Brochure Dierenwelzijn_def-lr.pdf - Universiteit Utrecht

Faculteit DiergeneeskunDe /
Dier in wetenschap en maatschappij
OnderwijsaanbOd
‘dierenwelzijn’
dwM ~ Dierenwelzijn

References:
• Bracke, M.B.M, B.M. Spruijt , J.H.M. Metz (1999) Overall welfare reviewed.
• Part 3: Welfare assessment based on needs and supported by expert opinion. Netherlands
• Journal of Agricultural Science 47: 307-322.
• Brambell Committee (Report), HC Deb 15 December 1965 vol 722 cc279-80W
• Duncan, J.H. (1993) Welfare is to do with what animals feel. J. Agric. Environ. Ethics 6 Suppl. 2, pp. 8–14
• Duncan, I.J.H. (1996) Animal welfare defined in terms of feelings, Acta Agriculturae Scandinavica. Section A. Animal Science. Supplementum
(Denmark)
• Myers, D. G. (1992). The pursuit of happiness: Who is happy--and why. New York: William Morrow. Myers, D. G., & Diener, E. (1995).
• Nota Dierenwelzijn (2007) Ministerie LNV, oktober 2007
• Ohl F., Arndt S.S. and van der Staay F.J. (2008) Pathological anxiety in animals, The Veterinary Journal 175
• Ohl F., Hellebrekers LHJ (2009) Dierenwelzijn – De diergeneeskundige positie. Tijdschrift voor Diergeneeskunde 134, 18: 754
• Stafleu, F.R., Grommers, F.J. and Vorstenbosch, J. (1996) Animal welfare: evolution and erosion of a moral concept. Anim. Welfare 5, pp.
225–234
• Mench J.A., Duncan I.J.H. (1998) Poultry Welfare in North America: Opportunities and Challenges Poultry Science 77:1763-1765
Dierenwelzijn / waarOM deze brOchure
Waarom deze brochure?
De faculteit Diergeneeskunde ziet het als een van haar kerntaken om (toekomstige) dierenartsen te
voorzien van up-to-date kennis op het gebied van dierenwelzijn. Deze kennis, gebaseerd op wetenschappelijke
onderbouwing, is van essentiële betekenis voor de signalering, diagnostiek en behandeling
van welzijnsproblemen bij dieren.
Omdat dierenwelzijn niet een puur wetenschappelijk concept is, dient naast de bestaande wetenschappelijke
kennis ook rekening gehouden te worden met de vigerende ethische waarden en normen, die
een belangrijk onderdeel uitmaken van de maatschappelijke discussie rond dierenwelzijn.
Binnen het curriculum diergeneeskunde worden alle aspecten rond dierenwelzijn, gebaseerd op een
facultair standpunt over dierenwelzijn, geïntegreerd in verschillende blokken en lijnen aangeboden.
Daarnaast biedt de faculteit een (post graduate) onderzoeksmaster ‘Animal Welfare’ aan.
Deze brochure is bedoeld om een overzicht te geven van het onderwijsaanbod rond het onderwerp dierenwelzijn.
Daarnaast zal de brochure inzichtelijk maken, hoe het facultaire standpunt over dierenwelzijn
vertaald wordt naar de kennis en uiteindelijk de competenties van de toekomstige dierenartsen.
Prof. Dr. Anton Pijpers, decaan
Prof. Dr. Frauke Ohl, hoogleraar Dierenwelzijn & Proefdierkunde

Dierenwelzijn / Facultaire Missie
De faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht
is de enige instelling in Nederland waar dierenartsen
worden opgeleid. Dit betekent dat onze faculteit nationaal
(en ook internationaal) aanspreekpunt en expertisecentrum is
voor alle diergeneeskundige aangelegenheden.
