Download de PDF - Groniek

Wereldbeelden
aldus Hoet in hetzelfde interview. Opmerkelijk is dat het denken in nationale
karakteristieken nooit boven het voor-de-vuist-weg-niveau uitstijgt.
In zijn recente expositie Open Mind-gesloten circuits (Museum van
Hedendaagse Kunst, Gent 1989) plaatst Hoet de kunst tussen twee uitersten:
het irrationele van geesteszieken en de vormcultus van de academies. De twee
polen waartussen de kunst zich beweegt, omschrijft hij als volgt: "Deze
tweespalt hangt samen met klassieke begripsparen als het Dionysische en het
Apollinische of het emotionele en het rationele. In onze Westerse beschaving
wordt daarbij telkens het tweede begrip (iconen, het Apollinische, het ratione­
Ie) als de these aangevoeld en zijn complement als de antithese. In de
tentoonstelling Open Mind wordt als startpunt een tegengestelde attitude
genomen. Open Mind wil zich binnen de iconoclastische pool bevinden, daar
waar persoonlijke, intuïtieve bewegingen expliciet naar waarde geschat worden."9
Ziehier, de overwinning van Dionysos. Het gewicht van de intuïtie
weegt zwaarder dan de formele analyse.
Het populaire Noorden
Feit is dat Rosenblums herinvoering van kunsthistorische polariteiten navolging
heeft gekregen. Ondanks zijn afkeer de Noord-Frans-polariteit aan een
ideologie te koppelen, is voorzichtigheid geboden. Een nationale volkerenkarakteristiek
verleidt al gauw tot suprematiegedachten. Gelukkig is Fuchs' plan
voor de uitverkoop van Monet en Picasso voorlopig van de baan.
De kunsthistoricus E.H. Gombrich doorzag de methode van de kunsthistorische
polarisatie goed, toen hij in zijn essay 'Norm and Form' uit de gelijknamige
bundel (1966) tot de conclusie kwam dat het denken in termen van
polariteiten een norm veronderstelt, met name de tegenstelling klassiek versus
niet-klassiek, een methode die in zwang raakte ten tijde van Johann Joachim
Winckelmann. Deze veroordeelde in de achttiende eeuw de Rococo ten
gunste van het Neoclassicisme. Dat resulteerde in de uitspraak Edle Einfalt
und stille Gröf3e. De Ier Edmund Burke kwam in dezelfde eeuw al tot
Sub/ime versus Beautiful.
In zijn overzicht van polariteiten legt Gombrich de ware aard ervan bloot:
de methode komt neer op een opblazen van verschillen. Oppositiekampen als
de late zeventiende eeuwse 'Rubénistes' en 'Poussinistes', staande voor het
primaat van kleur of ontwerp, hebben vaak opvallend veel gemeen. Bedenkers
en aanhangers van polariteiten noemt Gombrich dan ook "terribles simplificateurs".10
De cultuur- en kunsthistorische polariteiten zijn dus allen op de tegenstelling
klassiek versus niet-klassiek en de daarvan afgeleide Sub/ime versus
Beautiful terug te voeren. Noord-Frans, Germaans-Romaans, Noord-Zuid en
Dionysisch.Apollinisch zijn derhalve slechts derivaten van deze tegenstelling.
9 Jan Hoet, Brochure bij de tentoonstelling Open Mind-Closed Circuits, Museum voor
Hedendaagse Kunst, Gent 1989, zonder pagina.
10 E.H. Gombrich, 'Norm and Form: The Stylistic Catagories of Art History and their
Origins in Renaissance ideals', Norm and Form. Studies in the art of the Renaissance
(Londen/New York 1966) 97. Dit essay is gebaseerd op een lezing in het Italiaans,
gehouden aan de Bibliotheca Filosofica van de Turijnse Universiteit in april 1963.
144