Observeren en herkennen van aandoeningen - Plantyn

Observeren en herkennen
van aandoeningen
Experimentele editie
Naslagwerk
3de graad Verzorging
© Plantyn
ISBN 978-11-301-2732-4
9 781130 127324

© Plantyn

Woord vooraf
Beste leerling
Als je dit boek openslaat en doorbladert, lijkt het misschien alsof je een leerboek
biologie of een naslagwerk ziekteleer aan het bekijken bent. Vreemd, want je
hebt toch niet gekozen voor een wetenschappelijke of medische studierichting?
Wat is hier dan de bedoeling van?
De bedoeling van dit boek is dat je het gebruikt als opzoekboek wanneer je
tijdens je opleiding tot verzorgende in contact komt met ziekten of aandoeningen.
Zoals je ondertussen weet, word je opgeleid tot een verzorger die totale
zorg biedt. Dat betekent dat je niet enkel verantwoordelijk bent voor praktische
ondersteuning, maar ook aandacht toont voor het complete welzijn van de zorgvrager.
Wanneer je in een verzorgingstehuis instaat voor de maaltijdbedeling,
stopt je verantwoordelijkheid niet als je het plateau onder de neus van de zorgvrager
geschoven hebt. Het is ook je taak om oog te hebben voor de fysieke,
psychische en sociale gezondheid van de zorgvrager. Is deze dame wel in haar
normale doen? Is het verdacht dat ze vandaag al voor de derde keer ligt te slapen
op het moment dat je de maaltijd brengt? Reageert zij even vriendelijk en voornaam
als anders, wanneer je vraagt hoe ze zich vandaag voelt? Je neemt steeds
een oplettende en waakzame houding aan zodat je veranderingen en tekens
opmerkt, en kan signaleren aan het verplegend personeel.
In die zin is het interessant om over een basiskennis te beschikken van ziektes
en aandoeningen. Als je dit jaar in concrete situaties (zoals stagevoorbereiding,
stage-ervaring en praktijklessen) in contact komt met bepaalde aandoeningen of
ziektes, wil je weten wat die inhouden zodat je er correct op kan reageren. Het is
niet jouw taak om op zoek te gaan naar een correcte behandeling, maar aangezien
je totale zorg wilt bieden, is het wel je verantwoordelijkheid om aandacht te
besteden aan de signalen die je opvangt, om erover te praten met de zorgvrager
en de juiste personen op de hoogte te brengen. Daarvoor is een basiskennis van
ziektes en aandoeningen zeker zinvol.
Dit naslagwerk helpt je om aan die basis te werken. Door tijdens je opleiding
gericht te leren observeren en signalen correct te leren interpreteren, bereid je
je voor op een toekomst in de zorgsector. Gebruik dit boek om informatie op
te zoeken over ziektes en aandoeningen waarmee je in contact komt in concrete
situaties. Je leerkracht zal je hierbij begeleiden zodat dit leerproces op een vlotte
en effi ciënte manier verloopt.
We wensen je een leerrijke en boeiende opleiding!
De auteurs.
© Plantyn
9

10
Kader: gezondheidspatronen volgens Gordon
De inhouden van deze uitgave kunnen als volgt ondergebracht worden in het
ordeningskader van de gezondheidspatronen volgens Marjory Gordon:
Gezondheidsbeleving en
instandhouding
9 Het ademhalingsstelsel
10 Het hart- en bloedvatenstelsel
11 Infectieziekten
Voeding en stofwisseling 6 Het spijsverteringsstelsel
7 Het endocrien stelsel
Uitscheiding 6 Het spijsverteringsstelsel
7 Het endocrien stelsel
8 Het urinewegstelsel
Activiteiten 1 Het bewegingsstelsel
9 Het ademhalingsstelsel
10 Het hart- en bloedvatenstelsel
Slaap en rust 2.4 Slaap en rust
Cognitie en waarneming 2 Het zenuwstelsel
3 Het oog
4 Het oor
5 De huid
Zelfbeleving zie Omgaan met het jonge kind en
de oudere zorgvrager
Seksualiteit en voortplanting 12 Soa’s
Stressverwerking 2 Het zenuwstelsel
© Plantyn

Doelstellingen
1 Het bewegingsstelsel
– Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. activiteiten toelichten.
– Veranderingen/tekens m.b.t. activiteiten observeren en signaleren.
– In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten
i.v.m. activiteiten vinden, selecteren en aanwenden.
2 Het zenuwstelsel
– Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. waarneming en
cognitie toelichten.
– Veranderingen/tekens m.b.t. waarneming en cognitie observeren en
signaleren.
– In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten
i.v.m. waarneming en cognitie vinden, selecteren en aanwenden.
3 Het oog
– Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. waarneming en
cognitie toelichten.
– Veranderingen/tekens m.b.t. waarneming en cognitie observeren en
signaleren.
– In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten
i.v.m. waarneming en cognitie vinden, selecteren en aanwenden.
– Noodsituaties herkennen en accuraat optreden.
4 Het oor
– Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. waarneming en
cognitie toelichten.
– Veranderingen/tekens m.b.t. waarneming en cognitie observeren en
signaleren.
– In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten
i.v.m. waarneming en cognitie vinden, selecteren en aanwenden.
– Noodsituaties herkennen en accuraat optreden.
5 De huid
– Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. waarneming en
cognitie toelichten.
– Veranderingen/tekens m.b.t. waarneming en cognitie observeren en
signaleren.
– In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten
i.v.m. waarneming en cognitie vinden, selecteren en aanwenden.
– Noodsituaties herkennen en accuraat optreden.
© Plantyn
6 Het spijsverteringsstelsel
– Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. voeding en stofwisseling
toelichten.
– Veranderingen/tekens m.b.t. voeding en stofwisseling observeren en
signaleren.
11

12
– In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten
i.v.m. voeding en stofwisseling vinden, selecteren en aanwenden.
– Noodsituaties herkennen en accuraat optreden.
7 Het endocrien stelsel
– Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. het endocrien stelsel
toelichten.
– Veranderingen/tekens m.b.t. het endocrien stelsel observeren en signaleren.
– In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten
m.b.t. het endocrien stelsel vinden, selecteren en aanwenden.
– Noodsituaties herkennen en accuraat optreden.
8 Het urinewegstelsel
– Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. uitscheiding
toelichten.
– Veranderingen/tekens m.b.t. uitscheiding observeren en signaleren.
– In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten
i.v.m. uitscheiding vinden, selecteren en aanwenden.
– Noodsituaties herkennen en accuraat optreden.
9 Het ademhalingsstelsel
– Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. activiteiten toelichten.
– Veranderingen/tekens m.b.t. activiteiten observeren en signaleren.
– In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten
i.v.m. activiteiten vinden, selecteren en aanwenden.
– Noodsituaties herkennen en accuraat optreden.
10 Het hart- en bloedvatenstelsel
– Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. activiteiten toelichten.
– Veranderingen/tekens m.b.t. activiteiten observeren en signaleren.
– In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten
i.v.m. activiteiten vinden, selecteren en aanwenden.
– Noodsituaties herkennen en accuraat optreden.
11 Infectieziekten
– Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t infectieziekten
toelichten.
– Veranderingen/tekens m.b.t. infectieziekten observeren en signaleren.
– Noodsituaties herkennen en accuraat optreden.
© Plantyn
12 Soa’s
– Zorg dragen voor het menselijk functioneren in verband met seksualiteit.
– Noodsituaties herkennen en accuraat optreden.

1 Het bewegingsstelsel
1.1 Anatomie
1.1.1 Skelet- en beenderstelsel
schedel
onderkaak
sleutelbeen
borstbeen (sternum)
opperarmbeen
rib
wervel
spaakbeen (radius)
bekken
ellepijp (ulna)
handwortelbeentjes
middenhandsbeentjes
vingerkootjes
dijbeen (femur)
knieschijf
scheenbeen (tibia)
kuitbeen (fibula)
voetwortelbeentjes
middenvoetsbeentjes
teenkootjes
Het skelet- en beenderstelsel bestaat uit beenderen (of botten) en gewrichten.
Beide structuren hebben enkele typische kenmerken.
> Beenderen
Bevatten aan de buitenkant een laag kraakbeen*: dit is erg glad en veerkrachtig
en beschermt de botuiteinden.
© Plantyn
> Gewrichten
– Verbinden beenderen met elkaar.
– Worden ingedeeld naargelang ze de beenderen bewegingsvrijheid
geven.
– Zijn goed gesmeerd om de botten glad naast elkaar te laten
bewegen. Als dat niet zo zou zijn, zouden de botten veel sneller
verslijten en zouden onze bewegingen erg pijnlijk worden.
– Rond het hele gewricht zit een vlies: het synoviale vlies*. Dit produceert
een vloeistof die het ganse gewricht smeert. Ze werkt als een
olie en houdt het gewricht soepel.
– Het kleinste gewricht in het lichaam is de stijgbeugel in het oor.
13

14
Zowel de beenderen als de gewrichten kunnen onderverdeeld worden in
verschillende soorten:
> Beenderen
Korte beenderen
– Zijn in alle richtingen even groot.
– Hebben een dunne, compacte buitenlaag.
– Voorbeelden: hand- en voetwortelbeentjes, wervels.
Lange beenderen (= pijpbeenderen)
– Zijn lang en dun.
– Geven steun.
– Maken beweging mogelijk.
– Voorbeelden: scheenbeen, dijbeen, vingerkootjes.
Platte beenderen
– Zijn plat en breed.
– Beschermen organen.
– Voorbeelden: schedel, schouderbladen, borstbeen, heupbeen,
ribben.
© Plantyn

Gewrichten
Vlakke gewrichten
– Laten toe om draaibewegingen te
maken.
– Voorbeelden: tussenwervelgewrichten,
halswervels.
Kogelgewrichten
– Laten toe om bewegingen op en neer,
naar voren en achteren en in het rond
te maken.
– Voorbeelden: heupgewricht,
schoudergewricht.
Scharniergewrichten
– Laten toe om bewegingen naar voren en
achteren te maken.
– Voorbeelden: kniegewricht,
ellebooggewricht.
1.1.2 Spierstelsel
© Plantyn
> Dwarsgestreepte spieren
– Willekeurige spieren.
– Staan onder invloed van onze wil.
– Zijn snel vermoeid.
– Kunnen in kramp geraken.
– Voorbeelden: spieren van de armen en de benen.
15

16
> Gladde spieren
– Onwillekeurige spieren.
– Staan niet onder invloed van onze wil.
– Werken traag en zijn daardoor onvermoeibaar.
– Voorbeelden: de slokdarm, de maag, de bloedvaten.
> Mengeling van beide
De hartspier bestaat uit zowel dwarsgestreepte spieren als gladde
spieren.
1.2 Fysiologie
1.2.1 Functies beenderstelsel
Het skelet heeft vijf doelen:
– Stevigheid geven aan het lichaam.
– Aanknopingspunt voor de spieren vormen.
– Witte en rode bloedcellen en bloedplaatjes aanmaken.
– Kalk opslaan.
– Bepaalde organen beschermen, zoals hart, longen, ruggenmerg*,
hersenen.
Bij de schedel van een baby
merken we de aanwezigheid
van verschillende naden en
twee openingen: de
fontanellen*.
– Vooraan ligt de ruitvormige,
grote fontanel. Dit vlezige
deel van de schedel sluit na
18 maanden.
– Achteraan ligt de
driehoekige, kleine
fontanel. Deze fontanel
sluit na 3 maanden.
© Plantyn
De fontanellen hebben twee belangrijke functies:
– De schedelnaden bestaan uit kraakbeenverbindingen die toelaten dat
de schedelbeenderen lichtjes over elkaar schuiven bij de bevalling. Hierdoor
kan het hoofd beter door het geboortekanaal*.
– Ze geven de hersenen de mogelijkheid om te ontwikkelen gedurende
de eerste maanden na de geboorte. Wanneer de fontanellen te vroeg
sluiten, ontwikkelen de hersenen zich onvoldoende en kan er een
mentale achterstand ontstaan.

