presentatie - Erfgoedcel Mechelen

Met beelden aan de macht
Politieke en sociale conflicten in Mechelen
uitgevochten in spotprenten en affiches
Soirée Lamot, 11 oktober 2011
Herwig De Lannoy

Spotprent (karikatuur, cartoon)
Al dan niet decoratieve afbeelding ‐ cartoon = van
‘karton’: model voor schilderij of beeld of tapijt
Karikaturale vormen of
situaties al sinds Oudheid
(meest opvallende
kenmerken worden sterk
overdreven)
Politiek–sociaal medium zoals
pamfletten, vlugschriften,
affiches, naast spotgedichten,
spotliederen
Geïllustreerde kritiek:
humoristisch maar vaak
bijtend en kwetsend

Spotprent
Door afschaffing dagbladzegel in 1848 (in
Nederland pas 1869), stijgende welvaart,
beter onderwijs en groeiend politiek
bewustzijn wordt krant massaproduct
Uitbreiding stemrecht vanaf eind 19 de eeuw
(1893: algemeen meervoudig
mannenstemrecht) en machtsstrijd om de
(nog ongeletterde) ‘gewone man’: kranten,
folders, affiches
Politieke en ideologische conflicten gevat in
beeld gebracht (tot heden)

Affiche (poster)
Aanplakbiljet met
(artistieke)
afbeelding voor
reclame‐doeleinden
of informatief
Ook hier zegelrecht,
maar wildplakken
(eertijds ?) boeiende
politieke bezigheid

Periode 1830‐1919: Maatschappelijke omwenteling van
elitaire samenleving naar maatschappij van de massa
Socialistische spotprent op de om te gooien ‘maatschappelijke
pyramide van onderdrukking’, Le Peuple, 1901 en in een
Nederlandstalige versie in de Almanak 1901 van Vooruit.

Periode 1830‐1919: Maatschappelijke omwenteling van elitaire samenleving naar maatschappij van de massa
Diploma voor het capaciteitskiesrecht. Het wordt ingevoerd tijdens de revolutiedagen van
1830 maar sneuvelt al enkele maanden later. Pas in 1884 wordt het opnieuw toegepast, tot
de invoering van het meervoudig mannenstemrecht in 1893.
Socialistisch protest tegen het kiesstelsel bij de provinciale verkiezingen 1912
(Leuven, Kadoc).

1830: Monsterverbond van liberalen en katholieken en unionisme (1830‐1840 en 1843‐1857)
‘La Sainte Alliance’, in het liberale anti‐orangistische blad Matieu Laensbergh, 23 juli 1828, met als
onderschrift ‘voor – tijdens ‐ na’ over de reeds toen dubbelzinnige verhouding tussen katholieken en
liberalen, ook het ‘Monsterverbond’ genoemd (Rotterdam, Atlas van Stolk).
Spotprent op het petitionnement van 1829, voorbode van de ondergang van de
autoritaire protestantse koning Willem I (Rotterdam, Atlas van Stolk).

1848‐1893: Machtsstrijd liberalen – katholieken: liberale partijvorming
Kaartje met de machtsverhoudingen in 1850‐’51 in de Kamer dat het liberale
overwicht na hun verkiezingsoverwinning in 1848 toont (Gent, Liberaal Archief).
Liberaal congres in de gotische zaal van het Brusselse stadhuis, 14 juni 1846, dat de
nationale partijvorming inzet (lithografie J. Schoonjans, Brussel, Prentenkabinet en
Gent, Liberaal Archief ).

1848‐1893: Machtsstrijd liberalen – katholieken over de liefdadigheid
De hand om giften te ontvangen is veel guller dan deze om te geven. Liberale spotprent tegen de geestelijkheid, 1865
(Ets van J. Evrard, Antwerpen, Stadsarchief).

1870‐1914: Conficten katholieken versus liberalen
en socialisten: eerste Schoolstrijd
Een afgunstig priester ziet de kinderen massaal naar de openbare
‘lekenschool ‘trekken. Antiklerikale prent uit het satirisch weekblad
La Bombe, 26 oktober 1878 (Gent, Liberaal Archief).
Liberale prent tegen wetsontwerp Schollaert van 1911 dat de financiële gelijkstelling van
openbaar en vrij onderwijs beoogt en liberalen en socialisten in een kartel drijft (Gent,
Liberaal Archief).

1848‐1893: Machtsstrijd liberalen – katholieken in Mechelen
Liberale spotprent tegen de ‘gebuisde’ burgemeester Frans Broers,
gemeenteraadsverkiezingen 1895 (Mechelen, Stadarchief).
Liberale spotprent tegen de ‘hatelijke’ houding van de katholieke
burgemeester ‘maaneblusser’ François Broers tegenover de liberalen, ca. 1895
(Mechelen, Stadarchief ‐ beeldbank).

1899‐1914: Machteloze en intern verdeelde liberalen en socialisten, ook in Mechelen
Katholieke spotprent op de interne verdeeldheid bij de Mechelse liberalen in 1903: Pieter
Houtmortels van de meer links geöriënteerde Liberale Voorwacht trekt aan de jas van Victor Van de
Walle, leider van de Liberale Grondwettelijke Vereniging, zodat de burgemeestersjerp onbereikbaar
blijft (Mechelen, Stadsarchief).
Victor Van de Walle, de ‘gebuisde’ liberale voorman, 1907 (Mechelen, Stadsarchief).