Dit betreft enerzijds de gezondheid en het welzijn (inclusief de gezondheid) van diverse diergroepen, en anderzijds
de specifieke volksgezondheidaspecten zoals het voorkomen van uitbraken van zoönosen (van dier
op mens overdraagbare ziekten) en het waarborgen van de voedselveiligheid. De faculteit is toonaangevend
in Europa en behoort wereldwijd tot de top 5 van veterinaire instituten.
de facultaire missie dierenWelzijn
De (maatschappelijke) verantwoordelijkheid voor het welzijn van dieren, gebaseerd op een breed (patho)
biologisch, populatiebiologisch en natuurwetenschappelijk inzicht, staat centraal in de visie en missie van
de faculteit Diergeneeskunde. De (toekomstige) dierenarts zal dan ook vanuit zijn specifieke expertise en
vanuit zijn rol als bemiddelaar tussen dier en mens een belangrijke bijdrage kunnen leveren op het gebied
van dierenwelzijn: Om het welzijn van dieren te waarborgen en te bevorderen is, naast de diergeneeskundige
zorg, een optimaal informatieniveau van de primair verantwoordelijke, de dierhouder, van cruciaal
belang. Omdat bijna iedere dierhouder regelmatig in contact is met een dierenarts, heeft laatstgenoemde
ook een belangrijke rol als welzijnsadviseur.
De faculteit Diergeneeskunde ziet het als een van haar kerntaken om (toekomstige) dierenartsen te voorzien
van up-to-date kennis op het gebied van dierenwelzijn. Deze kennis is altijd gebaseerd op wetenschappelijke
ontwikkelingen. De wetenschappelijke onderbouwing van dierenwelzijn als emotionele toestand, is
van essentiële betekenis voor de diagnostiek en behandeling van welzijnsproblemen bij dieren. Hiervoor is
niet alleen kennis over de regulatie van positieve en negatieve emotionele toestanden noodzakelijk. Ook
kennis over de relatie van deze dynamische toestanden met meetbare fysiologische en gedragsparameters
is onmisbaar, wil de dierenarts zijn rol als welzijnsadviseur kunnen vervullen.
Om de toekomstige dierenarts optimaal op zijn taak voor te bereiden om het welzijn van dieren te bewaken
en bevorderen, richt het onderwijsprogramma van de faculteit Diergeneeskunde zich op de volgende kerncompetenties
ten aanzien van dierenwelzijn:
De faculteit leidt dierenartsen op die in staat zijn, gezondheid en welzijn van dieren te bewaken en
te bevorderen.
• De dierenarts is op de hoogte van de verschillende dierenwelzijnsconcepten en de maatschappelijke discussie
over dierenwelzijn en handelt in de geest van de welzijnsdefinitie die wordt gehanteerd door de faculteit.
• De dierenarts beschikt over kennis t.a.v. de wettelijke als ook de maatschappelijke context van
dierenwelzijn.
• De dierenarts neemt een standpunt in m.b.t. dierenwelzijn en kan dit standpunt wetenschappelijk onderbouwen.
• De dierenarts is in staat het welzijn van het dier te beoordelen en misstanden te herkennen.
• De dierenarts adviseert hoe de welzijnstoestand bevorderd kan worden en uiteindelijk een positieve toestand
van het dier bereikt kan worden.
Het facultaire standpunt ‘dierenwelzijn’, dat vervolgens beschreven zal worden, houdt rekening met zowel
de bestaande wetenschappelijke kennis als de vigerende ethische waarden en normen. Zowel aan de resultaten
van eigen onderzoek als ook de veranderende kennis door anderen wordt het standpunt voortdurend
getoetst en, wanneer nodig, bijgesteld.
De faculteit ontwikkelt wetenschappelijke kennis over de (patho)fysiologie
van dierenwelzijn.
• Uitgangspunt is het volgende: een dier verkeert in een staat van welzijn wanneer het in staat is, zich actief aan zijn
levensomstandigheden aan te passen en daarmee een toestand kan bereiken die het als positief ervaart.
• Het facultaire onderzoeksprogramma Emotie & Cognitie richt zich op de neurobiologische regulatie van cognitiefemotionele
processen bij dieren en vertaalt deze kennis naar de diergeneeskundige praktijk.
• Onderzoek naar de interactie tussen individu en omgeving levert kennis op over de dynamiek van
cognitief-emotionele processen en daarmee over de grenzen van het aanpassingsvermogen van dieren.
• De door wetenschappelijk onderzoek verworven kennis levert een bijdrage aan het monitoren en
optimaliseren van dierenwelzijn.
De faculteit levert tevens een bijdrage aan de verbetering van dierenwelzijn door middel van het
verstrekken van informatie:
De faculteit stelt haar expertise op het gebied van dierenwelzijn beschikbaar aan de
samenleving.
• De faculteit hanteert een wetenschappelijk gebaseerd welzijnsconcept dat wordt vertaald naar
dierenwelzijnsbeleid voor de praktijk.
• De faculteit participeert actief in de maatschappelijke discussie over dierenwelzijn.
