Toekomstvisie op TU/e Science Park - Technische Universiteit ...

Jaargang 16, zomer 2009
MATRIX
KWARTAALBLAD VAN DE TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN
Toekomstvisie op
TU/e Science Park
Collegelid Jo van Ham aan het woord
Onderzoeksgebied Mechanics and Control onder de loep
Ingenieurs leren ondernemen

Colofon
Technische Universiteit Eindhoven
Communicatie Expertise Centrum
Postbus 513
5600 MB Eindhoven
homepage: http://www.tue.nl
e-mail: matrix@tue.nl
Hoofdredactie
Drs. Han Konings
Telefoon (040) 247 33 30/247 29 61
e-mail: J.L.Konings@tue.nl
Informatie over adverteren
H&J Uitgevers
Telefoon (010) 451 55 10
Telefax (010) 451 53 80
Medewerkers aan dit nummer
Cora van den Berg, Judith van Gaal,
Chris van de Graaf, Joep Huiskamp,
Tom Jeltes, Ingrid Magilsen, Norbine
Schalij, Monique van de Ven, Enith
Vlooswijk
Eindredactie en coördinatie
Communicatiebureau Corine Legdeur
e-mail: corine@legdeurcommunicatie.nl
Foto’s en illustraties
Vincent van den Hoogen, Rien Meulman,
OGC, Bart van Overbeeke, Rob Stork,
Paul Vermeulen
Vormgeving
Onnink Grafische Comm. BV,
www.onninkgc.com
Druk
E.M. de Jong, Baarle-Nassau
Redactieadviesgroep
Mr.drs. B.C. Donders, Drs. W.F.
Gaasendam, Prof.dr.ir. G.M.W. Kroesen,
Prof.dr. L.H.J. Verhoef, Ir. W. Wagemans
Matrix wordt gemaakt door
het Communicatie Expertise Centrum
van de TU/e en verschijnt vier keer per
jaar. Het blad wordt (na schriftelijk verzoek)
kosteloos toegezonden aan TU/eingenieurs
en aan een scala van andere,
externe relaties.
Gehele of gedeeltelijke overname van
artikelen uit Matrix is alleen toegestaan
na overleg met de redactie en met bronvermelding.
Voor het gebruik van de
foto’s of andere illustraties is toestemming
van de maker nodig.
Het eerstvolgende nummer van Matrix
verschijnt in september 2009.
2
ISSN 1380-247X
Inhoud
4 Naar een TU/e Science Park: zichtbaar, herkenbaar en groen
Hoe wil de universiteit in de toekomst het TU/e-terrein inrichten? En welke ruimte krijgen
andere partijen daarbij? Vertegenwoordigers van de TU/e en de gemeente Eindhoven werken
aan een ontwikkelingsvisie van TU/e Science Park.
12 TU/e streeft naar uitwisseling in de minor
Na de bacheloropleiding overstappen op een andere masteropleiding, met de minor als
toegangskaartje. Het major-minorstelsel dat in 2007 TU/e-breed werd ingevoerd, moet
doorstromen gemakkelijker en aantrekkelijker maken.
16 Profileringsgebied Mechanics and Control
Een van de strategische onderzoeksgebieden aan de TU/e, Mechanics and Control, richt zich op
mechanische systemen en het analyseren, modelleren, engineeren en regelen ervan.
20 Interview met mr. Jo van Ham
Sinds 1 oktober 2008 is mr. Jo van Ham als derde lid van het College van Bestuur voor vier jaar
verbonden aan de TU/e. Een lastige klus: het financieel besturen van een universiteit.
36 Het gedrag van water onder de lens
Het proces om elektronische patronen op een wafer over te brengen, de core business
van ASML, moet steeds preciezer gebeuren. Dat gebeurt bijvoorbeeld met een dun laagje
water. Het onderzoeksinstituut LIME heeft hiervoor oplossingen aangedragen.
38 Ingenieurs leren wat ondernemen inhoudt
De TU/e en de Universiteit van Tilburg (UvT) hebben samen het Brabant Centre of
Entrepreneurship (BCE) opgericht. Studenten van beide universiteiten kunnen er terecht om te
leren wat het betekent om te ondernemen.
En verder in dit nummer
Sluitstuk / 3 • TU/e in de pers / 7 • In gesprek met Ton Nelissen / 8 • Nieuws bedrijfsleven
/ 11 • Student in het buitenland / 14 • Nieuws onderwijs / 15 • Nieuws onderzoek / 22 • Gesteld
/ 22 • Bouwen in Rusland / 24 • High Potential Research Programs / 25 • De Vonk met prof.dr.ir.
Koos Rooda / 26 • Nieuws alumni / 29 • Praktijkervaring op het racecircuit / 31 • Schone brandstof
uit een blok metaal / 32 • ADHD te lijf met meetmethoden en spellen / 34 • Ontwerpbureau
voor intelligente producten / 40 • Ingenieur in guerillastedenbouw / 42 • Interview met Maarten
Pieterson, hoofd Studium Generale / 44 • TU/e en Nemo op zoek naar ontstaan van leven
/ 46 • Ontwerper in opleiding Vuc Jancic / 48 • Agenda en service / 50
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9

TU/e-congrestip
Super TU/esday: De innovatieve kracht van Brainport Eindhoven
Datum:
22 september 2009
Plaats:
TU/e-auditorium en diverse zalen in de Zwarte Doos, University
Club en Traverse.
Inhoud:
De Super TU/esday van de faculteit Industrial Engineering &
Innovation Sciences is een wetenschappelijk congres met een
uitstraling naar een breed publiek. De inzet van het congres is
een analyse van de regionale kenniseconomie. Het bestaat uit
uiteenlopende workshops, presentaties en een publiek debat
met stellingen onder leiding van Rob van Gijzel, de burgemees-
Sluitstuk
Afstudeerders vertellen over hun afstudeerwerk
ter van Eindhoven.
Er worden zes workshops aangeboden.
Doelgroep:
Ondernemers, politici en bestuurders, kennisinstellingen van
de regio Eindhoven. Alumni, medewerkers en studenten van
Innovation Sciences. Medewerkers en studenten van andere faculteiten
van de TU/e en overig geïnteresseerden.
Organisatie:
Subfaculteit Innovation Sciences.
Meer informatie en aanmelden:
www.tue.nl/25jaartiw.
Student Elektrotechniek Bart Simons deed onderzoek naar deelontlading in hoogspanningskabels. Hij
deed dat in samenwerking met KEMA, het certificatie- en onderzoeksinstituut op het gebied van elektriciteit.
Simons: ‘Een klein luchtbelletje of een minieme beschadiging van het isolatiemateriaal rond een hoogspanningskabel
volstaat om op die plek een bliksemflits te veroorzaken. Deze deelontlading is funest
voor het isolatiemateriaal. Als op tijd bekend is waar in de kabel een beschadiging ontstaat, kan het
herstel plaatsvinden voordat zich grote problemen voordoen. Het traceren van een beschadiging gebeurt
met behulp van sensoren aan beide uiteinden van de kabel. Als ergens in de kabel een deelontlading
plaatsvindt, dan loopt er een stroompje in beide richtingen van de kabel. De snelheid van
het stroompje is bekend: ongeveer de helft van de lichtsnelheid, dus aan de hand van het tijdstip
waarop het stroompje arriveert bij de sensor is vast te stellen waar de deelontlading plaatsvindt.
Alleen was nog niet duidelijk wat er precies gebeurt met het signaal als het zich voortbeweegt
over het kabelnetwerk, via transformators of onderstations. Ik heb nu een model ontworpen
waarmee de verandering van het stroompje in onderstations te herkennen zijn. Omdat elk onderstation
weer anders is moest het model redelijk flexibel zijn. Het was een behoorlijk praktische
opdracht en het model wordt ook zeker ingezet.’
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 3
Foto: Rien Meulman

4
BELEID
Foto links: Bovenaanzicht op
de TU/e-Campus vanaf de J.F.
Kennedylaan.
Foto rechts: Zicht op de
space boxes, de tijdelijke
huisvesting voor internationale
studenten,
die op termijn worden
vervangen door permanentewooneenheden.
Links achter
het gebouw
Potentiaal.
Foto’s: Bart van Overbeeke
Hoe wil de universiteit in de toekomst het TU/e-terrein inrichten? En welke ruimte krijgen
andere partijen daarbij? Vertegenwoordigers van de TU/e en de gemeente Eindhoven werken
aan een ontwikkelingsvisie voor een TU/e Science Park. De gemeente Eindhoven noemde
onlangs de ontwikkeling van het TU/e Science Park als een van de projecten waarmee de
economische crisis te lijf kan worden gegaan. Na de zomervakantie zal de ontwikkelingsvisie
worden uitgewerkt tot een bestemmingsplan dat nodig is om de bouwplannen uit te gaan voeren.
Toekomst van de TU/e-campus:
zichtbaar, herkenbaar en groen
Belangrijk uitgangspunt van de ontwikkelingsvisie
is het vergroten van de
zichtbaarheid. Het TU/e Science Park
moet zichtbaar worden als aanbieder
van onderzoek-, onderwijs- en bedrijfsfaciliteiten
naast de High Tech Campus
Eindhoven en Strijp S. ‘De drie complexen
hebben ieder een eigen uitstraling binnen
Brainport Eindhoven’, vertelt projectleider
ir. Herman Rikhof van de Dienst
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
Huisvesting van de TU/e. ‘TU/e Science
Park staat voor een wetenschappelijke
invalshoek in onderwijs en onderzoek
waarbij de universiteit intensief samenwerkt
met bedrijven. De High Tech Campus
Eindhoven richt zich meer op de productontwikkelingindustrie,
vooral op elektronisch
en medisch gebied. En Strijp S wordt
een locatie voor de creatieve designindustrie
gekoppeld aan de Design Academy.
Daarnaast is het de bedoeling om het
TU/e Science Park ook letterlijk zichtbaarder
maken. ‘Vanaf de toegangswegen
rond het terrein, vooral aan de kant
van de stad en vanaf de rondweg’, aldus
Rikhof.
In de visie wordt het universiteitsterrein
opgedeeld in vier gebieden: de compacte
campus met universiteitsgebouwen en
centrale voorzieningen, het hbo-complex

van Fontys Hogescholen, een bedrijvenpark
met onder meer faciliteiten voor
startende bedrijven en een woongebied
met een hotel- en congresfunctie.
Rikhof: ‘Deze onderverdeling maakt het
bijvoorbeeld mogelijk dat de verschillende
partijen flexibel en gefaseerd hun
huisvestingsplannen kunnen uitvoeren.
Er is enige overlap tussen de gebieden
waardoor het mogelijk wordt om uit te
wijken bijvoorbeeld bij onvoorziene groei
of wijzigingen in het beleid.’
Compacte campus
Het huisvestingsplan van de universiteit
zelf, de compacte campus, is al eerder
in 2006 uitgewerkt in het plan ‘Campus
2020’. Dit huisvestingplan bestaat uit
vier projecten waarvan de laatste in 2020
zal worden afgerond. Bij de plannen
wordt uitgegaan van een groei van tien
procent in personeel en studenten bij de
faculteiten.
Het eerste project van Campus 2020
is de vernieuwde W-hal, centraal op
de campus naast het Hoofdgebouw.
Hierna komt de huisvesting voor de
faculteiten Technische Natuurkunde en
Elektrotechniek aan de beurt. Vervolgens
wordt het Hoofdgebouw gerenoveerd
en ten slotte wordt de huisvesting van
de faculteiten Werktuigbouwkunde en
Biomedische Technologie verbeterd.
In de W-hal komen studievoorzieningen,
zoals de centrale bibliotheek, 800 individuele
studieplekken en ruimtes voor het
werken in groepen. Verder is er ruimte
voor de ICTheek, het Talencentrum, het
Notebook Service Centrum, de dictatenverkoop,
een studiecafé en enkele klei-
nere onderwijsruimten die door meerdere
faculteiten gebruikt kunnen worden. Een
flink stuk van meer dan 4000 vierkante
meter wordt omgebouwd tot een enorme
overdekte buitenruimte. Bovenop de
W-hal wordt het nieuwe onderkomen van
de faculteit Wiskunde en Informatica gebouwd.
Dit gebouw van vijf verdiepingen
staat op een twintigtal kolommen die
door het dak van de W-hal heen ‘prikken’.
Het gebouw krijgt een centraal atrium,
Ruimte voor reflectie op de oude Dommelbrug
Bouwkundestudent Lars Bouwman heeft begin april de eerste prijs gewonnen van een wedstrijd
van studievereniging CHEOPS voor een nieuwe bestemming van de oude Dommelbrug, de oude
toegang tot de universiteit. Het ontwerp STAY van Bouwman was volgens de jury uniek voor de locatie
en paste het beste in het nieuwbouwplan van de universiteit, Campus 2020. In het ontwerp
wordt de brug omgevormd tot de vloer van een gebouw dat open is aan de zijkanten. Van hieruit
kijk je uit op de Dommel.
De zesdejaars architectuur vertelt: ‘Ik heb de plek zelf als leidraad genomen en heb me ook laten
inspireren door het concept Togu-na. Dat zijn bijzondere plekken waar de dorpsoudsten van het
Dogon-volk in Mali, West-Afrika, nadenken over het leven en de gang van zaken in het dorp. Vaak
is dat een rots met een weids uitzicht.’ Universiteitssecretaris en juryvoorzitter ir. Harry Roumen
kondigde aan dat het College van Bestuur het ontwerp zal proberen te realiseren.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 5

6
BELEID
omringd door kantoren, onderwijs- en
vergaderruimtes met plaats voor 450 medewerkers
en 700 studenten.
De renovatie van de W-hal start naar verwachting
eind 2009 en eind 2011 kan het
in gebruik worden genomen. ‘Ter voorbereiding
van die bouwactiviteiten beginnen
we rond de zomer van 2009 met het
afsluiten van de W-hal, het verwijderen
van asbest en het ontmantelen of omleggen
van de installaties’, vertelt Rikhof.
Groene loper
Dwars door de compacte campus wordt
een zogenaamde ‘groene loper’ aangelegd,
een autovrij gebied tussen de
faculteiten. Deze strook loopt vanaf
de Dommel via het Vertigogebouw van
Bouwkunde, naar het oosten tot aan de
gebouwen van de faculteit Technische
Natuurkunde. Deze loper wordt ongeveer
600 meter lang en 70 meter breed. Alle
faculteitsgebouwen zullen hun ingang
aan de groene loper krijgen. Het centrum
van die groene loper ligt bij het
Auditorium, het Hoofdgebouw en de Whal,
waar de studentenvoorzieningen en
sociaal-culturele voorzieningen te vinden
zijn. De overdekte buitenruimte van de
W-hal maakt ook deel uit van de groene
loper. Vanzelfsprekend komt daar ook het
terras van het studiecafé. Rikhof: ‘Een
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
Dwars door de
campus loopt de
‘groene loper’,
een autovrij
gebied
plek waar studenten en medewerkers elkaar
ongedwongen kunnen ontmoeten.’
Begin dit jaar liet Fontysvoorzitter Marcel
Wintels weten alle technische opleidingen
van zijn instelling op termijn op het
TU/e-terrein te willen onderbrengen.
Fontys Hogescholen heeft al sinds de
jaren negentig enkele gebouwen op het
terrein, waaronder de pedagogische academie.
Voor de technische opleidingen
beschikken zij over een tijdelijke huisvesting.
Het is de bedoeling dat de tijdelijke
huisvesting wordt vervangen.
Rikhof: ‘In de ontwikkelingsvisie is het
noordoostelijke gebied, bij Traverse,
ingepland voor Fontys en eventueel zijn
ook vrijkomende gebouwen van de TU/e
in dit gebied beschikbaar. Fontys krijgt
daarbij alle ruimte om het gebied een
eigen gezicht te geven. De hbo-gebou-
Fietspad langs de Dommel naar TU/e-Campus.
Links Kennispoort.
wen zouden ook beter zichtbaar moeten
worden vanaf de rondweg. Op korte
termijn komt Fontys Hogescholen met
nadere voorstellen voor de ontwikkeling
van dit gebied.’
Bedrijvencomplex
De oostkant van het universiteitsterrein
is gereserveerd voor een bedrijvencomplex.
Dit ligt in de buurt van het huidige
Twinning Center voor ICT-bedrijven en het
Multimediapaviljoen, waar het Innovation
Lab en enkele startende bedrijven zijn
gevestigd. ‘Voor het bedrijvencomplex
houdt de universiteit alleen de regie in
de ruimtelijke inrichting in handen. De
ontwikkeling van het bedrijventerrein
wordt door derden opgepakt’, vertelt
Rikhof. ‘Het Innovation lab is inmiddels
van start gegaan met nader onderzoek
naar partijen voor de ontwikkeling van
het gebied.’
De noordelijke helft van het bedrijventerrein
is bedoeld voor kantoren en ICT-bedrijven,
vergelijkbaar met het Twinning
Center. Hier is ook ruimte voor starters
met specifieke voorzieningen als een
gemeenschappelijke receptie, catering

voorzieningen en ontmoetingsmogelijkheden.
Op de zuidelijke helft is er ruimte
voor bedrijven waarvoor zwaardere
milieueisen gelden, zoals laboratoria.
Verder is er het initiatief ‘Catalyst’ om een
bedrijfsverzamelgebouw te realiseren
voor starters vanuit faculteiten die laboratoriumvoorzieningen
nodig hebben.
Wonen op het terrein
Aan de andere kant van het TU/e
Science Park, tussen het Dommelgebied
en het Potentiaalgebouw (faculteit
Elektrotechniek) staan er sinds 2003
tijdelijke wooneenheden voor internationale
masterstudenten, promovendi en
postdocs. Het is de bedoeling om deze
zogenaamde ‘space boxes’ op termijn te
vervangen door definitieve woonvoorzieningen.
‘Het plan is om hier ook de
Potentiaaltoren voor in te zetten’, vertelt
Rikhof. ‘Het moet een prettig woongebied
worden vlakbij de Dommel en bovendien
is deze locatie ver genoeg verwijderd van
laboratoria en verkeerslawaai.’ Nu zijn er
TU/e in de pers
berichten uit landelijke en regionale bladen
‘Nu passen de centrales hun
vermogen aan als de vraag naar
elektriciteit verandert. Misschien
keert dat in de toekomst om, en
past de mens zijn gedrag aan
op het aanbod. Hij zet de wasmachine
aan als het waait, als
de zon schijnt of als de stroom
goedkoop is.’
PROF.IR. WIL KLING, hoogleraar
Sustainable Energy Systems, in
het artikel ‘Een net in nood’ in
NRC HANDELSBLAD van 11 april
2009.
‘De huidige wijze van verlichten
draagt onnodig veel bij aan de
klimaat- en energieproblematiek.’
186 wooneenheden. In het gebied is in
principe ruimte voor zo’n 600 wooneenheden.
Verder zijn er plannen om het toegangsgebouw
met de collegezaal van
Potentiaal en eventueel het E-complex,
met de gebouwen Impuls en Corona,
een nieuwe bestemming te geven met
congres- of hotelfaciliteiten. De faculteit
Elektrotechniek krijgt rond 2013 een
nieuwe huisvesting. Rikhof: ‘Daarna
kan gestart worden met het ontwikkelen
van het woongebied in en rond de
Potentiaaltoren.’
Toegang en parkeren
De vier gebieden in het TU/e Science Park
worden gescheiden door twee dubbele
bomenlanen bij De Zaale en De Rondom.
Deze lanen vormen de hoofdontsluiting
voor het autoverkeer naar de drie toegangen
van het terrein. Auto’s kunnen zo
veel mogelijk in de buurt van deze lanen
parkeren. Rikhof: ‘Op korte termijn zullen
we het aantal parkeerplaatsen daar
PROF.DR.IR. EMILE AARTS,
hoogleraar Design voor Ambient
Intelligence, in het artikel ‘Kies
voor ethisch verantwoord licht’,
in HET FINANCIEELE DAGBLAD
van 11 mei 2009.
‘Als de dierexperimenten succes
hebben, dan kunnen we over
twee jaar vermoedelijk de stap
naar de kliniek maken.’
PROF.DR.IR. FRANK BAAIJENS,
hoogleraar Tissue Engineering,
in het artikel ‘Weefsels uit eigen
koker’, in de VOLKSKRANT van
23 mei 2009.
‘Als je niet meer geld over hebt
voor vernieuwend onderzoek,
word je links en rechts door het
buitenland ingehaald.’
MR. JO VAN HAM, collegelid
van de TU/e, in het artikel ‘TU/e
bezorgd over onderzoek’ van het
EINDHOVENS DAGBLAD van 7
mei 2009.
‘Het downloaden van muziek
door particuliere gebruikers
willen we uit de criminele sfeer
halen. Het is toch absurd dat
jongeren als mijn veertienjarige
zoon door partijen als Sony worden
gecriminaliseerd?’
PROF.MR.DR. JAN SMITS, hoogleraar
Recht en Techniek aan de
faculteit Industrial Engineering &
uitbreiden. Op langere termijn zullen er
ook parkeergebouwen bij de hoofdwegen
nodig zijn. ‘Verder worden de fietspaden
op het TU/e-terrein verder uitgebreid.
En er komt een ‘veilige avondroute’ voor
fietsers naar het sportcomplex over de
groene loper.
Dommeldal
Terwijl de zuidkant van het TU/e Science
Park intensiever bebouwd wordt, blijft
de noordkant vooral groengebied. ‘De
Dommel en het Dommeldal hebben een
belangrijke ecologische en maatschappelijke
waarde’, vertelt Rikhof. Het
waterschap gaat rond 2010 de Dommel
uitbaggeren en wil de bedding meer laten
meanderen. Daarnaast zijn er plannen om
meer sport- en recreatievoorzieningen
rond de Dommel te realiseren zoals opstapvlonders
voor kanovaren, mountainbike-activiteiten
en terrassen langs de
oever. Die zaken kunnen pas gerealiseerd
worden als het Waterschap klaar is met
haar werkzaamheden.
Foto: Bart van Overbeeke
Prof.mr.dr. Jan Smits
Innovation Sciences in het artikel
‘Stop criminaliseren van downloadende
muziekliefhebber’ in
CURSOR van 23 april 2009.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 7

