Psychische Klachten (PDF) - UMC Utrecht

Psychische Klachten
Informatie voor werknemers en leidinggevenden
Ik

en overspannen...
ik ben even de w
Ik ben depressief...
ik heb het helemaal gehad...
ik ben even de weg kwijt
mijn batterij moet opgeladen worden
Ik zie het niet meer zitten...
Ik ben overspannen
mijn batterij moet opgeladen worden
ik heb het helemaal gehad
Ik ben depressief
Ik ben depressief
ik ben even de weg kwijt..
Ik zie het niet meer zitten! Ik be
overspan
Ik ben depressief...
Ik ben
ik ben even de weg kwijt..
mijn batterij moet opgeladen worden

Inhoudsopgave
• Inleiding
Informatie voor de werknemer
• Belasting
• Belastbaarheid
• Overbelasting
• Verschijnselen
• Wat kunt u zelf doen
• Welke rol speelt het werk
• Wat kunt u van de bedrijfsarts en/of bedrijfsmaatschappelijk
werkende verwachten
• Wat kunt u van uw behandelaar verwachten
Informatie voor leidinggevenden
• Wat betekent de richtlijn psychische klachten voor
de leidinggevenden
• Preventie
• Verzuimbegeleiding
• Communicatie
Ik ben overspannen...
Ik ben depre
ik heb het helemaal g
ik ben even de weg kwijt
mijn batterij moet opg
Ik zie het niet meer zitten...

Inleiding
De richtlijn is opgesteld met het doel om werkende mensen
met psychische klachten optimaal te begeleiden. Deze begeleiding
is noodzakelijk om te voorkomen dat de klachten
leiden tot langdurige arbeidsongeschiktheid.
Aan de richtlijn is veel onderzoek vooraf gegaan; hij is beoordeeld
door huisartsen, psychologen en andere deskundigen.
De bedrijfsartsen en bedrijfsmaatschappelijk werkenden die
deze richtlijn toepassen, zijn daarvoor speciaal getraind.
Door het toepassen van de richtlijn geven zij de best mogelijke
begeleiding.
Deze folder gaat over psychische klachten bij werkende
mensen. Hij beschrijft belasting, belastbaarheid, overbelasting
en over de begeleiding die u kunt verwachten bij (dreigende)
uitval. Hij is bedoeld voor werknemers en leidinggevenden en
opgesteld volgens de nieuwe landelijke richtlijn voor het
handelen van de bedrijfsarts ten aanzien van werknemers
met psychische klachten.
e het niet meer zitten...
ik heb het helemaal gehad...
mijn batterij moet
verspannen...
opgelad
Ik ben depressief...

en worden
Informatie voor de werknemer
Belasting
Het leven stelt voortdurend bepaalde eisen aan de mens.
Werk is in veel gevallen het levensgebied waar die eisen en
verplichtingen het meest duidelijk geformuleerd zijn.
Naast deze verplichtingen kan men nog de belasting ondervinden
van levensgebeurtenissen en problemen.
Voor een prettig functioneren is het nodig dat er een zeker
evenwicht bestaat tussen de eisen die worden gesteld aan de
ene kant en de mogelijkheden om aan die eisen te voldoen
aan de andere kant. We kunnen ook spreken van belasting
en belastbaarheid, omdat de eisen van het leven de mens
belasten. Er is sprake van overbelasting als de belasting
gedurende enige tijd groter is dan de belastbaarheid.
De belasting door het leven is onder te verdelen in 3 categorieën:
1 Verplichtingen
Hieronder wordt alles begrepen wat iemand regelmatig
moet doen. Verplichtingen jegens werk en huishouden.
Maar ook zaken als vrijwilligerswerk, het volgen van een
cursus, het uitvoeren van een verbouwing, het verrichten
van werkzaamheden voor een vereniging of club.
Verder kan men ook denken aan verplichtingen jegens
familie, vrienden en buren. Het hoeft niet alleen te gaan
om onaangename en/of opgelegde verplichtingen; ook
een teveel aan op zich prettige verplichtingen kan resulteren
in overbelasting. Overbelasting kan het gevolg zijn
van een teveel aan verplichtingen.
2 Levensgebeurtenissen
Hierbij gaat het om gebeurtenissen die slechts één keer of

