presentatie - Erfgoedcel Mechelen
presentatie - Erfgoedcel Mechelen
presentatie - Erfgoedcel Mechelen
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Het schaakspel als voorbeeld<br />
• als symbolisch oorlogsspel<br />
(verbeelding van het conflict)<br />
• als rollenspel : de strateeg<br />
(conflict als gegeven in het spel)<br />
• spel als leerschool<br />
(conflicten als gevolg van spelen)<br />
Spel en conflict<br />
• Conflicten als een gevolg van spelen:<br />
= ruzie maken<br />
’t Is maar om te spelen!?<br />
Marc Wellens<br />
• Spelen als conflict: men gaat de strijd aan om<br />
te winnen<br />
• Nabootsen van conflicten: cowboy en<br />
indiaantje spelen - spelen met soldaatjes -<br />
computerspellen<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 1
Problematiek rond oorlogsspeelgoed en<br />
speelgoedwapens<br />
• Maakt spelen met soldaatjes kinderen tot<br />
potentiële moordenaars ?<br />
• Zijn computerspellen gevaarlijker dan de<br />
klassieke soldaatjes ?<br />
• Kunnen kinderen door met soldaatjes te spelen<br />
hun agressie kwijt ?<br />
Speelgoed is<br />
de spiegel van de grote wereld<br />
• Maarten Douwes Teenstra, De kinderwereld<br />
1853<br />
• Johan Huizinga, Homo Ludens<br />
1938<br />
• Het gouden boek van de wereld, deel 8<br />
1966<br />
•Speelgoedmuseum<br />
2003<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 2
Ook oorlogsspeelgoed is<br />
de spiegel van de grote wereld<br />
We overlopen onze geschiedenis en bekijken<br />
naar de veranderende visies in de maatschappij<br />
op spel en speelgoed.<br />
Wat hiervoor geldt, is ook van toepassing op<br />
oorlogje spelen.<br />
Daarbij stellen we ons de vraag waarom wapens<br />
en oorlogstuig zo fascinerend zijn voor kinderen.<br />
Ervaringsdeskundige<br />
Ik sta hier niet alleen om toelichting te geven<br />
over speelgoedwapens en oorlogsspeelgoed,<br />
maar ook als ervaringsdeskundige<br />
• de jaren 1960 toen spelen met soldaatjes nog<br />
net kon, maar er steeds meer verzet kwam.<br />
• de jaren 1980 met de revival van G.I. Joe en<br />
nieuwe actiefiguren.<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 3
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 4
Oudheid<br />
• Uit onderzoek blijkt dat ouders van hun kinderen<br />
hielden, ondanks het hoge sterftecijfer.<br />
• Spel en speelgoed in de oudheid is weinig onderzocht.<br />
-archeologen en historici vonden het weliswaar<br />
interessant, maar het werd niet serieus genomen.<br />
-Men twijfelde om speelgoed als zodanig te<br />
identificeren. Het kon toch niet dat men zich in<br />
zulke hoogstaande culturen met speelgoed<br />
bezighield.<br />
De val van Troje<br />
• Het eerste vrij goed<br />
gedocumenteerde conflict uit de<br />
oudheid is Troje en meer bepaald<br />
de val van Troje.<br />
• Zoals kinderen later een ark van<br />
Noach kregen vol met<br />
dierenkoppels, zo kregen sommige<br />
Griekse en Romeinse kinderen een<br />
Trojaans paard, gevuld met<br />
soldaten.<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 5
Soldaatjes en gladiatoren<br />
• Bij de vondsten zijn<br />
speelgoedsoldaatjes en<br />
miniatuurwapens erg zeldzaam,<br />
ook in verhouding met ander<br />
speelgoed dat is teruggevonden.<br />
• Bij die soldaatjes blijken<br />
gladiatoren (o.m. Uit Pompeii) het<br />
populairst te zijn.<br />