Foto’s: Bart van Overbeeke
8
IN GESPREK
Voorzitter Kamer van Koophandel Brabant
Ton Nelissen
Zorgen over
Brabantse economie
De Brabantse economie baart hem serieuze zorgen. En hierbij vreest Ton Nelissen,
voorzitter van de Kamer van Koophandel Brabant, niet alleen de mondiale
ontwikkelingen. Ook het gebrek aan daadkracht in de Nederlandse samenleving
maakt ons land kwetsbaar: ‘Onderwijs en onderzoek kunnen ons er bovenop
helpen. Dan moeten we daar ook energie en geld in steken en bereid zijn er in de
nabije toekomst voor te bloeden.’
De economie in Zuidoost Brabant staat er al met al niet
erg goed voor, zegt Nelissen met een understatement.
‘De sfeer is bedrukt; er is veel zorg voor de toekomst.
Na de zomer al gaat bijvoorbeeld de werkloosheid
sterk toenemen. Dat komt voor bepaalde groepen in de
samenleving hard aan. Laagopgeleiden, jongeren en
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
anderen met kwetsbare posities zullen hun baan kwijtraken.
Ik vrees hier voor.’
De neergang bestaat uit verschillende factoren die
elkaar ook nog eens versterken, vertelt Nelissen. ‘De
internationale economie gaat al langer naar beneden.
In die zin: de groei nam in eerste instantie af. Daar

De afname van groei van bedrijven
gecombineerd met de financiële
crisis versterken elkaar tot een
zware achteruitgang in omzetten.
valt mee samen de financiële crisis, de zogenaamde
kredietcrisis.’ Die twee versterken elkaar tot een zware
achteruitgang in omzetten. Sommige bedrijven zien
hun omzet slinken met tientallen procenten.’
Kredieten
‘Een probleem is dat bedrijven moeilijk kredieten krijgen.
Dat geld hebben ze nodig om investeringen te
doen aan bijvoorbeeld productiefaciliteiten, research,
werkkapitaal of exportkredietfinanciering. In dit laatste
geval hebben bedrijven grote moeilijkheden om hun
export te financieren. Het probleem is het volgende,
legt de voorzitter van de KvK uit. ‘Er zit een tijdverschil
tussen een order krijgen, de onderdelen inkopen, de
order produceren, de order uitleveren en uiteindelijk
NELISSEN: ‘Om haar kennispositie vast te
houden moet Brabant ruim investeren in kennis.’
betaald te krijgen. Om het risico in deze periode af te
dekken is er een exportgarantie waarmee het bedrijf
zekerheid behoudt op betaling en om de order te realiseren.
De grote partijen die deze garanties geven, houden
nu de hand op de knip. Dit heeft tot gevolg dat een
order niet kan worden geleverd, omdat de financiering
ontbreekt. Dat is natuurlijk doodzonde, want het gaat
ten koste van omzetten. En tegen de tijd dat de financiële
instellingen het geld weer makkelijker uitlenen,
bestaat de kans dat de producten inmiddels door andere
toeleveranciers worden gemaakt. Dit kan desastreuze
gevolgen hebben voor de Brabantse economie.’
Een ander probleem is dat er veel bedrijven zijn die
ondanks de tegenvallende economie hun research op
niveau willen houden. Dat kost uiteraard veel geld. Het
bedrijf gaat daarom naar de bank met de vraag of deze
wil investeren in een innovatieproject. Het antwoord
is steeds vaker: nee. De banken nemen steeds minder
risico’s en lenen daarom steeds minder uit. Gevolg:
bedrijven investeren minder in innovatie, de drijvende
kracht achter een sterke economie. ‘Daarom is dit een
belangrijk onderwerp voor Brabant in de gesprekken
met de overheid, in het bijzonder de ministeries van
Economische Zaken en Financiën. Wij zeggen: overheid,
zorg dat deze financieringen overeind blijven.’
Inmiddels hebben we zaken als deeltijd-WW en maatregelen
om researchers niet verloren te laten gaan voor
de regio. Een initiatief hiervoor is het zogenaamde
1000-banenplan, uit de koker van de TU/e en andere.
Kennis en expertise van onderzoekers uit bedrijven die
door de economische problemen verloren dreigen te
gaan, komen voor maximaal 1,5 jaar beschikbaar voor
kennisinstellingen zoals de TU/e. De onderzoekers
worden gedetacheerd bij deze instellingen en blijven
in dienst van het bedrijf. De ministeries van OCW en
EZ stellen gezamenlijk 280 miljoen euro voor 2009 en
2010 beschikbaar voor het initiatief.
Klaarstaan
Er worden dus stappen gemaakt. Nelissen juicht ze
toe, maar Brabant is er volgens hem nog lang niet. ‘Ik
lieg wanneer ik stel dat ik er alle vertrouwen in heb dat
het goed komt.’ Het belangrijkste is volgens hem om
te zorgen dat de bedrijven en werknemers klaarstaan
wanneer de economie aantrekt. Dat is bepalend voor
de mate waarin Brabant zal herstellen van de tikken
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 9

1 0
IN GESPREK
die het nu krijgt. Klaarstaan betekent in dit geval: dat
Brabant ruim investeert in kennis zodat het haar kennispositie
kan vasthouden. ‘Het bekendste voorbeeld
is ASML. Als dat bedrijf de ontwikkelingen aan de
machines stopzet, is het volgend jaar haar leidende
positie helemaal kwijt. Nu is ASML veel te sterk en te
slim om dat te verwaarlozen, maar het geld moet er
wel zijn. Dat geldt voor heel Brabant: de positie die
het heeft opgebouwd dankt het aan investeringen in
research en ontwikkeling. Zorg nu dat we de kennis
CV Ton Nelissen
Ton Nelissen is sinds januari 2008 de nieuwe voorzitter
van de gefuseerde Kamer van Koophandel Brabant. Hij is
voormalig lid van de Raad van Bestuur van bouwconcern
Dura Vermeer en voormalig vice-voorzitter van Bouwend
Nederland, de branchevereniging voor bouw- en infrabedrijven.
Daarnaast vervulde hij bestuurs- en adviesfuncties
voor onder meer VNO-NCW en NOC-NSF. Ook heeft hij
tal van bestuursfuncties en diverse commissariaten.
De Kamer van Koophandel Brabant is een samengaan
van de kamers van Midden- en Oost-Brabant. De huidige
kamer van Brabant beslaat het gebied tot Breda. De gemeenten
ten westen daarvan zijn samengevoegd met de
kamer van Zeeland tot KvK Zuid-West Nederland.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
NELISSEN: ‘Dat er steeds minder geld
beschikbaar is voor research is onacceptabel.’
vasthouden en op een hoger peil krijgen.’
Bijvoorbeeld bij jonge mensen die nu moeilijker een
baan kunnen vinden. ‘Stel je voor dat je een twintigjarige
maandenlang thuis laat zitten. Wat denk je dat er
gebeurt met de motivatie van zo iemand? Dat is ook
kapitaal dat lijdt onder de crisis. Daarom zeggen we
ook: zorg dat het makkelijker wordt om bij te scholen.
Op de eerste plaats om mensen te ontwikkelen, maar
ook om ze betrokken te houden bij hun loopbaan en te
zorgen dat ze klaar staan als straks de economie aantrekt.
Gelukkig is dit een belangrijk onderwerp aan de
vergadertafels.’
Prioriteiten
In het streven naar het behoud van expertise ziet
Nelissen een lichtpuntje: alle partijen – bedrijven,
overheid, kennisinstellingen, KvK en andere – zijn
eensgezind en zingen allemaal hetzelfde liedje over
investeren in kennis. ‘Hierin speelt ook de TU/e een
cruciale rol. De universiteit is van groot belang voor de
kennispositie. Er ligt daarom een verantwoordelijkheid
bij het bedrijfsleven en de overheid om te zorgen dat
deze kennisinstelling zijn positie behoudt. Helaas is er
steeds minder geld beschikbaar – dat is onacceptabel,
zeker in deze tijd. Ik vind het zorgelijk dat Nederland er
niet in slaagt om hier als één man achter te gaan staan.
Als wij kiezen voor kennis en research dan moeten we
daar ook onze verantwoordelijkheid in nemen: geef het
geld dat nodig is voor een sterke positie. We moeten
onze prioriteiten stellen en bereid zijn daar in de nabije
toekomst voor te bloeden. Onze positie staat namelijk
op het spel.’
Nelissen meent het serieus: hij vreest voor de toekomst
van de sector van hightech industrie als
Nederland niet voldoende investeert. Het zou volgens
hem niet de eerste branche zijn die ten onder gaat in
het financiële noodweer. ‘We hadden als Nederland
een zeer vooraanstaande banksector. Die hebben we
kunnen opbouwen omdat we een grote handelsnatie
waren. Dat was het milieu waarin die sector kon ontstaan.
Nu hebben onze grote banken klappen gekregen
waardoor ze die positie waarschijnlijk niet meer
terugkrijgen. Je weet in elk geval dat we niet meer de
handelsnatie zijn waarin een financiële sector tot wasdom
kan komen. Die positie winnen we dus nooit meer
terug. Laat dit alsjeblieft niet gebeuren met de economie
van Zuidoost Brabant. Er staan namelijk tal van
landen klaar om ons marktaandeel over te nemen.’

Nieuws
bedrijfsleven
OPVANGREGELING KENNISWERKERS
Half mei is bekend geworden dat de ministeries
van OCW en EZ gezamenlijk 280 miljoen euro
voor 2009 en 2010 beschikbaar stellen onder
andere om kenniswerkers voor de Nederlandse
economie te behouden. Het is de bedoeling dat
kennis en expertise van onderzoekers uit bedrijven
voor maximaal 1,5 jaar beschikbaar komen
voor kennisinstellingen zoals bijvoorbeeld universiteiten
en TNO. De onderzoekers worden gedetacheerd
bij deze instellingen en blijven dus
in dienst van het bedrijf. Vanaf medio juni kunnen
bedrijven bij SenterNovem en NWO voorstellen
indienen. Ook de TU/e zal van aan deze
regeling gaan deelnemen. Voor meer informatie
kunt u terecht bij drs.ir. Pieter de Bock van het
TU/e Innovation Lab, e-mail: p.f.d.bock@tue.nl
of telefoon 040 247 4822.
ONDERZOEKSPROJECT MET ASML
De TU/e gaat ASML helpen een nieuwe
generatie chipmachines te ontwikkelen.
Vier onderzoeksgroepen van de faculteiten
Werktuigbouwkunde en Elektrotechniek zullen
hiervoor evenzoveel promovendi inzetten binnen
het project ‘Xtreme Motion’. Recent maakte
minister van Economische Zaken Maria van der
Hoeven bekend dat de overheid 7,9 miljoen
euro steekt in innovatieprojecten in de regio
Zuidoost-Nederland, onder de noemer Pieken
in de Delta. In het ‘Xtreme Motion’-project zal
chipmachinemaker ASML ondanks het zware
economische tij gaan samenwerken met onder
meer Philips, Bosch, Prodrive en de TU/e om
snellere chipmachines te bouwen. Met het pro-
Recent heeft UniPartners Eindhoven, een
academisch adviesbureau gelieerd aan de
TU/e en gerund door studenten, een project
uitgevoerd voor het Automotive Technology
Centre (ATC) in Helmond. Deze stichting initieert
en organiseert innovatieprojecten en
netwerkevenementen en beheert databases
met bedrijfsprofielen, testfaciliteiten, opleidingen
en vacatures. Daarnaast zet zij zich in
voor de nationale en internationale promotie
van de Nederlandse automotive sector, met
ject is in totaal vijf miljoen euro gemoeid, waarvan
de helft is opgebracht door EZ, provincie
Noord-Brabant en SRE.
EINDHOVEN IN DE RACE VOOR
WORLD DESIGN CAPITAL
De faculteit Industrial Design heeft verschillende
projecten ingediend die Eindhoven
moeten helpen in 2012 ‘World Design Capital’
te worden. In Milaan presenteerde het gemeentebestuur
in april haar zogeheten bidbook, met
daarin het beoogde programma voor over drie
jaar. Turijn was in 2008 World Design Capital,
Seoel is het volgend jaar en Eindhoven hoopt
het in 2012 te zijn. World Design Capital is
een initiatief van de International Council of
Societies of Industrial Design (waarbij ook de
TU/e-faculteit Industrial Design is aangesloten).
De stad die zichtbaar uitzonderlijke vorderingen
op design-vlak heeft gemaakt, mag de titel
voeren en in het bewuste jaar een uitgebreid
programma verwezenlijken om haar kennis
en ervaringen met andere steden te delen.
Eindhoven werpt zich in de strijd met het thema
‘Creating a caring society’. Aan het bidbook, een
opsomming van overwegend al gerealiseerde
projecten, hangt een begroting van ruim 137
miljoen euro. Ook ID droeg een reeks projecten
aan, waaronder de bevallingssimulator die werd
ontwikkeld in samenwerking met het Máxima
Medisch Centrum, de knoploze afstandsbediening
van afstudeerder Joris van Gelder en de
intelligente led-lamp van promovendus Philip
Ross. Een jury maakt binnenkort de shortlist
bekend van steden die meedingen naar de titel
voor 2012. De winnende stad wordt in november
bekendgemaakt.
Klantentevredenheidsonderzoek bij ATC
de nadruk op technologische ontwikkelingen
en innovaties. In drie maanden tijd is er een
klanttevredenheidsonderzoek uitgevoerd in
samenwerking met het bedrijf Intermensen.
Door kwantitatief en kwalitatief onderzoek
samen te verwerken in een enquête zijn er
interessante feiten aan het licht gekomen en
heeft de beoordeling van het ATC een extra
dimensie gekregen. De kwantitatieve gegevens
zijn veel beter op waarde te schatten
door positieve en negatieve reacties mee te
De C,MM,n op de Autorai.
EEN MILJOEN ELEKTRISCHE AUTO’S
Er moeten in 2020 één miljoen elektrische
auto’s rijden in Nederland. De drie TU’s en
de Stichting Natuur en Milieu hebben op de
AutoRAI een ambitieus actieplan gepresenteerd
met dit doel. In het Actieplan Elektrisch
Rijden worden twaalf actielijnen aangegeven
en de partijen aan die dit zouden moeten oppakken.
De actielijnen hebben onder andere
betrekking op de infrastructuur – oplaadpunten
en netcapaciteit –, de productie van
elektriciteit, de ontwikkeling van accu’s, de rol
van de consument en overheid en de nieuwe
kennis die nodig is bij garages en wegenwacht.
Een basiselement in het plan is de zogeheten
c,mm,n. Dit is een autoconcept waaraan de
drie technische universiteiten al langer samenwerken,
met als doel te komen tot een schone,
slimme en vooral duurzame auto. De TU/e
werkt aan de ontwikkeling van de aandrijflijn,
ofwel de motor en de accu’s. Er is al brede
steun voor dit masterplan: ook de gemeente
Amsterdam, ANWB, Athlon Car Lease, Eneco,
Prorail en Rabobank zijn erbij betrokken.
nemen in de resultaten en dit te combineren
met de cijfers. Hieruit is onder andere naar
voren gekomen dat er pas vanaf het rapportcijfer
8 een algeheel positief beeld heerst.
Cijfers komen zo tot leven en verbeterpunten
om deze te verhogen worden door de deelnemers
aangegeven. Dit geeft een duidelijke
streefwaarde voor de organisatie.
Voor meer informatie: eindhoven@unipartners.nl
of www.unipartners.nl/eindhoven
of bel 040-2478252.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 1 1
Foto: Dynamics and Control, TU/e.

Foto: Bart van Overbeeke TU/e
1 2
ONDERWIJS
streeft naar
uitwisseling in de minor
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
Studenten oriënteren zich op de Minormarkt.

Na de bacheloropleiding overstappen op een andere masteropleiding, met de minor
als toegangskaartje. Het major-minorstelsel, dat in 2007 TU/e-breed werd ingevoerd,
moet doorstromen gemakkelijker en aantrekkelijker maken. In de praktijk wordt er
echter nog weinig echt geswitcht. Binnen de minor wordt wél veelvuldig buiten de eigen
opleidingsmuren gesnuffeld, stelt TU/e-minorcoördinator prof.dr. Paul Koenraad tevreden.
Het major-minorstelsel houdt in dat de
bacheloropleiding is verdeeld in een
hoofdrichting (major) en een nevenrichting
(minor). Studenten volgen hun minor
aan het begin van het derde jaar van de
bacheloropleiding. Een minor staat voor
30 ECTS (een heel collegejaar voor 60
ECTS). De keuzemogelijkheden voor studenten
verruimen en verkokering voorkomen;
dat zijn de belangrijkste doelen
van het major-minorstelsel. ‘We zagen
dat veel mensen hier bij een bepaalde faculteit
binnenkomen en daar vervolgens
vijf jaar blijven hangen. Waar veel andere
universiteiten hebben gekozen voor een
soort ‘science-faculteiten’, met eerst een
breed jaar waarna pas een keuze wordt
gemaakt, heeft Eindhoven gekozen voor
compartimentering van de basis tot aan
de master’, zegt Koenraad.
Van die compartimentering wil de TU/e
af. Hoewel veel opleidingen ook verdiepende
minoren voor eigen studenten
bieden, wil de TU/e studenten vooral
motiveren om eens een poosje buiten de
eigen faculteit te snuffelen. Daarbij blijkt
onder andere de managementminor bij
‘Leuk om eens verder te kijken’
Paula Geers, vierdejaars Scheikundige
Technologie, koos voor verbreding: ze volgde
de minor Human Technology Interaction
aan de faculteit Industrial Engineering &
Innovation Sciences.
‘Een heel ander vakgebied, niet zozeer nuttig
voor mijn studie of voor straks op de arbeidsmarkt,
maar wel heel interessant’, omschrijft
Geers de minor. Het was leuk om eens verder
te kijken dan het eigen vakgebied, vindt ze:
‘Maar er zijn vast ook studenten die de minor
doen omdat het nou eenmaal móet en zich er
met een zesje vanaf proberen te maken.’
Geers had best een verdiepende minor in
eigen huis willen overwegen, ‘maar die werd
toen nog niet aangeboden.’ Haar meeste jaargenoten
kozen voor minoren bij Technische
Technische Bedrijfskunde populair, met
volgens Koenraad honderd tot honderdvijftig
studenten per reeks. Tot de kleinere
minoren behoort die van Technische
Wiskunde, niet de gemakkelijkste der
minoren. Koenraad erkent: ‘Er zullen best
studenten zijn die van de minor proberen
een pretpakket te maken, maar we
zorgen ervoor dat alle minoren die we
aanbieden voldoende inhoud hebben.
Accentverschillen houd je altijd; de ene
minor zal wat ‘harder’ zijn dan de andere.’
Minormatrix
Vanaf september 2009 wordt de minor
een op zichzelf staand traject in de
bacheloropleiding. Vanwege deze besluitvorming
zijn alle minoren van de TU/e
opnieuw bekeken en zo nodig geherformuleerd.
Dit vooral om overlap tussen minorpakketten
en hoofdopleidingen zoveel
mogelijk uit te sluiten, aldus Koenraad.
In de minormatrix op de site van het
Onderwijs en Studenten Service Centrum
staan alle 26 TU/e-minoren schematisch
bij elkaar. Daarnaast is er de mogelijkheid
tot een vrije minor (die een student
Bedrijfskunde en Biomedische Technologie,
weet ze. ‘De laatste heeft veel raakvlakken
met scheikunde, de eerste kan vooral erg interessant
zijn met het oog op latere ervaring in
het bedrijfsleven.’
De overstap naar de blokminor per september
vindt de vierdejaars een goede zaak. ‘Bij
ons liep de minor gelijk met het reguliere
curriculum van de eigen opleiding. Daardoor
raakte de minor bij veel studenten een beetje
ondergesneeuwd.’ Van samenwerking met
studenten van andere richtingen kwam mede
daardoor nauwelijks iets terecht, is haar ervaring:
‘Vanwege afwijkende collegeroosters
was het moeilijk om groepjes te vormen en zat
je daardoor al snel om de tafel met studenten
van je eigen opleiding.’
‘Zelfontplooiing en
carrière meewegen
in minorkeuze’
Of ze straks voor verbreding of verdieping
gaat, daar is Stephanie van den Hurk nog
niet helemaal uit. Maar carrièremogelijkheden
en ruimte voor zelfontplooiing
vindt de tweedejaars Bouwkunde in elk
geval belangrijk wanneer ze in september
aan haar minor begint. ‘De minor is een
goede mogelijkheid om het normale programma
van je studie ‘persoonlijk’ uit te
breiden.’
In zekere zin zou haar keuze helemaal
niet zo ingewikkeld moeten zijn. ‘Ik heb
het idee dat Bouwkundestudenten minder
keuze voor een minor hebben dan
bijvoorbeeld studenten Scheikundige
Technologie. Dat vind ik jammer; volgens
mij zouden veel meer thema’s interessant
kunnen zijn voor Bouwkundestudenten.’
Vooralsnog blijven veel studiegenoten hoe
dan ook in eigen huis, is haar ervaring:
‘De meesten kiezen voor een verbredende
minor binnen Bouwkunde of een verdiepende
minor Architectuur & Techniek. Ik
ken maar weinig studenten die tijdelijk
bij een andere opleiding aanschuiven of
een minor aan een andere universiteit
of in het buitenland doen.’ Zelf twijfelt
ze vooral tussen een verbredende minor
bij Industrial Design en een verdiepende
minor binnen haar eigen profiel, ‘omdat ik
toch al weet dat ik daarin verder wil.’
Op de Minormarkt die ze half februari
bezocht, was het op dat moment erg
druk, zegt ze, ‘en ik had het idee dat er
voor Bouwkundestudenten eigenlijk niet
zoveel informatie in te winnen was, omdat
we uit niet zoveel minoren kunnen kiezen
– of je moet het persoonlijk aanvragen,
geloof ik. Wel ben ik inmiddels ‘real life’
bij Industrial Design gaan kijken omdat
een vriendinnetje van mij daar contacten
heeft.’
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 1 3