hooguit enkele malen in een mensenleven optreden.
Te denken valt aan bijvoorbeeld het ernstig ziek worden
van een geliefd persoon, een verhuizing, een echtscheiding
of werkloos worden. Het kost extra energie om
over die schok heen te komen, om de gebeurtenis te
verwerken en om het evenwicht te herstellen. Niet alleen
droevige gebeurtenissen maar ook blijde, geven een extra
belasting. Overbelasting kan het gevolg zijn van (te veel)
levensgebeurtenissen in korte tijd.
3 Problemen
Net als verplichtingen en levensgebeurtenissen, horen
problemen bij het leven. Problemen kosten altijd extra
energie, want u moet ze ofwel oplossen ofwel verdringen
of omzeilen. Een mens kan allerlei problemen hebben,
grote en kleine en op allerlei gebieden.
Bijvoorbeeld: problemen met uzelf of met anderen,
problemen met het werk of
met officiële instanties,
huisvestingsproblemen,
financiële of maatschappelijke
problemen, etc.
Overbelasting kan het
gevolg zijn van een teveel
aan problemen.
mijn batterij moet opgeladen
ik heb het helemaa
Ik ben overspannen...
Ik
Ik zie het niet meer zitten...
ben depressie

worden
f...
Belastbaarheid
Wat u aan belasting kan hebben, wordt grotendeels bepaald
door uw aanleg en uw geestelijke en lichamelijke ontwikkeling.
De belastbaarheid is niet voor iedereen even groot.
Met het ouder worden, neemt de belastbaarheid geleidelijk af.
In bepaalde levensfasen, waarbij zich in het lichaam belangrijke
veranderingen voltrekken, is de belastbaarheid ook
verminderd, bijvoorbeeld tijdens de puberteit, de overgang,
de zwangerschap, de kraamperiode en de dagen voor de
menstruatie. Een tijdelijke vermindering van de belastbaarheid
kan ook het gevolg zijn van slaapgebrek, medicijngebruik,
alcoholgebruik en/of ziekte. Overbelasting kan een
gevolg zijn van een (tijdelijk) verminderde belastbaarheid.
Overbelasting
l gehad...
Voor een prettig functioneren is het belangrijk dat er een
zeker evenwicht bestaat tussen belasting en belastbaarheid.
Kortdurende overbelasting kan geen kwaad, omdat u over
reserves beschikt om dit op te vangen. Wanneer echter de
overbelasting blijft aanhouden, raken de reserves uitgeput.
Dan ontstaat er een situatie waarin u zowel lichamelijk als
geestelijk kan instorten onder de druk van de overbelasting.
De weegschaal is uit balans, uit het evenwicht.

Verschijnselen
1 Verschijnselen van stress met als psychische klachten:
rusteloosheid, lusteloosheid, gespannenheid, angst, slecht
slapen, dromen, emotionele onstandvastigheid, prikkelbaarheid,
overgevoeligheid voor geluiden en drukte en als
lichamelijke klachten: hoofdpijn, duizeligheid, nekpijn,
maagklachten, pijn op de borst, hartkloppingen, buikklachten,
etc…
Deze verschijnselen zijn op te vatten als een alarmreactie.
Het lichaam waarschuwt dat er een bepaalde mate van
overbelasting is ontstaan.
2 Verschijnselen van lichamelijke en geestelijke uitputting:
moeheid, futloosheid, grote slaapbehoefte, verlies aan
initiatief, verlies aan interesse, concentratiestoornissen,
geheugenstoornissen, etc…
Ik ben overspannen
mijn batterij moet opgeladen worden
ik heb het helemaal gehad...
en depressief
ik ben even de weg kwijt...
ie het niet meer zitten!

Wat kunt u zelf doen?
• Probeer wat meer rust te nemen. Zeg verplichtingen, waaraan
u zich maar enigszins kunt onttrekken, af.
• Maak keuzes.
• Beperk uw prive activiteiten zoveel mogelijk tot die welke
u ontspanning kunnen geven, bijvoorbeeld wandelen,
fietsen, zwemmen, tuinieren.
• Neem geen grote klussen ter hand die al een tijdje zijn
blijven liggen, maar doe kleine, overzichtelijke klusjes die
u in een rustig tempo kunt verrichten.
• Forceer uzelf niet in uw activiteiten. Stel geen hoge eisen
aan uzelf.
• Eis niet van uzelf dat u voor een bepaalde datum weer
opgeknapt bent.
• Heb geduld met uzelf.
• Schaam u niet voor uw gevoelens en gedachten. Deze zijn
onderdeel van het natuurlijke verwerkingsproces dat u
doormaakt.
• Accepteer dat u overbelast bent. Het is geen schande en
geen teken van minderwaardigheid. Ieders belastbaarheid
is beperkt.
• Voel u niet schuldig over het feit dat u thans niet in staat
bent uw normale taken (volledig) te vervullen. Maak van
uw overspannenheid niet een nieuw probleem.
• Laat uw hele situatie op u inwerken: Heb ik de laatste tijd
te veel hooi op mijn vork genomen? Heb ik teveel problemen?
Wat is er de laatste tijd allemaal gebeurd?
• Sommige gebeurtenissen vragen pas maanden later om
verwerking. Praat er regelmatig over met uw partner en/of
met anderen.
• Sta uzelf toe na te denken over het verleden, wat er
gebeurd is en hoe het allemaal zo gelopen is.