1870‐1893: Opkomst socialisme en… anarchisme in Mechelen
De militante Mechelse anarchisten belemmeren door de interne conflicten die zij
veroorzaken de electorale doorbraak van de socialisten voor de Eerste Wereldoorlog
(voorblad monografie, 1980).

Vanaf ca. 1870: Vlaamse en sociale beweging: ontstaan van de arbeidersbewegingen
De bijkorf als symbool van spaarzaamheid, een katholieke deugd. Spaar‐ en verzekeringskas Biekorf van de
Mechelse Katholieke Werkmanskring, 1884 (Leuven, Kadoc en Waar is de Tijd).
Brood, kolen en schoenen van de Samenwerkende maatschappij Het
Volksbelang, coöperatieve van de Mechelse christelijke
arbeidersbeweging, 1923 (Waar is de Tijd).

Vanaf ca. 1870: Vlaamse en sociale beweging: de Vlaamse katholieke taalstrijd
In De Student, Pasen 1881, gebruiken
Mechelse seminaristen voor het eerst
de leuze AVV‐VVK (Leuven, Kadoc).
Tekening van Alfred Ost bij de 20 ste
verjaardag van de Kath. Studentenkring
in 1908 (Mechelen, Stadsarchief en
Waar is de Tijd).

1899‐1914: Machteloze en intern verdeelde liberalen en socialisten tegenover zegevierende katholieken
De laatste verkiezingen voor W.O. I staat in het teken van de strijd tussen katholieken enerzijds en liberalen en socialisten
anderzijds. Katholieke affiche parlementsverkiezingen 1912 (Leuven, Kadoc).

Wereldoorlog 1914‐1918 en de gevolgen…
Voor de Duitse bezetter zijn onze historische gebouwen hinderlijke dingen.
Mechelen na het bombardement, oktober 1914: spotprent en originele foto
(De Notenkraker. Zondagsblad van Het Volk, 31 oktober 1914).

1919‐1940: Vlaamse en sociale bewegingen: de verdere ontwikkeling van de arbeidersbewegingen
Pamflet van het Katholiek Werkersverbond Mechelen dat het
verschijnen van hun weekblad aankondigt, december 1920
(Mechelen, Stadsarchief).
De liberalen hekelen het winstbejag van de socialistische coöperatieven; affiche uit
Leuven, gemeenteraadsverkiezingen 1932 (www.archiefbank.be).

1919‐1940: Polarisering rond Vlaamse en sociale
kwestie verdelen het katholieke kamp
Het opbod rond de verkorting van de militaire diensttijd tussen socialisten en
Vlaamsgezinde christendemocraten speelt de Duitsers in de kaart, volgens het
kiesblad De Vlag ‐ Le Drapeau van de Mechelse conservatieve Belgisch‐
nationalistische katholieken, parlementsverkiezingen november 1921
(Mechelen, Stadsarchief).

1919‐1940: Polarisering rond Vlaamse en sociale
kwestie verdelen het katholieke kamp
Rechts de flamingantische artiest, links de socialist die een Duits partijgenoot
uitnodigt op een pacifistische manifestatie. Die toegeeflijkheid zou het land later zuur
opbreken, volgens het kiesblad De Vlag ‐ Le Drapeau van de Mechelse conservatieve
Belgisch‐nationalistische katholieken, parlementsverkiezingen november 1921
(Mechelen, Stadsarchief).

1919‐1940: Polarisering rond Vlaamse en sociale
kwestie verdelen het katholieke kamp
De coalitie in Antwerpen van de Vlaamsgezinde christendmocraten met Frans Van
Cauwelaert en de socialisten van Camille Huysmans beroert ook de Mechelse
conservatieve Belgisch‐nationalistische katholieken in hun kiesblad De Vlag ‐ Le
Drapeau, parlementsverkiezingen november 1921 (Mechelen, Stadsarchief).

1919‐1940: Polarisering rond Vlaamse en sociale kwestie: conservatieve katholieken versus christendemocraten,
socialisten en liberalen
De Mechelse conservatieve Belgisch‐nationalistische katholieken voelen
zich bedrogen door liberalen en Vlaamsgezinde christendemocraten die
met de socialisten samenspanden, in Op‐Sinjoorken,
parlementsverkiezingen november 1921 (Mechelen, Stadsarchief, Varia,
Wetgevende verkiezingen 1921).
De Mechelse conservatieve Belgisch‐nationalistische katholieken hekelen de
samenwerking tussen de socialisten en de Vlaamsgezinde
christendemocraten die van collaboratie met de bezetter beschuldigd worden
in Op‐Sinjoorken, gemeenteraadsverkiezingen april 1921 (Mechelen,
Stadsarchief).

1919‐1940: Polarisering katholieken – ‘antiklerikalen’ rond ideologische conflicten
Nadat in 1926 de eenheid binnen het katholieke kamp hersteld was, wordt van leer getrokken tegen de antiklerikale socialisten en liberalen in Op‐Sinjoorken, gemeenteverkiezingen
oktober 1926 (Mechelen, Stadsarchief).

1919‐1940: Polarisering rond Vlaamse en sociale kwestie: socialisten versus het ‘grootkapitaal’
Socialistische affiche die de huishuurwet verdedigt, parlementsverkiezingen 1921 (sp.a‐collectie).

1919‐1940: Polarisering rond Vlaamse en sociale kwestie: socialisten versus het ‘grootkapitaal’
Socialistische kritiek op de regering Theunis door de gevolgen van de Ruhr‐bezetting:
verlenging dienstplicht, stijging openbare schuld. Affiche parlementsverkiezingen 1925
(www.musea.oost‐vlaanderen.be).
De rijke katholieken en liberalen moeten de staatsschuld betalen volgens
Het Roode Blok. Strijdblad der Werkliedenpartij arrondissement Mechelen,
wetgevende verkiezingen 1932 (Antwerpen, ADVN).