1 4
ONDERWIJS
van binnen of van buiten de TU/e zelf kan
samenstellen en ter goedkeuring moet
voorleggen aan de examencommissie) of
een minor aan een andere (technische)
universiteit.
3TU-verband
Een grotere gelijkschakeling van het
minorenaanbod in 3TU-verband is één
van de belangrijkste argumenten om over
te stappen op de blokminor. Koenraad:
‘Ik zou het erg leuk vinden als studenten
gebruikmaken van de mogelijkheid om
een minor in Delft of Twente te volgen.
Dat sluit echt aan bij de 3TU-gedachte
van meer onderlinge communicatie en
doorstroom. Maar ik kan me voorstellen
dat het voor veel studenten toch wel een
barrière is om zich voor een half jaar in
een andere plaats te vestigen. Er is al
over gesproken of we misschien iets moeten
regelen qua huisvesting. Maar laten
we eerst maar eens kijken hoe het loopt.’
Hoe nadrukkelijk met de minoren ook
wordt gestreefd naar meer uitwisseling;
‘Concepción is een middelgrote stad vierhonderd
kilometer ten zuiden van Santiago, de hoofdstad
van Chili. Wie deze stad in een reisgids opzoekt,
vindt waarschijnlijk een kort hoofdstukje dat
de reiziger aanraadt om de industriestad links
te laten liggen. Als de reisgidsen al een positief
woord over hebben voor Concepción, gaat
het over de campus van de Universidad de
Concepción. Aan het centrale grasveld liggen
fraaie gebouwen en de trappen aan de voet van
de klokkentoren vormen een perfecte locatie voor
nachtelijke concerten. Vooral nu, in de ongebruikelijk
warme en droge herfst, is de universiteit met
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
studenten trekken zich daar niet altijd
evenveel van aan, is de ervaring van
dr. Jan-Cees van der Meer, minorcoordinator
bij Technische Wiskunde.
‘Studenten kiezen rationeel en kijken wat
een logische toevoeging aan hun opleiding
kan zijn, of zoeken naar verwante
minoren.’
Toch is een minor aan een andere faculteit
volgens de coördinator de overweging
zeker waard: ‘Veel studenten gaan
werken in multidisciplinaire teams. Dan
is het goed om al eens bij een andere faculteit
te hebben gekeken.’
‘Eigen’ master
Die mogelijkheid hadden studenten
vóór het major-minorstelsel ook al wel
in de vorm van keuzevakken aan andere
opleidingen: ‘Bij wiskunde werd dat
destijds zeker al gestimuleerd, maar dat
verschilde nogal per faculteit’, weet Van
der Meer. Hoe dan ook stappen bijna alle
studenten volgens hem na de bachelor
over op de ‘eigen’ master. ‘Ik heb nog niet
Student in het buitenland
Student Evert van Aart van de masteropleiding Embedded
Systems loopt stage in Concepción (Chili) waar hij aan
de Universidad de Conceptión een onderzoek verricht om
bewegingen van personen in een scanner te compenseren.
afstand het mooiste punt van de stad.
Aan deze universiteit ben ik bezig met mijn
stage voor Embedded Systems. In een lab in de
Falculdad de Ingeniería werk ik aan een FPGAaccelerator
voor medical image registration, simpel
gezegd, een chip die twee medische scans zo
transformeert dat ze zo veel mogelijk overlappen,
om zo bijvoorbeeld te compenseren voor eventuele
bewegingen van de proefpersoon in de scanner.
Het project staat nog in de kinderschoenen,
maar gelukkig heb ik tot eind september om alles
werkend te krijgen.
Het lab deel ik met twee Chileense studenten, en
gehoord van studenten die het door het
major-minorstelsel over een heel andere
boeg hebben gegooid.’
Technische Wiskunde begroet in haar
minor gemiddeld zo’n tien studenten per
lichting. Daarmee is het één van de kleinere
minoren van de TU/e en ‘zeker niet
de gemakkelijkste’, benadrukt Van der
Meer. Daarnaast biedt de opleiding de
minor Finance & Risk aan, die afgelopen
jaar versneld werd opgezet voor studenten
Technische Bedrijfskunde die niet
geplaatst konden worden bij de minor
van hun eerste keuze. Eigen studenten
die kiezen voor een minor elders, kiezen
voornamelijk voor natuurkunde, informatica
en bedrijfskunde.
Studentenfractie PF heeft, in afwachting
van een landelijke minorenwebsite,
een overzicht van minorensites van de
meeste Nederlandse universiteiten online
gezet:
www.stempf.nl/links/minoren.
met mede-TU/e’er Barend van Liempd. Samen
met onze twee collega’s en andere Chileense
vrienden trekken we er regelmatig op uit om de
omgeving te bezichtigen en om te proeven van het
Chileense leven.
Ze geven ons gratis Spaanse lessen, vooral over
scheldwoorden en versiertrucs, maar soms ook
over nuttige dingen. De taal zit vol woorden die je
in geen enkel ander Spaanstalig land tegenkomt,
en de Chilenen praten zo snel dat ze bijna niet
te volgen zijn. Maar, verzekeren de Chilenen me,
zolang ik weet hoe ik ‘huevon’ moet zeggen, komt
alles goed.’

Nieuws
Onderwijs
MASTEROPLEIDING
AUTOMOTIVE TECHNOLOGY
In september vorig jaar gingen vijftien studenten
van start met de interfacultaire master
Automotive Technology, die toen nog moest
worden getoetst door de Nederlands Vlaamse
Accreditatieorganisatie. Het positieve eindoordeel
viel recent op de mat bij kartrekker prof.
dr.ir. Maarten Steinbuch. Steinbuch wil de instroom
komend jaar verdubbelen. De opleiding
gaat multidisciplinaire automotive ingenieurs
afleveren en maakt deel uit van het innovatieprogramma
High-Tech Automotive Systems,
dat wordt gesteund door het ministerie van
Economische Zaken. Doel van dit programma
is versterking van de automotive industrie in
Zuidoost-Brabant door gerichte samenwerking
tussen overheden, kennisinstellingen en bedrijven.
De focus van de opleiding sluit aan bij de
twee researchlijnen in het innovatieprogramma:
driving guidance (hoe blijft een auto op de
weg in contact met de omgeving) en vehicle
efficiency (heeft betrekking op schone en energiezuinige
voertuigen). De tweejarige opleiding
heeft in het eerste jaar verbredende kernvakken
en verdiepende keuzevakken. In het tweede
jaar staan een stage en een afstudeerproject op
het programma. Na afronding van de opleiding
kunnen studenten de auto als systeem zien en
zijn ze gelijktijdig gespecialiseerd in één van de
wezenlijke disciplinaire technologieën van een
voertuig.
EUROPESE PRIJS VOOR
DUURZAAM BOUWPLAN
Acht masterstudenten Bouwkunde hebben in
mei in Napels een Europese ontwerpprijs voor
duurzaam bouwen gewonnen. Met het fictieve
bouwplan ‘Het Oog van Napels’ liet het achttal
zeven andere teams uit onder meer Italië,
Duitsland, Griekenland en Hongarije achter
zich. De jury prees het TU/e-bouwplan om de
uitgebreide uitwerking en het optimale gebruik
van natuurlijke hulpbronnen. De prijs, waaraan
een geldbedrag van duizend euro is verboden,
wordt gefinancierd door de Europese Unie. De
opdracht was het ontwerp van een kantoorpand
van ongeveer twaalfhonderd vierkante meter,
dat voldoet aan alle mogelijke eisen van duurzaamheid.
Zo moest het gebouw energieneutraal
zijn en waren het binnenklimaat en de leef-
Foto: Rob Stork
Maarten Steinbuch in het Automotive Lab op de TU/e.
baarheid van belang. Er diende daarbij rekening
gehouden te worden met lokale omstandigheden,
zoals aardbevingen en hitte. TU/e-docent
Rijk Blok, mede-initiator van de prijs, enthousiasmeerde
bouwkundestudenten eind vorig
jaar om mee te dingen naar de prijs. Uiteindelijk
bundelden acht masterstudenten uit alle disciplines
kun krachten voor het project: van de
vakgebieden architectuur en constructief ontwerpen
tot bouwfysica en vastgoed.
ID-STUDENTEN INGEZET
ALS AKADEMIE-ASSISTENT
Twaalf studenten Industrial Design kunnen
hun bijbaantje opzeggen: ze worden met geld
van het ministerie van OCW aangesteld om
mee te werken aan onderzoek naar intelligente
spelconcepten. De studenten gaan in de capaciteitsgroep
User-Centered Engineering (UCE)
bekijken hoe je intelligente spelconcepten kunt
gebruiken om kinderen meer te laten bewegen
en samen te laten spelen. Dr.ir. Tilde Bekker van
UCE, verantwoordelijk voor het project, heeft
al een achttal studenten geselecteerd. Ze gaat
de studenten eerst een half jaar een dag per
De TU/e heeft plannen voor een Engineering
College, dat een brede Engelstalige bachelor in
Engineering Science gaat aanbieden. Gedacht
wordt aan een jaarlijkse instroom van 150
tot 200 studenten voor de driejarige opleiding.
De eerste globale ideeën voor de brede
Engelstalige bachelor worden op dit moment
onder verantwoordelijkheid van de rector magnificus
prof.dr.ir. Hans van Duijn uitgewerkt.
week inzetten, om vervolgens te kijken welke
studenten in aanmerking komen voor een
tweede halfjaar. Het programma laat getalenteerde
studenten kennismaken met de praktijk
van het wetenschappelijk onderzoek. Landelijk
komen er ongeveer honderdvijftig studenten in
aanmerking.
BACHELORS ROOSEVELT ACADEMY
MOGEN INSTROMEN AAN TU/e
Bachelors of Science van de Roosevelt
Academy in Middelburg kunnen vanaf het
nieuwe collegejaar als proef instromen in tien
technisch-wetenschappelijke masters van
de TU/e. Het samenwerkingsverband tussen
de TU/e en de Roosevelt Academy (RA), een
university college dat tot stand is gekomen als
samenwerkingsverband tussen de Hogeschool
Zeeland en de Universiteit Utrecht, is voor twee
jaar aangegaan. Prof.dr. Hans Adriaansens, de
decaan van de RA, is zeer verheugd met de gemaakte
afspraken. Hij vindt de samenwerking
met de TU/e een fantastische aanvulling op
de keuzemogelijkheden voor hun bachelorstudenten.
Engelstalige bachelor in Engineering Science
In dit Engineering College wil de TU/e een
nieuw type ingenieur opleiden. Afgestudeerden
moeten en bredere kijk hebben, goed in teamverband
én in een internationale setting kunnen
werken. Het wordt een opleiding gericht op
het bedrijfsleven. De verwachting is dat deze
insteek veel meer vrouwelijke studenten gaat
aantrekken dan de gemiddelde opleiding aan
de TU/e.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 1 5

1 6
Mechanics and Control
onder de loep
Foto’s: Bart van Overbeeke
ONDERZOEK
Een van de strategische onderzoeksgebieden
aan de TU/e, Mechanics and Control, richt zich
op mechanische systemen en het analyseren,
modelleren, engineeren en regelen ervan.
Daarbij wordt bijvoorbeeld ook gekeken naar
de materialen en processen die nodig zijn om
het systeem te maken.
‘Onder Mechanics and Control valt onderzoek op het gebied
van vaste stof-mechanica, stromingsleer en meet- en regel-
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
Onderzoek in het Multiscale lab van de TU/e.
techniek ofwel control. Een vierde pijler van het onderzoek
richt zich op materiaalkunde’, vertelt prof.dr.ir. René de Borst,
voorzitter van het onderzoeksgebied Mechanics and Control en
decaan van de faculteit Werktuigbouwkunde. ‘Het onderzoeksgebied
leunt sterk op de toegepaste wiskunde. We gebruiken
steeds meer wiskunde in onze gereedschapskist om zinvolle
oplossingen te genereren.’
Wat hetzelfde blijft, volgens De Borst, is de methodologische
basis. ‘We blijven de wetten van Newton gebruiken. Wat verandert,
zijn niet alleen de toepassingen, maar zeker ook de
numerieke en experimentele onderzoeksinstrumenten.’
Prof.dr.ir. GertJan van Heijst, van de onderzoeksgroep Vortex

Dynamics van de faculteit Technische Natuurkunde: ‘Er is
alleen al enorm veel veranderd, doordat we veel meer rekenkracht
hebben gekregen. Dat betekent een enorme sprong
voorwaarts voor het onderzoek.’
Ook meetmethoden hebben een enorme vlucht genomen volgens
Van Heijst. ‘Zo kunnen we bij laboratoriumexperimenten
op het gebied van stroming tienduizenden deeltjes in een
vloeistof met verschillende camera’s tegelijkertijd volgen.
Daarbij gebruik je een gepulste laser. De beelden die je krijgt,
worden opgenomen en bewerkt. Dat betekent dat je een gigantische
hoeveelheid data moet gaan bewerken. Dat was tien
jaar geleden nog niet mogelijk. Ook daar zit nog veel ontwikkeling
in.’
Op nanoschaal
Wat betreft toepassingen geeft De Borst aan dat miniaturisering
een trend aan het worden is. ‘Allerlei zaken worden steeds
meer op een kleinere schaal toegepast, op micrometer- en zelfs
nanometerschaal. Dat zie je zowel bij de vaste stof-mechanica,
de stromingsleer, als de materiaalkunde en de meet- en regeltechniek.’
Een voorbeeld is het onderzoek naar microkoeling
van de groep van prof.dr.ir. Anton van Steenhoven. Denk aan
chips die steeds kleiner worden. De warmte die vrijkomt in
een bepaald volume wordt daardoor steeds groter. De warmte
moet je goed kunnen afvoeren op zo’n kleine schaal. Hoe doe
je dat? De Borst: ‘Hier komen materiaalkunde en vaste stofmechanica
op hele kleine schaal bij elkaar.’
Een ander voorbeeld zijn zogenaamde microgrippers, waarmee
je iets op een heel kleine schaal kunt vastpakken, een onderzoek
van post-doc dr.ir. Edwin Bos onder meer in samenwerking
met prof.dr. Andreas Dietzel. Hoe zorg je er bijvoorbeeld
voor dat je deze ultrakleine grijpers goed kunt bedienen, aldus
De Borst.
Verder noemt hij het onderzoek op medisch gebied van de
Control Systems Technology groep van prof.dr.ir. Maarten
Steinbuch. Zij werken aan de ontwikkeling van medische
robots, bijvoorbeeld voor oogchirurgie. Hierbij is heel veel regeltechniek
nodig. De Borst: ‘Met zo’n robot werk je op kleine
schaal en tegelijkertijd met een zeer hoge precisie.’
Multiscale lab
In het Multiscale lab observeren en testen onderzoekers van
de Mechanics of Materials groep van prof.dr.ir. Marc Geers,
Prof.dr.ir. GertJan van Heijst.
materialen, structuren en apparaten van 1 centimeter tot
1 nanometer. ‘Door te kijken wat er zich op kleinere schaal
afspeelt, probeer je van daaruit de realiteit op grotere schaal
te voorspellen. Dit gebeurt via multischaalanalyses’, vertelt
De Borst. ‘Daarmee kun je uiteindelijk gaan werken aan zoiets
Turbulentie-onderzoek
‘We bestuderen dynamica van wervels om ze beter te begrijpen’,
vertelt prof.dr.ir. GertJan van Heijst. ‘Het vakgebied heeft enorm veel
toepassingen en deze zijn zeer gevarieerd. Dat loopt van turbulente
verbranding, aerodynamica, fabricageprocessen met vloeistoffen,
transport van gas of vloeistoffen tot de vormgeving van auto’s. We gebruiken
dezelfde basisvergelijkingen om de kleine wervelingen achter
een fruitvliegje maar ook bijvoorbeeld de beweging van een ijskap op
Antartica te begrijpen’, aldus Van Heijst.
‘Wervelingen kunnen ongewenst zijn, bijvoorbeeld omdat ze lawaai
veroorzaken. Denk aan de wervels die bij een auto ontstaan, of een
fluittoon in een cv-ketel.Terwijl ze bij muziekinstrumenten of bij bepaalde
productieprocessen juist gewenst zijn. Op basis van dit soort
onderzoek kun je bijvoorbeeld het ontwerp van een apparaat bepalen’,
legt hij uit.
Hij beaamt dat er ook binnen de stromingsleer steeds meer naar het
microniveau wordt gekeken. Zijn groep bijvoorbeeld werkt samen met
de onderzoeksgroep van prof.dr. ir. Menno Prins aan biosensoren.
Hierbij wordt een druppel bloed of ander lichaamsvocht gebruikt om
een medische test uit te voeren. Het is de bedoeling om die druppel op
een heel effectieve manier snel langs een sensoroppervlak te geleiden.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 1 7

Foto: Bart van Overbeeke
1 8
XXXXXXXXX
ONDERZOEK
als ‘Materials Engineering’, waarbij je met simulatiemodellen
nieuwe materialen ontwerpt. Het feit dat we fenomenen op
zeer kleine schaal gaan onderzoeken, heeft wel invloed op de
wiskunde die we daarbij nodig hebben’, geeft De Borst aan.
‘Op grotere schaal kun je berekeningen uitvoeren die uitgaan
van continuïteit. Op een kleine schaal werkt dat niet altijd meer
en moeten we ook discrete modellen gebruiken.
Een andere ontwikkeling binnen Mechanics and Control is de
zogenaamde ‘multifysica’. Hierbij worden in een model gelijktijdig
meerdere natuurkundige verschijnselen gesimuleerd,
simpelweg omdat er verschillende verschijnselen gelijktijdig
een rol spelen. De Borst: ‘Bijvoorbeeld een model waarbij je
de interactie tussen bloedstroming en de vervorming van een
dunne vaatwand simuleert. Je kunt de stroming van het bloed
en de eigenschappen van de vaatwand niet los van elkaar zien.
De elasticiteit van de vaatwand heeft een invloed op de bloedstroming
en andersom. Dit soort interacties zie je op allerlei
gebieden. Denk bijvoorbeeld aan verbranding, maar ook zaken
als corrosie en betonrot. Ook hier spelen verschillende factoren
gelijktijdig een rol.’
Olie-industrie
Daarnaast is er ook veel interactie tussen multifysica en
multi-schaalverschijnselen. Ter illustratie noemt De Borst een
toepassing als ‘hydraulic fracturing’. ‘Dit proces gebruikt de
olie-industrie om nieuwe olielagen aan te boren. Ze boren
een gat en daarbij ontstaan scheuren. Vervolgens zetten ze
vloeistofdruk op de scheuren met het doel dat deze zich voortplanten
om zo bij oliehoudende lagen te komen. Je hebt hier
een samenspel van een verschillende fysische verschijnselen.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
DE BORST:
‘Er wordt door
verschillende
onderzoeksgroepen
steeds meer
samengewerkt.’
Olie en water stromen anders in poreuze zandsteen dan in zo’n
scheur. Je kijkt dan eerst op kleine schaal hoe de olie en het
water door zo’n scheur loopt en schaalt de resultaten op naar
een groter niveau van kilometers.’
Door de ontwikkelingen op het gebied van multifysica en
multischaling, wordt er onderling meer samengewerkt tussen
verschillende onderzoeksgroepen. Bij een onderwerp als verbranding
werken bijvoorbeeld mensen van verbrandingstechniek
en meet- en regeltechniek samen. ‘Je hebt beide gebieden
nodig als je het verbrandingsproces actief wilt gaan regelen’,
aldus De Borst. Verder wordt er binnen het onderzoeksgebied
Mechanics and Control samengewerkt met verschillende industriële
partners als Océ, Shell en ASML en wetenschappelijke
netwerken. Zo participeren groepen uit Mechanics and Control
in Materials innovation institute (M2i) en het Dutch Polymer
Institute (DPI).
Excellentie trekt excellentie aan
‘Nationaal en internationaal doen we het goed met dit
onderzoeksprofileringsgebied’, vertelt De Borst. ‘Dat blijkt
indirect ook uit de positieve visitatiescore die we onlangs bij
Mechanical Engineering hebben gekregen. Omdat meer dan de
helft van het onderzoek van de faculteit onder Mechanics and
Control valt, zegt dat ook iets over onderzoeksprofileringsgebied.
Verder geldt het adagium ‘Excellentie trekt excellentie
aan’. Recentelijk zijn we bijvoorbeeld in staat geweest om
prof.dr. Vikram Deshpande aan te trekken bij de onderzoeksgroep
Mechanics of Materials. Deze jonge hoogleraar uit
Cambridge hebben we naar Eindhoven gekregen omdat hier
enkele mensen werken met wie hij graag wil samenwerken.’

Jouw toekomst in
technische automatisering.
Als PLC/SCADA specialist
bij TASK24 werk je voornamelijk in
food, farma, (petro)chemie of high
tech manufacturing. De applicaties
die we onder de meest uitdagende
omgevingscondities voor onze klanten
realiseren, moeten voldoen aan hoge
eisen op het gebied van betrouwbaarheid,
veiligheid en kwaliteit. Als jij dat
ook een uitdaging vindt dan kunnen
wij jouw kwaliteiten goed gebruiken.
TASK24 focust al jaren scherp op
alles wat met MES te maken heeft.
Dat merk je als MES engineer. Je
zit bij TASK24 dicht op de ontwikkelingen
en je werkt met een hecht team
samen aan MES projecten in omgevingen
waar slechts honderd procent
functionerende productiefaciliteiten
geaccepteerd worden. Kun je tegen
een beetje stress en wil je voor de
klant de maximale performance eruit
slepen, dan mag je onmiddellijk bij
ons aan de slag.
TASK24 bouwt de laatste tijd steeds
meer systemen op het .NET platform.
Ontwikkelen in .NET gaat een grote
toekomst tegemoet en Service Oriented
Architecture (SOA) is daarbij één
van de belangrijkste thema’s. Als
.NET specialist ben je het ene
moment bezig met een gloednieuw
systeem en het volgende met een
legacy transformatie. Hoe dan ook,
je voorziet de klant van een moderne
en toekomstbestendige applicatie.
Doe je mee?
TASK24 is de sterk groeiende specialist op het gebied van technische automatisering. Inmiddels werken we met ruim 500 medewerkers
aan uitdagende oplossingen voor onze klanten. TASK24 is sterk regionaal vertegenwoordigd. Dat brengt veel voordelen voor zowel de
klanten als de medewerkers met zich mee. Technische automatiseringsprofessionals willen dan ook graag voor ons werken.
Ga daarom naar www.task24.nl/vacatures en solliciteer op jouw toekomstige baan.
TASK24. Werkgever met toekomst!
www.task24.nl

2 0
INTERVIEW
‘Universiteiten zijn
financieel kwetsbaar’
Sinds 1 oktober 2008 is mr. Jo van Ham als derde lid van het
College van Bestuur voor vier jaar verbonden aan de TU/e. Hij
ziet zich voor een lastige klus gesteld: het financieel besturen
van de universiteit in tijden van economische crisis en tevens
tientallen miljoenen bij elkaar sprokkelen voor zeer ambitieuze
bouwplannen.
Van Ham heeft dertig jaar gewerkt aan
het ministerie van OC&W. In zijn laatste
baan als plaatsvervangend directeurgeneraal
hoger onderwijs was hij verantwoordelijk
voor alle universiteiten, hogescholen
en academische ziekenhuizen.
Na een leven tussen ambtenaren en al-
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
fa’s, stapt hij nu in een wereld van bèta’s
en technici. ‘Dat is prettig. Ze zijn zakelijk,
geïnteresseerd in hun vak, en houden
van kort en krachtig: geen urenlang
debat.’ Zijn portefeuille bestaat uit de
beleidsgebieden financiën, huisvesting,
personeelszaken en communicatie. Over
de financiën is hij gematigd optimistisch:
‘De TU/e heeft een gezonde balanspositie,
waarbij we mikken op een 0-begroting.
Maar we zijn kwetsbaar. Wanneer de
overheid bezuinigt op hoger onderwijs
– en het is reëel dit in de komende tijd te
verwachten – is hier aan de faculteiten
direct minder geld voor onderwijs. Aan
andere universiteiten is dat overigens
niet anders: wij voelen allen deze kwetsbaarheid.
De VU, Utrecht en Leiden moeten
nu zelfs al fors bezuinigen. Omdat wij
financieel zeer scherp aan de wind varen,
hoeven wij dat waarschijnlijk in 2009 nog
niet.’

