Programmaboekje : Spiegel Strijkkwartet . Liu Fang - deSingel

Creaties
Spiegel Strijkkwartet . Liu Fang
Takemitsu, Chong, Dun
donderdag 8 februari 2007

Spiegel Strijkkwartet
Creaties . Seizoen 2006-2007
DoelenEnsemble . Orkest de Volharding olv. Jussi Jaatinen
vrijdag 22 september 2006
I Solisti del Vento . Bart Moeyaert
vrijdag 10 november 2006
Bl!ndman . Quatuor Danel
vrijdag 24 november 2006
Champ d’Action olv. Jaan Bossier
zaterdag 2 december 2006
Spectra Ensemble olv. Filip Rathé
donderdag 18 januari 2007
Spiegel Strijkkwartet . Liu Fang
donderdag 8 februari 2007
Champ d’Action en Studenten Conservatorium Antwerpen
olv. Vinko Globokar
donderdag 10 mei 2007
deFilharmonie . Collegium Vocale Gent
Choeur Symphonique de Namur olv. Philippe Herreweghe
vrijdag 8 juni 2007 . Kathedraal Antwerpen

egin concert 20.00 uur
pauze omstreeks 20.40 uur
einde omstreeks 21.40 uur
de reeks Creaties wordt gesteund door
SORODHA / Société Royale d’Harmonie
inleiding Maarten Beirens . 19.15 uur . Foyer
teksten programmaboekje Dirk Moelants
coördinatie programmaboekje deSingel
Gelieve uw GSM uit te schakelen!
Cd’s
Bij elk concert worden cd’s te koop aangeboden door
’t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, Schilde, 03 384 29 70
www.tklavervier.be
Foyer deSingel
enkel open bij avondvoorstellingen in Rode en/of Blauwe Zaal
open vanaf 18.40 uur
kleine koude of warme gerechten te bestellen vóór 19.20 uur
broodjes tot net vóór aanvang van de voorstellingen en tijdens
pauzes
Hotel Corinthia (Desguinlei 94, achterzijde torengebouw ING)
• Restaurant HUGO’s at Corinthia
open van 18.30 tot 22.30 uur
• Gozo-bar
open van 10 uur tot 1 uur, uitgebreide snacks tot 23 uur
deSingelaanbod: tweede drankje gratis bij afgifte van uw
toegangsticket van deSingel voor diezelfde dag
Spiegel Strijkkwartet . Liu Fang pipa
Elisa Kawaguti, Stefan Willems viool
Leo De Neve altviool Jan Sciffer cello
Toru Takemitsu (1930-1996)
A Way A Lone (1980) 14’
Kee-Yong Chong (°1971)
Strijkkwartet nr 3, ‘Inner Mirror’ (wereldcreatie) 19’
pauze
Tan Dun (°1957)
Ghost Opera, voor strijkkwartet en pipa (1994) 40’

Liu Fang © J.F. Amelot
Het strijkkwartet door een Aziatische bril
Het strijkkwartet als typisch West-Europees genre wordt
hier door een Oost-Aziatische bril bekeken. Het programma
bevat werk van drie componisten uit drie opeenvolgende
generaties en uit verschillende regio’s: één van de pioniers,
de Japanner Toru Takemitsu, één van de grote namen uit de
huidige muziekwereld, de Chinees Tan Dun, en één van de
rijzende sterren in de hedendaagse muziekwereld, de Maleisiër
Kee-Yong Chong. Opvallend is hoe de drie componisten
er, vanuit hun eigen perspectief, steeds in slagen om een
typische Aziatische klank te integreren in het ons vertrouwde
klankidioom van het strijkkwartet.
Maar wat is nu juist die Aziatische klank? De wortels ervan
liggen in een spiritualiteit, een verbondenheid met de natuur
die we terugvinden in de religieuze praktijken van onder
meer het Shintoisme en het Daoisme. In tegenstelling tot het
westerse streven naar opbouw, ontwikkeling, doelgerichtheid
en finaliteit ziet men in de Aziatische muziekcultuur eerder
een terugplooien op het moment en een idee van circulariteit.