1919‐1940: Polarisering rond Vlaamse en sociale kwestie: de arbeidersbewegingen
Rerum Novarum, het feest van de christelijke arbeidersbeweging, in Gazet van Mechelen, 9 mei 1929 (links), 14 mei 1931 (midden), 10 november 1932 (rechts).

1919‐1940: Polarisering rond Vlaamse en sociale kwestie: de arbeidersbewegingen
Rerum Novarum, het feest van de christelijke arbeidersbeweging, in Gazet van Mechelen, mei 1934 (links), 20‐21 mei 1925 (midden), 28‐29 mei 1924 (rechts).

1919‐1940: Polarisering katholieken – ‘antiklerikalen’
De socialistische voorman Emile Vandervelde die de passie preekt en het geld van de
burgers over de balk smijt, in Gazet van Mechelen, 20‐21 april 1929 (links) en 24 mei
192 9 (rechts).

1919‐1940: In Antwerpen katholieken en socialisten versus liberalen
De Vlaamse leeuw die in Vlaanderen Vlaams eist, met drie kopstukken: de
katholiek Van Cauwelaert, de liberaal Franck en de socialist Huysmans, in het
Brusselse weekblad Fantasia, 26 maart 1911 (Antwerpen, AMVC‐Letterenhuis).
De liberalen drijven de spot met het ‘mystiek huwelijk’ tussen de Antwerpse
christendemocraten van Van Cauwelaert en de socialisten van Huysmans,
parlementsverkiezingen 1921 (Kadoc en Liberaal Archief).

1919‐1940: In Mechelen katholieken en liberalen versus socialisten
Ondanks de sterke positie van de socialisten in 1932 worden zij door de ‘klerikaal’ Karel Dessain en de liberaal Dr. Paul Lamborelle opnieuw in de oppositie gedrongen. De
kleine Lamborelle heeft er alles voor over om aan het bewind te blijven. De socialisten organiseerden zelfs protestmeetings (links) (Het Roode Blok. Strijdblad der
Werkliedenpartij afdeling Mechelen, Gemeenteverkiezingen 1932 ‐ Antwerpen, Archief en Documentatiedienst van het Vlaams‐Nationalisme).

1919‐1940: Polarisering rond Vlaamse en sociale kwestie: socialisten versus communsten en het ‘klerikaal‐liberaal’ blok
Het socialistisch front krijgt stokken in de wielen van de communisten in de strijd tegen het
klerikaal‐liberaal blok, in Het Roode Blok. Strijdblad der Werkliedenpartij arrondissement
Mechelen, wetgevende verkiezingen 1932 (Antwerpen, ADVN).

1919‐1940: Politieke voormannen
De katholieke burgemeester en schepenen, 1926 (Mechelen, Stadsarchief –
beeldbank).
Ridder Dessain, katholiek burgemeester van Mechelen, 1926 (Mechelen,
Stadsarchief).

1919‐1940: Politieke voormannen
De Vlaamsgezinde christendemocratische Minister Philip Van Isacker in
de satirische bladen Pourquoi Pas, 11 december 1931 en Koekoek (een
uitgave van Vooruit), 29 juni 1933 (Mechelen, Papieren Cyriel Neefs).
Minister Van Isacker met andere prominente christendemocraten op een
bijgewerkte foto als kompels in de steenkoolmijnen in het magazine Patria Editie
Antwerpen, ca. 1932 (?) (Mechelen, Papieren Cyriel Neefs).

1919‐1940: Politieke voormannen
Minister Van Isacker verloochent zijn Vlaamse eisen en laat zich tot op het vel uitkleden volgens Het Vlaamsch Front (links) en De Klauwaart. Orgaan van het VNV‐Gouw
Mechelen, 29 november 1931 (rechts) (Mechelen, Papieren Cyriel Neefs).

1919‐1940: Schoolstrijd
Katholieke prent voor ‘de schone ziel van ‘t kind’ en tegen een ‘tweede
Rusland’ (Gazet van Mechelen, 4 april 1925).
De socialisten als behoeders van ‘de schone ziel van ‘t kind’, parlementsverkiezingen 1925
(collectie sp.a).

1919‐1940: Schoolstrijd
De katholieke scholen triomferen
volgens Op‐Sinjoorken, Kiesblad
van de ‘Vereenigde Katholieken’,
25 september 1926.
De katholieke onderwijzers worden gebroodroofd, aldus Gazet
van Mechelen, 24 november 1932 (rechts).

1919‐1940: Schoolstrijd in 1932 naar een hoogtepunt
De schoolstrijd op zijn scherpst in Het Roode Blok. Strijdblad der Werkliedenpartij
arrondissement Mechelen, wetgevende verkiezingen 1932 (Antwerpen, ADVN)
Het kartel van de gegoede liberaal en de vrijzinnige socialist
vertrappelt de weerloze katholieke kindjes, in Gazet van Mechelen,
27 november 1932.

1919‐1940: Polarisering rond Vlaamse en sociale kwestie: ook een Vlaams‐nationale sociale beweging
De Vlaams‐nationalisten trachten in de jaren 1930 een sociale
beweging uit te bouwen. (De Klauwaart. Weekblad der Vlaams‐
Nationalisten voor het arrondissement Mechelen, 4 januari 1931 ‐
Mechelen, Stadsarchief).

