Het gif van Pietermannen

Het gif van Pietermannen
De pieterman is een zeevis die behoort tot de familie van de Echiichtiae.
Er zijn 4 soorten bekend en 2 ervan, nl. de grote en de kleine pieterman, komen voor
in de Noordzee. Het vlees van de pieterman geldt als erg smakelijk en in deze context
zijn Nederlandse zeevissers verantwoordelijk voor de vangst van zo’n 23000
exemplaren jaarlijks.
Er is echter een keerzijde aan de medaille: op de rugzijde van de pieterman bevindt
zich gifklierweefsel en contact met dit gif kan voor de mens een aantal belangrijke
ongemakken en ziektetoestanden creëren.
De grote pieterman bereikt een lengte van 30 tot 45 cm en leeft ‘s zomers op een
diepte van 5 tot 15 meter. In de herfst en in de winter leeft hij in dieper water. Hij
komt zelden tot aan de kust en in die zin is het begrijpelijk dat badgasten slechts bij
hoge uitzondering een steekverwonding zullen oplopen. Risicogroep bij uitstek zijn de
beroepszeevissers, als zij hun netten binnenhalen of vis verwerken.
De kleine pieterman heeft een lengte van 10 tot 15 cm en vindt men vooral in de
zandige kustwateren. Hier kunnen badgasten en snorkelaars wel gestoken worden.
Symptomatologie:
· direct na de steek: hevige, als ondraaglijk omschreven pijn
· na enkele minuten tot uren: zwelling en roodheid rond de steekplek, die zich
uitbreiden tot het hele gestoken lichaamsdeel of zelfs de ganse extremiteit
· soms kan het gestoken lichaamsdeel nauwelijks worden bewogen
· bij uitblijven van behandeling: beperkte kans op systemische verschijnselen:
nausea, transpiratie, hoofdpijn, braken, bradycardie, hartkloppingen, cyanose,
ademdepressie en convulsies
· bij niet optimale behandeling: kans op secundaire infectie tot 2 weken na
verwonding
· er zijn gevallen beschreven met dodelijke afloop
· complicaties: Raynaud-fenomeen, spontaan miskraam en gangreen van de
gestoken vinger met amputatie als gevolg zijn beschreven
Toxicologie:
· in het gif van beide vissen vindt men o.a. de biogene aminen adrenaline,
noradrenaline, histamine en 5-hydroxytryptamine
· het gif van de grote pieterman bevat een proteïne, het dracotoxine, met een
molecuulmassa van 105.000. Per stekel verkrijgt men gemiddeld 110 mg eiwit.
· het gif van de kleine pieterman bevat trachinine, een samengesteld eiwit met
een molecuulmassa van 324.000
· de juiste samenstelling van het gif is nog niet bekend, maar men weet wel dat
het thermolabiel is: als de vis sterft, houdt de productie op, terwijl het
denaturatieproces van het toxine doorgaat met een snelheid die afhankelijk is
van de T°: m.a.w. hoe warmer, hoe meer afbraak
Behandeling:
· er is geen ‘evidence-based’ geneeskunde in de vorm van gecontroleerde trials
bekend
· eerste hulp: reiniging van de wonde, uitspoelen met (zee)water en nadien het
getroffen lichaamsdeel onderdompelen en ondergedompeld houden in zo heet
mogelijk (40-45°C) water gedurende 30-90 min.: dit leidt tot snelle denaturatie

van het gif en pijnafname. Hoe vlugger men begint, hoe sneller het effect en
hoe korter de behandeling kan duren. Tot 2 uur na de verwonding kan deze
therapie nog zinvol zijn
· hoogleggen en -houden van de aangedane extremiteit vermindert de pijn
· tourniquet aanleggen wordt niet aangeraden: kan doorbloedingsstoornissen
veroorzaken
· analgetica: wisselend succes
· profylactisch toedienen van breedspectrumAB wordt door de meeste auteurs
aangeraden
· over het nut van tetanusprofylaxe zijn de meningen sterk verdeeld
· bij hevige pijnklachten en perifere vasculaire problemen zijn er goede
resultaten na het aanleggen van een axillair of epiduraal blok
Daar de EHBO-behandeling van een pietermansteek zo eenvoudig en ook zo
doeltreffend is, indien tijdig opgestart, is het belangrijk dat (huis)artsen, die geregeld
geconfronteerd worden met risicogroepen (badgasten en zeevissers), maar ook EHBOpersoneel
en beroeps(zee)vissers zelf op de hoogte zijn van de toe te passen
handelingen. Dit kan veel narigheid besparen.
Ned Tijdschr Geneeskd 5 mei 2001 pag. 881-884.