}<(l(tp$=adbcbb<

Actueel
HTM op
dubbele kracht
naar zee
3
Boekenweek
Een terugblik
op een eeuw
Haagse romans
12/13
‘De Pier heeft geen toekomst, maar ook geen verleden meer’.
Monumenten karakteristiek
als een Daffodil
Door Casper Postmaa
>Foto: Ed van der Elsken/Nederlands Fotomuseum.
IngEzondEn mEdEdElIng
Zaterdag 23 maart 20.15 uur
Lucent Danstheater
Respiro Flamenco
Pure flamenco door 5 jonge flamenco-artiesten
Een échte Haagse krant Vrijdag 22 maart 2013 jaargang 7 nummer 306
Zondag 7 april 14.30 uur
Nieuwe Kerk
Enrico Pace
Sfeervol pianoconcert
Sport
100 jaar geleden:
het wonder
van Houtrust
Donderdag 11 april & vrijdag 12 april 20.15 uur
Lucent Danstheater
Douglas Wright Dance Company
Dansgezelschap uit Nieuw Zeeland exclusief in Den Haag
Cultuur aan het
Spuiplein
Lucent Danstheater
info & tickets
070 88 00 333
www.ldt.nl
www.philipszaal.nl
follow us
@TheaterDenHaag
aanhetspuiplein
}

HAAGSE LIFT 2013•VIP LUNCH•HCD PLAZA•HCD NETWERKEVEW
LIA IS
CONNECTED!
(net zoals Axel, Ed, Jeroen, Annemieke, Anno en Lorenzo! En jij?)
PRIL•GET CONNECTED OP 11 APRIL•GET C
HCD11I04I2013 #4
future
Haagse
Communicatie
Dag 2013
inspiration
www.hcd2013.nl
#hcd13
volg ons op Facebook en LinkedIn

Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal
Scheveningen oogst
forse OV-investering
Door Jasper Gramsma
Scheveningen profiteert flink van de
verkoop door de gemeente van 49%
van haar HTM-aandelen aan de NS.
Door deze noodgreep kan in totaal 75
miljoen euro in het Haagse openbaar
vervoer worden geïnvesteerd. Een
deel daarvan gaat naar betere reisinformatie
en veiligheid op de stations.
Bijna de helft, 36 miljoen euro, wordt
uitgetrokken voor een betere ontsluiting
van de ‘toplocatie’ Scheveningen.
Verlenging van het tramlijnennet kan
volgens de deelnemende partijen van
Scheveningen de best bereikbare badplaats
van Nederland maken. De gemeente
hoopt dat de overeenkomst
met HTM en NS de Haagse economie
stimuleert en het vestigingsklimaat
verbetert.
De investering in bereikbaarheid
komt niet zozeer ten goede aan een betere
doorstroom richting de grote publiekstrekker
Scheveningen Bad,
waaraan jaarlijks 12 miljoen mensen
een bezoek brengen. Het geld is vooral
bedoeld voor het minder toeristische
Scheveningse havengebied. De gemeente
heeft er grootse plannen mee.
De bouw van appartementen, hotels
en een plezierhaven moeten van het
gebied een nieuwe trekpleister maken
die goed is voor miljoenen bezoekers
per jaar. Een uitbreiding van de tramlijnen
11 en 17 moet de toestroom van
extra reizigers opvangen. De route van
tram 17 wordt in 2014 verlengd van de
eindhalte Van Boetzelaerlaan naar de
huidige keerlus van lijn 11 op de
Strandweg, ten noorden van de haven.
Lijn 11 rijdt vanaf 2017 naar het voormalige
Norfolkterrein op het zuidelijk
havenhoofd. Naast de aanleg van de
benodigde extra rails op de Kranenburgweg/Houtrustweg,
is een deel
van het geld gereserveerd voor de herinrichting
van de openbare ruimte ter
plekke, waarbij kunstwerken als mogelijkheid
worden genoemd. Hoe de
verlengde route van lijn 11 er precies
uit gaat zien is nog onduidelijk. Mogelijk
komt er een verbinding tussen de
Van Boetzelaerlaan en de Kranenburgweg
of pas verderop ter hoogte van de
kruising met de Kranenbrugweg.
Met deze aanpassingen kijken HTM,
Haagse Harry
© Marnix Rueb
NS en de gemeente vooruit naar een
glansrijke toekomst van de haven,
maar de bestaande gebreken aan het
lijnennet zijn er niet mee verholpen.
Dat terwijl reizigersgemak één van de
pijlers is onder het investeringsprogramma.
Onder dat mom geven de partijen
3,9 miljoen euro uit aan WIFI en
betere reisinformatie in de trams en
op de stations. Voor meer verwarmde
wissels om winterse overlast bij
sneeuw en vorst te voorkomen, is
vooralsnog geen geld gereserveerd.
“Dat is een apart traject dat via het
Stadsgewest Haaglanden loopt. Voor
de langere termijn wordt besproken of
er nog op andere punten verwarmde
wissels moeten komen”, zegt de gemeentewoordvoerder.
Ook het verminderen
van de topdrukte op zonnige
dagen lijkt niet de grootste prioriteit
te zijn. De gemeente gaat er vanuit
dat de grotere capaciteit van de nieuwe
trams op lijn 9 en de verlengde lijn
17 de druk van toeristen voldoende
verminderen: “Tram 17 stopt straks
aan het einde van de boulevard, zodat
men direct vanaf Hollands Spoor en
het centraal station naar het strand
kan. Op zomerse dagen zal het altijd
druk blijven en dat is maar goed ook”.
Werkgelegenheid
Scheveningen is één van de economische
motoren in de stad. Een investering
in de bereikbaarheid van de badplaats
geeft volgens de gemeente een
impuls aan de lokale werkgelegen-
‘Zestig jaar geleden
was de bereikbaarheid
van Scheveningen via
het openbaar vervoer
ook al uitstekend’
heid. Zestig jaar geleden was de bereikbaarheid
van Scheveningen via
het openbaar vervoer ook al uitstekend.
Toen brachten rechtstreekse
trein- en tramverbindingen de badgasten
van heinde en ver naar de kust.
Vanuit Rotterdam bijvoorbeeld, kon
Het nieuwe HTM-materieel is tien centimeter smaller dan de RandstadRail,
waardoor de twee elkaar niet kunnen vervangen. > Artist Impression: Siemens
men direct doorreizen naar Scheveningen
en in veertig minuten voerde
de Blauwe Tram van Leiden naar het
Scheveningse strand. In het najaar van
1953 kwam er een einde aan de verbinding
met Rotterdam, toen de Zuid-
Hollandsche Electrische Spoorweg-
Maatschappij (ZHESM) het traject ophief.
In 1961 reed de Blauwe Tram voor
het laatst. Sindsdien is het niet meer
mogelijk om de badplaats zonder overstap
te bereiken. Over een groot deel
van het oude ZHESM-traject rijdt nu
wel de RandstadRail, die Rotterdam-
Zuid met Den Haag Centraal verbindt.
Met een optimale bereikbaarheid van
Scheveningen in het achterhoofd, zou
het herstel van een rechtstreekse lijn
naar de kust voor de hand liggen. NS
zegt zelf over de samenwerking: “NS
en HTM zijn complementair en bieden
de reiziger daardoor comfortabel
openbaar vervoer van deur tot deur.
De reiziger staat voor beide vervoerders
de hele reis centraal, in plaats van
in twee aparte delen”. Toch heeft NS
andere belangen dan een rechtstreekse
verbinding naar zee: “Ons belang is
dat de reizigers vanaf de drie grote stations
goed naar hun eindbestemming
kunnen komen. Daarvoor is geen
rechtstreekse verbinding nodig. Als
Scheveningen Haven straks is ontslo-
ten, is het stadsvervoer goed. Bovendien
vraagt zo’n extra lijn een enorme
investering”, aldus een woordvoerder
van NS. Ook de gemeente voelt er weinig
voor om de trein of de Randstad-
Rail door te trekken en stelt dat de
overstap goed genoeg is: “Er is ooit
sprake van geweest, maar het heeft
nogal wat voeten in aarde, zowel technisch
als financieel”. Naast het ontbreken
van de wil bij de betrokken partijen,
is er een technisch obstakel dat het
verlengen van de RandstadRail naar de
kust in de weg staat. Het nieuwe trammaterieel
van HTM is opvallend genoeg
smaller dan de RandstadRailvoertuigen,
waardoor de trajecten
niet goed op elkaar aansluiten.
Strikt genomen is voorlopig nog niets
zeker. Het laatste woord over de samenwerking
is namelijk aan de gemeenteraad.
Als de raad akkoord gaat
met de deal, dan koopt NS de aandelen
onder gunstige voorwaarden. De gemeente
verplicht zich de aandelen terug
te kopen als de railconcessie voor
de periode 2017-2026 openbaar wordt
aanbesteed. NS zet de gemeente op die
manier onder druk om het Stadsgewest
Haaglanden te overtuigen van
een onderhandse gunning van het
tramvervoer, precies zoals de gemeenteraad
het graag ziet.
Ingezonden mededelIng
Exclusieve
brilmode
actueel

4>varia
stadsmens
Artiesten maken een muzikale
duikvlucht in Theater Dakota
Er plezier aan beleven! Dat gevoel
voert duidelijk de boventoon als Jeannette
Scheffer en Frans de Leef vertellen
over hun komende voorstelling in
Theater Dakota. En er is wederzijdse
waardering. Hij over haar: “Geweldig
zoals Jeannette ‘Je mag hem hebben’
van Conny Stuart zingt”. Zij over hem:
“Dankzij Frans heb ik zoveel mensen
leren kennen”.
‘Dakota’s Culturele Rondvlucht’ is de
titel van hun programma, waarmee
zij zondag 7 april optreden. Jeannette
Scheffer zingt liedjes van Conny Stuart.
Frans de Leef brengt onder meer
nummers van Dorus, alias Tom Manders.
Gasten die middag zijn artiesten
die later in de tijd optreden in het
theater, zoals Mónica Triga. Zij zingt
op 27 april fado’s op gedichten van onder
anderen Fernando Pessoa, de grote
Portugese dichter. Kleinkunstenaar
Guus Westdorp geeft 7 april eveneens
een voorproefje van zijn programma
over Ramses Shaffy dat hij op 24 mei
uitvoert. Ook cabaretier Sjaak Bral
treedt op.
Het kleine productiebudget van beiden
maakte Frans de Leef vindingrijk. Hij
nodigt voor een groot deel artiesten uit
die nog een voorstelling moeten gaan
geven in Dakota Theater. “Zij vullen
een kwartier en moeten passen in ons
Ingezonden mededelIng
programma”, zegt hij. “Behalve bekenden
komt ook jong talent aan bod.
In één van onze vorige programma’s
hebben drie conservatoriumstudenten,
een violist, cellist en een pianist, gespeeld.
Ze hadden zelfs nog geen naam,
maar hebben ons met hun muziek blij
verrast”. Het mes snijdt zogezegd aan
Frans de Leef en Jeannette Scheffer: ‘Leuk is voor ons heel belangrijk’.
>Foto: Jimi Hellinga
twee kanten: de gasten treden gratis op
en zij krijgen een podium om al iets uit
hun programma te presenteren. Deze
aanpak blijkt aan te slaan. De Leef:
“Soms reserveren mensen dezelfde dag
al kaartjes voor een bepaalde voorstelling”.
Vaste begeleiders van de twee
zijn gitarist John Baltus, bassist Peter
Wassenaar, pianist Roy Romijn en
drummer Dries de Regt.
Jeannette Scheffer en Frans de Leef
werkten eerder samen in ‘Genieten tot
het bittere eind’, waarin tevens pianist/
tekstschrijver Hans Steijger optrad.
Dat programma was vorig jaar tot twee
keer toe uitverkocht in Theater Dakota.
Directeur Paul Cornelissen vroeg hen
opnieuw te komen. De Leef: “Jullie
passen bij Dakota en het theater bij jullie,
vond Cornelissen. Ik heb toen voor
Jeannette en mij dit concept bedacht”.
Beiden hebben er trouwens nog een
leven naast. Jeannette Scheffer, die
ook een soloprogramma heeft, is op
doordeweekse dagen conciërge Dier en
Tuin op de buitenschool ‘Het Volle Leven’.
Kunstenaar Frans de Leef, tevens
acteur en columnist, is bestuurslid van
Pulchri Studio.
Zelfspot
Vorig jaar september was hun eerste
voorstelling van ‘Dakota’s Culturele
Rondvlucht’, met als ondertitel ‘Een
muzikale duikvlucht over het Haagse
cultuurlandschap’. Die middag waren
onder anderen Marcel Verreck en Paul
Pleijsier te gast. Elk programma heeft
een thema. Op 7 april is dat ‘Kleinkunst’,
eerder was dat bijvoorbeeld
‘Easy listening’. Jeannette Scheffer
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013
zong in die voorstelling songs van Billie
Holiday. “Heerlijk”, geniet ze na. “Ik
heb dat altijd al willen doen en helemaal
nu ik zo’n band tot mijn beschikking
heb. Bovendien heb ik er nu de
stem en de leeftijd voor”. Frans de Leef
zong die middag onder meer ‘Autumn
leaves’. Met de nodige zelfspot en een
brede grijns: “Dat doe ik nooit meer. Ik
ben en blijf een ras-Hagenees; mijn accent
klonk door het Engels heen”.
Het Dakota Theater is intussen vertrouwd
terrein. De Leef: “Het is een
HBS geweest. Het gebouw is ontworpen
door architect Sjoerd Scharmhart
en had geen bestemming. Paul Cornelissen
heeft er een prachtig theater
van gemaakt, waar wijkbewoners
zich ook thuis voelen”. Op 9 juni staan
beiden weer in Dakota. Zo ook volgend
seizoen. Cornelissen zag ze er, in
plaats van eens per kwartaal, graag elke
maand optreden. Jeannette Scheffer:
“Nu is het net mooi, anders wordt de
druk te groot. Zo blijft het leuk en leuk
is voor ons heel belangrijk”.
Joke Korving
De voorstelling begint 7 april om 14.30 uur in
Theater Dakota, Zuidlarenstraat 57. Entree
€ 10,– (Ooievaarspas € 5,–) reserveren (070)
3265509 of kassa@theaterdakota.nl

Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal
Hartcentrum HagaZiekenhuis in opspraak
Door Jan van der Ven
Henri Haenen van Hartpatiënten Nederland
aarzelt geen seconde wanneer
hem gevraagd wordt hoe het zo
vreselijk mis kon gaan op de afdeling
hartchirurgie van het HagaZiekenhuis.
“Het zijn in dit soort gevallen altijd
de ego’s van de artsen die met elkaar
botsen. Ze zijn vaak arrogant
naar de patiënt toe, maar ook tegen
elkaar. Dat schuurt en geeft diepe
conflicten tot op de werkvloer. Zo
diep vaak dat herstel van gewone
werkverhoudingen niet meer mogelijk
blijkt”.
Haenen wijst in dit verband naar recente
ruzies en conflicten op de hartafdeling
van het Ruwaard van Putten
ziekenhuis in Spijkenisse. Eind vorig
jaar ging het ook mis tussen cardiologen
van het Zeeuwse Admiraal de
Ruyter Ziekenhuis met als gevolg dat
die nu onder curatele staan van collega’s
uit Breda. Zaterdag werd bekend
dat het al sinds een aantal jaren grondig
mis is op de hartafdeling van het
HagaZiekenhuis. Ook hier is sprake
van botsende karakters en van kloven
die niet te dichten zijn. “En sinds
maandag staat de hartafdeling van
Waterdragers
Honderden Haagse basisschoolleerlingen
ervoeren afgelopen woensdag
hoe zwaar het is om zes
kilometer met zes liter water op de
rug te lopen. De sponsorloop
Wandelen voor Water, waarmee
geld wordt opgehaald voor twee
waterprojecten in Oeganda en
Kenia, startte om 09.30 uur bij het
Museon en eindigde om 11.00 uur bij
de Watertoren van Scheveningen.
Behalve in de Hofstad doen zo’n 150
andere scholen mee aan de wandelroutes.
Het sponsorbedrag gebruikt
ontwikkelingsorganisatie Simavi
om het water drinkbaar te maken
en toiletten schoon te houden. Zo
kunnen gevaarlijke en besmettelijke
ziektes als cholera worden
voorkomen. Dagelijks overlijden
vierduizend kinderen aan de
gevolgen van watergerelateerde
ziektes en diarree.
> Foto: Thomas Vahé
het HagaZiekenhuis dus ook onder
leiding van een buitenstaander. In dit
geval professor Robert Klautz van het
LUMC”, constateert Henri Haenen.
Nadat het VPRO-radioprogramma Argos
eind vorige week gewag had gemaakt
van een hoog sterftecijfer op
de hartafdeling van het HagaZiekenhuis,
werd de voorzitter van de raad
van bestuur van het Haagse ziekenhuis,
Chiel Huffmeijer, gedwongen
openheid van zaken geven. Daaruit
bleek dat er jarenlang gerommeld is
met sterftecijfers. Dat gebeurde al
vrij kort na de opening van het hartcentrum
in 2004. “In 2007 en 2008
liepen de sterftecijfers op”, aldus
Huffmeijer. De hartchirurgen hielden
deze gegevens echter voor zichzelf.
De Nederlandse Vereniging voor
Thoraxchirurgie kreeg vanuit het HagaZiekenhuis
tussen 2007 en 2010
opgeschoonde cijfers opgestuurd,
waaruit niet viel af te lezen dat in het
hartcentrum van het HagaZiekenhuis
het aantal sterfgevallen boven
het landelijk niveau was komen te
liggen. Collegiale toetsing of het luiden
van de alarmbel was daardoor
niet mogelijk, het zag er op papier allemaal
betrouwbaar uit, terwijl de
werkelijkheid anders was. In, niet opgeschoonde,
cijfers: landelijk sterft
rond drie procent van de patiënten
tijdens een operatie. In het HagaZiekenhuis
waar jaarlijks tussen de 800
en 900 hartoperaties worden uitgevoerd,
lag dat op een gegeven moment
op 4,9 procent.
Sterftecijfers
Het hoge sterftecijfer was onder meer
de resultante van een slecht functionerende
afdeling, de vier betrokken
hartchirurgen werkten slecht samen
en de communicatie tussen de vier
verliep uiterst moeizaam. De problemen
op de afdeling konden in 2011
niet meer ontkend worden, het bestuur
van het ziekenhuis werd uiteindelijk
ingelicht. In een poging de communicatie
tussen de chirurgen te herstellen
werden twee gepensioneerde
artsen-hoogleraren gevraagd te bemiddelen.
In de zomer van het vorig
jaar echter constateerden zij dat het
conflict niet te bemiddelen viel. “Er
was een samenwerkingsprobleem”,
constateerde Huffmeijer. Niet lang
daarna werd de Inspectie voor de Gezondheidszorg
ingelicht. Tijdens de
bemiddelingspoging ontdekten de
twee dat er was gerommeld met de
sterftecijfers. Niet lang daarna werd de
chirurg die het hoofd van de afdeling
was uit zijn functie gezet. De betreffende
chirurg is wel aan het werk gebleven.
Een andere chirurg is wel uit
zijn functie gezet.
Geruchten
In de kleine wereld van de hartchirurgie
gonst het van geruchten. De uitkomsten
van het onderzoek waaruit
bleek dat het sterftecijfer hoog ligt,
bleef daardoor niet lang geheim. Zo
rook Hartpatiënten Nederland onraad.
“We hoorden van artsen dat er
iets mis was met het sterftecijfer in
het HagaZiekenhuis”, aldus Henri
Haenen van Hartpatiënten Nederland.
Er ging daarom vorige week een
brief naar de raad van Bestuur van het
ziekenhuis waarin om opheldering
werd gevraagd. Er kwam geen antwoord
op en ook een beloofd telefoontje
van de Raad van Bestuur bleef uit.
Het Medisch Centrum Haaglanden
wilde wel eens weten hoe het precies
zat met de sterftecijfers. Toen die niet
werden gegeven, besloot het MCH
geen hartpatiënten meer door te sturen
naar het HagaZiekenhuis. Dat be-
acTuEEl