De traditionele muziek heeft dan ook geen echte harmonische
onderbouw en in heel wat genres ontbreekt ook een vastgelegd
ritme. Veel meer aandacht gaat echter naar de klankkleur en
subtiele verschillen binnen de klanken. Hoewel de basis van
veel Oost-Aziatische muziek pentatonisch is, kan van elke
toon de toonhoogte subtiel gewijzigd worden en ontstaat in
feite een vorm van microtonaliteit die een groter gamma van
toonhoogtes toelaat dan ons twaalftoonssysteem. De meeste
instrumenten zijn dan ook zo ontworpen dat de toonhoogte
continu kan gewijzigd worden door bijvoorbeeld de spanning
van snaren te wijzigen of de blaastechniek aan te passen. Met
name in de Chinese muziek is dit aspect ook erg belangrijk in
relatie tot de taal. Veel Chinese muziek, ook instrumentale
muziek, is gebaseerd op gedichten, en de melodie dient dan
ook de tonen van de taal te volgen, waardoor het noodzakelijk
is om subtiele inflecties van de toonhoogte mogelijk te maken.

Een ander aspect van deze focus op de klank is het zoeken
naar verschillende klankkleuren, met de daarbij horende
speeltechnieken. In de westerse muziek was er een tendens
om te streven naar een homogeen klankbeeld, gebaseerd op
de ‘ideale’ klank van elk instrument, wat dan weer past in
de nadruk op het horizontale, de melodische ontwikkeling.
In het Oosten gaat men juist proberen om elke toonhoogte
op zoveel mogelijk manieren te spelen, met telkens subtiele
timbreverschillen tot gevolg. Op snaarinstrumenten gaat men
bijvoorbeeld. vaak de plaats van aantokkelen of aanstrijken
variëren, gaat men dezelfde noot op verschillende snaren spelen
of gebruik maken van harmonieken.
Wie vertrouwd is met de ontwikkelingen in de westerse
klassieke muziek in de loop van de twintigste eeuw, zal in het
voorgaande ongetwijfeld heel wat elementen herkend hebben.
Zowel het uitschakelen van voorspelbaarheid, van metrum en
tonale cadensen als het uitbreiden van het klankenspectrum
waren centrale aspecten van de ontwikkeling van de westerse
muziek in de twintigste eeuw. Daarnaast haalden heel wat
componisten inspiratie uit oosterse spiritualiteit, denken we
aan de fascinatie van John Cage voor het Zen-Boeddhisme en
de implicaties die dit heeft gehad voor de ontwikkeling van
toevalsmuziek. Het is dan ook niet verwonderlijk dat westerse
componisten zich lieten inspireren door oosterse muziek en
dat het, omgekeerd, niet zo verwonderlijk is dat componisten
met een oosterse achtergrond er wonderwel in slagen om hun
eigen muzikale en filosofische achtergrond te incorporeren
in een westers idioom. Takemitsu en Chong maken hierbij
enkel gebruik van het traditionele strijkkwartet, Tan gaat
ook explicieter de oosterse klankwereld introduceren door
het toevoegen van elementen verwijzend naar traditonele
shamanistische rituelen en van de pipa.
De pipa wordt ook wel eens de Chinese luit genoemd. Men
neemt dan ook aan dat ze ontstaan is uit een instrumenttype
dat via de zijderoute uit het Midden-Oosten naar China
gebracht werd. Net zoals onze Europese luit, zou de pipa dus
afstammen van de Arabische ‘ud, of tenminste geëvolueerd
zijn uit een vermenging van locale snaarinstrumenten met
‘rondreizende’ versies van de ‘ud. De geschiedenis van de pipa
is ondertussen ook al bijna 2000 jaar oud en in die periode
zijn er nogal wat evoluties geweest in bouw en speelwijze van
het instrument. De pipa die vandaag gebruikt wordt, verschilt
grondig van haar Arabische en Europese verwanten. Ze heeft
een groot peervormig lichaam en vier snaren, bevestigd aan
opvallende laterale stemschroeven. Het belangrijkste verschil
in bouw zien we echter bij de fretten. Terwijl de ‘ud fretloos
is en onze luiten gebruik maken van snaren die rond de hals
gewonden worden, vormen de fretten van de pipa een echt
reliëf van inkepingen in de hals en opstaande stukjes hout
verderop het lichaam van het instrument. Door deze hoge
fretten is het mogelijk om de spanning van de snaren met
de linkerhand te variëren zodat de toonhoogte continu kan
gemanipuleerd worden. Opvallend is ook dat het instrument in
verticale positie bespeeld wordt en dat men voor het tokkelen
gebruik maakt van vingerplectra.