1.2.2 Functies spierstelsel
De spieren hebben vier doelen:
– Stevigheid bieden aan het lichaam.
– Beweging mogelijk maken.
– De lichaamstemperatuur op peil houden.
– Sommige organen vormgeven.
1.2.3 Werking spierstelsel
De spierwerking bestaat voornamelijk uit opspannen en ontspannen. Een
spier kan alleen maar trekken en niet duwen. Dat verklaart waarom er zo veel
spieren nodig zijn. Elke beweging wordt door een andere spier veroorzaakt.
Zo hebben we een spier om onze arm te buigen (de biceps) en een andere
om onze arm te strekken (de triceps). Twee spieren met een tegengestelde
functie noemen we antagonisten of tegengestelde partners.
Spieren hebben glucose* en zuurstof nodig om te kunnen werken. Glucose
is een ander woord voor suikers. De suikers komen je lichaam binnen door
alles wat je eet en drinkt. Ze worden verwerkt in je spijsverteringsstelsel. De
glucose komt door de wand van de dunne darm in het bloed terecht.
– Glucose zorgt voor energie en zuurstof voorkomt spierkrampen.
– Bij een tekort aan zuurstof ontstaat er melkzuur* in de spieren
vermoeidheidsgevoel, spierpijn en uiteindelijk krampen.
1.3 Pathologie
1.3.1 Problemen met de schedel
> Craniostenose
– Te vroeg dichtgroeien van de fontanellen.
– De schedelvorm hangt af van welke naden te vroeg sluiten.
– Meestal brengt dit met zich mee dat de hersenen zich onvoldoende
kunnen ontwikkelen, waardoor er een fysieke en/of psychische
achterstand kan ontstaan.
© Plantyn
> Microcephaal
– Zeer kleine schedelomtrek, minder dan 33 cm bij geboorte.
– Er is te weinig plaats voor de hersenen om te groeien.
– Afhankelijk van de grootte van de schedel kan dit leiden tot milde tot
ernstige mentale beperkingen. Ook de motorische ontwikkeling kan
trager verlopen.
> Macrocephaal
– Zeer grote schedelomtrek, groter dan 38 cm bij geboorte.
– Ontstaat meestal door een teveel aan vocht in de schedel: we
noemen dit ook een waterhoofd.
– Kan leiden tot mentale achterstand, maar dit is niet altijd het geval.
17

18
> Gebombeerde fontanel
– De fontanellen staan bol.
– Er is sprake van een overdruk door een teveel aan vocht in de
schedel. Dit vocht kan water zijn, bij een waterhoofd, of bloed, bij
een inwendige bloeding.
> Ingezonken fontanel
– De fontanellen zijn ingevallen.
– Er is sprake van een onderdruk. Die onderdruk ontstaat door uitdroging.
Waarschijnlijk heeft de baby hoge koorts of geeft hij erg veel
over, waardoor hij te veel vocht verliest.
1.3.2 Problemen met de wervelkolom
Lordose Kyfose Scoliose
Verklaring Een te sterke
kromming aan
de ruggenwervel
ter hoogte van de
lenden.
Symptomen Uitgesproken
holle rug.
Een te sterke kromming
aan de ruggenwervel
ter hoogte van de
schouders.
Zorgvragers kijken
naar beneden omdat
ze voorovergebogen
lopen.
Een zijwaartse
kromming van
de ruggenwervel.
Zorgvragers gaan
zijwaarts hangen.
Acties
Voorbeeld
Kinesitherapie Kinesitherapie Kinesitherapie
© Plantyn
scoliose

1.3.3 Problemen met gewrichten
Artrose Artritis
Verklaring Het afsterven van kraakbeen
in een gewricht.
Het gevolg is dat de twee
botten die het gewricht
opbouwen te dicht tegen
elkaar komen te staan.
Symptomen
– startstijfheid: stijfheid
bij opstaan na zitten of
liggen
– verminderde mobiliteit
1.3.4 Problemen met de voeten
Platvoet Holvoet
Verklaring Ontbreken van een welving bij
de voeten.
Symptomen – Tenen staan in spreidstand.
– Voet staat volledig plat op
de grond.
– Knieën vallen tegen elkaar
en krijgen te veel druk.
– Lang stappen is onmogelijk.
Acties Vóór de leeftijd van 4 jaar:
– Geef het kind schoenen met
een stevig voetbed vanaf
het moment dat het kan
stappen.
– Laat het kind soms op blote
voeten op het zand lopen in
de zomer.
Het ontsteken van een gewricht.
Deze aandoening kan zowel
ontstaan door een trauma (bv. te
hard neerkomen op je armen bij
het vallen) als spontaan (bv. door
reuma).
– warmte, roodheid en zwelling
ter hoogte van het aangetaste
gewricht
– verminderde beweeglijkheid
– pijn in het gewricht
© Plantyn
Na de leeftijd van 4 jaar:
– Het kind moet op controle
bij de orthopedist*. Hij zal
steunzolen voorschrijven.
Die moeten tijdelijk of in
sommige gevallen altijd
gedragen worden.
Te sterke welving van de
voeten.
– Voet heeft een zeer hoge
wreef.
– De holte onderaan is te
groot.
– Neem contact op met een
orthopedist.
19

20
Voorbeeld
1.3.5 Osteoporose
Platvoet Holvoet
= Botontkalking. De structuur van de beenderen wordt veel breekbaarder.
> Oorzaken
– Gebrek aan kalk.
– Te weinig lichaamsbeweging.
– Langdurig gebruik van bepaalde soorten medicatie, zoals cortisone
of hormonen.
> Symptomen → verzorgend observeren
– De beenderen worden dunner.
– Bij een kleine slag of stoot kan er al een breuk ontstaan.
> Acties → verzorgend handelen
– Laat de zorgvrager calcium en vitamine D innemen.
– Meer beweging kan de opname van calcium bevorderen.
> Preventief handelen
– Geef vanaf de geboorte voldoende melk en melkproducten aan
kinderen. Hierdoor wordt er een reserve aan calcium opgeslagen.
– Ook in de menopauze* is het belangrijk om melkproducten te blijven
gebruiken.
Osteoporosis
© Plantyn
gezond bot osteoporose

1.3.6 Breuken
= Fracturen. Bij een breuk vormt het bot niet meer een geheel.
Er zijn verschillende soorten botbreuken:
– Barst: op de foto’s zie je een lijn op het
been; er is geen ruimte tussen de twee
delen.
– Enkelvoudige breuk: op de foto’s
zie je dat er een splitsing is in het bot; er
is een kleine ruimte tussen de twee delen.
• Zonder verplaatsing: de twee delen
bleven op hun plaats.
• Met verplaatsing: een of de beide delen
zijn van plaats verschoven.
– Meervoudige breuk: er zijn verschillende breuken vast te stellen.
• Zonder verplaatsing.
• Met verplaatsing.
Daarnaast moeten we ook bekijken of het om een open of gesloten breuk
gaat:
– Open breuk: het bot is zo verplaatst dat het door de huid steekt.
– Gesloten breuk: hier is de breuk inwendig aanwezig en kun je ze
enkel op foto zien.
> Symptomen → verzorgend observeren
– Pijn.
– Het lidmaat functioneert niet meer.
– Soms is er een zwelling en een blauwe verkleuring.
– De oorspronkelijke vorm van het lidmaat is soms gewijzigd.
> Acties → verzorgend handelen
– Immobiliseer* het lidmaat.
– Breng de zorgvrager zo snel mogelijk naar een spoedafdeling.
1.3.7 Verstuiking
© Plantyn
= Te ver uitrekken van het gewricht.
> Oorzaken
– Slappe enkelbanden.
– Verkeerd neerkomen op de voet.
> Symptomen → verzorgend observeren
– De huid rond het gewricht zwelt op.
– Het gewricht wordt stijf en pijnlijk.
> Acties → verzorgend handelen
– Breng het lidmaat in hoogstand.
– Breng een steungevend verband aan.
– Zorg ervoor dat de zorgvrager het lidmaat enkele dagen laat rusten.
21

22
1.3.8 Spierverrekking
= Te ver uitrekken van de spier, waardoor de spiervezels beschadigd
geraken.
> Oorzaken
– Zwakke spieren en pezen.
– Aanhoudende overbelasting, bijvoorbeeld door een fout trainingsschema
of overgewicht.
> Symptomen → verzorgend observeren
– Plots optredende pijn na een verkeerde beweging.
– Zelden een zwelling.
> Acties → verzorgend handelen
– Breng het lidmaat in hoogstand.
– Breng een drukverband aan; dit geeft ook steun.
– Leg er een cold pack op om de pijn te minderen en eventuele zwelling
tegen te gaan.
– Zorg ervoor dat de zorgvrager het lidmaat enkele dagen laat rusten.
1.3.9 Spierscheur
= Spierverrekking die nog net iets verder gaat, zodat er een scheur
optreedt in de spiermassa.
> Oorzaken
– Onvoldoende opwarming voor het trainen.
– Plotse en/of bruuske beweging.
> Symptomen → verzorgend observeren
– Hevige pijn.
– Geen mogelijkheid om nog te steunen op het lidmaat.
– Plotse zwelling.
– Blauwe verkleuring door inwendige bloeding.
> Acties → verzorgend handelen
– Leg er een cold pack op om de zwelling en inwendige bloeding te
stoppen.
– Breng een drukverband aan.
– Breng het lidmaat in hoogstand.
– Zorg ervoor dat de zorgvrager het lidmaat gedurende een week laat
rusten.
1.3.10 Spierkramp
© Plantyn
= Opstapelen van melkzuur in de spieren.
> Oorzaken
– Zware inspanningen en te weinig bloed (zuurstof) dat bij de spieren
geraakt om het melkzuur af te breken.

– Nachtelijke spierkrampen kunnen het gevolg zijn van een tekort aan
magnesium.
> Symptomen → verzorgend observeren
– Een ongecontroleerd samentrekken of verkorten van de spier.
> Acties → verzorgend handelen
– Als de spierkramp voorkomt na het sporten, moet de zorgvrager
stretchen en de spier trachten te laten ontspannen.
– Wanneer nachtelijke spierkrampen veelvuldig voorkomen, moet de
zorgvrager op controle gaan bij de huisarts.
© Plantyn
23

24
2 Het zenuwstelsel
2.1 Anatomie
grote hersenen
thalamus
hypofyse
verlengde merg
hersenzenuwen
hersenstamzenuwen
ruggenmerg
2.1.1 Centraal zenuwstelsel
> Onderdelen
– grote hersenen
– kleine hersenen
– hersenstam
– ruggenmerg
hersenbalk
kleine hersenen
grote hersenen
hersenstam
kleine hersenen
grensstrengen + zenuwknopen
perifere zenuwen (arm)
perifere zenuwen (borstkas)
perifere zenuwen (been)
© Plantyn
> Bouw
– De hersenen bevinden zich in de schedel. De grote hersenen
zitten bovenaan, de kleine hersenen hangen onder de grote
hersenen.
– Het ruggenmerg hangt vast aan de hersenen en zakt zo naar
beneden in de wervelkolom.

2.1.2 Perifeer zenuwstelsel
> Onderdelen
– gevoelszenuwen
– spierzenuwen
> Bouw
De zenuwen bevinden zich
overal in het lichaam.
2.2 Fysiologie
Een voorbeeld: Je gsm rinkelt en je wilt opnemen. In het centraal zenuwstelsel
wordt de opdracht gevormd, waardoor je armen en handen weten wat
ze moeten doen om je gsm op te nemen. Natuurlijk moet die opdracht tot in
je armen geraken. Het perifere zenuwstelsel zorgt ervoor dat de opdracht
tot in je armen en handen geraakt en zo weten je spieren wat ze moeten
doen om je gsm op te nemen.
2.2.1 Functies
> De perifere zenuwen zorgen ervoor dat de informatie vanuit het centraal
zenuwstelsel tot in je ledematen geraakt.
> Het centrale zenuwstelsel verwerkt alle informatie.
2.2.2 Werking
Het zenuwstelsel is een menselijke computer. Deze computer bestaat uit een
computerbak, een computerscherm en een klavier. Het klavier is de ‘input’,
de computerbak verwerkt deze input en is dus de ‘verwerker’, en het computerscherm
geeft de ‘output’.
> Input
Bestaat uit gevoelszenuwen.
– De zenuwen voelen een prikkel.
– Ze brengen de prikkel naar het centrale zenuwstelsel.
© Plantyn
Voorbeeld: Als we met onze rechterwijsvinger een hete pan aanraken,
brengen de gevoelszenuwen deze prikkel naar het centrale zenuwstelsel.
> Verwerker
Bestaat uit het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg).
– Prikkels die binnenkomen (via ‘input’), gaan via het ruggenmerg naar
de hersenen.
– De hersenen zijn ons ‘denkorgaan’ en zijn dus nodig om iets waar te
nemen of te denken. Zonder onze hersenen zouden we niet kunnen
functioneren, niet kunnen denken … en niet kunnen leven!
Voorbeeld: Het centrale zenuwstelsel verwerkt de pijnprikkel die door
de input werd doorgegeven, en zorgt ervoor dat we ‘weten’ dat we pijn
hebben. Het centrale zenuwstelsel zorgt er ook voor dat we weten waar
we pijn hebben (in dit voorbeeld: pijn in de rechterwijsvinger).
25