1919‐1940: Polarisering rond Vlaamse en sociale kwestie
De afbraakpolitiek van de ‘geuzen’ doet de katholieken vol weemoed terugdenken
aan de dagen van de Vlaamse volksheld Rodenbach. Het Volkswelzijn. Orgaan der
Vereenigde Katholieken van het arrondissement Mechelen, wetgevende
verkiezingen 1932 (Antwerpen, ADVN).
Een welstellend Vlaanderen als enig toekomstig vaderland in De Klauwaart,
parlementsverkiezingen 1932 (Mechelen, Stadsarchief).

1919‐1940: De Vlaamse kwestie als politieke conflictstof
Karikaturist Rik Van den Berg ziet enig praktisch nut in de taalwetgeving in
het leger, in De Vlaamsche Oud‐Strijder, 16 januari 1938.
Vlaams‐nationalistisch pamflet dat het hardhandig optreden van de katholieke burgemeester
Dessain en de ordediensten bij een van de vele Vlaamsgezinde betoging aanklaagt (Mechelen,
Stadsarchief) .

1932‐1940: Polarisering rond Vlaamse en sociale kwestie en economische crisis
Het Christen Werkersverbond en Vakverbond arro Mechelen ontkennen het
gerucht van de socialisten dat de arbeiders door de crisis moeten inleveren, 1934
(Leuven, Kadoc).
De liberale vakbond klaagt de bluf van de socialistische ministers aan omdat het lot van
de werklozen door de socialisten niet verbeterd is, parlementsverkiezingen van 1936.

1932‐1940: Polarisering rond Vlaamse en sociale kwestie en economische crisis
Slechte aardappelprijzen, slechte melkprijzen… Staken ! Het ongenoegen in de
landbouwsector leidt in 1936 tot de oprichting van het Boerenfront (L. Van Molle,
Ieder voor allen, p. 270).
Militante affiche van de expressionist Frits van den Berghe die de onrust bij de arbeiders toont,
parlementsverkiezingen 1936 (Gent, AMSAB).

1930‐1940: Dubbele polarisering links–rechts en confessioneel–niet‐confessioneel
Het grootkapitaal van liberalen en katholieken verschuilt zich achter maskers,
aldus de socialisten, parlementsverkiezingen 1936. Affiche van de rebelse
links‐anarchistische Brusselse kunstenaar Wilchar (www.archiefbank.be).
De socialisten zorgen voor werk, parlementsverkiezingen 1936 (collectie sp.a).

1930‐1940: Dubbele polarisering links–rechts en confessioneel–niet‐confessioneel
Tegenover het profitariaat van de verziekte Liberale partij staat de BWP,
parlementsverkiezingen 1936 (www.archiefbank.be).
De socialisten als behoeders van de Belgische frank tegen de katholieke en liberale
hebzuchtige bankiers, parlementsverkiezingen 1936 (collectie sp.a en
www.archiefbank.be).

1930‐1940: Dubbele polarisering links–rechts en confessioneel–niet‐confessioneel
De socialisten als verdelgers van het ongedierte van fiscus, Boerenbond, trusts en
grondeigenaars, parlementsverkiezingen 1936 (www.wilchar.be).
Kunstenaar Wilchar leende zich tegelijk ook voor de communistische partij,
parlementsverkiezingen 1936 (www.wilchar.be).

1930‐1940: Dubbele polarisering links–rechts en confessioneel–niet‐confessioneel
De katholieken als tegenwind voor de extreem‐rechtse krachten Hitler en Degrelle,
parlementsverkiezingen 1936 (www.archiefbank.be).
De socialisten zuiveren het land van de machtswellustige dwazen van Rex ,
parlementsverkiezingen 1936 (www.archiefbank.be).

1930‐1940: Dubbele polarisering links–rechts en confessioneel–niet‐confessioneel
De Vlaams‐nationalist Ward Hermans, die in de Mechelse
Vlaams‐nationale rangen verdeeldheid veroorzaakt,
parlementsverkiezingen 1936.
De intern verdeelde Vlaams‐nationalisten klagen eensgezind de
misleiding door de traditionele partijen aan, met succes. Affiche
Vlaamsch Nationale Blok, parlementsverkiezingen 1936
(www.archiefbank.be).

1930‐1940: Dubbele polarisering links–rechts en confessioneel–niet‐confessioneel
Affiche Rex die de maatschappelijke ontwrichting met de
werkloosheid voor de mannen als kostwinner, veroorzaakt
door de grootfinanciers, aan de kaak stelt,
parlementsverkiezingen 1936.
Het episcopaat veroordeelt Rex bij de tussentijdse
verkiezingen van 1937 (Bijdragen, Nationalisme, p. 44).

1930‐1940: Dubbele polarisering links–rechts en confessioneel–niet‐confessioneel
De katholieke partij kiest in de Spaanse burgeroorlog partij voor de anti‐revolutionairen,
parlementsverkiezingen 1936.
De aanhangers van de Spaanse republikeinen (socialisten en communisten) zien de hand
van Hitler in de Spaanse burgeroorlog en organiseerden een meeting in zaal Novelty, 1936.

1930‐1940: Dubbele polarisering links–rechts en confessioneel–niet‐confessioneel
De explosieve impact van de parlementsverkiezingen 1936 volgens Jam,
Les dernières cartouches.
Karikaturist Eemans brengt de ‘veldslag’ in beeld in de Kamer, 9 februari 1937, met
Vlaams‐Nationalisten en Rexisten tegen socialisten (K. Van Isacker, Mijn land in de kering,
dl. 2, p. 110).

