Innovatief wegbeheer - VBW-Asfalt

Innovatief wegbeheer
Henny ter Huerne; Universiteit Twente - Frits Willems; Flow-Way B.V.
Innovatief wegbeheer richt zich op het optimaal inzetten van de
publieke middelen, rekening houdend met de opgelegde beleidsniveaus
als veiligheid en beschikbaarheid. Elementen vanuit het asset
management bieden perspectief bij het zoeken van de balans tussen
risico’s, prestaties en budget. De invoering is echter intensief en vraagt
Beheerders en eigenaren van publieke
middelen waaronder weginfrastructuur
staan voor de maatschappelijke uitdaging
om met beperkte middelen tot maximale
prestaties voor de maatschappij (de klant!)
te komen. Of het nu gaat om het bieden
van veiligheid tegen overstromingen of
het faciliteren van bereikbaarheid over
de weg, de opgaven zijn gelijk van aard
en veelal complex! Asset management
biedt een integrale en systematische
benadering voor het bouwen, verwerven,
beheren en instandhouden van technische
objecten en systemen gericht op het vervullen
van functionele/maatschappelijke
doelen en passend binnen de omgeving.
Daarmee leent asset management zich
voor het wegbeheer.
Het wegbeheer verschilt per locatie en
van link tot link binnen de verschillende
netwerken. Toch verwachten we als
gebruiker een soort uniform service
niveau. Hoe dient een beschikbaar
budget te worden verdeeld, gegeven de
specifieke situatie en hoe kunnen we het
vereiste budget bepalen bij een gevraagd
service niveau (veiligheid, beschikbaar-
een ommezwaai van praktisch de gehele organisatie.
De provincie Gelderland heeft met succes ervaring opgedaan met een
tussenstap in de vorm van traject management.
heid of leefbaarheid)? Waar is onderhoud
het meest zinvol? Waar lopen we
de minste risico bij een korting van
15 procent op ons jaarlijkse onderhoudsbudget?
Vragen waar wegbeheerders
mee worstelen. De gepresenteerde
denkwijze biedt hulp bij het zoeken
naar de balans tussen risico’s, prestaties
en budget.
Volkswijsheid
De volkswijsheid zegt: “goedkoop is
duurkoop”. Toch doen we dit dag in
12 | Asfalt nr. 3, november 2011
dag uit, en dat met publieke middelen.
Hoe vaak kijken we niet naar het korte
termijn belang terwijl een investering
die rendeert op de lange termijn toch
vaak de betere keus is. Hoe maken we
hierin een slag? Elementen vanuit het
asset management zouden ons hierbij
van dienst kunnen zijn. Zonder de
gehele organisatie over de kop te trekken
heeft de provincie Gelderland aspecten
van asset management binnen zijn
beheer en onderhouds-organisatie van
infrastructuur gebracht onder de naam
“traject management”.
Producten en
maatschappelijke effecten
Door invoering van dergelijke principes
wordt het praktische koppelen van het
tactische beleidsniveau aan het operationele
uitvoeringsniveau mogelijk, zodat
het beheer en onderhoud niet meer op
input maar op output en outcome kan
worden gestuurd. Daarbij wordt onder
output de producten en diensten verstaan
en outcome de maatschappelijke
uitkomsten. We kunnen dan het
gewenste kwaliteits- en/of veiligheids -

niveau kiezen met het prijskaartje dat
daar aan hangt. Op die wijze maak je
gerichte, meer weloverwogen keuzen.
Prestaties, risico’s en budget
De kern van de methode bestaat uit het
samenspel tussen prestaties, risico's en
budget. Vanuit het politieke beleidskader
worden functies geformuleerd voor de
weginfrastructuur (bereikbaarheid,
veiligheid etc.). Aan deze functies worden
prestaties gekoppeld. Door te sturen op
het beschikbaar budget worden de
risico's op ondermaats presteren van de
weginfrastructuur tot aanvaardbare
proporties teruggebracht. De crux zit
hem in het vaststellen van het “toereikend
budget”. Value management technieken
worden gebruikt om realistische prestaties
voor de functies van de weginfra -
structuur af te leiden uit de doelen
vanuit het eerder besproken politieke
beleidskader (bereikbaarheid,.. etc.).
