PThUnie februari 2013 - Protestantse Theologische Universiteit

Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit
1
Jaargang 7
maart 2013
Kom mee naar
buiten allemaal!
Interview Pete Ward
In Memoriam Gerrit de Kruijf

2 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 1 - maart 2013 3
inhoud
Thema
Kom mee naar
buiten allemaal!
7
14 Van de redactie
4
7
15
In dit nummer
Op 15 januari overleed Gerrit de Kruijf,
hoogleraar ethiek aan de PThU. Zijn collega Jan
Muis herdenkt hem.
De dynamische of vloeibare kerk bestaat nog
niet, maar is wel onderweg. Dat zegt de Britse
hoogleraar Pete Ward in een gesprek met Henk
de Roest.
‘Als je in Hong Kong langs die gigantische
flatgebouwen loopt, zie je af en toe een
verlicht kruis op een balkon. Daar zit dan een
klein kerkje. Ik vond het fascinerend om de
wereldkerk zo te zien’, vertelt rector Gerrit
Immink in een terugblik op een internationale
conferentie die de PThU in Hong Kong
organiseerde.
en verder
10
12
18
21
Exposure
Nieuws
Boeken
Promotie
Foto voorpagina:
De eerste promotie aan de ‘nieuwe’ PThU vond plaats in
Groningen. Pieter Dronkers verdedigde er op 25 oktober zijn
dissertatie over burgertrouw en religieuze verbondenheid.
Kom mee naar buiten allemaal!
Er was de laatste jaren veel te doen over de locaties van de PThU. Inmiddels
begint het overal door te dringen dat we te vinden zijn in Amsterdam en
Groningen. Wat de studenten en docenten betreft kan men zelfs al wel
stellen dat ze zich er zich thuis voelen. Dat wil echter niet zeggen dat men
zich daar gaat verschansen en evenmin dat studenten er worden opgeleid
tot studeerkamergeleerde. De beweging is juist omgekeerd. De blikrichting
is naar buiten en dat wordt zichtbaar in hoe studenten en docenten de
wereld in trekken.
Deze nieuwe uitgave van PThUnie illustreert dat. U kunt lezen hoe studen-
ten worden geconfronteerd met het leven op straat in een oude stadswijk
in Rotterdam. Verder wordt er bericht over hoe het noorden en oosten van
Nederland tot onderzoeksveld worden in een project waarin lokale kerken
met elkaar in verbinding worden gebracht. Medewerkers van de PThU trek-
ken de wijde wereld in en reiken zelfs tot China. Ze hopen er buitenlandse
studenten te interesseren voor Nederland, maar ook Nederlandse studen-
ten te stimuleren het buiten de vertrouwde eigen omgeving te zoeken.
Buitenlandse expertise wordt ook naar binnen gehaald. Men laat zich inspi-
reren door best practices elders, zoals blijkt uit het gesprek met Pete Ward.
Ook wie het overzicht van de publicaties van de hand van medewerkers van
de PThU ziet, zal beseffen dat Amsterdam en Groningen weliswaar theolo-
gische concentraties in het Nederlandse academische landschap zijn, maar
vooral ook vertrekpunt.

4 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 1 - maart 2013 5
door Jan Muis
In memoriam prof.dr. Gerrit de Kruijf
Gerrit Gijsbert de Kruijf werd op 1 augustus 1952 geboren
in Gouda en hij werd daar gedoopt in dezelfde
kerk waar zeer velen op 21 januari jongstleden zijn
uitvaartdienst meemaakten: de St. Janskerk.
Hij groeide op in Woerden met drie jongere zusjes
en bezocht het Christelijke Lyceum in Gouda, waar
hij Jany de Heer ontmoette, met wie hij later in het
huwelijk zou treden. Als achttienjarige begon hij
met de theologiestudie in Utrecht, waar hij aan de
Gildstraat woonde, samen met Bob Becking, Jan
Henk Hamoen en Wim Koerselman. Hij was actief
op het theologisch dispuut Excelsior Deo Iuvante en
in de Studentengemeente. Hij werkte enige jaren
als student-assistent bij Bronkhorst. 29 augustus
1975 werd zijn huwelijk met Jany ingezegend in de
Pauluskerk in Gouda. Twee jaar later werd hij predikant
van de Hervormde Gemeente in Rijnsaterwoude.
In 1981 promoveerde hij bij Hasselaar en werd hij
predikant in Rotterdam Kralingen. In 1985 werd hij
daarnaast parttime hoogleraar dogmatiek en ethiek
in Brussel. Vier jaar later werd hij onderzoeker in
Leiden en verhuisden Gerrit en Jany naar Alphen
aan den Rijn. In 1992 werd hij kerkelijk hoogleraar
christelijke ethiek in Leiden naast Van de Beek en
Den Dulk. In de daarop volgende jaren zette hij
zich ook in als voorzitter van het Interuniversitair
Instituut voor Missiologie en Oecumenica, als lid
van de Werkgroep Kerkorde en van de Commissie
voor Kerkordelijke Aangelegenheden van de
Nederlandse Hervormde Kerk, en als voorzitter van
de Generale Raad van Advies van de Protestantse
Kerk in Nederland. Ook was hij bestuurlijk actief in
het onderwijs en de gezondheidszorg. Hij preekte in
vele kerken en sprak op vele plaatsen totdat in fe-
bruari van het vorig jaar een hersentumor werd geconstateerd
en hij zijn werk moest neerleggen. Wat
hij tijdens zijn ziekte beleefde verwerkte hij door
het schrijven van de bundel De dood van dichterbij.
Op 10 januari jongstleden sprak hij bij de aanbieding
van de vriendenbundel Verlegen om een goed
woord in Amsterdam vele vrienden en collega’s toe,
waarbij hij het met kracht opnam voor de prediking.
Vijf dagen later, op 15 januari, overleed hij, zestig
jaar oud. 21 januari werd hij in Gouda begraven.
Gerrit de Kruijf heeft zijn grote gaven van hoofd
en hart ten volle ingezet voor de verkondiging van
het evangelie, voor de opbouw van de kerk en voor
een rechtvaardige samenleving, waarin minderheden
vreedzaam kunnen samenleven met verschil.
Conflicten probeerde hij te voorkomen en als dat
niet kon, zocht hij behoedzaam een uitweg die aan
ieder recht deed en waarbij niemand werd uitgesloten
of afgeschreven. Door zijn open en verzoenende
houding wist hij mensen te verenigen. Zo bracht hij
de systematici van de Theologische Universiteit van
de Gereformeerde Kerken in Nederland te Kampen
en van het Hervormd Theologisch Wetenschappelijk
Instituut samen in de onderzoeksgroep Beliefs van
de nieuw gevormde Protestantse Theologische
Universiteit.
