Oktober - MUGweb

JOeP BertraMS
nicOLien MiZee
Smurfen
,, Max is misschien niet geschikt
om te werken", zeg ik.
,,Niet geschikt om te werken?
Iederéén is geschikt om te
werken!”, roept Rob opgewonden.
Gefrappeerd kijk ik hem
aan. ,,Dat zegt de Grote Smurf
ook! Hij stuurt de Luie Smurf
het bos in om te werken, maar
die krijgt een appel op zijn
hoofd waardoor hij meteen
in het smurfenziekenhuis
terechtkomt. ,Het is waar,’ zegt
de Grote Smurf dan, hij is niet
geschikt om te smurfen.’” ,,We
hebben het over de toekomst
van een jonge man en jij begint
over smurfen”, zegt Rob bitter.
We spraken over Max, zijn
neefje dat kort daarvoor zijn
eindexamen gehaald had. Dat
betekende het einde van een
kwelling die begon toen hij zes
jaar oud was. ,,Ik wil niet in
de kring”, had hij gezegd toen
hij als zesjarige aan de hand
van zijn vader naar school
stapte. Maar hij moest. Zes
jaar lagere school en zes jaar
middelbare school. Twaalf
jaar lang walgend in de kring.
Karrenvrachten ziekmeldings-
cOLuMn
briefjes werden er geschreven.
Werkstukken werden door de
hele familie gemaakt, terwijl
Max beneden in de keuken
broodjes stond te bakken.
Ook ik heb me slechts met de
allergrootste moeite door mijn
schooljaren heengeslagen. Wàt
me in het latere leven ook zou
overkomen – niets kon deze
nachtmerrie overtreffen. Nog
jarenlang begon ik te stotteren
als ik moest uitleggen wat er
zo erg aan was. Wat er erg aan
was? Het was een gruwel, een
hels systeem! Hoe konden we
onze kinderen in godsnaam
zoiets aandoen? Een volwassene
die twaalf jaar bang, ziek en
wanhopig naar zijn werk gaat,
mag naar de psycholoog, een
jaar sabbatical opnemen, zoeken
naar wat hij echt wil in het
leven – maar kinderen worden
zonder mededogen naar dat
inferno teruggestuurd! Een
psychologe die mijn tirade
eens aanhoorde, keek me aan
en zei kalm: ,,School is heel
goed voor heel veel kinderen.
Maar niet voor jou.” Verbouwereerd
keek ik haar aan. Dat
ik dat niet eerder gedacht
had! Niet langer hoefde ik
stotterend te bewijzen dat het
systeem niet deugde, het was
veel eenvoudiger: het lag aan
mij; ik was er gewoon niet geschikt
voor geweest. Zoals de
grote Smurf al had ingezien:
sommige smurfen zijn niet
geschikt om te smurfen.
Met ware heldenmoed sloeg
Max zich door zes jaar gymnasium
heen, slaagde zonder
één onvoldoende en lag toen
een paar weken afgepeigerd
op de bank gedichten te lezen
en strips te tekenen. Op een
dag werd het zijn vader te
gortig. ,,Kom van die bank af!
Ga je moeder helpen. Of mij!
Met het kippenhok. Pak die
schuurmachine.” Onhandig zat
Max te prutsen met schuurpapiertjes.
,,Hij doet het niet”,
zei hij even later. ,,Je moet
de stekker in het stopcontact
steken", zei zijn vader. ,,Nee,
dat is het lichtknopje. Goed
zo, daar!” Er klonk een harde
knal. Alle lichten gingen uit.
Onthutst stond Max met het
knetterende, walmende apparaat
in zijn handen. ,,Hoort dat
zo?”, vroeg hij onzeker. Nee,
niet iedereen is geschikt om te
smurfen.
BetOOg
Het woord zorgplicht
bestaat niet meer
Deskundigen geven hun mening over een actueel onderwerp
Arme mensen doen niet mee, ze
worden buitengesloten. Het café
is geen optie en de sportvereniging
is te duur. Het isolement
benadrukt dat uitwegen uit de
armoede zijn uitgeput. Mr. Fischer
pleit voor een beschavingsoffensief.
Dat geldt des te meer als je geen
volkstuin hebt en geen oma of
moeder met geld, zoals de armen
die ik ken.
De klanten die bij mijn bureau
voor rechtshulp aankloppen, hebben
hun administratie niet op orde,
wat ook niet nodig is want veel keuzes
zijn er voor hen toch niet meer
te maken. Ze hebben geen uitgebreid
sociaal leven en dus ook geen
agenda. Slechts sommigen komen
op het afgesproken tijdstip. Lezen
kunnen ze meestal wel, maar het
begrijpen van een tekst is iets heel
anders.
Zet deze mensen in de inmiddels
volstrekt gebureaucratiseerde
maatschappij en het probleem is
helder. Het zijn twee werelden die
met elkaar botsen. De hulpverleners
zitten achter hun balies met
formulieren en afsprakenkaartjes.
