Inleveropgave thema Pragmatiek

(iii) en (v): we kunnen de waarheid van ‘Marie is niet lang of slank’ prima
evalueren zonder de vooronderstelling dat Marie niet allebei is. de moraal: de
negatie-test is niet 100% betrouwbaar omdat negatie de waarheidscondities van
een zin S verandert, waardoor ¬S nieuwe entailments krijgt die toevallig overeen
kunnen komen met een uit S volgende implicatuur
Opgave 2
Bekijk de volgende zinnen:
i Marie heeft pizza of patat gegeten.
ii Het is niet het geval dat Marie pizza of patat heeft gegeten.
A. Op basis van zin (i) kunnen we de gevolgtrekking maken dat Marie patat
of pizza heeft gegeten, maar niet allebei. Iemand concludeert hieruit dat
de semantiek van het Nederlandse woord of dus exclusief moet zijn (‘p
of q maar niet allebei’), en niet inclusief (‘p of q of allebei’, zoals ∨ in de
propositielogica en unie in de verzamelingenleer). Wat zou je tegenargument
zijn, op basis van de interpretatie van zin (ii)?
antwoord: negatie draait de waarheidscondities van een zin om, dus als
(i) onwaar is als Marie zowel pizza als patat gegeten heeft, zou (ii) - de
negatie van (i) - dus waar moeten zijn als Marie allebei gegeten heeft.
Maar dat is niet zo: (ii) betekent dat ze geen van beide gegeten heeft. Dit
is alleen te verklaren op basis van een inclusief ‘of’.
B. Geef een alternatieve verklaring voor de exclusieve gevolgtrekking in (i)
in termen van scalaire implicatuur. Laat zien hoe je analyse zowel de interpretatie
van zin (i) als die van zin (ii) verklaart. (Hint: uit welke twee
lexicale items bestaat de relevante schaal? Hoe zijn ze geordend? Wat
gebeurt er met deze ordening onder negatie?)
antwoord: de alternatieven zijn ‘of’ en ‘en’. ’en’ is sterker dan ‘of’, want
‘p en q’ entailt ‘p of q’ maar niet vice versa. Als de spreker van (i) had
geloofd dat de sterkere uitspraak ‘Marie heeft pizza en patat gegeten’ waar
was, had hij dat moeten zeggen om aan het maxime van Kwantiteit te voldoen.
Dat hij deze sterkere uitspraak niet doet, moet dus betekenen dat
hij niet gelooft dat deze waar is. Ervan uitgaande dat hij kennis heeft van
de situatie (de ‘competentie-aanname’), concluderen we dat hij gelooft dat
het sterkere alternatief niet waar is. Op die manier impliceert zin (i) de
negatie van het sterkere alternatief: het is niet het geval dat Marie pizza
en patat heeft gegeten. De semantiek van (i), gecombineerd met deze implicatuur,
heeft hetzelfde effect als een exclusief ‘of’.
Andersom: onder negatie wordt de schaal omgedraaid: ‘niet of’ is sterker
3