6>Varia
terugblik
De teloorgang van asbest
In november 2012 besteedde Andere
Tijden aandacht aan het Nederlandse
asbestdorp Goor. Arbeiders van de Eternit-fabriek
stonden hier jarenlang bloot
aan de levensgevaarlijke stof asbest.
Velen kregen longziekten of overleden
aan mesothelioom of longvlieskanker,
in de volksmond ook wel asbestkanker
‘Uiteindelijk hoefde
de firma slechts de
twee binten direct
boven de ketel met
asbest te bekleden’
genoemd. Asbestdeeltjes komen vrij bij
het boren of zagen in asbest of bij sloop
of brand. Asbest is vaak als Eternit aangeduid,
dit was echter een merknaam
voor asbestcement. Nadat onomstotelijk
was bewezen dat asbestvezels
ernstig kankerverwekkend zijn, is het
gebruik ervan in vele landen uiteindelijk
verboden, in Nederland in 1993.
Spuitasbest, het gevaarlijke asbest waaraan
zeer weinig bindmiddel is toegevoegd,
en dat in de jaren vijftig en zestig
van de vorige eeuw regelmatig is toege-
Ingezonden mededelIng
foto’s uit het haags gemeentearchief
past als brandwerende laag in plafonds
van openbare gebouwen als theaters,
zwembaden en in fabrieken, werd in
Nederland al in 1978 verboden. Thans
bevatten de producten van Eternit geen
asbestvezels meer.
Het product asbest was slijtvast, isolerend,
brandwerend, gemakkelijk te bewerken,
vormvast en goedkoop en werd
daarom veel gebruikt in gebouwen en
woningen. Omstreeks 1935 daalden de
bouwprijzen onder meer door het gebruik
van nieuwe efficiënte bouwmethoden
en materialen. Asbestcement
was één van die nieuwe materialen.
Het werd toegepast in golfplaten voor
dakbedekking en gevelbekleding, rioolbuizen,
schoorsteenpijpen, dakleien,
bloembakken, warmhoudplaatjes, en
ook in water- en gasleidingen. In de
remmen van oude auto’s, vrachtwagens
en liften wordt nu nog steeds af en toe
asbest aangetroffen. Bij de afdichting
van kachels en stookketels werd asbestkoord
gebruikt en in vinylvloeren soms
een asbestlaag aangebracht. Ook in de
buitenruimte kwam asbest terecht. De
asbestcementfabrieken stonden namelijk
voor de verharding van buitenwegen
en erven hun gratis afval af.
Aan het einde van de negentiende
eeuw maakte de Haagse meubelfabriek
Horrix ruim gebruik van het asbest en
Vraag nu de
seriebrochure aan!
DANS KLASSIEKE MUZIEK SPEKTAKEL OPERA
070 - 88 00 333 / www.ldt.nl
Series aan het
Dr Anton Philipszaal
Lucent Danstheater
Nieuwe Kerk
Vrachtwagen van de firma E. Bücker & Co. ‘voor eternitbuizen en gootstenen’,
1940. >Foto: P. van Tol
isoleerde hiermee in 1898 alle stoomleidingen.
De brand in het Ringtheater
in Wenen in 1881 deed de Koninklijke
Schouwburg besluiten de decoraties,
friezen en andere toneelvoorwerpen te
bestrijken met asbestverf. De massale
toepassing van asbest startte aan het begin
van de vorige eeuw. Haagse scholen,
bedrijven, musea, (sport)gebouwen en
woningen kregen ter beveiliging rond
kachels asbestplaten en daken met een
brandwerende laag van asbest. En ook
deuren van brandstoffenwerkplaatsen
en later buiten- en tussendeuren werden
van asbestplaten voorzien. De Hinderwetvergunning
uit 1912 verplichtte
de chocoladefabriek Rademaker dat het
dak van het lokaal waar de stoomketel
kwam te staan brandwerend moest zijn.
De eigenaar ging hiertegen in beroep.
Uitendelijk hoefde de firma slechts de
twee binten direct boven de ketel met
asbest te bekleden.
Mogelijk was Siegfried Pels de leverancier
van het Haagse asbest. In zijn huwelijksakte
uit 1918 staat vermeld dat
hij het beroep van koopman in asbest
uitoefende. Op de afbeelding uit 1940
staat een vrachtwagen van de firma
E. Bücker & Co., in die periode in Den
Haag handelaar in eternitbuizen voor
de aanleg van rioleringen en persleidingen.
De firmanaam veranderde in de
loop van de tijd in de Nederlandse Eternit
en Isoleer Maatschappij. Later zou
de firma samengaan met de Eerste Ne-
NIEUWE CHOREOGRAFIEËN
EN BESTAANDE PARELS
Live begeleid door Holland Symfonia!
ontwerp: Meester Ontwerpers / fotografi e: Rahi Rezvani / Chloé Albaret & Jianhui Wang
WWW.NDT.NL
VOLG ONS
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013
derlandse Fabriek van Asbest-Cement
Platen, die zowel vestigingen in Amsterdam
als Schiedam had. Ook deze naam
wijzigde en werd Martinit, fabriek van
Asbestcementplaten. In het Handelsregister
1921-1969 van de Kamer van
Koophandel treffen we nog een Haagse
asbestfirma aan, Forta Naadloze Asbest-
Vloerenfabriek. In Schiedam stond de
Fortuna Isolatiemateriaal en Astbestfabriek.
Het lijkt erop dat al deze firma’s
uiteindelijk zijn opgegaan in het bedrijf
Eternit.
Na de Tweede Wereldoorlog is net als
overal elders ook in de Haagse bouw
asbest op grote schaal toegepast. Nog
in 1980 meldde de duinwaterleiding
aan de gemeente dat het van tijd tot tijd
noodzakelijk was de oude gietijzeren
watertransportleidingen te vervangen
door buizen van asbestcement. Ook
in 1990 zag de meerderheid van de gemeenteraad
nog geen reden asbest te
verbieden, met als argument dat het
Asbestbesluit van 1988 alleen een verbod
op de blauwe asbestvezel noemde.
Een jaar later lag er dan toch een raadsvoorstel
voor asbestsanering. Vooral de
sanering van de onderwijsgebouwen
die gebouwd waren tussen 1929 en 1991
zou veel geld gaan kosten. Ook al is er al
twintig jaar geen gebruik meer gemaakt
van asbest, het Asbestbesluit van 1993
is geen sluitstuk in de geschiedenis van
het asbest in Nederland. Van de gevolgen
van het gebruik van asbest zijn we
voorlopig nog niet verlost.
Nicolette Faber-Wittenberg
www.gemeentearchief.nl
PROGRAMMA B | NDT 2
Een avond met....
BESTEL
NU UW
KAARTEN!
Sol León &
Paul Lightfoot
Johan Inger
Alexander Ekman
Sharon Eyal & Gai Behar
NDT 2 zet zijn unieke handtekening
onder dit gevarieerde programma
met nieuwkomers en bekende
gezichten. Van Johan Inger ziet u het
prijswinnende ballet Dream Play, en
van huischoreografen Sol León en
Paul Lightfoot Studio 2. Daarnaast
presenteert Alexander Ekman nieuw
werk en kunt u kennismaken met
talentvolle makers Sharon Eyal en
Gai Behar, afkomstig uit Batsheva
Dance Company van Ohad Naharin.
Zij maken voor het eerst nieuw werk
voor NDT.
Een betoverend schouwspel, eb en
vloed van fascinerende beelden op
muziek van Pärt.
DE TELEGRAAF over Studio 2
Programma B van NDT 2 gaat in première
op donderdag 4 april in het Lucent
Danstheater in Den Haag en is tot en met
20 april te zien in Den Haag.

Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal
‘Buurtvisie’ voor wijk De Heuvel goedgekeurd
Investeringen in groen, verhoging leefbaarheid
Door Gilles Boeuf
LEIDSCHENDAM-VOORBURG – Versterking
van het groen en verhoging van
de leefbaarheid zijn de belangrijkste
speerpunten in de plannen voor de naoorlogse
wijk De Heuvel. Burgemeester
en wethouders van Leidschendam-
Voorburg hebben ingestemd met de concept-buurtvisie
voor de wijk. Voor de uitvoering
van de plannen is 900.000 euro
beschikbaar. De afgelopen jaren hebben
de gemeente, bewonersorganisaties en
de woningcorporaties Vidomes en
WoonInvest samengewerkt aan de
buurtvisie ‘De Groene Heuvel’.
Voor De Heuvel staan meerdere bouwprojecten
op stapel. De uitbreiding van
VOORSCHOTEN –De Rijnlandroute,
de nieuwe provinciale weg tussen Katwijk
en de A4 bij Leiden, wordt aangelegd
volgens het zogenaamde ‘Zoeken
naar Balans Optimaal’-tracé. De lengte
van de boortunnel onder Voorschoten
blijft, ondanks protesten en alternatieven,
2280 meter. Op andere knooppunten
zijn de inpassingen wel gunstiger
voor het bestaande groen. Dat blijkt uit
het deze week openbaar gemaakte pakket
van ‘inpassingen’ voor de nieuwe
weg.
De aanleg van de Rijnlandroute is een
omvangrijke operatie waarbij verkeersveiligheid,
technische beperkingen en
de eventuele aantasting van het groen
en de bestaande bebouwing op elkaar
afgestemd dienen te worden. Om de
weg aan te kunnen leggen moeten, dat
is nu zeker, huizen worden gesloopt in
Tienhuizen en bij Maaldrift. Ook de
lengte van de boortunnel die onder
Voorschoten komt te liggen deed veel
stof opwaaien. De Provincie liet onderzoeksbureau
Movares verschillende
opties onderzoeken.
De coalitiepartijen in Zuid-Holland, bestaande
uit CDA, SP, VVD en D66, waren
niet tevreden met de uitkomst van
het door Movares uitgevoerde onderzoek.
De conclusie van dat onderzoek
was dat het geboorde deel van de tunnel
niet langer mocht zijn dan 2280 meter
in verband met de ‘tien-seconden-re-
het ziekenhuis MCH Antoniushove, de
vernieuwing van het woonoord
Duivenvoorde en de bouw van een nieuwe
lagere school.
Langs de Heuvelweg en de Graaf Willem
de Rijkelaan bevindt zich een groenzone.
Volgens het oorspronkelijke stedenbouwkundige
plan uit 1957 moet dat een
continu doorlopend groengebied zijn
met minimale bebouwing. In de loop der
jaren is echter zoveel bebouwing toegevoegd
dat er van dat concept nog maar
weinig over is.
De vrees van de bewoners en van de gemeente
is nu dat het groen in de wijk
door de bouwplannen nog verder wordt
aangetast. Om dat gevaar in goede banen
te leiden is reeds in 2008 een start gemaakt
met het ontwikkelen van een ‘ge-
gel’. De tien seconden regel houdt in dat
er binnen tien seconden na het verlaten
van een tunnel geen afslag mag zijn.
De inpassing in het bestaande landschap
moet rekening houden met waar
de tunnel kan beginnen en weer omhoog
kan komen. Dat is precies het probleem,
meent de coalitie.
Beperkt
De coalitie wilde daarom dat het Provinciebestuur
naar een nieuw plan zou
kijken waarbij de Rijnlandroute een
flauwe bocht onder de Stevenshofpol-
biedsvisie’. In die conceptvisie wil men
de balans tussen het groen en de bebouwing
optimaliseren door het creëren
van een stadspark, ‘De Groene Heuvel’,
en door het aanleggen van stadstuinen
die beheerd kunnen worden door scholen
en bewoners.
Knelpunten
Uit de buurtmonitor van Vidomes blijkt
daarnaast dat de leefbaarheid in de wijk
afneemt: de grote appartementencomplexen
zijn verouderd, er is veel verloop
en er staan school-en kerkgebouwen
leeg. Voor veel bewoners is de toegankelijkheid
van de woningen een reden om
te verhuizen: de liften van de meeste woningen
stoppen alleen op de vijfde verdieping.
der zou maken en gedeeltelijk parallel
aan de A4 boven de grond komt. De Natuur-
en Milieufederaties Zuid-Holland
gaven aan dat de Stevenshof teveel belast
zou worden als de tunnel niet ook
onder die polder door zou lopen. “We
hebben zorg over de effecten op de leefomgeving
omdat de lengte van de tunnel
slechts beperkt is”, liet een woordvoerder
weten.
Het burgerinitiatief ‘Team Compromis
Rijnlandroute’ liet onderzoeken of de
tunnel langer kan en kwam met de conclusie
dat de tunnel 1,3 km erbij kan
Ook zwerfvuil en overlast door hangjongeren
zijn knelpunten.
Vanuit de goedgekeurde buurtvisie zal
een plan van aanpak worden samengesteld
dat in de komende jaren wordt uitgevoerd.
Onderdeel van het plan is om
een groter deel van de woningvoorraad
particulier eigendom te maken. De Verenigingen
van Eigenaren zouden vervolgens
actief bij de buurt betrokken moeten
worden. De sociale huurwoningen
zullen door de corporaties worden gerenoveerd
of er komen nieuwe woningen
voor in de plaats. Afgelopen januari ondertekenden
Vidomes en WoonInvest
hiertoe een intentieverklaring.
Voor meer informatie: www.leidschendamvoorburg.nl
Gedeputeerde: ‘Ook verkeerstechnisch onlogische oplossing’
Verlengde tunnel wordt te duur
LEIDSCHENDAM-VOORBURG – De
gemeente Leidschendam-Voorburg is
opnieuw in opspraak geraakt voor
mogelijke ongeoorloofde staatssteun.
De verkoop van bouwgrond
aan woningcorporatie Vidomes wordt
onderzocht door de Raad van State.
Eerder dit jaar tikte de Europese Commissie
(EC) de gemeente Leidschendam-Voorburg
op de vingers omdat
zij, volgens de EC, de grond voor het
bouwproject aan het Damplein veel
te goedkoop van de hand zou hebben
gedaan. Daarmee zou de Nederlandste
Staat steun hebben verleend aan
een Bouwfonds voor een bedrag van
6,9 miljoen. Het college van Leidschendam-Voorburg
is tegen de uitspraak
in beroep gegaan.
Nu is er mogelijk opnieuw sprake van
te goedkope grond voor de realisering
van een bouwproject. De Raad van
Artist impression van de boortunnel bij Voorschoten.
>Illustratie: Provincie Zuid-Holland
Opnieuw rumoer over
‘ongeoorloofde staatssteun’
State heeft besloten het bestemmingsplan
Nieuw Mariënpark voorlopig
te schorsen. Dat plan voorziet in
de bouw van koop-en huurwoningen
door initiatiefnemer en projectontwikkelaar
Vidomes.
Grondprijs
De verantwoordelijke wethouder
Heleen Mijdam (ruimtelijke ontwikkeling)
is er zeker van dat er geen
sprake is van staatssteun. “De grondprijs
voor de percelen, die de gemeente
voor het project Nieuw Mariënpark
aan Vidomes en KSM heeft verkocht,
is bepaald aan de hand van een
taxatie door een onafhankelijk makelaar-taxateur.
Het gaat om een marktconforme
prijs”.
De Raad van State behandelt het bestemmingsplan
Nieuw Mariënpark
op 18 april in een bodemzitting.
krijgen door er een lus aan toe te voegen.
Hun financiële onderbouwing
overhandigden ze al in november van
vorig jaar aan gedeputeerde De Bondt
(VVD).
Onlogisch
Tijdens een persconferentie deze week
reageerde De Bondt op het aangeboden
alternatief. Zij benadrukte opnieuw dat
de tien-seconden-regel het verlengen
van de tunnel onmogelijk maakt. De
verlengde tunnel zou daarbij tientallen
miljoenen duurder uitpakken, volgens
De Bondt. “Het is bovendien verkeerstechnisch
een onlogische oplossing
omdat je in dat geval van een 120-km
weg naar een 50-km weg en dan weer
naar een 80-km weg gaat”. Dat zou voor
te veel ‘weefbewegingen’ zorgen die de
automobilist moet maken en de doorstroming
niet vooruit helpen. Een langere
verkeersknoop wordt wat haar betreft
een ‘knoop die onleesbaar wordt’.
Andere delen van het tracé zijn op zo’ n
manier veranderd ten opzichte van de
laatste versie van het plan dat er minder
zichthinder voor omwonenden zal zijn.
Een groter deel van de weg zal verdiept
worden en knooppunten worden compacter
aangelegd. De verwachting is dat
de werkzaamheden in 2015 kunnen beginnen.
Voor meer informatie: www.boortunnelrijnlandroute.nl
en www.zuid-holland.nl
Ambtenaren EOB staken een dag
Ambtenaren van het Europees Octrooibureau
(EOB) in Rijswijk hebben
woensdag het werk neergelegd. Volgens
een woordvoerder van het EOB
gaat het om een eendaagse staking. De
ambtenaren werken niet omdat zij garanties
willen hebben dat hun salaris
op peil blijft, ook willen zij betere
WASSENAAR – Het sectierapport van
de 13-jarige Anass Aouragh, die vorige
maand dood werd gevonden in Wassenaar,
staat op internet. Wie de documenten
op internet heeft gezet, is niet
bekend. Een blogger die de zaak ‘kritisch’
volgt, Martin Vrijland, heeft het
rapport inclusief commentaar in ieder
geval op zijn blog geplaatst.
Het Openbaar Ministerie zegt het sec-
doorgroeimogelijkheden. Het Europees
Octrooibureau heeft een lange
traditie van werkonderbrekingen. In
het verleden kwamen de ambtenaren
van de Europese organisatie veelvuldig
in actie omdat hun salarissen achterbleven
bij die van de werknemers
bij de hoofdvestiging in München.
Sectierapport op internet:
Anass pleegde zelfmoord
tierapport te hebben verstrekt aan de
familie van Anass om zo open mogelijk
te communiceren. In het sectierapport
staat dat Anass zelfmoord pleegde. De
familie van de dode jongen is een Facebook-pagina
gestart: ‘Gerechtigheid
voor Anass Aouragh en zijn nabestaanden’.
Via de pagina zamelen ze geld in
om juridische ondersteuning te verkrijgen.
Dat Anass zelfmoord pleegde betwijfelen
ze ten zeerste.
verreck
regio