De TU/e zou minder kwetsbaar zijn, wanneer
het minder afhankelijk was van de
rijksoverheid. Maar van de begroting van
280 miljoen komen jaarlijks slechts enkele
tientallen miljoenen uit private financiering.
‘Daarom denken we erover na of
we buiten de rijkssubsidie andere bronnen
kunnen aanboren, zoals het bedrijfsleven
en het werven van fondsen.’ Van
Ham maakte onlangs een reis langs de
universiteiten van Berkeley en Stanford.
‘Daar zijn honderden mensen dagelijks
bezig met het werven van fondsen. Dat
is netwerken op diners en recepties en
contracten sluiten. Dat doen ze met regelmaat
met hun alumni die in hoge mate
bereid zijn te schenken aan de universiteit.
Ik wil kijken of we dat hier ook van
de grond kunnen tillen. Dat vraagt een ingrijpende
cultuurverandering, omdat we
de financiering van het onderwijs zien als
overheidstaak. Daarnaast is het niet onze
cultuur om geld te vragen – we houden
de hand niet op.’
Op het gebied van huisvesting staat er
de komende jaren aan de TU/e veel te
gebeuren. Er zijn verouderde gebouwen
waarvoor ‘een erg goed plan’ klaar ligt:
Campus 2020, vier omvangrijke bouwprojecten
waarvan de transformatie van
de bestaande W-hal de eerste is (zie ook
artikel op pag. 4-7). In deze karakteristieke
hal komt de nieuwe centrale universiteitsbibliotheek.
Daarop komt een apart
bouwdeel, waar de faculteit Wiskunde
en Informatica wordt ondergebracht. ‘We
gaan er de komende tien jaar werk van
maken om dat te realiseren. De ingewikkelde
opgave is de financiering. Voor de
vier bouwprojecten gaat het om een bedrag
van zeker 250 miljoen euro.’
Dat heeft de TU/e niet op een spaarrekening
staan. ‘Een deel van dit bedrag
kan binnen de huidige begroting worden
gevonden. Een deel kunnen we lenen,
we hebben nu leningen bij de Rabobank,
maar je kunt ook denken aan het ‘schatkistbankieren’
bij Wouter Bos.’
Een ander deel wil het College halen uit
de exploitatie van de grond van de TU/ecampus.
‘We vragen dan aan bedrijven,
pensioenfondsen en investeerders of zij
het interessant vinden om hier plannen
te realiseren die passen op een campus.
We hebben onlangs bij de gemeente
Eindhoven en bij woningcorporaties voorgesteld
om studentenflats op de campus
neer te zetten. Dat kan ons geld opleveren
waarmee we andere bouwprojecten
financieren.’
Strategie TU/e 2020
Het nieuwe CvB-lid gaat zich het komend
jaar met drie hoogleraren en twee directeuren
bedrijfsvoering bezighouden met
een strategie voor de toekomst. De universiteit
heeft jaarlijks een bestuurlijke
agenda en er is een instellingsplan met
een looptijd van twee tot drie jaar. ‘Wij
vinden dat je ook een langetermijnstrategie
moet formuleren. We gaan daarom
het gesprek over de strategie voeren met
studenten, decanen, alumni, medewerkers,
bedrijven, hoogleraren, docenten,
onderzoekers en overheden. We moeten
ons laten voeden en aansluiten bij wat er
leeft.’ Rond de zomer van 2010 moeten
de gesprekken uitmonden in een beknopt
en handzaam boekwerkje dat vanaf dat
moment op elk bureau van de TU/e moet
liggen.
Er zijn acht of negen thema’s die in
de strategie 2020 ter tafel komen.
Bijvoorbeeld: hoe groot wil de TU/e zijn?
Wat is de ambitie, wat is noodzakelijk
om internationaal van belang te zijn, en
wat is realistisch? ‘Er zijn nu mensen die
zeggen: je moet de ambitie hebben om
drie keer zo groot te zijn, ongeacht of je
dat gaat halen. Ik heb liever ambities die
waar te maken zijn. Een ander zegt: lever
eerst kwaliteit en dan groei je vanzelf.
Zoeken naar
financieringsvormen
waarbij
de TU/e minder
afhankelijk is van
de overheid
Overigens zijn deze opvattingen eenvoudig
verenigbaar.’ Een andere vraag is: hoe
is de verbinding tussen regio en universiteit
en wil de TU/e leidend zijn in de ontwikkeling
van de regio? Met andere woorden,
volgt het de economie in de regio of
kan het keuzes maken die de richting van
de regio bepalen? Een andere vraag is:
welke partners kiest de TU/e; aan welke
instituten bindt het zich? Van Ham: ‘De
laatste vraag is: hoe gaan we de conclusies
realiseren? Ik ben zeer gemotiveerd
om hiermee aan de slag te gaan.’
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 2 1

2 2
Nieuws
Onderzoek
ONDERZOEK TU/e OP COVER
SCIENCE
Onderzoekers van de TU/e-faculteit
Scheikundige Technologie hebben voor het
eerst de vroegste stadia van biomineralisatie
in beeld gebracht. De resultaten leveren meer
begrip op over de vorming van botten, tanden
en schelpen. In maart was dit het coververhaal
van het gerenommeerde tijdschrift Science.
Het onderzoek stond onder leiding van dr. Nico
Sommerdijk. Het team bracht met ’s werelds
modernste elektronenmicroscoop de nanodeeltjes
in beeld die aan de basis staan van het
zogeheten ‘biomineralisatieproces’, de gecontroleerde
vorming van harde structuren door
levende wezens. Een voorbeeld hiervan is de
groei van schelpen. De onderzoekers maakten
in een oplossing van calciumcarbonaat – het basismateriaal
van schelpen – kleine clusters met
Gesteld
13 March 2009 | $10
‘In de wetenschap draait het niet alleen om het
vinden van de juiste antwoorden, maar ook, of
juist vooral, om het vinden van de juiste vragen.’
(Stelling bij het proefschrift ‘Incorporating
Unsteady Flow-Field Effects in Flamelet-Generated
Manifolds’ van Stanley Delhaye)
‘Aandacht is de meest schaarse grondstof van
het informatietijdperk.’
(Stelling bij het proefschrift ‘What You See is
What You Feel’ van Koert van Mensvoort)
Het nieuwe
Simulation Lab
van de faculteit
Industrial
Design.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
een doorsnede van 0,7 nanometer zichtbaar.
Ze toonden als eerste aan dat deze clusters,
die slechts ongeveer vijf moleculen calciumcarbonaat
bevatten, het begin vormen van het
groeiproces.
Deze ‘pre-nucleatie-clusters’ aggregeren tot
nanodeeltjes met een gemiddelde diameter van
dertig nanometer. Het door de onderzoekers
aangebrachte organische oppervlak zorgt ervoor
dat deze nanodeeltjes kunnen uitgroeien
tot grotere deeltjes waaruit uiteindelijk de
grotere, kristallijne structuur gevormd wordt.
Het team maakte gebruik van een bijzondere
elektronenmicroscoop: de cryoTitan van FEI
Company. De onderzoeksresultaten zijn van
belang voor het onderzoek naar botgroei en
botvervangende materialen.
NIEUW LAB VOOR INDUSTRIAL
DESIGN
Een vliegtuigcabine waarin onderzoek kan worden
gedaan naar het comfort van passagiers
tijdens lange vluchten en een rijsimulator voor
‘Met de term ‘permanent’ zetten kappers hun
klanten voortdurend op het verkeerde been.’
(Stelling bij het proefschrift ‘Effects of Disorder
on the Charge Transport and Recombination in
Organic Light-Emitting Diodes’ van Siebe van
Mensvoort)
‘Het lijkt haast wel of denken blijft lukken zo
lang men er maar mee doorgaat.’
(Stelling bij het proefschrift ‘Dispersion in Surface
Waters’ van Gerrit van Dam)
onderzoek naar auto’s die met elkaar communiceren:
samen vormen de opstellingen
het nieuwe Simulation Lab van de faculteit
Industrial Design. Dr. Jacques Terken van de
groep User Centered Engineering is supervisor
van het onderzoeksproject bij ID waarvoor de
rijsimulator is aangeschaft. Het onderzoek,
onderdeel van een subsidieprogramma van het
ministerie van Economische Zaken, richt zich
op auto’s die met elkaar communiceren. Terken
beschrijft een voorbeeld waarbij auto’s vlak
achter elkaar rijden, de voorste onverwachts
remt en dit communiceert naar de volgers,
die daarop óók automatisch afremmen. Het
systeem is gebaseerd op cruise control-technologie.
De gedachte is dat hiermee wellicht files
te voorkomen zijn. De menselijke aspecten die
van invloed zijn op het gebruik van dergelijke
systemen worden in het lab onderzocht.
ZELFASSEMBLAGE VAN GUANOSINE
Onderzoekers van TU/e-faculteit Scheikundige
Technologie zijn erin geslaagd de zelfassem-
‘Lego has created more engineers than any
marketing campaign.’
(Stelling bij het proefschrift ‘Responsive Liquid
Crystal Networks’ van Casper van Oosten)
‘We should be getting really worried when the
climate stopped changing.’
(Stelling bij het proefschrift ‘Planar Beam-Forming
Antenna Array for 60-GHz Broadband Communication’
van Iwan Akkermans)
Foto: Rob Stork

Foto: Bart van Overbeeke
blage van guanosine, één van de bouwstenen
van ons DNA, tot in detail te controleren.
Hiermee komen de onderzoekers, onder leiding
van prof.dr. Bert Meijer, weer een stap dichterbij
de bouw van kunstmatige supramoleculaire
structuren. Hun onderzoeksresultaten werden
in april gepubliceerd op de site van Nature
Chemistry. Zelfassemblage, waarbij moleculen
uit zichzelf bepaalde structuren vormen, is door
de natuur in hoge mate geperfectioneerd: ook
in ons lichaam voeren talloze nanomachientjes
de hun toebedeelde taken uit, zoals het
transporteren van stoffen door lichaamscellen.
Onderzoekers proberen op kunstmatige wijze
vergelijkbare moleculaire machines creëren, die
de weg vrij kunnen maken voor massaproductie
van nanomaterialen, nanogeneesmiddelen
en nano-elektronica. De Eindhovense onderzoekers,
die samenwerkten met twee onderzoekers
van de Universiteit Utrecht, maakten
gebruik van de elektrische Coulombkracht
tussen positief en negatief geladen ionen om
de guanosinemoleculen (de letter ‘G’ van het
genetische alfabet) bij elkaar te brengen. De
moleculen verzamelden zich rondom een positief
geladen kaliumion, waar ze bindingen met
elkaar aangaan en een zogeheten G-quadruplex
(bestaande uit vier moleculen) vormen. Deze
quadruplexen klonteren op hun beurt weer
samen – afhankelijk van de aard van de vloeistof
waarin ze zich bevinden, zo toonden de
TU/e’ers aan. De verwachting is dat deze methode
nieuwe deuren opent voor het reguleren
van zelfassemblerende structuren.
PERSPECTIEFPRIJS 2009
Onderdeel van de uitreiking van de
Academische Jaarprijzen van de TU/e is,
voor het tweede jaar, de uitreiking van de
Ir. Jasper Winkes, winnaar van de TU/e Perspectiefprijs 2009.
FOM-PRIJS VOOR
VAN DE SANDEN
De FOM Valorisatie Prijs 2009 is in mei
toegekend aan prof.dr.ir. Richard van de
Sanden, hoogleraar Plasma & Materials
Processing aan de faculteit Technische
Natuurkunde. Hij ontvangt de prijs, ter
waarde van een kwart miljoen, voor zijn
onderzoek op het gebied van plasma depositie
technologieën en zijn actieve rol in het
benutten van deze kennis door verschillende
industriële partners. De prijs, die de
Stichting voor Fundamenteel Onderzoek
der Materie dit jaar voor het eerst uitreikt,
dient als inspirerend voorbeeld voor andere
onderzoekers, zodat zij meer oog
krijgen om kansen te zien voor benutting
van de kennis die zij opdoen met hun onderzoek.
Van de Sanden (45), sinds 1990 werkzaam
aan de TU/e, won in het verleden al
verschillende wetenschappelijke prijzen.
Productieve samenwerkingsverbanden met
een grote verscheidenheid aan bedrijven
leverden al negentien gezamenlijke octrooiaanvragen
op. Volgens de selectiecommissie
van FOM is Van de Sanden ‘een meester
TU/e Perspectiefprijs. De prijs bestaat uit
een geldbedrag van 5000 euro en een oorkonde
en werd toegekend aan het project
met het meeste toekomstperspectief. Voor de
TU/e Perspectiefprijs gaven drie kandidaten
een presentatie: ir. Sibrecht Bouwstra van
Industrial Design, dr.ir. Marcel van ’t Veer van
Biomedische Technologie en ir. Jasper Winkes
van Werktuigbouwkunde. Bouwstra richtte
Foto: Bart van Overbeeke
in het schakelen tussen zijn fundamentele
fysische kennis en technologische uitdagingen
waarmee hij vanuit de industrie geconfronteerd
wordt’. De uitreiking van de prijs vindt
later dit jaar plaats.
zich op het verbeteren van de leefomgeving
van te vroeg geboren baby’s; ze ontwikkelde
een babypakje waarin sensoren voor het meten
van lichaamsfuncties draadloos zijn verwerkt.
Van ’t Veer promoveerde op een geavanceerde
methode voor het meten van bloedstromen.
Hiermee helpt hij hartspecialisten een juiste
diagnose te stellen bij onder meer aderverkalking.
De winnaar werd uiteindelijk ir. Jasper
Winkes die de ‘Double Combustion Pile Driver’
ontwikkelde, een innovatieve methode om
palen te heien. Het brandstofverbruik gaat
erdoor omlaag, maar ook hebben gebruikers
en omwonenden minder last van roet en
lawaai. De jury, onder voorzitterschap van
Bouwkundedecaan prof.ir. Jan Westra, sprak
van een innovatief en duurzaam ontwerp, dat
een duidelijke bijdrage levert aan het wegnemen
van ongewenste zaken zoals geluidsoverlast
bij heiwerkzaamheden – zoals recent bij
het Philips-stadion in Eindhoven. De juryleden
noemden de presentatie van Winkes, directeur
van zijn eigen bedrijf Fistuca, bovendien zeer
professioneel. Daarmee liet hij volgens hen
duidelijk zien dat hij zijn product ook echt in de
markt wil gaan zetten.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 2 3

2 4
UFe
Studenten van de
sectie Bouw- en
Uitvoeringstechniek
bezochten gebouwen
van culturele
en historische
betekenis.
Bouwen in Rusland
Na maanden van voorbereiding vertrokken in maart een
kleine dertig bouwkundestudenten en drie docenten voor een
studiereis naar Rusland. De studiereiscommissie van SUPport,
(sectie Bouw- en Uitvoeringstechniek) is er in geslaagd voor de
deelnemers een gevarieerd programma samen te stellen. Het
Universiteits Fonds Eindhoven sponsorde de reis. ‘Het streven
is altijd een mooie reis te verzorgen die zowel in bouwkundig
als in cultureel opzicht interessant is’, aldus Jacco Hulsen,
commissaris van de studiereis.
Uiteindelijk is de keuze op Moskou en St.
Petersburg gevallen. In beide steden zijn
veel belangrijke plekken en gebouwen te
vinden die van culturele en historische
betekenis zijn. Hulsen: ‘Ook worden
er nu bouwprojecten gerealiseerd die
voor Europa grensverleggend zijn. Door
tussenkomst van een studente die de
Russische taal spreekt, hadden we de
mogelijkheid direct contact te leggen
met universiteiten, bedrijven en andere
instellingen, waardoor er gemakkelijker
een goede invulling aan het programma
gegeven kon worden.’
Helemaal vrijblijvend is de studiereis niet.
Jacco Hulsen:’Aan de reis zijn casestudies
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
verbonden die per tweetal uitgewerkt
moeten worden. Uiteraard hebben de
onderwerpen te maken met bouwen in
Rusland en is het zaak om tijdens de
presentaties en excursies flink wat informatie
te verzamelen om het onderzoek zo
goed mogelijk in te kunnen vullen en uit
te werken tot een artikel.’
In Rusland is de groep van SUPport overal
even hartelijk en gastvrij ontvangen.
‘Iedereen nam ruim de tijd voor ons,
men liet met trots de projecten zien en
vaak stond ook nog de lunch klaar’, zegt
Hulsen. Op de universiteiten in beide
steden zijn vriendschappelijke contacten
gelegd, er is kennis uitgewisseld en men
heeft kunnen rondkijken in de vele laboratoria.
En natuurlijk werden de culturele
hoogtepunten in beide steden niet overgeslagen.
Het was een zeer intensieve, indrukwekkende
en leerzame reis, waar alle deelnemers
met genoegen op terugkijken. Een
reis die, volgens Hulsen, geleerd heeft
dat bouwen, zeker in Rusland, nauw verweven
is met de geschiedenis, de politiek
en de cultuur van het land.
Tot slot merkt hij op dat het belangrijk is
voor studenten om studiereizen te maken
en dat hij hoopt dat er organisaties, zoals
het UFe, zullen zijn die hen daarbij ondersteunen.
‘Een studiereis voegt iets extra’s
toe aan een studie, zoals Bouwkunde,
waarin je veelal studeert vanuit boeken.
Hier zie je het in de praktijk. De excursies
waren zo divers dat we het hele proces
van ontwerp tot en met uitvoering gezien
hebben. Daarbij is het goed dat je als
student ook over de grenzen heen kijkt
en met de verschillen in (bouw)cultuur in
aanraking komt.’
Nieuwsgierig geworden naar de studiereis
van SUPport? Lees dan het reisverslag
op www.supporttue.nl.

