Klik hier voor het jaarverslag over 2004, inclusief de volledige ...

Jaar verslag 

Natuur en Milieu 2004

Waar we trots op zijn 

Vijftien voorbeelden van resultaten van het werk van Natuur en Milieu in 2004 

• Drogisterijketens hebben beloofd gevaarlijke stoffen 

uit hun huismerkproducten te halen, of de mogelijkheid 

serieus te onderzoeken. 

• In Nota Mobiliteit komt meer te staan over gezondheid 

en terugdringen luchtvervuiling. 

• Gulpener, Ahrend, Laurus en zandwinningsbedrijf 

K3 gaan productieproces duurzamer maken. 

• Unidek heeft dakbedekking ontwikkeld die 27% 

minder energie gebruikt. 

• Concrete maatregelen aan de minister van V&W en de 

luchtvaartsector voorgesteld om geluidhinder door vliegverkeer 

op grotere afstand van Schiphol te verminderen. 

• Gemeenteraadsleden en statenleden zijn actiever 

bij de handhaving van vergunningen van bedrijven. 

• Bij 160 Shell-tankstations zijn onbespoten bloemen- 

boeketten te koop. 

• Succesvol concept over transportbesparing slaat 

aan in Oostenrijk. 

• Het Nederlands voorzitterschap van de Europese Unie 

heeft gezorgd voor een verdere uitvoering van het 

Verdrag van Århus waarin mensen meer toegang 

krijgen tot officiële milieu-informatie en inspraak. 

• Met landbouworganisatie LTO overeengekomen dat 

belichte kassen moeten worden afgeschermd om 

verlichting van de nacht tegen te gaan. 

• Afzet van biologisch voedsel groeide met 7%. 

• Aldi en Lidl verkopen biologische druiven. 

• In Nota Ruimte zijn extra spelregels opgenomen waar 

gemeenten en provincies zich aan moeten houden om 

verrommeling van het landschap tegen te gaan. 

• In het nieuwe Europese plattelandsbeleid geeft de Europese 

Commissie prioriteit aan ‘groene’ maatregelen. 

• Een bureaucratische jungle in de nieuwe Natuurbeschermingswet 

is voorkomen. Bedrijven kunnen nu bij de 

provincie terecht. Ook is voor beschermde gebieden 

een beheerplan verplicht om de kwaliteit van de natuur 

te beschermen.

Foto: © KINA/Stoelwinder 

2 

Voorwoord 

Goed en slecht nieuws is er te melden aan het begin van 2005. Het slechte nieuws 

is dat het niet goed gaat met onze planeet. Een recent verschenen rapport van 

de Verenigde Naties waaraan 1.300 wetenschappers uit 95 landen hebben meegewerkt, 

stelt onomwonden dat het leven op aarde ernstig in gevaar is. Steeds 

duidelijker wordt ook dat de maatregelen die de wereld neemt om klimaatveranderingen 

tegen te gaan, volstrekt onvoldoende zijn. 

Maar er is niet alleen reden tot somberheid. Zo kunnen we vaststellen dat de 

betrokkenheid van mensen bij milieu weer groeit. Dachten veel mensen in de jaren 

negentig nog dat het milieu wel ‘klaar’ was, inmiddels hebben ze in de gaten dat 

er nog heel veel moet gebeuren. Natuur en Milieu wil die steun bij het publiek 

zichtbaar maken. In dit jaarverslag over 2004 kunt u lezen hoe we dat het afgelopen 

jaar hebben gedaan. In 2005 gaan wij daar met onverminderde energie en 

inspiratie mee door. 

Jaarverslag 2004 

Gerrit Faber, vice-voorzitter Natuur en Milieu

Deel I Bestuursverslag 

1 ‘Wij maken steun voor milieu zichtbaar’ 4 

2 2004: Jaar van het vooruitkijken 6 

3 Communicatie 8 

4 Een beeld van het werk 11 

Mooi landschap 11 

Gezond leven 14 

Verstandig vervoer 16 

Duurzaam produceren 18 

Internationaal 20 

5 Samenwerking 21 

6 Maatschappelijke steun en financiers 23 

7 Toezicht 26 

8 Organisatie 28 

Deel II Jaarrekening 

1 Directieverslag 32 

2 Jaarrekening 2004 33 

3 Overige gegevens 48 

4 Bijlagen jaarrekening 49 

Deel III Bijlagen 

Inhoudsopgave 

1 Overzicht projecten en activiteiten 2004 51 

2 Samenstelling bureau op 1 januari 2005 55 

3 Samenstelling Forum op 1 januari 2005 56

4 

1 

Interview met Mirjam de Rijk 

‘Wij maken steun voor 

milieu zichtbaar’ 

‘Onze organisatie verandert snel’, lezen we vaak in jaarverslagen. 

Meer dan een dynamisch klinkend cliché is het 

zelden. Maar de stichting waar Mirjam de Rijk begin 2005 

als algemeen directeur aantrad, maakt op dit moment 

écht een flinke omslag door. 

‘Natuur en Milieu heeft zich lange tijd senang gevoeld als 

onderhandelaar achter de schermen’, zegt De Rijk. ‘Maar 

nu het politieke klimaat tegenzit, komt de kwetsbaarheid 

van die rol aan het licht. Het huidige kabinet beweegt uit 

zichzelf niet op het gebied van milieu en natuur. Het moet 

bewogen wórden. En een lobby is daarvoor niet genoeg. 

Er is steun en druk uit de samenleving nodig. En die steun 

maken wij zichtbaar.’ 

Wil zulke steun zichtbaar worden, dan zullen milieu en 

natuur eerst onderwerp van debat moeten zijn – in een 

land dat welhaast geobsedeerd is door de integratie van 


migranten en de economische ‘recessie’. De Rijk: ‘Ja, dat 

milieudebat moeten wij aanzwengelen. En dus moeten 

we meer in de openbaarheid opereren. We hebben veel 

kennis en opvattingen in huis, over vrijwel alle milieu- en 

natuurthema’s. Dat willen we vooral zo houden. Maar de 

buitenwereld moet daar ook weet van hebben! Daarom 

willen we meer naar buiten treden: meer inspelen op de 

actualiteit, zelf nieuws maken en geregeld met advertenties 

en dergelijke van ons laten horen.’ 

Maar als in dat maatschappelijk debat nou blijkt dat mensen 

eigenlijk weinig waarde hechten aan groene thema’s, 

wat dan? 

De Rijk: ‘Daar ben ik niet bang voor. In oktober heeft het 

RIVM zijn Duurzaamheidsverkenning uitgebracht. Daar 

staan vier scenario’s in. Vier heel verschillende toekomsten: 

één met nadruk op milieu, natuur en solidariteit,

een andere sterk op groei gericht, met veel marktwerking, 

enzovoort. Toen ze onderzochten wat mensen daarvan 

vonden, bleek dat er nauwelijks steun was voor zo’n harde 

prestatiemaatschappij en juist heel veel voor die groene, 

saamhorige toekomst. Dat vind ik bemoedigend. Nederlanders 

willen ook best iets doen of laten voor het milieu, 

zo blijkt telkens weer. Alleen, niet in hun eentje. Daar 

ligt echt een kloof tussen politiek en publiek: politici 

denken dat mensen willen dat de overheid zich terugtrekt, 

maar dat willen mensen helemaal niet. Zeker niet 

op milieugebied.’ 

Behalve op het brede publiek is Natuur en Milieu zich 

geleidelijk ook meer gaan richten op het bedrijfsleven. 

‘Ja, je krijgt momenteel meer gedaan bij sommige bedrij- 

‘van buitenaf’ bekeken 

Een slapende donateur, zo omschrijft Doaitse Swierstra 

(54) zichzelf. ‘Ik reken erop dat Natuur en Milieu veel 

goeds doet en daar geef ik graag mijn geld aan. 

Dat is genoeg.’ Niet dat Doaitse zich niet betrokken 

voelt bij de natuur en het milieu. ‘Ik maak me juist 

grote zorgen over de wereld. Over het opraken van 

de grondstoffen, over de klimaatverandering, over de 

onrechtvaardige verdeling van de welvaart. Vanaf het 

moment dat ik zelfstandig kon denken, liep ik daar al 

over te somberen. Ook als student natuurkunde. Wat 

ik dacht en vreesde, heb ik bewaarheid zien worden. 

Zoals die ongebreidelde groei van de mobiliteit. Ik zie 

hoe familieleden elk in een eigen auto stappen en half 

Nederland doorcrossen om achter een bureau te gaan 

zitten. Ikzelf stap ’s morgens op de fiets en rijd een half 

uurtje door de polder naar mijn werk. Dat doet bijna 

niemand meer, naar zijn werk fietsen.’ Duurzaamheid 

is de rode draad in het betoog van Doaitse. ‘Ik heb het 

idee dat Stichting Natuur en Milieu heel goed de lange 

termijn en daarmee de duurzaamheid in het vizier 

houdt. Ik zie wat een enorme inspanning het vergt om 

een kleine verbetering te bewerkstelligen. Daarvoor 

heb je organisaties met een lange adem nodig.’ 

ven dan bij het kabinet’, beaamt De Rijk. ‘Een project als 

Economie Light is bovendien heel leerzaam. Bedrijven 

blijken tot veel in staat te zijn als ze serieus werk maken 

van duurzaam produceren. Én we zien tegen welke belemmeringen 

ze aanlopen. Maar om die uit de wereld te helpen, 

heb je vaak toch weer veranderingen in de Haagse of 

Brusselse regels of geldstromen nodig.’ 

Dat klinkt alsof samenwerking met het bedrijfsleven toch 

ook een politiek doel dient. Is dat zo? ‘In zekere zin wel. 

We kunnen niet eigenhandig het hele bedrijfsleven gaan 

verduurzamen; eerst de bierbrouwerijen, dan de frisdrankproducenten, 

enzovoort. Daar hebben we de tijd niet 

voor. Uiteindelijk moet het van de overheid komen. En het 

milieu zelf heeft die tijd ook niet.’ 

5 

Foto: © Ivar Pel

6 

2 

2004: jaar van het 

vooruitkijken 

Het jaar 2004 was voor Natuur en Milieu in diverse opzichten 

een jaar van vooruitkijken. De organisatie herformuleerde 

haar missie, inhoudelijke doelen en strategie in 

het Meerjarenbeleidsplan 2005-2007. We reorganiseerden 

onze teams om onze doelen beter toegerust te kunnen realiseren. 

En we stelden een nieuwe algemeen directeur aan. 

Veranderingen 

Vooruitkijken deden we vanuit een analyse van maatschappelijke 

en politieke ontwikkelingen. Na een periode 

van grote belangstelling voor milieuproblemen is milieu 

‘gewoon’ geworden en daarna uit de politieke belangstelling 

geraakt. Dat heeft deels een positieve oorzaak: de 

meest zichtbare en tastbare milieuproblemen (industriële 

luchtvervuiling, vuil in rivieren) zijn flink teruggedrongen. 

Klimaatverandering en het industriële gebruik van chemische 

stoffen zijn misschien minder grijpbaar. 

Maar mensen hechten nog steeds grote waarde aan 

natuurbehoud, aan een mooi landschap, aan een gezonde 

leefomgeving; ieder onderzoek bevestigt het. Dat is van 

belang, want wat de samenleving vindt, wat mensen 

beweegt, zijn vragen waar politiek, overheid en bedrijfsleven 

meer dan voorheen acht op slaan. Wij ontlenen als 

maatschappelijke organisatie ons bestaansrecht aan het 

feit dat we opkomen voor wat mensen belangrijk vinden. 


Een ander belangrijk politiek gegeven is dat de rijksoverheid 

de nadruk blijft leggen op terugtreden en verminderen 

van ‘knellende’ regelgeving. Steeds meer zaken, ook op ons 

werkterrein, worden nu overgelaten aan lagere overheden 

of aan de markt. Een belangrijke trend is de voortgaande 

internationalisering van beleidsvorming en wetgeving. 

Daarbij gaat het primair om europeïsering (zo vloeit veel 

van de milieuwetgeving voort uit Brusselse regels), maar 

ook om mondialisering, bijvoorbeeld door de WTO-regels. 

Tenslotte zien we dat overheden het maatschappelijk middenveld 

minder financieel willen ondersteunen, al dichten 

ze datzelfde middenveld wel nog steeds een belangrijke rol 

toe bij het helpen oplossen van maatschappelijke vraagstukken. 

Ondertussen gaan sommige bedrijven gelukkig 

door op de weg van verduurzaming. Natuur en Milieu merkt 

dat bedrijven steeds vaker rechtstreeks met ons zaken willen 

doen. Ze vragen advies en willen afspraken maken over 

verduurzaming van hun productieprocessen. 

Missie en motto 

Onze vernieuwde missie luidt: Natuur en Milieu zet zich in 

voor een rijke natuur, een divers landschap en een schone en 

groene leefomgeving. Wij werken daaraan vanuit een visie 

op duurzame ontwikkeling: eerlijk delen van welvaart en 

milieugebruiksruimte, in Nederland en elders, nu en later.

Kwaliteit van leven is ons motto, de centrale noemer 

waaronder al onze activiteiten gevat kunnen 

worden. Wij werken eraan dat alle inwoners van 

Nederland in een gezonde, veilige en aantrekkelijke 

omgeving kunnen leven. Dat betekent dat wij ons 

inspannen voor: schoon water, gezonde lucht, een 

groene en aantrekkelijke woonomgeving, een rijke 

natuur, gezonde voeding en schone en veilige productie 

en producten. 

Kwaliteit van leven heeft niet alleen betrekking op 

concrete behoeften van mensen hier en nu, maar 

gaat ook over zingeving, de intrinsieke waarde van 

de natuur, duurzame ontwikkeling en verantwoordelijkheid 

voor anderen, elders op de wereld en 

in de toekomst. Als wij kort aangeven waar wij de 

komende jaren aan werken noemen we het terugdringen 

van de uitstoot van broeikasgassen, het 

tegengaan van het volbouwen van Nederland en 

verbetering van de luchtkwaliteit. 

Foto: © Marie Cecile Thijs/HH 

Op ons inhoudelijk brede werkterrein maken wij keuzes 

door ons te richten op de volgende negen doelen: 

• betere kwaliteit van de natuur; 

• afronding en goede bescherming van de Ecologische 

Hoofdstructuur; 

• behoud en bescherming van het landschap; 

• voldoende groen voor iedereen; 

• behoud en herstel van stilte, duisternis en open- 

heid; 

• gezonde leefomgeving; 

• veilige productie en producten; 

• duurzame economie; 

• minder uitstoot van broeikasgassen. 

Deze doelen vertalen we jaarlijks in concrete activiteiten 

en projecten, die gezamenlijk ons jaarwerkplan 

vormen, waarop de begroting is gebaseerd. Voor 2005 

gaan we onder andere aan de slag met de schoonheid 

van het Nederlandse landschap, de oerwaarde duisternis 

en de auto van de toekomst. 

Draagvlak bij het publiek 

De belangrijkste strategische vernieuwing waartoe 

in 2004 werd besloten, is dat wij ons sterker op het 

publiek zullen richten. Een groot maatschappelijk 

draagvlak is essentieel om politiek en bedrijfsleven 

in beweging te krijgen. Gelukkig neemt het draagvlak 

voor een goed natuur- en milieubeleid weer toe. Wij 

proberen het belang dat mensen aan milieu en natuur 

hechten, zichtbaar te maken. Publiciteit, acties en 

campagnes moeten de steun voor onze doelstellingen 

en onze organisatie verder vergroten. We spelen 

waar mogelijk in op de actualiteit. En we participeren 

in het maatschappelijk en politiek debat, dat voor 

een belangrijk deel via de media verloopt. Via ons 

‘O-Team’ (onderzoek, observatie, maar ook ‘ogen en 

oren’) betrekken wij meer mensen rechtstreeks bij 

ons werk. Verder streven wij ernaar dat meer mensen 

ons financieel gaan steunen. Daarbij blijven wij onverminderd 

een deskundige lobbyorganisatie die zich, 

alleen of in coalities met uiteenlopende partijen, tot 

overheid, politiek en bedrijfsleven richt. Op basis van 

gedegen kennis van zaken werken we constructief, 

innovatief en proactief aan de oplossing van milieu- 

en natuurvraagstukken. We dragen alternatieven aan 

waarmee overheden of bedrijven aan de slag kunnen. 

We kiezen altijd in eerste instantie voor de dialoog. 

Maar als het nodig is, gaan we de confrontatie aan, 

bijvoorbeeld via een gang naar de rechter. 

7

8 

3 

Communicatie 

De strategische keuzen die Natuur en Milieu de 

laatste tijd heeft gemaakt, werken door in de communicatie 

met de buitenwereld. Nu we ons richten 

op een breder publiek, zullen we ook grotere delen 

van de samenleving moeten bereiken. Dat doen we 

via onze eigen media en kanalen: het opinieblad, 

de website, en diverse evenementen: veldsymposia; 

milieucafés; congressen; en een stiltewandeling. 

Daarnaast zijn we, meer dan voorheen, 

aanwezig in de algemene media, via advertenties 

maar vooral ook via journalistieke publiciteit. 

Campagnes 

In 2004 voerde Natuur en Milieu diverse publiekscampagnes 

zoals Ben jij gifvrij? (zie pagina 14), 

Europa, natuurlijk! (pagina 20) en een actie over uitlaatgassen 

(pagina 16). Maar de meeste aandacht 

trok toch Geef de natuur de ruimte. Doordat allerlei 

partijen gratis of tegen kostprijs hun medewerking 

verleenden, konden de krachtige beelden van deze 

campagne miljoenen mensen bereiken: via het tvspotje 

(ook te zien op onze site); de tijdschriftadvertentie; 

de stationsposter; en de flyer. We kregen 

er veel reacties op, en het bezoek aan onze site 

nam flink toe.

Een verrassende reactie kwam van de Stichting Adverteerdersjury 

Nederland (SAN): zij bekroonden de campagne 

met een zogeheten ‘SAN Accent’. Een reclameprijs winnen 

is bepaald geen hoofddoelstelling van een milieuorganisatie. 

Maar het is wel een leuke opsteker als je probeert 

effectief te communiceren met het brede publiek. 