26
Extra
> Output
Bestaat uit spierzenuwen.
– Nadat de hersenen de prikkel verwerkt hebben, geven ze een prikkel
door aan de spierzenuwen.
– De spierzenuwen voeren de nodige acties uit. Deze zenuwen zorgen
ervoor dat er spieren samentrekken (of net ontspannen).
Voorbeeld: Als we een hete pan aanraken met onze rechterwijsvinger,
worden de arm- en handspieren direct geactiveerd om de vinger snel weg
te trekken van de pan.
We kunnen nog een onderscheid maken, namelijk tussen het somatische en
het autonome zenuwstelsel:
> Het vorige voorbeeld is een voorbeeld van het somatische systeem. We
weten namelijk heel bewust dat we pijn hebben en dat onze arm wordt
weggetrokken van de pan. Ook wanneer we onze rinkelende gsm opnemen,
doen we dit bewust. Ook dat is een voorbeeld van het somatische systeem.
> In het lichaam (inwendig) gebeuren verschillende processen, zoals de
regeling van de hartslag. Die processen gebeuren buiten onze wil om en
worden het autonome systeem genoemd. Een voorbeeld: je zit rustig in
de zetel televisie te kijken en je hebt een hartslag van zestig slagen per
minuut. Opeens verschijnt er op tv een groot brullend monster, of roept
je moeder dat je je kamer direct moet gaan opruimen. Je voelt je hartslag
meteen omhoog gaan en nochtans heb je daar niet om gevraagd. Het is
je lichaam dat beslist dat je hartspieren sneller moeten samentrekken, of je
dat nu wilt of niet. Dat is een voorbeeld van het autonome systeem.
2.3 Pathologie
2.3.1 Cerebrovasculair accident (CVA)
= Beroerte, het afsterven van een gedeelte van de hersenen.
> Oorzaken
– zuurstoftekort in de hersenen
– trombose*
– embolie
– hersenbloeding
© Plantyn
> Symptomen → verzorgend observeren
– uitvalsverschijnselen (verminderde functie van lichaamsdelen en/of
organen, bv. het spraakcentrum in de hersenen is aangetast en de
zorgvrager heeft een spraakstoornis)
– misselijkheid
– bewustzijnsverlies
> Acties → verzorgend handelen
– De zorgvrager moet zo snel mogelijk naar het ziekenhuis. Hoe sneller
het zuurstoftekort verholpen wordt, des te beter zal het herstel verlopen.

– Let erop dat de zorgvrager zijn bloedverdunnende medicatie correct
neemt.
> Preventief handelen
– voldoende bewegen
– gezond eten
– niet roken
2.3.2 Epilepsie
= Een verzamelnaam van een aantal aandoeningen die gepaard gaan met
aanvallen.
> Oorzaken
– Een storing in het doorgeven van de prikkels in de hersenen.
– Naargelang de grootte van het gebied waarin de storingen zich voordoen,
treden er verschillende vormen van epilepsie op.
Grand mal Petit mal Focale epilepsie
Verklaring – kan ontstaan door
litteken in de hersenen
na een trauma,
operatie, bloeding …
– kan ook een aangeboren
afwijking zijn
– kortsluiting in een
groot deel van de
hersenen
Symptomen – Begin van de aanval:
vaak slaakt de persoon
een luide schreeuw,
ziet hij een lichtfl its of
ruikt hij iets.
– Tonische fase:
zorgvrager valt en
verkrampt volledig, is
bewusteloos en ademt
onregelmatig.
– Clonische fase: zorgvrager
heeft spasmen
van de ledematen
en het gelaaten een
gebrek aan controle
over blaas- en aarsspier;
de tong kan
geklemd raken tussen
de tanden (tongbeet).
– Na de aanval: zorgvrager
komt bij, is
moe, verward en kan
klagen over hoofdpijn.
– regelmatig
optredende
‘absences’ of
afwezigheden
– kortsluiting in
een beperkt
deel van de
hersenen
– Zorgvrager
staart gedurende
enkele
seconden tot
minuten voor
zich uit.
– Hij herinnert
zich niets van
de voorbije
periode en
weet niet dat
hij even ‘weg’
was.
© Plantyn
– spasme in
een bepaald
lichaamsdeel,
bv. een
arm of een
deel van het
gelaat
– Zorgvrager
krijgt plotse
contracties in
een lidmaat
of in een
deel van het
gelaat.
– Hij verliest
het bewustzijn.
27

28
Grand mal Petit mal Focale epilepsie
Acties – Laat de zorgvrager
niet alleen.
– Geef hem ruimte,
zodat hij zich niet
kwetst.
– Zorg voor een stabiele
houding.
– Noteer de duur van de
aanvallen.
– Laat de zorgvrager
rustig wakker worden.
– Neem contact op met
de behandelende
arts bij een eerste
aanval, bij abnormale
symptomen, of als de
aanval langer dan vijf
minuten duurt.
– Zorg dat de zorgvrager
zijn medicatie
plichtsgetrouw
neemt en overprikkeling
vermijdt, door
computer en tv te
beperken en lichtshows
te vermijden.
Prognose – afhankelijk van de
oorzaak
2.3.3 Koortsstuipen
– Neem contact
op met de
behandelende
arts.
– Zorg ervoor
dat de zorgvrager
zich
rustig houdt.
– Vermijd overprikkeling.
– weinig voorspelbaar
© Plantyn
= Epileptische aanval ten gevolge van hoge koorts.
> Oorzaken
– lichaamstemperatuur boven de 39 °C
> Symptomen → verzorgend observeren
– De patiënt verliest het bewustzijn.
– Het lichaam verstijft.
– De ogen kunnen wegdraaien.
– Er is schuimvorming op en rond de mond.
– Zorg ervoor
dat de zorgvrager
zich
rustig houdt.
– Meestal
ontgroeit het
kind deze
vorm na de
puberteit.
Medicatie
is dan niet
meer nodig.

– De patiënt stopt met ademen gedurende enkele seconden en ademt
daarna zeer oppervlakkig.
– Hij heeft urine- en/of stoelgangverlies.
> Acties → verzorgend handelen
– Geef de zorgvrager een stabiele houding.
– Voorkom dat de zorgvrager zich kwetst.
– Laat de zorgvrager na de aanval rusten.
– Laat de koorts dalen door medicatie op voorschrift van de arts.
– In de thuiszorg mag je het kind een afkoelingsbadje geven.
2.3.4 Multiple sclerose
2.3.5 Coma
= Een aandoening van het centrale zenuwstelsel waarbij de overdracht
van prikkels niet meer vlot verloopt en er uitvalsverschijnselen optreden.
> Oorzaken
– Precieze oorzaken zijn niet bekend.
– Erfelijkheid speelt een rol.
> Symptomen → verzorgend observeren
– symptomen verschillen naargelang het deelgebied dat eerst geraakt
wordt
– uitvalsverschijnselen van armen, benen, spraak …
– oogklachten
– tintelingen
– tremor (voortdurende schudbeweging van één of meer lichaamsdelen
die wordt veroorzaakt door een onwillekeurige contractie van spieren)
– …
> Acties → verzorgend handelen
– Neem zodra de zorgvrager problemen heeft contact op met de huisarts.
Hij zal dan verder verwijzen.
– Er bestaat geen genezende behandeling voor MS. Er kan alleen
getracht worden om de nieuwe aanvallen tegen te gaan of uit te
stellen.
© Plantyn
= Een toestand van diepe bewusteloosheid waarbij de zorgvrager geen
reacties geeft, noch verbaal, noch motorisch, en waarbij de ogen niet
bewegen.
> Oorzaken
– vergiftiging door alcohol, drugs of gifstoffen
– trauma
– stofwisselingsziekten, bv. diabetes
– CVA*
– hartinfarct
– zuurstoftekort
29

30
> Symptomen → verzorgend observeren
– De zorgvrager is bewusteloos.
– De symptomen zijn afhankelijk van de oorzaak. Een zorgvrager in een
hyperglycemische coma verspreidt bijvoorbeeld een fruitgeur. Zijn
adem ruikt naar appel.
> Acties → verzorgend handelen
– Bel de spoeddiensten (nummer 112) en geef duidelijk door om wie
het gaat, wat er gebeurd is en waar de zorgvrager gevonden werd.
2.3.6 Dementie
= Een syndroom waarbij er heel wat stoornissen ontstaan in het denkvermogen,
waardoor het dagelijks functioneren steeds minder goed
verloopt.
> Oorzaken
– afhankelijk van het soort dementie
– vaak speelt erfelijkheid een rol
> Symptomen → verzorgend observeren
– stoornissen bij het plannen en organiseren
– desoriëntatiestoornissen* in tijd, plaats en ruimte
– cognitieve* stoornissen zoals agnosie (verlies van het vermogen om
personen en dingen te herkennen), apraxie (verlies van het vermogen
om complexe handelingen uit te voeren), afasie (verlies van het
vermogen om zich verbaal uit te drukken)
> Acties → verzorgend handelen
– Behandel de zorgvrager
steeds met respect.
– Stimuleer de zelfzorg.
– Lach niet met de situatie.
– Ga geen discussie aan.
– Ga mee in het verhaal en
probeer op een ander
onderwerp over te schakelen
wanneer de situatie
moeilijk wordt.
2.3.7 Hersenvliesontsteking
= Een ontsteking van het vlies dat zich rond de hersenen en het ruggenmerg
bevindt.
> Oorzaken
– virus
– bacterie
– parasiet
© Plantyn

Symptomen → verzorgend observeren
– ziek gevoel
– hevige hoofdpijn
– misselijkheid
– soms overgeven
– hoge koorts
– nekstijfheid
– puntbloedingen in de huid, meestal in de benen
Het laatste symptoom komt erg laat in het proces voor.
> Acties → verzorgend handelen
– Neem onmiddellijk contact op met de huisarts of breng indien mogelijk
de zorgvrager naar de spoedafdeling.
2.4 Slaap en rust
2.4.1 Defi nities
Slaap wordt omschreven als een natuurlijke, dagelijks terugkerende toestand
waarin lichaam en hersenen tot rust komen en kunnen herstellen. Op dit
moment is er eveneens een afwezigheid van bewustzijn. Dit is het grote verschil
met rusten. Tijdens een moment van rust is je wakend bewustzijn intact.
© Plantyn
Wanneer het donker wordt, maakt je lichaam steeds minder serotonine aan.
Dit is een hormoon dat je wakker houdt. Tegelijkertijd stijgt het gehalte aan
melatonine, een hormoon dat je slaperig maakt. Dit heeft enkele fysieke
gevolgen voor het lichaam:
– spieren ontspannen
– hartslag, ademhaling en hersengolven vertragen
– hersenen blokkeren alle prikkels van buitenaf
– bewustzijn verlaagt stelselmatig
– groeihormonen worden aangemaakt
– lichaam herstelt (vandaar ook het belang van slapen tijdens een
ziekteproces)
31

32
Ook op psychisch vlak heeft slapen gevolgen:
– De hersenen rusten uit.
– De prikkels die je hebt opgedaan tijdens de dag worden omgezet in
dromen. Op die manier verwerk je deze informatie.
2.4.2 Slaapfasen
Een slaapcyclus kun je onderverdelen in vijf verschillende fasen:
A Non-REM-slaap of trage/rustige slaap
1 Doezelen:
– overgang tussen waak en slaap; hersenen en lichaam ontspannen
– makkelijk te wekken
– enkel tijdens de allereerste cyclus
– duurt gemiddeld 5 minuten
2 Lichte slaap
– hartslag en ademhaling vertragen en worden regelmatig
– men kan nog gewekt worden maar dat wordt al moeilijker
– duurt gemiddeld 30 minuten
3 Diepe slaap
– bloeddruk daalt
– spieren ontspannen volledig
– zeer lage hersenactiviteit
– lichaamstemperatuur daalt
4 Zeer diepe slaap
– zeer moeilijk te wekken
– als je tijdens deze fase wakker wordt, reageer je traag en geïrriteerd
– batterijen worden opgeladen
B REM-slaap of droomslaap of paradoxale slaap
© Plantyn
5 Droomslaap
– ogen fl itsen heen en weer
– bloeddruk stijgt
– deze fase duurt per cyclus langer en langer, tot zelfs een uur
– je droomt tijdens deze fase
– na elke REM-slaap word je telkens heel even wakker, maar meestal
merk je dit zelf niet