ONDERZOEK
Rector prof.dr.ir. Hans
van Duijn heeft half mei
de eerste vier High
Potential Research
Programs van de
TU/e bekendgemaakt.
Deze
multidisciplinaire
programma’s
krijgen van de
TU/e elk een
subsidie van
een miljoen
euro, verspreid
over vier
jaar.
High Potential
Research Programs
De High Potential Research Programs vormen voor de
TU/e een nieuwe manier om vernieuwende en risicovolle
multidisciplinaire onderzoeksprogramma’s van bij voorkeur
jonge hoogleraren en universitair hoofddocenten te
stimuleren. De nieuwe stimuleringsregeling voor onderzoek
komt in de plaats van de jaarlijkse financiële ondersteuning
aan de acht profileringsgebieden van de TU/e.
Volgens het College van Bestuur bood die oude regeling
te weinig mogelijkheden om het onderzoek op centraal
niveau te sturen. Met deze nieuwe regeling – waar dit
jaar een miljoen euro voor beschikbaar is, maar welk bedrag
men de komende jaren wil ophogen tot tweeënhalf
miljoen – verwacht het CvB dat dat beter mogelijk is. De
programma’s dienen zich de komende vier jaar zodanig
te ontwikkelen dat ze een nationale en waar mogelijk
internationale positie verwerven. Bij succes komen ze in
aanmerking voor nog eens vier jaar subsidie.
Innovatief
Bij voorkeur zullen de programma’s getrokken worden
door jonge hoogleraren en UHD’s. Op termijn moet
ook het verwerven van externe fondsen mogelijk zijn,
evenals deelname in externe onderzoeks- en innovatieprogramma’s.
Elk initiatief moet inhoudelijk voldoende
‘massa’ hebben om wetenschappelijk te kunnen uitblinken
en op termijn tot innovatieve toepassingen
te leiden. Ook zou er een gespecialiseerde minor of
mastertrack uit kunnen voortvloeien. Uitgroeien tot een
autonoom instituut of onderzoeksschool behoort ook
tot de mogelijkheden.
Gehonoreerde voorstellen
Dr.ir. Arjen Bogaerds en prof.dr.ir. Frans van de
Vosse (Biomedische Technologie) zullen het project
‘Blood in motion’ leiden, waarin onderzoekers van
de faculteiten BMT, Technische Natuurkunde (TN) en
Werktuigbouwkunde (W) de handen ineenslaan om de
processen rond de stolling van bloed te doorgronden.
Prof.dr. Emile Aarts (Industrial Design) presenteerde
‘I-lighting the World’, een samenwerkingsverband
tussen zes faculteiten met als doel intelligente verlichting
te ontwikkelen. Supersnelle en energiezuinige
optische chips op basis van de nieuwste lichtbronnen
staan centraal in het project van prof.dr. Andrea Fiore
(TN), die hiervoor samenwerkt met onderzoekers van
Elektrotechniek. Tot slot richt programmaleider prof.
dr. Rint Sijbesma (Scheikundige Technologie) zich met
collega’s van TN en W op het ontwikkelen van polymeren
met de bijzondere eigenschappen van biologische
materialen, met medische toepassingen als ‘tissue engineering’
in het achterhoofd. Uit de dertien ingediende
voorstellen wordt op korte termijn nog een vijfde
voorstel gehonoreerd. In het najaar volgt een nieuwe
ronde, zodat op termijn jaarlijks tweeënhalf miljoen
euro zal worden gestoken in de High Potential Research
Programs.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 2 5

Foto’s: Vincent van den Hoogen
2 6
DE VONK
Prof.dr.ir. Koos Rooda (64)
Hoogleraar
Systems Engineering
Hoogleraar met een
hart voor wiskunde
Groninger Koos Rooda, opgeleid als levensmiddelentechnoloog in Wageningen, is
sinds 1985 verbonden aan de TU/e-faculteit Werktuigbouwkunde. In zijn loopbaan
begeleidde hij zo’n 350 afstudeerders en meer dan 30 promovendi. In 2010 gaat
Rooda met emeritaat.
‘Ik ben geboren in Middelstum, een dorp op het
Groningse Hogeland. Ik kom uit een geslacht van
boeren met grote landerijen en eigen personeel. De
lagere school heb ik doorlopen op de dorpsschool,
maar voor het zesde jaar ging ik naar Groningen, om
te wennen aan de overgang van het platteland naar de
stad. Later op de RHBS in Groningen ging ik studeren
leuk vinden. Ik las graag boeken, hield van wiskunde
en was lid van de schoolschaakclub. In de vijfde klas
ging ik op kamers, bij een hospita. In de zomermaanden
werkte ik thuis mee op het land. Mooi weer, altijd
buiten, prachtige vergezichten. Ik was de oudste zoon,
maar boer worden was niets voor mij. De wereld heeft
meer te bieden dan zo’n vrij statische dorpsgemeenschap.
Studeren was geen onbekend fenomeen in onze
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
familie. Ik schreef me in aan de Landbouwhogeschool
van Wageningen. Want wie weet zou ik ooit terugkomen
op mijn besluit om geen boer te worden! Ik koos
Levensmiddelentechnologie. Oneerbiedig gezegd: hoe
moet je doperwten in blik stoppen. Die studie bleek niet
mijn ding: te empirisch en te praktisch, terwijl ik juist de
achterliggende principes wil begrijpen. Wat ik wel leuk
vond, waren de wiskundevakken.
Studententijd
Ik heb een mooie studententijd gehad. Ik was lid van
het corps en woonde in een corpshuis. Wageningen
was een beetje een Tweestromenland. Groningers en
Zeeuwen versus de biologisch-dynamische geitenharen
sokken. Hard werken en leuke feesten, maar ook

nog genoeg tijd om veel te lezen en me te verdiepen
in de samenleving. Zo ben ik in 1969 naar het bezette
Maagdenhuis in Amsterdam gereisd, als een observerende
belangstellende. Ik praatte met studentenleiders
om er achter te komen wat hen bezielde. Zelf was ik
voor noch tegen. Ik ben in hart en nieren een liberaal
en hield me meestal wat op afstand. Wel was ik lid van
de Studentenweerbaarheid. Zo heb ik het huwelijk van
Beatrix en Claus in 1966 in Amsterdam nog meegemaakt.
Voor alle duidelijkheid: niet aan de kant van de
rookbommengooiers. We namen in onze uniformen en
met geweer op de schouder deel aan de parade. Maar
fanatiek waren we helemaal niet: bij ons waren er zelfs
dienstweigeraars lid. Het ging om de gezelligheid: wat
schieten en borrelen.
Twente
In Wageningen heb ik vanaf 1968 leren werken op een
IBM 1620, een mooie wetenschappelijke computer. Ik
leerde programmeren in de computertaal Fortran. Later
heb ik in Eindhoven een cursus gevolgd in ALGOL60,
de taal die Edsger W. Dijkstra onderwees. Na mijn
ROODA: ‘Conceptueel moeilijke
problemen in systemen met parallelle
processen oplossen vind ik leuk.’
afstuderen werd ik getipt dat de Twentse hoogleraar
werktuigbouwkunde Cor Jonkers op zoek was naar een
medewerker. Ik werd aangenomen en kreeg ook het
aanbod om te promoveren. Twente was fantastisch.
Jonkers had de cultuur van Philips Natlab in zijn sectie
geïntroduceerd: jonge medewerkers mochten zonder
strikte opdracht aan de slag. Ik ben me gaan verdiepen
in procescomputers. Mijn promotieonderzoek ging
over schokgolven die optreden wanneer je een schuif
van een silo opentrekt. Dat kan leiden tot explosies.
Achteraf viel het onderwerp nogal tegen, het was intellectueel
niet erg prikkelend. Maar ik had a gezegd, dus
geen gedonder. Afmaken! Na mijn promotie, zo dacht
ik, zou ik een baan gaan zoeken in de industrie. Mijn
promotor bood me aan in Twente te blijven als wetenschappelijk
medewerker. Onderzoek aan transportsystemen
leek me interessant: ik kon er mijn kennis van
unit operations als levensmiddelentechnoloog en mijn
wiskundige- en computerervaring in kwijt. Ik mocht naar
Duitsland, Japan en Amerika om die systemen te bestuderen.
Na een tijdje wilde ik er graag mijn eigen draai
aan geven. Ik ontwierp een simulatie softwarepakket.
Ik beet me onder andere vast in een probleem van de
Bloemenveiling Aalsmeer. Daar was men al een jaar aan
het rekenen aan een capaciteitsprobleem en ze kwamen
er niet uit. Als je een systeem wilt verbeteren, moet je
namelijk ook de techniek kunnen verbeteren. De apparatuur
moet je niet als een black box beschouwen.
Na een paar weken had ik het probleem opgelost en dat
gaf een kick. De kick van de ingenieur. Daarna wisten
bedrijven met specifieke problemen mij te vinden: van
de zuivelindustrie en broodfabrieken tot de havens
van Rotterdam. Conceptueel moeilijke problemen in
systemen met parallelle processen oplossen vond ik
leuk. Van deze systemen maakte ik modellen. Maar er
begon iets bij mij te knagen.Vakgebieden als Operations
Research konden beschikken over onderbouwende wiskunde,
maar die had ik niet. Met algebra bijvoorbeeld
bouw je een model, waarmee je kunt redeneren met
symbolen in plaats van met getallen. Hoe kwam het dat
er voor mijn vak niet zo’n wiskunde bestond? Het is lang
een intrigerende vraag gebleven.
Eindhoven
Medio jaren tachtig zocht de TU Eindhoven een hoogleraar
Bedrijfsmechanisatie. De nieuwe leerstoel heette
officieel ‘Automatisering van de Produktie’. Deze benaming
vond ik fout: automatisering is een middel, geen
doel. Want het gaat altijd om het doel, dan de processen
en dan de middelen. Wat wil je, hoe wil je het en
waarmee wil je het bereiken? Vele problemen kun je
langs die drieslag in kaart brengen. Ik schreef een brief
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 27

2 8
DE VONK
waarin ik duidelijk maakte dat ik geen constructeur was.
Ik wilde vooral nadenken over de samenhang van processen.
Ik was een conceptuele man en dat paste bij de
trend naar een meer theoretische onderbouwing van de
faculteit. Jan Janssen was destijds decaan en zag mij wel
zitten. En aldus geschiedde. In Eindhoven kwam ik Dick
van Campen weer tegen, die ik goed kende uit Twente.
Vanaf 1985 ging ik op zoek naar de wiskundige onderbouwing
van het vak en naar het gebruik van kwantitatieve
modellen. Niet alleen meten, maar ook begrijpen
hoe het van binnen werkt.
Ik koos voor de academische wereld omdat ik het gewoon
leuk vond om sommen op te lossen en om mijn
eigen intellectuele doelen na te streven. Ik was geen
ijzeren werktuigbouwkundige en ik paste in het begin
niet zo bij de faculteitscultuur. Men vond het maken van
modellen maar niks. Maar die kritiek verstomde, toen
ik critici kon wijzen op de totaal mislukte systemen die
zonder modellering gebouwd waren. Dat vond ik eerlijk
gezegd wel mooi!
Na mijn aantreden hier zocht ik contact met informaticus
Martin Rem. Met hem heb ik veel projecten gedaan.
Dat heeft geduurd tot hij rector werd en daarna hield
die wetenschappelijke samenwerking jammer genoeg
op. De vraag naar een onderbouwende wiskunde bleef
ook in Eindhoven aan me knagen. Op een dag ben ik op
hoogleraar Informatica Jos Baeten afgestapt. Jos hield
en houdt zich bezig met procesalgebra. Het duurde een
paar jaar voordat we elkaar helemaal begrepen. Onze
groepen hebben samen een prachtig wiskundig bouwwerk,
genaamd chi gemaakt om te kunnen redeneren
over modellen. Het formalisme chi beschikt dan ook
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
ROODA: ‘Je leert zelf het meeste
door er over te doceren.’
over zoals dat heet een formele operationele semantiek
voor het beschrijven van modellen met zowel discrete
gebeurtenissen als continue differentiale en algebraïsche
vergelijkingen. Ik beleef nog steeds veel voldoening
aan onze samenwerking.
Doceren
Ik heb altijd graag gedoceerd en geef nog steeds college
in het tweede jaar. Ik ben een fan van Wilhelm
von Humboldt, de Pruisische minister van Onderwijs:
Einheit von Forschung und Lehre. Op een universiteit
dient een medewerker zowel onderzoek te verrichten
als onderwijs te geven. Niet dat het altijd zo eenvoudig
is. Wanneer je pas met een nieuwe lijn van onderzoek
bent begonnen, heb je er zelf nog te weinig grip op om
er college over geven. Je kunt het op een suikerzakje
uittekenen, maar nog niet uitleggen aan een collegezaal
vol kritische jonge mensen. Je leert zelf het meeste over
een onderwerp door er over te doceren.
Het is de bedoeling dat aan de universiteit ontwikkelde
ideeën worden toegepast; ons onderzoek is geen l’art
pour l’art! Van alles wat we binnen de sectie doen, weet
ik wat er op termijn praktisch mee gedaan kan worden.
Als ik die toepassing niet zie, begin ik er niet aan, ook al
is het vraagstuk wetenschappelijk nog zo interessant.
Ik werk veel samen met de industrie en merk recentelijk
dat we in een moeilijke economische tijd beland zijn.
Ik heb goede contacten met onze alumni en ik zie hoe
moeilijk het is voor hen om nieuwe ideeën in de industrie
door te voeren.
Ja is ja, nee is nee
Ik vind de TU/e een prachtige universiteit. Groot genoeg
voor wetenschappelijke kwaliteit, maar ook klein
genoeg om je onderzoeksvrienden niet uit het oog te
verliezen. Zo koester ik mijn contacten met onder andere
Jos Baeten, Onno Boxma en Mark van den Brand.
Ik houd van bestendigheid en loyale samenwerking met
een klein groepje mensen. Samen uit samen thuis. Ik
houd ook van transparantie: ja is ja, nee is nee. Ik blijf
een Groninger.
Ik ben nu voor de tweede keer in mijn loopbaan vicedecaan.
En dat is genoeg; ik ontleen niet voldoende
bevrediging aan besturen alleen. De decaan en ik vullen
elkaar goed aan en samen met de directeur bedrijfsvoering
vormen we denk ik een goed team.
Volgend jaar ga ik met emeritaat. Ik vind het leven in
Brabant heel plezierig. Iedere zondagochtend zit ik op
de racefiets en rijd ik met een fietsmaat zo’n tachtig
kilometer. Ik zal na mijn emeritaat niet voorgoed teruggaan
naar Groningen, want zo gehecht aan de grond
ben ik nu ook weer niet.’

Nieuws
Alumni
NIEUWE DIRECTEUR
ALUMNIBUREAU
Drs. Herman van Hoeven, adjunct-opleidingsdirecteur
bij de faculteit Industrial Engineering
& Innovation Sciences, is per 1 juni de nieuwe
directeur van het Alumnibureau van de TU/e.
Van Hoeven is zelf alumnus van de Universiteit
Utrecht, waar hij Onderwijskunde studeerde.
Sinds 1989 is hij werkzaam aan de TU/e.
LIFE LONG LEARNING
Personal Development
Voor alumni die interesse hebben om in de
vertrouwde TU/e-omgeving een workshop te
volgen, biedt de TU/e een op maat gesneden
aanbod aan, dat samen met het bekende trainings-
en adviesbureau Schouten & Nelissen
is ontwikkeld. Het betreft drie eendaagse
workshops: ‘Leidinggeven in een technische
omgeving’ op 9 oktober, ‘Professioneel
communiceren voor de ingenieur’ op 23
oktober en ‘Een nieuwe stap in je carrière’
op 6 november. De cursussen zijn in eerste
instantie gericht op ingenieurs die minder
dan tien jaar geleden zijn afgestudeerd. In de
workshops zitten gemiddeld niet meer dan
twaalf personen en de aanwezigen zijn allen
TU/e-ingenieurs. Voor alumni geldt een speciaal
tarief. Meer informatie en aanmelden is
mogelijk via www.tue.nl/alumnus en klik op
‘Personal Development’ onder het kopje Life
Long Learning.
Continuing Engineering Education
Als TU/e-ingenieur bent u uitstekend opgeleid
om uw carrière vorm te geven en mee te werken
aan het oplossen van complexe technische
en maatschappelijke vraagstukken.
Toch komt er voor iedereen een moment
waarop nieuwe kennis en inzichten noodzakelijk
worden. Loopt u in uw werk tegen vraagstukken
aan en hebt u het gevoel dat u de materie
net niet voldoende ‘in de vingers’ heeft?
De TU/e biedt haar alumni, tegen een gunstig
intern tarief, een uitgebreid aantal cursussen
aan op het gebied van programmeren, technisch
wetenschappelijke software, toegepaste
statistiek en dynamisch webdesign. Deze cursussen
zijn praktijkgericht, kortlopend en voor
kleine groepen. Praktische informatie over
Foto: Paul Vermeulen
Foto: Bart van Overbeeke
Drs. Herman van Hoeven.
programma’s, aanmelding en deelname als
alumnus vindt u op www.tue.nl/alumnus, klik
op ‘Continuing Engineering Education’ onder
het kopje Life Long Learning.
VERLOREN ZIELTJES
TERUG OP DE TU/e
De Vereniging van Verloren Zieltjes (VVZ),
een jaarclub opgericht in 1961, heeft een
harde kern van een kleine tien personen die
nog steeds bij elkaar komt. Het bijzondere
aan deze jaarclub was indertijd dat wanneer
een lid zich verloofde de status van ‘verloren
zieltje’ werd omgezet in een erelidmaatschap.
Wellicht dat alumni zich nog herinneren dat
deze jaarclub elkaar wekelijks trof in café de
Oude Vlek aan de Stratumsedijk in Eindhoven.
Informatie over onderzoek naar toepassing van
hightech technologie bij vroeggeboren baby’s was
onderdeel van het bezoek van de VVZ aan ID.
Recent heeft deze jaarclub een bezoek gebracht
aan de TU/e waar de oude banden met prof.
dr.ir. Jeu Schouten, de decaan van de faculteit
Industrial Design, op hartelijke wijze weer
aangehaald werden.
SPORTKAART VAN DE TU/e
Als u langer dan één jaar bent afgestudeerd
en in Alumninet staat geregistreerd, kunt u bij
het Sportcentrum voor 150 euro per collegejaar
een sportkaart kopen. U dient dan wel uw
identiteitsbewijs te tonen. Met de sportkaart
kun u gebruikmaken van de sportfaciliteiten
van het Studenten Sportcentrum (SSC) met
uitzondering van de sportlessen van de studenten
sportverenigingen. Voor meer informatie
omtrent de mogelijkheden zie www.studentensportcentrumeindhoven.nl
of neem contact op
met de bedrijfsleider van het SSC: Peter Geurts,
telefoon 040 247 3263.
Contactgegevens alumnibureau
Via www.tue.nl/alumnus komt u op de
homepage van het Alumnibureau en krijgt
u een idee wat de TU/e voor u als alumnus
kan betekenen. Voor vragen kunt u het
bureau bereiken via alumninet@tue.nl of
via telefoon 040 247 3490. Bent u nog niet
als alumnus geregistreerd? Ga dan naar de
hierboven genoemde homepage en klik op
‘registreren als alumnus’ onder het kopje
Alumninet. Hierna kunt u gebruikmaken
van allerlei voordelen die de TU/e haar
alumni biedt.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 29

3 0
LIFE LONG LEARNING
CONTINUING ENGINEERING
EDUCATION
Ingenieurs zijn opgeleid om complexe technische
vraagstukken het hoofd te bieden. Zij worden dagelijks
geconfronteerd met veranderende eisen van de
maatschappij. Ingenieurs managen deze constante
stroom veranderingen en vertalen die naar technische
oplossingen. Een bijna onmogelijke opgave; een
uitdaging van wereldformaat.
De technische universiteiten zorgen voor opleidingen
gericht op de toekomst. Opgedane kennis en
vaardigheden gaan lang mee, maar op een gegeven
moment is bijscholing nodig.
De constant veranderende maatschappij en de elkaar
snel opvolgende technologische vernieuwingen maken
Life Long Learning noodzakelijk. De TU Delft staat
bekend om de reguliere masteropleidingen; al ruim
anderhalve eeuw studeren ingenieurs af. Voor deze
afgestudeerde ingenieur verzorgen wij programma’s
in veel vakgebieden, zodat u zich kunt laten bijscholen.
Na uw initiële studie kunt u doorstuderen in Delft.
U kunt uzelf voorbereiden op de toekomst, op zowel
technisch als bedrijfskundig vlak.
Ik nodig u uit om de uitdaging aan te gaan en de
verantwoordelijkheid voor uw toekomst te nemen.
Bekijk het aanbod van Delft TopTech, school of
executive education van de TU Delft en bepaal zelf
hoe uw loopbaan zich ontwikkelt.
Prof.dr.ir. Jacob Fokkema
Rector Magnificus TU Delft
www.delft-toptech.nl
MASTERING TECHNOLOGY AND BUSINESS
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9

UFe
Praktijkervaring
op het racecircuit
In 2002, toen het team van University Racing Eindhoven
(URE) werd opgericht, was het niet meer dan een
studievereniging die bestond uit vijf studenten van de faculteit
Werktuigbouwkunde. Een echte auto bouwen zat er destijds nog
niet in. De tijden zijn veranderd, want deze zomer zal de URE05,
het vijfde TU/e-voertuig alweer, zijn entree maken op de grote
Europese racecircuits, tijdens de jaarlijkse Formula Student-
Competitie. Een auto met een chassis van koolstofvezel dit keer.
Gefinancierd door het Universiteitsfonds (UFe).
Inmiddels bestaat het URE-team uit zestig
mensen van uiteenlopende faculteiten
binnen de TU/e. Van Elektrotechniek,
Industrial Design, Technische
Bedrijfskunde, Technische Natuurkunde
tot Scheikundige Technologie. URE teammanager
Sander Kemna: ‘URE is in de
afgelopen jaren alleen maar groter geworden.
Naast het bouwen en ontwikkelen
van een auto gaat er veel tijd zitten in
marketing, management en sponsoring.
Vooral dat laatste is erg belangrijk, want
we zijn allemaal arme studenten en zonder
geld kunnen we helemaal niks bouwen
natuurlijk. In het begin was het lastig
om sponsoren te vinden, omdat niemand
ons kende. Dat is nu anders. We hebben
inmiddels een goede naam opgebouwd
en bedrijven benaderen zelfs óns zo nu
en dan, omdat ze het leuk vinden om mee
te werken.’
Leerervaring
Nadat de auto in eigen land gepresenteerd
wordt aan alle sponsoren en een
aantal geïnteresseerde teams, gaan
ongeveer dertig teamleden ermee naar
de racecircuits Silverstone in Engeland,
Hockenheim in Duitsland en Riccardo
Paletti in Italië. Wereldwijd zijn er meer
dan 450 teams waarvan per race rond
de negentig teams deelnemen aan deze
Formula Student-Competitie. Dat betekent
uiteraard racen, maar daarnaast
gaat het vooral om de auto en alles wat
daarbij komt kijken. Het presenteren van
het hele businessplan, de wegligging, de
acceleratie en uiteraard de nieuwste ontwikkelingen
op het gebied van gebruikte
materialen en milieuvriendelijkheid. Voor
alle onderdelen kunnen punten worden
gehaald, met een totaal te behalen score
van duizend. Geldprijzen zijn er niet.
Kemna: ‘Je doet het voor eer en voor de
leerervaring. Daarom is dit evenement
ook zo belangrijk. TU/e-studenten krijgen
de mogelijkheid om praktijkervaring op
te doen en dat is erg nuttig bij het zoeken
naar een baan straks. Autobedrijven als
Toyota en Honda en Formule 1-teams als
BrawnGP komen zelfs speciaal naar de
circuits om monteurs en ingenieurs te
rekruteren.’
Beste ontwerp
Vorig jaar won het URE-team in het
Engelse Silverstone de eerste prijs voor
het beste ontwerp, toen ze aankondigden
dat ze niet alleen de buitenkant,
maar het hele chassis van carbon fiber
(koolstof vezel) wilden gaan maken. Het
materiaal is niet alleen sterk, maar het
weegt bovendien ook nog eens helemaal
niks. Ideaal voor een snelle raceauto
dus. Het vervaardigen ervan is alleen een
tijdrovend en zeer prijzig proces. Vandaar
dat ze het UFe vroegen om een bijdrage
te leveren. Kemna: ‘Ze waren meteen
enthousiast. Het heeft ons maanden en
bloed, zweet en tranen gekost om het
te maken, maar het is gelukt. Twee jaar
geleden waren we nog de eersten met
een aluminium binnenwerk. Dat geeft een
beetje weer hoe snel de ontwikkelingen
gaan op dit gebied. We zijn nu alweer aan
het nadenken over een hybride aandrijving
voor de auto van volgend jaar, want
ook op milieuvriendelijkheid wordt gelet.
Komend jaar gaan we in samenwerking
met Vredestrein de banden zelf ontwikkelen
en zijn we van plan om ook de velgen
van koolstof vezel te maken. Enkele
teams hadden dat afgelopen jaar al.
Zover zijn ze zelfs bij de officiële Formule
1 nog niet eens.’
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 31

