12/13 Ode aan de Indische tantes - Den Haag Centraal

Actueel
Turkse visboer
kanshebber
beste ondernemer
3
Design
De stalen
emoties
van Italië
12/13
Sport
Spannende
tijden voor
Rachelle Groot
Ode aan de Indische tantes
Door Jasper Gramsma
Yvonne Keuls had even tijd nodig om
te bedenken hoe zij de € 25.000 van
haar Haagse Cultuurprijs wil besteden,
maar ze is eruit. Na overleg met
de gemeente komt op het Frederik
Hendrikplein een bronzen beeld te
staan van twee van Keuls’ Indische
tantes, over wie zij veelvuldig verhaalt.
Tante Toetie en tante Pop worden
door kunstenaar Loek Bos levensgroot
in brons vereeuwigd.
“Deze twee vrouwen staan voor een
grotere groep die ontzettend veel
heeft meegemaakt zonder zichzelf
daarvoor op de borst te slaan. Hun ver-
Een échte Haagse krant Vrijdag 17mei 2013 jaargang 7 nummer 314
Schaalmodel van het levensgrote beeld dat op het Frederik Hendrikplein moet verrijzen.> Foto: Mylène Siegers
haal is verklonken aan het Indische
verleden en aan Den Haag”, legt Keuls
uit. “De tantes hebben hun leven lang
heimwee gedeeld en ik heb ze al die
tijd gevolgd. Ik zie het als een afsluiting
van 350 jaar koloniën”. De opdracht
die de schrijfster meekreeg
toen zij vorig jaar mei de Cultuurprijs
ontving uit handen van wethouder
Marjolein de Jong (D66, Cultuur), was
eenduidig: een cadeau voor Den Haag
dat gerelateerd is aan haar werk. Toch
bleek het niet eenvoudig dat cadeau
vorm te geven. “Voor een schrijver betekent
zo’n prijs algauw een toneelstuk,
maar je redt het niet voor dit bedrag.
Marjolein bracht me op het idee
om iets met de figuren uit mijn boeken
te doen. Tijdens de beeldententoonstelling
op het Voorhout bedacht ik
spontaan dat daar een beeld van één
Indische tante moest komen: tante
Toet van Des Indes. Zij dronk daar altijd
thee met petitfours”. Dat het er
uiteindelijk twee worden, is te danken
aan Loek Bos. Hij vertelt waarom: “Op
deze manier kan ik de relatie neerzetten.
Je ziet een wisselwerking waaruit
je iets kunt opmaken. Dat maakt verhalen
los. Indische mensen geven de
dames onmiddellijk een stem”. Met de
maquette van was heeft de beeldhouwer
Keuls getroffen. “Ik ben een lastige
tante, maar Loek heeft een snaar ge-
raakt, ook bij anderen. Ik herkende
zelfs mijn moeder erin”, zegt ze.
Crowdfunding
Het standbeeld komt niet op het Voorhout
te staan, maar op het Frederik
Hendrikplein. Dat heeft voor de
schrijfster een bijzondere betekenis:
“Toen wij uit Indië in Nederland kwamen,
zaten we in Pension Louise op
het plein. Het beeld komt bij de bloemenwinkel,
precies tot waar mijn
moeder vanaf de eerste etage kon kijken.
Ze stuurde mij erop uit om te zien
wat er om de hoek gebeurde”. Het bedrag
dat aan de Cultuurprijs verbonden
is, is verre van toereikend om het
}

gratis
Met z’n tweetjes
naar de Tong Tong Fair?
Alleen deze week het welkomstgeschenk
voor nieuwe abonnees
Neem nu voor € 74,95
een jaarabonnement en ontvang
twee tickets voor de TONG TONG FAIR
ter waarde van € 20
Geldig vanaf 22 mei t/m 2 juni 2013
Malieveld, Den Haag
Ga naar www.denhaagcentraal.net of
bel onze abonneeservice: 0172 – 476085 en
vermeld de actiecode: TTF *
*De website biedt hiervoor ruimte in het vakje opmerkingen

Vrijdag 17 mei 2013 > Den Haag Centraal
Competitie Zilveren Ooievaar:
Turkse visboer kanshebber
beste Haagse ondernemer
Door Annerieke Simeone
Voor de jury is het appels met peren
vergelijken. Drie totaal verschillende
bedrijven maken op 29 mei kans op de
Zilveren Ooievaar, een onderscheiding
van de gemeente Den Haag bedoeld
als blijk van waardering voor
goed ondernemerschap. Zo richt Atlantic
zich op haring en zeevis, is Kalisvaart
Technisch Beheer een technisch
installatiebedrijf gespecialiseerd
in producten op het gebied van
duurzaamheid en ontwikkelt Sharewire
mobiele websites en applicaties
voor mobiele telefoons. Maar uiteindelijk
krijgt maar één bedrijf het felbegeerde
ooievaarsbeeldje, een bedrag
van € 5.000,– en de eeuwige roem.
Hoe ga je dan precies te werk als jury?
Door een bezoek te brengen aan de desbetreffende
partijen en ze het hemd
van het lijf te vragen. Vertegenwoordigers
van VNO-NCW, MKB, KvK, De
Haagse Hogeschool, Omroep West,
KPMG en Meeuwisse, de winnaar van
2012, hielden daarbij rekening met allerlei
aspecten. Of het bedrijf een bijdrage
levert aan de Haagse gemeenschap,
of het innovatieve investeringen
doet, of het zich op een opvallende
manier inspant voor blijvende nieuwe
arbeidsplaatsen en daarin succesvol is,
of het duurzaam en maatschappelijk
verantwoord onderneemt, of het financieel
gezond is. En ga zo maar door.
Veroveren
Eigenaar Umut Tagi (39) van Atlantic
Haring & Zeevisgroothandel vond het
jurybezoek een hele ervaring. “Al die
mensen die wat van je willen weten.
Ik heb ze gewoon het verhaal verteld
dat ik altijd vertel als mensen mij vragen
hoe een Turk een plekje tussen de
Scheveningers heeft weten te veroveren”.
Het begon bij zijn ouders. “Mijn
vader werd gevraagd hier te komen
werken. Toen hij zag dat hier meer toekomstmogelijkheden
lagen dan in zijn
eigen land, besloot hij zijn hele familie
hiernaartoe te halen”. Zijn moeder, die
geen woord Nederlands sprak, had
geen zin om thuis stil te zitten. Tegen
haar buurvrouw zei ze op een dag:
“Kom, we pakken de tram en zien wel
waar we uitkomen”. Tram 11, die een
halte had op de Vaillantlaan, stopte in
Een koophuis kostte in 2012 gemiddeld
11,9 procent minder dan de vraagprijs.
Dat becijfert Calcasa, een onafhankelijk
technologiebedrijf uit Delft
dat is gespecialiseerd in de statistische
analyse en waar dering van onroerend
goed. In geld komt het erop neer dat
kopers gemiddeld 30.000 euro minder
dan de vraagprijs betaalden. Voor woningen
die langer dan twee jaar te
koop stonden, werd zelfs gemiddeld
52.000 euro minder neergeteld.
Het verschil tussen de vraagprijs en de
uiteindelijke koopsom lag, voordat de
crisis begon, rond de 5%. Tegenwoordig
wordt de vraagprijs al regelmatig
bijgesteld alvorens een huis daadwerkelijk
wordt verkocht. Sinds de top
van de markt halverwege 2008 daalde
Umut Tagi met zijn befaamde haringen. > Foto: C&R
Scheveningen. “Toen zij werk vond bij
vishandel De Jager was ze zwanger
van Tagi. Lachend: “Ik ben letterlijk
met vis opgegroeid”. En daar bleef hij
ook, op achtjarige leeftijd hielp hij zijn
broer bij Simonis. Toen De Jager in
1989 stopte en het personeel op straat
kwam te staan, besloot Tagi samen
met zijn broer en neef het bedrijf Atlantic
te starten. “Die mensen konden
niet aan hun lot worden overgelaten,
vonden we”. Nu heeft hij een groothandel
in Scheveningen en een snijderij
in Vlaardingen en staat hij op diverse
markten met zijn vis. Om en nabij
de veertig mensen zijn bij Atlantic in
dienst. “Iedereen is welkom, ik werk
met Marokkanen, Italianen, Spanjaarden
en Nederlanders natuurlijk”.
Respect
Het is niet altijd makkelijk geweest om
als Turk binnen de Scheveningse grenzen
te infiltreren. “Vroeger accepteerden
Scheveningers niet eens Hagenezen,
laat staan een allochtoon. Het is
niet altijd makkelijk geweest, we hebben
veel tegenwerking gehad, maar uiteindelijk
hebben we respect afgedwongen”.
Zijn haring ,die hij handmatig laat
schoonmaken en snijden, is befaamd in
de omgeving. De kwaliteit van de geleverde
vis is zeer hoog. Tagi: “Collega’s
zien hoe goed de zaken gaan en overwe-
Huizenkoper betaalt circa
12% onder de vraagprijs
de gemiddelde woningwaarde reeds
met 14%.
De gemiddelde woningwaarde is in
het eerste kwartaal van 2013 terug op
het niveau van eind 2004 met een
prijs van 226.000 euro. Woningen van
meer dan 500.000 euro daalden met
10,5% het hardst in waarde, vooroorlogse
appartementen het minst
(6,9%). Twee-onder-eenkapwoningen
en vrijstaande woningen kennen een
groter verschil tussen de vraagprijs en
de koopsom dan rijtjeshuizen en appartementen.
Daar is sprake van een
verschil van wel 16,6%.
In het eerste kwartaal van 2013 zijn
alle Nederlandse vastgoedindexen
verder gedaald: woningen (-7,9%),
kantoren (-2,5%), winkels (-5,0%) en
bedrijfsruimten (-2,8%). Voor het
tweede kwartaal van 2013 verwacht
Calcasa een verdere woningprijsontwikkeling
op jaarbasis van -5,6%.
Momenteel staan er twee keer zoveel
woningen te koop als dat er jaarlijks
worden verkocht. Het aantal transacties
op jaarbasis is in vijf jaar tijd met
maar liefst 40,9% gedaald. De betaalbaarheid
van wonen is daardoor sinds
de top van de markt met 37,3 procent
verbeterd. Gemiddeld besteden mensen
momenteel 20,7% van hun netto
maandinkomen aan woonlasten. Dat
is vergelijkbaar met de situatie in
1999. Halverwege 2008 gaf men gemiddeld
nog 33% uit aan woonlasten.
Het aantal verstrekte hypotheken op
jaarbasis steeg dit kwartaal met 5,2%
ten opzichte van hetzelfde kwartaal
een jaar eerder.
gen hetzelfde te doen”. Zo zeker als de
directeur is van zijn eigen zaak, zo realistisch
is hij over zijn kansen voor de ondernemersprijs.
“Volgens mij maak ik
33,3% kans. We zien het wel”.
Juryvoorzitter Henk Kool, wethouder
van Economie, reikt de Zilveren Ooievaar
uit op woensdag 29 mei van 19.30
tot 21.30 uur. Dit vormt het slot van
het Ondernemersplein, het tweedaagse
evenement voor ondernemers dat
wordt georganiseerd door de gemeente
en de Rabobank Den Haag en omgeving.
Ingezonden mededelIng
Exclusieve
brilmode
actueel

4>varia
stadsmens
Workshop brengt kinderen in
wondere wereld van fossielen
De drie donkerkleurige staafjes in de
hand van René Vinck zijn de restanten
van een ‘belemniet’. “Dat is een
inktvisachtige”, verduidelijkt de
amateur-paleontoloog. “En kijk eens
goed”, wijst hij, “hier zit een tandje.
Een of andere vis heeft hem gebeten
en die tand is blijven zitten”.
Hij spreekt geestdriftig over de wondere
wereld van de fossielen. Zijn
enthousiasme over de versteende
botten van dieren, die vaak miljoenen
jaren oud zijn, wil hij overbrengen
op de jeugd in de leeftijd van
acht tot twaalf jaar. Met Yosha Visser,
creatief kinderbegeleidster, verzorgt
hij sinds enige tijd de workshop
‘Fossielplezier’. En die bijeenkomst
maakt indruk, zo blijkt. De kreten
‘wauw’, ‘woooo’ en ‘supercool’ zijn
niet van de lucht wanneer fossielen
worden getoond tijdens de workshop
die twee uur duurt, vertellen de
twee. “Je merkt dat kinderen daarna
anders naar de natuur gaan kijken. Ze
krijgen ook een idee van hoe leven is
ontstaan”.
Op 2 en 16 juni geven ze de workshop
opnieuw in het Mee in Zee-atelier in
de Lijsterbesstraat. Op zoek naar een
groter ‘publiek’ hebben ze inmiddels
Ingezonden mededelIng
een aantal scholen benaderd. Yosha:
“Tot nu toe hebben we ons gericht
op jongens en meisjes die al iets van
fossielen weten, maar we willen ook
graag kinderen bereiken die er nog
nooit mee in aanraking zijn geweest”.
René vult aan: “Mijn droom is om
in de klas aan kinderen over mijn
passie te vertellen”. ‘Fossielplezier’
zou volgens beiden ‘een uitstekende
activiteit zijn voor het basisonderwijs
en de naschoolse opvang in Den
Haag’. Bovendien, vinden ze, is dat
geen overbodige luxe. Ze verwijzen
daarbij naar onderzoek door de Vrije
Universiteit (VU) Amsterdam. “Daaruit
blijkt dat kinderen in de afgelopen
twintig jaar steeds minder interesse
hebben gekregen voor de natuur. Ze
gaan minder de natuur in en verblijven
er korter”.
René Vinck raakte al jong in de ban
van fossielen. Hij begrijpt als geen
ander het groeiend enthousiasme van
de jeugd die eenmaal de workshop
heeft gevolgd. “Een fossiel zoeken is
in principe een schat vinden”, zegt
hij en hij pakt een steentje. “Hierin
zit een trilobiet, een dier dat 400 miljoen
jaar oud is. Deze komt uit Tsjechië,
maar in andere landen vind je
Kunst, antiek en
design tijdens onze
voorjaarsveiling
op 29, 30 en 31 mei
Kijkdagen:
24, 26 en 27 mei 10.00 - 17.00 uur
25 mei 10.00 - 16.00 uur
Catalogus in print en online
www.venduehuis.com
info@venduehuis.com
ook trilobieten en andere fossielen”.
Yosha Visser werkt al vele jaren met
kinderen, zoals nu bij Lisa Dak in de
naschoolse opvang. Daarnaast geeft
Yosha, die ook goudsmid is, met haar
bedrijfje ‘eleven Tree’ onder meer
de workshop ‘Recycling’. Kinderen
leren dan bijvoorbeeld om van oude
sieraden nieuwe te maken. Vorig jaar
besloten zij en Vinck hun passies te
Jan Wiegers (1893-1959)
Landschap met regenboog bij Davos
(olieverf op doek, mét studie op papier)
Richtprijs € 22.000 - 25.000
Collectie Pre-Colombiaans
aardewerk
Yosha Visser en René Vinck: ‘Kinderen gaan anders naar de natuur kijken’.
>Foto: Mylène Siegers
Zilveren theebusje, 1906
Eisenloeffel voor
Fa. C.L.J. Begeer
Richtprijs € 8.000 - 12.000
bundelen in ‘Fossielplezier’. De workshop
begint met drie korte films. In
de ene film wordt het ontstaan van
fossielen uitgelegd, de twee andere
films tonen waar René Vinck en
Yosha Visser zoeken naar fossielen.
“Ze zien ons in actie met onze hele
uitrusting aan, zoals met een helm en
veiligheidsbril op”, zegt René Vinck.
Andere lessen die kinderen krijgen
Samuel Jesserun
de Mesquita
Zittend naakt, 1923
(pastel op karton)
Richtprijs € 10.000 - 12.000
Bloemvormige
diamanten hanger
totaal ruim 6 ct
Richtprijs € 7.000 - 9.000
Den Haag Centraal > Vrijdag 17 mei 2013
zijn het herkennen en benoemen van
fossielen en het bewerken van de versteende
botten. De workshop blijkt
leerzaam, wijst een enquête uit die
na afloop werd ingevuld. Zo schreef
een jongetje: ‘Ik wist al vijf procent,
nu wel vijftig procent’.
Bij het allerlaatste onderdeel van
‘Fossielplezier’ komt Yosha Visser in
actie. Zij legt dan een smalle, langwerpige
doos op tafel, met daarin
haaientanden die tussen de 10 en
15 miljoen jaar oud zijn. “Ieder kind
mag er één uitpakken. Daarna gaan
we met z’n allen de haaientand een
beetje schuren, polijsten en later
oppoetsen met heksenvet”. Tot slot
wordt aan de jonge deelnemers een
leren kettinkje uitgereikt, waaraan
zij de haaientand kunnen hangen.
Yosha Visser: “Als de kinderen horen
dat ze die echte haaientand mee naar
huis mogen nemen, zijn ze helemaal
verrast”.
Joke Korving
De workshop ‘Fossielplezier’, die twintig euro
kost, wordt op 2 en 16 juni gehouden in Mee
in Zee-atelier, Lijsterbesstraat 69. informatie:
www.fossielplezier.nl.
Karel Klinkenberg (1852-1924)
Stadsgracht Rotterdam
(olieverf op doek)
Richtprijs € 15.000 - 20.000