Enthousiasme
Gerrit de Kruijf had oprechte belangstelling voor
mensen. In de omgang was hij toegankelijk en vrijmoedig,
zorgzaam en attent. Hij sprak en werkte
met een aanstekelijk enthousiasme. Hij was altijd
bezig met de toekomst. De toekomst van de kerk.
De toekomst van de predikant. De toekomst van
de PThU. De toekomst van Nederland na Fortuyn
en Wilders. Leven zonder toekomst was voor hem
geen optie. De verkondiging van het evangelie was
zijn eigenlijke roeping en zijn passie. Zijn vertolking
van het evangelie werd steeds gedragen door persoonlijke
omgang met de schrifttekst en was gericht
op ons geloven en handelen in het leven van
alledag.
Hij kon genieten van de goede dingen van het le-
ven. Tegelijk wist hij dat deze wereld vol bitter leed
is en het eigenlijke niet kan zijn; dat wij zelf schuldig
deelhebben aan het onrecht dat plaatsvindt; en dat
God ons leven oordeelt. Daarom was hij zo zielsblij
met Jezus Christus, die Gods koninkrijk nabij heeft
gebracht, die voor ons de dood is ingegaan en die is
opgewekt uit de doden.
Goede woorden
Gerrit de Kruijf zocht altijd naar goede woorden die
hij in zijn hart kon sluiten. Hij koesterde die woorden
en gaf ze dan, als eigen woorden, graag aan
anderen door. Een van zijn liefste woorden staat
aan het slot van Augustinus’ De stad van God.
‘Het einde (van deze wereldtijd) zal niet een avond
zijn.’ Het einde is de dag van Christus, de dag van
de Opgestane, het eeuwig nieuwe begin. Die dag
heeft het hart en het leven van Gerrit de Kruijf vervuld
met hoop, tot het einde toe. Wij zijn dankbaar
dat hij in ons midden een getuige van die hoop is
geweest.
Jan Muis is hoogleraar dogmatiek aan de PThU
Amsterdam.

6 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 1 - maart 2013 7
Gratis ontmoetingsweekend voor
bachelorstudenten:
‘Mijn passie -
en de anderen’
Passie is een belangrijk ingrediënt voor een prettig en succesvol leven.
Maar wat worden anderen er wijzer van? Het jaarlijkse Weekend
van de Theologie van de PThU, op 5 en 6 april in Hydepark, Doorn,
gaat over het verbinden van passie met compassie.
‘Bij passie draait het om jou en je ambities. Compassie wil zeggen
dat je het goede voor de ander wilt’, aldus de organisatie van het
weekend. Een overzichtelijke indeling dus: de egoïsten gaan voor
passie, de softies voor compassie. Of ligt het niet zo simpel? Volgens
de econoom Herman Wijffels is compassie een logische volgende
stap in een proces van individualisering. Op emancipatie, zegt hij,
volgt een verbinding met het geheel. Het gaat in deze tijd ‘om het
verbinden van individualiteit met verantwoordelijkheid nemen voor
het geheel’. Zo lijdt passie tot compassie.
Het Weekend van de Theologie, dat voor de vierde keer plaatsvindt,
is een – gratis – ontmoetingsweekend voor theologiestudenten.
Alle bachelorstudenten Theologie (en aanverwante studies als
Religiewetenschappen en Godsdienstwetenschappen) uit Nederland
en België zijn welkom. Het programma bestaat uit workshops, lezingen
en een bijzondere meet & greet. Maar vooral is er tijdens dit
weekend volop ruimte voor onderlinge ontmoeting.
Meer informatie is te vinden op www.pthu.nl/weekendvandetheologie.
Ontmoetingsweekend
voor alle bachelorstudenten
theologie in Nederland en België
Doorn, 5 en 6 april 2013
Volg je hart, zeggen ze. Dat is pas
leven. Maar wat levert jouw passie
de ander op? Hoe combineer jij
passie met compassie?
weekend van de
theologie
Meer weten of aanmelden:
www.pthu.nl/weekendvandetheologie
GRATIS TOEGANG INCLUSIEF OVERNACHTING.
Het aantal plaatsen is beperkt, dus meld je snel aan.
5758 PThU WvdT2013 Poster.indd 1 22-01-13 13:42
Pete Ward:
‘Een meer mystieke
theologie kan helpen’
De dynamische of vloeibare kerk bestaat nog niet,
stelt Pete Ward, hoogleraar aan het beroemde King’s
College in Londen, in diverse van zijn boeken. Maar zij
is bezig te ontstaan. PThUnie sprak met een spraakmakende
en creatieve theoloog.
De dynamische kerk ontstaat daar waar zij zich in
haar verschillende dimensies (diaconaal, liturgisch,
sociaal) open stelt voor haar sociale en culturele context.
Ward rekent het bijvoorbeeld tot een kenmerk
van de statische kerk, dat zij weigert om de samenkomst
op zondagmorgen, de eredienst, ter discussie
te stellen. In een statische kerk wordt de mate
van betrokkenheid van de leden wordt afgemeten
naar het aantal kerkgangers. Het denken in aantallen,
de kwantitatieve benadering, is daarbij bij uitstek
kenmerkend voor een statische kerkopvatting.
Bovendien geldt de ene vorm als maatgevend voor
alle leden. De gemeente dient mensen in deze optiek
dan ook te motiveren om zich bij de ‘club’ te voegen.
Daarmee isoleert de kerk zich echter in een cultuur,
waarin ‘flexibiliteit’ en ‘differentiatie’ de kernwoorden
zijn. Hoe anders kan het er aan toegaan in de
vloeibare kerk. De gelovigen weten zich allereerst in
Christus gebonden, niet door de kerk. Vormen van
geloofscommunicatie worden gezien als ‘gelegenheden’,
waarbij we hopen dat God geopenbaard zal
worden.
Samen met Alister McGrath geeft u bij King’s een collegereeks
die jullie ‘Theologie en praktijk’ hebben
genoemd. Wat ziet u als de doelstellingen van deze
colleges en hoe zijn deze verbonden met de huidige
situatie van de lokale geloofsgemeenschap?
‘Ik denk dat we in de kerk staan voor een uitdaging.
Aan de ene kant zijn we ons er sterk van bewust dat
steden en dorpen, evenals de samenleving als geheel,
worden gekenmerkt door snelle veranderingen.