Eigen media 

Onze tijdschriftredactie heeft in 2004 niet alleen de 28e 

jaargang van het opinieblad Natuur en Milieu verzorgd, 

maar daarnaast hard gewerkt aan de lancering van een 

volledig nieuw blad: Terra. Het eerste nummer daarvan 

is in januari 2005 verschenen. Waar het oude maandblad 

zich vooral richtte tot professionals, mikt het nieuwe 

tijdschrift (dat acht keer per jaar verschijnt) op een breder 

publiek – al willen we het ook voor de professionals 

interessant houden. Om die laatste groep goed te bedienen, 

is er tegelijk met Terra een elektronische nieuwsbrief 

geïntroduceerd. Daarin reageren we op de actualiteit en 

berichten we over onze eigen activiteiten. 


Peter Hoffman (44) nam in 2004 deel aan de ‘stiltewandeling’ 

door de Utrechtse binnenstad. Natuur en 

Milieu organiseerde die samen met de klankkunstenares 

Riek Westerhof. ‘Het was indrukwekkend om te 

ervaren dat er in zo’n grote stad als Utrecht plekjes 

zijn waar je alleen het ruisen van de wind hoort.’ Peter 

heeft grote sympathie voor Natuur en Milieu. ‘Vooral 

die reclamecampagne Waar kan de natuur nog heen?, 

met zo’n specht die op een lantaarnpaal roffelt, heeft 

grote indruk op me gemaakt. De laatste jaren ben ik 

bewuster gaan leven. Ik gebruik spaarlampen, ben 

overgegaan op groene stroom, eet biologische voeding. 

Als ik door een bos loop en ik zie een blikje liggen, 

dan neem ik de moeite om het op te rapen.’ Peter 

werkt zelf in de chemische industrie bij een bedrijf dat 

geur- en smaakstoffen produceert. ‘Die stoffen zijn 

niet al te best voor het milieu. Ik ben verantwoordelijk 

voor het vervoer en voor de afvalverwerking. Als het 

er niet zorgvuldig aan toe zou gaan, had ik daar nooit 

kunnen werken. Als het even kan, ga ik met de fiets 

naar mijn werk. Dan ben ik op de terugweg blij dat 

ik twintig minuten buiten ben en geen geurtjes hoef 

te ruiken. Soms vlucht ik het bos in. Daar heb ik een 

favoriet plekje waar ik graag zit en waar ik helemaal 

bij mijzelf kan komen. Zo’n plek is onbetaalbaar.’ 


De website van Natuur en Milieu, www.natuurenmilieu. 

nl, trok in 2004 ongeveer 100.000 bezoekers. Dat is eenderde 

meer dan het jaar daarvoor. Ruim de helft van hen 

raadpleegt de site onder kantooruren. Kennelijk hebben 

professionals belangstelling voor onze informatie. Sinds 

Natuur en Milieu begin 2004 een tv-campagne startte, 

neemt het bezoek ’s avonds en in het weekeinde toe en 

bereiken we blijkbaar een breder publiek. 

Evenementen 

Natuur en Milieu heeft in 2004 twee milieucafés gehouden 

rond campagnethema’s van de organisatie. In april 2004 

werd tijdens een drukbezocht Ruimtecafé in Den Haag 

door politici, ambtenaren en vertegenwoordigers van maatschappelijke 

organisaties gediscussieerd over de Nota 

Ruimte. In juli werd in Utrecht een milieucafé gehouden 

over het thema chemische stoffen. Aanleiding was onze 

bemoeienis met het Europese stoffenbeleid (zie pagina 14), 

waarbij we vooral de publiciteit hebben gezocht met het 

thema van de hormoonverstorende stoffen in cosmetica. 

9 

Foto: © Ivar Pel

Foto: © KINA/Paul van Gaalen 

10 

In september heeft Natuur en Milieu, als deelnemende 

organisatie aan de Groene Maand, stiltewandelingen 

gehouden. In kleine groepen werden mensen in de 

Utrechtse binnenstad langs stille en juist lawaaiige plekken 

geleid om te ervaren hoe belangrijk stilte is. De 

belangstelling hiervoor was groot. 

Onverminderd succesvol zijn ook onze veldsymposia, 

waarvan we er in 2004 drie organiseerden. In juni bezochten 

we landgoed Staverden bij Ermelo, om met relaties 

van het Nationaal Groenfonds het belang van de Ecologische 

Hoofdstructuur te bespreken. In september hielden 

we samen met de Gasunie een veldsymposium nabij Nijkerk 

over ‘klimaat en energie’ om te laten zien waarom het 

belangrijk is de CO 2 -uitstoot te beperken. 

Natuur en Milieu in de pers 

Het brede werkterrein van Natuur en Milieu werd weerspiegeld 

in de veelsoortige onderwerpen waarmee wij in 

de media kwamen. Wij hielden in het verslagjaar elf persbijeenkomsten, 

in een aantal gevallen samen met andere 

organisaties. Vrijwel dagelijks stonden wij in de krant of in 

vakbladen en Natuur en Milieu was zeer regelmatig op televisie 

en radio. Veel aandacht kreeg onze mening over de 

Nota Ruimte van het kabinet, die naar wij vrezen zal leiden 

tot ongewenste bebouwing in open gebieden. Ook het convenant 

dat wij sloten met de landbouworganisatie LTO om 

de lichthinder door kassen drastisch te verminderen, kreeg 

veel aandacht. Een bijzondere gebeurtenis was de presentatie 

van het boek Opgewarmd Nederland over de gevolgen 

van de klimaatverandering voor de natuur. Natuur en Milieu 

is mede-uitgever van dit boek, dat in de algemene en de 

vakpers lovend werd besproken. 

Drinkwaternatuur 

Waren waterleidingbedrijven en natuurbeschermers in het verleden nogal eens elkaars tegenstanders, inmiddels hebben ze ontdekt dat 

drinkwaterwinning en natuurbeheer uitstekend kunnen samengaan. Al blijft alertheid geboden: op sommige momenten kunnen de belangen 

toch weer flink tegen elkaar indruisen. Dit vernamen de deelnemers aan het veldsymposium ‘water en natuur’, dat we half september 

hielden in de Zwolse buurtschap IJsselzone. Medewerkers van lagere overheden, groene organisaties en waterleidingbedrijven luisterden 

naar diverse inleiders die op illustratieve plekken in de open lucht – want dat blijft hét kenmerk van veldsymposia – hun verhaal deden.

4 

Een beeld van het werk 

Mooi landschap 

Laat het donker donker … 

Felverlichte sportvelden, tuinbouwkassen en gevels, 

straatlantaarns, tuinlampen, neonreclame – samen 

zorgen ze dat de nachthemel op veel plaatsen een 

oranje waas vertoont. Weinig landen verspreiden 

zoveel licht als Nederland. 

Maar is dat erg? ‘Ja’, vindt medewerker Stephan 

Steverink, ‘want mensen en dieren hebben er last 

van, al ontbreekt er nog veel kennis op dit terrein. 

Het lijkt erop dat we bij te veel licht minder melatonine 

aanmaken, het hormoon dat slapen en waken 

regelt. En dat heeft niet alleen gevolgen voor onze 

slaap, maar ook voor onze botten, onze voortplanting 

en ons gewicht. En los daarvan: bij terugkeer 

van een buitenlandse vakantie merken veel mensen 

hoe jammer het is dat de schoonheid van de 

nacht hier zo schaars wordt. Daarom noemt Natuur 

en Milieu duisternis een oerkwaliteit, net als stilte. 

Mensen hebben dat nodig op zijn tijd.’ 

11 

Foto: © KINA/M. de Jonge

Foto: © Ivar Pel 

12 

Mooi landschap 

En dieren hebben dus ook last van al dat licht? ‘Ja, nog 

meer, omdat meer dan de helft van de diersoorten 

’s nachts actief is. Door die overvloed aan licht raken ze 

in de war. Bij vogels bijvoorbeeld raakt de biologische klok 

van slag. En ook de teruggang van veel insectensoorten 

zou hieraan te wijten kunnen zijn.’ 

Bijna de helft van de lichtvervuiling komt uit kassen. 

Natuur en Milieu heeft daarom met de landbouworgani- 

satie LTO afgesproken dat belichte kassen van opzij én 

van boven grondig moeten worden afgeschermd. 

Daarnaast zijn we, in de langste nacht van 2004, samen 

met de provinciale Milieufederaties de campagne Laat het 

donker donker begonnen (zie www.laathetdonkerdonker.nl). 

Daarvoor hebben we de ‘lichtuitstoot’ per gemeente 

laten onderzoeken. Twee waddeneilanden, Vlieland en 

Schiermonnikoog, en het Twentse Ootmarsum bleken 

de donkerste gemeenten te zijn. 

Geld voor een duurzaam platteland 

Het Europese landbouwbeleid is uit groen perspectief 

verre van volmaakt. Maar gelukkig bestaat daarbinnen 

een onderdeel ‘plattelandsbeleid’, dat momenteel veel 

geld uittrekt voor milieu- en natuurvriendelijke zaken. 

‘Eind 2003 bleek de Europese Commissie dat opeens flink 

te willen beperken’, zegt medewerker Arjan Berkhuysen. 

‘Paniek in de tent, want er gebeuren mooie dingen met dat 

geld. In Nederland bijvoorbeeld weidevogelbeheer en het 

onderhoud van heggen tussen percelen.’ 

De landbouwwerkgroep van het Europees Milieubureau 

EEB (European Environmental Bureau), voorgezeten door 


Kunstenares Imke Zuiderveld (28) schreef in 2002 een 

scriptie over de beleving van het Nederlandse landschap. 

Tijdens haar onderzoek belandde ze op de site 

van Natuur en Milieu en al snel werd zij donateur. ‘Het 

was een jaar waarin er veel discussie was over het 

landschap. Of Nederland volgebouwd was en waar 

het heen moest met de natuur. Op de kunstacademie 

experimenteerde ik met manieren om naar landschappen 

te kijken. Wat gebeurt er met je blikveld als je 

door een holle buis kijkt? Of als je de horizon – en de 

horizonvervuiling – met een plank aan het zicht onttrekt? 

En wat doet dat met je beleving? Ik zoek in het 

landschap steeds de leegte. Mijn foto’s zijn een illusie 

van de leegte die ik niet gevonden heb.’ 

Behalve donateur is Imke lid van het O-Team, de 

vrijwilligerspool van Natuur en Milieu. ‘Wat me aanspreekt 

is dat Natuur en Milieu zich inzet voor de rust, 

voor ruimte en stilte. Voor de een geeft het liggen in 

het gras in een stadsparkje dat gevoel. Voor mij is 

uitzicht belangrijk, ik moet ver weg kunnen kijken. Ik 

hoop dat er voldoende ruimte blijft om rust te kunnen 

ervaren. Ik heb het gevoel dat Natuur en Milieu zich 

inzet voor dat belang.’

Berkhuysen, zette meteen een stevige lobby op met collega-organisaties 

als BirdLife en Friends of the Earth. Praten 

met de Landbouwcommissaris; een brief op poten in 

de Financial Times; brieven van alle lidorganisaties aan de 

landbouwministers in hun eigen land. 

Met succes: de Europese Commissie geeft in haar voorstel 

prioriteit aan de groene maatregelen. Nu werken wij eraan 

dat ook de landbouwministers daarmee gaan instemmen. 

Nota Ruimte – ietsje verbeterd 

Overheidsnota’s zijn saaie documenten met grote gevolgen. 

Zo zal de Nota Ruimte, verschenen in 2004, een stevig 

stempel zetten op het Nederland van 2050. Wordt 

het een vol en rommelig land, of een land waar mens en 

natuur zich nog thuisvoelen? 

De vooruitzichten waren niet goed. Zowel woningen als 

bedrijventerreinen slokken steeds meer ruimte op. Dat 

gaat ten koste van de groene ruimte én van de kwaliteit 

van de stad: geld dat naar nieuwe buitenwijken gaat, kan 

niet worden geïnvesteerd in grondige opknapbeurten 

(‘herstructurering’) van oudere wijken. De nota bevorderde 

deze trend in plaats van hem te willen keren. 

Natuur en Milieu heeft daarom in 2004 veel energie 

besteed om te redden wat er in de Nota Ruimte te redden 

Foto: © Raymond Rutting/HH 

viel. Zo is veelvuldig met de minister en met Kamerleden 

gediscussieerd over de vraag hoe de nota de verrommeling 

van ons landschap tegen kan gaan. Natuur en Milieu is 

daarbij samen opgetrokken met collega-organisaties, maar 

ook met de Neprom, die de belangen van projectontwikkelaars 

behartigt. We hebben het boekje Verwantschap met 

het landschap gepubliceerd, waarin gewone Nederlanders 

beschrijven welke natuur hun dierbaar is, en waarom. 

Minister Dekker kreeg steun van de Tweede Kamer voor 

haar filosofie dat het rijk zo veel mogelijk aan gemeenten 

en provincies moet overlaten. Maar de spelregels 

waar die zich aan moeten houden zijn wel aangescherpt 

– een belangrijk resultaat van onze inspanningen. Zo zullen 

gemeenten harder hun best moeten doen om ruimte 

in de bebouwde kom te benutten, moeten kantoren met 

veel bezoekers of werknemers zich vestigen bij OV-knooppunten 

en moet er voldoende ‘vrijetijdsgroen’ rond steden 

komen. De Raad van State zal deze toezeggingen serieus 

nemen wanneer milieugroepen bezwaar maken tegen 

bepaalde plannen. 

Onze poging om de randen van het Groene Hart bij Utrecht 

en Weesp te behouden, faalde. De minister accepteerde 

blindelings de provinciale plannen. De Tweede Kamer 

heeft zich daar uiteindelijk bij neergelegd. 

Bureaucratische jungle voorkomen 

De Nederlandse Natuurbeschermingswet beschermde 

de natuur niet goed genoeg, oordeelde Europa. Maar 

door het kabinetsvoorstel dat dit gebrek moest verhelpen, 

dreigde er een bureaucratische jungle te ontstaan. 

Vijf ministeries en de provincies, gemeenten en waterschappen 

zouden allemaal, in wisselende samenstelling, 

betrokken zijn bij het verlenen van vergunningen. ‘Een 

nachtmerrie voor bedrijven die een vergunning nodig hebben’, 

zegt medewerker Ton Goedhart. ‘En een nachtmerrie 

voor de natuur, want hoe ingewikkelder een procedure, 

hoe vaker het slecht afloopt.’ 

Samen met collega-organisaties lobbyde Natuur en Milieu 

bij de Tweede Kamer voor verbeteringen in het wetsvoorstel. 

En met succes: een ruime meerderheid dwong af dat 

alleen provincies de vergunningen verlenen. Bovendien is 

voortaan voor alle beschermde gebieden een beheerplan 

verplicht. Dan is het voor particulieren meteen duidelijk 

wat er in en rond zo’n gebied wel en niet mag. 

Jaarverslag 2004 13


14 

Gezond leven 

Ben jij gifvrij? 

Op fruit en in computers, in cosmetica en in kleding: onze 

leefomgeving is vergeven van de chemicaliën. Met als 

gevolg dat we tegenwoordig met drieduizend stoffen in 

ons lijf rondlopen. Stoffen waar onze grootouders nog van 

gevrijwaard waren. Van een flink aantal is bekend dat ze 

de gezondheid aantasten. Maar van nog veel meer stoffen 

weten we niet wat ze met mensen doen, omdat dat domweg 

nooit onderzocht is. 

In de Europese Unie is wetgeving in de maak, REACH geheten, 

om de effecten van chemicaliën te beoordelen en 

schadelijke stoffen uiteindelijk te weren. ‘Het bedrijfsleven 

stribbelt flink tegen’, zegt medewerker Hans Muilerman. ‘Ze 

zien hoge kosten op zich afkomen, en op termijn een verbod 

op allerlei stoffen. Daar zijn ze niet blij mee.’ Zelf zet 

hij zich, samen met collega’s van andere organisaties, juist 

ervoor in om REACH zo krachtig mogelijk te houden. 

Daar komt veel lobbywerk in Den Haag en Brussel bij kijken. 

Maar Natuur en Milieu voert ook campagnes om meer 

bekendheid te geven aan het probleem, en daarmee een 

maatschappelijk draagvlak te leggen voor REACH. Overigens 

bleek uit een opinieonderzoek dat Nederlanders zich 

ook nu al zorgen maken over schadelijke stoffen in allerlei 

producten, en daar liever vanaf willen. 

Bij de campagne Ben jij gifvrij? lieten we samen met andere 

organisaties 55 cosmeticaproducten onderzoeken op de 

aanwezigheid van hormoonverstorende ingrediënten. In 

maar liefst 52 producten zaten die inderdaad! Via de cam- 


Als studente biologie doet Barbara Rijpkema (25) 

regelmatig een rondje langs de sites van de grote 

natuur- en milieuorganisaties. En zo zag zij begin 

2004 een oproepje op de site van Stichting Natuur en 

Milieu om cosmeticamerken door te geven die op gifstoffen 

getest zouden kunnen worden. ‘Later werd ik 

uitgenodigd om mee te doen aan een paneldiscussie. 

Natuur en Milieu wilde praten over de manier waarop 

ze de resultaten naar buiten konden brengen.’ Een 

kolfje naar de hand van Barbara, want ze is zich aan 

het specialiseren in communicatie. ‘Er waren heel verschillende 

mensen: van huisvrouwen tot een chemicus. 

Iedereen was onder de indruk van het onderzoek. 

De deodorant die ik gebruikte, kwam bijvoorbeeld als 

een van de slechtste uit de bus. Die heb ik nooit meer 

gekocht.’ Barbara is tevreden over de campagne Ben 

jij gifvrij?. ‘Het is niet schreeuwerig. Natuur en Milieu 

stelt dingen aan de kaak, maar laten de keuze verder 

aan de mensen over. Dat vind ik prettig.’ Barbara volgt 

het werk van de stichting al een tijdje. ‘Ze houden zich 

met heel veel onderwerpen bezig, van voeding tot 

klimaat tot stilte. Ik vind ze ook wel vernieuwend. Zo’n 

campagne over lichthinder bijvoorbeeld, daar zou ik 

zelf nooit aan gedacht hebben.’

pagnesite www.benjijgifvrij.nl kon (en kan) iedereen aan 

zijn favoriete drogist het verzoek mailen om deze producten 

te weren en uitsluitend veilige producten te verkopen. 

Ook hebben we drogisterijketens opgeroepen een aantal 

gevaarlijke stoffen snel uit hun huismerkproducten te krijgen. 

Inmiddels, begin 2005, hebben alle ketens beloofd 

dat te doen of de mogelijkheid serieus te onderzoeken. 

Biologisch succes in zware tijden 

De verkoop van producten uit de biologische landbouw 

groeit al jaren, maar het marktaandeel blijft zeer klein. 