Het woord ‘zorgplicht’ komt in het
vocabulaire van de baliemedewerkers
van de sociale dienst al lang
niet meer voor. Ze staan eerder op
voet van oorlog met arme mensen.
Om dat te accentueren staan bij
de deur twee, soms drie beveiligingsmannen.
En om de verhoudingen
nog helderder te maken
staan de baliemedewerkers achter
de balie op een verhoging van 32
centimeter. Een hand geven is uitgesloten.
Handen geven is namelijk
een veiligheidsrisico. Net zoals koffie
aanbieden. De koffieautomaat
in de wachtruimte van de sociale
dienst is weg. En als dan eindelijk
de verdrukte arme er in is geslaagd
in het hokje plaats te nemen, dan zit
de hulpverlener op een bureaustoel
en de arme op een stalen bankje,
verankerd in de grond, ongeveer
10-15 centimeter lager dan de hulpverlener.
En dat bankje dat hangt
ook nog wat schuin naar achteren
zodat de afstand tot de tafel maximaal
is. En als een alleenstaande
vrouw met drie kinderen dan roept
dat zij en haar kinderen honger
hebben, dan volgt een pandverbod.
En na dat pandverbod kan iemand
niet meer persoonlijk om bijstand
vragen.
Hoe hoger de nood, hoe meer
mensen buitengesloten worden.
En de mensen die zouden moeten
helpen, krijgen opdracht geen
rekening te houden met de kwetsbare
medemens. Standaard is het
antwoord van de sociale dienst
dat het verzorgen van kinderen de
verantwoordelijkheid van de ouders
is. En zelf hoeft de gemeente
niks. Alleen als het misgaat, maar
dan wordt verwezen naar andere
onderdelen van de staat zoals de
jeugdzorg. Maar jeugdzorg betaalt
het schoolreisje, de voetbalclub of
de kapotte ijskast niet. Straffen is
populair onder sociale diensten.
De uitkering korten, soms een hele
maand en soms nog langer. Dat
die kinderen en hun ouders dan
zonder eten zitten, de ziektekostenverzekering
niet meer wordt
betaald en de betalingsregelingen
niet meer worden nagekomen, dat
hoort er allemaal bij. ‘Het pamperen
moet maar eens ophouden’,
heet dat dan. En de slachtoffers,
die hebben pech. Zelfs die 12jarige
jongen die flauwvalt omdat
hij zijn dieet niet meer kan volgen,
zet de gemeente niet aan tot hulp.
Ook niet als blijkt dat de gemeente
de ernst van de zaak niet zag vanwege
een communicatieprobleem.
Want in de plaatselijke verordening
is expliciet opgenomen dat
gebrekkige kennis van de Nederlandse
taal geen excuus is. En de
analfabeet moet zelf maar iemand
zoeken die hem helpt met het invullen
van een aanvraagformulier.
En als dat dan niet lukt, dan is dat
zijn eigen schuld, dus geen uitkering.
En van de man met wanen
wordt eenvoudigweg op straffe
van uitsluiting een kloppende administratie
verlangd.
Rechtshulp bieden in deze veranderende
maatschappij is niet te
vergelijken met de rechtshulp zoals
die vijftien jaar geleden werd geleverd.
Nederland is inmiddels doordrenkt
met racistische vooroordelen.
Stoere en duidelijke taal, daar
draait het nu om. Helpen is iets van
de linkse kerk. Voor het racisme
jegens mensen uit Somalië weigert
de gemeente Haarlem gewoonweg
excuus aan te bieden.
In zo’n situatie moeten rechtshulpverleners
activistisch zijn, ze
moeten leren rechtsproblemen
te definiëren vanuit de dagelijkse
problemen van de uitgesloten medemens.
Omdat de overheid niet
meer helpt en omdat het uitsluiten
conform de Nederlandse regelgeving
wordt toegepast, is de strijd
een strijd over mensenrechten
geworden. De juridische vraag is
steeds of er een plicht tot helpen
bestaat. Die plicht staat niet meer
in de plaatselijke verordening. Alleen
in de internationale verdragen
die Nederland mede heeft
ondertekend, staat die plicht nog.
Zonder een gedegen kennis van
verdragsrecht is een rechtspraktijk
voor arme mensen dan ook niet
meer mogelijk. Wat nodig is, is
een praktijk die kiest voor de onderkant
van de samenleving en er
voor gaat staan met de juridische
wapens die te vinden zijn in mensenrechtenverdragen.
Wellicht
wordt Nederland dan ook weer wat
beschaafder.
Mr. W. G. Fischer leidt een advocatenkantoor
in Haarlem dat gespecialiseerd
is in rechtshulp voor arme
mensen. www.fischeradvocaten.nl
(Over alle genoemde voorbeelden
is geprocedeerd.)
mug magazine o k t o b e r 2010 opinie 29