Programmaboekje : Rotterdams Philharmonisch Orkest - deSingel

Het Klassieke en het Moderne
Dat de nieuwste symfonieën van Joseph Haydn in de smaak vielen
bij het Parijse publiek, was zeker niet omdat hij een formalist was,
en zeker ook niet omdat hij een Wiener was. Integendeel: Parijs
moest niet veel hebben van Oostenrijkse componisten (vraag het
maar aan Mozart) en zeker niet van een gefixeerde classicistische
stijl. Is er dan iets nieuws, iets moderns aan Haydns Parijse symfonieën?
Of is het enkel zijn faam, het feit dat hij al klassiek is en
aanvaard als grootmeester, dat maakt dat hij direct geliefd was in
Parijs? Misschien heeft de polariteit klassiek-modern wel niets met
de hele zaak te maken en gaat het hier enkel om een aantal zeer
goed gecomponeerde symfonieën, met zeer veel verscheidenheid,
een hoge graad van originaliteit en aansprekende vondsten in de
thematiek..
Haydn had de vormgeving aangebracht en Mozart had ze naar zijn
hand gezet. Enkel op het gebied van het strijkkwartet bleef Haydn
vindingrijker, origineler en dus moderner dan Mozart. Of niet? Hoe
komt het dat Mozart in Wenen tussen 1782 en 1791, slechts
zeven symfonieën schreef, waarvan de laatste drie onuitgevoerd
bleven, terwijl Haydn er bijvoorbeeld vierentwintig schrijft tussen
1785 en 1795? Bovendien werden die van Haydn alle gecreëerd
en meermaals uitgevoerd na de première.
Wolfgang Rihm is één van de meest uitgevoerde levende componisten
van het moment. Zeker onder zijn leeftijdgenoten de meest
uitgevoerde. Hij is nog geen vijftig jaar oud en hij is misschien al
klassiek onder de modernen? Is zijn stijl – gedreven, nerveus,
expressionistisch, meeslepend, obsessioneel – klassiek modern? Is
hij een daadwerkelijk vernieuwer (modern dus) of is hij veeleer een
bestendiger van zijn eigen succes in een persoonlijke, lang geleden
gevestigde, herkenbare stijl? Is de grote kwantiteit van zijn schrijven
de bevestiging van dit klassieke? Is hij zichzelf aan het reproduceren?
Of spelen de categorieën als modern en klassiek voor een
componist vandaag geen enkele rol meer? We zijn immers aangekomen
in de postmodernistische fase van het begin van de eenentwintigste
eeuw, waar alles kan, waar de grootste traditie goed te
praten is vanuit de postmodernistiche invalshoek. Is Wolfgang
Rihm klassiek geworden ondanks zichzelf?
Met zijn Vierde Symfonie neemt Carl Nielsen afscheid van het folkloristische,
dat tot dan toe nogal uitgesproken in zijn muziek aanwezig
was. Zet Nielsen daarmee een definitieve stap van het klassieke
naar het moderne? In zijn persoonlijke esthetiek blijft hij consequent
wijzen op de eenvoud van de basisintervallen en op het
feit dat het ritme absoluut organisch moet zijn.
Nielsen heeft een aantal opstellen over muziek geschreven: over
Deense volksmuziek, over Mozart en Beethoven, over programmamuziek
en ook over muzikale problemen. In een opstel heeft hij het
over zijn persoonlijke esthetiek, zoals die ook herkenbaar is in zijn
Vierde Symfonie.
"We moeten in de eerste plaats respect hebben voor de eenvoudige
intervallen: luister ernaar, leer ervan en hou ervan. De componist
dreigt te verzanden in zijn zoektocht naar intervallen, de zanger
heeft ze nodig voor zijn zanglijn en de instrumentalist kan verdwalen
door enkel bezig te zijn met de technische vaardigheid van
het nemen van de intervallen. Elk op zijn terrein riskeert de zin voor
de expressieve eenvoud te verliezen. Het interval is de allereerste
bouwsteen van de muziek. De oudste muziek is ontstaan door
enkele intervallen aan elkaar te schakelen. … De kracht van het