Welke rol speelt het werk
Het werk kan op diverse manieren een rol spelen in uw
situatie. Allereerst kan het de oorzaak zijn van uw overbelasting.
Te denken valt aan een hoge werkdruk, ruzie met
baas of collega, een reorganisatie e.d.
Aan de andere kant kan het ook zo
zijn dat uw overbelasting in de
privésituatie is ontstaan, met een
dusdanige invloed op uw gezondheid
dat werken voor u enige tijd
niet haalbaar is.
Een derde mogelijkheid is dat,
ondanks een hoge belasting, het
werk juist een prettige afleiding is,
die uw belastbaarheid vergroot.
Dit is vaak het geval als er een prettige
werksfeer heerst.
Denkt u eens na hoe het werk in uw situatie geplaatst kan
worden. Bespreek dit vervolgens met uw leidinggevende
en/of bedrijfsarts.
In ieder geval is het zo dat het werk altijd een grote rol blijft
spelen in uw situatie. U zult in de verzuimbegeleiding
geholpen worden met het nadenken over en omgaan met uw
werksituatie. U zult geholpen worden met het nemen van
beslissingen omtrent het werk. Hoe onderhoudt u contact
met het werk? Wanneer wilt u terug naar uw werk?
Moeten zaken worden aangepast? Wilt u liever ander werk
zoeken? Zowel uw leidinggevende als de bedrijfsarts en
bedrijfsmaatschappelijk werkende zullen hierover met u
praten en samen met u naar oplossingen zoeken.

Wat kunt u van een bedrijfsarts en
bedrijfsmaatschappelijk werkende
verwachten
Meestal zal het zo zijn dat u zich ziek meldt en dat u vervolgens
van de bedrijfsarts een uitnodiging krijgt voor het
spreekuur. U kunt echter ook, voordat u zich ziek heeft
gemeld, bij stressklachten zelf een afspraak maken bij de
bedrijfsarts of de bedrijfsmaatschappelijk werkende.
Wat kunt u verwachten op het spreekuur?
In eerste instantie krijgt u vragen over uw klachten. Waarom
heeft u zich ziek gemeld, hoe lang bestaan de klachten al,
wat zijn de oorzaken en wat heeft u er zelf al aan proberen te
doen. Dit kan uitsluitend mondeling zijn, maar het kan ook
voorkomen dat u gevraagd wordt om één of meer korte vragenlijstjes
in te vullen. Als eenmaal het probleem duidelijk is,
zult u van de bedrijfsarts of de bedrijfsmaatschappelijk werkende
een toelichting krijgen op de verdere gang van zaken.
Het is gebleken dat mensen met psychische klachten in een
zo vroeg mogelijk stadium geholpen moeten worden bij het
overwinnen van de problemen om een langdurige arbeidsongeschiktheid
te voorkomen. U kunt dus op korte termijn
een vervolgafspraak verwachten. Verder krijgt u in de loop
van het traject verschillende opdrachten mee naar huis die u
kunnen helpen om weer greep te krijgen op uw situatie.
Het werk zal al snel weer een onderwerp van gesprek worden.
Zodra u door de eerste, moeilijke fase heen bent, zult u merken
dat u weer in staat bent na te denken over (eventueel
gefaseerde) werkhervatting. Door middel van gerichte
opdrachten krijgt u inzicht in factoren die een probleem voor
u vormen. In overleg met bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk

werkende en uw leidinggevende kunnen deze factoren
worden aangepakt. Ook zal het voorkomen dat u met
ondersteuning de problemen zelf kunt aanpakken.
De bedrijfsarts zal via spreekuurberichten aan uw leidinggevende
aangeven in welke fase u verkeert en welk einddoel
verwacht wordt. Aan de hand van deze berichtgeving kan de
leidinggevende gericht contact met u onderhouden en al in
een zo vroeg mogelijk stadium eventuele knelpunten
bespreekbaar maken.
Terugvalpreventie
Ik ben overspannen
Ik ben depressief
Aan het eind van het traject zal worden
besproken hoe u in de toekomst herhaling
kunt voorkomen. U zult leren
signalen bij uzelf te herkennen die
wijzen op een dreigende overbelasting.
Ook op het werk zal worden gekeken of
bepaalde zaken veranderd moeten
worden, om de kans op herhaling te
verkleinen.
mijn batterij moet opgeladen worden
ik heb het helemaal geh
ik ben even de weg kwijt...
k zie het niet meer zitten!