2.4.3 Beïnvloedende factoren
De hoeveelheid slaap die we nodig hebben, is afhankelijk van:
– Leeftijd. Baby’s slapen bijvoorbeeld meer dan oudere mensen, omdat
zij nog moeten groeien.
– Individuele verschillen en behoeften.
– De slaapkwaliteit is belangrijker dan het aantal uren dat je slaapt.
De eerste drie tot vijf uren worden de kernslaap genoemd. Dat is
een heel diepe slaap. Deze kernslaap is essentieel voor een goede
slaapkwaliteit.
Factoren die de slaap negatief beïnvloeden zijn:
– Storende omgevingsfactoren, zoals te veel licht, geluid, stank.
– Slechte slaapomstandigheden, zoals te koud, te warm, slechte
matras.
– Psychische problemen, zoals piekeren of stress.
– Leefgewoonten en gedrag, zoals te veel eten of drinken vlak voor het
slapengaan.
2.4.4 Effecten van slaaptekort
We spreken van slaaptekort wanneer:
– je tussendoor geregeld wakker wordt;
– je tijdens de dag de noodzaak voelt om even wat te slapen;
– deze situatie enkele weken aanhoudt.
De gevolgen kunnen zijn:
– vertraagd reactievermogen
– verminderd concentratievermogen
– slechtere prestaties op school en/of werk
– minder weerstand tegen stress en ziekten
2.4.5 Slaapproblemen bij kinderen en volwassenen
A Wiegendood
© Plantyn
Wat? Risico’s Preventie
• Plots en onverwacht
overlijden van een
schijnbaar gezond kind.
• Ongeveer bij 1/1000
baby’s tussen de 0 en
6 maanden.
• Meer bij jongens dan
bij meisjes.
• Familiaal gebonden
• Geboortegewicht
minder dan 1,7 kg
• Geboorte na minder
dan 30 weken zwangerschap
• Kinderen van rokers
of druggebruikers
• Kamertemperatuur
tussen 18 en 20 °C
• Vast levensritme
• Geen donsdeken
• Monitoring*
• Geen sigarettenrook in
de buurt van de baby
33

34
B Parasomnieën
Wat? Oorzaak Handelen
Slaapwandelen • Meerdere keren
per week uit
bed komen
tijdens de slaap
en rondlopen
• Gebeurt in het
eerste deel van
de nacht
• Vanaf 4 jaar
Nachtmerries • Gebeurt tijdens
de tweede helft
van de nacht,
tijdens de REMslaap
• Zorgvrager
wordt huilend
wakker
Headbanging • Met het hoofd
ergens tegenaan
bonken tijdens
de slaap
C Insomnia
• Stress
• Slaaptekort
• Stress
• Trauma’s
• Onduidelijk;
aandacht
vragen kan een
oorzaak zijn
Wat? Oorzaken Handelen
• Inslaapproblemen,
zoals lang wakker
liggen
• Doorslaapproblemen:
’s nachts wakker
worden en niet terug
in slaap vallen
• Ademhalingsstoornissen,
bv. onrijpheid
van de hersenen of
versperring van de
luchtwegen (bv. door
grote amandelen)
• Stoornis in slaapwaakritme,
door fout
in de slaapcyclus.
Inslapen en wakker
blijven gebeurt op
foute tijden.
• Beveilig het huis
door hekjes te
plaatsen, ramen
af te sluiten …
• Leid de zorgvrager
zachtjes
terug naar bed
en blijf bij hem
tot hij rustig is
• Luister naar het
kind
• Stel het gerust
• Komt dit vaak
voor, ga dan na
wat de oorzaak
is
• Verzin een
leuker einde
voor de droom
• Maak de zorgvrager
niet
wakker
• Zorg dat hij
zich niet kan
kwetsen
• Houd een vast slaapritueel
aan
• Vermijd drukke activiteiten
kort voor het
slapengaan
• Vermijd cafeïnehoudende
dranken
• Inspecteer de slaapkamer
op storende
elementen
© Plantyn

Enkele weetjes over insomnia:
– Ongeveer 5 % van de volwassenen
slaapt regelmatig slecht.
– 15 % slaapt af en toe slecht.
– Vrouwen hebben ongeveer
tweemaal meer last van slaapproblemen
dan mannen.
– Slaapproblemen komen vaker
voor met het stijgen van de
leeftijd.
De meest voorkomende oorzaken zijn psychische en sociale problemen, een
ongezonde leefwijze en chronische lichamelijke aandoeningen. Vaak denkt
men een slaapprobleem te hebben, terwijl dit in feite niet zo is. Er is dan
sprake van een verkeerde interpretatie van een normaal patroon. Voorbeelden
hiervan zijn:
• De korte slaper: hij heeft weinig slaap nodig, maar kan denken dat hij
acht uur moet slapen omdat dat ‘de norm’ is.
• Inslaapproblemen: te vroeg naar bed gaan en daardoor niet kunnen
slapen.
• Lichtere slaap bij ouderen: bejaarden slapen lichter, korter en vaker
onderbroken. Zij denken daarom vaak dat ze een slaapprobleem hebben.
• Vaak wakker worden: het is normaal dat men ’s nachts twee à drie
keer zeer kort wakker wordt. Vaak denkt men daardoor dat men
slecht geslapen heeft.
Behandeling
1 Oorzaak
Eerst moet men de oorzaak zoeken. Vaak denken mensen een slaapprobleem
te hebben, maar berust dit op een verkeerde interpretatie, bijvoorbeeld als
ze een ‘kortslaper’ zijn.
2 Slaaphygiëne
Indien het inslapen moeilijk gaat, is het goed op te staan en zich te
ontspannen. In bed blijven liggen is niet goed. Vermijd inspannende
boeken of tv-programma’s. Zorg voor een zekere regelmaat in het naar
bed gaan en opstaan, ook in het weekend. Doe regelmatig (met mate) aan
lichaamsbeweging. Vermijd grote lichamelijke inspanningen vlak voor het
slapen gaan.
Vermijd ’s avonds zware of sterk gekruide maaltijden, alcohol, cafeïnehoudende
dranken, een te volle of een te lege maag, roken en sport.
© Plantyn
3 Psychotherapie
Dit is een behandeling gericht op het oplossen van emotionele confl icten
en het verwerken van een verlies of trauma.
4 Medicatie
Als andere remedies niet helpen, kan men overgaan tot het nemen van
slaapmiddelen.
Bron: A.L. Querido, psychiater bij Hulpgids
35

36
3 Het oog
3.1 Anatomie
10
2
4
5 9
3.2 Fysiologie
11
1
3
7
8
6
12
1 harde oogvlies
2 hoornvlies
3 vaatvlies
4 iris
5 pupil
6 netvlies
7 gele vlek
8 blinde vlek
9 lens
10 oogkamer
11 glasachtig lichaam
12 oogzenuw
13 oogspier
Als je naar een voorwerp kijkt, vallen de lichtstralen via de pupil op de lichtgevoelige
cellen van het netvlies. Het beeld valt omgekeerd op het netvlies
en wordt scherpgesteld door de lens.
© Plantyn
Als het voorwerp dichtbij staat, wordt de lens boller. Als het voorwerp verder
weg staat, wordt de lens platter. We noemen dit de accommodatie* of
aanpassing van het oog.
De lichtgevoelige cellen van het netvlies sturen het beeld via de oogzenuw
omgekeerd door naar de hersenen. De hersenen verwerken dit beeld tot een
visuele* waarneming.

3.3 Pathologie
3.3.1 Problemen met het zicht
Bijziendheid Verziendheid
Verklaring – Voorwerpen dichtbij zie
je scherp.
– Voorwerpen op een
afstand zie je niet scherp.
Oorzaak De oogbol is te diep. Het
beeld wordt vóór het
netvlies geprojecteerd*.
Symptomen
Behandeling
– vermoeide ogen
– hoofdpijn
– ogen dichtknijpen als je
naar een voorwerp kijkt
dat veraf is
– arts of oogarts
raadplegen
– bril met holle glazen
gebruiken
– holle lenzen gebruiken
© Plantyn
– Voorwerpen op een afstand
zie je scherp.
– Voorwerpen dichtbij zie je
niet scherp.
De oogbol is te kort, waardoor
de beelden van dichtbij geprojecteerd
worden achter het
netvlies.
– vermoeide ogen
– pijn aan de ogen
– hoofdpijn (aan het einde
van de dag)
– ogen dichtknijpen als je
naar een voorwerp kijkt dat
dichtbij is
– arts of oogarts raadplegen
– bril met bolle glazen
gebruiken
– bolle lenzen gebruiken
37

38
3.3.2 Scheelzien (= strabisme)
= Een probleem waarbij de stand van één of beide ogen afwijkt.
> Oorzaken
– De oogspieren kunnen niet samenwerken.
> Symptomen → verzorgend observeren
– Beide ogen volgen niet dezelfde richting.
> Acties → verzorgend handelen
– Raadpleeg een arts of oogarts.
– Plak of dek het goede oog af om de oogspieren van het zwakke oog
te stimuleren.
– Soms is een operatie noodzakelijk.
3.3.3 Glaucoom
= Verhoogde oogdruk.
> Oorzaken
– Er zit te veel vocht in de oogbol waardoor er een druk op het netvlies
en op de zenuwvezels komt.
> Symptomen → verzorgend observeren
– Hevige pijn in het oog.
– Gezichtsvermogen gaat sterk achteruit.
> Acties → verzorgend handelen
– Raadpleeg een arts of oogarts.
– Zorg dat de zorgvrager oogdruppels gebruikt op doktersvoorschrift.
– Als een glaucoom acuut is, moet het in het ziekenhuis behandeld
worden.
3.3.4 Staar (= Cataract)
© Plantyn
= Vermindering van het gezichtsvermogen.
> Oorzaken
– de lens vertroebelt*, waardoor het beeld niet meer scherp gevormd
wordt
– ouderdom
– diabetes
– een kwetsuur
> Symptomen → verzorgend observeren
– De zorgvrager krijgt geen scherp beeld meer.
> Acties → verzorgend handelen
– Als men tijdig de oogarts raadpleegt, kan die via een chirurgische
ingreep de lenzen vervangen.

3.3.5 Kleurenblindheid (= daltonisme)
= Sommige kleuren kunnen niet waargenomen worden.
> Oorzaken
– aangeboren
> Symptomen → verzorgend observeren
– Kleuren moeilijk van elkaar kunnen
onderscheiden.
– Geel en bruin waarnemen als rood
en groen.
– Bruin naast rood lijkt groen.
– Grijs naast groen lijkt rood.
> Acties → verzorgend handelen
– Je kunt op de potloden de kleur
schrijven.
3.3.6 Oogbindvliesontsteking (= conjunctivitis)
= Roodheid van het oog door ontsteking van het oogbindvlies.
> Oorzaken
– infectieus: door virus, bacterie, schimmel
– niet infectieus: door allergie, een vuiltje in het oog, chloor van het
zwembad …
> Symptomen → verzorgend observeren
– pijn
– branderig gevoel aan de ogen
– etter die de oogleden aan elkaar doet kleven, vooral ’s ochtends
– jeuk
– tranende ogen
> Acties → verzorgend handelen
– Raadpleeg een arts of oogarts.
– Kijk erop toe dat de zorgvrager zalf of druppels gebruikt zoals de arts
die heeft voorgeschreven.
© Plantyn
39

40
4 Het oor
4.1 Anatomie
uitwendig oor middenoor binnenoor
4.2 Fysiologie
gehoorgang
Oorschelp vangt geluid op
3
1
4
2
wordt omgezet in
trillingen, die doorheen de gehoorgang
tot aan trommelvlies gaan
1 trommelvlies
2 stijgbeugel
3 hamer
4 aambeeld
© Plantyn
geeft door aan
drie gehoorbeentjes* in ons middenoor:
de hamer, het aambeeld en de stijgbeugel
slakkenhuis
geven door aan
zet trillingen om in
zenuwimpulsen* die via de buis van Eustachius
naar het gehoorcentrum in de hersenen gaan
gehoorzenuw
slakkenhuis
buis van
Eustachius