Daarnaast maakt een gestructureerde
risico-aanpak het mogelijk om het
benodigde budget zo goed mogelijk in
te schatten.
Hieronder wordt de denkwijze uitgewerkt.
Vervolgens wordt aan de hand
van doelstellingen en functionaliteit van
een weginfrastructuursysteem (traject)
aangegeven hoe een risico-inschatting
op ondermaats presteren gemaakt kan
worden.
Illustratie van de voorgestelde denkwijze. De functies zijn afkomstig vanuit de politieke beleidskaders.
Bij deze functies wordt weginfrastructuur (systeem) ontwikkeld. De toestand van het systeem
bepaald of de prestaties geleverd worden. Van de andere kant is er budget nodig om de risico's op
ondermaats presteren te voorkomen.
Wat is asset management?
De term “asset management” komt uit de financiële wereld om het vermogens -
beheer voor anderen te beheersen en te optimaliseren maar de techniek wordt
sinds enige tijd eveneens gebruikt in andere sectoren zoals de off-shore en de
infrastructuur. Onder asset management verstaan we het optimaal inzetten van
objecten en middelen vanuit een bedrijfskundig perspectief met als doel objecten
efficiënt en optimaal te kunnen laten functioneren. We kijken daarbij naar de
prestaties (bereikbaarheid, betrouwbaarheid en doorstroming), risico’s en kosten
(beheerkosten, exploitatie, afschrijving en onderhoud). Een netbeheerder heeft
verschillende redenen om asset management in te voeren. Hierbij gaat het om:
Nuttiger spreiden van onderhoud.
Koppeling van onderhoudsbudgetten aan verbetering van presentaties van het
systeem.
Inzichtelijk maken en beperken van risico’s.
Spreiding van investeringen.
Verbeteren van de beschikbaarheid.
Beperken van risico’s: bijv. te weinig capaciteit op bepaalde tijdstippen.
Bij asset management wordt de hele levenscyclus van de infrastructuur
geanalyseerd. De kern bestaat uit het optimaal benutten van het beschikbare
middelen. Risicomanagement speelt hierbinnen een cruciale rol.
Bij beheer en/of onderhoud van infrastructuur speelt de vraag hoe de gewenste
prestaties en kwaliteit kunnen worden gerealiseerd en gehandhaafd tegen
acceptabele kosten.
Door de verschillende levensfasen en de meerdere technische disciplines die daarbij
betrokken zijn, is het een omvangrijke opgave om hier grip op te krijgen. De
vraag “Wat zijn de (gevolg)kosten wanneer de infrastructuur niet beschikbaar is?”
levert inzicht om grip te krijgen op het probleem.
Denk hierbij bijvoorbeeld aan de kosten door het niet bereikbaar zijn van winkels
en bedrijven en voertuigverliesuren. De gedachte is de principes van asset
management toe te passen voor het efficiënter plannen en organiseren van beheer
en onderhoud.
13 | Asfalt nr. 3, november 2011
Optimaal beheer
Centraal in succesvol asset management
staat de beheersing van de gehele keten,
van strategisch tot operationeel niveau:
Het helder doorvertalen van doelstellingen
van hoofdniveau (bijv. veiligheid)
naar doelstellingen op werkvloerniveau.
De doelstellingen zijn direct gekoppeld

Publiekswaarden/
kerndrijfveren
Verbonden door
mobiliteit
Verbonden door
mobiliteit
Afgeleide
drijfveren
Voorbeeld: .................. Sociale contacten
Bezoek familie
Etc.
Voorbeeld: .................. Veilig verblijven
OG + ADVISEUR
Comfortabel wonen
Etc.
aan de waarde, die de eigenaar van
weginfrastructuur voor de burger wil
creëren (publiekswaarde).
Het rationeel benaderen van prestatiebeïnvloedende
risico's, resulterend in
uitgebalanceerde maatregelpakketten.
Beheersing van de inzet van bronnen/
middelen.
Sturing op prestaties, risico's en kosten.
De koppeling van beleidsdoelen naar
operationele activiteiten, zodat op
ieder niveau inzichtelijk is waar en
hoe wordt bijgedragen aan de overkoepelende
bedrijfsdoelen.
Sturen op prestaties van de infrastructuur.