• De faculteit draagt bij aan voorlichting over dierenwelzijn.

Dierenwelzijn / Facultaire standpunt
het facultaire standpunt dierenWelzijn
Welzijn van dieren is een begrip dat zich net als gezondheid, milieu of veiligheid op verschillende niveaus
laat definiëren (Stafleu et al., 1996). Ondanks alle aandacht die het onderwerp ‘dierenwelzijn’ recentelijk
krijgt zowel binnen de veterinaire beroepsgroep als binnen het maatschappelijke en politieke krachtenveld,
blijft de vraag wat welzijn eigenlijk is een onderwerp van discussie. Om zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid
als hoeder van dierenwelzijn waar te kunnen maken, is het belangrijk dat de (toekomstige)
dierenarts een duidelijke positie inneemt in deze discussie.
Wetenschappelijke concepten dierenwelzijn
Dierenwelzijn wordt vaak negatief gedefinieerd: welzijn is dan de afwezigheid van een aangetast welzijn.
Deze definitie gaat terug op een van eerste pogingen om welzijn wetenschappelijk onderbouwd te definiëren.
Door de Brambellcommissie zijn in 1965 de vrijheden geformuleerd met de aanname dat dierenwelzijn
was gewaarborgd wanneer dieren gevrijwaard zijn van :
• honger, dorst of onjuiste voeding,
• fysiek ongerief,
• verwonding of ziekten,
• angst en chronische stress,
• en dieren vrij zijn om een normaal, soorteigen gedragspatroon te vertonen.
Vier van deze vijf vrijheden zijn vanuit de optiek geformuleerd dat het ontbreken van ‘onwelzijn’ de aanwezigheid
van welzijn betekent. Ook de Nederlandse overheid hanteert deze visie: in de nota dierenwelzijn
(oktober 2007) noemde het toenmalige Ministerie van LNV (nu EL&I) de vijf vrijheden ‘parameters voor een
goed dierenwelzijn’ (6). Het positieve aspect van welzijn (wel zijn) blijft in deze, en vergelijkbare, definities
en concepten veelal buiten beschouwing.
Recentelijk wordt daarom getracht om welzijn op een meer positieve manier te benaderen. Mench (1998)
stelt dat het begrip welzijn de aanwezigheid van positieve en negatieve gevoelens veronderstelt, niet alleen
de afwezigheid van lijden en sluit zich daarmee aan bij Duncan (1993, 1996): “…welzijn gaat over zowel
positieve als ook negatieve gevoelens en dus over de bevrediging van wensen en behoeftes”.
De meest recente ontwikkeling zet een belangrijke verdere stap door de perceptie van het dier zelf bij
welzijnsconcepten te betrekken: “Dierenwelzijn is de kwaliteit van het leven zoals die door het dier zelf
ervaren wordt” (Bracke et al. 1999). Dergelijke concepten houden rekening met de wetenschappelijke – en
ook maatschappelijke – inzichten over het bewustzijn van dieren die er hedentendage van uitgaan dat (gewervelde,
maar deels ook ongewervelde) dieren emoties niet alleen acuut beleven maar ook aan contexten
en ervaringen relateren en, afhankelijk daarvan, een bepaald emotioneel aanpassingsvermogen bezitten
(Ohl et al. 2007).
Een interdisciplinair concept
De faculteit Diergeneeskunde benadert het concept dierenwelzijn vanuit een (patho)biologisch perspectief
(het continuüm van gezond en ziek) in relatie tot ethische waarden en normen (bijvoorbeeld het erkennen
van een intrinsieke waarde van dieren). Ons welzijnsconcept beschouwt welzijn dan ook als een interne
toestand die door het individu zelf als positief wordt ervaren. Een individu dat zijn subjectieve interne
toestand als negatief ervaart, verkeert dus in een staat van niet-welzijn (slecht welzijn is terminologisch een
contradictie, maar net zoals slechte gezondheid gebruikelijk).
Uitgangspunt:
Een individu verkeert in een
staat van welzijn wanneer
het in staat is, zich aan zijn
levensomstandigheden aan
te passen en daarmee een
toestand kan bereiken die het
als positief ervaart.
Voor de beoordeling van welzijn dient een verschil gemaakt te worden tussen
• een acute situatie en
• de lange termijn situatie van een individu of groep/bedrijf.