1936‐1940: Vertwijfeling en oorlogsdreiging
Het Katholiek Congres in Mechelen van 1936 zoekt antwoorden op de
maatschappelijke vragen. Affiche Frans van Immerseel (Gent,
Universiteitsbib).
Vredesbetoging van de BWP, Gent 1930 (F. Van Isacker, Mijn land in de kering,
dl. 2, p. 92).

1936‐1940: Vertwijfeling en oorlogsdreiging ondanks verbeterde conjunctuur
Socialistische aandacht voor welvaart en het gezin nadat de economische crisis stilaan
wegebde, parlementsverkiezingen 1939 (collectie sp.a).
De socialistische Vooruit wijst in 1937 op de pioniersrol van o.a. de Mechelse
minister Désiré Bouchery.

1936‐1940: Vertwijfeling en oorlogsdreiging ondanks verbeterde conjunctuur
Het VNV ageert tegen zowel verduitsing als verfransing,
parlementsverkiezingen 1939, Frans van Immerseel (Brussel, Stadsarchief).
Eerlijke politiek tegen rode dictatuur en oorlog. Liberale affiche met Vankesbeeck,
parlementsverkiezingen 1939 (Mechelen, Stadsarchief).

1936‐1940: Vertwijfeling en oorlogsdreiging ondanks verbeterde conjunctuur
De katholieken als beste waarborg tegen de (Duitse!)
oorlogsdreiging, parlementsverkiezingen 1929 (Gazet van Mechelen,
25 mei 1929).
De socialisten als beste waarborg tegen de oorlogsdreiging,
parlementsverkieizngen 1929 (collectie sp.a).

1936‐1940: Vertwijfeling en oorlogsdreiging ondanks verbeterde conjunctuur
Affiches Willemsfonds aan de vooravond van W.O. II (Gent, Liberaal Archief)

1940‐1945: Oorlog
Mededeling aan de bevolking bij de bezetting 17 mei 1940 en de bevrijding 5‐6 september 1944 van de stad (Mechelen, Stadsarchief).

1940‐1945: Oorlog
Propaganda‐affiche voor dienstneming bij NSKK‐Vlaanderen
(Nationalsozialistisches Kraftfahrer Korps) en de Dietse Militie (Brussel, SOMA).
Propaganda‐affiche voor dienstneming bij de Waffen‐SS (Antwerpen, AMVC‐
Letterenhuis).

1944‐1947: Epuratie en repressie na de bevrijding
Affiche van Wilchar die amnestie aanklaagt voor oorlogsmisdadigers die in de
concentratiekampen actief waren, ca. 1945 (www.wilchar.be).
Les prisonniers de guerre wallons restent en Allemagne… Mais où sont les Flamands ?
Volgens radicale linkse Walen bleven de oorlogsmisdaden van de Vlamingen
ongestraft (Le Gaulois, 8 maart 1947).

1944‐1947: Epuratie en repressie na de bevrijding
Zowel voor als na de oorlog herinneren socialisten en communisten aan de coalitie die de katholieke nationale partijleider Alfons Verbist in Mechelen in 1938 smeedde met V.N.V. en
Rex‐Vlaanderen: Voor Allen. Socialistisch weekblad voor Vlaamsch Belgie, 2 april 1939 (Antwerpen, ADVN) (links) en pamflet parlementsverkiezingen 17 februari 1946 (rechts).

1944‐1947: Epuratie en repressie na de bevrijding
De Mechelse communisten geloven niets van de bewering van Cyriel Neefs,
schepen van financiën tijdens de bezetting, dat hij weerstander was geweest.
De Waarheid. Weekblad der Vl. Kommunistische Partij –Fed. Mechelen, 21 april
1945 (Mechelen, Papieren Cyriel Neefs).

1944‐1947: Epuratie en repressie na de bevrijding
De Liberale partij klaagt de bescherming door de Katholieke partij van SS‐ers, verraders en
oorlogswoekeraars aan, parlementsverkiezingen 1946 (Gent, Liberaal Archief – ook in De Vrije
Stem, liberaal kiesblad in Mechelen).
De communisten beschuldigen de liberale en katholieke bankiers en politici van
economische collaboratie op kap van de arbeiders. De Waarheid. Weekblad der Vl.
Kommunistische Partij –Fed. Mechelen, 26 mei 1945 (Mechelen, Papieren Cyriel Neefs).

1945‐1950: Gewijzigde machtsverhoudingen na de oorlog
In 1949 en 1950 streeft de CVP naar een absolute meerderheid in het parlement,
parlementsverkiezingen 26 juni 1949 (Gazet van Mechelen).
Het streven van de CVP naar een absolute meerderheid in het parlement in 1949
en 1950 doet de socialisten vrezen voor een ‘klerikale dictatuur’,
parlementsverkiezingen 4 juni 1950 (collectie sp.a).

1949‐1958: Tegenstelling socialisten – katholieken op de spits
De BSP triomfeert in de tweestrijd tegen de CVP, ook in Mechelen met Spinoy als boegbeeld. Affiches socialisten gemeenteraadsverkiezingen 1952: nationale campagne (links) (collectie
sp.a) en Mechelen (rechts) (Mechelen, Stadsarchief– beeldbank).