Voldoet trajectprogrammering
ook?
Invoering van asset management binnen
een organisatie is intensief en vraagt een
ommezwaai van praktisch de gehele
organisatie. Starten met een tussenstap
op weg naar de invoering van asset
management kan heel praktisch en zinvol
zijn. De provincie Gelderland bijvoorbeeld
is gestart met de invoering
van “trajectprogrammering”. Bij trajectprogrammering
wordt een efficiëntieslag
bij het onderhoud behaald door alle
onderhoudsmaatregelen rond om een
bepaald infrastructuur traject in een
bepaald jaar te bundelen om vervolgens
af te spreken dit traject de opvolgende
jaren met rust te laten. Hierdoor wordt
gestuurd op de doelmatigheid van de
stroomfunctie waardoor de klant (weggebruiker)
niet onnodig vaak wordt lastig
gevallen. Bij trajectprogrammering is
de technische staat (voldoen aan normen)
van de infrastructuur nog steeds
maatgevend voor het onderhoud.
Trajectprogrammering is een variant op
Functionaliteit
Bestemming bereiken
Geluidsoverlast
beperken
asset management omdat het onderhoud
planmatig wordt uitgevoerd waarbij
doelen op strategisch niveau worden
vertaald naar doelen op operationeel
niveau en risico's doelgericht in kaart
worden gebracht.
Hoe creëer je publiekswaarde?
Het concept publiekswaarde gaat er van
uit dat overheidsorganisaties zich moeten
inspannen waarde te creëren voor de
burger / belastingbetaler. Voorbeelden
van publiekswaarden voor een netwerkbeheerder
van wegen zijn o.a. bereikbaarheid
bij een bepaald veiligheidsniveau
en leefbaarheid.
Het is de uitdaging van de wegbeheerder(s)
om vanuit het standpunt creëren
van publiekswaarde de meest optimale
onderhoudsstrategie te bepalen. Hierbij
moeten afwegingen gemaakt worden
waar het onderhoud het meest zinvol is
vanuit een technisch perspectief (in
stand houden van het systeem tegen
acceptabele kosten) en waar de meeste
winst op het gebied van veiligheid,
bereikbaarheid en leefbaarheid (klant
perspectief) kan worden behaald gegeven
het beschikbare budget. Bij het sturen
van het onderhoud op budget is de
koppeling met het realiseren van de
beleidsdoelstellingen zwak. De kunst is
derhalve beheer en onderhoud planmatig
aan sturen en doelen, prestaties en
middelen op elkaar af stemmen.
Doelstelling en functionaliteit
per traject.
Onze weginfrastructuur genereert
publiekswaarde zoals economische ontwikkeling
en leefbare woonomgeving.
Voor het optimaliseren van de dienst-
14 | Asfalt nr. 3, november 2011
ASSET MANAGER
Prestaties
Traject snelheid
> x km/h
Geluidsoverlast 100dBA
Niveau van
Dienstverlening
98% tijd
2x2 rijstroken
beschikbaar
Afstand woning weg
> x m
ON + ASFALT PLOEG
ON + INFRA PROFIDER
Voorbeeld van functionaliteit afgeleid uit publiekswaarden voor het systeem infrastruurtraject en deze functionaliteit weer doorvertaald naar prestaties
en niveau’s van dienstverlening.
verlening is het belangrijk dat de wegeigenaar
weet wat het publiek drijft.
Met de inzichten in de drijfveren van
het publiek ontwikkelt de eigenaar zijn
visie op het traject. Die visie omvat de
kerndrijfveren van de eigenaar. Door
vanuit het gezichtpunt van de eigenaar
te redeneren kunnen de kerndrijfveren
afgepeld worden via afgeleide drijfveren
tot eisen aan de gewenste functionaliteit
van het traject. Vanuit de functionaliteit
kunnen vervolgens prestaties worden
bepaald en deze kunnen worden omgezet
in niveaus van dienstverlening.
Voor het realiseren van de prestaties op
het gewenste niveau van de dienstverlening
zijn bijvoorbeeld het verkeersregelsysteem
(VRI), een oversteek systeem
(zebrapad), een (on)gelijkvloerse kruising,
een deklaag van de verharding
enzovoort het systeem van functievervullers.