Vechtpartij<br />
• Terwijl de kinderen rechts met<br />
okkernoten spelen, maken de<br />
twee jongens rechts ruzie.<br />
Haarkenpluk was ook bij de<br />
Romeinen al populair.<br />
• Voor de zogenaamde duistere<br />
Middeleeuwen (periode 400-<br />
1200) beschikken we over<br />
bijzonder weinig bronmateriaal,<br />
zowel iconografisch als<br />
materieel. Allicht bleven<br />
kinderen dezelfde spelletjes<br />
spelen.<br />
Ca. 1000 - 1550<br />
• Kinderen worden beschouwd als<br />
kleine volwassenen.<br />
• Het speelgoed is rijk<br />
gedocumenteerd met iconografisch<br />
en archeologisch materiaal. Bij<br />
nagenoeg elke opgraving wordt ook<br />
speelgoed afgebeeld.<br />
• Het percentage krijgsspeelgoed<br />
wordt groter, maar is zeker niet<br />
overweldigend in verhouding met<br />
ander speelgoed.<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 6
Mechanische soldaten<br />
• uit de Hortus Deliciarum van de abdis<br />
Herrad van landsberg, 12de eeuw<br />
Tornooien<br />
• Wat de gladiatoren waren voor de<br />
Romeinse oudheid, dat zijn de ridders en<br />
vooral de tornooien voor de Middeleeuwen.<br />
• Het paard, hét attribuut van de echte<br />
ridder, neemt ook in het speelgoed een<br />
belangrijke plaats in, in de vorm van het<br />
stokpaardje.<br />
Tornooispel<br />
• Turnierspiel in brons,<br />
ca. 1500.<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 7
Der Weiß König<br />
• De Witte koning.<br />
Leven en regering van<br />
Keizer Maximiliaan I<br />
Hoofdstuk 17<br />
Hoe de Oude Witte<br />
Koning zijn bij de jonge<br />
edelen introduceert.<br />
Houtsnede van Hans<br />
Burgmair, begin 16de<br />
eeuw.<br />
Het stokpaardje<br />
• Het stokpaardje is voor<br />
jongens het attribuut van<br />
het kind zijn.<br />
• Het paard en met name<br />
het paard van de ridder was<br />
een statussymbool dat<br />
kinderen ook in hun spel<br />
integreerden.<br />
Ca. 1550 - 1800<br />
• Kinderen krijgen meer aandacht<br />
in de kunst.<br />
• De Kinderspelen (1560) van<br />
Bruegel krijgt heel wat navolging.<br />
• Spelen wordt - vooral in<br />
protestantse en calvinistische<br />
middens - beschouwd als een<br />
noodzakelijk kwaad.<br />
• Geleidelijk wordt de eigen<br />
identiteit van het kind ontdekt.<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 8
De Kinderspelen<br />
Pieter Bruegel de Oude<br />
ca. 1525 - 1569<br />
• Verschillende interpretaties<br />
-Encyclopedie van Vlaamse kinderspelen<br />
-Uit een reeks van de seizoenen met als<br />
tegenhanger de Volkstelling van<br />
Bethlehem.<br />
-Eerste schilderij uit een reeks van<br />
levensstadia.<br />
-Moraliserende prent : het leven is<br />
kinderspel = ijdelheid of dwaasheid<br />
-Of gewoon een leuk overzicht van talloze<br />
kindervermaken<br />
De Kinderspelen van Bruegel :<br />
Vechtersbazen<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 9
De Kinderspelen van Bruegel :<br />
Stokpaardje<br />
De Kinderspelen van Bruegel :<br />
Tornooitje spelen<br />
De Kinderspelen van Bruegel :<br />
Wie verliest is gezien<br />
Spitsroeden lopen<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 10
De Kinderspelen van Bruegel :<br />
Wie verliest is gezien<br />
Kontjeboffen<br />
De Kinderspelen van Bruegel :<br />
Wie verliest is gezien<br />
Haarkenpluk<br />
Spelen met soldaatjes en<br />
oorlogsspeelgoed<br />