De Japanse componist Toru Takemitsu (1930-1996), is een van
de eerste componisten uit Oost-Azië die een prominente plaats
verworven hebben in de geschiedenis en ontwikkeling van de
westerse muziek. Merkwaardig genoeg was Takemitsu bijna
volledig autodidact. Hij kwam met westerse muziek in contact
tijdens zijn legerdienst, en dit fascineerde hem zodanig dat
hij zelf dit soort muziek ging maken. Takemitsu had interesse
voor de meest diverse muziekstijlen, hij benaderde de muziek
zonder het typische hokjesdenken en we vinden in zijn werk
referenties naar jazz, musical en popmuziek, naast de klassieke
westerse en oosterse muziek. Met componisten als Debussy en
Messiaen deelt hij een voorkeur voor fijnzinnige klankweefsels
en bijzondere timbres en onder invloed van Schaeffers
‘musique concrète’ ging hij elektronische muziek maken,
met onder meer ‘Mizu no kyoku’ (1960) of Watermuziek.
Water zal trouwens een constante worden in zijn oeuvre, met
haar connotaties van zuiverheid en vaagheid sluit het thema
water nauw aan bij de magische, dromerige soundscapes die
Takemitsu creëerde. De aandacht voor de klank, het gebrek aan
thematische ontwikkeling en de aandacht voor de natuur, zijn
ook aspecten die we vinden in de Japanse muzikale traditie.
Hoewel Takemitsu zich aanvankelijk sterk op westerse muziek

Kee-Yong Chong © Nelson Wong
richtte, is zijn culturele achtergrond nooit volledig weg te
denken. Vanaf het begin van de jaren zestig gaat hij ook meer
expliciet verwijzen naar de Japanse traditie door het gebruik
van traditionele instrumenten als de sho (mondorgel), biwa
(een luittype verwant met de Chinese pipa) en de shakuhachi
(bamboefluit).
Het strijkkwartet ‘A Way A Lone’ werd in 1980 geschreven voor
de tiende verjaardag van het Tokyo String Quartet en ging in
1981 in première in New York. Het vormt met ‘Tooi Yobigoe-no
Kanata-he!’ (Far Cries, Coming, Far!) voor viool en orkest (1980)
en ‘Riverrun’ voor piano en orkest (1984), een cyclus van drie
werken waarvoor hij zijn inspiratie haalde uit passages uit James
Joyces ‘Finnegans Wake’. De allerlaatste lijn van dit boek is de
enigmatische open zin ‘The keys to. Given! A way a lone a last
a loved a long the’, een zin die terug verwijst naar het begin:
‘riverrun, past Eve and Adam’s, from swerve of shore to bend
of bay, brings us by a commodius vicus of recirculation back to
Howth Castle and Environs.’ Hier merken we al onmiddellijk
twee belangrijke elementen op uit het werk van Takemitsu:
het circulaire en de referentie naar water. Het water wordt ook
gesymboliseerd in het toonhoogtemateriaal dat gedomineerd
wordt door de kleine secunde en de kwart, de intervallen van
Es-E-A of SEA. Structureel is het werk opgevat als een reeks
variaties. Net zoals Joyce in 'Finnegan’s Wake' allerlei elementen
vermengt, gaat Takemitsu hier zowel jazzharmonieën
als referenties naar het kleurenspel van Debussy of de
tweede Weense school verwerken. Zo zien we hoe hij, quasi
onmerkbaar, de meest verscheiden elementen weet samen te
voegen tot een intrigerend geheel.