4.3 Pathologie
4.3.1 Soorten gehoorverlies
Geleidingsdoofheid Perceptiedoofheid
Verklaring Een probleem in het uitwendig
oor of het middenoor.
Oorzaken Oorzaken in het uitwendig oor:
– oorsmeerprop
– zwelling van de gehoorgang, bv.
door een ontsteking
– aangeboren afwijking
Oorzaken in het middenoor:
– perforatie* van het trommelvlies
– infectie
– verkalking van gehoorbeentjes
Een probleem in het
binnenoor.
– beschadiging van het
binnenoor door bv.
hoofdletsel, te harde
geluiden
– natuurlijke veroudering
– geneesmiddelen
Acties Oorarts raadplegen Oorarts raadplegen
4.3.2 Oorsuizen
= Tinnitus, het gevoel dat er ruis of een ander geluid in het oor klinkt.
> Oorzaken
– Oorbeschadiging door te luide geluiden, bijvoorbeeld na een
concert of na een ongeval.
– De gehoorgang is afgesloten door oorsmeer, een watje, water …
– Meestal is er een disfunctie* in het binnenoor.
> Symptomen → verzorgend observeren
– Het ruisen kan verschillende vormen aannemen: piepen, fl uiten,
rinkelen, hoge of lage tonen …
– Soms gaat het ruisen op het ritme van het stromend bloed.
© Plantyn
> Acties → verzorgend handelen
– De behandeling is afhankelijk van de oorzaak.
– Heel dikwijls voelt de zorgvrager zich
beter als hij erover kan praten.
– Het kan helpen om te zorgen voor
andere bijgeluiden, waardoor het
ruisen op de achtergrond verdwijnt.
> Preventie
– Oordopjes dragen bij blootstelling
aan luide geluiden en bij het
zwemmen, baden, douchen …
41

42
4.3.3 Middenoorontsteking
= Otitis media, een ontsteking van het slijmvlies van het middenoor.
> Oorzaken
– Meestal is de ontsteking een gevolg van een verkoudheid.
– Dit komt vooral voor bij kinderen omdat de buis van Eustachius
bij hen nog niet optimaal werkt. Het vocht dat zich gevormd heeft
tijdens de ontsteking kan niet afgevoerd worden en vormt een
voedingsbodem voor virussen en bacteriën.
> Symptomen → verzorgend observeren
– koorts
– oorpijn in scheuten
– gehoorvermindering
– algemeen ziektegevoel
– kinderen huilen, vooral ’s nachts als ze in bed liggen, door de
verhoogde druk
© Plantyn
> Acties → verzorgend handelen
– Raadpleeg een arts.
– Zie erop toe dat de zorgvrager koortswerende en pijnstillende
medicatie neemt als die is voorgeschreven.
– Je mag de gehoorgang nooit afsluiten, dit verhoogt de druk.
– Bij te veel oorontstekingen zal de dokter opteren om diabolo’s
of trommelbuisjes te plaatsen. Die zorgen ervoor dat het vocht
afgevoerd kan worden.

5 De huid
5.1 Anatomie
1 opperhuid
1a hoornlaag
2 lederhuid
2a haarzakje
2b talgklier
2c zweetklier
2d zenuw
2e bloedvaten
3 onderhuid
1b
2b
2a
5.2 Fysiologie
2d 2e 2c
De huid is het grootste orgaan van het lichaam.
5.2.1 Functies
> De tastzin bevindt zich in de huid.
> De huid beschermt het lichaam tegen schadelijke invloeden van buitenaf.
> De huid regelt de lichaamstemperatuur.
> Via de huid wordt vitamine D uit het zonlicht opgenomen. Vitamine D zorgt
voor een goede botvorming.
5.2.2 Werking
© Plantyn
> Tastzin:
– De huid zit vol zenuwen, die prikkels opvangen en doorsturen naar
de hersenen (zie hoofdstuk 2: Het zenuwstelsel).
– Zenuwcellen voelen of je het warm of koud hebt, of er druk aanwezig
is, of je pijn voelt …
– Op sommige plaatsen in de huid zitten veel meer zenuwen dan op
andere. Hoe meer zenuwen er ter plaatse zijn, hoe beter de tastzin.
De rug bevat bijvoorbeeld veel minder zenuwen dan de handen.
1a
2
3
43
1

44
> Bescherming van het lichaam:
– Talgklieren* houden de opperhuid vettig, waardoor ze
waterafstotend is en micro-organismen* afstoot. Dit
verhoogt de weerstand*.
– De huid is ondoordringbaar, wat ook een belangrijk aspect
is van de bescherming van het lichaam tegen schadelijke
invloeden.
> Regeling van de lichaamstemperatuur:
– De haren zorgen voor het bewaren van de warmte van het
lichaam. Denk hierbij aan kippenvel: het rechtkomen van
de haren op de armen om de huid en het lichaam warm te
houden.
– Zweetklieren kunnen vocht afscheiden en zo zorgen dat
mensen warmte verliezen. Het huidoppervlak wordt natgemaakt,
waardoor het lichaam sneller afkoelt.
– Door de bloedvaten kan overtollige warmte worden afgevoerd.
Wanneer het lichaam oververhit dreigt te raken,
zetten de bloedvaten uit. Er vloeit dan meer bloed naar
het lichaamsoppervlak, waar de warmte het lichaam via de
huid verlaat.
> Opnemen van vitamine D:
– Via de huid wordt er UV-B opgenomen vanuit de zon. De UV-Bstralen
zorgen ervoor dat er vitamine D wordt aangemaakt in de huid.
Dit is belangrijk voor de calciumhuishouding* van het lichaam.
5.3 Pathologie
5.3.1 Berg
= Melkkorstjes, schilfertjes op de
hoofdhuid van baby’s, meestal ter
hoogte van de fontanellen*.
> Oorzaken
– verhoogde talgafscheiding
(= seborroe)
– overmatig transpireren
– allergie voor melkproducten
© Plantyn
> Symptomen → verzorgend
observeren
– witte, gelige schilfers op de
hoofdhuid
– jeukt niet
– doet geen pijn

Acties → verzorgend handelen
– Smeer de hoofdhuid van de baby in met babyolie en laat die
minstens een half uur intrekken, het mag zelfs een hele nacht
‘weken’.
– Kam de haartjes tegen de hoofdhuid, zodat alle losse schilfers verwijderd
worden.
– Trek nooit zelf de schilfers los want dan kun je de hoofdhuid
meetrekken.
5.3.2 Luieruitslag
= Stuiterytheem, een irritatie van de huid ter hoogte van de stuit.
> Oorzaken
– wrijving van de luier
– inwerking van de urine en de stoelgang op de huid
> Symptomen → verzorgend observeren
– pijnlijke, rode, blinkende huid
– aanwezigheid van kleine blaasjes die kunnen openbarsten
5.3.3 Luizen
> Acties → verzorgend handelen
– Zorg voor een goede huidhygiëne bij het verschonen, verschoon
regelmatig en verwijder de gebruikte zalven telkens.
– Gebruik zachte zeep en lauw water en maak de huid al deppend
droog.
– Laat de billetjes gedurende enkele uren per dag bloot aan de
lucht.
© Plantyn
= Kleine, doorschijnende insecten van 2 tot 4 mm.
Hoofdluizen voeden zich een aantal keer
per dag met een beetje bloed, waarna
ze een rode kleur krijgen. De eitjes
of neten van de hoofdluis vinden we
meestal tegen de hoofdhuid. Ze zijn 1 mm
groot en hebben een lichte kleur.
45

46
> Symptomen → verzorgend observeren
– aanwezigheid van luizen en neten*
– voortdurende jeuk aan het hoofd, vooral achter de oren en in de nek
> Acties → verzorgend handelen
– Informeer bij de apotheker wat er wordt aangeboden om luizen te
behandelen.
– Pas de nat-kam-methode toe: was de haren met een gewone
shampoo en conditioner. Kam de haren eerst met een gewone kam
en daarna met een luizenkam. Spoel het haar uit. Herhaal deze
werking enkele keren per week. De luizen en de neten moeten allemaal
verdwenen zijn. Blijf regelmatig controleren.
– Verwittig de school, vriendjes, familie, iedereen met wie er contact was.
– Was jassen, mutsen, sjaals, lakens, hoofdkussens.
– Reinig alle borstels en kammen en laat ieder zijn eigen kam gebruiken.
5.3.4 Wratten
5.3.5 Ulcus
= Een harde vergroeiing van de huid.
> Oorzaken
– Wratten worden veroorzaakt door een variant van het
papillomavirus*. Er bestaan meer dan zestig verschillende
virussen.
– De besmetting met het virus gebeurt via kleine wondjes. Wratten zijn
zeer besmettelijk.
> Symptomen → verzorgend observeren
– kleine goedaardige gezwellen op de huid
– gewone of iets donkerdere huidskleur
– meestal op de handen, voeten of het gezicht, maar ze kunnen overal
voorkomen
> Acties → verzorgend handelen
– Je kunt de wratten laten uitlepelen.
– Je kunt ze laten bevriezen met vloeibare stikstof*.
– Je kunt ze laten wegbranden.
– Je kunt ze laten weghalen met lasertherapie.
– Wratten verdwijnen heel dikwijls sowieso binnen de twee jaar na de
besmetting.
© Plantyn
= Een zweer, meestal aan
het onderbeen.
> Oorzaken
– slechte doorbloeding

Symptomen → verzorgend observeren
– Zeer dunne huid aan het onderbeen.
– Zwaar gevoel in het been.
– Oedeem* in de voeten en enkels.
– Door het uitzetten van de enkels scheurt de huid en ontstaan er
kleine wondjes.
– De huid rond de wondjes wordt erg gevoelig en door de slechte
doorbloeding scheuren de wondjes verder.
– Zo ontstaan er grote wonden die erg droog lijken, wat komt door de
ongezonde huid.
> Acties → verzorgend handelen
– Raadpleeg een dokter.
– Breng een drukverband aan vooraleer de zorgvrager ’s morgens
opstaat.
– Stimuleer de zorgvrager om te bewegen.
– Zorg voor een aangepaste wondverzorging.
5.3.6 Oudere huid
© Plantyn
= Rimpelige huid.
> Oorzaken
– verminderde werking van de zweet- en de talgklieren
– hormonale wijzigingen
– de huid verliest zijn elasticiteit
– de huidcellen verdrogen
> Symptomen → verzorgend observeren
– rimpelige huid
– pigmentvlekken*
47

48
– blauwe verkleuringen door haarvaatjes* die stukgaan
– haaruitval, grijze haren
– ongewenste haargroei
> Acties → verzorgend handelen
– Houd de huid soepel door bodylotion te gebruiken.
– Doe olie in het badwater.
5.3.7 Overmatig zweten
= Niet in overeenstemming met de situatie zweten.
> Oorzaken
– koorts
– infecties
– hormonale aandoeningen
– medicatie
– nervositeit, spanning
– alcoholgebruik
> Symptomen → verzorgend observeren
– De zorgvrager verliest zeer veel zweet op momenten dat het niet te
verklaren is, bijvoorbeeld bij frisse temperaturen, als hij niet extreem
warm aangekleed is ...
– De meest gevoelige plaatsen zijn:
• oksels
• voorhoofd
• handpalmen
• voetzolen
> Acties → verzorgend handelen
– Pas de kleding aan: let erop dat de zorgvrager vooral katoenen
kleding draagt.
– Zorg steeds voor een frisse omgevingstemperatuur.
– Zorg voor een aangepaste lichaamshygiëne: de zorgvrager moet zich
eventueel een keer per dag extra wassen.
5.3.8 Huidallergie
© Plantyn
= Een reactie van de huid op
een stof waar men overgevoelig
voor is.
> Oorzaken
– De huid reageert op
allergenen* met huidreacties
of andere ongewenste
symptomen.
– Voorbeelden van allergenen:
graspollen, huisstofmijt.