1949‐1958: Tegenstelling socialisten – katholieken op de spits
Het lukt de socialist Bouchery voor de oorlog niet om de burgemeestersjerp te bekomen, de katholiek Verbist overkomt hetzelfde na de oorlog; Spinoy blijkt dan de politieke reus tegen
de dwerg Verbist. Gemeenteraadsverkiezingen: katholieke spotprent, 1938 (links) en Mechelen herleeft Strijdblad van de socialistische partij, 1952 (beide rechts) (Mechelen,
Stadsarchief).

1949‐1958: Tegenstelling socialisten – katholieken op de spits
Katholieke spotprenten tegen de ‘dictatoriale‘ burgemeester Spinoy, die als een oppermachtige baas Ganzendonck over
de stad heerst, gemeenteraadsverkiezingen 24 november 1946 . ‘t Begijnhof, CVP‐kiesblad (Papieren Cyriel Neefs).
Ook binnen de partij is Spinoy een dictator, volgens Gazet
van Mechelen, bijzonder nr., 7 oktober 1952 (Mechelen,
Stadsarchief).

1949‐1958: Tegenstelling socialisten – katholieken op de spits
Spinoy als hypocriet beeldenstormer. CVP‐spotprent
gemeenteraadsverkiezingen 1952 (Gazet van Mechelen,
bijzonder nr., 11 oktober 1952 –Mechelen, Stadsarchief).
De CVP‐droom: Spinoy als ‘roeien bisschop’ uit Mechelen verjaagd door de CVP,
gemeenteraadsverkiezingen 1952 (Gazet van Mechelen, 11 oktober 1952).

1949‐1958: Tegenstelling socialisten – katholieken op de spits
De noodzaak van een BSP‐partijkaart volgens Gazet van Mechelen, bijzonder nr.,
7 oktober 1952 (Mechelen, Stadsarchief) (rechts) en oktober 1958 (links)
De katholieken hebben na 30 jaar bewind voor de oorlog van Mechelen een puinhoop gemaakt.
Genoeg stroop aan de kin! Mechelen herleeft ! Strijdblad van de socialistische partij voor de
Gemeenteraadsverkiezingen van 1952 (Mechelen, Stadsarchief).

1949‐1958: Tegenstelling socialisten – katholieken op de spits
Schijnflamingant Spinoy als politieke dwerg tegen de Franstalige Spaak. CVP‐spotprent
gemeenteraadsverkiezingen 1952 (Gazet van Mechelen, bijzonder nr., 4 oktober 1952 –
Mechelen, Stadsarchief).
Spaak en Spinoy als salonsocialisten die door hun gestook onschuldigen achter de
tralies laten. CVP‐spotprent gemeenteraadsverkiezingen 1952 (Gazet van Mechelen,
11 oktober 1952).

1949‐1958: Tegenstelling socialisten – katholieken op de spits
De CVP neemt in 1952 het de coalitie van socialisten en liberalen sinds 1945 kwalijk
dat zij op 6 jaar een grote schuld creëerde, gemeenteraadsverkiezingen 1952 (Gazet
van Mechelen, bijzonder nr., 2 oktober 1952 –Mechelen, Stadsarchief).
Ondanks de gedreven campagne in 1952 blijft de CVP nadien in de
oppositie, gemeenteraadsverkiezingen 1952 (Gazet van Mechelen,
bijzonder nr., 11 oktober 1952 –Mechelen, Stadsarchief).

1949‐1958: Tegenstelling socialisten – katholieken op de spits
Volgens de CVP is er in 1952 een totaal gebrek aan onderhoud van de wegen en de sociale woningen door de socialistisch‐liberale coalitie sinds 1945, gemeenteraadsverkiezingen 1952
(Gazet van Mechelen, bijzonder nr., 3 en 10 oktober 1952 ‐ Mechelen, Stadsarchief).

1949‐1958: Tegenstelling socialisten – katholieken op de spits
Nog steeds de vier standen in 1958: boer, middenstander, vrij beroep en arbeider,
CVP‐prent gemeenteraadsverkiezingen 1958 (Gazet van Mechelen).
Half de jaren 1950 wordt onder Waalse druk door de socialistisch‐liberale
regering overwogen om een deel van het Mechelse arsenaal naar Wallonië
over te hevelen. De CVP wijst op het gevolg daarvan voor de plaatselijke
werkgelegenheid, gemeenteraadsverkiezingen oktober 1958
(Gazet van Mechelen).

1949‐1958: Tegenstelling socialisten – katholieken op de spits
De socialistische weg is de enige juiste, die leidt naar arbeid in plaats van
werkloosheid, parlementsverkiezingen 11 april 1954 (collectie sp.a).
Massabijeenkomst van het vrij katholiek onderwijs in 1957 tegen de Wet Collard, op het
voetbalterrein FC Malinois.
De CVP staat voor een zorgeloze toekomst voor kind en gezin,
parlementsverkiezingen 1954 (collectie CVP) .

1949‐1958: Tegenstelling socialisten – katholieken op de spits
De duurtijd van de militaire dienst is het eerste decennium na de oorlog een zeer
belangrijk politiek thema, dat vooral door de socialisten als voorstander van een
verkorting van de diensttijd, uitgebuit wordt, parlementsverkiezingen 1954. Links:
collectie sp.a en onder: Mechelen boven met Nr. 1. Socialistisch kiespamflet,
gemeenteraadsverkiezingen 1958 (Mechelen, Stadsarchief).