Voor de acute situatie zijn de vijf vrijheden een goede richtlijn: als een individu vrij is van negatieve prikkels
en zijn natuurlijk gedrag kan uitoefenen, kan zijn acute toestand als ‘wel’ worden gekenmerkt.
Voor de lange termijn situatie geldt echter dat het ondergaan van negatieve ervaringen/toestanden alleen
dan het aanpassingvermogen van een individu te boven gaat als deze niet door positieve ervaringen/
toestanden gecompenseerd worden (een dier dat eens per dag gevoed wordt, ervaart wel degelijk honger
maar weet dat het gevoed zal worden en zijn algemene welzijnstoestand zal hierdoor niet zijn aangetast).
Het aanpassingsvermogen van een individu wordt bepaald door een complex samenspel van interne en
externe factoren. Door analyse van deze factoren kan welzijn kwantitatief (relatief) beoordeeld worden.
Naarmate het dier meer de grenzen van zijn eigen aanpassingsvermogen nadert, kan zijn welzijn in het

challenges adaptive capacity
fits adaptive capacity
high
impact of external factors
seriously impaired
welfare
compromised
welfare
unimpared
welfare
weak
impact of internal factors
high
fits adaptive capacity
challenges adaptive capacity
required adaptive
capacity
Figuur 1: Externe en interne factoren kunnen allebei het aanpassingsvermogen van een individu
belasten. Het aanpassingsvermogen zal ondanks een lage interne belasting (bijvoorbeeld
fysiek en psychisch gezond) alsnog overschreden kunnen worden door een extreem hoge
externe belasting (bijvoorbeeld continue sociale instabiliteit). De grens van het aanpassingsvermogen
is binnen bepaalde grenzen dynamisch en wordt, in interactie met de specifieke
genetische achtergrond van het individu, bepaald door bijvoorbeeld leeftijd, hormonale veranderingen,
langdurige effecten van specifieke ervaringen enz.. Let op: Het welzijn van een dier
kan al aangetast zijn voordat de grenzen van het aanpassingsvermogen overschreden zijn!
geding komen. Als het dier niet meer in staat is zich aan te passen aan een situatie, dat wil zeggen als
zijn aanpassingsvermogen wordt overschreden, wordt een (pathologische) toestand bereikt die wordt
gekenmerkt door fysiologische reacties en gedragingen die geen adaptieve waarde hebben. De ontwikkeling
van biologisch niet zinvol (pathologisch) gedrag geeft geen blijk van aanpassing: stereotiep
gedrag is bijvoorbeeld een pathologische ‘aanpassing’ op omstandigheden, die het aanpassingsvermogen
van het individu overschrijden. Het feit dat het proces van aanpassing op zichzelf belonend en dus
welzijnsverhogend is, benadrukt de directe relatie tussen het aanpassingsvermogen en het welzijn van
een dier.
De objectiveerbare component van het aanpassingvermogen van een individu is zijn biologisch functioneren
binnen een bepaalde context. Naast het fysiologisch gezond zijn, is een belangrijke indicator
voor het functioneren van een dier het vertonen van natuurlijk gedrag. Het biologisch functioneren van
een individu binnen een bepaalde context kan echter op basis van bepaalde observeer- en meetbare
indicatoren kwantitatief en kwalitatief worden beoordeeld. Het is hierbij van belang om niet alleen de
afwezigheid van negatieve indicatoren (bijvoorbeeld vermijdingsgedrag) maar ook de aanwezigheid
van positieve indicatoren (bijvoorbeeld spelgedrag) te onderzoeken. Voor gedomesticeerde diersoorten
(-rassen) kan het echter problematisch zijn om het ‘natuurlijk’ gedrag vast te leggen omdat het corresponderende
wildtype niet noodzakelijk een referentiewaarde vormt. Stam- en rasspecifieke kennis is
daarom onmisbaar voor een betrouwbare beoordeling.
De dierlijke perceptie
Niet objectief is de beoordeling van de welzijnstoestand door het individu zelf als ‘goed’ of ‘wel’ – de
eigen perceptie is per definitie subjectief en kan behoorlijk afwijken van objectieve, bijvoorbeeld fysiologische
parameters. In deze zin is ‘welzijn’ (als subjectieve perceptie) dan ook niet objectief meetbaar.
Kwalitatief kan de toestand van welzijn uiteindelijk alleen door het individu zelf beoordeeld worden.