8>economie
Na Kompaan 20, een licht gekleurd
bier met een hoge gisting en
Kompaan 45, een donker bovengistend
bier, brengen de ‘kompanen’
Jeroen van Ditmarsch (31), Jasper
Langbroek (31) en Frans ter Steege
(32) ook Kompaan 070 op de markt.
Dit derde bier is een heldere Haags
kwaliteitspils van mout, hop, gist en
water zonder extra toevoegingen.
Ze hopen dit jaar 50.000 liter bier te
verkopen. Langbroek: “Ons doel is
om dat volume jaarlijks te verdubbelen”.
Door Saskia Herberghs
Bij gebrek aan een eigen bierbrouwerij
huren Van Ditmarsch, Langbroek
en Ter Steege nu nog capaciteit af bij
andere brouwerijen, in Nederland en
België, om de bieren naar hun receptuur
te produceren. Langbroek: “Om
te investeren in een brouwerij zoals
wij die willen, hebben we een miljoen
nodig. Dat kunnen we nog niet
opbrengen”. Aan ambitie is in ieder
geval geen gebrek want Langbroek
heeft zijn baan opgezegd en treedt op
1 april voltijd in dienst van de brouwerij.
Hij gaat zich bezighouden met
innovatie, productontwikkeling en
distributie. Over een jaar willen Van
Ditmarsch en snel daarna ook Ter
Steege hun werkdagen aan het bierbrouwen
besteden.
En dat terwijl de vrienden, die hun
passie voor eten en drinken al zeventien
jaar delen, pas in 2010 zijn begonnen.
Van Ditmarsch: “We zijn bij mij
thuis in potten en pannen begonnen.
Op een gegeven moment stond de zolder
vol met gistende bieren”. Ook om
de ergernis van zijn vriendin daarover
te beteugelen en om meer armslag te
krijgen, trokken Van Ditmarsch, Langbroek
en Ter Steege begin 2011 met
hun proefbrouwerij in bij Billytown,
een kunstenaarsinitiatief aan de Ekensteinstraat
waar vroeger onder meer
een jongensschool was gevestigd. Met
behulp van boeken en internet gingen
de vrienden brouwen. Langbroek: “Op
onze eerste zes bieren zat geen koolzuur
simpelweg omdat we niet wisten
hoe dat moest”.
Trots
Na het twintigste brouwproces dat
telkens tien weken in beslag neemt,
waren de vrienden tevreden. Van Ditmarsch:
“Kompaan 20 was het eerste
product waar we trots op waren.
Daarna zijn we verschillende biertypes
gaan maken. We zijn tot brouwschema
52 doorgegaan, en toen weer
teruggekomen op Kompaan 45. Dat
was al een mooi bier”. En al kunnen
de vrienden inmiddels wel inschatten
hoe de smaak gaat uitpakken, het vergistingsproces
blijft verrassen. Langbroek:
“Het brouwen neemt maar vijf
uur in beslag, maar pas na tien weken
weet je echt hoe je bier smaakt. We
proeven na zes weken wel van het
bier, maar dan heeft het nog tijd nodig
om te rijpen”.
Dat er na het verfijnen van de receptuur
nog veel mis kan gaan, weten de
vrienden uit eigen ervaring. Bij hun
eerste grote productie van 1000 liter
bier bij een brouwerij moesten ze de
helft afkeuren. Bij de tweede productie
verloren ze tweehonderd liter dat
door een lek door de goot werd gespoeld.
De achthonderd overige liters
bier die in enkele cafés zoals De Paas,
Huppel the Pub en De la Gare en door
slijters in Den Haag werden verkocht,
waren binnen drie weken op. Bij een
volgende productie constateerden de
vrienden tot hun ontzetting dat er
een foutje was gemaakt bij het afvullen
van de fusten. Van Ditmarsch:
“Dat bier hebben we toen teruggehaald
uit de cafés. Dat werd gewaardeerd.
Daardoor bleven de bestellingen
staan, maar afgelopen zomer
konden we dus geen bier verkopen. In
september zijn we weer begonnen”.
Nu er ook een Haags pils aankomt,
willen de vrienden hun bieren flink
onder aandacht van liefhebbers brengen.
Met een onlangs aangekochte
bus toeren ze komende zomer langs
bierfestivals in heel Nederland en
doen ze in mei mee aan de Week van
het Nederlands Bier. Langbroek gaat
vooral netwerken en mensen kennis
laten maken met de Kompaan-bieren.
“Dat is het leuke van een eigen
onderneming. In je baan word je wel
eens gedwongen om dingen te doen
die je zelf niet ziet zitten, maar wij
werken alleen samen met mensen die
Wekelijkse talkshow van Frits Huffnagel
op TV West
Aanstaande zondag, 24 maart, start het nieuwe TV West programma
WestBusiness presenteert Frits! In deze talkshow ontvangt Frits Huffnagel
iedere week regionale gasten uit de zakenwereld, het entertaiment,
kunst & cultuur, sport en politiek.
WestBusiness presenteert Frits! is iedere zondag te zien vanaf 11.00 uur op TV West.
De opnamen vinden elke vrijdag plaats in de studio van TV West van 11.30 - 13.30 uur. Lezers
van Den Haag Centraal tussen de 18 en 65 jaar zijn van harte uitgenodigd de opnamen bij te
wonen. Stuur daarvoor een mail naar publiek@omroepwest.nl voor meer informatie. Zet in uw
mail dat u reageert op deze uitnodiging in Den Haag Centraal.
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013
Vrienden met passie voor drinken
en eten beginnen bierbrouwerij
INgeZONDeN meDeDeLINg
Bierbrouwers Jasper Langbroek (l) en Frans ter Steege wil binnen twee jaar een productieplek in de stad vinden.
> Foto: Pan Chen
WestBusiness presenteert Frits!, zondag 24 maart
11.00 uur op TV West (herhaling tot 16.00 uur)
wij leuk vinden”. Volgens Van Ditmarsch
komt Kompaan in een goede
tijd: “De markt voor Nederlandse bieren
neemt toe. Iedereen weet het nu
wel met de Belgische bieren”. Langbroek
gelooft in hun recept: “Wij
brengen nieuwe smaken met ver uitgegiste
bieren met veel hop, die niet
zoet zijn. Ons bier geeft een continue
smaakbeleving, zodat je niet ineens
een slok water in je mond hebt”.
Proeven
Bovendien sluit hun concept aan bij
de wens van steeds meer mensen om
te weten wie hun voedsel en drinken
produceert. Van Ditmarsch: “Mensen
willen contact met degene die het
maakt. Ze willen af van de grootschaligheid.
Wij praten met de klanten. En
omdat we het bier zelf maken, kunnen
we mensen ook leren ervan te proeven”.
En als die klant hele specifieke
wensen heeft, voldoen de jonge bierbrouwers
daar graag aan. Zo hebben
ze speciaal voor het 25-jarig jubileum
dat café De Zwarte Ruiter op de Grote
Markt in april viert een jubileumbier
gemaakt. “Een specifiek bier dat alleen
daar wordt geschonken”.
Maar Kompaan vindt ook zijn weg
buiten de landsgrenzen. In België en
Groot-Brittannië kan al van Kompaan
worden genoten, met Zweden en
China zijn de bierbrouwers in gesprek
over export van de 33 en 75 centiliter-flessen
en fusten. Het verbaast
dan ook niet dat Kompaan op zoek is
naar ruimte in Den Haag om zelf grote
hoeveelheden bier te kunnen brouwen.
Langbroek: “Die brouwerij moet
er over twee jaar zijn. Niks is zeker en
misschien lukt het niet, maar ik denk
dat de mogelijkheden oneindig zijn”.
In elk geval weten de bierbrouwers
zich gesteund door wethouder Henk
Kool die bij de presentatie van Kompaan
45 een toespraak hield over jonge
ondernemers in moeilijke tijden.
Langbroek: “Een leuke speech. Ook
de presentatie in Amsterdam overtrof
onze verwachtingen”.
Ziggo
digitaal
30

Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal
Zelden is het zo’n vrolijke boel
geweest in museum meermanno. De
vitrines in de vijf zalen puilen uit van
kleurige kinderboeken met aanstekelijke
afbeeldingen en een vaak
ontregelende typografie. De boeken
hebben meestal een sterk didactische
inslag. De verwevenheid tussen
de simpele tekst en de illustraties is
groot.
Door Sjoerd van Faassen
Na de Russische revolutie van 1917
werd het kinderboek gezien als een
middel tot alfabetisering en opvoeding
van de Russische kindertjes. Er werd
een speciale staatsuitgeverij opgericht
voor de publicatie van deze boeken die
voor ontwikkeling en sociale verandering
onder het proletariaat moesten
zorgen. Kinderboeken, maar ook boeken
voor volwassenen. Het verheffingsideaal
van de sociaal-democratie
in de communistische praktijk, om het
maar eens zo uit te drukken.
Wat opvalt bij de illustraties is dat zij
grotendeels figuratief zijn, overigens
niet speciaal sociaal-realistisch. Politiek
is meestal alleen op de achtergrond
aanwezig. Constructivistische,
abstracte afbeeldingen zijn schaars.
Foto’s als illustraties en collages werden
ook gebruikt, omdat die een verhaal
zonder woorden konden vertellen.
De mannelijke overheersing bij de
illustratoren is opvallend in een revolutionaire
omgeving die toch juist ook
vrouwen uitnodigde actief deel te nemen
aan het publieke leven.
In 1929, bij het 10-jarig bestaan van
deze uitgeverij, werden er in Nederland
bij het Stedelijk Museum in Amsterdam
en een week later bij galerie
Bonaparte in Parijs speciale tentoonstellingen
aan de kinderboeken van de
Russische staatsuitgeverij gewijd.
Het internationale communisme was
inmiddels onder de strakke leiding
van de Komintern gekomen. Ook in
Nederland had de strijd tussen steile
partijgangers en meer individualistisch
ingestelde intellectuelen gewoed.
Na 1925 verlieten veel van de
laatsten de partij. Er bleven echter met
de Sovjet-Unie sympathiserende organisaties
bestaan als de in 1927 opgerichte
Vereeniging van Vrienden van
de Sovjet-Unie, waarvan Gerard van
het Reve (de vader van) voorzitter
werd. Partijlidmaatschap was niet nodig,
een welwillende houding ten op-
zichte van de Sovjet-Unie was voldoende.
In 1932 zou de VVSU naar eigen
zeggen 12.000 leden hebben. Een
jaar later werd binnen de CPH door de
bohémien-achtige schrijver Apie Prins
en zijn vrouw het Genootschap Nederland-Nieuw
Rusland opgericht,
ook al zo’n idealistisch gezelschap.
Suf
De tentoonstelling in het Stedelijk
trok met meer dan vijfduizend bezoekers
veel bekijks. Hoe breed het publiek
was, blijkt op de tentoonstelling
bijvoorbeeld uit het voor mij verrassende
feit dat een (later) liberaal boegbeeld
als B.M. Telders vol vuur over de
Russische boeken kon schrijven en dat
er ook in een in onze ogen wat suf blad
als ‘De Vrouw en Haar Huis’ aandacht
aan die boeken werd besteed. Twee
jaar tevoren was een aantal Russische
kinderboeken te zien geweest op de
tentoonstelling ‘Het Beste Kinderboek’
in Den Haag.
Vertalingen van de Russische boeken
verschenen bij de Haagse firma Servire-De
Baanbreker, destijds een avantgarde
uitgeverij die ook in Parijs tot de
voorhoede behoorde met publicaties
als het nu wereldberoemde tijdschrift
‘Transition’ en teksten van James Joyce
en anderen. Ook de VVSU zelf trad
op als uitgever van de vertaalde Russische
kinderboeken, bijvoorbeeld ‘De
vrolijke brigade’ van D. Masljanenko
met illustraties van Vladimir Lebedev,
dat in 1934 verscheen.
Hoe invloedrijk de Russische kinderboekjes
ook in linkse kringen in Nederland
waren, blijkt wel uit het feit
dat eind 1933 door Ida Last, de vrouw
BoekenFoto’s: PR
breidt zich alleen maar uit, tot frustratie
van Taal en zijn collega’s. Het is alsof hij
een speurtocht loopt waarbij aan elke
struik een lintje hangt. Een jonge overijverige
journalist zet hem in de plaatselijke
krant neer als een arrogante, stadse
rechercheur die ondanks zijn kapsones
geen steek verder komt met zijn onderzoek.
En in dat laatste lijkt hij ook wel
een beetje gelijk in te hebben. Om de
boel nog gecompliceerder te maken valt
er nog een dode, en wel in een openbaar
urinoir, een gevaarte dat buiten uitgaanstijden
in de straat verzinkt en in
dit geval een dronken man heeft doodgedrukt.
Straatopera
Verreck slaagt erin om (bijna) alle lijnen
die hij uitzet aan het einde keurig aan elkaar
te knopen. Op tweederde van het
boek lijkt de zaak opgelost. Maar dan
komt er nog een deel, waarin die uitkomst
op losse schroeven wordt gezet.
Er wordt aan een zogenaamde ‘straatopera’
gewerkt in de stad. Een project
van een stel vage kunstenaars die samen
met lokale zangers en acteurs een grootscheepse
productie van de grond proberen
te krijgen. Er is dus veel kinnesinne
over wie er mee mag doen en wie niet en
wie welke rol krijgt. Het aardige is dat
deze opera, getiteld: ‘Molen, Wind en
Water’, daadwerkelijk in voorbereiding
is. Najaar 2013 zal deze opgevoerd worden
in Deventer en nog veel andere
plaatsen. De auteur van het libretto is….
Marcel Verreck die op handige wijze
twee projecten in elkaar heeft geschoven.
Een roman en een opera. Hij is dus
zelf één van de schimmige kunstenaars
die hij in het boek opvoert. Het boek is
in ieder geval al geslaagd. Moordopera is
een erg vlot leesbare misdaadroman
zonder al te veel pretenties. Het is wel
duidelijk dat Verreck Deventer op z’n
duimpje kent en een kenner is van de
plaatselijke horeca. De dialogen zijn rap
van de communistische schrijver Jef
Last, zelfs het Amsterdamse kindertheater
De Vrolijke Brigade werd opgericht.
De groep werd grotendeels bevolkt
door leden van de Pioniers, de
jeugdorganisatie van de CPH. Ida Last
had haar inspiratie opgedaan in Moskou,
waar haar man enige tijd werkte
voor de Internationale Vereeniging
van Revolutionaire Schrijvers. Bij De
Vrolijke Brigade stond bijvoorbeeld
het stuk ‘Wie slim is, vraagt of het een
groot gevaar is om groot te worden’,
waarin vijf ijscokarren op het toneel
stonden die de harde kapitalistische
concurrentie verbeeldden, gebaseerd
op het boekje ‘IJsco’ van Samuil
Marsjak uit 1931, ook al geïllustreerd
door Lebedev, in mijn ogen de meest
bijzondere tekenaar binnen de tentoonstelling.
Of het door Karel van het
Reve vertaalde ‘Het reisbureau of mister
Twister’, eveneens gebaseerd op
een Russisch prentenboek. ‘Ik ben er
maar 5 weken geweest, maar ik was
erg onder de indruk van wat ik allemaal
meemaakte […]. Ik heb stukken
gezien, die ik nu nog kan navertellen.
Daar leerde ik, dat je veel van kinderen
moet verwachten, want ze kunnen
heel veel. Pas als je veel van ze verwacht,
kun je veel met ze bereiken.
Daar waren niet de volwassenen de
autoritaire opvoeders van de kinderen,
maar de kinderen voedden elkaar
op’, schreef Ida Last later.
Dat was de ook de geest die weerspiegeld
wordt in de Russische kinderboeken
die nu in een wervelende show in
Meermanno te zien zijn. De tentoonstelling
is gebaseerd op de indrukwekkende
collectie van Albert Lemmens
en Serge Stommels. Zij groepeerden
voor de door Ellen van Schie aantrekkelijk
ingerichte tentoonstelling een
groot deel van hun collectie in thema’s
als ‘techniek en productie’, ‘de nieuwe
manier van leven’, ‘natuur en dieren’
en, niet te vergeten, ‘vrolijke boekjes’.
‘De vrolijke brigade. Russische
prentenboeken voor jong en oud 1925-1941’,
tot en met 2 juni in museum meermanno |
Huis van het Boek, Prinsessegracht 30,
www.meermanno.nl
Marcel Verreck schrijft inventieve misdaadroman
Den Haag gedijt ook achter de IJssel
en levensecht. Er wordt gelukkig niet alleen
maar over motieven en alibi’s gepraat;
er is ook ruimte voor het nodige
gezwam en geouwehoer. Martin Taal
blijkt uiteindelijk zijn vader, ook politieman,
nodig te hebben om de zaak tot een
goed einde te brengen. Zijn eigen zoontje,
Dennis van twee, komt ook vaak ter
sprake. Verreck lijkt met Moordopera
óók een boek over vader-zoon relaties
geschreven te hebben. Niks sentimenteels
hoor, gewoon met een hoop Haagse
bravoure: ‘Hoe is het met de kleine
Dennis?’ vraagt Taal senior aan de telefoon
aan zijn zoon. ‘Geweldig, pa! ’t
Klepje blijft maar open gaan. En hij
schijt als een reiger!’
‘Goed zo, dat is het Haagse bloed.’
‘Nou, ze kunnen hier anders ook goed
gieren hoor.’
marcel Verreck, moordopera,
Uitgeverij Atnik uitgaven, 304 blz.
Prijs: €19,95, iSBn 9789490548193