• Op het schilderij van Bruegel<br />
komen géén kinderen voor die met<br />
soldaatjes spelen.<br />
• Tinnen Soldaatjes. Speelgoed in<br />
tin wordt een alternatief voor<br />
tingieters die vooral pelgrimtekens<br />
maakten.<br />
• Geleidelijk aan komen hier ook<br />
meer afbeeldingen van soldaatjes.<br />
• Dit is niet altijd speelgoed. In de<br />
periode van de godsdienstoorlogen<br />
werden figuren van ‘geuzen’<br />
gedragen uit sympathie met de<br />
protestanten.<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 11
De kinderjaren van Lodewijk XIII<br />
• Lodewijk werd geboren op 27<br />
september 1601.<br />
• Zijn arts Heroard schreef een<br />
uitgebreid verslag over zijn<br />
kinderjaren.<br />
• Lodewijk kreeg zijn opvoeding<br />
nog samen met andere kinderen uit<br />
de adel.<br />
• Uit het verslag blijkt dat hij nogal<br />
wat speelgoed had, waaronder ook<br />
soldaten en wapens.<br />
De kinderjaren van Lodewijk XIII<br />
• 1 jaar en 5 maanden<br />
Louis speelt met rammelaars,<br />
stokpaardjes, molentjes en hij<br />
probeert de zweeptol te hanteren.<br />
• 2 jaar en 7 maanden<br />
Louis krijgt een koets met poppen.<br />
Hij speelt met een klein kanon en<br />
voert manoeuvres uit met zijn<br />
soldaatjes …<br />
• 3 jaar en 5 maanden. Louis speelt<br />
nog steeds met poppen, maar ook<br />
met figuurtjes uit Nürnberg.<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 12
De kinderjaren van Lodewijk XIII<br />
• 7 jaar<br />
-Op zevenjarige leeftijd, legt Louis<br />
zijn kinderkleding af. Hij wordt<br />
meer en meer betrokken in de<br />
wereld van de volwassenen.<br />
-Men probeert hem afstand te laten<br />
doen van zijn speelgoed, meer<br />
bepaald van zijn poppen.<br />
-Louis leert paard rijden, gaat op<br />
jacht en leert omgaan met<br />
vuurwapens.<br />
Het Europese strijdtoneel in tin<br />
• Massale productie van figuren in<br />
tin na de Zevenjarige oorlog (1756-<br />
1763)<br />
• Men maakte echter niet alleen<br />
soldaatjes. Bijvoorbeeld<br />
Jaarmarkten en mythologische<br />
figuren (De Griekse godenwereld)<br />
waren erg populair.<br />
De guillotine<br />
symbool van de Franse Revolutie<br />
• De guillotine werd genoemd naar<br />
de Franse arts en politicus Joseph-<br />
Ignace Guillotin en in 1792 voor het<br />
eerst gebruikt.<br />
• Omwille van zijn doeltreffendheid<br />
in heel Europa gebruikt.<br />
• De guillotine werd ook als<br />
speelgoed gemaakt.<br />
• Terechtstelling spelen was echter<br />
niet geheel nieuw.<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 13
Straf-spelen<br />
• Straf-spelen, vooral geselen<br />
vinden we meermaals terug op<br />
kinderspeltegels (!) en<br />
kinderprenten uit de 17de en 18de<br />
eeuw.<br />
Een guillotine voor August von Goethe<br />
• In 1793 vroeg Goethe zijn moeder om<br />
voor zijn zoon August een speelgoedguillotine<br />
te kopen.<br />
• Haar antwoord was heel formeel:<br />
“Lieber Sohn, alles was ich dir zu<br />
Gefallen thun kann, geschiet gern und<br />
macht mir selbst Freude, - aber eine<br />
solche infame Mortmaschine zu kaufen -<br />
das thue ich um keine Preis.<br />
• De zoon van Goethe is geboren in<br />
december 1789. Hij zou dus allicht dit<br />
geschenk voor zijn 4de verjaardag<br />
gekregen hebben.<br />
1800-1914<br />
• Een eeuw met grote veranderingen. Er zijn ook<br />