We gaan ervan uit dat dieren hun eigen welzijnstoestand waarnemen en beoordelen (in de zin van ‘als
positief/negatief ervaren’). De mens kan informatie over deze beoordeling alleen indirect verkrijgen:
de interne (emotionele) toestand van een dier vertaalt zich terug in de interactie met zijn omgeving.
Afhankelijk van zijn interne toestand zal een dier zijn reactie op de omgeving variëren. Deze variatie
kan als indicatief voor de interne toestand (welzijn) van een individu worden gezien, mits (individuele)
normaalwaarden bekend zijn (bijvoorbeeld: het natuurlijk gedrag van een hond die in een nieuwe
omgeving terecht komt, is exploratiegedrag; een dier dat in een negatieve welzijnstoestand verkeert zal
hiervan afwijkend gedrag tonen, zoals passief of defensief gedrag). Het (soortspecifieke) gedrag van een
dier is dus een belangrijke ‘uitleesparameter’ van zijn welzijn, maar het gedrag dient altijd in relatie tot
de omgeving en context, waarin het plaatsvindt, te worden gezet.

het curriculum diergeneeskunde – kerncompetenties
Dierenwelzijn is een belangrijk onderwerp binnen een diergeneeskundig curriculum. Ons onderwijs leidt op
tot de volgende kerncompetenties:
Kerncompetentie Kennis/vaardigheid keywords
Kunnen hanteren
van welzijnsconcepten
Kunnen beoordelen
van het functioneren
van het dier in
zijn omgeving
Kunnen innemen
van een standpunt
m.b.t. dierenwelzijn
Kunnen plaatsen
van dierenwelzijn
in een maatschappelijke
context
Kunnen plaatsen
van dierenwelzijn
in een wettelijke
context
- basiskennis van welzijnsconcepten
- basiskennis welzijnsmonitoring
- in staat om concepten toe te passen op praktijk
- basiskennis van soortspecifiek gedragsrepertoire
- basiskennis van homeostase/allostase
- basiskennis van afwijkend gedrag
- basiskennis interactie gen/omgeving
- kennis van de eisen waaraan de omgeving van het dier
moet voldoen en waarom
- zicht op de wetenschappelijke literatuur over dierenwelzijn
- kunnen reflecteren op eigen emoties m.b.t. dierenwelzijn
- kunnen scheiden tussen professioneel en persoonlijk
standpunt
- kennis van de verschillen functies van dieren binnen de
maatschappij
- zich bewust zijn van normen en waarden t.o.v. dierenwelzijn
- basiskennis wet-/regelgeving rond dierenwelzijn
- zich bewust zijn van formele versus morele verantwoordelijkheid
t.o.v. dierenwelzijn
de vijf vrijheden, welfare
quality project, welzijn als
positieve interne toestand
aanpassingsvermogen, pijn/
lijden, cognitie/emotie,
kwalitatieve/kwantitatieve
beoordeling interne toestand,
omgeving
validiteit wetenschappelijke
data, ethische concepten,
belangenafweging, communicatie,
professioneel gedrag
mens-dier relaties, ethische
afweging, dierenbescherming/
milieuorganisaties, politieke
context, cultuurverschillen
wet- en regelgeving, welzijnseisen,
welzijnsnormen
het curriculum diergeneeskunde –
onderWijsdoelstellingen
Het thema dierenwelzijn wordt in het diergeneeskundige curriculum geïntegreerd aangeboden. Naast het
aanreiken van een theoretische basis wordt op deze manier de samenhang van dierenwelzijn met andere aspecten
van de diergeneeskunde, zoals ethiek en wetgeving maar ook klinisch redeneren, duidelijk gemaakt.
Lijn/blok Onderwijsdoelstellingen
BSc Lijn 1
(Introductie)
Blok 16
(Adaptatie &
Welzijn)
Lijn 4
(Toegepaste
wetgeving,
Ethiek, Milieukunde)
Introductie ‘omgaan met dieren’: de student observeert en reflecteert op het gedrag van
dieren, observeert en oefent het hanteren van landbouwhuisdieren (melkkoeien, schapen,
varkens en pluimvee), paarden, gezelschapsdieren (honden, katten, vogels) en kleine
zoogdieren in de omgeving waarin deze diersoorten door de mens gehouden worden.