3 2
ONDERZOEK
Schone brandstof
uit een blok metaal
Willen we straks allemaal op waterstof rijden, dan moeten we
deze schone brandstof compact, veilig en lichtgewicht kunnen
opslaan. Dr. Paul Vermeulen zette een flinke stap naar een
opslagsysteem gebaseerd op magnesium en titaan. Eind maart
promoveerde hij op zijn onderzoek naar waterstofopslag.
We moeten naar een schone en
duurzame energievoorziening. Daar
lijkt iedereen nu wel van overtuigd.
Windmolens, zonnecellen, eventueel
biomassa en op termijn kernfusie moeten
samen in onze energiebehoefte gaan
voorzien. Maar met het opwekken van
energie zijn we er nog niet: het moet ook
opgeslagen worden, in auto’s bijvoorbeeld.
Een waterstofauto is een veelbelovende
optie.
Het klinkt ook prachtig: waterstofkernen
worden in een brandstofcel in contact
gebracht met zuurstof uit de lucht, in
Close-up van de elektrochemische meetcel
om het waterstofgehalte van dunne metaalfilms
nauwkeurig te bepalen.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
een reactie waarbij slechts schoon water
en de benodigde energie vrijkomen. Het
is echter niet eenvoudig om waterstof
veilig en compact op te slaan. Er bestaan
gasflessen waarin waterstof onder een
druk van achthonderd atmosfeer is samengeperst,
maar het volume dat deze
flessen innemen, blijft onpraktisch groot.
Bovendien kost het veel energie om de
waterstof zo extreem samen te persen.
Door waterstof vloeibaar te maken,
wordt de dichtheid tot zeventig gram per
liter opgeschroefd, maar daarvoor moet
het tot zeer lage temperatuur worden afgekoeld
– bij atmosferische druk zelfs tot
-253 graden Celsius.
Metaalhydride
In de sectie ‘Energy Materials and
Devices’ van de capaciteitsgroep
Anorganische Chemie en Katalyse van
de faculteit Scheikundige Technologie
wordt daarom onderzoek gedaan naar
een veelbelovende vorm van waterstofopslag:
in de vorm van metaalhydrides.
Metaalhydrides maak je door waterstofgas
– normaal bestaand uit moleculen
van twee atomen – als losse atomen in
een metaalrooster te brengen. Opslag
van waterstof in een metaalhydride is
daarmee veel veiliger dan opslag in de
vorm van het bijzonder explosieve waterstofgas.
Bovendien bespaart het – verrassend
genoeg – veel ruimte.
Hoe kan het dat je waterstof compact en
licht kunt opslaan door het door een metaal
te laten absorberen? ‘Ja, dat klinkt
misschien vreemd’, geeft Vermeulen toe.
Foto: Bart van Overbeeke
‘Het grote verschil is dat je het opslaat
in de vorm van atomair waterstof. In
waterstofmoleculen kun je de waterstofatomen
niet zo dicht bij elkaar brengen,
maar door de invloed van het metaal is
dat wel mogelijk.’ Dat effect blijkt ruimschoots
op te wegen tegen het extra
gewicht van het metaal. ‘We hebben natuurlijk
wel voor een relatief licht metaal
gekozen: magnesium.’
Een van de eisen die het Amerikaanse
ministerie van Energie heeft geformuleerd
voor waterstofopslagsystemen is
dat binnen drie minuten vijf kilo waterstof
getankt kan worden. Hier ligt het
voornaamste probleem met magnesium,
zegt Vermeulen. ‘Magnesium neemt
waterstof niet snel genoeg op en staat
het ook maar heel langzaam weer af.’
Bovendien laat het magnesium de waterstof
pas weer los als het wordt verhit tot
ongeveer driehonderd graden. Dat is niet
praktisch, en daarom ging Vermeulen op

zoek naar een manier om het waterstoftransport
in magnesiumhydride wat sneller
te maken. ‘Je kunt dat bereiken door
er andere elementen aan toe te voegen.
We hebben ervoor gekozen om titaan
aan het magnesium toe te voegen.’
Hiervoor liet Vermeulen bij Philips – waar
zijn promotor prof.dr. Peter Notten werkzaam
is – met een speciale techniek
dunne metaalfilms maken van een legering
(mengsel) van magnesium en titaan.
Deze testte hij eerst bij Philips en later
aan de TU/e. Hij keek hierbij onder meer
naar het verband tussen de kristalstructuur
en de snelheid waarmee de film
waterstof opneemt en afgeeft.
‘Dit soort legeringen kan men pas sinds
kort maken en alleen in dunne films.’
Vermeulen geeft toe dat toepassing als
opslagmateriaal voor waterstof pas haalbaar
is als de magnesium-titaanlegering
ook in ‘bulk’ (massief materiaal) kan
worden gemaakt. ‘Maar de films vormen
wel een prima testsysteem. Ze hebben in
principe dezelfde eigenschappen als de
bulkmaterialen.’
Vermeulen kwam erachter dat toevoeging
van titaan nauwelijks effect sorteerde
zolang de titaanatomen minder
dan vijftien procent van het totaal aantal
atomen uitmaakte. Boven die vijftien
procent neemt het vermogen om snel waterstof
op te nemen en weer af te staan
drastisch toe. Vermeulen verklaart dit
door de verandering in de kristalstructuur
van het hydride die optreedt als er
voldoende titaan wordt toegevoegd. Het
materiaal vormt dan een kristalstructuur
waarin de waterstof makkelijker beweegt
dan in de kristalstructuur van zuiver
magnesiumhydride. Vermeulen: ‘We hebben
nu bewezen dat het lichte titaan heel
goed werkt, en we weten dus ook dat dit
aan de veranderde kristalstructuur ligt.’
Hij gebruikte röntgenstraling om aan te
tonen dat de kristalstructuur inderdaad
veranderde onder invloed van het titaan.
Hoewel de toevoeging van titaan het
transport van waterstof in het magnesium
dus aanzienlijk verbeterde, moest
het materiaal nog altijd flink worden verhit
om de waterstof eruit los te krijgen.
Vermeulen: ‘De legering van magnesium
en titaan vormt samen met waterstof een
heel stabiel systeem. Daardoor is het
lastig om de waterstof te verwijderen. We
hebben daarom gezocht naar elementen
die een destabiliserende werking kunnen
hebben op het systeem.’ Op basis van
berekeningen koos hij voor aluminium en
silicium, allebei lichtgewicht elementen.
Met succes. ‘Ze zorgen er allebei voor dat
de waterstof bij veel lagere temperatuur
vrijkomt. Het is nog niet goed genoeg:
je wilt eigenlijk bij tachtig graden alle
waterstof kwijt zijn, en we zijn nu bij een
derde blijven steken, maar het onderzoek
wordt voortgezet. De resultaten zijn
in ieder geval veelbelovend.’
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 33

Foto: Rob Stork
3 4
ONDERZOEK
ADHD te lijf met
meetmethoden
en spellen
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9

Spelletjes doen om het prestatievermogen van jongeren met
ADHD te verhogen. Het is slechts één van de toepassingen van
biofeedback, een manier om gemeten lichaamsfuncties terug
te koppelen naar een patiënt. Elektrotechnici en industrieel
ontwerpers van de TU/e werken volop samen aan het
verzamelen van lichaamsdata en de terugkoppeling.
Denk je aan ADHD, dan ligt de associatie
met hyperactiviteit voor de hand.
Een logische gedachte zou zijn dat de
hersenen van mensen met deze aandoening
een overmaat aan activiteit
vertonen. Niets blijkt minder waar, vertelt
dr.ir. Pierre Cluitmans van de faculteit
Elektrotechniek. ‘Opmerkelijk genoeg
is het kenmerk van ADHD-patiënten dat
ze juist een ‘slaperig’ brein hebben. De
theorie hierachter is dat ze zichzelf activeren.’
Metingen die kenmerken als een inactief
brein aanduiden, hebben hun
grondslag in de neurometrie. Cluitmans:
‘Neurometrie is het getalsmatig in kaart
brengen van hersenfuncties. Sinds 1986
zijn we hier al mee bezig aan de TU/e. Je
kunt hierbij aan allerhande toepassingen
denken, bijvoorbeeld kijken in welk stadium
van de ziekte multiple sclerose een
patiënt zit. Aan de TU/e hebben we ons
onder meer geconcentreerd op epilepsie
en slaap- en waakstoornissen.’
Elektrotechnici komen door metingen
steeds meer te weten over fysiologische
functies als ademhaling, hersenactiviteit
en hartritme. De resultaten van de verschillende
metingen aan de TU/e worden
zoveel mogelijk gecombineerd. Zo worden
de resultaten van een EEG (metingen
in het brein) bekeken, maar ook die van
het ECG (hart), van het EMG (spieronderzoek)
en zijn er GSR-metingen (huidweerstand).
Verder worden ook persoonlijke
gegevens meegenomen, zoals leeftijd en
gewicht.
Als je weet wat de kenmerken zijn
van een bepaalde ziekte, dan kunnen
die vervolgens met metingen worden
aangetoond. Cluitmans: ‘Binnenkort
gaan we hoogstwaarschijnlijk met
een onderzoeksproject op het gebied
van posttraumatische stress-stoornis
(PTSS) aan de slag, in samenwerking
met een militair ziekenhuis. Je ziet aan
de buitenkant vaak niet of militairen die
in Afghanistan zijn geweest, last van
PTSS hebben. Met metingen kun je dat
aantonen.’
Samenwerking
Sinds twee jaar werken de faculteiten
Elektrotechniek en Industrial Design (ID)
volop samen op het gebied van biofeedback.
Aan de TU/e zijn zeven mensen
(industrieel ontwerpers, elektrotechnici,
maar ook een psycholoog) betrokken bij
een gezamenlijk project. Waar ze zich
bij Elektrotechniek concentreren op de
metingen, ligt bij ID de nadruk op de
terugkoppeling.
De industrieel ontwerpers ontwikkelen
De faculteiten E en ID werken op het
gebied van biofeedback nauw samen
spellen, verbeteren apparaten en stellen
modellen op. Prof.dr.ir. Loe Feijs van
ID licht toe: ‘We kwamen zo’n twee jaar
geleden in contact met een bedrijf dat
een ontwerp voor een EEG-cap wilde.
Normaal gesproken gebeurt dat met een
soort van badmuts met elektroden. Wij
hebben een cap ontworpen, die je eenvoudig
kunt opzetten.’ Er zitten sensoren
aan, die door een gel gemakkelijk in
contact komen met de hoofdhuid. Feijs:
‘We wilden het onderwerp vervolgens
fundamenteler aanpakken en daaruit
is de samenwerking met de faculteit
Elektrotechniek ontstaan. We hebben
de bestaande informatie verzameld
en gemodelleerd, waardoor de puzzel-
stukjes meer op hun plaats vallen. We
merkten verder dat sommige spellen
slecht ontworpen zijn en de gebruikers
onvoldoende motiveren. Daar viel nog
een slag te halen.’
Het idee is dat een gebruiker zichzelf
aansluit op een computer. Die computer
verzamelt vervolgens lichaamsdata en
reageert daar met beeld en geluid op.
Een geluid kan bijvoorbeeld gelijk opgaan
met de hartslag.
Spellen
Ir. Loy Rovers, post-doc bij ID, richt zich
specifiek op het ontwerp van spellen
voor jongeren met ADHD. Hij ontwikkelt
een schietspelletje voor jongeren tussen
de acht en zestien jaar. Als ze iets
goed doen, worden ze daar met een
bepaald geluid of beeld voor beloond.
Fouten worden afgestraft. ‘Jongeren met
ADHD hebben er bijvoorbeeld moeite
mee als ze eerst het bericht ‘je moet
waarschijnlijk naar links’ krijgen en
vervolgens het commando ‘ga nu naar
rechts’. Het is dan moeilijk om de actie
die in hun hoofd in gang is gezet te
onderbreken. Met het spel proberen we
ze daar bewust van te maken en ervoor
te zorgen dat ze er hun aandacht bij
houden.’
Het spel moet de wil om te presteren
verhogen en de gebruikers motiveren
het beste uit zichzelf te halen. Dat het
een schietspel is, doet er niet echt
toe, evenmin als de behaalde score. In
andere typen spellen zijn bijvoorbeeld
juist ontspanningsoefeningen verwerkt.
Psychologen in Tilburg testen het spel
vervolgens op scholieren. De informatie
kan de gebruiker dus door gerichte training
helpen zijn of haar gedrag te veranderen
en zo zijn eigen lichamelijke en
psychische klachten verhelpen. Een patiënt
leert bewust hoe hij of zij bepaalde
lichaamsfuncties kan beïnvloeden.
Dat biofeedback een erg multidisciplinair
karakter heeft, bleek tijdens
het dertiende jaarcongres van de
Biofeedback Foundation of Europe dat
van 24 tot en met 28 februari werd gehouden
aan de TU/e. Cluitmans spreekt
van een grote belangstelling vanuit verschillende
vakgebieden. ‘Het congres
telde meer dan 200 bezoekers, uit 23
landen. Driekwart daarvan was psycholoog
of psychiater, maar er waren ook
fysiotherapeuten en ingenieurs.’
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 35

3 6
SAMENWERKING GROOTBEDRIJF
Het gedrag
van water
onder de lens
Chips voor computers moeten steeds kleiner worden
en sneller gemaakt kunnen worden. Het proces om de
elektronische patronen op de wafer over te brengen, core
business van ASML, moet dus ook steeds preciezer worden.
Dat gebeurt bijvoorbeeld met een dun laagje water. Maar hoe
houd je dat water bij elkaar? Het instituut LIME (Laboratory
for Industrial Mathematics Eindhoven) van de TU/e heeft
hiervoor oplossingen aangedragen.
De samenwerking tussen LIME en ASML
is niet nieuw. ‘Toen ik in oktober 2007
bij ASML Research begon liep die al’,
vertelt dr.ir. Ramin Badie, senior manager
Immersion Research van ASML. ‘LIME vult
het gat tussen theoretisch onderzoek en
snelle antwoorden die direct toepasbaar
zijn voor de industrie. Het gaat dan om
het modelleren of ‘cracken’ van moeilijke
bewerkingen waar wiskunde en informatica
voor nodig zijn, in toegepaste
situaties.’
‘Afstudeerders, stagiairs en promovendi
werken al vaak voor een bedrijf’, vult
Een detail van de visualisatie van de numerieke
berekeningen die LIME voor ASML uitvoerde.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
dr.ir. Bas van der Linden, consultant van
LIME, aan. ‘Onze mensen overbruggen
de periode waar het onderzoek voor een
afstudeerder te diep is, en voor een promovendus
te ondiep.’
Immersietechnologie
Eén concreet samenwerkingsproject tussen
ASML en LIME willen de Badie en Van
der Linden graag toelichten. ‘Onze machines
brengen met een lens elektronische
patronen over op de wafers, waar uiteindelijk
de chips van gemaakt worden’, legt
Badie uit. ‘Dat gebeurt op de nanometer
nauwkeurig. Hoe verfijnder, preciezer en
sneller, hoe beter.’
De laatste ontwikkeling is de immersietechnologie.
‘Er komt dan een laagje
water tussen de lens en de wafer. Geen
gewoon kraanwater, maar zeer puur
water. Dit uiterst dunne laagje water
maakt de informatie op de wafer nog
preciezer door extra breking van het licht.
Maar je verliest robuustheid. Het water is
minder handelbaar. Er komt bijvoorbeeld
lucht in het water, bubbels op micro- en
nanoschaal, die we absoluut niet willen
hebben, omdat die weer een andere
breking veroorzaken. Het water heeft
ons leven best lastig gemaakt. In 2003,
toen de techniek net op de markt was
gebracht, waren er tien tot vijftien mensen
bij R&D mee bezig, inmiddels meer
Foto: Bart van Overbeeke
Dr.ir. Ramin Badie (l) en dr.ir. Bas
van der Linden met een van de
simulaties die LIME heeft gemaakt.
dan vijfhonderd.’ Om het water onder de
lens bij elkaar te houden heeft ASML iets
bedacht: de immersiehood. ‘Het lijkt een
beetje op een hoed, en in het Engels betekent
‘hood’ de kap van een afzuiger of een
motorkap. In de wandelgangen noemen
we het onderdeel ook wel de douchekop.’
Er zit enorm veel vernuft in dit kleine onderdeel.
‘Het is erg ingewikkeld wat daar
onder die hood gebeurt’, geeft Badie aan.
‘Via een rij gaatjes wordt er lucht ingeblazen
en water en lucht weer weggezogen.
Het gaat om de stromingsleer van een
heel dunne laag water van micro-afmetingen.
Daarin spelen andere krachten een
rol dan in een grotere hoeveelheid water.
Bepaalde termen zijn belangrijker, andere
zijn te verwaarlozen.’
De processen zijn op diverse manieren
te onderzoeken. ‘Door testopstellingen
buiten de machine, door ouderwetse
analytische formules voor de gedragingen
van water en lucht, of door computermodellen.
Die kunnen heel geavanceerd zijn,
en nemen dan dagen in beslag. Het kan
ook minder geavanceerd en dus sneller.

Daarvoor hebben we LIME gevraagd.’
LIME heeft de opdracht gekregen om modellen
te maken die tussen heel ingewikkelde
en simpele formules inzitten. ‘Die
moeten het gedrag van het water en de
lucht verklaren, maar ook snelle berekeningen
maken’, zegt Badie. ‘Je krijgt dan
niet de complete informatie boven water,
maar krijgt wel sneller vat op de materie.’
De samenwerking begon rond 2007. ‘Het
onderzoek heeft twee fasen doorlopen’,
vertelt Van der Linden. ‘Het begon met
een pilot, een kleine opdracht. Dat doen
we wel vaker om te laten zien wat we
kunnen. Doel was te kunnen voorspellen
waar de gaatjes in de hood zich moesten
bevinden. Dat is ons in drie maanden
gelukt, door de stromingsleer te vereenvoudigen.’
Waterdruppels
Lastiger was het gedrag van de meniscus,
de overgang tussen water en lucht waar
een kromming in de vloeistof zit, tegen
de wand aan. ‘Er wordt nog steeds niet
goed begrepen wat daar precies gebeurt.
Daarvoor zijn de natuurkundige modellen
niet goed genoeg. En grote simulaties
zouden veel te lang duren. Onze opdracht
was niet: maak de simulaties zo goed mogelijk,
maar: maak snelle berekeningen,
die toch de werking van de hood goed
voorspellen.’
Punt van aandacht zijn ook de waterdruppels
die af en toe onder de hood uitkomen
of achterblijven op de wafer. ‘De
uitdaging was een stroming te creëren
zodat het water precies onder de lens
blijft’, legt Van der Linden uit. ‘Ondanks
de kracht die op de wafer staat en nogal
wat onnauwkeurigheden veroorzaakt.’
De berekening aan de hood werd tweedimensionaal
uitgevoerd. ‘Het plaatje is zo
dun dat dat wel kan’, zegt Van der Linden.
‘Maar dat ging niet met alles. Het luchtgordijn
dat loodrecht op de hood staat
moesten we wel 3D berekenen. Daar ontstaat
een wervel van ronddraaiende lucht.
De grootte van de wervel is goed te voorspellen
naar aanleiding van enkele parameters
zoals breedte van het luchtgordijn
en de snelheid ervan. Maar een groot
aantal 3D-berekeningen daarop loslaten
zou weer heel lang duren. Daarom hebben
we een database gemaakt, waarmee
we konden interpoleren. Deze simulator
kunnen we ook automatiseren. De wervel
is zo op te nemen als parameter in de 2Dberekening.’
Software
De opdracht is inmiddels afgerond. Het
heeft geleid tot handige software die
gebruikersvriendelijk is, geeft Badie aan.
‘Dat was een extra eis aan het project:
om een tool erbij te maken waar R&D wat
mee kan.’
Een nieuw project voor LIME gaat verder
in op de waterdruppels langs de meniscus.
‘Daar ontstaan luchtbellen van één
tot tien micrometer’, zegt Van der Linden.
‘We willen precies weten waarom en
wanneer die ontstaan. Daarom hebben
we filmpjes gemaakt van de situatie. Er
zijn weinig plaatsen waar ze dat kunnen,
maar dankzij onze vakgroep Image
Analysing hebben we dit vrij vlot voor
elkaar kunnen krijgen.’
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 37

3 8
Ingenieurs leren wat
ondernemen inhoudt
De TU/e en de Universiteit van Tilburg (UvT) hebben samen het Brabant Centre
of Entrepreneurship (BCE) opgericht. Studenten van beide universiteiten kunnen
er terecht om te leren wat het betekent om te ondernemen.
Foto: Bart van Overbeeke SAMENWERKING MKB
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
Prof.dr. Geert Duysters (l), wetenschappelijk
directeur van BCE en algemeen
directeur drs. Cees Kokke.