Symptomen → verzorgend observeren
– rode vlekken op de huid
– blaasjes gevuld met vocht
– jeuk
– zwelling van het neusslijmvlies
– tranende ogen
– problemen met het spijsverterings- of ademhalingsstelsel
> Acties → verzorgend handelen
– Zorg ervoor dat de zorgvrager contact met het allergeen vermijdt.
– Raadpleeg een arts.
– Let erop dat de zorgvrager medicatie neemt als de dokter die heeft
voorgeschreven.
5.3.9 Decubitus
= doorligwonde. Een letsel aan de huid en het onderliggende weefsel ten
gevolge van druk-, schuif- of wrijfkrachten.
> Oorzaken
– Decubitus ontstaat als er te lang druk wordt uitgeoefend op een deel
van de huid.
– Uitwendige oorzaken kunnen het ontstaan van een decubitus beïnvloeden.
Bijvoorbeeld kruimels in een bed, een onderlaag met
oneffenheden, een slecht passende prothese.
– Druk- en schuifkrachten, in samenwerking met een verminderde
voedselopname.
– Vocht en warmte en te weinig beweging kunnen ook mee aan de
basis liggen.
> Symptomen → verzorgend observeren
– Decubitus komt voor in verschillende graden:
• Intacte huid
– Wegdrukbare roodheid: wanneer de
huid wordt aangeraakt, verdwijnt de
roodheid. Dit is een alarmsignaal.
– Blijvende roodheid.
– Blaar: er ontstaat een blaar met wondvocht.
Deze is nog gesloten. Druk op
deze plaats moet vermeden worden
en er moet getracht worden om deze
blaar te doen verdwijnen zonder dat
ze opengaat.
© Plantyn
• Oppervlakkige decubitus
– Open blaar.
– Oppervlakkige wonde.
49

50
• Diepe decubitus
– Rode huid
– Gezonde kleur: nog geen sprake van
infectie.
– Blinkende, gespannen roodheid:
wonde geïnfecteerd → Er moet een
andere behandeling gestart worden
op voorschrift van een geneesheer.
– Gele huid: er is een infectie
aanwezig.
– Zwarte huid: het weefsel dat zwart
ziet, is afgestorven en moet verwijderd
worden.
> Acties → verzorgend handelen
Preventie
– Stimuleer de zorgvrager om te
bewegen.
– Pas de wisselhouding toe bij zorgvragers die zelf niet voldoende
actief zijn.
– Voedingsadvies: geef de zorgvrager voldoende drinken en eiwitrijke
voeding, om de elasticiteit van de huid te bewaren.
– Verzorg incontinente zorgvragers extra: geef minimum vier keer per
dag een intiem toilet en zuiver incontinentiemateriaal.
– Bescherm de huid met een zalf op basis van zink.
– Maak gebruik van drukreducerend* verband: Tegaderm, OpSite …
– Zorg voor een gladde onderlaag.
– Spoor risicopatiënten op door gebruik te maken van de
Nortonschaal.
© Plantyn

– Maak gebruik van de verschillende hulpmiddelen: Bv.
alternatingsmatras drukverlagende matras
drukverlagend kussen elleboogbeschermer hielbeschermer
Decubitus reeds aanwezig
– Zorgkundigen kunnen enkel de eenvoudige wondzorg op zich
nemen.
– Ernstigere wonden worden verzorgd door verpleegkundigen.
De plaatsen waar decubitus het vaakst voorkomt, zijn ...
– de stuit
– de hielen
– de ellebogen
– de heupkam
– het achterhoofd
15
9
12
© Plantyn
10
13
7
14
1 2 3 4 5
6
9
10
7 8
5
6
11
51

5.3.10 Smetten
52
= Een schimmelinfectie die zich voordoet tussen twee huidlagen.
> Oorzaken
– vocht, warmte en wrijving
– slechte hygiëne
– diabetes
– sterk zweten
> Symptomen → verzorgend observeren
– Roodheid.
– Aanwezigheid van een groen slijm op de blinkende roodheid, dat
een typische geur afgeeft.
– Branderig gevoel.
– Open wonde.
– Komt meestal voor op volgende plaatsen:
• liesplooien
• oksels
• bilnaad
• onder de borsten
• in buikplooien bij zwaardere zorgvragers
• bij kinderen achter de oren
> Acties → verzorgend handelen
– Zorg voor een zeer goede huidhygiëne: was met een zachte zeep en
dep voorzichtig droog.
– Als de streek zeer goed gedroogd is, stip je ze aan met een drooghoudend
product.
– Breng een zachte zakdoek of kompres tussen de twee huidlagen aan.
Verwissel deze/dit minstens twee keer per dag en zorg dat er geen
plooien in zitten!
– Voorkom overmatig zweten.
– Indien er geen verbetering optreedt, neem dan contact op met
een arts.
© Plantyn

5.3.11 Eelt
= Een verharding van de huid.
> Oorzaken
– Lopen op blote voeten.
– Steeds dezelfde bewegingen herhalen.
– De aanwezigheid van de harde laag voorkomt
dat de onderliggende laag goed
doorbloed wordt. Daardoor zal er steeds
een volgende laag hard worden.
> Symptomen → verzorgend observeren
– Plaatselijke verharding van de opperhuid.
> Acties → verzorgend handelen
– Let erop dat de zorgvrager aangepast schoeisel draagt.
– Gebruik vochtinbrengende crème.
– Verwijder de eeltlaag.
5.3.12 Likdoorn
= Een eeltplek met een eeltkern
die naar binnen groeit,
meestal op de tenen.
> Oorzaken
– Wrijving van de tenen met
de schoen.
> Symptomen → verzorgend
observeren
– Wanneer de eeltplek een
zenuwuiteinde raakt, zal
de likdoorn pijn doen.
– Er kan een ontsteking komen op deze eeltkern.
– De likdoorn kan rood zien en erg pijnlijk aanvoelen.
© Plantyn
> Acties → verzorgend handelen
– Neem contact op met een podoloog* of pedicure om de likdoorn te
laten verwijderen.
– Let erop dat de zorgvrager ruime schoenen draagt, wat kan voorkomen
dat zich likdoorns ontwikkelen.
53

5.3.13 Eksteroog
54
= Likdoorn tussen twee tenen,
op de teengewrichtjes. Ze
komen altijd per twee voor.
> Oorzaken
– Wrijving tussen twee
tenen.
> Symptomen → verzorgend observeren
– Tussen twee tenen vormen zich ter hoogte van de gewrichtjes twee
eeltplekken met een eeltkern die naar binnen groeit.
> Acties → verzorgend handelen
– Neem contact op met een podoloog of pedicure om het eksteroog
te laten verwijderen.
– Let erop dat de zorgvrager ruime schoenen draagt, wat kan voorkomen
dat zich eksterogen ontwikkelen.
© Plantyn

6 Het spijsverteringsstelsel
6.1 Anatomie
Het spijsverteringsstelsel bestaat uit
volgende delen:
– mondholte: speekselklieren,
tong, tanden
– keelholte
– slokdarm (oesofagus)
– maag (gaster)
– dunne darm: twaalfvingerige
darm (duodenum), nuchtere darm
(jejunum), kronkeldarm (ileum)
– dikke darm: blindedarm (caecum)
met appendix, opstijgend deel
(colon ascendens), dwars deel
(colon transversum), dalend deel
(colon descendens), endeldarm
(rectum)
Aan de spijsvertering werken ook enkele
andere organen mee:
– lever (hepar)
– galblaas
– alvleesklier (pancreas)
6.1.1 Speekselklieren
6.1.2 Tong
> Ligging
In de mond bevinden zich drie paar speekselklieren.
> Werking
– Ze produceren ongeveer 1,5 l speeksel per dag.
– Speeksel zorgt voor een eerste chemische verkleining van het
voedsel. Dankzij speeksel verteert de voeding dus beter en sneller.
© Plantyn
> Bouw
De tong bestaat hoofdzakelijk uit spieren
en smaakpapillen*.
> Werking
– De tong heeft een belangrijke taak bij
spreken en voedsel verwerken.
– Dankzij de tong kunnen we proeven.
De smaakpapillen onderscheiden zuur, zoet, bitter, zout en umami.
Umami is een Japanse term die staat voor heerlijk of hartig.
05
11
10
07
1 mond
2 slokdarm
3 maag
4 dunne darm
5 blindedarm
6 dikke darm
7 endeldarm
8 anus
9 alvleesklier
10 galblaas
11 lever
55
01
02
03
09
04
06
08

56
6.1.3 Tanden
> Bouw
De tand bestaat uit volgende delen:
het glazuur
het tandvlees
het dentine
wortelkanaal
met zenuw en
bloedvaatjes
een zijkanaal
de wortelpunt
zenuw-bloedvat
het bot
Tandkroon
Wortel
Het melkgebit* bestaat uit 20 tanden:
Het melkgebit
Bovenkaak
Centrale snijtand
Laterale snijtand
Hoektand
Eerste kies (molaar)
Tweede kies (molaar)
Tweede kies (molaar)
Eerste kies (molaar)
Hoektand
Laterale snijtand
Centrale snijtand
Doorbraak Wisseling
8 – 12 mnd.
9 – 13 mnd.
16 – 22 mnd.
13 – 19 mnd.
25 – 33 mnd.
23 – 31 mnd.
14 – 18 mnd.
17 – 23 mnd.
10 – 16 mnd.
6 – 10 mnd.
6 – 7 jaar
7 – 8 jaar
10 – 12 jaar
9 – 11 jaar
10 – 12 jaar
Onderkaak Doorbraak Wisseling
10 – 12 jaar
9 – 11 jaar
9 – 12 jaar
7 – 8 jaar
6 – 7 jaar
Het defi nitief gebit bestaat uit 32 tanden:
Het blijvende gebit
© Plantyn
Bovenkaak
Centrale snijtand 7 – 8 jaar
Eerste grote kies (molaar)
Tweede grote kies (molaar)
Verstandskies (derde molaar)
Onderkaak
Doorbraak
Laterale snijtand
8 – 9 jaar
Hoektand
10 – 12 jaar
Eerste kleine kies (premolaar) 10 – 11 jaar
Tweede kleine kies (premolaar) 10 – 12 jaar
6 – 7 jaar
12 – 13 jaar
18 – 24 jaar
Verstandskies (derde molaar) 18 – 24 jaar
Tweede grote kies (molaar) 11 – 13 jaar
Eerste grote kies (molaar) 6 – 7 jaar
Tweede kleine kies (premolaar) 11 – 12 jaar
Eerste kleine kies (premolaar) 10 – 12 jaar
Hoektand 9 – 10 jaar
Laterale snijtand 7 – 8 jaar
Centrale snijtand 6 – 7 jaar

Werking
Eerste mechanische verkleining van het voedsel: het voedsel wordt door
de tanden verkleind tot het ingeslikt kan worden.
6.1.4 Slokdarm (Oesophagus)
> Ligging
Ligt achter de luchtpijp (trachea) en vormt de verbinding met de maag.
> Bouw
– Ongeveer 30 cm lang.
– Bestaat voornamelijk uit spierweefsel, om de peristaltische* beweging
te kunnen uitvoeren.
– De huig sluit de neusholte af en het strotklepje de luchtpijp, zodat
het voedsel naar de slokdarm kan zonder dat men zich verslikt.
6.1.5 Maag (Gaster)
> Bouw
– Zakvormig orgaan.
– De maagingang of cardia laat het voedsel binnen.
– De maagwand bevat klieren die maagsappen afscheiden.
> Werking
– Mechanische verkleining: het voedsel wordt vermengd met maagsap
en gekneed.
– Het gedeeltelijk verteerde voedsel wordt met peristaltische bewegingen
naar de maaguitgang gevoerd. Via de pylorus wordt de voedselbrok
doorgegeven aan de darmen.
6.1.6 Dunne darm
> Bouw
– Ongeveer 6 m lang, 2 à 3 cm breed
– 12-vingerige darm (duodenum)
– Nuchtere darm (jejunum)
– Kronkeldarm (ileum)
© Plantyn
Twaalfvingerige g
darm
Nuchtere
darm
Kronkel
darm
57

58
> Werking
– Verdere vertering door het vermengen van de voedselbrok met
darmsappen.
– Voedingsstoffen worden doorheen de darmwand opgenomen in het
bloed.
6.1.7 Dikke darm
> Bouw
De dunne darm gaat over
in de dikke darm. Die bestaat
uit de blinde darm (het
caecum) met het wormvormig
aanhangsel of de appendix.
Daarachter ligt de karteldarm
(het colon). De karteldarm
bestaat uit drie delen: het
opstijgend deel (colon ascendens), het dwarsliggend deel (colon
transversum) en het dalend deel (colon descendens).
> Werking
– Vocht onttrekken uit de voedselresten, waardoor de stoelgang wordt
ingedikt.
– Afvalstoffen naar de endeldarm afvoeren.
6.1.8 Endeldarm
6.1.9 Lever
> Bouw
De endeldarm (het caecum) is het laatste deel van de dikke darm, met
als afsluitspier de anus.
> Werking
– De endeldarm verzamelt niet-verteerd voedsel of faeces.
– De anus verwijdert de stoelgang uit het lichaam door de kringspier*
te ontspannen.
> Bouw
– Driehoekig orgaan, rechtsboven
in de buikholte.
– De lever weegt ongeveer
1,5 kg en bestaat uit een
grote en een kleine kwab.
colon
ascendens
blinde darm
appendix
colon
transversum
dunne
darm
endeldarm
© Plantyn
> Werking
– Gal produceren.
– Bloed zuiveren door gifstoffen onschadelijk te maken.
– Alcohol verwerken.
– Functioneren als opslagplaats voor vitaminen en mineralen.
colon
descendens
sigmoid colon