Introductie proefdierkunde en professioneel gedrag
De doelstellingen van het blok zijn gericht op:
- kennis en inzicht in de maatschappelijke plaats en functie van dieren en hun gebruik, en
de hiermee samenhangende maatschappelijke vraag naar garanties van dierenwelzijn
- de principes van gedrag, regulatie, adaptatie en welzijn en het kunnen uitleggen en
verklaren aan dierhouders
- het formuleren van eisen met betrekking tot huisvesting en klimaat die individuele en in
koppels gehuisveste dieren (zoogdieren en vogels) aan hun omgeving stellen ten einde
hun homeostase te kunnen handhaven, zowel wat betreft normaal soortspecifiek gedrag
als wat betreft (patho)fysiologische adaptatie en immunologische afweer
- benoemen en interpreteren van verschijnselen en soortspecifieke signalen die wijzen op
welzijn of onwelzijn en de effecten hiervan benoemen op gezondheid, voortplanting,
welzijn en productie
- in staat zijn om afwijkend gedrag bij de voor de primaire beroepsuitoefening belangrijkste
dieren te onderkennen en hierover de dierhouder adequaat te informeren en te adviseren
- kennis van de onderliggende mechanismen en processen van motivationele cq beloningssystemen
in het centrale zenuwstelsel en de consequenties van de staat van deze
systemen voor gedrag en (on)welzijn
- kennis van het onderliggende mechanisme en het biphasische effect van stress (acuut >
chronisch) en interpreteren en toepassen van deze kennis op het niveau van het herkennen
van (on)welzijn en (mal)adaptatie
- in staat zijn om de bewaking of borging van dierenwelzijn op een protocollaire en transparante
wijze gestalte te geven en om gepast op te treden bij, dan wel melding te maken
van, voorkomende welzijnsmisstanden met inachtneming van de eigen verantwoordelijkheid
en de wettelijk vastgelegde eisen en richtlijnen ten aanzien van gehouden dieren
Het doel van lijn 4 is om de studenten op een gestructureerde wijze te leren nadenken over
de ethische, juridische, wettelijke en milieuaspecten van de diergeneeskundige beroepsuitoefening,
zodat zij ten aanzien van maatsschappelijke vraagstukken die de diergeneeskunde
betreffen tot verantwoorde keuzes kunnen komen en deze mee kunnen nemen bij
het klinisch redeneerproces.

Lijn/blok Onderwijsdoelstellingen
BSc Blok 25
(Toegepaste
wetgeving,
Ethiek, Milieukunde)
Lijn 5
(Integratie van
Diagnostiek
en Klinisch
Redeneren)
Blok 23
keuzeblok:
(dys)Functionaliteit
van
Gedrag
Blok 25 bouwt voort op lijn 4. Dit betekent dat er voor wat betreft de didactische vormgeving
gekozen is voor een doorlopende opzet, gericht op het oefenen en groei naar meer
zelfstandigheid bij het toepassen en integreren van kennis en vaardigheden, met veel
aandacht voor het proces van beoordelen van informatie en het nemen van beslissingen.
Het kernbegrip van dit blok is de term integratie. De hoeveelheid aangeboden nieuwe stof
is gering. De student krijgt een werk- en oefenplatform om de eerder in het curriculum
opgedane kennis en vaardigheden te integreren bij het oplossen van klinische problemen
die in de vorm van werkcollege-casuïstieken en practica worden aangeboden. Daarnaast is
er gelegenheid vaardigheden te oefenen in het skillslab
Dit blok volgt op /sluit aan bij het onderwijs van de lijnen 3 en 4; de casuïstieken worden
echter complexer doordat inmiddels alle orgaansystemen zijn betrokken en er ook rekening
moet worden gehouden met morele / ethische, economische en maatschappelijk aspecten.
Het doel van het keuzevak is om de studenten diersoortoverschrijdend inzicht te geven
in de basisprincipes van functioneel en dysfunctioneel diergedrag. De student is in staat
soortspecifiek gedrag te herkennen, en kan de functionaliteit van gedrag beoordelen. De
nadruk van het keuzevak ligt op kritisch academische onderbouwing van de interpretatie
van diergedrag. Daarmee is de student ook in staat om gedragsonderzoek kritisch te evalueren.
Bovendien heeft de student inzicht in de betekenis van (probleem)gedrag en kan op
wetenschappelijk verantwoorde wijze in de (academische en maatschappelijke) discussie
hierover bijdragen.