Vrijdag 17 mei 2013 > Den Haag Centraal
Door Coos Versteeg
En weer vertrekt een directeur bij ADO
Den Haag. Het zong al weken rond dat algemeen
directeur Cees Driebergen (51)
het beu was: de inmengingen door grootaandeelhouder
Mark van der Kallen en
zijn kompaan Paul Beijersbergen. De directeur
stuurde, daags na de laatste
thuiswedstrijd van het seizoen, openlijk
aan op een breuk met het bestuur. Deze
week werd het een feit: Driebergen vertrekt
per 1 juli aanstaande.
Het persbericht van de voetbalclub, vol
huldebetuigingen aan Driebergen inclusief
de altijd terugkerende gratuite constatering
dat men ‘het vertrek betreurt
maar begrip heeft voor de overwegingen’,
eindigt met de krasse uitspraak:
‘ADO Den Haag zal op korte termijn de
nieuwe algemeen directeur presenteren’.
Hoe vaak heeft de woordvoerster van
ADO dat zinnetje de afgelopen jaren al
niet in diverse varianten getikt. Het is
bijna ondoenlijk je alle ADO-directeuren
van de afgelopen vijf, zes jaar nog
voor de geest te halen. Want niet alleen
algemeen directeuren wisselden elkaar
in hoog tempo af, ook commercieel directeuren
en stadiondirecteuren sneuvelden.
De een na de ander: Arzbach,
Boogaart, De Boer, Vierling, Manders,
Westerwoudt, Goetzee en nu dus Driebergen.
Een voordeel van die korte
dienstverbanden was wel dat de oprotpremie
nooit erg hoog kon zijn. Langer
dan een paar jaar zat niemand er. En men
ging natuurlijk altijd in goede harmonie
uit elkaar. Toen de voorlaatste algemeen
directeur Matthijs Manders zich later
nog eens in gematigd negatieve zin over
de club uitliet, werd hij fijntjes herinnerd
aan de clausule met betrekking tot
de zwijgplicht in zijn vertrekovereenkomst.
Wat wacht de nieuwe algemeen directeur
straks? Misschien kan de helder-
ziende Peter van der Hurk tijdens zijn paragnostische
show op 24 mei in het
ADO-stadion licht op de zaak werpen.
Op de opstandige supporterssite haguecityfirm.nl
weten ze in elk geval al wat er
in de profielschets voor de vacature duidelijk
moet staan: ‘een flexibele houding,
een ruggengraat van een naaktslak,
liefst voorzien van buikspreek-capaciteiten’.
Positie
Want de positie van de directeur in de
huidige constellatie is natuurlijk toch
waar het om draait. Welke gek wil straks
nog directeur bij ADO worden? De laatste
algemeen directeur die zelf nog iets te
zeggen had bij ADO Den Haag, was Piet
van der Pol (2006-2008). Zijn opvolger
John Arzbach, voorheen jaren achtereen
actief in de rol van voorzitter van de businessclub,
botste al meteen met het nieuwe
regime. Arzbach was lange tijd succesvol
directeur van Hommerson
Casino’s geweest en weigerde zich in een
rol van marionet te schikken. Dick Vierling,
commercieel directeur, leek enige
tijd de droomkandidaat om twee functies
ineen te verenigen. Dat bespaarde
ook mooi een salaris.
Maar op 1 april 2011 was daar toch ineens
Matthijs Manders, nadat eerder Kees
Jansma voor de eer had bedankt. Zes volle
maanden hield Manders het vol. In die
tijd had hij stevige conflicten met Van
der Kallen over allerlei uitgaven die de
clubeigenaar deed waarvoor Manders
vervolgens moest dokken. Zoals de Audi
A7 Sportback die trainer John van den
Brom cadeau kreeg als beloning voor de
behaalde resultaten, maar waarvoor
Manders vervolgens een leasecontract
van Van der Kallens bedrijf Wittebrug
kreeg voorgeschoteld. Zo was er ook onenigheid
over de talloze peperdure etentjes
bij Restaurant Niven, eveneens eigendom
van Van der Kallen, waarvan de
facturen op het bureau van Manders be-
landden. De algemeen directeur die bezuinigen
als voornaamste taak had, gooide
uiteindelijk de handdoek in de ring.
Henk Jagersma, voorzitter van de Raad
van Commissarissen van ADO gaf hem
deze week op TV West nog een trapje na
door de benoeming van Manders ‘een
vergissing’ te noemen.
Flexibel
Tegen die achtergrond heeft Driebergen
het nog lang in het wespennest volgehouden.
Zijn flexibele houding en goedpraterij
leverden hem bij de supporters
zelfs de scheldnaam Cees Liegbergen op.
Maar gaandeweg werd de relatie tussen
Driebergen en Van der Kalle/Beijersbergen
er steeds slechter op. Ook werd de relatie
tussen Driebergen en trainer Maurice
Steijn precair, omdat Steijn niet de financiële
armslag kreeg die hij begeerde
en Driebergen achter Steijns rug om een
technisch directeur benaderde. Op zijn
beurt moet Driebergen het recent weer
voor de kiezen hebben gekregen toen bij
de wedstrijd ADO-Feyenoord volwassen
hooligans uit Rotterdam in het kindervak
van ADO bleken te zitten en in een
actueeL Foto: Creative Images
baar, want er valt wel veel moois te zeggen
over innige vormen van samenwerking
met het Residentie Orkest en
het Nederlands Dans Theater, maar de
drie partners zullen merken dat ze tot
elkaar veroordeeld zijn, mocht één van
hen in financiële moeilijkheden geraken.
Bovendien wil de gemeente dat
daar ook congressen worden georganiseerd.
Komt juist een opleidingsinstituut, per
definitie verstoken van de mogelijkheid
iets commercieels te ondernemen,
door dit alles niet in het nauw?
“Dat wordt in een contract met de gemeente
en het Rijk vastgelegd, want
die zijn daarvoor verantwoordelijk”, aldus
Van der Meulen. Hetgeen een
hoongelach ontketende in de collegezaal
van het af te breken gebouw aan de
Juliana van Stolberglaan.
Ontwapenend
Afgezien van enige aarzeling wat betreft
de financiële berekeningen, die
nog verdere uitwerking vragen (“ik
ben geen specialist”), toonde Henk van
der Meulen een ontwapenend optimisme.
Of het verstandig is fijnzinnige,
kwetsbare jonge musici en dansers los
te laten in een gebouw dat ook liefhebbers
van Frans Bauer tevreden moet
stellen? Geen probleem. In deze tijd.
Aldus de directeur, zijn jonge artiesten
skybox zestien mensen doodziek werden,
omdat er spacecake werd geserveerd.
Je kunt er als algemeen directeur
misschien niets aan doen, maar het gebeurt
wel onder jouw verantwoordelijkheid.
De toekomstige nieuwe baas wacht een
uitermate zware taak. ADO Den Haag
sloot het seizoen afgelopen weekeinde
roemloos af met een 4-2 verlies tegen
PEC Zwolle. Daarmee was de kans verkeken
op Europees voetbal. Gelukkig maar,
want het armlastige – onder curatele van
de KNVB geplaatste – ADO Den Haag
zou alleen maar financieel moeten bloeden
als er ver over de landsgrenzen moet
worden gespeeld. Nu hoeft alleen nog de
ruzie te worden beslecht met spelers die
hun premies niet kregen. Want uiteindelijk
draait alles om geld.
Op dit moment nog meer dan ooit. De
uitverkoop van getalenteerde spelers
had begin dit jaar al een ouverture gekregen
met de transfer van Jens Toornstra,
maar kan nu echt beginnen. Van der Kallen
haalt zo stukje bij beetje iets van zijn
ongelukkige investering terug. Dat valt –
zakelijk gezien – nog wel te begrijpen
ook. Maar het betekent wel dat volgend
seizoen een verder verzwakt team op
het gras zal verschijnen. En zodra de resultaten
slecht zijn, gaat Midden-Noord
morren. Daar wordt geen eigenaar en
geen directeur vrolijk van.
Zou de helderziende Peter van der Hurk
daar ook wat over kunnen voorspellen?
Iets in de trant van een Mark van der Kallen
die er eind dit jaar mee stopt, de boel
weer bij de gemeente Den Haag op het
bordje legt en toch nog een paar centen
verdient aan de twee reclamemasten die
hij bij het stadion exploiteert. Natuurlijk
heeft menig raadslid keer op keer geroepen
dat er geen cent meer naar ADO mag.
Maar met de gemeenteraadsverkiezingen
volgend jaar in het vooruitzicht, wil
elke politicus potentiële kiezers plezieren.
In Spuiforum geen plaats voor bibliotheek
Conservatorium verliest onafhankelijkheid
Henk van der Meulen.
> Foto: Malou van Breevoort
immers veel flexibeler dan vroeger. Of
werkelijk de behoefte wordt gevoeld
aan de vaak bepleite kruisbestuiving
tussen orkestmusici, dansers en muziekstudenten?
Oh ja, de grote gemeenschappelijke
kantine kan zeker
bevruchtend werken.
Henk van der Meulen schetste in gloedvolle
bewoordingen een cultuurpaleis
met voor zijn studenten – zestig procent
komt uit het buitenland – vrijwel
onbegrensde mogelijkheden. En is
zelfs het Spuiforum nog te klein voor
de muzikale expansie van zijn studenten?
Dan kan men terecht in de Nieuwe
Kerk of het Theater aan het Spui.
Dat in het toekomstige grote gebouw
met zijn grote kantine geen plaats is
voor de bibliotheek van het conservatorium,
bleek geen onderwerp te zijn
om veel woorden aan te wijden.
Intussen wordt hard gewerkt aan een
alternatief plan voor renovatie van de
Dr Anton Philipszaal en het Lucent
Danstheater plus uitbreiding aan de
achterkant, mede ingegeven door de
toekomstige leegstand (ministeries,
kantoren) op die plaats. Dat ontwerp
wordt, inclusief kostenraming, door
‘Spuiforum-Krankjorum’ op 22 juni gepresenteerd.

6>Varia
terugblik
foto’s uit het haags gemeentearchief
Spijkstaal en de eerste
vrouwelijke broodbezorger
In september 1963 zagen de bewoners
van de Haagse wijk Moerwijk en
die van Voorburg voor de eerste maal
een vrouwelijke broodbezorger uit de
nieuwe broodwagen van Hus stappen.
De Haagsche Courant plaatste drie
maanden later, op 9 december, een
artikel over de ervaringen van broodbakkerij
Hus met de twee nieuwe
vrouwelijke broodbezorgers. Volgens
de adjunct-directeur Verkoop, de heer
B.E.M. Mogendorff, deden de dames
het heel goed. Of wilden de Haagse
Toch liever een man
aan de deur?
vrouwen toch liever een man aan de
deur? Een heel andere mening was namelijk
de Hus-chef Verkoopbezorging
toegedaan, die had begin december
verklaard dat vrouwen totaal ongeschikt
waren voor het beroep van
broodbezorger. Hij achtte het beroep
te zwaar voor vrouwen en meende
dat de klanten liever een man aan de
deur wilden hebben. Volgens de chef
Verkoopbezorging speelde ook ‘vrouwelijke
jaloezie’ een rol, huisvrouwen
zagen volgens hem niet graag een
Ingezonden mededelIng
broodverkoopster aan de deur.
Adjunct-directeur Mogendorff vond
dat de bezorgsters een faire kans moesten
krijgen en dat flauwe grappen als
‘ze staat zo lang te praten’ niet van invloed
op de beoordeling mochten zijn.
Hij vond een evaluatiemoment pas na
enige maanden aan de orde en wilde
in die periode zeker doorgaan met de
vrouwelijke broodbezorgers.
Ook Utrecht raakte in de ban van
vrouwelijke broodbezorgers. Een jaar
na Den Haag nam een broodfabriek in
deze stad ook een vrouw als broodbezorger
in dienst. De zware handkarren
voor de bezorging van brood waren
net als in Den Haag vervangen door
miniatuur-autootjes die zonder rijbewijs
bestuurd konden worden. Dit had
hier de weg geëffend voor de aanstelling
van een vrouw als broodbezorger.
Op de foto is de eerste Haagse broodbezorgster
te zien voor de gemotoriseerde
Spijkstaal-bakkerswagen. Het
lijkt erop dat de kersverse bezorgster
nog wordt geassisteerd door een collega
van het mannelijk geslacht. Met
de elektrisch aangedreven wagen van
het merk Spijkstaal kon de bezorgster
op een gemakkelijke manier het brood
aan de man (of vrouw) brengen. Het
rijden in de nieuwe driewielige bakkerswagen
moet een stuk eenvoudiger
De eerste vrouwelijke broodbezorger in Den Haag. >Foto: Fotoburo Thuring
zijn geweest dan het broodtransport
met de oude zware broodkarren.
De leverancier van de broodwagens,
de firma Spijkstaal, bestaat nog steeds.
De naam Spijkstaal is een combinatie
van Spijkenisse en staal. Dorpssmid
Gerrit Neuteboom begon in 1938 in
Spijkenisse met de fabricage van stalen
aanhangwagens voor landbouwdoeleinden.
Het bedrijf, dat dit jaar
zijn 75-jarig bestaan viert, kreeg met
name bekendheid door de elektrische
melkwagens en later door de zoge-
naamde SRV-wagens die in feite een
soort rijdende supermarkt waren.
Spijkstaal is inmiddels een wereldwijd
gevestigde naam op het gebied van
elektrisch aangedreven voertuigen.
Spijkstaal-producten zijn onder andere
te vinden bij luchthavens, autofabrieken,
ziekenhuizen en attractieparken.
De firma maakt tegenwoordig
ook elektrische auto’s, fietsen en scooters.
Daarnaast richt het bedrijf zich
op transport in de stad. Nog steeds zijn
Spijkstaal-wagens in Den Haag te zien.
Den Haag Centraal > Vrijdag 17 mei 2013
Op 31 januari 2011 gaven wethouder
Rabin Baldewsingh (Duurzaamheid)
en toenmalig wethouder Sander Dekker
(Stadsbeheer) de aftrap voor de ingebruikname
van een Spijkstaal elektrische
vuilniswagen voor het ophalen
van bedrijfsafval door de firma Van
Gansewinkel in de Haagse binnenstad.
Henk Duits
www.gemeentearchief.denhaag.nl
Het stenen
bruidsbed
Regie Johan Doesburg
Met Jeroen Spitzenberger, Tamar van den Dop, Stefan de Walle e.a.
Vanaf 28 mei in de Koninklijke Schouwburg Den Haag
In samenwerking met het Letterkundig Museum brengt het Nationale Toneel
de roman Het stenen bruidsbed van Harry Mulisch tot leven. Met zijn meesterwerk
schreef Mulisch een tijdloze roman over daders en slachtoffers in tijden van
oorlog. Als Amerikaanse gevechtspiloot nam Norman Corinth deel aan het
bombardement op Dresden. Elf jaar later keert hij terug naar de plek des onheils.
Rondom elke voorstelling zijn er verdiepende activiteiten. Van interviews en
themamiddagen tot nabesprekingen met gastsprekers, acteurs en de regisseur.
Reserveren 0900 3456789 / ks.nl
nationaletoneel.nl

Vrijdag 17 mei 2013 > Den Haag Centraal
Extra geld voor Ooievaarspas
en aanpak jeugdoverlast
Door Gilles Boeuf
LEIDSCHENDAM-VOORBURG –
Leidschendam-Voorburg verhoogt de
bovengrens om in aanmerking te komen
voor een Ooievaarspas van 110
procent naar 130 procent van een inkomen
op bijstandsniveau. Ook het
succesvolle project JORP (Jeugd Op
het Rechte Pad) krijgt een financiële
injectie. Ondanks alle bezuinigingen
die het Rijk gemeenten oplegt, kan
Leidschendam-Voorburg door een
gunstig budget guller omgaan met de
Ooievaarspas, een kortingspas voor
mensen met een zeer laag inkomen.
In de onlangs gepresenteerde kadernota
2013, voorheen voorjaarsnota,
van deze gemeente wordt een beeld
geschetst van de financiële stand van
zaken voor de periode 2014-2017. Volgens
deze nota is de financiële positie
van Leidschendam-Voorburg gezond,
maar staat ze door externe factoren
onder druk. Het regeerakkoord van
het kabinet-Rutte II bevat aanzienlijke
bezuinigingsmaatregelen die misschien
ook nog worden verzwaard
met extra maatregelen. Via de algemene
uitkering uit het Gemeentefonds
zal elke gemeente daar de gevolgen
van ondervinden.
Leidschendam-Voorburg moet om
met alle nieuwe taken die eraan komen,
de drie grote decentralisaties in
het land, toch proberen het huidige
Deze week opening van het Waterspoorpark
voorzieningenniveau op peil te houden.
Nieuw
Tot grote tevredenheid van het college
van burgemeester en wethouders is het
gelukt om budget te vinden voor het
verruimen van de norm voor de Ooievaarspas.
Het hiervoor structureel benodigde
budget van 53.000 euro per
jaar maakt het mogelijk dat 750 mensen
meer dan voorheen van de kortingspas
kunnen profiteren. Het budget
komt uit het potje van de bijzondere
bijstand. In 2011 werd de norm
verlaagd van 130 naar 110 procent van
een inkomen op bijstandsniveau. Maar
hierdoor is juist een overschot ontstaan
op de balans van de bijzondere bijstand.
Daardoor kan Leidschendam-Voorburg
de eerdere bezuinigingsmaatregel nu
weer terugdraaien.
Ander nieuw beleid dat in de kadernota
aandacht krijgt, is het project JORP.
De nota stelt voor om voor dit project,
een integrale aanpak van jeugdoverlast
en criminaliteit door jongeren
met behulp van casemanagers, eenmalig
150.000 euro ter beschikking te
stellen. Daarmee zijn de kosten voor
2014 gedekt. De gemeente wil het project
structureel inpassen. De nota suggereert
dat 1 januari 2015 daarvoor een
‘natuurlijk’ moment is, omdat de
Jeugdzorg op die datum als taak van
het Rijk overgaat naar de gemeente.
Verbetering waterbeheer en recreatie
LEIDSCHENDAM-VOORBURG - Nu
de werkzaamheden zijn afgerond,
openen wethouder Marcel Houtzager
(Groen en Water) en Pieter Hellinga
(bestuurder van het hoogheemraadschap
Rijnland) deze week het nieuwe
Waterspoorpark in Leidschendam-
Voorburg. De aanleg van het park is
een maatregel uit het gemeentelijke
Waterplan, aangelegd om de waterverbindingen
en het waterbeheer in de
gemeente te verbeteren. Ook zijn er
verbeteringen aangebracht voor recreanten.
Leidschendam-Voorburg kampte met
een probleem. Er was in de Zijdepolder,
grenzend aan het park, onvoldoende
open water om het regenwater op te
vangen. Tegelijkertijd was de wandelstrook
tussen het spoor, onder de elektriciteitsmasten,
en de wijk De Zijde
voor verbetering vatbaar.
Het water wordt door de gemeente beheerd
in samenwerking met de hoogheemraadschappen
Rijnland en Delfland
en de provincie Zuid-Holland. Het
door hen gezamenlijk opgestelde Waterplan
2007-2015 behelst in totaal
meer dan veertig waterprojecten. Het
Waterspoorpark lost in ieder geval één
van de problemen op. Door de aanleg
van nieuwe waterverbindingen en
moerasachtige zones komt er 11.773 m 2
water bij.
Voor de recreanten en de mensen die
hier graag hun hond uitlaten heeft men
het park aantrekkelijker willen maken.
Er zijn bruggen aangelegd en bankjes
geplaatst en honden mogen er loslopen.
Er is een trekpontje voor kinderen
en de kwaliteit van het water is verbe-
Excursies naar
bunkercomplex
WASSENAAR – Boswachter Mark Kras,
organiseert weer excursies naar de bunkers
in de duinen van Wassenaar. De 25
bunkers van het complex Rijksdorp liggen
er al sinds 1942, maar zijn slechts één
keer eerder opengesteld voor publiek.
Alleen met een gids van Staatsbosbeheer
is het mogelijk de bunkers te bezichtigen
in groepjes van maximaal 12 personen.
De wandeling door de bunkers duurt
twee uur en stevige schoenen worden
aanbevolen.
Voor meer informatie: www.staatsbosbeheer.nl
om de tweets van boswachter Mark Kras te
volgen: @BoswachterMark
Er is 2500 m 2 aan natuurvriendelijke oevers aangelegd.> Foto: C&R
terd door de aanleg van natuurvriendelijke
oevers. De straat naast het park is
een fietsstraat geworden, de zogeheten
Velostrada tussen Den Haag en Leiden,
waardoor er minder verkeer is. Stonden
de grote elektriciteitsmasten er niet,
dan zou het er zowaar idyllisch uitzien.
Voorkomen
Door de verwachte klimaatverandering,
de zeespiegelstijging en de bouw
RIJSWIJK – Leerlingen van de Mariaschool
starten vrijdag samen met de
bewoners van het woonzorgcentrum
Onderwatershof met het maken van
wollen pompoenen. In het kader van
het vijfde Strandwalfestival, dat van
13 tot en met 15 september wordt gehouden
in Rijswijk, maken zij alvast
een begin met het fabriceren van in totaal
500 van zulke pompoenen. Ook
negen andere basisscholen uit Rijswijk
zullen meewerken om de pompoenen
gereed te maken voor plaatsing
op de Van Vredenburchweg, die
tijdens het festival wordt omgedoopt
tot Strandwalboulevard. De bewoners
van Onderwatershof en de leerlingen
van steeds meer huizen was de gemeente
zich er al enige tijd van bewust dat
nieuw beleid nodig was om overlast van
regenwater te voorkomen. In 2003 ondertekenden
de Vereniging van Nederlandse
Gemeenten, de Unie van Waterschappen,
het Interprovinciaal Overleg
en het Rijk het Nationaal Bestuursakkoord
Water, kortweg NBW. Het Waterplan
bouwt voort op de afspraken die
met dat akkoord zijn gemaakt.
van de Mariaschool zullen elkaar wekelijks
op vrijdag bezoeken om gezamenlijk
aan dit project te werken.
Het Strandwalfestival is sinds 2009
het jaarlijkse kunst-, cultuur- en sportfestival
van de gemeente. Net als voorgaande
jaren kunnen organisaties, bedrijven
en bewoners uit Rijswijk zichzelf
presenteren op een uitmarkt en
door het organiseren van uiteenlopende
activiteiten.
Sportpark Vredenburch werkt samen
met verschillende sportverenigingen
om de zondag van het festival helemaal
in het teken te laten staan van sport en
spel voor alle leeftijden. Net als vorig
jaar zal er op de zondagmiddag ook
Nog lopende projecten uit het Waterplan
zijn onder andere het creëren van
natuurvriendelijke oevers langs de
Broeksloot, een ecologische verbetering
en het verhogen van het waterpeil
in de Veen- en Binckhorstpolder om
ook hier de waterberging te vergroten.
Het uiteindelijke doel is in 2015 voldoende
capaciteit te hebben, zodat wateroverlast
en verdroging geen gevaar
meer vormen.
Strandwalfestival van start met pompoenen
weer een popfestival worden gehouden
in het Rijswijkse Bos. Een ander
initiatief, nieuw dit jaar, is het ‘wereldpodium’,
een plek bedoeld om inwoners
uit Rijswijk met een andere culturele
afkomst te laten deelnemen aan
het festival. Ook nieuw is het initiatief
‘Rijswijk zingt mee’. De komende
maanden stelt de organisatie van het
festival een ‘Strandwalkoor’ samen
waar iedere Rijswijker die graag zingt,
welkom is. Het koor zal liedjes instuderen
die het op de openingsavond van
het festival ten gehore brengt.
Voor meer informatie:
www.strandwalfestival.nl
verreck
regio