6.1.10 Galblaas
> Bouw
Zeer klein orgaan tussen lever en duodenum.
> Werking
De galblaas slaat de gal op die door de lever wordt geproduceerd. Deze
gal zorgt voor afbraak van vetstoffen in kleine deeltjes. De gal komt vrij
en wordt in de dunne darm vermengd met het voedsel om de vertering
vlotter te laten verlopen.
6.1.11 Alvleesklier (pancreas)
> Bouw
Langwerpig orgaan achter de maag.
> Werking
– De alvleesklier scheidt verteringssappen af, die in de 12-vingerige
darm worden gebracht om de vertering vlot te laten verlopen. Die
afscheiding gebeurt door de exocriene* klier.
– De alvleesklier produceert ook hormonen, zowel insuline als
glucagon. Deze zorgen voor de glucosehuishouding. De productie
gebeurt door de endocriene* klier. De hormonen worden in de
bloedbaan uitgescheiden.
• Insuline houdt de bloedsuikerspiegel op peil.
• Glucagon maakt de opgestapelde suikers vrij wanneer de bloedsuikerspiegel
te laag is of bij grote inspanningen.
Lever
Galblaas
Lever, galblaas en alvleesklier
© Plantyn
Alvleesklier
59

60
6.2 Fysiologie
6.2.1 Functies
> Voedsel opnemen
> Voedsel verteren
> Voedingsstoffen opnemen in het bloed
> Voedselreserves aanleggen
> Voedselresten uitscheiden
6.2.2 Werking
Ons lichaam kan alleen maar functioneren als we energie hebben. Energie
halen we uit voedingsstoffen in ons bloed. De voedingsstoffen in het bloed
komen voornamelijk uit het voedsel en het vocht dat we opnemen gedurende
de hele dag. Het spreekt voor zich dat de boterham met choco die
we ’s ochtends opeten niet in zijn geheel opgenomen kan worden door ons
bloed. Dit is te groot voor onze aders en slagaders. Het spijsverteringsstelsel
zorgt ervoor dat alles wat we eten verwerkt wordt tot kleine stukjes die ons
bloed wel kan opnemen. De functie van dit stelsel kunnen we onderverdelen
in vijf verschillende taken.
1 Eerste verkleining van het voedsel
Mechanische verkleining
door tanden
Het eten en drinken dat we opnemen
komt eerst in onze mond terecht
Chemische verkleining
door speeksel
2 Vertering
De verdere verkleining van de voedselbrok noemen we de vertering. Die
gebeurt door de verteringssappen die we vinden in de maag en in de
darmen. Deze sappen breken het voedsel af tot heel kleine voedingsdeeltjes.
3 Transport van het voedsel door peristaltiek*
De voedselbrok moet voortbewogen worden in ons lichaam. Dit gebeurt
door een speciaal mechanisme, dat we peristaltiek noemen. Deze
beweging komt vooral voor in de slokdarm en in de darmen. De spieren
van deze organen spannen op boven de voedselbrok en duwen hem zo
verder naar beneden.
4 Voedselopname in het bloed
In de darmen worden de voedingsdelen voor het laatst afgebroken.
Ze zijn nu klein genoeg om opgenomen te worden door het bloed. Dit
gebeurt doorheen de darmwand. Naast de darmwand lopen enkele
bloedvaten. Op sommige plaatsen in de darm is de wand dun genoeg
om de voedingsdelen door te laten. Ze worden door het bloed opgezogen.
Dit proces gaat als volgt:
© Plantyn

Darm
Bloed
Voedingsstoffen
Wanneer de voedingsstoffen vanuit de maag in de darmen komen is de
hoeveelheid voedingsstoffen in de darm hoger dan in het bloed. Om de
hoeveelheid overal gelijk te krijgen, trekt het bloed de voedingsstoffen
uit de darm. Dit proces herhaalt zich telkens wanneer er een grotere
hoeveelheid voedingsstoffen in de darm zit dan in het bloed.
Darm
Bloed
5 Uitscheiding
Soms zijn er voedingsstoffen die het lichaam niet nodig heeft of die
gewoon niet verteerd kunnen worden. Deze onverteerde stoffen mogen
niet in het lichaam blijven zitten. Ze moeten verwijderd worden. Dit
gebeurt door de darmen. De voedingsdelen die niet opgenomen zijn
door het bloed, worden verder gestuwd naar de endeldarm in de vorm
van stoelgang. Door de endeldarm kan de stoelgang uitgescheiden
worden.
6.3 Observatie
6.3.1 Consistentie*
© Plantyn
Normaal Abnormaal
Samenhangend
– Hard: wanneer stoelgang lang in de darm blijft zitten,
bijvoorbeeld door constipatie, kan er zeer veel vocht aan
onttrokken worden. Daardoor wordt de stoelgang zeer
hard.
– Diarree: wanneer de darm te weinig vocht kan
onttrekken aan de stoelgang, leidt dit tot zeer waterige
stoelgang. Dit kan een gevolg zijn van medicatie of
infecties die de gezonde darmfl ora verstoren.
Baby’s die borstvoeding krijgen, hebben meestal heel waterige stoelgang.
Dit is normaal. De eerste stoelgang van baby’s, meconium, is daarenboven
heel plakkerig.
61

62
6.3.2 Kleur
Normaal Abnormaal
Lichtbruin
6.3.3 Geur
– Wit: wijst op een probleem met de galproductie of een
slechte leverwerking. Het zijn de galzouten die de bruine
kleur geven aan de stoelgang, dus wanneer deze ontbreken,
wordt de kleur van de stoelgang lichter tot wit. Dit heet stopverfstoelgang.
– Groen: wijst op een infectie.
– Geel: kan wijzen op een leverprobleem.
– Rood: wijst op een bloeding in het rectum of aan de anus.
– Witte puntjes: wijzen op aanwezigheid van wormpjes of
delen van parasieten.
– Zwart: wijst op een bloeding in het hoger gelegen darmkanaal.
Bepaalde voedingsmiddelen en medicatie kunnen stoelgang een andere
kleur geven, bv. ijzer of spinazie. Ook bij baby’s merk je aan de stoelgang wat
ze gegeten hebben.
Normaal Abnormaal
De geur van de stoelgang
ontstaat door de gisting* van
de eiwitten.
– Sterke geur: wijst op een infectie in de
darm of op verkeerde voedingsgewoonten.
Wanneer baby’s vlees beginnen te eten, zal hun stoelgang veel heviger ruiken.
6.3.4 Gevoel
Normaal Abnormaal
Pijnloos
6.4 Pathologie
6.4.1 Slikstoornissen
© Plantyn
– Pijn tijdens het defeceren: wijst meestal op aanwezigheid
van aarskloven of aambeien.
– Krampen: kunnen wijzen op infecties die de darmwand doen
samentrekken, of op constipatie.
= Moeilijkheden bij het slikken.
> Oorzaken
– gezwel
– oedeem*
– verlamming van spieren in de slokdarm (= oesophagus)

6.4.2 Aften
> Symptomen → verzorgend observeren
– regelmatig verslikken
– voedsel blijft in de mond zitten
– zorgvrager heeft meer dan eens een slikpneumonie*
> Acties → verzorgend handelen
– Dien het voedsel vloeibaar, maar ingedikt toe.
– Geef sondevoeding.
– Geef TPV = totale parenterale voeding*.
= Pijnlijke zweertjes op het mondslijmvlies.
> Oorzaken
– slechte mondhygiëne
– verzwakt immuunstelsel*
– stress
– beschadiging van de mond waardoor micro-organismen vrij spel
krijgen
© Plantyn
> Symptomen → verzorgend observeren
– pijn in de mond
– rode vlekjes met een geel of wit centrum op het mondslijmvlies
– in ernstige gevallen kan ook koorts voorkomen
> Acties → verzorgend handelen
– Laat de zorgvrager zijn mond spoelen met zout water.
– Stip de aften aan met een ontsmettingsmiddel.
63

64
6.4.3 Spruw
= Een schimmelinfectie die vooral voorkomt op het slijmvlies in de mond,
op de schaamstreek of rond de tepels bij vrouwen die borstvoeding
geven.
6.4.4 Braken
> Oorzaken
– contact met candida albicans, een schimmel
– onvoldoende hygiëne van spenen, fl essen …
– verzwakking van het immuunsysteem door bijvoorbeeld antibiotica
> Symptomen → verzorgend observeren
– witte vlekjes aan de binnenkant van de wangen of de tong
– rode ontstoken plekjes bij het verwijderen van de witte vlekjes
– pijn
– weigering van voedsel
> Acties → verzorgend handelen
– Raadpleeg een arts.
– Let erop dat de zorgvrager zijn medicatie op doktersvoorschrift
inneemt (pijnstillende druppels of een verzachtende gel).
– Schenk aandacht aan een goede hygiëne van fopspeen, speen en fl es.
– Ontsmet eetgerei, fopspeen, speelgoed enzovoort met een kleurloos
ontsmettingsmiddel om beschadiging te voorkomen.
© Plantyn
= Uitstoten van de maaginhoud. Dit kan explosief gebeuren.
> Oorzaken
– ziekte, bijvoorbeeld na het eten van bedorven voedsel of bij migraine
– extreme pijn
– onaangename geuren
– bepaalde medicatie, bijvoorbeeld chemotherapie
> Symptomen → verzorgend observeren
– krachtig uitstoten van de maaginhoud (volledig of gedeeltelijk)

Acties → verzorgend handelen
– Stel de zorgvrager gerust en troost hem.
– Laat de zorgvrager na het braken de mond spoelen en zich opfrissen.
– Als hij dorst heeft, laat hem dan een beetje plat water of cola zonder
gas drinken.
– Leg kinderen het best in veiligheidshouding.
– Observeer het braaksel (kleur, tijdstip, frequentie, hoeveelheid …).
– Rapporteer (mondeling en schriftelijk).
– Bij langdurig braken en wanneer er andere ziekteverschijnselen zijn
(koorts, diarree …): raadpleeg een arts.
– Geef medicatie op doktersvoorschrift.
– Geef O.R.S.* op doktersvoorschrift.
6.4.5 Abnormale dorst
= Meer drinken dan 2 l water per 24 uur door een dorstgevoel.
> Oorzaken
– zoute of pikante voeding
– warme omgeving
– te warme kleding
– zware inspanning
– ziekten zoals diabetes,
nierproblemen …
– extreem vochtverlies zoals bij braken,
diarree en koorts
– gebruik van bepaalde medicatie,
zoals laxeermiddelen* of
vochtafdrijvende middelen
> Symptomen → verzorgend observeren
– dorst hebben na het drinken
– droge lippen, mond en tong hebben
> Acties → verzorgend handelen
– Voorzie extra water bij warm weer
en koorts.
– Beperk frisdrank.
– Houd de vochtbalans* bij.
– Rapporteer mondeling of schriftelijk.
© Plantyn
6.4.6 Dehydratatie of uitdroging
= Meer vocht verliezen dan je opneemt.
> Oorzaken
– minder dan 1,5 liter water per dag drinken
– braken/diarree
– hoge koorts
65

66
6.4.7 Refl ux
– extreem zweten
– gebruik van bepaalde geneesmiddelen, zoals laxeermiddelen of
vochtafdrijvende middelen
> Symptomen → verzorgend observeren
– droge, schilferige huid
– huidplooi die bij het loslaten niet direct verdwijnt
– gewichtsverlies
– kleine hoeveelheid donkere en sterk ruikende urine
– donkere kringen rond de ogen
– verminderd bewustzijn
– ingevallen fontanellen bij baby’s
> Acties → verzorgend handelen
– Stimuleer de zorgvrager om voldoende te drinken.
– Laat de zorgvrager bij diarree wortelsap of rijstwater drinken.
– Geef suikerwater en/of O.R.S.
– Observeer de zorgvrager.
– Rapporteer schriftelijk en mondeling.
– Raadpleeg een arts.
– Wanneer de zorgvrager niet meer kan drinken, kan men hem laten
opnemen in het ziekenhuis en vocht laten toedienen via een infuus.
= Terugvloeien van maagvocht van de maag naar de slokdarm.
> Oorzaken
– onvoldoende sluiten van de sluitspier tussen maag en slokdarm
> Symptomen → verzorgend observeren
– overgeven (voeding en/of maagvocht)
– kinderen huilen veel, eten minder en slapen slecht
> Acties → verzorgend handelen
– Raadpleeg een arts.
– Houd de baby langer rechtop.
– Dik de voeding in, zodat ze minder
gemakkelijk terugvloeit.
– Geef zuurremmers voor de maag.
6.4.8 Oprispen of regurgiteren
© Plantyn
= Terugkomen van voedsel naar de mond of de
neus.
> Oorzaken
– maag-darmstelsel is nog niet volledig
volgroeid
– refl ux
– te veel of te gulzig eten