ad...
Wat kunt u van de behandelaar
verwachten
Huisarts
Als medicijnen noodzakelijk zijn voor uw herstel, kunt u
hiervoor terecht bij uw huisarts. Ook als de problemen voornamelijk
in de privésfeer liggen of in het verleden hun oorzaak
vinden, is een bezoek aan de huisarts belangrijk. Als de
oorzaak in het werk ligt, zal de bedrijfsarts of de bedrijfsmaatschappelijk
werkende de rol op zich nemen van begeleider
van u als werknemer (of medewerker).
De rol van begeleider houdt ook in dat wordt gekeken of alle
inspanningen van u, van uw leidinggevende en van de huisarts
hetzelfde doel nastreven, namelijk: herstel en terugkeer
in het arbeidsproces.
Toestemming
De bedrijfsarts zal uw toestemming vragen om met de huisarts
te overleggen, met als doel te voorkomen dat u tegenstrijdige
adviezen krijgt.
Verwijzen
De bedrijfsarts kan u verwijzen naar uw huisarts en/of naar
de bedrijfsmaatschappelijk werkende.
De bedrijfsmaatschappelijk werkende kan indien nodig
verwijzen naar een psychologisch adviesbureau voor nader
diagnostisch onderzoek en advies. Het advies kan bijvoorbeeld
bestaan uit een behandelvoorstel en/of uit een aanpassing
op het werk.

Informatie voor leidinggevenden,
personeels- en organisatieadviseurs
en andere betrokkenen
Wat betekent de richtlijn Psychische Klachten voor leidinggevenden
De richtlijn Psychische Klachten stelt dat de bedrijfsarts,
samen met de werknemer, een begeleidingsplan maakt. Een
dergelijk plan bestaat uit een drietal fasen, die gedurende een
bepaald tijdspad doorlopen moeten worden. Middels taken
en opdrachten werkt de werknemer zo gericht aan het herstel.
Pas als de taken behorende bij een bepaalde fase zijn volbracht,
kan de werknemer door naar de volgende. Voor iedere
fase staat in de richtlijn een gemiddelde tijdsperiode
genoemd. Hoewel individuele verschillen mogelijk zijn,
geven de genoemde periodes een indruk over de duur en het
te verwachten verloop. De taak van de bedrijfsarts is om de
werknemer tijdens dit proces te begeleiden en om het tijdspad
te bewaken.
De bedrijfsarts zal via spreekuurberichten aangeven in welke
fase betrokkene verkeert en welk einddoel verwacht wordt.
Aan de hand van deze berichtgeving kan de leidinggevende
gericht contact onderhouden met de betrokkene en al in een
zo vroeg mogelijk stadium eventuele knelpunten bespreekbaar
maken.
Samenvattend zijn bij overspanning de volgende fasen te onderscheiden:
1 De crisisfase, waarin gewerkt wordt aan begrip en acceptatie,
rust en ontspanning. Duur: 3 weken.
2 De fase van probleem- en oplossingsinventarisatie,
waarbij de problemen en de oplossingsrichtingen in kaart
worden gebracht. Duur: 6 weken.