8>opinie
Choreograaf Jiri Kylián wil niet langer
dat het Nederlands Dans Theater zijn
balletten uitvoert om het gezelschap
de kans te geven zich in artistieke
vrijheid te ontwikkelen. De beslissing
is in goed overleg met artistiek leider
Paul Lightfoot genomen, laat het
NDT weten. Wat een giller. Welke
communicatieadviseur zou deze
vorm van ‘damage control’ hebben
verzonnen? Het NDT verkeert in crisis.
Kylián draait rondjes en het NDT
draait wezenloos mee.
Door Coos Versteeg
Even een kijkje in de journalistieke keuken.
Ruim een week geleden verneemt
collega Annerieke Simeone dat de Haagse
choreograaf Jiri Kylián niet langer wil
dat het Nederlands Dans Theater zijn balletten
uitvoert. Kylián – van 1973 tot
2009 in uiteenlopende functies aan het
NDT verbonden – zou het niet eens zijn
met de artistieke koers van het gezelschap.
Zoals een journalist betaamt, probeert
Simeone links en rechts bevestiging
te krijgen van het verhaal alvorens
contact op te nemen met Kylián zelf en
met de directie van het NDT.
Makkelijker dan verwacht onderschrijven
andere bronnen de bewering. Kennelijk
zingt het nieuws in de danswereld al
aardig rond. Alleen weet niemand te melden
wat nu de precieze overwegingen
van de beroemde choreograaf zijn. Men
weet wel dat hij – na bijna een kwarteeuw
artistiek leider te zijn geweest –
nog maar spaarzaam zijn gezicht aan het
Spui laat zien en er bij voorstellingen
steevast eerder dan het slotapplaus
klinkt tussenuit piept.
Jiri Kylián brengt zelf ook geen klaarheid
als hij door ons wordt gebeld met de
vraag wat er aan de hand is. Zijn kortaffe
reactie “Vraagt u het maar aan het NDT”
doet vermoeden dat de relatie met zijn
vroegere werkgever niet al te vriendschappelijk
meer is.
Kyliáns advies aan ons is makkelijker gezegd
dan gedaan. Wij zijn dan namelijk
reeds anderhalve dag bezig om een reactie
van het NDT te krijgen. Artistiek leider
Paul Lightfoot zit in het buitenland
en reageert niet op de ingesproken berichten.
Zakelijk directeur Robert van
Leer wil niets zeggen zonder Lightfoot
te hebben geconsulteerd. Ondanks beloftes
terug te bellen, laat het NDT niets
meer horen. Op woensdagmiddag wordt
intern niet één doorkiesnummer nog
opgenomen. “Iedereen is in vergadering”,
laat de receptie wanhopig weten.
Crisisberaad?
Het NDT reageert pas op Hemelvaartsdag
wanneer bij de abonnees Den Haag
Centraal op de mat valt. In de Volkskrant
van vrijdag 10 mei zegt Paul Lightfoot
dat hij aanvankelijk vreemd opkeek van
Kyliáns voorstel: “Het is toch alsof iemand
zijn eigen ei uit het nest duwt. Na
een jaar van gesprekken snap ik het en
sta ik achter deze ‘time-out’. Hij dwingt
ons de lege plek met iets nieuws te vullen.
Kylián straft ons niet; hij daagt ons
uit”. Jiri Kylián speelt het spel mee om
niet met modder te gooien. “Er is geen
conflict, maar met deze beslissing forceer
ik het gezelschap tot vernieuwing.
Ik ben bij het NDT groot gegroeid omdat
ik niet gehinderd werd door traditie. Alles
kon, alles mocht. Nu moet Paul de
vrijheid voelen zich te profileren met
nieuw werk en nieuwe namen”.
Anders Hellström
Wat een nobele houding spreidt Kylián
ineens tentoon. Dat was wel even anders
toen op 29 oktober 2003 in zijn bijzijn de
Zweed Anders Hellström als de nieuwe
artistiek directeur aan de verzamelde
danspers werd voorgesteld. Na eindeloos
zoeken had het NDT ten langen leste iemand
gevonden die de fakkel wilde overnemen.
Want Kylián zat er al jaren doorheen.
Hij had een artistieke instorting
meegemaakt, privé liep niet alles op rolletjes
en de zware last om een gezelschap
te leiden en elk jaar een reeks nieuwe
werken te maken, viel hem steeds
zwaarder; hoeveel assistentie hij ook
kreeg.
Wereldwijd was er gezocht wie in de
voetsporen van het vermoeide Tsjechische
wonderkind wilde treden. De Span-
jaard Nacho Duato was bij herhaling gevraagd.
Hij kwam uit de eigen stal, behoorde
ooit tot Kyliáns favoriete dansers,
en had als choreograaf wereldwijd furore
gemaakt met eigen werk. Zijn debuut
‘Jardi Tancat’ deed het bij tournees van
het Haagse gezelschap soms zelfs beter
dan menig Kylián-ballet. Maar Duato
was inmiddels een held in Madrid als leider
van het nationale ballet aldaar.
Met Mats Ek van het Zweedse Cullberg
Ballet werd het evenmin wat, evenals
met de Israëlische Ohad Naharin van de
Batsheva Dance Company. Paul Lightfoot
– leerling en navolger van Kylián –
wilde toen al graag (in een duobaan met
zijn vrouw Sol Leon), maar dat zagen de
dansers van het NDT niet zitten.
Bij de presentatie van ex-danser Anders
Hellström – zelf geen choreograaf –
bleek al snel dat de nieuwe artistiek directeur
een soort façade was. Kylián trad
weliswaar terug als artistiek leider, maar
bleef – tot vreugde van het bestuur – een
soort toeziend voogd zonder wiens goedkeuring
Anders Hellström niets kon
doen. Het koppel Lightfoot/Leon werd
het vaste huischoreografen-duo. “Het
dansgezelschap wil een balans vinden
tussen vernieuwing en het eigen erfgoed”,
filosofeerde bestuursvoorzitter
Ton Rombouts erop los.
Kritische vragen over deze curieuze constructie
leidden op de persconferentie al
tot grote irritatie bij het bestuur, maar
nog meer bij Jiri Kylián. Een artikel in de
Haagsche Courant, dat vraagtekens
plaatste bij dit toekomstperspectief,
leidde tot een furieuze brief van Kylián
vol kinderlijke beledigingen aan het
adres van de auteur.
Jim Vincent
Maar Kylián kon niet voorkomen dat
Hellström faalde. Was de Zweed er bij
het Göteborg Ballet wel in geslaagd de
boel volledig op zijn kop te zetten en er
een heel ander gezelschap van te maken,
in Den Haag zat Hellström in een strak
keurslijf. Hij is zomer 2009 van het voetlicht
verdwenen en staat nu genoteerd
als artistic producer binnen de staf. Het
nieuwe boegbeeld heette Jim Vincent, in
de jaren tachtig zelf danser bij het NDT.
Als choreograaf had de Amerikaanse Jimmy
het ondanks zijn enthousiasme
nooit gemaakt, maar hij was ondanks
zijn kleine postuur een indrukwekkende
danser geweest en hij had na zijn vertrek
een bijzondere ontwikkeling doorgemaakt.
Zo was hij enige jaren verantwoordelijk
geweest voor de shows in
Disneyland Parijs en vervolgens was hij
artistiek directeur geworden van de
Hubbart Street Dance Company. Zijn bij
Disney geleerde gevoel voor commercie
combineerde hij in Chicago met zijn netwerk
en kennis van smaakmakende Europese
choreografen. Jiri Kylián, Nacho
Duato, Ohad Naharin en Johan Inger verschenen
hier op het repertoire.
De triomfantelijke terugkeer van Vincent
op het Spui begon echter al met een
deceptie. Na zijn sollicitatiegesprek bezocht
hij op zaterdagavond een voorstelling
en zag tot zijn schrik dat de zaal maar
half was gevuld. Jim Vincent was in zijn
tijd bij het NDT altijd gewend geweest
aan uitverkochte huizen. Hij begreep
aanvankelijk niet wat er aan de hand
was. Al spoedig constateerde hij dat het
avontuurlijke gezelschap – waarmee hij
nog de overgang van de krotwoningen in
de Koningstraat naar de ambitieuze
nieuwbouw aan het Spui had meegemaakt
– niet meer bestond. Vincent ergerde
zich aan de zelfingenomen, bureaucratische
organisatie van een vastgelopen
bedrijf, dat vooral teerde op
oude roem. In NRC-Handelsblad zei hij al
dat zijn taak als nieuwe roerganger moeilijk
zou zijn, omdat dans in een impasse
zit. “Overal ter wereld duiken dezelfde
namen van choreografen op. Ook ik kan
ze eerlijk gezegd nog nauwelijks van elkaar
onderscheiden. Dat wordt dus mijn
doel: onderscheidend zijn”. Dat lukte
dus niet. September 2011 al trok hij zijn
conclusies en vertrok. Paul Lightfoot
kreeg met een vertraging van een kleine
Den Haag Centraal > Vrijdag 17 mei 2013
Nederlands Dans Theater verkeert al jaren in crisis
Kylián draait rondjes en het NDT draait mee
In juni 1990 ging het NDT voor het eerst naar Japan. Daar kreeg Kylián een
ware sterstatus, die grote verandering in zijn leven bracht.
Haagse Harry
© Marnix Rueb
ook onder
Hans van Manen
en Glen Tetley
danste het nDT
al in Londen,
parijs en
new York
tien jaar alsnog zijn zin: hij werd de nieuwe
artistiek directeur.
Slang
Is Paul Lightfoot nu de leider van een
failliete boedel? Bouwt Den Haag straks
een nieuw theater voor een groep die op
z’n gat ligt? Voorlopig is het nog niet zover,
want het Kylián-loze tijdperk gaat
pas in per september 2014. Nog ruim een
jaar om tot verrassende oplossingen te
komen en onderwijl gaat de show gewoon
door. Het is bovendien niet voor
het eerst dat het NDT een diepe crisis
doormaakt. We denken vaak dat het gezelschap
zijn internationale roem louter
aan Kylián dankt, maar ook voor diens
doorbraak in 1978 met ‘Sinfonietta’
danste het NDT onder Hans van Manen
en Glen Tetley al in Londen, Parijs en
New York. En ook toen die grootheden
het gezelschap de rug toekeerden, leek
het einde nabij.
Wijlen Carel Birnie ( † 1995), mede-oprichter
van het NDT en 33 jaar lang zakelijk
directeur van de groep, vergeleek
het onrustige gezelschap dan ook graag
met een slang die steeds van huid verwisselt.
Hij zag de onrust, crises en conflicten
binnen het artistieke bedrijf juist
als een voedingsbodem waaruit onverwachte,
mooie nieuwe dingen voortkwamen.
Kylián begon in 1973 ook
maar als beginnend gast-choreograaf bij
een NDT dat volkomen stuurloos was
geraakt. Als we Kylián nu zouden geloven,
stevent hij met zijn boycot bewust
op een nieuw uitdagend tijdperk aan.
Nu de choreograaf en de NDT-directie
over de eerste schrik heen zijn, verwijst
niemand meer stamelend naar elkaar,
wordt de telefoon weer gewoon opgenomen
en hebben de rijen zich gesloten.
De vuile was moet binnen blijven.
Het feit dat het gezelschap komend seizoen
opent met ‘An evening with Jiri Kylián’
mag worden gezien als de ironie van
het lot. “Dat wordt geen goodbye-festival”,
benadrukt Lightfoot. Rest de vraag
hoe het straks moet bij staatsbezoeken
van de nieuwe vorst? Koningin Beatrix
was dol op het Nederlands Dans Theater
en werd op den duur ook een fan van Jiri
Kylián. Zij nam het gezelschap bij staatsbezoeken
maar wat graag mee als visitekaartje
van de Nederlandse danscultuur.
Maar ach, de huidige koning werd door
zijn moeder wel eens gedwongen mee te
gaan naar het NDT als prins Claus ziek
was... echter: Willem-Alexander houdt
helemaal niet van ballet.
Coos Versteeg is hoofdredacteur van Den Haag
Centraal en auteur van het boek ‘nederlands
Dans Theater – een revolutionaire geschiedenis’.
Balans, 1986.

Vrijdag 17 mei 2013 > Den Haag Centraal
22
mei
t/m
02
juni
2013
sinds
1959 55e
editie
Malieveld, Den Haag – www.tongtongfair.nl
eConoMie Foto: Jurriaan Brobbel
soonlijk gesprek. Pas op het moment
dat je elkaar in de ogen kijkt, weet je of
het waar is wat iemand in zijn internetprofiel
heeft staan. Het komt wel
eens voor dat mensen halve waarheden
op internet zetten. Gelukkig kom
je daar in een persoonlijk gesprek al
snel achter. Sociale media zijn een
mooi marketingmiddel om een positief
plaatje te schetsen van je onderneming.
Maar de belofte moet natuurlijk
altijd worden waargemaakt”.
Verkoopverhaal
Veel ondernemers weten niet goed
hoe ze moeten beginnen met het inzetten
van sociale media om nieuwe
klanten te werven en meer omzet te
realiseren. Zij kunnen een goed verkoopverhaal
houden. Maar een verkoopverhaal
online vertellen vraagt
andere kennis en vaardigheden. “De
kern van het inzetten van sociale media
is het vergroten van het bereik. De
crux is dat je klanten je gaan aanbevelen
bij hun vrienden en kennissen”,
vertelt Roderick Cremers van marketingbureau
Fresh Bridge. “Je klanten
gaan als het ware zelf adverteren voor
jouw producten”. Mond-tot-mondreclame
klinkt misschien niet modern,
maar dat is in feite wat sociale media
zijn. Mensen geven aan welke berichten
en informatie zij leuk en interessant
vinden. Bijvoorbeeld via een ‘like’
op Facebook of via een Twitterbericht.
Deze informatie komt dan weer bij
hun kennissen terecht. Zo verspreidt
een marketingboodschap zich via via.
“Sociale media worden door veel ondernemers
gezien als een gratis medium.
Maar dat zijn ze niet. Kennis en
ervaring zijn noodzakelijk om optimaal
gebruik te maken van de mogelijkheden.
Het is vergelijkbaar met ‘gewone’
communicatie. Wanneer je een
poster wilt ontwerpen, ga je die ook
niet zelf tekenen, maar schakel je een
professional in. Hetzelfde geldt voor
het inzetten van sociale media”, zegt
Cremers.
Belevingswereld
Het voordeel van sociale media ten opzichte
van andere communicatie-uitingen
is dat je mensen veel gerichter
kunt benaderen. Bij Facebook is duidelijk
wat de hobby’s en interesses zijn
van mensen. Als eigenaar van een reclamebureau
kun je je reisaanbod afstellen
op het favoriete vakantieland
van potentiële klanten. Om succes te
hebben met sociale media is het belangrijk
dat ondernemers denken vanuit
de belevingswereld van klanten.
De meest geslaagde berichten en marketingacties
zijn prikkelend, sympathiek
en activeren de doelgroep. Cremers:
“Zo hebben wij een campagne
bedacht voor een broodjeszaak die ook
verzorgde lunches aanbiedt aan bedrijven
in de buurt. Vaak beslissen se-
cretaresses bij die bedrijven waar de
broodjes worden besteld. De broodjeszaak
heeft dus een heel specifieke
doelgroep: secretaresses die werken
bij bedrijven in de buurt van de broodjeszaak.
Op Facebook hebben we op
secretaressedag een foto geplaatst van
een taart die door secretaresses gratis
was af te halen in de winkel. Vervolgens
hebben we deze foto geplaatst bij
een aantal medewerkers van bedrijven
die in de buurt van de broodjeszaak
gevestigd waren. Facebook maakt
het makkelijk om mensen te selecteren
op de plaats waar zij werken. Heel
veel mensen vonden dit een sympathieke
actie en hebben deze foto ‘geliked’.
Daardoor ging deze actie als een
lopend vuurtje. Deze actie heeft via
Facebook voor veel publiciteit gezorgd
bij secretaresses. Uiteindelijk heeft
een aantal van hen de taart opgehaald
en daar zijn duurzame klantrelaties
uit ontstaan”.
Tong Tong
Feest!
Bezoek de jubilerende
Tong Tong Fair, winnaar
van de Haagse Pluim 2012.