10>interview
Vilan
Verboden xxxxx voor
vrouwen
Er zijn winkels waar ik niet in mag
omdat Vilan ik van een de vrouw Loo ben. Ze willen
me niet, ze moeten me niet, en dat
juich ik toe. Hopelijk sluit straks
Den Haag zich aan in de rij van
haarsnijders die alléén mannen
toelaten. Want de mannen hebben
het nodig.
De opmars van dit soort winkels
is in Rotterdam begonnen. Daar
bestaat Schorum, waar Leen en
Bertus heersen. Twee mannen vol
tatoeages die het vak van knippen
en scheren door en door kennen.
De old skool barbier is weer terug.
Na Schorum hebben meer winkels
het licht gezien; naar verluidt heeft
Amsterdam zich ook al aangesloten.
Kunnen wij hier dan nog achterblijven?
Ik begrijp het succes wel. Want tja,
vrouwen zijn tegenwoordig overal
aanwezig en wat hebben mannen
nog voor zichzelf? De Vrijmetselarij
heeft gemengde loges. Bij de motorclub
zijn ook vrouwen. In het
mannenklooster treden er meer
monniken uit dan in. Vechtsport?
Veel scholen hebben damesavondjes
maar nergens houden ze aparte
herenavondjes. De SGP is aan het
bezwijken voor vrouwen en bij het
leger is zelfs de minister van defensie
een vrouw. Dus ik bedoel, het is
niet zo gek dat mannen een clubje
voor zichzelf willen om onder elkaar
te zijn. Op den duur is het best
eenzaam in het schuurtje achter
het huis.
Wat er bij de barbier precies gebeurt,
daar moet ik als vrouw naar
raden. Dat knippen en scheren is in
feite bijzaak. Want terwijl de ene
man in de stoel ligt en de andere
man hem scheert, doen ze aan
kameraadschap en vertrouwen.
De één ziet hoe het met de ander
gesteld is, en de ander weet dat hij
gezien wordt, dus dan hoeven ze
er ook niet meer over te praten.
Dat hebben ze met de vrouw in
hun leven nou nooit. Bij de barbier
is het mannenleven overzichtelijk.
‘Kort?’ ‘Zie maar’. ‘Beroerde
nacht?’ ‘Ja, joh’.
Hopelijk knappen ze ervan op, die
mannen. Niet alleen uiterlijk, maar
vooral innerlijk. De man van nu is
in de war. Is hij hoffelijk, dan krijgt
hij van vrouwen een snauw. En
gedraagt hij zich gelijkwaardig, dan
moet hij toch de eerste date financieren,
want ‘daar is hij man voor’,
hoort hij dan. Hij dient gevoelens
te hebben maar huilen, nee, dat liever
niet. Al die tegengestelde eisen
en erover praten wil hij niet. Wat
blijft er nog over? De veilige ruimte
van de barbiersstoel. Ik gun het
elke man. Goed bedacht, jongens.
Mama is trots.
Vilan van de Loo
Thom Stuart, een omnivoor in dansland
‘Laten zien dat
ballet niet tuttig
en ouderwets
hoeft te zijn’
Deze week krijgt choreograaf Thom Stuart (47) samen met zijn partner
Rinus Sprong uit handen van Alexandra Radius en Han Ebbelaar de Prijs
van Verdienste van het Dansersfonds ’79. Met grootschalige producties als
‘De notenkraker’, dansparades voor honderden amateurs én hun deelname aan
het rtL-programma the Ultimate Dance Battle spant het tweetal zich met hun
the Dutch Don’t Dance Division (genoemd naar een lied van Annie M.G.
Schmidt) al jaren in om een nieuw publiek voor ballet en dans te winnen. thom
Stuart: “ik zou niet jaren achtereen met steeds eenzelfde aantal dansers in min of
meer dezelfde stijl kunnen werken. ik heb afwisseling nodig. Uitdaging”.
Door Astrid van Leeuwen
Hij komt nét uit het ziekenhuis. Op
weg naar zijn huis in een zijstraat van
de Laan van Meerdervoort treffen we
elkaar in lijn 3 van de RandstadRail;
hij heeft nog steeds fikse pijn. “Zondagavond
kreeg ik pijn in mijn buik
en dat werd in de loop van maandag
zo heftig, dat collega’s mij naar het
ziekenhuis stuurden”, vertelt Thom
Stuart even later achter een dampende
kop thee. “Het zag er eerst naar uit
dat ik een blindedarmontsteking had,
maar de volgende dag bleek het om
diverticulitis te gaan, uitstulpingen
aan de dikke darm, een aandoening
waar ik nog nooit van had gehoord.
Ik heb pijnstillers gekregen en verder
moet het vanzelf overgaan”, zegt hij
wat vertwijfeld.
In het ziekenhuis kreeg hij te horen
dat vet of te weinig vezels eten mogelijk
de oorzaak zou kunnen zijn.
“Maar dat geldt voor mij niet”, aldus
een verbouwereerde Stuart. Dan,
zoekend naar een mogelijk andere
reden: “Maar het was wel een heel
drukke tijd de afgelopen maanden”.
Hij somt op: “In december hadden we
de vijfde serie voorstellingen van ‘De
Notenkraker’, de dag erna begon ik
met ‘Egon’, mijn eerste dansfilm, vlak
daarna deed ik de choreografie voor
de presentatie van de nieuwe Kia, een
commerciële opdracht. Ik heb aan
een nieuwe opera bij Jeugdtheater
Hofplein gewerkt, geef twee dagen in
de week les op de Rotterdamse hogeschool
voor de kunsten Codarts, heb
ondertussen samen met Rinus een
junior company opgericht om jong
danstalent te ontwikkelen, en heb in
samenwerking met Festival Classique
een nieuwe, theatrale dans- en muziekproductie
gemaakt, ‘Kreutzer’,
die op het punt staat om in Pulchri
Studio in première te gaan”.
Hij noemt het een luxeprobleem.
“Overal om me heen zie ik dansers
en choreografen die, door alle bezuinigingen,
om werk verlegen zitten.
Maar Rinus en ik krijgen nog steeds
de ene na de andere opdracht aangeboden.
Ik heb er pas zelfs nog één
afgeslagen: een choreografie voor
tweeduizend middelbare scholieren
maken voor de heropening van
het Rijksmuseum. Ze moesten, als
een Koreaans leger, samen één groot
schilderij vormen. Dat leek me te risicovol:
straks komen er een paar niet
opdagen, en dan zit je”.
Buurmeisje
Thom Stuart kwam op zijn twaalfde,
als jonge balletleerling van het
Koninklijk Conservatorium, bij een
gastgezin in Den Haag terecht, ver
weg van het ouderlijk huis in Heer-
‘ik ben een soort
Billy elliot: mijn
vader werkte in de
mijnen, ik wilde
dansen’
lerheide, een dorpje onder de rook
van Heerlen. “Ik ben een soort Billy
Elliot”, zegt hij olijk. “Mijn vader
werkte in de mijnen, en later in de
wegenbouw. Ik wilde dansen”.
Op zijn vierde ging Stuart mee met
een buurmeisje naar ballet. Of de dans
een vlucht voor hem was, weet hij
niet, maar makkelijk was de situatie
thuis in elk geval niet. “Ik ben de jongste
van vier kinderen. De broer boven
mij was zwaar lichamelijk gehandicapt.
Hij had een aangeboren stofwisselingsaandoening
– al wilde mijn vader
daar nooit aan – waardoor er hoorn
groeide op de plaatsen waar andere
mensen eelt krijgen, met helse pijnen
tot gevolg. Zijn ziekte trok een zware
wissel op de relatie van mijn ouders en
op ons gezin. Acht jaar geleden is hij op
44-jarige leeftijd overleden”.
Na de balletlessen in Heerlerheide
kwam Stuart terecht in Hoensbroek,
waar zijn talent herkend werd. “In
Heerlerheide werd ik, als jongetje,
simpelweg overgeslagen wanneer er
een voorstelling was. In Hoensbroek
ontdekte ik wat het is om op een toneel
te staan”.
De overstap naar Den Haag was groot.
“Ik werd op de zondagavond voorafgaand
aan de eerste schooldag, zonder
eerdere kennismaking, bij het
gastgezin afgeleverd. De eerste nacht
plaste ik van de zenuwen in bed, iets
wat ik allang niet meer deed. Maar
mijn ‘gastouders’ zijn uiteindelijk uiterst
belangrijk voor mij geweest; ze
behandelden me heel volwassen – ik
moest bijvoorbeeld één keer per week
koken – en lieten me zien dat dingen
ook anders kunnen. Als thuis in Limburg
Sjef van Oekel op tv was, dan
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013
>Foto: Piet Gispen
werd ik naar bed gestuurd: naar zulke
‘smeerlapperij’ keken we niet. Maar
mijn ‘gastmoeder’ zei: ‘Dit moet je
zien. Dit is heel belangrijk voor je’ ”.
Niet lang daarna strandde het huwelijk
van zijn ouders. “Ik ben korte tijd
weggeweest uit het gastgezin in Den
Haag en heb toen met mijn moeder in
een Blijf-van-mijn-lijfhuis in Leiden
gewoond”. Zijn vader verbrak daarop
het contact met ‘moederskindje’
Thom. “Later is dat, nadat mijn moeder
was overleden, wel even iets genormaliseerd”.
Maar nu heeft Stuart
al weer jaren niets van hem gehoord.
“Ook niet toen ik in de door meer dan
een half miljoen mensen bekeken
finale van The Ultimate Dance Battle
stond”.
Pesterijen
Over zijn keuze voor de dans zegt hij:
“Ik wist totaal niet waaraan ik begon.
Maar dat ik de ‘prins’ kon zijn, trok
me aan, dat was nog eens wat anders
dan mijnwerker of wegenbouwer”.
Daarbij: “Op het conservatorium behandelde
iedereen mij met respect,
we deelden dezelfde passie. Dat was
na alle pesterijen van klasgenootjes
in Limburg een regelrechte verademing”.
Een groot talent was hij niet, meent
Stuart. “Ik had geen goede voeten,

Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal
was niet heel erg uitgedraaid en in
de beperkte uitdraai was er ook nog
een verschil tussen links en rechts”.
Toch werd hij aangenomen bij het
Arnhemse Introdans. Daar ontmoette
hij op zijn negentiende de zes jaar
oudere Rinus, met wie hij inmiddels
27 jaar samen is. “In het begin vonden
we elkaar maar niks. Hij vond mij een
arrogante, klassieke balletkwast –
wat enkel een manier was om mij een
houding te geven – hij was raar, excentriek,
droeg uitbundige kleding en
zong voortdurend Marlene Dietrichliedjes”.
Maar nadat de vonk eenmaal was
overgeslagen, is Rinus zijn geliefde
blijven volgen. Eerst naar het Scapino
Ballet waar ze samen, zegt Stuart,
zes fantastische jaren beleefden. “In
die tijd was het repertoire nog heel divers,
met veel moderne stukken maar
ook ‘De Notenkraker’ en ‘Coppelia’.
Je vloog van je spitzen naar blote voeten
en dan weer naar gympen”. En
daarna naar New York. “Ik had daar
een contract bij het Eliot Feld Ballet
gekregen, Rinus verdiende zijn geld
met de meest uiteenlopende ‘gigs’ ”.
In Amerika maakte het tweetal kennis
met ‘community art-Notenkrakers’,
producties van ‘De Notenkraker’
waaraan door mensen van alle leeftijden
en achtergronden werd meege-
werkt – een rond de kerstdagen aldaar
heel bekend fenomeen. “Geweldig om
mee te maken. Al die mensen die zich
achter en voor de schermen inspannen.
Moeders die kostuums maken,
vaders die als chauffeur fungeren,
kinderen die hun eerste danspassen op
het toneel zetten”.
Privé-battle
Zelfs toen ze waren terugverhuisd
naar Nederland – “waar uiteindelijk
toch meer werkkansen waren, vooral
ook om zelf choreografieën te maken”
– bleven ze jaarlijks naar Amerika
terugkeren om in de ‘community-Notenkraker’
van het Shore Ballet
in New Jersey een hoofdrol te dansen.
Langzaam maar zeker ontstond het
idee om ook in Nederland een dergelijk
project op touw te zetten. “We
hebben het idee jarenlang proberen
te slijten, maar geen gezelschap zag
er wat in. Toen besloten we het maar
zelf te doen. Eerst, met coproducent
Holland Dance, vier jaren in de Grote
Kerk en afgelopen december voor het
eerst in het Lucent Danstheater. Met
een zaalbezetting van honderd procent:
zesduizend man in vier dagen.
Toen we dit idee aan de man brachten,
kregen we vaak als reactie dat
Nederlandse amateurs niet zo ambitieus
zijn, maar in de zeven jaar dat we
dit nu doen heeft nog nooit één kind
afgezegd”.
Stuart is een omnivoor in dansland.
Hij switcht met het grootste gemak
tussen grootschalige Dutch Don’t
Dance Division-producties als ‘De
Notenkraker’ en ‘Abdallah en de
Gazelle van Basra’, dansparades in
de openlucht met duizend deelnemers,
kleinschalige choreografische
‘juweeltjes’ aan het Haagse Zuiderstrand,
een in de Hofvijver uitgevoerd
ballet voor het Haagse Festival
Classique, choreografieën voor opera’s
van het Oostenrijkse Theater an
der Wien, een intellectuele dansfilm
over schilder Egon Schiele én The Ultimate
Dance Battle. Stuart: “Ik houd
nu eenmaal oprecht van dans. Van
puur klassiek tot ‘edgy’ hedendaags.
Goed is goed en mooi is mooi. Dat zijn
mijn enige criteria”.
Hoezeer hij collega-choreografen die
binnen één stijl en met een vaste dansersploeg
werken ook waardeert, “ik
zou niet jaren achtereen telkens een
stuk met bijvoorbeeld acht dansers
willen maken, in min of meer dezelfde
stijl en van min of meer dezelfde
lengte. Ik heb afwisseling nodig. Uitdaging.
Na een ‘Notenkraker’-serie
vind ik het heerlijk om met alleen
Rinus en actrice HannaH de Leeuwe
te werken aan een intiem project, of
even lekker iets geks te doen, zoals
een stofzuigerchoreogafie voor een
theaterproductie over Sjef van Oekel
maken”.
In The Ultimate Dance Battle volgde
Stuart zijn echtgenoot op. “Rinus behaalde
in 2011 de finale. Het was niet
de bedoeling van RTL om daarna ‘de
partner van’ te vragen, maar uiteindelijk
kwamen ze toch bij mij uit.
Doodeng, juist ook omdat Rinus het
zo goed gedaan had. Het voelde toch
een beetje als een privé-battle. Rinus
vroeg steeds plagerig: ‘Wat als je er in
de eerste ronde al uitgestuurd wordt?’
Bovendien: ik wist geen ruk van hiphop
en ook weinig van latin. Ik heb
me uit de naad moeten werken, maar
het was een onbetaalbare ervaring.
De sfeer tijdens de liveshows doet
denken aan een popconcert: de energie
en adrenaline knalden door de
arena”.
Dat hij, net als Rinus, met een klassieke
choreografie de finale haalde
vindt hij nog steeds een megaprestatie.
“Dat ik niet zou winnen, wist ik
van tevoren. Mijn concurrent, hiphopchoreograaf
Vincent van Vianen,
had al een enorme schare fans onder
het televisiepubliek. Maar ik heb wel
hiphopdansers en honderdduizenden
kijkers voor het eerst met muziekcomposities
als ‘Air’ van Bach en Mo-
interview

12>boekenweek
Door Casper Postmaa
Geen hitlijst,
maar een
eigenzinnige keuze
De Haagse roman die de ziel van de stad beschrijft en
waarin het leven wegkwijnt achter voorname gevels
en Indië nooit ver weg is, bestaat niet meer. Maar er is
nog wel literatuur waarin Den Haag een hoofdrol
speelt, denk aan het recente Suezkade van Jan Siebelink
of aan Sonny Boy van Annejet van der Zijl. Omdat
deze boekenweek dankzij Kees van Kooten Haags getint
is, vroegen we ons af welke romans en verhalen
over onze stad in het oog springen. Let wel, het is nadrukkelijk
niet een lijst met de beste Haagse boeken.
Dan had, om maar wat te noemen, ‘Bleekers zomer’
van Mensje van Keulen erop moeten staan, alsook ‘Een
nagelaten bekentenis’ van Marcellus Emants, het
veelzijdige œuvre van Yvonne Keuls (met het zeer
Haagse ‘Indische tantes’) en natuurlijk wordt Couperus
niet recht gedaan met slechts één boek.
En wat te denken van de bijna in het geheim uitgegeven
‘Haagse Deeltjes’(Valerius Pers) waarin Haagse
schrijvers en kunstenaars samenwerken, elk deeltje
heeft een wijk in Den Haag als onderwerp. Collector’s
items zijn het nu. Kees Ruys en tekenaar Marcel van
Eeden, nu wereldberoemd, werkten samen in ‘Het Minangkabause
huis’ en Bert van den Assem schreef over
de dood van zijn broertje het ontroerende verhaal ‘Een
engel boven het Benoordenhout’ met illustraties van
Diederik Gerlach. Die Haagse kunstenaar werkte ook
mee aan een ander, ten onrechte, onbekend Haags
kunststukje ‘Ontijdelijk Den Haag’. Een prachtige uitgave
met mooie minimalistische verhalen van Cor
Gout en geheimzinnige illustraties van Gerlach. Al
deze boeken, en nog veel meer, verdienen een plaats
op deze pagina, maar nogmaals, we presenteren geen
hitlijst, het is een eigenzinnige keuze van drie redacteuren.
De ene keer gewoon omdat het een mooi boek
is, of er een verhaal aan vastzit, de andere keer omdat
het een belangrijke plek in de geschiedenis van de stad
heeft verworven.
Is het zo dat u uw eigen kijk op de Haagse literatuur
heeft, scherpzinnig en goed geformuleerd, dan zou
dat een sieraad voor onze opiniepagina kunnen zijn.
Dus lezen en schrijven! We wachten in spanning af.
Illustratie van Diederik Gerlach bij het verhaal ‘De balletschool
van Sonia Szewcjyk’ uit ‘Ontijdelijk Den Haag’.
‘Hartstocht. Oorspronkelijk Haagsche roman’
Jeanne Reyneke van Stuwe
De in Soerakarta (Java) geboren Jeanne
Reyneke van Stuwe (1874-1951)
verhuisde een jaar na haar geboorte
naar Nederland. Ze had als meisje literaire
aspiraties en stuurde haar gedichten
op naar het toen al niet meer zo
roemruchte literaire tijdschrift De
Nieuwe Gids, waar de Haagse dichter
Willem Kloos de scepter zwaaide. Het
leidde niet alleen tot een literaire verbintenis:
ze trouwden in 1900. Sindsdien
leefde het echtpaar, in gezelschap
van Jeanne’s ook schrijvende
zuster Jacqueline aan de Regentesselaan
176. Kloos had enkele homo-erotisch
getinte relaties met collega-dich-
De verrekijker
Kees van Kooten
Wat is dat toch met zonen dat ze de
verhalen van hun vaders nooit willen
horen? Bang dat het schurken zijn? Ik
denk het niet. Bang dat het helden blijken
te zijn. Dat is veel slechter te verdragen
van je bloedeigen vader. Kees
van Kooten moest de zeventig passeren
voordat hij zich ging verdiepen in
het verhaal van zijn vader. En dat terwijl
die het hem jarenlang op een presenteerblaadje
voorhield. Zijn dag-,
annex fotoboek over de Tweede Wereldoorlog
lag altijd klaar op het dressoir
bij de Van Kootens. Alleen als Kees
zich stierlijk verveelde, sloeg hij de
eerste bladzijde wel eens open.
Nu is de belangstelling er dus wel. Van
Kooten schreef dit jaar het Boekenweekgeschenk.
Thema van deze hele
Boekenweek is: Gouden tijden, zwarte
bladzijden. ‘Een oorlogsdagboek’, moet
Kees van Kooten gedacht hebben, daarvan
zal toch wel één bladzijde zwart
zijn? Of grijs. Want zo ver zijn we al
doorgenuanceerd, dat we ervan uitgaan
dat iedereen zijn steentje heeft
bijgedragen aan de verschrikkingen
van de oorlog. Door die bril is Van Kooten
het dagboek van zijn vader gaan lezen
en stuitte al snel op een onregelma-
Suezkade
Jan Siebelink
Niet alleen ‘Suezkade’ van Jan Siebelink
(1938) maar ook zijn romans
‘Vera’, ‘Engelen van het duister’ en
‘Het lichaam van Clara’ spelen in Den
Haag. Dat is opmerkelijk voor een
schrijver afkomstig uit Velp en is alleen
te verklaren doordat Siebelinks
echtgenote Gerda Haagse wortels
heeft en geparenteerd was aan de eigenaren
van de in 1880 opgerichte boekhandel
Van Hoogstraten aan het
Noordeinde.
‘Suezkade’ (2008) gaat over de teloorgang
van het onderwijs. Het verhaal is
ingebed in het fataal aflopende liefdesverhaal
van de jonge, idealistische,
De Roemlozen
Justine le Clercq
‘Even voor de goede orde, zijn dokters
slagers?’
‘Natuurlijk’, zei ze. ‘Wie anders beweert,
heeft van het slagersvak niets
begrepen’. Verander in deze passage
‘dokters’ door ‘kunstenaars’, ‘slagers’
door ‘mislukkelingen’ en ‘het slagersvak’
door ‘kunst’ en je hebt een idee
waar de roman De roemlozen van Justine
le Clercq over gaat (‘Even voor de
goede orde, zijn kunstenaars mislukkelingen?’).
Werkelijk iedereen in dit
boek is een mislukkeling. Heldin Titine
zelf, bijna veertig en nog nooit iets gepresteerd
en juist opgekrabbeld na een
ters als Jacques Perk en Albert
Verwey achter de rug
die hem in een diepe depressie
hadden gestort. Na
een spetterend begin was
hij daardoor als dichter in
een neerwaartse spiraal
terechtgekomen. Jeanne
verdedigde haar vijftien
jaar oudere echtgenoot als
een leeuwin. De kost verdiende het
gezelschap aan de Regentesselaan met
de eindeloze reeks populaire romans
die Jeanne en haar zuster afscheidden.
‘Hartstocht’ is het prozadebuut van de
dan 25-jarige Jeanne. Het grotendeels
>Foto: PR
tigheid. Als militair in de meidagen
vlak voor de capitulatie in 1940, heeft
sergeant Van Kooten een verrekijker
van een burger in beslag genomen. Een
verrekijker, die nooit is teruggegeven
aan de rechtmatige eigenaar en deel is
blijven uitmaken van het huisraad van
maar enigszins buiten de
werkelijkheid staande leraar
Frans (Siebelinks oorspronkelijke
beroep) Marc
Cordesius voor het Marokkaanse
meisje Najoua Azahaf.
Cordesius geeft les
aan het gymnasium Descartes,
waarin gemakkelijk
het bestaande Haganum
is te herkennen. Ook
veel andere plaatsen in
Den Haag spelen een rol in de roman,
zoals het gebied rond de Wagenstraat.
Siebelink zelf zei daar ooit over: “In
veel van mijn boeken komt het gym-
bestaan als verslaafde
dakloze. Haar vrienden
die net als zij allemaal
kunstenaar willen worden.
Maar ook haar vader,
die een belangrijk kunstenaar
ís, schiet op alle
andere vlakken tekort.
Om van haar moeder
maar niet te spreken.
Haar ouders hebben ervoor
gezorgd dat Titine
een verschrikkelijke jeugd heeft gehad,
die ze grotendeels spelend onder een tafel
in Pulchri Studio heeft doorge-
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013
uit dialogen bestaande
boek deed destijds veel stof
opwaaien vanwege de decadente
toon en inhoud.
De hoofdpersoon is de jonge
Haagse advocaat Felix
van Weert van Oldehagen
die uiteindelijk ten onder
gaat aan zijn hartstocht.
Hij en zijn vrienden stichten
een kunstclub, spelen toneel, dansen,
souperen en flirten. Aan Felix’
lectuur van ‘La femme et le Pantin’
van Pierre Louys over een femme fatale
en aan de platen van Ferdinand
Knopf die de wanden van zijn kamer
het gezin Van Kooten! Dat lijkt foute
boel! Van Kooten beschrijft in dit boek
de zoektocht naar de rechtmatige eigenaar
van deze kijker. Om het schrijnender
te maken; Van Kooten bewaart warme
herinneringen aan de keren dat hij
samen met zijn vader deze kijker ge-
nasium Haganum voor.
Ik kende die school, omdat
ik daar vaak langsreed
wanneer ik op weg
was naar Gerda’s tante
Magda. Dan zag ik dat
prachtige gebouw met
die torentjes en mooie
luikjes. Ik ging er wel
eens naar binnen, onder
de poort door en dan de
hal in. Als ze vroegen wat
ik kwam doen, deed ik alsof ik een
oud-leerling was. Ik dacht: ik ga even
kijken hoe het er van binnen uit ziet
en zo langzamerhand is dat een beetje
bracht. Haar ouders zaten
daar altijd te zuipen met
andere kunstenaars, om
vervolgens met elkaars
vrouwen naar huis te
gaan.
Titine zit met haar vrienden
vooral te zeuren en
grote plannen te maken
in koffiebar La Mano
Maestra aan het Noordeinde.
Zoek de verschillen
tussen haar wereld en die van de ouders,
daar gaat dit boek over. Een debuutroman
die mijns inziens onder-

Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal
sieren, kun je de invloeden die Jeanne
onderging goed aflezen. Een recensent
vroeg zich bij de verschijning
van ‘Hartstocht’ af of de auteur
bij het schrijven gedacht had
aan de uitspraak van Busken Huet
in de voorrede op diens roman ‘Lidewijde’:
‘Passie het eerste, passie
het tweede, passie het derde vereischte
voor den roman!’ Hij zag
het feit dat ‘Hartstocht’ (een ro-
man ‘dont la jeune fille ne per-
bruikte. Het
lijkt erop dat vader
Van Kooten
deze kijker van
een goede Nederlander
heeft
gestolen en
daarmee zelf
een beetje een
slechte Nederlander
is geworden. Of is er iets anders
aan de hand geweest? Hoe dan
ook, Kees zet zich aan de taak om
de herkomst van deze kijker te
achterhalen. Hij wil de veronderstelde
misstap van zijn vader
goedmaken. Dat verhaal wordt
Sjoerd van Faassen
mettra pas la lecture à sa mère’ zoals
het toen heette) geschreven was
door een vrouw als een teken van de
toenemende emancipatie.
onderbroken door talloze anekdotes,
beschouwingen, en Kees de Jongen-achtige
fantasieën. Het had ook
zonder gekund, maar Van Kooten wil
nu eenmaal veel vertellen. Het gaat
veel over vroeger. Toen lazen de mensen
nog echte boeken in de trein. Men
schreef elkaar papieren brieven, in karaktervolle
handschriften. Het is soms
wat nostalgisch, maar Van Kooten
schrijft het met zoveel humor en brille,
dat je het hem graag vergeeft. Lees dit
boek. Koop snel een ander.
eigen geworden. Maar het grappige is,
ik gebruik het uiterlijk van het gymnasium
van Haganum, dus hoe
het er van buiten uit ziet. En ook
enkele dingen van binnen. Zoals
de trap en de beeldengalerij. Daar
zet ik de dingen allemaal om en
manipuleer ik ze dan. Maar het
hele interieur van de school komt
van het Edese gymnasium, waar
ik zelf les heb gegeven. Dus ik
loop gewoon door de gangen van
Sjoerd van Faassen
gewaardeerd is. Dat komt voornamelijk
doordat bijna niemand het boek
kent. Zonde, want het is goed geschreven,
schuurt en knelt op zijn tijd, maar
is ondoorgrondelijk en menselijk
tegelijkertijd. Volgens de website
van Le Clercq komt er een nieuw
boek. Goed zo! En ze werkt aan een
kunstproject in… Pulchri Studio.
De moeder van Titine had dus wel
Thijs Kramer
Ede hier, maar het is toch Den
Haag. Zo heb ik dus gebruik of misbruik
van dit mooie gymnasium gemaakt”.
Thijs Kramer
een punt, toen ze weer eens herinneringen
ophaalde aan het kunstenaarsbestaan
in haar tijd en er vervolgens
aan toevoegde: ‘En over een paar
jaar ga jij het ook doen’.
Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan
Louis Couperus
De spannendste
roman van Couperus
is een monument
binnen
de Nederlandse
literatuur. Het
verhaal is intrigerend,
de schrijfstijl
ragfijn en na
al die jaren nog
steeds niet verouderd. Maar voor Den
Haag is ‘Van oude mensen, de dingen
die voorbijgaan’ nog veelzeggender.
Als je het boek uit hebt, begrijp je Den
Haag veel beter, weet je hoe de koele
stilte is ontstaan in straten als de Riouwstraat
en de Nassaulaan. Opeens is
duidelijk waar de benepenheid vandaan
komt van mensen die elkaar beloeren
en krampachtig de stand ophouden.
Mensen die niet veel doen,
maar wachten. Wachten op de dood
van anderen, zodat er een erfenis vrijkomt
en het schijnbaar nutteloze leven
weer enkele jaren kan doorgaan.
In een interview vroeg ik de biograaf
van Couperus, Frédéric Bastet vlak
voor zijn dood, hoe hoog het Couperus-gehalte
in Den Haag nog was. ‘De
‘De ongelofelijke avonturen
van Bram Vingerling’
Leonard Roggeveen
Is ‘De ongelofelijke avonturen
van Bram Vingerling’ van Leonard
Roggeveen uit 1921 een
onvergetelijk Haags boek? Ja,
en niet alleen omdat het een
buitengewoon leuk en spannend
jongensverhaal is over
een Haagse jongen die zich
met een geheim recept onzichtbaar
kan maken, maar
ook omdat het een unieke
plek in de Nederlandse literatuur
inneemt. Die van scharnier tussen
Louis Couperus en Harry Mulisch. Toegegeven,
het is een conclusie even raadselachtig
als Bram Vingerling zelf.
Maar toch, in ‘Voer voor psychologen’ legt
Mulisch uit dat ‘Bram Vingerling’, en dus
Roggeveen, hem de weg heeft gewezen
naar het schrijverschap. ‘Ik identificeerde
me met Bram Vingerling, met de grote geleerde
die ik wilde worden’. Later noemt
Mulisch in de NRC ‘Bram Vingerling’, zijn
Rico Bulthuis (1911-2009)
werd in Den Haag geboren in
een redelijk welvarend bourgeoismilieu,
maar toen hij
ging studeren was inmiddels
de economische crisis in volle
omvang losgebarsten. Dat
heeft zijn leven blijvend beïnvloed.
Over die vooroorlogse
periode heeft hij één van zijn
beste boeken geschreven, de
autobiografische roman ‘De
dagen na donderdag. Aantekeningen
uit de crisisjaren’ (1979). In het
voorwoord schreef hij: ‘De hier volgende
autobiografische notities vormen geen roman
of een zorgvuldig gecomponeerd
verhaal. Het zijn herinneringen uit mijn
privé-crisis waarin de meeste namen van
personen authentiek zijn’. Dat is al te bescheiden,
het is wel degelijk een roman,
een Haagse roman, waarin Bulthuis met
veel gevoel voor de betekenisvolle anekdote,
het bohémienachtige bestaan beschrijft
dat hij en zijn vrienden toen leidden.
In politiek en economisch opzicht
waren de jaren dertig een enerverende pe-
boeken der kleine
zielen’, die
Haagse coteries,
die niets met elkaar
te maken
willen hebben,
dát bestaat nog’.
Zijn ogen begonnen
te glinsteren
en hij stak zijn
wijsvinger omhoog. “De Place des Invalides!,
Het Willem Rooyaardsplein,
zo’n wijk met mensen met
wat geld, die allemaal niets doen.
Dat bestaat nergens in Nederland.
Alleen in Den Haag’.
‘De kamer om hen, echtgenoten,
stond als zij reeds jaren gestaan
had, onpersoonlijk en ongezellig;
onder de klok tikte de pendule altijd,
altijd door. Een wachtkamer
scheen die salon; een wachtkamer,
waar, na vele dingen, die waren voorbij
gegaan, twee mensen zaten te
wachten … zaten te wachten ….Waarop?
Op het langzame einde, op de eindelijke
dood …’.
Uit ‘Van oude mensen, de dingen die
voorbijgaan’.
beslissende boek. ‘Ik wilde ook
scheikundeproeven gaan
doen, maar dan moest ik eerst
zo’n oud boekje met recepten
hebben. Dus ging ik naar de
markt om er één te zoeken. Natuurlijk
vond ik niets. Ik heb ze
later zelf allemaal moeten
schrijven, de boekjes die ik
toen zocht.’ Dat is dus duidelijk,
Mulisch eert in
‘Voer voor psychologen’
Roggeveen. Maar hoe zit het met de
band tussen Couperus en Roggeveen?
Bram Vingerling woont op de Mau-
ritskade in Den Haag, en als je de plat-
tegrond erbij neemt kom je uit bij het
geboortehuis van Couperus. Voor wie nog
twijfelt: Bram Vingerling heeft een hond,
Brinio, Couperus had net zo’n hond, met
dezelfde naam. Zo is Bram Vingerling de
verbindende factor in anderhalve eeuw literatuurgeschiedenis.
‘De dagen na donderdag.
Aantekeningen uit de crisisjaren’
Rico Bulthuis
riode, maar wel één die veel
vrijheid bood aan jongens
met kunstzinnige aspiraties
als Bulthuis er één was. Door
de schilderachtige figuren
waarmee Bulthuis tijdens
zijn jeugd en studietijd aan de
Haagse Academie voor Beeldende
Kunsten omringd
was, leest het boek
als een schelmenroman.
Het stijgt echter ook uit
boven deze petite histoire,
doordat ook de politiek in de jaren
dertig, met de opkomst van het fascisme,
de komst van veel vanwege
geloof of politieke overtuiging ge-
vluchte Duitsers, de struisvogelpoli-
Casper Postmaa
Casper Postmaa
Sjoerd van Faassen
tiek van Nederland ten opzichte van
‘bevriende’ naties en dergelijke. Dat
maakt ‘De dagen na donderdag’ tot een
waardevol tijdsdocument, waarin Bulthuis
genadeloos eerlijk maar niettemin
liefdevol, uiterst laconiek en ironisch een
belangrijk deel van de Haagse cultuurgeschiedenis
rond de Tweede Wereldoorlog
heeft beschreven.
Euforie
Christiaan Weijts
Zelfhelend beton. Het zal
wel, dacht ik toen ik erover
las in Euforie van Christiaan
Weijts. Ik geloofde
niet dat het bestond. Beschadigde
bouwwerken
zichzelf laten repareren,
ja, ja. Maar achter in het
boek schrijft Weijts dat de
universiteit van Delft er
mee bezig is. Of het bestaat,
is eigenlijk helemaal niet zo belangrijk.
Waar het om gaat is dat er aan
gewerkt wordt; dat er mensen zijn die
hun hoop hebben gevestigd op dit wonderbaarlijke
materiaal. Dat zegt namelijk
vooral iets over die mensen zelf.
Euforie gaat over een generatie, de
veertigers anno nu, waarvoor de grenzen
van het mogelijke in de jaren negentig
sneller opschoven dan zij zelf
volwassen werd. Wie niet slapend rijk
werd, was een dief van zijn eigen portemonnee.
Internet werd ontdekt en in
vliegende vaart gekoloniseerd. De
techniek kende geen grenzen. Tegelijkertijd
woekerden de ambities, verwachtingen
en verlangens van de mensen
als nooit tevoren. Dat moest wel
Alles kantelt
Tomas Lieske
Wat blijft me bij van een
boek? Vooral of ik het goed
vind of niet. En ik vind het
goed als het iets bij me geraakt
heeft. In de herinnering
aan plot, verhaallijn,
personages vallen al snel
enorme gaten. Wat over
blijft zijn beelden, flarden,
stemmingen. De roman
‘Alles Kantelt’ van Tomas
Lieske las ik om er
voor deze krant een stuk
over te schrijven. Toen
Lieske er de De Witte literatuurprijs
mee won, schreef ik er weer
een stukje over. Maar ik heb het niet in
de kast staan. Ik kreeg het als drukproef
en heb dat pak papier later weggegooid.
Wat ik me van dit boek herinner, is
vooral wat ik erover geschreven heb. Ik
ga dat nu niet herlezen, ik gebruik alleen
mijn herinnering. ‘Alles Kantelt’
gaat namelijk over de werking van de
herinnering. Uit mijn hoofd: het verhaal
gaat als volgt. Een volwassen man,
(de naam ben ik natuurlijk vergeten) is
theaterwetenschapper. Hij is bezig met
een onderzoek naar Shakespeare. Hij
Laagland
Joseph O’Neill
De wereld hoorde van de
roman ‘Laagland’ en de
Ierse schrijver Joseph
O’Neill toen de Amerikaanse
president Obama,
het was zijn eerste termijn,
de vraag werd gesteld
wat zijn favoriete
boek was. De volgende
dag was ‘Netherland’ in de
VS de ‘talk of the town’.
Het verhaal van O’Neill
draait om een Nederlandse
bankier in New York en diens moeizame
huwelijk, tegelijkertijd maakt
hij uitstapjes naar de zelfkant van de
metropool, waar in de mengelmoes
van Pakistani, Bengalezen en Jamaicanen
cricket een belangrijke rol blijkt te
spelen. Het is een schitterend geschreven
overlevingsverhaal. En Haagse lezers
wacht een bijzondere verrassing,
opeens duikt in Netherland de Vogelwijk
op en voetbal- en cricketclub
HBS. Hoofdpersoon Hans van den
boekenweek

14>historie
Door Casper Postmaa
Met name de finale waarin het door
Schiller geschreven ‘Ode an die Freude’,
met de beroemde strofe ‘Alle Menschen
werden Brüder’. In 1972 werd de
symfonie uitgeroepen tot Europees
volkslied, maar de ‘Negende’ kreeg na
de val van de Muur op 9 november
1989 iconische betekenis toen Leonard
Bernstein de symfonie op Eerste
Kerstdag van dat jaar in Berlijn speelde
met een orkest van musici uit beide
Duitslanden en de vier grote mogendheden
van Geallieerde zijde, Frankrijk,
Groot-Brittannië, de Sovjet-Unie
en de Verenigde Staten. De Koude Oorlog
was voorbij. Op eigen wijze tracht-
te Bernstein de volkeren te verenigen
en om dat te benadrukken had hij
‘Ode aan die Freude’, vervangen door
‘Ode an die Freiheit’, want zo hadden
Beethoven en Schiller het volgens
hem bedoeld. Misschien dat het in de
versie van het Residentie Orkest ‘Ode
aan de vrede’ wordt. Op dus naar het
Vredespaleis om dat nu al gedenk-
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013
Alle Menschen werden Brüder op ee
Bertha von Suttner, één van de
grondleggers van het Hof van
Arbitrage.
De architect van het Vredespaleis,
Louis Marie Cordonnier.
Andrew Carnegie, de Amerikaanse
staalmagnaat die het Vredespaleis
betaalde.
Als het residentie orkest op 28 augustus in de Dr Anton Philipszaal concerteert
om het 100-jarig bestaan van het Vredespaleis te vieren in aanwezigheid van Ban
Ki Moon, secretaris-generaal van de Verenigde Naties, zal dat bij voorbaat een
historische gebeurtenis zijn. het oudste vredesinstituut ter wereld dat zijn oprichting
herdenkt met een muziekstuk dat zo vaak in verband is gebracht met vrede
en vrijheid, Beethovens ‘Negende symfonie’.
Het trappenhuis van het Vredespaleis, dat een prijswinnend ontwerp was van de Fransman L.M. Cordonnier. >Foto’s Vredespaleis
Historische foto's Vredespaleis.
waardige concert bij te wonen.
Je zou kunnen zeggen dat met de opening
op 28 augustus 1913 van het door
staalmagnaat Andrew Carnegie gefinancierde
Vredespaleis Den Haag zijn
eerste grote stap zette op weg naar de
status van ‘Internationale stad van
vrede en recht’. Het is een lastig predicaat,
het wordt onderbouwd door de
aanwezigheid in de stad van talrijke
instituten op het gebied van internationaal
recht, vrede en veiligheid, maar
het heeft ook iets ongrijpbaars. Want
hoeveel heeft het Vredespaleis nu eigenlijk
aan de internationale vrede
bijgedragen? Is het niet meer een symbool
van het verlangen naar vrede dan
een instrument om het te bereiken?
De initiatiefnemers van toen zullen

Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal
uwfeest Vredespaleis
niet aan die gedachte zijn ontkomen,
want precies een jaar na de opening
stortte Europa zich in de grootste en
bloedigste oorlog ooit. Kortom, het
wachten op de vrede duurt wel wat
lang. Nieuwe organisaties die naar
Den Haag trokken, zoals het Joegoslavië
Tribunaal en het Internationaal
Strafhof, spreken door hun concretere
taak meer tot de verbeelding en de arrestatie
van Milosevic en Mladic veroorzaakten
grotere opwinding internationaal
dan welke uitspraak van het
Internationaal Gerechtshof ook.
Vrouwen
Maar behalve het Vredespaleis zijn er
meer ontwikkelingen geweest die
pleiten voor Den Haag als vredesstad
en waren er meer vredesapostelen dan
Carnegie. Eén van hen, de Oostenrijkse
pacifiste Bertha von Suttner, zal
worden geëerd op de tentoonstelling
‘Vrouwen en vrede’ van 15 augustus
tot 21 september. Von Suttner was een
internationaal activiste voor de vrede
die in 1889 bekend werd met haar roman
‘Die Waffen nieder!’ waarin ze de
waanzin van de oorlog beschreef.
Daarnaast initieerde zij vredescongressen
en was zij één van de pleitbezorgers
van een Internationaal Hof
van Arbitrage, het latere Vredespaleis.
De Eerste Vredesconferentie van Den
Haag in 1899, waar werd besloten tot
de oprichting van het Hof van Arbitrage,
beschouwde zij als de kroon op
haar werk. Zij liet zich niet uit het veld
slaan toen zij niet tot de conferentie
werd toegelaten omdat ze een vrouw
was. In het Scheveningse Kurhaus
hield ze dagelijks salon voor sympathisanten,
journalisten en politici. Toen
de Amerikaanse minister van buitenlandse
zaken Hillary Clinton in 2009
De oude en de nieuwe
stad kregen als
verbinding een laan,
de 100-meter brede
Paradère, die volgens
eijkman ‘nog fraaier
was dan de Champselysées’.
in Den Haag was voor de grote Afghanistan-conferentie
wilde zij per se in
het Kurhaus slapen omdat Von Suttner
daar ook had gelogeerd. In 1905
ontving de Oostenrijkse als eerste
vrouw de Nobelprijs voor de vrede.
Idealisten
Den Haag was in die tijd een stad met
idealisten van allerlei pluimage, ook
theosofen waren in de stad sterk vertegenwoordigd
en hun streven naar
de vervolmaking van de mensheid
paste uitstekend bij het verlangen
naar wereldvrede.
Eén van hen was de pacifist dr. P.H.
Eijkman, een arts die een psychiatrische
kliniek in het Van Stolkpark leidde.
Samen met zijn secretaris P. Horrix
richtte hij de Stichting voor Internati-
onalisme op. Eijkman ontmoette in
1905 architect K.P.C. de Bazel, ook
theosoof. Samen met hem ontwikkelde
hij een Wereldhoofdstad, die zelfs
door stadsbouwmeester H.P. Berlage
in zijn uitbreidingsplan voor Den
Haag van 1908 werd opgenomen.
Zwakke lichtjes die op verschillende
delen van de aarde flikkerden, zij zouden
voortaan vanuit één grote lichtbron
moeten stralen: ‘Het Brein der
wereld. Het Athene van de toekomst!’
De Wereldhoofdstad herbergde tal van
hemelbestormende instituten als een
‘wereldbestuur’ met een ‘Internationale
Senaat’ en een ‘Internationaal Parlement’
en tal van academies op het gebied
van schone kunsten, volkenkunde,
hygiëne, economie en pedagogie.
De stad kreeg een achthoekige plattegrond,
met acht brede lanen met in het
midden een groot plein gewijd aan de
‘Verbroedering der Menschheid’, daar
zou het Vredespaleis op het duin De
Mussenberg komen te liggen. De oude
en de nieuwe stad kregen als verbinding
een laan, de 100-meter brede Paradère,
die volgens Eijkman ‘nog fraaier
was dan de Champs-Elysées’.
De Wereldhoofdstad (kosten 52 miljoen
gulden) was gepland in het duingebied
achter de gesloopte Alexanderkazerne
aan de Van Alkemadelaan,
waar nu het Internationale Hof van
Justitie in aanbouw is. Ondanks sympathie
van Carnegie voor het plan en
steun van beroemde kunstenaars als
Max Liebermann, Edvard Grieg, Anders
Zorn en August Rodin bleef de
Wereldhoofdstad een utopie. De nekslag
was de aanwijzing door de gemeente
Den Haag van het landgoed
Zorgvliet als bouwplaats voor het Vredespaleis.
‘Daar komt nog bij’, schreef P.H. Scheltema
in het blad De Opmerker, ‘dat wij
Hollanders een zeekeren schrik hebben
voor groote plannen, in de eerste
plaats uit hoofde van onze nationale
voorzichtigheid. Een groot plan tot
uitvoering te brengen eischt veel arbeid,
veel onaangenamen arbeid vaak
en brengt veel gedoe, veel geharrewar,
veel questies meede [..] en wij hebben
een hekel aan questies, die ons storen
in onze rustige geest.’ In 1912 hield de
Stichting voor Internationalisme op te
bestaan en Eijkman stierf twee jaar later
in eenzaamheid. Niet wetend dat
zijn idee van Den Haag als wereldhoofdstad
van de vrede een eeuw later
niet meer zo utopisch is als tòen vrijwel
iedereen dacht.
De Wereldhoofdstad van architect K.P.C. de Bazel en arts/theosoof P.H.
Eijkman.
Het Vredespaleis viert het 100-jarig bestaan
in samenwerking met de gemeente
Den Haag en de Nederlandse regering.
Er is een uitgebreid programma
van zeer diverse evenementen. Hieronder
een opsomming van de belangrijkste
festiviteiten.
> 11 april heeft de herdenking plaats
van landschapsarchitect Thomas
Mawson, die de tuinen van het Vredespaleis
ontwierp.
> 27 juni is de uitreiking van de ‘The Hague
Prize for International Law’.
> 1 juli wordt gestreden om de ‘Peace
Palace International Golf Trophy’.
> In de eerste week van juli is de opening
van het vernieuwde Carnegieplein.
> 15 augustus tot 21 augustus in het
Atrium van het stadhuis. ‘Vrouwen
en vrede’, met vredesactiviste Bertha
von Suttner als middelpunt.
> Van 1 augustus tot en met 30 september
staat in het stadhuis de tentoonstelling
‘Groeten uit Den Haag’,
prentbriefkaarten, souvenirs en curiosa
die betrekking hebben op het Vredespaleis.
In dezelfde periode en op
dezelfde plek is een expositie te zien
over de architectuur van het Vredespaleis.
Vanuit de gehele wereld zonden
architecten destijds ontwerpen
in.
> Van augustus 2013 tot en met januari
2014 de expositie ‘Het Vredespaleis
en Den Haag rond 1900’.
> 15 augustus tot en met 21 september:
expositie ‘Vredesfilantropie – Toen
en nu. ‘Het geschenk van Andrew
Carnegie’.
> 28 augustus heeft de grootse viering
plaats van 100 jaar Vredespaleis in
historie Foto: Rick Bajornas
Ban Ki Moon
naar Den Haag
aanwezigheid van de secretaris-generaal
van de Verenigde Naties Ban Ki
Moon. Er zal een borstbeeld van vredesactiviste
Bertha von Suttner worden
onthuld.
> 28 en 29 augustus. Een conferentie
die zich richt op het ontwikkelen van
een praktische aanpak om tot duurzame
vrede te komen. Wat zijn de succesfactoren
voor het opbouwen van
duurzame rechtsstaten, na gewapende
conflicten, in landen waar het aan
diepgewortelde democratische instituten
en tradities ontbreekt? Het onderzoek
daarnaar is al in gang gezet en
zal op de conferentie worden besproken.
De uitkomsten moeten resulteren
in de ‘Haagse aanpak’, een routebeschrijving
om tot een stabiele democratische
rechtsorde te komen. Als
praktijkvoorbeeld is de val van het
Khadaffi-regime in Libië gekozen.
> 11 september tot en met 15 september.
De musical ‘Peace of me’ uitgevoerd
door Haagse scholieren van
middelbare scholen.
> 21 september. Viering van de Dag van
de Vrede met een concert van onder
meer het Residentie Orkest dat de Negende
Symfonie van Beethoven zal
spelen. Daarnaast treden internationale
artiesten op. Organisator is
‘Peace One Day’ van filmer Jeremy
Gilley, die in 2012 een dergelijke manifestatie
in het Wembley-stadion
hield. De presentatie is in handen van
de Britse acteur Jude Law.
ook op 21 september: de eerste en laatste
Peace run, maximaal 12.000 deelnemers,
opgeven via de website. het programma staat
ook op http://100jaar.vredespaleis.nl.

16>CULTUUR
Ja Natuurlijk: het is veel en een ervaring
Een tentoonstelling met vele stemmen
Verval, menselijk ingrijpen, wereldwijde
economische en ecologische
systemen, dieren en motoren leveren
soms wonderschone beelden op en
een baaierd aan veronderstellingen.
Ja Natuurlijk heet de tentoonstelling.
Op het logo zijn beide woorden
doorgehaald.
Door Egbert van Faassen
Haagse honing
Franse kunstenaar Olivier Darné en
‘Le Parti Poétique’ bouwden vorig
jaar een ‘Koninginnenbank’ aan de
Maziestraat achter Stroom. Hier
werden bijenvolken ondergebracht,
die de ecologische kwaliteit van de
stad kunnen verbeteren. Het eerste
bijenvolk werd aan de burgemeester
geschonken en zal binnenkort een
plekje krijgen in school- en volkstuincomplex
Kortenbos. De bijen aan de
Maziestraat komen net uit hun winterslaap.
Iedere zondagmiddag geven
imkers een toelichting, waardoor je
oog krijgt voor het gekrioel en waardoor
wij anders niet zouden bestaan.
Wie sponsor wordt, ontvangt een pot
Haagse Honing. Een tweede installatie
is de ‘Bestuivingskamer’. Dat is een
informatiecentrum en een ontmoetingsplek
waarin bezoekers samen
met duizenden in- en uitvliegende
bijen kunnen verblijven. Deze wordt
naar verwachting 1 juni in de tuin van
het Gemeentemuseum geplaatst.
www.honingbank.nl www.stroom.nl
Fora en fauna
De inclusieve blik van de tentoonstellingsmakers
blijkt ook uit teksten op
het net. Zestien publicisten twitteren
als bacterie, plant of zoogdier. Ook
de stofzuiger, het ‘huisdier dat huisstof
opzuigt’, doet zijn zegje. ‘Hoe kan
het dat die vrouw daar zo’n prachtig
rode schapenwollen trui draagt?,
twittert het schaap. Hovenier en
schrijver Gerbrand Bakker weet hoe
het dier de wereld ziet. Bianca Stigter
geeft stem aan spermatozoïden.
Matthijs van Boxsel – maker van de
veel vertaalde ‘Encyclopedie van de
domheid’ – kruipt in de huid van de
stier van Potter. Atte Jongstra woelt
in de gedachten van een bokking.
Maria Barnas legt de huiszwam
woorden in de mond. Volg uw favoriete
organisme.
Facebook.com/Fora_en_Fauna
Twitter.com/Fora_en_Fauna
jazz
Beets,
‘The reeds’en
Cool Collective
In Studio 3 op vrijdag 22 maart (23.00
uur) een optreden waarvoor elke zaal
zou moeten vollopen: het trio van
pianist Peter Beets. Het gemak en de
lichtheid waarmee Beets zijn lange,
swingende improvisatielijnen uitzet,
heeft als risico dat je die virtuositeit
als vanzelfsprekend aanneemt. Terwijl
pianistiek als van deze nazaat
van Oscar Peterson echt niet vaak,
ook internationaal niet, voorbijkomt.
In Studio 3 speelt Beets geen vast-
“De nouveau riche”, fulmineerde de
drijvende kracht achter ‘De Stijl’ Theo
van Doesburg, “wil waar voor zijn geld:
naakte dames, optochten van kakkerlakken…’’.
Het was 1922 en abstractie
was uit de gratie. Nu organiseert het
Deense kunstenaarscollectief Superflex
daadwerkelijk een optocht van kakkerlakken.
Niet geïnspireerd door de boutade
van Van Doesburg maar door het gegeven
dat kakkerlakken, die de ramp die
de dinosaurussen deed uitsterven overleefden,
tot de oudste diersoorten behoren.
Misschien wel eens interessant om
de kunst vanuit het perspectief van kakkerlakken
te bekijken – en zo besloot
men kakkerlakkenpakken te maken
voor een museumtour.
Het is een illustratie van het uitgangspunt
van de tentoonstelling, de reden
ook waarom de titel al door de vormgever
is doorgehaald. We moeten ‘natuurlijk’
vooral niet begrijpen in de betekenis
van ‘vanzelfsprekend’. Met de samenstellers
zouden we ons moeten afvragen
wat de natuur eigenlijk is. Timothy Morton,
de ecologie-denker wiens ideeën
richting gaven aan deze overvolle manifestatie
in en rond het Gem, vindt dat
het bestaande idee van de natuur niet
werkt. Weg met dat antropocentrisme!
Mensen zijn niet meer dan onderdeel
van het gehele systeem. Wie over ‘de natuur’
spreekt, zou zichzelf daar al vanzelf
buiten stellen. De gedachte dat
wanneer je niet meer kan spreken over
‘de natuur’, beeldend kunstenaars uitkomst
zouden kunnen bieden, leidde
tot de ondertitel ‘Hoe kunst de wereld
redt’. Denk ik.
In en rond het Gem bruist het van de activiteiten.
De zalen zijn boordevol
kunstwerken en projekten. Het past nog
net. Eigenlijk is het nogal ongewoon dat
een manifestatie als deze in een museale
omgeving plaatsvindt. Een vorig project
van de organiserende Stichting Niet
Normaal vond onderdak in de Beurs van
Berlage.
Afval
Aan de Stadhouderslaan kan je je al vergapen
aan de grote vijver voor het museum,
die is gevuld met eilandjes vol
vreemde bouwsels – ‘fetisjen’- van avalmateriaal.
Talloze petflesssen schitteren
in de zon. Het beeld van Henry Moore
heeft gezelschap gekregen van begroeide
autowrakken: een herdenkingspark
voor de benzinemotor. De entree is door
Superuse Studios ingericht als een boekhandel
vol informatie over natuur en
ecologie. Daar ligt ook het boek ‘The nature
of sustainism’ van Michiel Schwarz
en Joost Elffers, die symbolen, waarvan
er drie de gevel van het Gem sieren. Vanuit
de tuin kan je het duinbos daarnaast
bezoeken. Daar zal ook de ‘Bestuivingskamer’
van de Honingbank worden ge-
omlijnd programma, maar er zullen
wel echo’s klinken van waar hij nu
mee bezig is. Dat is nogal wat. Op dit
moment is hij druk aan het ‘editen’
aan zijn komende cd met composities
van, hoe kan het anders, Peterson.
Maar hij stuurde me ook een opname
van het Grachtenfestival waarin hij,
met twee klassieke zangeressen, liederen
en opera-aria’s verjazzt. Van Bizets
‘Carmen’ tot Delibes ‘Lakmé’ en
werk van Debussy en Poulenc. Moet
Tea Mäkipäa: Petrol engine memorial park; helemaal rechts: Michiel
Schwarz en Joost Elffers: The nature of Sustainism-three symbols. >Foto:
Richard de Bruijn
plaatst (zie elders op deze pagina). De
houtzagerij annex kaasmakerij, waarvoor
Atelier van Lieshout een ingenieuze
door een tredmolen aangedreven machine
bouwde, staat er al.
Er zijn meer dan tachtig kunstenaars bij
het project betrokken. Zeger Reyers liet
paddo’s groeien op lamellen. Mooi, die
grillige vormen voor het raam. Er is een
soort rariteitenkabinet, waarin Tinkebell
haar collectie opgezette dieren
toont. Allemaal op het net gekocht van
een Amerikaanse tiener, Amy Taxidermy,
een lief meisje met een geweer, die
dieren doodde voor haar hobby. Paul Ortega
Ayala bouwde de Toren van Babel
zoals Breughel die schilderde uit botten
en vet. Hij stelde vast dat de botten van
geslachte dieren de slagerij niet eens
Olphaert den Otter: Flash, 2012. >Foto: PRBijenvolk
allemaal nog verder vorm krijgen
en over een paar maanden horen we
daar vast meer over. Beets’ swingend
universum wordt in Studio 3 mede
bevolkt door Frans van Geest (bas) en
Gijs Dijkhuizen (drums).
Tweede ‘must’ deze week, is het optreden
van ‘The reeds’(de rieten) in
de Regentenkamer (23 maart). De
groep van vijf (!) saxofonisten wordt
in de wandeling ook wel het ‘dreamteam’
genoemd en hoor je hun namen
dan kan je dat alleen maar beamen:
Simon Rigter, Sjoerd Dijkhuizen, Rik
van den Bergh, Jan Smit en Marco
Kegel. Tenoren, alt, baritonsax, gesteund
door de ritmesectie van pianist
Erik Doelman met de begeleiders
van Peter Beets. De naam Beets viel
ook weer toen ik hoorde wat Pro Jazz
deze week in theater Dakota brengt:
een dubbelconcert (24 maart) van
meer halen. Dacht aan de Babylonische
spraakverwarring als model voor de vele
stemmen die in deze tentoonstelling
klinken. Het is veel. En het is een ervaring.
Wat de theoretische onderstutting betreft:
bewaar de publicatie goed. Tegen
de tijd dat uw lichaam is voorzien van
enkele chips, cellen zijn veranderd door
middel van nanotechnologie, wanneer
de praktijk van het leven de experimenten
van de kunstenaars die hier zijn samengebracht
heeft ingehaald, wordt
het een gezocht boek.
Ja, Natuurlijk in en rond het Gem en het Fotomuseum.
Stadhouderslaan 43 tot en met 18
augustus www.ja-natuurlijk.com .
Publicatie € 29,90
de trio’s van twee winnaars van het
Prinses Christina Concours, de jonge
pianisten Floris Kappeyne en Sjors
Segaar. De eerste had onder meer
les van Peter Beets, de laatste neemt
zangeres Liesbeth Kooymans mee,
finaliste van het Nederlandse Vocalisten
Concours. De intieme bodega
‘Est Est Est’ aan het Wagenplein blijft
jazz hoog in het vaandel houden.
Deze week onder meer de vaste Gipsy
Django Jazz Night (22 maart) waar je
de diverse generaties van de Basilyfamilie
uit hun bol kunt horen gaan,
de dag erna pianist Maurits Roes voor
een wat minder roekeloos optreden
met jazz- en soulzangeres Bianca Netten.
Op die 23ste maart ook de Haagse
afsluiting van het Celebraçao-project
van pianist Edgar van Asselt rond de
Braziliaanse meesterpercussionist
Robertinho Silva. In de Dr Anton
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013
De natuur
als vijand
‘De mens is de natuur ontgroeid’,
meent Eelco van der Lingen, samensteller
van de tentoonstelling Badly
Natured in Nest. Alles wat de natuur
wil, is compost maken van de mens,
om daar op te kunnen voortwoekeren.
Die gedachte wordt aanschouwelijk
gemaakt met een schilderij van Ronald
Ophuis. Het stelt eenvoudig enkele
bloeiende planten voor, maar het is
wrang te weten dat in Srebrenica aan
de plantengroei te herkennen is waar
zich een massagraf bevindt. Een
video van Jeroen Eisinga (een zwartwit
film, gemaakt in 1994, zoals ook
uit de oude camera blijkt) toont een
meisje dat een woeste hond filmt. Met
het schuim om de lippen springt hij
dreigend tegen een hek. Een vervaarlijk
monster, net als de haaien die
Simon Schrikker in olieverf boetseert.
Van enkele hier vertegenwoordigde
kunstenaars wordt ook een werk in
het Gem getoond. Op een spannende
video van Roderick Hietbrink zie je
hoe een grote eik met de wortels naar
voren door de doorzon-kamer van een
rijtjeshuis wordt getrokken, waarbij
het keurig burgerlijke interieur in een
totale puinhoop verandert. In het Gem
is een video te zien van een man, die
opgezette dieren terugzet in het bos.
In het laatste werk lijkt de cultuur het
te winnen van de natuur – maar dat te
zeggen zou tegen de bedoeling van ‘Ja
Natuurlijk’ in gaan. Maartje Korstanje
laat in beide tentoonstellingen haar
quasi-natuurlijke groeisels zien.
In de natuur verwelken bloemen.
Kunstbloemen doen dat niet, zo laat
Simon Kentgens zien met twee op het
eerste gezicht identieke boeketten.
In de natuur pikken vogels een mooi
beeld kapot. Maar Griet Dobbels maakt
het er ook naar, door een uit vet en
zaad gemaakte kopie van een mooi
beeld uit Reims buiten te plaatsen.
Badly Natured in Nest, De Constant
Rebqueplein 20b www.nestruimte.nl . Discussie
over ‘De moraal van de natuur’ met
onder anderen Tinkebell op 25 april
Side Shows
Het Filmhuis sluit zich bij de manifestatie ‘Ja Natuurlijk’ aan
met een internationaal filmfestival. Onder meer ‘Last call at
the oasis’ over de dreiging van watertekort staat geprogrammeerd.
Zie voor het volledige programma: www.moviesthatmatter.nl.
Gemak opent half juni een tentoonstelling,
waarin ‘eco-intelligentie’ centraal staat. Verschillende
gasten zullen zich buigen over de rol die de kunst kan spelen
in het debat over natuur en politiek. Zie: www.vrijeacademie.org/gemak.
Ook Maurits van de Laar haakt aan bij ‘Ja
Natuurlijk’ met de tentoonstelling ‘De menselijke natuur’.
Schilderijen van Andrea Freckmann, Ophaert den Otter, Urs
Pfannenmüller, knipsels van Ed Pien en rose oesterzwammen
in het toilet aangebracht door Zeger Reyers. Galerie
Maurits van de Laar, Herdersstraat 6 tot en met 14 april.
Philipszaal. Zangsoliste is daar Lilian
Vieira die vrijdag j.l. bij Prospero al
het volle atrium van Social Studies
met boter en suiker inpakte. Op zondagmiddag
24 maart begint de serie
Lazy Jazz Afternoon in The Penthouse,
op de 24ste verdieping van
Het Strijkijzer. Mijn hoogtevrees
weerhoudt me ervan in de panoramische
lift aldaar te stappen, maar
ik mis dan wel gitarist Martien Oster
(zoon van wijlen toneelleider Guus
Oster) die er de Blue Note-gitaarstijl
(Wes Montgomery) laat herleven.
Tot slot het onvolprezen, zich steeds
vernieuwende en zeer muziekmodebewuste
New Cool Collective van
saxofonist Benjamin Herman. Op 28
maart. In het Paard.
Bert Jansma

Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal
Tango Extremo in Regentenkamer
Ook in Rusland
klinkt de tango
Door Bert Jansma
Tien jaar geleden richtte violiste Tanya
Schaap de groep Tango Extremo op. Ze
was afgestudeerd op viool aan de conservatoria
van Amsterdam en Rotterdam,
ging verder in Argentinië bij Fernando
Suarez Paz (eerste violist uit het orkest
van Astor Piazzolla) en kwam terug met
het idee voor een ensemble waarin ze de
klassieke Argentijnse tango opende voor
melodieën en materiaal uit andere culturen.
Jazz-saxofonist Ben van den Dungen
kreeg een solistenplaats (vooral op
sopraansax), de chansons van Piaf en
Brel werden in een Argentijnse jas gestoken
en klassieke melodieën doorstonden
de tango-toets. Sindsdien treedt het
orkest veel internationaal op: van Groenland
tot Botswana, van Zuid-Korea tot
Uruguay. In 2009 was Tango Extremo
het enige niet-Argentijnse tango-orkest
op het prestigieuze ‘Buenos Aires Mundial’
in Argentinië.
Tanya Schaap: “Voor ons concert in De
Regentenkamer putten we uit ons programma
Tango Novo, maar we hebben
bovendien een verrassing in petto. In no-
In ‘Respiro Flamenco’ tonen vijf grote
namen binnen de nieuwe generatie
flamencodansers ieder hun eigen
specialiteit: van heel verfijnd tot
zigeunerrauw. Opmerkelijk genoeg
wordt die laatste stijl het sterkst
vertolkt door de enige niet-Spaanse
danser van het vijftal: de Libanees-
Nederlandse Manon van der Ham, in
Spanje bekend onder haar artiestennaam
Maria La Serrana.
Door Astrid van Leeuwen
Flamenco is de rode draad in haar leven.
“Zonder flamenco zou ik ook niet zo’n
prettig mens zijn”, zegt Manon van der
Ham (38). “Ik ben te temperamentvol, te
ongeduldig. Met flamenco heb ik dat leren
kanaliseren. En: ik heb erdoor schoon
schip weten te maken in het gevecht tussen
mijn Libanese en Nederlandse achtergrond.
Ik ben daarin rustiger geworden,
flamenco heeft me een middel gegeven
om te uiten hoe ik me op de grens
van twee culturen voel”.
Van der Ham werd als baby door een
echtpaar uit Wassenaar, nu woonachtig
in Den Haag, geadopteerd uit Libanon.
“Mijn broertje, ook afkomstig uit Libanon,
en ik deden erg ons best om zo Nederlands
mogelijk te zijn, maar echt lukken
wilde dat niet. Samen met de ‘afhaalchinees’
waren we de enige buitenlands
uitziende mensen in onze omgeving”.
INgezONdeN MededeLINg
toegang
gratis
vember zijn we in Rusland uitgenodigd
voor concerten in Siberië, Moskou en St.
Petersburg in het kader van het Rusland-
Nederland jaar. We zijn bezig met een
speciaal programma dat ‘Russia’ gaat heten
en waarin we Russische tango’s spelen,
want dat is daar een geliefd genre, en
waarin we grote Russische melodieën
gebruiken. Uit het Zwanenmeer bijvoorbeeld,
en uit het tweede pianoconcert
van Rachmaninoff. Naast de bekende
Russische volksmelodieën als Ocie cornie
(Zwarte ogen) in tango-bewerking.
Ook daarvan zullen we in De Regentenkamer
iets laten horen”.
Wisselwerking
De laatste cd van Tango Extremo
(Toujours bizarre!) geeft een erg mooi
beeld van hoe die muzikale wisselwerking
uitpakt. Wat de chansons betreft,
staat er een ontroerende versie van Brels
‘Chanson des vieux amants’ op, pianist
Rob van Kreeveld brengt zijn voor Paul
van Vliet geschreven ‘hit’ ‘Meisjes van
13’ in, speelt een intro voor Beethovens
Allegretto, Nino Rota’s ‘Amacord’ prijkt
er naast ‘Fool on the hill’ van Lennon &
Pas toen Van der Ham met haar ouders op
vakantie in Spanje kennismaakte met de
flamenco, herkende ze iets van zichzelf
en haar achtergrond. “Die woeste blikken,
dat temperament, dat hadden mijn
broer en ik ook”.
In 1999, op haar vierentwintigste, vertrok
Van der Ham naar Sevilla en ze is er,
anders dan ze aanvankelijk het plan was,
niet meer weggegaan. “Ik had het enorme
geluk dat ik al heel snel via een colle-
residentie kamerkoor
residentie bachorkest
Jos Vermunt – dirigent
McCartney. En natuurlijk is er ‘Libertango’
van Piazolla. Tanya Schaaps ‘Tango
Extremo’ heeft een ideale bezetting voor
deze bijzondere ‘cross over’ die nooit een
simpele ‘gimmick’ is, maar steeds muzikaal
mooi doorwrochte avonturen oplevert.
Op accordeon en de Russische Bayan
(‘knoppen accordeon’) speelt de in
Moldavië geboren Oleg Fateev, op bas
Marc van Rooij die ooit Toon Hermans
en Mini & Maxi begeleidde. Pianist Rob
van Kreeveld is een hoofdstuk apart. Een
uitmuntende jazzpianist die zowel bop
als ‘funky’ kan spelen, maar hier de grote
romanticus aan de toetsen die speelt
alsof hij zijn hele leven in Buenos Aires
heeft doorgebracht. En saxofonist Ben
van den Dungen – befaamd om zijn samenwerking
met trompettist Jarmo
Hoogendijk in het hipste en meest dynamische
jazzquintet uit de recente jazzgeschiedenis
– gaat op sopraansax een poëtische
relatie aan met de verleidelijke viool
van leidster Tanya Schaap.
Tango Extremo: Regentenkamer 22 maart,
20.00 uur, www.tangoextremo.com;
www.jwajazz.nl
gadanseres in contact kwam met de beroemde
zigeunerfamilie Los Farrucos”.
Voor ze het goed en wel doorhad, was ze
één van de slechts drie leerlingen van de
jongste familietelg, Farruquito, algemeen
beschouwd als één van de grootste
dansers van Spanje vanwege de unieke
wijze waarop hij woestheid en verstilling
combineert. “Farruquito heeft me
geleerd te dansen als een jager. Eerst sta
je stil, observeer je slechts, en dan in één
j.s. bachCantatedienst
Johannes-Passion
zondag 24 maart 2013
10.30 uur
Kloosterkerk
Den Haag
keer sla je toe, explodeer je”.
Inmiddels is La Serrana – ze heeft haar
Nederlandse naam met een kwinkslag
vertaald – zelf een veelgevraagd docent,
runt ze een eigen flamencotableau in
Salteras, even buiten Sevilla, waar de top
van de flamencowereld optreedt, en produceert
ze haar eigen voorstellingen:
‘Respiro Flamenco’ is al weer haar zevende
productie.
“Het is een voorstelling waar de danslust
van afspat”, zegt Van der Ham. “We zijn
alle vijf eind twintig, in de dertig – binnen
de flamenco is dat jong – en hebben,
samen met bekende zangers en gitaristen,
met een enorme geestdrift aan deze
voorstelling gewerkt”.
Bewust is Van der Ham op zoek gegaan
naar dansers met ieder een heel eigen
stijl. “We doen ook een groepsstuk, maar
dat was nog een hele heisa. We zijn ieder
gewend om als solist op te treden, niet
binnen een groep, dus besloten we al
snel om, ook binnen de groepsdans,
vooral maar onze eigen ‘taal te spreken’ ”.
Zigeunerafkomst
Zo is bijvoorbeeld de ‘taal’ van de Catalaanse
Ana Morales, die een balletopleiding
combineerde met flamencolessen,
heel verfijnd. “Haar dansen is bijna een
zoektocht naar wat nog nét wel en nét
niet meer flamenco is”. Andalusiër Antonio
Molina ‘El Choro’, de tweede danser,
heeft, zegt Van der Ham, in zijn armbe-
[bwv 245 ]
Stefanie True – sopraan
Andrew Hallock – alt
Danïel van Kessel – tenor
Karel Ludvik – bas
ds. Rienk Lanooy – voorganger
www.kloosterkerk.nl
www.bachensembles.nl
CULTUURFoto: Annemiek Rooymans
Tanya Schaap: ‘Voor ons concert in De Regentenkamer putten we uit ons
programma Tango Novo, maar we hebben bovendien een verrassing in
petto’. > Foto: PR
wegingen een vergelijkbare verfijning.
“Maar zijn enorme ritmiek verraadt zijn
zigeunerafkomst. Hij is een ware ritmetovenaar”.
Zelf staat Van der Ham –
niet alleen door haar opleiding bij Farruquito,
maar zeker ook door haar eigen
inborst – opmerkelijk genoeg het dichtst
bij de zigeunerstijl. “Mijn dansen is rauw,
bot, onafgewerkt. Je was al ‘Farruquita’
voordat je bij Los Farrucos terechtkwam,
zei een kenner ooit”. En dat valt op in
Spanje. “Er zijn onder de huidige dansersgeneratie
niet heel veel vrouwen die
nog de pure zigeunerstijl vertolken, er
wordt op het ogenblik erg veel geëxperimenteerd
met andere stijlen”.
Maar merken de vier andere dansers dan
aan niets dat Van der Ham geen Spaanse
is? “Jawel, hoor”, zegt ze lachend. “In de
organisatie ben ik heel Nederlands. Bij
het samenstellen van deze voorstelling
heb ik alles – de opbouw van de show, de
informatie over de tournee – steeds keurig
op papier gezet. Rafael, een van de andere
dansers, zei: ‘Goh, ik heb bij al mijn
optredens nog nooit een papier onder
ogen gekregen’. Gelukkig voegde hij
eraan toe: ‘Maar handig is het wel’ ”.
‘Respiro Flamenco’ met dansers Maria La Serrana,
Ana Morales, Antonio Molina ‘El Choro’,
Rafael Campallo en David Pérez, gitaristen en
zangers, onder wie de wereldberoemde Juan
José Amador: zaterdagavond in het Lucent
Danstheater. Voor info: www.ldt.nl

18>sport
André
De twaalfde
man elimineren
De clubgrensrechter is onze
twaalfde man. Hij is de man die
redding brengt als er een keer
iemand traag is of gewoon staat
te slapen. Dan gaat de vlag omhoog
en redt hij ons team. Soms
is de fraude zo overduidelijk, dat
de scheidsrechter er niet intrapt.
Trapt de scheidsrechter er vaak
in dan gaan de supporters van de
tegenstander ageren. Doorziet hij
de ziekelijke fraude vaak dan gaan
wij ageren. Ik kan u verzekeren,
daar is geen woord Chinees bij.
Het is een ergernis die ik al jaren
met mij meedraag en die ook al
jaren de amateur voetbalsport een
slechte naam bezorgt. Een aantal
maanden geleden actueel geworden,
doordat de grensrechter van
een Noord-Hollands voetbalclubje
slachtoffer werd en zelfs overleed.
De daders blijven voorlopig
vastzitten, was het nieuws vorige
week.
Ik vind dat wij als voetbalclubs
vooral zelf verantwoordelijk zijn.
Wie gaat in de club eens aan de
coaches en de goed willende vaders
uitleggen wat de taak van een
grensrechter nu werkelijk is. We
begrijpen dat het gaat om inworpen
en vooral het signaleren van
buitenspel. Maar wie denkt dat
in de ogen van de meeste clubleden
dat de hoofdtaak is, heeft het
ernstig mis. Bij de twaalfde man
groeien in mijn beleving de wortels
van het kwaad. De ellende
groeit snel. Wij hebben zelf een
monster gecreëerd.
Beste clubmensen, hier ligt voor
u een taak. Een grensrechter is
geen twaalfde man, maar iemand
die de scheidsrechter assisteert
om de wedstrijd in goede banen
te leiden. Vroeger had men geen
scheidsrechter, laat staan een
grensrechter nodig. De spelers
regelden het allemaal zelf in het
veld en pas als men er diep in de
tweede helft een keer niet uitkwam,
stopte men en keek naar
de zijlijn. Daar sprak de arbiter
recht vanuit een stoel en de heren
accepteerden zijn oordeel. De
doelstelling was dat de wedstrijd
een eerlijk verloop had. De doelstelling
van de meeste clubgrensrechters
is een totaal andere.
Natuurlijk heb ik geen goed woord
over voor het gedrag van spelers
die grensrechters belagen. Ik vel
ook geen oordeel over het slachtoffer
en zelfs niet over de daders
die bij deze tragedie betrokken
zijn geweest. De wortel ligt bij
onze sportbeleving die is ontaard
in de creatie van de twaalfde man.
Echt, de verantwoordelijkheid ligt
bij ons. Elimineren die twaalfde
man en accepteren dat verliezen
ook bij sport hoort.
André Wetzel
oud-voetballer en trainer
Precies 100 jaar terug gebeurde er op
24 maart een voetbalwonder. Toen
won het Nederlands elftal voor het
eerst van het onaantastbare
Engeland. Het gebeurde op Haagse
bodem. Extra aardig was dat dit zich
voltrok met een sterke Haagse
spelersinbreng: Dé en Tonny Kessler
(HVV), Leo Bosschart (Quick) en Joop
Boutmy (HBS). En dan was er nog de
beroemde Haagse sportjournalist Ad
van Emmenes, die als jochie ooggetuige
van het Wonder was en daar
de rest van zijn leven niet over
uitgepraat raakte.
Door Martin van Zaanen
Het is 24 maart 1913, Tweede Paasdag,
negen uur ’s ochtends. De hekken van
Houtrust gaan pas om elf uur open en de
aftrap staat drieëenhalf uur daarna gepland,
maar er is al een groep toeschouwers
voor de hoofdingang. Naast de
klassieke houten tribune staan noodtribunes,
waardoor op het terrein waar
normaal HBS speelt, een recordambiance
van 16.000 bezoekers mogelijk is.
Uiteindelijk moeten duizenden mensen
teleurgesteld buiten blijven, al vinden
sommigen van hen een plekje op de
daken van de vrachtwagens op de Sportlaan.
De Haagsche Courant schrijft over de
opvallende drukte: “Het is één golvende
menschenzee die restaurants opzocht
om den inwendigen mensch te
versterken alvorens naar het terrein
van de strijd te gaan”. Opvallend is dat
veel mensen van buiten de stad naar
Den Haag zijn gekomen, dat destijds
200.000 inwoners telde. Niet alleen
zijn er veel voetbalfans, ook zien we
langs de Houtrustweg volop handige
jongens die wat geld aan de toeschouwers
willen verdienen. Zo is volgens de
chocoladehandelaar de Arnhemse keeper
Just Göbel (de Edwin van der Sar van
zijn tijd) verzot op chocolade, kan spil
(spelmaker) Bok de Korver aldus een
aanbieder in bananen geen genoeg van
bananen krijgen, terwijl de sinaasappelverkoper
stellig beweert dat de bij leven
al legendarische Engelse aanvoerder
Vivian Woodward aan de lopende
band sinaasappels eet.
Zes keer was het Nederlands elftal voorafgaand
aan dit duel tegen ‘The Gentlemen’
in het strijdperk getreden. Alle
malen werd verloren, het totale doelsaldo
bedroeg 38-4. Eén keer, in Darlington,
resulteerde de ontmoeting in een
smadelijke 12-2 nederlaag. Ondanks
deze voortekenen hangt er iets van optimisme
in de lucht. Om half drie komen
Onze Jongens het veld op. Van een
warming-up heeft nog niemand gehoord,
toch verstrijkt er wat tijd voordat
Hollands aanvoerder Bok de Korver
voor zijn dertigste interland is gehuldigd.
Waar het aan ligt, kan niemand de
vinger opleggen, maar vanaf het eerste
fluitsignaal toont het Nederlands elftal
geen ontzag voor de prominente gasten
en dringt de Britten terug. De 1-0 in de
vierde minuut door Sparta-stormram
Huug de Groot is de eerste keer ooit dat
‘we’ tegen de Engelsen op voorsprong
komen.
In ‘De Sport’ meldt JC Fränkel over dat
doelpunt: “Er breekt een enthousiasme
los, zóó geweldig, zóó intens en zóó
groots als wij nog nimmer aanschouwden.
Het is geen geloei of gebrul, het is
een krater die in al zijn hevigheid losbarst
en de opgekropte smaad van
zooveel jaren uitbraakt”. En: “Door den
geweldigen luchtdruk van deze spontane
uitbarsting ontlasten de verzadigde
wolken zich en stroomt de regen gedurende
een tiental minuten neder”.
Het is de voortreffelijke Vivian Woodward
die in de 26 ste minuut gelijk maakt,
maar in de tweede helft scoort De Groot
uit een vrije trap 2-1, en omdat onze internationals,
met de onpasseerbare
doelman Göbel in een hoofdrol, allen
boven zichzelf uitstijgen, is dat tevens
de einduitslag. Dat het Nederlands elftal
in haar 36ste interland de Britten, de
uitvinders van het spel, verslaat, is een
regelrecht wonder.
In de ‘Revue der Sporten’ schrijft journalist
Leo Lauer: “Hoera! Hoera! Hoera!
Laat ik er dat eerst uitgooien. Het lucht
wat op. Ik heb gedanst, gehost, gecancaneerd,
gezongen en gejubeld – het wil
maar niet stil worden daarbinnen. Maar
het is me ook een dag geweest! De leermeesters
geslagen, de Engelsen geklopt,
rood-wit-blauw boven, Holland
aan de top! Lezer, lezer, geloof je het zelf
wel recht? Het is alles zo dromerig nu,
zo onreëel, zo wazig, elf withemden, elf
oranje jerseys, tribunes vol lijfgewriemel,
muziek, gejuich, het einde een zegekreet
uit duizenden kelen, een triomfdans,
een sprookje van geestdrift,
los van alles zijn, een sprookje van menselijkheid,
het mooiste. Waarheid, heerlijke
waarheid: er zijn weer jongens van
Jan de Wit!”
Schoudervullingen
Één van de dingen die deze sensatie
voor de Haagse sportliefhebber extra
aardig maakte, was de aanzienlijke
plaatselijke inbreng. Zo vormde tegen
Engeland Dé Kessler samen met Tonny
het eerste broederpaar in Oranje. Voor
linksbuiten Dé was het zijn zevende interland,
voor linkshalf Tonny de derde.
Tevens zijn laatste. Strompelend haalde
hij vanwege een enkelblessure het einde.
Van die enkel bleef hij vervolgens altijd
last houden. Goed voetballende
Kesslers, je had er in totaal zes, allemaal
van HVV. Dat was niets minder dan de
eerste topclub van Nederland (tien
maal landskampioen en ze maten zich
in De Diepput dezelfde, van zelfvertrouwen
overlopende, houding aan
waar Ajax vandaag de dag even geliefd
en gehaat om is). Ook Dé & Tonny’s neven
Boelie & Dolf waren international
en speelden voor HVV.
Van hen was Dé de beste. Hem werden
bijna bovennatuurlijke kwaliteiten toegedicht.
Saint Dé, werd hij genoemd. Dé
was meester in de rechten, maar ging
toen hij getrouwd was, kunstgeschiedenis
studeren. Een bescheiden man,
die ook uitstekend kon tennissen en
cricketen. Logisch trouwens dat Dé Dé
werd genoemd – een stuk makkelijker
dan zijn volledige benaming Mr. Dr. Johann
Heinrich Hermann Kessler. Vanaf
zijn achttiende stond hij in Oranje. Een
speler van uitzonderlijke klasse, een
topscorer die zijn medespelers in zijn
enthousiasme wist mee te slepen. De
stylist kwam tussen 1909 en 1922 tot 21
interlands, waarin hij negen keer scoorde
en zes keer aanvoerder was.
Broer Tonny trouwde vier keer, dat was
een glamourboy, een charmeur van jewelste.
Voor zijn zwoele stem smolten
alle vrouwen. Statig voorkomen,
woordkunstenaar, ook op papier. Een
ijdeltuit met een voorliefde voor uniformen
en kostuums. Een beer van een
kerel, die schoudervullingen droeg om
nóg breder te lijken. Op het veld had
Tonny veel inzicht. Van minder inzicht
getuigde zijn latere beslissing buiten
het veld om zich aan te sluiten bij de
NSB. Hij werd zelfs adjudant van Anton
Mussert. Dit terwijl zijn broer Dé onderduikers
in huis had. Fascinerend
type, die Tonny. Toen hij na de Oorlog in
de cel zat, werd hij door zijn bewakers
op handen gedragen. Ooit maakte een
tegenstander een overtreding op hem.
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013
Een eeuw geleden versloeg Oranje op Houtrust voor het eerst Engeland
‘Alles is zo dromerig nu, zo onreëel,
een sprookje van geestdrift’
Het Nederlands elftal voor de interland tegen Engeland. > Foto: KNVB Fotocollectie
’Dé Kessler
werden
bovennatuurlijke
kwaliteiten
toegedicht’
Na de wedstrijd kwam de speler zich
verontschuldigen. Tonny Kessler keek
hem aan en zei: ‘U kunt gaan’. Overigens
was de vader van Tonny & Dé de oprichter
van de bekende Kessler Stichting
voor daklozen.
Krachtdadig
Wat betreft overige Haagse inbreng bij
Het Wonder Van Houtrust, was er
rechtshalf Leo Bosschart. Technisch en
tactisch blonk de speler van Quick niet
uit, maar wat was hij volhardend. Atletisch,
jongensachtig enthousiast. Bij De
Haantjes speelde hij eerst in lagere elftallen,
en pas in 1909, nadat hij bij een
trip van Quick door Engeland als spil
was geprobeerd, kreeg hij een vaste
plaats in het eerste. Drie maanden daarna
was hij international. De man was zo
compleet als een Zwitsers zakmes, in de
geschiedenis van het voetbal was Bosschart
één van de eerste echte allrounders.
Later zou hij ons land vertegenwoordigen
op de Olympische Zomerspelen
van 1920 in Antwerpen, waar
Holland brons in de wacht sleepte.
Tenslotte rechtshalf Joop Boutmy, die
10 interlands (één doelpunt) speelde,
tussen 1912 en 1914. Joop was een stevige
jongen, die bekend stond als een
krachtdadige, soms iets te fanatieke,
voetballer. Op de Olympische Spelen
van 1912 verving hij Bok de Korver.
Kort na zijn laatste interland in 1914
vertrok Boutmy naar Nederlands-Indië,
als veertiger keerde hij nog eens terug in
Quick 1.
Naast de Haagse locatie en vier Haagse
spelers die een aanzienlijke bijdrage
hadden geleverd aan dit onvoorstelbare
succes van het Nederlands elftal, was er
nog een plaatselijke factor in de persoon
van de beroemde sportjournalist Ir. Ad
van Emmenes, de vader van televisiepresentatrice
Viola Holt. Die was als jochie
– Van Emmenes woonde op de
Sportlaan, twee minuten lopen van het
complex – ooggetuige van het mirakel
en schreef er later veelvuldig over. In
zijn klassieker Neerlands Voetbalglorie
lezen we: “Op Houtrust stierf een legende:
de legende van Albions onoverwinnelijkheid
op het voetbalveld”.

Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal
Stadsgesprekken
over Spuiforum
Onder de klinkende titel
‘Spuiforum?krankjorum!’ houden
critici van het nieuwe cultuurpaleis
een drietal debatten in Pulchri.
Voorstanders zijn ook welkom.
Door Annerieke Simeone
Even leek de discussie over het Spuiforum
te zijn verstomd, maar nu staan alweer
drie stadsgesprekken over het cultuurpaleis
op de agenda. Voor- en tegenstanders
zijn uitgenodigd hun mening
te geven over het nog te bouwen theater.
“We willen de belangstelling levendig
houden”, zegt Joop ten Velde. De strijd is
volgens de architect en voormalig PvdAgemeenteraadslid
van Den Haag nog
lang niet gestreden. Begin augustus, als
wethouder Norder (PvdA, Stadsontwikkeling)
het voorlopig ontwerp en de begroting
aan de gemeenteraad presenteert,
zal de raad een definitief besluit
juridisch
Duurzaam
werken
Op mijn kantoor heeft zich een grote
verandering voorgedaan in 2013.
Wij zijn overgestapt op Het Nieuwe
Werken. Toen ik daarover voor het
eerst hoorde, dacht ik dat het een
grapje was, voortgekomen uit een
bekende reclame voor instant soepjes.
Kortom, een hoop geblaat, maar
weinig wol en de zoveelste reden om
een marketingboek in de schappen te
kunnen dumpen.
Toen ik vervolgens een bedrijf bezocht
waar deze manier van werken
al was ingevoerd, begon ik er anders
nemen. Maar tot die tijd valt nog heel
wat te lobbyen, zo menen de initiatiefnemers
van ‘Spuiforum? krankjorum!’
Tijdens het eerste gratis debat wordt besproken
of juist het concentreren en
combineren van cultuur gewenst is voor
de stad of dat wellicht een spreiding van
deze voorzieningen beter is. Gasten
Christiaan Weijts, (schrijver en freelance
journalist van het NRC), Olof van
Winden (directeur TodaysArt) en Frits
Duparc (voormalig directeur van het
Mauritshuis) laten hun licht schijnen
over deze vraag. Tijdens het tweede gesprek,
op 18 april, staat het Havenkwartier
centraal. Dan mag het publiek zijn
mening geven over ‘hoe het komt dat
het Havenkwartier zo wezenloos is geworden
en waar de kansen liggen voor
een rijk Theaterkwartier?’
Het Koninklijk Conservatorium is het
laatste onderwerp van deze reeks. Op 14
mei wordt gesproken over wat de ideale
over te denken. Vooral de tevredenheid
van de Nieuwe Werkers stimuleerde
mij. Het meest opvallend vond
ik de grote vrijheid die werknemers
van hun bazen krijgen, en daarmee
een bijna grenzeloos vertrouwen.
Omdat ik veel arbeidsconflicten behandel,
zag ik deze ontwikkeling
als een vorm van de kat op het spek
binden.
Door de komst van de slimfoon, maar
vooral de tabletcomputer, is werken
tegenwoordig overal mogelijk. Omdat
niemand meer brieven verstuurt,
maar mails, zijn vaste kantooruren
leer-, werk- en leefomgeving is voor een
getalenteerde student. Volgens Peter
Drijver, collega-architect en mede-organisator
van Spuiforum?krankjorum! is
voor deze drie thema’s gekozen, omdat ze
‘nog niet eerder de revue zijn gepasseerd
in de gemeenteraad’. Drijver die al een
blik op de aanmeldingslijst voor het eerste
debat heeft geworpen, denkt dat het
een levendige avond kan worden. Ook
voorstanders van het Spuiforum zijn 26
maart volgens hem aanwezig. Politici
hebben zich vooralsnog niet ingeschreven,
maar die kunnen de resultaten teruglezen.
Want de nieuwe scenario’s
worden gebundeld en op 22 juni op het
Spuiplein aan de gemeenteraadsleden
uitgedeeld.
stadsgesprekken, 26 maart, 18 april en 14
mei, pulchri, Lange voorhout 15, 20.00 uur.
aanmelden via:
info@spuiforum-krankjorum.nl
Mister and Mississippi en
Skip & Die op LIFE I LIVE
Het LIFE I LIVE Festival heeft deze week nieuwe namen aan het programma toegevoegd. Zo zullen onder meer de
Nederlandse folkband Mister and Mississippi, The Horse Company, Skip & Die, De Kraaien, The Reverend Peyton’s
Big Damn Band (USA), Piñata en singer songwriter Stefan Schill acte de présence geven in het centrum van Den
Haag. Mister and Mississippi, ontstaan op de Herman Brood Academie is volgens de organisatie in een korte tijd
uitgegroeid tot één van de parels van het huidige Nederlandse muzieklandschap. De formatie Skip & Die brengt
de nodige ‘afrobeat/dubstep/samba/hiphop’ op één van de zeven buitenpodia. LIFE I LIVE FESTIVAL, maandag 29
april, 19.00 tot 01.00 uur, entree: gratis, binnenstad Den Haag: o.a. Spuiplein, De Plaats, Grote Markt, Noordeinde,
Kerkplein, Wijnhaven, www.lifeilive.nl > Foto: Alexander Dahms
aan het verdwijnen. Mensen die
de ochtendspits willen vermijden,
schuiven na hun ontbijt aan de laptop
en beantwoorden vast de eerste mails
van die dag. Ze rijden dan op een rustiger
moment naar kantoor en dat
scheelt per dag al gauw een uur. In die
tijd wordt gewerkt, en niet in de file
gezeten. Dat kan voor een bedrijf veel
winst opleveren. En het fileprobleem
wordt opgelost zonder publieke kosten.
Het klinkt te mooi om waar te
zijn, maar is in volle gang.
Het ouderwetse kantoor verandert
in een plek die rekening houdt met
de gebruiker. Zo zijn er speciale stilteruimtes
voor werkers die niet gestoord
willen worden tijdens een klus
waarvoor ze geconcentreerd moeten
zijn, maar ook sociale plekken waar
informeel overleg kan plaatsvinden.
Er zijn ‘telefooncellen’ gemaakt
van vilt, waar je met je mobieltje in
kan stappen en het gespreksgeluid
stadsgroen
Serieus
Er zijn geen heilige huisjes meer in
onze almaar ondoorzichtiger wordende
samenleving. Of het nu om voedselbereiding,
de zorg voor zwakkeren
en zieken, het voorschrijven van
medicijnen of om het gebruik van
giftige middelen gaat, we marchanderen
wat af.
Neem het sproeien van een middeltje
tegen onkruid. Actueel, want brandnetel,
kruiskruid, kweek en herderstasje
tieren immers al weer welig tussen
de tegels van ons terras. We kopen
een vriendelijk ogend groen flaconnetje
dat Ecostyle, Clear-Up, RoundUp
Ready, Luxan Killer of Ultra Herbicide
heet. En we denken dat het goed is. Er
staat immers ‘Eco’ op. ‘Voordelig. Effectief.
Spaart het milieu’. En daar krijgen
wij een gerust gemoed van.
Het middel is een contactherbicide.
Om onkruid om zeep te helpen moet
het spul nauwkeurig op de bladeren
van de te vernietigen plant worden
aangebracht. Via de huidmondjes
wordt het naar de wortels getransporteerd,
waarna de plant doodgaat.
Iedere plant, want het middel is niet
selectief. Het kan nog geen paardenbloem
van een rododendron onderscheiden.
Het glyfosaat dat voor de vernietiging
van de plantencellen zorgt, heeft op
zich geen hoge acute toxiciteit, ook
niet voor bijen, vogels of zoogdieren.
Het zijn de toegevoegde oplosmid-
gedempt wordt. Ook zijn er loveseatachtige
stoelen die je tegenover elkaar
kunt zetten, zodat je overleg kan
voeren zonder dat je anderen hindert,
of andersom. Heel innoverend, maar
vooral speels en plezierig. En dat laatste
zorgt ervoor dat mensen die aan
het Nieuwe Werken doen, niet terug
verlangen naar de oude tijd van de fotolijstjes
op het eigen buro, steeds dezelfde
collega tegenover je en enorme
bergen papier op het buro.
Het ouderwetse
kantoor verandert in
een plek die rekening
houdt met de gebruiker
varia Meer columns en een boek op
www.wendyhendriksen.nl
Tip: Het middel werkt niet tegen mossen. Het mag niet langs slootkanten
worden gebruikt. Zorg ervoor dat het goedje niet op je handen of tuinhandschoenen
terechtkomt. Je zou eens in je ogen moeten wrijven.
Die bergen papier verdwijnen bovendien
als sneeuw voor de zon, omdat
alle post wordt ingescand en dossiers
te raadplegen zijn via de PC of de tablet,
ook thuis. Het Nieuwe Werken
is duurzamer.
Zijn er ook nadelen aan deze manier
van werken? Het is even wennen
voor mensen die, zoals ik, al bijna
hun hele leven op een andere manier
bezig zijn geweest. De jonge generatie
went er (zoals altijd) heel snel aan
en stimuleert de ouderen hen te imiteren.
Iets nieuws leren is moeilijk
voor sommige mensen, maar het gros
vindt het boeiend en pakt het relatief
makkelijk op. Voor de zwaardere gevallen
wordt een ‘veranderingspsycholoog’
ingezet. Op zo’n moment
komen de beelden van die soepreclame
bij mij toch wel weer boven.
Michael van Basten Batenburg
Delissen Martens advocaten
www.delissenmartens.nl

20>society
‘Komt u voor de vespers?’
De godsdienst is een goede zaak en geeft
het ‘menschdom’ veel vermaak. Met
die woorden van Multatuli besloten we
naar de Kloosterkerk te gaan. Want daar
begon de Boekenweek met het boek
der boeken, met de beroemde predikant
Nico ter Linden, met experimenten
(die waren expliciet aangekondigd)
en dat alles zou in het teken staan van
het Boekenweekthema van Gouden
Tijden, Zwarte Bladzijden. Daar kan je
veel mee, bijbelgewijs. Dus we schoven
alle uitnodigingen terzijde en probeerden
niet meer aan Sint Patricksday te
denken, waar we met de Ieren vast veel
geluk hadden ervaren. Op naar de Kloosterkerk!
Bij de ingang stonden twee beschaafde
mensen die ons vriendelijk aankeken.
“Komt u voor de vespers?”, vroegen ze.
We zeiden: “Nee, natuurlijk niet”, dit
indachtig onze hoop op een workshop
Sodom en Gomorra plus de verwachte
glamour die de Amsterdamse dominee
meebracht. Maar in dezelfde seconde
begrepen we dat dit ‘the total event’ was.
Dus zo kwam het, dat we even later in
een hoekje van de kerk zaten, te midden
van de gelovigen, op een keihard bankje
dat acute rugpijn veroorzaakte. Er heerste
een serene stilte. Het champagne-gehalte
van deze middag was minus zes.
Dominee Margreet Klokke begon met
‘zo kun je de bijbel ook lezen’, en dan
somde ze steeds heel wat ellende eruit
op. Daarna kwam dominee Rienk
Lanooy die de positieve kanten ervan
noemde. Daarbij werden kunstzinnige
beelden op een projectiescherm
gebeamerd. Voor protestanten was deze
aanpak al krankzinnig frivool, daar deed
het psalmenzingen tussendoor niks
aan af. Wel misten we op dat moment
duidelijke dogma’s. Dat enerzijds-anderzijds,
wat hebben we daaraan, niks.
Je bent toch niet in de kerk om zelf na te
denken?
Toen kwam de Amsterdammer. U kent
hem van de zesdelige bestseller-reeks
‘Het verhaal gaat’, waarin hij de bijbel
navertelt. U kent hem van het hof van
Oranje, hij heeft het huwelijk van prins
Maurits destijds ingezegend, u kent hem
van de tv, de kranten, en ja, waar eigenlijk
niet van? Hij werd dan ook niet aangekondigd.
Opvallend bescheiden trad
hij met zijn eigen boek voor de lessenaar.
Daaruit zou hij gaan voorlezen. Niet
uit de bijbel zelf, want ten eerste moest
de middag experimenteel zijn en ten
tweede, zijn versie was beter, alleen verkocht
deze bijbel 2.0 nog niet zo goed.
Gelukkig hield de bescheiden dominee
zijn boek net genoeg omhoog zodat we
het allemaal konden zien.
En we moeten zeggen, het verhaal
van de schepping en de ark van Noach
kwam geheel tot leven. Deze assistent-
God leek bij dit alles zelf aanwezig te
zijn geweest, getuige zijn invoelende
opmerkingen over alle betrokken partijen.
Want die zondvloed, dat was omdat
God persoonlijk spijt had gekregen
over zijn schepping. En dan ging er nog
een schoondochter van Noach moeilijk
doen. ‘Ik ben gekke Jetje niet’, had ze
gezegd. Noach kluste gewoon door aan
zijn Ark. Enfin. De zondvloed kwam.
Iedereen dood, ook de eekhoorntjes, die
werden nog speciaal genoemd. Alleen
de vissen niet, deelde de dominee mee,
want de vissen hadden weer eens niks
door. Toen kwam dus de nieuwe schepping,
waarna God beloofde: ‘Ik zal het
nooit meer doen’ en een regenboog liet
zien.
Dit alles was mooi verteld, zeker. De
dominee genoot er zelf ook van, zagen
we. Het is zonder meer een heerlijk iets
'De godsdienst is een goede zaak en geeft het menschdom veel vermaak'. > Foto's Otto Snoek
Het Woord maakt dorstig.
De letter en de geest.
als je zo van jezelf mag houden. Maar
we vonden het ook verwarrend gezien
het concept almacht en alwetendheid.
Gelukkig vonden alle gelovigen het een
fijne middag. De organist deed zijn best,
het koor zong meerstemmig en ook
de lierspeelsters legden hart en ziel in
hun muziek. En, hou u vast, er komen
In elk geval is er leven vóór de dood.
méér experimenten aan! Straks gaat de
Kloosterkerk ook meedoen met ‘circus
Passie’ dat door de stad gaat trekken. Wij
besloten intussen de bijbel nog eens na
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013
vilan, renate & de residentie
te slaan op de behandelde onderwerpen,
dat wil zeggen, de bijbel 1.0.
Vilan van de Loo