heel wat oorlogen: Waterloo (1815), Frans-<br />
Duitse oorlog (1870-1871).<br />
• Kolonialisering<br />
• Er komt steeds meer speelgoed op de markt.<br />
Poppen in porselein, blikken en mechanisch<br />
speelgoed.<br />
• Spelen mag vooral als het educatief<br />
verantwoord is. Steeds meer kinderen gaan naar<br />
school (Fröbel).<br />
• De aanloop naar Wereldoorlog I<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 14
Waterloo in het<br />
Speelgoedmuseum<br />
• 8007 soldaatjes<br />
• Gemaakt door de familie<br />
Alen uit Borgerhout<br />
• 10.000 uren over 10 jaar<br />
• Het begon allemaal met<br />
één enkel Airfix doosje<br />
• Hoogtepunten van de<br />
veldslag<br />
Waterloo : 18 juni 1815<br />
• De aanval door J. Bonaparte op de hoeve van Hougoumont<br />
Waterloo : 18 juni 1815<br />
• Napoleon versus Wellington<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 15
Waterloo : 18 juni 1815<br />
• De Franse cavalerie rijdt zich te pletter<br />
op de carrés van de Britten<br />
Waterloo : 18 juni 1815<br />
• Het einde van de strijd. De garde van Napoleon voert een<br />
laatste verbeten strijd in Plancenoit<br />
• De Frans-Duitse oorlog 1870-1871<br />
• Slag vond plaats op 4 augustus 1870<br />
met een overwinning van de Duitse<br />
troepen in Wissembourg (Elzas).<br />
De Slag bij Weissenburg<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 16
Dulce et decorum est pro patria mori<br />
ca. 1900<br />
• Een officiersloopbaan was iets waar<br />
men naar opkeek.<br />
• De aanloop naar wereldoorlog I verliep<br />
eigenlijk vrij rustig.<br />
• De catalogi van de grootwarenhuizen<br />
in Parijs hebben uiteindelijk een in<br />
verhouding beperkt aanbod aan<br />
‘oorlogsspeelgoed’.<br />
Dat zal veranderen tijdens de oorlog.<br />
Wereldoorlog I<br />
• Naarmate de oorlog vordert en van<br />
lange duur blijkt te, gaat men ook via<br />
speelgoed proberen<br />
Kinderen te beïnvloeden.<br />
• Voor jongens is er de strijd tegen de<br />
aartsvijand.<br />
• Meisjes kunnen zich engageren als<br />
verpleegster.<br />
Speciale edities bouwdozen van Anker-Richter<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 17
Catalogus 1916<br />
• Grote hoeveelheid oorlogsspeelgoed.<br />
• Speelgoed wordt een patriottisch<br />
propagandamiddel.<br />
De bevrijding<br />
• Variante op het ganzenbord met als thema<br />
Wereldoorlog I<br />
• Men heeft genoeg van de oorlog en<br />
fabrikanten van soldaatjes schaken over op<br />
vreedzaam speelgoed zoals dierentuinen en<br />
boerderijen.<br />
• Men voert campagne tegen al wat Duits is.<br />
Dit is een geschikte gelegenheid voor de<br />
Belgische speelgoedindustrie. Unica, Nazaire<br />
beeuwsaert, Durso en vele anderen grijpen<br />
hun kans.<br />
Aanloop naar Wereldoorlog II<br />
• De oorlogsdreiging wordt steeds reëler.<br />
• Fabrikanten in Duitsland, Frankrijk,<br />
Engeland én België beginnen opnieuw<br />
met het massaal produceren van<br />
oorlogsspeelgoed.<br />
• Hierbij zijn alle legers<br />
vertegenwoordigd. Men moet immers<br />
een vijand hebben om tegen te vechten.<br />
• Iedereen denkt dat de oorlog zal<br />
beslist worden zoals 30 jaar eerder: in<br />
de loopgrachten. Daarom maken<br />
fabrikanten zoals NB, behalve forten,<br />
ook loopgrachten in papier-maché.<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 18