Deze veranderingen hebben een grote impact op de
lokale kerk. Sommigen kiezen ervoor zich voor veranderingen
af te sluiten in traditionele vormen, anderen
omhelzen de veranderingen. Beide strategieën
zijn echter teweeggebracht door de cultuur waarin
wij ademen. Onze cultuur doordringt alle issues van
de hedendaagse kerk. Maar het is ook omgekeerd:
het veranderen van een kerkelijke praktijk betekent
ook een aanpassing in een cultuur teweegbrengen.
Door een aspect van de hedendaagse communicatie,
bijvoorbeeld bepaalde muziekvormen, over te
nemen vindt interactie met de cultuur plaats. Het is
deze interactie tussen kerkelijke praktijken en de cultuur
waarin wij leven, die vraagt om een hernieuwde
nadruk op theologisch debat en creativiteit. Onze
module “theologie en praktijk”, probeert studenten
te helpen om te komen tot een scherpere en gedifferentieerde
waarneming van de cultuur om hen voor
door Henk de Roest

8 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 1 - maart 2013 9
die taak toe te rusten. Hoe je naar de cultuur kijkt is
verbonden met theologische perspectieven.’
Als expert op het terrein van ‘Youth Ministry’, wat
beschouwt u als de voornaamste uitdagingen voor
empirisch onderzoek?
‘In de praktijk zelf werken mensen vaak intuïtief of
probeert men na te doen wat elders succesvol is gebleken.
Ik denk dat we de werkelijke issues echter
alleen door empirisch onderzoek kunnen ontdekken,
waarbij we leren om met gerichte aandacht
zowel de praktijk waar te nemen en te beschrijven
als de theologische vragen te stellen. Youth Ministry
is daarbij nog altijd het allerbelangrijkste aspect van
het kerk-zijn, naar mijn mening. De reden hiervoor
is dat het telkens weer de plek vormt waar nieuwe
praktijken en nieuwe manieren om kerk te zijn “geboren”
worden. Het begint altijd met jonge mensen.
Daarna verspreidt het zich in de breedte van de kerk.
Youth Ministry vormt in deze zin de oorsprong van
de hedendaagse kerk. Neem de moderne songs die
gebruikt worden bij worship, bij allerlei nieuwe soorten
vieringen. Ze zijn allemaal ontwikkeld door jonge
mensen. Dus ja, als plek voor theologische reflectie
kunnen er strategieën worden bedacht en is Youth
Ministry heel erg nodig voor de kerk.’
Volgens de recensenten van uw boek en uw artikelen
over de liquid church helpt u praktijkmensen om
ingewikkeld missionair werk te doen in een ingewikkelde
cultuur… Wat ziet u als taken van de praktische
theologie?
‘Praktische theologie zou wat mij betreft veel sterker
dan tot nu toe (opnieuw) een theologisch karakter
mogen hebben. De reflectie op ‘theologie in de praktijk’
helpt bij de vernieuwing van de kerk. Hoe we
deze reflectie beoefenen kan verschillen. We moeten
echter culturele veranderingen en kerkelijke veranderingen
op elkaar betrekken. Dat zie ik als dé dynamiek
in het grote gesprek dat momenteel gevoerd
wordt over de toekomstige vormen van de kerk. In
deze theologische benadering heb ik zelf op verschillende
manieren gewerkt met de gedachte van de
unio cum Christo, de gemeenschap met Christus. Een
meer mystieke theologie kan een grote bijdrage leveren.
Tegelijk ben ik geïnteresseerd in de verschillende
manieren waarop de bemiddeling of overdracht van
geloof plaatsvindt. Deze manieren zijn eerder communicatief
dan institutioneel. Ze horen bij een pneumatologie,
een spreken en denken over de Geest,
welke verbonden is met het inzicht dat Christus de
oorsprong en voltooiing is van alle dingen.’
Henk de Roest is hoogleraar praktische theologie aan
de PThU Groningen.
Prof. Pete Ward is Professor of Theology and Ministry, King’s College London. Tot zijn publicaties behoren
Liquid Church (Paternoster 2002), vertaald in het Nederlands als Kerk als water. Pleidooi voor een
vloeibare kerk (Kampen: Kok 2003) en meer recent, Participation and Mediation (SCM Press 2008).
Momenteel werkt hij aan een boek dat gaat over de relatie tussen theologie en praktijk in de hedendaagse
kerk. Hij is tevens coördinator van het wereldwijde onderzoeksnetwerk voor ecclesiologie en
ethnografie (zie: http://ecclesiologyandethnography.wordpress.com/).

10 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 1 - maart 2013 11
door Erwin van der Poel
Blootgesteld
Het blijft altijd de vraag hoe een nieuw studieonderdeel
uit de verf komt. Zo stond er voor zowel de
docenten als voor de deeltijders die de zaterdagopleiding
Predikantschap in Amsterdam doen, een spannend
weekend gepland in november. Ter voorbereiding
van de cursus ‘Kerk in de wereld’ werd de hele
groep gedropt in het centrum van Rotterdam voor een
heus exposure weekend.
Op die koude novemberdag vertrokken vijf mensen
vanuit wijkcentrum ‘De Put’ in Rotterdam Zuid voor
een verkenning in én van de stad. Vanuit het trainingscentrum
Cor Schippers (www.korschippers.nl)
was de enige opdracht die de studenten mee kregen:
‘Laat je ontvangen door de stad.’ En zo liepen
studenten en docenten – individueel – door de grote
stad met hun oren en ogen wijd open om zo te smaken
en te proeven wat de stad te bieden heeft. Het
was opvallend hoeveel verschillende reacties en ervaringen
er achteraf in één van de reflectierondes met
elkaar gedeeld werden. Van hele enthousiaste verhalen
over kansen en mogelijkheden tot meer sombere
verhalen over armoede en verpaupering.
Treffend was de ontmoeting die ik met een mevrouw
had, midden in een compleet verpauperde wijk. De
dame in kwestie stond in de deuropening van een
pand recht onder een spandoek met de tekst: ‘Zoekt
en gij zult vinden.’ Ze nodigde de mensen uit om
binnen te komen bij de wekelijkse rommelmarkt en
om daar een kopje koffie te drinken. ‘En als het lukt,
vertellen we ook iets over de Here Jezus, maar dat is
soms lastig om over te beginnen’, was de derde zin
die ze tegen me sprak: ‘Met deze rommelmarkt helpen
we mensen goedkoop aan spullen en het levert
nog iets op.’ Op mijn vraag wat er met de opbrengst
ging gebeuren, antwoordde ze: ‘Die gaat naar arme
mensen in het Oostblok.’ Waarschijnlijk ‘las’ ze mijn
blik toen ik om me heen keek en alle armoede zag.