‘Het doel is zoveel mogelijk bachelorstudenten kennis te laten
maken met ondernemerschap en om masterstudenten en promovendi
die interesse hebben om ondernemer te worden daar
meer bagage voor te geven’, zegt drs. Cees Kokke, algemeen
directeur van BCE en docent bij de TU/e-faculteit Industrial
Engineering en Innovation Sciences (IE&IS). ‘De TU/e levert
masters af met goede vakinhoudelijke kennis en vaardigheden.
Het geeft de afgestudeerden wat extra’s als ze leren wat ondernemerschap
inhoudt. Dat betekent niet dat we verwachten dat
iedere ingenieur een eigen bedrijf start. Zeker niet. Bestaande
bedrijven hebben er ook baat bij als een ingenieur weet wat het
betekent om te ondernemen’, aldus Kokke.
Het BCE wordt gefinancierd door de beide universiteiten en een
aantal externe partijen. De TU/e en de UvT dragen 1,5 miljoen
euro bij, de partners, waaronder de provincie Noord-Brabant, de
Stichting Brainport, de gemeenten Eindhoven en Tilburg en het
Operationeel Plan Zuid, ondersteunen het project gezamenlijk
met 3,3 miljoen euro. Vanuit de TU/e zijn Wim Bens, directeur
van het TU/e Innovation Lab, en verschillende hoogleraren en
docenten van de faculteit IE&IS bij het initiatief betrokken. Prof.
dr. Geert Duysters van die faculteit is benoemd tot wetenschappelijk
directeur.
Universiteitsbrede minor
De onderwijs- en voorlichtingsactiviteiten zijn afgestemd op de
behoefte van de afzonderlijke instellingen. Aan de TU/e wordt
voor de bachelorfase een universiteitsbrede minor ondernemerschap
ontwikkeld. Het BCE borduurt hierbij voort op de minor
ondernemerschap die al bestaat binnen enkele bacheloropleidingen
aan de TU/e. Binnen het BCE kunnen studenten van alle
bacheloropleidingen deze minor Entrepreneurship & Innovation
volgen. ‘De minor wordt in het Engels verzorgd en heeft acht
vakken, waaronder Intellectual Property & Innovation en New
Product Development Processes’, aldus wetenschappelijk directeur
Duysters. Op dit moment volgen aan de TU/e bijna honderd
studenten aan ondernemerschap gerelateerde vakken in de
minor. ‘Een van de doelen van BCE is dat dit er tenminste 250
worden’, vertelt Kokke.
Studenten ronden de minor af met een gezamenlijk multidisciplinair
project met als resultaat een ondernemingsplan. Teams
van verschillende opleidingen van de twee universiteiten werken
samen aan vraagstukken van Brabantse mkb-bedrijven
of startende bedrijven. De vragen komen bijvoorbeeld binnen
via Incubator-programma’s, zoals het TU/e Innovation Lab, via
Connect, dat is gericht op ict-ondernemers, of via eigen initiatief
van de studenten. Duysters: ‘Het mooie van zo’n multidisciplinair
project is dat je samen leert van de verschillende perspectieven
die je kiest in het project. De student natuurkunde leert
van de marketingstudent en andersom.’
Startende bedrijven
In de master kunnen studenten het keuzevak Ondernemerschap
kiezen. Voor masterstudenten en promovendi die na hun studie
als ondernemer aan de slag willen, is er een intensiever programma.
Op dit moment volgen zo’n vijftien studenten per jaar
dit Technology Entrepreneurship-programma. Per jaar lopen er
zeven tot tien projecten. ‘Het doel voor 2012 is dat er honderd
masterstudenten gaan deelnemen en ongeveer twintig promovendi.
Het streven is dat er in 2012 vijftig projecten per jaar
starten waarvan iets minder dan de helft uit het bedrijfsleven
komt. En we willen graag dat dit leidt tot in ieder geval vijftien
startende bedrijven’, zegt Kokke.
Een voorbeeld van zo’n startend bedrijf is Validus Technologies.
Dit bedrijf komt voort uit een afstudeerproject binnen het onder-
nemersprogramma. Thijs Meijer, Robert Vrancken en Nico
Verloop ontwikkelden een veiligheidslabel voor bijvoorbeeld de
farmaceutische industrie. Zo kan worden gecontroleerd of een
medicijn wel echt is. Het label heeft vier veiligheidsniveaus, een
zichtbaar, bijvoorbeeld een hologram, een onzichtbaar dat met
een scanner te lezen is, een derde die alleen met complexe
apparatuur is af te lezen, en een vierde unieke op basis van
biometrische gegevens als een vingerafdruk.
Verdieping
Het programma Technology Entrepreneurship geeft masterstudenten
de mogelijkheid om zich te verdiepen in bijvoorbeeld
marketing, productontwikkeling, ondernemingsrecht, groei,
organisatiegedrag, verkoop, operations management en human
resources. Daarnaast ontwikkelen de deelnemers ondernemersvaardigheden
tijdens workshops, zoals visie, leiderschap,
communicatie, onderhandelen, doorzettingsvermogen en flexibiliteit.
Kokke: ‘We nemen aan het begin en het einde van het
traject een assessment af om inzicht te krijgen waar de deelnemer
staat wat betreft die vaardigheden. Het individuele traject
wordt afgestemd op de uitkomst daarvan. Tijdens het project
staat een coach, bijvoorbeeld uit het bedrijfsleven, de studenten
bij.’ Naast die onderwijsactiviteiten organiseert het BCE ook
workshops voor docenten, waarin zij aan de hand van cases en
brainstormsessies kunnen bekijken hoe zij ondernemen meer
kunnen opnemen in hun eigen onderwijs. Ook is er aandacht
voor initiatieven van bijvoorbeeld studieverenigingen waarin
studenten kennismaken met bedrijven.
‘Het bedrijfsleven kan verschillende rollen vervullen binnen
BCE’, vertelt Duysters. ‘Ervaren ondernemers treden op als
coach, gastspreker of docent. Een bedrijf kan een stageplaats
hebben of een case inbrengen. Verder kan een ondernemer als
jurylid optreden voor de competitie die wordt uitgeschreven
voor de bedrijfsplannen van de studenten. De aansluiting met
bedrijven is uiteraard enorm waardevol voor dit programma.’
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 39

4 0
STARTERS
Vijf gelijkwaardige partners heeft
Unit040, een ontwerpbureau
dat sinds 2006 intelligente
producten maakt. Ze zijn alle
vijf afgestudeerd bij Industrial
Design aan de TU/e. De jonge
ondernemers (allemaal rond
de 25) waren tijdens hun
studie benieuwd of de
samenleving op hun kennis
zat te wachten. Ze weten
inmiddels het antwoord:
nou en of.
Foto: Bart van Overbeeke
Vlnr: Guido van Gageldonk,
Frank van Duin, Andreas
Huvenaars, Jorick Huizinga,
Andrik Schrijver
Ontwerpbureau voor
intelligente producten
Unit040, gevestigd op de TU/e-campus,
heeft twee specialismen, vertelt Guido
van Gageldonk, één van de partners.
Unit040 maakt voor klanten technische
animaties, die bijvoorbeeld worden gebruikt
voor interne communicatie of om
investeerders technisch ingewikkelde
materie eenvoudig uit te leggen. ‘Dat
zijn meestal animaties van complexe
systemen die we visueel begrijpelijk en
inzichtelijk maken. We leggen in deze animaties
bijvoorbeeld binnen een minuut
de werking van een gasturbine uit. Onze
technische achtergrond helpt hier erg bij.
Het is voor ingenieurs natuurlijk makkelijker
om grip te krijgen op deze materie.’
Klanten zijn partijen als Shell, de TU/e en
verschillende gemeentes.
Midden op tafel het prototype
van een apparaat dat traditionele
bordspelen moet combineren met
game-elementen.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
De andere dienst is het maken van intelligente
producten. Dit doet Unit040 voornamelijk
voor het midden- en kleinbedrijf.
Deze ondernemingen beschikken meestal
niet over een R&D-afdeling van enige
omvang, omdat dit simpelweg te duur is.
Toch hebben ze wel soms behoefte aan
productvernieuwing. ‘Die innovaties doen
wij voor ze. Hierbij beslaan we het hele
traject, van idee tot prototype, inclusief
vormgeving en behuizing. Voor het grootbedrijf
doen we een deel van het traject,
bijvoorbeeld het snel maken van een
prototype, een stuk software of een printplaat.
We zijn dan een onderdeel in het
proces van een productvernieuwing.’
Unit040 is ontstaan vanuit de faculteit
Industrial Design. De vijf partners – Frank
van Duin, Andrik Schrijver, Andreas
Huvenaars, Jorick Huizinga en Guido van
Gageldonk – die samen Unit040 vormen,
zijn de tweede lichting van de faculteit
die in 2001 van start ging. ‘De faculteit is
in opzet erg breed’, stelt Van Gageldonk.
‘De kern is ontwerp, waar je nog allerlei
kanten mee uit kan. Dat zie je ook binnen
ons bedrijf: er is iemand gespecialiseerd
in elektronica, we hebben kennis van
programmeren, er is iemand met een
hart voor ontwerpen, een engineer, een
creatieve geest en iemand met kennis van
markering en communicatie.
Met die specialismen kunnen we complexe
vraagstukken aan.’ Tijdens de
studie wilden zij toetsen of ze hun academische
kennis konden gebruiken in de

‘Met deze groep gaat het goed; we vullen
elkaar aan en maken elkaar beter.’
samenleving. ‘Na onze bachelor wisten
we nog niet waar het met de master
naartoe ging. Dat was dus een ideaal moment
om samen een bedrijf op te richten.
We begonnen met een andere samenstelling,
maar vrij snel kwamen we uit bij de
vijf huidige mensen. Met deze groep gaat
het gewoon erg goed; we vullen elkaar
aan en maken elkaar beter.’
Interactieve producten
In het eerste jaar namen ze alles aan
wat ze konden krijgen. ‘We deden alles,
van huisstijlen tot het maken van kleine
producten. Dankzij coaching van het
Innovation Lab en Ton Kooijmans, een
bekende ontwerper in Eindhoven, zijn we
ons gaan concentreren op wat we willen,
kunnen en waarmee we kansrijk zijn. In
de regio gebeurt veel op het gebied van
ontwerp van de behuizing, branding en
styling van producten. Daar willen wij
niet mee concurreren. Wij zijn vooral geinteresseerd
in de interactie, in de intelligentie
van het product. Daar zijn we ook
in opgeleid.’Een van de grotere projecten
die Unit040 deed, was het maken van
een carkit voor de Europese markt. Het
was een opdracht voor een bedrijf in de
regio, een onderdeel van een fabrikant
van PDA’s. Er was behoefte aan een intelligent
product dat meer doet dan het
in de auto vasthouden van de PDA. ‘We
hebben een systeem gemaakt met verschillende
functionaliteiten. De printplaat
die hiervoor nodig is, hebben we zelf ontwikkeld’,
vertelt Van Gageldonk.
Unit040 ontwikkelt ook zelf producten.
Zo is er het Wonderboek, een boek waarbij
op elke pagina een eigen geluid op
te nemen is. Dat kan muziek zijn of het
geluid van een dier dat op de pagina
staat afgebeeld, maar ook de stem van
de eigenaar van het fotoboek die vertelt
wat er te zien is. Via het boek kunnen
bijvoorbeeld alzheimerpatiënten herinneringen
ophalen. Het boek leverde
Unit040 de Innovatieprijs Noord-Brabant
op: een subsidie van 80.000 euro. Op dit
moment zijn er verschillende partijen die
het product op de markt willen brengen.
Voor alzheimerpatiënten, maar ook voor
kinderen en ouderen.
Qiki
Een ander product is het kussen Qiki: een
intelligent kussen voor dementiepatiënten.
Het structureert het leven van de patiënten
doordat er een gesproken agenda
inzit. ‘Wanneer het tijd is voor koffie, dan
zegt het kussen: heb je zin in een kopje
koffie? Of het zegt: ga je maar aankleden
want de kinderen komen zo op bezoek.
Deze stem kan natuurlijk door een verzorgende
of door een van de kinderen
worden opgenomen.’ Wanneer Qiki wordt
geaaid, spint het als een kat, sla je er op,
dan zegt het ‘au’ en het kan giechelen
als een klein kind. Qiki is een vinding van
student Wouter Widdershoven die het
heeft ondergebracht in een dochteronderneming
van Unit040. Ook van dit
product wordt verwacht dat het binnen
afzienbare tijd op de markt komt.
www.unit040.nl
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 41

Foto: Bart van Overbeeke
Foto’s: Bart van Overbeeke
4 2
LOOPBAAN
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
Willy Zelen geeft trainingen
bij Schouten & Nelissen,
een toonaangevend
trainings- en adviesbureau.

Hij is veelbesproken en omstreden, en zijn werk is alom zichtbaar in Eindhoven.
Ir. Marco Aartsen (46), architect en stedenbouwer van bureau Aartsen & Partners
architecten, ontwerpt scholen, bedrijfspanden en woonhuizen. Maar de meeste
aandacht krijgen zijn ‘bijna onmogelijke projecten’ en zijn ‘projecten waar niemand
anders zin in heeft’. ‘Ik heb het leefklimaat op sommige plekken echt verbeterd.’
Ingenieur in
guerrillastedenbouw
‘Bij mijn eerste opdracht, na mijn afstuderen
in 1988, werd ik gevraagd voor een
kleuradvies voor een school in Waalwijk.
Na een gesprek kwamen we erachter dat
er meer aan de hand was, er moest worden
verbouwd. Ik maakte een ontwerp en
raakte betrokken bij het organiseren van
de bouw. Vervolgens moest geld worden
losgepeuterd bij een afdeling van het ministerie
in Zoetermeer. Ik heb er hard voor
geknokt om dat voor elkaar te krijgen. Wat
begon met een advies over een kleur, ontaardde
in een verbouwing waarbij ik een
spin in het web was. Dit is tekenend voor
mijn manier van werken: als iets me aanspreekt,
voel ik me verantwoordelijk voor
het geheel en ga ik het regelen. Een goede
eigenschap, maar je kunt niet ongestraft
de hele verantwoordelijkheid voor te grote
projecten op je nemen, daar ben ik inmiddels
wel achter.’
Geuzennaam
‘Er doen over mij nogal wat misverstanden
de ronde. Dat ik met veel geld in het vak
ben gestapt, dat het me allemaal is komen
aanwaaien, dat ik me met onoorbare praktijken
zou bezighouden. Dat is natuurlijk
onzin: ik ben begonnen met nul, met niks;
ik heb enorme risico’s gelopen en met een
beetje meer weerstand hadden dingen
gigantisch mis kunnen lopen; en ik doe
niks wat niet mag. Ik heb projecten aangepakt
die de aandacht trekken, dat wel.
Hierbij neem ik vaak rollen aan die andere
architecten niet op zich nemen: die van
ontwikkelaar, van kartrekker, van financier.
Dat gaf in het verleden vaak scheve ogen.
Maar de laatste jaren krijg ik, ook van collega’s,
steeds meer waardering. Ze vinden
het toch wel mooi wat ik doe, geloof ik. Ik
ben de afgunst voorbij. Een jaar of twee
geleden gaf de architect en mede-
alumnus Jo Coenen mij een zelfs een geuzennaam
mee: de guerrillastedenbouwer.
Daar was ik blij mee – en het dekt de
lading.’
‘In 1988 had ik niet de ambitie om direct
musea te gaan ontwerpen. Wat ik vooral
wilde, was met mensen – meestal met weinig
geld en weinig interesse in ontwerp –
te onderzoeken wat hun wensen en eventueel
verborgen ambities zijn. Vervolgens
ontwerp ik iets waarmee ze meer krijgen
dan ze hadden verwacht. Dat ‘meer’ kan
zijn: meer functies of meer vormgeving. Ik
ben dus eigenlijk geïnteresseerd in mensen;
ik wil ze vooruit helpen. Dat is in alle
oprechtheid mijn drijfveer: ik wil de samenleving
beter maken. Met architectuur
kun je die ambitie concreet maken.’
Stratumseind
‘Een project waar ik trots op ben is
grand café Meneer van Dijck, op het
Stratumseind. Het pand was van de gemeente,
maar die deed er niks mee, want
het lukte niet iemand te vinden die de zaal
wilde restaureren. Ik zag het al voor me:
het pand tegen de vlakte en een nieuwbouw
ervoor terug. Dat mocht niet gebeuren.
Ik heb het gekocht, al was er geen
geld. Er volgde een grote renovatie en er
is een café geopend. Het klinkt overigens
allemaal erg makkelijk zo, maar het was
een grote inspanning. Nog zwaarder werd
het toen de huurder zonder respect met
het interieur omging. Dat sneed door mijn
ziel. Ondanks dat de rechter me in het
gelijk stelde, heb ik mijn handen ervan afgetrokken.
Ik kon het bijna niet meer aan.
Hetzelfde plan als bij de Van Dijck heb ik
met De Rechter, ook op het Stratumseind.
Dat verpieterde pand wil ik in ere herstellen
en een culturele bestemming geven.
Ook dat is een lastig verhaal. Op dit
moment ben ik bezig met de bouw van
woningen en een hotel aan het begin van
het Stratumseind, bij het bruggetje. Achter
de straat heb ik een oud boerderijtje opgeknapt.
We zoeken nu naar een bestemming.
In het verleden heb ik ‘De Blauwe
Engel’, een flat op het Stratumseind, voor
woningen geschikt gemaakt. Dat is een
kwaliteit die ik dit deel van de stad wil
geven: leven in de binnenstad, ook als de
winkels gesloten zijn.’
‘Ik heb veel projecten gedaan waar niemand
anders trek in heeft. Mijn methode
is dan: ik koop het en steek mijn nek daarmee
feitelijk in de strop. Op dat moment
móet ik zorgen dat ik het voor elkaar boks,
want anders hang ik erin. Het is slimmer
om het andersom te doen: eerst rekenen
en risico’s afdekken. Maar dat kan niet bij
dit type projecten: ze zijn niet risicoloos te
doen, anders waren ze wel door anderen
gedaan. De drang om dingen te verbeteren
heeft me veel energie gekost en soms
ben ik daarin over mijn eigen grenzen
gegaan. Het is veel geweest. Ik pak zaken
daarom nu anders aan. Althans, ik probeer
minder hooi op mijn vork te nemen. Niet
meer zoveel tegelijk. Maar de behoefte om
de omgeving beter te maken, gaat nooit
weg.’
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 43

4 4
INTERVIEW
MAARTEN PIETERSON, VERTREKKEND HOOFD STUDIUM GENERALE
Studium Generale
maakt campus leefbaarder
Maarten Pieterson nam begin juni afscheid
van de TU/e, waar hij ruim vijftien jaar actief
was als hoofd van Studium Generale (SG).
Deze dienst organiseert een breed palet aan
lezingen, tentoonstellingen en culturele
activiteiten voor studenten en medewerkers
en is volgens Pieterson van groot belang voor
de leefbaarheid van de TU/e-campus.
Foto: Bart van Overbeeke XXXXXXXXX
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
Pieterson geeft aan dat er talloze activiteiten hebben plaatsgevonden
die hem een gevoel van trots gaven: ‘Er stak niet
één hoogtepunt bovenuit, het is meer iets dat zich door de tijd
herhaaldelijk heeft voorgedaan. En dat is als binnen een SGactiviteit
alles samenvalt. Het idee, de groep waarmee het is
opgezet en de groep waarvoor we het doen. Dat leverde mij de
mooiste momenten op en dan hoefde ik daar nog niet eens zelf
de programmamaker van geweest te zijn. Een leuk voorbeeld is
een recente lezing over datamining. Het was een goed opgezet
verhaal van een hoogleraar en een medewerker uit Twente. Je
merkte dat ze er veel tijd in hadden gestoken om er een goed

verhaal van te maken. Wisselend belichtten ze het onderwerp
langs verschillende lijnen; de technologische kant, de maatschappelijke
impact, wat de gevaren en de voordelen zijn, en
ze lieten zien hoe ze er zakelijk mee omgaan. Ze schetsten
mooi de verbazing bij opdrachtgevers die niet konden geloven
welke gegevens ze allemaal hadden verzameld met deze techniek.
Het klopte allemaal en daar doe je het voor. Er zitten ook
teleurstellingen tussen. Sprekers waar je juist heel veel van
verwacht had, maar die dan tijdens hun lezing blijven steken
in een vakwetenschappelijk verhaal. Als je dan later na afloop
met die persoon gaat lunchen, zegt ie opeens dingen waarvan
je denkt: had dat nou tijdens de lezing verteld! Iemand begrijpt
eigenlijk wel dat hij zijn onderwerp voor SG breder moet trekken,
maar blijft vervolgens toch binnen zijn eigen vakgebied.
Er zit voor ons als programmamakers altijd een element van
verrassing in.
Hetzelfde geldt overigens ook voor wat betreft de opkomst bij
onze activiteiten. De studenten aan de TU/e zijn volgens mij
goed geïnformeerd over wat er te krijgen is en ze kiezen zeer
nadrukkelijk op inhoud. We weten echter niet precies wie er in
de zaal zit. Onderzoek daarnaar is duur en je wilt er de toehoorder
ook niet mee lastig vallen. Voor zoiets zijn ze niet gekomen.
Nu studenten in het kader van de minor een studiepunt kunnen
verdienen met het volgen van veertien lezingen, verwachten we
meer inzicht te krijgen in hun interesses. Dat biedt ons nieuwe
mogelijkheden om onze programmering nog beter te sturen.’
Programmering
‘Toen ik hier vijftien jaar geleden begon, trof ik een zeer breed
programma-aanbod aan van zaken die bijdroegen aan zowel de
culturele als aan de academische vorming. Ik denk dat we die
beide kanten in een goed evenwicht zijn blijven promoten. Voor
de grote universiteitscolleges, Big History en Big Images, die
bijdragen aan de academische vorming, heeft SG enige jaren
terug de verantwoordelijkheid gekregen. We doen dat samen
met het Platform Academische Vorming. Daarmee heeft dat
deel van ons programma ook een goede verankering gekregen
binnen de universiteit. Daar ben ik wel trots op. Ik vind het ook
fantastisch dat met ingang van het komend studiejaar het roostervrije
SG-uur op woensdag weer in ere wordt hersteld. Dat
was de afgelopen drie jaar toch wat vervuild geraakt, maar nu
krijgen alle studenten weer de mogelijkheid om onze lezingen
bij te wonen.’
Fotografie
‘Zes jaar geleden ben ik binnen SG begonnen met het samenstellen
van tentoonstellingen. Ik nam het over van Leopold
Manche, die toen vertrok. Daarvoor al had ik geprobeerd hier
mediakunst te presenteren en ik ben best trots op wat we
daarin bereikt hebben. Maar als programmalijn was dat te
ingewikkeld, te duur en te bewerkelijk. Dat konden we niet volhouden.
Ik ben minstens zo tevreden over de beslissing die we
toen genomen hebben: de keuze voor documentaire fotografie.
Daarmee zit je echt tussen culturele en academische vorming
in. Foto’s zijn namelijk pas echt de moeite waard als ze artistiek
interessant zijn, en ze werken pas wanneer er ook een goed
verhaal bij zit. Dat hebben dan ook al onze fototentoonstellingen
met elkaar gemeen: goede foto’s én een goed verhaal.
Fototentoonstellingen naar de TU/e halen is eigenlijk niet zo
moeilijk. Er bestaat geen sterke infrastructuur voor reizende
fototentoonstellingen. Er is een heleboel beschikbaar, je hoeft
het alleen maar op te zoeken. De expositie ‘Water’, die we
recent hadden, ben ik op het spoor gekomen via een klein berichtje
in het NRC. Een Zwitserse bank riep een prijsvraag in het
leven over fotografie en duurzaamheid. Na lang proberen kon
ik eindelijk in Parijs spreken met de organisatoren en die zagen
uiteindelijk wel iets in een technische universiteit als locatie
voor hun tentoonstelling. De volgende editie van die prijsvraag
heeft ‘Earth’ als thema en wij hebben nu al de toezegging dat
de expositie weer naar Eindhoven komt. Bij World Press Photo,
dat we jaarlijks samen met de Kamer van Koophandel organiseren,
is het gewoon een kwestie van regelen, betalen en zorgen
voor goede publiciteit.’
Wijze raad voor zijn opvolger heeft hij niet maar als hij nog een
paar jaar op de TU/e zou werken zou hij vooral de cultureel vormende
activiteiten goed willen positioneren en integreren. ‘Aan
een TU zit je tussen het maken en het academische in. Tussen
alle creatieve beroepen onderling bestaan in mijn optiek metaforische
relaties en daarom is het jammer als de cultureel creatieve
kant van de studenten hier onderbelicht blijft.’
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 45