10>interview
Vilan
Rem xxxxxstuk
Het leven in Segbroek gaat niet
over Vilan rozen. van Nu de Loo moeten ze meemaken
dat er van de een of de andere
auto stiekem remkabels worden
doorgeknipt. Het leven is een loterij,
en soms ben jij het die een
verkeerd lot in handen krijgt.
Ergens in Segbroek, of erbuiten,
woont iemand die ’s nachts
uit doorknippen gaat. De politie
denkt dat het om één persoon
gaat. Ik denk dat het een man is,
een doodgewone man, zoals er
veel zijn. Misschien is het een
vader die zijn kinderen niet meer
mag zien, die komen dan tot gekke
dingen. De één ontvoert het
kroost, de ander gaat als Batman
verkleed op een kantoortoren
staan en dan is er de derde, die
’s nachts remkabels doorknipt.
Hij moet toch ergens heen met
zijn frustratie. De sportschool is
te duur.
Dat kleine knipje, daar gaat het
dan om. Het knipje van een nee.
Hij heeft het al negen keer gehoord,
maar er staan nog veel
meer auto’s ’s nachts weerloos te
wachten. De gedachte aan de ochtend
stemt de kabelknipper tevreden.
Iedereen is dan ongerust, en
controleert de auto wel twee, drie
keer. Zo weet hij iemand te zijn
met wie ze rekening moeten houden.
Hij telt mee. Oók.
Hij deed me meteen denken aan
de theepotplasser die vorig jaar in
juni zijn rondes deed. In winkels
als de Hema en Blokker plaste hij
heimelijk in theepotten. Een man
op leeftijd was het, die op zijn manier
een rebel wilde zijn. Heel wat
theepotten zijn door zijn acties de
container ingegaan. Verkopen kun
je ze dan niet meer. Maar hij telde
weer mee, net als de kabelknipper
die nu bezig is.
We weten allemaal dat de gewone
mannen veel pijn lijden. De maatschappij
wordt steeds vrouwelijker,
de mannen moeten dubbel
hun best doen om mee te tellen
en dat lukt vaak niet. Jongetjes
hebben het lastig op school, want
ze zien alleen een juf als rolmodel
en nooit eens een stoere meester.
Of het helpt dat we nu een koning
hebben, is nog maar de vraag,
want iedereen weet waar hij zonder
Máxima zou zijn. Precies, onder
de hoede van zijn moeder.
Arme gewone mannen, zeg ik oprecht.
Ze zijn van goede wil, maar
ze lopen steeds vaker vast in het
leven. Waar moeten ze heen, wie
neemt ze serieus als man? Een
gemiddeld salaris, een doorsnee
uiterlijk, en er beroerd af gekomen
bij de scheiding. Geloof me, ze
zullen steeds vaker in verzet komen.
Zo maken ze zichzelf weer
bijzonder.
Vilan van de Loo
Voorzitter buurtschap 2005 Theo Heere
‘Parkeren onder
het Tournooiveld
wordt de redding
voor 2005’
Een makkelijke klus, die laat hij het liefst aan zich voorbijgaan. Theo
Heere loopt pas warm als hij een zware kluif op zijn bordje krijgt. en die
krijgt hij volop, als voorzitter van het buurtschap 2005. Hij heeft weer ‘schwung’
gebracht in zijn buurt. en nu staat de gemeenteraad zelfs op het punt om groen
licht te geven voor de bouw van een parkeergarage onder het tournooiveld. Met
dank aan theo Heere.
Door Marc Konijn
Het is een beetje typisch, beaamt
Theo Heere (52). De afspraak met de
voorzitter van het buurtschap 2005
voert niet naar het chique deel van de
binnenstad, maar naar Scheveningen,
naar een vrolijk Pipi Langkous-huis,
op een steenworp afstand van het statige
Kurhaus. Dat de voorzitter niet in
‘zijn’ wijk woont, heeft een plausibele
reden, legt Heere uit. “Het buurtschap
2005 is uniek. Het vertegenwoordigt
ondernemers én bewoners uit de
Denneweg en omgeving. Om iedere
schijn van belangenverstrengeling te
voorkomen, heeft 2005 altijd een onafhankelijke
voorzitter, één die boven
alle partijen staat, en die dus niet in de
buurt woont”.
Die afstand is er niet altijd geweest.
Nadat Theo Heere eind jaren tachtig
zijn studie geneeskunde in Rotterdam
had afgerond, verhuisde hij naar
Den Haag, waar hij als radioloog aan
de slag ging in het Westeinde Ziekenhuis.
“Ik kende de stad helemaal niet,
en zei ja tegen een woning aan het
Smidswater. Ik wist bij God niet waar
ik terechtkwam. Het had net zo goed
de Schilderswijk kunnen zijn. Het
bleek een schot in de roos. Ik kwam
in een buurt vol antiquairs, studenten,
kunstenaars, bohémiens, met
een prachtig filmhuis en een bruisend
nachtleven rond de Denneweg,
een buurt waar het krioelde van de
creativiteit”.
Het buurtschap 2005 was in die jaren
nog een hechte gemeenschap, weet
Heere uit eigen ervaring. “De helft
van de winkeliers woonde boven de
winkel aan de Denneweg. De oude
slager Gudde, bijvoorbeeld, die was er
altijd. Die hield een oogje in het zeil.
Dat is niet meer. De horecastop heeft
zijn werking gehad, het antiek is vervangen
door mode. Als de ondernemer
zijn winkel sluit en naar zijn huis
in Zoetermeer rijdt, dan is er geen
verbondenheid meer. Dat maakt toch
een verschil”.
Ook de samenstelling van de bevolking
is veranderd. “Destijds huurde
een student een kamer voor 500 gulden
per maand, en die woonde naast
een pand van anderhalf miljoen.
Die grote verschillen zijn kleiner geworden.
Studenten hebben plaatsgemaakt
voor ouderen, die vaak uit
sentimentele overwegingen terug
zijn gekomen uit Wassenaar. Mensen
komen elkaar ook minder tegen bij
de voordeur, omdat er meer appartementen
zijn gekomen. Je merkte dat
ook onder de bewoners de betrokkenheid
bij de buurt terugliep. Het
‘Klanten komen
van een grote
afstand, en dat
betekent dus dat
mensen vaak met
de auto komen’
was niet meer zo coherent als je zou
willen”.
Anders
Dat moest dus anders. Heere blies
nieuw leven in het buurtschap. Hij
kreeg de ondernemers weer aan de
gang met de oprichting van een bedrijfsinvesteringszone,
als één van
de eerste in het land. Ondernemers
dragen een heffing af om hun gezamenlijke
positie te versterken. Als de
inbreng van de ondernemers groot
genoeg is, krijgen zij daarin steun
van de gemeente. Voor de bewoners
zijn er excursies gekomen. Een kijkje
achter de schermen van de Koninklijke
Schouwburg, een rondleiding
door Escher, een rondvaart door de
grachten, en ieder kwartaal een borrel,
waar soms wel tweehonderd
mensen op afkomen. Heere: “De opkomst
wordt steeds groter, dus slaat
het aan”.
De oprichting van de bedrijfsinvesteringszone
heeft Heere naar eigen zeggen
‘ongelooflijk veel tijd en inspanning
gekost’. Maar aan het buurtschap
kleefde een dossier waar de voorzitter
met nog meer passie en strijd in is
gedoken: het verkeerscirculatieplan,
waarmee de gemeente de binnenstad
van Den Haag autoluw wilde maken.
Het ‘verkeersconstipatieplan’ pakte
helemaal verkeerd uit voor de levensader
van 2005, betoogt Heere. “De
Denneweg heeft het sindsdien lastig
gekregen. Dat is ook niet zo gek. Deze
winkelstraat heeft met zijn bijzondere
winkels wat je noemt een bovenregionale
functie. Klanten komen van
een grote afstand, en dat betekent
Den Haag Centraal > Vrijdag 17 mei 2013
>Foto: Piet Gispen
dus dat mensen vaak met de auto komen.
Als je gaat morrelen aan de toegankelijkheid,
dan zoeken mensen
het elders, zoals in het Noordeinde, of
in Haarlem”.
Natuurlijk, de buurt kreeg een onderhoudsbeurt,
maar ook dat verliep
niet goed. Op de Hooigracht verdwenen
de schuine parkeerplekken. In
plaats daarvan kwam een boulevard
langs de gracht, waar je kon flaneren.
Heere: “Dat is volledig mislukt. Mensen
laten daar hun hond uit en zetten
er hun vuilniszakken neer. En: het is
ten koste gegaan van parkeerplaatsen.
Dat is het echte probleem. De bewoners
en ondernemers hebben hun
plekje wel ergens gevonden. Daar
gaat het niet om. Maar het gaat om
de bezoekers. Die kunnen hun auto
nergens meer kwijt. De ondernemers
merken dat in hun portemonnee”.
De roep om parkeerplaatsen is geen
loze, verzekert Heere, die de herinrichting
van het Lange Voorhout als
voorbeeld neemt. “Daar zijn toen
honderd parkeerplaatsen verdwenen.
Het is niet zo dat het tot lege
zalen in de Koninklijke Schouwburg
heeft geleid. Maar er zijn wel degelijk
effecten. Bij Diligentia werden de
voorstellingen steeds verstoord door
mensen die te laat kwamen, omdat
die geen parkeerplek konden vinden.
De artiesten en de cabaretiers werden

Vrijdag 17 mei 2013 > Den Haag Centraal
er gek van. Het theater heeft daarom
besloten consequent wat later te beginnen
met de voorstellingen”.
Toen Theo Heere vijf jaar geleden
aantrad als voorzitter van buurtschap
2005, maakte hij de parkeerproblematiek
daarom tot zijn prioriteit. Hij
trommelde alle belangrijke spelers
rond de Denneweg en het Voorhout
op voor overleg. De neuzen wezen
dezelfde kant op. Er moest pressie
komen op het college om het parkeerprobleem
aan te pakken. Dat lukte,
grijnst Heere. “Het leidde uiteindelijk
tot een wat cryptische formulering in
het college-akkoord van 2010, om ‘in
het noordwestelijke deel van de binnenstad’
te zoeken naar ‘oplossingen
voor het parkeerprobleem”.
Parkeergarage
De geest was rijp gemaakt voor een
goed idee. En die kwam toen Heere
na een bijeenkomst met wethouder
Peter Smit op het stadhuis in gesprek
raakte met makelaar Kees Kimmel,
die bezig was met plannen voor een
parkeergarage onder Plein 1813. Veel
te afgelegen, vond Heere. Dat gaat
niet werken. “Niet alles is ratio in
het leven. We hebben een prachtige
parkeergarage onder het Malieveld –
hemelsbreed dicht bij de Denneweg,
maar door psychologische barrières
te ver weg. Dan werkt het niet. Ik
ken een bizarre casus van een winkelcentrum
uit Amstelveen, met
een parkeergarage naast de V&D en
eentje aan de overkant van het plein.
Je raadt het al: voor de garage naast
het winkelcentrum stond de hele dag
een rij wachtenden, terwijl de andere
garage leeg stond. De gemeente heeft
van alles geprobeerd, zelfs door de
rijrichting te veranderen, maar het
lukte niet. Het is bizar. Maar mensen
willen nu eenmaal uitstappen op de
plek waar ze moeten zijn”.
De garagebouwers van Kimmel kwamen
praten. Heere belegde vergaderingen
met de culturele instellingen,
de Vrienden van het Voorhout, de
Kamer van Koophandel en de stichting
Binnenstad. Zij lieten een haalbaarheidsstudie
doen naar de beste
plekken voor een parkeergarage in de
binnenstad. Heere: “Met stip op één
stond het korte deel van het Lange
Voorhout, tussen Hotel Des Indes en
de schouwburg. De marktpartijen
hebben dat idee vervolgens verder
uitgewerkt, met een Spaanse architect.
Een prachtig plan, waar de stad
een stuk mooier van kon worden”.
Om onverwachte wendingen uit te
sluiten, organiseerde Heere ook twee
workshops, waar alle denkbare partijen
aan deelnamen, tot aan natuurverenigingen
toe. De grootste weerstand
in het plan zat in de zorg om de bomen
op het Voorhout. De marktpartijen
trokken daarom alles uit de kast om
dat te ondervangen. Er kwam een uitgekiend
plan om de bomen voorzichtig
uit te graven en tijdelijk te planten
op het Malieveld. Als de garage klaar
was, dan lag er op het Voorhout een
verse ondergrond klaar waar de bomen
teruggeplaatst konden worden. “De
deskundigen waren er enthousiast
over. Het bedrijf dat jaren geleden die
eeuwenoude eik naar de Koekamp
had verplaatst, zou de klus klaren. De
feiten spraken voor zich. Maar helaas,
soms wint de emotie. Het college durfde
het toch niet aan”.
De meeste bomen op het Voorhout
zijn zo oud nog niet, bezweert Heere.
“In 1890 stond slechts her en der een
boom. De rijtuigen reden over een
kale vlakte af en aan. Verder: in de
Tweede Wereldoorlog is alles gekapt.
Op een wandeling met de bestuurders
heb ik heb wel eens gekscherend
gezegd: ‘Besef goed: tachtig procent
van de bomen op het Voorhout is
jonger dan wij zijn’. Om de boel te relativeren.’’
Brabant
Heere heeft de discussie rond het
groen met enige bevreemding gadegeslagen.
“Ik kom uit Brabant, en
daar kijken we er toch wel wat anders
tegenaan. Ik stond met één voet in de
stad, in Breda, en met de andere voet
op het platteland en in het bos. Ik heb
een hele andere beleving bij bomen.
Bomen groeien, kunnen ziek worden,
omwaaien. Je kan ze ook opnieuw
planten en omzagen. Hier in de stad
heeft een boom een andere status.
Het Lange Voorhout is een soort heilige
grond, net als de Hofvijver”.
Het was natuurlijk even vloeken en
tieren, toen de plannen het niet hadden
gehaald. Maar lang bij de pakken
neerzitten, dat is niet aan Heere besteed.
,,We hebben de haalbaarheidsstudie
weer uit de lade getrokken. De
op één na beste locatie voor een parkeergarage
was het Tournooiveld. Dat
heeft andere uitdagingen, met grote
leidingen onder de grond, en tramverkeer.
“Maar dat bleek prima op te
lossen. Het college was ook overtuigd
van deze garage met 320 plaatsen.
Binnenkort moet de gemeenteraad
het plan nog goedkeuren. Dan gaan
de vlaggen uit. Het is iets minder
ideaal dan het eerste plan, omdat de
ingang wat verder weg ligt van de
Denneweg. Maar als je vraagt: ben je
tevreden? Dan is het antwoord volmondig:
ja. Want deze garage zal een
nieuwe impuls geven aan het buurtschap
2005”.
Voor Theo Heere breken nu tijden
aan dat hij even op adem kan komen.
Maar lang zal dat niet duren, weet hij
interview