‘Geloof me, die mensen hebben het echt meer nodig
dan wij’, was haar antwoord dat mij aan het denken
zette over de manier waarop we met onze medemens
(zouden) moeten delen.
Voor de nacht waren er gastadressen geregeld. Na
de ontmoeting ’s middags met de ‘hele’ stad, was er
nu tijd was voor individuele gesprekken. Waar de ene
student werd vertroeteld met allerhande lekkernijen,
sliep de ander op een matje op een koude vloer onder
zijn eigen jas. Waar ’s middags de stad ons een
kijkje tot aan de voordeur bood, gaven deze ontmoetingen
niet alleen een kijkje achter de voordeur, maar
ging ook vaak de ‘deur’ van het hart open. Zo bleek
dat achter de massaliteit van de stad wel degelijk een
individu zit, met een eigen levensverhaal. Een verhaal
waarin de gebrokenheid van de schepping – in de
meest uiteenlopende beelden – werd getekend.
Boodschap
Op de zondagmorgen namen de studenten deel aan
verschillende (kerk)diensten her en der verspreid over
de stad. Afsluitend kwamen alle studenten weer samen
in wijkcentrum ‘De Put’ om met elkaar te delen
wat een ieder ontvangen had gedurende de avond,
nacht en ochtend.
Toen kwamen de nodige discussies over de rol van de
kerk in een (stadse) samenleving op gang. Hoe dient
de kerk zich te verhouden met de maatschappij? Hoe
onderscheidt een christen in de hulp aan zijn of haar
medemens zich van een humanist? Hebben we naast
het bieden van zorg voor vandaag ook een boodschap
aan de mensen voor morgen? Getuigt het
van respect als je als christen alleen reageert op de
hulpvraag van je medemens of getuigt het juist van
respect als je hem of haar het antwoord geeft op de
vraag die niet meer gesteld wordt, namelijk de vraag
naar God? Gezien de uiteenlopende reacties op deze
vragen, zowel van binnen als van buiten de groep, is
één conclusie zeer zeker gerechtvaardigd. Het hele
exposure weekend heeft ervoor gezorgd dat het bij
menigeen flinke ‘schuurde’. En is juist dit schuren niet
een onmisbaar onderdeel voordat er iets goed uit de
verf komt?
Erwin van der Poel is masterstudent (deeltijd) aan de
PThU Amsterdam

12 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 1 - maart 2013 13
Nieuws
Nieuw onderzoeksplatform PThU:
‘Connecting Churches and Cultures’
De verbinding tussen lokale kerken en culturen bevorderen. Dat is het doel van het nieuwe onderzoeksplatform
Connecting Churches and Cultures van de PThU Groningen. Dit platform wil graag verbonden zijn met alle
lokale (wijk-)gemeenten van Noord en Oost Nederland. Coördinator van het Onderzoeksplatform is prof. dr.
Henk de Roest.
De Roest: ‘Waar kunnen nieuwe verbindingen ontstaan met bepaalde groepen mensen? Waar kunnen ver-
bindingen worden versterkt, bijvoorbeeld met nieuwe generaties of met de lokale samenleving? De toekomst
van kerk en de boodschap van het evangelie gaat ons aan het hart en daar willen we ons door middel van dit
platform voor inzetten. Het is voor ons van groot belang dat het onderzoek van de PThU en de lokale gemeenten
niet los staan van elkaar, maar op elkaar betrokken zullen zijn, om wederzijds van elkaar te kunnen leren.’
In de zomer van 2012 zijn vanuit het platform gesprekken gevoerd met de gemeenteadviseurs, verbonden aan
het landelijk dienstencentrum van de PKN: ‘Samen met hen hebben we een begin gemaakt met het verkennen
van uitdagingen waar gemeenten voor staan. Het platform kan daar met haar onderzoek bij aansluiten.
Een voorbeeld van een uitdaging voor een groot aantal gemeenten is het ontbreken van de “middengeneratie”
in kerkdiensten. Een ander voorbeeld van een uitdaging is hoe een gemeente missionair en diaconaal
aanwezig kan zijn in de wijk of het dorp.’
Inmiddels hebben zich 150 gemeenten aangemeld, die via een nieuwsbrief op de hoogte worden gehouden.
Gemeenten kunnen zich aanmelden via www.pthu.nl/ccc. Hier is ook verdere informatie te vinden.
Permanente Educatie
In mei presenteert de PThU haar cursusaanbod voor het komende seizoen. Maar ook de komende maanden zijn
er nog cursussen waarvoor nog enkele plekken beschikbaar zijn.
Dichter bij de kerk – over het gebruik van poëzie
in de kerk
Met Els Deenen, Peter van de Peppel en
Renée van Riessen
Doorn, 23-24 april (aanmelden voor 8 maart)
De wereld op de stoep – een update missie
en diaconaat
Met Mechteld Jansen, Herman Noordegraaf en
Joep de Hart
Amsterdam, 7 en 28 mei (aanmelden voor 22 maart)
Toekomst voor een ‘overbodig’ beroep –
hoe wil ik de komende jaren predikant zijn?
Met Rein Brouwer
Doorn, 22 en 24 mei (aanmelden voor 5 april)
Chevetogne – een onderdompeling in de ándere spiritualiteit van de oosterse orthodoxie.
Met Jurjen Beumer
Klooster Chevetonge, 13-17 juni (aanmelden voor 16 april)
De PThU is aanwezig bij de informatiebijeenkomsten van de PKN over de PE op:
• 7 maart, Breda
• 12 maart, Ruurlo
• 20 maart, Voorburg
• 9 april, Assen
• 22 april, Ede
• 21 mei, Alphen a/d Rijn
• 27 mei, Emmen
• 29 mei, Meppel

14 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 1 - maart 2013 15
Dies
Voor het eerst vond dit jaar de dies (jaardag) van de Protestantse Theologische Universiteit in Amsterdam
plaats. Op 6 december kwamen studenten, staf en gasten in de Thomaskerk bijeen om te luisteren naar
prof.dr. Mechteld Jansen, hoogleraar missiologie aan de vestiging Amsterdam, die de diesrede hield. De
rede had als titel: Missie op de grens tussen ‘volk’ en ‘elite’. Het Vocaal Theologen Ensemble verzorgde
een muzikaal intermezzo.