Onze actie Nederland gaat biologisch moest dat flink 

omhoog jagen. Biologisch boeren is goed voor milieu, 

natuur, landschap én dierenwelzijn – vandaar. 

Tientallen organisaties deden mee. Via hun bladen en hun 

sites riepen ze hun achterban op om meer biologische producten 

te kopen. Ook veel andere media deden dat, en 

zelfs de Libelle-Zomerbeurs steunde de actie. Natuurvoedingswinkels 

organiseerden een opvallende kortingsactie 

en een spaaractie. De ANWB-glossy Buitenleven maakte 

reclame voor vakantie bij de bioboer. Nederland gaat biologisch 

bereikte miljoenen Nederlanders. 

Een mooi resultaat dus? ‘Ja’, zegt medewerker Jeroom 

Remmers. ‘De afzet van biologisch voedsel groeide met 

bijna 7 procent, en dat tijdens een recessie en een prijzen- 

oorlog. Bovendien kochten mensen vaker biologische pro- 

ducten omdat het beter is voor milieu en natuur dan omdat 

het beter is voor de gezondheid, zo is uit onderzoek gebleken. 

Maar eerlijk is eerlijk: we hadden op meer groei gehoopt.’ 

Weet wat je eet 

Groente en fruit zijn gezond. Maar een stuk minder gezond 

als er veel gif op zit. Onder de leus Weet wat je eet hebben 

we in 2004 opnieuw, samen met andere organisaties, 

groente en fruit uit supermarkten onderzocht. Onze 

bevindingen brachten nogal wat opschudding teweeg: veel 

monsters vertoonden bestrijdingsmiddelresten, zelfs van 

verboden middelen. 

De Voedsel- en Warenautoriteit en het Voedingscentrum 

proberen het probleem vooral te bagatelliseren. ‘Ze vinden 

dat we onnodig onrust zaaien’, zegt medewerker Hans 

Muilerman. ‘Je moet maar durven. Zíj doen hun werk slecht, 

want het is hún taak te zorgen dat ons voedsel veilig is.’ 

Sommige supermarkten reageren gelukkig een stuk aler- 

ter. De Duitse prijsvechters Aldi en Lidl ontwikkelden zich 

op dit punt zelfs tot verrassende koplopers in duurzaamheid: 

ze gingen bijvoorbeeld over tot de verkoop van biologische 

druiven, knoflook en kerstomaten. 

Jaarverslag 2004 15 

Foto: © Rob Huibers/HH

16 

Verstandig vervoer 

Schonere lucht redt levens 

Uitlaatgassen maken in Nederland elk jaar vier keer zo 

veel dodelijke slachtoffers als verkeersongelukken: 4.500 

om 1.100. Daarnaast veroorzaken uitlaatgassen 10 duizend 

extra ziekenhuisopnamen en bezorgen ze 15 duizend 

kinderen luchtwegklachten. Dat hoeft niet. Twee eenvoudige 

maatregelen kunnen heel wat mensen behoeden 

voor ziekte en vroegtijdige dood: roetfilters op dieselauto’s 

en een lagere maximumsnelheid op snelwegen bij 

woonwijken. 

Natuur en Milieu heeft er in 2004 veel werk van gemaakt 

om deze problemen én oplossingen bekend te maken bij 

een breed publiek en landelijke politici. De afbeelding 

hieronder werd op grote schaal verspreid, onder meer in 

de vorm van een indringend reclamespotje. 

De tijd was er rijp voor. De invoering van 80 km/u als 

maximumsnelheid bij de Rotterdamse wijk Overschie 

bleek al eerder een succes: de lucht werd schoner en het 

verkeer stroomde beter door. Uit een representatieve peiling 

die we lieten houden bleek, dat vier op de vijf Nederlanders 

het eens waren met een snelheidsbeperking op 

zulke plekken. 

‘Bovendien was dit politiek gezien hét moment’, zegt 

medewerker Duco van Dijk. ‘In 2004 bracht het kabinet 

twee belangrijke beleidsnota’s uit waar dit soort maatregelen 

in hadden moeten staan. Maar niks ervan. De 

ministeries van Verkeer en van Milieu nemen hun verantwoordelijkheid 

niet. Het kabinet wil vooral de Brusselse 

regels versoepelen. Die energie kunnen ze beter inzetten 

om de lucht gezonder te maken.’ 

Ons werk sloeg aan. Kamerleden verwelkomden ons informatiemateriaal 

en citeerden er in het parlementaire debat 

letterlijk uit. En toen een van hen de minister van Verkeer 

voor de keus stelde wat ze belangrijker vond, ‘snelheidsverhoging 

of gezondheid’, koos zij onomwonden voor dat 

laatste. Daar gaan we haar aan houden. 

Gemeenten aan zet voor schone lucht 

Gemeenten kunnen ook veel doen om mensen tegen vieze 

lucht te beschermen. Sterker nog: grotere gemeenten zijn 

verplicht om dat te doen. Het Besluit Luchtkwaliteit eist dat 

steden onderzoeken of de lucht wel schoon genoeg is. Zo 

niet, dan moeten ze een actieplan opstellen. Alleen, dat 

doen ze niet altijd. Daarom bracht Natuur en Milieu, samen 

met een aantal provinciale Milieufederaties, een boekje 

voor gemeenteraadsleden uit, Raad voor gezonde lucht. 

‘Daarmee kunnen ze makkelijk controleren of het college 

doet wat het moet doen’, zegt medewerkster Karin Blaauw. 

De brochure is breed verspreid onder raadsleden en wordt 

nog steeds opgevraagd. We organiseerden ook het succesvolle 

congres Gezond verkeer. Samen met het Astmafonds 

– want luchtvervuiling kost niet alleen levens, het zorgt 

ook voor een zwaar leven van astmapatiënten. Tenslotte 

maakten we ook een speciale site, Op weg naar goed 

gemeentelijk verkeersbeleid (www.verkeerenmilieu.nl). 

Die bevat tientallen tips om het plaatselijke verkeer schoner 

te maken. De site wordt door gemeenteambtenaren 

goed bezocht. 

Stiller vliegen 

Ook vér van Schiphol bezorgen vliegtuigen miljoenen 

Nederlanders geluidsoverlast. Dat kan veel minder, zo 

ontdekten we in uitvoerige gesprekken met onder meer 

Luchtverkeersleiding Nederland en met piloten. Door de 

vliegroutes beter te bundelen, door meer over zee te vliegen, 

door sneller te klimmen, door in glijvlucht te dalen... 

mogelijkheden te over. Voor moderne vliegtuigen is dat 

allemaal geen probleem, en de ouderwetse kunnen 

geweerd worden door hogere landingsrechten te heffen. 

‘Ons project Stiller vliegen heeft nu ook de geluidshinder 

actiebeeld uitlaatgassen

op grotere afstand van Schiphol op de agenda gezet’, zegt 

medewerker Jan Fransen. ‘Én het heeft overtuigend laten 

zien dat je de overlast kunt beperken zonder het vliegverkeer 

te verminderen. Het is een politieke keuze, verder 

niets.’ In 2005 en 2006 wordt de Schipholwet geëvalueerd. 

Ook wil de overheid het luchtruim herindelen. Onze suggesties 

liggen dus al klaar! 

Export van een gouden idee 

In 2003 was het project Transportbesparing een groot succes. 

Door goed te kijken naar het hele productieproces 

– productontwerp, locatiekeuze, verpakkingsmateriaal, 

enzovoort – konden bedrijven hun transport- en dus ook 

milieukosten verminderen. 

Dit succesvolle concept verdient ruimere bekendheid. 

Daarom hield Natuur en Milieu in het najaar van 2004 een 

workshop in Wenen. In Oostenrijk houdt vrachtvervoer de 

gemoederen sterk bezig. Het verkeersministerie, de Kamer 

van Koophandel en het Oostenrijkse Platform voor Milieu 

en Techniek (ÖGUT) liepen zich het vuur uit de sloffen om 

de workshop mogelijk te maken. 

‘Het idee van Transportvermeidung sloeg bij de zeventig 

deelnemers duidelijk aan’, zegt medewerker Duco van 

Dijk. ‘Volgens mij ligt het idee nu in de hoofden van de 

deelnemers te gisten. Het wachten is op een concreet initiatief. 

Wij gaan intussen door: in 2005 is Engeland aan 

de beurt. En ook in Brussel werken we eraan om transport 

avoidance in de ambtelijke hoofden en documenten te 

krijgen.’ 

Nota Mobiliteit: meer asfalt 

Met de Nota Mobiliteit, die in 2004 verscheen, bekent 

het ministerie van Verkeer en Waterstaat kleur: het zet 

zich alleen maar in voor bereikbaarheid. Leefbaarheid en 

milieu zijn louter ‘randvoorwaarden’, die duidelijk op de 

tweede plaats komen. Met als resultaat: meer wegen en 

dus meer auto’s, meer luchtvervuiling, meer zieken langs 

snelwegen, meer klimaatschade. 

Natuur en Milieu heeft in de inspraak en in de adviesorganen 

de grote gezondheidsproblemen door het wegverkeer 

benadrukt, en de groeiende bijdrage aan de klimaatverandering. 

Daarnaast hebben we de publieke opinie bewerkt, 

met acties die de gezondheidseffecten zichtbaar maken 

(zie ‘Schone lucht redt levens’, pagina 16). Hoe meer mensen 

ervan doordrongen raken dat vieze lucht dodelijk is, 

des te minder aanvaardbaar zal de eenzijdige nadruk op 

wegenbouw uiteindelijk blijken te zijn. 

Inmiddels kan ook het ministerie niet meer om de luchtvervuilingsproblemen 

heen. In de definitieve versie van de 

Nota Mobiliteit die in 2005 verschijnt, zal mede door onze 

activiteiten meer te vinden zijn over gezondheid en het 

terugdringen van luchtvervuiling. 

17 

Foto: © Roger Dohmen/HH

18 

Duurzaam produceren 

Klimaatbeleid: hoognodig, haalbaar 

en betaalbaar 

Klimaatverandering is een van de grootste milieudreigingen 

waar de mensheid zich voor gesteld ziet. Natuur 

en Milieu heeft daarom besloten ‘klimaat en energie’ 

tot een van de hoofdthema’s van haar werk te maken. In 

2004 hebben we onze visie op het probleem scherp onder 

woorden gebracht. In het kort komt die hierop neer: de 

klimaatverandering is binnen de perken te houden als we 

alle zeilen bijzetten. En anders dan onheilsprofeten beweren, 

hoeft het ons economisch niet de kop te kosten. 

‘Alle zeilen bijzetten’ betekent: maximaal energie besparen, 

zo veel mogelijk duurzame energiebronnen gebruiken 

en voorlopig ook fossiele energie gebruiken, maar wel 

zo schoon mogelijk. Dat laatste kan door minder kolen 

en meer gas te gebruiken, en ook door kooldioxide in 

de ondergrond op te slaan. Het betekent niet: laten we 

kernenergie met al zijn nadelen ook maar voor lief 

nemen. Er zijn genoeg alternatieven die effectiever, 

veiliger en betaalbaar zijn. 

Hoe klimaatverandering de Nederlandse natuur op zijn 

kop zet, werd duidelijk in het boek Opgewarmd Nederland, 

waarvan Natuur en Milieu mede-uitgever was. 

Medewerker Jasper Vis droeg daar een hoofdstuk aan 

bij, waarin hij ons klimaatstandpunt bondig weergaf. De 

media besteedden veel aandacht aan het boek. 

‘Economie Light’ in stroomversnelling 

In 2004 heeft Natuur en Milieu vier nieuwe partnerschappen 

afgesloten met bedrijven binnen het langlopende 

project Economie Light. Economie Light streeft naar ingrijpende 

productinnovaties die het energie- en grondstoffenverbruik 

met tientallen procenten beperken. Zulke 

beperkingen zijn nodig, wil de (Nederlandse) economie 

ooit het predikaat ‘duurzaam’ verdienen. De nieuwelingen 

zijn bierbrouwerij Gulpener, kantoorartikelenfabrikant 

Ahrend, supermarktconcern Laurus en zandwinningsbedrijf 

K3. 

‘Je ziet de belangstelling van het bedrijfsleven toenemen’, 

zegt medewerker en oud-directeur Ad van den Biggelaar. 

‘Eerst moesten wij leuren met dit project, nu staan de 

bedrijven bij ons op de stoep.’ De vier ‘oude’ deelnemers 

– Unidek (bouwmaterialen), De Hoeve (vlees), Gasunie en 

Intratuin (tuinproducten) – zijn inmiddels zover dat ze de 

ontwikkelde innovaties in de praktijk doorvoeren. Unidek 

heeft bijvoorbeeld een nieuw dakbedekkingsproduct ontwikkeld 

en ook in de praktijk toegepast, dat het energieverbruik 

met 27 procent drukt. 

Bovenop handhaving 

Milieuvergunningen zijn een goede manier om te zorgen 

dat bedrijven schoon werken. Maar ze hebben vooral 

effect als de overheid de bedrijven geregeld controleert. 

En dat gebeurt niet altijd. Vandaar ons project Bovenop 

handhaving, in samenwerking met zeven provinciale 

Milieufederaties. We gaven de leden van gemeenteraden 

en Provinciale Staten concrete suggesties hoe ze kunnen 

toezien op een goede handhaving. 

Die informatie kregen ze via 

websites, een brochure en een 

Foto: © Dick Hoogenboom


Lieneke Notenboom (67) is sinds 1994 donateur van 

Natuur en Milieu. ‘Ik heb me altijd betrokken gevoeld 

bij de natuur en het milieu. Ik ben alleen nooit actief 

geweest in de milieubeweging. Door donateur te worden, 

kon ik in elk geval op de achtergrond het werk 

van Natuur en Milieu ondersteunen. Ik zie hoe slordig 

wij omspringen met onze natuur en hulpbronnen. 

Dat verkwistende, dat stoort mij enorm. Mijn man en 

ik zijn zuinig met energie. De auto laten we zo veel 

mogelijk staan en voor kortere afstanden nemen we 

de fiets. We hebben een serre aangebouwd en daar 

doen we ’s avonds niet onnodig het licht aan. Omdat 

er al zo veel lichtvervuiling is.’ Hoe beziet Lieneke de 

milieubeweging? ‘Er zijn verschillende organisaties 

die zich op eigen wijze inzetten voor het milieu. In dat 

hele spectrum vind ik dat Natuur en Milieu een goede 

stem heeft. Geen hard taalgebruik, niet radicaal, maar 

wel met heldere standpunten. Het gebrek aan stilte en 

ruimte en duisternis, dat ervaar ik al heel lang. Ik vind 

het erg goed dat Natuur en Milieu zulke thema’s benadrukt. 

Het zijn bedreigingen van een harmonische 

leefomgeving.’ 

Foto: © Hans Dijkstra 


Blije Bloemen 

Bioflora, een project van Natuur en Milieu en de biologische 

bloemengroothandel Florganic, probeert de afzet van biologische 

bloemen te vergroten. En dat lukt! Onbespoten boeketten zijn sinds 

2004 te koop bij natuurvoedingswinkels en bij 160 Shell-tankstations. 

De afzet loopt boven verwachting en de tankstations hebben dan ook 

besloten om dóór te gaan. 

advertorial in huis-aan-huisbladen. ‘Wat ik zelf een 

leuk onderdeel vond, was de nieuwjaarswens’, zegt 

medewerkster Marga Robesin. ‘Die verstuurden we 

namelijk eind september, om ze erop te attenderen 

dat ze nog honderd dagen hadden om de hand- 

having te verbeteren.’ 

Uit enquêtes die we hebben gehouden, is gebleken 

dat de doelgroep weliswaar niet makkelijk te bereiken 

was, maar voorzover dat wel lukte, actiever 

was geworden op het thema handhaving. 

19

20 

Internationaal 

Europa, natuurlijk! 

De Europese verkiezingen waren voor Natuur en Milieu aanleiding 

een campagne te voeren. Onder het motto ‘Europa, 

natuurlijk!’ riepen we leden van natuur- en milieuorganisaties 

op om vooral te gaan stemmen. Op de website www. 

europanatuurlijk.nl konden zij partijprogramma’s vergelijken 

op hun ‘groene gehalte’. Ook probeerden we de 

aandacht te vestigen op de kandidaten van verschillende 

partijen, met een goede staat van milieudienst. Verder 

stimuleerden we aandacht in de media voor de milieuaspecten 

van Europa. Een bijzonder onderdeel van de campagne 

was het Retourtje Brussel. Samen met de Nationale 

Jeugdraad en lokale organisaties, hielden we debatten in 

het hele land tussen jongeren en europarlementariërs over 

de EU-aanpak van thema’s als klimaatverandering, dierenwelzijn 

en landbouw. In november reisden vijfentwintig 

jongeren samen met vertegenwoordigers van Natuur en 

Milieu en de Jeugdraad naar Brussel. Hier voerden ze levendige 

discussies met negen Nederlandse europarlementariërs 

van bijna alle politieke partijen en brachten ze een 

bezoekje aan de Landbouwcommissie. Met dit deelproject 

wilde Natuur en Milieu europarlementariërs laten zien wat 

Nederlandse jongeren willen op het gebied van natuur en 

milieu en – omgekeerd – jongeren de waarde van Europa 

tonen voor het natuur- en milieubeleid. De gedachte achter 

onze Europese verkiezingscampagne was dat de Europese 

Unie (EU) het overgrote deel van de Nederlandse milieu- 

en natuurwetgeving bepaalt. En veelal is dat een invloed 

ten goede: de Europese wetgevers hebben minder last van 

milieuvermoeidheid dan de Nederlandse overheden. 

Nederlands voorzitterschap 

In de tweede helft van 2004 bekleedde Nederland het 

voorzitterschap van de EU. Natuur en Milieu kon een 

belangrijke rol spelen als verbindende schakel tussen 

de Europese milieubeweging en de Nederlandse regering. 

Onze medewerker internationaal, Ralph Hallo, is 

tevens voorzitter van het Europees Milieubureau (EEB), 

een samenwerkingsverband van natuur- en milieuorganisaties 

in alle lidstaten. Hij nam in die hoedanigheid deel 

aan diverse ontmoetingen tussen het voorzitterschap en 

de milieubeweging en tevens aan de (Informele) Europese 

Milieuraad. Een milieusucces van het voorzitterschap, 

waarvoor Natuur en Milieu zich zeer heeft ingezet, is de 

voortgang in de uitvoering van het Verdrag van Århus. Dit 

verdrag geeft Europese burgers rechten op het gebied van 

de toegang tot officiële milieu-informatie, inspraak en toegang 

tot de rechter in milieuzaken. 


