Lewenswetenskappe Vraestel 2 Memorandum Kopiereg voorbehou Blaai ...

LEWENSWETENSKAPPE VRAESTEL 2 MEMORANDUM 

Lewenswetenskappe Vraestel 2 Memorandum 

AFDELING A 

Vraag 1 

1.1 

1.1.1 C √√ 

1.1.2 C √√ 

1.1.3 D √√ 

1.1.4 B √√ 

1.1.5 B √√ 5 x 2 = (10) 

1.2 

1.2.1 Populasie √ 

1.2.2 Sedimentrots √ 

1.2.3 Rooidataboek √ 

1.2.4 Volhoubare (metode) √ 

1.2.5 Inter-spesifieke mededinging/kompetisie√ 

1.2.6 Nie(-)biodegradeerbare besoedelingselemente √ (6) 

1.3 

1.3.1 E √ 

1.3.2 H √ 

1.3.3 A √ 

Kopiereg voorbehou Blaai asb om


1.3.4 G√ 

1.3.5 B √ (5) 

1.4 

1.4.1 70° ÷ 360 √ x 100 √ = 19,4√%√ (4) 

1.4.2 Koolstofdioksied√, koolstofmonoksied√, stikstof(II)oksiede√ en 

koolwaterstowwe√ (slegs eerste TWEE) (2) 

1.4.3 deur verbranding van die brandstof/in die uitlaatgasse √ (enige EEN) (1) 

1.4.4 Dit kan asma√, allergieë√ en kanker veroorsaak.√ (3)[10] 

1.5 

1.5.1 3,1√ tot 2,7√ mya/miljoen jaar gelede / 2.7√ tot 3.1√ mya (2) 

1.5.2 Die breingrootte het groter geword.√ (1) 

1.5.3 500 +500 + 450 +450 + 400 +400 +300 = 3000√ ÷ 7√ = 428,57√ cm 3 √ (4) 

1.5.4 Meet die volume van die ruimte√ in die kopbeen van die skedel.√ (2)[9] 

1.6 

1.6.1 Die gewone sjimpansee en die mens √ omdat hulle ’n meer onlangse 

gemeenskaplike voorouer het.√ (2) 

1.6.2 Die Ouwêreldbobbejane√ omdat hulle dieselfde gebly het/het nie veel oor tyd 

verander nie.√ (2) 

1.6.3 (a) 10/11 miljoen jaar gelede √ 

(b) 20/21 miljoen jaar gelede√ (2)[6] 

1.7 

1.7.1 Kunsmatige seleksie is die proses waardeur mense doelbewus kies om slegs 

daardie organismes te laat verbaster wat aanloklike kenmerke of eienskappe 

vertoon.√ (1) 

1.7.2 – Verkreukelde vel vir A/die sjarpei√ 

– Groot grootte of hoogte vir B/die Deense hond (Great Dane)√ 

– Kort bene vir C/die worshond√ (3)[4] 

TOTAAL VRAAG 1: [50] 

TOTAAL AFDELING A: [50] 

AFDELING B 

Vraag 2 

2.1 

2.1.1 Die mopaniewurm word geëet/is ’n voedselbron.√ (1) 

2.1.2 Te veel mopaniewurms is uit hierdie populasies versamel/die populasies is 

oorontgin/gierigheid. √ (1) 

2.1.3 Motte van die mopaniewurm leef slegs enkele dae en kan nie baie ver trek nie√ en 

die mopaniewurmlarwes beweeg baie stadig.√ (2) 

2.1.4 Hulle verstaan nie hoe om mopaniewurms op ’n volhoubare wyse te oes nie√ om 

te verseker dat daar nog mopaniewurms sal wees wat hulle in die toekoms kan oes 

nie.√ (2) 

2.1.5 Om slegs sommige van die mopaniewurms te vat√ sodat ander oor is om voort te 

plant en eiers te lê√ wat meer mopaniewurms in die toekoms sal lewer. (2) 

2.1.6 Hulle kan oorontgin/beskadig word of hul getalle kan afneem.√ (enige EEN) (1) 



2.1.7 Kweek meer mopaniebome om die kos te voorsien wat nodig is vir die 

mopaniewurms om te floreer. √ (1)[10] 

2.2 

2.2.1 Die verskillende spesies het bekke wat verskillende vorms het.√ (1) 

2.2.2 Die verskillende spesies eet verskillende kosse. √ 

2.2.3 

Mutasies√ mag dalk verskille in die vorm van hul bekke veroorsaak het.√ (1) 

Die vinkvoorouers moes voor die ander soorte voëls daar aangekom het √ 

en so het hulle meer onbesette nisse beskikbaar √ en meer tyd gehad om in nuwe 

spesies te ontwikkel √ wat aangepas was vir hierdie nisse. 

