INHOUDSTAFEL - Academia Press

INHOUDSTAFEL
Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i
Een rechtenbenadering als referentiekader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Maria Bouverne-De Bie
1. Armoede en armoedebestrijding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
2. Armoedebestrijding en de uitbouw van een zorgaanbod . . . . . . . . . . . . 6
3. Een rechtenbenadering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
4. Armoede en participatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
5. Armoede en participatie: een rechtenbenadering als referentiekader . . . 16
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Door participatie kennis opbouwen inzake armoede
en armoedebestrijding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
André De Cock
1. Een analyse van het productieproces van kennis. . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.1. De kennis van personen die in armoede leven . . . . . . . . . . . . . 24
1.2. De kennis van de academici. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1.3. De kennis van personen en diensten betrokken
bij acties rond armoede. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
1.4. Het proces van de kennisopbouw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2. De participatie, het burgerschap en de emancipatie van de armen . . . . 31
2.1. Participatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.2. Burgerschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.3. Emancipatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
IX

A RMOEDE EN PARTICIPATIE
De methodiek van de dialoog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
André De Cock
1. De toeleiding van armen naar een samenwerking. . . . . . . . . . . . . . . . 41
1.1. Wie willen wij bereiken? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
1.2. De eerste stap: ontmoeting en gesprek . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
1.3. Waarom een interview?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
1.4. Vier wegen om armen te bereiken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2. De voorbereiding van een dialoog inzake armoedebestrijding . . . . . . . 48
2.1. Waaraan willen de armen met ons samenwerken?. . . . . . . . . . . 48
2.2. Een instrument om te werken rond een thema:
een werkbundel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
2.3. De bijeenkomsten: een tweede stap in het zich verenigen. . . . . . 51
3. Het eigenlijke verloop van de dialoog van armen
met andere partners. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
3.1. Het samenstellen van de dialoogbundel. . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
3.2. De voorbereidende contacten met een aantal partners . . . . . . . . 55
3.3. Het organiseren van de dialoog van armen en hun partners . . . . 57
3.4. De opvolging van de dialoog op politiek vlak. . . . . . . . . . . . . . 59
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Participatie van armen op beleidsniveau: het Vlaamse armoedebeleid . . . . 63
Lieve De Grande
1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
2. Participatiestructuren op het niveau van de Vlaamse Overheid . . . . . . 65
3. Enkele knelpunten bij participatie van armen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
4. Voorwaarden voor het beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Participatie van armen op beleidsniveau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Henk Van Hootegem m.m.v. Emmanuelle Devillé
1. Maatschappelijk kader: een verhoogde aandacht voor participatie
van de (arme) burger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
2. Politiek kader: een Samenwerkingsakkoord betreffende
de bestendiging van het armoedebeleid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
2.1. De oprichting van het Steunpunt tot bestrijding van
armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting . . . . . . . . . 76
2.2. De installatie van een Interministeriële Conferentie
Sociale Integratie en Sociale Economie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
3. Methodisch kader: dialoog, een poging tot omschrijving. . . . . . . . . . . 78
3.1. Kennis van verschillende aard en oorsprong. . . . . . . . . . . . . . . 79
3.2. Opbouw van andere, nieuwe kennis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
X

INHOUDSTAFEL
4. Enkele aandachtspunten voor een armoedebeleid in dialoog . . . . . . . . 80
4.1. Representatie versus expertise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
4.2. De noodzaak van een breed en open maatschappelijk debat . . . . 82
4.3. Tot besluit: een aantal concrete voorwaarden voor
een wezenlijke participatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Armoede, participatie en duurzame ontwikkeling
Case: Stadsmonitor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Thomas Block & Jo Van Assche
1. Duurzame ontwikkeling: de algemene context. . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
1.1. Het Brundtland-rapport als fundament. . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
1.2. Enkele bouwstenen voor een duurzame ontwikkeling . . . . . . . . 91
1.3. Samengevat in 4 normatieve principes . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
2. De Stadsmonitor voor leefbare en duurzame Vlaamse steden. . . . . . . . 99
2.1. Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
2.2. Doel en functie van de stadsmonitor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
2.3. Normatieve principes inzake een duurzame stad. . . . . . . . . . . 100
2.4. Visiematrix voor een duurzame stad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
2.5. Indicatoren voor een duurzame stad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
3. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Mensen in armoede als participanten in onderzoek
Over de meerwaarde van kwalitatief onderzoek in het welzijnswerk. . . . . 115
Kristel Driessens
1. Diepgaand zoeken naar de aard van het verschijnsel . . . . . . . . . . . . . 117
2. Aandacht voor betekenisgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
3. Het perspectief van de betrokkenen staat centraal . . . . . . . . . . . . . . 121
4. Van slachtoffers naar mee-sturende actoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
5. Een open onderzoeksontwerp en een kleine respondentengroep. . . . . 123
6. Vindplaatsgericht werken met diepte-interviews . . . . . . . . . . . . . . . 125
7. Een thematische analyse, gefundeerd in het materiaal. . . . . . . . . . . . 127
8. Oog voor diversiteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
9. Kwaliteitscontroles in dit type van onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
10. De meerwaarde van kwalitatief onderzoek voor armen
en de hulpverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
XI

