br />
• Taalonderwijs, vertalen<br />
• Computationele <strong>taalkunde</strong>, taal- en<br />
spraaktechnologie<br />
• Klin<strong>is</strong>che <strong>taalkunde</strong>
Taalkunde in cki programma<br />
Log<strong>is</strong>ch programmeren (Prolog)<br />
Inleiding <strong>taalkunde</strong><br />
Natuurlijke taalverwerking<br />
Semantiek<br />
Variatie in Beteken<strong>is</strong><br />
Taal- en spraaktechnologie<br />
Computationele grammatica’s
Inleiding Taalkunde<br />
<strong>Wat</strong> leer je in deze cursus?<br />
Eigen maken van bas<strong>is</strong>principes, methodes<br />
en belangrijke vragen van het vakgebied<br />
(hoorcolleges): Rick Nouwen en Joost Zwarts<br />
Toepassen op specifieke taal (project): Anna<br />
Chernilovskaya en Joost Zwarts<br />
Bouwen van kunstmatige taalsystemen met<br />
prolog (praktikum): Rick Nouwen
Literatuur inleiding<br />
<strong>taalkunde</strong><br />
V. Fromkin (ed.) (2000). Lingu<strong>is</strong>tics: an<br />
introduction to lingu<strong>is</strong>tic theory, hfd 1.<br />
Jurafsky & Martin (2008). Speech and<br />
Language Procesing.
Website<br />
http://www.hum.uu.nl/medewerkers/<br />
a.chernilovskaya/itk/
Change language