Hulle was beter aangepas as enige van die ander voëls.√ (enige TWEE) (2) 

2.2.4 Die vinke op die vasteland sou meer kompetisie gehad het √ vir beskikbare nisse 

van beter aangepaste diere/voëls.√ OF 

Daar was minder verskeidenheid√ van kosse√ op vasteland. (2)[6] 

2.3 

2.3.1 

Australopithecus 

africanus 

Gorilla gorilla Homo sapiens 

Vorm van oogtande 

– groot of klein? 

Klein√ Groot√ Klein√ 

Voorkop – regop of Reguit√ Skuins√ Reguit√ 

skuins? 

Posisie van riwwe 

bokant die oogkas – 

hoog of laag? 

Laag√ Hoog√ Laag√ 

Werwelkolom – 

horisontaal of 

vertikaal? 

Vertikaal√ Horisontaal√ Vertikaal√ 

2.3.2 Regop √ – dit het ’n vertikale werwelkolom soos die moderne mens.√ 

(12) 

(2)[14] 

Totaal Vraag 2: [30] 

Vraag 3 

3.1 

3.1.1 Die diversiteit/aantal en verskeidenheid spesies plant- en dierelewe binne ’n 

spesifieke gebied of land√ (1) 

3.1.2 

Tabel toon die aantal spesies plante en diere wat in Suid-Afrika voorkom 

Soort plant of dier Aantal spesies 

Blomdraende plante 20 300 

Soogdiere 243 

Voëls 800 

Amfibieë en reptiele 370 

Visse 2 220 

Insekte 80 000 

Assesseringsmiddel om die tabel te assesseer 



Tabel is korrek geteken Nee – 0 punt Ja - 1 punt 

Eerste kolom se 

byskrifte is korrek 

Nee – 0 punt Ja - 1 punt 

Tweede kolom se 

byskrifte is korrek 


Inligting in eerste 

kolom almal 

teenwoordig en korrek 


Data in tweede kolom 

almal teenwoordig en 

korrek 


Korrekte opskrif/titel Nee – 0 punt Ja - 1 punt 

3.1.3 

(6) 

Habitatverlies of -agteruitgang;√ oorbenutting van hulpbronne (insluitende jag en 

wilddiewery); √ oorname deur uitheemse spesies;√ besoedeling, 

klimaatsverandering√ (sien slegs eerste DRIE na) (3) 

(10) 

3.2 

3.2.1 Die bewys word in die fossielrekord verskaf. (1) 

3.2.2 Massauitwissings√ (1) 

3.2.3 Biodiversiteit neem af.√ (1) 

3.2.4 – Globale afkoeling van die planeet gedurende ystydperke 

– Globale verwarming/verhitting 

– Landmassas kom bymekaar/skei as gevolg van kontinentale 

verskuiwing/plaattektonika – grootskaalse vulkaniese uitbarstings 

– Afname in suurstof in die oseane 

– Siektes 

(sien slegs eerste DRIE na) (3) 

3.2.5 Daar is baie vakante ekologiese nisse beskikbaar√ en organismes met aanpassing 

wat hulle help om hierdie nisse te ontgin√ ontwikkel deur die proses van 

natuurlike seleksie.√ (3)[9] 

3.3 

3.3.1 Gelyksoortige strukture is anatomiese strukture in verskillende organismes wat 

basies dieselfde struktuur het√, oorgeërf van ’n gemeenskaplike voorouer,√ maar 

verskillende funksies verrig√. Voorbeelde van gelyksoortige strukture in die 

diagramme is die mens se voorste ledemaat√ en die walvis se vin√ (of ’n vlermuis 

se vlerk). 

(enige DRIE [verduideliking] +1 punt vir voorbeeld) (4) 

3.3.2 Analoogstrukture is anatomiese strukture in verskillende diere wat onafhanklik 

ontwikkel het/’n ander oorsprong het√ maar lyk asof dit fisies soortgelyk is, 

aangesien dit vir dieselfde doel/funksie gebruik word.√ Voorbeelde van 

analoogstrukture in die diagramme is die insek se vlerk√ en die vlermuis.√ (4) 

3.3.3 Onontwikkelde strukture is anatomiese strukture wat geen oënskynlike funksie 

het nie√, maat wat lyk soos strukture wat hul voorouers lank gelede gehad het√. 



’n Voorbeeld van ’n onontwikkelde struktuur in die diagram is die pelvisgordel 

van ’n walvis.√ (3)[11] 


TOTAAL AFDELING B: [60] 

AFDELING C 

Vraag 4 

4.1 

4.1.1 Die aantal bakterieë sou toegeneem het√ omdat menslike afval bakterieë bevat.√ 

(2) 

4.1.2 Die toename in bakterieë√ het tot ’n afname √ in die suurstofkonsentrasie gelei. 

Dit is omdat die bakterieë suurstof uit die water verwyder.√ (3) 

4.1.3 Die toename in die getal bakterieë het ’n toename in die konsentrasie nitraatione√ 

in die water veroorsaak. Dit is omdat die bakterieë die organiese materiaal √ in 

die afval in anorganiese voedingstowwe√ soos nitraatione afbreek√. (4) 

