'Bloed en vuur': het Leger des Heils trekt ten strijde, 1887 ... - KNAW

342
Het CBS heeft in het begin duidelijk moeite met de indeling van het Leger. Zowel
in 1920 als in 1930 wordt het Leger niet als kerkgenootschap gezien, maar uiteindelijk
geplaatst in de overigens zeer beperkte categorie van buitenkerkelijke
godsdienstigen. Deze categorisering wordt verder in de hand gewerkt door het
feit dat bijna 1800 heilssoldaten bij deze volkstellingen tevens aangeven bij een
ander kerkgenootschap te behoren. Dit ‘dubbel lidmaatschap’ geeft een indicatie
van de godsdienstige herkomst van de heilssoldaten, althans voor zover zij tot een
kerkgenootschap behoorden, want het Leger rekruteerde zeker ook onder onkerkelijken.
De overgrote meerderheid lijkt afkomstig te zijn uit de Hervormde Kerk
(zie Tabel 2). Verder komen lutheranen en hersteld-lutheranen 27 in verhouding
veel voor, wat gezien de aanvankelijke oriëntatie op Amsterdam verklaarbaar is.
De aanwezige christelijke gereformeerden en (synodaal) gereformeerden 28 laten
zien dat het Leger ook uit orthodox-protestantse kring rekruteerde. Men stond in
deze kringen niet zonder meer afwijzend ten opzichte van het Leger. Van Abraham
Kuyper gaat zelfs het verhaal dat hij tijdens een bezoek aan Brussel neerknielde
aan de ‘zondaarsbank’ van het Legerkorps aldaar. 29 Tenslotte blijkt dat het Leger
– in overigens geringe mate – rekruteerde uit de niet-protestantse kerkgenootschappen.
In 1920 geven 62 rooms-katholieken, een oud-katholiek en een Israëliet
te kennen tevens tot het Leger des Heils te behoren, in 1930 gaat het om 40 roomskatholieken,
drie oud-katholieken en één Israëliet.
Kort voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog (in 1939) beschikt het
Leger al over 123 korpsen (zie Tabel 1) en worden op jaarbasis bijna 1,8 miljoen
‘zaalbezoekers’ geteld. Het maatschappelijk werk van het Leger heeft dan al de
beschikking over zes ‘toevluchten’, zeven industriële inrichtingen, vier metropolen,
vier hotels, vijf ‘slum’- of barmhartigheidsposten, twee reddingshuizen, een moederhuis,
twee verpleegtehuizen, vier kinderhuizen, een oude mannenhuis, een
jongenshuis, zes tehuizen voor vrouwen met kinderen, acht reclasseringsbureaus,
een landkolonie en een vakantiehuis in aanbouw. 30
27 De Hersteld Lutheranen vormden een uit 1791 daterende orthodoxe afsplitsing van de
Lutherse Kerk, die in 1952 weer ongedaan gemaakt zou worden (Visser, De Lutheranen in
Nederland).
28 De Christelijke Gereformeerde Kerken komen oorspronkelijk voort uit de Afscheiding
van 1834, een orthodoxe afsplitsing van de Hervormde Kerk. In 1886 vond een tweede
orthodoxe afsplitsing plaats: de Doleantie onder leiding van Abraham Kuyper. In 1892 kwam
het tot een fusie van dolerenden en de meerderheid van de Christelijke gereformeerden.
Daaruit ontstonden de (synodaal) Gereformeerde Kerken in Nederland. Een minderheid van
de Christelijke gereformeerden ging als Christelijke Gereformeerde Kerken zelfstandig verder
(zie voor een overzicht Rasker, De Nederlandse Hervormde Kerk).
29 Mochel, In de frontlinie, 21. Een ‘zondaarsbank’, een wat vrije vertaling van het Engelse
‘Mercy Seat’ (Genade Troon), bevindt zich in iedere korpszaal. Daar knielen, voor iedereen
zichtbaar, diegenen die berouw hebben over hun zonde en zich willen overgeven aan Christus.
30 Ringelberg, Met de vlag in top, 197.
‘Bloed en vuur’