Foto: © Maarten Hartman/HH 

Ook succesvol was de druk die het EEB met zijn 10 Green 

Tests op Nederland uitoefende om tijdens zijn eigen voorzitterschap 

de achterstand in de uitvoering van Europese 

milieuregels te verkleinen. Een groot deel van die achterstand 

is gedurende dat halfjaar inderdaad weggewerkt. 

Versterking internationale werk 

Natuur en Milieu is haar internationale werk aan het versterken, 

want veel milieuproblemen zijn internationaal van 

aard. Om de internationale kant van ons werk te bevorderen 

is de Task Force Internationaal opgericht met de algemeen 

directeur als voorzitter en leden uit elk team van 

onze organisatie. Tot nu toe concentreerde ons internationale 

werk zich sterk op de EU, we willen nu verbreden naar 

de mondiale context. Daarom is een verkenning gedaan. 

Hieruit blijkt dat de oplossing van veel van de natuur-, 

milieu- en duurzaamheidsvraagstukken afhankelijk is van 

mondiale ontwikkelingen. Zo zijn maatregelen in Nederland 

en de EU om het klimaatprobleem aan te pakken, 

of de landbouw te verduurzamen mede afhankelijk van 

besluitvorming in mondiale instituten. En bedrijven opereren 

vaak in mondiale productketens. Na deze verkenning 

hebben we besloten bij ons werk de mondiale aspecten 

nadrukkelijk te betrekken. Daarbij richten wij ons vooral 

op de rol die Nederland en de EU spelen bij het realiseren 

van mondiale duurzame ontwikkeling.

5 

Samenwerking 

Natuur en Milieu hecht grote waarde aan samenwerking 

met andere natuur- en milieuorganisaties en andere maatschappelijke 

organisaties. Door samen te werken, vergroten 

we onze maatschappelijke invloed. Door de hechte samenwerking 

met de 12 provinciale Milieufederaties en met het 

Europees Milieubureau (EEB) maken we deel uit van een 

uitgebreid netwerk, ‘van de Dorpsstraat tot Brussel’. 

De samenwerking met de provinciale Milieufederatie kreeg 

vooral gestalte in 19 samenwerkingsprojecten. Eind 2005 

loopt de huidige overeenkomst tussen Natuur en Milieu 

en de federaties af. Daarom hebben we de samenwerking 

geëvalueerd. De belangrijkste conclusie luidt dat samenwerking 

duidelijk meerwaarde heeft, vooral wanneer de 

activiteiten zich op diverse schaalniveaus afspelen. De 

samenwerkingsstructuur belemmert echter de flexibiliteit 

en creativiteit. We gaan daarom de toekomstige samenwerking 

op een andere leest schoeien. 

Strategisch Beraad 

Natuur en Milieu coördineert het Strategisch Beraad. Dit is 

een overleg waarbij bijna dertig landelijke ‘groene’ organisaties, 

de 12 provinciale Milieufederaties en de vier 

groot-stedelijke Milieucentra zijn aangesloten. Doel is 

strategische afstemming en informatie-uitwisseling tussen 

de deelnemers. In 2004 organiseerde dit Beraad vier bijeenkomsten. 

De thema’s waren: 

• de vernieuwde Subsidieregeling Maatschappelijke Organisaties 

en Milieu (SMOM) van het ministerie van VROM; 

• de voorgenomen klimaatcampagne, waarin milieuorganisaties 

samenwerken met andere beneficianten van de 

Postcodeloterij; 

• de mogelijkheden om het brede publiek bij ons werk te 

betrekken; en 

• de mogelijkheden van juridische actie. 

Haagse Faciliteit 

De Haagse Faciliteit ondersteunt een groot aantal groene 

organisaties om het politieke proces in Den Haag te beïnvloeden. 

Ze levert informatie, geeft strategisch advies en 

onderhoudt contacten met parlementaire journalisten. 

Natuur en Milieu coördineert deze faciliteit. 

In dit tweede jaar van het kabinet-Balkenende II ging veel 

werk zitten in een groot aantal milieurelevante nota’s: 

over ruimte; mobiliteit; een vitaal platteland; grondpolitiek; 

en het klimaat. Ook de Duurzaamheidsverkenning 

van het RIVM trok de aandacht. Verder was veel werk van 

de Haagse Faciliteit gerelateerd aan (de uitvoeringsproblemen 

van) Europese richtlijnen, onder meer die over luchtkwaliteit, 

water en nitraat. De Kamerverkiezing van 2007 

wierp haar schaduw reeds vooruit. Vandaar dat de Faciliteit 

nu al ondersteuning bood aan partij-interne discussies 

over duurzaamheid. 


Foto © Peter Hilz/HH 

22 

Contacten 

Naast de hierboven genoemde vaste samenwerkingsverbanden, 

onderhoudt Natuur en Milieu zeer veel andere 

contacten van uiteenlopende aard. Een kort overzicht: 

• met organisaties buiten de ‘groene hoek’ sluiten we 

geregeld kortlopende coalities met een specifiek doel. 

Vaak, maar niet altijd, maken deze deel uit van de nonprofitsector. 

Te denken valt aan het Astmafonds, de consumentenvereniging 

Goede Waar & Co. en de Neprom, 

de organisatie van projectontwikkelaars; 

• via ons Forum krijgen we gevraagd en ongevraagd 

advies over onze inhoudelijke keuzes en onze strategie. 

Het Forum bestaat uit een bont gezelschap van wetenschappers 

en mensen uit bedrijfsleven, maatschappelijke 

organisaties, overheid, politiek, adviesbureaus en 

financiële instellingen. Het Forum is opgedeeld in groepen 

die aansluiten bij onze teams. Met het Forum geven 

we invulling aan onze keuze om een maatschappelijke 

belangenorganisatie te zijn die ook mídden in de maatschappij 

staat. De samenstelling van het Forum staat in 

bijlage 3, pagina 56; 

• met een aantal bedrijven – koplopers genoemd – hebben 

wij partnerschappen afgesloten, onder meer in 

het kader van het project Economie Light. Op andere 

momenten staan wij in de maatschappelijke arena 


juist lijnrecht tegenover bepaalde bedrijven – de achterblijvers; 

• met politici en bestuurders onderhouden wij intensieve 

betrekkingen, die variëren van informatieverstrekking; 

overleg; advisering; overreding; tot soms openlijk conflict. 

Al zijn zij veelal niet degenen die de milieuproblemen 

rechtstreeks veroorzaken, het beleid dat zij voeren 

bepaalt wel voor een groot deel of en wanneer een probleem 

opgelost zal worden; 

• de (massa)media zijn voor ons, zoals voor elke publieke 

organisatie, van levensbelang: zonder hun aandacht 

blijven wij voor het publiek onzichtbaar en ons verhaal 

ongehoord. Zeker nu Natuur en Milieu het brede publiek 

meer dan voorheen tot haar doelgroep rekent, is een 

zekere mediagerichtheid in ons werk noodzakelijk; 

• het grote publiek mag dan ook in dit lijstje niet ontbreken. 

We richten ons niet alleen op de traditionele achterban 

van de milieubeweging, maar willen een bredere 

groep mensen aanspreken. Gezien de aard van ons werk 

en het karakter van onze organisatie zijn de mensen die 

zich door ons aangesproken voelen, meer dan gemiddeld, 

gericht op kwaliteit, gezondheid en beleving (van 

natuur en cultuur). Vaak tonen ze ook maatschappelijke 

belangstelling en/of betrokkenheid.

6 

Maatschappelijke steun 

en financiers 

Maatschappelijk draagvlak 

De kracht van Natuur en Milieu is voor een deel gebaseerd 

op het aantal mensen dat onze activiteiten in welke 

vorm dan ook ondersteunt. Al jaren kan Natuur en Milieu 

rekenen op een groep zeer trouwe donateurs. Mensen 

die graag een rijke natuur en een gezond milieu willen 

behouden, en die zich zorgen maken omdat de praktijk er 

anders uitziet. Onze donateurs zijn belangrijk voor ons. 

De publiekscampagne Geef de natuur de ruimte heeft veel 

mensen aangesproken. Wij konden in 2004 weer nieuwe 

donateurs verwelkomen. 

Onze ‘oren en ogen’ in de samenleving worden gevormd 

door het O-Team. Dit is een groep mensen die op ons verzoek 

kwalitatieve consumentenonderzoekjes uitvoert 

of meepraat in paneldiscussies. Het O-Team is in 2004 

betrokken geweest bij onze campagne Ben jij gifvrij? en bij 

De rit van een Kamerlid, waarin de staat van het openbaar 

vervoer werd onderzocht. 

Nationale Postcode Loterij 

De Nationale Postcode Loterij is de grootste goededoelenloterij 

van Nederland. Uit de opbrengst van 2004 ontvin- 

gen 49 goede doelen een bijdrage. Al deze organisaties 

zijn werkzaam op het gebied van natuur, milieu, mensenrechten 

of ontwikkelingssamenwerking. Gezamenlijk ontvingen 

ze een bedrag van ruim 223 miljoen euro. 

Sinds 1996 deelt Natuur en Milieu in de opbrengst; dit jaar 

ontvingen we 2 miljoen euro. En dat betekent een extra 

kans voor natuur en milieu in Nederland. Natuur en Milieu 

is de Postcode Loterij en haar deelnemers erkentelijk voor 

deze royale gift. 

Overheid 

De Nederlandse overheid kent een lange traditie in het 

financieel ondersteunen van maatschappelijke initiatieven, 

zoals activiteiten van natuur- en milieuorganisaties. Dat 

doet de overheid omdat ze het belangrijk vindt dat mensen 

zich actief met natuur- en milieuthema’s bezighouden en 

omdat deze maatschappelijke activiteiten bijdragen aan de 

kwaliteit van en het draagvlak voor het natuur- en milieubeleid 

van de overheid zelf. Ook Natuur en Milieu ontvangt 

van diverse ministeries subsidies voor haar activiteiten, 

onder andere van de ministeries van VROM, Economische 

Zaken en LNV. De belangrijkste financieringsbron bij VROM 

is de Subsidieregeling Maatschappelijke Organisaties en 

Milieu (SMOM). Via deze regeling ontvangt Natuur en Milieu 

een meerjarige programmasubsidie en diverse projectsubsidies. 

Bij LNV gaat het ook om programmasubsidies 


24 

bestemming bijdrage nationale postcode loterij 

Algemeen 

Strategie 2005 – 2007 69.000 

Versterking communicatie 154.750 

Acties 22.950 

Lobbyactiviteiten Den Haag 77.100 

Samenwerking collega-organisaties 26.180 

Profileringsactiviteiten 151.220 

Projecten Algemeen 50.000 

Projecten 

Verkeer en Vervoer 

Stiller vliegen boven Nederland 40.000 

Gezond verkeer 9.000 

Europees Platform transportbesparing 11.800 

Auto van de toekomst 16.350 

Projectontwikkeling en algemeen 34.350 

Ruimte en Leefomgeving 

Een 10 voor luchtkwaliteit 29.850 

Integrale aanpak luchtverontreiniging 16.350 


Natuur en Landbouw 

Natuur NL en EU 89.950 

Natuur in het waterbeleid 63.500 

Buffers rond natuur 20.000 

Dialoog met supermarkten 30.800 

Landbouwbeleid NL en EU 94.800 

Nederland gaat biologisch 29.500 

Laat het donker donker 10.350 

Nature of rural development 16.450 


Product en bedrijf 

Ben jij gifvrij? 32.250 

Actualiteit 55.150 

Werken aan duurzaam ondernemen 34.850 

Werken aan duurzame energievoorziening 18.650 


Algemene ondersteuning activiteiten 857.950 

Totaal 2.216.650 1 

1 Dat dit bedrag hoger is dan de in 2004 ontvangen € 2 miljoen 

komt doordat er uit 2003 een restbedrag was. 


en projectsubsidies, onder de Regeling Draagvlak 

Natuur (RDN). Verder hebben wij dit jaar voor specifieke 

projecten bijdragen ontvangen van diverse 

provincies. Zo heeft de Provincie Noord-Brabant een 

forse impuls gegeven aan het project Bouwsystemen 

Economie Light en ontvingen wij van de Provincie 

Noord-Holland een flinke bijdrage voor Bioflora. 

Fonds Provinciale Milieufederaties 

Uit dit fonds van de 12 provinciale Milieufederaties 

worden samenwerkingsprojecten gefinancierd. Aan 

de volgende samenwerkingsprojecten heeft ook 

Natuur en Milieu deelgenomen: Laat het donker donker; 

Goed gemeentelijk verkeersbeleid; Organisch 

groeien van dorpen; Integrale aanpak luchtverontreiniging; 

Een 10 voor luchtkwaliteit; Landsdelige projecten; 

Kaderrichtlijn Water; Bovenop handhaving; 

en het meerjarige project Milieuhulp.nl. 

Natuurmonumenten 

Met Natuurmonumenten heeft Natuur en Milieu een 

bijzondere band. Bij het beïnvloeden van beleid is 

er een flinke overlap in doelstellingen en belangen. 

Natuur en Milieu werkt op diverse onderwerpen 

nauw met Natuurmonumenten samen, zoals plattelandsontwikkeling. 

In een aantal gevallen levert 

Natuurmonumenten een financiële bijdrage aan 

een deel van de activiteiten van Natuur en Milieu, 

voorzover ze de belangen en doelstellingen van 

Natuurmonumenten raken. 

VSBfonds 

Het VSBfonds ondersteunt al enige jaren het werk 

van Natuur en Milieu. In 2004 subsidieerde het 

VSBfonds het project Landschap: Inzicht over uitzicht. 

Via dit project hebben wij ruim 36.000 mensen 

rondom 52 natuur- en landschapsgebieden 

naar hun mening gevraagd over de waarde van het 

landschap. De reacties worden in 2005 gebruikt in 

de landschapscampagne en in een speciale gids 

met recensies van landschappen en natuurgebieden 

in Nederland.

SenterNovem 

In het kader van het CO 2 -reductieplan heeft Natuur en 

Milieu een bijdrage gekregen voor het project Goed 

gemeentelijk verkeersbeleid. 

Rabobank 

De Rabobank voert samen met Natuur en Milieu sinds 

1999 projecten uit waarbij de kennis van beide organisaties 

wordt gebruikt. Samen met het Centrum voor Landbouw 

en Milieu (CLM) en de Rabobank heeft Natuur en 

Milieu een voorstel ontwikkeld met criteria voor een duur- 


Rik Harmsen (24) hielp begin 2004 een debat te organiseren 

tussen studenten en europarlementariërs in 

Utrecht. Dat was onderdeel van het project Retourtje 

Brussel van Natuur en Milieu. ‘Ik vond het een 

goed idee om studenten kennis te laten maken met 

Europese politiek. En andersom, om Europese politici 

te laten luisteren naar de visie van jonge mensen. Ik 

was alleen wel wat teleurgesteld over de opkomst, zo’n 

25 studenten. Maar goed, populaire onderwerpen zijn 

het niet, het milieu en de Europese verkiezingen.’ 

Voor Rik is het dat wél. ‘Ik heb het van huis uit meegekregen, 

de politieke belangstelling en de zorg voor 

het milieu. Ik heb de lerarenopleiding aardrijkskunde 

gedaan en nu doe ik een masteropleiding duurzame 

ontwikkeling. Daarbij zit ik in het algemeen bestuur 

van Lhump, een studentenplatform dat meer integratie 

wil van duurzame ontwikkeling in het hoger onderwijs. 

Toch ben ik niet iemand die plantjes gaat kijken 

of zich druk maakt of er genoeg groen in de wijk is. 

Maar zoiets abstracts als het energievraagstuk, dat 

boeit mij weer wél.’ Van Natuur en Milieu heeft Rik een 

gunstige indruk. ‘Het is een diplomatieke organisatie. 

Wat ik van de milieuorganisaties zou willen, is dat zij 

politici nog meer aansporen hun visie te geven op een 

duurzame toekomst. Ik hoor of lees alleen maar over 

vergrijzing, integratie en terrorisme. Maar hoe ziet 

Balkenende het energieprobleem over dertig jaar? Of 

heeft hij daar geen visie op?’ 

zame melkveehouderij. Uiteindelijk is gekozen voor een 

set van negen duurzaamheidscriteria waar ‘duurzamere’ 

melkveebedrijven aan moeten voldoen. 

Meer financiers 

Er zijn meer bedrijven, overheden en fondsen die Natuur 

en Milieu op enigerlei wijze steunen. Zo heeft de Adviescommissie 

Vrije Gelden Nederland (AVGN) er mede voor 

gezorgd dat we onze activiteiten tegen verdroging konden 

uitvoeren en dat we een juridische procedure over 

de Nitraatrichtlijn konden voeren. Ook is er een overeenkomst 

met Bührmann Ubbens Office Papers, leverancier 

van het 100 procent kringlooppapier Reviva Laser, waar 

ons opinieblad en al onze andere publicaties op worden 

gedrukt. 

Natuur en Milieu is al deze gevers zeer dankbaar. 

25 

Foto: © Ivar Pel

26 

7 

Toezicht 

Op het doen en laten van Stichting Natuur en Milieu wordt 

toezicht gehouden door een bestuur. Volgens de statuten 

is het bestuur verantwoordelijk voor het beleid en stelt 

het de begroting, de jaarrekening, de werkplannen en het 

meerjarenbeleidsplan vast. Voorts controleert het bestuur 

regelmatig de uitvoering van het beleid. Het bestuur heeft 

de dagelijkse leiding en de uitvoering van het beleid gedelegeerd 

aan de directie. De directie is belast met beleids- 

en strategievorming. 

De bestuursvergaderingen worden voorbereid door het dagelijks 

bestuur, dat bestaat uit voorzitter, vice-voorzitter en 

penningmeester. De directie is aanwezig bij de bijeenkomsten 

van dagelijks en algemeen bestuur. In 2004 kwam het 

algemeen bestuur viermaal bijeen en keurde de jaarrekening 

2003, de begroting 2005, de werkplannen 2005 en het 

meerjarenbeleidsplan 2005-2007 goed. Met dit laatste stelde 

het de koers en strategie voor de komende jaren vast. 


Een aantal onderwerpen staat elke vergadering op de 

agenda. Dit zijn in de eerste plaats de inhoudelijk belangrijke 

thema’s. Hiermee stelt het bestuur zich op de hoogte 

van de lopende zaken. Regelmatig wisselen de bestuursleden 

ook van gedachten over actuele onderwerpen en 

nodigen ze medewerkers van de teams uit voor nadere 

informatie. Zo hielden in 2004 medewerkers een presentatie 

over de Nota Ruimte. 