De Maleisisch-Chinese componist Kee-Yong Chong werd
geboren in 1971 en is één van de vaandeldragers van de nieuwe
muziek in Zuid-Oost Azië. In zijn jonge carrière wist hij reeds
een quasi-eindeloze lijst van prijzen, beurzen en opdrachten te
verzamelen. Geboren in een Chinese landbouwersfamilie in het
binnenland van het zuiden van continentaal Maleisië, ging hij
compositie en gitaar studeren in Kuala Lumpur en vervolgens
haalde hij zijn bachelor in compositie aan het conservatorium
van Xi’an in China. In 1997 kwam hij naar België om zich hier

verder te bekwamen aan het Koninklijk Conservatorium van
Brussel in de klas van Jan van Landeghem. Tijdens zijn studietijd
volgde hij cursussen doorheen heel Europa bij componisten als
Brian Ferneyhough, Daan Manneke, Peter Eötvös, Salvatore
Sciarrino en Henry Pousseur. In 2001 studeerde hij af met de
grootste onderscheiding, waarna hij zijn studies verderzette aan
het Conservatoire Royal de Musique, de Franstalige vleugel van
het Brusselse conservatorium, in de klas van Daniel Capelletti.
Hier behaalde hij in 2004 zijn certificaat in compositie. Ook Kee-
Yong Chong weet een eigen muzikale taal te creëren, waarbij
hij vertrekt van de westerse avant-garde maar deze weet te
verzoenen met elementen uit de Aziatische muziek. Hij schreef
voor instrumenten als de pipa, sheng (mondorgel) en guzheng
(citer) die hij inzet in dialoog met westerse instrumenten. In een
aantal van zijn werken vinden we ook duidelijke verwijzingen
naar diverse Aziatische muziekstijlen: van Japans kabukitheater
over Beijing-opera tot gamelanmuziek. Maar ook los van de
concrete verwijzingen horen we de Aziatische invloed in zijn
werk. Meer bepaald is er de nadruk op het momentane, het
vluchtige, het creëren van kleuren en het circulaire. Hij zoekt
zijn weg in de meest vooruitstrevende muzikale technieken,
maar weet tegelijk een band te behouden met een lyrische
spiritualiteit en met de typische Chinese zin voor het poëtische.
Vandaag beleven we de première van het Derde Strijkkwartet
van Chong, met als titel ‘Inner Mirror’. Het Eerste Strijkkwartet
‘Huang tu’ of ‘Gelig stof’ werd oorspronkelijk gecomponeerd
in 1994. De titel verwijst naar een natuurfenomeen, het
opwaaiende gele zand in Xi’an, een fenomeen dat reeds
eeuwen bestaat en ervoor gezorgd heeft dat de geschiedenis
en cultuur van vele dynastieën steeds bedolven werden en zo
bewaard bleven voor het nageslacht. Dit werk werd in 2002
uitgebreid met nieuw materiaal en werd in die vorm door het
Danel Kwartet gecreëerd. Het Tweede Strijkkwartet ‘Scar’
uit 1999 is opgedragen aan één van Chongs leraars aan het
conservatorium van Xi’an, Rao Yu-Yun. Hij was één van de
slachtoffers van de culturele revolutie van Mao. Dit verklankt hij
door het gebruik van materiaal uit Palestrina’s offertorium ‘Ave
Maria’ (een verwijzing naar de verboden westerse cultuur), in
combinatie met een toendertijd populair volksliedje uit Xi’an,
als symbool voor de slachtoffers van de ‘hervormingen’. In zijn
Derde Strijkkwartet blikt hij terug op zijn oeuvre. Het thema
spiegel staat hierbij centraal. De spiegel kan beschouwd worden
als een referentie naar de opdrachtgevers, het Spiegel Kwartet,
maar is ook vormelijk aanwezig. De opbouw is, net als in zijn
twee vorige strijkkwartetten, symmetrisch, met een opbouw als
een palindroom. Daarenboven ziet hij het werk als een reflectie
van zijn werk, geen steriele reflectie, maar een spiegeling als
in een wateroppervlak, waarin de beelden als levende figuren
teruggekaatst worden. Hij creëert zo een transformatie van
materiaal via een beweging door een abstracte ruimte, waarbij
de klank uiteindelijk terugkeert naar de regionen waar hij
vertrokken is.