Imput vanuit de
wereldkerk
Een twintigtal theologen uit Indonesië, Zuid-Korea,
China, de Verenigde Staten en Nederland bezocht
afgelopen november Hong Kong om te praten over
‘Church life in an urban, secular and multi religious
context’. De conferentie was georganiseerd door de
Protestantse Theologische Universiteit, samen met
haar lokale partners, de Lutheran Theological Seminary
(LTS) en de China Graduate School of Theology (CGST).
Ook Nederlandse partners van de PThU namen aan
de conferentie deel: Kerk in Actie, de Rijksuniversiteit
Groningen en de Vrije Universiteit Amsterdam. Drie
deelnemers van de PThU, prof.dr. Gerrit Immink, prof.
dr. Riemer Roukema en dr. Petruschka Schaafsma, blikken
op deze conferentie terug.
‘Als je in Hong Kong langs die gigantische flatgebouwen
loopt, zie je af en toe een verlicht kruis op een
balkon. Daar zit dan een klein kerkje. Ik vond het fascinerend
om de wereldkerk zo te zien’, vertelt rector
Gerrit Immink. Samen met zeven collega’s was hij van
15 tot 18 november in Hong Kong. Hij was, zegt hij,
‘onder de indruk van de vitaliteit waarmee mensen
geloven.’ Petruschka Schaafsma voegt daar aan toe:
‘Interessant is ook dat wij als Nederlanders daar medelijden
opwerkten. In ons geseculariseerde deel van
de wereld is het allemaal krimp terwijl daar de kerken
groeien als kool. Zij wilden ons daarom soms echt
een hart onder de riem steken.’ Hong Kong geldt als
de toegangspoort tot China. ‘De stad is een intermediair
tussen de westerse kerk en China. Bijna alle
contacten lopen via Hong Kong. Deze conferentie
was een eerste stap om als PThU academisch-theologische
contacten met China op te bouwen’, aldus
Immink. Vandaar ook het brede thema: ‘Het ging ons
niet om de specialismen, het was een werkconferentie,
op het terrein waar we als PThU goed in zijn:
we zijn academie, maar met perspectief op kerk en
samenleving.’ Schaafsma: ‘Het was duidelijk anders
dan een conferentie met vakgenoten. Maar het is
heel goed om met vertegenwoordigers van de verschillende
subdisciplines van de theologie in gesprek
te gaan. Dan praat je over de core-business. Hoe
kun je kerk zijn in deze tijd? Wat zijn kernthema’s?
Wat wordt vergeten? Dat soort vragen.’ Hoogleraar
Nieuwe Testament Riemer Roukema: ‘De conferentie
was vooral een kennismaking en als zodanig belangrijk.
Je leert over en weer gezichten kennen. Als er
een keer een student van het Luthers seminarie daar
een master Nieuwe Testament aan de PThU wil doen,
dan weet hij bij wie hij terecht kan.’
Offerritueel
Roukema gaf tijdens de conferentie een key note
speech over een thema uit Paulus’ eerste brief aan
de Korintiërs: ‘De tekst gaat over het deelnemen van
christenen aan offerrituelen van heidenen. Mag je het
offervlees voor andere goden eten? Veel exegeten
hebben geconcludeerd dat Paulus daar genuanceerd
mee omgaat, omdat hij pas aan het eind van zijn betoog
zegt: “Doe het niet.” Maar voor mij is dat eerder
een kwestie van retorische opbouw: hij wil het niet
hebben, maar hij zegt dat op een beleefde manier.
door Caspar Dullemond

16 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 1 - maart 2013 17
Ik heb betoogd dat het voor Paulus wel degelijk een
belangrijk punt was. Als er in de gemeente bekeerlingen
zijn, dan kunnen ze door een dergelijk ritueel
terugvallen in hun oude geloof. Ik heb hierbij ook over
mijn eigen ervaringen verteld. Toen ik predikant was
in de Pijp, ben ik bij alle geloofsgemeenschappen in
de wijk langsgegaan. Ik heb in dat verband eens een
eredienst van de Sikhs bijgewoond en na afloop met
hen meegegeten. Dat voedsel was waarschijnlijk aan
hun God geofferd. Paulus zou dat denk ik niet goed
gevonden hebben’. Roukema merkte dat de conferentiedeelnemers
juist dat persoonlijke aspect heel
interessant vonden: ‘Het is dan ook een verhaal dat
aansluit bij de situatie waarin veel christenen in deze
regio zitten. Het gaat vaak om nieuwe bekeerlingen.
En ze zijn omringd door allerlei andere geloven.’
Broeders en zusters
Ook universitair docent Ethiek Petruschka Schaafsma
hield een inleiding over een voor de deelnemers relevant
onderwerp. ‘Mijn bijdrage ging over de vraag
hoe thema’s rond familie en gezin in de ethiek ter
sprake kunnen komen. Dat bleek nogal actueel daar.
In diverse bijdragen klonk door dat familieverbanden
in onze tijd zouden worden bedreigd’, vertelt ze:
‘Terwijl het voor mij juist een vraag is hoe het er met
de familie precies voor staat en waarom juist de kerk
voor familieverbanden zou moeten pleiten. Je hebt
tenslotte ook binnen de kerk je broeders en zusters.
Voor mij als ethicus is het promoten van de familie,
als oplossing voor alles, te eenvoudig. Ik zou daar
een open gesprek over willen. Wat is de betekenis
van familie en gezin in onze tijd? Soms lijkt biologische
verwantschap daarvoor bepalend, op andere
momenten krijg je de indruk dat wie er maar voor de
ander zorgt als familie mag gelden. De kerk vindt het
gesprek hierover lastig, omdat de uitkomst niet vastligt.
Als kerk zijn we dat onderlinge morele gesprek
verleerd. We bezinnen ons onvoldoende op onze
eigen bronnen en tradities, en gaan niet in gesprek
met de verschillende stemmen die klinken binnen de
kerk. Ook als je pluraal bent en gefragmenteerd, kun
je nog wel met elkaar in gesprek. Sterker nog: juist
dan moet het.’
De onderlinge verschillen waren ook tijdens de conferentie
soms groot. ‘Er waren een paar wat oudere
sprekers, die zich kritisch uitlieten over het gebrek
aan aandacht voor maatschappelijke vragen, zoals de
kloof tussen arm en rijk’, aldus Schaafsma: ‘De kerken
daar zijn, juist door hun enorme groei, soms behoorlijk
met zichzelf bezig, waarbij ze de kern van het
evangelie wel eens vergeten. Zo ongeveer was de kritiek.
