Programmaboekje : Rotterdams Philharmonisch Orkest - deSingel

Carl Nielsen
Symfonie nr 4 opus 29, Het Onuitblusbare
Carl Nielsen heeft in zijn symfonieën de brede toonspraak van de laatromantiek
behouden en de filosofische zoektochten overgenomen, die
tekenend zijn voor het grote symfonische genre in de overgang van de
negentiende naar de twintigste eeuw. Je zou hem gerust de
Scandinavische Mahler kunnen noemen. Nielsens Vierde Symfonie
draagt een haast onvertaalbare Deense titel: Der uudslukkerlige, wat
zoveel betekent als het onuitblusbare en refereert aan de transcenderende
levenswil. Nielsen heeft het over de onzichtbare kracht, die de
mens in staat stelt om alle problemen te overwinnen, de elementaire
wil tot leven. Dat zou inderdaad een Mahler-thema kunnen zijn, ware
het niet dat Nielsen hier duidelijk naar de Eerste Wereldoorlog verwijst
en naar de zekerheid van de heropleving van de totale vernieling, die
dergelijke oorlog met zich kan brengen. Dat was in 1916, op het ogenblik
van het componeren, meer hoop dan realiteit. Nielsen heeft het
meer over zijn persoonlijke problematiek: zijn carrière wordt tegengewerkt
door het Deense muzikale establishment en zijn huwelijk staat
op springen. Plots is alles anders: hij neemt afstand van de milde stijl
van zijn eerste drie symfonieën, waarin biografische aspecten nog
bepalend waren. Die biografische aspecten hadden met zijn kindertijd
te maken: Nielsen had vioolles gekregen van zijn vader, maar hij moest
als kind ook herdersknaap zijn om geld bij te verdienen voor het onderhoud
van de familie. De ervaring van de natuur heeft zijn vroege
muziek beïnvloed. Toch is dit werk zeker geen programmamuziek:
Nielsen haatte programmamuziek en zijn afkeer van de interpretatie
van muziek in concrete objectgebonden richting ging zover, dat hij
zelfs elke verwijzing buiten de muziek afkeurde.
Hij kwam uiteindelijk tot een bijzonder pessimistisch inzicht in de kunst
van zijn tijd. Hij noemde het afschrikwekkend om zien hoeveel
artiesten "stof in de beste ogen gooien, waarbij vooral gebruik
Carl Nielsen
gemaakt wordt van middelen en een terminologie, die aan andere kunsten
ontleend is. Hier raken we het hart, beter gezegd de rotte kern,
van de eigentijdse kunstbenadering. We beleven een vreemde, impotente,
abnormale strekking om kunsten te gaan mengen met elkaar. Dit
is een opvallend perverse hunkering om te zien wat kan voortkomen uit
de meest absurde conglomeraten. Het is een afwijking, die erop uit is
monsters te zien. De algemene verwarring van ideeën op dit gebied is
het best aanwijsbaar in bepaalde gecombineerde terminologieën, zoals
muziek in schilderkunst, kleur in muziek, picturaal effect in sculptuur, en
architectuur in poëzie. Dat zijn niet enkel figuren in taalgebruik, maar
bepaalde artiesten nemen dat allemaal letterlijk in hun streven om de
essentie van het ene kunstmedium in het andere uit te drukken. Dat is
een onmiskenbaar teken van het feit dat we aan de grond zijn in een
periode van groot verval".