1949‐1958: Tegenstelling socialisten – katholieken op de spits
Een CVP‐politicus blijft geduld vragen voor de daling van de werkloosheid dankzij
het ‘sleutelplan’ van zijn partij, terwijl rijen werklozen staan aan te schuiven
voor steun (Mechelen boven met Nr. 1. Socialistisch kiespamflet,
gemeenteraadsverkiezingen oktober 1958).
Het spook van de werkloosheid kan enkel opgesloten blijven door op de
socialisten te stemmen! (Mechelen boven met Nr. 1. Socialistisch
kiespamflet, gemeenteraadsverkiezingen oktober 1958).

1954‐1964: Moeizaam herstel Vlaams‐nationalisten
De Vlaams‐nationalistische Christelijke Vlaamse Volkunie verslindt als een veelkoppige draak christen,
flamingant, boer en middenstander. Pamflet van de CVP, parlementsverkiezingen 1954 (3. Arrondissement
Mechelen, 5 april 1954 – Mechelen, Stadsarchief).
De Christelijke Vlaamse Volksunie mikt in een kartel met het Antwerps Christen
Middenstandverbond en het Mechels Boerenfront vooral op het katholieke kiespubliek:
landbouwers, middenstanders, Vlaamsgezinden en arbeiders,
provincieraadsverkiezingen 1954 (Leuven, Kadoc).

1958‐1970: Ideologisch‐confessionele tegenstelling op achtergrond na schoolpact
Pourquoi Pas, 7 november 1958, de dag na de ondertekening van het
Schoolpact (Gent, Liberaal Archief).
De Liberale partij zet in 1961 eindelijk de deuren open voor de katholieke gelovigen,
parlementsverkiezingen 1961 (Gent, Liberaal Archief).

1958‐1970: Ideologisch‐confessionele tegenstelling op achtergrond na schoolpact
De Liberale partij verheerlijkt de economische en maatschappelijke opbloei
sinds ca. 1954 van de stad, gemeenteraadsverkiezingen 1958 (Mechelen,
Stadsarchief).
De CVP presenteert fier haar realisaties op vlak van ruimtelijke ordening en
wegenbouw als sleutel voor economische welvaart in de periode 1958‐1964,
gemeenteraadsverkiezingen 1964 (Mechelen, Stadsarchief ‐ beeldbank).

1958‐1970: Ideologisch‐confessionele tegenstelling op achtergrond na schoolpact
Deze sobere affiche van de Mechelse socialisten voor de provinciale
verkiezingen van 1968 staat in contrast met de veel moderner en kleurijker
nationale affiches (Gent, Amsab).

1958‐1970: Ideologisch‐confessionele tegenstelling op achtergrond na schoolpact en herstel Vlaams‐nationalisme
De Volksunie tracht net als de CVP arbeiders, landbouwers en middenstanders aan te spreken,
aanvankelijk met weinig succes, gemeenteraadsverkiezingen 1958.
De radicale Vlaamsgezinde groep CVP‐jongeren onder de wispelturige Joos
Somers worden na vele incidenten uit de partij gezet (CVP‐Jongerenecho, mei
1967 ‐ Papieren Cyriel Neefs).

1970‐heden: Nieuwe ideologieën van radicaal‐links tot radicaal‐rechts
De Kabouterbeweging zet zich af tegen de traditionele partijen, brengt geheel nieuwe thema’s aan en voert op een eigenzinnige wijze en met veel humor campagne,
gemeenteraadsverkiezingen Mechelen 1970 (Mechelen, Stadsarchief).

1970‐heden: Nieuwe ideologieën van radicaal‐links tot radicaal‐rechts
Groene fietsers manifesteren voor het Staatssecretariaat voor het Leefmilieu tegen het
Duwvaartkanaal, 4 januari 1975 (Photo News Service).
Klevers uit 1974 met actuele thema’s van toen (F. Van Isacker,
Mijn land in de kering, dl. 2, p. 186, 192).

1970‐heden: Nieuwe ideologieën van radicaal‐links tot radicaal‐rechts
Ook in 1977 leggen links‐alternatieve groepen de traditionele partijen het vuur aan
de schenen, zoals in Den Ambetante Mecheleir n.a.v. de 1 Mei‐viering. In deze prent
worden een aantal kiesbeloften van Mechelse politici gehekeld. We herkennen de
CVP‐ers Karel Michiels, Jos Vanroy, Fons Vanstappen en Albert Ribbens en de BSP‐ers
Hilda Vanderaerschot, Albert Stiers, Jean Van derr Sande en Charles Van de Plas
(Mechelen, Stadsarchief).

1970‐heden: Nieuwe ideologieën van radicaal‐links tot radicaal‐rechts
Gazet van Mechelen, 30 december 1985 in het jaaroverzicht over de rel n.a.v. de verwijdering door
OCMW‐voorzitter Mon Janssens (SP) van een affiche die het pausbezoek aankondigde.
De onwillige Voerense burgemeester José Happart wordt uitgekleed
door CVP‐er Luc Van den Brande (?) (ca. 1982).

1970‐heden: Nationale boegbeelden en (holle) slogans in centrale campagnes… in internationale context
Bij de parlementsverkiezingen van 1974 is
het niet eens nodig de naam van
stemmenkanon Leo Tindemans op de
affiches te vermelden. De gepersonaliseerde
campagne vormt een mijlpaal in de Belgische
politieke propagandastrijd (Photo News
Service).
CVP‐er Luc Van den Brande bekroont zijn Europese
ambities met het voorzitterschap van het Europees
Comité van de Regio’s, spreekbuis van de regionale
overheden in de EU (Rik Poot, 2009 op www.allart‐
frengen.be).
Sinds de jaren 1970 beheersen de nationale boegbeelden het campagnebeeld.
Boven SP‐er Louis Tobback bij de parlementsverkiezingen van 1995 (collectie
sp.a) en Guy Verhofstadt bij de Europese verkiezingen van 2009
(www.facebook.com, albums van en door Guy Verhofstadt).