Interessant vond ik dat. Zo werd het hele juichende
verhaal – “We zijn als christenen aan de winnende
hand” - een beetje gerelativeerd.’ Indrukwekkend
vond ze een gezamenlijke viering: ‘Toen ging het
niet meer om alle verschillen, maar over wat we gezamenlijk
hebben. Toen waren we samen gelovigen
- meer persoonlijk, minder academisch.’
Je best doen
Er is een begin gemaakt, zeggen ze alle drie. Maar
hoe gaat het nu verder? ‘Dit contact is voor ons heel
belangrijk. Het geeft ons input vanuit de wereldkerk’,
zegt Immink: ‘Maar als je daar een ingang wilt hebben,
dan moet je wel je best doen. Ze zitten niet per
se op ons te wachten. Iedereen wil wel contacten met
de Chinese kerken.’ Zijn oplossing: ‘De beste manier
is één op één. Onze docenten en studenten moeten
daar heen. De docenten moeten bereid zijn om er les
te geven. Voor onze studenten kan het ook heel interessant
zijn om daar drie maanden te zitten. En hun
docenten en studenten moeten naar Nederland komen.
Een volgende conferentie zou dan aanvullend
moeten zijn op die één op één contacten.’
‘Het echte gesprek komt bij een volgende conferentie
wel’, zegt Schaafsma: ‘Het belangrijkste winstpunt
vind ik dat we een heel klein beetje zicht hebben
gekregen op wat in China gebeurt; veel meer dan
wanneer je er een tijdschriftartikel over leest. Dat we
er zijn geweest, is al het beginpunt van een heel stel
theologische vragen. Wat is een kerk? Kun je een
kerk beginnen, zomaar, met alleen een bijbel? Welke
theologische scholing is nodig? Waarom worden
mensen daar christen? En wat zegt groei eigenlijk?’
Caspar Dullemond is freelance tekstschrijver.

18 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 1 - maart 2013 19
Boeken
Gijsbert van den Brink en Cees van
der Kooi, Christelijke Dogmatiek. Een
inleiding. Zoetermeer: Boekencentrum
2012, 722 pp.
Op 18 oktober 2012 verscheen de langverwachte
Christelijke Dogmatiek van den Brink en van der
Kooi. Tijdens een feestelijke bijeenkomst in de
PThU-vestiging Amsterdam werd het eerste exemplaar
uitgereikt aan oud-minister en vice-voorzitter
van de Raad van State mr. J.P.H. Donner. De eerste
druk van het boek (2000 ex.) was binnen een week
uitverkocht, zodat meteen een tweede druk aangemaakt
moest worden. Kernachtig en met overtuiging
beschrijven de auteurs voor een nieuwe generatie
studenten de inhoud van de christelijke leer,
in gesprek met Bijbel, traditie en tal van stemmen
uit de eigen tijd. Ze richten zich daarbij behalve op
studenten ook op anderen die geïnteresseerd zijn in
het christelijk geloof, inclusief zoekers, sceptici en
critici. Duidelijk wordt dat dogmatische bezinning
niets te maken heeft met luchtfietserij maar ingebed
ligt in het gewone leven en met duizend draden
verbonden is aan concrete geloofspraktijken. Eén
van de rode draden door dit boek is bijvoorbeeld
het Onze Vader, als concrete gebedspraktijk waarin
het geloof tot uitdrukking komt. De overkoepelende
structuur van het boek wordt aangereikt door de
drie-eenheidsleer. Dit helder geschreven werk werd
meteen al in brede kring goed ontvangen en vormt
een rijke bron van informatie en inspiratie.
Herman Noordegraaf, Kerk en Wmo.
De eerste vijf jaren (2007-2010). Een
onderzoek naar (kritische) participatie
van kerken in de Wmo. Groningen:
Stichting Rotterdam 2012, 146 pp.
De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo)
brengt belangrijke veranderingen met zich op
het terrein van zorg en welzijn omdat de burgerlijke
gemeenten daarvoor nu in steeds meer
de verantwoordelijkheid krijgen. Dat stelt kerken
voor de vraag of zij in hun burgerlijke gemeente
mee zullen doen aan de Wmo en zo ja hoe. Om
zicht te krijgen op de tot nu toe opgedane ervaringen
deed Herman Noordegraaf onderzoek
over de periode 2007-2011 in zeven gemeenten,
te weten Bellingwedde, Niedorp, Amsterdam/
Amsterdam Zuidoost, Den Haag, Boskoop, Ede
en Sittard. Hij analyseerde daartoe onder meer
gemeentelijke beleidsnota’s en interviewde kerkelijke
sleutelpersonen in het kader van de Wmo.
Het onderzoek wijst uit dat vanuit het perspectief
van het gemeentebestuur gezien de kerken
één van de vele organisaties op het terrein van
zorg en welzijn vormen, naast professionele organisaties
en organisaties van mensen met een
handicap, ouderen, chronisch zieken, psychische
aandoeningen en nog anderen. De kennis van
kerken is vaak beperkt. Het is geen vanzelfsprekendheid
dat kerken bij de Wmo betrokken worden.
Kerken blijken interessant te zijn vanwege
de maatschappelijke betekenis van hun activiteiten
en de kwaliteit van hun werk, de groepen
die zij bereiken en de vrijwilligers en, in mindere
mate, de gebouwen waarover zij beschikken.
Wat de kerken betreft blijkt dat de Wmo deze
heeft bepaald bij de vraag hoe zij kerk in de lokale
samenleving willen zijn, dat de interkerkelijke
samenwerking op diaconaal vlak is bevorderd en
dat in een aantal gevallen nieuwe initiatieven zijn
genomen.
Søren Kierkegaard, Een idee om voor te
leven en te sterven, en negen essays door
Redactieraad Kierkegaard Werken, Budel:
Damon 2012, € 14,90.
‘Het gaat erom een waarheid te vinden die voor
mij waarheid is, de idee te vinden waarvoor ik
wil leven en sterven.’ Met deze woorden schreef
de jonge Søren Kierkegaard (1813-1855) zich de
onsterfelijkheid in. Het zijn woorden die het hart
van zijn denken raken. Ter gelegenheid van het
200ste geboortejaar 2013 verscheen een nieuwe
Nederlandse vertaling van het fragment uit de
dagboeken. Het fragment gaat in deze uitgave
vergezeld van negen essays van leden van de redactieraad
van de serie Kierkegaard Werken (www.
kierkegaard.be), onder andere van PThU-docenten
Pieter Vos en Onno Zijlstra.
