PDF (Dibbits, H.C. (1998) Vertrouwd bezit. Materiële cultuur in

32
boete. In 1708 werd dit ‘echt-reglement’ opnieuw uitgevaardigd, daar gebleken
was dat het niet goed werd nagevolgd.
De costumen van Oirschot bepaalden dat meerderjarige kinderen bij
overlijden van een van de ouders recht hadden op de helft van de boedel. De
andere helft van de goederen kreeg de langstlevende echtgenoot of echtgenote
‘in tochte’ (in bruikleen). Hiervan moest dan wel, als erom verzocht werd,
een behoorlijke inventaris worden gemaakt. 29
Van de bewaard gebleven inventarissen is het merendeel bij een tweede
huwelijk opgemaakt, waarbij expliciet wordt verwezen naar de huwelijksreglementen
uit 1656 en 1708. Helaas is vaak niet duidelijk of het gehele, dan
wel de helft of wellicht zelfs een nog kleiner deel van het bezit is geïnventariseerd.
Soms wekken de inventarissen de indruk dat er sprake was van een
soort vooraf opgestelde lijst met een minimum aan voorwerpen die men in
elk geval ‘in tochte’ mocht behouden (net als in Gelderland), en waarvan bij
uitzondering in de praktijk werd afgeweken. Zo wordt in 1693 melding gemaakt
van ‘een stok [sic] met vier voeten in plaats van een tafel’, in 1765 van
‘een etenskast in plaats van een tafel’, in 1782 van ‘een ketting in plaats van
een haal’, en in 1784 van ‘een linnen zak met kaf gevuld in plaats van een bed,
zonder deken’.
In sommige gevallen is er geen twijfel mogelijk, zoals bij weduwnaar
Andries Jansz. Essens, die in 1791 voor de tweede keer trouwde. Op 16 april
1791 werden op grond van de plaatselijke costumen van Oirschot beschreven:
‘alsulcke goederen en effecten als Andries Jansz. Essens […] zijn te deel
gevallen ter Togte, bij afdeijlinge tegens zijne meerderjarige kinderen Adriaan
en Theodorus Essens, van den boedel, bij hem en zijn eerste huijsvrouw
beseten geweest, volgens de costuijmen dezer vrije heerlijkheijt van Oirschot,
tot bewijs aan zijne voorn. Kinderen’. Twee maanden eerder, vlak
voordat Essens hertrouwde, was er ook een inventaris opgesteld. Deze
inventaris vermeldde nog de volledige boedel. Bij vergelijking van de inventarissen
wordt duidelijk dat de boedel niet simpelweg gehalveerd werd, maar
dat er een weloverwogen verdeling van de bezittingen tussen de vader en zijn
kinderen plaatsvond. 30
Nodigt het Oirschotse materiaal uit tot een systematisch onderzoek naar
erfenispraktijken in deze plaats, duidelijk is dat we de boedels niet zonder
meer kunnen beschouwen als (min of meer) volledige momentopnames van
een huishouden. Het is bijvoorbeeld heel goed mogelijk dat het gebruikelijk
was om ook wanneer de kinderen nog minderjarig waren slechts de helft of
slechts een deel van de ingebrachte boedel te inventariseren. Soms lijkt rekening
te zijn gehouden met een naderende erfdeling en wordt bij alle beschreven
goederen de helft van de totale waarde vermeld. 31 In andere gevallen
lijkt er weer sprake van voorwerpen die maar voor de helft aan de nabestaande
toebehoorden; zo komen we halve (bed)koetsen (bedstede of ledikant),
tonnen, vaten en ander huisraad tegen. Dergelijke aanduidingen
attenderen ons er nog eens op dat wat als bezit werd beschouwd niet gelijk