Inschatting risico
Een volgende stap om het systeem en de
betrouwbaarheid van het functioneren
hiervan in kaart te brengen bestaat uit
het verzamelen van de benodigde informatie
om een risico-inschatting te kunnen
maken. Wanneer ontstaan er risico’s
en hoe groot zijn dan deze risico’s? Dan

volgt de beoordeling hoe de onderdelen
hieraan bijdragen (bijvoorbeeld stroefheid
van de deklaag) en als zodanig kan
het “model” worden gebruikt om een
afweging te maken die aangeeft waar
het best kan worden geïnvesteerd
(zebrapad, VRI of nieuwe deklaag) om
de veiligheid van het systeem als totaal te
optimaliseren tegen acceptabele kosten.
De finale risico inschatting.
Als finale toets kan dan uiteindelijk de
finale risico-inschatting worden
gemaakt waarmee duidelijk wordt hoe
groot de kans is dat het systeem niet
volgens de verwachtingen functioneert.
Hiertoe moeten de verwachtingen worden
vastgelegd. Tevens moeten deze verwachting
worden gekoppeld aan het
budget dat beschikbaar is om het risico
niveau te verlagen.
Als al deze zaken in kaart zijn gebracht
kan een afweging worden gemaakt of
men op weg A bijvoorbeeld spoorvorming
wil verminderen tegen budget X.
Of dat men beter bij kruising B de VRI
kan vervangen door een rotonde tegen
kosten Y. Als beheerder is men in staat
om de risico’s te vergelijken en tevens de
kosten te verbinden aan de benodigde
en beschikbare budgetten om het
systeem of specifieke elementen binnen
het systeem verkeersveiliger te maken.
Er wordt niet meer gestuurd op output
(verhoging van de stroefheid het aanpakken
van spoorvorming op weg X
kost Y euro) maar op “outcome”
(investering van budget Z verlaagt de
jaarlijkse kans op een dodelijk ongeval
met P %). Bijbehorende maatregelen
zouden kunnen zijn: een VRI op de
hoofdweg, ombouw van de invalsweg
naar een type stroomweg en vervanging
van de deklaag op de oude dorpsstraat
over een lengte van 800 meter.
Voorbeeld
Op dit moment wordt landelijk gewerkt alle gelijkvloerse kruisingen van het hoofdrailnet
met wegen te veranderen in ongelijkvloerse kruisingen om de kans op een
ongeval te verlagen. Hierbij dient ook meegewogen te worden dat door het verlagen
van de ongevallenkans de beschikbaarheid van het spoor- en kruisende weginfrastructuur
toeneemt omdat minder ongevallen tot minder stremmingen leiden.
15 | Asfalt nr. 3, november 2011
Provincie Gelderland
De provincie Gelderland startte met
de invoering van principes van asset
management binnen het Gelderse
wegbeheer. Door de aanpak per traject
wordt hiervoor de naam traject
management gehanteerd. Inmiddels is
daar praktijkervaring mee opgedaan.
Deze ervaringen zijn door zowel de
wegbeheerder provincie Gelderland
als het publiek, de klant, positief
ervaren.
Conclusies
Veel onderhoud aan publieke infrastructuur
wordt op dit moment budget
gestuurd. Er is dan geen duidelijke koppeling
tussen prestaties van het systeem,
risico’s gekoppeld aan het functioneren
van het systeem en geïnvesteerde euro’s.
Op deze wijze is het lastig de meerwaarde
voor het publiek te bepalen van verschillende
maatregelen en de hiervoor
benodigde investering. Indien de voorgestelde
methode wordt gehanteerd
wordt de “budgetsturing” omgebogen
in “output” en “outcome” sturing. Men
werkt aan een koppeling tussen prestaties
en budget en risico’s gekoppeld aan
het functioneren van het (infra)systeem.
Deze koppeling tussen prestaties, risico’s
en budget maakt het mogelijk de
meerwaarde van investeringen helder te
krijgen in termen van politieke beleidsdoelen
(veiligheid, bereikbaarheid, etc.)
en te bezien waar en hoe individuele
matregelen bijdragen.
Aldus kan ook een maatregelpakket
worden geselecteerd tegen budget Y
welke maximaal bijdraagt aan, bijvoorbeeld,
het beleidsdoel veiligheid.