Symptomen → verzorgend observeren
– kleine hoeveelheden voeding vloeien uit de mond
– soms kleine vlekjes melk rond de mond wanneer het kind wakker
wordt
> Acties → verzorgend handelen
– Geef het voedsel in kleine hoeveelheden.
– Geef tijd om te eten en las rustpauzes in.
– Gebruik melkindikkende producten.
– Houd het kind langer rechtop na de voeding en verluier eventueel
voor de voeding.
– Verhoog het hoofdeinde van het bed (gebruik geen kussen).
– Leg het kind in veiligheidshouding.
– Raadpleeg een arts als dit regelmatig voorkomt.
6.4.9 Galstenen
6.4.10 Stoma
= Samenklitten van stoffen zoals cholesterol in de galblaas of galwegen.
De stenen kunnen zich verplaatsen en heel wat schade berokkenen aan
organen.
> Oorzaken
– teveel aan bilirubine* doet cholesterol* samensmelten tot stenen
– infecties
> Symptomen → verzorgend observeren
– pijn en een vol gevoel na de maaltijd
– plots optredende kolieken* die een pijn geven rechts in de buik en
een stralingspijn naar het schouderblad
– misselijkheid en overgeven
– gele huidskleur is mogelijk wanneer de galsteen de galweg volledig
afsluit
> Acties → verzorgend handelen
– Raadpleeg een arts.
© Plantyn
= Verbinding van de darm met de buitenwereld doorheen de huid. Een
stoma wordt chirurgisch aangebracht.
> Oorzaken
– ontsteking van de darm
– tumor in de darm
– gekwetste darm door een ongeval
> Symptomen → verzorgend observeren
– De stoelgang is vaster van constructie naarmate de stoma dichter bij
de aars wordt geconstrueerd. Hoe verder in de darm, hoe meer vocht
er onttrokken is.
67

68
> Acties → verzorgend handelen
– Zie Naslagwerk Verzorgingstechnieken.
6.4.11 Constipatie
6.4.12 Diarree
= Gedurende minstens drie dagen geen stoelgang maken, maar wel een
drang hebben om naar toilet te gaan.
> Oorzaken
– te weinig vocht opnemen
– te weinig vezelrijke voeding eten
– te weinig beweging nemen
– geen tijd nemen om naar toilet te gaan
– bepaalde medicatie nemen, zoals codeïne*
> Symptomen → verzorgend observeren
– pijn aan de aars
– misselijk
– voortdurend de drang om naar het toilet te gaan maar er komt geen
stoelgang
> Acties → verzorgend handelen
– Raadpleeg een arts.
– Voer een klysma* uit om de massa te verweken.
– Stimuleer de zorgvrager om voldoende te drinken en te bewegen.
– Geef hem vezelrijke voeding te eten.
= Minimaal drie keer per dag vloeibare stoelgang.
> Oorzaken
– infecties
– overdaad aan citrusvruchten
– aangetaste darmfl ora*, bijvoorbeeld door medicatie
– tumor die de darm afsluit, waardoor er overloopdiarree* is
– ziekte van Crohn
– spastisch colon
© Plantyn
> Symptomen → verzorgend observeren
– een aantal keer per dag waterige stoelgang hebben die niet of moeilijk
op te houden is
– pijn en kolieken* in de buik
– uitdrogingsverschijnselen
– koorts
> Acties → verzorgend handelen
– Dien voldoende vocht toe.
– Raadpleeg bij koorts onmiddellijk de arts. Als er geen koorts is, kun je
het een of twee dagen aanzien. Duurt de diarree langer, raadpleeg dan
de arts.

6.4.13 Ziekte van Crohn
= Een systeemaandoening in de darmen met een chronische ontsteking
als gevolg.
> Oorzaken
– onbekend
> Symptomen → verzorgend observeren
– diarree
– buikpijn
– gewichtsverlies
– bij ernstige ontstekingen soms aanwezigheid van bloed in de stoelgang
> Acties → verzorgend handelen
– Raadpleeg een arts.
6.4.14 Darmparasieten
= Organismen die leven in de darmen van de mens en zich voeden met
de daar aanwezige voedingsstoffen.
> Oorzaken
– rauw vlees eten
– onvoldoende handhygiëne toepassen
– niet goed gereinigde rauwe groenten eten
– contact hebben met speeksel van dieren
> Symptomen → verzorgend observeren
– vermoeidheid
– vermageren
– buikpijn
– diarree
– honger
– jeuk
> Acties → verzorgend handelen
– Raadpleeg een arts.
6.4.15 Aambeien
© Plantyn
= Hemorroïden, gezwollen en/
of ontstoken aders op het
uiteinde van de aars. Deze
kunnen inwendig zijn, maar
ook uitwendig.
> Oorzaken
– te veel druk zetten bij
stoelgang maken
69

70
– lang op toilet zitten
– zwaarlijvigheid
– zwangerschap
> Symptomen → verzorgend observeren
– Blauwachtige knobbels ter hoogte van de aars
– Verlies van vers bloed
– Zeer pijnlijk bij zitten, stoelgang maken
> Acties → verzorgend handelen
– Pas de voeding aan, gebruik voedingsmiddelen die eerder laxerend
werken.
– Geef warme baden om de pijn en jeuk te verzachten.
– Leg koude kompressen om de zwelling te verminderen.
6.4.16 Eetstoornissen
Verklaring
Oorzaken
Symptomen
Anorexia Boulemie
– Er is sprake van een gestoord
lichaamsbeeld. Personen met
anorexia voelen zich te dik en
willen vermageren, terwijl er
vaak al sprake is van ondergewicht.
– Vreetbuien die afgewisseld
worden met periodes van
matig eten.
– maatschappelijke en sociale druk om te willen voldoen aan een
schoonheidsideaal
– laag en vertekend lichaamsbeeld
– traumatische ervaringen zoals misbruik of geweld
– bijzondere gebeurtenissen zoals relatieproblemen, overlijden
van een geliefde persoon of stress
– perfectionisme
– eten en gewicht worden een – bloedarmoede
obsessie
– door het veelvuldig
– persoon vermagert sterk
opwekken van braken,
– lichaamstemperatuur daalt en wordt het gebit aangetast,
de persoon heeft last van koude door het contact met het
handen en voeten
maagzuur
– persoon heeft slaapstoornissen – door te veel gebruik van
– slecht gebit en haaruitval
laxeermiddelen en vocht
– tragere hartslag en ademhaling afdrijvende middelen is er
– daling van de bloeddruk, met kans op nier- en leverbe-
als gevolg moeheid, duizeligschadiging, spierkrampen,
heid, lusteloosheid …
hartritmestoornissen en
zelfs een hartinfarct.
© Plantyn

Acties
6.4.17 Obesitas
Anorexia Boulemie
– de huid wordt droog en schilferig
– de menstruatie stopt en men
wordt tijdelijk onvruchtbaar
– Bijna alle lichamelijke symptomen
verdwijnen wanneer
de persoon terug een normaal
en evenwichtig leven heeft.
Wanneer de persoon echter
jaren anorexia had, kan de
schade onherstelbaar zijn.
Psychosociale* symptomen en
gevolgen
– onbegrip van de omgeving
– gevaar voor isolement
– stress door het veelvuldig liegen
over hun eetgedrag, zo kunnen
ze door de omgeving als onbetrouwbaar
en leugenachtig
bestempeld worden
– prikkelbaar en soms zelfs
agressief
– individuele hulp, groepstherapie
of gezinstherapie
– sondevoeding
– medicatie op doktersvoorschrift
– zodra de persoon de stap heeft
gezet naar professionele hulp,
dikwijls onder druk, kan het
genezingsproces beginnen
© Plantyn
– onregelmatige menstruatie
Psychosociale* symptomen
– persoon heeft een hekel
aan zichzelf
– schuldgevoel
– stress door het veelvuldig
liegen over het eetgedrag
– individuele hulp, groepstherapie
of gezinstherapie
– sondevoeding
– medicatie op doktersvoorschrift
– zodra de persoon de stap
heeft gezet naar professionele
hulp, dikwijls onder
druk, kan het genezingsproces
beginnen
= De term zwaarlijvigheid of obesitas wordt gebruikt wanneer de persoon
een BMI heeft van boven de 25.
> Oorzaken
– te veel of ongezond eten omwille van verschillende factoren, bv.
foute levensstijl of stress.
– te weinig beweging
– erfelijke factoren, bv. schildklierafwijking
– bepaalde geneesmiddelen
71

72
> Acties → verzorgend handelen
– Geef de zorgvrager een aangepast dieet.
– Stimuleer hem om zijn levensstijl te veranderen, door meer activiteiten
te plannen.
– Dien op doktersvoorschrift medicatie toe.
6.4.18 Voedselbesmetting: salmonella
= Een bacterie die voedselvergiftiging kan veroorzaken.
> Oorzaken
– eten van voedsel waarin de bacterie zich ontwikkeld heeft
> Symptomen → verzorgend observeren
Deze symptomen verschijnen 8 tot 48 uur na het eten van bedorven voedsel:
– hoofdpijn
– misselijkheid
– diarree
– braken
– koorts
Ze verdwijnen meestal na twee tot vier dagen.
> Acties → verzorgend handelen
– Geef de zorgvrager voldoende te drinken om uitdroging te voorkomen.
Eventueel O.R.S.* drinken.
– Indien de besmetting ernstige vormen aanneemt: raadpleeg de arts.
> Preventief handelen
– goede handhygiëne
– goede hygiëne in de keuken
– voedsel voldoende koken of braden
– opletten met ijs, rauwe groenten, rauw vlees
– voedsel correct bewaren
6.4.19 Botulisme
© Plantyn
= Vergiftiging die je kunt oplopen door voedsel te eten dat besmet is met
het toxine botuline. Botuline is een gifstof van een bepaalde bacterie.
Het gaat om een anaerobe bacterie (hoeft geen zuurstof te hebben om
te overleven) die sporen kan vormen die bestand zijn tegen temperatuurschommelingen
en andere invloeden.
> Oorzaken
– eten van inhoud van gedeukte, verroeste, bolle of reeds even
geopende blikken
– voedsel eten uit reeds even geopende bokalen
– foute hygiëne toepassen bij het wassen van de handen, groenten of fruit
– onvoldoende koken van besmette producten, waardoor de bacteriën
niet vernietigd worden

Symptomen → verzorgend observeren
Deze symptomen verschijnen 12 tot 36 uur na het eten van bedorven
voedsel:
– soms misselijkheid, braken, diarree
– onscherp zien, dubbel zien
– spraakmoeilijkheden
– aantasting van het zenuwstelsel
– spierverlamming
– slikmoeilijkheden met gevaar voor verstikking
– ademhalingsproblemen
> Acties → verzorgend handelen
– Geef de zorgvrager voldoende te drinken om uitdroging te voorkomen.
Laat hem eventueel O.R.S. drinken.
– Indien het botulisme ernstige vormen aanneemt, raadpleeg dan
de arts.
> Preventief handelen
– Heb aandacht voor verslikking!
6.4.20 E. coli of Escherichia coli
= E. colibacillen komen voor in de darmen van mens en dier en zijn daar
in normale omstandigheden onschadelijk. Ze kunnen wel schadelijk zijn
als ...
> Oorzaken
– De besmetting gebeurt via voedingsmiddelen die in contact
zijn gekomen met uitwerpselen, bijvoorbeeld als je je handen
niet voldoende reinigt na een toiletbezoek en daarna eten
klaarmaakt.
> Symptomen → verzorgend observeren
Deze symptomen verschijnen 2 tot 18 uur na het eten van bedorven
voedsel:
– buikkrampen
– waterige diarree
– soms braken
– soms koorts
© Plantyn
> Acties → verzorgend handelen
– Geef de zorgvrager voldoende te drinken om uitdroging te voorkomen.
Laat hem eventueel O.R.S. drinken.
– Raadpleeg een arts.
> Preventief handelen
– juiste handhygiëne toepassen
– voedsel goed wassen of schillen
– verse melk goed koken voor gebruik
73

6.4.21 Griep
74
Zie hoofdstuk 11: Infectieziekten.
6.4.22 Hepatitis
Zie hoofdstuk 11: Infectieziekten.
© Plantyn