Lijn/blok Onderwijsdoelstellingen
MSc Verantwoord
proefdiergebruik
Management
en MaatschappelijkeVerantwoordelijkheid
van
de Dierenarts
(MMVD)
Keuzeblok:
Klinische
Ethologie*
Het blok Verantwoord Proefdiergebruik is erop gericht de student op te leiden om dierproeven
verantwoord uit te kunnen voeren en deze als eindverantwoordelijke te kunnen
plannen. De inzichten en vaardigheden uit het masteronderdeel Verantwoord Proefdiergebruik
vormen de basis voor het verantwoord gebruik van dieren ten behoeve van je eigen
opleiding tijdens de klinische delen van de master.
De doelstelling van het blok MMVD is het verwerven van inzicht in de maatschappelijke
verantwoordelijkheid van de dierenarts in relatie tot diergezondheid, dierenwelzijn, volksgezondheid
en voedselveiligheid.
Werkcol- Door middel van een werkcollegeopdracht (WCO) zal de student zijn competenties als
legeopdracht dierenwelzijnsadviseur in de loop van de master gaan ontwikkelen. De WCO is zo opge‘welzijnsadbouwd,
dat de studenten via kritische analyses, ethische en praktische afwegingen, hun
vies’ eigen keuzes kunnen onderbouwen. Zij passen de tijdens de BaMa verworven kennis toe
op een welzijnsonderwerp.
Lijn/blok Onderwijsdoelstellingen
Klinische af- De student:
studeerrichtin - weet en heeft inzicht in wat de knelpunten zijn voor het welzijn van de dieren in de
gen (verweven verschillende leefomgevingen/houderijsystemen
in klinisch - kent en heeft inzicht in de gevolgen van chronische stress voor het welzijn en de gezond-
onderwijs) heid van dieren
- kent en heeft inzicht in de gevolgen van (chronische) pijn voor het welzijn en de gezondheid
van dieren
- kent en heeft inzicht in de relatie tussen omgeving, waarin dieren worden gehouden, en
de gezondheid en het welzijn van dieren
- kan pathologisch gedrag herkennen
- kan het welzijn tijdens een consult/op een bedrijf beoordelen aan de hand van daartoe
geschikte protocollen
- kan dierhouders adviseren over aanpassingen in de omgeving van het dier zodat deze
een beter welzijn en gezondheid zullen ervaren
- kan dierhouders adviseren in het beter omgaan met hun dieren
Het doel van het keuzevak is om de studenten diersoortoverschrijdend inzicht te geven
in de basisprincipes van dysfunctioneel (pathologisch) diergedrag. De student is daarmee
in staat diergedrag en gedragsproblemen in een bepaalde context beter te begrijpen en
het eigen gedrag en omstandigheden beter aan te passen aan de mogelijkheden van het
dier. De student heeft met name inzicht in de ontwikkeling van dysfunctioneel gedrag, en
in de factoren die bijdragen aan pathologische vormen van bijvoorbeeld angstgerelateerd
gedrag. De nadruk van het keuzevak ligt op kritisch academische onderbouwing van de
interpretatie van pathologisch diergedrag. * waarschijnlijk vanaf 2011

het curriculum diergeneeskunde – onderzoeksmaster
De faculteit als academische instelling levert een bijdrage aan de verbetering van dierenwelzijn door middel
van onderzoek. Onze onderzoeksactiviteiten gericht op dierenwelzijn zijn ingebed in het onderzoeksprogramma
Emotie en Cognitie van het facultair Instituut voor Veterinaire Wetenschappen. Naast de scriptie
(BSc), de wetenschappelijke stage (MSc) en de afstudeervariant onderzoek biedt de faculteit een (postgraduate)
onderzoeksmaster ‘Veterinary Sciences’ aan met onder meer het volgende programma:
Master of Science Animal Welfare (post graduate master)
Master
Duur in Content
programma
weken
Basiscursus
2 De cursus is gericht op een zorgvuldig en verantwoord gebruik van proefdieren
Proefdierkunde
in het biomedisch onderzoek. Naast technische en methodologische aspecten
van de opzet en uitvoering van dierproeven wordt ruime aandacht besteed
aan ethiek, welzijn en alternatieven voor het gebruik van proefdieren. Door de
beperkte omvang van de cursus kan slechts een algemene basis voor deskundigheid
gelegd worden. Specifieke deskundigheid zal steeds verkregen moeten
worden binnen het instituut waar het dierexperimenteel onderzoek plaatsvindt,
onder begeleiding van ervaren medewerkers.