12>design
de anders zo statige
entree van het Louwman
Museum ademt
dezer dagen italiaanse
passie. Vijftien automobielen
van het sportieve
merk Alfa Romeo
heeft het museum daar
bij elkaar gebracht.
stuk voor stuk bijzondere
exemplaren met
elk een eigen oorsprong.
Van sommige
bestaat wereldwijd nog
slechts één stuk, of een
paar, andere hebben
hun sporen verdiend in
de racewereld. Aan de
hand van de ontwerpen
van bekende designhuizen
als Bertone en
Zagato wordt vooral de
naoorlogse geschiedenis
van het ruim honderd
jaar oude automerk
in beeld gebracht.
Aan het einde van de
maand beleeft bovendien
het allernieuwste
model van Alfa Romeo,
de 4C, zijn nederlandse
première op de expositie.
Door Jasper Gramsma
Een wandelroute van anderhalve kilometer
voert langs de historische rijtuigen
in het Louwman Museum. En alsof
deze autocollectie niet omvangrijk genoeg
is, stelde het museum een tijdelijke
tentoonstelling samen van geleende
Alfa Romeo’s. De aanleiding voor de expositie
‘Stijliconen: Passione per il Design
Italiano’ is het jubileum van
SCARB, de club van Nederlandse Alfabezitters.
Een deel van de auto’s is afkomstig
uit het ‘Museo Storico Alfa Romeo’,
dat om onduidelijke redenen al jaren
gesloten is tot nader bericht. Andere
exemplaren zijn particulier bezit, zoals
een aantal unica uit de verzameling van
ondernemer en autoliefhebber Corrado
Lopresto. De tentoonstelling bestaat
uit Alfa’s van zeven Italiaanse vormge-
Expositie Alfa Romeo in Louwman Museum
vers die allen wereldfaam verwierven
met hun ontwerpen.
Tegenwoordig produceren vrijwel alle
autofabrikanten hun modellen in een
grote oplage, maar dat is ooit wel anders
geweest. Tot in de Tweede Wereldoorlog
is het gebruikelijk om als autokoper
met een rollend chassis naar een carrosseriebouwer
te gaan en er een koetswerk
op te laten zetten. Hierdoor zijn
zeldzame en unieke creaties ontstaan
die uiting geven aan de ontwerpkwaliteiten
van de designhuizen. “Je moet
het zien als een rijdend portfolio”, legt
museumdirecteur Ronald Kooyman
uit. “Vroeger hadden de designers veel
meer vrijheid, omdat ze niet gebonden
waren aan wetgeving en kennis over
aerodynamica. Het ontwerp was aanvankelijk
vooral een deksel. Als het
over automerken ging, werd in die tijd
feitelijk het onderstel bedoeld. Later
werden de carrosseriebouwers steeds
nauwer betrokken bij de techniek van
de auto’s. Zij bepaalden de smoel”. Op
deze expositie is goed te zien dat de carrosserie
allesbepalend is voor de uitstraling
van de auto. Ook al delen sommige
tentoongestelde vierwielers hun technische
basis, ze zien er allemaal heel anders
uit.
Paradepaardjes
Alfa Romeo is in zijn lange geschiedenis
een dankbare basis gebleken voor carrosseriebouwers.
Met deze tentoonstelling
brengt het Louwman Museum
een ode aan de Italiaanse ontwerpers
die zich aan een ontwerp voor Alfa hebben
gewaagd. Dat is ook de manier
waarop de auto’s zijn ingedeeld, niet
chronologisch zoals meestal het geval
is, maar per designhuis. “Op die manier
kunnen we goed laten zien wat zij allemaal
in huis hadden en hoe uiteenlopend
dat is”, zegt de museumdirecteur.
Ondanks de grote variatie in vormgeving,
stelt hij dat Italiaans autodesign
als zodanig te onderscheiden is: “Je herkent
het uit duizenden. Die ranke lijnen,
dat elegante, dat vooruitstrevende.
Daardoor heeft de vormgeving tegelijk
iets tijdelijks, het is snel gedateerd”.
Het imago van de Italiaanse auto heeft
op alle andere fronten nog altijd veel te
winnen. De paradepaardjes staan van
oudsher niet bepaald bekend om hun
degelijkheid, weet ook Kooyman. “Met
Alfa koop je design, daarbij neemt men
de roest en andere ongemakken voor
lief. Als een Duitse auto niet start, is
men verbaasd. Die zijn veel logger en
Den Haag Centraal > Vrijdag 17 mei 2013
De stalen emoties van I
Naam: Carabo
Design: Bertone, 1968
Carabo is de benaming voor de Italiaanse keversoort waar deze
concept car door het kleurgebruik op lijkt. De vormgeving is
baanbrekend. De strakke verticale lijnen en de naar boven
scharnierende deuren symboliseren de snelle maatschappelijke
De opstelling van de auto’s in de centrale hal van het museum met op de voorgrond de straatracer Stradala.
De nieuwe Alfa Romeo 4C is vanaf 28 mei voor het eerst in Nederland te zien in het Louwman Museum. Vanaf
eind dit jaar gaat deze jongste telg uit de sportieve lijn van Alfa in productie. > Foto: Marcel de Waal
veranderingen van eind
modellen van Bertone da
de Lamborghini Countac
Naam: 1900 SSZ
Design: Zagato, 1954
De afdrukken van poezenpootjes staan no
bolide. Omdat hij veertig jaar heeft stilges
1900 SSZ helemaal compleet en ongeresta
jaar van het bestaan van deze auto, maar
Corrado Lopresto. Typisch voor de ontwer
afgehakte kont. > Foto: Roberto Carrer
betrouwbaarder. Eigenlijk gaan alle stereotypes
die men kent nog steeds op”.
De directeur verzekert dat alle auto’s in
het museum kunnen rijden, dus ook
deze Alfa Romeo’s starten zodra de
sleutel in het contact gaat. “Voor deze
auto’s geldt dat als alles compleet is, het
kan rijden. De techniek is mechanisch,
dus elk onderdeel is te vervangen”, aldus
de directeur.
Unicum
De tentoonstelling beslaat drie typen
automobielen: concept cars, racewagens
en elegante auto’s. De concept car
is een unicum. Er wordt er slechts één
van gebouwd bij wijze van studieobject,
bedoeld voor de internationale autoshows.
Daarmee testen de fabrikanten
hoe er op de auto’s gereageerd
wordt, zodat er vervolgens aanpassin-

Vrijdag 17 mei 2013 > Den Haag Centraal
talië
jaren zestig. Later zijn gelijkende
adwerkelijk in productie gegaan, zoals
h. > Foto: Museo Storico Alfa Romeo
g in het stof op de achterruit van deze
taan in een garage nabij Rome, is de
ureerd. Verzamelaars weten al twintig
pas onlangs is de auto verkocht aan
pen van Zagato is de ‘coda tronca’, een
gen gemaakt kunnen worden voor de
modellen die uiteindelijk in productie
gaan. “Met de racewagens wilde het automerk
laten zien hoe goed het was”,
vertelt Kooyman. “Het waren Alfa’s om
te begeren. Eigenlijk een soort reclame,
want men kocht dan een ander in productie
gebouwd exemplaar”. De elegante
auto is het type dat men op de wereldwijde
schoonheidswedstrijden
aantreft, de mooiste in zijn soort. De
museumdirecteur heeft zelf ook zijn
voorkeuren: “De Stradale van carrosseriebouwer
Marazzi vind ik één van de
mooiste sportauto’s van Alfa Romeo,
zeker omdat hij gebouwd is voor de
openbare weg”. In 1967 bereikt de Stradale
al een topsnelheid van 260 kilometer
per uur. Tot de 8C Competizione in
2006 in productie gaat, is de straatracer
de snelste in serie gebouwde auto uit de
Naam: 8C 2900 B Speciale tipo Le Mans
Design: Touring, 1938
Deze donkerrode sportwagen is waarschijnlijk de duurste uit de collectie. Hij werd gebruikt tijdens de
bekende 24-uursrace van Le Mans in 1938. Met zijn achtcilindermotor lag de auto lange tijd aan kop, maar hij
viel uiteindelijk uit. Vanwege een klapband remde de coureur op de motor, waardoor die te veel toeren
maakte en vervolgens één van de kleppen brak. > Foto: Museo Storico Alfa Romeo
Naam: 6C 2500 SS
Design: Pininfarina, 1949
Dit unicum is speciaal ontworpen voor de Italiaanse edelman Giovanni San Giorgio Gualtieri di Catania. De
dubbele koplampen zijn een uitvinding van de ‘kleine’ Farina, die al snel over de hele wereld navolging vond.
De neus heeft daardoor wel iets weg van de latere Rolls-Royces. De auto won in 2008 de eerste prijs bij het
Concours d’Elegance op Paleis Het Loo. > Foto: Roberto Carrer
stal van Alfa Romeo. “In de categorie
elegante auto’s is de Castagna uit 1939
mijn favoriet met zijn gestroomlijnde
uiterlijk”, gaat Kooyman verder. “Het is
één van de oudste designhuizen en
bouwde voornamelijk op het chassis
van Hispano Suiza. Bij het grote publiek
is Castagna onbekend, maar in de klassieke
autowereld is het een grote naam”.
Benjamin
“Het beroemdste designhuis is met drie
auto’s op de tentoonstelling vertegenwoordigd.
Dat is zonder meer Pininfarina”,
stelt de museumdirecteur. Die
naamsbekendheid heeft men vooral te
danken aan Ferrari, die tot op de dag van
vandaag een grote opdrachtgever is
voor het ontwerpbureau. Pinin is de bijnaam
van grondlegger Battista Farina.
Het betekent ‘benjamin’ in het Itali-
aans. Battista is de tiende zoon uit de
ontwerpfamilie Farina en begint in
1930 zijn eigen studio. Eerst ontwerpt
hij voor individuele klanten, maar al
snel gaat hij de samenwerking aan met
Italiaanse automobielfabrikanten. Later
volgen ook andere Europese en wereldwijde
merken. Het designteam ontwerpt
niet alleen auto’s in het hoge segment,
ook doodgewone middenklassers
als de Peugeot 306 en de Hyundai Matrix
komen van Pininfarina’s tekentafel.
De samenwerking die de expositie
laat zien tussen de carrosserieontwerpers
en Alfa Romeo behoort nu tot het
verleden. In het huidige gamma van het
automerk zijn geen ontwerpen te vinden
van de bekende studio’s. Toch siert
de langgerekte driehoekige grille van
weleer de neuzen van de nieuwste generatie
nog steeds.
design Foto: Museo
Storico Alfa Romeo

14>cultuur
Den Haag Centraal > Vrijdag 17 mei 2013
Engelstalig toneel uit heel Europa
dit jaar vindt het Festival of european
Anglophone Theatrical Societies
(FeATS) plaats in den Haag. Aan de
ene kant is het een wedstrijd tussen
theatergezelschappen, aan de andere
kant een hoop gezelligheid en
europees toneel.
Door Olivier van Nooten
Het festival rouleert tussen een aantal
steden, gericht op ‘English speaking
groups from mainland Europe’. Een aantal
jaar geleden was er dus al een Haagse
aflevering, de volgende keer is Luxemburg
weer aan de beurt, het jaar daarop
Hamburg. De eerste editie vond plaats in
Nederland. Ruim 35 jaar geleden was er
in Rotterdam de designmanifestatie Brit
’76. Voor die gelegenheid werd een theatercompetitie
opgezet door de Anglo-
American Theatre Group (AATG), die het
dit jaar weer organiseert. Catherine van
Zeeland doet de communicatie en vertelt
graag over de vier dagen die FEATS
beslaat. “Er doen twaalf gezelschappen
mee, drie per avond. Een ‘certified judge’
geeft punten en constructieve kritiek.
Maandagavond zijn er een soort ‘mini-
Oscars’, bijvoorbeeld voor beste actrice,
script of decor.” Die laatste onderscheiding
sleepten Van Zeeland en haar collega’s
van het Homerostheater twee jaar
geleden zelf in de wacht toen ze in Genève
‘The Importance of Being Earnest’
van Oscar Wilde speelden.
Punten
Naast klassiekers kiezen de acterende
amateurgezelschappen ook voor modern
werk, zoals vorig jaar in Antwerpen.
Toen bleek de AATG-productie
‘Will you take this man?’ mogelijk net
‘te ruw en te Nederlands’, vertelt de
Potten en vazen zijn niet zomaar
gebruiksvoorwerpen. er zijn geen
dingen waarvan de vorm zoveel
belangrijker is dan de (mogelijke)
inhoud. In keramiek zie je vaak een
heersende kunstopvatting geconcentreerd.
Door Egbert van Faassen
Lang niet alle keramisten zijn ook uitvinders
van een vormentaal. Misschien
was de Italiaanse avant-gardist Fontana,
die zijn ‘concetti spaziali’ in keramiek
van dezelfde orde achtte als zijn schilderijen,
wel de enige. Maar door de vertaling
van de vigerende kunstopvatting
naar een ander medium maken keramisten
vaak duidelijk welke visuele aspecten
er op dat moment toe doen. En dan
met hun eigen oorspronkelijkheid in
hun eigen medium. Je hoeft geen kunsthistoricus
te zijn om een op de antiekmarkt
gevonden vaas ongeveer in zijn
tijd te plaatsen, toch? Het Gemeentemuseum
richtte na een tentoonstelling van
Ingezonden mededelIng
Tijdens FEATS kan het publiek Engelstalig toneel uit heel Europa zien. >Foto: Lesley Robertson
Haagse dame die opgroeide in Azië,
Rusland en Afrika.
Deelnemers kunnen alle kanten op in
hun artistieke keuzes, zolang ze niet
korter dan 20 en niet langer dan 55 minuten
het podium betreden – anders
kost het punten. Verder heeft elke groep
maar 10 minuten om een set op te bouwen
en 5 minuten voor de afbouw; ook
kunnen groepen op locatie maar twee
uur per dag repeteren. Van Zeeland is erg
blij dat de Koninklijke Schouwburg als
festivalterrein fungeert. Zelf doet ze dit
jaar niet mee, want de organisatie vergt
genoeg energie, maar eerder speelde ze
bijvoorbeeld in bewerkingen van Aladdin
(‘toen was ik prinses Jasmine’) en
Robin Hood (‘Maid Marian’). “Of er in
Nederland genoeg Engelstalig theater is?
Ik vind van wel, als je goed zoekt is er altijd
wel iets te doen. Denk bijvoorbeeld
aan STET in Den Haag en de Amsterdamse
gezelschappen InPlayers en Orange
Tea”.
Loting bepaalt op welke dag de groepen
spelen; het toeval wil dat beide Nederlandse
deelnemers op maandag gepro-
grammeerd zijn. Gelukkig is het dan
Tweede Pinksterdag, dus wie van theater
houdt of liever niet verzeild raakt in
files richting meubelboulevards, doet er
goed aan FEATS te bezoeken. Naast werk
van over de grens, spelen de InPlayers
‘Death in the living’, terwijl het Homerostheater
een stuk speelt van Ko van
den Bosch, die faam verwierf met Alex
d’Electrique. Sinds 1990 is er tijdens
FEATS het gratis ‘side festival’ Fringe. Dit
onderdeel vult de middag met vermaak
in blokken van ongeveer een half uur en
staat los van de avondprogrammering.
Minimalistische keramiek in het Gemeentemuseum
Waar vorm boven inhoud gaat
Johnny Rolf en Jan de Rooden, die grillige
vormen met een uit de losse hand aangebracht
decor liet zien, een tweede expositie
in van naoorlogse Nederlandse
keramiek. Nu gaat het om stukken die later
zijn gemaakt. Doosjes, kommen en
schalen van Leen Quist worden gecombineerd
met werk van Geert Lap. Beiden
worden beschouwd als minimalist. Beiden
laten variaties zien op een ogenschijnlijk
eenvoudig thema.
Leen Quist (1942) maakte potten die er
zo perfect en vanzelfsprekend uitzien,
dat je zou denken dat ze industrieel zijn
gemaakt. Maar het zijn allemaal unica.
Meestal wit, met een ingelegd patroon
van blauwe lijnen. Enkele doosjes zijn,
behalve met de kenmerkende blauwe
lijn, ‘versierd’ met een kleur – monochroom
zachtgeel, een licht steenrood
en een donkerder blauw. De primaire
kleuren verzacht. Blauw op wit verwijst
naar het klassieke Delfts blauw, maar de
speelse geometrische composities die
Quist over zijn bolle vormen trekt, zijn
toch echt uniek. Dat geldt ook voor een
serie doosjes, ontworpen op verzoek van
het verzamelaarsechtpaar Roef. Dezelfde
vorm kreeg vierentwintig decoratieschema’s.
Een schenking van het echtpaar
Roef aan het Gemeentemuseum
van bij elkaar veertig objecten van Quist
vormde de aanleiding voor deze expositie.
Sinds 2005 maakt Quist geen keramiek
meer.
Variaties
Geert Lap (1951) maakte twintig jaar geleden
‘99 variaties’. Het is een reeks van
vrij kleine, matzwarte vaasjes en schalen.
In een mooie kleine tentoonstelling
in het Gemeentemuseum staat nu tweederde
daarvan opgesteld. Een lange rij in
enkele op ooghoogte gehangen vitrines.
Het is boeiend om te zien wat allemaal
kan met de simpele gegevens van een
vaas of een beker waarvan de hoogte en
de diameter min of meer gelijk blijven.
De vazen en bekers zijn allemaal anders.
Ze staan stevig met een breed uitlopende
voet of ze lijken nog maar net in evenwicht
omdat de voet heel smal is. De
vorm kan bollen als een tulp of een ei.
Een vaasje kan horizontale bolle banden
vertonen als een Michelin-mannetje of
het bestaat uit twee zuivere bollen. Een
vaas kan op een diabolo lijken of op een
dik potlood, wanneer een strakke cilinder
een puntige voet krijgt. Het is maar
een manier om de voorwerpen te beschrijven.
Lap heeft zeker niet deze associaties
willen oproepen. Het gaat hier
om vormstudies: voor de maker het onderzoeken
van mogelijkheden en voor
de bezoeker van de tentoonstelling een
oefening in kijken. In dergelijke dingen
zet je geen bloemen. Er ligt een omgekeerde
bolhoed. De meest extreme vorm
binnen dit geheel is een cirkel van dun
aardewerk, echt helemaal plat. Het Gemeentemuseum
bezit de serie deels. Keramiekmuseum
Princessehof in Leeuwarden
heeft ook een flink deel en leende
dat uit. De overige drieëndertig
vormoefeningen zullen wel onder verschillende
verzamelaars zijn verspreid.
Geert Lap geniet internationale bekendheid.
Amerikaanse kunstenaars als
opera2day & vocaal ensemble vox luminis presenteren wegens groot succes opnieuw de
dolhuys kermis
sensationeel zingende melancholici
“In de middag is er wel een inzending
van het AATG. Regisseur van deze ‘one
act play’ is een Zuid-Afrikaanse vrouw.
Het stuk gaat over twee vrouwen in een
postkantoor die een afgekapt hoofd in
een doos vinden”, vertelt Van Zeeland
opgeruimd.
Professioneel
Voor de meeste betrokkenen is FEATS
volgens haar een serieuze hobby: “Sommigen
hebben een deeltijdbaan als acteur,
maar veruit de meesten doen het
niet professioneel”. Het staat zelfs in de
voorwaarden voor deelname: spelers
mogen niets verdienen aan het evenement.
“Als ze daarna iets anders met het
stuk willen doen, mogen ze dat natuurlijk
zelf weten”. De meeste spelers hopen
stiekem wel ontdekt te worden, zoals
Rachel Weisz en Hugh Grant gescout
werden op het Fringe-festival in Edinburgh.
Desalniettemin draait het festival
vooral om plezier van bezoekers en
acteurs, die over het algemeen zelf ook
familie, vrienden en kennissen meenemen.
“Daarom is er een ‘hospitality
pack’ te vinden op de website, dat is ook
in andere plaatsen gebruikelijk”, legt
Van Zeeland uit. Het document biedt bezoekers
van ver alle informatie om Den
Haag tussen de bedrijven door eens goed
te verkennen. Voor wie de stad al kent, is
het een goed moment zich te verdiepen
in Engelstalig theater.
Festival of European Anglophone theatrical
Societies (FEAtS). 17 tot en met 20 mei in de
Koninklijke Schouwburg. Gratis theaterprogramma
Fringe (in het weekend vanaf 13.30
uur, maandag van 14:30 uur tot 17:00 uur).
Voor meer informatie: www.feats.nl / www.
ks.nl
Leen Quist, porseleinen objecten
1996-2002.
>Foto: Erik & Petra Hesmerg.
Ellsorth Kelly en Claes Oldenburg bezitten
werk van zijn hand. Peter Struycken
schakelde Lap in 1990 in voor het ‘sokkelplan’
in het centrum. De ovale sokkels
zijn bepalend voor de maat van de
beelden in de stad. Ze brengen eenheid
in de verscheidenheid van de verschillende
bijdragen aan de beeldenroute. En
ze zijn nog handig in technische zin ook.
Gemeentemuseum, Stadhouderslaan 41
www.gemeentemuseum.nl
tot en met 10 november.
vr 24 mei t/m
zo 2 JUNi 2013
in het voormalige
nebo-ziekenhuis
also performances
in english!
www.opera2day.nl