Ook de financiën zijn een vast punt van aandacht. De 

penningmeester doet verslag van de stand van zaken 

nadat hij met de directeur de managementinformatie 

heeft doorgenomen die elk kwartaal wordt opgesteld. 

Ook laat het bestuur zich in elke vergadering informeren 

over veranderingen in de personeelssamenstelling, eigen 

publicaties en Natuur en Milieu in de media. De penningmeester 

voerde tweemaal overleg met de ondernemingsraad.

Wisselingen 

Speciale aandacht was er in 2004 voor de werving en 

selectie van een nieuwe algemeen directeur. In 2004 

trad onze voorzitter Ria Beckers-de Bruijn af. Totdat een 

nieuwe voorzitter is gevonden, neemt de vice-voorzitter 

deze functie waar. Verder heeft Monique van der Laan- 

Veraart in december haar lidmaatschap wegens persoonlijke 

omstandigheden opgezegd. De penningmeester werd 

in 2004 voor vijf jaar herbenoemd. 

Het bestuur heeft zich voorgenomen het functioneren van 

het bestuur als geheel en van de bestuursleden afzonderlijk 

te gaan evalueren en aandacht te gaan besteden aan 

de vraag wat er zoal van een ‘goed bestuur’ verwacht mag 

worden. Daarbij zal het zijn voordeel doen met de Code 

voor Goed Bestuur die de Commissie-Wijffels in opdracht 

van de Vereniging van Fondsenwervende Instellingen in 

2005 zal presenteren. In 2004 heeft het bestuur besloten 

de statuten te actualiseren. Eind december zijn de nieuwe 

Foto: © Eveline de Bruin 

statuten voor de notaris goedgekeurd. Deze voldoen 

geheel aan de door het Centraal Bureau Fondsenwerving 

gestelde eisen. 

Bestuur 

Het bestuur streeft naar een diverse samenstelling, waarin 

verschillende achtergronden en competenties zijn vertegenwoordigd. 

In 2004 hadden zitting in het bestuur: 

• drs. Ria Beckers-de Bruijn (voorzitter) (tot 6-7-2004) 

• ir. Annette Augustijn-van Buuren, directeur Water en 

Scheepvaart, Rijkswaterstaat Oost-Nederland 

• prof.dr. Jan Bakker, hoogleraar natuurbeheer (van kustsystemen), 

Rijksuniversiteit Groningen 

• dr. Gerrit Faber (vice-voorzitter), docent Leerstoelgroep 

Internationale Economie, Universiteit Utrecht 

• drs. Gerard Jutten, programmamanager Werk & Inkomen, 

gemeente Enschede 

• Guus van der Kamp (penningmeester), algemeen 

directeur SNS Asset Management 

• Monique van der Laan-Veraart, biologisch agrariër 

• Mirjam Salet, burgemeester Hoogezand-Sappemeer 

Het bestuur verricht zijn werkzaamheden onbezoldigd. Het 

ziet erop toe dat er geen belangenverstrengeling plaatsvindt 

en is van mening dat al zijn leden hun functie geheel 

onafhankelijk hebben uitgeoefend. 

Op 20 augustus nam Ria Beckers afscheid als voorzitter van Natuur 

en Milieu. Tijdens dit afscheid ontving zij van minister Veerman de 

koninklijke onderscheiding Officier in de orde van Oranje-Nassau. 

Veerman: ‘Jij staat voor een belang maar hebt ook respect voor 

andere belangen die tot hun recht moeten komen.’ Natuur en Milieu 

nam met Beckers afscheid van een betrokken bestuurder die een 

belangrijke bijdrage leverde aan de professionalisering van de 

organisatie. Ze had een brede kennis van zaken en een grote liefde 

voor de natuur en voor de natuurlijke landbouw. 

27

28 

8 

Organisatie 

In 2004 bereidde Natuur en Milieu een beperkte reorganisatie 

voor die in januari 2005 is doorgevoerd. De vier inhoudelijke 

teams werden omgevormd tot drie krachtige nieuwe 

teams: Ruimte en Mobiliteit; Klimaat en Economie; Natuur 

en Landbouw. Alle medewerkers hebben hun wensen voor 

een mogelijke nieuwe functie kunnen indienen. Het heeft 

veel mensen gestimuleerd over hun toekomst na te denken 

en door te stromen binnen de organisatie. 

Mirjam de Rijk is per 1 januari 2005 onze nieuwe algemeen 

directeur. Zij is de opvolger van Ad van den Biggelaar, 

die Natuur en Milieu sinds 1988 leidde. De Rijk is 

van oorsprong journalist en was zes jaar redacteur van De 

Groene Amsterdammer. Van 1999 tot 2003 was De Rijk partijvoorzitter 

van GroenLinks. Tot 1 november 2004 was ze 

lid van de Eerste Kamer voor GroenLinks. Zij was tot voor 

kort tevens voorzitter van de VrouwenAlliantie voor economische 

zelfstandigheid. In verband met het aanvaarden 

van de directiefunctie bij Natuur en Milieu heeft De Rijk 

deze functies neergelegd. Met Mirjam de Rijk wil Natuur en 

Milieu zich scherper gaan roeren in het publieke debat. 


Personeel 

De omvang van het personeel is in 2004 nagenoeg 

gelijk gebleven. Natuur en Milieu telde aan het eind 

van het jaar 82 werknemers, inclusief oproep- en uitzendkrachten 

(2003: 83); 38 mannen en 44 vrouwen. 

Het merendeel van hen werkt in deeltijd. Het aantal 

voltijdbanen (fte’s) bedraagt omgerekend 61. De leeftijd 

van het personeelsbestand is divers. De meeste medewerkers 

zijn tussen de 35 en 40 jaar of tussen de 45 en 

50 jaar. 

Natuur en Milieu is actief op zoek naar allochtone medewerkers. 

Momenteel zijn drie medewerkers van allochtone 

afkomst. Dit aandeel ligt nog steeds onder het 

landelijke gemiddelde. De diversiteit van ons personeelsbestand 

heeft sterk onze aandacht. Bij elke sollicitatie 

maken we er werk van om het aandeel allochtone 

medewerkers te vergroten. 

Een overzicht van de samenstelling van het bureau staat 

in bijlage 2 op pagina 55.

Arbeidsomstandigheden en ziekteverzuim 

Het verzuim is in 2004 weer wat gedaald. In 2004 was het 

verzuimpercentage 3,6 procent (inclusief zwangerschapsverlof 

en gedeeltelijke reïntegratie). Dit is laag in vergelijking 

met het landelijke gemiddelde. In 2002 en 2003 was 

dat nog respectievelijk 11,5 en 4,4 procent. Het aantal 

ziekmeldingen is wel gestegen, van 113 naar 148. 

Eind 2003 hebben alle medewerkers een Periodiek Arbeidsgezondheidskundig 

Onderzoek (PAGO) ondergaan. Uitkomsten 

waren onder meer de hoge werkdruk en het lastig 

stellen van prioriteiten. Het maken van het nieuwe meerjarenbeleidsplan 

heeft ons geholpen in het stellen van prioriteiten. 

Verder hebben de uitkomsten mede geleid tot het 

structureel aanbieden van externe coaching, waar inmiddels 

flink wat mensen gebruik van maken. Niet alle knelpunten 

zijn opgelost. Zo wordt nog gewerkt aan vermindering van 

de werkdruk en aan een betere organisatie van het werk van 

de ondersteuners. 

Enkele medewerkers maakten gebruik van de mogelijkheden 

tot leeftijdsbewust personeelsbeleid. Zij stapten over naar 

een andere functie, gingen minder uren werken of voerden 

adviesgesprekken met een loopbaanbegeleider of coach. 

Foto: © Ad Snelderwaard 

Op 8 december 2004 werd met een drukbezocht symposium en een 

receptie in Den Haag afscheid genomen van Ad van den Biggelaar 

als algemeen directeur. Hij zette als directeur al zijn deskundigheid, 

vasthoudendheid en passie in. Na zestien jaar vond hij het tijd om 

de eindverantwoordelijkheid over te dragen. ‘Ook van de mooiste 

baan van Nederland moet je afscheid kunnen nemen’, zei hij bij 

zijn afscheid. Hij blijft nog aan de organisatie verbonden als senior 

beleidsmedewerker bij het team Klimaat en Economie. 

De ondernemingsraad (OR) 

De OR heeft een wettelijk advies- en instemmingsrecht 

over verschillende financiële, organisatorische en vooral 

personele kwesties. De OR telt vier medewerkers en komt 

regelmatig bij elkaar. Ook overlegt de OR met de directie. 

De OR heeft in 2004 positief geadviseerd over de aanstelling 

van de nieuwe algemeen directeur. Ook zijn de contacten 

met ondernemingsraden van collega-organisaties 

aangehaald, evenals met het eigen bestuur. Er is kennisgemaakt 

met de arboarts. 

Twee onderwerpen waren vooral belangrijk dit jaar. Allereerst 

de reorganisatie. De OR heeft vooral gehamerd op 

een duidelijke procedure en gezorgd voor de aanstelling 

van een vertrouwenspersoon. Verder heeft de OR zich 

ingezet voor een goede regeling ter vergoeding van kinderopvang. 

Dat is gelukt. 

Opleidingen en automatisering 

Een groot deel van het budget voor opleidingen is besteed 

aan loopbaanbegeleiding en coaching. Het hele bureau 

kreeg een feedbacktraining van één dag. Daarnaast volgde 

een groot aantal medewerkers een cursus Excel en een 

debatteertraining. Ook werden diverse individuele cursussen 

en trainingen gevolgd of studiedagen en symposia 

bijgewoond. 

Uit een onderzoek naar onze automatisering bleek dat 

de ict-organisatie over het algemeen goed aansluit bij 

de gebruikerswensen. De communicatie tussen auto- 

matiseerders en gebruikers is nog wel voor verbetering 

vatbaar. 

Er is in 2004 een toekomstplan automatisering vastgesteld. 

We zullen jaarlijks investeren zodat we de voorzieningen 

goed en actueel houden, en verbeteringen aan 

kunnen brengen. 



30 

Duurzame huishouding 

Milieuzorg voert onze stichting ook binnenshuis hoog 

in het vaandel. De stroom is groen, en het verbruik per 

medewerker ligt ongeveer de helft lager dan bij andere 

organisaties. Dit laatste geldt grosso modo ook voor ons 

water- en gasverbruik. De ASN Bank gaat duurzaam met 

ons geld om, onze brandblussers bevatten milieuvriendelijk 

poederschuim en ook ons schoonmaakbedrijf is 

geselecteerd op milieuvriendelijkheid. De kantine serveert 

bijna uitsluitend biologische producten. De koffie heeft 

bovendien het Max Havelaar-keurmerk. 

De medewerkers komen zonder uitzondering per trein, 

bus, tram of fiets naar hun werk. Dat stimuleren we ook, 

met NS-jaarkaarten tegen een gereduceerde prijs, een 

fiscaal gunstig fietsenplan en niet in de laatste plaats 

door de ligging van ons kantoor: in hartje Utrecht. 


Dankzij die locatie komen ook veel van onze bezoekers 

met het openbaar vervoer. 

In 2004 is er een begin gemaakt met de vervanging van het 

meubilair. Bij de keuze van de nieuwe meubels hebben wij 

ons vooral laten leiden door milieuaspecten, zoals de verwachte 

levensduur, en de ergonomische kwaliteiten. 

Het gebruik van papier – 100 procent gerecycled, dat wel 

– blijft groot. De oplagen van ons drukwerk houden wij 

bewust laag. Veel van onze publicaties zijn via onze site 

als pdf-bestand papier- en kosteloos te downloaden. 

En onze jongste generatie kopieerapparaten annex printers 

heeft geavanceerde mogelijkheden. Het is bijvoorbeeld 

niet meer nodig om eerst proeven uit te draaien: die 

kunnen digitaal bekeken worden. Dubbelzijdig kopiëren 

en printen spreekt bij Natuur en Milieu al jaren vanzelf.

Jaarrekening 2004 

1 Directieverslag 32 

2 Jaarrekening 2004 33 

2.1 Balans per 31 december 2004 33 

2.2 Staat van baten en lasten over het boekjaar 2004 34 

2.3 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling 36 

2.4 Toelichting op de balans per 31 december 2004 37 

2.5 Toelichting op de staat van baten en lasten over 2004 43 

2.6 Verdeling uitvoeringskosten naar bestemming 46 

3 Overige gegevens 48 

3.1 Vaststelling en goedkeuring 48 

3.2 Resultaatbestemming 48 

3.3 Gebeurtenissen na balansdatum 48 

3.4 Accountantsverklaring 48 

3.5 Toelichting verschillen verdeling uitvoeringskosten realisatie 2004 

versus begroting 2004 48 

4 Bijlagen jaarrekening 49 

4.1 Begroting 2005 49 

4.2 Accountantsverklaring 50 


32 

1 Directieverslag 

De jaarrekening 2004 van Natuur en Milieu is opgesteld 

volgens de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende 

Instellingen. Hiermee wordt de in 2003 ingezette lijn voortgezet. 

Staat van baten en lasten 

Het jaar 2004 wordt afgesloten met een overschot van 

€ 354.190. Dit overschot is in 2005 voor het grootste deel 

gereserveerd voor extra projecten. Het geeft ons de gelegenheid 

om op onvoorziene kansen en actuele onderwerpen 

in te spelen. 

Aan de doelstelling werd in totaal € 6.409.631 besteed, 

dat is ruim 4% meer dan in 2003 en ook meer dan begroot. 

Natuur en Milieu heeft uitsluitend eigen activiteiten en 

projecten; al het geld geven we binnen de eigen organisatie 

uit. Natuur en Milieu streeft er natuurlijk naar om efficiënt 

te werken en de uitgaven in alle opzichten scherp in 

de gaten te houden. Hier hangt mee samen dat de organisatie 

zich een norm heeft gesteld voor de hoogte van 

de kosten die niet direct aan activiteiten of projecten zijn 

toe te rekenen. In het overzicht van de uitvoeringskosten 

(Model C) zijn deze kosten terug te vinden onder Algemeen 

beheer. Deze kosten mogen maximaal 20% van het totaal 

bedragen. In 2004 was dit evenals in 2003 16%. De directie 

is van mening dat dit een alleszins acceptabel percentage 

is. 

Voor het totaal van de inkomsten is de begroting met ruim 

€ 200.000 overtroffen. Hogere inkomsten werden vooral 

gerealiseerd uit subsidies van overheden en anderen. De 

twee grootste financiers zorgden tezamen nog steeds voor 

bijna driekwart van de inkomsten. Dit zijn het ministerie 

van VROM en de Nationale Postcode Loterij. Natuur en 

Milieu is zeer erkentelijk voor deze bijdragen en is tevens 

beducht voor de kwetsbaarheid die financiering door een 

beperkt aantal partijen met zich meebrengt. De financiële 

strategie blijft dan ook gericht op het verbreden en uitbouwen 

van het aantal financiële partners. Zo is gedurende 

2004 een omvangrijke aanvraag voor een EU-subsidie 

ingediend. Daarnaast blijven wij bestaande relaties overtuigen 

van het belang van ons werk. 

Het waren vooral de baten uit eigen fondsenwerving 

die achterbleven bij de begroting. Aan donaties ontving 

Natuur en Milieu iets meer dan het jaar ervoor. De overige 


baten waren flink lager dan in 2003, waardoor het totaal 

€ 124.468 minder was dan in 2003. 

Wij hadden gehoopt dat onze verhoogde inspanningen 

voor meer donaties eerder resultaat zouden hebben. 

Wij zien hier bevestigd dat het werven van meer donateurs 

een kwestie van lange adem is. Wij blijven ons in de 

komende jaren richten op het vergroten van onze achterban 

en het verhogen van onze zichtbaarheid en zullen al 

onze creativiteit inzetten om in het kielzog hiervan onze 

inkomsten uit donaties licht te doen groeien. Wij kunnen 

en willen ons hierbij geen grote investeringen in fondsenwerving 

veroorloven. Het beleid is er daarom op gericht 

dat het kostenpercentage beneden de 25%- norm blijft. 

Dat het kostenpercentage in 2004 licht boven de 25% uitkomt, 

is een eenmalige aangelegenheid. 

Balans 

De geconsolideerde balans geeft een compleet overzicht 

van de bezittingen en verplichtingen van Stichting Natuur 

en Milieu en Stichting Fonds Natuur en Milieu. De huidige 

balans geeft ons werk een gezonde basis. Gelukkig zijn 

wij de afgelopen jaren in staat geweest om een continuiteitsreserve 

op te bouwen. Het bestuur heeft besloten 

het beleid over de hoogte van deze reserve enigszins aan 

te passen en de hoogte te relateren aan de helft van de 

vaste uitgaven. Hierdoor is in 2004 de algemene reserve 

aan de continuïteitsreserve toegevoegd. Deze reserve stelt 

Natuur en Milieu in staat om in een veranderende wereld 

enige flexibiliteit te hebben indien onverhoopt belangrijke 

inkomstenbronnen tegenvallen. Voorts zetten we ons in 

om jaarlijks alle inkomsten aan het doel uit te geven. 

Medewerkers 

De medewerkers van Natuur en Milieu zijn een cruciale 

factor in het halen van de resultaten van de organisatie. 

Vooral omdat we alle werkzaamheden in eigen hand uitvoeren. 

Ook in 2004 is met enorme inzet en gedrevenheid, 

gekoppeld aan een grote deskundigheid en ervaring, 

gewerkt aan een betere wereld. We konden 2004 afsluiten 

als vernieuwde organisatie, die door de positieve inzet van 

allen vorm heeft gekregen. De directie wil hiervoor haar 

grote waardering uitspreken. 

