een toekomst voor molens - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

samenvatting
Nederland en molens: ze horen bij elkaar, al eeuwenlang. Ruim voor de Gouden Eeuw speelden molens
al een belangrijke rol in de economische en landschappelijke ontwikkeling en het sociale leven van
Nederland.
Dat werd later anders: de industriële revolutie zette in Nederland weliswaar laat in, maar rond 1920 werden
molens toch definitief naar de rand van de maatschappij verdrongen. Gelukkig waren individuele pleitbezorgers,
maatschappelijke organisaties en overheden er op tijd bij om de molen als monument en als
beeldmerk voor Nederland te behouden, van polder- tot watermolen, van korenmolen tot windmotor.
Vandaag de dag hebben ze een belangrijke functie in de collectieve beleving van ons land en leveren ze een
waardevolle bijdrage in de toeristische industrie.
Inmiddels staan de eigenaren en de rijksoverheid al meer dan een halve eeuw zij aan zij bij de zorg voor
molens. Er is veel bereikt: ruim duizend molens zijn gered en gerestaureerd, het beroep van molenaar en
molenmaker bleef bestaan, veel van de oude kennis en vaardigheden rondom molens bleef behouden, en
molens zijn voor velen een bron van inkomsten en van ontspanning. Wel valt op punten winst te behalen,
bijvoorbeeld door molens minder nadrukkelijk als werktuig, en in eerste instantie als monument van de
geschiedenis van de techniek te beschouwen. Molens zijn markante getuigen van het verleden en dat speelt
bij de instandhouding vanzelfsprekend een belangrijke rol. Ondanks hun status als icoon vraagt het behoud
van molens om voortdurende aandacht. De instandhouding steunt zwaar op de inzet van vrijwilligers
en particuliere financiële bijdragen. Eigenaren kunnen meestal nauwelijks inkomsten genereren uit hun
molens. De positie van molens en de molenomgeving in de ruimtelijke planvorming behoeft versteviging.
Deze richtlijnen vormen de basis voor het beleid van de rijksoverheid en zetten de visie van de Rijksdienst
voor het Cultureel Erfgoed op molens uiteen. Hoe adviseert en beslist de rijksoverheid over molens? Hoe
kunnen andere partijen hun rol oppakken? Wat kunnen eigenaren, als eerste verantwoordelijken voor
molenbehoud, van overheden verwachten? Hoe worden de monumentale waarden van molens het best
veiliggesteld? Hoe zorgen we voor een volwaardige plek van de molen in steden, dorpen en op het platteland?
Daarop geeft deze handreiking antwoord.
Uitgangspunten voor de rijksoverheid bij de omgang met molens en molenrestanten is hun monumentale
waarde, hun plaats in het landschap en hun functie in de maatschappij. Het hier geformuleerde erfgoedbeleid
staat een integrale benadering voor. Het uitgangspunt is een objectieve, op de afzonderlijke molen
toegesneden waardering van wat er op dit moment is.
In deze uitgangspunten wordt een aantal handvatten voor de omgang met molens geformuleerd. Daarbij
wordt de monumentale waarde, bestaande uit bijvoorbeeld de locatie, het gebouw en het eventuele
gaande werk, de bouwhistorie en de geschiedenis van de plek, uitgangspunt. Het laten werken van de molen,
liefst als ware hij economisch nog vol in bedrijf, is niet het enige oogmerk van het beleid. De rijksoverheid
is voorstander van het laten draaien en malen van molens zolang de bescherming van monumentale
waarden hierbij in acht wordt genomen.
Bij restauratie en onderhoud worden waar mogelijk oorspronkelijke technieken en materialen toegepast.
Daar waar de monumentale waarden niet in het gedrang komen, bestaat ruimte voor de toepassing van
hedendaagse, innovatieve technieken en materialen.