Vrijdag 17 mei 2013 > Den Haag Centraal
eén keer per jaar presenteert
Rabarber het Studio 33 Jongeren
Theaterfestival, dat is uitgegroeid
tot een happening waarbij het hele
gebouw wordt ondergedompeld in
dynamische theateractiviteiten. dit
jaar hebben 171 jongeren met elkaar
12 theaterproducties en 2 filmproducties
gemaakt.
Door Anneke Ruys
De naam Studio 33 Festival is enkele
jaren geleden ontstaan als overkoepelende
naam voor de studioproducties
die Rabarber jaarlijks in mei en juni
presenteert, verspreid over een vijftal
weekenden met ieder weekend een
andere voorstelling. Tevens is het bedoeld
om een duidelijk onderscheid te
maken met de Rabarber-familievoorstellingen.
“Na het succes van de vorig
jaar voor het eerst georganiseerde
werkplaatsen, besloten we om dit jaar
over te gaan tot een écht festival. Daarin
worden binnen twee weekenden
alle voorstellingen met randprogrammering
gespeeld. Zonder afbreuk te
doen aan de kwaliteit en het aantal
speelbeurten van de studioproducties”.
Zakelijk leider Karin Lucet weet
waar ze over praat. Samen met het Rabarber-team
is zij de drijvende kracht
achter de aanstaande debuuteditie
van het Studio 33 Festival, waarvan er
in Den Haag nog geen gelijke is. Rabarber
werkt met docerende theatermakers.
De meesten van hen zijn afgestudeerd
regie/docent drama aan de diverse
landelijke toneelscholen. “Wij
bieden deze jonge makers de kans om
in een beschermde omgeving een regie
te maken. Zij dragen veelal zelf de
onderwerpen aan, die door directeur
Rebecca van Leeuwen worden goedgekeurd
en in het maakproces (op afstand)
worden begeleid”. Soms worden
de onderwerpen vastgesteld in samenspraak
met de deelnemende
Door Babeth Knol
Ook het Museum voor Communicatie
blikt ter ere van de abdicatie van
Beatrix terug op haar periode als vorstin,
met de tentoonstelling Branding
Beatrix. In de tentoonstelling, waarin
vooral de verschillende inhuldigingszegels
een blikvanger zijn, wordt stilgestaan
bij het imago van Beatrix. Een
sterk merk, aldus de makers van de
tentoonstelling. Een heel gedetailleerde
onderbouwing daarvan is in de
tentoonstelling niet te vinden. Wel
bewijs. In de gang richting de uitgang
van het Museum voor Communicatie
hangt tussen een selectie brieven die
kinderen uit het hele land schreven
aan hun nieuwe koning een advies:
“Beste koning Willem-Alexander, (…)
een tip: zwaai zoals Beatrix dat altijd
deed”.
De tentoonstelling stelt zichzelf de
vraag of Willem-Alexander het ook in
zich heeft om een sterk merk te worden,
zoals zijn moeder. Te zien aan het
aantal brieven dat is ingezonden zijn
er in ieder geval veel kinderen die de
nieuwe koning al goed genoeg kennen
om hem te willen schrijven. In de brieven
staan naast adviezen wensen
(“cheerleaders op alle middelbare
scholen”), vragen (“waarom wordt er
niet bezuinigd op windmolens?”), een
hart onder de riem door “uw allergrootste
gelover” en vooral heel veel
uitnodigingen om in de klas te komen.
De tentoonstelling bestaat voor een
groot gedeelte uit foto’s en beeldschermen
met kenmerkende momenten
in het 33 jaar durende koning-
spelers. Belangrijk in het hele proces is
dat de visie van Rabarber altijd in acht
genomen wordt. Door theater werken
de leerlingen aan het ontwikkelen van
hun persoonlijkheid. Rabarber wil
haar leerlingen bewust laten worden
van zichzelf en hun relatie met ande-
schap van koningin Beatrix. Het protest
bij haar inhuldiging, de kus op de
vrijmarkt in Amsterdam, de aanslag in
Apeldoorn op Koninginnedag 2009.
Het staatsbezoek aan de Verenigde
Arabische Emiraten, waarna zij fel reageerde
op de kritiek van de PVV dat zij
geen hoofddoek had mogen dragen.
Opvallend is dat er in de selectie meerdere
momenten zitten waarop de koningin
even uit haar rol viel. Zoals
toen zij in 1999 op bezoek was op het
door een zware storm geteisterde Curaçao.
Een golf water die over de pier
gutste, kreeg haar ‘onverwoestbare
kapsel’ tóch door de war.
Het zijn momenten die in de aanloop
naar, tijdens en in de nabeschouwing
van de troonswisseling veelvuldig in
de media voorbijkwamen. Voor wie de
‘oude vertrouwde’ koningin nog even
wil koesteren is het een fijne gedachte
dat de hoogtepunten nog tot eind juni
in het museum zijn samengevat. Maar
het nieuwe is er inmiddels wel een
beetje af.
Zegels
Hoogtepunt van de tentoonstelling
zijn de acht vitrines waarin de kroningszegels
en frankeerzegels van
Wilhelmina, Juliana, Beatrix en Willem-Alexander
te zien zijn. Inclusief
de schetsen, drukproeven, aantekeningen
en ontwerpen die het níet werden.
Centraal staat de frankeerzegel
met het portret van Beatrix die is ontworpen
door Peter Struycken, uit
1981. Dit portret, door de computer geabstraheerd
en opgebouwd uit stippen,
is inmiddels heel gewoon gewor-
ren. Zij maken zowel actief, receptief
als reflectief kennis met theater. Hiermee
krijgen zij de bouwstenen aangereikt
waarmee zij kunnen opgroeien
tot evenwichtige, nieuwsgierige en
inspirerende jonge volwassenen.
Tijdens het festival worden acht werk-
den. Maar het viel op omdat voor eerdere
zegels altijd voor vrij klassieke
portretten werd gekozen. De keuze
was een opvallend statement over het
moderne koningschap dat Beatrix
voor zich zag.
Er zijn in de vitrines leuke details te
zien, zoals de notities in de kantlijn
van de drukproeven over de kleuren,
lijnen en lettertypes. Van sommige zegels
zijn verschillende varianten te
zien die aan het uiteindelijke velletje
zegels voorafgingen. Ook is op de tentoonstelling
de inhuldigingszegel van
Willem-Alexander te zien. De eerste
ontwerpen daarvoor dateren uit 2011
en voorspelden 30 april 2016 als datum
voor een mogelijke inhuldiging.
Uiteindelijk werd gekozen voor een
ontwerp van Piet Gerards Ontwerpers,
waarop het portret van deze koning
zelfs helemaal ontbreekt. De afbeelding
toont alleen de letters van
zijn naam. Het is alsof de ontwerpers
die ‘W van Willem’ zagen aankomen.
Let op, ook bij de ingang van het museum
is nog een stukje van de tentoonstelling
te zien: twee nieuwe werken
van kunstenaar Diederick Kraaijeveld,
die hij speciaal voor Branding
Beatrix maakte. Het is jammer dat ze
niet in dezelfde ruimte te zien zijn,
Kraaijeveld bouwt met de portretten
opgebouwd uit respectievelijk spijkers
en sloophout mooi voort op het
‘stippenportret’ op de bekende postzegel.
‘Branding Beatrix’, tot en met 30 juni in het
Museum voor communicatie
www.muscom.nl
plaatsvoorstellingen en vier studioproducties
gespeeld. De Studioproducties
betreffen onderwerpen die
dicht bij de belevingswereld van jongeren
liggen of hun een toegang bieden
tot de wereld(toneel)literatuur.
“Het zijn allemaal verschillende ver-
cultuurFoto: Milan Tettero
Beatrix, een sterk merk
halen geworden. Wel hebben ze een
link met het thema ‘Wie Ben Ik?’ In iedere
voorstelling zitten onderliggende
thema’s die jongeren aanspreken,
zoals social media, sciencefiction,
thrillers, maar ook liefde, eenzaamheid
en volwassen worden”. Eén van
de voorstellingen die in het Studio 33
Festival worden gespeeld, is ‘Wasteland’,
waarvan de regie in handen is
van Abdel Daoudi. “Het stuk gaat over
opgroeien. Over de periode tussen
kind en volwassene. Over hoe turbulent
die periode kan zijn, omdat er zoveel
in gebeurt. Het stuk is samen met
de spelers ontwikkeld, vanuit improvisatie
vanuit het thema. Het is doorspekt
met videobeelden en techniek.
Wat het ook heel spannend maakt”, aldus
Daoudi, een groot fan van de stukken
van Shakespeare, Sarah Kane, Jon
Fosse en ‘De vertellingen van 1001
Nacht’. Als ik die in de toekomst nog
eens mag regisseren, dan ben ik een
blij man”.
Rabarber is twee jaar geleden begonnen
met camera-acteerlessen. Met de
eerste filmproductieklas hebben de
twaalf deelnemers met elkaar twee
films gemaakt: ‘Sweet Sixteen’ (script
van Marcel Roijaards) en ‘Zee’ (script
van Sytze Schalk), die ook tijdens het
festival te zien zullen zijn.
Rabarber hoopt met dit voor Den Haag
nieuwe festival een onderscheid te
kunnen maken. Iets bieden wat er tot
nu toe nog niet is. Leeftijdsgenoten te
laten zien dat theater ertoe doet en
ook bij hun belevingswereld kan aansluiten.
“Het lijkt ons geweldig wanneer
het festival kan uitgroeien tot
iets groters. En vooral dat het binnen
een paar jaar een begrip is onder jongeren”.
Het Jongeren theater Festival Studio 33
vindt plaats op 17, 18, 19 en 24, 25 en 26 mei in
theater Merlijn. Meer informatie op www.
rabarber.net of 070 3450996.
De campagneposter van de tentoonstelling door Studio Beige. > Foto: PR

16>cultuur
Kunst, wetenschap,
technologie en alles tegelijk
Door Babeth Knol
Ook in voorgaande jaren lieten laatstejaars
studenten van de ArtScience Bachelor
en Master opleidingen aan de
KABK vooruitlopend op het eindexamen
hun werk zien aan de stad. Dit
jaar wordt op en rondom de Grote
Markt één van de grootste ‘previews’
tot nu toe neergezet. Twee dagen lang
zijn de installaties en performances
van 23 academiestudenten op drie locaties
te zien. De tentoonstelling, die
de titel ‘Spheres’ meekreeg, belooft los
van hokjes te komen, voor de bezoeker
die openstaat voor nieuwe ontdekkingen.
Dat lijkt niet gelogen. Ze komen overal
vandaan en doen van alles, de 23
kunstenaars die dit jaar hopen af te
studeren. Uit Iran, Italië, Brazilië, Japan,
Polen, Spanje, Griekenland. Met
een achtergrond in beeldende kunst
maar ook muziek, architectuur, fotografie.
Op de tentoonstelling zijn de
performances, films, sculpturen, installaties
en interventies te zien waaraan
zij werken voor hun eindexamen.
En wat je dan moet verwachten… Het
programmaboekje omschrijft het als
volgt: “it is not art. science. technology.
crossing over, but rather all three at
the same time and none of the above.”
Daniel Berio maakte de Graffitizer:
een machine op basis van een oude
plotter, die van beelden in de omgeving
abstracte tekeningen maakt gebaseerd
op het proces en de stijl waarmee
graffiti wordt gezet. Pim A. van
der Heiden heeft in het werk ‘Lost Canals’
het oude waternetwerk van Leiden
gereconstrueerd en zo geprobeerd
de verborgen laag van de stad boven te
halen, als het blootleggen van een eerdere
laag onder een schilderij.
Er valt ook nog wat te griezelen met
horrorverhalen en legendes in het ‘Cabinet
of Creepypasta Curiosa’ van Mik
Maes. En de sociale wetenschappen
komen aan bod in het werk van Silvia
Jánošková. Zij bestudeerde de ‘gender
gap’ in de kunstwereld en vraagt zich
af of het succes van kunstenaars wordt
beïnvloed door hun geslacht. Bonne
Knibbe maakte Phosphenomena, een
levende ruimte die reageert op de aanwezigheid
van de bezoeker.
De werken zijn verspreid over drie locaties:
HOOP, GEMAK en het Korzo
Theater. Daarnaast is er een informatiepunt
op de Grote Markt, waar op
zaterdagavond in Supermarkt ook het
afsluitende feest ‘Radius’ wordt gehouden.
Naast de tentoonstelling van de eindexamenproducties
is er zaterdagmiddag
een symposium in het Korzo Theater.
Daar zijn diverse lezingen te zien
van kunstenaars uit de tentoonstelling
en anderen. Onderdeel van het
jazz
Tom Beek
zonder nagalm
in Studio3
Bij de heropening van het verbouwde
Diligentia – alweer jaren geleden –
speelde pianist Rob van Kreeveld een
soloversie van zijn eigen compositie
‘Meisjes van dertien’. Vóór hem
had toen net Daniel Wayenberg zijn
klassieke pianistiek geëtaleerd, en
Van Kreeveld moet gedacht hebben:
nu zal ík ’m eens van Jetje geven. Hij
barstte uit in een bijna rapsodische
omwerking van het liedje dat hij
schreef voor Paul van Vliet: ‘Meis-
programma is een debat met twee bijzondere
gastsprekers: kunstenaars Joe
Davis en Warren Neidich. Davis is onderzoeker
op Harvard en de universiteit
van Massachusetts en won vorig
jaar de Pris Ars Electronica voor zijn
‘Bacterial radio’ , een elektrisch circuit
gebouwd uit bacteriën. Warren Neidich
won als kunstenaar en schrijver
ook meerdere internationale prijzen.
Het debat wordt geleid door filosoof en
filmmaker Frank Theys.
‘Spheres’ wordt op donderdag geopend
in het Korzo Theater met het concert
‘Beeld en Geluid’. Daar zijn ‘live cinema’
performances te zien. Zoals de caleidoscopische
effecten die de draaiende
camera’s van de ‘DrillCamDrones’
door Arno Scheper en Renzo van
Steenbergen opleveren.
Joris Strijbos, eerder te zien op verschillende
internationale elektronische
kunst- en muziekfestivals, waar-
Jonathan Reus maakt kunst en
instrumenten van afgedankte
Apple-computers.
onder ook het Haagse Todays Art en
Rewire, maakte samen met Pieter
Vandoren speciaal voor de opening
een nieuw project. DJ’s en drankjes
zijn ook aanwezig om de opening tot
een feestje te maken.
De studenten, die de tentoonstelling
van catering tot posters en van opbouw
tot vergunning zelf hebben georganiseerd,
hebben een veelbelovend
programma in elkaar gezet. Voor
veel van de aangekondigde werken
geldt dat de beschrijving niet zo heel
veel verklapt over wat je nu precies
rond de Grote Markt zult aantreffen.
Maar dat is tegelijk ook de charme van
het festival. Een mysterieuze ontdekkingstocht,
voor avontuurlijke kunst-,
wetenschap-, muziek- en andere liefhebbers.
‘Spheres, ArtScience preview expo’ 16 tot
en met 18 mei, locaties: HOOP, Driehoekjes
7, Korzo theater, Prinsestraat 42, GEMAK,
Paviljoensgracht 20-24, Grote Markt, Grote
Markt, stichting.interfaculty.nl
jes van dertien’, een Nederlandse
klassieker inmiddels. Want die hebben
we welzeker, al verbiedt onze
hypercorrecte bescheidenheid er
al te trots op te zijn. Saxofonist Jan
Menu besefte dat toen hij met Jasper
Somsen zijn cd ‘Dutch songbook’
maakte met jazzversies van zulke
Nederlandse klassiekers. Daaronder
‘Wat voor weer zou het zijn in Den
Haag’, muziek van de onderschatte
top-liedjescomponist Harry Bannink.
Een verrassende theateravond over
het einde van de wereld. De Kosmonaut,
platform voor nieuwe theaterteksten,
houdt voor de tweede keer
een minifestival in Branoul.
Door Eric Korsten
‘Drink een week lang elke dag veel te
veel. Vertel je innerlijk kind dat het zijn
bek moet houden. Leer hoe je varkens
moet verzorgen’. De vraag luidt: Wat
doe je als je weet dat de wereld zal vergaan?
‘De nacht dat de wereld (niet) verging’
is de titel van de tweede editie van
het ‘minifestival’ Vertigo, een jongehondenfestival
waarin jeugdig toneelschrijverstalent
mag ruiken aan het grote,
het ‘echte’ werk, met Theater Branoul
deze keer nog als epicentrum. Waar de
eerste editie het fin de siècle als bindend
topic had, is volgens het organiserende
‘platform voor nieuwe theaterteksten’
De Kosmonaut – plaats van vestiging:
Den Haag – de tweede editie een apocalyptische
theateravond over het einde
van de wereld en alles wat daarna komt.
De toneelschrijversavond geeft bovenal
losjes een mooie stand van zaken weer
in de hoogstandjes die recentelijk afgestudeerde
toneelschrijvers (Rineke
Roosenboom, Frank Siera en Koen Caris),
en min of meer gelouterde regisseurs
(Alexander de Vree, Ellen Goemans
en Monique Baas) en spelers (onder
wie trouwens ‘oudgediende’ Tom
Jansen) nu en in de nabije toekomst in
Diezelfde muzikale vraag naar de
weersomstandigheden in deze stad
stelt nu ook een andere jazzsaxofonist,
Tom Beek, op zijn nieuwste cd
‘Bliss’. Het is bij hem een solootje
van niet meer dan twee minuten en
twaalf seconden, maar dat is wel tekenend
voor zijn benadering. Tom Beek
is de man van mooie lijnen, laverend
tussen een genietend gevoel van poetische
rust en intense lyriek. Naast
trio- en kwartetstukken speelt hij
op ‘Bliss’ meerdere solo’s (tenor- en
sopraansolo’s) opgenomen in de oudkatholieke
St.Vituskerk in Hilversum.
Waarbij de natuurlijke galm van die
kerk bijna als een gewijde mantel
hangt om stukken als Chopins Nocturne
nr 2 en zijn eigen ‘Into the
dark’. Beek speelt vrijdag 17 mei in
de late EJP-sessie in Studio 3 bij de
Dr Anton Philipszaal. Hij krijgt daar
petto hebben. “Dit thema dwingt schrijvers
ertoe stelling te nemen”, zegt Koen
Caris, één van de tekstschrijvers, tevens
oprichters van De Kosmonaut. “Het
grote verschil met vorig jaar is dat de
stukken niet alleen hetzelfde concrete
uitgangspunt beschrijven, namelijk
twee mensen die de dag na de nacht dat
de wereld (niet) verging, delen. Het grote
verschil met vorig jaar is, denk ik, dat
de stukken nu niet alleen een enkel thema
delen (zoals toen fin de siècle) met
hetzelfde concrete uitgangspunt: twee
mensen, de dag na de nacht dat de wereld
(niet) verging. Dat hebben we deze
keer willen voorkomen. Het gaat opnieuw
om drie afzonderlijke voorstellingen,
maar door de focus op één enkel
thema dienen de verschillen in schrijf-,
regie- en speelstijl zich des te pregnanter
aan. Het dwingt hen te zeggen wat
nú moet gebeuren. Terwijl het toch ook
op zichzelf staande voorstellingen zijn”.
De Kosmonaut werd twee jaar geleden
opgezet door een aantal blije afgestudeerden
aan de Utrechtse Hogeschool
voor de Kunsten: opgezet met Annet
Bremen, Koen Caris, Ninke Overbeek
en Sytze Schalk. Ze besloten tot de oprichting
van een productiehuis voor
schrijvers. Caris: “Dat was juist in de tijd
dat allerlei productiehuizen in de kunsten
bedreigd werden in hun bestaan,
vanwege de bezuinigingen die toen onontkoombaar
bleken. Wij, een aantal
niet-gevestigde toneelschrijvers, meenden
daartegen een tegengewicht te bie-
steun van pianist Karel Boehlee, bassist
Sean Fasciani en drummer Marcel
Serierse. Die kerkgalm heb je daar
zeker niet, maar Tom blijft die creatieve
dichter op de sax. Een aanrader
dus en misschien heeft hij ‘Bliss’ bij
zich (Tomlala records). Diezelfde dag
heeft Prospero Jazz in het Institute of
Social Studies een groot gezelschap te
gast dat tegen de jazz aanschuurt: het
Total Praise Gospel Choir onder leiding
van componist, bassist en zanger
Stanley Alejandro Clementina. Meer
dan twintig koorleden die niet alleen
gospels, maar ook jazz en soul zingen.
Op 19 mei (15.00 uur) is Hans Dulfer
te horen bij het Afrikaanse dansfestijn
‘Matinée du Monde’ in Korzo, de
18 de is bassist Paul Berner weer eens in
de Regentenkamer, nu met de formatie
JÖP. Gekke naam, gevormd door
de voorletters van drummer Joost
Den Haag Centraal > Vrijdag 17 mei 2013
Rutger Kroon (links) en Joost Gimbel in ‘Eén van ons hield van elkaar’ van Rineke Roosenboom. >Foto: Dayna Casey
De Kosmonaut presenteert Vertigo II
Door de ruimte zweven
den. Voor deze tweede editie van Vertigo
meldden zich liefst vijfendertig
schrijvers aan. Kun je nagaan hoezeer
ruimte, ook letterlijk, voor talentontwikkeling
nodig is. We hebben lang lopen
dubben over onze plaats van vestiging,
maar kozen uiteindelijk volmondig
voor Den Haag. Aan de ene kant
omdat hier niet blasé wordt aangekeken
tegen wéér een nieuw initiatief; aan de
andere kant doordat Branouls directeur
Bob Schwarze ons met wijdopen armen
welkom heette”. Neemt niet weg dat De
Kosmonaut volgend seizoen zijn intrek
neemt in Theater aan het Spui: “Het
biedt ons een kans op meer inhoudelijke
ontwikkeling, hoewel we ook dit jaar in
Branoul de mogelijkheid hebben gekregen,
en opgepakt, voor het organiseren
van masterclasses en educatieprojecten”.
Voor Vertigo II werden de schrijvers in
hun ‘schrijftraject’ begeleid door ervaren
theatermakers als Marcus Azzini
(Oostpool), Simon Hoogendijk en Willem
de Wolf. Ook krijgen De Kosmonaut
en de deelnemende schrijvers in
dit project naast Branoul ondersteuning
van de Haagse festivals Writer’s Unlimited
en Crossing Border.
De Kosmonaut met Vertigo II: De nacht dat
de wereld (niet) verging. te zien in theater
Branoul van vrijdag 17 tot en met vrijdag 31
mei. Meer informatie: www.dekosmonaut.
nl en www.branoul.nl. telefonisch kaarten
reserveren: (070) 365 72 85.
Kesselaar, pianist Örjan Graafmans
en Paul zelf. Zeer interessante gast
is daar de Amerikaanse saxofonist
Nick Bisesi. Bisesi speelde in grote
orkesten (Ray Charles, Louis Bellson,
Benny Goodman) en had les van
onder anderen Dave Liebman. Nog
zo’n aantrekkelijk spelende Amerikaanse
saxofonist is Grant Stewart, te
horen via Equinox Jazz Promotions
dat op zondag terug is in Pavlov aan
het Spui (19 mei, 19.30 uur). De internetsite
van Stewart staat vol lovende
kritieken van oudere topjazzmannen,
en dat zegt vaak meer dan een
kritiekje. Zo vindt trompettist Clark
Terry van Stewart: “Als je hem hoort
spelen, gaat iedereen van ‘Wauw!’ Ik
ook”. Een reactie om boven je bed te
hangen.
Bert Jansma