Louise van Deth 

directeur

2 Jaarrekening 2004 

2.1 Balans per 31 december 2004 

ACTIVA 

31 december 2004 31 december 2003 

€ € 

Materiële vaste activa 288.332 234.255 

Beleggingen 838.348 793.065 

Vorderingen 2.093.827 2.115.037 

Liquide middelen 2.370.432 2.341.444 

Totaal activa 5.590.939 5.483.801 

PASSIVA 

Eigen vermogen 

Vrij besteedbaar vermogen: 

• bestemmingsreserves door bestuur bepaald 890.438 827.282 

• continuïteitsreserve 1.777.673 1.569.600 

• reserve waardeverschillen beleggingen 67.775 38.891 

• overig vrij besteedbaar vermogen 0 0 

2.735.886 2.435.773 

Vastgelegd vermogen: 

• fonds activa bedrijfsvoering 288.332 234.255 

288.332 234.255 

Voorzieningen 0 230.756 

Schulden op lange termijn 81.680 81.680 

Schulden op korte termijn 

Belastingen en premies sociale verzekeringen 58.332 49.957 

Overige schulden en overlopende passiva 2.426.709 2.451.380 

2.485.041 2.501.337 

Totaal passiva 5.590.939 5.483.801 


34 

2.2 Staat van baten en lasten over het boekjaar 2004 


werkelijk 2004 begroting 2004 werkelijk 2003 

€ € € 

Baten uit eigen fondsenwerving 

• donaties, giften en schenkingen 178.165 230.000 172.952 

• nalatenschappen 0 9.111 

• overige baten 155.935 250.000 276.505 

334.100 480.000 458.568 

Kosten eigen fondsenwerving 

uitvoeringskosten 69.470 66.548 68.515 

(in)directe verwervingskosten 16.732 20.000 11.238 

86.202 86.548 79.753 

in % van baten uit eigen fondsenwerving 25,8% 18,0% 17,4% 

Netto baten 247.898 393.452 378.815 

Resultaat verkopen artikelen 

netto-omzet 12.474 5.955 

kostprijs 5.376 6.138 

brutowinst 7.098 0 -183 

uitvoeringskosten 0 0 

nettowinst 7.098 0 -183 

Totaal eigen fondsenwerving 254.996 393.452 378.632 

Aandeel in acties van derden 2.216.654 2.000.000 2.060.467 

Beschikbaar uit fondsenwerving 2.471.650 2.393.452 2.439.099 

Subsidies overheden 3.471.127 3.977.766 3.297.374 

Subsidies anderen 578.259 0 658.915 

Resultaat beleggingen 45.283 15.000 30.055 

Overige baten 197.502 155.000 220.371 

Totaal beschikbaar voor doelstelling 6.763.821 6.541.218 6.645.814

Besteed aan doelstelling 

werkelijk 2004 begroting 2004 werkelijk 2003 

€ € € 

Beïnvloeding/Voorlichting/Publiciteit 1.819.077 1.748.247 1.697.699 

Verkeer en Vervoer 946.285 856.230 855.256 

Natuur en Landbouw 1.242.092 1.214.788 1.156.828 

Ruimte en Leefomgeving 977.365 1.088.578 1.055.995 

Product en Bedrijf 1.424.812 1.308.375 1.375.615 

Totaal besteed aan doelstelling 6.409.631 6.216.218 6.141.393 

Overschot 354.190 325.000 504.421 

Totaal 6.763.821 6.541.218 6.645.814 

Het overschot is als volgt verdeeld: 

Toegevoegd/ontrokken (-) aan: 

Vrij besteedbaar vermogen 

Bestemmingsreserves bestuur 63.156 50.000 446.765 

• Algemeen -173.678 -102.070 

• Extra projecten 2005 225.161 

• Juridische activiteiten 79.528 

• Vervanging langdurig zieken 40.000 43.083 

• Teambudgetten -70.555 14.752 

• Automatisering 100.000 50.000 115.000 

• Leeftijdsbewust personeelsbeleid 100.000 

• Landbouwactiviteiten -35.000 35.000 

• Opleiding en training -30.000 30.000 

• Huisvesting 95.700 43.000 

• Bijzondere activiteiten -88.472 88.472 

Continuïteitsreserve 262.150 15.000 18.000 

Reserve waardeverschillen beleggingen 28.884 14.357 

Overig vrij besteedbaar vermogen 260.000 25.299 

354.190 325.000 504.421 


36 

2.3 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling 

Algemeen 

Deze jaarrekening is de geconsolideerde jaarrekening voor 

Stichting Natuur en Milieu en Stichting Fonds Natuur en 

Milieu. 

Stichting Natuur en Milieu is gevestigd aan de 

Donkerstraat 17, 3511 KB te Utrecht. 

De doelstelling van de stichting is: 

Het leveren van een herkenbare bijdrage aan een duurzame 

samenleving, nationaal en internationaal. Daarbij 

zet de stichting zich in voor de economische dimensie van 

duurzame ontwikkeling (een schoon milieu voor huidige 

en toekomstige generaties, een rijke natuur en een divers 

landschap) met oog voor de sociale en economische 

aspecten ervan en voorts al hetgeen met een en ander 

rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk 

kan zijn, alles in de ruimste zin des woords. Het 

maken van winst wordt niet beoogd. 

Stichting Fonds Natuur en Milieu is gevestigd aan de 

Donkerstraat 17, 3511 KB te Utrecht. 

De doelstelling van de stichting is: 

Het vormen en beheren van een fonds om het na te streven 

doel van de te Utrecht gevestigde Stichting Natuur en 

Milieu financieel te ondersteunen. Onder het na te streven 

doel worden ook activiteiten begrepen die in samenwerking 

met anderen worden ondernomen, voorzover Stichting 

Natuur en Milieu daar een substantieel aandeel in 

heeft. 

Inrichting jaarrekening 

Als houder, sinds 2003, van het CBF-Keur is de jaarrekening 

van Stichting Natuur en Milieu ingericht conform de 

Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen 

(richtlijn 650). 

Grondslagen voor waardering 

Materiële vaste activa 

De bedrijfsmiddelen worden gewaardeerd tegen ver- 

krijgingsprijs onder aftrek van afschrijvingen gebaseerd 

op de economische levensduur. Voor meubilair is de 

economische levensduur gesteld op 5 jaar, voor auto- 

matiseringsapparatuur op 3 jaar, en voor interne ver- 

bouwingen op 10 jaar. 

Beleggingen 

De beleggingen zijn gewaardeerd tegen marktwaarde per 

balansdatum. 

Overige activa en passiva 


Voorzover in het vorenstaande niet anders is aangegeven 

worden activa en passiva gewaardeerd op nominale 

waarde. Hierbij wordt op vorderingen, indien noodzakelijk, 

een voorziening in mindering gebracht voor oninbaarheid. 

Grondslagen van resultaatbepaling 

Het resultaat wordt bepaald als verschil tussen de baten 

uit fondsenwerving en de bestedingen over het jaar. 

De baten uit fondsenwerving worden verantwoord in het 

jaar waar de opbrengsten betrekking op hebben. Voorzover 

de baten gebruikt worden voor de (mede)financiering 

van projecten worden zij verantwoord in de verslagperiode 

waarin de projectkosten worden gemaakt. Niet bestede 

projectgelden worden op de balans geactiveerd. 

Baten uit nalatenschappen worden verantwoord in het 

boekjaar waarin de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. 

De kosten worden toegerekend aan de verslagperiode 

waarop zij betrekking hebben. 

Verliezen worden genomen zodra deze voorzienbaar zijn. 

Directie en Bestuur 

Directie 

De directie van Stichting Natuur en Milieu bestond ultimo 

2004 uit twee leden, samen 1,8 fte. 

De loonsom van de directie was als volgt opgebouwd: 

Totaal bruto loonsom 

(incl. vakantiegeld) 

Totaal salariskosten (bruto 

loonsom en werkgeverslasten) 

Totaal gem. per fte 

€ 136.984 

€ 162.400 

€ 76.102,22 

€ 90.222,20 

Bestuur 

De leden van het bestuur van de stichting ontvangen geen 

bezoldiging en aan hen is in dit boekjaar geen lening, 

voorschot of garantie verstrekt. 

De bestuurskosten voor 2004 bedroegen € 1.491,90 (2003 

€ 1.378,12).

2.4 Toelichting op de balans per 31 december 2004 

Materiële vaste activa 

De mutaties in de materiële vaste activa kunnen als volgt worden weergegeven: 

Stand per 1 januari 2004 2003 

Boekwaarde 234.255 138.632 

Investeringen 149.369 176.706 

Desinvesteringen 0 -220 

Afschrijvingen -95.292 -80.863 

De gehanteerde afschrijvingspercentages variëren van 10% tot 33,3%. 

288.332 234.255 

Beleggingen 

Natuur en Milieu heeft een gedeelte van de continuïteitsreserve belegd in beleggingsfondsen. De verdeling over de verschillende 

beleggingsinstrumenten is in eigen handen. Het is beleid van Natuur en Milieu om milieuvriendelijk te beleggen. Dientengevolge 

is gekozen voor de beleggingsfondsen van de ASN Bank. Er wordt gestreefd om 80% van de continuïteitsreserve 

in vastrentende producten te beleggen en 20% in aandelen. Met deze samenstelling wordt beoogd een vermogensgroei op 

lange termijn te realiseren met een beperkt risico. Per balansdatum 31 december 2004 was 17% van de continuïteitsreserve 

belegd in het ASN aandelenfonds en 36% in het ASN obligatiefonds. Het resterende gedeelte van de continuïteitsreserve 

staat op een spaarrekening. Aangezien spaarrekeningen niet gezien worden als beleggingen worden deze hier niet vermeld. 

Het verloop in het boekjaar is als volgt: 

Obligaties Aandelen Totaal 

Stand per 1 januari 538.110 254.955 793.065 

Aangeschaft in het boekjaar 14.838 1.561 16.399 

Verkocht in het boekjaar 0 0 0 

Waardeverandering 

van beleggingen 16.393 12.491 28.884 

Stand per 31 december 569.341 269.007 838.348 

Verder is Stichting Natuur en Milieu voor 1/6 deelnemer in het Depotnr. 8161-R de Brey. Dit depot is middels een erflating voor 1/6 

deel eigendom geworden van de stichting. De stichting heeft het vruchtgebruik van het depot maar kan het niet vervreemden. 

Waarde van het depot 3.808 

Voorziening wegens bestemmingsfonds -3.808 

0 

Totaal beleggingen 838.348 


38 

Vorderingen 

De post kan als volgt worden toegelicht: 


2004 2003 

Debiteuren 105.331 210.189 

Te ontvangen subsidies 1.736.791 1.616.327 

Vooruitbetaalde NS-abonnementen 83.932 81.332 

Borg frankeermachines 6.319 6.319 

Nog te ontvangen rente 54.943 76.062 

PC privé regeling 4.143 6.524 

Fietsproject 1.962 2.235 

Overige vorderingen 100.406 116.049 

2.093.827 2.115.037 

Liquide middelen 

Hieronder zijn opgenomen de direct opeisbare gelden bij bank- en giro-instellingen. 

De kredietfaciliteit bij CenE bankiers te Utrecht bedraagt € 226.890. Als zekerheid voor deze faciliteit zijn de vorderingen 

aan de bank verpand. 

Eigen vermogen 

Het beleid van het bestuur ten aanzien van de functie van het eigen vermogen is als volgt geformuleerd: 

Het bestuur heeft besloten een continuïteitsreserve achter de hand te houden om in een veranderende wereld enige flexibiliteit 

te hebben. Tot 2004 werd voor de hoogte hiervan een half jaar salariskosten aangehouden. Voor 2004 heeft het bestuur 

besloten om de continuïteitsreserve te baseren op de helft van de jaarlijkse uitgaven. Hiermee blijft de stichting ruimschoots 

binnen de door de VFI opgestelde richtlijn ‘Reserves Goede Doelen’. Natuur en Milieu streeft voorts geen substan- 

tiële opbouw van eigen vermogen na. 

De bestemmingsreserves die door het bestuur zijn bepaald, betreffen reserves die passen bij het vigerende personeelsbeleid 

of bij een efficiënte inrichting van de organisatie. Voorts is in 2004 een speciale reserve voor extra projecten gecreëerd. 

Besteedbaar vermogen 

De mutaties in het besteedbaar vermogen kunnen als volgt worden toegelicht: 

Bestemmingsreserves bestuur 


Algemeen: 

Stand 01.01 173.678 275.748 

Herbestemming ‘Continuïteitsreserve’ -173.678 0 

Onttrekking 0 -102.070 

Stand 31.12 0 173.678 

Het bestuur heeft besloten deze reserve op te heffen en het saldo toe te voegen aan de continuïteitsreserve.


Juridische activiteiten: 

Stand 01.01 79.528 0 

Dotaties 0 100.600 

Onttrekkingen 0 -21.072 

Stand 31.12 79.528 79.528 

Vervanging langdurig zieken: 

Stand 01.01 92.049 48.966 

Dotaties 40.000 45.000 

Onttrekkingen 0 -1.917 

Stand 31.12 132.049 92.049 

Deze reserve wordt gevormd om de kosten van (vervanging) van langdurig zieken te kunnen 

financieren. Stichting Natuur en Milieu heeft uit kostenoverweging besloten deze reserve te 

vormen en dit risico niet bij derden te verzekeren. 

Teambudgetten: 

Stand 01.01 70.555 55.802 

Dotaties 0 107.600 

Onttrekkingen -70.555 -58.847 

Herbestemming -34.000 

Stand 31.12 0 70.555 

Automatisering: 

Stand 01.01 115.000 0 

Dotatie 100.000 75.000 

Herbestemming 0 40.000 

Stand 31.12 215.000 115.000 

Deze reserve wordt gevormd om jaarlijks te kunnen investeren in nieuwe apparatuur en software 

zodat de kosten hiervan jaarlijks een gelijkmatig beeld vertonen. 

Leeftijdsbewust personeelsbeleid: 

Stand 01.01 100.000 0 

Dotatie 0 100.000 

Stand 31.12 100.000 100.000 

Deze reserve is gevormd ter financiering van het geformuleerde beleid dat het mogelijk moet 

maken voor oudere werknemers om na hun 57ste minder te gaan werken of om binnen de 

organisatie ander werk te gaan verrichten. 


40 



Landbouwactiviteiten: 

Stand 01.01 35.000 0 

Dotatie 0 70.000 

Onttrekking -35.000 -35.000 

Stand 31.12 0 35.000 

Opleiding en training: 

Stand 01.01 30.000 0 

Dotatie -30.000 30.000 

Stand 31.12 0 30.000 

Huisvesting: 

Stand 01.01 43.000 0 

Dotatie 100.000 43.000 

Onttrekking -4.300 0 

Stand 31.12 138.700 43.000 

Bijzondere activiteiten: 

Stand 01.01 88.472 0 

Herbestemming -88.472 0 

Dotatie 0 119.959 

Onttrekking 0 -31.487 

Stand 31.12 0 88.472 

Het bestuur heeft besloten deze reserve op te heffen en het saldo toe te voegen aan de 

continuïteitsreserve. 

Extra projecten 2005: 

Stand 01.01 0 0 

Dotatie 225.161 0 

Onttrekking 0 0 

Stand 31.12 225.161 0 

Totaal bestemmingsreserves bestuur: 890.438 827.282 

Continuïteitsreserve 

Stand per 1 januari 1.569.600 1.551.600 

Toevoeging boekjaar (n.a.v. resultaatverdeling) 0 18.000 

Herbestemming reserve ‘Bijzondere activiteiten’ 88.472 0 

Herbestemming ‘Algemene reserve’ 173.678 0 

Mutatie fonds activa bedrijfsvoering -54.077 0 

Stand per 31 december 1.777.673 1.569.600

Reserve waardeverschillen beleggingen 


Stand per 1 januari 38.891 24.534 

Dotatie 28.884 14.357 

Stand per 31 december 67.775 38.891 

Overig besteedbaar vermogen 

Stand per 1 januari 0 70.324 

Dotatie 0 25.299 

Mutaties fonds activa bedrijfsvoering 0 -95.623 

Stand per 31 december 0 0 

Vastgelegd vermogen 

De mutaties in het vastgelegd vermogen kunnen als volgt worden toegelicht: 

Voorzieningen 

Fonds activa bedrijfsvoering 

Stand per 1 januari 234.255 138.632 

Mutatie 54.077 95.623 

Onttrekking 0 0 

Stand per 31 december 288.332 234.255 

• Voorziening Backservice pensioen 0 90.756 

• Voorziening Campagne profilering 0 140.000 

0 230.756 

Voorziening backservice pensioenen: 

Deze voorziening is in 2004 vrijgevallen. Zij was gebaseerd op een schrijven van het pensioenfonds gedateerd 27 september 

1999. In 2004 is een finale afrekening ontvangen van € 31.062. Het resterende bedrag is vrijgevallen binnen de personele 

kosten. 

De voorziening Campagne profilering is gevormd in verband met de profileringscampagne gestart in december 2003. De 

totale kosten worden geraamd op € 170.000. In 2003 is reeds € 30.000 betaald en in 2004 € 94.152. Het resterende bedrag 

is vrijgevallen binnen de post profileringscampagne. 


42 

Schulden langer dan 1 jaar 

Dit betreft een renteloze lening, ontvangen van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland. De lening is 

zonder aflossingsverplichting verstrekt. 

Schulden korter dan 1 jaar 


Belastingen en premies sociale verzekeringen: 

Loonbelasting 59.661 54.675 

Bedrijfsvereniging -1.329 -4.718 

Totaal belastingen en premies sociale verzekeringen 58.332 49.957 

Overige schulden en overlopende passiva: 

Crediteuren 931.436 453.241 

Nog te besteden projectgelden 1.009.823 1.507.402 

Te betalen oude verlofrechten 192.294 174.626 

Nog te betalen pensioenpremies 58.058 101.260 

Vooruit ontvangen donaties 67.415 31.344 

Nog te betalen salarissen 1.661 1.682 

Communicatieproject 0 97.000 

Overige 166.022 84.825 

Totaal overige schulden en overlopende passiva 2.426.709 2.451.380 

Totaal schulden korter dan 1 jaar 2.485.041 2.501.337 

Niet uit de balans blijkende verplichtingen 

De stichting is huurcontracten aangegaan voor de volgende panden: 


looptijd tot Huur op jaarbasis 


Donkerstraat 15-19, Utrecht 30-jun-06 170.544 166.975 

Mariaplaats 2, Utrecht 30-jun-06 51.825 40.860 

Plein 20 (unit 7 en 8) Den Haag 31-aug-05 20.920 0 

Plein 20 (unit 14 en 15) Den Haag beëindigd 0 15.852

2.5 Toelichting op de staat van baten en lasten over 2004 

Baten uit eigen fondsenwerving: 

Donaties, giften en schenkingen: 

In het verslagjaar werd € 178.165 aan donaties, giften en schenkingen ontvangen. De hoogte van de nominale donateursbijdrage 

is in 2004 niet aangepast. 