Günter Thomas, Rinse H. Reeling
Brouwer, Bruce L. MacCormack
(eds.), Dogmatics after Barth. Facing
Challenges in Church, Society and the
Academy. CreateSpace Independent
Publishing Platform, 2012.
Markus Wildi, bibliothecaris bij de Kantonsbibliothek
van Aarau (Zwitserland), verrichtte in
de jaren tot 1992 een reuzenwerk door naast
de geschriften van Karl Barth, hun lotgevallen
en vertalingen, ook tienduizenden titels aangaande
Barth in kaart te brengen. In het digitale
tijdperk slaan we dergelijke gegevens op
in een database. In een samenwerkingsproject
tussen de PThU (Gerrit Neven, nu Rinse Reeling
Brouwer) en Princeton Theological Seminary
(Bruce McCormack) is in vele jaren noeste arbeid
de bedoelde digitalisering tot stand gekomen.
Het was daarbij ook zaak recente publicaties bij
te houden. Met steun van de Nederlandse organisatie
voor Wetenschappelijk Onderzoek NWO is
daarom een wereldwijd netwerk opgebouwd met
correspondenten in o.a. Stellenbosch, Debrecen,
Louvain-la-Neuve en Kopenhagen. In maart 2011
vond een consultatie plaats op Hydepark waar onderzoekers
in dit netwerk hun visie gaven op de
actualiteit van Barth. Deze bundel, verzorgd door
Günter Thomas van de Ruhruniversität Bochum,
laat stemmen horen uit genoemde oorden, maar
ook uit Zuid-Korea, Australië en Schotland.

20 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 1 - maart 2013 21
Boeken
Rien Rouw, Pieter Vos & Johan Roeland,
Op rancuneuze gronden. Onbehagen
en populisme in de Lage Landen.
Amsterdam: Buiten & Schipperheijn 2012,
€ 9,90.
Ruim tien jaar geleden ontdekte Nederland dat
onder de bevolking een groot onbehagen leefde.
In de voorgaande tijd van voorspoed had niemand
het nog waargenomen. Toen kwam Pim Fortuyn,
die sprak van de ‘puinhopen van Paars’ en een ‘verweesde
samenleving’. Hij benoemde het onbehagen
en wist een grote groep kiezers eaan zich te
binden. Sindsdien heeft het onbehagen ons niet
meer verlaten en wordt het aan alle kanten onder
de loep genomen.
In deze bundel gebeurt dat onder de noemer van
rancune, een begrip dat in de laatste jaren een
comeback heeft gemaakt om het maatschappelijke
onbehagen te duiden. Met bijdragen van Paul
Dekker, Jonathan Soeharno, Theo Boer, Gerrit de
Kruijf en Frans Vosman.
Rinse Reeling Brouwer, De man en zijn
karwei. Over Frans Breukelman (1916-
1993). Narratio 2012.
Frans Breukelman was een schriftgeleerde, een
kluizenaar. ‘Maar plots’, zo schreef K.H. Miskotte
bij zijn vijftigste verjaardag, ‘ziet men de kluizenaar
zijn pij verwisselen voor een zwart leren jas en een
witte valhelm; men ziet hem een geducht motorrad
bestijgen, nauwelijks stevig genoeg om dit
Enakskind te torsen – om dan voort te stuiven over
dijken en snelwegen naar dorp en stad, om wat hij
in grammata geconcentreerd vond in stromen van
welsprekendheid uit te gieten over een schare van
jonge predikanten, in studievergadering bijeen
en bereid om zich in te spannen om het nieuwe
dat Breukelman daar staat te ontvouwen, zich toe
te eigenen, te verwerken en zelf vroeg of laat te
gebruiken.’
Zo gemakkelijk als deze man sprak, zo moeilijk
kreeg hij zijn vondsten op papier. Van de tien banden
Bijbelse Theologie die zijn publicabele werk
bevatten, is er dan ook maar liefst een zevental
door leerlingen postuum verzorgd. De laatste band
verscheen in juni 2012. En meteen al enkele maanden
nadien ligt hier nu een kleine introductie voor
breed publiek in leven en werk van Breukelman,
van de hand van Rinse Reeling Brouwer, de kersverse
bijzonder hoogleraar op de naar Miskotte
en Breukelman genoemde leerstoel. Na een aantal
hoofdstukjes waarin hij de man karakteriseert,
met zijn vele hoekige en markante kanten, loopt
hij alle tien de banden na, die wel niet als systematiek
bedoeld zijn maar na elkaar gelezen toch een
duidelijk herkenbaar verhaal vertellen.
Onno Zijlstra, Kierkegaard in discussie,
Damon 2012, € 17,90.
Søren Kierkegaard valt na het eerste decennium
van de 21ste eeuw te typeren als een christelijk religieuze
eenheidsdenker die zich vanuit cultureel-historisch
oogpunt op het breukvlak van modernisme
en postmodernisme bevindt. Twee hoofdvragen,
die bij Kierkegaard voortvloeien uit de hang naar
eenheid, zijn op welke wijze hij zichzelf uit de diaspora
verzamelt tot een coherent zelf en hoe hij
zijn poëtische talent kan verenigen met de hoge eis
van het nieuwtestamentische christendom vrijwillig
voor een lijdensrol te kiezen. In het in oktober 2012
verschenen boek Kierkegaard in discussie verdedigt
Onno Zijlstra de these dat de latere Kierkegaard
die eenheid ‘vindt’ door in zijn schrijverschap cumulatief
de stem van getuige te vertolken. Pluralis
wordt singularis. Zijlstra ondersteunt zijn these
door veranderingen in de aard van Kierkegaards
schrijverschap en zelfverhouding te laten zien aan
de hand van diens sleutelpublicaties. Zijlstra brengt
Kierkegaard in dialoog met latere filosofen en literaire
figuren die of de implicaties van vergelijkbare
Kierkegaardiaanse problemata doordenken en daar
conclusies aan verbinden die Kierkegaard zelf niet
aandurft, of die in de eigen tijd tot andere analyses
komen. Tekst en beeld lopen in het boek samen op.
Heleen Zorgdrager, Michiel Driebergen
en Diederik Prak, De Joden van
Lemberg. Een reis naar lege plekken,
Barneveld: De Hondsrug Pers /
Uitgeverij Boekenbent 2012.
Honderd jaar geleden genoot Lemberg, als grensstad
van het Habsburgse rijk, ook in het Westen
roem vanwege haar pracht en het rijke culturele
leven, waarmee zij haar zusterstad Kraków evenaarde.