Vrijdag 17 mei 2013 > Den Haag Centraal
Spannende tijden voor hockeyster Rachelle Groot
‘Het is niet vanzelfsprekend dat
je kan doen wat je leuk vindt’
Tijdens de warming-up van HGC
springt ze al snel in het oog. Tien
blonde staarten en een bos vol
donkere dreadlocks. Het is niet de
meest gangbare vertoning op een
hockeyveld. Rachelle Groot valt dan
ook niet onder het standaardtype
hockeymeisje. Groot drumt, speelt
gitaar, tekent en schildert. En ze
hockeyt, correctie, ze keept, in het
eerste vrouwenteam van HGC.
Daarnaast maakt ze sinds enkele
maanden ook deel uit van de selectie
van Jong Oranje.
Door Mashall van Basten Batenburg
Groot beleefde dit seizoen haar debuut
in het eerste van HGC na een jaar
uit de roulatie te zijn geweest vanwege
een afgescheurde voorste kruisband.
Een moment waarop de goalie
van HGC lang heeft moeten wachten.
“Ik heb nooit veel wedstrijden gespeeld,
in de jeugd wel maar niet bij de
senioren. Het afgelopen seizoen is me
heel goed bevallen. Het was wel wennen,
maar ontzettend leerzaam. Elke
wedstrijd leer je weer nieuwe dingen.
Heel anders dan de wedstrijden bij Dames
2. Je hebt veel meer de touwtjes in
handen. Je bent belangrijk, betrokken.
Ik vind het leuk met het team ergens
naartoe te werken. Normaal trainde ik
de hele week met het eerste, om dan
op zondag bij een ander team aan te
sluiten’’.
Apart
De 20-jarige sluitpost benadrukte al
even dat ze het afgelopen hockeyjaar
een immense ontwikkeling heeft
doorgemaakt. Verrassend genoeg gaf
ze aan tijdens wedstrijden ook te leren
van haar collega’s in het vijandelijke
doel. “Ik ben er niet bewust mee bezig
wat de keeper van de tegenpartij doet,
maar soms zie ik haar een actie maken
en denk ik: ‘goh, zo kan het ook”. Je
moet alles meenemen, van iedereen
kan je leren. Ik merk dat ik vooral veel
beter ben gaan coachen. Dat is een aspect
dat je echt in het veld moet leren.
Natuurlijk kan je er tijdens een training
ook mee bezig zijn, maar op zondag
moet je het laten zien. Je leert situaties
op te lossen, komt dingen tegen
waarbij je meteen moet handelen, ik
vind dat een grote uitdaging. Keepen
is mijn passie, het is een vak apart. Je
bent binnen een sport bezig met je eigen
vak, je bent niet één van de spelers.
Je doet het goed of je doet het niet
goed, er is geen middenweg. Dat zorgt
voor een bepaalde druk en daar hou ik
van. In het begin was dat best even
wennen en was ik erg zenuwachtig, ik
heb dat nu beter onder controle. Een
bepaalde vorm van zenuwen is alleen
maar goed, het brengt meer scherpte
met zich mee’’.
HGC plaatste zich afgelopen najaar
voor de promotiepoule van de Overgangsklasse.
Gedurende de voorcompetitie
werden zeven van de negen
wedstrijden gewonnen. In de kampioenspoule
hadden de Gazellen het een
stuk lastiger. Slechts vier van de veertien
duels werden winnend afgesloten.
Daarmee eindigde de Wassenaarse
vereniging op de zesde plek. “Er is
niet één ding dat niet goed liep het afgelopen
seizoen, er zijn heel veel aspecten
geweest die ervoor zorgden dat
we zoveel punten hebben laten liggen.
De kampioenspoule is ook moeilijk, in
de voorcompetitie was de tegenstand
een stuk minder. Nu was iedereen aan
‘Ik steek heel veel tijd en energie in mijn hockey’>Foto: Patrick Dolkens
elkaar gewaagd. We begonnen met
een ander idee aan deze competitie.
We wilden super graag een prestatie
neerzetten, maar het kwam er niet
uit’’.
Kritisch
Ook over haar eigen prestatie steekt de
student IPO (Industrieel Product Ontwerpen)
aan De Haagse Hogeschool
niet de loftrompet. Al moet ze bekennen
dat ze gedurende het seizoen wel
steeds beter is gaan spelen. “Ik begon in
september goed, al had dat ook met de
mindere tegenstanders te maken.
Daarna keepte ik erg wisselend. Gedurende
het zaalhockeyseizoen (waar
HGC promotie naar de Hoofdklasse bewerkstelligde,
red.) ging het goed, maar
daarna kende ik een mindere fase. De
laatste wedstrijden heb ik het wel opgepakt,
met het slotduel tegen Push afgelopen
zondag als hoogtepunt. Ik ben
misschien iets te kritisch geweest. Dat
kan en dat mag ook. Trainen is leuk,
maar op zondag moet je er gewoon
staan. Ik verwachtte te veel van mezelf.
Daardoor bleef ik een beetje in teleurstellingen
hangen’’.
Ondanks haar wisselende seizoen werd
Groot in februari als stagespeler aan de
selectie van Jong Oranje toegevoegd.
Met het ‘kleine Oranje’ is ze in voorbereiding
op het WK eind juli van dit jaar
in het Duitse Mönchengladbach. “Ik
denk niet dat ik op basis van mijn prestaties
op zondag ben geselecteerd’’, vertelde
Groot lachend. “Ik vind het hart-
stikke leuk dat ik mee mag doen. Het
gaat goed, maar ik ben nog steeds een
stagespeler. Het niveau bij Jong Oranje
is heel anders dan ik gewend ben. Ik heb
elke keer onwijs zin om te trainen, het
is een leuke groep. Ik besef ook dat het
ieder moment voorbij kan zijn, het
blijft een open selectie. Ik speel onbevangen
en kijk wel hoe het gaat. Meer
dan mijn best kan ik niet doen”.
Kruisband
De in Voorschoten woonachtige doelvrouw
liep in mei 2011 een ernstige
knieblessure op. Tijdens de training
scheurde ze haar voorste kruisband af.
Er volgde een revalidatie die ruim negen
maanden in beslag nam. Volgens
Groot heeft de knieblessure haar mentaal
sterker gemaakt en beseft ze eens
te meer waarom hockey zo leuk is. “Het
is niet vanzelfsprekend dat je kan doen
wat je leuk vindt, dat je kan bewegen
zoals je wilt. Als je op een fiets zit en je
kan niet fietsen, dan word je daar wel
hard op gewezen. Mijn selectie voor
Jong Oranje zie ik echt als de kers op de
taart. Mijn beloning voor het harde
trainen gedurende mijn revalidatie. In
die periode stond ik er alleen voor, ik
had andere problemen en uitdagingen
dan je tegenkomt met je team. Je moet
het voor jezelf leuk maken, anders kom
je je tijd niet door, revalideren is heel
saai”.
Groot erkent dat ze een bijzondere verschijning
is op het hockeyveld. De hockeywereld
is ook niet helemaal haar
wereld, al maakt ze er graag deel van
uit. “Ik ben geen standaardhockeymeisje,
maar op mijn manier pas ik er
wel goed tussen. Keepers zijn toch een
beetje raar. Ik vind het onwijs leuk zoveel
verschillende en andere persoonlijkheden
bij elkaar in een team te hebben.
Oké, ik verdiep me niet in andere
teams, ik weet op zondag niet meteen
hoe mijn tegenstanders hebben gespeeld.
Als ik zin heb, pak ik mijn gitaar
of zit ik achter mijn drumstel of teken
ik. Ik heb zat andere uitlaatkleppen dan
alleen hockey. Tijdens mijn revalidatie
was dit heel belangrijk, voor muziek
maken of tekenen heb je geen kruisband
nodig. Tegenwoordig ben ik wel
meer met hockey bezig. Ik heb nu zelfs
de hockey.nl app op mijn telefoon.
Mijn interesses liggen niet puur bij
mijn sport, maar ik steek heel veel tijd
en energie in mijn hockey. Ik train vijf
keer per week en ik ben op de hoogte
van alles wat er speelt binnen mijn
team”.
Heilig
Voor Groot breken er spannende tijden
aan. Niet alleen staat het WK voor de
deur, het is nog maar de vraag of ze komend
seizoen het doel van HGC verdedigt.
“Als de kans zich voordoet bij een
Hoofdklasseteam, dan pak ik die. Maar
de Hoofdklasse is niet heilig. Ik verkies
spelen in de Overgangsklasse boven
een plek op de bank op een hoger niveau.
Ik heb lang genoeg gewacht op
een positie als eerste keeper, die ga ik
niet meer weggeven”.
André
SPOrt

18>sport
Zaterdag 25 mei is de finale van de
Champions League tussen Borussia
Dortmund en Bayern München. Bij
München speelde ooit Martin Jol
(57); niet lang, maar de periode was
wel heftig. En leerzaam. Met Jol
gaan we back to the seventies …uh,
zurück nach den siebziger Jahren.
Door Martin van Zaanen
Bij Dortmund speelden ooit onze
landgenoten Willy Lippens, Harry Decheiver,
Dennis Gentenaar, Cedric van
der Gun en Alfred Nijhuis. Bij Bayern
München stonden meer Hollanders
onder contract: Willem Hesselink,
Edson Braafheid, Raymond Victoria,
Jan Wouters, Roy Makaay, Boy Deul,
Mark van Bommel, Arjen Robben en
Martin Jol. Jols uiterlijk, zijn houding,
zijn manier van praten, de Scheveninger
lijkt nooit ergens aan te twijfelen.
Dat was niet altijd zo. Toen hij bij Bayern
München voetbalde, stierf hij van
de heimwee.
‘Als Jol de vuurtoren niet ziet, gaat het
mis’, zei men. “Daar zat een kern van
waarheid in,” zo legde Martin Jol in
zijn periode hij RKC (zie kader) uit: “Ik
was 21 jaar, was beschermd opgevoed
en hing aan m’n vertrouwde omgeving.
Als ik naar huis belde, vocht ik tegen
m’n tranen. Na een wedstrijd zat
ik tien uur in de auto om een paar uurtjes
thuis te zijn en het strand te zien,
en dan reed ik weer terug. Hoewel Bayern
een prachtige club is en ik mijn
contract kon verlengen, was ik dolblij
dat ik na een jaar naar FC Twente kon.
Ook een eindje weg, maar het strand
was iets dichterbij”.
In de trainer van vandaag zie je de
voetballer van gisteren. De voetballer
Martin Jol was niet explosief of wendbaar,
maar had wel een mooie vaste
techniek, zijn lichaamsbouw hield het
midden tussen rijzig en rank en hij
hield er onder het motto gaat-hetniet-zoals-het-moet-dan-moet-het-
maar-zoals-het-gaat een intense wedstrijdmentaliteit
op na. Tel daar een
helder spelinzicht en leiderscapaciteiten
bij op en je snapt waarom de
dienstverbanden bij zijn clubs niet onopgemerkt
zijn gebleven. Als je terugblikt
valt ook het aantal verschillende
rollen op dat Jol in het veld bekleedde.
Bij FC Den Haag stond hij zijn laatste
vier seizoenen (1985-’89) laatste man.
Daarvoor liep hij in Engeland bij West
Bromwich Albion en Coventry op het
middenveld tegen stijlvolle spelmakers
als Glenn Hoddle en Trevor Brooking
op te boksen. In de middenlinie
speelde hij ook bij FC Twente, Jong
Oranje en het grote Nederlands elftal.
Bij FC Den Haag, in zijn begindagen,
startte hij in de spits. Maar toen Tscheu
La Ling naar Ajax vertrok, werd Jol
rechtsbuiten. Daarna rechtsback. Voor
die plek werd hij ook aangetrokken
door Bayern München. Het jaar was
1978.
Werreldkampioen
Die zomer was de allereerste keer dat
er een concert werd gehouden in de
Kuip: Bob Dylan, voor 50.000 mensen.
Op de radio hoorde je Boney M,
The Bee Gees en Luv. De Tour de
France werd gewonnen door Bernard
Hinault en Gerrie Knetemann schreef
de slotrit op de Champs-Elysées op
zijn naam, later dat jaar werd hij wereldkampioen.
De nieuwe paus heette
Johannes Paulus I. In Tulsa, Oklahoma
werd Eva Jinek geboren, in Rotterdam
Fatima Moreira de Melo en in
Pennsylvania basketballer Kobe Bryant.
O ja, en het Nederlands elftal,
zonder Johan Cruijff deze keer, werd
voor de tweede maal tweede bij het
WK, nu in Argentinië.
Bayern München was toen al de bekendste
en succesvolste club van
Duitsland. Toen Jol voor 500.000 DM
in het immense Olympiastadion neerstreek,
had de selectie met onder anderen
Karl-Heinz Rummenige, Hans-
Georg Schwarzenbeck, Sepp Maier en
Paul Breitner een ontzaglijke hoeveelheid
Europese bekers en Wereldbekers
bijeen gespeeld. Maar de echte glans
was er – mede doordat Franz ‘der Kaiser’
Beckenbauer in Amerika was gaan
voetballen – inmiddels wel vanaf.
In het seizoen ’78/’79 brak Bayern dan
ook geen potten in Europa en eindigde
in de Bundesliga als vierde – HSV werd
landskampioen. Topscorer werd Klaus
Allofs (Fortuna Düsseldorf) met 22
goals, gevolgd door Klaus Fischer
(Schalke 04) met 21 doelpunten en
Den Haag Centraal > Vrijdag 17 mei 2013
Bij Bayern München leerde Martin Jol de wetten van het topvoetbal
‘Ik moest die vuurtoren kunnen zien’
toen hij bij Bayern
München voetbalde,
stierf hij van de
heimwee
Martin Jol, nu trainer bij Fulham. > Foto: Peter Tarry/Hollandse Hoogte
Rüdiger Abramczik (FC Schalke 04)
met 18 doelpunten. Zowel Kevin Keegan
(HSV) als Klaus Toppmöller (1. FC
Kaiserslautern) vond 17 maal het net,
Dieter Hoeness van Stuttgart scoorde
er 16. Nottingham Forest won de Europa
Cup I en Borussia Mönchengladbach
de UEFA Cup. Zelf kwam Martin
Jol in de Bundesliga tot slechts negen
duels. Hij was naiëf, realiseerde hij
zich later, terwijl in het topvoetbal
egoïsme en eigenbelang vooropstaan:
“Die wetten, daar moet je je tegen wapenen”.
Jols leven
& werk
Martin Jol begon met voetbal bij
JAC, waar hij op zijn 15 de het eerste
haalde en waar hij werd ontdekt
door ADo. Bij FC Den Haag
debuteerde hij als prof, waarna hij
uitkwam voor Bayern München, FC
twente, Jong oranje, oranje (driemaal),
West Bromwich Albion en
Coventry City en terugkeerde bij FC
Den Haag. Als trainer werd hij met
de ADo-amateurs kampioen in de
tweede en eerste klasse zondag
en in 1996 leidde Jol sVV scheveningen
naar het kampioenschap
in de hoofdklasse zaterdag en het
algeheel amateurkampioenschap.
Vervolgens trainde hij roda JC, rKC
Waalwijk, tottenham Hotspur, HsV
en Ajax . sinds zomer 2011 leidt hij
het Londense Fulham.
Intriges waren aan de orde van de dag
bij de club die als ‘Der Rekordmeister’
door het leven gaat, maar door alle
schandalen nog vaker ‘FC Hollywood’
wordt genoemd. “Weet je, ik kwam als
broekie van Den Haag, terwijl ze daar
types hadden lopen als Kurt Niedermayer
en Jupp Kapellmann”, blikte Jol
in de Voetbal International van april
1989 terug. “In het begin ging het nog
goed, totdat Jupp Kapellmann eens tegen
me zei: ‘Je bent stapelgek dat je
nog speelt joh…’. Ik had namelijk een
keer m’n geld niet gehad. Toen vertelde
hij me dat ik dat niet moest pikken
en dat ik gewoon lekker naar huis
moest gaan. Ik moest maar een brief
schrijven dat ik het er niet mee eens
was, dan zou hij de brief wel bij de
toenmalige voorzitter Neudecker in
de bus gooien. Ik heb dat ook gedaan.
Stond er de volgende dag iets in de
Bild-Zeitung over die ‘Fliegende Holländer’.
Onbegrijpelijk dat ik dat gedaan
heb, die Kapellmann loerde alleen
maar op mijn plaats. Toen ik er
zat, was ik te jong en te onervaren om
dat door te hebben. Nu pas doorzie ik
dingen waarvan ik vroeger alleen
maar grote ogen opzette”.
Die dikke
Ook wist Jol nog goed hoe Gerd Müller
destijds op een zijspoor werd gezet.
“Het was bij mij thuis, op mijn verjaardag,
dat dat allemaal werd beklonken.
Ik zat erbij en keer ernaar. Paul Breitner
zei dat ‘die dikke’ moest verdwijnen.
Hoeness van Stuttgart zou zijn
opvolger worden. Müller was te oud,
werd er gezegd, maar ik weet zeker dat
hij nog minstens twee jaar meekon”.
Overduidelijk was Paul Breitner de
grote leider, die zowel binnen als buiten
de lijnen bij Bayern München alles
bepaalde. Daar moest je geen ruzie
mee krijgen. Tegen de jonge Scheveninger
was Breitner wel altijd aardig.
Jol: “Al verdacht ik hem er ook wel
eens van dat hij dat alleen deed om bij
m’n zus in de smaak te vallen”.