4.1.4 Die aantal alge√ het toegeneem√ in die water en meer suurstof geproduseer√ deur 

fotosintese. √ OF 

Ander vars√ water wat suurstof bevat, is bygevoeg deur takriviere√ wat in die 

rivier inlei.√ OF 

Die getal bakterieë√ het afgeneem√ en dus is minder√ suurstof uit die water 

verwyder.√ (enige ENKELE rede plus korrekte verduideliking) (4) 

4.1.5 ’n Gebrek aan suurstof√ vir (sellulêre) respirasie√ (2) 

4.1.6 Die uitwerking van ’n rioolstorting behoort minder ernstig te wees√ in die winter. 

By laer temperature sal die bakterieë ’n laer metaboliese snelheid hê √ en dus 

minder suurstof uit die water verwyder. (2) 

4.1.7 – Deur die water te drink√ 

– Deur in die water te bad/swem√ 

– Om water te gebruik om klere te was, ens. (of enige ander redelike antwoord).√ 

(3) 

4.1.8 Cholera√, ingewandskoors√, hepatitis A√, gastro-enteritis√, buikloop√, 

bloubabasindroom√ enige ander siekte wat deur waterbesoedeling veroorsaak 

word (sien slegs eerste TWEE na) (2) 

4.1.9 Hulle moet die water suiwer deur dit te kook√ of deur chloortablette by te voeg/ 

watersuiweringspille√ of deur ’n filter te gebruik√ (enige TWEE) (2) 

4.1.10 Die plaaslike munisipaliteit √ of die mense in beheer van die 

rioolsuiweringsaanleg.√ (enige EEN) (1)[25] 

4.2 

Moontlike antwoorde: 

• Wat kan die inwoners doen? 

Die inwoners van ’n gemeenskap kan ’n komitee vorm√ wat as 

waghondorganisasie kan optree√ om ’n oog te hou oor die watergehalte deur dit 

self na te gaan of deur iemand te betaal om dit van tyd tot tyd na te gaan. 

Hulle kan demonstrasies/ander massaoptredeveldtogte organiseer√ indien die 

watergehaltekwessie nie deur die plaaslike munisipaliteit/regering aangespreek 

word nie.√ 



Hulle kan regsoptrede√ teen die plaaslike munisipaliteit loods√ indien kwessies 

rondom watergehalte nie aangespreek word nie en mense siek word/verlies aan 

inkomste ervaar, ens. 

(ENIGE van die redes met verduideliking) (2) 

• Wat kan verslaggewers doen? 

Hulle kan ondersoek instel√ na presies wat aan die gang is om die 

watergehalteprobleem te verduidelik en verslag√ te doen oor hul bevindings. 

Hulle kan mense in hulle gemeenskap opvoed√ oor hoe om gekontamineerde 

water te hanteer/oor wat hul wetlike en burgerlike regte is/oor wie om te kontak 

indien hulle ’n probleem met watergehalte ondervind.√ 


• Regskenners/prokureurs wat by die gemeenskap betrokke is 

Hulle kan aanbied om lede van hul gemeenskap√ in enige regsgeding teen die 

plaaslike munisipaliteit/regering te verteenwoordig.√ 

Hulle kan op die hoogte kom met√ die regsaspekte van watergehalte wat aan die 

publiek voorsien word, en kontak maak met die munisipaliteit/rioolwatersuiweringsaanleg 

om hulle te vra om met hulle te skakel indien enige probleme opduik.√ 


• Plaaslike raadslede 

Hulle moet verseker dat voldoende stelsels√ in plek is om rioolstortings te 

voorkom.√ 

Hulle moet verseker dat hulle mense aanstel wat gekwalifiseerd√ en in staat is om 

die werk te doen of ’n rioolsuiweringsaanleg te bedryf.√ 

Hulle moet gereeld kontak hê√ met hul gemeenskappe en na enige probleme 

luister wat die mense rakende watergehalte wil aanroer.√ 


• Parlementslede 

Hulle moet verseker dat wette√ en beleide in plek is om die publiek teen 

rioolstortings te beskerm.√ 

Hulle moet verseker dat genoeg geld toegeken word√ om goeie infrastruktuur van 

rioolsuiweringsaanlegte in stand te hou om die kanse te verminder dat 

rioolstortings in die toekoms sal voorkom.√ 


• Lede van omgewingsorganisasies 

Hulle kan openbare bewustheid√ oor die gevare verbonde aan gekontamineerde 

water vir die mens se gesondheid en ander lewensvorme kweek.√ 

Hulle kan watermassas moniteer√ wat met riool gekontamineer mag wees en ’n 

databasis byhou van die inligting wat hulle versamel.√ 


2 x 6 = (12) 

NOTA: GEEN punte sal toegeken word ’n aksie wat herhaal word nie; punte word slegs 

toegeken vir die eerste maal dat die optrede beskryf word. 

(3)[15] 


TOTAAL AFDELING C: [40]

Lewenswetenskappe Vraestel 2 Memorandum Kopiereg voorbehou Blaai ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?