• Strijd in de loopgrachten<br />
• Loto des Belges<br />
Productie van speelgoed tijdens<br />
WO II<br />
• Vele speelgoedfabrikanten worden<br />
ingeschakeld in de oorlogsindustrie.<br />
• Steiff : kisten voor handgranaten.<br />
• In de bezette gebieden wordt nog wel<br />
speelgoed gemaakt<br />
-Gils in België<br />
-Lego in Duitsland<br />
• Montgomery van de<br />
Kortrijkse<br />
poppenfabrikant Unica<br />
Bevrijdingsspeelgoed uit 1944<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 19
Bevrijdingsspeelgoed uit 1944<br />
• Vrachtwagens, Jeeps en kanonnen<br />
met de symbolen van de bevrijder<br />
Bevrijdingsspeelgoed uit 1944<br />
• Gezelschapsspellen ‘Le Jeu de V’<br />
Na de oorlog<br />
• Soldaatjes blijven in. Het conflict in<br />
Korea heeft hierop geen invloed.<br />
• Amerikaans speelgoed op de markt<br />
• Evolutie van de soldaatjes tin - lood -<br />
holle loden soldaatjes (Britains) -<br />
papier-maché - kunststof<br />
QuickTime en een<br />
-decompressor<br />
zijn vereist om deze afbeelding weer te geven.<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 20
De Sixties<br />
• Soldaatjes in kunststof<br />
• Action man / G.I. Joe<br />
• Verzet tegen oorlogsspeelgoed<br />
• “Sinterklaas geef hen toch geen<br />
oorlogsspeelgoed”<br />
Sinterklaas,<br />
Géén oorlogsspeelgoed asjeblieft<br />
De jaren 1970<br />
• Soldaatjes uitgebannen<br />
• 1974 Playmobil : bouwvakkers,<br />
ridders en indianen<br />
• 1978 Lego figures<br />
• 1978 Playmobil Piraten<br />
• 1978 Lego kasteel<br />
• Star Wars<br />
• De eerste videospellen<br />
QuickTime en een<br />
-decompressor<br />
zijn vereist om deze afbeelding weer te geven.<br />
QuickTime en een<br />
-decompressor<br />
zijn vereist om deze afbeelding weer te geven.<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 21
De jaren 1970 :<br />
computerspellen<br />
• Meer en meer<br />
geweldspellen.<br />
De jaren 1980<br />
• 1981 Masters of the Universe<br />
• 1984 : G.I. Joe terug op de markt met<br />
kleinere figuren.<br />
• 1984 : Transformers<br />
• 1984 : Lego kasteelserie<br />
• 1985 : De M.A.S.K. speelgoedserie<br />
• 1987 : Teenage Mutant Ninja Turtles<br />
• 1989 Lego Piraten<br />
• Nieuwe computerspellen<br />
De jaren 1990<br />
• Spelconsoles --> strijd tegen geweld<br />
bij spelcomputers<br />
• 1992 Videospel : Mortal Combat<br />
• 1993 : Power Rangers<br />
• 1997 : Videospel GTA Red Point<br />
• 1999 : Lego Star Wars<br />
QuickTime en een<br />
TIFF (LZW)-decompressor<br />
zijn vereist om deze afbeelding weer te geven.<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 22
De jaren 2000<br />
• Weinig nieuwe oorlogshelden!<br />
• Meer en meer zinloos geweld in<br />
computerspellen<br />
• 2003 Call of Duty<br />
• 2004 World of Warcraft<br />
• 2011 Fight Night Champion<br />
•<br />
•<br />
Computerspellen:<br />
gevechtssporten<br />
Besluit<br />
• Er bestaat vandaag nog steeds een terecht<br />
verzet tegen oorlogsspeelgoed, vooral tegen<br />
gewelddadige computerspellen. Moeten we dit<br />
relativeren.<br />
• De slotverklaring van het Symposium in<br />
Grefrath (oktober 1999).<br />
• Recente beschouwingen n.a.v. De<br />
tentoonstelling ‘Gevaarlijk jong. Kind in gevaar,<br />
kind als gevaar.<br />
Soirée Lamot - 't Is maar om te<br />
spelen!? 23
Change language