1970‐heden: Nieuwe ideologieën van radicaal‐links tot radicaal‐rechts
Radicaal‐rechtse figuren als Filip De Winter van Vlaams Belang worden door linkse
tegenstanders op één lijn gezet met Hitler (www.gva.be).
Naast de Vlaamse kwestie en economische thema’s duiken ook nieuwe conflicten op rond
inburgering van vreemdelingen of de aanpak van de criminaliteit (www.vlaamsbelang.be).

1970‐heden: Nationale boegbeelden en (holle) slogans in centrale campagnes… in internationale context
Bart Somers, Minister‐president van de Vlaamse regering in 2003, die Vlaanderen op de kaart
wil zetten door te trachten er de Olympische Spelen naar toe te trekken (Politics.be en
vedeze.be).
Bart Somers wordt in december 2004 met een nipte meerderheid verkozen tot
nationaal partijvoorzitter van de Vlaamse liberalen. Moet hij nu links aanhouden,
zoals zijn voorganger Karel De Gucht, of de rechtse koers van uitdager Hugo
Coveliers volgen ? (GAL, 9 dec. 2004, Knack en presscartoon.com).

1970‐heden: Nationale boegbeelden en (holle) slogans in centrale campagnes… en gevecht om het middenveld
Bart Somers verzeilt tijdens de electorale strijd tegen Lijst De Decker in een
modderoorlog (Vedeze.be en Politics.be).
CD&V Kamerfractieleider Servais Verherstraeten in een (cynische?) lachbui,
een profetische anti‐CD&V‐affiche bij de parlementsverkiezingen 2010
(Politics.be).

1970‐heden: Nationale boegbeelden en (holle) slogans in centrale campagnes
Caroline Gennez , nationaal sp.a‐voozitter en Mechels eerste schepen, door
de ogen van karikaturisten; zij wordt ook in satirische tv‐programma’s
opgevoerd (Politics.be).

1910‐heden: Institutionele crisis en bestaan van België in vraag gesteld
Spotprent van Zita, Politics.be, 2011
Terwijl Walen betogen, zijn Vlamingen aan ‘t werk, zo ziet de Koning
(Ziza, 2011 ‐ Politics.be).
De regenplassen tijdens De Gordel van 2011 als een fata morgana van de splitsing van België ? (Canary
Pete, De Gordel in de regen, 4 september 2011 ‐ Gazet van Antwerpen en Politics.be).

1910‐heden: Institutionele crisis en bestaan van België in vraag gesteld
Vooral jongeren organiseren via Facebook en Twitter ludieke protestacties als na 249
dagen het wereldrecord ‘regeringsvormen’ verpulverd wordt.
Tijd om te landen voor Bart De Wever van N‐VA. Pas half september 2011 wordt
een eerste politiek akkoord bereikt, zonder De Wever (Politics.be en VeDeZe,
2010‐2011).

1910‐heden: Institutionele crisis en bestaan van België in vraag gesteld
Koning Albert II en de geit van premier Yves Leterme vragen zich af hoe groot de afstand is tussen de Romeinse keizer Bart De Wever, met zijn gevleugelde Latijnse
uitspraken, en de zonnekoning Elio Di Rupo (PS) (Politics.be en vedeze, 2010‐2011).
‘t Pallieterke stelt op 14 september 2011 vast dat het Belgische
‘compromis‐machine’ om zeep is.

1910‐heden: Institutionele crisis en bestaan van België in vraag gesteld
Luchtballon Bart De Wever is het zingen niet vergaan, terwijl Elio di Rupo in sexy
uitrusting cowboy speelt (Politics.be en vedeze, 2010‐2011).

Besluit
Overheersende tegenstellingen doorheen de tijd:
Unionisme (tegen contrarevolutionairen)
(1830‐1840 en 1843‐1857)
Antiklerikalen versus katholieken (1858‐1914)
Socialisten en liberalen versus katholieken
(1918‐1958)
Radicaal‐links en radicaal‐rechts versus
centrumpartijen (1970‐????)
Pro en contra België (2011‐ ????)

Besluit
Veel en fraai beeldmateriaal maar
uiteenlopende artistieke kwaliteit (zie
nationale plaatselijke campagnes)
Conflicten met politieke tegenstanders maar
ook intern: radicale versus doctrinaire liberalen,
liberaal‐katholieken, later christendemocraten
versus ultramontanen en conservatieve
‘fransgezinde’ katholieken, sociaaldemocraten
versus communisten en anarchisten, ‘minimalisten’
versus republikeinse Vlaams‐nationalisten
Doorheen de tijd steeds meer stroomlijning
van de campagnes: centrale thema’s (liefst 1
of enkele), nationale boegbeelden
© Alle prenten blijven eigendom van de rechthebbenden

Het lot van cartoonisten eens een conflict opgelost geraakt…
(Canary Pete in Gazet van Antwerpen en Politics.be, 17 september 2011).

Stripheldin Suske met haarlintjes in de Belgische driekleur maar gesloten oogjes. De
Nederlandse tekenaar Raymond Hendriks (TRIK) won de Inktspotprijs 2007 voor deze
beste spotprent van het jaar in Nederland (Nieuwe Revu, 14 november 2007).