Tan Dun werd in 1957 geboren in een afgelegen
plattelandsdorp in Centraal-China. Hij groeide dan ook op met
volksliederen en rituele muziek uit zijn regio, zonder al te veel
invloed van buitenaf. Zijn studietijd viel grotendeels samen met
de periode van de culturele revolutie in China. Hij werd dan ook
gedurende twee jaar verplicht te werken als rijstplanter, waarna
hij ging werken als erhu (Chinese tweesnarige viool) speler en
arrangeur in een locaal traditioneel operagezelschap. Het was
in deze periode dat hij voor het eerst westerse klassieke muziek
hoorde. In 1978 werd hij, dankzij zijn enorme kennis van Chinese
volksmelodieën, toegelaten tot het centrale conservatorium
van Beijing. Hij is sterk geïnteresseerd in het doorbreken van
grenzen en gaat meer en meer westerse genres gebruiken,
waarin hij dan elementen van de Chinese muziek incorporeert.
Langzaamaan krijgt hij meer contact met de hedendaagse
ontwikkelingen in de westerse muziek en zijn werken krijgen
ook belangstelling uit het Westen. Zo krijgt hij in 1986 een
beurs voor het doctoraatsprogramma compositie aan de
Columbia Universiteit in New York. Tot op vandaag verblijft
hij in New York en maakte hij onder meer furore met de
soundtrack voor ‘Crouching Tiger, Hidden Dragon’. Zijn muziek
wordt gezien als het prototype van ‘East meets West’, hoewel
de componist zelf ernaar streeft om deze twee categorieën op
te heffen en tot een eigen universele stijl te komen.
‘Ghost Opera’ dateert uit 1994/5 en werd geschreven in

Tan Dun © Parnassus Productions
opdracht van het Kronos Kwartet en de bekende pipaspeelster
Wu Man. Het dateert uit een periode waarin Tan erg begaan
was met vormen van ‘orkestraal theater’. Het werk gaat dan
ook verder dan een traditionele instrumentale compositie,
maar is echt opgevat als een spirituele totaalervaring. De
titel verwijst dan ook naar een vorm binnen de traditionele
Chinese opera waarin de uitvoerders in dialoog treden met hun
eigen verleden en toekomst en er een innige verbondenheid
is met natuurelementen. We horen dan ook niet enkel
een interculturele dialoog tussen westerse en oosterse
instrumenten en muzikale referenties, maar ook een dialoog
met natuurelementen. Deze zijn aanwezig op het podium als
installaties van water, steen, papier en metaal die hun timbres
toevoegen aan het basisinstrumentarium. Daarnaast worden
ook de vocale mogelijkheden van de uitvoerders gebruikt
(zingen, praten, ademen) en worden theatrale elementen
ingevoerd door het spelen met licht en de positie van de
uitvoerders. Dit geheel is gestructureerd als een ‘opera in vijf
bedrijven’, waarbij een circulaire beweging wordt uitgevoerd.
Dit niet zozeer door het terugkeren van thematisch materiaal,
maar het gaat eerder om een spirituele terugkeer naar het
begin van de ‘geestenopera’, een tocht weliswaar die de
luisteraar steeds nieuwe wijsheid moet opleveren.