A RMOEDE EN PARTICIPATIE
Van onderzoek over armoede tot onderzoek met armen
Het project ‘Vierde wereld – universiteit’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Ides Nicaise
1. Achtergrond. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
2. Het project ‘Vierde Wereld – Universiteit’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
3. De partners . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
4. Het proces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
5. Het voorbeeld van de werkgroep arbeid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
5.1. Niches in de arbeidsmarkt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
5.2. Vaardigheden van armen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
5.3. Aanvullende opleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
5.4. Van opleiding naar beroepsintegratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
6. Slotbeschouwingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Participatief werken in het OCMW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Anja Claeys
1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
2. Het onderzoek ‘Jongeren en OCMW-hulpverlening’ en
het onderzoek ‘Evaluatie hoorrecht OCMW’s’ . . . . . . . . . . . . . . . . 153
3. De OCMW-wet: van een zorgdenken naar
een participatiedenken (en terug?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
4. Methodiekontwikkeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
4.1. Zingevingscriteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
4.2. Doelstellingencriteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
4.3. Omkaderingscriteria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
5. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Participatief werken in een jeugdbeschermingscontext . . . . . . . . . . . . . . 169
Rudi Roose
1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
2. Participatie als containerbegrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
3. Participatie als vormingsproces voor de hulpverlening . . . . . . . . . . . 174
3.1. De cliënt in beeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
3.2. Van ‘herorganiseren’ naar ‘herdenken’ van de zorg . . . . . . . . . 176
3.3. Van een wetende naar een zoekende hulpverlening? . . . . . . . . 177
3.4. Ruimte voor onmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
4. Het debat over de cliëntenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
5. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
XII

INHOUDSTAFEL
Werken met ervaringsdeskundigen in de kansarmoede. . . . . . . . . . . . . . 185
Rudy De Cock
1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
2. Kind en Gezin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
3. De cliënt inschakelen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
4. Doelstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
5. Taken van de ervaringsdeskundige. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
6. De meerwaarde van het werken met ervaringsdeskundigen . . . . . . . . 189
7. Weerstanden en pijnpunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
8. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
De inschakeling van ervaringsdeskundigen in de armoede
in de organisatie: een kwestie van visie en randvoorwaarden . . . . . . . . . . 197
Barbara Demeyer
1. Conceptualisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
2. Meerwaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
3. Voorwaarden op 4 terreinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
3.1. Naar taken en methodiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
3.2. Selectie en werving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
3.3. Arbeidspositie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
3.4. Training en begeleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
4. Visie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
5. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Opleiding en tewerkstelling van ervaringsdeskundigen
tegen armoede en sociale uitsluiting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Lut Goossens, Carry Flamant & Toon Walschap
1. De diepe kloof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
1.1. Onbevredigd basisverlangen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
1.2. Missing link . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
1.3. Ervaringsdeskundigen op de brug. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
2. Opleiding tot ervaringsdeskundige. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
2.1. Selectief aanbod. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
2.2. Opleiding én beroepspraktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
2.3. Diversiteit in de organisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
2.4. Kruisbestuiving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
XIII

A RMOEDE EN PARTICIPATIE
Sociaal-economische gezondheidsverschillen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Sara Willems & Jan De Maeseneer
1. Wat zijn sociaal-economische gezondheidsverschillen? . . . . . . . . . . . 223
2. Historiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
3. Verklaringsmodellen voor sociaal-economische
gezondheidsverschillen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
4. Hoe sociaal-economische gezondheidsverschillen terugdringen?. . . . . 225
Bibliogafie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
‘Empowerment’ en volwassenen met een verstandelijke beperking. . . . . . 227
Geert Van Hove & Griet Roets
1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
2. Empowerment: een complex meerlagig begrip. . . . . . . . . . . . . . . . . 230
2.1. De grondlegger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
2.2. Een complex begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
2.3. Een meerlagig begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
3. Empowerment in het werken met mensen
met een verstandelijke beperking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
3.1. Het individuele model . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
3.2. Het sociale model . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
4. Empowerment in de begeleiding van mensen
met een verstandelijke beperking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
4.1. Empowerment en taalvervuiling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
4.2. Empowerment als volledige onafhankelijkheid . . . . . . . . . . . . 238
4.3. Empowerment als een proces van geven en nemen . . . . . . . . . 239
5. Een onvoltooid einde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Armoede. Een essay van de open deur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Ruddy Doom
1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
2. Structurele armoede: het einde van een debat?. . . . . . . . . . . . . . . . . 247
2.1. De Westerse ‘Pensée unique’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
2.2. De ongelijkheid op wereldniveau: verdampt . . . . . . . . . . . . . 250
2.3. De ongelijkheid op nationaal vlak: uitgegomd . . . . . . . . . . . . 253
3. De tegenmacht: nogmaals het einde van een debat? . . . . . . . . . . . . . 257
3.1. Een contrapunt, of contrapunten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
3.2. Armoede in cijfers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
3.3. Globalisering en complexiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
3.4. Een toenemende interne culturele kloof . . . . . . . . . . . . . . . . 265
3.5. Kwetsbaarheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
XIV

INHOUDSTAFEL
3.6. Concept van armoede, armoede van het concept?. . . . . . . . . . 267
4. Conclusie tussen haakjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
De auteurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
XV