'Bloed en vuur': het Leger des Heils trekt ten strijde, 1887 ... - KNAW

350
De overige provincies zaten in een soort middenmoot, waarbij het bevolkingsaandeel
in Groningen en Friesland minder daalde dan in Drenthe, Overijssel,
Utrecht en Noord-Holland.
Gemeentelijke gegevens wijzen uit dat Harlingen nog steeds het hoogste aandeel
heilssoldaten had (1,1 procent), al was het in 1947 hoger (2,0 procent). De
stijging in Gelderland heeft zich vooral voorgedaan in een beperkt aantal gemeenten:
Apeldoorn (van 287 naar 390 heilssoldaten), Doesburg (van 54 naar 61),
Ede (van 69 naar 104), Elburg (van 0 naar 50), Rheden (van 28 naar 78), Tiel
(van 14 naar 45), Wageningen (van 43 naar 68), Winterswijk (van 16 naar 53).
Het lijkt erop alsof de groei van het Leger, die tot 1947 in Gelderland duidelijk
achtergebleven was, zich daarna alsnog heeft voorgedaan. Dit past ook in het
beeld dat de ontkerkelijking het sterkst was waar de katholieke en orthodox-
protestantse verzuiling het geringst was. 37 Gelderland met relatief hoge aandelen
orthodox-protestanten en katholieken behoorde in 1971 tot de minst ontkerkelijkte
provincies. Bij de grote steden valt op dat het Leger in Amsterdam, waar het
ooit allemaal begon, zowel in absolute als relatieve zin het sterkst afnam. Van de
grote steden was Amsterdam verreweg het sterkst ontkerkelijkt: 54 procent van
de bevolking in 1971 tegen 41 procent in Rotterdam, 36 procent in Den Haag en
29 procent in Utrecht.
Sociaal-economische en demografische samenstelling
De microdata van de Volkstelling van 1971 maken het mogelijk iets te zeggen
over de sociaal-economische en demografische samenstelling van het Leger des
Heils. 38 Allereerst iets over de man/vrouw verhouding. Vanaf het prille begin is
aan vrouwen een belangrijke plaats toegewezen binnen het evangelisatie- en maatschappelijk
werk van het Leger des Heils. In tegenstelling tot veel andere kerkgenootschappen
was het vrouwen toegestaan als heilsofficier voor te gaan in de
wekelijkse samenkomsten van het Leger. Al in 1878 was bijna de helft van de veldofficieren
in Engeland vrouw. 39 Van de stichter William Booth gaat de uitspraak:
‘mijn beste mannen zijn de vrouwen’. 40 Zo vervulden ook de vrouw van de stichter
Catherine Booth en hun gelijknamige dochter een voorbeeldfunctie. Hun
dochter Emma kreeg in 1880 de leiding over de eerste kweekschool voor vrouwelijke
officieren, vanaf 1884 bijgestaan door haar zus Eva(ngeline). 41 In principe
hadden vrouwelijke heilsofficieren dezelfde rechten als mannelijke. In 1934 werd
Evangeline Booth tot (de vierde) generaal benoemd, waarmee een vrouw aan het
37 Knippenberg, De religieuze kaart van Nederland, 237-238.
38 In theorie zou datzelfde ook mogelijk zijn voor de Volkstelling van 1960, maar die blijkt
op dat punt minder betrouwbaar. Het microdatabestand van 1960 is niet geheel compleet en
wijkt daardoor af van de in de volkstelling gepubliceerde gegevens over het Leger des Heils.
39 41 van de 91 officieren (Sandall, The history of the Salvation Army, Volume II, 6).
40 Geciteerd in Mochel, In de frontlinie, 148.
41 Ringelberg, Met de vlag in top, 51-55.
‘Bloed en vuur’