Vrijdag 17 mei 2013 > Den Haag Centraal
Ook Haags project krijgt Oscar van de welzijnswereld
Kroonappel van Oranje
voor Emma’s Hof
> Foto: Nelleke Mineur
Het Oranje Fonds, dat elk jaar tien Appeltjes
van Oranje uitreikt voor de mooiste
sociale initiatieven van ons koninkrijk,
heeft ter ere van de troonswisseling
eenmalig drie initiatieven tot Oranje
Fonds Kroonappel benoemd. Daaronder
is het Haagse project Emma’s Hof. De
winnaars ontvangen de prijs, een bronzen
beeldje en een geldbedrag van
50.000 euro, op 16 mei op het Paleis op
de Dam in Amsterdam uit handen van
de nieuwe koning en koningin.
De Duinoordse stadstuin Emma’s Hof
is uit bijna 4.000 inzendingen gekozen
als Kroonappel. De tuin fungeert
als een openluchtbuurthuis en draait
volledig op de inzet van ruim honderd
zorg
Zorgmijders!
Aan het begin van het jaar schreef
ik dat de premies van de zorgverzekering
fors omhoog zouden gaan en
dat een aantal medicijnen voortaan
zelf betaald zal moeten worden. Wat
voor een effect dit zou hebben op de
gezondheidszorg was toen nog niet
duidelijk.
Inmiddels melden vele huisartsen
en apothekers, met name in achterstandswijken,
dat mensen geen geld
hebben voor soms noodzakelijke
zorg. Het eigen risico van 350 euro
hakt er enorm in. Ook het gebruik
vrijwilligers. De stadstuin is door de
buurt zelf opgezet en is al acht jaar een
ontmoetingsplek in de wijk. De twee
andere winnaars zijn Best Buddies uit
Goeree-Overvlakkee, een stichting
die door heel Nederland vriendschappen
realiseert tussen studentvrijwilligers
en jongeren met een licht verstandelijke
beperking, en de Middelburgse
Stichting Manteling, die hulp
biedt aan mensen met een ziekte, handicap
of dementie en aan mensen in de
laatste fase van hun leven.
De Haagse Generatietuin, Stichting
Saffier De Residentiegroep, is één van
de tien Appeltjes van Oranje. De organisatie
voldoet aan het thema ‘Alle ja-
PvdE furieus na bedreiging
De eenmansfractie van de Partij van de
Eenheid (PvdE) heeft raadsvragen gesteld
over het optreden tegen stalkers.
Aanleiding is de bedreiging van Gautam
Poeran, een oud-raadslid van de
partij. Hij is door een stalker met de
dood bedreigd. Op de website van Den
Haag FM wordt gemeld dat ook Poerans
autobanden werden lek gestoken en
dat zijn ouders zijn lastiggevallen. De
fractievoorzitter van de PvdE, Abdoe
Khoulani, is furieus over de situatie en
voelt zich eveneens bedreigd door het
voorval. Khoulani wil dat slachtoffers
sneller aangifte kunnen doen van stalking.
Daarom verzoekt hij de burgemeester,
als verantwoordelijke voor de
openbare orde en veiligheid, de ‘voorbeeldbrief
betreding- en contactverbod’
op te nemen op alle gemeentelijke
van medicijnen die niet meer vergoed
worden maar wel noodzakelijk zijn,
wordt door mensen met een laag inkomen
zo veel mogelijk tot een minimum
beperkt.
In mijn spreekkamer voer ik dagelijks
discussie over het eigen risico en het
zelf betalen van medicijnen. Oprecht
verbaasd ben ik dan ook als een
man van eind 20 een in mijn ogen op
dat moment noodzakelijk onderzoek
weigert te laten verrichten. Ik
twijfelde namelijk of er sprake zou
kunnen zijn van een blindedarmont-
ren tellen’, waarbij de genomineerden
mensen uit verschillende generaties
bij elkaar brengen. De Generatietuin
verbindt generaties die elkaar in het
alledaagse leven niet of nauwelijks
ontmoeten: kwetsbare hoogbejaarde
bewoners van een woon-zorgcomplex
die met kinderen van 4 tot 10 jaar van
de naschoolse opvang tuinieren.
Het Oranje Fonds helpt sociale initiatieven
met geld, kennis en contacten.
Per jaar ondersteunt het fonds zo’n
8.000 grote en kleine maatschappelijke
organisaties. Koning Willem-
Alexander en koningin Máxima zijn
sinds de oprichting van het Oranje
Fonds beschermpaar.
websites. De 36-jarige Poeran zat voor
de PvdE in de gemeenteraad in de periode
2011-2012. Gedurende zijn actieve
lidmaatschap heeft hij regelmatig aandacht
gevraagd voor het fenomeen stalking.
Nog steeds is hij namens de partij
betrokken bij slachtoffers van geweld.
Inmiddels heeft Poeran aangifte gedaan
tegen zijn stalker. Op 30 mei komt
de zaak voor de rechter.
steking. Om dit te kunnen uitsluiten
is een simpel bloedtestje nodig, maar
hij wilde het niet. Hij had op dat moment
geen geld voor het eigen risico.
Gelukkig is het goed afgelopen en
heeft deze man er geen schade van
geleden.
Met name mensen in de achterstandswijken
kunnen hun zorg niet
meer betalen. Het verschil tussen
‘arm’ en ‘rijk’ is heel duidelijk te zien.
Geen baan is geen geld, is geen geld
voor zorg.
In achterstandswijken leven mensen
gemiddeld korter dan in andere wijken.
Preventief screenen op bijvoorbeeld
problemen met hart en bloedvaten
zou dus heel zinnig kunnen
zijn voor deze mensen. Helaas komen
ze, nadat ze zijn opgeroepen, niet opdagen
op hun afspraak, omdat ze bang
zijn dat een en ander geld gaat kosten.
Recent heeft de NOS er een item aan
gewijd nadat er signalen waren geko-
stadsgroen
Communicatie
Er wordt wat afgekletst, in onze
bloembedden. Prachtig bloeiende
struiken vertellen voornamelijk
sprookjes, coniferen zijn altijd in
voor een goeie mop en dat eenjarige
spul in die bloembakken? Dat zijn de
echte roddeltantes, geloof me.
In 1973 kwam het boek ‘The secret
life of plants’ uit, in 1976 vertaald in
‘Het verborgen leven van de plant’.
Het bleek een regelrechte bestseller.
Sinds die tijd weet iedereen dat je je
planten liefdevol moet toespreken
om ze te laten floreren. In het boek
wordt besproken hoe Cleve Baxter
proefjes doet om te bewijzen dat zijn
planten communiceren. Er leek inderdaad
een reactie te ontstaan toen
Baxter zich per ongeluk fors in zijn
vinger sneed. Hij bedacht daarna allerlei
tests met leugendetectoren die
daadwerkelijk uitsloegen toen hij
dreigde de planten onder te dompelden
in hete koffie en op het punt
stond hun bladeren te verbranden.
Helaas bleek geen van zijn onderzoeken
een wetenschappelijke toets te
kunnen doorstaan.
In 2012 sneed Iain Stewart, professor
of Geoscienses Communication aan
de University of Plymouth, bij wijze
van proef een blad van een kool af.
De plant stootte plots het gas methyl
jasmonate uit, maar wat daarna gebeurde,
tart alle verbeelding. Twee
kolen die in de buurt stonden van de
men van verschillende zorgverleners
uit achterstandswijken. Als reactie
hierop heeft de minister toegezegd
om onderzoek te verrichten naar het
mijden van zorg door de laagste inkomensgroepen.
Overigens zegt zij
in haar interview dat ze onderzoek
gaat doen naar haar beleid en niet
zozeer naar het mijden van zorg. Ik
ben ervan overtuigd dat als je geen
onderscheid maakt in inkomensgroepen,
het effect van haar beleid om
het eigen risico te verhogen naar 350
euro niet slecht uitvalt. Uiteindelijk
in mijn spreekkamer
voer ik dagelijks
discussie over het eigen
risico en het zelf betalen
van medicijnen
VAriA Meer columns en een boek op
www.wendyhendriksen.nl
Kijktip: Driedelige serie ‘How to Grow a Planet’ van Iain Stewart, geproduceerd
door de BBC. Via You Tube en op DVD.
woont toch het merendeel van de
bevolking van Nederland niet in een
achterstandswijk.
Hoe nu verder? Ik weet het niet. Ik
probeer mensen zoveel mogelijk te
zeggen dat ze nu al moeten sparen
voor het eigen risico van volgend jaar.
Politici zouden veel vaker incognito
moeten meekijken in de keukens van
de hulpverleners van alledag alvorens
het beleid te bepalen. Een avondje
meedraaien op de huisartsenpost, een
dagje meelopen bij mij in de praktijk.
Het zijn allemaal mogelijkheden om
te zien dat deze mensen ieder dubbeltje
moeten omdraaien en dat het
ene gat met het andere gedicht moet
worden.
Dus politici, kom achter dat bureau
vandaan en kom het leven van een
mens in een achterstandswijk voelen.
Emilie Bolsius
Huisarts

20>society
Veni vidi vici
Nog voordat Patrica Paay één woord over
haar boek had gezegd, lag tout Paagman
aan haar voeten. Inclusief presentator
Fabian Paagman, die vooraf iedereen
dringend had verzocht de telefoon stil
te zetten. Uit kón niet, want hij begreep
dat iedereen foto’s wilde maken. En dat
was ook zo.
La Paay betrad het podiumpje en was
meteen de meest gefotografeerde en gefilmde
vrouw van de Hofstad. Zij droeg
een koningsblauwe jurk met bijpassende
pumps, die zeer hooggehakt waren.
Aan haar zijde bevond zich Bert van der
Veer, die als ghostwriter een nederige
rol had vervuld. La Paay, het boek en het
fenomeen, deden Den Haag aan. Erna
zou ze ter ere van Moederdag met haar
ouders uit eten gaan, ’s avonds gaf zij
acte de présence bij het BNN-programma
Spuiten en Slikken. Wij hingen ook
toen aan haar lippen en leerden nieuwe
feiten over orgasmes tijdens de zwangerschap.
Maar daarvan wisten we die middag
nog niets.
Iedereen in de bomvolle boekwinkel
had zich vooraf slechts één vraag gesteld:
hoe zou ze in het echt zijn? De honger
naar La Paay was voelbaar vanaf alle rijen.
Wij keken en en keken en keken.
Voor de thuisblijvers: mevrouw Paay zag
er beeldschoon uit. Chic en charmant,
met de uitstraling van een ster. Met iedereen
in de winkel wist ze een persoonlijke
band op te bouwen, of althans de
illusie ervan. Dit laatste besefte uw verslaggeefster
thuis pas, en dat ontwaken
uit de droom van bestevriendinpotentie
te bezitten, dat was best hard.
Patricia zei stralend tegen ons, dat ze het
zo leuk vond ons nu eens in het echt te
zien. Prompt besloten wij allemaal onze
liefste kant te laten zien, zodat we haar
niet zouden teleurstellen. Ze voerde een
gesprekje met Van der Veer, over wat er
allemaal in de pers over haar seksuele leven
had gestaan. Of nou ja pers. Wat het
lage journaille had geschreven. Weekend
en Story en Privé. Net of het boek alleen
over seks ging. De hele zaal kon zich daar
niets bij voorstellen, maar gelukkig ging
La Paay er uitgebreid op in. Want die
Waylon... “Wat kunnen mannen toch
laf zijn, hè dames?” De dames loeiden en
lachten instemmend. De heren, toch al
in de minderheid, probeerden neutraal
te kijken. Het zat als volgt. Waylon was
bij haar in de straat gesignaleerd. Op
de radio had Chiel Beelen aan hem gevraagd
of er iets aan de hand was. Toen
had Waylon gezegd dat hij er niet aan
moest denken, zo’n oude vrouw. En tja,
dan ken je Patricia niet. Nu zal Waylon er
voor altijd aan herinnerd worden. Niet
dat ze wrok koestert. Want ze zei nadrukkelijk
dat het een hele goede zanger
was, alleen was het zo jammer dat hij
geen interviews kon geven, dat was ook
een probleem voor zijn management.
En hij kon er heus mooi uitzien, maar ja,
dat wilde hij nou eenmaal niet. De zaal
voelde medelijden met die arme kneus
van een Waylon. Dat hadden we ook
met John de Mol, toen Patricia het hare
over die ontkennende ex-minnaar had
gezegd. Want ja, wat heb je aan je geld als
je zo’n tragisch gebrek aan humor hebt?
Dan heb je toch eigenlijk niks aan je
leven, en anderen hebben ook niks aan
jou. Een sneue man.
Iedereen mocht vragen stellen.
De eerste vraag was een compliment.
Dat er zulke lelijke dingen over Patricia
werden gezegd maar dat zij altijd vriendelijk
bleef. Patricia: “Dat komt door
mijn opvoeding. Een paar jaar geleden
hoorde ik iemand zeggen: ‘kill them
with kindnes’ en daar zit ook iets in”. De
tweede vraag sloot naadloos hierop aan.
Het fenomeen maakt kennis met een hondje dat naar dezelfde kapper gaat. > Foto’s: Otto Snoek
Met La Paay op schoot.
Met de ogen neergeslagen werd er hard geïncasseerd: Wat kunnen
mannen toch laf zijn, hè dames?”
Wat vond haar moeder van het boek?
“Mijn moeder is altijd trots op mij geweest,
en ze vond het erg leuk al die foto’s
weer terug te zien”. Over naaktfoto’s
begon niemand, maar je eigen moeder-
tje mag jou best bloot zien. Zo ging het
verder. De stemming bleef uitmuntend
en werd zelfs bovennatuurlijk positief
toen Patricia vertelde van nature blij te
zijn. “Ook toen ik als vrouw in de steek
gelaten was, dacht ik een paar maanden
na mijn scheiding: wie weet wat voor
moois er nog op mijn pad komt”.
De onthulling van de middag was wel
dat La Paay dankzij de moeder van haar
Den Haag Centraal > Vrijdag 17 mei 2013
vilan, renate & de residentie
Een kandidaat-aanbidder, die misschien nog net kan worden meegnomen
in de volgende druk.
moeder een kwart Grieks was. Wie had
dat gedacht! Wat een vrouw! Ook dat
nog!
Vilan van de Loo