3 De fase van hervatten van het normale leven,
waarin alle aspecten van het 'normale' leven worden
hervat. Duur: 9-12 weken.
Preventie en de rol van de leidinggevende
Het succes van een organisatie hangt nauw
samen met het functioneren van de werknemer.
De leidinggevende heeft er dus alle
belang bij te investeren in de inzetbaarheid
van zijn werknemers. In een actief preventief
beleid staan het bevorderen van de
gezondheid en inzetbaarheid van werknemers
en het verbeteren van de arbeidsomstandigheden
centraal. Wees als leidinggevende
alert op signalen die kunnen duiden op dreigende
overbelasting zoals:
• frequent verzuim
• het werk niet af kunnen krijgen
• als hoog ervaren werkdruk
• opbouw van een stuwmeer aan vakantiedagen
• personen met een perfectionistische inslag
• personen die geen nee durven zeggen
Probeer voor zoveel mogelijk afwisseling in het werk te zorgen.
Geef de werknemer de mogelijkheid om het werk zoveel
mogelijk zelf in te delen en geef voldoende support.
Waarborg een regelmatig contact tussen werknemer en leidinggevende,
bijvoorbeeld d.m.v. jaargesprekken en tussentijdse
evaluatiegesprekken. Dergelijke gesprekken kunnen
aanwijzingen geven voor het bestaan van stressfactoren.
In deze contacten moet de leidinggevende zich richten op
factoren in het werk en de mogelijkheid bieden voor aanpassingen
in de werksituatie.
De leidinggevende is de belangrijkste persoon om een situatie

te creëren waarin het voor de werknemer makkelijk is om
terug te keren in zijn werk. Er moet een zodanig werkklimaat
ontstaan, dat iedere individuele werknemer zich gemotiveerd
en uitgedaagd voelt om het beste van zichzelf te geven.
Het kan daarom van belang zijn te weten hoe het met het werkklimaat
gesteld is en of er verbeteringen mogelijk zijn.
Aanpak Psychische Belasting en de digitale versie daarvan biedt
de leidinggevende een handvat om met de medewerkers stapsgewijs
de oorzaken van psychische belasting in kaart te brengen.
De oorzaken kunnen op afdelingsniveau, teamniveau of
individueel niveau liggen. Op grond van de diagnose kunnen
vervolgens met elkaar passende interventies worden gekozen.
Op deze manier worden de knelpunten structureel aangepakt.
Informatie over het werkboek is te verkrijgen via de Personeelsconsulenten,
de Arbodienst en de intranetsite van het ziekenhuis.
Verzuimbegeleiding
Ondanks alle maatregelen die u als leidinggevende getroffen
heeft om uitval te voorkomen, valt het niet uit te sluiten dat
een werknemer ten gevolge van psychische klachten kortere
of langere tijd verzuimt. De werkgever heeft regels opgesteld
voor ziekteverzuim en verzuimbegeleiding. De belangrijkste
persoon in de verzuimbegeleiding is meestal de directe chef.
Een zo spoedig mogelijke werkhervatting is zeer belangrijk.
Uit onderzoek blijkt dat, naarmate de periode van arbeidsuitval
langer duurt, de kans op blijvende arbeidsongeschiktheid
groter wordt. De eerste 6 weken zijn in de verzuimbegeleiding erg
belangrijk. Tijdens deze weken moet er alles aan worden
gedaan om de zieke werknemer zo spoedig mogelijk, gezond
en wel, terug te krijgen op het werk en om de oorzaken van
de uitval, voor zover mogelijk, weg te nemen.
Ik

Communicatie
Sociaal medisch overleg
In het sociaal medisch overleg (smo, soms smt genoemd)
bespreekt de leidinggevende met de bedrijfsarts, de bedrijfsmaatschappelijke
werkende en met de personeelsadviseur en
eventueel andere betrokkenen de voortgang van het herstel
en hervattingsproces. Naast informatie over de duur van de
ziekte, over de mate van arbeidsongeschiktheid en over de
relatie van ziekte met het werk, vindt overleg plaatst over de
manier waarop de reïntegratie het beste gestalte kan krijgen.
Ik ben overspannen
mijn batterij moet opgeladen worden
ik heb het helemaal gehad...
ben depressief
ik ben even de weg kwijt...

Ik ben overspannen...
eg kwijt
d...
...
en depressief
n...
..
Ik ben depressief...
ik heb het helemaal gehad...
ik ben even de weg kwijt
mijn batterij moet opgeladen worden
Ik zie het niet meer zitten...
Ik ben overspannen
ik heb het helemaal geh
Ik ben depressief
Ik ben depressief
ik ben even de weg kwi
ik ben even de weg kwijt
Ik ben overspannen...
Ik ben depressief...

ad...
jt...
...
...
Samenstelling en ontwikkeling
Psychische Klachten © is een uitgave van het Arboconvenant Academische Ziekenhuizen.
Participanten
AMC, AZG, azM, Erasmus MC, LUMC, UMC St Radboud, UMC Utrecht,
VU medisch centrum, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, ABVAKABO FNV,
AC/AFZ, CMHF, CNV Publieke Zaak, SoFoKleS.
ontwerp JanssenVos communicatie