Statistieken 2004 2003 

Totaal donatiebedrag 178.165 172.952 

Aantal ontvangen donaties 6.552 6.333 

Gemiddeld ontvangen bedrag 27,19 27,31 

Overige: 

De hier verantwoorde inkomsten zijn bijdragen van diverse instellingen in de vorm van sponsoring of donaties ten bate van 

specifieke projecten. De bijdragen zijn opgenomen voorzover zij betrekking hebben op in het verslagjaar gereedgekomen 

projecten. 

Deze baten zijn lager dan in 2003. Oorzaak hiervan is voornamelijk dat het dit jaar, ondanks extra inzet, moeilijker was om bij 

derden fondsen te werven voor specifieke projecten. 

Gevolg van deze daling in inkomsten is dat het percentage kosten eigen fondsenwerving in 2004 boven de 25% is uitgekomen. 

Kosten eigen fondsenwerving: 

Onder kosten eigen fondsenwerving zijn alle kosten verantwoord direct betrekking hebbende op het verwerven van baten 

uit eigen fondsenwerving. Deze kosten betreffen zowel de materiële kosten als de personele kosten van het personeel dat 

betrokken is bij de eigen fondsenwerving. Verdere specificatie van deze kosten is te vinden in het overzicht ‘verdeling uitvoeringskosten 

naar bestemming’. 

Resultaat verkoop artikelen: 

Het hier gepresenteerde resultaat zijn de opbrengsten van de verkoop van rapporten welke over dit jaar en voorgaande jaren 

zijn opgesteld. Tevens staan hier de verkopen van materialen die geproduceerd zijn in het kader van bepaalde projecten. Dit 

jaar zijn dat o.a. de Stilte cd-rom in het kader van het project ‘Stilte’ en de verkopen van het boek ‘Opgewarmd Nederland’ in 

het kader van het gelijknamige project. 

Aandeel in acties derden: 

werkelijk begroot werkelijk 

2004 2004 2003 

Ontvangsten Nationale Postcode Loterij 2.000.000 2.000.000 2.000.000 

NPL-gelden uit nog te besteden projectgelden 216.654 0 60.467 

2.216.654 2.000.000 2.060.467 

Deze post valt hoger uit dan in 2003 door het vrijkomen van gelden uit de balanspost ‘Nog te besteden projectgelden’. Deze 

gelden waren in 2002 en 2003 gereserveerd voor langlopende projecten. 


44 

Tussen de Stichting Nationale Postcode Loterij en Stichting Natuur en Milieu is in 1996 een vijfjarige overeenkomst gesloten, 

waarin bepaald is dat Stichting Natuur en Milieu als beneficiant zal delen in de opbrengst van de loterij. Deze overeenkomst 

is met vijf jaar verlengd tot 31 december 2005. 




Subsidies overheden: Subsidies die toe te rekenen zijn aan het lopend boekjaar zijn als volgt in te delen: 

Ministerie van VROM 2.881.944 2.784.552 

Ministerie van LNV 239.309 215.772 

Overige ministeries 349.874 297.050 

3.471.127 3.297.374 

Subsidies anderen: Subsidies die toe te rekenen zijn aan het lopend boekjaar zijn als volgt in te delen: 

Natuurmonumenten 127.080 156.020 

Fonds Provinciale Milieufederaties 377.428 399.735 

Overige 73.751 103.160 

578.259 658.915 

Totaal subsidies 4.049.386 3.977.766 3.956.289 

De hier verantwoorde subsidies zijn de toerekening van reeds eerder toegezegde subsidiegelden en in het rapportagejaar 

toegezegde subsidiegelden. De toerekening vindt plaats aan de hand van de optelling van werkelijk gemaakte (materiële) 

projectkosten en de gerealiseerde uren × tarief. 

Resultaat beleggingen: Het resultaat uit beleggingen kan als volgt gespecificeerd worden: 

Dividend obligatiefonds 19.783 19.319 

Stock dividend aandelenfonds 2.081 1.654 

Ongerealiseerd koersresultaat effecten 28.884 14.357 

Totaal 50.749 35.329 

Dividend belasting (-/-) 5.466 5.274 

Resultaat 45.283 15.000 30.055

Overige baten en lasten: De overige baten en lasten zijn als volgt samengesteld: 



Advertentieopbrengsten 13.984 22.181 

Vacaties en adviezen 30.700 31.122 

Diverse projectbaten 7.842 47.631 

(Zaal)verhuur 24.112 27.501 

Overige 46.708 15.830 

123.346 95.000 144.265 

Rentebaten 74.156 60.000 76.106 

Totaal 197.502 155.000 220.371 

Besteed aan doelstelling: 

De hier verantwoorde kosten hebben alle betrekking op uitvoeringskosten. Stichting Natuur en Milieu heeft geen eigen activiteiten 

en verstrekt geen subsidies aan derden. 


46 

2.6 Verdeling uitvoeringskosten naar bestemming 


Doelstelling 

Verkeer & Natuur & Ruimte & Product & 

Vervoer Landbouw Leefomgeving Bedrijf 

Salarissen 374.544 465.509 299.672 442.727 

Overige personeelskosten 10.160 13.335 9.525 11.430 

Huisvestingskosten 35.139 46.120 32.943 39.531 

Afschrijvingen 10.164 13.341 9.529 11.435 

Bureaukosten 19.942 26.173 18.695 22.434 

Organisatiekosten 32.884 43.161 30.829 36.995 

Algemene kosten 8.448 11.088 7.920 9.504 

Periodiek N+M 14.200 18.637 13.312 15.974 

PR kosten 4.978 6.533 4.667 5.600 

Overige baten en lasten 774 1.015 725 870 

Subtotaal 511.233 644.912 427.817 596.500 

Juridische procedures 0 0 0 0 

Teambudgetten 8.852 27.241 15.641 73.187 

Bijzondere activiteiten 0 0 0 0 

Profileringscampagne 0 0 0 0 

Directe projectkosten 210.312 286.564 310.927 430.062 

219.164 313.805 326.568 503.249 

Algemeen beheer 215.888 283.375 222.980 325.063 

Totaal 946.285 1.242.092 977.365 1.424.812

Beïnvloeding/ Algemeen Fondsen- Werkelijk Begroting Werkelijk 

Voorlichting beheer werving 2004 2004 2003 

860.273 699.581 36.535 3.178.841 3.125.640 3.069.606 

24.765 24.765 1.270 95.250 149.600 257.271 

85.651 85.651 4.392 329.427 324.000 326.697 

24.776 24.776 1.271 95.292 125.000 80.865 

52.858 48.608 2.493 191.203 188.000 223.112 

80.156 80.156 4.111 308.292 230.000 209.906 

20.592 20.592 1.056 79.200 68.000 95.921 

34.611 34.611 1.775 133.120 175.000 155.086 

12.133 12.133 622 46.666 40.000 40.842 

1.885 1.885 97 7.251 0 35.070 

1.197.700 1.032.758 53.622 4.464.542 4.425.240 4.494.376 

0 58.719 0 58.719 30.000 21.072 

19.780 3.900 0 148.601 70.800 58.847 

0 84.924 0 84.924 30.000 31.486 

0 272.325 0 272.325 300.000 170.000 

186.586 25.539 0 1.449.990 1.426.726 1.434.127 

206.366 445.407 0 2.014.559 1.857.526 1.715.532 

415.011 -1.478.165 15.848 

1.819.077 0 69.470 6.479.101 6.282.766 6.209.908 

Werkelijk 

2004 

Begroot 

2004 

Werkelijk 

2003 

medewerkers fte’s medewerkers fte’s medewerkers fte’s 

Gemiddeld aantal personeelsleden 75 56,6 78 57,8 77 57,2 


48 

3 Overige gegevens 

3.1 Vaststelling en goedkeuring 

De jaarrekening 2004 is door het bestuur vastgesteld en 

goedgekeurd in de vergadering van 20 april 2005. 

3.2 Resultaatbestemming 

Het bestuur stelt de resultaatbestemming vast overeenkomstig 

de resultaatverdeling zoals opgenomen in de 

staat van baten en lasten. 

3.3 Gebeurtenissen na balansdatum 

Er hebben zich geen gebeurtenissen na balansdatum voorgedaan 

die hier vermeld dienen te worden. 

3.4 Accountantsverklaring 

De accountantsverklaring is opgenomen op pagina 50. 

3.5 Toelichting verschillen verdeling 

uitvoeringskosten realisatie 2004 

versus begroting 2004 

Salariskosten 

De salariskosten vertonen een groei van € 109.234 t.o.v. 

2003 (= 3,56%). Dit wordt veroorzaakt door: 

• periodieke verhogingen per 01.01.2004; 

• aanpassing in de WAO-premie per 01.01.2004. In 2003 

bedroeg deze totaal 6,78%, in 2004 7,54%. 

Overige personeelskosten 

De daling in de overige personeelskosten wordt voornamelijk 

veroorzaakt door de bijzondere lasten die in 2003 zijn 

genomen. Dit waren de rekening Pensioenfonds Natuurmonumenten 

2002, een extra dotatie op de post ‘Nog te 

betalen verlofrechten’ en het nemen van voorzienbare kosten 

van een vergoeding wegens beëindiging dienstbetrekking 

in 2004. 

Organisatiekosten 

Het verschil op deze post is ontstaan door de overschrijding 

van de post ‘Opleidingen’ met € 50.000 en een overschrijding 

op de post ‘Advieskosten’ van € 35.000. Voor 


de opleidingskosten was in 2003 reeds een reserve gecreeerd 

op de balans van € 30.000. Het verschil op de post 

‘Advieskosten’ is ontstaan door de inventarisatie en aanvraagbegeleiding 

rond de Europese subsidieregeling ‘Life’. 

Periodiek Natuur en Milieu 

Het dalen van deze post wordt voornamelijk veroorzaakt 

doordat het aantal maal dat het blad verschenen is in 

2003 10 bedroeg en in 2004 9. 

Juridische procedures 

Deze post is ten opzichte van 2003 meer dan verdubbeld. 

Oorzaak hiervan is dat er in 2004 aanmerkelijk 

meer procedures lopen dan in 2003. Een van de grootste 

procedures die hierop drukt, is de procedure die loopt 

bij het Europese Hof betreffende de toelating bestrijdingsmiddelen. 

Teamspecifieke kosten 

Deze post bestaat voornamelijk uit kleine uitgaven die het 

team zelf aangaan. Oriëntatiedagen, kleine onderzoekjes 

et cetera. Het verschil ten opzichte van 2003 wordt voornamelijk 

veroorzaakt door een onderzoek rond de voortgang 

en het voortbestaan van Economie Light binnen het team 

Product en Bedrijf. 

Bijzondere activiteiten 

Deze post varieert zeer van jaar tot jaar. Oorzaak is dat hier 

kosten worden verantwoord die niet binnen enige begrote 

post zijn opgenomen. Hieronder volgt een samenvatting 

van de kosten 2004. 

Plan ontwikkeling Nacht van de Natuur € 5.212 

Deelname Groene maand 2004 € 5.000 

Deelname in Waddenzeeactie € 19.239 

NatuurMedia; Opgewarmd Nederland € 7.500 

Mediaedge; spotjes in juli Nederland 1 en 3 € 14.666 

Kosten activiteiten rond ‘Nota Ruimte’ € 25.000 

Overige € 8.307 

€ 84.924

4 Bijlagen jaarrekening 

4.1 Begroting 2005 

Baten eigen fondsenwerving 

Particulieren, giften en schenkingen 300.000 

Legaten 5.000 

Bijdragen bedrijven 250.000 

Totaal baten uit eigen 

fondsenwerving 555.000 

Kosten eigen fondsenwerving 

uitvoeringskosten 66.768 

(in)directe verwervingskosten 70.000 

136.768 

in % van baten uit eigen fondsenwerving 24,6% 

Netto baten 418.232 

Netto resultaat verkopen 0 

Totaal eigen fondsenwerving 418.232 

Aandeel in acties derden 2.000.000 

Beschikbaar uit fondsenwerving 2.418.232 

Subsidies overheden en anderen 3.160.000 

Subsidies anderen 490.000 

Resultaat beleggingen 20.000 

Overige baten en lasten 170.000 

Totaal beschikbaar voor de doelstelling 6.258.232 

Besteed aan de doelstelling 

Beïnvloeding/Voorlichting/Publiciteit 2.028.662 

Natuur en Landbouw 1.321.423 

Ruimte en Mobiliteit 1.374.565 

Klimaat en Economie 1.457.662 

Totaal besteed aan de doelstelling 6.182.312 

Overschot 75.920 

6.258.232 

Overschot/tekort is toegevoegd/ontrokken aan: 

• ICT 38.500 

• continuïteitsreserve 15.000 

• reserve waardeverschillen beleggingen 0 

• overig vrij besteedbaar vermogen 22.420 

75.920 


50 

4.2 Accountantsverklaring 

Jaarverslag 2004

Bijlage 1 

Overzicht projecten en activiteiten 2004 

Hieronder volgt een overzicht van alle projecten, programma’s 

en activiteiten waar Natuur en Milieu in 2004 aan 

heeft gewerkt. Een ‘project’ is een eigen initiatief van 

Natuur en Milieu (soms samen met andere organisaties), 

met een aparte begroting en eigen doelstellingen. Een 

‘programma’ is een meerjarig project. Een ‘activiteit’ omvat 

vaak uiteenlopende werkzaamheden, al dan niet samen 

met andere (milieu)organisaties uitgevoerd, meestal in 

reactie op de actualiteit – incidenten, maatschappelijke 

ontwikkelingen, beleidsnota’s of wetten. 

De hieronder genoemde bedragen kunnen afwijken van 

de jaarrekening, omdat de looptijd van de projecten niet 

altijd samenvalt met het (boek)jaar. Bij projecten die 

elders in dit jaarverslag uitvoeriger worden beschreven, 

staat een verwijzing naar het hoofdstuk in kwestie. 


Werkveld Natuur en Landbouw algemeen 

Participatie in adviesraden en andere overlegvormen rond 

natuur, landschap, water, landbouw en landelijk gebied, 

en samenwerking met de Milieufederaties in themaoverleg 

Groene Ruimte. 

Werkveld Natuur 

Programma Natuur Nederland en EU € 134.020 

(Lobby)activiteiten rond Waddenzee, Agenda Vitaal Platteland, 

Nota Ruimte, Natuurbeschermingswet (zie hoofdstuk 

4, Mooi Landschap), Soortenbeleid en Natura 2000. 

Programma Natuur = gezond € 21.880 

Programma dat beoogt een nieuw informeel netwerk van 

organisaties tot stand te brengen dat politici en bestuurders 

ervan kan overtuigen dat meer groen en natuur in 

Nederland de geestelijke en lichamelijke volksgezondheid 

ten goede komt. 

Werkveld Water 

Kaderrichtlijn Water € 51.270 

Project in samenwerking met Milieufederaties dat zich 

richt op een snelle en goede uitvoering van de Europese 

Kaderrichtlijn Water. 

Programma Natuur in waterbeleid € 126.440 

Diverse activiteiten gericht op goed waterbeheer. Thema’s 

in 2004 onder meer de Integrale waterwet, PKB Ruimte 

voor de rivier, verdroging en de financieringsstructuur en 

organisatie van waterschappen. 

Project verdroging 2004 € 26.000 

Project gericht op het behalen van de doelstelling voor verdrogingsbestrijding 

in 2010. 

Project Integraal waterbeheer € 1.920 

Samenwerkingsproject met de Milieufederaties dat waterbeheerders 

en provinciale bestuurders stimuleert om aan 

een gezond en duurzaam waterbeheer te werken. 

Werkveld Landbouw 

Programma Buffers rond natuur € 91.500 

Diverse activiteiten rond het tegengaan van verzuring, vermesting 

en verdroging door de landbouw. Thema’s in 2004 

onder meer groene diensten en ammoniakbeleid. 

Programma landbouwbeleid Nederland en EU € 94.830 

Lobby voor het vergroenen van de Europese landbouwsubsidies 

in Nederland en het stimuleren van duurzaamheidsinitiatieven 

in de voedselketen. 

Dialoog met supermarkten €39.260 

Project dat beoogt het verantwoord ondernemen te bevorderen 

in de supermarktbranche. 

Nederland gaat biologisch € 29.590 

Project gericht op promotie van biologische producten 

in samenwerking met maatschappelijke organisaties en 

(groot)handelsbedrijven. (Zie hoofdstuk 4, Gezond leven.) 

Laat het donker donker € 101.210 

Project van Natuur en Milieu en de Milieufederaties om 

overdadige verlichting door kassen, sportvelden, wegverlichting 

en dergelijke aan te pakken. (Zie hoofdstuk 4, 

Mooi landschap.) 

Maatschappelijk verantwoord inkoopbeleid € 15.320 

Project, samen met de Dierenbescherming, om super- 


52 

markten zover te krijgen dat ze bij de inkoop van vlees en 

zuivelproducten strengere milieu- en dierenwelzijnseisen 

stellen dan wettelijk verplicht is. 

Cross compliance in Nederland en EU € 54.440 

Project, samen met Centrum voor Landbouw en Milieu en 

de jonge boeren van het NAJK, dat tot doel heeft goede 

randvoorwaarden aan Europese landbouwsubsidies te 

formuleren. 

Nature of rural development € 26.450 

Project waarin Natuur en Milieu, in samenwerking met 

WWF Europe, zich inzet om het nieuwe EU-plattelands- 

beleid en de Nederlandse invulling daarvan te beïnvloeden. 

(Zie hoofdstuk 4, Mooi Landschap.) 

Bioflora € 20.715 

Project gericht op de promotie van biologische bloemen 

en bollen in de detailhandel. 

Product en Bedrijf 

Werkveld Product en Bedrijf Algemeen 

Deelname aan diverse Europese samenwerkingsverbanden 

en Nederlandse overlegorganen. Daarnaast juridische 

activiteiten gericht op onder meer de deregulering en 

herijking van de milieuregels waarmee het ministerie van 

VROM doende is, en juridische ondersteuning van websites 

als www.milieuhulp.nl en www.rechtomteweten.nl. 

Werkveld Duurzaam ondernemen en Economie 

Light 

Economie Light € 111.600 

Programma dat zich richt op samenwerking met koploperbedrijven 

en verduurzaming van hun productieproces. (Zie 

hoofdstuk 4, Duurzaam produceren.) 

Werken aan duurzame productie en consumptie € 108.430 

Project waarin gewerkt wordt aan productvergroening. 

Afval en verpakkingen € 1.660 

Lobby en deelname aan samenwerkingsverbanden op het 

gebied van verpakkingen, compostering, bouwstoffen en 

zwerfafval. 