Na het neerlaten van het IJzeren Gordijn
werd de stad in het Westen echter goeddeels vergeten.
Dit boek gaat over Lemberik, zoals de joden
hun stad noemden. De joden hebben in Lemberg
en Lwów, zoals het heette tijdens het Poolse bewind
van 1919 tot 1939, eeuwenlang een grote
bijdrage geleverd aan de cultuur, de economie en
het sociale leven van de stad. De Duitse bezetters
hebben er niet slechts de joden uitgeroeid, zij hebben
ook zoveel mogelijk van hun sporen uitgewist.
De geschiedenis van de joden van Lemberg is een
reis naar lege plekken. Toch is er in Lviv, zoals de
stad heet sinds zij deel uitmaakt van Oekraïne, nog
veel te vinden van het vroegere joodse leven, in de
vorm van gebouwen, woonwijken, opschriften en
monumenten. Dit boek neemt ons mee door een
prachtige Midden-Europese stad, die alleszins de
moeite waard is om te bezoeken en te verblijven.
Heleen Zorgdrager, docente systematische theologie
en genderstudies aan de PThU, vestiging
Amsterdam, heeft haar hart verpand aan Lviv. Ze
is sinds 2005 in dienst van Kerk in Actie part-time
verbonden aan de Ukrainian Catholic University en
doceert oecumenische theologie op de grens van
oost en west.

22 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 1 - maart 2013 23
Promotie
Dissertatie Dronkers over burgertrouw en religieuze verbondenheid:
‘Belangrijker dát mensen meedoen in
de maatschappij, dan hoe ze meedoen’
Zijn gelovigen betrouwbare burgers? Over die vraag
gaat het in Faithful Citizens: Civic Allegiance and
Religious Loyalty in a Globalised Society; A Dutch
Case Study van Pieter Dronkers, waarop hij op 25
oktober promoveerde aan de vestiging Groningen
van de PThU. Promotoren waren prof.dr. F. de Lange,
hoogleraar ethiek aan de PThU, en prof.dr. R.W.
Boomkens, hoogleraar sociale en cultuurfilosofie aan
de Rijksuniversiteit Groningen.
Pieter Dronkers doet in zijn proefschrift verslag van
literatuuronderzoek onder politiek filosofen en politieke
theologen. Ook analyseerde hij als case study
de discussies in de Tweede Kamer over onverdoofd
ritueel slachten en de naturalisatieceremonie voor
nieuwkomers. Dronkers omschrijft burgertrouw als
‘publiek engagement’ of ‘engagement met de samenleving’.
Dat betekent ‘laten zien dat je wilt meedoen
in de samenleving, die je beschouwt als jouw
samenleving.’ Hij stelt dat meedoen aan het publieke
debat op zich belangrijker is dan de precieze
inbreng daaraan. Deze opvatting dankt hij aan de
Amerikaanse godsdienstsocioloog Jeffrey Stout.
Dronkers heeft ook onderzocht wat politieke theologen
over burgertrouw beweren. Op de achtergrond
van het thema ‘burgertrouw’ speelt namelijk de discussie
over de rol van religie in het publieke domein.
Volgens de liberalen is er in de publieke ruimte geen
plek voor religie. Publieke theologen benadrukken
dat religieuze tradities een belangrijke bijdrage kunnen
leveren aan het publieke debat over wat een
goede manier van samenleven is. De theologen Erik
Borgman (rooms-katholiek) en Mechteld Jansen (protestants)
behoren tot deze stroming. Tot slot zijn er
ook theologen die benadrukken dat de christelijke
identiteit niet te verenigen is met trouw aan de samenleving.
Een vertegenwoordiger van deze stroming
is de Amerikaanse theoloog Stanley Hauerwas,
die zelfs vindt dat christenen in een kolonie moeten
leven in een voor hen vreemde samenleving. Dronkers
sluit zich aan bij de publieke theologen en vindt dat
er ruimte moet zijn voor de inbreng van religieuze
tradities in het publieke debat.
Pieter Dronkers (1979) studeerde theologie in Kampen
en Parijs. Hij was van 2007 tot begin dit jaar als aio
verbonden aan de PThU. Van 2001 tot 2002 was
hij bestuurslid van de Landelijke Studentenvakbond
(LSVb), en van 2006-2007 beleidsmedewerker onderwijs
van de Commissie Gelijke Behandeling.
Sinds anderhalf jaar is hij verbonden aan Nieuwwij,
een project van het Dominicaans Studiecentrum in
Amsterdam, onder leiding van de theologe Manuela
Kalsky. Sinds 1 mei is Dronkers manager van het dialoogcentrum
van Nes Ammim, een internationale
werk- en leefgemeenschap in Israël.
Het proefschrift Faithful Citizens: Civic Allegiance
and Religious Loyality in a Globalised Society; A
Dutch Case Study (inclusief Nederlandse samenvatting)
is verkrijgbaar bij de promovendus (pdronkers@
hotmail.com). Het zal later als handelseditie worden
uitgegeven.

PThU Amsterdam
Bezoekadres
Boelelaan 1105
1081 HV Amsterdam
Postadres
Postbus 7161
1007 MC Amsterdam
Bestuurssecretariaat 088 3371 861
Studentenadministratie Amsterdam 088 3371 864
Studentenadministratie Groningen 088 3371 865
Personeelszaken 088 3371 867
Communicatie 088 3371 866
Financiële zaken 088 3371 863
Bibliotheek 088 3371 862
Internationalisering 088 3371 669
Bezoekadres
Ouwe Ebbingestraat 25
9712 HA Groningen
Postadres
Postbus 11069
9700 CB Groningen
www.pthu.nl | www.facebook.com/PThUnl | http://twitter.com/#!/PThU_NL
Colofon
PThUnie is een magazine dat drie keer per jaar verschijnt. Het blad is met name bedoeld voor predikanten in de PKN en wordt ook toegezonden aan
studenten, medewerkers en relaties van de PThU. Het magazine wordt uitgegeven door de Protestantse Theologische Universiteit.
Redactie
Jodien van Ark
Theo Boer
Henk de Roest
Klaas Spronk, hoofdredacteur
Redactieadres
De Boelelaan 1105
1081 HV Amsterdam
088 33 71 866
Vormgeving
Borrias, Kampen
www.borrias.nl
Eindredactie
Markt en Missie, Zwolle
PThU Groningen
Foto’s
Gerard Helt, Eelco Hofstra,
Sarah-Jane Fotografie,
Linda Heller Fotografie.
ISSN nummer
1876-9233