2.1 De aard van de klemtoon (woordaccent) - LOT publications

More documents

Recommendations

Info

28 Het Nederlandse prefix ge- in historisch perspectief onderscheiding is echter niet absoluut, we kunnen eerder van een continuüm spreken. Hoe groter de graad van de dominantie van de prominente syllabe is (of hoe sterker het accent centraliserend is), des te meer de syllabehiërarchie (de mate van de ondergeschiktheid van de onbeklemtoonde syllaben aan de syllabe met hoofdaccent) tot uitdrukking komt. Belangrijk is verder dat de dominerende prominentie (meestal) noodzakelijk met de reductie van de onbeklemtoonde segmenten en syllaben gepaard gaat (dit is het geval in de Germaanse talen), terwijl er bij de niet-dominerende prominentie geen sprake is van segmenten syllabereductie (dit zien we bijv. in Fins en het Tsjechisch, vgl. Van Coetsem 1996:39-40). 2.2 De Germaanse accentverschuiving als voorwaarde voor en katalysator van de reductie van de onbeklemtoonde syllaben In de tweede helft van of aan het eind van het laatste millennium vóór Christus vindt in het Oergermaans (de eerste fase in de ontwikkeling van het gereconstrueerde Germaans) een belangrijke modificatie in de accentuatie (zie de gangbare term Germaanse accentverschuiving) plaats, die bepalend is voor de ontwikkeling van de zelfstandige Germaanse talen (vgl. Hutterer 1986, 1993, Van Bree 1996a:67). De accentverschuiving bevat twee veranderingen: een paradigmatische verandering, waarbij het accent van zwak centraliserend in sterk centraliserend verandert (intensivering), en een syntagmatische verandering, waarbij het accent van plaats verandert: de klemtoon komt op de eerste syllabe te liggen (relocatie), vgl. Van Coetsem 1996:23. Vroeger was het accent vrij, d.w.z. het lag afwisselend op de wortelsyllabe, de suffixen en de uitgangen (Schönfeld 1970:108). In het Gemeengermaans, de tweede fase in de ontwikkeling van het gereconstrueerde Germaans, ligt het sterk centraliserend accent dus al altijd op de eerste syllabe, met andere woorden is het altijd de eerste syllabe, die de prominente positie inneemt en deze lettergreep is dominerend. Bij deze accentverschuiving is er dus sprake van het ontstaan van dominerende prominentie, die dan automatisch gepaard gaat met reductie van onbeklemtoonde segmenten en syllaben. Ten gevolge hiervan gingen bijv. bepaalde flexie-uitgangen verloren, wat ook een verandering in de structuur van de Germaanse talen met zich meebracht: een ontwikkeling van synthetisch naar analytisch. Alle Germaanse talen hebben deze ontwikkeling meegemaakt, in het tempo en de graad van de reductie zien we echter wel verschillen. Dit is vanwege het feit dat de katalysator ervan, d.w.z. de dominantie van de prominente syllabe niet in alle Germaanse talen even sterk is, of anders geformuleerd: het accent is niet in alle Germaanse talen even sterk centraliserend. Over het algemeen kunnen we zeggen dat het accent in het centrale gedeelte van het gebied van de in Europa gesproken Germaanse talen sterker centraliserend is dan in de periferiegebieden
Het Nederlandse prefix ge- in historisch perspectief 29 (vgl. het IJslands in het noorden en het in Zwitserland en Oostenrijk gesproken Duits in het zuiden) en zo is de reductie in het centrale gedeelte verder gegaan dan in de periferiegebieden. (Van Coetsem 1996:69). We moeten eveneens constateren dat het centrale gedeelte zelf geen homogeen geheel vormt: in het kustgebied hebben we met een sterker centraliserend accent (en dientengevolge en snellere reductie van onbeklemtoonde syllaben) te maken dan in het binnenland (vgl. bijv. Engels vs. Duits). 2.3 Het lot van het onbeklemtoonde prefix ge- in de Germaanse talen: uiteenlopende ontwikkeling in de verschillende takken Het ligt voor de hand dat de door het nieuwe, sterk centraliserende accent gekatalyseerde reductie ook het onbeklemtoonde voorvoegsel ge- (*ga-) niet onaangetast heeft gelaten. Het Germaans splitste zich eerst in twee takken: de Oost- Germaanse en de Noord-West-Germaanse tak. 2.3.1 De Oost-Germaanse tak Het Gotisch, waarvoor de belangrijkste bron een fragmentarisch bewaard gebleven bijbelvertaling van bisschop Wulfila (uit de 4de eeuw) is, is de oudst bewaarde Germaanse taal en de enige representant van de Oost-Germaanse tak. Van andere Oost-Germaanse volkeren (de Vandalen, Rugiërs, Gepiden en Bourgondiërs) is geen schriftelijk materiaal bewaard gebleven (vgl. Haugen 1976, 1982, Hutterer 1986, 1993, Schönfeld 1970, Van der Wal 1992, Van Bree 1996a). Het Gotisch heeft heel veel oude kenmerken bewaard en is daarom in menig opzicht representatief voor het Gemeengermaans. Ook wat de accentverhoudingen betreft, weerspiegelt deze taal nog de Gemeengermaanse toestand (d.i. de klemtoon ligt altijd op de eerste syllabe) met als uitzondering echter dat het accent bij een met een prefix, of beter gezegd: een bijwoord 25 , samengesteld werkwoord op de stam valt, dus niet op het eerste deel, vgl. andwàúrdjan ‘antwoorden’ 26 (Van Bree 1977:117 en 1987:77). Naamwoorden met prefix (of een 25 Hier moeten we denken aan vormen als at-, ga-, uf-, us- enz., die in de latere ontwikkeling van de Germaanse talen weliswaar prefixen werden, maar die in het Gotisch nog aan het werkwoord gehechte zwak geaccentueerde bijwoorden waren, die gemakkelijk van het werkwoord gescheiden konden worden, vgl.: ga-saíhvan ‘zien’ vs. ga-u-hva-sēhvi (letterlijk: GA-afhankelijke vraagpartikel-iets-zagOPTATIEF) ‘of hij iets zag’ (Bennett 1970:468, Van Dijk 1998:37 en WNT, lemma ge-) 26 Dit verschijnsel heeft overigens zijn sporen ook in het moderne Nederlands achtergelaten, vgl. de gevallen als vòorzorg tegenover verzòrgen (Van Bree 1987:77 en Van Bree 1977:117)
Page 1: Het Nederlandse prefix ge- in histo
Page 5 and 6: Het Nederlandse prefix ge- in histo

2.1 De aard van de klemtoon (woordaccent) - LOT publications

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?