4 6
ONDERZOEK
TU/e en NEMO op zoek
naar het ontstaan van leven
Doe methaan, ammoniak, waterstof en water in een afgesloten bol en stel dit bloot aan
elektrische ontladingen. De Amerikaan Stanley Miller ontdekte in 1953 dat er dan aminozuren
ontstaan, de bouwstenen van eiwitten. Dit bijzondere experiment, dat ons vertelt over het
mogelijke ontstaan van leven op aarde, wordt nu aan de TU/e en in wetenschapsmuseum NEMO
herhaald. Aan de TU/e worden vijf jaar experimenten gedaan, terwijl de bol bij NEMO eenzelfde
periode gesloten blijft. Een unicum.
Niets doet vermoeden dat achter de
glazen bol in NEMO zo’n bijzonder
wetenschappelijk experiment schuilgaat.
De opstelling staat centraal in een onlangs
geopende tentoonstelling over de
bouwstenen van leven en de zoektocht
daarnaar. Inhoudelijk directeur Rob van
Hattum speelde al langer met het idee
om ‘iets’ met het begin van leven op onze
planeet te doen.
Dat 2009 zowel als jaar van Darwin als
van de sterrenkunde is uitgeroepen,
bood schitterende aanknopingspunten
voor de start van het project. Van
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
Hattum is een bekende van prof.dr. Bert
Meijer, directeur van het TU/e-Instituut
voor Complexe Moleculaire Systemen
(ICMS) en universiteitshoogleraar bij de
faculteiten Scheikundige Technologie en
Biomedische Technologie van de TU/e.
Bij beiden ontstond zo’n anderhalf jaar
geleden het idee om zowel bij NEMO als
aan de TU/e gelijktijdig een bekend experiment
naar het ontstaan van leven te
repliceren.
De Amerikaanse wetenschappers Miller
en Urey probeerden in 1953 experimenteel
na te gaan hoe bouwstenen van het
leven konden ontstaan. Ze deden ammoniak,
waterstof, methaan en water in een
opstelling. Dit zijn de ‘elementaire verbindingen’
waarvan wordt verondersteld dat
ze vier miljard geleden op de aarde waren.
De omgeving van de vroegere aarde
waarin deze verbindingen zouden voorkomen,
staat ook wel bekend als ‘oersoep’.
Elektrische ontladingen in de opstellingen
moeten het onweer van weleer simuleren
en kokend water de warme oceanen. Uit
dit experiment bleken onder meer aminozuren
te zijn ontstaan – de bouwstenen
van eiwitten. En eiwitten zijn belangrijke

Vlnr: businessmanager ICMS ir. Sagitta Peters, ing. Joost van Dongen van
Scheikundige Technologie en Sanne Deurloo, hoofd programma van NEMO.
bouwstenen van cellen. De resultaten van
Miller en Urey waren baanbrekend, omdat
het experiment aantoonde dat organische
stoffen uit (deels) anorganische stoffen
kunnen ontstaan.
Oersoep-experiment
Zowel aan de TU/e als in NEMO is de opstelling
van de Amerikanen nagebouwd,
zij het elk in een andere gedaante. In
NEMO wordt de met gassen en water
gevulde bol vijf jaar op kamertemperatuur
‘geschud’ – veel langer dan het experiment
van Miller en Urey, dat slechts
een week duurde. Nog niet eerder is het
oersoep-experiment zo lang gehouden.
Sanne Deurloo, hoofd programma: ‘Dit
is echt heel uniek. Spannend wat we
over vijf jaar aantreffen. Voor ons is het
een lange tijd, maar als je bedenkt dat er
miljoenen jaren overheen zijn gegaan tot
er leven was, is dit natuurlijk een peulenschil.’
Na opening van de bol gaan TU/ewetenschappers
de samenstelling van het
mengsel analyseren.
Via het informatiescherm bij de bol kunnen
bezoekers van NEMO gegevens
opvragen. Zo staat ook de samenstelling
vermeld; 1,6 liter waterstofgas, 3,2 liter
methaan, 3,2 liter ammoniakgas en 2 liter
gesteriliseerd water. Deze verhoudingen
zijn identiek aan die van het experiment
in de jaren vijftig.
De tentoonstelling in NEMO werd geopend
op 23 april. Op diezelfde dag is
ook de opstelling in het Spinozalab aan
de TU/e ‘aangezet’. Vanuit de TU/e zijn
dr.ir. Anja Palmans, ing. Joost van Dongen,
prof.dr. Bert Meijer en ir. Sagitta Peters bij
het project betrokken. Binnenkort wordt
er mogelijk een medewerker aangesteld
om zich langere tijd met de opstelling en
analyse van monsters bezig te houden.
Voor zover Van Dongen weet, is het de
eerste keer dat het experiment aan de
TU/e wordt nagebootst. De omstandigheden
aan de TU/e zijn in beginsel hetzelfde
als bij Miller en Urey. Later wordt
er gevarieerd. Zo worden er verschillende
gassen gebruikt. ‘We willen onder meer
koolstofdioxide toevoegen als extra bron
van zuurstof. Pure zuurstof zal niet gaan,
want dan ontploft de boel misschien’,
licht Van Dongen toe. ‘We verwachten op
deze manier sneller en meer resultaten
te krijgen dan in NEMO. Ook verwacht de
chemicus meer informatie te genereren
dan Miller en Urey in hun tijd konden.
‘We hebben nu betere scheidings- en karakteriseringsmethoden.’
De analyse gebeurt
door middel van chromatografie en
massaspectrometrie. Met deze technieken
kun je op moleculair niveau verbindingen
scheiden en identificeren. ‘We kunnen
naar verwachting ook één en ander leren
over plasma’s’, vertelt Van Dongen. Steeds
als er iets ‘nieuws’ is aan de TU/e, wordt
dat gemeld bij NEMO. Bezoekers krijgen
via een ‘nieuwsknop’ bij de opstelling toegang
tot de informatie.
Instituut voor Complexe Moleculaire Systemen
‘Dit experiment past uitstekend in onze doelstellingen’, vertelt ir. Sagitta Peters, businessmanager
bij het ICMS. ‘We willen antwoorden vinden op vragen die we hebben over complexe vormen
en zelforganisatie van moleculen. We zijn ook nieuwsgierig naar het ontstaan van de eerste cel.
Hoe bouw je complexe moleculen op?’ Zelforganisatie – een complex samenspel van moleculen
– zou hebben geleid tot de unieke en gecontroleerde opbouw van primitieve cellen. Het ICMS
ging op 1 april 2008 van start. Wetenschappers van de faculteiten Scheikundige Technologie,
Biomedische Technologie, Wiskunde & Informatica, Technische Natuurkunde en Werktuig-bouwkunde
hebben hierin hun krachten gebundeld.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 47

4 8
ONTWERPER IN OPLEIDING
De afgelopen twee jaar volgde Vuk Jancic MSc PDEng het Process
and Product Design (PPD) programma, een van de elf tweejarige
ontwerpprogramma’s van het Stan Ackermans instituut (SAI). Tijdens het
tweede jaar voerde hij een ontwerpproject uit bij Essent Warmte, waarbij hij
keek naar het warmteverlies in het leidingnetwerk van de stadsverwarming.
Jancic was een van de genomineerden voor de TU/e-Ontwerpersprijs 2009.
Van warmteverlies
naar warmtewinst
Bij stadsverwarming wordt water opgewarmd
met restwarmte van de afvalverbranding
en van energiecentrales.
Dit water wordt via een geïsoleerd
leidingnet getransporteerd naar de
huizen om er radiatoren en leidingwater
mee te verwarmen. Het grootste
stadsverwarmingsnetwerk van Essent is
het Amernet, een ondergronds netwerk
van 400 km pijpleiding dat loopt van de
Amercentrale in Geertruidenberg naar
vele huishoudens onder meer in Breda
en Tilburg.
Warmteverlies
‘Bij dit transport treedt er warmteverlies
op in het leidingnet. Bij het Amernet is
dit gemiddeld 23 procent en dat is veel
hoger dan bij netwerken in andere landen,
bijvoorbeeld in Finland, Duitsland
of Bulgarije. Een van de oorzaken is de
manier waarop het warmteverlies wordt
berekend. Er wordt namelijk gekeken
naar het warmteverlies ongeacht de
grootte van het netwerk van pijpleidingen.
In Nederland wordt er echter meer
aan afzonderlijke eengezinswoningen
geleverd. Hiervoor is een uitgebreider en
langer netwerk nodig dan bijvoorbeeld
in Bulgarije waar het warme water veel
meer naar grote flatgebouwen wordt
geleid. Het oppervlak van het leidingnetwerk
in Nederland is hierdoor relatief
groter dan in andere landen. Het warmteverlies
vergelijken tussen verschillende
netwerken is daarom zuiverder als
je het verlies of de warmte die verkocht
is, deelt door de lengte van het netwerk’,
aldus Jancic.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
‘Daarnaast heb ik een model ontwikkeld
om het warmteverlies accuraat te berekenen.
In dit model neem ik onder meer
de lengte van het netwerk, de doorsnede
van de leidingen, de isolatie, de leeftijd,
de staat van onderhoud en de lucht- en
grondtemperatuur mee’, vertelt hij.
Jancic heeft met dit model gekeken hoe
je het warmteverlies in een netwerk
kunt verminderen. ‘Daarbij heb ik zowel
gekeken naar een nieuw netwerk waar
gebruik wordt gemaakt van de nieuwste
technologieën zoals ‘twin pipes’, met
twee leidingen in één isolatielaag. Dit
scenario levert de meeste warmtewinst
op, tot wel dertig procent. Het vraagt
echter ook een enorme investering.
Daarom heb ik ook een scenario bekeken
waarbij het huidige netwerk wordt
geoptimaliseerd. Hier valt ook winst te
behalen bijvoorbeeld door de temperatuur
in het leidingnetwerk te verlagen
en lokaal extra boilers te plaatsen bij
die paar grote afnemers die een hogere
temperatuur nodig hebben, zoals een
ziekenhuis.’
Belgrado
Jancic studeerde Werktuigbouwkunde
aan de universiteit van Belgrado en
volgde de master Process Equipment
Design. ‘Na mijn studie in Belgrado
wilde ik meer kennis en ervaring opdoen,
bij voorkeur in het buitenland.’ Hij
kwam uiteindelijk uit bij het PPD-programma
van Stan Ackermans Institute.
‘Ik heb ook contact gehad met Delft.
Uiteindelijk heb ik voor Eindhoven gekozen
omdat ze hier een meer persoonlijke
en efficiënte aanpak leken te hebben.’
Jancic is te spreken over de multidisciplinaire
en multiculturele omgeving van
de PPD-opleiding. ‘De studenten hebben
een chemische, een natuurkundige of
een werktuigbouwkundige achtergrond.
In zo’n team heeft iedereen zijn eigen
aanpak en specialiteit. Je leert veel van
je medestudenten en van de gastdocenten
uit de industrie.’
Geschikte baan
Jancic geeft aan dat hij ook tijdens het
tweede jaar veel heeft geleerd. ‘Mijn
begeleiders bij Essent hebben me uitstekend
ondersteund. Het ontwerpproject
heeft me ook zeker geholpen om een
‘Het Nederlandse
leidingnetwerk
kent relatief veel
warmteverlies’
geschikte baan te vinden.’ Jancic werkt
sinds kort als Process Engineer bij Fluor,
een groot industrieel ingenieursbedrijf.
‘Dat ik bij Fluor in korte tijd goed mijn
weg heb weten te vinden is zeker ook te
danken aan mijn ervaringen in de PPDopleiding,
waar je naast de technische
kennis ook je sociale vaardigheden moet
ontwikkelen. En die heb je hard nodig
als ingenieur, je moet zeker goed in
teams kunnen werken.’

VM EA CT TR OI RX / 42 / 2 0 0 89 49
Foto: Rob Stork

5 0
Nieuws
Service
EREDOCTORAAT VOOR ONNO BOXMA
De Universiteit van Haifa (Israël) heeft besloten
in juni een eredoctoraat te verlenen aan
prof.dr.ir. Onno Boxma, hoogleraar
Stochastische Besliskunde aan de Faculteit
Wiskunde en Informatica en wetenschappelijk
directeur van EURANDOM, het op de TU/ecampus
gevestigde onderzoeksinstituut voor
stochastiek.
Boxma krijgt het eredoctoraat voor doorbraken
in de toegepaste kansrekening. Haifa is net als
Eindhoven een bolwerk van wachtrijtheorie.
Boxma werkt hiervoor onder meer samen met
prof.dr.ir. Koos Rooda van Werktuigbouwkunde,
met de faculteit Elektrotechniek in het profileringsgebied
‘Broadband Telecommunication
Technologies’ en met de faculteit IE&IS in het
profileringsgebied LOIS (Logistics, Operations,
and their Information Systems).
Boxma ziet zijn uitverkiezing voor een eredoctoraat
mede als een erkenning voor
EURANDOM en de Eindhovense wiskunde als
geheel.
NIEUWE VOORZITTER
RAAD VAN TOEZICHT
Ir. Rokus van Iperen wordt de nieuwe voorzitter
van de Raad van Toezicht van de TU/e. Hij
volgt op 1 september a.s. Philips-president
dr.ir. Gerard Kleisterlee op, die na zijn tweede
termijn van vier jaar vertrekt. Van Iperen, voorzitter
van de Raad van Bestuur van Océ, maakt
Bouwkundestudenten TU/e
vraagbaak voor het Klokhuis
Prof.dr.ir. Onno Boxma.
sinds 2004 deel uit van de Raad van Toezicht
en is door de andere leden gekozen tot hun
nieuwe voorman.
KERNFUSIE-EXPERT NAAR TU/e
Prof.dr. Niek Lopes Cardozo, voorheen parttime
hoogleraar aan de TU/e en hoofd van de
afdeling Fusiefysica van het FOM-Instituut voor
Plasmafysica Rijnhuizen, is vanaf 1 mei voltijd
hoogleraar aan TU/e. Op een nieuwe fusie-leerstoel
gaat hij een ambitieus onderzoeks- en
onderwijsprogramma opzetten. Ook komt er
een speciale kernfusie-masteropleiding.
De TU/e heeft de nieuwe leerstoel ingesteld
naar aanleiding van de start van het internationale
ITER-project. Die installatie gaat 500 MW
vermogen opwekken uit kernfusie, tien keer
meer dan nodig is om de reactor te bedrijven.
Speerpunt van Lopes Cardozo is het ontwikkelen
van een gespecialiseerde masteropleiding
Een kleine duizend kinderen kwamen begin april naar de TU/e voor de
Klokhuis vragendag. De vragendag was onderdeel van de ontwerpwedstrijd
‘Het Klokhuis bouwt het KlokHUIS’ waarbij architect Jord den Hollander de
winnende ideeën gebruikt voor een ontwerp dat in 2010 wordt gerealiseerd
in Almere Poort. De kinderen konden alle mogelijke vragen stellen op het
gebied van bouwen en wonen. Zeventig studenten Bouwkunde en Industrial
Design gaven uitleg. In het TU/e-Auditorium was veel ruimte voor de activiteit
‘Bouw mee aan ’t sluiphuis’. Van doeken, stokken, elastiekjes, plakband en
klemmetjes werd een steeds grotere tent gebouwd. De dag was georganiseerd
door tv-programma het Klokhuis, de Stichting Techniekpromotie en de
TU/e.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9
Foto: Bart van Overbeeke
Foto: Bart van Overbeeke
op het gebied van kernfusie. In samenwerking
met buitenlandse opleidingscentra en met
FOM-Rijnhuizen, het Nederlandse onderzoekscentrum
voor fusie-energie, wil hij de TU/e een
belangrijk knooppunt maken in het nieuwe,
door hem geïnitieerde Europese netwerk voor
fusie-educatie, FUSENET. Naast onderwijs is onderzoek
een belangrijk doel van de hoogleraar.
Het onderzoek aan de universiteit zal aansluiten
bij het bestaande Nederlandse fusieonderzoek.
Ook hier is intensieve samenwerking
met andere groepen belangrijk: binnen de
TU/e, maar ook met onderzoeksgroepen buiten
de universiteit zoals FOM-Rijnhuizen, de partners
in de 3TU-federatie en de grote centra voor
fusie-onderzoek in Europa.
JOHAN SCHOT TREEDT TOE TOT KNAW
TU/e-hoogleraar prof.dr. Johan Schot van
Technology, Innovation & Society (TIS) is toege-

Foto: Bart van Overbeeke
treden tot de KNAW, de Koninklijke Nederlandse
Akademie van Wetenschappen. Dat maakte
de Akademie in mei bekend. In totaal heeft de
KNAW 28 nieuwe leden gekozen. De in totaal
tweehonderd ‘gewone’ leden van de Akademie
zijn allen vooraanstaande wetenschappers,
werkzaam op alle onderzoeksterreinen.
Toetreden tot dit gezelschap is dus een prestigieuze
zaak. Maar Schot is vooral verheugd
over de steun die hij heeft gekregen. ‘Het is in
zekere zin een peer review. Dat je wordt voorgedragen
en gekozen door wetenschappers uit
alle disciplines, is het leukste.’
De Akademieleden kiezen jaarlijks nieuwe
leden aan de hand van aanbevelingen uit de
wetenschappelijke gemeenschap. De verkiezing
gebeurt op grond van hun wetenschappelijke
prestaties. Als een Akademielid de leeftijd
van 65 jaar bereikt, komt zijn of haar plaats vrij
voor een nieuw lid.
Prof.dr. Johan Schot.
TU/e-VOETBALROBOTS DERDE OP EK
Het robotvoetbalteam Tech United van de
TU/e heeft tijdens de RoboCup German Open
2009, het officieuze EK, de bronzen medaille
veroverd. Tech United moest daarmee afstand
doen van de Europese titel die het team het
afgelopen jaar droeg. De Eindhovenaren
plaatsten zich met hun derde plek voor de
wereldkampioenschappen in het Oostenrijkste
Graz dat op 29 juni start.
ICTREGIE AWARD
Tijdens de ICTDelta 2009 zijn de genomineerden
voor de ICTRegie Award bekend gemaakt.
Deze prijs voor het succesvol gebruikmaken van
Foto: Bart van Overbeeke
Nederlands wetenschappelijk onderzoek voor
economische of maatschappelijk winstgevende
toepassingen, heeft als doel de samenwerking
tussen kennisinstellingen en het bedrijfsleven
verder te stimuleren. Alle vier de finalisten zijn
gelieerd aan de TU/e. Genexis B.V. met Gerlas
van den Hoven en Ton Koonen is uiteindelijk als
winnaar uit de bus gekomen. Genexis is een
spin-off van de TU/e, gespecialiseerd in fibreto-the-home
(FttH) systemen.
POSTUME PUBLICATIE
OUD-RECTOR MARTIN REM
Prof.dr. Martin Rem, oud-rector van de TU/e
die vorig jaar op 61-jarige leeftijd overleed,
startte in 2005 aan een boek dat een goed
beeld moest geven van de belangrijke bijdragen
die Nederland levert en geleverd heeft op
het gebied van ict. In mei werd de postume
publicatie ‘Tegen de stroom in’ overhandigd
aan zijn weduwe. Het is een mooie selectie
geworden van die onderdelen waar Nederland
sterk in is, zoals besturingssystemen, betaalsystemen,
doorbraken op applicatiegebied
en het succes van een bedrijf als ASML. Het
boek is voor 12,50 euro te bestellen via info@
ictregie.nl.
TU/e-TUKTUK KLAAR VOOR INDIA
De miljoenen tuktuk driewielers in India nemen
een groot deel van de Aziatische luchtvervuiling
voor hun rekening. De TU/e doet met
een team studenten mee aan een competitie
georganiseerd door Enviu, een organisatie
De binnenzijde van de tuktuk.
Agenda
3 juli, 16.00 uur, TU/e-auditorium:
Intreerede van prof.dr. Douwe Beijaard van
de Eindhoven School of Education, getiteld
‘Leraar worden en leraar blijven’. Voor meer
informatie: www.tue.nl ga naar agenda.
7 september, 16.00 uur, TU/e-auditorium:
Opening academisch jaar van de TU/e.
22 september, TU/e-campus: Super
TU/esday faculteit Industrial Engineering &
Innovation Sciences. Voor meer informatie
zie de congrestip op pagina 3.
25 t/m 27 september, binnenstad
Eindhoven: Tunafestival. Spaans muziekfestival
waarbij Nederlandse, Portugese en
Spaanse studenten gezang en serenades ten
gehore brengen. Voor meer informatie:
www.tunafestival.nl.
die zich richt op duurzame vernieuwing. Inzet
is een schonere tuktuk en een hoger inkomen
voor de vaak arme chauffeurs. De TU/e’ers
kozen voor een microhybride systeem, oftewel
een start-stopsysteem. Dit zorgt ervoor
dat de motor afslaat als de auto afremt en tot
stilstand komt, en pas weer start als er gas
wordt gegeven. De finale vindt plaats in juli.
In het Indiase Chennai wordt dan een tuktuk-race
gehouden en worden alle plannen
gepresenteerd.
M A T R I X / 2 / 2 0 0 9 51

KOOS ROODA:
‘Een medewerker
dient zowel
onderzoek te
verrichten als
onderwijs te
geven.’
Den Dolech 2
Postbus 513
5600 MB Eindhoven
Telefoon (040) 247 91 11
e-mail: voorlichting@tue.nl
Internet: http://www.tue.nl