Spiegel Strijkkwartet
Elisa Kawaguti, Stefan Willems viool . Leo De Neve altviool
Jan Sciffer cello
Dankzij de volledige toewijding en de passie voor het
strijkkwartetgenre, verwierf het in 1996 opgerichte Spiegel
Strijkkwartet zeer snel nationale en internationale bekendheid. Het
kwartet concerteerde in heel wat prestigieuze concertzalen en op
talrijke festivals, zoals de Filharmonische Vereniging Brussel, deSingel
Antwerpen, De Bijloke Gent, het Festival van Vlaanderen, Festival Ars
Musica, het Concertgebouw Amsterdam, Théâtre du Châtelet Paris,
MUSICA Strassbourg, La Société de Musique de Chambre de Lyon,
Frits Philips Eindhoven, ‘t Vrijthof Maastricht, De Doelen Rotterdam,
Meistersingerhalle Nürnberg, Philharmonie Duisburg, Gesellschaft
für neue Musik Mannheim, NDR Hannover, Berliner Konzerthaus,
Villa Musica Mainz, Schleswig Holstein Festival, SDR Bern, Dartington
Summer School, Huddersfield Contemporary Music Festival, BBC
Belfast, Blachheath Halls London, Jeunesse Musicale Vienna… Het
repertoire van Spiegel Strijkkwartet omvat zowel de grote tijdloze
meesterwerken van Beethoven, Schubert, Brahms, Schumann,
Debussy en Sjostakovitsj als de hedendaagse, soms controversiële
werken zoals bijvoorbeeld ‘Black Angels for electric string quartet’
van George Crumb, ‘Tetras’ van Xenakis en ‘The gate of Hell’ van
Bankóvi). Daarnaast is Spiegel Strijkkwartet de laatste jaren een
bron van inspiratie geworden voor hedendaagse componisten.
Jaarlijks geeft het kwartet een of meer compositieopdrachten.
Recent werd nieuw werk van Wim Henderickx, Danïel Capelletti,
Joachim Brackx, Pim Moorer, Frédéric Devreese gebracht. Muzikale
partners van Spiegel Strijkkwartet zijn accordeonist Teodoro
Anzellotti, klarinettisten Jörg Widmann en Roeland Hendrikx en de
pianisten Joanna MacGregor, Bernhard Wambach, Florent Boffard,
Jan Michiels en Levente Kende. De cd’s van Spiegel Strijkkwartet
worden wereldwijd gedistribueerd door het Duitse kwaliteitslabel
Musikproduktion Dabringhaus und Grimm (MDG). De cd met
kamermuziek van Piet Swerts, die onder het label Phaedra verscheen,
kreeg de Klara Muziekprijs 2006 voor ‘Beste Vlaamse Productie’.
Spiegel Strijkkwartet is kwartet in residentie in het Koninklijk
Muziekconservatorium van Antwerpen en De Bijloke Gent en wordt
structureel gesteund door de Vlaamse Regering.
Liu Fang
Liu Fang (°1974, Kunming) studeerde cum laude af aan het
conservatorium van Shanghai. Met een beurs van het Canada Council
for the Arts vertrok zij in 1996 naar Montreal, waar ze zich vestigde.
Fang geldt als een van de meest virtuoze speelsters van de pipa
of Chinese luit. Daarnaast bespeelt ze ook de guzheng of Chinese
citer. Fang vertolkt zowel het traditionele Chinese repertoire als
hedendaags gecomponeerde muziek. Ze creëerde werken van de
Canadese componisten R. Murray Schafer en Melissa Hui en speelde
samen met het Nouvelle Ensemble Moderne, Alcan String Quartet,
Quartetto Paul Klee Venezia en met violist Malcolm Goldstein. Ze
was soliste in twee concerti voor pipa en orkest (‘Ghost Opera’ van
Tan Dun en ‘King Chu Doffs his Armour’ van Zhou Long) met het
Moravisch Symfonisch Orkest in Praag. In 2001 kreeg Fang de Future
Generations Millennium Prize van de Canada Council for the Arts
toegekend. In 2006 ontving ze de Charles Cros Prijs van de Académie
Française voor haar cd ‘Le son de soie’, verschenen bij Accords Croises.

volgend concert
Kwartet
in deSingel
do 1 mrt 2007 . 20 uur . Blauwe Zaal
Tetzlaff Quartett
Christian Tetzlaff, Elisabeth Kufferath viool
Hanna Weinmeister altviool . Tanja Tetzlaff cello
W. A. Mozart Strijkkwartet nr 15 in d, KV421 (417b)
Alban Berg Lyrische Suite
Felix Mendelssohn
Bartholdy Strijkkwartet nr 2 in a, opus 13
€ 20, € 15 (-25/65+ € 15, € 10 / -19 jaar € 8)
inleiding Mark Delaere . 19.15 uur . Kleine Zaal