Ben jij gifvrij? € 177.920 

Gezamenlijke campagne met Milieudefensie en andere 

activiteiten om het Commissievoorstel voor een uniform 

Europees chemicaliënbeleid te ondersteunen. (Zie hoofdstuk 

4, Gezond leven.) 


Weet wat je eet € 40.060 

Gezamenlijke campagne met Milieudefensie om de hoeveelheid 

bestrijdingsmiddelen op groente en fruit te verminderen. 

(Zie hoofdstuk 4, Gezond leven.) 

Bestrijdingsmiddelen Europees € 9.390 

Lobbyactiviteit om in de Residuenrichtlijn meer aandacht 

te krijgen voor de bescherming van kinderen en voor de 

mogelijke effecten van combinaties van toxische stoffen. 

Bovenop handhaving € 3.680 

Samenwerkingsproject met zeven Milieufederaties waarin 

gemeenteraadsleden en Statenleden worden aangesproken 

op hun verantwoordelijkheid bij de handhaving van 

milieuvergunningen bij bedrijven. (Zie hoofdstuk 4, Duurzaam 

produceren.) 

Werkveld Energie en Klimaat 

Werken aan duurzame energievoorziening € 46.800 

Het opstellen van een Natuur en Milieu-visie op klimaat 

en energie met als kern: snel beginnen met klimaatbeleid, 

lang volhouden en alles uit de kast halen. (Zie hoofdstuk 

4, Duurzaam produceren.) 

Frisse wind € 20.430 

Samenwerkingsproject met de Milieufederaties gericht op 

het winnen van windenergie te land. 

Biomassa € 34.500 

Actieve deelname aan overlegorganen en werkgroepen om 

het maatschappelijk draagvlak te vergroten voor energie 

uit biomassa binnen duurzame randvoorwaarden. 

Schoon fossiel € 13.650 

Deelname aan een consortium dat beoogt ondergrondse 

CO 2 -opslag in te zetten als overgangsmaatregel naar een 

volledig duurzame energievoorziening. 

Energie en ontwikkeling € 87.500 

Project in samenwerking met de ontwikkelingsorganisatie 

HIVOS om een internationale NGO-visie op het thema 

‘energie en ontwikkeling’ te formuleren en te presenteren. 

Ruimte en Leefomgeving 

Werkveld Ruimte en Leefomgeving algemeen 

Lobbyactiviteiten rond de Nota Ruimte (zie hoofdstuk 4, 

Mooi landschap), Actieplan Bedrijventerreinen, Wet op de 

ruimtelijke ordening, Grondexploitatiewet, Interimwet Stad 

en Milieu en implementatie Besluit Luchtkwaliteit. Deel-

name aan SER-commissie Ruimtelijke inrichting en bereikbaarheid 

over de Nota Ruimte. 

Werkveld Vitale steden en dorpen 

Coalitie stad € 12.820 

Verkenning van mogelijke vervolgactiviteiten met diverse 

partijen bij de in 2003 gezamenlijk ondertekende intentieverklaring 

‘Stad van je leven!’. 

Integrale stedelijke vernieuwing € 12.820 

Project waarin gemeenteambtenaren training krijgen om 

milieuonderwerpen beter in stedelijke vernieuwing in te 

brengen. Bij gebrek aan belangstelling is het project voortijdig 

beëindigd. 

Slim verdichten en verdunnen € 6.740 

Samenwerkingsproject met de Milieufederaties om onze 

rol en ambities vast te stellen op het gebied van stedelijke 

vernieuwing. 

Organisch groeien van dorpen € 40.750 

Project samen met drie Milieufederaties waarin de mogelijkheden 

zijn verkend om dorpen geleidelijker en meer in 

harmonie met het omringende landschap te laten groeien. 

Werkveld Gezonde leefomgeving 

Kenniswijk € 47.630 

Afsluiting van een meerjarig project waarin Natuur en 

Milieu samen met de Brabantse Milieufederatie onderzocht 

of ict een grotere rol kan spelen bij het betrekken 

van burgers bij hun leefomgeving. 

Integrale aanpak luchtverontreiniging € 84.840 

Afronding van het samenwerkingsproject met vijf Milieufederaties 

dat gemeenten stimuleert maatregelen te nemen 

om de luchtkwaliteit voor hun bewoners te verbeteren 

en waarbij bewoners worden gestimuleerd gemeenten te 

benaderen. 

Een 10 voor luchtkwaliteit € 44.870 

Samenwerkingsproject met zes Milieufederaties dat zich 

richt op de gemeentelijke luchtkwaliteitsplannen en op het 

stimuleren van effectieve maatregelen om de lucht schoner 

te maken. 

Werkveld Duurzaam ruimtegebruik 

Duurzame structuren € 29.450 

Werkconferentie, georganiseerd samen met TNO en Alterra 

om het toepassen van de ‘lagenbenadering’ bij regionale 

planvorming en gebiedsontwikkeling te stimuleren. 

Landsdelige projecten € 11.120 

Samenwerkingsprogramma met de Milieufederaties waarin 

provinciegrensoverschrijdende vraagstukken worden aangepakt 

die raakvlakken hebben met de ruimtelijke inrichting 

van grote gebieden. 

Verkeer en vervoer 

Werkveld Mobiliteit algemeen 

Lobbyactiviteiten rond de Nota mobiliteit, Nota Verkeersemissies 

(zie voor beide hoofdstuk 4, Verstandig vervoer), 

de Europese transport- en milieuagenda, de najaarsvergadering 

van de ICAO (VN-organsiatie voor de burgerluchtvaart) 

en advisering over prijsbeleid, deelname aan de 

Week van de Vooruitgang en deelname aan de SER-commissie 

Ruimtelijke inrichting en bereikbaarheid over Nota 

Mobiliteit. 

Werkveld duurzame kaders 

Gezond verkeer € 37.600 

Samenwerkingsproject met het Astmafonds waarin met 

een groot congres de ernstige effecten van het verkeer op 

de gezondheid van mensen zijn geagendeerd. (Zie hoofdstuk 

4, Verstandig vervoer.) 

Duurzame strategieën goederenvervoer € 19.310 

Project waarin nieuwe invalshoeken en ideeën over duurzaam 

goederenvervoer zijn ontwikkeld en verspreid onder 

stakeholders. 

EU-conferentie ‘Energy in Motion’ € 34.780 

Samenwerkingsproject met European Federation for Transport 

and Environment (T&E) waarin Natuur en Milieu 

inbreng heeft geleverd aan de internationale conferentie 

‘Energy in Motion’, in het kader van het Nederlandse EUvoorzitterschap. 

Activiteiten rond Schiphol € 36.340 

Steun aan lokale milieu- en bewonersgroepen, het publiek 

becommentariëren van incidenten rond Schiphol en lobby 

rond het Beoordelingskader slaapverstoring en het Plan 

van aanpak evaluatie Schipholbeleid 2006. 

Werkveld Vervoerssystemen, infrastructuur en 

ruimtelijke ordening 

Auto van de toekomst € 3.028 

Project waarin wij kijken welke plek en rol de auto kan 

hebben bij duurzame mobiliteit en hoe de auto zich op 

een duurzame manier kan aanpassen aan de veranderende 

samenleving. 


54 

Goed gemeentelijk verkeersbeleid € 197.530 

Samenwerkingsproject met zes provinciale Milieufederaties 

waarin met de website www.verkeerenmilieu.nl duurzaam 

lokaal verkeer gestimuleerd is. (Zie hoofdstuk 4, 

Verstandig vervoer.) 

Vervoersmanagement en de Wet milieubeheer € 28.230 

Samenwerkingsproject met drie Milieufederaties dat een 

actieve rol van gemeenten bij vervoersmanagement door 

bedrijven stimuleert. 

Spoor- en weginfrastructuur € 48.420 

Diverse lobbyactiviteiten voor meer investeringen in het 

spoor en minder of andere investeringen in wegen. Onder 

meer gericht op de Spoedwet Wegverbreding, Planstudie 

Schiphol–Almere, infrastructuur Noordvleugel van de Randstad, 

Zuiderzeelijn en Meerjarenprogramma Ontsnippering. 

Op weg naar een groene concessieverlening € 2.700 

Samenwerkingsproject met de Milieufederaties om te 

laten zien dat de concessieverlening aan openbaarvervoerbedrijven 

milieuvriendelijker kan. We hebben knelpunten 

geïdentificeerd die een beter en schoner openbaar 

vervoer in de weg staan en een model voor een ‘groene 

concessie’ opgesteld. 

Werkveld Sturing, regelgeving en organisatie 

Europees Platform transportbesparing € 35.410 

Samenwerkingsproject met vervoerders- en verladersorganisatie 

EVO en het ministerie van Verkeer en Waterstaat 

gericht op het uitdragen van het idee van transportbesparing, 

toegepast in Oostenrijk. (Zie hoofdstuk 4, Verstandig 

vervoer.) 

Stiller vliegen boven Nederland € 53.260 

Project waarin we maatregelen voorgesteld hebben om 

geluidhinder door vliegverkeer op grotere afstand van 

Schiphol te verminderen. (Zie hoofdstuk 4, Verstandig 

vervoer.) 

Communicatie en Strategie 

Luisteren naar de burger € 8.190 

Project met als doel het werk van Natuur en Milieu meer 

te laten aansluiten bij de wensen van het publiek. 

Landschap: inzicht over uitzicht € 13.200 

Enquête onder omwonenden van 52 gebieden in 

Nederland. 


Retourtje Brussel € 45.240 

Samenwerkingsproject met de Nationale Jeugdraad in het 

kader van verkiezingen van het Europees Parlement. (Zie 

hoofdstuk 4, Internationaal.) 

Project Transities € 19.760 

Maatschappelijke evaluatie van bestaande transitieprocessen 

en van de rol die Natuur en Milieu daarin speelt of 

kan spelen. 

EU-3V € 48.240 

Project met als doel milieubelangen optimaal tot hun recht 

te laten komen in de reguliere Europese besluitvorming, 

bij de verkiezingen van het Europees Parlement en tijdens 

het Nederlands EU-voorzitterschap. (Zie hoofdstuk 4, Internationaal.) 

Veldsymposia € 21.230 

De veldsymposia zijn een communicatiemiddel om 

beleidsmakers in het veld de gevolgen te laten ervaren van 

natuur- en milieubeleid. Ze dienen ook om de mondiale 

dimensie in het werk van Natuur en Milieu te versterken. 

(Zie hoofdstuk 3, Communicatie.) 

De burger en Natuur en Milieu € 165.834 

Project gericht op het vormen van referentiegroepen (het 

O-Team) waarmee Natuur en Milieu samenwerkt op onderwerpen 

die te maken hebben met de kwaliteit van de leefomgeving. 

Werkveld Internationaal € 124.940 

Activiteiten met als doel beïnvloeding van de Europese 

besluitvorming op natuur- en milieugebied en het meer 

betrekken van de mondiale dimensie bij het werk van 

Natuur en Milieu. 

Werkveld Milieufederaties € 205.000 

Activiteit met als doel de samenwerking tussen Natuur en 

Milieu en de 12 provinciale Milieufederaties te stroomlijnen. 

Werkveld Haagse Faciliteit € 200.920 

Activiteit met als doel voor een aantal natuur- en milieuorganisaties 

een lobbybureau in Den Haag te faciliëren. 

Werkveld Strategisch Beraad € 47.230 

Activiteit met als doel de samenwerking en afstemming 

tussen Nederlandse natuur- en milieuorganisaties 

te versterken.

Bijlage 2 

Samenstelling bureau op 1 januari 2005 

Directie 

Marja Cottaar, secretariaat 

drs. Louise van Deth mba, directeur 

Mirjam de Rijk, algemeen directeur 

Communicatie en Strategie 

Suzanne Bank 

ir. Wilma Berends 

Eveline de Bruin-Verdam 

drs. Marijke Brunt 

Jan Dirx, teammanager 

Conny Groot 

Ralph Hallo 

Mari den Hartog 

ir. Jan Henselmans 

Michel Jehae 

Sandra van Kampen 

Jan Koenraad 

ing. Roos Kooiman 

drs. Paula Koopmans 

drs. Antoinette Thijssen 

Claire Tielens 

Chris de Visser 

Stafbureau netwerk Natuur en 

Milieu/Milieufederraties 

Gerrit Geerds 

drs. Rita Kwakkestein 

Nadia Khouchlaa 

ir. Wilma van de Poll 

Haagse Faciliteit 

drs. Ben Papendorp 

Rens Verbunt 

Interne Zaken 

Sophia Baartmans-van der Ende 

Ihsan Bardjis 

Anneke van Berne-Molenaar 

Alien Bijker 

Bart Dullemond 

Dennis Elbertse 

Henriëtte Elbertse-Linschoten 

Dorien Groenen 

Naïma el Hannouche 

Denise Jansen-Jonkman 

drs. Barbara Klem, teammanager 

Lucia Lubbers 

Ineke van Ooijen 

Martin Ruiter 

Daphne Schoneveld-van den Akker 

Ton Verweij 

Monique Vreeswijk 

Sido de Vries 

Margriet van der Zijde-van den Bergh 


Frits Backer 

drs. Arjan Berkhuysen 

drs. Jelka Both 

Jeanne Couturier 

drs. Karin de Feijter 

mr. Ton Goedhart 

Tinka Greebe 

ir. Ben Hermans 

ir. Gijs Kuneman, teammanager 

drs. Yvonne Lassooy 

ir. Jeroom Remmers 

ir. Stephan Steverink 

Klimaat en Economie 

Ad van den Biggelaar 

Marcelle de Haan 

drs. Joke ’t Hart 

drs. Hans Jager 

drs. Edgar Kampers, teammanager 

ir. Mireille Kinket 

drs. Marc Koene 

drs. Hans Muilerman 

prof.dr. Lucas Reijnders 

mr. Marga Robesin 

drs. Jasper Vis 

drs. Jan de Vries (tot 01-02-2005) 

ir. Jeroen Winckers (m.i.v. 31-01- 

2005) 

Ruimte en Mobiliteit 

drs. Maarten van Biezen, 

teammanager 

ir. Karin Blaauw 

drs. Duco van Dijk 

ir. Jan Fransen 

ir. Willem-Jan van Grondelle 

drs. Mathilde Hoogervorst-Witteveen 

ir. Bas de Jong 

ir. Ton Sledsens 

drs. Douwe Tiemersma 

drs. Yolanda Wagter 

drs. Huug van den Wall Bake 

Gerda Wiertz-Lintmeijer 


56 

Bijlage 3 

Samenstelling Forum op 1 januari 2005 

Communicatie en Strategie, Directie 

drs. H.R. Balk Nationaal Groenfonds 

ir. J. van den Berg DHV Milieu en Infrastructuur 

J. van Berkel Zalpha van Berkel 

W. de Boer Wethouder Leiden 

drs. P. van Driel Wetenschappelijke Raad voor 

het Regeringsbeleid 

B.J. Krouwel Rabobank Nederland 

ir. J.P. van Soest Advies voor Duurzaamheid 

prof.dr.ir. G. Spaargaren Wageningen Universiteit 

prof.dr.ir. P. Vellinga Vrije Universiteit Amsterdam 


J. Klüppel Stichting Recreatie 

mr. W.J. Kooy Raad voor het Landelijk 

Gebied 

dr. Th.C.P. Melman ALTERRA – Centrum Land- 

schap 

P. Nijhoff Raad voor het Landelijk 

gebied 

prof.dr. P.F.M. Opdam ALTERRA – Research Instituut 

voor de Groene Ruimte 

ir. S.G.M. van der Pijll adviesgroep milieu 

Schuttelaar en Partners 

drs. I.M. Buizer ALTERRA – Research Instituut 

voor de Groene Ruimte 

drs. L.H.J. Verheijen Waterschap Aa en Maas 

ir. G. Verwolf Waterschap Veluwe 

mr.dr. P.C.E. van Wijmen Universiteit van Tilburg 

Klimaat en economie 

prof.dr. K. Blok Ecofys energie- en milieu- 

projecten 

P. Hilhorst Volkskrant 

prof.dr. G.C.A. Junne Universiteit van Amsterdam 

prof.dr. A. Kolk Universiteit van Amsterdam 

dr. C. van Leenders Ministerie van Buitenlandse 

Zaken 

M. Levelt Simon Levelt BV 

ir. J.P. van Soest Advies voor duurzaamheid 

dr. H.R.J. Vollebergh Erasmus Universiteit 

Rotterdam 


Ruimte en Mobiliteit 

drs.ing. P.M. Blok KPMG – Business Advisory 

Services 

prof.ir. F. le Clerq Twynstra Group of 

Managers & Consultants 

C. ten Dijke Tangram Architekten 

drs.ing. J. Fokkema Vereniging van Nederlandse 

Projectontwikkeling 

Maatschappijen 

vacature Vereniging van Nederlandse 

Gemeenten 

drs. D. Logemann ARCADIS Regio BV 

dr. E. Louw Technische Universiteit Delft 

prof.dr. D.B. Needham Radboud Universiteit 

Nijmegen 

P.M. Peeters Peeters Advies 

prof.dr. P. Rietveld Vrije Universiteit Amsterdam 

prof.dr. G. de Roo Rijksuniversiteit Groningen 

drs. F. Soeterbroek 

drs. M.R. van den Toorn Staatscourant 

prof.dr. E.I. Verhoef Vrije Universiteit Amsterdam 

prof.dr. G.P. van Wee Technische Universiteit Delft 

dr. F. Woudenberg GGD-Rotterdam

mei 2005 

Tekst: Claudia Dekkers en Gaston Dorren 

Productiebegeleiding: Eveline de Bruin 

Informatie: Roos Kooiman, 030 – 2348 265, 

r.kooiman@natuurenmilieu.nl 

Foto cover: KINA/Hans Glader 

Vormgeving: Ontwerpburo Suggestie & illusie 

Druk: USP bv, Utrecht 

De Nationale Postcode Loterij 

steunt Natuur en Milieu. 

Stichting Natuur en Milieu 

Donkerstraat 17 

3511 KB Utrecht NL 

info@natuurenmilieu.nl 

T. +31 (0)30 233 1328 

F. +31 (0)30 233 1311 

www.natuurenmilieu.nl

Stichting info@natuurenmilieu.nl Bank 69.97.12.394 

Natuur en Milieu www.natuurenmilieu.nl Giro 51880 

Donkerstraat 17 T. +31 (0)30 233 1328 KvK Utrecht 41192228 

3511 KB Utrecht NL F. +31 (0)30 233 1311

Klik hier voor het jaarverslag over 2004, inclusief de volledige ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?