Welzijnsconcepten 3 Overzicht over welzijnsconcepten en –theorieën en kritische evaluatie van de
wetenschappelijke validiteit van deze concepten.
Diergedrag 4 Introductie in diergedrag en de (neurobiologische) regulatie ervan. Practische
training in observatiemethoden, identificatie van gedragspatronen, motivationele
systemen en adaptief vs. niet-adaptief gedrag.
Dierethiek en wetgeving 3 Introductie in ethische aspecten van het houden van dieren. Overzicht over
nationale en internationale wetgeving met betrekking tot diergebruik en
dierenwelzijn.
Diermanagement 4 Introductie in de verzorging, gezondheidsbewaking en welzijnsmonitoring van
verschillende diersoorten. Introductie in kwaliteitscontrole, management en het
fokken van dieren. Aangeven wat de eisen van de dieren zijn t.a.v. omgeving en
management skills van de dierhouder.
Welzijnsmonitoring 4 Overzicht over voor- en nadelen van welzijnsmonitoring programma’s.
Pijnbestrijding bij dieren 2 Theoretische achtergrond en praktische overwegingen bij pijnbestrijding en
anesthesie bij dieren.
Keuzemodules 3x2 In total 6 weken kunnen besteed worden aan modules uit andere MSc programmas
(e.g. Biostatistics, Radionuclides, level 5B; General pathology; writing/
editing scientific papers).
Master of Science Animal Welfare (post graduate master)
Master
Duur in Content
programma
weken
Seminars wekelijks
Onderzoeksproject:
voorstel, project
manuscript, presentatie
en verdediging
Master degree 60
36 Gespecialiseerd op:
- Proefdieren
- Gezelschapsdieren
- Landbouwhuisdieren
- Paarden
Het onderzoeksproject maakt deel uit van het onderzoeksprogramma van het
departement Dier in Wetenschap & Maatschappij van de faculteit Diergeneeskunde
of van een van de andere onderzoeksprogrammas van het Instituut voor
Veterinaire Wetenschappen. Het project richt zich op een relevant aspect van
dierenwelzijn en wordt begeleid door een ervaren onderzoeker. Het project
dient goedgekeurd te worden door de programmadirecteur. Het project zal
resulteren in een artikel in een peer-reviewed wetenschappelijk tijdschrift.
Contact voor meer informatie over Dierenwelzijn
Binnen de faculteit Diergeneeskunde heeft de leerstoel Dierenwelzijn & Proefdierkunde als primaire taak het
verrichten van onderzoek en het verzorgen van onderwijs op het gebied van dierenwelzijn en de proefdierkunde.
De divisie Dierenwelzijn en Proefdierkunde maakt onderdeel uit van het Departement Dier in Wetenschap &
Maatschappij (DDWM).
Het departement DDWM wil, in samenwerking met andere facultaire departementen, een bijdrage leveren aan
de verbetering van dierenwelzijn door middel van onderzoek, onderwijs en het verstrekken van informatie.
Dat gebeurt met name door:
• het ontwikkelen van wetenschappelijk gefundeerde methoden om dierlijke emoties te duiden;
• het onderzoeken van de interactie tussen (de genetische achtergrond van) dieren en hun
omgeving, vooral met betrekking tot hun cognitieve en emotionele processen;
• het stimuleren van de ontwikkeling, toepassing en acceptatie van methoden die het gebruik
van (proef)dieren kunnen vervangen, verminderen en verfijnen;
• bijdragen aan de maatschappelijke discussie rond dieren binnen wetenschap en maatschappij, en het
bestuderen van ethische en juridische kwesties.
Aanvullende informatie:
Welfare Quality (http://www.welfarequality.net) | Peter Sandøe & Stine B. Christiansen (2008) Ethics of animal use, Blackwell. | Nuffield rapport
(http://www.nuffieldbioethics.org) | Raad voor Dierenaangelegenheden, Verantwoord houden (zienswijze 2009), De rol van de diernarts
voor het algemeen belang (2009), Agenda voor het dierbeleid (2010), (http://www.rda.nl/) | http://www.fve.org/veterinary/welfare.html |
http://ec.europa.eu/food/animal/index_en.htm

Contact
Faculteit Diergeneeskunde
Departement Dier in Wetenschap en Maatschappij
Postbus 80.166
3508 TD Utrecht
030-2532033
secretariaat.dwm.vet@uu.nl